Book Title: Shrutgyanna Ajwala
Author(s): Gunvant Barvalia
Publisher: Navbharat Sahitya Mandir
Catalog link: https://jainqq.org/explore/032446/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GLI". = guNavAvIrAvAyo Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ @aslid THOD 'guNI dhArAviyA prakAzaka navabhArata sAhitya maMdira 134, prinsesa sTrITa, muMbaI-2. phonaH 022-22017213 navabhArata sAhitya maMdira jaina derAsara pAse, gAMdhI roDa, amadAvAda-1. 202, pelikana hAusa, Azrama roDa, amadAvAda-9. buka zelpha 16, siTI senTara, svastika cAra rastA pAse, amadAvAda-9. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 SHRUT GYANNA AJWALA Edited By Gunvant Barvalia February 2010 jJAnasatra-pamA "jaina virala vibhutio" aMtargata vidvAno. dvArA rajU thayela nibaMdho-lekha ane zodhapatrono saMgraha prakAzana saujanya : uvasaggahara sAdhanA TrasTa, pArasadhAma, ghATakopara, muMbaI. zrutajJAnanAM ajavALA saMpAdana : guNavaMta baravALiyA mUlya : 125/ prakAzaka: azoka dhanajIbhAI zAha navabhArata sAhitya maMdira 134, zAmaLadAsa gAMdhI mArga, muMbaI - 400002. Email : nsmmum@yahoo.co.in mudraka : konama prinTarsa tADadeva, muMbaI. 606 606 606 666 0606 606 606 6 6 ) Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 arpaNa ahilyA thaIne sUtelA, ama jJAna taNI abhilASA; guru tamArA sparzathI pragaTo, zrutajJAna taNA ajavALA adhyAtma yoginI pU. bApajI-lalitAbAI ma.sa. tathA temanA suziSyA pU. DaoN. tarulatAbAI ma.sa.ne vinamra bhAve... 606 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 G GOGO Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161612 saMpAdakIya aIma spIrIcyuMala seMTara saMcAlita saurASTra kesarI prANaguru jaina philosophikala enDa lITararI rIsarca seMTara dvArA jaina sAhitya jJAnasatra-panuM Ayojana 21 ane 22 mArca 2009nA roja karavAmAM Avela. AcArya pU. zrI padyumnasUri ma.sA. tathA ajarAmara saMpradAyanA pU. zrI bhAskarajI svAmI Adi saMto tathA satIjIonI pAvananizrAmAM munizrI saMtabAlajI prerita mahAvIra nagara AMtararASTrIya kendra cIMcaNI (jIllo thANA, tAluko dahANu) mukAme yojAyela A jJAnasatramAM bhAratabharanA lagabhaga 50 jeTalA vidvAnoe bhAga lIdhelo. prati varSa vidvAno dvArA prastuta thayelA nibaMdho-zodhapatro "jJAnadhArA" nAme graMthastha karI prakAzita karavAmAM Ave che. A jJAnasatramAM, jemaNe jainadharmamAM zrutajJAnanuM kArya karyuM che jenA darzana sAhityamAM jemanuM yogadAna che tevI vyaktionA kAryo ane jIvana vize "prabhAvaka jaina pratibhAo" e viSaya para vIzeka vidvAnoe potAnA nibaMdho ane zodhapatro raju karyA hatA. A badhAM ja lakhANo "zrutajJAnanAM ajavALA" nAme graMthastha karI ame pragaTa karI rahyA chIe. bAkInA vividha viSayonA nibaMdho jJAnadhArA-5 nAme graMthastha karI pragaTa karavAmAM AvyA che. je je vidvAnoe lakhANo ApyA che te sarveno AbhAra mAnuM chuM. saMpAdana kAryamAM Do. rasikabhAI mahetA tathA mArA dharmapatnI Do. madhubahena baravALiyAno mane sahayoga maLyo che. jJAnasatranI samagra vyavasthA yogezabhAI bAvIzI, pradIpabhAI zAha, prakAzabhAI zAha tathA surezabhAI paMcamIyAe suMdara rIte saMbhALI hatI. prakAzana saujanya mATe pU. gurudeva zrI namramuni ma.sA. prerita uvasaggahara sAdhanA TrasTano tathA prakAzana mATe navabhArata sAhitya maMdiranA zrI azokabhAI zAhano AbhAra mAnuM chuM. 601, smita epArTamenTa 0 guNavaMta baravALiyA upAzraya lena, ghATakopara (isTa). phona : 25010658 gunvant.barvalia@gmail.com 6066666666666666666 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 anukamaNikA 1) jene zrutajJAnamAM nizcayamArgI dharma praNetA kuMdakuMdAcAryanuM yogadAna harSadabhAI ela. mahetA 2) bhaktAmara sarjaka pU. mAnatuMgasurijI DaoN. rekhA vorA 3) terApaMtha saMghanA caturtha AcArya zrImad jayAcAryanI zruta sAdhanA DaoN. razmibhAI jhaverI 4) dharmakrAMtivIra loMkAzAha ku. taralAbena dozI 5) pU. puNya vijayajInuM saMzodhana ane saMpAdana kArya DaoN. Abhaya dozI 6) zAsana samrATa nemisurijI ma.sA. DaoN. praviNabhAI zAha 7) krAMtadaSTA munizrI saMtabAlajInI zruta saMpadA guNavaMta baravALiyA 8) kavi paMDita pU. vIravijayajInuM pUjA sAhitya Do. javAhara pI. zAha 9) yugapuruSa zrImad rAjacaMdrajInI zruta sAdhanA guNavaMta baravALiyA 10) zrAvaka kavi jhaSabhadAsanuM vyaktitva ane katRtva DaoN. pArvatI neNazI khIrANI 56 64 6666666666606060606ooooo Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 16161616161616161616161616161616 11) bhAratIya garimAnuM pratIka zrI. vIracaMda rAghavajI gAMdhI padmazrI DaoN. kumArapALa desAI 73 12) nIDara jena ciMtaka vA.ma.zAha DaoN. sudhA niraMjana paMDayA 13) bahumukhI pratibhAvaMta "zrI suzIlanuM sarjana DaoN. reNukA peravAla 14) zrI mohanalAla dalIcaMda desAI eka virala vyaktitva DaoN. kAMtibhAI bI. zAha 104 15) paMDita hIrAlAla duggaDanI sAhitya upAsanA jayazrIbena dozI 16) jayabhikhkhuM jIvana yAtrA ane sAhitya yAtrA praphUla rAvala 120 17) paMDitavarya prabhudAsa pArekha DaoN. chAyAbena zAha 126 18) jarmana vidvAna tripuTI (harmana yAkobI, zUbiMga ane AlsaDropha) Do. jitendra bI. zAha 136 19) DaoN. bhogIlAla sAMDesarAnuM saMpAdana kArya sejala zAha 20) advitIya pratibhA : kasturabhAI lAlabhAI puSpAbena mahetA 21) amRtalAla kAlIdAsa dozInI sAhitya sevA Do. kalAbena zAha 147 15 1 1 5 5. 606 606 606 606 606 6 606 606 60 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ De Se 0e. 99999999999999999999 jaina zrutajJAnamAM nizcayamArgI dharma praNetA kuMdakuMdAcAryanuM yogadAna |harSadabhAI ela. mahetA digaMbara jaina paraMparAmAM AcArya kuMdakuMdAcArya sarvotkRSTa sthAne birAjamAna che. sarve digaMbara sAdhuo tathA temanA mumukSuo temanA nAmanuM smaraNa atyaMta bhAvapUrvaka kare che. A saMpradAyanA pravacanakAro potAnA pravacananA prAraMbhamAM maMgalAcaraNarUpa nIceno zloka bolI teno prAraMbha kare che. "maMgalaM bhagavAna vIro, maMgalaM gautamo gnno| maMgalaM kundakundAryo, jainadhamostu mNglm||" dareka digaMbara maMdiranA svAdhyAya holanI divAla para pramukhasthAne pU. kuMdakuMdAcAryanuM citrapaTa birAjamAna hoya che ane tenI nIce pravacanakartAnuM sthAna hoya che. koI paNa pravacanakartA temanA citrapaTane paMcAMgabhAve paramaAzirvAdana stotra satata maLato hoya tevA bhAvo hRdayamAM dhAre che. maMgalAcaraNa karatAM bhagavAna mahAvIra svAmI, gautamAdi gaNadharonI sAthe eka mAtra AcArya kuMdakuMdAcAryanA nAmano smaraNapUrvaka ullekha karI anya gurujanone nIcenA kathana dvArA vaMdanA karatA hoya che. "asta mulagraMthakartAraH zrI sarve devAstudutaragrantha kartAraH zrI gaNadharadevAH pratigaNadharadevAsteSAM vacanAnusAramAsAdyA zrI kuMdakuMdAmnoya... vicaartm| zrotAra: sAvadhAnataya kRvatu" emanI mahimA darzAvato zilAlekha para nIcenA vacano hiMdI bhASAmAM mojuda che. "kundapuSyonI suvAsa dhAraNa karelI jemanI kIrti daze dizAomAM vibhuSita thaI che, je cAraNonA cAraNa RddhidhArI mahAmunionA suMdara karakamaLomAM abhivRtta che ane jene jaina pavitrAtmAoe bharatakSetramAM pratiSThita karI che tevA vibhUti kuMdakuMda A pRthvI para konA dvArA vaMdanIya nathI? zrutajJAnanAM ajavALA Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 Ama digaMbara jaina paraMparAnA nizcayadharma mArganA praNetA pU. kuMdakuMdAcAryanI kIrti jeTalI pracalIta che teTaluM temanuM jIvana aparicita che. temanA vyaktigata jIvana bAbatamAM vizeSa ullekha maLato nathI. temanA nAma mAtrano ullekha dvAdazAnuSekSamAM tathA anya zilAlekhomAM maLe che. "bodhapAhuDamAM temane cauda pUrvonuM vipulajJAna dharAvanAra zrata kevaLIzrI bhadrabAhusvAmInA ziSya tarIke ullekha maLI Ave che. mahAna vibhuSIo potAnI kRtimAM potAnA nAma saMbaMdhI paNa ullekha karatA na hatA. temano janma 2000 varSa pUrve vikramanI prathama zatAbdhimAM bhagavAna mahAvIra svAmIthI phakta 500 varSa bAda koThukundapura (karNATaka) thayo hato temanA mAtApitAnA nAmano kyAMya ullekha maLato nathI. tema ja temanuM bALapaNamAM paNa zuM nAma hatuM te paNa maLatuM nathI, paraMtu temaNe naMdisaMghamAM dIkSA laI "padmanaMdImuni" nAma dhAraNa karyuM hatuM. - vikrama saMvata 49mAM teo naMdisaMghanA AcArya pade birAjyA ane muni padmanaMdI AcArya padmanaMdI bacAno ullekha naMdIsaMghanI paTTAvalImAM Ave che. koDakuMdapuravAsI hovAne kAraNe loko temane konDakundAcArya kahevA lAgyA je kalAMtare "kuMdakuMdAcArya" banI gayA. tevo ullekha caMdragiri pahALa para maLatA zilAlekhomAM nIcenA zlokanA AdhAre jANI zakAya ___"zrI manmunIndrottamaratnavaggA zrI gautamAdyAprabha tatrAmbudhau saptamahaddhiyutkAstatsantatau nandigaNe vmuub|| zrI padmanaMdItyanavadyanAmA hAcArya zabdotara knddkundH| dvitIyamAsIjhamadhAnamudhyaccaritra sjjaatsucaarnndhi||" . Ama padmanaMdImuninuM bIjuM nAma kuMdakuMdAcArya paDyuM. temane AkAzagAmI chAraNAddhi prApta hatI. jethI teo jamInathI cAra AMgaLI adhdhara cAlatA hatA. temanA uparokta be nAmo uparAMta anya nAmo elAcArya, vakzIvAcArya, tathA gadhdhapicchAcArya Adi nAmo paNa zrutajJAnanAM ajavALA Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 prasaMgotpAda paDelA. Ama temanAM pAMca nAmono ullekha vijayanagaranA zilAlekha paranA nIcenA zlokathI maLe che. AcArya kundakundAmyo vakragrIvo mhaamuniH| ekAcAryo gaddhapRcchA iti tannAma pjvdhaa|| paraMtu A pAMceya nAmomAM sarvAdhika pracalita nAma to kuMdakuMdAcArya ja che. teo saMdehe mahAvidehakSemamAM bhagavAna simaMdhara svAmInA darzanArthe gayA hatA ane tyAM ATha divasa bhagavAnanA sAnidhyamAM rahI, temanI dezanAnuM pratyakSa zravaNa karyuM hatuM. tevI vAtano ullekha devasenAcAryanA darzanAcAramAM Ave che. paMcAstikAyanI tAtparyavRtti nAmaka saMskRta TIkAmAM jayasenAcAryuM paNa teno ullekha karela che. mahAvideha kSotramAM 500 dhanuSyanI kAyAvALA gaNadharo, kevaLIo ane anya AcAryonI sarakhAmaNImAM bharatakSetramAMthI padhArela kuMdakuMdAcArya mAtra elacInA dANA jevA dekhAtA hovAthI tenuM nAma "elAcArya" ke ilAcArya" paDyuM. bharatakSetrathI mahAvidehakSetranA AkAzagAmI vihAra daramyAna temanA morapicchamAMthI eka picha nIce paDI gayuM, tethI temanuM cothu nAma "gadhdhapicchAcArya" paDyuM. temanI Doka saheja vAMkI rahetI hovAthI loko temane "vakragrIvAcArya" evA pAMcamA nAmathI paNa temane oLakhatA. ATa divasa prabhunA sAnidhyamAM rahIne je dezanAnuM zravaNa temane pratyakSa prApta thayuM tenA phaLa svarUpe bharatakSetramAM padhAryA bAda temaNe samayasAra, niyamasAra, pravacanasAra, paMcAstikAya saMgraha, tathA aSTapAhuDa Adi sarvottama graMthonI racanA karI. samayasAra :- A adbhuta graMtha to siddha banavAnI gItA che tema pU. kAnajIsvAmI kahe che temAM nizcayanaye zuddhAtmAnI prApti karavAnI vidhi batAvI che. temAM zuddha naye chae dravyonuM svarUpa batAvyuM che jene "samaya" kahevAmAM ane paramazuddha nizcayanaye ApaNI aMdara birAjamAna bhagavAna zuddhAtmAnuM svarUpa che te "samayasAra" che. cAra dravyo (jIva ane zrutajJAnanAM ajavALA Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 pudgala sivAya) to hara haMmeza potAnA svarUpamAM zuddha ja rahe che, paraMtu jIvadravya rAgadveSa tathA ajJAnanA kAraNe pudgala vargaNA (kAzmaNa vargaNA) AkarSI zuddhAtmA para AvRta thaI jAya che. je AtmAnuM vikRta/azuddha svarUpa che. jo ke pudgala ane AtmA ekamAvagAhI hovA chatAM ekabIjAmaya kadI banI jatA nathI ane potAnI svarUpane gumAvI ekamaya banI jatA nathI, paraMtu te pudgalo AtmAnA jJAtAdraSTAdi mULabhuta guNone AvRta kare che. tyAre AtmA parasamaya banI jAya che. anAdithI AtmAnuM svarUpa AvuM ja che. have jo mAnyatAno doSa kADhI huM svayaM bhagavAna ja chuM. siddha svarUpa chuM tevo nirNaya karI jo jIva ArAdhanA kare to tenI geramAnyatA, mithyAdraSTI dUra thaI samyadraSTi prApta thaI zake che. A AMtarIka pariNAma thavuM te ja sAdhanA jIvane mokSagati prApta karAve che. A graMthamAM 415 gAthAo prAkRtamAM che. jenI para 1000 varSa bAda pU. amRtacaMdrAcArya AtmakhyAti nAme je TIkA lakhI che te teTalI ja adbhuta che. temanA bAda 300 varSe 5. jayacaMdajI chAbaDAe tAtparyavRtti nAmaka vairAgyapUrNa TIkA lakhI che je teno hiMdImAM anuvAda che. teno gujarAtImAM anuvAda 5. himatabhAI jeThAlAla zAha karI pa.pU. kAnajI svAmInI preraNAthI paramakRta prabhAvaka maMDaLa dvArA chapAvI ApaNI hastagata karAvI che. niyamasAra :- "niyama' eTale avazya karavA yogya "sAra' eTale ratnatrayanI prApti. niyamasAra eTale avazya karavAyogya zuddha ratnatrayInI prAptinI vidhi. jIvanA cAra bhAvo audAyika, upazama ane kSayopazama bhAvo to avazya tyajavAnA ja che, paraMtu ahIM to kSAyika bhAvanuM avalaMbana paNa tyajavAnI vAta che. mAtra parama pariNAmika paramazuddhAtma dravyanuM ja ekamAtra AvalaMbana levAnuM che. A paramazuddhAtmAnu AvalaMbana ja mahAvrata che, te ja pratikramaNa che, te ja AlocanA che ane te ja ekamAtra sAdhanA che je jIvane saMsArathI mukti pamADI zake che. niyamasAra graMthanI 187 gAthA, paNa prAkRtamAM che. pravacanasAra :- A parama pavitra zAstromAM mukhyatve traNa chaMdho che. zrutajJAnanAM ajavALA Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 1) jJAnatattva prajJApana - anAdikALathI jIva parasanukha ja rahyo che. huM svayaM mArAmAM ja che tevI zraddhA jIvane thaI nathI. tethI ja huM saMsAramAM anAdithI 84 jIvAyoniomAM bhaTakI rahyo chuM A zrutaskaMdhamAM mArA AtmAnA jJAnasvarUpa svabhAvane vistArathI samajAvyo che. 2) mya tattvaprajJApana - duHkhanuM mULa kAraNa jIvano bhedajJAna karavAno abhAva. jagatanA pratyeka padArtho utpAda-vyaya-dhruvayukta che. muLabhUta tattva nitya che. jyAre tenI utpAduM vyaya thatI paryAyo kSaNIka ane anitya che. eka paryAyano vyaya thatAM ja bIjI paryAyano utpAda thAya che. tethI paryAyomAM anityatA che. atyAra sudhI mArI draSTI paryAya para ja hatI ane paryAyomAM ja lobhAtA huM duHkhI thaI rahyo chuM. jIve paMcamagatI prApta karavA draSTI dhruva para ja kendrIta karavI paDaze. A dhruva draSTi paryAyamAM ja thaze. bAkI jJAna, darzana, viryAdi aneka anaMta guNo dravyAzrIta ja che. paryAyo kramabaddha che jyAre guNa akrame dravyAzrIta che. 3) trIjuM zrutaskaMdha - caraNAnuyoga sUcaka cUlikA che. munine kevA prakArano zubhopayoga pravarte che ane kevI kriyAo vartatI hoya che tene A skaMdhamAM samajAvela che temAM AMtaraMga dazAnuM svarUpa, 28 mULa guNonuM svarUpa, dikSAgrahaNa karavAnI vidhi, utsarga apavAda, yukta AhAra-vihAra, ekAgratArUpa mokSa mArga AvA caraNAnuyoga jevA viSayonuM svarUpa darzAvyuM che. Ama A zAso jIvanI svataMtratAnuM prarUpaNa kare che. A graMthanI 275 gAthAo che tenA para amRtacaMdrAcAryanI "AryonI tattva pradIpikA' nAmaka TIkAo jInAlaya para kaLaza sAna suzobhIta che. paMcAstikAya saMgraha - prabhue A jagatane cha dravyothI bharapUra jAyuM dekhyuM che. A cha dravyo dharma-adharma-AkAza-kALa, jIva ane pudgala che jemAM kALane choDI anya pAMca dravyo astikAya che jyAre kALa dravya jIva ane pudgalanI sApekSa dravya che tethI te astikAya nathI. tenuM svarUpa darzAvatI 173 gAthAo paMcAstikAyamAM varNavI che. aSTapAhuDa - kuMdakuMdAcArya ATha pAhuDonI racanA karI che je ATha jIvana anulakSIne dharAvatA viSayo che te (1) dasaNa pAhuDa (2) sutta zrutajJAnanAM ajavALA Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161612 pAhuDa (3) cAritra pAhuDa (4) bodha pAhuDa (5) bhAva pAhuDa (6) mokakha pAhuDa (7) liMga pAhuDa ane (8) zIla pAhuDa. te uparAMta bAra bhAvanAo para "dAdAnu prekSA" (vArasa pUved) nAmanA graMthanI teoe racanA karI. uparAMta "rayaNasAra" tathA "mulAcAra'' paNa temanI kRtio che. temanA racIta thoDA saraLa kAvyo paNa che je 411-1976nA pradarzita thayela jena saMdeza nAmaka megejhInamAM chapAyA hatA. evuM paNa kahevAya che ke pakhaMDAgama nAmanA traNa khaMDo para 'parikarma' nAmanI temaNe TIkA lakhI hatI, paraMtu Aje te upalabdha nathI. Ama pU. kuMdakuMdAcAryanuM zrutajJAna tarapha bahu ja bhavyayogadAna hatuM je tenA mumukSuone paramagati prApta karavAmAM atyaMta sahAyaka che. jANatA/ajANatAM mArA lakhANamAM kaMI kSatI thaI hoya to mArA zuddhAtmAnI sAkSIe micchAmi dukkaDam karI viramuM chuM. AdhAra graMtho : - paM. hiMmatalAla jeThAlAla zAha dvArA anuvAda karela graMtho : (1) samayasAra (2) niyamasAra (3) pravacanasAranI prastAvanA (4) DaoN. hukamacaMda bhArila likhita samayasAra. zrutajJAnanAM ajavALA Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 90 90 90 % bhaktAmara sarjaka pU. mAnatuMgasurijI 2 90 98 90 9 I DaoN. rekhA vorA jaina stotranA navasmaraNa stotramAM sAtamuM smaraNa mahAprabhAvika "bhaktAmara stotra''nA racayitA zrI mAnatuMgasurinuM nAma sarvatra prasiddha che.paTTAvalI samuccayamAM ApelI paTTAvalIomAM zrI mahAvIrasvAmInI vIsamI pATe zrI mAnatuMgasUri thayAno ullekha che. A mAnatuMgasUrie bhaktAmara stotra, bhayahara stotra ane bhattibhara Adi stotra racyAnI noMdha paNa che. zrI mAnatuMgasUrinuM gRhastha-jIvana ane dIkSA paryAya saMbaMdhI vizeSa vigato sauthI pahelA lagabhaga I.sa.1277mAM racAyela prabhAvakacaritamAM maLe che. temAM yuM che keH 66 vArANasI nagarImAM harSadeva nAmano rAjA hato. e nagarImAM brahmakSatriya jAtino dhanadeva nAmano zreSThi tenI patnI dhanazrI rahetA hatA. temane mAnatuMga nAmano putra hato. A putre vairAgya pAmIne cArukIrti nAmanA digaMmbarAcArya pAse dIkSA lIdhI hatI ane mahAkIrti nAma dhAraNa karyuM hatuM. Aja vArANasI nagarImAM lakSmIdhara nAme temanA banevI rahetA hatAM. de dhanADhya ane Astika ziromaNI hato. ekavAra mahAkIrti (mAnatuMga) gocarI levA mATe tene tyAM padhAryA. te vakhate kogaLo karavA mATe kamaMDaLamAMthI jaLa lIdhuM to temAM niraMtara jaLa bharI rAkhavAthI samUrchima porA utpanna thayelAM jaNAyA. temanI bahene A vastu tarapha temanuM dhyAna doryu ane 'vratamAM dayA eja sAra che'' vagere dharma vacano karI temane zvetAmbara matanI dIkSA grahaNa karavAno anurodha karyo, eTale bhavabhIrU evA mAnatuMge zrI jinasiMha nAmanA zvetAmbarAcArya pAse dIkSA grahaNa karI. gurue temane vividha zAstrono abhyAsa karAvyo ane sarva rIte yogya jANI sUripade sthApyA. tyArathI teo zrI mAnatuMgasUri tarIke prasiddha pAmyA. zrutajJAnanAM ajavALA ja Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e se se pe 0 90 9 tyArabAda mayUra bANa vALI ghaTanA banatA "bhaktAmara stotra''nI racanA karI. chevaTe mAnasika roga lAguM paDatAM ''bhayahara stotra'' racIne te roga dUra karyo. chevaTe guNAkara nAmanA ziSyane potAnA pade sthApI anazana karI svarge sIdhAvyA. prabhAvaka caritanA AdhAre eTaluM spaSTa thAya che ke pU. mAnadavesUrinI pATe AvanAra mAnatuMgasUrijIe nahi paraMtu zrI jinasiMhasUrinA ziSya zrI mAnatuMgasUrijIe "bhaktAmara stotra' banAveluM che. prabhAcandra pachI zrI merunuMgacArya jeo I.sa.1305mAM thaI gayA. teoe A saMbaMdhamAM ati saMkSiptamAM varNana ApyuM che. emanI kathAmAM bANa, mayUra ane mAnatuMga ekI sAthe rahyA che. ghaTanA sthaLa ujjayinI ane rAjAnuM nAma paramAra rAja bhoja ApyuM che. bhaktAmara stotranA sauthI prAcIna vRttikAra rudapallIya zrI guNAkarasuri I.sa. 1370mAM thaI gayA, teno temanI nagarI ujjayanIne ghaTanA sthaLa, vRdhdhabhoja rAjane rAja, bANa ane mayUranI pratispardhAnI kathA pracalita daMtakathA anusAra ApI che. zrI mAnatuMgasUrinI camatkAra kathAmAM eka nAnI vizeSa vigata ApI che ke sUrijInA eka eka zlokanI racanAnI sAthe ja eka pachI eka baMdhana tUTatA jAya che mane 42mAM zlokanI samAptI thatAMja oraDAnA tALA paNa tUTI gayA ane sUrijI bahAra AvI gayA. lagabhaga I.sa.1580mAM tapAgacchIya laghu sopAlIkA paTTAvalImAM mAnatuMgasUrinA saMbaMdhamAM A prakAno ullekha prApta thAya che ke bhaktAmara, bhayahara ane bhattibhara stotra e zrI mAnatuMgasUrinI amara kRtio che. mAlavadezanA rAjA vRdhdhabhojarAjanI sabhAmAM bhaktAmara stotra dvArA teoe mAna prApta karyuM hatuM. lagabhaga eja samaya I.sa. 1582mAM tapAgacchIya dharmasAgara gaNinA tapAgaccha paTTAvalI sUtramAM paNa AvuM ja kaMIka kahyuM che ke, bANa ane mayUra paMDitonI camatkAra bharI vidyA pratibodhita karavA mATe bhaktAmara stotranI racanA thaI. nAgarAjye vazIkRta karavA mATe bhayahara ane bhaktibmara stotranI racanA karI. zrutajJAnanAM ajavALA 8 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 Ama mAnatuMgasUrinA jIvana saMbaMdhI aneka vicAradhArAo pracalita che. zvetAmbaromAM mAnatuMgasUri vizenI sauthI prAcIna kathAo maLe che paraMtu digambara sAhityamAM zrI mAnatuMgasUri saMbaMdhI je kathAo maLe che te lagabhaga 17mI sadI pachInI jovA maLe che. I.sa. 1626mAM thayelA bhadrAraka sakalacaMdranA ziSya brahmacArI rAyamallanI bhaktAmara vRtti I.sa. 1370 pahelA zvetAmbacArya zrI guNAkarasUrinI vRttimAM apAyelI kathAonA pAtronA nAma badalI karIne potapotAnA saMpradAyane puSTi ApatA nAmanI phera badalI karI nAMkhI che. - I.sa. 1667mAM bhadrAraka vidyAbhUSaNa kRta "bhaktAmara caritra'mAM bIjI kathA lakhAI che. emAM bhoja, bhUtahari, bhAravi, kAlidAsa, dhanaMjaya, vararuci ane mAnatuMga Adine samakAlIna gaNAvyA che. zrI mAnatuMgasUri racita A traNa stotramAM bhattibhya stotranA ttiznara amara pAchaN pamiya prAraMbhamAM e zabdothI zarUAta thAya che. bhayahara stotra ke namiUNanA prAraMbhamAM mijhA paya surai cuDAmaNa e zabdo Ave che. ane bhaktAmara stotranA prAraMbhamAM bhaktAmara praLatA mauli e zabda Ave che. ane bhaktAmara stotranA prAraMbhamAM bhaktAmara praLata mauli e zabda Ave che. ane Aja zlokanI trIjI paMktimAM maLava zabda Ave che. AmAMthI prathama baMne kRtio prAkRta bhASAmAM che jyAre trIjI kRti saMskRti bhASAmAM racAyelI che tAtparya ke zrI mAnatuMgasUri prAkRta ane saMskRta baMnne bhASAnA mahAvidvAna hatA ema mAnavuM yathAyogya che. A stotratrayamnI racanA kyAM kramAnusAra thaI haze A saMdarbhamAM zrI dhIrajalAla TokarazI zAha jaNAve che ke " zrI namaskAramaMtra saMbaMdhI aneka gUDha rahasyo bharelA che. ane tethI yathAvidya ArAdhanAthI temaNe maMtrazakti meLavI haze. A stotra paranI avacUrNimAM ame vAMcyuM che ke zrI mAnatuMgasUrie eka vakhata namaskAra mahAmaMtranA keTalAka camatkArika prayogo batAvIne mithyAdarzana vALAone cUpa karI dIdhA hatA. ane kadAca AvA prasaMge ja temane mahAna camatkAra sarjavAnuM zraddhAbaLa ApyuM haze. tyArabAda bhaktAmara stotranI racanAno prasaMga Avyo ane chevaTe zrutajJAnanAM ajavALA Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 bhayahara nAmanuM stotra banAvyuM." kula dasa mAnatuMgomAMthI be itihAsamAM prasiddha che. jemAMthI koIpaNa bhaktAmara stotranA racanAkAra hoI zake. vinTara nise evI saMbhAvanA vyakta karI che ke bhaktAmaranA racayitA klAsikala saMskRta yuganA kavi hovA joIe evuM temane zrI mAnatuMgasUrinI bhaktAmara stotranI bhASA ane zailInA AdhAre lAge che. harmana yAkobIno mata paNa temane lagabhaga 7mI sadImAM rAkhavAno che. mayUra, bANa ane dhanaMjaya paNa A samayamAM thayA hovAnuM samarthana kare che. DaoN. jyoti prasAda jene paNa bhaktAmarakAra mAnatuMgano samaya 7mI sadIja nakkI karyo che. paMDita amRtalAla zAstrIne pUrvApara prabhAvonuM vizleSaNa karIne nizcita karI dIdhuM che. ke 12mI sadI pahelA ghaNA vidvAnoe bhaktAmara stotranA padyano upayoga karyo che. udAharaNarupe kalyANa maMdira stotra" parano bhaktAmara stotrano spaSTa prabhAva badhAja vidvAnoe svIkRta karyo che. abhimAna merU puSpadaMtanA zivamahimA stotra' (10mI sadI), jinasvAmInuM madipurANa (9mI sadI), haribhadrasUrinI zAstravArtA samuccaya (8mI sadI) para paNa bhaktAmara stotrano prabhAva kyAMkane jovA maLe che. A parathI suspaSTa thAya che ke bhaktAmarakAra vaidika ke brAhmaNIya sAhityathI bhalIbhAMti paricita hatA ane temanAM saMskArothI paNa kadAca prabhAvita hatAM. DaoN. zekharacaMda jena A saMdarbhamAM jaNAve che ke "A badhA vicArothI mane to evuM lAge che ke mAnatuMga mulataH eka brAhmaNa dharmAnurAgI vidvAna ane sukavi hatA. jenadharmanA AkarSita thaIne teno eka jaina zrAvaka banyA. kadAca koI zvetAmbara sajjana (strI ke puruSa)nI preraNAthI, tyArabAda saMbhavataH karNATakanA koI digaMmbAcAryanA prabhAvathI teo digambaramuni banI gayA hoya." mAnatuMga kaMI jAtinA ane kathA samayamAM thayA e kahevuM khUba muzkela jaNAya che. zrutajJAnanAM ajavALA Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 karNATakanA madhyakAlIna zilAlekhomAM mane digambara paTTAvalIomAM temanA saMpradAyanA aneka mahAtmAcAryono ullekha thayelo jovA maLI Ave che. paraMtu mAnatuMganuM nAma kyAMya jovA maLatuM nathI. A uparAMta digambara saMpradAyamAM mAnatuMga jevA mahAkavi suprasiddha AcAryanuM nAma madhyakALamAM bIjA munioe dhAraNa karyuM hoya evo ekapaNa dAkhalo maLato nathI. digambara saMpradAyamAM to siMhanaMdI, samantabhadra kumadacandra, prabhAcandra vagere jevA mahAna AcAryonA nAma pAchaLathI bIjA munioe dhAraNa karelA vAraMvAra jovA maLe che. jyAre zvetAmbara saMpradAyamAM "mAnatuMganA dhAraNa karavAvALA aneka munionA udAharaNa jovA maLe che. jevI rIte vajasena, haribhadra, dharmaghoSa, siddhasena, bhadragupta, jinabhadra vagere prAcIna prasiddha AcAryonA nAma anya munioe dhAraNa karelAM jovA maLe che. tevI ja rIte muni mAnyA ane pAchaLathI jinasiMha nAmanA AcArya pAse dInA grahaNa karI hovAnuM kahyuM che. mahAna AcArya "sidhdharSi e stotra' zabdanA udAharaNamAM "bhaktAmara stotra' ne lIdhuM che. munizrI kalyANa vijaye caMdrakalanI pATa paraMparA ApI che. paNa temAM samayakrama taphAvata jovA maLe che. A mahAbhaya ane mahApratihArya saMbaMdhita zloko paNa teo zvetAmbara saMpradAyane haze. e tarapha aMgulInirdezana kare che. vividha muddAonI carcAbAda kyAMya paNa vidvAno eka mata jovA maLatAM nathI. tethI kahIne zrI mAnatuMgasUri zvetAmbara saMpradAyanA hatA ke digambara saMpradAyanA hatA te nirNaya karI zakAto nathI. Aje paNa zrI mAnatuMgasUrijI racita bhaktAmara stotra jaina dharmIjananA hRdayamAM eka anokhuM sthAna dharAve che AvA mahAna yuga puruSane koTi koTi vaMdana. huM zrutajJAnanAM ajavALA Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 terApaMtha saMghanA caturtha AcArya zrImad jayAcAryanI zruta-sAdhanA DaoN. razmibhAI jhaverI terApaMtha dharmasaMghanA caturtha AcArya zrImad jayAcAryanA mAravADanA - royaTa gAmanA hatA. emano janma vi.saM. 1860mAM thayelo. emaNe nava varSanI umare dvitIyAcArya zrI bhAramalajI pAse vi.saM. 1869mAM dIkSA lIdhelI. vi.saM. 1908mAM caturtha AcArya banyA, ane 1938mAM nirvANa pAmyA. muni jIvanamAMja emaNe emanA vidyAguru hemarAjajI svAmI pAse jenAgAmano UMDANathI abhyAsa karyo. hemarAjajIsvAmI terApaMtha dharmasaMghanA sthApaka prathamAcArya zrI bhikSu svAmInA eka pramukha ziSya hatA. zrI bhikSu svAmIe jenAgamono AdyopAMta abhyAsa karI jaina darzana ane tattvanuM pratipAdana rAjasthAnI bhASAmAM karyuM hatuM. potAnA maulika ciMtananA AdhAra para ahiMsA dAna, dayA, Adi gahana viSayo para emaNe ADatrIsa hajAra padyonI racanA karI hatI. jayAcArya zrI bhikSusvAmInA sAhityano UMDANathI abhyAsa karyo ane potAnI prakhara prajJA dvArA e svAmIjInA bhASyakAra banI gayA hatA. emanAmAM mati, buddhi ane prajJAnI triveNI pravAhita hatI. emanI aMtara bhASA prajJA hatI ane bAhya bhASA rAjasthAnI, teo atyaMta medhAvI hatA. emaNe emanA jIvanakALamAM sADA traNa lAkha pada parimANa zrutanuM sarjana karyuM hatuM. tattvajJAnathI bharapUra ane durgama evA paMcama jainAgama bhagavatIno emaNe rAjasthAnI bhASAmAM padyAnuvAda karyo hato. emanI "bhagavatI-joDa 501 vividha rAgiNiyomAM geya gItikAonI racanA che, je rAjasthAnI bhASAnI sauthI moTI racanA mAnavAmAM Ave che. 19 varSanI avasthAmAM emaNe pannavaNA jevA gaMbhIra Agamano padyAnuvAda karyo hato. emanI zruta sAdhanAmAM Agamono anuvAda tathA TIkA ane zrutajJAnanAM ajavALA Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 90 90 0 0 19 19 19 19 e 290 20 2 samIkSAtmaka TippaNIyo sivAya AkhyAna, saMsmaraNa, stuti, darzana, nyAya, chanda, vyAkaraNa dhyAna, yoga Adi vividha viSayono samAveza thAya che. emanI prasiddha kRtio che - 1) covIsI 2) ArAdhanA 3) baDA dhyAna 4) choTA dhyAna 5) dhyAnavidhi 6) mAnasika du:kha kI cikItsA 7) adhyAtma padAvalIo Atma-saMbodha, viveka dIpa, vItarAga vaMdanA jina-zAsana mahimA Adi 8) baDI cobIsI AmAMthI emanI ati prasiddha kRtio che. covIsI ane ArAdhanA A lekhamAM A benI carcA karavAmAM AvI che. 1). zrI jayAcAryanI 'cobIsI' 24 tIrthaMkaronI stuti 'caubIsI' zrI jayAcAryanI prasiddha kRti che. enuM pratyeka stavana jinezvara devanI bhakti, jaina tattva bodha ane vairAgya tathA saMvega rasathI taraboLa che. emAM adhyAtmanA gUDha rahasyonuM dhyAnanA mULa tattvonuM ane anuprekSAonuM suMdara pratipAdana thayuM che. cobIsInI pratyeka stuti alaga alaga geya rAgamAM racavAmAM AvI che. enA saMgItamaya svAdhyAyathI sAdhaka bhaktirasamAM bhIMjAi jAya che. jaina vAGamayamAM covIsa bhagavAnanI stuti rUpe ane 'covIsI'onI racanA vidvAna jenAcAryo dvArA thaI che. zrImad jayAcArya nirvANa dvizatAbdI samArohanA avasa2 52 jaina vizva bhAratI (lADanU) dvArA prakAzita 'ArAdhanA' pustakanA 18-20 pRSTha 52 A badhI covIsInA Azare 80 jeTalA lekhakonI vigatavAra carcA karavAmAM AvI che. A badhAmAM AnaMdaghanajI, yaso vijayajI, vinayavijayajI devacaMdrajI AdinI covIsIo bahu prasiddha che. zrImad jayAcAryajI cobIsI paNa tIrthaMkaronI stuti rUpa bejoDa racanA che. A laghu covIsImAM pratyeka stavananA sAta sAta pado che. A uparAMta emaNe 'baDI caubIsI'nI racanA paNa karI che. A covIsI varNana pradhAna che, jemAM 24 tIrthaMkaronA gRhastha jIvana ane dharma-parivAranuM vistRta varNana che. enA stavanomAM 16 thI 52 pado che. emAM bhAvanAno prakarSa, zrutajJAnanAM ajavALA 13 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 ananya upamAo, pada lAlitya ane anuprAsane lIdhe A paNa eka advitIya sAhitya racanA banI che. A lekhamAM emanI suprasiddha laghu covIsInA keTalAMka padonI samIkSA karavAmAM AvI che. prathama tIrthaMkara RSabhanAthajInA stavanamAM emanI samatA ane bhedajJAna mATe kahe che - anukUla pratikUla sama sahI, tapa vividha tapaMdA, cetana-tana bhina lekhavI, dhyAna zukla dayAvaMdA.// dhyAnano svarUpane samajAvatAM trIjA bhagavAna saMbhavanAthajInA stavanamAM kahe che - "saMbhava sAheba samariye, vyAyoM hai jina nirmala dhyAna ke, Ika pudgala daSTi thApane, kIdho che mana meru samAna che! arthAtu bhagavAne eka pudgala (potAnA zarIranA koI avayava athavA koI bAhya padArtha para) daSTi TakAvIne manane meru samAna aDola banAvI dIdho. pAMcamA sumati prabhujInA stavanamAM arihaMta bhagavAnanA ATha prAtihArya tathA cAra aMtaraMga guNonuM - ema arihaMtanA bAra guNonuM kAvyamaya varNana che. phaTika-siMhAsaNa jinajI phAlatA, taru azoka udAra, chatra camara bhAmaMDala bhalakato, sura-dundubhi jhiNakAra, puSpa vRSTi divya dhvani dIpati, sAhiba jaga siNagANa zrutajJAnanAM ajavALA 1 4 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 anaMta jJAna darzana bala caraNa ho, ' dvAdaza guNa zrIkAra." chaThThA paddha prabhujInA stavanamAM tIrthaMkara padanI vizeSatA batAvatAM kahe che saMyama lIdho tiNa same, pAyA cauthI nANa" tame je kSaNe sAdhutvano svIkAra karyo. te ja kSaNe tamane mana paryava jJAna prApta thaI gayuM hatuM. citta-vRttino virodha karI je vyakti jenuM dhyAna kare che, e evIja thaI jAya che. AvI pariNAmika dhyAnanI prakriyAne jayAcArye AThamA jinezvaranI stutimAM bahu suMdara abhivyakti ApI che - aho | vItarAga prabhu tU sahI, tuma dhyAna dhyAve citta rokI prabhu! tuma tulya te huve dhyAna sU, mana pAyAM parama saMtoSa" AtmAnuM saMdhAnanA kSetramAM nirmaLa dhyAnanuM ja mUlya che, jenI traNa anuprekSAone jayAcArye bahu vyavasthita rIte agiyAramAM zreyAMsa prabhujInA stavanamAM karI che saMjaya tapa japa zIla e, ziva sAdhana mahA sukhakAra, anitya, azaraNa ananta e dhyAyo nirmala dhyAna udAra, AmAM anitya ane azaraNa e be dharmadhyAnanI anuprekSAo che tathA anaMta anuprekSA zukla dhyAnanI che. dhyAnanI pUrI prakriyA che - pAMca samiti tathA traNa guptino abhyAsa, dharma-dhyAna (virAya-dhyAna) ane zukla dhyAna, zreyAMsa prabhue ene zreya samajIne enuM jIvanamAM avataraNa karyuM hatuM. - sumati gupti durdhara ghaNAM, dharma zukla dhyAna udAra; e zreyavastu zivadAyinI zrutajJAnanAM ajavALA Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 Apa AdarI haraSa apAra." zreyAMsa bhagavAna padmAsanamAM besIne zarIranI caMcalatAne maTAvIne, utkRSTa dhyAnanuM varNana karatAM kahe che "tana caMcalA meTane, padmAsana Apa virAja, utkRSTa dhyAna taNo kiyo, AlaMbana zrI jinarAja tevI ja rIte 13mA tIrthakara vimalanAthajInA stavanamAM nAma-sthApanA dravya ane bhAva - A Acara nikSepono ullekha karI kahe che. nAma sthApanA dravya vimalathI kAraja na sare koya, bhAva vimalathI kAraja sudhare bhAva japyAM ziva hoya" arthAt guNazUnya nAma vimala, sthApanA vimala ke dravya vimalathI kArya sAdhI zakAtuM nathI. eka mAtra bhAva vimalaprabhunA japathI ja kArya siddha thAya ce ane zivapada pAmI zakAya che. 14mA jinezvara anaMtanAtha prabhujInA stavanamAM 14 guNasthAnanuM saMkSepamAM varNana sAtaja gAthAomAM karyuM che. emAM keTalAka zAzvata satyono ullekha paThanIya che. "jina-cakrI-sura jugaliyAre vAsudeva baladeva; e paMcama guNa pAvai nahI re, e rIta anAdi svameva arthAt arihaMta, cakravartI, deva, yogalika manuSya, vAsudeva ane baladeva - A cha pAMcamA guNasthAnane prApta nathI karatA. A eka svayaM saMbhUta anAdikALanI rIta che. 23mAM pArzvanAtha prabhunA stavanamAM bhagavAnane pArasanI upamA ApI kahe che loha kaMcana kare pArasa kAyo, te kaho kara kuNa leve ho; pArasa tU prabhu sAco pArasa, Apa samo kara devai ho, zrutajJAnanAM ajavALA Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 pArasa to lokhaMDane mAtra sonuM banAve che, potAnA jevuM pArasa nahIM, paNa he pArasanAtha prabhu! tame to bhaktane potAnA samAna bhagavAna banAvo cho, e tamArI vizeSatA che. aMtamAM carama tIrthaMkara mahAvIra svAmInA stavanamAM to ati suMdara kalpanAne kAvyamaya svarupa ApatAM kahe che saMgama duHtha diyA AkarA re, suprasanna nijara dayAla, jaga udhdhAra hurva mo thakI re, e DUbe INa kAla' mArA nimittathI jagatano uddhAra thAya che paNa A vicAro saMgama mArA ja nimittathI Dube che. ahIM "suprasanna' zabdano artha che AtmAnI AMtarika prasannatA eTale ke AnaMda. je nirmaLa hoya teja prasanna rahI zake che. rAjI/nArAjI jevA bhAvo bhAvanAo mahAvIramAM na hatA. hatI kevala prasannatA. AvI karuNAnA karanArA bhagavAna - mahAvIra svAmI samatAnA sAgara hatA. niMdA ne stuti samapaNe re, mAna ane apamAna, haraSa soga moha paradaryA re, pAme pada niravANa. Ama 24 bhagavAnanI stuti svAdhyAya mATe uttama che ArAdhanA zrI mayAcAryanI utkRSTa AdhyAtmika racanA che - "ArAdhanA". pratyeka sAdhake maraNAnta samayamAM "ArAdhaka thaIne jIvanano aMta karavo abhipreta che ane e mATe mRtyunA AsannakALamAM "ArAdhanA karavI Avazyaka che. sthAnAMga sUtramAM traNa prakAranI ArAdhanAno ullekha maLe che. jJAna ArAdhanA, darzana ArAdhanA ane cAritra-ArAdhanA. samasta jIvananA sAdhanAkALa daramyAna thayelA pramAda, mUccha AdithI jJAna, darzana ane cAritranI je koI virAdhanA karI hoya tenuM aMtima samaye prAyazcitta levuM Avazyaka che. ArAdhanAne mRtyu-darzana paNa kahevAmAM Ave che. jena sAhityamAM ArAdhanAnI eka svataMtra vidyA che. jinaratnakoSamAM abhayasUrithI laIne lokAcArya tathA keTalIka anAmI evI 29 kRtiono ullekha che. adhyAtma yogI ane zrutasAdhaka zrI jayAcAryanI "ArAdhanA'nA dasa dvAra (prakaraNa) che zrutajJAnanAM ajavALA Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 1) AlocanA dvAra 2) vrata uccAraNa dvAra 3) kSamApana (kSamAyAcanA) dvAra 4) pApa vyutsarga dvAra 5) catudazaraNa pratipatti dvAra 6) duSkRta nindA dhAra 7) sukRta anumodanA dvAra 8) bhAvanA dvAra 9) anazana dvArA 10) paMca parameSThi namaskAra dvArA pratyeka dvAranI eka eka DhALa che. AdhyAtmika tathA mAnasika cikitsA paddhatinA A sUtro che. A dasa dvAramAMthI keMTalAka dvAronI AdhyAtmika sAhityanI dRSTie samIkSA karavAno namra prayAsa meM karyo che. 1 prathama AlocanA (AlocanA) dvAra e yoga saMgrahano pahelo prakAra che. mAnasika ane bhAvanAtmaka taNAva (mental and emotional tension)thI kaSAya, nokaSAya, Adi, utpanna thatA rahe che. AnAthI rAga dveSa, priyatA-apriyatAnA saMvedana paNa thatA rahe che, jenAthI mAnasika vyAdhio vadhe che. A vyAdhionI cikitsAnuM prathama sUtra che. AlocanAAtmanivedana. Ane mATe jayAcArya lakhe che ke niSkapaTa bhAve - bALaka jevI nikhAlasatAthI AcArya pAse AlocanA karavI joIe. "bholA bAlaka jema Alove, AcAryadika pAso, jAya ghoTAne nirmala huve, Atama ujjala vidhisahita batAvavAmAM AvI che. enA 63 pado che. trIjI agatyanI ArAdhanA che - kSamAyAcanA. zrI jayAcArya lakhe che ke jIvamAM rAga-dveSanI graMthio hoya che. eTale jIva mitra ane zatru banAvato rahe che. priyatA-apriyatA dvArA pApakarma bAMdhato rahe che, priyatA-apriyatA dvArA pApakarma bAMdhato rahe che. samaya samaya para prAyazcitta-pratikramaNa kSamAyAcanA dvArA vyakti potAnI bhAvadhArA nirmaLa banAvI zake che. jIvananA aMtima samayamAM to kSamAyAcanA karavI nitAMta Avazyaka che. aSTama dvAra "bhAvanA dvAra' jayAcAryanI UMDI AdhyAtmikatA ane utkRSTa sAhitya racanAnI dyotaka kRti che. bhAvanA eka saMmohana che. enAthI bAdhAo- kaSTo-saMkaTo-duHkha, Adino zAMtithI sahanazIlatAthI sAmano karI zakAya che ema jayAcArya kahe che. A kAranuM pratyeka pada jenA darzananA zrutajJAnanAM ajavALA 1 / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 mULabhUta tattvo ane vairAgya-rasathI bharapUra che. "punya pApa purava kRta, sukha duHkhanA kAraNa re, piNa anya jana nahI, Ima kare vicAraNA re, bhAve bhAvanA, jene darzanano pAyAno siddhAMta che. pote karelAM zubha-azubha karmoja sukha-duHkhanA kAraNa che. ane koI - are Izvara paNa anya koIne sukhI yA duHkhI karI zakatA nathI. "pUrava kRta agha (pApa) je, bhogaviyAM mukAI re, piNa vedyAM vinA, nahI chUTako pAI re, A ciMtana sAthe mumukSue zAMtithI samabhAva pUrvaka pUrvakRta karmane vedavA joIe. ananya upamAo sAthe karma khapAvavA mATe teo lakhe che. "sUko tRNa pUlo, jima agni viSehAre, zIgha bhasma hurve, tima karma dadeho re jima tapta tave jala-biMdu bilalAve 2 tima duHkha samacitte sahyAM, adha-kSaya thAve re, A uparAMta vividha jIvonI, tiryaMconI, nArakonI, AdinI bhISaNa vedanAne yAda karI mumukSue potAnI vedanAne sahana karavAnI kSamatA kema meLavavI enuM suMdara kAvyAtmaka varNana A dhAramAM che. Ama zrImawyAcArye zruta - sAdhanA dvArA sAdhu ane zrAvakone AdhyAtmika preraNA ApI che, je pratyeka mumukSue ArAdhanA jevI che. zrutajJAnanAM ajavALA Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 dharmakrAMti vIra loMkAzAha 0 ku. taralAbena dozI dharmakrAMtivIra loMkAzAha"nuM nAma kAne paDatAM ja bhagavAna mahAvIra svAmInA nirvANa bAda lagabhaga 2000 varSa vahetI kALa sapATI para eka sImAstaMbhanuM utuMga zikhara AMkha samakSa khaDuM thAya che. jIvananA tamAma kSetramAM eka paraMparAgata pravAha vaheto rahe che to e pravAhamAM kyAreka kinArA tUTe che ane pravAha judI ja dizAmAM phaMTAyA che kSetra cAhe vijJAnanuM hoya, samAjanuM hoya ke dharmanuM hoya! yuga prabhAvaka vibhUtionA prabhAve kALa karavaTa badalyA kare che. mArkasa karvine ke phroIDe jema eka yugane vicAranI dizA badalavAnI pharaja pADI, nyUTana, AInsTAIna ane Aja sudhInA vaijJAnikoe vizvane sUrata ane siratathI badalyuM tema dharmakrAMtivIra loMkAzAhe jaina paraMparAne navA mUlyathI nihALavA navadRSTi ApI. samakAlIna bodhdha paraMparA, pUrvekAlIna veda paraMparA ane prANapratiSThita sAMprata jena paraMparAnA vahetAM pravAhamAM bhagavAna mahAvIranA nirvANa bAda AMtara ane bAhya saMgharSanA bIja vavAI cUkyA hatAM. krAMta dRSTA pU. zrI saMtabAlajI noMdhe che tema "sAmAjika, rAjakIya ane dhArmika traNe kSetromAM avanatinA thara bAjhavA lAgyA hatA. AcArya sudharmA svAmInA" suziSya jaMbusvAmI jyAMsudhI saMghano bhAra calAvatA hatAM tyAM sudhI saMgha zAMti jaLavAI rahI hatI paraMtu temanA nirvANa bAda sAdhuomAM be taDa paDI hoya tema lAge che." anekAMtavAda evuM jainadarzana ekAMta AgrahanA kAraNe jinakalpa ane sthavirakalpanA-digaMbara-zvetAMbara saMpradAyamAM cirAI gayuM. AcAryonA athAga prayAso chatAM bhArelA agni jema matabhedavakratA-jaDatA-durAgraha ane pUrvagraha aMdaramAM saLagatAM ja rahyAM. zrutajJAnanAM ajavALA Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 "temAM vaLI jaMbusvAmI bAda lagabhaga 1 seka pachI 12 dukALano sAmano karavAnA samaye sAdhusaMsthAmAM zaithilya prasaravA lAgyuM." tyArabAda bajasena svAmInA vakhatamAM bIjIvAra duSkALa Ave che. itihAsa noMdhe che. vartamAna jevA jhaDapI vAhanonA abhAvavALA kALamAM anna pANInI sagavaDamAM zAstravihita sAdhujIvana nibhAvavAnuM ati muzkela banyuM hatuM. lagabhaga 748 sAdhuoe dharma pratijJApara dRDha sAdhuo saMthArApUrvaka samAdhimaraNa svIkArI lIdhuM. bIjA ghaNA sAdhuoe kaSTapUrvaka je maLe tenAthI calAvI jIvana nirvAha karyo to keTalAMke sAdhujIvanamAM ghaNI bAMdhachoDa karI jIvana calAvyuM hatuM te keTalA aMze yogya hatuM tenI carcA atyAre asthAne che paNa sAdhujIvananA zaithilyanuM A eka prabaLa nimitta hatuM te svIkAravuM rahyuM. Ama jaMbusvAmI bAda Avela A AMdhie sAdhusamAjamAM saMghabheda janmAvyo. bhagavAna mahAvIranA samayathI cAlatI paraMparAmAM vibhedaka A duHkhada ane kArUNika prasaMga 609mAM itihAsa noMdhe che jemAM zvetAMbara ane digaMbara baMne paraMparAmAM paraspara sarasAI batAvatI aneka kvidaMbha cAlu ja che. ane baMne saMpradAyamAM cAritrapAlanamAM utkRSTatA ane ja dhanyatAto tyAre paNa hatI ja. eTale mukhyatve mAnyatA bheda - anekAMta dRSTimAMthI eka dRSTine vadhAre mahattAnA kAraNe paNa udyamAM AvelA digambara - zvetAMbara saMpradAyanI paTTAvalimAM jaMbusvAmI sudhInAM nAmo maLI Ave che. jaMbusvAmIthI eka pUrNa paraMparA jANe pUrNa thaI ane pachIthI je vicArabheda paristhitibheda ane utaratA kALanA lakSaNo upasavA mAMDyA te loMkAzAha parvatamAM tIvra ane tIkSNa banyA hatAM. haribhadrasUrijI ane hemacaMdrAcArya jevA samartha jyotirdharo A zithilatAno pravAha aTakAvI zakyA nahatAM "saMbodhaprakaraNamAM mahAmaniSo pU. haribhadrasUrijInI A vedanA TokAyAM kare che. zrAvakoe karavA yogya dhArmika pravRttio zrAvakoe zrutajJAnanAM ajavALA Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 baMdha karI, pariNAme nigraMtha sAdhuoe keTalAMka saMyamano bhoga Apa thoDI zithilatA sAthe dhArmika pravRttinuM sukAna calAvyuM. baudhdhadharmamAM e vakhate madhyamavAdanI asarathI zAstraviruddha dhanAdi saMsarganI padhdhatie jene sAdhune-prabhAvita karyA, "caityavAda"nI vikRtie loMkAzAhane krAMtinA bIja vAvetaramAM preryA tyAre "adhikAravAda" paNa kTara banI cUkyo hato ema pU. saMtabAlajI noMdha che. - keTalAMka aitihAsika ullekho baudhdhonA mUrtivAdane paNa tAMtrika bodhdhamatanA pracAra sAthe kriyAnvita thayAnuM noMdhe che. (sarasvatI - 1911 julAI, devottarakA itihAsa pRSTha 7-20) zvetAMbara paMDita bahecaradAsajIe khUbaja spaSTatA sAthe anveSaNAtmaka dRSTie "jena sAhityamAM vikAra thavAthI thayelI hAnimAM chaNAvaTa karI che. temanA mate jaMbusvAmInA nirvANa pachI ghaNA samaye vIrasavaMta 412 thI dhImedhIme svarUpamAM pariNAme che, ane caitya zabda paNa arthavikAra pAmato jAya che. pU. zrI haribhadra sUrijInA zabdomAM, jagatacaMdrasUri tathA saMgha paTTakanA kartA kharataragacchanA AcArya jinavallabhasUri Adi zvetAMbara saMpradAyanA pratiSThApAtra jainAcAryo paNa vikRta paraMparAthI ciMtita hatAM. jyAre jyAre samayanI mAMga hoya, vikAsa, prasAra ke astitva jALavaNI mATe hoya, avalaMbanarUpe hoya ke vikalparUpe hoya dhArmika aMganI sUkSmatA-pAradarzakatA jANanAra AcAryoe te svIkAryA bAda vikRta banatAM anuyAyIone aTakAvavAnuM kaparuM kAma paNa niSedharUpe karavuM paDyuM che. veda-hiMdu-bodha-jana tamAma dharmomAM samaye samaye dharmanA avalaMbanomAM (phIlTara plAnTa) saMzuddhirUpa saMzodhana itihAsamAM noMdhAyA che. mahAtmA bhUthara kahe "romana ketholika saMpradAyamAM che te mUrtipUjA khristIzAstra saMmata nathI" zrImad vallabhAcAryajI svayaM potAnA SoDaza graMthomAM mUrtipUjAthI mAnasika pUjA uttama batAvI." samAjane AvalaMbana bhuta paramAtmAnI prANapratiSThA hRdayamaMdiramAM karavA ubodhe che. zrutajJAnanAM ajavALA 22 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 mAnasazAstrIo noMdhe che ke pArivArika samasyAmAM nivRta vaDIla gRhiNIonuM mAnasa avalaMbana ane zudhdhi AryaparaMparAnA saMskAranA jatanarUpe mUrtinuM mAdhyama e zreSTha upAya hato, e samayanI sAmAjika saMyukta kuTuMba vyavasthA mATe. svAmI nArAyaNa saM.nA saMsthApaka zrI svAmI nArAyaNajIe paNa daDhatApUrvaka saMpradAyamAM mAnasika zudhdhinA avalaMbanarUpe 'pUjA'nuM sthApana karyuM. rAjArAmamohanarAya, maharSi dayAnaMda vagere vicArakoe dharmane dizAsUcana karavAmAM sUkSmatAthI viveka karyo. mahammada payagaMbare "butaparastI" mAMthI IslAmane bahAra kADhavA koziSa karI paNa kaTTaramatavAdIonI ekAMtadaSTie temane mUrtibhaMjaka banAvyA jenuM ajJAnanA AtyaMtika pariNAmarUpe nukasAna thayuM. kabIra, nAnaka, dAdubhagata, akho bhagata, bhojAbhagata badhAnA sAhityamAM dharmanA aMgomAM bhAvazudhdhi ane mAnasa sAdhanA spaSTa dekhAya che (digaMbara saMpradAyanA 1 paMDita banArasI dAsajIe 7mAM saikAmAM digaMbara samAjano diyodhdhAra karI sudhArakanI bhUmikA bhajavI hatI. paramAtmA mahAvIra svAmInA nirvANa bAda mahAna prabhAvaka, kriyA vizuddha, zAstra abhyAsI, pUnya prabhAvaka AcAryonI rAhabarI heThaLa janasamAja caturvidha tIrtharUpe zAsana dhurA calAvI rahyo hato. bha. mahAvIra svAmInA prarUpita dharmano prANa ahiMsA saMyama ane tapanA mULabhUta sidhdhAMta sAthe ceDAM thavAM lAgyA hatA. je AvalaMbano upakAro hatAM temAM vikRti janmavA lAgI hatI. yationA hAthamAM dharma kedra thaI gaI hatI. adhikArabAda jora jamAvato hato zrAvako paNa zithIla, javAbadArIthI dUra ane zAstrajJAnathI vaMcita thayA hatAM AvA samaye gorajIe zrAvakavarganI nabaLAIno lAbha laI samAjane geramArge doravA hatAM. "bhaNesUtra mare eno putra "jevI uktio pracalita hovAthI bhoLAM jIvo zAstrono sparza paNa karatAM na hatAM alabata pAtratA vinA zAstrano abhyAsa yogya paNa na ja hoI zake ! paNa je rIte apAtratA sAbita thatI hatI tenA mULa kadAca sAghunI - zrutajJAnanAM ajavALA Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 zithilatA zrAvako jANI na jAya te AvanAnA kendramAMthI udbhavela hoI zake! DahoLAyelA vAtAvaraNa vacce amadAvAdanA eka rAjahArI sattAdhIza, dhanasamRddhithI saMpanna, pratiSThita, pratibhAzALI puruSa hemAbhAInA ghare kArtikapUrNimAnI ujjavaLatA laI putra loMkAzAhano janma thayo. amadAvAdanA zAhane tyAM lokanA zAha jevA putranuM guNa niSpanna nAma phaIbAe rAkhyuM lokAzAha jyotiSanA jANakAra, nimitta zAstrIo -zAstrIonA mate lAkhonA preraka ane pUjaka banavAnuM ujjavaLa bhAvi A bALakanA lalATe jhaLahaLatuM hatuM. cha varSanI vaye pAThakajI pAse vidyAbhyAsa mATe gayelA loMkAzAha pUrvakALanA vidyAnA pragADha saMskAra jANe tAjA karavI hoya eTalI saraLatAthI AkhA pustakane bIjA divase kaMThastha karI AvatA tyAre pAThakajI vismita thatAM saMskRta, prAkRta, adhamAgadhI uparAMta bhArata varSanI pracalita mukhya bhASAonA jJAna sAthe pitAjInA saMskArathI UMDI rAjanIti, kaLA kauzalya sAthe vyavahAra dakSa lokAzAhanI lekhana kaLA eTale jANe motInI kalA pUrNa seranI suMdaratA! zirohInA suprasiddha zAha odhavajInI viduSI putrI sudarzana sAthe lagnagraMthithI joDAI pUrNacaMdra ke pUnacaMdra nAmanA putranA pitA banyA Ama sarvathA sukhI dekhAtA jIvanamAM paNa loMkAzAhanA aMtaramAM sadaSTa ajaMpo tene vyAkuLa ane vihavaLa rAkhato hato. jIvana-dhyeya-prAptinA mArgo vagerenI vicAraNA tene jJAti-saMpradAya-paraMparA, kriyAkAMDa badhAthI para evA vijJAnamaya vaziSTha jJAna abhyAsamAM laI jatI hatI. rAjadvArI puruSa tarIkenA vyavasAya ane pharajamAM "rAjakaraNa" pravezya na hatuM. saMyama, sAdagI ane jIvananA ucca mUlyo vaDe samAjamAM ati AdaraNIya sthAna pAmyA hatAM. bhAva sanyasta sAthe gRhasthAzramI loMkAzAhe joyuM ke sAmAjika avyavasthA, svArthIghatA, jaDatA ane daMbha vacce jenasamAja paNa gherAyelo hato. zrI haribhadrasUrikRta saMbodha prakaraNa ane zrutajJAnanAM ajavALA Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 jina vallabhasUrikRta saMghapaTTaka tyAranI paristhitinuM pratibiMba pADe che badhA ahaminda che yathA chaMde varte che. sAdhujIvana sAme tamAma niyama bhaMganI vAta jANI Aje paNa hRdaya vyAkuLa bane evI avasthA hatI. haribhadrasUrijInA AThamA saikAnI A vikRti loMkAzAha sudhImAM vRdhdhigata hatI. bhagavAna mahAvIranA zAsanamAM niyamo pAMcamAM ArAnA vakra-jaDa jIvone lagAmamAM rAkhavA paryApta hovA chatAM kALanAM paribaLonI asaromAM duSkALo ane bodhdhinA madhyamamArganA AkarSaNathI sAdhunA zaithilyanI vRdhdhimAM baudhdha bhikhu sAthe tulanAmAM lokamata udAra banI kaDaka AlocanA karato na hato. vaLI koI krAMtikAra - svastha, taTastha, niSpakSa rIte naitika hiMmata karI zithIlAcAra sAme avAja uThAvato na hato ke na koI sakriya banI vyavahAra zudhdhinI jAhera hiMmata batAvatu hatuM. sAdhu samAjanI zithilatA caityavAdanI vikRti ane adhikAravAdanI zRMkhalA A traNa tattvoe jaina samAjanA dhArmika kSetrane gherI lIdhuM hatuM. dharmAdhatAnA aMdhakAre "zAstra"nA dIvaDAMno jANe daTAI gayA hatA. loMkAzAhe rAjyano hodo choDI dIdho hato. jJAnajI nAmanA eka munirAjanA Agamane loMkAzAhanA jIvana kAryamAM krAMtinuM bIjA ropaNa thayuM. saMdura akSaronuM lakhANa nihALI jJAnajIe lokAzAhane Agamo lakhavAnI javAbadArI soMpI saMzodhaka TUMDhaka loMkAzAhane jANe varadAna maLyuM. Agamono kabajo ane adhikAra mAtra sAdhunA hAthamAM hoI, jANe loMkAzAhane to suvarNapadaka maLI gaI. prathama ja vakhata dazavaikAlikanI gAthA dhammo maMgala mukkidaM, ahiMsA saMjamo tavo devaviMta namaMsali jarasa dhame sayA maro. vAMcyuM romaromamAM mahAvIranI ahiMsA pradhAna dharmajyotanA ajavALA jAgI gayA. loMkAzAhane madada karavA aneka ladiyA taiyAra thayA. munirAjane ApavAnI kopI uparAMtanI nakalo taiyAra thavA lAgI. badhI sAmagrI maLI gayA bAda loMkAzAhe paDakAra karyo. jainadharmamAM gaccha, zrutajJAnanAM ajavALA 2 5 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91919191 919 19 19 19 19 19 191 saMpradAya, vADA, nAta, jAta kazuM ja nathI. mahAsAha jevuM zAsana anekAMta, niravadya sacce aNutaruM kevaliya......savvaduHkha parINa maLyuM evuM darzana 10 yatidharma lakSaNayukta AtmavijJAna sAme vartamAnanI eka eka kSatinI tulanA karI batAvI vaiSNavo, zaivo, jainonA ToLAM ubharAyA. vIra loMkAzAhanI siMhagarjanA sAme aNahitapura pATaNathI lakhamazI zeTha khAsa AvyA. IrAdo to loMkAzAhane sudhAravAno hato. khUba abhyAsa ane dalIlanI taiyArI sAthe AvyA hatA. paNa loMkAzAhanI namratA viveka tATasthya ane saMzodhana pAse abhibhUta thayA. baMneno vArtAlApa abhyAsa yogya che. virodhI maTI sahayogI banelA lakhamazI zeTha uparAMta arhaTavADA, pATaNa, sUratanA saMghanA saMghavIo nAgajI, dalIcaMda, motIcaMda, zaMbhujI vageree paNa loMkAzAhanuM pujyatva svIkAryuM. saue satyapracAraka saMghanI mAMgaNI karI paraMtu loMkAzAhe satyAgrahanA sthAne matAgraha na Ave te mATe cAritravAna satyAgrahI banI vicAramAMja nahIM, AcAramAM mahAvIrane mUkanArano Agraha rAkhI navA matanI sthApanA nahIM mahAvIranI AjJAnI sthApanA karavA anurodha karyo. 1531mAM A ghaTanA banI 45 sAdhako samarpita thayA. keTalAMkanA mate loMkAzAha dikSita banyA hatA. ane virodhI paribaLoe jheramizrita AhAra vahoravatA kALadharma pAmyAnuM kahe che to keTalAMkanA mate kudaratI mRtyu pAmyAnI vAta Ave che. paNa loMkAzAha lokakrAMtinI mazAla jagAvI vidAya thayA hatAM e satya sarvamAnya che. loMkAzAhanA 45 sahayogIoe saMyamamArgamAM ve2-virodha vinA mAtra zAstra sammata mArge sAdhupaNuM pALI batAvyuM 45 sAdhunA mArge bIjA seMkaDo sAdhu sAdhvI ane e vakhate lagabhaga 5 lAkha loko ane saMkhyAbaMdha yatioe dharmaprANa loMkAzAhane 'dharmakrAMtinA sRSTA''kahI sanmAnyA che. pATaNAnA ja pratiSThita 151 zreSThIo dikSita banyAnI paNa itihAsa sAkSI Ape che. lokakrAMti vaDe zithilatA dUra thavA lAgI. vyavahAromAM 'prANa' umerAtAM 'Agama pracAra-AcAra'' sulabha banyA. zrutajJAnanAM ajavALA 26 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyodhdhAraka maMDaLa 'gaccha' banyA. jenI loMkAzAhane IcchA ja na hatI; te saMpradAya-gaccha banyA paNa loMkAzAhanA AtmIya anuyAyIo sAvadhAna rahI sAMpradAyika kadAgrahanA viSathI dUra rAkhavAnA prayatna karatA rahyAM samayanA pravAhamAM temAM paNa vikRtinA paDachAyA to paDyA. paraMtu dharmakrAMti eLe nathI gaI. loMkAzAhanA anuyAyIo dayAgaccha nAme paNa oLakhAyA rUpaRRSijI pahelAM cha sthaviro thayA. 1) bhANajI 2) mIdAjI 3) munnAjI 4) bhImAjI 5) jagamAlajI 6) saravAjI ane bIjA traNa anuyAyI 1) dharmasiMhajI 2) lavajIRRSi 3) dharmadAsajI dharmaprANa loMkAza pachI aDhI saikAbAda anukrame vi.sa. 1685 vi.sa. 1692 ane vi.saM. 1715mAM thayA. paNa emanuM AtmabaLa loMkAzAha jeTaluM prabaLa na hatuM. chatAM loMkAzAhanI paraMparAne AgaLa vadhAratA rahyA. vartamAnamAM ''loMkAzAha'' e yuganI mAMga che Aja have samaya AvI gayo che. jainasamAjane eke maMca para lAvI sAMpradAyikatAthI 52, dRSTirAgathI dUra, ekAMtavAdanI chAyAthI mukta mAtra mahAvIra kathita jaina mArgane udaghATita karavAno. samagra vizvane mArgadarzana karAvanI kSamatA dharAvato jainadharma svayaM gumarAha banyo che alabata jJAnasatrano naiSThika prayAsa loMkAzAne pratyeka abhyAsI vicAraka, sAdhaka ke ciMtakamAM paDyo che tene jagADavAno jaI temAM koI zaMkA nathIya - zrutajJAnanAM ajavALA degdeg ooooooo 27 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161612 pU. puNyavijayajInuM saMzodhana ane saMpAdana kArya. 0 DaoN. abhaya dozI puNyavijayajIe jene zramaNonI vidyAbhyAsano gauravazALI paraMparAnA eka tejasvI pratinidhI hatA. temaNe vidyAbhyAsanI prAcIna paraMparA sAthe arvAcIna saMzodhana paddhatino sumeLa sAdhI jaina sAhityanA saMzodhanasaMpAdanane AgavI dizAo darzAvI che tema ja hastaprata bhaMDAranA saMrakSaNa saMvardhananI sudIrgha kAmagIrIthI jaina saMghane mATe zratavArasAnI vyavasthA karavAnuM bhagIratha kArya karyuM che. puNyavijayajInA nAma sAthe eka vAta cittamAM smare che. sureza joSInA mitra ane prasiddha sAhityamarmajJa zrI rasika zAha potAnA bALapaNanI vAta karatA karatA puNyavijayajInuM smaraNa ghaNIvAra rajU karatA, teo kahetA, "ame pATaNanA sAgara upAzraye bALapaNamAM jatA tyAre puNyavijayajI temanA guru caturavijayajI ane dAdAguru pravartaka kAntivijayajI sau sAdhuo sAthe prato goThavavA, tenI uparanA kapaDAM badalavA vagere kAryomAM vyasta hoya, paraMtu AvelA amArA jevAM bALakone kAma karatAM karatAMya jene kathAvArtA kahetA jAya. sAme thAMbhalAne aDhelIne beThA hoya kAntivijayajI dAdA, sAme hoya pratono vizALa Dhagalo. AvA kAryazIla chatAM nehALa puNyavijayajInuM kArya eTale traNa peDhInI saMcita jJAnasAdhanA, tene saMpUrNa aMjali ApavA to pustakonAM pustako ochAM paDe, paraMtu A lekhamAM temanI pAvanaskRtine kAMIka aMze ekatra karavAno upakrama karyo che. puNyavijayajInA kula 39 jeTalA saMpAdita tathA maulika graMtho upalabdha thAya che temano janma kapaDavaMjamAM vi.sa.1952nA jJAnapaMcamInA divase thayo hato. jJAnapaMcamIno janma e kevaLa yogAnuyoga na hato paraMtu puNyavijayajInA bhAvi jIvananI dizA sUcavanAro puNyasaMketa hato. zrutajJAnanAM ajavALA Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Q 90 pe se se se e pe (c)e e pe pe pe se se se p potAnA janmanA saMketane sArthaka karatuM puNyavijayajInuM samagra jIvana jJAnasAdhanAne samarpita banI rahyuM. bALapaNanA ghoDiye jhUlatA zilAla (puNyavijayajInuM sAMsArika nAma)ne ekalo mUkI mA kapaDA dhovA gaI, pAchaLa gharamAM bhayAnaka Aga lAgI. paDozamAM rahetA vahorA gRhasthanI samayasUcakatAne lIdhe bAlaka maNilAlano jIva bacyo. Ama, bALaka maNilAlanI surakSA dvArA A vahorA gRhasthe jainasaMghanA amUlya ratnanuM rakSaNa karyuM. A ghaTanA bAda pitA bALaka maNilAla ane mAtAne laI muMbaI AvyA. 14 varSanI vaye pitAnA mRtyu bAda mAtanI IcchA dIkSA levAnI hatI, AthI mAtAnI IcchAmAM potAnI IcchA joDI bAlaka maNilAla puNyavijayajI banyA, to mAtA ratnazrIjInA nAme sAghvI tarIke dIkSita thayA. dIkSAnA prAraMbhika varSomAM vividha paMDito pAse abhyAsa karavAnI sAthe ja paMDita sukhalAlajI jevA saMzodhana saMpAdananI Adhunika sUjhavALA vidvAnanI pAse abhyAsa karavAno yoga thayo. tenA pariNAme puNyavijayajInI dRSTi vizALa ane udAra banI. guru, dAdAguru temaja dAdAgurunA gurubaMdhu munizrI haMsavijayajI pAsethI jJAnabhaMDAranI vyavasthA temaja AgamodhdhAranI pravRttinA pATha prApta karyA. A kAryamAM sAgarajI mahArAja ane nemisUri samUdAyanA lAvaNyavijayajInA kAryono paNa *parokSa prabhAva rahyo. temaNe potAnuM samagra jIvana zrutasevAmAM samarpita karyuM. temanA A bRhadakAryamAM AgamagraMthonuM saMzodhana-saMpAdana sauthI vadhu mahattvapUrNa kArya che. temaNe 'bRhatakalpasUtra' nAmaka Agama graMtha je eka mahattvapUrNa chedasUtra che. tenuM niryukti, bhASya, vRtti sAthenuM saMpAdana taiyAra karyuM. aneka hastapratone AdhAre pAThanirNaya karIne karAyeluM A saMpAdana eka mUlyavAna saMpAdana che. cha bhAgamAM phelAyeluM 1933thI 1942 sudhInAM nava varSa sudhI cAleluM A graMthanuM saMpAdanakArya guru-ziSyanA sahiyArA puruSArthanuM eka yazasvI zikhara che. puNyavijayajIe A graMthanI vidvattApUrNa prastAvanA lakhI che. temAM temanI niSpakSa dRSTinAM darzana thAya che. teo zrutajJAnanAM ajavALA 29 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 aitihAsika tathyone sAMpradAyika mAnyatAmAM baddha thayA vinA nirbhakapaNe rajU kare che. sAMpradAyika mAnyatA evI che ke sUtrakAra ane niryuktikAra bhadrabAhusvAmI eka ja che, paraMtu temaNe tityAgoliya prakaraNa, paMcakalpa bhAkha, cU iAdi aneka graMthonAM avataraNo ApI siddha karyuM ke sUtrakAra ane niyaMtikAra bhadrabAhusvAmI vibhinna che. teo sutrakAra tarIke aMtima cartudazapUrvadhara bhadrabAhusvAmIne darzAve che, to niryuktikAra bhadrabAhusvAmI uttarakAlIna vikramanI chaThThI sadImAM thayelA che, ema siddha kare che teo dasa niyuktigraMtho, upasargaharastotra, bhadrabAhusaMhitA AdinA kartA che, ema sapramANa rajU kare che. e uparAMta A niryuktikAra pUrve goviMda nAmanA AcAryanI "goviMdAniryukti'nI racanA thaI hatI, evI mahattvanI vigata para prakAza pAthare che. e ja rIte kalpabhASyakAra saMghadAsagaNi ane TIkA racanAra AcArya malayagirijIno paricaya saMzodhana bAda upalabdha kare che. 26 TIkAgraMtho racanAra malayagirIjInA jIvananI vigatone prakAzamAM lAvI A mahAna AcAryanuM bhAvapUrNa tarpaNa karyuM che. temanI lekhanazailIno paricaya ApatA puNyavijayajI AdarapUrvaka kahe che; gaMbhIramAM gaMbhIra viSayone carcatI vakhate paNa bhASAnI prAsAdikatA, poDhatA ane spaSTatAmAM jarA sarakhI paNa UNapa najare paDatI nathI ane viSayanI virATatA eTalI ja kAyama rahe che.'' A bRhatakalpasUtramAM utsarga ane apavAda mArganuM je vistRta nirUpaNa upalabdha thAya che, te Aje pama sAdhu jIvana mATe mArgadarzaka banI rahe evuM ajoDa che. A samagra sUtrano marma darzAvatI khUba mArmika vAta puNyavijayajI mahArAja prastAvanAmAM rajU kare che, "utsarga apavAdanI maryAdAmAMthI jyAre pariNAmIpaNuM ane zuddha vRtti paravArI jAya che, tyAre e ja utsarga apavAda na rahetAM anAcAra ane jIvananAM mahAna dUSaNo banI jAya che. A ja kAraNathI utsarga-apavAdanuM nirUpaNa-nirmANa karavA pahelAM bhASyakAra bagavaMte pariNAmI, apariNAmI zrutajJAnanAM ajavALA 30 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 ane atipariNAmI ziSyo eTale ke anuyAyIonuM nirUpaNa karyuM che ane jaNAvyuM che ke yathAvasthita vastune samajanAra ja utsargamArga ane apavAdamArganI ArAdhanA karI zake che. tema ja AvA jinAjJAvazavartI mahAnubhAva ziSyo-tyAgI-anuyAyIo ja cheda AgamajJAnanA adhikArI che ane potAnuM jIvana nirAbAdha rAkhI zake che. jyAre pariNAmIbhAva adazya thAya che ane jIvanamAM zuddha sAttvika sAdhutAne badale svArtha, svacchaMdatA ane upekSAvRtti janme che, tyAre utsarga apavAdanuM vAstavika jJAna ane pavitrapAvana vItarAgadharma ArAdhanA dUrane dUra ja jAya che ane aMte ArAdhanA karanAra paDI bhAMge che." temaNe A vizALa hatalpasUtra uparAMta zrI jinabhadragaNi zremAzramaNakRta jitakalpasUtranuM paNa saMpAdana karyuM, tema ja hAlamAM kalpasUtra tarIke vizeSa prasiddha "paryuSaNA kalpasUtra'nuM paNa niryukti, cUrNa TIppaNa, gurjarAnuvAda sAthe saMpAdana karyuM. temaNe kalpasUtramAM svapnanAM hAlanA vakone sthAne pUrve anya varNako upalabdha haze evuM pramANane AdhAre darzAvyuM, tema ja sthavirAvalI pachIthI umerAyelI hovA chatAM nimramANa nathI ema siddha karI potAnI niSpakSapAtI saMzodhakavRttinA darzana karAvyA che. A saMpAdano uparAMta mahAvIra jenavidyAlayanI Agama prakAzana yojanAmAM "' (naMdI sUtra anuyogadvAra) pannavaNA sUtranA be bhAga, naMdIsUtra-cUrNi sAthe, naMdIsUtra vividha vRtti sAthe, sUtrakRtAMga cUrNi, dasa-vekAlika agastacUrNi sAthenuM saMpAdana karyuM che. dazavaikAlika agastacUrNina saMpAdanamAM temaNe agastasiMhanI zramaNa paraMparA tema ja A cUrNinuM mahattva yathAyogya rIte aMkti karI ApyuM che. temanA AgamaviSayaka saMpAdanamAM eka mahattvanuM saMpAdana aMgavijjA' (prakIrNa)nuM saMpAdana che. A aMgavija prakIrNaka (aMgavidyA prakirNaka)mAM manuSyanI hAlavA-cAlavAnI rIta-vartaNUka parathI tenuM bhaviSya jANavAnI paddhati darzAvI che. temaNe khUba jahemata laI aprApya evA A graMthanuM saMpAdana karyuM che. temaNe prastuta saMpAdana tema ja bRhatakalpasUtranA zrutajJAnanAM ajavALA 3 1 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 90 98 9 90 90 9 pe pe 8 9 90 9 saMpAdananI prastAvanAmAM AgamagraMthonAM AvatI vigatone AdhAre te samayanA manuSyanA vastra, bhojana, rahevAsa, nRtya, rAjya kArabhAra AdinI sAMskRtika vigato para sAro pAtharyo che, A rIte temaNe sAMskRtika adhyayanano navA dRSTikoNano paNa paricaya karAvyo che. temaNe AgamasAhityanI sAthe ja prAkRtabhASAmAM racAlelA vipula karma saMbadhita sAhityanuM paNa vizALa pAyA para saMpAdana karI jainadarzananA adhyayananI vividha dizAo UghADI ApI che. temaNe prathama pAMca karmagraMtha tema ja paMcasaMgraha graMthanA suMdara saMpAdano upalabdha karyA che. A saMpAdanomAM digaMbara karma viSayaka sAhityanuM tulanAtmaka adhyayana rajU karI potAnI vizALa vidyA prItibharI dRSTinA darzana karAvyA che. temanuM vyaktitva evuM vizALa hatuM ke, bauddha, vaidika Adi anya darzananI mahattvapUrNa kRtio jaina bhaMDAramAMthI upalabdha thaI hoya to e pratye paNa jagatanuM lakSya doryuM che. temaNe jIvanabhara AgamagraMthonuM saMzodhana karyuM, paraMtu sAthe ja lalita kahI zakAya evA nATaka ane kathAgraMthonuM paNa saMzodhana saMpAdana temanA hAthe thatuM rahyuM che. temanA saMzodhanakAryanA prakAzanano prAraMbha ja jaina nATakothI thayo hato. solaMkI vaMzanA pratApI guru hemacaMdrAcAryanA ziSya rAmacaMdra racita nATakonuM prAgaTya gujarAtanA sAMskRtika ItihAsanI eka mahattvanI ghaTanA banI rahI. gujarAtamAM saMskRta nATako lakhavAnI, bhajavavAnI paraMparAnuM darzana karAvyuM. A sAthe ja 'kaumudI mitrAnaMdam' nATaka tathA muni rAmabhadranuM 'prabuddha rohirNayam' nATaka saMpAdita karyA. vizALa jainakathAsAhityamAM apUrva mahattva dharAvanAra vAcaka saMgadAsagaNi viracita 'vasudevahiDI' graMthanA prathama khaMDanuM potAnA guru caturavijayajI sAthe yazasvI saMpAdana karyuM. A saMpAdane jainaparaMparAmAM upalabdha bRhatakathAnA prAcIna rUpAMtaranuM darzana karAvyuM. e pachInA khaMDo paNa zrI bholIlAla sAMDasA munizrInI puNya preraNAthI ja saMpAdana karI zakyA. e ja rIte vastupAla-tejapAlanuM jIvana paNa vAraMvAra temanA saMzodhana kSetramAM AvatuM rahyuM che. temaNe udayaprabhasUriSkRta dharmAbhyudaya mahAkAvyam zrutajJAnanAM ajavALA - 32 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 (saM.1946)thI prAraMbhI 1961mAM sukRtakIrti kallolivyAdi- vastupAla prazasti saMgraha ema kula cAra saMpAdano vastupAlanA jIvanane kendramAM rAkhI karyA. A uparAMta pAlItANAnI vAghaNapoLa ane anya sthaLothI, prApta kula dasa aprasiddha zIlAlekhonuM paNa saMkalita saMpAdana karyuM. A saMpAdana pravRtti dvArA temaNe madhyakAlIna gujarAtanA dhArmika, sAMskRtika, rAjakIya ItihAsanA aneka ujjavala pRSTho para prakAza pAtharyo. teo vastupAlanI vidvattA pratyeno UMcA Adarane jaina dharma prayatA, dAnezvarI paNa Adi guNonI prazaMsA kare che, sAthe ja vastupAlanA zivAlaya, sUryamaMdira Adi sukRtyone paNa rAjayakartAnI samadaSTi ane ucita vartana tarIke A saMpAdanamAM paNa temanI sAMskRtika adhyayananI dRSTino ucitaviyoga thayo che. temaNe devaladra hitakRta kathAra nI koza' nAmanI pramANamAM aprasiddha kRtinuM gADha purUSArtha bAda prakAzana karyuM. temaNe jaina katha graMthomAM atyaMta gauravavaMta ane samRddhi triSaSTizalAkA purUSa caritra mahAkAvyamanA traNa parvonuM saMpAdana karIne A kathAbhaMDArIne vizeSatAo darzAvI che. temaNe A uparAMta nemicandrAcAryavRta AkhyAnaka maNikozanuM paNa saMpAdana karyuM che. gujarAtano ItihAsa e paNa puNyavijayajIne eka UMDA rasano viSaya rahyo che. hemacaMdrAcArya ane kumArapALanA jIvanasaMbaMdhI nAnAM-moTAM lakhANo karatAM rahyAM che. temaNe pATaNa 16 comAsA karyA hovAthI, temanI karmabhUmi pATaNanA A puNyapuruSo vize be traNa vAra lakhI aMjali ApI che. A uparAMta saMkalArvatastotra vRtti saha ane triSaSTizalAkA puruSa caritra jevA graMthonA saMpAdano karyA che. temaNe "siddhahemakuvAra saMvata" aMge paNa suMdara aMgulinirdeza karyo che. zaMtrujayanI eka dhAtupratimA parathI prApta saMvata puNyavijayajI jaNAve che tema AgaLa vizeSa kALanA baLamAM cAlyo nathI. paraMtu koI ajJAta vyaktie potAnA yuganI traNa vilakSaNa pratijJAonA nAmollekhano samanvaya karI A saMvata calAvyo haze, te emaNe dhanyavAdapAtra jaNAya che, tema ja A mUrtinI sAcavavAnI vizeSa bhalAmaNa kare che. zrutajJAnanAM ajavALA Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 9 90 9 90 9 290 90 9 bhArata pAkistAnanA yuddhanA bhaNakArA vacce jesalamera jaI tyAMnA aneka jJAnabhaMDAro kholAvyA. eka jJAnabhaMDAra kholAvA nava TrasTIonI hAjarI jarUrI hoya, ane TrasTIo deza-dezAvaramAM vasatA hoya, paraMtu A badhI paristhitio pAra karI jesalameranI apUrva jJAnasamRddhi bharI hastaprata sRSTino paricaya Apyo, tenuM vistRta keTaloga (sUci patra) karyuM. tema ja jesalameranI citrasamRddhi' jevA graMtha dvArA jainonI kalAsamRddhino jagatane paricaya karAvyo. - temanI potAnI jesalameranI saMzodhana paddhati aMge zrI ratilAla dIpacaMda desAIne patramAM kahe che, "tamane patra lakhyA pachI bhaMDAra tapAsavAnuM amAruM kArya AgaLa cAlyuM che. eka-eka pothImAM je saMkhyAbaMdha pAnAo bhegAM bhaLI gayA che e badhAMnA pRththakaraNa mATe ame e pAnAonuM aneka dRSTie vargIkaraNa karyuM che. e atyAre jovA jevuM che. tame ghaNA pradarzana joyA haze paraMtu amAruM A pradarzana Azcaryacakita kare tevuM che. koI graMthanA eka be pAnA hoya, koI graMthanAM pAnAonA TukaDAo hoya darzAve che, temAM temanI vizAlatAnA darzana thAya che. puNyavijayajIe jIvanamAM Ama kula 30 jeTalA saMpAdano karyA paraMtu temanI A vizALa saMpAdanapravRtti to temanA jIvananI eka anya mukhya pravRttinA kevaLa aMzarupa pravRtti hatI. A guru-ziSyanI traNa peDhInuM moTuM vidyAkArya hoya te graMthabhaDArono uddhAra karavo. soLa cAturmAsa pATaNa rahI A traNa peDhIe saMyukta prayAso dvArA pATaNanA 20 bhaMDArone ekasthaLe ekatrita karI 'zrI hemacaMdrAcArya jaina bhaMDAra''nuM sarjana karyuM. A vIse bhaMDAronA graMthone vyavasthita goThavyA asta-vyasta thayelI pratonAM pAnAM ekatrita karavA e kevuM vikaTa kArya hoya che e to anubhavIne ja khabara paDe. A kAryamAM temaNe aneka amUlya graMtho jainasaMghane bheTa dharyA. eTaluMja nahi, bauddha, sAMkhya, cArvAka Adi darzananA paNa alabhya graMthone vizva samakSa upalabdha karI ApyA. AvuM ja bIjuM gaMjAvara kArya jesalameranA graMthabhaMDAronuM hatuM. atyaMta zrutajJAnanAM ajavALA 34 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 ugravihAra karI, hastapratone AdhAre thatA saMzodhanothI ja jenasAhityanI samRddhi vadhu vyApakapramANamAM prajA sudhI pahoMcI zakI che. - zrI. lA. da. prAcya vidyAmaMdira sAthe eka myujhiyama saMkaLAyeluM che. tenA eka bhAganA puNyavijayajInA upayoganI vastuo sacavAI che. pena, pensila, rajoharaNa muhapattI Adi upakaraNo sAthe ja eka nAnakaDI DabbImAM zatruMjaya parathI prApta thayelA sphaTikanA cokhA ane thoDI girirAjanI pavitra dhULa saMgrahAyA che. AmAM puNyavijayajInA jIvanamAM vyApaka zraddhAtattvano paNa darzana thAya che. tarkazuddha dRSTi hovA chatAM paramatattva pratyenI paramazraddhA emanA jIvanamAM pUrNapaNe vyApta hatI. enuM bhAvabhInuM darzana thAya che. e badhAyane joI vividha nizAnIo ane zabdo uparathI graMthanuM nAma kema pakaDI pADavAmAM Ave che, te tame najare juo to tAjuba ja thaI jAo." ane jaMbuvijayajIne kahe che, "atyAre huM saMzodhananuM kAma kinAre rAkhIne AkhA bhaMDArane tapAsI rahyo chuM." A ja rIte lIMbaDI temaja khaMbhAtano zAntinAtha derAsarano tADapatrIya jJAnabhaMDAra khAsI mahenata karI goThavyo ane tenA sUcipatro paNa mudrita karyA. teonI hastaprata oLakhavAnI sUjha gajabanI hatI. teo lakhANanA vaLAMka parathI hastaprata kyA saikAnI che teno khUba ja sahelAIthI nirNaya karI zakatA. A kAryomAM temaNe dAdAguru ane anya stroto prApta thayela puSkaLa hastaprato prApta thaI. A saMgrahanuM paNa temaNe sUcipatra taiyAra karyuM, tema ja jainasaMghanA gauravavaMtA dAnavIra kasturabhAInA puruSArthano samanvaya thatA "lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya vidyAmaMdira'mAM A hastaprata saMgraha sacavAyo. sAthe ja puNyavijayajInA prayatnothI kheDAsaMgha anya munionA jJAnabhaMDAra prApta thatA zrI. lA. da. prAcyavidyAmaMdiranI hastaprata samRddhi apUrva banI rahI. e ane kobAno zrI kailAsasAgara sUri jJAna bhaMDAra jaina saMghanI apUrva samRddhi samA che. A jJAnabhaMDAronA rakSaNa, saMvardhana zrutajJAnanAM ajavALA 3 5. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 ane tenI pustaka ane puNyavijayajInA mArgadarzananA taiyAra thayelA lakSmaNabhAI bhojakAAdino pAyAno sahayoga rahyo che. emanA A samagra kAryanA abhivAdanArthe dIkSA paryAyanA 60mAM varSe vaDodarAsaMghe "jJAnAMjalinAme abhivAdana graMtha prakAzita karyo hato. Ama, puNyavijayajInA tarka ane zraddhA jJAna ane kriyA banne yugavat rIte vahetA rahyA che. temaNe hastaprata lekhanamAM paNa UMDI zraddhA hatI. mudrita pustakonuM AyuSya ochuM hovAthI bhaviSyamAM punaH hastalikhita pustakonI jarUrata UbhI thaze. A zraddhAthI temaNe "jenazramaNa saMskRti ane lekhanakalA'mAM hastapratalekhana mATenI vividha sAmagrI, zAhI banAvavAnI, kAgaLa banAvavAnI vidhio, prata surakSA mATe ghoDAvaja AdinI paDIkI AdinI khUba jhINavaTa bharI noMdha kare che. sonA-rUpAnI zAhI kevI rIte banAvavI tenI patra mAhitI Ape che. zrI puNyavijayajI Ama atyAre je ManuscriptologynI AjakAla bahu carcA che, te viSayanuM pAyAnuM pustaka upalabdha karI Ape che. temanI zraddhA khare ja sAcI paDI che. Aje amadAvAdamAM zrutalekhanam ane anya saMsthAo dvArA hastapratalekhananuM kArya punaHzarU thayuM che ane temAM zrI puNyavijayajInuM A institution can claim to do. Ama, saMsthAsamA ane aneka saMsthAnA prANasamA puNyavijayajI puNyamaya jIvana jIvyA ane saraLatA niSparigrahitA, zuddha AcAra, jJAnapipAsA ane paramAtma bhakti Adi guNonA apUrva yoge samagra jaina samAja ane vidvatasamAja mATe parama AdaraNIya banI rahyA. temanI apAra udAratA ane vAtsalyano lAbha temanA paricayamAM AvanAra nAnA-moTA saune thato. caturvidha jaina saMgha paratve paNa temane apAra lagAva hato. zrI lA. da. prAcya vidyAmaMdiranA sarjana bAda tenA ekAMta svAdhyAya khaMDamAM sthiratA karI saMzodhana karavAnI vinaMtI thaI hatI. paraMtu temaNe lokonI vacce, saMgha sAthe rahI potAnA saMzodhana-saMpAdana zrutajJAnanAM ajavALA 36 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 90 9 AgaLa vadhAravAnuM pasaMda karyuM hatuM. zramaNIonA jJAna-dhyAna-abhyAsamAM vRddhi thAya, te mATe teo apAra khevanA dharAvatA. potAnA vRddha sAghvI mAtAnA AMkhonA teja cAlyA gayA hatA, paraMtu vRddha mAtAne samAdhi rahe e mATe e pote athavA potAnA aMtevAsI muni ramaNIkavijayajIne naMdIsUtraAdinI gAthAono svAdhyAya saMbhaLAvavA mokalatA. teo muniAcAranuM paNa zakya eTalI zuddhipUrvaka pAlana karatA. teonI dIkSAnA 60 varSa thayA. pUrNAhutino vaDodarA mahotsava bAda muMbaI padhAryA. muMbaImAM vAlakezvara 52 cAturmAsa nizcita thayuM hatuM. paraMtu te pUrve ja jeTha vada AThama, 2026nA divase rogonI pIDA gherI vaLI, ane munizrIe bayAnI haoNspiTalamAM A nazvara deha choDI paralokanI yAtrAe prayANa karyuM. jIvanamAM jJAnanI apUrva UMcAI sAthe ja vinaya, namratA ane paropakArI vRtti jevA guNono sumeLa sAdhyo hato. Ama vidvattA ane saumya vyaktitvanA ajoDa sumeLavALA puNyavijayajInuM vyaktitva ApaNA sau mATe preraNAdAyI banI rahe evuM che. khAsa noMdhaH AcAryazrI padmasAgarasUrinI preraNAthI kobAno zrI kailAsasAgara sUri jJAnabhaMDAra (je traNalAkhathI vadhu hastaprata dharAve che) tenuM Ayojana thayuM che. A padmasAgarasUrizvarajI ma. paNa yuvAvasthAmAM puNyavijayajInA saMparkamAM AvyA hatA, tenA pariNAme ja A virATa jJAnabhaMDAra sarjAyo che. zrutajJAnanAM ajavALA KAL 37 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 zAsanasamrATa 5. pU. A. bha. zrI nemisUrIzvarajI ma.sA. 0 DaoN. pravINabhAI sI. zAha jeNe janmI laghuvaya thakI saMyama zreSTha pALyuM, ne zAtAthI jIvana saghaLuM dharma kAryo ja gALyuM, sAdhyA baMne vimaLa divaso janma ne mRtyu kerA, vaMdu tevA jagaguruvArA zrI nemisUrIza hIrA. dIvALInI vimala kukhane jeha dIpAvanArA lakSmIcaMda pravara kulane nitya zobhAvanArA; saurASTra zrI madhudhara taNI kIrti vistAranArA, vaMdu chuM te vimalaguNanA dhAmane ApanArA. chellA 2500 varSamAM thayelA zAsana prabhAvaka sUrivAronI ujjavaLa paraMparAmAM AgavuM sthAna prApta karanArA A sUrisamrATanuM jIvana eTale sarva jIva hitakara jIvana! sarva jIvo pratyenA AtmIyabhAvathI bharapUra jIvana! akhaMDa Atmajyotimaya jIvana! trijagapatinI AjJA sAthe abheda sAdhanAruM jIvana! zAsanasamrATa ke sUrisamrATa bemAMthI eka paNa vAkya bolo eTale jainasamAjanI koI paNa vyakti sAme virala pratibhAthI jhaLahaLatI ane aneka saguNothI madhamadhatI eka ane ananya evI vyakti tamArI najara sAme khaDI thAya! ane te bIjI koI vibhUti nahi paNa pa. pU. A. bha. zrI nemisUrI mahArAjA. A mahApuruSa sAcA arthamAM zAsanasamrATa hatA, te mATe eka ja purAvo basa thaze ke vi.sa. 1990mAM thayelA sarvagacchIya munisamelane paNa A mahApuruSanI netAgIrI koIpaNa virodha ke bemata vinA hoMze hoMze svIkArelI. ane chellAM baso jeTalAM varSothI vismRta prAya ke mRtaprAya banI gayelI yogodahana vahevAnI sAthe sUrimaMtranA pAMca prasthAnanI oLInI ArAdhanA karavApUrvaka vidhipUrvaka AcAryapadavI prApta karanAra, tatkAlIna muni samudAyamAM teozrI sarvaprathama hatA. eTale ja zrutajJAnanAM ajavALA 38 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 teozrI vastutaH sUricakravartI kahevAne suyogya hatA, ane eTale ja tapAgacchAdhipati paNa hatA. vIsamI sadImAM paNa ApaNA sadbhAgye tevA eka samartha zAsanaprabhAvaka, zAsanasamrATa vijaya nemisUrIzvarajI mahArAjanuM astitva upakAraka banyuM che. teozrInI bauddhika pratibhA, cAritraniSThA, jJAnagaMbhIratA, brahmacaryaniSThA, siddhAMta saMniSThA ane vacananIsiddhatA vagere abhuta guNa vaibhavanA kAraNe zrI saMgha ane samAje sahajabhAve teozrIne zAsanasamrATazrI tarIke mAnI potAnuM kartavya bajAvyAnuM mAne che. zrI lakSmIcaMdabhAInA dharmapatnI zrI divALIbene nUtana prabhAkarane janma Apyo. pUrvAkAro pragaTelA prabhAkare paNa temane praNAma karyA. te divasa hato vi.sa. 1929nA kArataka suda 1 no. Ama navA varSe, vizvane AtmAnuM joma pIrasanArA tejasvI bAlaravinI bheTa ApI. zrI lakSmIcaMdabhAInA gharamAM umaMga umaMga chavAI gayo. zrI divALIbenanA harSano pAra nathI. zubha divase sagAM-snehIone bolAvIne zrI lakSmIcaMdabhAIe potAnA putra ratnanI janmarAzi vRzcika rAzi anusAra tenuM nAma nemacaMda pADyuM. bhAIzrI nemacaMdane bALapaNathI saMskRta bhaNavAnI Rci hatI. tethI monajIbhAI joSI nAme vidvAna vipravarya pAse sArasvata vyAkaraNa bhaNyAM hatA. tema ja traNa aMgrejI copaDI bhaNIne 14 varSanI vaye zrI nemacaMdabhAIe vyAvahArika zikSaNa pUruM karyuM. paNa dhArmika zikSaNathI ja jIvanano sAco artha pUrepUro samajAya temaja Adarza jIvana jIvI zakAya evI samaja dharAvatA zrI nemacaMdabhAIe khapa puratuM to dhArmika jJAna meLavyuM hatuM. have vadhu dhArmika abhyAsanI laganI lAgI. paNa zrI lakSmIcaMdabhAInI IcchA temane dhaMdhAmAM joDavAnI hatI. pitAnI IcchAne mAna ApIne vinayI zrI nemacaMdabhAIne zrI karazana kamAnI peDhImA vyApAranI tAlIma levA mUkyA. pitAjIne kahyuM ke vyApAramAM mane majA nathI AvatI. mAruM mana vadhu dhArmika abhyAsa karavA tarapha rahe che to Apa mane tenI sagavaDa karI Apo. zrutajJAnanAM ajavALA 39 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 15-16 varSanI vaya e dhaMdho karIne dhana raLavAnI vaya na gaNAya. evuM samajatA zrI lakSmIcaMdabhAIe potAnA putrane kahyuM saMskRta ane dhArmika abhyAsa mATe tAre bhAvanagara javuM paDaze. ahIM tevI sagavaDa nathI. jyAre tyAM hAlamAM parama pUjya zAnta mUrti pUjya guru mahArAja zrI vRddhicandrajI mahArAja sAheba birAje che teozrI tane sArI rIte dhArmika abhyAsa karAvaze temaja saMskRta paNa bhaNAvaze. Ama, lagabhaga sADA paMdara varSanI vaye zrI nemacaMdabhAInA manamAM sarva viratipaNAnI bhAvanAnuM uttama bIja ropANa thayuM hatuM. pUjya gurumahArAja to temane joI navAI pAmyA ane tarata ja ja bolI uThyAH are nemacaMda! A zuM! tane dIkSA koNe ApI? caritranAyakazrIe kahyuM: he kRpALu! mane koIe dIkSA ApI nathI, paNa meM mArI jAte sAdhuveSa paheryo che, have ApanAM caraNakamaLomAM upasthita thayo chuM. kRpA karIne Apa mane dIkSAno maMgaLa vidhi karAvo. pUjya gurudeva paMjAba bhUminA khamIravaMta ratna hatA. temaNe vicAryuM ke mumukSuno bhAvollAsa koI anero che. tenI hiMmata ane hoMziyArI joI mugdha thayA. bhAI tuM dIkSAne lAyaka che te huM jANuM chuM. paNa tevI lAyakAtanI. mahora hajU tArA mAtA-pitA natI lagAvatA, eTale huM tane dIkSA ApatAM acakAu chuM. huM tane tArI lAyakAta joIne dIkSA ApuM ane pAchaLathI tArA mAtA-pitA kI garabaDa kare to? pUjya gurudeve kyuM. sAhebajI! ApanA A sevakane Apa sArI rIte oLakho cho. pUrvano sUraja pazcimamAM ugaze to paNa Apano A sevaka ema nahi bole ke, mane bhoLavIne dIkSA ApavAmAM AvI che. paNa ema ja kaheze. ke meM mArI samaja-buddhithI dIkSA lIdhI che. vaLI huM ApazrIne e vAtanI paNa khAtrI ApuM chuM ke Aje mArI dIkSAno virodha karanArA mArA pitA mane dIkSita joIne eka paNa kaTu vacana kahevAnI hade nahi ja jAya, huM temano putra chuM eTale temanA hRdayane paNa huM jANuM chuM. ApanA caritranAyakazrInA A zabdoe pUjya guru mahArAjane punaH vicAra karavA preryA. samagra paristhitine anekAnta dRSTie joI-mUlavIne zrutajJAnanAM ajavALA 40 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * temanuM zubha nAma kAzIpa ApIne potAnA 16161616161616161616161616161616 teozrIe sAdhunA veSamAM potAnI sAme hAtha joDIne ubhelA zrI nemacaMdabhAIne bhAgavatI dIkSAno saMpUrNa maMgaLa vidhi ullAsa bhAve karAvyo ane aMtaHkaraNanA zubhAzISa ApIne potAnA ziSya tarIke sthApyA. temanuM zubha nAma muni zrI nemivijayajI pADyuM. vi.sa. 194panI e sAla hatI. jeTha suda 7no e zubha divasa hato. Ama soLa varSathI paNa kaMika ochI vaye ApattionI AMdhi vacce aNanama rahIne tyAgazUrA zrI nemacaMdabhAI bhAgavatI dIkSA levAne baDabhAgI banyA. 77 (sittotera) varSanI teozrInI jIvanayAtrAnA keTalAMeka AMtarika ane bAhya vilakSaNa lakSaNo jotAM, jANe janma-janmAMtarano koI sAdhaka AtmA hovo joIe tema svAbhAvikapaNe lAgyA vinA rahe nahIM. bALavayathI ja nirbhika-nIDaratA vRttinA kAraNe potAno koIpaNa nirNaya aDaga rAkhatA ane tenA pariNAme, dIkSA-grahaNa karyA bAda, vadhu paDatA mohavaza evA kuTuMbIjanonI saMyama mUkAvIne paNa nemacaMdabhAIne, ghera javAnI nemane paDatI mUkavI paDI. potAnA bauddhika pratibhA-dhyeyaniSThA ane guruvacanamAM eka mAtra parama zraddhA rAkhanAra A yuvA munie, je je viSayanA-nyAya, vyAkaraNa, sAhitya, jyotiSa ane jinAgama Adi graMthomAM puruSArtha Adaryo te sarvamAM paMDityapaNuM pAmyA to pAmyA paraMtu.. potAnI amodha dezanAzakti, brahmacaryAniSThA ane cAritraniSThAnA baLa vigerethI potAnI akhaMDa brahmacaryanI sAdhanA sAthe pravacanazakti ane vAdazaktinA pariNAme jinazAsanamAM eka zAsana samrATa yuga jevuM vAtAvaraNa sarjayuM. tenA paripAkarUpe pote eka eka viSayanA talasparzI vidvAna ane te paNa cAritra-saMyama puNya prabhAvaka 8,8 (ATha,ATha) sUriziSyonI bheTa jinazAsanane karI te sUri ziSyono bahoLo ziSyapraziSya parivAra Aje paNa zAsana samrATazrInA puNyaprabhAva sAmrAjyamAM zAsanaprabhAvanAnAM kAryo karI rahyA che. anya darzanI vidvAnone pAse rAkhI, toonI pAse nyAya-vyAkaraNa sAhitya, paDadarzana Adi zAstrono abhyAsa karAvavAnI zaruAta teoe zrutajJAnanAM ajavALA 41 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161612 ja karelI. enA phaLa svarUpe teozrInA aneka ziSyo bhinna bhinna viSayamAM koI nyAyamAM to koI vyAkaraNamAM koI paDadarzanamAM to koI AgamamAM, koI prAkRtamAM to koI sAhityamAM eka thI eka caDiyAtA diggaja nAmAMkita vidvAno pAkyA, teoe racelA grantho joI Aje paNa paMDito Azcaryacakita thAya che. prAcIna hastalikhita granthonI rakSA mATe teoe bhagIratha prayAso karyA. mAravADa Adi pradezomAMthI kothaLAbaMdha vecAvA AvatA, graMthone teo moM-mAgyA dAma apAvIne laI letA. e amUlya graMtho Aje paNa khaMbhAta-amadAvAda-kadambagiri vagere sthaLonA jJAna bhaMDAromAM mojuda che. varSo sudhI laDIAo rAkhI prAcIna granthonI alabhya pratio lakhAvI prAcIna grutanI rakSA karI. aMjanazalAkA pratiSThAnA vidhi vidhAno te samaye eTalA vyavasthita na hatA. prAcIna hastapratonA AdhAre tene suvyavasthita karI tenA anusAra sau prathama aMjanazalAkA karAvavAnuM saubhAgya teone ghaTe che. vacanasiddha te puNya prabhAvaka sUribhagavaMtano prathama paricaya siMha jeTalo durdhara lAge paraMtu, jema jema, najIkathI paricaya thato jAya tema tema, adhAra karuNAno sAgara lAge tevuM teozrInuM anokhuM vyaktitva hatuM. ane tethI ja, to te vakhatanA aneka rAjavIo khyAtanAma adhikArIo, sAkSaro teozrInA paricayamAM AvatAM potAnI khuzanazIbI samajatAM ane te paikI keTalAMeka mahAnubhAvo to zAsana samrATazrInI atyaMtara parSadAnA adanA sevaka tarIke potAnuM sthAna paNa pAmI zakyA hatA. vartamAnamAM thatA dIkSA-vaDI dIkSA, yogohana, gaNi-paMnyAsa, upAdhyAya tathA AcAryapada pradAnanA vidhi vidhAno suvyavasthita rIte saMkalita karI vizuddha rIte kriyA kAMDa anuSThAno pravartAvAnuM paramazreya paNa teone ja ghaTe che. asAdhAraNa upadezazakti ane proDha prabhAvathI aneka rAjA-mahArAjAo ane ThAkoro jevAM ke bhAvanagara nareza kRSNakumArasiMhajI, valabhIpuranA nAmanAra ThAkora, zrI gaMbhIrasiMhajI tathA goMDala lIMbaDI vagerenA darabArone zrutajJAnanAM ajavALA 4 2 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 pratibodha ApI jaina dharma pratye zradhdhA - AdaravALA banAvyA. ahiMsA dharmanA upAsaka banAvyA. tema ja teonA rAjyamAM zikAra Adino niSedha karavI amArI pravartAvI. siMhagarjanA jevI teonI dharmadezanA sAMbhaLanArAnA haiyAmAM soMsarI UtarI jatI. gaNadharavAdanA emanA vyAkhyAno sAMbhaLavA e eka jIvanano lhAvo gaNAto. jaina jainetara vidvAno, kavio ne agragaNyo A vyAkhyAna sAMbhaLo dUra-dUrathI AvatA ane vyAkhyAna sAMbhaLI kRtakRtyatA anubhavatA. teonuM jIvana ja jANe grantharUpa hatuM. teonI pAse rahenArA ane sevA bhakti karanArA teonA mukhathI nikaLatA vacano sAMbhaLI ane teonuM jIvana nihALI vagara pustaka lIdhe ja paMDita banI zakatAM. gaNyA gaNAya nahIM ane lakhyA lakhAya nahIM tevA che teonA abhuta ane anokhA jIvana prasaMgo. rojanI jIvahiMsA karI potAnI AjIvikA calAvanAra macchImAronA dilanA parivartana potAnA upadezathI karAvI sadAne mATe hiMsAnA mArgethI pAchA vALI ahiMsAnA upAsaka banAvyA hatAM. sAte kSetrone ekasarakhAM lIlAMchama rAkhavAnI je vizada dRSTi pU.A. bhagavaMtamAM hatI. tenu akSarazaH pAlana karavAmAM je kacAza Aja kAla najare caDhe che, tene dUra karavAnI sabuddhi ane pavitra zakti paNa A mahApuruSanA jIvanamAMthI ApaNe sahu jhIlI zakIe tema chIe! saMghavI zrI nagInadAsa karamacaMdano charI pALato saMgha e kALano adbhuta saMgha hato. temAM mukhya nizrA pUjya zAsanasamrATanI hatI. saMghanA bhavya sAmaiyAo, rAjA mahArAjA-pradhAno ane viziSTa rAjya karmacArIonuM Agamana badhuM A pUjya puruSanA prabhAvathI opatuM hatuM. zAsananI prabhAvanA che teno khyAla te saMghanA jeNe darzana karyA hoya tene ja khyAla Ave. zeTha mANekalAla manasukhabhAIno saMgha e A kALano moTAmAM moTo saMgha hato. tera hajAra mANaso, teraso gADA vagere vAhano ane jyAM paDAva hoya tyAM moTuM nagara vasyuM hoya tevo AbhAsa thAya. A badhuM A pUjya puruSanI nizrAmAM thayuM che. zrutajJAnanAM ajavALA 43 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 guNagrAhI daSTivALA pU. A. mahArAja koI koI vAra temanA zrImukhe kAparaDAjI tIrthanI, zrI zatruMjaya tIrthanI, amadAvAdanA nagarazeThanA kuTuMbanI, zrI haThIsIMga kesarIsIMganA kuTuMbanI zrI maganabhAI karamacaMdanA kuTuMbanI, manasukhabhAI zeThanA kuTuMbanI khaMbhAtanA nagarazeThanI ane bhAvanagaranA nagarazeTha vagerenI arvAcIna ane prAcIna jUnI vAto yAda karatAM hatAM. vi.saM. 1990no muni saMmelanano prasaMga hato. A prasaMga nagarazeTha kasturabhAI maNibhAIe amadAvAdane AMgaNe yojAyo hato. te vakhate dIkSA, devadravya vagere ghaNA ghaNA prazno visaMvAdita hatA. te badhAnA sumeLa mATe temaNe dUra sudUra vicaratA tamAma tapAgacchanA sAdhu-bhagavaMtone nimaMtryA hatA. banne samudAyano bhavya praveza mahotsava amadAvAdanA saMghe ryo. pU. sAgarajI ma. sAhebe saparivAra pAMjarApoLa sthiratA karI. 33 divasa muni saMmelana cAlyuM. ghaNA vivAdo thayA paNa badhA zAMta karyA. kunehapUrvaka muni saMmelana pAra pADyuM. amadAvAdanA saMghe navA cAryonI salahIthI paTraka bahAra pADyo. game tevA visaMvAdo vakhate paNa zAsananI zobhA kema vadhAravI te buddhimattA ane duradezIpaNuM teomAM hatuM. saMvata 2005 Aso vada 0)) divALInI rAtre, zukravAra tA. 2110-1949 mahuvAmAM kALadharma pAmyA. sAMje 7 vAge vIra saM.2475 divALI-kALadharma. vi.sa. 1929nA kArataka suda ekamane zanivAre A mahuvAmAM ja janmelA pUjyazrIno dehavilaya paNa mahuvAmAM ja kArataka suda ekamane zanivAre thayo. jaina zAsananuM koIpaNa kSetra evuM nathI ke jene temaNe temanA jIvanakALa daramyAna na vikasAvyuM hoya. samagra zAsanano bojo temaNe vahana karyo che e zAsananA sarva kSetramAM prANa puryo che. TUMkamAM vikramanI vIsamI zatAbdImAM jaina zAsananI sarvatomukhI prabhAvanA karanAra pUjya zAsanasamrATazrI che. tIrthomAM eNe prANa pUryA, vaLI ziSyone marmanA jANa karyA. racya graMtho aneka bhaMDAra bharyA, enAM darzane kaIne kAja saryA zrutajJAnanAM ajavALA 44 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 19 19 19 19 19 19 191 jinazasAnano samrATa thayo, zrI saMgha vizALa lalATa thayo; jyAM janmyo tyAMja vidAya laI, susamAdhie agamanI vATa gayo. sUrya DhaLyo astAcaLe ne, vaLI ugyo na caMdra nabha maMDaLe; dizAoe oDhI oDhaNI kALI, khare khoTa paDI tArI rotI e bole. pUjya zAsanasamrATa A kALanA prabhAvaka yugapuruSa hatA. temaNe sAdhu-saMsthAmAM paThana-pAThanano nAda guMjato karyo hato. pratiSThA-aMjanazalAkA tathA vidhividhAnone punarudghata karyA hatA. yogodvahananI zithila thayelI prakriyAne jAgRta karI hatI. yativAdane jhAMkho pADI saMvegI sAdhuonI pratiSThAne saMghamAM pravartAvI hatI. hatavihata thayela tIrthono punarodvAra ane jIrNoddhAra karAvyo hato. ekeka viSayanA niSNAta vidvAna tejasvI sAdhuo taiyAra karyA hatA. saMghanA pratyeka kAryamAM saMghane sAcI doravaNI ApI te sAcA zAsanasamrATa banyAM hatAM. bahuzruta chatAM vinamra, apramatta chatAM AtmArAmI mRdu chatAM kaThora, dayAvAna chatAM sakhta samartha nAyaka chatAM AjJApAlaka, jabbara mutsadI chatAM niSkapaTI, tejasvI chatAM saumya, cAritra, pUnamanA caMdra jevuM vANImAM vItarAgatAno sneha vahe, DALA-pAMdaDAMne pakaDavAnI vAta nahIM, mULa sAthe ja mahobbata, ziSyo mATe sAcI mAtA. TUMkamAM pUjyapAda zAsanasamrATa zrImAna vIsamI sadInA eka aMjoDa ane zAsanaprabhAvaka puNyazloka puruSa thaI gayA. teonI zAsana samarpitabhAve karelI zAsana prabhAvanA ApaNI koTi koTi vaMdanAvalIo. rakSA ane bhaktinA kAryone zrutajJAnanAM ajavALA - 45 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161612 vizva vAtsalyanA ArAdhaka krAMtadaSTA muni saMtabAlanI RtaupAsanA guNavaMta baravALiyA sarovara, taruvara(vRkSo) ane saMtonuM jIvana paropakAra arthe ja hoya che ema muni saMtabAla pIDito prati karuNAthI prerAI duHkhiyAnA hamadarda ane mArga bhUlelAnA hamarAha banyA hatA. emaNe nijI jIvanamAM nizcaya ane vyavahArano samanvaya karyo hato. muni saMtabAlajIno janma saurASTramAM TaMkArAthI cAra mAIla dUra ToLa gAmamAM nAgajIbhAI devajIbhAI dozInAM dharmapatnI moTI bahenanI kUkhe vi.sa. 1960nA zrAvaNa suda pUnama 26-8-1904nA divase thayo. saurASTranA A vistAre jagatane traNa mahApuruSo ApyA. ToLanA munizrI saMtabAla uparAMta morabI pAsenA vANIyA gAmanA zrImad rAjacaMdra ane TaMkArAnA svAmI dayAnaMda sarasvatI che. saMtabAlanuM saMsArI nAma zivalAla hatuM. mAtuzrI motIbahena zvetAMbara mUrtipUjaka jaina hatAM to pitAzrI nAgajIbhAI dozI sthAnakavAsI jaina hatA. nAnapaNamAM zivalAle pitAnuM chatra gumAvyuM. 18 varSanI vaye mAtA motIbAe zivalAlanAM vevizALa mATe vacana ApI dIdhela. thoDA samaya pachI mAtAnuM avasAna thatAM vairAgyanA raMgo vadhu ghUMTAyA. zivalAle kanyAnA ghare jaI vAta karI ke, meM dIkSA levAnuM nakkI karyuM che. tamAre saMyama mArge AvavuM hoya to mArI anumodanA che ane saMsAramAM rahevuM hoya to tamArA bhAI tarIke mArA tamane AzIrvAda che. Ama kahI zivalAle vAgdatA dIvALIne vIrapasalInI sADI oDhADI, dIvALIe paNa bhAInuM moM mIThuM karAvyuM. dIkSA mATe anumati maLatAM zivalAle vi.sa. 1985nA poSa suda AThama 18-11929nA dIne morabImAM sthAnakavAsI saMpradAyanA kavivarya pU. nAnacaMdrajI mahArAja sAheba pAse bhagavatI dIkSA aMgIkAra karI munizrI saubhAgyacaMdrajI zrutajJAnanAM ajavALA 46 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 banyA. dIkSA lIdhA pachI jIvananI dRSTimAM AmUla parivartana AvyuM. sarvamAM mAtAnA vAtsalyanuM darzana karatAM OM maiyAne potAnA jIvananuM sUtra banAvyuM. jagatanA tamAma sauMdaryane bAlabhAve nihALatA bALaka jevA nikhAlasa ane nirdoSa saMte saMtabAlanuM nAma ghAraNa karyuM sAhityasarjana : pU. saMtabAlajIe potAnA samagra jIvanakALa daramiyAna vaividhyasabhara sAhityanuM sarjana karyuM che. gadya ane padya ema baMnemAM emanI sarjanapravRtti maLI Ave che. mukhyatve ciMtanAtmaka dhArmika sAhitya paNa sarjayuM che. jene sUtro uttarAdhyayana, AcArAMga tathA dazavaikAlikane tathA tattvArthasUtrane saraLa bhAvavAhI gujarAtI bhASAmAM utArI, gujarAtI prajA para mahAna upakAra karyo che. sarva dharmaprArthanA pIyUSa vizva vAtsalyamahAvIra, brahmacaryasAdhanA ane dharmAnubaMdhI vizvadarzananAM 10 pustako maLe che. 'rAmAyaNa', "mahAbhArata' ane jainadaSTie "gItA" jevAM pustako paNa temanI kalame sarjAyA che. anaMtanI ArAdhanA ane saMtabAla patrasudhA bhAga 1-2mAM patrasAhitya saMkalita thayuM che. badhAM maLIne sAMTha pustako temanI kalame racAyAM che. patrakAratvanA kSetramAM paNa emanuM sAruM evuM pradAna che. teonI preraNAthI vizva vAtsalya, prayogadarzana, navAM mAnavI pAlikonuM prakAzana zaru thayeluM. "vizva vAtsalya'mAM teo prAsaMgika lekho lakhatA hatAM. siddhinA sopAnamAM temaNe zrImadjInI adhyAtmasabhara racanA "apUrva avasara'nuM vivecana ane supere rasadarzana karyuM che. saMtabAlajIe thoDAMka yAdagAra kAvyo racyAM che ane potAnI kavitvazaktino sarasa paricaya karAvyo che. emanAM kAvyomAM emanI prayabhAvanAo spaSTa rIte pratibiMbita thaI che. sAmAnyarIte ema kahevAya che ke lAgaNI jyAre tIvrarupe pragaTa thavA Icche tyAre kavitAnuM rUpa laI le che. kavitA e hRdayano udgAra che, saMyogIkaraNano vyApAra che. pU. zrI potAnI kAvyaracanA vize lakhe che. zrutajJAnanAM ajavALA 47 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 90 9 0 9 90 98 9 'kAvyo paikIno moTobhAga mArA raNApuranA samauna ekAMtavAsamAM lakhAyA che. te samayanA kASThamonamAM je kAMI lakhAtuM, temAM eka prakAranuM kudaratamaya jIvananuM ojas hatuM. Aje paNa jyAre e divaso yAda karuM chuM. tyAre eka avanavo romAMca khaDo thAya che. jagatanA AMtarapravAhonI mastImAM lIna thaIne je rasa mANavA maLato tenA A kAvyamAM chAMTaNAM jaNAyAM vinA nahIM rahe.' emaNe keTalAMka vizeSa lokapriya kAvyo lakhelI jemAM kUcagItaH pagale pagale sAvadhI rahIne premaLatA pragATavye jA aMtaranA ajavALe vIrA paMtha tArA kAvya jA sAtavAranI prArthanA : A racanA badhA dharmo mATenA Adara snehanuM pratIka che, sarva dharma prArthanAo, vizvavAtsalya saMghanuM kAvya bahu ja lokapriya banyuM. sarvathA sau sukhI thAo, samatA sau samAcaro sarvatra divyatA vyApo, sarvata zAMti vistaro munizrIe racela A pada janajananA haiyAmAM Aje paNa vasela che. zrutajJAnanAM ajavALA 48 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 kavi paMDita pU. vIravijayajInuM pUjA-sAhitya DaoN. javAhara pI. zAha vikramanI ogaNIsamI zatAbdI eTale madhyakAlIna gujarAtI sAhityano aMtima tabakko. te yugamAM jema dayArAma jevA kavi thayA tema jenomAM temanA samakAlIna kavi paMDita vIravijayajI, temaNe paNa bhaktimArganI rasAtmakatA temanI vividha kRtiomAM vahAvI. banne samasAmayika ane bhakti pradhAna racanAonA racanAra hovAthI paMDita vIravijayajI jainonA dayArAma paNa kahevAya che. kezavarAma zubhavijayajI nAmanA jaina sAdhunA saMparkamAM AvyA. temanI sAthe gAmegAma pagapALA vihAra karatA gayA. jena dharmano abhyAsa paNa zarU karyo. pAlItANAmAM zatruMjayanI yAtrAo karI. vacagALAmAM temane bhayaMkara mAMdagI AvI. zubhavijayajInA prema ane zrAvakonI kALajIthI temanuM aMtara bhIMjAyuM. guru pratyeno anurAga teo A rIte vyakta kare che : zrI zaMkhezvara pAsajI sAhiba suguNa-gariThTha, muja guru upakAre, karI jiNa jiNa Ave citta. zrI zubhavijayajI' muja guru, suraguru samavikhyAta, samaratA sukha Upaje, japatAM akSara sAta. saM. 1848 (sane 1791)thI, vIravijaya kavinuM jaina sAdhujIvana zarU thAya che. dIkSA pachI vIravijayano paddhatisarano saMskRta/prAkRta/kAvyano abhyAsa cAlu thAya che. temaNe paDu-darzana ane paMcakAvyano paNa abhyAsa karyo. bAra varSa guru pAse rahI gurusevA karI ane aneka graMthonuM avagAhana karyuM. zubhavijayajInI vRddhAvasthAmAM gurUsevAnA pratIka samI zubhaveli' kRtinI temame racanA karI. guru pratyenI bhakti tenI paMktiomAM jhaLake che. vIranirvANa rAsamAM vIravijayanA ziSya raMgavijayajIe zrutajJAnanAM ajavALA 48 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pe se pe 90 pe e e 90 9 zubhavijayajIno dehotsarga samaya saM. 1860no Apela che. zubhaveli' paNa e ja samayamAM racavAmAM Avyo hato. vIravijayajInA vihAranuM kSetra gujarAta ane saurASTra hatuM, paraMtu amadAvAda sAtheno temano gADhasaMbaMdha raheto. paMDita vIravijayajIe surasuMdarI rAsanI racanA saM. 1857mAM karI ane sthUlabhadranI ziyaLavela saM. 1862mAM lakhI. teo have prathama paMktinA kavi tarIke oLakhAvA lAgyA. ziyaLavelamAMthI paMdara tithi, sAtavAra ane bAra mAsa amadAvAdanA gharegharamAM gavAvA lAgyA. temanI gahuMlio vakhaNAvA lAgI. teo jainetaromAM paNa lokapriya banyA. temanI aSTaprakArI pUjA (saM. 1858) maMdire maMdire 2sathI bhaNAvA lAgI. A sarvane pariNAme zubhavijayajIe saM. 1860nA arasAmAM temane amadAvAdanA zrI saMgha samakSa paMnyAsanI padavI ApI te pachI thoDA samayamAM ja zuvijayajIe kALa karyo. kavi tarIke vIravijayajIH kavi tarIke jainasamAjamAM temanuM ziramora sthAna che. temanI kRtiomAM kAvya camatkRti ane mAdhuryayukta, pratyeka paMktimAM jhaDa-jhamaka ane alaMkAro che. zabda aucitya eTaluM ke temanA kAvyo sugeya, bhAvayukta tathA ArdratApUrNa che. sAhityanA vividha kSetromAM temaNe potAnI kalama calAvI che. vIravijayajIe surasuMdarI rAsa, dhammila rAsa, caMdrazekharanI rAsa anukrame saM. 1857, 1896 ane 1902mAM racI lokomAM pratiSThA meLavI rasanI jamAvaTa, asarakAraka varNano, akhaMDita rasapravAha ane prAsAnuprAsa temanI kRtionA lAkSaNika tattvo che. paM. vIra vijayajInI kRtio anekadezIya hatI. sthUlibhadra ziyaLa velanAmanuM kAvya 33 varSanI vaye lakhyuM. temAM zRMgArarasanuM poSaNa, viraha dazAnI citAra ane zAMtarasa sevana jevA prasaMgonA AlekhanamAM potAnI kuzaLatA siddha karI che. eka asAdhAraNa rasanI jamAvaTa karI zake tevI A kRti che. zrutajJAnanAM ajavALA 50 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'hita zikSA chatrIsI' nAmanI 6361 kaDIomAM vyavahA2no sAro khyAla Apyo che. sarvasAmAnya zikhAmaNo strIonI alaga zikhAmaNo ane sarvamAnya satyonuM nirUpaNa karyuM che. kAvyazAstramAM tene 2 gaNAMkitanI siddhi mAnavAmAM Ave che. comAsI devavaMdanamAM 24 caityavaMdana, pAMca stavana, 19 stutio (thopa) pAMca thoponuM joDuM tathA pAMca tIrthanAM stavano Ave che. AkarSaka rAgomAM tenI rajUAta lokone devavaMdanamAM AvavA prere che. snAtrapUjAmAM tIrthaMkaranA janma mahotsavanuM varNana karyuM che. merU parvata upara prabhuno janmamahotsava 56 dikkumArikAo ane devo ujave che tenuM savistara bayAna che. stavanano prabhunA guNonI anumodanA-stavanA tathA bIjA amuka tithi ke tIrthanA prasaMge racavAmAM AvatI kRtiono kula saravALo bAvana thAya ce. sajjhAya (svAdhyAya) AtmAnA guNavikAsane lakSamAM rAkhIne AvI kRtio racAya che. geya kRtionI-kathAgItonI saMkhyA bAranI che te uparAMta gahuMLI-guruguNa stuti-16 jeTalI che je strIo be vyAkhyAnanA aMtarAlamAM gAya che. (1) stutio-3, (2) caityavaMdanA-5, (3) neminAthano vivAha (4) zubhaveli-5 (5) kUNikanuM sAmaiyuM, (6) chappana dikkumArI rAsakrIDA, (7) lAvaNI-2, (8) AratI-1, (9) 2-gaNAMkita 636 akSarAtmaka kAvyA, (10) duhA-4, (11) sthUlibhadra nATaka, (12) vajasvAmInA phUlaDAM-8 gAthAo, (13) hariyALI gAthA-9, (14) neminAtha rAjImatInA 12 mAsa; ATalA padyasAhitya uparAMta gadyamAM temaNe adhyAtma sArano To (saM. 1881) lakhela che. temanuM padyasAhitya sarvadezIyache. saMskRta sAhityamAM praznaciMtAmaNi nAmano graMtha jemAM 101 prazno ane uttaronI chaNAvaTa karI che. zAstrIya bAbatomAM paNa gIvijayajInuM pahuzrutapaNuM AthI siddha thAya che. zrutajJAnanAM ajavALA 51 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 pUjA sAhitya - kavinuM pUjA-sAhitya jenuM avalokana have karavAmAM Avaze te Aje paNa lokomAM pracalita che. temano yazodeha A prakAranA sAhityathI ujvala che ane temane ciraMjIva khyAti apAve che. temanuM zabda-lAlitya ane rAga vacce eTalo sumeLa che ke temanI pUjA eka vAra sAMbhaLIe pachI te bhUlAtI nathI. pUjAnA kavi tarIke temanuM sthAna temanA samakAlIno paM. rUpavijayajI, pa. padmavijayajI zrI dIpavijayajI, zrI vijayalakSmIsUri vagere karatAM mUThI UMceru che. pUjAonI racanA soLamI zatAbdimAM zarU thaI te ogaNIsamI sadInA aMte - zrI vIravijayajInA samayamAM Toce pahoMcI. pUjAo dvArA kavie jena janatAne AnaMda sAthe tattvajJAnano amIrasa pivaDAvyo che, te kavinI viziSTatA kahI zakAya. pUjAnI temanI pracalita kRtio aSTa prakArI pUjA (vi.saM. 1858)mAM be dohA pachI dareka pUjAnI DhALa asala rAgamAM ane gIta dezI rAgamAM mUkelA che. ATha prakAranI pUjA eTale jala, caMdana, puSpa, dhUpa, dIpa, akSata, naivedya ane phaLa-pUjAo. pAMcamo dIpaka pUjAnuM gIta joIe to - dIpa dIpato re, lokAloka pramANe ehavo divaDo re, pragaTe pada nirvANa, dIpa, dravya thakI dIpakanI pUjA karatA do gati roke re, prabhu paDimA Adarza karIne Atama rUpa viloko dIpa, cosaTha prakArI pUjAnI racanA (vi.saM. 1874)mAM ATha karmonuM tattvajJAna pUjA sAthe vaNI levAyuM che. ATha dravyo vaDe pUjA sAthe bAva lekhe A pUjAo gAvAmAM Ave che. judI judI hakIkato - jIraNa zeThanI bhAvanA, prabhuvIranAM bALapaNanI prasaMgAvali noMdhapAtra che. AThamI phUlapUjAmAM vIra kuMvaranuM hAlaraDuM kavi kevI hozamAM laI AvyA che -! vira kuMvaranI vAtaDI kene kahiye, kene kahiye re kene kahiye; navi maMdira besI rahiye, sukumAra zarIra vIra eka jagyAe kavi kahe che - mana maMdira Avo re, kahuM eka vAtalaDI ajJAnInI saMge re, ramiyo rAtalaDI zrutajJAnanAM ajavALA Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 cetanane sumatino A Thapako jIvanamAM mArgadarzaka banI rahe che. to bIjI jagyAe kavi AzAvarI rAgamAM gAI UThe che - bIjI bAju bAjI bhUlyo bAjI, bhogavidhAna dhAna gAjI Atama jyota na tAjI | bhUlyo, kALa anAdi cetana rajhaLe; eke vAta na sAjI, mayaNA bhaINI na rahe chAnI, maLiyA mAta pitAjI| bhUlyo, kavie kAphI rAgamAM DhAla racI che te joIe jinarAja ku sadA morI vaMdanA, vaMdanA vaMdanA re vaMdanA re. jinarAja to baMgALI kerabo rAgamAM kavi bole che jigaMdA pyArA muNAMdA pyArA dekho rI jigaMdA bhagavAna dekho. cazma paDiko mUna vikhariyAM, carama tIratha sulatAnA che. darzana dekhata magana bhaya hai, mAgata kSAyika dAna || de kAphIrAga pharI upayogamAM laI, kavi pharI bole che akhiyana meM avikArA, jirNodA torI akhiyanameM avikArA! to kyAMka kavi kahe che, teje taraNIthI vaDo re hoya zikhAno dIvaDo re! jhaLake kevaLa jyota eka sthaLe jIvaNazeThanI supAtradAnanI bhAvanA adbhuta varNavI che ane temanA manorAjyano paricaya ApatA teo lakhe che - te jinavara sanamukha jAvuM, muja maMdirIe padharAyuM; pAraNuM bhalI bhakta karAvuM, jugate jinapUjA racAvuM re... mahA pachI prabhujIne bolAvA jaIzuM, kara joDI sAmA rahIzuM; namI vaMdI pAvana thaIzuM, virati ati raMge varazuM re... mahA. dayA, dAna kSamA zIla dharazuM, upadeza sajjanane karazuM; satya jJAnadazA anusarazuM, anukaMpA lakSaNa varazuM re.. mahA ema jI raNazeTha vaMdatA, pariNAmanI dhAre caDhatAM, zrAvakanI sIme TharatA, davaduMdubhi nAda suNajo re. mahA pistAlIza AgamanI pUjAmAM jJAnAdhikAra che. kavie jJAnarasikatAne zrutajJAnanAM ajavALA Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mATe gAyuM che - eka mana zrutarasiyo bole re ho mana mAnyA mohanajI prabhu tAre nahi koI tole re, ho mana mAnyo mohanajI. to kavie anatra jaNAvyuM che, 909 jima jima arihA seviye re, tima tima pragaTe jJAna salUNAM... kavie racelI navANuM prakArI pUjAmAM tIrthAdhirAja zatruMjaya girinuM varNana che. te pUjA saM. 1884 caitrI pUname racAI. agyAra pUjAo dezI DhALamAM racAI che ane zrotAomAM AlhAda prasarAye che. A pUjAmAMnA keTalAye kAvyakhaMDone vartamAne kAlagrasta karyA nathI, te jIvaMta lAge che. kAvyonA mukhaDAM joIe to lokapriyatAnuM rahasya samajAze. 1) yAtrA navANuM karIe saluNA, karIe paMcasanAta, 2) girivara darisaNa viralA pAve 3) siddhAcala zikhare dIvo re.... AdIzvara alabelo che. 4) tIrathanI azAtanA nava karIe, niva karIe re navi karIe dhUpa dhyAna ghaTA anusariye, tarIe saMsAra|| bAra vratanI pUjA (vi. saM. 1887)mAM bAra vrato zrAvaka mATeno AcAra dharmano nirdeza kare che. temAM tera pUjAo che. kavi pratibhAno sparzayatA jANe vrato mahorI UThatAM na hoya! paMca kalyANakanI pUjA e vIravijayajInI aMtima pUjA che. 1889mAM racAyelI A kRtimAM 23mA tIrthaMkara pArzvanAthanA pAMca kalyANako adbhuta vANImAM peza karyA che. vasaMtanuM varNana kavinI zaktino dastAveja che. rUDo mAsa phaLI vanarAI re, rAyaNane sahakAravAlA ketakI jAI ane mAlatI re, bhramara kare jhaMkAravAlA koyala madabhara TahUkatI re, beThI AMbADALa vAlA; haMsa yuga jaLa jhIlatAM re, vimala sarovara pALa vAlA! prabhu pArzvanAthanA paMca kalyANako prabhunA janmane vadhAvatA kavi kahe che, zrutajJAnanAM ajavALA 54 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khi! A ja anopama divALI ramatI gamatI hamune sAhelI, bihu maLIe eka tALI|| saMkha lIla vilAe pUraNa mAse, poSa dazama nizi raDhiyALI||sakhi prabhu mukha kamale amarI bhamarI, rAsa ramatI laTakALI||khi prabhu mAtA tuM jagatanI mAtA, jagadIpakanI dharanArI||sakhi to prabhunA janmAbhiSekamAM devonI hAjarI kevA kevA uddezavALI hatI tenuM rocaka varNana che. siMhAsana beThA caliyA, hira bahu deve parabariyA, nArInAra mitranA preyA Ave, koIka potAne bhAve... hukame keI bhakti karevA, vaLI koI kautaka jovA... / hayakAsara kesarInagA, phaNI garU caDyA kaI chAga kevaLajJAna prasaMge kavi bhAvodgAra uccAratA kahe che manamohana suMdara meLA, dhanya lokanagara dhanya veLA nirvANa kalyANakamAM kavi parAkASTAe pahoMce che. raMgarasiyA raMgarasa banyo manamohanajI kaMI AgaLa navi kahevAya, manaDuM mohyuM re manamohanajI vedhakatA vedhaka lahe, manamohanajI bIjA beThA vA khAya, manaDuM mohyuM re manamohanajI AcArya bhagavaMta pU. pradyumnasUrijI eka jagyAe lakhe che kavitA tenuM gAna pUjA sAhityamAM eTalo to bhakti-sudhArasa bharyo che ke karanArane tenI chAlaka vAgyA vinA na rahe. zrutajJAnanAM ajavALA RR R F BR - HE 555 29 - 55 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161612 yuga puruSa zrImad rAjacaMdra | 1 guNavaMta baravALiyA zrImada rAjacaMdrajIno janma saMvata 1924nA kArataka pUNimAne divase saurASTranA morabI pAsenA vavANiyA gAme bhaktimaya ane saMskArI zrI ravajIbhAI pacANabhAI mahetAnA dharmapatnI zrI devabAInA kUkhe thayo hato. zrImadjInuM hulAmaNAnuM nAma "lakSmI naMdana" hatuM pAchaLathI A hulAmaNuM nAma badalIne "rAyacaMda' pADavAmAM AvyuM hatuM. AgaLa jatA teo "zrImad rAjacaMdra nAme sahunA AdarapAtra vibhUti banI gayA. zrImad rAjacaMdranA bAhya vyApArI gRhastha jIvana uparathI temanI aNizuddha prAmANikatA jANI zakAya. paraMtu teonI Atmika AbhyAMtara dazAno khyAla AvI zake nahIM. temanA aMgata jIvana vyApAra ane AMtarika dazA viSe jANavA mATe temaNe je patra vyavahAra karyo che ane je sAhitya sarjana karyuM che tenuM UMDANapUrvaka ciMtana manana karavuM rahyuM. AThamA varSe kavitAnuM sarjana, zikSaNakALamAM baLavatara smRti, kRSNabhakta kuTuMbamAM janma paraMtu jenonA pratikramaNa sUtramAMno kSamAno bhAva temanA aMta:talane sparzI gayo ane jainadarzana prati ruci thaI. zrImanI umara sAta varSanI hatI e samaye potAnA gAmamAM amIcaMdabhAI nAmanA eka gRhastha gujarI gayA. maravuM te zuM? mRtadehane zA mATe bALI devo? AvA potAnA manamAM UThelA savAlo parathI ciMtana karatAM, ciMtananA UMDANamAM jatA temane jAtismaraNa pragaTa thayuM. jAtismaraNa eTale potAnA pUrvabhavonuM jJAna, matinI nirmaLatAne kAraNe A jJAna thAya che. jene kathAnakomAM caMDakauzika, meghakumAra vagerene bhagavAna mahAvIranA vacanothI jAtismaraNa thayAno ullekha che. AtmAnA zrutajJAnanAM ajavALA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 astitvano bodha thavA mATe jAtismaraNa jJAna upakArI sAdhana che. zrImadjInA jIvanamAM AtmAnA AdhyAtmika vikAsa mATe A upalabdhi pAradarzaka banI hatI. AtmAno mUla guNa jJAna che. jJAna zakti e evI zakti che ke, A janmathI bIjA janmamAM sAthe jaI zake che. pUrva janmanI AvI jJAnazaktine kAraNe teoe sAta varSano abhyAsakrama mAtra beja varSamAM pUrNa karyo hato. 17 varSanI umaramAM brahmacarya viSenI temanI samajaNa keTalI spaSTa ane samyaka che teno khyAla temaNe racelI nIcenI kAvyapaMkti parathI Avaze. "nIrakhIne navayauvanA, leza na viSaya nidAna, gaNe kASTanI pUtaLI, te bhagavAna samAna!'' huM'ne pAmavAnI utkaTa jhaMkhanAne kAraNe mukhya baMdhana strInuM lAgatuM, temane nijI jIvananI aMtaraMga vAto kahevAnA pAtronI durlabhatAnuM duHkha hatuM. zrImajI kuzaLa ane prAmANika vepArI hatAM. temanI sAthenA motI ane jhaverAtanA sodAmAM eka Araba vepArIne aMgata muzkelI UbhI thaI. potAno tamAma napho jato karI zrImadjIe te vepArIne mAla parata karI dIdho. e Araba vepArI temane khudA samAna mAnato hato. A ghaTanA temanI aMtaHkaraNanI AdhyAtmika dazAnA darzana karAve che. zrImadjImAM adbhuta avadhAna zakti hatI. eka sAthe ghaNI vastuo smRtimAM rAkhavAnI zaktine avadhAna zakti kahe che. muMbaImAM temaNe viziSTa vyaktionI hAjarImAM karelA bAvana avadhAnathI prabhAvita thaI samAraMbhamAM temanuM suvarNacaMdrakathI bahumAna thayeluM. temaNe so avadhAna sudhInA prayogo paNa karelA. temane A prayogo batAvavAnuM IMgleMDa taraphathI AmaMtraNa maLeluM, paraMtu bhautika siddhiothI nahi AkarSAtA A AmaMtraNano vinayapUrvaka asvIkAra karelo. A prasaMgathI e yogAtmAnI zrutajJAnanAM ajavALA 57 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ alaukika pAtratAnA ApaNane darzana thAya che. zrImadbhujI pratye ghaNAM mumukSu, jijJAsu, sAdhucarita gRhastho, ane munio AkarSAyA hatAM. lallujI mahArAja, munizrI devakaraNajI nyAyAdhIza dhArazIbhAI, zrI sobhAgabhAI, zrI juThAbhAI, zrI popaTalAla, zrI aMbAlAla, zrI manasukhabhAI, zrI kRSNadAsa, zrI tribhovanabhAI ane zrI prANajIvanadAsa vagere. 91919191 saMvata 1944mAM popaTalAlabhAI mahetAnA suputrI jhabakabAI sAthe zrImadnA lagna thayA hatAM. nispRhI gRhasthAzramano Adarza temanA jIvanamAM jaNAto hato. rASTrapitA mahAtmA gAMdhIjI zrImadghanA dharma ciMtanathI khUbaja prabhAvita thayelA. gAMdhIjIe kahyuM hatuM ke, "zrImadnA jIvana - kavanamAMthI dayA dharmanuM meM kUMDA bharIne pAna karyuM che.'' zrImadajInA sarjananuM vividha vargIkaraNa karI zakAya. ] mumukSuo pratye lakhAyelA patro ] svataMtra kAvyo [] mokSamALA, bhAvanAbodha, AtmasiddhizAstra e traNa graMtho strI nItibodhaka garabAvaLI, bodhavacana, vacanAmRta mahAnIti paMcAstikAya graMthanuM gujarAtI bhASAMtara [] zrI ratnakadaMDa zrAvakAcAramAMthI traNa bhAvanAono anuvAda, svarodaya jJAna, dravyasaMgraha, AnaMdadadhananA stavanonA artha, dazavaikAlikanI gAthAonuM bhASAMtara [] vedAMta ane jaina darzana saMbaMdhI noMdho upadeza noMdha (mumukSuoe lIdhelI noMdho) traNa hAtha noMdho - AtyaMtara pariNAma avalokana vagere. zrImadajIe temanA sarjanamAM sadguruno mahimAM Thera Thera gAyo che. teoe koI gaccha mata ke saMpradAyanI tarapheNa karI nathI. paraMtu AtmadharmanI zrutajJAnanAM ajavALA 58 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 909 pradhAnatA batAvI che. koIpaNa dharma vize ghasAtuM lakhyuM nathI. teoe para mata sahiSNutAne caritArtha karI hatI. bhaktazrI laghurAja svAmIe temanAM padono anaMta mahimA kahyo che. bhakta-jJAna ane kriyAno sumeLa, nizcaya ane vyavahArano samanvaya temanA tattvaciMtanamAM nikhare che. sAhitya sarjanane kSetre zrImad rAjacaMdranI eka AgavI pratibhA upase che ane sAhityakIya dRSTie khAsa karIne emanI kavitA ane keTeluMka gadya kharekhara UMcI kakSAnuM che evI pratIti thAya che. zrImadbhA sAhityanuM mUlyAMkana Aja paryaMta ghaNuM ochuM thayuM che. jo ke zrImadnA sAhitya viSe ApaNA sArasvatoe prasaMgopAta ullekho karyA che kharA. AvA ullekho karanArAomAM gAMdhIjI, paMDita sukhalAlajI, paMDita becaradAsajI, AnaMdazaMkara dhruva kAkAsAheba kAlelakara, munizrI puNyavijayajI, rasikalAla parIkha, narmadAzaMkara mahetA, vimalA ThakAra jevI pratiSThita vyaktioe bhAvabhInI vANImAM zrImadnI prazaMsA karI che e noMdhanIya che. paraMtu emanu sAhityika mUlyAMkana ke vizada samIkSA jovA maLatI nathI. gujarAtI sAhityanA ItihAsamAM paNa zrImad sAhityakSetre karelA arpaNanI koI viziSTa noMdha jovA maLatI nathI. zrImanne gAMdhIjI 'kavi' tarIke saMbodhana karatAM ane emanA keTalAka mitro paNa emane 'kavi' kahetA. A saMbodhana temaNe sArtha karyuM che. ATha varSanI nAnI vaye temaNe kavitA lakhavAnI zarUAta karI. nava varSanI vaye rAmAyaNa ane mahAbhAratanI saMkSapti kathA padyamAM lakhI agiyAra varSanI vaye to emanI kRtio tatkAlIna pratiSThita sAmayikomAM pragaTa thavA lAgI. soLa varSanI vaye 'mokSamALA' jevuM jaina darzananAM sArUpa mAnava-dharma ane AtmadharmanuM svarUpa AlekhatuM eka preraka pustaka lakhyuM jemAM temaNe tattvajJAna gahana viSayane saraLa zailImAM ane draSTAMtane sahAre sugama banAvyo che. ahIM. temanAM keTalAMka kAvyo vize saMkSipta samIkSA karavAnI che. zrutajJAnanAM ajavALA 59 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 9 emanI pukhta vaye 'apUrva avasara' ane 'Atmasiddhi zAstra' jevAM atyuttama kAvyo ApyA che. Atmasiddhi zrImadajInI anupama kRti che. jemAM mukhyatve AtmalakSI ciMtana che. eka rIte vicAratA A kAvyagraMthane jainazAstranA cAra anuyoga dravyaanuyoga, gaNita anuyoga, caraNAnuyoga ane dharmakathAnuyogamAMnA dravyAnuyogano graMtha kahI zakAya. AtmasiddhizAstra nirvivAda mokSamArganuM sAdhana che. 142 gAthAo para hajA2o zlokanI TIkA lakhAI zake tevI A nAnakaDI kRtimAM AtmAne lagatuM saMpUrNa rahasya darzAvAyuM che jemAM zrImadjInI vivekaprajJA, madhyasthatA ane sahaja nikhAlasatAnA darzana thAya che. anaMta tIrthaMkaro AtmAnA utthAnane lagatI je vAto kahI gayA te vAtomAMthI potAne je jANapaNuM thayuM,je anubhUti thaI eja tattvanuM zrImad rAjacaMdre AtmasiddhizAstramAM nirUpaNa karyuM che. A mahAna kAvya racanAnA prathama padamAM guruvaMdanA karI ane vartamAnakALamAM AtmArthI jana mATe mokSamArganuM ciMtana rajU karyuM che. khUba ja saraLa rIte AtmArthI ane matArthInAM lakSaNonI viziSTa samaja ApI che. potAne dharma mAnato adharmI eTale matArthI, matArthI to ema ja samajato hoya ke, huM AtmArthI chuM chatAM satyane upekSita kare, jyAre AtmArthI to jAgRta sAdhaka che. zrI haribhadrasurie AtmAnA cha padone saMskRta bhASAmAM "dharmabiMdu' graMthanA dvitIya adhyAyamAM bahu ja bhAvavAhI zailImAM guMthyA che A cha pada te 1H AtmA che 2H te nitya che 3H karmano kartA che 4H karmaphaLano bhoktA che paH AtmAno mokSa che 6: mokSano upAya che. jaina AgamomAM jenuM ApaNe vAraMvAra ciMtana ane parizIlana karIe chIe te mULabhUta siddhAMto A cha padamAM abhipreta che. ApaNAM Agamo ardhamAgadhI bhASAmAM che te sarvasAmAnya ne samajamAM na Ave, darzananA A gahana tattvo lokabhogya banI zake te hetuthI adhyAtmayogI zrImad zrutajJAnanAM ajavALA 60 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 90 98 9 90 98 90 9 rAjacaMdra Aja tattvonI saraLa gujarAtI bhASAmAM racanA karI ApaNA para parama upakAra karyo che. AtmabhrAMtino roga, tenA upAya, gaccha mata ane saMpradAyanI para Atmadharma dvArA samyakdarzananI anubhUtinuM divya Alekhana thayuM che. kRtine bhAvapUrvaka ane samajaNapUrvaka vAMcavAthI sAdhakanA batrIze koThe dIvA thAya tevI adbhuta racanA che. kAraNa ke zrImadbhu vaDe thayelI A zAstranI racanA temanI sahaja AtmAnubhUtinI dazAnuM pariNAma che. zrImaddnA jIvanakALamAM ja keTalAMka pAtra jIvo temane oLakhI zakyA hatA ane teo pAsethI AdhyAtmika mArgadarzana meLavatA hatA. temAM ananya mumukSu AtmA saubhAgyabhAI hatA. teonI uMmara thatAM temane lAgyuM ke temano jIvanakALa pUrNa thavAmAM che tyAre teoe zrImaddna patra lakhyo ke, "mAro aMtima samaya najIka che mAruM samAdhimaraNa thAya ane mArI AtmadazA vadhu jAgRta rahe evuM kaMI lakhIne mokalo.'' pU. ladhurAjasvAmI 52 lakhAyelo cha padano gadyarUpa patra pU saubhAgyabhAInA vAcaMvAmAM Avela, patranA bhAvo temane khUba gamyA eTale zrImadjIne teozrIe pharIthI lakhyuM ke, 'patranA bhAvo to uttama che paraMtu gadya rUpe hovAthI smaraNamAM rahI zakavA muzkela che mATe kRpA karI Aja bhAvo kAvyarUpe lakhI mokalo to tenuM raTaNa rAta divasa rahyA kare.'' patra zrImadjIne maLyo, sUryAsta thaI gayo hato. aMdhArAM utaravA mAMDyAM hatAM. bhAvika bhakta aMbAlAlabhAI sAthe hatAM temane phAnasa pakaDI UbhA rahevA saMketa karyo. aMtaHrmukhatA vadhatA, aMta-sphUraNA thaI ane eka adbhUta ghaTanA ghaTI. 142 gAthA rUpa zAstra mAtra doDha kalAkamAM racAI gayuM. paramArthe meghanI varSAno e samaya hato. saMvata 1952nA Aso vada ekama ane carotara pradezanuM naDiyAda pavitra sthaLa hatuM. temanA eka eka zabdamAM AtmAnA arthagaMbhIra rahasyo nItaratAM hatA. teonI zrutajJAnanAM ajavALA 61 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91919191 lakhavAnI khUbI e hatI ke teo kyAreya kaMIpaNa lakhatA to temAM ekane badale bIjo zabda mUkavAnI jarUra na rahetI temano zabda lakhAyA pachI bhUMsavAno avakAza na raheto. AvuM sapramANa lakhANa temanA aMtaramAMthI AvatuM. A AtmasiddhizAstranI eka prata temaNe saubhAgyabhAIne mokalI. saubhAgyabhAI A zAstrane pAmI jIvanano aMta sudhArI gayA. tyAra pachI teno eTalo pracAra prasAra thayo ke ghare ghare teno svAdhyAya thavA lAgyo. pa. pU. laghurAjasvAmI kahetA ke "AtmasiddhimAM AtmA gAyo che, AtmA oLakhavo hoya to teno vAraMvAra vicAra "karavA yogya ce. cauda pUrvano sAra temAM che.'' zrImaddnA AtmalakSI ciMtana ane vicAramaMthana pachI teonI aMtarachIpamAM Atmasiddhi nAmanuM motI pAkyuM. pUjya brahmacArIjIe Atmasiddhine sura-saritA rUpa gaMgAnI upamA ApI che. he...patita jana pAvanI, sura saritA samI adhama uddhAriNI Atmasiddhi janma janmAMtaro, jANavA jogIe Atma anubhava vaDe Aja dIdhI...he ! patita jana... bhakta bhagIratha samA, bhAgyazALI mahA bhavya saubhAgyanI, vinatIthI...hai! patita jana... carottara bhUminA, nagara niDayAdamAM pUrNa kRpA prabhue karI'tI...he patita jana... viduSI pU. DaoN. tarulatAjI mahAsatIe A paMktionA bhAva bhAsanamAM kahyuM ke 'Atmasiddhi pApIne pAvana karanArI adhama uddhAriNI che. koIpaNa vyakti na to ekalA pApakarmathI bharelI hoya ke nato ekalA pUNyakarmothI, oche vatte aMze pApa ane pUNya banne dareke jIvamAM zrutajJAnanAM ajavALA 62 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Q 90 26 91919191 paDeluM ja hoya che ane temAM vadha-ghaTa thatI rahe che. zubha bhAvo vadhe to pUNyanI vRddhi thAya ane azubha bhAvo vadhe to pApanI vRddhi thAya che. Ama banne dhArAo sAthe cAle che A deva nadI jevI kAvya saritA zubhaazubhathI para thaI zuddha bhAvomAM sthiratA karavA mATenuM amogha baLa pUruM pADe che. zAstramAM je bhAvo che te bhAvomAM lInatA sevAya to AtmA vizuddha bane.' zrImadjIe AtmasiddhinuM zabdagaThana karI jijJAsune adhyAtma sAgaramAM taravAno avakAza karI Apyo che. A siddhi sAgaramAM koI darzananuM khaMDana nathI phakta kadAgraha ke haThAgraha jevA ekAMtavAda pratye ja ApaNane DhaMDhoLyA che. zrImad haribhadrasUri jevA darzana yogInI jema badhAM ja darzananA samanvita bhAve jainadarzana batAvavA prayAsazIla rahyA che. jaina paraMparAnA sarvamAnya gujarAtI pramANita dharmagraMtha tarIke Atmasiddhi zAstra ucca zaikSaNika vargomAM pAThyakramamAM sthAna levAnI yogyatA dharAve che. jaina AcAra vicAranI prakriyAno mULarUpamAM abhyAsa karavA aMge jaina mumukSuo mATe gItAnI garaja sAre tevo anupama kAvyagraMtha che. je vicAra ciMtanasabhara bane e vicAramaMthanamAMthI anubhUti ane pathI darzana pragaTe. te vicAra ja zAstra bane ane te vicAra amara banI jAya che. yugapuruSa zrImanA vicAramaMthanamAMthI racAyela kAvyagraMthamAM AtmAnAM rahasyo pAmavAnuM navanIta pragaTyuM tethI ja e kAvya "AtmasiddhizAstra'" rUpe amara banI gayuM. mAtra zatAbdI pUrve thayeluM A sarjana darzana banI gayuM. sarjaka ane sarjanane bhAvapUrvaka vaMdana...! zrutajJAnanAM ajavALA 63 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 zrAvaka kavi kaSabhadAsanuM vyaktitva ane kartutva 0 DaoN. pArvatI neNazI khIrANI janma sthAnakavAsI aMdAjita vi.sa. 1651 thI 1711 kavinA pitAmaha jaMbudvIpanA bharatakSetranA gujarAta rAjyamAM Avela, visaladeva cAvaDAe vasAvelA visalanagaranA rahevAsI hatA. teo prAgavaMzI visA poravAla jaina vaNika jJAtinA hatA. emanuM nAma mahirAja saMghavI hatuM. teo jaina dharmanA custa anuyAyI, samakti, svapatnIvratavALA, nizadina puNya-dAnadharama karavAvALA, sAmAyika-pratikramaNa-jinapUjA karanAra, pauSadha Adi zuddha kriyAo karanArA hatA. catura, zAstrArtha vicAranAra, zAha-saMghavI hatA. zatruMjaya giranA Abu vagere sthaLe saMghayAtrA kaDhAvIne saMghatilaka karAvyuM hatuM tethI siddha thAya che ke teo zrImaMta paNa hatA. kavinA pitAzrI paNa emanA dAdAnI jema ja khUba ja dharmavAna ane dhanavAna hatA. emanuM nAma sAMgaNa hatuM. emaNe paNa saMgha kaDhAvyA hatA ane vadhAre dhanopArjanane arthe teo tyAranI alakApurI gaNAtI khaMbhAta nagarImAM AvIne vasyA hatA. emanA mAtuzrInuM nAma sarUpAMde hatuM. temano bIjo ullekha prApta thato nathI paNa teo paNa suzrAvikA haze emAM koI zaka nathI. A uparAMta emanA parivArano ullekha paNa prApta thAya che jema ke ghari kamalA kaMtA ni bhrAtA, mAta, tAta suta sArojI - 'pUjAvidhi rAsa" putra vinIta ghare bahue, zIlavaMtI bhalI vahua - hitazikSA rAsa' suMdara dharaNI re dasaI sotA, bahuInI bAMdhava joDyA, bAlaka dIsaI re ramatAM bAraNaI, kuTuMbataNI kaI koDya - vratavicAra rAsa zrutajJAnanAM ajavALA 64 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ emanA patnInuM nAma kamalA hovuM joIe. 'gharI kamalA kaMtA' teo svarUpavAna, guNavAna, saubhAgyavAna hatA. tema ja paraMparA mujaba suzrAvikA paNa haze ja. bhAI, bahena vinIta putro zIlaMvaMtI vahuo ane bALakothI haryobharyo parivAra saMpIne raheto hato. kavi eka Adarza ziSya paNa hatA. potAnA pitRvaMzanI jema ja kavie dareka kRtiomAM potAnA vyaktitvanA ghaDavaiyA evA guruone smaryA che. prophesara vADIlAla cokazInA saMzodhana anusAra 'kavi jainonA vikhyAta tapagacchanA mUrtipUjaka zvetAMbara vIsA poravADa jaina vaNika jJAtinA hatA. temanA samayamAM tapagacchanI 58mI mATe samrATa akabara pratibodhaka hIravijayasUri hatA. temano svargavAsa saM. 1652mAM thayo. te samaye kavinI uMma2 21 varSanI gaNI zakAya. tyArabAda akabara bAdazAha pAsethI savAI jagadagurunuM birUda meLavanAra temanA paTTadhara vijayasenasUri thayA. jemane kavie potAnA guru tarIke svIkArI potAnI kRtiomAM aneka sthaLe stavyA che. prathama ullekha sane 1610mAM racAyela (vi.sa.1666) kavinA vrata vicAra rAsamAMthI maLI Ave che.'' kavi RSabhadAsa eka adhyayana pR.3 tyAra pachInA badhA rAsamAM prAya. gAyA che. RSabhadeva rAsamAM gurUno ullekha nathI. je vratavicAra pahelA takhAyo che. kavi Adarza-zrAvaka hatA. teo dRDhadharmI, priyadharmI, pitRdharmI, zrAvakonAM lakSaNothI saMpanna hatAM. roja UbhayakALe pratikramaNa mahinAmAM cAra pauSadha, samakti sahita 12 vratanA dhAraNahAra hatA roja vyAsaNuM (divasa daramyAna be ja vakhata eka ja Asane besIne bhojana kara karanAra, trikALa pUjA, dararoja be paMcatIrtha, svAdhyAya karanAra, vIsa sthAnaka tapanA ArAdhaka, zetruMjaya-gIranAra-zaMkhezvaranI yAtrA karanAra stavana rAsa vagere lakhIne zAsana prabhAvanA karanAra, vidyAdAna (chAtrone bhaNAvanA2) karanAra, prabhunI sAme eka paga UbhA rahIne roja 20 zrutajJAnanAM ajavALA 65 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvana saphaLa 16161616161616161616161616161616 navakAravALI gaNanAra, dAna karavAnI-jinamaMdira banAvavAnI-biMba bharAvavAnI-prANapratiSThA karAvavAnI-saMgha tilaka karAvavAnI deza paradeza amAri (ahiMsAnuM pAlana) karAvavAnI emaNe prabaLa bhAvanA hatI. potAnA guNa pragaTa karavAnuM kAraNa batAvatAM kavi kahe che ke ema pAlu huM jaina AcAro, kahetAM sukha laghutA apAro, paNa muja mana taNo eka praNAmo, koeka suNI kare Atama kAmo. puNyavibhAga hoya tava hAre, Isyu RSabha kavi Apa vicAre, paraupagAra kAje kahi vAta, mana taNo para saMdeha jAta. "harivijayasUri rAsa" pote potAnA guNa eTale varNavyA che ke e sAMbhaLIne koIne evuM AcaraNa karavAnuM mana thAya to e puNyakArI kArya thaze. pote emanI dharmakriyAmAM nimitta banaze. to potAnuM jIvana saphaLa thayuM gaNAze. mATe potAnA guNa varNavyA che. pUrvokta sarva guNanuM varNana 'hitazikSArAsa" ane "harivijayasUrI rAsa'mAM bIjAne preraNA maLe e bhAvathI potAnI dinacaryAnuM varNana karyuM che. Adarza sarasvatI putra - zrAvaka kavi RSabhadAsa sarasvatInA parama upAsaka, sAdhaka, pUjaka hatA. emanI dareka kRtinI zarUAta sarasvatInI prazastivastuthi thaI che. temanA para sarasvatIdevInI kRpA hatI. zrAvaka kavi RSabhadAsanuM kavitva sAhitya jagatamAM madhyakAlIna yuga suvarNakALa gaNAya che. A yugamAM gujarAtI sAhityanuM vipula sarjana thayuM che. jene sAhitya jagatanI virala ghaTanA gaNI zakAya. bhASAvikAsa ane bhASA abhivyaktinuM eka samRddha citra emAMthI maLe che. enA zabdarAzi, rUDhiprayogo, vAchaTAo vAgabhaMgio ApaNane rasataraboLa banAve che. zrI jayaMta koThArInA jaNAvyA mujaba madhyakAlIna sAhityanA racayitAoe aneka prakAranA kavikarmone " kAvyasiddhi pragaTa karyA che. jevA ke gadyalIlA, bhAva praviNatA, subhASita ca che. pUrA ane kavi bhAvathI zrutajJAnanAM ajavALA Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 kauzala, varNanavaibhava, nATyagItAtmaka, bhAvAbhivyakti, buddhicAturya, alaMkAracAturya, prAsacAturya, dhruvanAvInya, padyamAna chaTAvaibhava, vagereno AsvAda levA jevo che. madhyakAlIna zuddha sAhitya nahotuM paNa saMpUrNa sAhitya to jarUra hatuM." zrAvaka kavi RSabhadAsanA kavikarmano abhyAsa karatA pUrvokta badhA pAyA prApta thAya che. kavi kAvyanA guNa jANatA haze jethI emanAM kAvyomAM e guNo hIrAnI jema camake che. emanAM kAvyomAM kAvyanAM aneka aMgonuM suMdara Ayojana thayuM che. je emanA kavitvanuM prabaLa pAsuM che emanI kavitvanA keTalAka UjaLA pAsA A pramANe che. kavi RSabhadAsanAM kAvyo dhArmika che tethI prazama zAMtarasanI pracuratA che. chatAM kyAMka rasanI raMgachaTA paNa dekhAya che. jema ke jIvavicAra rAsa'mAM narakanA varNanamAM bibhatsa rasa ane devavanamAM abhUta rasa che. kAvyaguNa - rasanA sthAyI dharma ane upakAraka tattvane guNa kahe che. je kAvyane rasALa banAve che. kAvyanA guNa keTalA hoya e mATe matamatAMtara che paNa mukhya guNa traNa che. mAdhurya, oja ane prasAda kavinI racanAomAM traNe guNano prayoga thayo che. alaMkAra yojanA - kAvyanI zobhAne vadhAranAra tattvane alaMkAra kahevAya che. kavie pAMDityanA pradarzana mATe alaMkArI nathI vAparyA paNa sahaja ja anuprAsAdi alaMkArI AvI gayA che. emaNe potAnI aMlakAra yojanAmAM svAbhAvikatA ane prabhAvotpAdakatAno nirvAha karavAmAM pUrNa saphaLatA meLavI che chatAM vratavicAra rAsa'nA sarasvatIvarNanamAM alaMkAronI paraMparAmAM emanuM alaMkAra pradhAna mAnasa chatuM thAya che. bhASA zailI - sAdI, saraLa, madhura, saMkSipta, rasALa, spaSTArtha zailI che. kavinI racanAo bhASAnI dRSTie vaividhyamayI che. gujarAtImAM racAyelI emanI racanAomAM gujarAtI uparAMta anya bhASAonA zabdono prayoga paNa thayelo che. zrutajJAnanAM ajavALA Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 9 kavinI sIdhI saraLa ane rasALa saMvAdovALI zailI emanI racanAone zaNagAre che ane parokSa rahetA pAtronuM manaHsRSTimAM pratakSavat darzana karAve che. emanA bhASAvaibhavanuM eka aMga emanI kahevato ane rUDhi prayogo paNa che. kahevato ane rUDhi prayogo paNa che. kahevAto ane rUDhiprayogomAM thoDAmAM ghaNuM kahevAnI tAkAta hoya che je bhASA samRddhinI nizAnI che. ekaMdare emanI bhASA durbodha pado ane dIrgha samAsothI mukta, viSayAnurUpa vAgADaMbara rahita, binajarUrI alaMkAra zakti, sarala, subodha ane prAsAdika che. madhuratA, asaMdigdhatAne kAraNe sAmAnya koTinI vyakti paNa yathArtha rasapAna karI zake che. emanAM kAvyomAM mukhyatve upadezAtmAka, kathAtmaka,pratipAdaka, AlocanAtmaka, vyAkhyAtmaka, bhAvAtmakazailIno upayoga prAyaH vadhAre thayo che. emanI zailI varSa viSayane anurUpa zailI che. kathAzailI kavie aneka sthaLe mukhya vicArane puSTa karavA mATe kathAnuyoga duSTAMto ApyA che. emA emanI saMkSipta lekhana zailInA darzana thAya che. ghaNIvAra potAnA mukhya viSayanuM nirUpaNa karatAM vacce ADakathAo mUkI che. jo ke AvI zailI zithilatAsUcaka che. chatAM tatkAlIna samayamAM racAtA rasakAvyo ane evA kAvyonA zrotAonI rasavRtti saMtoSavAnuM kArya tema ja A prakAranI racanAo dvArA lokone vividha viSayonuM jJAna ApavAnuM prayojana evI zelI vaDe ja siddha thatuM hoI sAmAnya loko mATe to e rocaka ane cittAkarSaka ja nIvaDe che. pAtrAlekhana sughaDa, sajIva svAbhAvika pratItikara purUSapAtranI jema strInuM pama pAtrAlekhana karyuM che. caritra citraNamAM sArUM kauzala dAkhavyuM che. emanI zailInAM svAnubhavanuM aMkana e ghaTanAcakranuM yathArtha varNana maLe che rAjanIti ane aitihAsika vigatone kavi je rIte eka ItihAsajJanI rIte prastuta karI zake che te ja rIte kAvyamaya prasaMgo paNa eka urmizIla ane bhAvuka kavinI jema varNavI zake che. zrutajJAnanAM ajavALA 68 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 chaMda - dezI vividha chaMdo, durahA copAI, vastu aDaalla, kUTaka, kuMDala, kavitta vagere chaMdono prayoga karyo che. emanA kAvyomAM keTaleka sthaLa to eka ja DhALane gAvA mATe banne dezIono tema ja be - traNa ke cAra rogono nirdeza karavAmAM Avyo che. je kavinI saMgIta vizAradatAne siddha kare che. sAta svara kyAMthI nikaLe ne koNa bole enuM nirUpaNa karyuM che. tema ja 6 rAga 36 rAgiNIonA nAma ApIne potAnA rAgaviSayaka jJAnanI siddhi karI che. varNanAtmaka zailI - emanI varNanAtmaka zailI emanI sUkSma, adbhuta nirIkSaNa zaktino purAvo che. kumArapALa rAsamAM khaMbhAtanuM varNana utsAhapUrvaka vistArathI paNa kavisulabha atizayokti vinAnuM karyuM che te khAsa dhyAna kheMce che. khaMbhAta vize 17mI sadanA yuropiyana musApharo DilAvelI, menDalasso ne boliyasa je kAMI lakhI gayA che tenI sAthe te maLatuM Ave che je kavinI uttama varNanazaktino namUno che. prakRtivarNano emanA prakRti premane chato kare che. mAnavapravRttinA varNano svasaMvedanAthI racAyelA che. sarasvatIdevInuM nakhazIla varNana emanI utkRSTa varNana zaktino paricaya karAve che. anya nArI varNanomAM paraMparAgata prAkRtika upamAno prayoga karyo che. emanA kAvyomAM AvatA rUpa ane vastra AbhuSaNanA varNano rocaka che. Do. uSAbena zeThanA jaNAvyA anusAra kavinA sajIva manovaijJAnika citraNa AkarSaka che. evAM keTalAya varNanomAM kavi pAThakanA manovegetarapUrNa adhikAra rAkhI zake che. eka bhAva pachI tarata ja bIjA viparIta bhAvanA nirUpaNamAM emanA manovaijJAnika sUjhanI vilakSaNatAnA darzana thAya che'' Ama uSAbene paNa emanAM varNanonI vivecanA karI che. bahusattA - kavinI bahusattAne paricaya emanA kAvyomAMthI maLe che. mAtra jaina sAMpradAyika zAstronuM ja nahIM paNa anya zAstro-viSayonuM paNa emane anupama jJAna hatuM jemake svapara zAstra nipuNata, bhojya zrutajJAnanAM ajavALA Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 padArthajJAna, Ayurveda nipuNatA, jyotiSa zAstra, svapna zAstra, zukana zAstra, sAmudrika zAstra, A uparAMta rAjanitI, kUTanIti, yuddhanIti vagere tema ja vividha saMgrahonuM paNa jJAna hatuM je emanI sUkSmAtisUkSma jANakArIne puSTa kare che. kavitva zakti - kumArapALanA rajhaLapATano vistRta cittAra, siddharAjanI citAnuM varNana vageremAM emanI uttama kavitvazaktino paricaya maLe che. DaoN. uSAbena zeThanA mate "zrAvaka kavi jhaSabhadAsa mAtra rAsakAra nathI, kalAkAra ane kavi paNa che. keTalAMka prAcIna ane madhyakAlIna rAsamAM kavitA zojhI paNa jaDatI nathI jyAre RSabhadAsanA ghaNAM kAvyo kavitAsabhara che." A avataraNa kavinI uttama kavitva zaktine biradAve che. A uparAMta emanI kRtiomAM cIvaTa ane cokasAI notare che. gurU paraMparA ane pitRvaMza tathA emanuM potAnuM varNa emanI kRtiomAMthI prApta thAya che e emanI cIvaTanuM amITa udAharaNa che. kavino gurUvAra pratyeno prema paNa ullekhanIya che. jaina gUrjara kavio'mAM 25 kRtinA Adi aMta che. emAMthI 16 kRtio gurUvAre racI che. "kumArapALa rAsa'mAM vAra gurU guNa bharyo' kahIne guruvAranuM mahatva AlekhyuM che. tema ja emanI badhI kRtio prAyaH khaMbhAtamAM ja racAI che. jeno saMbAvatI tarIke paNa ullekha che. sane 1682nI sAlamAM emaNe pAMca rAsAkRtio racIne vikrama saryo che. je emano zreSTha sarjanakALa kahI zakAya. pAdaTIpane AdhAre emanI nAnAmAM nAnI rAsakRti "ArdrakumArano rAsa" 97 gAthAnI che. ane moTAmAM moTI kRti "harIvijayasUri rAsa' lagabhaga 6500 gAthAnI che. Ama zrAvaka kavi RSabhadAsanuM kavitva emanAM kAvyomAM soLe kaLAe khIlyuM che. Ama samagratyA vicAratA khyAla Ave che ke samRddha gRhastha, zreSTha, zrAvaka, samartha sAhityakAra, AjJAMkita putra, gauravazALI vatsala pitA, Adarza ziSya, Adarza zikSaka ane Adarza zrutajJAnanAM ajavALA 70 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 pautra e emanI vyaktitvanI kuMDaLImAM ucca sthAne rahetA navagraho che to bhASA para prabhutva, zabdonuM sAmarthya alaMkAronuM Alekhana, rasano rasathALa, zabda-zaktino prayoga, kathAtmaka zailI, upadezAtmaka zailI, varNanAtmaka zailI ane pratipAdaka zailIe emanI kavitvanI kuMDaLImAM ucca sthAne rahelA navagraho che. jene kAraNe emanuM vyaktitva ane kavitva cirasmaraNIya banI cora prasarI gayuM che. zrAvaka kavi RSabhadAsanuM kartutva - sAhityarasika, zAstrarasika, dhArmika-mArmika, sAttvikatAttvika, sAhityanA sarjaka, savAyA zrAvaka kavi RSabhadAse jyAre jyAre kalama upADI che tyAre tyAre kAMIne kAMIka navaluM sarjana sarjAyuM che jevA ke rAsa, DhAla gIta, stuti stavana, subhASita, sajhAya, caityavaMdana, covIzI, namaskAra, pada, hariyALI, kavita, hitazikSA, AlocanA, dUhA, pUjA, veli, vivAhalo, navaraso vagere je emanAM vizALa kartutvanI sAkSI pUre che. "hiravijayasUri rAsamAM jaNAvyA mujaba tavana aThAvana cotrIsa rAso, puNya pasAyo dII bahu sukhavAso, gIta stuti namaskAra bahu kIdhA, puNya mAhi lakhI sAdhuni dIdhA A kaDImAM jaNAvyA mujaba 58 stavana, 34 rAsa aneka gIto, stuti, namaskAra vagerenI racanA "hIravijayasUri rAsa' pahelA karI hatI tyAra pachInI racanAo to alaga atyAra sudhInI zodhakhoLanA pariNAme kavinI kUla cAlIseka kRtio jANavA maLI che. A uparAMta 33 bIjA stavano, 32 namaskAra, 42 thoyo, 400 subhASito, 41 gIta, 5 hariyALI, keTalIka bodhaprada sakjhAyo vagere aneka nAnImoTI kRtio racela che. emanA kartutvane biradAvatA kahI zakAya ke akSaronuM aMkana karanArA, zabdonA zodhaka, zabdonA svAmI, zabdonA sarjaka, vicArone vAvanAra, akSarone be hAthe bhegA karIne hajAra hAthe vahecanAra zrAvaka kavi zreSTha sarjaka hatA. Ama RSabhadAsanI paryAyamAM sAhityano amara vAraso pIrasanAra zrutajJAnanAM ajavALA Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 e jIva javAM haze tyAM eNe potAnI upAsanA, sAdhanA, ArAdhanAnuM naMdanavana khIlavyuM haze tema ja AtmajJAnamAM DUbakI mArato haze. - jemanI kRtio kalyANakArI, AkRti AphlAdakArI, prakRti pAvanakArI, saMskRti zAsananI zaAna vadhAranArI evA zrAvaka kavi RSabhadAsanI smRti mAnasapaTa para cirasthAnI thaI jAya ema che. sAhitya ItihAsanA amara pRSThomAM jemanuM nAma suvarNAkSare aMkti thayuM che. evA zrAvaka kavi RSabhadAsano amara sAhitya vAraso sAmAnya janane bhavyAtmA, saralAtmA, divyAtmA ane muktAtmA banAve e ja abhyarthanA sahita viramuM chuM. saMdarbhasUci 1) RSabhadAsanI sAhityopAsanA - Do. uSAbena zeTha 2) kavivara RSabhadAsa - rA. rA. mohanalAla dalIcaMda desAI 3) kavi RSabhadAsa eka adhyayana - pro.Do. vADIlAla coksI 4) AnaMdakAvya mahodadhi moktika bhAga -8 jIvaNacaMda sAkaracaMda jhaverI 5) hitazikSArAsanuM rahasya - zAha kuMvarajI ANaMdajI 6) kumArapALa rAjAno rAsa - zrI zivalAla jesalapurA 7) jaina gUrjara kavio bhAga - 3 saMpAdaka jayaMta koThArI 8) madhyakAlIna zabdakoza - jayaMta koThArI 9) bhagavad gomaMDaLa-bhA. 2 - bhagavata siMha 10) khaMbhAtanA jinAlayo - caMdrakAMta kaDiyA 11) gujarAtano arvAcIna ItihAsa 12) gujarAtI sAhityano ItihAsa - saMpAdaka umAzaMkara joSI, anaMtarAya rAvaLa, yazavaMta zukla, cimanalAla trivedI, prakAzana gujarAtI sAhitya pariSada zrutajJAnanAM ajavALA Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e se e pe bhAratIya garimAnuM pratIka zrI vIracaMda gAMdhI 0 9 0 0 0 0 90 9 // padmazrI DaoN. kumArapALa desAI kALanuM satata pharatuM cakra paNa keTelIka ghaTanA ane vibhUtione lopI zakatuM nathI. keTalAya vaMToLa pasAra thaI jAya tema chatAM samayanI retI para paDelA e pagalA bhUMsAI zakatA nathI. AvI eka virala pratibhA hatI zrI vIracaMda rAghavajI gAMdhInI. emano janma saurASTranI dakSiNe gohilavADanA bhAvanagara zaherathI Azare 100 ki.mI. dUra AvelA mahuvAmAM vIzA zrImALI jJAtimAM I. sa. 1864nI 25 mI oNgasTe (vi.saM. 1920 zrAvaNa vada 9) garIba paNa kulIna kuTuMbamAM thayo. emanA pitA rAghavajIbhAI mahuvAmAM sonInuM kAma karatA hatA, ethIya vizeSa eka uttama zrAvakane chAje evuM jIvana jIvatA hatA. teo haMmezAM ukALeluM pANI pItA ane sacita vastuono emaNe AjIvana tyAga karyo hato. emanI UMDI dharmadraSTine kAraNe ja mRtyu samaye pracalita raDavA phUTavAnA rivAjano emaNe virodha karyo hato, eTaluM ja nahIM paNa pote A ruDhine tilAMjali ApI hatI. vIracaMda gAMdhIe mahuvAmAM prAthamika zikSaNa meLavyuM. vIracaMda gAMdhI vyAkhyAnazravaNa nimitte niyamita upAzraye jatA hatA. ATha varSanI vaye upAzrayanI bhIMta para dorAyelu madhubiMdunuM citra emanI smRtimAM evuM jaDAI gayuM ke amerikAmAM pravacana ApatI vakhate eno ullekha karatA hatA ane e citrano marma samajAvatA hatA. mahuvAmAM mAdhyamika abhyAsa karavAnI sagavaDa nahotI tethI mahuvAnA e vakhatanA InspekTara ane AcAryae A tejasvI vidyArthI abhyAsamAM pragati sAdhe te mATe abhyAsArthe bhAvanagara javAnI salAha ApI. vIracaMda gAMdhInA pitA rAghavajIbhAI parivartana pAmatA samayanA pArakhu hatA. bhAvanagara zaheramAM e samaye nivAsa mATe chAtrAlayanI sagavaDa nahotI, tethI rAghavajIbhAI ane mAnabAI vIracaMdabhAIne aMgrejI zikSaNa prApta zrutajJAnanAM ajavALA 73 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 thAya te mATe mahuvA choDIne bhAvanagara rahevA AvyAM. potAno dhaMdho rojagAra choDIne A keLavaNIpremI kuTuMbe sAdhAraNa sthiti hovA chatAM asAdhAraNa sAhasa karyuM. 1897mAM vIracaMdabhAInAM lagna jIvIbahena sAthe thayAM. 1880mAM, 16mAM varSe vIracaMda gAMdhI muMbaI yunivarsiTInI meTrikyulezananI parIkSAmAM uttIrNa thayA. meTrikanI parIkSAmAM rAjyamAM prathama AvIne emaNe sara jazavaMtasiMhajI skolarazipa meLavI hatI. vIracaMda gAMdhI, bhagavAnadAsa durlabhadAsa pArekha ane mUlacaMda nAthubhAInI tripuTI kAvyarasanI zokhIna hatI. bhagavAnadAsabhAI emanAM kAvyo vIracaMdabhAIne mokalatAM ane emanI pAsethI sAhityalakSI mArgadarzana meLavatA. emaNe bhagavAnadAsabhAIne vipralaMbhazRMgAra vize samajaNa ApI hatI. vIracaMdabhAIe pAdapUrti rUpe lakhelI keTalIka kavitAo paNa prApta thAya che. vIracaMda gAMdhI jema jema abhyAsa karatA gayA tema tema temanI jJAnapipAsA vadhu ne vadhu udIpta banatI gaI. Ane pariNAme rAghavajIbhAI putranA vizeSa abhyAsa mATe parivAra sahita muMbaI AvIne vasyA. ahIM vIracaMda gAMdhIe muMbaInI elphinsTana kaoNlejamAMthI snAtakanI padavI prApta karI, eTaluM ja nahI, paNa teo jaina zvetAMbara samAjanA sarvaprathama snAtaka (grejyueTa) thanAra vIracaMda gAMdhIe emanA saujanya ane vidvattAthI ghaNA lokonAM mana jItI lIdhAM hatAM. jaina samAjanA praznonuM nirAkaraNa karavA mATe I.sa. 1882nA jUnamAM (vi.saM. 1938, aSADha) jaina esosiezana opha InDiyAnI sthApanA thaI hatI. I.sa.1885mAM mAtra ekavIsa varSanI yuvAna vaye varacaMda gAMdhI jaina esosiezana opha InDiyAnA maMtrajJI banyA ane potAnAM kAryakuzaLatA, vyApaka dRSTikoNa ane pragatizIla vicAradhArAthI esosiezanane eka navo ghATa ApIne jaina samAjamAM enI AgavI svataMtra chabI upasAvI. pariNAme A saMsthA samagra bhAratavarSanA zvetAMbaronI eka mahattvanI saMsthA banI rahI. eno hetu hato dezanA vibhinna pradezomAM vasatA jenonA saMgaThana mATe kArya karavuM, emanI sAmAjika, zaikSaNika ane naitika unnattinA upAyo yojavA, jIvadayA, tIrthasthAnonI jALavaNI, TrasTa phaMDa tathA dhArmika khAtAnA Arthika vyavahAro aMge zrutajJAnanAM ajavALA 74 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91 mArgadarzana ApavuM. eka samaye rAjasattA pa2 jainonA prabhAva hovAthI jaina tIrthonI pavitratA ane vyavasthA akabaMdha jaLavAI rahetI hatI, paraMtu samaya jatAM jainonuM rAjakIya prabhutva ochuM thayuM ane pariNAme rAjarajavADAMo dvArA jaina tIrthomAM samasyAo ane muzkelIo pedA karavAmAM AvatI hatI ane tene kAraNe AvI saMsthAnI vizeSa jarUra hatI. ahIM emaNe sAmAjika, dhArmika ane rAjakIya sudhArA aMgenI vyAkhyAnazreNImAM pravacano ApyAM. jIvanamAM sthAyI thavA mATe emaNe kAyadAno abhyAsa zarU karyo. 1885mAM solisiTara thavA mATe mesarsa liTala eNnDa kaMpanI nAmanI gavarmenTa solisiTaranI kaMpanImAM joDAyA. A samaye zikAgomAM yojAnArI vizvadharma pariSada yojAvAnI hatI. A mATe munizrI AtmArAjI mahArAja (pU. A. zrI vijayAnaMdasUrIzvarajI)ne jaina dharmanA pratinidhi tarIke A pariSadamAM bhAga levA mATe viviyama pAIpe pariSadanA caeNramaeNna jhaoNna henrI baronI sUcanAthI 1892nI 16mI navembare nimaMtraNa mokalyuM. munizrI AtmArAmajI mahArAje (pU. A. zrI vijayAnaMdasUrijI) zAstrIya kAraNosara, vRddhAvasthAne lIdhe temaja laukika kAraNone laIne vizvadharma pariSadamAM hAjarI ApI zake tema nathI, tenI dilagIrI vyakta karI, paraMtu pariSadanA Ayojakoe jaina dharmanAM mahattvapUrNa pAsAMo darzAvato nibaMdha mokalavA Agraha sevyo. pariNAme cikAgonI vizvadharma pariSadanA nimitte emaNe praznottarIrUpe jaina dharmanA siddhAMtono paricaya ApatuM 'cikAgo praznottara' pustaka taiyAra karyuMya enAthI prabhAvita thayelA Ayojakoe A samartha AcAryazrIne vinaMtI karI ke ApanA dharmanI rajUAta karI zake tevA koI pratinidhine Apa mokalo. A patra muMbaInI dha jaina esosiezana oNpha InDiyA'ne mahArAjazrIe mokalyo ane sAthe potAnI saMmati paNa mokalI ke AmAM vIracaMda gAMdhIne jaina dharmanA pratinidhi tarIke mokalavAmAM Ave to yogya gaNAze. Ama karavAthI pArlAmenTamAM jaina dharmanuM nAmahaMmezane mATe jANItuM thaze. jaina dharmanI unnatino dhvaja pharakaze. saMsthAe vIracaMda gAMdhInA nAma para maMjUrInI mahora mArI. e pachI AcAryazrIe vIracaMda rAgavajI gAMdhIne potAnI pAse rAkhIne jainadarzana ane vividha darzanonuM zrutajJAnanAM ajavALA 75 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 90 pe 90 90 pe 90 9 jJAna ApyuM ane tene pariNAme A yuvAnanI pratibhA mahorI UThI. I.sa.1893nI 11mI sapTembare amerikAnA zikAgo zaheranI ArTasa InsTiTyUTanA kaoNlambasa sabhAgRhamAM traNa hajAra zrotAjanonI upasthitimAM sattara divasa cAlanArI vizvadharma pariSadano prAraMbha thayo. AmAM hiMdu samAjanA svAmI vivekAnaMda, jaina dharmanA vIracaMda gAMdhI, brahmosamAjanA pratApacaMdra majumadAra, zrIlaMkAthI bauddha dharmasabhAnA maMtrI eca. dharmapAla, brahmosamAjanA pratinidhi zrI bI.Ara nAgarakara, pUnAthI AvelA khristI dharmanA pratinidhi ku. jina sorAbajI, alhAbAdanA thiyaoNsophI vize vaktavya ApavA AvelA sI.ena.cakravartI, paMjAbanA rAhaja rAma, madrAsanA eMvaranDa morisa philipsa ane jiMdA rAma ema dasa vyaktio vizvadharma pariSadanA prAraMbha TANe maMca para birAjamAna hatAM. 29 varSanA yuvAna vIracaMda gAMdhInI vidvattA ane vAgdhArAe sahune stabdha karI dIdhA. mAthe sonerI kinArIvALI kAThiyAvADI pAghaDI, lAMbo jhabhbho, khabhe dhoLI zAla ane pagamAM dezI AMkaDiyALAM pagarakhAM paheryAM hatAM. UMcuM bharAvadAra zarIra, sudRDha bAMdho, tejasvI AMkho, hasato cahero ane pratibhAsaMpanna zAMta prakRtithI vizvadharma pariSadanI pahelI haroLamAM beThelA vIracaMda gAMdhI emanA bhAratIya pozAkathI ja judA tarI AvatA hatA. A yuvAnanI vidvattA, abhyAsazIlatA, tATasthyavRtti, anekAMtadruSTi, bhAratIya ItihAsa ane samAja vizenuM UMDuM jJAna tathA agharA dhArmika siddhAMtone videzIo paNa samajI zake e rIte rajU karavAnA kauzala para Ayojako ane zrAtojano mugdha thaI gayA. eka amerikana akhabAre lakhyuM, "pUrvanA vidvAnomAM rocakatA sAthenuM jaina yuvakanuM jainadarzana ane cAritra saMbaMdhI vyAkhyAna jeTalA 2sathI zrotAoe sAMbhaLyuM, eTalA rasathI teoe bIjA koI posTsa vidvAnanuM sAMbhaLyuM na hatuM.'' vIracaMdabhAIe jaina dharmanA siddhAMtonI evI vidvattApUrNa chatAM sAhajikatAthI prastuti karI ke keTalAMka akhabAroe emanuM pravacana akSarazaH pragaTa karyuM. jaina dharmanI paribhASA saraLatAthI samajAvavAnI anerI khUbI emanI pAse hatI. vAtane ke vigatane tArkika mAMDaNIthI zrutajJAnanAM ajavALA 76 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 spaSTa karavAnI emanAmAM kSamatA hatI. eka bAju potAnI vAtane, mUlyane ke siddhAMtane samajAvatA jAya ane bIjI bAju enuM maulika arthaghaTana ApatA jAya. bhAratIya darzana samajAvavA mATe saMskRta ane prAkRtano abhyAsa ja pUrato nathI, balka bhAratanI bhUtakAlIna saMskRtinA saMdarbhane AtmasAt karavAnI jarUra rahe che. vIracaMdabhAIe A AtmasAt karyuM hatuM. AthI ja kyAMka e jaina lAge che. kyAMka vaidika dharmanI ke hiMdu tahevAronI taraphadArI kare che. e je kaMI dalIla karatA hoya ke pramANa ApatA hoya, paNa badhe ja e bhAratIya saMskRtinA utkRSTa udgAtA lAge che. vIracaMda gAMdhInI vANImAM pothI paMDitanuM zuSka pAMDitya nahotuM, paraMtu gahana abhyAsa uparAMta emanI pAse tarkapUrNa dalIlazakti, aitihAsika saMdarbho temaja rASTranI pravartamAna dhArmika ane sAmAjika paristhiti vizenI samajaNa hatI, vakhata Avye koI muddA para prabaLa virodha karIne spaSTa AlocanA karavAnuM khamIra hatuM. vaLI bhAratIya jIvanazailI pratye sanniSTha, abhyAsapUrNa Adara ane parAdhIna bhAratanI kaparA saMjogomAM paNa garimA jALavavAnI rASTrabhakti utkaTapaNe emanA hRdayamAM vahI rahI che. A ogaNatrIsa varSanA yuvAnano viSayavyApa joIne ApaNe maMtramugdha thaI jaIe. keTalA badhA viSayo ane enuM kevuM talasparzI adhyayana! jainadarzana vize emanI vAkudhArA akhkhalita vahetI lAge che. vaLI vakhata Avye jainadarzananA koI siddhAMtanI bauddhadarzana ke vedAMtadarzana sAthe tulanA vaiSamya rajU kare che. emaNe sAMkhya, yoga, nyAya, mImAMsA ane vaizeSika jevAM bhAratIya darzanono UMDo abhyAsa karyo che ane e vizenAM emanAM pravacano jainadarzananAM pravacano jeTalAM ja pramANabhUta ane abhyAsaniSTha lAge che. mAtra darzanonI tattvavicAraNA sudhI ja vIracaMda gAMdhInuM vizva sImita nathI. vartamAna rAjakIya, sAmAjika ane Arthika pravAho vize talasparzI jJAna dharAve che. parAdhIna bhAratanI karuNa sthiti, zAsaka briTana dvArA thatuM bhAratanuM zoSaNa tathA enI sAthosAtha pAzcAtya jIvanazailIno emane sAkSAt paricaya che. teo yogapraNAlI vize vistRta vaktavyo Ape che paNa enI sAthosAtha hipnoTijhama, gUDha vidyA (phalTa pAvara), zvAsanuM vijJAna, AhAravijJAna, zrutajJAnanAM ajavALA pnp Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 gAyanavidyA, mAMsAhAranAM bhayasthAno, AbhAmaMDaLa jevA viSayo para prabuddha videzI zrotAo samakSa vaktavya Ape che. "hiMduo nuM prAgaitihAsika jIvana", "bhAratamAM lagnano darajjo", bhAratamAM strIonI sthiti," "bhAratIya prajAnA sAmAjika rItarivAjo" tathA "hiMdu strIo-bhUta, vartamAna ane bhAvi jevA sAmAjika viSayo para emaNe pravacano ApyAM che. hiMdustAnanI vartamAna rAjakIya paristhitithI teo pUrA abhijJa hatA ane tethI bhAratanI rAjanaitika avasthA', rAjakIya bhArata-hiMdu, muslima ane aMgreja" tathA "amerikana rAjanIti para vartamAna sAmAjika kAyadAno prabhAva' jevA viSayo vize vaktavya Ape che. e samaye parAdhIna bhArata nirdhana, pachAta ane zoSita avasthAthI pIDAtuM hatuM. tyAre viracaMda gAMdhIe ati samRddha evA amerikAne bhArata pAsethI keTalI badhI vaicArika, AdhyAtmika ane jIvanaghaDatara karanArI samRddhi maLI zake tema che enI vigate rajUAta karI. emaNe "bhAratano amerikAne saMdeza" athavA "bhAratanI amerikAne bheTa' jevA viSayo para maulika vyAkhyAno ApyAM. "amerikAnI strIoe TopImAM pakSInAM pIMchA na rAkhavAM joIe." evA viSaya para paNa emaNe vyAkhyAna ApyuM che. A badhuM jotAM ema lAge che ke vIracaMda gAMdhInI virATa pratibhA aneka viSayo ane kSetromAM saphaLapaNe viharI zakatI hatI. ene hRdayasparzI paricaya to vizvadharma pariSadanA 14mA divase laMDananA revanDa jyorja epha. enTAkosTe hiMdu dharma para karelA AkSeponA vIracaMda gAMdhIe ApelA sabaLa pratyuttara parathI maLe che. revanDa penTAkosTa ApAtmaka rIte Akramaka bhASAmAM hiMdu dharma para anetikAno AkSepa mUkatAM kahyuM. "A dharmamAM vezyAone pUjAraNa banAvavAmAM Ave che ane te pUjAraNa hoya to paNa vezyAnuM kAma karatI hoya che." revanDa jyorja epha. enTAkosTe ApelA A pravacanano vizvadharma pariSadanA caudamA divase vIracaMda gAMdhI sacoTa, tarkabaddha ane virodhIne cUpa karI de tevo uttara Ape che. A pariSadamAM svAmI vivekAnaMda, pratApacaMdra majumadAra jevA zrutajJAnanAM ajavALA 78 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 hiMdu dharmanA pratinidhio hovA chatAM vIracaMda gAMdhIne zire Ano uttara ApavAnuM Ave che. teo kahe che ke je dharmano pratinidhi chuM, enI koIe TIkA karI nathI, paraMtu huM je samAjamAMthI AvuM chuM tenI TIkA karI che. dareka dezamAM dharma hovA chatAM AvA dUSaNo pravartamAna hoya che. tenAthI dharmane nIco na gaNI zakAya. e pachI vIracaMda gAMdhI khristI dharmanA pracAraka pAdarIo para kaTAkSa karatAM kahe che ke keTalAka ati mahattvAkAMkSI loko potAne senTa pola mAne che ane dhAre che ke teo Icchaze te thaze. AvA pola bhAratanA lokonuM sAmUhika dharmAtaraNa karavA prayatna kare che, paraMtu e pachI emanAM svapno viphaLa jatAM teo bhAratathI pAchA AvIne AkhI jiMdagI hiMdu dharmanI niMdA karavAmAM ghasI nAkhe che. vIracaMda gAMdhI ahIM eka mArmika ane sacoTa vicAra Ape che. teo kahe che ke koI paNa dharma para AkSepo karavA e dalIla gaNAya nahIM ane svadharmanI AtmaprazaMsA e satyano purAvo manAya nahIM. pAdarI penTAkosTanI AvI TIkA pratye mane khUba dayA Ave che. ema kahIne teo spaSTatA karatAM kahe che ke dakSiNa bhAratanAM keTalAMka hiMdu maMdiromAM amuka prasaMgoe strI-gAyikAone saMgIta mATe nimaMtraNa ApavAmAM Ave che ke sAcuM ane AmAMnI keTalIka zaMkAspada cAritrya dharAvatI hoya che. A bAbata hiMdu samAja jANe che ane tethI A aniSTane dUra karavA mATe saghaLA prayatno paNa kare che. A strIone maMdiranA mukhya bhAgamAM praveza ApavAmAM Avato nathI ane pUjAraNonI je vAta karavAmAM Ave che, to himAlayathI mAMDIne kepa komorina sudhI kyAMya eke mahilA pUjAraNa nathI. jo AvA AkSepo pramANeno samAja hiMdu dharma sajaryo hota to A dharme kyA baLe evA samAjanuM nirmANa karyuM haze ke jene mATe grIka ItihAsavettAe kahyuM, "koI hiMdune asatya bolato jANyo nathI ane koI hiMdu strI kyAreya apavitra hoya evuM jANyuM nathI." ATaluM kahyA pachI vIracaMda gAMdhIe prabaLa TaMkAra karyo ke hiMdustAnanA jevI cAritrazIla strIo ane zrutajJAnanAM ajavALA 79 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161612 vinamra puruSo Ajeya bIje kyAM jovA maLe che? vIracaMda gAMdhIe pAdarI penTAkosTanA AkSepono Apelo javAba e eka bhAratIya vidvAna ane dharma vicAraka Apelo uttara che. AkSepo, apazabdo ane prahArono pratyuttara kevI svasthatA ane ziSTatAthI ApI sakAya e vIracaMda gAMdhIe darzAvyuM. emanA hRdayamAM dezanI parAdhInatA zULanI mAphaka bhoMkAtI hatI. aneka khristI sajjano sAthe gADha maitrI hovA chatAM bhAratamAM vaTALa pravRtti karatA mizanarIonI kAmagIrI sAme vIracaMda gAMdhI satata prabaLa virodhanA avAja uThAvatA rahyA. A mizanarIoe pracArajALa racIne hiMdu dharma, samAja ane mUlyo e traNe para prahAra karyA hatA tyAre vIracaMda gAMdhIe videzavAsI khristI samudAyanI samakSa potAnA dezanI satya hakIkato prastuta karIne amerikA ane briTananA lokonA manamAM ThasAvavAmAM AvelI bhrAMta dhAraNAo para kuThArAghAta karyo. vIracaMda gAMdhIe vizvadharma pariSadamAM 25 sapTembare A pratyuttara Apyo ane 26 sapTembaranA "zikAgo TAImsa' akhabAre potAnI noMdhamAM lakhyuM. "bhAratamAM chasso jeTalI pUjAraNo che je vezyA che!" ema kahIne revaDa jyorja epha. penTAkosTe nimna kakSAnI bhASA prayojIne bhAratanI aghaTita TIkA karI. "AvI malina IrAdAvALI TIkAno jene dharmanA pratinidhi vIracaMda gAMdhIe tArkika ane garimApUrNa pratyuttara vALyo." AvI noMdha karIne A akhabAre vIracaMda gAMdhInuM pravacana akSarazaH pragaTa vIracaMda rAghavajI gAMdhIe vizvadharma pariSadanA paMdaramA divase jene dharma paranuM potAnuM mukhya vaktavya rajU karyuM. svAmI vivekAnaMde noMdhyuM che ke vizvadharma pariSadanA yojako dvArA pUrvanA vidvAnonAM pravacano divasanA kAryakramanA aMta bhAgamAM rAkhavAmAM AvatA, jethI zrotAo jijJAsAbhera besI rahe. vaLI bhAratIya vaktAonAM pravacano pUrAM thatAM ardho ke poNo khaMDa khAlI thaI jato. potAnA pravacananA prAraMbhe ja vIracaMda gAMdhI bhAratane dharmonI jananI tarIke oLakhAve che. e samaye eka evI bhrAMta zrutajJAnanAM ajavALA ' 8 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnyatA pravartatI haMtI ke jaina dharma e bauddha dharmano eka phAMTo che. potAnA vyAkhyAnanA prAraMbhe ja vIracaMda gAMdhI spaSTa kare che ke jaina dharmanuM AcArazAstra bauddha dharma jevuM che, paraMtu AdhyAtmika tattvonI dRSTie te enAthI bhinna che. vaLI jaina dharma e boddha dharma karatAM ghaNo prAcIna ane svataMtra dharma che. vIracaMda gAMdhI jemanI preraNAthI jaina saMghanA pratinidhi tarIke ahIM upasthita thayA che, te munirAja zrI AtmArAmajI mahArAjane (pU. zrI vijayAnaMdasUrijI) vaMdanA kare che. jANe guruvaMdanA karatA na hoya! vIracaMda gAMdhIe dAkhavelI gurubhakti vizvadharma pariSadanA zrotAjanone sparzI gaI. ApaNane jJAna ApanArI vyakti upasthita na hoya tyAre kevA AdarapUrvaka smaraNa karavuM joIe enuM udAharaNa vIracaMda gAMdhIe pUruM pADyuM. AmAM sahue bhAratIya paraMparAno sparza anubhavyo. vIracaMda gAMdhInA jainadarzana viSayaka pravacananI vizeSatA e hatI ke emaNe saraLa, prAsAdika ane sahu zrotAone samajAya e rIte jaina dharmanA siddhAMto prastuta karyA. Ama karIne svadharmanI atibhraMzasA dvArA AtmazlAghAmAM lapasI paDanArA ghaNA vicArakone emaNe vivekabharyo mArga cIMdhI Apyo. A pachI vIracaMda gAMdhIe vicAryuM ke eka bhASaNa ApIne hindustAna pAcho jAuM to mArA dharmanI kaMI sevA bajAvI gaNAya nahIM. AthI amerikano mATe jaina dharmanA abhyAsavargo zarU karyo ane sAvarasAMja A vargo cAlavA lAgyA. jaina dharmathI sarvathA aparicita amerikanone jaina tattvajJAnamAM UMDo rasa letA karyA. 1895mAM vIracaMda gAMdhI amerikA-IMglaeNnDanA pravAse jaIne muMbaI AvyA te vakhate copAniyAM rUpe pA AnAnI vecANa kiMmate ApelAM ane 'jaina yuga' (poSa 1983 pR.234)mAM pragaTa thayelA emanA caritranI noMdha joIe : "amerikAnAM nyUjhapeparo ane copAniyAMoe eka avAje emanAM vakhANa karyA che. emanA koI koI bhASaNamAM to 10 hajAra mANaso hAjara hatA. keTalAMeka bhASaNo sAAMbhaLavAne loko speziyala TrenamAM AvyA hatA. cikAgonI dharmasabhAmAM rUpAno ane kAsADAgAnA samAjamAM tyAMnI prajA taraphathI eka suvarNacaMdraka emane maLyo hato.'' ghaNI vyaktioe zrutajJAnanAM ajavALA 81 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 emanAM pravacano sAMbhaLIne mAMsAhAra tyajI dIdho tathA keTalAke jene dharmanI jIvanapraNAlI svIkArI. 1893nA sapTembarathI 1895 mArca sudhI amerikAnAM zikAgo, bosTana, vozigTana, nyUyaoNrka, rocesTara, klIvalenDa, kAsADAgA, lIlIDela, lAporTa, brukalAIna, zArona, roksabarI, evanasTana, hAIlaeNnDapArka jevAM nagaromAM vIracaMda rAghavajI gAMdhInAM bhinna bhinna viSayo para pravacano yojAtAM rahyAM. ApaNane Azcarya e thAya ke kAThiyAvADa(saurASTra)nA khUNAmAM AvelA mahuvA gAmanA ogaNatrIsa varSanA A yuvAne ATalA badhA bhinna bhinna viSayonuM kyAre UMDuM avagAhana karyuM haze? vaLI teo videzI zrotAo samakSa aMgrejI bhASAmAM potAnA e aMgenA vicAro pramANabhUta rIte vyakta karI zake che, evI emanI jJAnasajjatA Ajeya Azcaryacakita karI de che. svAmI vivekAnaMdane vIracaMda gAMdhInI zakti para ghaNo vizvAsa hato. teo eka patramAM lakhe che ke vIracaMda gAMdhI eka zaherathI bIje zahera bhASaNo ApavAnA che ane temAM te vijaya meLavaze. dharma, sAhitya ane rAjakAraNanA vidvAna tathA jaina dharmanA khyAtiprApta sevaka mahAtmA bhagavAnaMdIne lakhyuM che, "vIracaMda gAMdhI jevA mAnavIne bhAratanI bhUmie janma Apyo na hota to 1857 pachI bhArata enI garimAno prabhAva bIjo koI deza para pADI zakyuM na hota. teo eka dharmanA pratinidhi tarIke zikAgonA sarvadharma saMmelanamAM sAmela thayA hatA te gauNa bAbata che. paNa amerikAmAM temaNe ApelA vaktavyathI samagra bhAratanuM gaurava vadhyuM." cheka I. sa. 1893mAM vIracaMda rAghavajI gAMdhIe dezanA Arthika ane rAjakIya svataMtranI vAta karI. eka vAra emaNe amerikana lokone kahyuM, "bhArata atyAre paradezI eDI nIce kacaDAyeluM che. e mAtra dhArmika kSetromAM svAtaMtrya dharAve che, paNa bhArata svataMtra thaze tyAre te hiMsaka mArge koI paNa deza para AkramaNa nahIM kare." 1893mAM gAMdhIjI mAtra berisTara hatA, te samaye vIracaMdabhAIe A bhaviSyakathAna karyuM hatuM. emanI e kalpanA keTalI badhI vAstavika sAbita thaI! A dharmajJAtA anokhA krAnnadraSTA hatA. A jagatanI pele pAranuM zrutajJAnanAM ajavALA Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ joI zake te krAntadraSTA, vartamAnane vIMdhIne bhaviSyane jANI zake te krAntadraSTA, jyAre bhAratanA rAjakIya svAtaMtryanI uSAnuM paheluM kiraNa paNa phUTyuM nahotuM tyAre vIracaMdabhAIe ema kahyuM hatuM ke hiMdustAna AjhAda thaze to badhA dezo sAthe zAMtimaya sahaastitvathI jIvaze. dezane AjhAdI maLI te agAu cha dAyakA pUrve pele pAranuM darzana karatAM vIracaMdabhAI 'The jain Philosophy' vizenA emanA pravacanamAM kahe cheH 'AzcaryanI vAta e che ke bhArata u52 videzIo satata humalAo karatA rahyA che ane e badhA AkramaNonI Aphato AvyA chatAM bhAratano AtmA jIvaMta ane jAgrata rahyo che. enAM AcAra ane dharma sabUta che ane samagra vizvane bhArata tarapha mITa mAMDIne jovuM paDe che. saMskRtinAM lakSaNa, khetI, kArIgarI, kalA, sAhitya, sadAcAra ane jJAnavijJAnanAM sAdhano, atithisatkAra, nArIpUjA, prema ane Adara-badhuM ja bhAratamAM koI judA ja svarUpe jovA maLe che. kharIdI zakAya evI e saMskRti hota to IMglaeNnDa A dezamAMthI ene kharIdI laI zakata, potAnI banAvI zakata, paNa evuM banyuM nathI ane banI paNa nahIM zake. "Apa sau jANo cho ke ame koI svataMtra rASTranA nAgarika nathI. ame to mahArANI vikToriyAnAM prajAjana chIe, paMratu jo ame sAcI rASTrIyatA batAvI eka rASTranA sabhya hovAno garva laI zakyA hota ane amArI potAnI rASTrIya sarakAra amArI pAchaLa hota, ane amArI saMsthAonuM ke amArA kAyadAkAnUnanuM saMcAlana ame svecchAe amArI marajI mujaba karI zakatA hota, to huM khAtarIpUrvaka kahuM chuM ke ame vizvanAM badhAM rASTro sAte zAMtimaya saMbaMdhanI gAMTha bAMdhI ene kAyama rAkhavAno satata prayatna Adarata. ame to saunuM sanmAna karavAmAM mAnIe chIe. nahi ke koInA adhikAro laI levA agara koInI bhUmi 52 chApo mAravo. ame to rASTra-rASTra vacce kuTuMbabhAva ane bhrAtRbhAva keLavavAmAM mAnIe chIe ane sArIye mAnavajAtinI ekatA jhaMkhIe chIe. saMskRtamAM eka kavie kahyuM che : A mAro deza che, evo saMkucita vicAra svArthI loko ja kare che. udAra manavALA loko to mAne che ke samagra vizva eka kuTuMbamAtra che.'' zrutajJAnanAM ajavALA 83 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 amerikAnA vozigTana zaheramAM emaNe gAMdhI philosophikala sosAyaTInI sthApanA karI. emAM basothI aDhIso sabhyo hatA ane enA pramukhapade amerikAnA posTamAsTara janarala josapha TuarTa hatA. vIracaMda gAMdhInA upadezathI hajAro loko zAkAhArI banyA. keTalAke cothA vrata (brahmacarya)ne aMgIkAra karyuM ane keTalAke samAdhi dhyAna karavAnuM zarU karyuM to keTalAka zrI namaskAra mahAmaMtrano japa karavA lAgyA. 29 varSanA yuvAna bhAratanI dharatI para pAchA to AvyA, paraMtu emanA cittamAM satata eka ja vicAra ghUmato hato. e vicAratA hatA ke kaI rIte dhArmika ane sAmAjika kAryo karIne bhAratIya prajA ane jene samAjanI unnati karavI. pariNAme emaNe bIjo koI vyavasAya ke kArya svIkAryA nahIM. vIracaMda gAMdhI ane mahAtmA gAMdhInA saMbaMdha aMge saMzodhana karatAM eka mahattvanI vigata sAMpaDI che. vIracaMda rAghavajI gAMdhI ane mahAtmA gAMdhI muMbaImAM ekasAthe eka oraDImAM rahyA hatA. mahAtmA gAMdhIe ravizaMkara nAmanA brAhmaNane rasoI mATe rAkhIne muMbaImAM rahevAnI vyavasthA goThavI hatI. A samaye mahAtmA gAMdhI bhAratIya kAyadAzAstranuM adhyayana karatA hatA, paraMtu e abhyAsa emane kaMTALAjanaka lAgato hato. IglenDamAMthI berisTara thaIne AvelA gAMdhIjI pAse koI "brIpha' AvatI nahotI. AvI brIpha vaceTiyAone dalAlI ApavAthI maLatI hatI, paraMtu gAMdhIjI emAM saMmata nahotA. A veLAe baMne mitroe khorAka aMgenA prayogo zarU karyA. emanI sAthe solisiTaranI parIkSA mATe taiyArI karatA vIracaMda gAMdhI joDAyA. vadhu samaya rAMdhavAthI khorAkanAM pauSTika tattvo ocho thaI jAya che tenI teoe carcA karI ane pachI pauSTika tattvo jaLavAya e rIte rAMdhavAnI judI judI paddhationA akhatarA karyA. vejiTeriyana sosAyaTInA ceramena e. epha. hilsa 1889mAM eka evI paddhati rajU karI ke rAMdhavAne kAraNe sUryanAM kiraNomAMthI prApya zakti naSTa thAya che. emaNe rAMdhelo khorAka khAvAne badale phaLa, sUko mevo, kAcuM anAja ane kaThoLa bhojanamAM levAnuM kahyuM ane ene emaNe vAITala phUDa' evuM nAma ApyuM. zrutajJAnanAM ajavALA Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 gAMdhIjInA aMtevAsI pyArelAlajIe noMdhyuM che ke, "baeNrisTara thaIne AvelA mahAtmA gAMdhIne koI kesa maLato nahato. A samaye vIracaMda gAMdhIe emane himmata rAkhavA ane vairya dhAraNa karavA salAha ApI. vIracaMda gAMdhIe phIrojazA mahetA, badarUddIna taiyabajI ane evA vakIlAtanA kSetranA anya agraNIoe saphaLatA prApta karavA mATe keTalo badho lAMbo samaya rAha jovI paDI hatI te darzAvyuM. emaNe mahAtmA gAMdhIjIne ema paNa kahyuM ke navIsavI vyaktie to traNa, pAMca ke jarUra paDe sAteka varSa paNa rAha jovI paDe ane e pachIya e be cheDA bhegA thAya eTaluM meLavI zake. vIracaMdabhAInA avasAna pachI gAMdhIjIe vIracaMdabhAInA putra mohanabhAI upara lakhelA eka patramAM AzIrvAda sAthe pUchyuM che ke, "pitAjInA AdarzomAMthI kaMI jALavI rAkhyA che kharA?" I. sa. 1896mAM vIracaMda gAMdhI bIjI vAra amerikAnA pravAse gayA. emaNe amerikA ane IMglenDamAM vyAkhyAno ApyAM. berisTara tarIke abhyAsa karyo ane baeNrisTara thayA. jo ke emaNe vakIlAtanA vyavasAyano dravyopArjananA badale dharmasevA kAje upayoga karyo. ekavIsa varSanI uMmare "zrI jena esosiezana opha inDiyA'nA maMtrI tarIke pAlItANA AvatA yAtrIono mUMDakAvero nAbUda karavAnuM kAma karyuM hatuM. mUMDakAvero ane bIjI raMjADathI parezAna thaIne ANaMdajI kalyANajInI peDhIe pAlItANAnA ThAkora sAme kesa karyo hato, paraMtu pAlItANAnA ThAkora sUrasiMhajI para poliTikala ejanTanA cAra hAtha hatA. poliTikala ejanTe zuddha nyAya na Apyo. vIracaMdabhAIe A prazna hAthamAM lIdho. e vakhate rajavADA sAme mAthuM UMcakavuM e sAme cAlIne motane bAtha bhIDavA jevuM hatuM, paNa emaNe mahuvA ane pAlItANA vacce avAranavAra ghoDA para majala kApIne samAdhAnanuM vAtAvaraNa UbhuM karyuM. muMbaInA gavarnara lorDa re ane poliTikala ejanTa karnala voTasanane maLI samartha rajUAta karI mUMDakAvero nAbUda karAvyo. beDamasAheba nAmanA aMgreja sametazikhara para DukkaranI carabI kADhavAnuM kArakhAnuM nAkhyuM hatuM. te dUra karavA mATe vIracaMdabhAI kalakattA zrutajJAnanAM ajavALA Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 gayA. dastAvejonI jANakArI mATe kalakattAmAM cha mAsa rahI 14 bhASA jANanAra vIracaMda gAMdhIe baMgALI bhASAno abhyAsa karyo ane Akhare "sametazikhara jainonuM tIrthasthAna che, bIjA koIne tyAM dakhala karavAno adhikAra nathI' evo cukAdo meLavIne tema ja kArakhAnuM dUra karAvIne ja jaMpyA. kAvInA derAsara aMgenA vikhavAdano suMdara ukela lAvyA. AMtararASTrIya vANijya pariSadamAM samagra AziyAnA pratinidhi tarIke hAjarI ApI. vIracaMda gAMdhI pAsethI jaina dharma samajIne enuM AcaraNa karanArA videzIonA ullekha maLe che. amerikAnA zrImatI hAvarDa aMge vIracaMda gAMdhIe eka evI noMdha karI che ke vijayAnaMdasUrijInI vizeSa sUcanAo pramANe eka mahinA sudhI navakAra maMtrano jApa karyA bAda zrImatI hAvarDane jAtismaraNajJAna prApta thayuM hatuM ane emaNe bhAratamAM potAnA pUrvajanmanI ghaNI vAto jaNAvI hatI. bhAratIya vastromAM kaTAsaNA para besI muhapattI hAthamAM rAkhI sAmAyika karatI zrImatI hAvarDanI chabI maLe che. Aje to nyUyorkamAM zrImatI hAvarDanuM nivAsasthAna ujjaDa ane verAna che. viracaMda gAMdhInA eka bIjA samartha anuyAyI te harbarTa vaoNrana. videzamAM vIracaMda rAghavajI gAMdhInA pravacanoe eka evI navI havA phelAvI ke aneka zrotAjano e pravacanonI noMdha letA hatA. vIracaMda rAghavajI gAMdhI zikAgonI vizvadharma pariSadamAM gayA, tyAre harbarTa voranane emano paricaya thayo ane harbarTa vorane vIracaMda rAghavajI gAMdhI pAsethI jaina dharmanuM paddhatisaranuM jJAna meLavavA prayatna karyo hato. vIracaMda gAMdhInAM bhASaNo emaNe zorTahenDathI saMpUrNa rIte lakhI lIdhAM hatAM. jaina dharmamAM ananya zraddhA dharAvanAra, devagurunuM pUjana karanAra ane nitya sAmAyika vagere AcAra pALanAra harbarTa vorane vIracaMda gAMdhInAM bhASaNo, carcAo vagerenA AdhAre jaina dharma para pustaka lakhyuM ane vIracaMda gAMdhIe ApeluM amUlya jJAna duniyAne bheTa ApavAno emaNe saMkalpa sevyo hato. vIracaMda gAMdhI pAsethI zrAvakanAM vratonuM yathArtha jJAna meLavyuM ane bAra vrato paikI prathama sAta vrato IglenDanA dezakALa anusAra lIdhAM hatAM, eTaluM ja nahIM paNa vIracaMda gAMdhInA upadezathI harbarTa vorane mAMsAhArano tyAga karyo hato. vIracaMda gAMdhIe rajU karelA AdarzonI zrutajJAnanAM ajavALA Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 suvAsa IglenDamAM prasare ane potAnA dezabAMdhavo enAthI lAbhAnvita thAya te mATe harbarTa vaoNrane laMDanamAM "jena liTarecara sosAyaTInI sthApanA karI. vizvadharma pariSadanI kalpanA karanAra cArlsa sI. bonIe svayaM bhAratamAM duSkALa rAhata mATe amerikAmAM vIracaMdabhAIe 1896-97mAM sthApelI duSkALa rAhata samitinuM pramukhapada svIkAryuM hatuM ane zrI cArlsa bonInA sahayoga ane bhArata pratyenA sabhAvane lIdhe vIracaMdabhAIe tAtkAlika sAnaphrAnsiko zaherathI makAI bharelI sTImara kalakattA mokalI hatI ane Azare 40 hajAra rUpiyA bhAratanA judA judA bhAgomAM mokalAvI zakyA hatA. - vIracaMda gAMdhInA graMthasarjana joIe to emanA jIvanakALa daramyAna mAtra be ja pustako maLe che. emanuM eka pustaka I.sa.1889mAM mULa saMskRtamAMthI gujarAtI bhASAmAM lakhAyeluM "savIrya dhyAna' ane bIjuM pustaka te I.sa. 1894mAM amerikAnA zikAgo zaheramAMthI prasiddha karelo mULa phrenca bhASAmAM lakhAyelA "ananona lAIpha opha jisasa krAIsTa'no aMgrejI anuvAda. Ama vIracaMda gAMdhInI hayAtImAM emanAM A be pustako pragaTa thayAM. A baMne pustako pUrve I.sa.1886mAM emaNe bAvIsamAM varSe eka nibaMdha pragaTa karyo. e nibaMdhano viSaya che "raDavA kUTavAnI hAnikAraka cAla viSe nibaMdha'. A nibaMdha kaccha-koDA nivAsI ravajI devarAje lakhyo hato ane temAM bIjI ghaNI agatyanI bAbato umerIne vIracaMda rAghavajI gAMdhIe ene prakAzita karyo hato. bAvIsa varSanI umare A yuvAnane dharmavirodhI raDavA-kUTavAnI prathA sAme Akroza jAge, e vize nibaMdha-spardhAnuM Ayojana kare, emAM vijetA thanAra kacchanA ravajI devarAjane pote jAhera kareluM rU. 32panuM InAma Ape te ghaTanA keTaluM badhuM sUcavI jAya che. vaLI bAvIsa varSanI vaye vivekI jena baMdhuone lakSyamAM rAkhIne "jaina bhAIomAM sastu vAcana' phelAvavAno prayatna adyApi paryata thayo nathI tethI AvA prayatnone kaMIka uttejana maLe tevI IcchAthI "raka ane zrImaMta" kharIdI zake zrutajJAnanAM ajavALA Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 te mATe mAtra be AnAnI kiMmata rAkhIne teo A nibaMdha prakAzita kare che. jayAre emaNe lakheluM "savIryadhyAna' e dasamA saikAnA thayelA AcArya zubhacaMdra viracita "jJAnAva' graMthanAM dhyAna vizenA prakaraNono zrI vIracaMda gAMdhIe karelo anuvAda che. jaina dharmanI vistRta thayelI dhyAnapraNAlIne punaH jAgrata karanAra ane ene paradezIo samakSa prabhAvazALI rIte rajU karanAra vIracaMda gAMdhInI dhyAnalaganI AmAMthI joI zakAya che. vidhinI e kevI viDaMbanA kahevAya ke vIracaMda gAMdhInAM pravacanonuM eka paNa pustaka teo jIvaMta hatA te samaye pragaTa thayuM nathI. emanI vaicArika pratibhAnI oLakha ApavAnuM zreya "dha jaina" ane "peTriyaTa'nA taMtrI zrI bhagubhAI kArabhArIne jAya che. I.sa. 1911mAM muMbaInI prasiddha prakAzaka saMsthA ena. ema. tripAThI dvArA "dha jaina philosophI pustaka pragaTa thayuM. AmAM vIracaMda gAMdhIe amerikA ane IMglenDamAM ApelAM vyAkhyAno ane lekhono samAveza karavAmAM Avyo che. A pustakamAM graMthastha thayelAM pravacanomAM vIracaMda gAMdhInI jaina dharma vizenI siddhAMtalakSI marmagAmI chaNAvaTa to maLe che, paNa enI sAthosAtha bhAratIya saMskRtinI gahanatA, bhavyatA ane enA gauravano khyAla Ave che. vIracaMda gAMdhIe A graMthamAM jaina, bauddha, sAMkhya, vedAMta ane nyAya jevAM darzanonI tattvavicAraNAno videzI zrotAo samakSa prakAza pADyo che. AjathI ekasone soLa varSa pUrve parAdhIna, 'pachAta gaNAtA bhArata pAse ATalI samRddha tattvapraNAlIo che e vize sAMbhaLIne videzI zrotAone navIna samaja ane jJAna pAmyAno anubhava thayo hato. vIracaMda gAMdhIno saMbaMdha mAtra tattvajJAna sAthe ja nahoto, bALapaNamAM paNa emaNe dezanI sthiti vize kAvyo racyAM hatAM. yuvAnImAM dhArmika, sAmAjika ane rAjakIya viSayo para bhAratamAM mananIya pravacano ApyAM hatAM, AthI amerikAmAM paNa tattvajJAna uparAMta teo AhAra-vijJAna, yoga-vijJAna ane jIvana-vijJAna vize vaktavyo Ape che. gUDhavidyAthI mAMDIne dhArmika pratIkonAM rahasyo sudhInI vAto emanA pravacanamAM maLe che. prAcIna bhAratanI sthitithI mAMDIne vartamAna samayamAM bhAratamAM zrutajJAnanAM ajavALA Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 cAlatI mizanarI pravRttio aMge e vAta karI zake che. vizva sAthenA manuSya saMbaMdhanAM eka pachI eka pAsAMne teo ujAgara kare che. e tattvajJAna sAthe manovijJAnano saMbaMdha joDI Ape che, to bIjI bAju smRtinA camatkAranI ghaTanAothI mAMDIne AbhAmaMDaLanI vAta kare che. vIracaMda gAMdhIe bhAratIya darzanono UMDo abhyAsa karyo hato, paMratu enI sAthosAtha e samaye jarmanI Adi dezomAM prAcyavidyAnA abhyAsIoe lakhelA ane saMzodhita karelA bhAratanA prAcIna zAstragraMtho ane lekhono eTalo ja UMDo abhyAsa karyo hato. emanA vaktavyamAM eno upayoga karIne ene vadhu vizada banAvatA hatA. pariNAme teo jena tattvajJAnane aMgrejI bhASAmAM enAthI pUrNapaNe aparicita zrotAone saraLatAthI samajAvI zakyA. I.sa. 1911mAM "jena philosophI' pragaTa thayA bAda emanuM bIjuM pustaka 1913mAM karma philosophI"nA nAme maLe che. A pustakamAM emaNe jaina dharmanA karmanA tattvajJAnano vistRta paricaya Apyo. enI prathama AvRttinA saMpAdaka bhagubhAI kArabhArIne A viSayanI saghaLI sAmagrI laMDananA harbarTa vorana pAsethI maLI hatI. vIracaMda gAMdhI hiMdu dharma ane jaina dharma baMnenA karmanA siddhAMto jANatA hatA ane enA pariNAme emaNe pragaTa karelA jaina dharmanA karmanA tattvajJAna vizeno graMtha eka vaijJAnika ane pRthakkaraNAtmaka rIte pravAhI aMgrejI bhASAmAM lakhAyelo graMtha gaNAyo. A pachI emano "yoga philosophI" nAmano graMtha pragaTa thayo., jemAM yoganA kSetramAM eka navo ja prakAza paDe che. bhAratanA rahasyavAdane darzAvIne zvAsanuM vijJAna, hipnoTijhama, gUDha vidyA, Atma saMskRtinA vyAvahArika niyamo ane megneTijhama, jevA viSayo para tarkabaddha rajUta kare che. I.sa.1970mAM apragaTa hastaprata parathI zrI mahAvIra jaina vidyAlaye vIracuMda gAMdhInuM "dha sisTamsa oNpha InDiyana philosophI'nuM DaoN. ke. ke. dIkSite saMpAdana karelA pustakanuM prakAzana karyuM. AmAM emaNe sAMkhya, nyAya mImAMsA, vedAMta temaja bauddha dharma ane jaina dharmanA keTalAka siddhAMto vize kareluM Alekhana maLe che. zrutajJAnanAM ajavALA 89 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 vIracaMda gAMdhI 1898mAM zatruMjaya tIrtha vizenA dAvAnI apIla sekreTarI opha sTeTa samakSa rajU karavAnI hovAthI IMglenDa gayA hatA ane temAM emane saphaLatA maLI hatI. teo IMglenDa hatA tyAre temanI tabiyata lathaDI. yuvAnImAM kAmanA puSkaLa boja heThaLa teo jIvyA. emanuM svAthya ATalI badhI pravRttiono bhAra khamI zake tema nahotuM. teo bhArata AvyA tyAre zarIre sAva naMkhAI gayA hatA. svadeza pAchA pharyA ane be aThavADiyAM pachI 7mI ogasTa 1901nA roja emano dehAMta thayo. kahevAya che ke e samaye pAMca divasa sudhI mahuvAnAM bajAro baMdha rahyAM hatAM. vIracaMda rAdhavajI gAMdhInI kAmagIrInuM mUlyAMkana karatI vakhate AjathI 116 varSa pUrvenA vizvanI sthitino vicAra karavo joIe. e samaye mahuvAthI pAlItANA javA mATe emane vAraMvAra baLadagADA ke dhoDA para javuM paDatuM hatuM. e ja rIte videza-pravAsa vimAnamArge to hato nahIM. tethI mAtra dariyAI mArge zakya hovAthI mahinAo sudhI emane sTImaramAM rahevuM paDatuM hatuM. e jamAnAmAM saMdezAvyavahAranA sAdhana tarIke mAtra TapAlavyavahAra hato. Teliphona paNa nahoto, tyAre A TapAlavyavahAra hato. Teliphona paNa nahoto. tyAre A TapAlavyavahArane kAraNe, koI paNa kAryamAM ghaNo lAMbo samaya vItI jato. pote berisTara thayA hovA chatAM vIracaMda rAghavajI gAMdhIe vakIlAtano vyavasAya karavAne badale potAnI nipuNatAno dharma, samAja ane rASTra mATe upayoga karyo ane e mATe jIvana samarpI dIdhuM. atyaMta kUTa dhArmika praznamAM uttama saphaLatA hAMsala karanArane samAje biradAvyA kharA, paraMtu emanI Arthika sadhdharatAno koI vicAra karyo nahi. joke vIracaMda rAghavajI gAMdhIne AnI paravA paNa kyAMthI hoya? emanA hRdayamAM to potAnA rASTranI AdhyAtmika, sAMskRtika ane mAnavatAlakSI samRddhi jagatane darzAvavAno avirata dhabakAra cAlato hato. e vIracaMda rAghavajI gAMdhIne bhAratIya saMskRtinA AtmA tarIke oLakhavAnI ane rASTramAM sthApana karavAnI jarUra che. A ja banaze e bhAratIya mUlyonA jyotirdharane apAyelI sAcI aMjali. zrutajJAnanAM ajavALA Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 nIDara jaina ciMtaka vA. mo. zAha (svargastha vADIlAla motIlAla zAha) In DaoN. sudhA niraMjana paMDyA (janma : 17-7-1878; avasAna : 21-11-1931) janma sthAnakavAsI jaina ane karme sAcA arthamAM "jene evA vA.mo. zAha krAMtikArI sudhAraka, nIDara patrakAra, svataMtra ciMtaka, samartha gadyakAra tathA mAnavajIvana, samAja ane dharma sAthe nisabata dharAvanAra khumArIvALA mANasa hatA. jIvana khAtara kalAnA teo upAsaka hatA, emanA ciMtanamAM anubhUtino raNako satata saMbhaLAto rahe che. sAcA "jaina"ne oLakhAvatAM teo kahe che - "zrAvakamAM jyAre jJAnazakti ane kriyAzakti pragaTe tyAre - e be pAMkho phuTe tyAre te vyakti" athavA "jaina" kahevAya. jana' para be pAMkho - be mAtrAo - be tAkAdo - phuTatAM te "jaina" kahevAya." ("jenadIkSA' - 5132). "janatAnI apekSAe ja "jaina" zabda prayojAyo che. janatAne madArInA vAnara banavuM na pAlavavuM joIe paNa sAmAnya janatA to "prerita gati'nuM ja pariNAma che. janamAMthI "jaina" banavAnI saMpradAya nirapekSa sAdhanaprakriyAno artha vADIlAlane ahIM abhipreta che. "prerita gIta'vALA mAnavajIvananuM "gati ane pragatinA jIvanamAM rUpAMtara garavAno mArga cIMdhI eka pathapravartaka tattvajJa tarIkenuM kArya emaNe svecchAe svIkAryuM che. potAnA pustaka ke lekhanA zabdano ullekha karavAnuM kadI TALyuM jenahitecchuM', "jenasamAcAra', "jaina dIkSA' vagere zIrSako joI tatkAlIna jenetara samAja emanAM lakhANo vAMcavAnuM TALato ane "jena'nA Adarzane ane Agrahane vaLagI rahyA hovAthI jainasamAjane teo satya ane hitakara jarUra kahetA paraMtu priya lAge tevuM kahI zakatA nahi eTale jainasamAja uparAMta keTalAka munivaro emanI kalamathI nArAja hatA. madhyakAlIna zrutajJAnanAM ajavALA 91 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 gujarAtI vedAMtI kavi AkhAnI jema aMdhazraddhA, jaDatA, saMkucitatA, kUpamaMDUkatA, daMbha, pAkhaMDa, kurivAjo vagere tarapha lAla AMkha karI vADIlAle paNa jAgRti lAvavAnA athAka prayatna karyA. bhASA ghaNI AkarI ane tejAbI hovAne kAraNe samAja dvArA svIkAra ghaNo ocho thayo ane virodhano vaMToLa uThyo. sAdhuo sAthenA vADIlAlanA saMgharSo agaNita che, emanuM khamIra virodhane notare ce. A kroza tIvratama che ane nagnasatya kathana emano svabhAva che tethI pariNAme ghora nirAzAno sAmo emane uttarAvasthAmAM karavAno Avyo. emanI apriyatA AvA tIkhA svabhAvane AbhArI hatI, e vAtathI teo vAkepha hatA. emaNe noMdhyuM che ke "vADIlAla te vakhate khoTo nahoto paNa ghaNo vahelo hatoH kAM to vADIlAlane lAyaka samAja nahoto agara to samAjane lAyaka vADIlAla nahoto." (je.hi.1916, 5 220). atizaya lAgaNIpradhAna ane nisabatavAna vyaktine potAnA jIvanabharanA parizramanuM pariNAma rUDuM na maLe, to nirAzA janme e svAbhAvika che. vADIlAlane nIDaratAnA saMskAra emanA pitA, mAtA ane dAdI pAsethI maLyA hatA. pitA motIlAlano vArasAgata vyavasAya to vyApArano hato paraMtu emaNe kAyadAno ane vaidakano abhyAsa ghera beThAM karyo hato. te ja samayathI garIbone vinAmUlya davA ApavAnuM zarU karI dIdhuM hatuM. samaya jatAM A traNamAMthI ekeya kAma anukULa na AvyAM ane sAhityamAM abhiruci hovAne kAraNe. "RkmiNI haraNano zloko sAMbhaLIne vigaLano abhyAsa karyo. TUMka samayamAM motIlAla okhA haraNano zloko' racI batAvyo, pachI to "nemavivAha', "RkmiNI haraNa" ane "lIlahamIranI vArtAnI racanA karI. ATha varSanI satata mahenata bAda 1886mAM "gujarAtI zabdArtha koza" Apyo uparAMta "sadupadezamALA' paNa lakhyuM AvA sAhityapremI pitAnA moTA dIkarA te vADIlAla amadAvAda jillAnA visalapura gAmanA vatanI vADIlAlano janma to emanA mosALa viramagAma thayo hato. bALapaNa tyAM ja vityuM ane aMgrejI pAMca dhoraNa sudhIno zrutajJAnanAM ajavALA 9 2 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 9 abhyAsa viramagAmamAM ja thayo. emanA vyaktitva ghaDataramAM mAtA ane dAdIno phALo amUlya che eca emaNe ghaNI vakhata noMdhyuM che. 14 varSanI nAnI vaye amadAvAdamAM 'nyU hAIskUla'mAM praveza meLavyo. keTalAya vidyArthIone aMgata TyUzana ApI arthaprAptinI sagavaDa paNa karI lIdhI. viramagAmanA emanA zikSAguruoe temaja mAmalatadAre motIlAlano patra lakhyo ke A chokarAno AgaLa bhaNAvavAmAM game teTaluM kaSTa paDe te sahana karI levA amArI bhalAmaNa che.' ('motIkAvya' bhAga pahelo 1911:pR.6). mAtra A be vAkyo ja vADIlAla tejasvI vyaktitvanI pratIti karAvavA mATe pUratAM che. meTrikyulezananI parIkSA pasAra karI gujarAta kolejanA prathama varSamAM dAkhala thayA te pahelAM pitAe emane dhArmika abhyAsa tarapha vALI lIdhA hatA. sAmAyika, pratikramaNa, upavAsa jevI kriyAomAM teo 2sa letA thayA hatA. jainadharma ane zAstrone saMlagna AvA tamAma zabdonA AgavA artho vADIlAle patrakAranuM jIvana svIkArya pachI ApyA che, emAM emanAM vAMcana, anubhava ane saMskAra najare paDe che. kolejanAM pAThyapustako uparAMta teo ItaravAcana khUba karatA. AMgla nibaMdhakAra eDisanathI ane 'The citizen of the world'nA lekhaka golDasmithathI, teo eTalA badhA prabhAvita thayA ke 'yuvaka' takhallusa dhAraNa karI sAMsArika, naitika ane dhArmika viSayonI patramALAno samAveza karanArA 'madhuyakSikA' pustakano prathamakhaMDa 1894mAM mAtra 16 varSanI uMmare racyo jene pitA motIlAle 1899mAM prakAzita karyo. dhArmika saMskArone kAraNe vADIlAlane sAdhusaMtonI mulAkAta levAnA prasaMgo upasthita thatA. emAM emanA koleja jIvana daramiyAna khaMbhAta saMpradAyanA eka prabhAvazALI munivara chaganalAlajI mahArAjanuM pravacana sAMbhaLyA bAda emane jIvanamaMtranI pre2NA maLI ane jainasamAjamAM udAracitta vicArono phelAvo karavAnA AzayathI eka mAsikapatra zarU karavAnI pitA pAse paravAnagI mAgI. priviyasamAM bhaNato putra jAherajIvanamAM sakriya bhAga le te emane ucita na lAgyuM zrutajJAnanAM ajavALA 93 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 tethI mAsikapatranA taMtrI banavAnuM pote svIkAryuM ane 1899nA eprilamAM 'jainahitecchu'no AraMbha thayo. gRhasthI dharmagraMtho na vAMcI zake evI tatkAlIna pravartamAna mAnyatAne avagaNIne vADIlAle graMthonuM adhyayana zarU karyuM. koIpaNa vAtane tarkanI sarANa caDhAvyA pachI ja te svIkAratA. emane samajAyuM ke suvarNa modhuM ja che ane te garIbo mATe ! nathIH "AnaMda" ane "jIvana" jeTalAM AkarSaka che teTalAMja moMdhI kiMmate male tevAM che. duHkhane aTakAvavA IcchanAre duHkha bhogavavA - zrama uThAvavA taiyAra thavuM ja joIe. tyArathI emaNe jainajIvana jIvavAno ane jaina tattvajJAnane cAritrarUpe vyavahAramAM mUkavAno nizcaya karyo. je bAra vratonuM rahasya teo samajyA hatA te vratonuM pAlana karavAno paNa manomana TharAva karyo. samaya pasAra thatAM jenatattvajJAna, thiyosophI, AryasamAja, vedAnta zayanahoravivekAnaMda, emarsana ane rAmatIrtha vagerenA sAhityano emano paricaya thayo ane paraspara virodhI siddhAMtoe emane gabharAvyA. eka divasa, eka bahuselaranI dukAne e jaI caDhyA ane udhaI khAdheluM, nahi vecAtuM aMgrejI pustaka aDadhI kiMmate kharIdavA bukaselare Agraha karyo. e aparicita lekhaka te kreDiraka nijo ane pustaka 'Beyond good and evil'. A ghaTanAne vADIlAle ghaNI vigate AlekhI che kAraNa emanA jIvanano ahIM moTo vaLAMka jovA maLe che. jIvana vizene emano abhigama badalAI gayo. niro pAsethI emane Superman zabda maLe jeno artha samajAvavA emaNe, apAvadarUpa puruSa, lokottara puruSa, zreSTha puruSa, pUrNAvatAra, yugapradhAna, puruSottama, puruSasiMha, mahApuruSa ane mahAvIra zabdo prayojyA che. A Superman, mahAvIra koNa e spaSTa karavA teo lakhe che ke Superman eTale prakAzanI pAchaLa cAlanAro nahi paNa jenI pAchaLa prakAza cAlato hoya evo puru,, bhakta nahi paNa jJAnayoga prerita karmayogI prakaTI Ave ane taiyAra thayelI sarva zaktiono sadupayoga, ane samanvaya karI zake'. A uparAMta "tIrthakara' eTale paNa zrutajJAnanAM ajavALA 84 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 Superman ema samajAvatAM kahyuM che - "tIrthakara eTale navA svarUpo ghaDanAra-sajanAra brahmA! tIrthakara eTale toDavA - ghaDavA mArapata "tatvane jALavI rAkhanAra viSNu! tIrthakara eTale mahAna kArIgara, " (je. hi. 1921, jUna pR.17) nionA 'The Gospel of Superman'nA mAnapUrvakanA abhyAsa bAda "mahAvIra suparamena' zIrSakavALo vistRta nibaMdha vADIlAle lakhyo hato. je 1927mAM prasiddha karyo hato. nityonA 'Thus spoke Zarathastra'nA vAMcana bAda satata sATha kalAkanI aicchika kedanA sevana dvArA emaNe "mahAvIra kahetA havA'nI racanA karI e pustaka vIsamI sadInA hiMda mATenI "rASTrIya gItA' che. vADIlAlanA kathana mujaba e saktizALI vyaktitva ghaDanArI eka bhAvanA', "navA yuganA mAnava mATe navuM aMtaHkaraNa ghaDanAra hathoDo', "siMhanAda, kevalya ane muktino maMtra,' "kUdadA mAratI UbharAI jatI zakti ane jIvana zAstrano zikSaka tathA "rAjakIya temaja AdhyAtmika svarAjyanI cAvI che. emAM mAnavajIvananuM gUDhatama tatvajJAna rUpaka prayojIne samajAvavAmAM AvyuM che. emaNe mahAvIra svAmIne mahAvIranI gaNanAmAM lIdhA che. vA.mo. zAhanA gadya sarjanamAM "mastavilAsa', "jenadIkSA', "mahAvIra kahetA hatA', "poliTakala gItA," "eka," "Aryadhama," "nagnasatya,' vagerene mahattvanAM gaNavAM paDe. mastavilAsa' 1926mAM ane jaina dIkSA' 1929mAM lakhAyAM temAM gUDha ciMtana vyakta thayuM che. "masta vilAsa' vADIlAle phreDarika nijone arpaNa karyuM che. A koI nItigraMtha ke dharmazAstra ke yogazAstra nathI paraMtu judI judI bhUmikAo para khelatA, kriyA karatA, vicaratA AtmA athavA brahmanI kriyAne, sAmAnya janasamudAyane buddhigamya banAvavAno prabaLa puruSArtha che. vADIlAlanA jIvanaparyaMtanA jJAna ane anubhavanA nicoDarUpa tattvajJAnanA gUDhatama satyone kathAo rUpe varNavI adhika saraLa banAvavAno che emano Azaya saphaLa thayo che. AvA haLavA saMvAda dvArA vADIlAle jainadharmanA karmanA siddhAMtane sahajatAthI samajAvyo che. vArtAomAM vaNAIne zrutajJAnanAM ajavALA Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 Avato tattvabodha A graMthanI guNavattAne vadhAre che. A graMtha vADIlAlano Avo ja bIjo graMthamaNi te jaina dIkSA' jemAM mi. zo. cetanavAdanI zodhamAM nIkaLyo che te judA judA dharmanAM tattvono abhyAsa karavAnI abhilASA dharAve che. - 1921mAM poliTakala gItA athavA dha philosophI opha lAIpha pustaka pragaTa thayuM tyAre aMgreja sarakAra taraphathI ene japta karavAnA orDara nIkaLI gayA hatA. khabara paDatAMja vADIlAle pustaka rAtorAta taiyAra karAvI posTamAM ravAnA karAvI dIdhA ane barnArDa zo tema ja eca.jI.velsane paNa nakalo mokalI paristhitithI vAkepha karyA. asahakAranA AMdolanamAM saphaLatA ke niSphaLatA kyAre maLe enI saidyAntika carcA karI vADIlAle gAMdhIjIne patra lakhavA dhAryuM hatuM paraMtu e patra 200 pAna jeTalo lAMbo thaI jatAM ene pustaka rUpe goThavIne duniyAbharanA vicArakone mokalavA nakkI karyuM hatuM. emAM mAnasazAstra ane adhyAtmazAstranI dRSTie rAjakIya ghaTanAo upara, duniyAnI tatkAlIna paristhiti para, asahakAranA dharmayuddha para ane saMbhavita bhaviSya para prakAza pADavAmAM Avyo hato. "eka zIrSakavALA nAnakaDA pustakamAM rUpakAtmaka rIte "eka'nuM tattvajJAna vyakta karyuM che. paramAnaMda prApta karavA ekatAnI jarUra che. brahmane ja bhAvanAmAM otaprota karI zakanAra jiMdagIno AnaMda mANI zake che. mana, vANI ane kAyAnI ekatA ja mAnavane deva banAve che. A vicAra, vANI ane vartananI ekatA; jJAna, bhAva ane bhaktinA aikyanI UMDI philasUphI dvArA rajU karavAmAM sarjaka saphaLa rahyA che. "Aryadharma'nA nAnakaDA pustakamAM dAna, zIla, tapa ane bhAvanA vizeSa artha darzAvI daSTAMto ApI vivecanA rajU karI che to "jenahitecchu'mAM 1915mAM "nagnasatya' lekhamAvAnI vADIlAle zarUAta karI jenI sUtrAtmaka zelI ane AkhAbolApaNuM zrI sI. bI. galIrAne sparzI gayuM ane zrutajJAnanAM ajavALA Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 "nagnasatya' mATe rU. 1000/-nuM galIArA pAritoSika vADIlAlane prApta thayuM. zrI nAnacaMdajI mahArAje "nagnasatya' vize maMtavya ApatAM nodhyuM che ke "UMDA manana-ciMtanane pariNAme "satya" zodhI ene nagnasvarUpe samAja pAse rajU karavuM e kaparuM kArya che. e to jene anubhava thayo hoya te ja jANe. "nagnasatya' eTale Agano taNakho codhAruM zastra, eTale ke je pradezane e taNakho sparze tene potA rUpa banAvI temAM prakAza rele; jIvanavikAsanAM avarodhaka baLo eTale rUDhigata jIvana praNAlikAo.' vADIlAlanA patrakAritvanA vikAsakramanI dRSTie traNa trabakkA pADI zakAya. I.sa.1899thI 1912 sudhIno gALo jemAM sthAnakavAsI jainone lakSyamAM rAkhIne lekho lakhyA. vADIlAle "jenahitecchu mAsika patranI jema "jainasamAcAra' sAptAhika paNa zarU karyuM hatu munizrI nAnacaMdajInAM lakhANo ane kAvyo ghaNI moTI saMkhyAmAM e sAptAhikamAM pragaTa thayAM hatAM. vADIlAle to kanyAvikraya, bALalagna, vRddhalagna vagere sAme ugratAthI lakhyuM che to jJAti sudhAraNA, samAja keLavaNI jevA praznonI vizada carcA karI hatI. 1912mAM khAsa kAraNosara "jaina samAcAra' baMdha karavuM paDyuM hatuM te samaye sAdhumArgI jaina saMghane chellI salAma' zIrSakathI lekha lakhyo je emanA jIvananA ucca vicAro ane Adarzone vyakta kare che to "jena banavAthI UbhI thatI muzkelIomAM emanI AtmakathA, nirUpAI che. zrI bhagubhAI kArabhArIe vADIlAlanA "jainasamAcAra patra para badanakSIno dAvo korTamAM mAMDyo hato. vADIlAlane be mahinAnI AsAnakedanI sajA paNa thaI hatI, chatAM bhagubhAI kArabharI svargavAsI banyA tyAre vADIlAle nodhyuM ke "mUrkhAothI bheTavA karatAM sajjanothI laDavuM e vadhAre IcchavA yogya che." vADIlAla jiMdagIbhara samAja ane dharma mATe jhajhUmatA rahenA uttama cAritryazIla mAmasa rahyA paraMtu samAje karelo anAdara emane mATe asahya banI gayo. 1919 pachI jaina upAzrayonAM pustakAlayomAM saMgrahAyeluM zrutajJAnanAM ajavALA Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 emanuM sAhitya jhaDapathI adazya thI javA pAmyuM hatuM. emanA sAmAyika patronA aMko ane pustako paNa nAza pAmyA hatAM. 1915 pachI to jenAhitecchu 2mAsika banI gayuM. vArSika lavAjamanA AThaAnA paNa grAhako mokalatA nahi. pachI to e niyamita rIte aniyamita patra banI gayuM. 1919 thI 1921nI sAlanuM traNa varSanuM lavAjama vasUla karavA 1921nA jUnamAM emaNe cAraso pacAsa pAnAno daLadAra aMka pragaTa karyo. 5000 grAhakomAMthI mAtra 500nuM ja lavAjama AvyuM eTale rUA. 1100/- jeTaluM TapAlakharca vADIlAlane bhogavavuM paDyuM pariNAme emane khUba nirAzA thaI, "jainahitecchu baMdha karyuM ane pote kalama brahmacarya vrata aMgIkAra karyuM. emano dIkaro jarmanI hato tyAM teo jatA rahyA. paNa tyAMthI AvyA bAda bIjA keTalAMka dAraNosara kalama brahmacarya choDavuM paDyuM ane "masta vilAsa' 1926mAM temaja "jenadIkSA' 1929mAM upalabdha thayAM. aMte, tattvajJa tarIke vADIlAlanI daSTi rAjakIya, sAmAjika, dhArmika ane AdhyAtmika paribaLo para sthira thayelI che, paraMparA sAthe vidroha emanI lAkSaNikatA rahI che. tattvajJAna jevA gahana viSayamAM emanuM AgavuM darzana, arthaghaTana ane AgavI siddhAMnta sthApanAne lIdhe e samayagALAnA ciMtako karatAM vA.mo.zAha judA judA tarI Ave che. jhaveracaMda meghANIe emane ciMtana gadyanA janaka' kahIne biradAvyA che to ba.ka. ThAkore narmadathI mAMDIne gujarAtI gadya lekhakomAM uttama visa koNa e praznanA javAbamAM dasa nAma gaNAvyAM che jemAM chaThThA krame vADIlAla zAhane mUkyA che. himatalAla aMjAriyAe emane "gujarAtI gadyanA ghaDanArA' kahyA che to viSNuprasAda trivedIne vADIlAlanA ciMtanamAM UMDANa ane svataMtratA najare paDyAM che. emanI zailImAM pravAhitA ane ojasa che ema darzAvyuM che. A gadyasvAmIne emanA ja eka vAkyathI atha-Iti oLakhIe te che "mAruM lakhANa e mArA jIvanano tarajUo che,' zrutajJAnanAM ajavALA 98 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9999999999999999 bahumukhI pratibhAvaMta zrI suzIlanuM sarjana 0 DaoN. reNukAbena poravAla eka vidvataratna, takhallusa, "suzIla'nAma bhImajIbhAI harajIvanadAsa parIkha, jaina tathA jainettara samAjamAM potAnI kalamanI tAkAtathI jhaMjhAvAta sarjanAra zrAvakavaryanI A kathanI che. suzIle jIvanamAM jene darzananA pAMca aNuvratonuM pAlana karyuM hatuM. vadhumAM brahmacArI eTale sAta peDhI sudhIno akhUTa khajAno bharavAnI lAlaca nahi. vaLI mAtRbhUmine svataMtratAno svAda cakhADavA svAtaMtra sainika tarIke chaeka mAsano kArAvAsa paNa bhogavela. nispRhI, nirmohI, masta phakIronuM manamojI jIvana teo jIvyA eka sanyAsInI jema samAjane phakta arpaNa karavAnI ja bhAvanA temane hatI. jaina' sAptAhikanA saphaLa sukAnI tarIke potAnI AgavI viziSTa zailIthI ene pratiSThA saMpanna ane lokapriya banAvyuM, jIvananA aMta sudhI "jaina"nI sevA karI, ahIM "jaina" zabdamAM sAptAhika ane zAsana baMneno samAveza - suzIlano janma I.sa. 1888mAM saurASTranA lIMbaDI mukAme thayo hato. tyAMnI mIDala skUlamAM AThamI (mIDala) sudhIno abhyAsa karyo ane tyArabAda amadAvAda ane kAzI jaI bAkInuM zikSaNa uparAMta dhArmika abhyAsa karyo. bhaNataranI sAthe ucca cAritra ane saMskAranuM ghaDatara vijaya gharmasUrijInA sAnnidhyamAM thayuM. kAraNake cAlIsathI vadhu varSa patrakAra rahyA. "saurASTra kaccha kesarI, phUlachAba, jaya svadeza, yugadharma, AnaMda, ane "jena' sAptAhikanA dhAradAra agralekho/taMtrIlekho lakhyA. e temanAM 25 varSa sudhInAM lekho sAMprata samAjanI vAcA che. emaNe ghaNIvAra agralekhomAM gAMdhIjI jevAne paNa salAha sUcano karyA che. emanI nirbhaya kalama teja talavAra karatAM paNa vadhu zrutajJAnanAM ajavALA 99 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 khataranAka tIvra asarakAraka hatI. eka lekhaka tarIke temaNe 45 jeTalAM graMtho lakhyA. emAM ItihAsa, caritro, AkhyAyikAo, karUNArasabhAra kathanIo, jyotiSazAstranA graMtho, anuvAdo vagere mukhya che. emanI kRtiomAM mAtRprema, vAtsalya, nArI pratyeno kuNo abhigama, bALakanA manamAM AkAra pAmatI vividha vedanA, kutUhala tathA sukomalatA A badhA manamAM utpanna thatAM rasa vividha bhAvone koI ajaba rIte ja temaNe lIpibadhdha karyA che. emanI kRtimAM nirUpita karuNa rasanuM tattva vAMcanAranA hRdayamAM dariyAnI bharatInI jema niraMtara hiloLA letuM vadhatuM ja rahe che. teo hRdayagama zabdothI prasaMgonI goThavaNI kare che jethI kRtimAM pravAhitA jaLavAya rahe. temAM kRtrimatA nathI paraMtu sAhajikatA che. bhoLA dilanA suzIlamAM svayaMskurita maulika vicArone lekhanI dvArA vyakta karavAnI kuneha hatI. eNe racelA caritragraMthomAM "mahAvIra svAmI jIvana vistAra', zrI AtmArAmajI, zrI vijaya gharmasUrijI, samrATa akabara, aMbaDa, pethaDa zAha, biMbisAra, samarAditya kevaLI, bhadrabAhusaMhitA vagere che. sarAditya kevaLInI kathAmAM lekhaka zramaNa saMskRtinA pradhAnasUra vize prarUpaNA kare che. A haribhadrasUrijInI bhavAMtaranI mULa kathA che, paraMtu ene gujarAtI bhASAmAM rasadAyakarIte suzIle varNavI che. veranuM eka nAnuM bIja ghIre dhIre kevI rIte vadhe che te kathAnA guNasena yuvarAja ane kadarUpA agnizarmA dvArA darzAvyuM che. guNasena prathama to agnizarmAnI khUba pajavaNI karato hato paraMtu jyAre e (agnizarmA) tapasvI banyo tyAre ene potAnI bhUla samajAya che, enI mAphI mAMge che. vidhinI vaktAne lIdhe baMnemAM ropAyela veranAM bIja bhavATavImAM vadhatAM ja rahe che. kathAnA caritranAyaka guNasena chellA bhavamAM samarAditya mahAmuni bane che. agnizarmA e samaye girisena nAmano IrSALu ghAtakI mAnava bane che. te vera le che. dikSIta samarAditya ne Akho ja saLagAvI de che tyAre samarAditya upazama bhAva rAkhIne zAMta rahe che, pharI potAnuM adhaHpatana nathI javA detA, aMte kevaLI banI mokSamArgamAM zrutajJAnanAM ajavALA 100 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 saMcare che sAthe pApI girisenane paNa sAco mArga darzAve che. A kathAmAM nAyaka dvArA apAto bodha vyAkhyAna zailIno hovAthI vAcakanA mana para dhArI asara karavA zaktimAna che. kSamA, karuNA ane maitrI bhAva kathAnA aMtasudhI satata dRzyamAna che je vAcakanA jIvanamAM paNa dayAne agrima sthAna apAve che. A khAravelanA zilAlekhanuM sAcuM arthaghaTana karavA tanatoDa prayatna karyo. sau prathama I.sa.1825mA e brAhmI lipinA lekha vize jANa thaI. tyArabAda bhagavAnalAle e jenono lekha che ema kahyuM paraMtu emAM thoDI paMktio ukelAtI na hatI e suzIla ane tenA mitra rAkhAladAsa benarajIe maLIne 1913mAM aMgreja vahIvaTadAro paravAnagI laI tyAM eka mahino rokAIne UMcAIe AvelA e lekha para pAlakha bAMdhIne najadIkathI nirIkSaNa karyuM. lekhakanI anya kRti jagatazeThamAM temaNe meLavela zametazikharajIno kabajo-pharamAna tathA temane vizenI silasIlAbaMdha pramANabhUta vigato muslima ane aMgreja graMthomAMthI laIne paNa ApI che. emAM baMgALa ane bhAratanI te samayanI rAjakIya ane sAmAjika paristhitino citAra jovA maLe che. phArasI pustakamAMthI avatarita mAhitI A pramANe maLe che. marAThAonA hallA vakhate marahabIba jagatazeThanA gharamAMthI be karoDa rUpiyA rokaDA sikkA laI gayo A pachI paNa temanI pAse ghaNuM hatuM." jaina samAjanA A mutsadI zreSThIoe deza ane prAMtane bacAvavA keTalI kurabAnI ApI e sarva vigato khAnagI dastAvejo, patra vyavahAra, paTTAo ane mugalAI pharamAnamAMthI jhaLake che. "jagatazeTha" e eka vyaktinuM vizeSanAma nathI paraMtu nAgorathI Avela hIrAnaMdanA vaMzaja mANekacaMda ane tenA vaMzajone peDhI dara peDhI mogala darabAra ane tyArabAda aMgreja sarakAra taraphathI apAtuM bahumAna/upAdhi che. lekhakanI sAmAjika kRtiomAM avvala naMbaranuM sthAna "huM ane mArI zrutajJAnanAM ajavALA 10 1 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 bA'nuM Ave che. A pustakanI bIjI AvRtti 2004mAM thaI. emAM lekhaka suzIla mA-bApanA premane sUrya-caMdra sAthe sarakhAve che. mAtA pitA jo bALaka sAthe svaccha, sateja ane pavitra vyavahAra rAkhe to bALakanA haiyA soLe kapAse khIlI nIkaLe che, nahiM to teo rasahIna ane vikRta thaI jaMdagI vitAve che. lekhakanI A kRti parathI jaNAya che ke teo mAnasazAstrI paNa hatA kAraNake bALamana parakhavuM ane enuM citraNa karavuM kaMI nAnIsunI vAta nathI. teo jaNAve che ke "bALaka to janmathI ja saMskArabhUkhyuM hoya che. e caitanyano sAkSAta phuvAro che. mAtA bALakane phakta dUdha nathI pAtI paraMtu sAthe sAthe potAnuM mana, harSa, zoka, AnaMda, vinoda vagere badhuM ja dUdha sAthe enA dilamAM praveze che. vAtsalyathI ubharAtI prastuta kRti che. sana 1925nI AsapAsa "jena' sAptAhikanA TrasTe suzIlanA badhAM pustako prakAzita karyA hatA. ene vize guruvara zrI pradyumnasurijI lakhe che ke... "A pustakonuM puna:prakAzana koI kare to ghaNuM sAruM. varSo vItatA gayA temane thayuM ke koIka zuM kAma! jAte na thAya!'' ane gurudeve preraNA karI jethI navI peDhI suzIlanI kalamathI paricita thAya." arpaNa ane kSamAzramaNa baMne graMthono samAveza eka pustakanA be vibhAgomAM karyo che. emAM naMdISeNa, kAlakAcArya, AdakumAra vagere cAritradhArI vIra puruSonI vAta che. guru bhagavaMta suzIlanA pustaka "purANA puSpo'mAM kahe che ke temane be ja lekhaka gamatAM eka zrI suzIla ane bIjA zrI va.kAM. IzvaralAla. suzIla baMgALI sAhityanA UMDA abhyAsI hatA. anuvAdo paNa temaNe ghaNA karyA che. gurudeve 'pAThazALA'nAmanuM megejhIna cAlu karyuM temAMthI lokonI vAMcana pratyenI rUcI joI AvA durlabha pustakone pharI prakAzita karI loko samakSa mukyuM je AvakAra pAmyuM." bhAIzrI devacaMdabhAI zeThe jaina' dvArA suzIlanA badhAM pustakonuM prakAzana karAvyuM. devacaMdabhAInI dIrdhadarzitA, meghANInI preraNA ane suzIlanI divyadRSTi tathA A sarva pustakonI bIjI AvRtti prakAzita karavAnA zrutajJAnanAM ajavALA 10 2 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ preraNAstrota guru pradyumanasUrijIne bhAvabharyA vaMdana suzIlanAM prakAzita pustakonI yAdI mahAvIra jIvana vistAra anuvAda) arpaNa A. vijaya dharmasUrijI - (caritra) AtmArAmajI (caritra) IslAmanA oliyA caMpAraNamAM gAMdhIjI bArindra kumAranI jelayAtrA durgeza naMdInI mRNAlinI 290 20 0 0 0 0 0 0 2 sathI AI) gRhalakSmI (anuvAda) zreNika biMbisAra kaliganuM yuddha yAne cakravartI rAjA khAravela aMbaDa caritra samrATa akabara mAtRdevo bhava kIrtizAlI kocara vAto dharmajIvana dharma maMgaLa sthavIra jAtaka samarAditya kevaLI caritra bhadrabAhu saMhitA zrutajJAnanAM ajavALA baDIdIdI (baMgALImAMthI ghare bAhire zrIkAMta jaina rAmAyaNa sacitra purANAM puSpo kSamAzramaNa jagatzeTha verano vipAka huM ne mArI bA (anuvAda (marAThI zyAmacI kalpasUtra subodhikA mahAvIranI mahAdevIo punara avatAra dharmatattva kArAvAsanI kathAo zubhanAma smaraNasUtra navI duniyA ane bIjI 103 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 93 99999999999999999999999 zrI mohanalAla dalIcaMda desAIeka virala viddhapratibhA _n DaoN. kAntibhAI bI. zAha emanA tatkAlIna ane pachInA keTalAka sAkSara mahAnubhAvoe mohanabhAInA vidyAkAryane biradAvatA je pratibhAvo ApyA che emAM mohanabhAIe karelA vidyApuruSArthano aNasAra pAmI zakAze. muni jinavijayajI lakhe cheH "mohanabhAI jo na janmyA hota to kadAca jaina gUrjara kavionI jhAMkhI karavA jagatane 21mI sadInI vATa jarUra jovI paData." suprasiddha saMzodhaka-vivecaka kezavalAla ha. dhruva lakhe che: "tame jaina gujarAtI sAhityanI jevI sevA bajAvI che tevI jainetara gujarAtI sAhityanI sevA bajAvanAra koI nathI." prasiddha bhASAvida ane kavi narasiMharAva dIveTiyA kahe che : " AvA AkaragraMthanuM avalokana karavuM e mArA jevAnA sAmarthyanI bahAra che." 5. sukhalAlajI lakhe cheH "temanI saMzodhana ane saMpAdananI dhagaza eTalI badhI utkaTa hatI ke koI e vize temanI pAse madada mAge to... A vadhArAno bojo levAnuM teo svIkAre ane tene nibhAve paNa." have ApaNI najIkanA keTalAka pratibhAvo nihALIe. harivallabha bhAyANI lakhe cheH "mo. da. desAI eTale cALIseka varasano aNathaka kaThora puruSArtha desAInA banne AkaragraMthonA bAdazAhI khajAnAno huM pote mArA kAma mATe varasothI lAbha uThAvato Avyo chuM...temAM evI vipula mAhitI saMcita karelI che, jene lIdhe te madhyakAlanAM sAtaso varasano sAhitya ne saMskRtino vRtAMta taiyAra karavA mATeno eka sAmagrI bhaMDAra banI gayo che." bhogIlAla sAMDesarAe mohanabhAInA A kAmane "kapUranuM vaitaruM kahIne navAjyuM che. zrutajJAnanAM ajavALA 104 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .16161616161616161616161616161616 pU. AcArya pradyumnasUrijIe kahyuM, "mohanabhAIe...vidyAkAryano akhaMDa mahAyajJa ja mAMDyo. tene saMpUrNa samarpita thaIne teoe madhyakAlIna jena sAhityanA ItihAsano akhaMDa dIvo pragaTAvyo." pU. AcArya zIlacaMdrasUrie emane One Man University kahIne jaNAvyuM ke "je kArya AjanI sAdhanasAmagrIthI sabhara paristhitimAM paNa eka AkhI saMsthA ke vizvavidyAlaya ja karI zake tevuM kArya TAMcAM lagabhaga nagaNya-sAdhano dvArA A vyaktie ekalA hAthe karI batAvyuM che." jayaMta koThArIe kahyuM ke "jaina gUrjara kavione AdhAre pIeca.DI.nI DigrI mATenI so thisIo taiyAra thaI zake." jIvana paricaya - to A rIte sAkSaravaryomAM jemanI sArasvatasevA biradAvAI che evA zrI mohanabhAIno janma 6 eprila 1885nA roja rAjakoTa jillAnA luNasara gAme mUrtipUjaka jaina vaNika kuTuMbamAM thayo. pitA dalIcaMdabhAI, mAtA UjyabA. kuTuMbanI Arthika sthiti sAmAnya. paNa mAmA prANajIvana morArajI rAjakoTa sTeTanA DepyuTI ejyu. InspekTara hatA. emane tyAM rAjakoTamAM rahIne mAdhyamika zikSaNa lIdhuM. mAmAnI nItiniSThA, sAdagI, paropakAravRtti, sAhityaprIti, dharmaruci ane satyaniSThAnA saMskAro mohanabhAInA jIvanamAM UtarI AvyA. mAmAbhANeja vacce AtmIya saMbaMdha jaLavAyo. kaoNleja abhyAsa mATe muMbaI gayA. 1908mAM bI.e. ane 1910mAM ela.ela.bI. thayA. 1910thI 1945 sudhI muMbaInI smaoNla kaoNjha korTamAM vakIlAta karI. paNa vakIlAtamAM paNa satyapriyatA choDavAnuM pasaMda na karyuM. ethI to phojadArI keso emaNe kadI hAtha upara lIdhA ja nahIM. A vyavasAyanI sAthe jAhera jIvanamAM paNa eTalA ja sakriya rahyA. jema ke mahAvIra jaina vidyAlayanA sthApaka sabhyo paikInA eka, jaina zvetAmbara kaoNnpharansanA jena ejyu. borDanA sekreTarI, ka.mA.munazIe. sthApelI sAhitya , saMsadanA sthAvaka sabhya, jena esosIezana opha InDiyAnA kAryakartA, jaina yuvaka saMgha yojita paryuSaNa vyAkhyAnamALAnA zrutajJAnanAM ajavALA 105 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 niyamita vyAkhyAtA. Ama jaina sAhitya ane samAjanI sevA e emanuM jIvanadhyeya rahyuM; ane te kazAye vaLatara vinA karavA mATe saMkalpabaddha rahyA. 1911mAM mohanabhAI kamAtA thayA ne e ja varSe emanuM prathama lagna thayuM. 1914mAM pitAnuM ane 1920mAM patnI hemakuMvaranuM avasAna thayuM. bIjuM lagna thoDAka samaya pachI rAjakoTanAM prabhAbena sAthe thayuM. 1944mAM mohanabhAInI tabiyata lathaDatA mAmA emane muMbaIthI rAjakoTa laI gayA ane tA. 2-12-194panA roja 60 varSanI uMmare emanuM avasAna thayuM. sAhitya sevA - mohanabhAInAM kula 22 pustako prakAzita thayA che, jemAM emanI sAhityakAra, ItihAsakAra, sarvasaMgrahakAra, sUcikAra tarIkenI virala vidva-tibhA jhaLakI UThe che. uparAMta je.je.kaoN. heralDa' ane "jaina yuga'nA taMtrI tarIkenA emanA prItiyajJa dvArA patrakAra tarIkenI viziSTa chabI Upase che. lagabhaga ATheka pustako thAya eTalI lekhana sAmagrI to hajI agraMthastha svarUpe paDelI che. A badhA vize vigate vAta karavA mATe to AkhuM jJAnasatra ja emane nAme yojavuM paDe, paraMtu ahIM saMkSepamAM emanA vidyA tapanI jhAMkhI meLavIe. AkaragraMthoH- emanA graMtho paikI "jaina gUrjara kavio'nA traNa bhAga ane "jene sAhityano saMkSipta ItihAsa" e be Akara graMtho emanuM cirasmaraNIya pradAna che. lagabhaga sADAtraNa dAyakAnuM je vidyA tapa AdaryuM eno niSkarSa A be graMtho che. "jaina gUrjara kavio' lagabhaga 4200 pAnAmAM vistarelo graMtha che. jena gUrjara kavionI e vistRta varNanAtmaka hastapratasUci che. emAM 1150 jeTalA jaina kavio, 100 upara jainetara kavio ane emanI 3000 kRtione AmAM samAviSTa karAI che. yAda rahe ke stavana-samajhAya jevI laghukRtio A saMkhyAmAM levAI nathI. A kRtionA AraMbha-aMtanI kaDIo tema ja puSyikAonI noMdha levAI che. A kRtiomAM prakAzita to ghaNI ochI; bAkInI hastapratabhaMDAromAM hastaprato rUpe sacavAyelI. mohanabhAIe ekale hAthe zrutajJAnanAM ajavALA - 106 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 gujarAta tema ja gujarAta bahAranA 400 uparAMta hastaprata saMgrahonI mulAkAta laI saikA vAra A sUci taiyAra karI che ane kRtinI sAthe bhaMDAranA nAmollekha sAthe hastapratasAmagrInI patrakramAMka sahitanI vigata ApI che. kRtinuM racanAvarSa, lekhavarSa, racanA sthAna upalabdha hoya te paNa apAyA che. A gaMjAvara mAhitI saMzodhakone sadya upalabdha bane e mATe mahattvanI cAvI cupa kartAsUci, kRtisUci, vyaktinAmasUci, sthaLanAmasUci ApavA sAthe je kathAnAyakoza, jaina gacchonI gurupaTTAvAlio, rAjAvali, 2500 jeTalI dezIonI prathama paMktinI sUci, hemacaMdrAcAryanA jIvanakavananA paricaya sahita gorjara apabhraMzano vistRta ItihAsa jevI sAmagrI sAmela karIne bhAvi saMzodhana mATe mahattvanI dizAo emaNe khullI karI ApI che. A rIte A graMtha madhyakAlIna sAhityano eka vizvasanIya saMdarbhagraMtha ane dastAveja banyo che. "jena gUrjara kavio'nuM kAma emaNe 1911thI AraMbheluM. prathama bhAga 1926mAM bIjo 1931mAM ane bIjo bhAga 1944mAM prakAzita thayuM. Ama satata 33 varSa A kAma cAlyuM. gujarAtI sAhitya pariSade jyAre gujarAtI sAhityakozanI kAmagIrI hAtha dharI tyAre kozanA prathama khaMDa-madhyakAlInamAM je adhikaraNo lakhAtAM gayAM te dvArA jANI zakAyuM ke madhyakAlIna kaviomAMthI 75 thI 80 TakA kavio to jaina kavio che. jene kavionAM adhikaraNo mATe mahattvano AdhArastrota ane saMdarbhagraMtha to A "jena gurjara kavio' graMtha ja banI rahyo. jo ke aneka jagAe upalabdha sAmagrImAM zuddhi vRddhi anivArya banI ane emAMthI ja A graMthanI navI saMbaMdhita-saMzodhita AvRttinuM vicArabIja ropAyuM. sAhityakozanA saMpAdaka jayaMta koThArIne hAthe A graMtha navasaMskUraNa pAmIne 10 bhAgamAM pragaTa thayo. enA prakAzananuM zreya zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, muMbaIne phALe jAya che. mohanabhAIno Avo ja bIjo AkaragraMtha che "jene sAhityano saMkSipta ItihAsa." graMthanuM kada jotAM "saMkSipta' zabda to ahIM bhrAmaka ja zrutajJAnanAM ajavALA 107 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNavo paDe. Akho graMtha 1250 pAnAMno che jemAM mahAvIra svAmInA samayathI mAMDIne saM. 1960 sudhInA zvetAmbara jainonA sAhityanuM kAlakramika digdarzana che. A graMthanuM prakAzana muMbaInI jaina zvetAmbara kaoNnpharansa oNphise 1933mAM karyuM hatuM. A graMthamAM mAtra zvetAmbaronA sAhityane samAvAyuM che enuM nikhAlasa kAraNa ApatAM mohanabhAI lakhe che ke : "digambarI sAhityano ItihAsa gujarAtImAM lakhavA mATe meM prayatna karI joyo. pachI mane lAgyuM ke koI digaMbara vidvAna mahAzaya ja tene saMpUrNa nyAya ApI zake... te kArya satvara thaI jAya to.... banne saMpradAyonuM sAhitya janatA samakSa mukAtAM... samasta jaina sAhityanuM mUlya ane sthAna AryasaMskRti zuM che te spaSTa jaNAI Avaze.'' A graMthamAM saMskRta-prAkRta-aprabhaMza ane gujarAtImAM racAyeluM jaina sAhitya, ItihAsa kalA, saMgha vyavasthA, sAdhu-zrAvaka saMsthAo, jJAnabhaMDAro, tIrtho va.no samayAnukrame paricaya prApta thAya che. graMthanA AraMbhe 55 pAnAMnA vistRta nivedanamAM A graMthalekhana vizenI savistara mAhita apAI che. mohanabhAIe A graMtha ApyA pachI hIrAlAla kApaDiyAno jaina saMskRta sAhityano ItihAsa' tathA hiMdImAM jaina sAhityanA bRhada itihAsanA graMtho pragaTa thavA chatAM mohanabhAInA A graMthanI upayogitA jarAye ochI thaI nathI. pU. AcAryazrI municaMdrasUri saMpAdita A graMthanI saMvardhita navI AvRtti I. 2006mAM AcArya OMkArasUri jJAnamaMdira, sUrata dvArA prakAzita thaI che. A graMtha kevI rIte lakhAyo eno paNa itihAsa che. kanaiyAlAla munazIe gujarAtI sAhityanA bRhada itihAsanI yojanA karelI. emAM madhyakAlIna jaina sAhitya vizenuM eka prakaraNa lakhavAnuM mohanabhAIne soMpAyeluM. paraMtu, AraMbha karyA pachI eTaluM laMbANa thatuM gayuM ke aMte lekhanuM svarUpa graMthamAM palaTAI gayuM. zrutajJAnanAM ajavALA 108 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 90 98 90 9 ahIM kevaLa ItihAsa lekhana ja thayuM nathI, paNa 22 vibhAgomAM vividha varNAnukramika sUcio 200 pAnAmA vistarelI che; jemAM kartAo, kRtio, tIrtho, gaccho, kuLagotro, sthaLanAmo, pAribhASika zabdo va.no samAveza thAya che. A graMthamAM 60 jeTalAM citro che ane eno citra paricaya ApavAmAM Avyo che. vicArAtmaka graMthomAM sauthI mahattvano graMtha che jena ane bauddha mata : saMkSipta ItihAsa ane siddhAMto.' lekhake A viSaya para kaye nimitte kalama calAvI eno paNa eka itihAsa che. phArbasa gujarAtI sabhA taraphathI I. 1913mAM 'bauddha ane jaina matanA saMkSepamAM itihAsa siMddhAMto ane vaidika dharma sAthe tulanA' e nAme pAritoSika nibaMdha spardhA yojAyelI. pAritoSika rUA. 500/-nuM rakhAeluM. viSayanI gUDhatA jotAM mohanabhAIe spardhAmAM bhAga levA vicAreluM nahIM paraMtu nibaMdhanI avadhinA cAra mAsa agAu sabhAnA maMtrI dvArA ja eka mitra mAraphate Agraha karAtAM emaNe nibaMdha lakhavAnuM svIkAryuM. nibaMdhanI maryAdA 150 pAnAMnI hatI tenAthI bamaNAM pAnAM lakhAI gayAM, topaNa graMtha to pUrNa thayelo nahIM. chevaTe vinaMtI karAtAM sabhAe 30 jUna 1914nI avidha hatI te laMbAvI ApI. ane 410-1915nI phArbasa sabhAnI beThakamAM nirNAyakoe mohanabhAInA nibaMdhane pAritoSika mATe pasaMda karyo. nirNAyako hatA kRSNalAla jhaverI ane tanasukharAma tripAThI. - paNa 1915 saMpUrNa lakhAyelo A graMtha prakAzita thAya cheka 1998mAM lakhAyA pachI 83 varSe, ane mohanabhAInA avasAna pachI 53 varSe. banyuM evuM ke A nibaMdhanI hastaprata mohanabhAInA putra jayasukhabhAIne maLI AvI. pAnAM jarjarita thavA para hatAM. emaNe e pratanI jherokSa nakala karAvI ne A graMtha jayaMta koThArIne jovA mATe mokalyo. jayaMtabhAI ane A. pradyumnasUrijIno eka ja sUra hato ke zrutajJAnanAM ajavALA 109 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 Avo mUlyavAna graMtha pragaTa thavo ja joIe. mahAvIra jaina vidyAlaye A bhalAmaNa svIkArI, jayaMtabhAInI svAsthanI muzkelIne laIne enuM saMpAdana mane soMpAyuM ane "mohanalAla dalIcaMda desAI smArakanidhi graMthamALA'nA cothA graMtha rUpe e prakAzita thayo. A. pradyumnasUrijInuM ane suprasiddha viduSI estara solomananuM parAmarzana saMpAdana kAryamAM ghaNuM sahAyaka banyu. Akho graMtha be khaMDamAM ane e banne khaMDa cAra cAra vibhAgomAM vaheMcAyelA che. jene mata aMgenA prathama khaMDanA vibhAga-1mAM Agama sAhityathI mAMDI haribhadrasUri sudhInA jaina sAhityano Alekha che. vi-2mAM zrI mahAvIra svAmInuM jIvana tatkAlIna rAjakIya, sAmAjika, dhArmika paristhitinA saMdarbhamAM pramANabhUta rIte nirUpAyuM che. vi.2mAM jene matanA siddhAMtonuM Alekhana che. e ja rIte khaMDa bIjAnA vi.1mAM bauddha dhArmika sAhitya, vi.2mAM gautama buddhanuM jIvana ane vi.3mAM bauddha matanA siddhAMtonuM nirUpaNa che. banne khaMDanA vi.4mAM te-te dharmanA tIrtho vastI, dharmanI prAcInatA va. jevI prakIrNa mAhitI apAI che. saMpAdano - mohanabhAInA saMpAdanagraMthomAM sauthI gauravaprada saMpAdana siddhicaMdra upAdhyAya viracita bhAnucaMdra gaNicarita' (saMskRta)nuM che. enuM prakAzana siMdhI jena graMthamALAmAM thayuM che. bhAnucaMdra ane siddhicaMdra baMne mogala zahenazAha jahAMgIranA saMparkamAM AvelA. eTale A saMpAdana sAdhucaritra ane itihAsa baMne dRSTie mahatvanuM banyuM che. 75 pAnAMnI prastAvanAmAM kRti vizeno saghana abhyAsa prApta thAya che. pariziSTomAM bharapUra pUraka mAhitI apAI che. dA.ta. akabara ane jahAMgIranA zAhI pharamAnono aMgrejI anuvAda paNa ahIM sAmela che. "jaina aitihAsamika rAsamALA'nuM saMpAdana paNa eTaluM ja mahattvanuM che. emAM "zAMtidAsa ane vakhatacaMda zeThano rAsa' tathA anya 11 zrutajJAnanAM ajavALA 1 10 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 rAsakRtio jena sAdhu viSayaka saMpAdita karAI che. emAM rAsAonA nAyako ane kartAo vize saMzodhita mAhitI apAI che. zAMtidAsa zeThanI vaMzaparaMparAno ItihAsa ahIM mahattvanA graMtho dastAvejone AdhAre upalabdha banyo che. gurjara rAsAvalI" e mohanabhAInuM ba. ka. ThAkora ane madhusUdana modInA sahayogamAM kareluM saMpAdana che. orienTala InsTiTyuTa (vaDodarA) jevI pratiSThita saMsthAe e prakAzita karyuM che. kRtionI pasaMdagI, enI hastapratonI prApti, enuM likhaMtara va. kAmagIrI mohanabhAIe bajAvelI. paNa sahayogI saMpAdako dvArA TippaNo, zabdakoza va.nAM kAmo pachIthI thayAM hoI enuM prakAzana thayuM che 1958mAM tyAre to 1945mAM mohanabhAInuM nidhana thaI cUkyuM hatuM. | vikramanI 15mI sadInI keTalIka mahattvanI kRtio A saMpAdanamAM samAviSTa che. jevI ke vidyAvilAsapavADu," "paMcapAMDavacarita rAsa," 'virATa parva, "ciegati copAIva. upA. yazovijayajInA jIvanaprasaMgone AlekhatI krAntivijayakRta sujasavelIbhAsa'nuM saMpAdana emaNe traNa hastapratone AdhAre karyuM che. kRtino gadyAnuvAda ApavA sAthe kRti-aMtargata yazovijayajInA jIvanaprasaMgonI pUrti, spaSTatA ke carcA karatAM TippaNo paNa joDyAM che. vinayavijayakRta "nayakarNikA" (saMskRta)nuM gujarAtI tema ja aMgrejImAM saMpAdana thayuM che. bannemAM kaviparicaya, kRti-anuvAda ane kRti aMtargata tattvavicAranI samajUtI apAyA che. upA. yazovijayajInI gujarAtI racanAono saMcaya "gUrjara sAhitya saMgraha' mahattvano graMtha che. emAM saMpAdaka tarIke mohanabhAInuM nAma bhale mukAyuM nathI, paNa vAstavamAM apragaTa kRtionI prApti, enuM livyaMtara, pAThAMtaro pUpho, zuddhi-vRddhipatraka e badhAmAM mohanabhAInI ja mUlyavAna sevA rahI che e rIte e saMpAdananA teo sakriya sahabhAgI rahyA che. A uparAMta nayasuMdarakata giranAra tIrthoddhAra rAsa ane tIrthamALA" upA. yazovijayajIkRta "samyakatvanA 67 bolanI sajhAya,' "jaina zrutajJAnanAM ajavALA 1 1 1 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 kAvyapraveza" "jainAcArya zrI AtmAnaMdajI janmazatAbdI mArakagraMtha va.nAM saMpAdano emaNe karyo che. vicArAtmaka kRtio :- vicArAtmaka kRtiomAM AgaLa jena ane bauddha saMta graMthano paricaya ApaNe karyo. te sivAya "sAmAyika sUtra," jinadevadarzana, "jene sAhitya ane zrImaMtonuM kartavya va. pustako emaNe ApyAM che. "zrImada yazovijayajI' nAme aMgrejImAM lakhAyelo caritragraMtha che emAM yazovijayajInuM jIvanacaritra, emanI kRtiono paricaya, emanI sarjakapratibhA va.nuM. Alekhana thayuM che. "svAmI vivekAnaMdanA patro" e mULa "episTalsa ova svAmI vivekAnaMda'mAM pragaTa thayelAM patrono mohanabhAIe karelo gujarAtI anuvAda che. A pustakamAM emaNe 80 pAnAmAM vivedAnaMdanI jIvanajharamara ApI che, ane emanA vyaktitvanAM lakSaNo savistara tAravI batAvyAM che. patrakAra tarIke : jema jaina gUrjara kavio' ane "jaina sAhityano saMkSipta ItihAsa" jevA AkAragraMtho dvArA mohanabhAInI eka saMzodhaka-saMgrAhaka-itihAsakAra tarIkenI viziSTa pratibhA che tema ja "jaina zvetAmbara konpharansa herala' ane "jenayuganA mAnada taMtrI tarIke lagabhaga bAra varSa emaNe je sevA bajAvI che te dvArA eka patrakAra tarIke paNa emanI eka AgavI pratibhA-chabi upasI Ave che. konpharansanA Azraye 1905mAM gulAbacaMda DhaDhAnA taMtrIpade "holDa' zarU thayeluM, eprila 1912thI mohanabhAIe enuM taMtrIpada saMbhALyuM. A kAmagIrI aMge temaNe koI pArizramika lIdhuM nathI. eTaluM ja nahIM, 'heralDa' upara koI kArakUna ke mUkavAcakano bojapaNa emaNe paDavA dIdho nathI. A kevaLa emano pratiparizrama hato. potAnA taMtrIkartavyanI spaSTatA karatAM emaNe lakheluM ke, "amAruM kartavya samAjanI, sAhityanI, dharmanI ane tattvajJAnanI pragati, vikAsa kema thAya ane jenetara sAmAnya temaja vidvadavarga paNa jenomAM rahelI ucca kiMmata pIchANato rahe e che." zrutajJAnanAM ajavALA 1 1 2. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 teo paryuSaNa, divALI ke mahAvIra jayaMtInAM parvo nimitte heralDanA vizeSAMkonuM Ayojana karatA. khAsa AmaMtraNa pAThavI lekho maMgAvatA. lekhakoe kevA lekho mokalavA e mATe viSayonI eka sUcita lekhayAdI taiyAra karatA. A yAdI upara najara pheravatAM paNa temanA cittanI vizALatA ane udAratAnAM darzana thayA vinA na rahe. dA.ta. "zrImad zaMkarAcArya ane jeno, "sarasvatIcaMdramAM jaina saMbaMdhe ullekho," "strIo mATe kasarato." A vizeSAMko yogya rIte, vyApakapaNe vacAya enI paNa emaNe ciMtA karI che. I. 1919mAM emaNe heralDa'nuM taMtrIpada choDyuM. teo heralDa'nA taMtrIpada mATe keTalA anivArya hatA enI pratIti tyAre thAya che ke emanA chUTA thatAM ja "heralDa" baMdha paDyuM. chevaTe sADA cha varSanA gALA pachI e ja konpharansa baMdha paDelA heralDa'nuM "jainayuga'nA navA nAme mohanabhAInA ja taMtrIpade punaHprakAzana zarU karyuM. 1925mAM. "jenayuga"nA prathama aMkamAM patrakAramAM hovA joItA traNa sadgaNono ullekha karatAM teo lakhe cheH "mArAmAM sadAya zuddha niSThA, satya jJAna ane pavitra aMtaHkaraNa rahyA kare evuM zAsananAyaka pAse prArtha chuM. kAraNake e traNa saguNo vinAnA patrakAro te samAjanA bhayaMkara duzmano, avaLe raste cAlanArA ane samAjarathane toDI pADanArA thAya che." barAbara pAMca varSa sudhI "jenayuga'nuM taMtrIpada saMbhALyuM-1930 sudhI. Ama "heralDa" ane "jainayuga'nA taMtrInI kula 12 varSanI kAmagIrI dvArA jaina patrakAratvanI virala sevA to bajAvI che je, sAthe umadA patrakAra-dharma paNa emaNe cIMdhyo che. A baMne patro dvArA emaNe aneka jUnI hastapratone pragaTa karIne moTI sAhityasevA bajAvI che. sAhityika, aitihAsika, caritrAtmaka, ciMtanAtmaka ane supritakAlika viSayo-prasaMgone lakSatA lekho lakhyA che. svIkAra ane samAlocanA' vibhAgamAM nAnA moTAM maLIne 222 pustako, 28 sAmAyiko ane 50 saMsthAonA ahevAlo ema kula zrutajJAnanAM ajavALA 1 1 3 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 300 prakAzanonI samAlocanA emanI kalame karAI che. potAnA taMtrIpade cAlelAM A be sAmAyiko uparAMta, mohanabhAIe "AtmAnaMda prakAza" "jaina rivyu' "jaina sAhitya saMzodhana," "jaina dharmaprakAza," "jena," "jena satyaprakAza' jevAM anya sAmAyikomAM temaja graMthomAM lekho pragaTa karyA che. AvA kula 725 lekhonI lekhasUci ame (jayaMta koThArI ane huM) "virala vidvatratibhA ane manuSya pratibhA' pustakamAM pragaTa karI che. AvA upalabdha lekhonI jherokSa nakala paNa ame karI lIdhI che. A lekho vargIkRta karIne sAcavyA che. lagabhaga ATheka graMtho taiyAra thAya eTalI A lekhasAmagrI che. emAM emaNe racelA kAvyono paNa samAveza thAya che. AvAM agraMthastha lakhANomAMthI eka mahattvanuM graMthaprakAzana zakya banyuM che. mohanabhAIe "heralDa' "jenayuga' temaja anya sAmAyikomAM saMzodhita-saMpAdita karelI madhyakAlIna kRtionuM pAThazuddhi sAthenuM saMzodhita punaHsaMpAdana jayaMta koThArIe karyuM che. jenuM prakAzana lA.da.bhA.saM. vidyAmaMdire I. 2001mAM "prAcIna-madhyakAlIna sAhitya saMgraha' e nAme karyuM che AzA rAkhuM ke emanA graMthastha lakhANonI anya sAmagrI paNa kramazaH graMtha svarUpe prakAzita thAya. samApana - Ama, joI zakAze ke mohanabhAInI viddha pratibhA aneka paheluomAM jhaLakelI che. eka vizvavidyAlaya hAtha dharI zake evI vidyopAsanA emaNe ekale hAthe, kazAya mAnapAnanI apekSA vinA karI che. AraMbhamAM ApaNe joyuM tema mohanabhAI sAce ja One man University hatA. jinazAsanane sAMpaDelI AvI eka virala vidvat pratibhAne zatazata vaMdana. zrutajJAnanAM ajavALA 1 14 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 999999999999999999999 paMDita hirAlAlajI duggaDanI sAhitya upAsanA | jayazrIbena dozI prabhAvaka jene pratibhAo vaividhyapUrNa che. kavio, munio, AcAryo, rAjAo, maMtrIzvaro, zreSThIo, vratadhArI zrAvako, paMDito vagere pAtroe potAnA jIvanakArya dvArA jIvanane prabhAvita banAvyuM che. temAM samyaka darzana, jJAna, cAritranI upAsanA, ahiMsA, vratapAlana, Adarza mATe jIvana samarpaNanI udAtta bhAvanA, guru mahimA, bhakti ane kRpA, jinazAsana pratyenI apUrva zraddhA, namaskAra mahAmaMtrano prabhAva, sevA, paropakAra, parigrahano tyAga, sAdharmika bhakti ane Atmahita jevA guNothI jIvana jIvavAnI kalA AtmasAta karI lenArA A bhavyajanoe jaina zAsananI Ana-zAna vadhArI che. koI ekAda pratibhAno saMsparza vyaktinA jIvanamAM parivartana lAvIne mAnava janma sArthaka karavAmAM udAharaNarUpa bane tema che. subhASitakAre mahApurUSonI mahattA darzAvatA jaNAvyuM che ke badhA parvata para mANeka hotA nathI. pratyeka hAthInA mastaka para motI hotA nathI. sAdhu puruSo (sajjano) dareka jagyAe hotA nathI. dareka vanamAM caMdananuM vRkSa hotuM nathI. jaina dharmanA vidvAna paMDita hIrAlAla duggaDa eka virala pratibhA dharAvanAra prAcIna paripATInA, gaI peDhInA vidvAna hatA. 5. hIrAlAla duggaDanuM nAma dilhI, uttara bhArata ane paMjAbanA jenomAM khUba ja jANItuM che. teozrIno janma I.sa. 1940mAM (vi.sa.196 1, jeTha vada 5) paMjAbamAM gujarAnavAlA (hAla pAkistAna)mAM thayo hato. 5. hIrAlAlajInA pitAnuM nAma caudharI dInAnAtha hatuM ane mAtAnuM nAma dhanadevI hatuM. putra hIrAlAlane janma ApyA pachI navame divase mAtA dhanadevInuM avasAna thayuM hatuM. kaparA saMjogomAM paNa pitAzrI temaja dAdImAe teozrIne meTrika zrutajJAnanAM ajavALA 1 1 5 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e se se pe 919 19 19 19 19 19 19 19 19 191 uparAMta snAtaka sudhIno abhyAsa karAvyo. hIrAlAle gujarAnavAlAnI AtmAnaMda jaina kolejamAM saMskRta bhASA-sAhitya, vyAkaraNa vagereno abhyAsa karI snAtakanI padavI meLavI. uparAMta emaNe jaina Agama sAhityano abhyAsa karyo, teozrInI smaraNazakti temaja Ayojana zakti adbhUta hatI 'vidyAbhUSaNa' ane 'nyAyatIrtha'nI upAdhi prApta karI. vaktRtvamAM jhaLakI vyAkhyAna divAkara'nuM birUda meLavyuM. saMskRta, prAkRta, hindI, baMgAlI, gujarAtI, paMjAbI, urdu, aMgrejI vagere bhASAono paNa sudaMra abhyAsa karyo. zarUAtamAM hIrAlAla pitAnI vAsaNanI dukAnamAM joDAyA hatA paraMtu temanuM mana vAsaNanA ke anAjanA vepAramAM rahyuM nahIM. eTale te choDIne potAnI gamatI lekhana pravRttimAM joDAI gayA. teo jANatA hatA ke vidyAnA kSetre artha prApti khAsa thavAnI nathI. sAhitya upAsanAmAM niSThA dharAvanAra paMDitajInuM mana mAtra dhanaprApti tarapha AkarSAyuM nahIM. UgatI yuvAnImAM dhana tarapha na AkarSAvuM e saraLa vAta nathI. jJAnasaMpattino sAco paricaya hoya te ja vyakti bhautika saMpatti pratye udAsIna rahI zake. e jamAnAmAM A rIte jIvana nirvAha calAvavo e ghaNI kaparI vAta hatI. tema chatAM 5. hIrAlAla potAnA saMkalpamAMthI jIvanabhara calita thayA nahotA. sAdhAraNa Avakane kAraNe potAnI jIvanazailI paNa emaNe eTalI sAdAIbharI karI nAkhI hatI. karakasarabharyuM jIvana teo gujAratA. paMDita hIrAlAlane dhArmika vAraso emanA dAdA mathuradAsajI zAstrI pAsethI tathA vizeSataH dAdAnA moTA bhAI karamacaMda zAstrI pAsethI maLyo hato. paMjAbamAM e divasomAM jaina dharma ane zAstrajJAnanA kSetre karamacaMda zAstrInuM nAma ghaNuM ja moTuM hatuM. gujarAnavAlAnA badhA ja jaino sthAnakavAsI mArgane anusaratA karmacaMdra (karamacaMda)jI paNa sthAnakavAsI hatA. emaNe 32 Agamono ghaNo UMDo abhyAsa karyo hato. zAstronA UMDA adhyayana bAda emaNe zraddhA thaI ke jina pratibhA ane tenI pUjA jainadharmane saMpUrNa mAnya che. A viSayamAM te zrutajJAnanAM ajavALA 116 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 samayanA agraNI sthAnakavAsI sAdhuomAM zrI buTerAyajI mahArAjanuM nAma ghaNuM prakhyAta hatuM. ane karamacaMda zAstrI sevAnI bhAvanAthI te samaye sAdhu-sAdhvIone adhyayana karAvatA. zrI buTerAyajI mahArAjane potAne paNa keTalAMka saMzayo thayA hatA. ane teozrIe zvetAMbara mUrtipUjaka paraMparAmAM navesarathI dIkSA laI mUrtipUjAno upadeza ApatA samagra paMjAbamAM jaina komamAM ghaNI moTI krAMti thayela, paMjAbanA asaMkhya sthAnakavAsI kuTuMboe mUrtipUjA svIkArI. A krAMtinA AdyapraNetAomAM sAdhuomAM jema buTerAyajI mahArAja hatA tema zrAvakomAM karamacaMdra zAstrI hatA. teoe jAheramAM karelA mUrtipUjAnA svIkArathI ghaNo moTo prabhAva paDyo. AvA prakhara abhyAsa karamacaMdra zAstrI pAse niyamita besIne 5. hIrAcaMdajIne jainadharmanuM adhyayana karavAnI cAro taka sAMpaDI hatI. sane 1947nI 15mI ogaSTa hindustAnanA bhArata ane pAkistAna ema be bhAgalA paDyA. dInAnAtha duggaDa 1947 ogaSTamAM gujarAnavAlA nagarathI hijarata karI amRtasara ane tyAMthI AgrA AvyA. 5. hIrAlAlane AgrAmAM bhAIo sAthe sonA cAMdInA vepAramAM rasa na paDatAM potAnA kuTuMba sAthe gvAliyaranA bhiMDa gAmamAM rahyo. pAThazALAmAM zAstrI tarIke sevAo ApI. keTalAka varSa tyAM rahyA pachI dilhImAM zAstrI tarIke nokarI maLatA potAnA parivAra sAthe dillI rahevA gayA, ane jIvanaparyata tyAM rahyAM. pa. hIrAlAle jena tathA hindu ane bauddha dharmagraMthonuM UMDuM adhyayana karyuM hatuM. jainadharmamAM paNa zvetAmbara ane digambara ema baMne paraMparAnA sAhityano temano abhyAsa ghaNo gahana hato. teo madhyastha dRSTinA hatA. digambara paraMparA pratye temane koI pUrvagraha na hato. paM. hIrAlAle ajamerathI pragaTa thatAM "jaina dhvaja' nAmanA sAptAhikamAM cAlIsa praznonA evA sacoTa ane tarkayukta ane AdhAra sahita uttara ApyA hatA jethI e digambara vidvAna niruttara thaI gayA hatA. pa. hIrAlAle e prasaMge potAnI je vidvattA ane tarkazaktino paricaya samAjane zrutajJAnanAM ajavALA 11 7 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 karAvyo tethI prabhAvita thayelA jaina ane jenettara vidvAnonI bhalAmaNathI ayodhyA saMskRta kAryAlaya taraphathI "nyAyamanISI'nI padavI ApIne emanuM moTuM sanmAna karavAmAM AvyuM hatuM. I. sa. 1966mAM patnInA avasAna bAda pa. hIrAlAlajIe AcAryazrI vijayasamudrasuri pAse jaIne AjIvana brahmacaryavrata aMgIkAra karela. uparAMta pratikramaNa, jinapUjA, sAmAyika, abhakSyatyAga, rAtribhojana tyAga vagere niyamo svIkArI eka sAdhu jevuM jIvana jIvavA lAgyA hatA. pa. hIrAlAla duggaDanA cAlIseka jeTalA graMtho prakAzita thayA che. emAnAM keTalAka potAnA maulika saMzodhananA prakAranA che, keTalAMka saMpAdana prakAranA che, keTalAka anuvAdanA prakAranA che. "nirjhantha bhagavAna mahAvIra tathA mAMsAhAra parihAra,' "vallabhajIvana jyoti caritra, "vallabha kAvya sudhA" (saMpAdana), "hastinApura tIrthakA ItihAsa, ajamera nivAsI eka digambara vidyAne zvetAmabara paraMparA viruddha cAlIsa prazno upasthita karyA hatA. te vakhate "adharma saMrakSaka muni buddhivijayajI," "madhya eziyA ora paMjAbameM jainadharma' nAmano emano daLadAra graMtho to emanI tejasvI vizva pratibhAno sarasa paricaya karAve che. bahuja parizramapUrvaka ghaNI mAhitI ekatrita karIne ghaNI ghaNI bAbato upara emaNe suMdara navo prakAza pADyo che. bhagavAna mahAvIranA jIvana vize emaNe bIjA be graMthanI racanA karI che. ekamAM bhagavAna mahAvIranA janmasthAnanI vicAraNA karavAmAM AvI che. bIjA eka graMthamAM bhagavAna mahAvIranA vivAhita jIvana vize saMzodhana ane pramANo rajU karyA che. A banne graMthomAM bhagavAna mahAvIra vizenA digambara matano parihAra karIne zvetAmbara matanuM samarthana karyuM che. paM. hIrAlAlajIe "paMcapratikramaNa sUtra," "navasmaraNa" "navatattva," "jIva vicAra,' "AtmajJAna pravezikA," prakAranA zAstragraMthonuM saMpAdana-saMkalana paNa karyuM che. emaNe jinapUjA vidhi" tathA "jInapratimA pUjA rahasya' vagere vize zAstrIya graMtho lakhelA che. anya keTalAMka zAstrIya graMthonI racanA karI che temAM "zakuna vijJAna', "svarodaya vijJAna," "svapna vijJAna," "jyotiSa zrutajJAnanAM ajavALA 1 18 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 21 290 90 98 90 9 vijJAna,' 'sAmudrika vijJAna,' 'padma pRcchA vijJAna,' 'yaMtra maMtra taMtra kalpAdi saMgraha,' 'auSadha aura toTakA vijJAna,' vagere prakAranA graMtho che. emanA graMtho52thI joI zakAya che ke paMDita hIrAlAla duggaDa jyotiSa, Aryuveda, yogavidyA, maMtra-taMtra, svapna zAstra vagere bhinna bhinna zAstronA uMDA abhyAsI hatA. prAcIna bhAratIya zAstronI vibhinna zAkhAonA teo ghaNA sArA jANakAra hatA. koIpaNa viSayano talasparzI abhyAsa karIne pramANabhUta saMzodhana rajU karavuM e emanA svabhAvanI khAsIyata hatI. dareka viSaya upara abhyAsapUrvaka ane adhikArapUrvaka jANakArI ApatA. sAdAI, saMtoSa, svAzraya, satkAryoniSThAnuM sAtatya, zraddhA ane suktiono samanavya, satyAnusArIpaNAno abhigama ane jIvananA aMtima zvAsa sudhI sAhityakSetre samarpaNa AvI aneka vizeSatAothI vibhUSita paMDitajInuM jIvana dareka vidyApremI ane upAsaka mATe haMmezAM preraNArUpa banI raheze. jaina dharmanA vidvAna paMDita hIrAlAla duggaDanuM 87 varSanI vaye dilhImAM avasAna thayuM. 'bahuratnA vasudharA' nI ukti pracalita che. te nyAye A dharatIpara samaye samaye vividha kSetromAM pratibhAzALI mahApurUSo janme che ke je emanA jIvananI suvAsa sadAne mATe arpaNa karI jAya che. guNagrAhI draSTi keLavanAra vyaktine to pratyeka pratibhAmAMthI jIvananuM pArtheya prApta thaI zake che. jina zAsananI bhavyatAne prabhAvanAnI dRSTie vicArIe to Aje ane hameMzAM jaina zAsanano jaya jayakAra gavAto raheze. pratibhA darzananI sAmagrI dharma ane vyavahAra jIvanane UrdhvagAmI banavA mATe gurucAvI samAna che. zrutajJAnanAM ajavALA 119 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayabhikhkhu : jIvana yAtrA ane sAhitya yAtrA 2 90 9 1 praphulla rAvala jayabhikhkhunI AMkhomAM megha vasatA paNa hatA ane samaya Avye e varasatA paNa hatA. emanI pAse apAra karuNA hatI. samatva hatuM. jainadharma tattvadarzananI samaja hatI. vyakti ane samaSTinuM hita emanA haiye hatuM. mANasa mAtramAM saddnI zodha karatA. ekArAtmakatA emanA jIvananuM ujaLuM pAsuM hatuM. emanA AvA vyaktitva viSe jANavAnI jijJAsA sahune thAya. vaLI emanI zabdasapharanA anvaye emano bhAvakavarga emanI jIvanagati potAnI nisabatAthI sAhityanI upAsanA karI ane lokone ruce, jace ane satkarma karavA prere evuM lekhana karyuM. ApaNe sahu jANIe chIe ke jayabhikhkhu to takhallusa. emanuM nAma to bAlAbhAI vIracaMda desAI emano janma vikrama saMvata 1964 jeTha vada terasa ne zukravA2 26 jUna 1908nA roja emanA mosALa vIMchiyAmAM thayo hato. emanu mULa vatana sAyalA emanA dAdA hImacaMdabhAIne rUno dhIkato dhaMdho hato. parantu emAM khoTa jatAM Arthika paristhiti bagaDI pariNAme emanA pitA vIracaMdabhAI mAMDa sAta copaDI bhaNIne AjIvikArthe sAyalAthI khAssA dUra vIjApura tAlukAnA varasoDA gayA rUpiyA paMdaranI nokarIe rahelA vIracaMdabhAI potAnI AvaDatathI varasoDAnA kArabhArI banyA. bAlAbhAInA mAtAnuM nAma pArvatIbahena. cAra varSanA 'jayabhikhkhuM' bhIkhAne mUkIne emaNe ciravidAya lIdhI AthI bAlAbhAIno uche2 mosALamAM thayo. prAraMbhe prAthamika zikSaNa viMchiyAmAM lIdhuM pachI boTAda ane va2soDAmAM bhaNyA. mAdhyamika zikSaNa amadAvAdanI TyUToriyala hAIskulamAM lIdhuM. parantu kAkA dIpacaMdanI jainadharma pratyenI vizeSa abhirucine lIdhe ucca zikSaNa ait kaoNlejanuM zikSaNa levAnuM na banyuM tenA sthAne dharmazikSaNa zrutajJAnanAM ajavALA 120 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 pratigati thaI. munizrI vijayadharmasUrie sthApela vIratattva prakAzaka maMDaLamAM jaina dharmanuM zikSaNa meLavavA dAkhala thayA sAthe emanA kAkAkanA dikarA ratilAla paNa hatA. virepAnI e saMsthA saMjogAdhIna kAzImAM pheravAI ane tyAMthI AgrA ane chelle gvAliyara rAjyanA zivapurImAM e maMDaLa sthira thayuM. bAlAbhAIe tyAM nava varSa zikSaNa lIdhuM. jainadharmanA tattvajJAnadarzanano tala sparzI abhyAsa karyo. saMskRta, hindI, aMgrejI, gujarAtI, bhASA sAhityano UMDo abhyAsa preryo. ItihAsanuM vipula vAMcana karyuM. abhyAsanA aMte kolakattA saMskRti esosiezana dvArA levAtI parIkSAmAM uttirNa thaIne nyAya tIrthanI upAdi prApta karI. zivapurI gurukuLanI tarka kolakAtA parIkSA ApavA gayelA bAlAbhAInA manamAM aneka vicAronuM ghamasANa cAlatuM hatuM. e potAnA jIvananI dizA zodhatA hatA. A mathAmaNanA aMte emaNe je rAha pakaDyo tene e ghaDIe koNa zubhecchA pAchave. emaNe manomana nakkI karyuM ke (1) AjIvana nokarI na karavI (2) paitRka saMpattino svIkAra na karavo (3) putrane vArasAmAM saMpatti na ApavI (4) kalamanA sahAre jiMdagI pasAra karavI I.sa. 1930mAM emaNe vijayAbahena sAthe lagna karyA I.sa.1933mAM amadAvAdamAM sthira thayA. zAradA mudraNAlaya emanI beThaka banI. tyAM aneka lekhako-sarjakonA paricaya AvavAnuM banyuM. tyAM DAyaro jANato. bAlAbhAInI paragajutA ane vyavahAra paTutAe mitronuM vartuLa vadhatuM gayuM. emanI prinTIga kAmanI sUjhanA pariNAme zAradA mudraNAlaya vikhyAta thayuM. lagnapUrve abhyAsanA aMte bAlAbhAIe guru zrI vijayadharasUrijInuM jIvanacaritra lakhyuM hatuM te bhikSu sAyalAkAra'e upanAmathI bALapaNamAM bAlAbhAIne sahu bhIkhu kahetA. te nAmanuM saMskRta bhikSu karIne sAyalAne joDIne upanAma banAvyuM hatuM. pachI bhikSu'ne sthAne "bhikhu' karIne ene uttarapada banAvyuM pUrvapada " jaya 'e patnI vijayAbahenamAMthI jaya zabda lIdho ane banyA "jayabhikhkhuM' dhIrubhAI ThAkarane A takhallusa dAmpatyanA zrutajJAnanAM ajavALA 1 21 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 advaitanuM pratIka lAgyuM che. jayabhikhkhae kArakirdIno prAraMbha paNa kAratakathI karyo. kaoNlama lekhaka banyA. rucira ane preraNAprada lakhIne lokapriya banyA "jenajyoti sAptAhikanA taMtrI hatA. vidyArthI nAraka sAptAhikamAM lakhatA. ravivAramAM lakhatA. saMdeza, kismata, jhagamaga, gujarAta TAImsa I.sa.1953mAM gujarAta samAcAra'mAM 'ITa ane ImArata' kolama zarU thaI. e kolamathI emanI lokapriyatAmAM jabaro vadhAro thayo. pachI to navalakathA navalikA caritro caritrAtmaka lekho, kizorakathAnuM vipula lekha na karyuM. emaNe sattara navalakathAonuM sarjana karyuM che. jaina prakAzakone upayoga emaNe karyo hoya parantu emanI abhivyaktimAM "paMtha mukta' jayabhikhkhuM dekhAya che. bhAgyavidhAtA, vikramAditya hemu "bhAgyanirmANa." "dillIzahara e cAra navalakathA mogalakALane AlekhanI navalakathAo che. rAjaputayugane nirUpaNa "premabhakta kavi jayadeva" ane "buro devaLamAM thayuM che. "dAsI janama janamanI, sAthI janama janamanAM' sAthI janama janamanAM' e sAmAjika navalakathA jayabhikhkhanI navalakathAonA abhyAsa pakathI samajAya che ke emaNe itihAsa-purANanA kathAnakono vipula viniyoga karyo che. jene kathAnakane emaNe emanI viziSTa racanA rItithI navalakathAmAM vaNyo che. viSaya zuSka hoya to paNa kalpanA vaDe kathAne gUMthIne bhAvakanA rasane saMtoSe che. itihAsano vivekapUrvaka viniyoga emanI viziSTatA banI rahe che. mULa kathA vacce ADakathA gUMthe che. jIvana mAMgalyanuM Alekhana emanI lekhaka tarIkenI jANe nisabata hoya tema lAge che. sAthe nArI garimA ane rASTra pratyenI apAra laganI navalakathA chatI thAya che. pAtrAnusAra bhASA emane sahaja che to prasaMgAnusAra bhASAthI kathAne vAcanakSama banAve che. caritrAlekhanamAM jayabhikhkhanI kalamanI kamAla vartAya che. vividharaMgI pAtrasRtithI kathAmAM vega Apyo che. varNana-saMvAda paNa lekhakanI kathAsarjaka tarIkenI pratibhaAne nirdeza che. kathAmAM jarUrI prayukti vApare che. emanA zrutajJAnanAM ajavALA 1 2 2 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 arthaghaTanAmAM navInatA sAthe buddhigamyatA vartAya che. avicAra arthaghaTana emanI sarjakadyutine nirdeza che. emaNe alaMkArono vyApaka viniyoga karyo che. sAhitya dvArA samAjane preraNA ApavAnuM emanuM lakSya che ane emAM bahudhA saphaLa thayA che. thatAMya teo upadezaka lAgatA nathI. sAhitya prajAmAM raMgInatA ke rasikatAno vicAra bahelAve e emane maMjUra nathI. zakarAla kahe che - "magadhano yoddho yuddhano thAka utAravA baMsarI bajAve, e bhale yogya lakhAya paNa baMsarIno nAda ene rASTra tarapha bedarakAra banAve e mane na ruce. magadhanI ramaNIo bhUse kAvyanI choLAmAM nA hatI rahe paNa kAvyanI mohinI jIvanadrohInI na banavI ghaTe. magadhanuM sainya dinapratima banatu jatu hoya pachI divasarAta bhale kAvyacarcAnA dhodha vaheto rahe jayabhikhkhuM saMskAra, saMskRti ne sAhityanA samanvayane "rASTra' tarIke oLakhAve che. "vikramAditya. hemu e kalAnA satyanA namUnA rUpa navalakathA che. emAM vikramAditya ane zerazAha e bannenA caritranuM citraNa thayuM che. hemu ane kundananA saMvAdamAM ciMtanane ciMtA dekhAya che. jayabhikhkhuM bhale itihAsa kathA lakhatA hoya, paraMtu e vartamAna samAja ane tenI samasyAne bAjue mUkatA nathI. e emanI samAjadharmI sAhityakAranI chavI che. vArtAkAra tarIke jayabhikhu paraMparAnA lekhaka che. "upavana'thI prAraMbhI "vera ane prIta' sudhInA ekavIsa vArtA saMgrahomAM kula 365 vArtAo maLe che. jemAMthI 8 punarAvartita thI hoI 346 vArtAo prApta thAya che. vArtAomAM paNa jayabhikhkhuM jIvanadharma-rASTradharmI rahyA che. vatana pratye mahobbata jAge e emanA uddeza che. emanI vArtAomAMthI "jIvanasiMdhuno raya ghUghavATa' saMbhaLAya che. 1921mAM zrI4 vijayadharmasUrijInA jIvanacaritranA lekhanathI jayabhikhkhae caritra lakhavAnuM prAraMvyuM te pachI cAra dAyakAmAM emaNe kula covIsa caritronA pustako ApyAM. emaNe lakhelAM caritromAM "zrI cAritra zrutajJAnanAM ajavALA 1 24 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 vijayanuM "upAdhyAya zrI premavijayajI' ane "yoganiSTha AcArya' e traNa savizeSa noMdhapAtra che. sAMpradAyikatAnI sImAnI bahAra chatAMya saMpradAyanI suvAsa ApatuM Alekhana emanI caritrakAra tarIkenI siddhi che. bane teTaluM vizvanIya citra-caritra ApavAno emano pravAsa rahyo che. bhagavAna mahAvIra viSe emaNe "nigraMtha bhagavAna mahAvIra' ane sacitra "bhagavAna mahAvIra' e be caritro ApyA che. emanI lekhanazailIthI jaina-jainettaramAM lokapriya thayelAM A caritro che. bhagavAna mahAvIranuM vizvasanIya caritra prApta thayuM che. zuSkatA nahIM paNa rasALatA e caritronI viziSTatA rahI che. siddharAja jayasiMha,"uda mahetA" ane "saMgIzvara vimala' kizorone lakSamAM rAkhIne lakhAyelAM caritro che. jayabhikhue svayaM noMdhyuM che "meM bane teTalA itihAsamAMthI satya tArakavA prayatna karyo che. ardhasatyo ne asatyothI dUra rahevA yathAzakti dAna karyo che. dharmakAnUnathI lakhAyelI vastuone bane teTalI gALI nAkhI che. - jayabhikhkhanuM bAla bAlasAhitya ane kizora sAhitya paNa vipula che. emAM paNa emanuM dhyeya to preraNA ApavAnuM ja rahyuM che "rasiyo vAlama', "A dhULa, A mATI, patita pAvana" "bahurUpI pannAdAI ane gIta goviMdano gAyaka' emanA nATako che. jayabhikhu bhAva-bhAvanA mANasa hovAthI emanuM mitravartuLa vizALa hatuM. jAdugara ke lAla ane emanI maitrI sAva anokhI hatI. A jAdugara je emanI SaSTIpUrtI ujavavAno vicAra Avyo enI ujavaNI thI paNa jayabhikhkhae sanmAnamAM maLelI thelIno saviveka InkAra karyo emAMthI jayabhikhkhuM TrasTanI racanA thaI. sRSTipUrti pachI jayabhikhunI tabiyata bagaDatI cAlI ane 24 Disembara, 1969nA roja A jIvanakarmI sAhityakAranI jIvanalIlA saMkelAI gaI. zrutajJAnanAM ajavALA 1 2 5 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDitavarya prabhudAsa pArekha pe pe e pe pe pe pe 90 9 ] DaoN. chAyAbena zAha paMDitajInA AMtarika guNo : khamIra sarasvatInA paramasAdhaka, panotAputra lakSmIdevInI satata upekSA karI hatI ne tethI jANe ke rIsAyelA lakSmIdevI paMDitajIthI dUra ja rahetAM hatA chatAMya paMDitajIno viziSTa guNa e hato ke satata dAridranI vacce paNa kyAreya dInatA nathI anubhavI. mAtAe bALapaNanA sIMcela eka saMskAre, (ke kyAreya koInI pAse mAMgavuM nahIM) paMDitajInA A guNane samRddha karyo. keTalAMya zreSThIonA gADha saMparkamAM hovA chatAMya paMDitajIe kyAreya koI yAcanA karI nathI. Arthika AMdhI temane kyAreya asvastha karI zakI nachI. kuTuMba para vizeSa lakSa na ApatA dharma para zraddhA rAkhatA. prabhudAsabhAI pAse dhana na hatuM paraMtu samyajJAna dhana eTaluM hatuM ke kyAMya kyAreya dInatAthI rahyAM nathI. khamIra ane kuzaLatAthI jIvyA che. mahesANA saMsthAmAM kAma karatA paNa 14-15 rUA. jevuM nAmanuM ja vetana laI varSo sudhI sevA ApI. pote dhanavAna na hovA chatAM kuzaLatAthI zuddha vyAvahArika ane dhArmika jIvana jIvyA che. potAnuM kuTuMba bahoLuM hatuM. Arthika paristhiti sAdhAraNa hatI chatAM koI kAmano badalo mAMgatA nahIM uparathI avasare zAsanahita mATe tana-mana-dhanathI ghasAtA. pote ja kAMI lakhatA tema paNa koI apekSA sAthe nahIM. basa lakhuM to kyAreka koI vAMcaze, na lakhuM to mAnavajAta pratye mArI bedarakArI gaNAya. Ama hajAro lekho koIpaNa jAtanA ArthikopArjananI apekSA vagara ja lakhyAM. lAkho lokonI AvatI kAlanI ciMtA karanAra A AtmAe kyAreya potAnI AvatIkAlanI ciMtA karI nathI ane AzcaryanI vAta e che ke pote kuTuMbanI bahu ciMtA karatA nahIM chatAM badhu sahajapaNe cAlatuM. vaLI puNyAtmAne evI patnI ane putro prApta thayA hatA ke teo paMDitajInI zrutajJAnanAM ajavALA 1 26 4 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 Arthika saMkaDAmaNamAM nirapekSabhAve sahakAra hato. potAnA parivAranA poSaNanI javAbadArI temanA zire hatI. Arthika mUzkelI khUba hatI chatAM jAhera saMsthAmAM vetana laI saMcAlaka tarIke na rahevuM e Adarzane kAraNe game teTalI vipatti chatAM te siddhAMtane vaLagI rahetA hatA chatAM koInI maherabAnI para jIvyA nathI. pote AkhI jiMdagI khAsa kaMI dhaMdho karyo nathI. koI vaitanika nokarI svIkArI nathI. potAnuM kartavya bajAvatAM temanA pratyenA rAgane laI jemane ThIka lAgyuM te ApyuM. temAMthI temane potAno nirvAha calAvyo. sarasvatInA A upAsake vidyAnuM dAna ja karyuM che. vidyAnuM kyAreya vecI nathI. A hatuM temanuM khamIra. emanA sAmAnya dekhAvane asAmAnya vyaktitva banAvavA emanI A eka ja viziSTatA paryApta hatI. - saumyatA paMDitajIno bIjo AMtarika guNa hato temanI saumyatA. pote niSpakSa, spaSTa nIDara lekhaka hatA. potAnA lekho dvArA sidhdhAMta virodhI rAjakIya nirNayone jabbara virodha karatA. satya khAtaranA temanA A virodhathI ghaNAM loko temano virodha karatA. samAjamAM aLakhAmaNAM thatAM koI temane saMkucita dRSTivALA kahetA, koI jhagaDAkhora vyakti tarIke gaNatA. A badhA maheNAM-ToNAMnuM viSa dhoLIne teo nIlakaMTha thayA. Ama chatAM teo koIne duzmana gaNatA ja nahIM. pote ajAtazatru hatA. virodhIo sAthe paNa atyaMta saumayatAthI vartatA. potAno svabhAva ekadama zAMta mahesANAmAM hatAM tyAre paMDitajIno saumyatA bharelo vyavahAra joI te lokone pazcAttApa thayo. potAnI bhUla samajAI ane page lAgIne pAchA gayA. paMDitajI koI sAthe carcAmAM utare to paNa saheja paNa gharSaNa na thavA de. dareka siddhAMtanI saumyatApUrvaka carcA kare. zrI zvetAMbara konpharansa sIdAtA zrAvakanI bhakti mATe sAdharmika phaMDanI yojanA karI zrI prabhudAsabhAIe enA virodhamAM lekha lakhyo ane lakhyuM ke zrAvako mATe AvuM phaMDa bheguM karI temanuM khamIra ghaTADAya che. pa. pU. AcArya naMdanasUrIzvarajI ma. sAhebane A vAta na gamI. badhAnI vacce zrutajJAnanAM ajavALA 127 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9191919 19 19 19 19 19 19 19 19 19 19 19 191 prabhudAsabhAIne temano lekha batAvI khUba tataDAvyA. chatAM prabhudAsabhAIe jarA paNa khoTuM na lagADyuM ane pU. AcArya mahArAja sAhebane kahe huM nirAMte ApanI pAse AvIza ane ApanI vAta samajavA prayatna karIza. A pachI paNa pUrvavata ja temanI pratyeno sadbhAva kAyama rAkhyo paNa manamAM jarAya roSa na ANyo. AvuM ghaNI jagyAe banatuM paraMtu paMDitajI Thapako gaLI jatAM paraMtu potAnI saumyatA gumAvatA nahIM. Agamane ja pramANa mAnanAra paMDitajIne paMDita sukhalAlajI, paMDita dalasukhabhAI sAthe matabheda hato paNa kyAreya manabheda na hato. virodhI guNano samanvaya paMDitajInA AMtarika guNonI khAsa vizeSatA e hatI ke paraspara virodhI gaNAtA guNo bhAgye ja sAthe jovA maLe paraMtu AzcaryanI vAta e che ke paMDitajInA jIvanamAM AvA paraspara virodhI keTalAMka guNo atUTa eksapathI sAthe ja rahetA AvyA hatA. jenuM paheluM udAharaNa che vidvatA ane namratA. pote aneka zAstronA abhyAsI, mahAna ciMtaka, lekhaka, zikSaka hovA chatAM taddana nAnA bALakanI jijJAsAne paNa saMtoSatA. bALa sAdhu bhagavaMtone atyaMta namratApUrvaka vaMdatA, bahumAna karatA. svayaM potAnI vidvattAno ullekha kyAreya na karatA. paraspara virodhI bIjuM udAharaNa che. paMDitajInI aliptatA ane vAtsalya zAsanahita e ja jenA jIvananI laganI hatI evA paMDitajIne potAnA bahoLA kuTuMbanI jarAya phikara na hatI. paMDitajI sAMsArika pravRttiomAMthI tadna alipta rahetA temanA kuTuMbanA badhA ja vyAvahArika prasaMgo temanA sALAo durlabhajIbhAI, dhIrUbhAIne bAbubhAI ja patAvatA. nAnA putra vasaMtabhAIne choDIne badhA ja putro-putrIonAM lagna-prasaMgo mAmAo dvArA ja ATopAyA. paMDitajInuM aliptapaNuM eTaluM svAbhAvika hatuM ke dIkarInA lagna samaye vidAyano prasaMga hato. paMDitajI lakhavAmAM mazagUla hatA. mAmAe AvIne kahyuM "prabhudAsa have lakhavAnuM baMdha karo, dIkarInA vidAyano samaya Avyo che' tyAre "cAlo AvuM chu'' ema kahI prasaMga pUrA karavA Ave ne pAchA lakhavAmAM parovAI jAya. pote ATaluM zrutajJAnanAM ajavALA 128 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 lakhANa lakhe paNa tenA pratye paNa kevI aliptatA? eka vakhata koI laghu lekhaka temanA mATe lakhyuM ke temanI bhASA-paddhati jarA vadhu spaSTa bane to sAmAnya jana turta grahaNa karI zake to paMDitajIe tUrta javAba Apyo ke mArA vicAro kendramAM rAkhIne bhale koI potAnI AgavI zailImAM te vicArone rajU kare. potAnA lakhANa pAchaLa nAmanI jarA paNa khevanA patisArika pravRttio sabhyonI saMbhAvo tyAre ja khAvA sAMsArika pravRttiothI alipta chatAMya atyaMta vAtsalyamaya temanuM hRdaya hatuM. badhA ja gharanA sabhyonI saMbhALa avazya rAkhatA. vahuone dIkarIonI jema prema ApatA. potra mAMdo paDyo tyAre jamavAnuM paNa bhUlI jAya. pautrone paNa dAdAnI thALImAMthI ja khIcaDI-dUdha khAvA joIe. gharanA sabhyo para koI baMdhana nahI. vaDIla tarIke dareka sabhyo sAthe khUba ja vAtsalyapUrNa vyavahAra karatAM kuTuMba bahAranI vyaktio sAthe paNa evo ja vyavahAra jaina sAdhusAdhvIjI bhagavaMto mATe pUjyabhAva to kharo ja paNa vAtsalyabhAva paNa eTalo. hRdaya to eTaluM kUNuM ke dAdAne AMgaNe dIkarI," "dAdAne AMgaNe oTalo. AvAM gIto pote gAya ne gAtA gAtA raDatA jAya. nIDaratA - prabhudAsabhAIe atyaMta noMdhapAtra kahI zakAya evo AMtarika guNa hato. temanI nIDaratA' prabhunA dAsa evA A prabhudAsane prabhu sivAya koIno Dara na hato. potAnA ATalA UMDA zAstra adhyayana pachI satyanI pratIti thayAno AtmavizvAsa temanAmAM pragaTa thayo hato. AthI jyAre koIpaNa saMsthA ke sattA zAstra virUddha kAyadAo ghaDe tyAre prabhudAsabhAI bilakula nIDarapaNe potAnA lekha dvArA teno virodha kare. bhikSukavero, bALadikSA virodha jevA aneka TharAvono virodha karatA. pariNAmanI paNa paravA na karatA. bhAratIya saMskRtine paNa hAni pahoMce tevA tatvone paDakAratA. te paNa ekale hAthe. videzIonI cAla vize khulle Ama lakhatA. (1) "hiMdustAna AbAda thaze, hiMdustAnanI prajA barabAda thaze" zrutajJAnanAM ajavALA 1 29 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAthamAM gayA te AjathI 16161616161616161616161616161616 A temanA vidhAna sAme khAsI carcA cAlI. virodho thayA. chatAMya prabhudAsabhAIe nIDaratAthI satyapakSane vaLagI rahyA. sahI levuM paNa sAcuM kahevuM ane pragaTa karavuM. popa pola chaThThA yurIsTIka khristI konpharansamAM bhAga levA bhArata AvavAnA hatA tyAre temanI para paMDitajIe popane bhArata AvatA aTakAvavA 6 pAnAM bharIne tAra karyo. saMskRtinA nAzano khullo Aropa hato. tAra sensara thayo to niDaratAthI te tAranuM lakhANa cAlu beThake dareka saMsada sabhyone ane khuda paMDita javAharalAla naherUnA hAthamAM pahoMcADyuM. kevA vikaTa saMjogomAM temane niDarapaNe potAnI vicAradhArA vahetI mUkI hatI? AjathI 50 varSa pahelA "saMtati niyamana' zabdano uccAra thatAM ja enI Arya saMskRti para AvI rahelI bhayaMkaratAno khyAla Apavo eTale, ardha pAgalamAM khapavuM chatAM evA vizeSaNonI upekSA karI bedhaDakapaNe potAnI vicAradhArA rajU karatA rahyAM. bhAratanuM bhAvi, Arya prajA, Arya dharma, Arya deza, vizva zAMti vagere aneka bAbato para potAnA pariNAmalakSI tulanAtmaka vicAro rajU karatA rahyA. jarUra lAge to muni bhagavaMtanI paNa bhUlo pratye temanuM dhyAna doratAM ane game tenA prasiddha, vidvAna ke dhanavAna zreSThI dharma viruddha ke saMskRti viruddha kArya kare ke vicAro vyakta kare to prabhudAsabhAI teno virodha karI sanmArge prasthApita karavA prayatna karatA. temanI zAsana pratyenI ane saMskRti pratyenI niHsvArtha aDaga bhaktimAMthI ja temano A nIDaratAno guNa pragaTa thayo hato. zrutajJAna taraphano gADha prema (2) zrutajJAna eTale "zabdo lekha sahite zrutajJAna" paMDitajInA jIvanane sArthaka karI ApanAra eka zreSThatama guNa hato. paMDitajIno zrutajJAna taraphano pragADha prema paMDitajI vidyopAsanA yukta jIvana eTale pragADha zrutabhaktino avirata mahAyajJa. 82 varSanA temanA jIvana para daSTipAta karIe to jaina dharmanA paMDito ane zikSakonI karimAno khyAla Ave che. emaNe sAdhu-sAdhvIjIne temanI AgavI zailIthI abhyAsa karAvyo. keTalAyanA e jJAnadAtA upakArI gurU banyA. zrutajJAnanAM ajavALA - 1 30 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 keTalAMka zrAvaka-zrAvikAoe temanI pAse bhaNIne dIkSA aMgIkAra karI to keTalAkane temanI pAsethI jene dharmanuM gahana jJAna prApta thayuM. emaNe aneka dhArmika zikSako taiyAra karyA ane e rIte jIvanabhara dharmadarzananA jJAnano mahAyajJa karatA rahyAM. A rIte paMDitajI jenadarzananI eka jIvaMta yunivarsiTI samAna hatA. nyAya, vyAkaraNa, tattvajJAna, dravyAnuyoga, karmasAhitya jevA gahana viSayomAM paMDitajIne evI vidvatA hatI ke agharAmAM agharo prazna teo ukelI ApatA. anupama jJAna, utkaTa zAsana prema, dhArmika zikSaNa ApavA mATe lIdhelo bhekha. A badhI bAbato paMDitajInA jIvanamAM temanA zrutajJAna taraphanA premanA lIdhe sahajapaNe gUMthAI gaI hatI. mahesANAnI zrI yazovijayajI jaina saMskRta pAThazALAmAM abhyAsa karAvanAra paMDitajI svayaM pAThazALA banI gayA. jIvananA aMta sudhI sAdhu-sAdhvI-zrAvaka-zrAvikAonA dhArmika abhyAsa mATe satata ciMtA sevatA hatA. pote abhyAsa karAvavAmAM eTalA otaprota thaI jatA ke samaya bhUlIne kalAkonA kalAko sudhI bhaNAvatA rahetA. jinAgamo mATe paMDitajI kahetA ke jinAgamo zrutajJAnano bhaMDAra che. AgamonI bhASAnA zabdonI paribhASA ghaNI gUDha che. tenI racanA zailI kaLAmaya adbhuta che. jenI tulanA jagatanA koI sAhitya sAthe thaI zake nahIM ane tenI racanA zailInuM jJAna svataMtra abhyAsa vinA thaI zake nahIM. zrutajJAna taraphanA A ahobhAvane kAraNe paMDitajI potAnA lekho dvArA vAraMvAra jaina saMghane A Agamo lAMbo kALa kema rahI zake te mATeno prayAsa karavA vinaMtI karatA. mahemAnagati Ameya saurASTravAsIonA mahemAna thavuM e jIvanano eka lhAvo che. saurASTranA A khamIravaMta prabhudAsabhAInI mahemAnagati adbhuta hatI. AMgaNe padhArelA mahemAnonuM svAgata? e to Atithya mANyuM hoya te ja jANe. nAnAmAM nAnA bALaka atithine svayaM sAme besIne jamADe. mahemAnone jarAya uNapa na Ave enI keTalI kALajI? keTalI ciMtA? mahemAna eka divasa rahe ke paMdara divasa rahe, AtithyamAM kazoya zrutajJAnanAM ajavALA 131 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 pharaka nahIM jarAya kaMTALo nahIM, mahemAnane vaLAvavAnA hoya tyAre te gADI cUkI na jAya te mATe pote AkhI rAta jAge. dIrdhadaSTi paMDitajI jyotiSI na hatAM. UMDA abhyAse temane ciMtaka banAvyA hatA. vartamAna paristhitinuM teo potAnA ciMtana dvArA spaSTa vizleSaNa karI zakatA. A vizleSaNamAMthI janma thayo dIrghadRSTino! prabhudAsabhAIne dIrdhadaSTi tarIkenuM upamAna ja prApta thayuM hatuM. Aje dezamAM je banI rahyuM che tenA mULanI zodha, ciMtana, manana, nirIkSaNa ane pravRtti ane pariNAmano sUkSma dRSTithI vicAra paMDitajIe 70 thI 80 varSa pahelA karyo hato. pote AjhAdInI caLavaLamAM bhAga lIdho ane gorA lokono prapaMca temane khyAlamAM AvI gayo. jena darajjAnA A puNyAtmAe jene mahAsaMskRti ane bhAratanI mahAsaMskRtinA vinAzanA bIja temAM joyA ne tethI bhAratIya janone DhaMDhoLavA lakhavA mAMDyuM, navuM baMdhAraNa saMskRtinA prANane dabAvI denAruM che, nirbaLa karanAruM che. khristI dharmanI carca saMsthA dvArA ghaDavAmAM AvelA ane pazcimanA rASTro dvArA amalamAM mUkavAmAM AvelA vinAzaka kAvatarAnA mULane temane sauprathama pArakhyuM hatuM. paMDitavarya zrI prabhudAsabhAIe koI najumI jema potAnA kAcanA goLAmAM bhUta, vartamAna ane bhaviSya spaSTatAthI jue te rIte paMDitajIe A kAvatarAne jovuM. rASTrIya ane naitika prakaraNo sAthe chellA pAMcaso varasamAM pUrvanA dezonA dharmo tathA mokSalakSI saMskRtine mULamAMthI uDaDAvA racAyelAM SaDayaMtro hUbahU citAra temaNe 65 varSa pahelAthI Alekhela che. je Aje prajA pratyakSa anubhavI rahI che. potAnI dIrghadRSTi dvArA dekhAtI badhI ja vAtone pote "pAgala'mAM khapI neya A daSTAe potAnA lekhana dvArA pragaTa karI. bhArata sAmenA AkramaNonI vAta karI potAnI dIrghadRSTithI karelI AgAhI Aja jyAre satya TharI rahI che. tyAre A dIrdhadaSTinA guNane jo samAje samayasara pArakhyo hota to vinAzanA vamaLane thoDo haDaselo to jarUra mArI zakAyo hota. saMskRti - prema zrutajJAnanAM ajavALA 1 3 2 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 bhAratanI AkhI saMskRti, dharma, artha, kAma ane mokSa e cAra purUSArthanA cokaThAmAM goThavAyelI che. (3) "dharmAthe kAme mokSANA-Arogya mUlabhUtamama" paMDitajI mAnatA ke A cAra puruSArtha dvArA banelI je jIvana vyavasthA te saMskRti. paMDitajI raMge raMgamAM vaselo AMtarika guNa hato. temano "AryasaMskRti taraphano prema AryasaMskRti pratye hRdayathI ahobhAva. A saMskRtinI temanI eTalI cAhanA hatI ke AryasaMskRtinA ghaTakone bahAranA tattvo chinna bhinna na kare evI potAnI tamannA lIdhA 80 varSanI UMmare 23 varSanA yuvAnanI jema kAma karatA. saMskRti para jyAre jyAre bahAranA tattvo dvArA ghA paDatA tyAre samAjane jAgRta karavA khUba lakhata tathA prakAranA zArIrika kAraNe UbhA UbhA rAtre traNa-cAra vAge potAnI sUkSma vicAradhArA kalama dvArA kAgaLa para AlekhatA I.sa. 1950mAM jyAre navuM rAjya baMdhAraNa amalamAM AvyuM tyAre temaNe kaheluM ke cAra puruSArthanI saMskRtivALuM ApaNuM baMdhAraNa sonA jevuM che. je prajAnuM sArApaNuM, satvazIla ane sadAcArane TakAvI rAkhI zake. teo kahetA rAjAzAhI vadhAre sArI hatI, kAraNake rAjAo AryasaMskRtine poSaka rAjya calAvatA hatA. prajAne putravata mAnI temanuM pAlana karatA hatA. bhAratanI paurANika prathAo, vyavahAronuM sthAna jyAre jyAre parivartana thatuM tyAre temanuM dila khUba dukhAtuM. mahesANAmAM sTezane utarato mAla pahoMcADavA so gADAM kAma karatAM. tenI jagyAe eka khaTAro Avyo tyAre teozrIe kahyuM "bhAratanAM bALakonA moDhAmAMthI dUdha, dahIM, chAza, ghI AMcakI levAnI yojanA UbhI thaI. potAnA AryasaMskRti taraphanA premanA lIdhe paMDitajIe e saMskRtine bacAvavA potAnI kalama nIcovI kADhI che. jyAre jyAre saMskRtino nAza thatAM joyo che tyAre pote pArAvAra vedanA anubhavI che. svayaM zArIrika duHkha anubhavIne paNa prajA samakSa saMskRtinA rakSaNAtmaka vicAro bahoLA pramANamAM mUkavA prayatna karyo. zrutajJAnanAM ajavALA 1 33 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 ' pe pe pe 9 90 9 TUMkamAM teo bhAratanI saMskRtinA ajoDa puraskartAnI pratikRti sama hatA. samyaktva prabhudAsabhAInA badhAM ja AMtarika guNonA zikhara upa2 sonAnA kaLaza jevo temano guNa hato. temanuM zuddha, aDaga samyaktva pa. pU. zrI kAMtivijayajI mahArAja zrI paMDitajInuM jIvana joI kahetA "prabhudAsabhAInA jevuM samyagadarzana prApta karavA haju amAre keTalAya bhavo karavA paDaze.''. 'dAdA' tarIke prasiddha vayovRdhdha vakhatasiMhajI darabArazrIe temane jaNAvyuM ke dhArmika bhaNavAne badale aMgrejI bhaNyo hota to, sArA berIsTara tarIkenI khyAti maLata''. tyAre A zuddha samyaktvI AtmAe javAba Apela ke ApanI dhAraNA pramANe badhu thAta paraMtu satyanI najIka AvavAne badale satyathI dUra javAnuM thAta. temanA AtmAmAM paramAtmabhAvanuM tattva (adhyAtma) eTaluM UMDu utaryuM hatuM ke pAchalI jepha avasthAmAM, zarIranI bimAra hAlatamAM paNa rAtre besI zakAya nahIM tevI UbhA UbhA savAre cha vAgyA sudhI lakhyA kare. jaina zAsananA tamAma pratiko taraphanuM temanuM bahumAna Azcarya upajAve tevuM hatuM. eka eka pratikano kevo talasparzI abhyAsa ? te sivAya ATaluM bahumAna zI rIte pragaTe? nAnAmAM nAnu sAdhu mahAtmA taraphano temane pUjyabhAva e to jANItI vAta che. temanI pAse adhyayana karI rahelA sAdhu mahAtmAnI sAme paNa teo kadI Asana para guru adhikArathI beThA nathI. jamIna para ja besavAnuM. pUjya sAdhvIjI saMsthA pratyeno guru-bahumAna bhAva prazaMsApAtra hato. sanmArgamAM ane zuddha tatvomAM zraddhA anupama-akATya hatI. pote zAstrAbhyAsI ane vidvAna hovA chatAM paryuSaNAdimAM koI vakhata sAdhAraNa Tabo vAMcanAra sAdhu bhagavaMta hoya to paNa temanuM vyAkhyAna zraddhApUrvaka sAMbhaLatA ane uccAratA ke vyAkhyAnanA zabdanI kiMmata nathI paNa paramatyAgInA mukhe uccArela zabdanI kiMmata che. TUMkamAM paramamUrtivaMta zrAvakane chAje tevA zraddhAzIla zrAvaka hatA. vaLI teo aDaga siddhAMtavAdI paNa hatAM. 'phUlachAbe' zatruMjaya ArohaNa spardhA yojI hatI. AnAthI zatruMjayanI zrutajJAnanAM ajavALA 134 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAthe ja 16161616161616161616161616161616 AzAtanA thavAno pUro bhaya hato. pU. dharmasAgarajI upAdhyAya tathA pU. pUrNAnaMda sUrizvarajI ma.sAheba tathA pU. AcArya vi. phIkAra sUrIzvarajIno sahakAra laI paMDitajIe samagra bhAratamAM virodha patrikAo mokalI ApI ane saunA sahakAra sAthe A manoraMjana spardhA aTakAvI tIrthAdhirAja zatruMjaya para AzAtanA thatI aTakAvI. bhagavAna mahAvIranI 2500mI ujavaNIno prathama virodha karanAra paMDitajI hatAM. temane IMdirAjI je kahyuM ujavaNI zrI saMgha ja karaze. sarakAranI dakhalagIrI bhAvimAM nukazAnakAraka thaze evuM emane lAge che. paMDitajI A zuddha zraddhAnA guNathI ghaNA AcArya mahArAja sAhebo paNa temanI prazaMsA karatA. temane bahumAna ApatA. zAsananA keTalAya prasaMgomAM ekabIjA samudAyanA AcAryo sAthe vicAra vinimaya karavo hoya to prabhudAsabhAI teonI sAMkaLarUpa hatAM. vi.saM. 1990mAM muni saMmelanamAM ane bIjA ghaNAM prasaMgomAM pa. pU. AcArya vijaya nemisUrizvarajI mahArAje temano upayoga karyo che ane temanI salAha lIdhI che. pa. pU. AcArya vijaya vallabhasUrizvarajIe paMjAba, gujarAtavALA gurukulanI sthApanA karI tyAre tenA prAraMbhamAM zuM vyavasthA karavI ane gurukuLa kevI rIte calAvavuM tenI samAja ane vyavasthA mATe prabhudAsabhAIne bolAvyA hatA. tenI temaNe pUrNa goThavaNa karI ApI hatI. pa. pU. AcArya vijayanItisUrIzvarajIno temanA upara mahAna upakAra hato. paMDitajIe paNa temanA sAdhuone abhyAsa karAvyo hato. AcArya bhagavaMta svargavAsa pAmyA tyAM sudhI teonA nikaTavartI hatA. pa. pU. sAgarAnaMdasUrIzvarajInA navasmaraNonI gaNanAne bhAvavibhora banI sAMbhaLatA. vija rAmacaMdrasUrIzvarajInI sAthe khUba nikaTatA hatI. Ama eka nahIM paNa dareka samudAyanA AcArya bhagavaMto ane teonI sAthe vicAra vinimayamAM vizvaniya sthAna dharAvatA. dareka samudAyanA vicAra vinimayamo vizvAsa bhAjana hatA. potAnA jIvana daramyAna evI suvAsa phelAvI hatI ke u. dharmasAgarajI gaNi, pU. paM. kAMtivijayajI gaNi, pU. paM. abhayasAgarajI, zrutajJAnanAM ajavALA 1 35 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 90 9 pU. munizrI caMdrazekhara vijayajI vicAronI dizAmAM temane potAnA pitAguru mAnatA. temanA jIvana vicAronI AkarSAyela gRhastha varga paNa ocho nathI. zeTha zrI kasturabhAI, zeTha zrI jIvanalAla pratApazI, kalakattA nivAsI choTemalajI surANA, kanaiyAlAla vaidya, DaoN. kAmadAra, mohanalAla cunIlAla ghAmI, mAstara goradhanadAsa vagere bahoLo varga che. zAsananA aneka praznomAM potAnA puNyakarma pramANe te te pUjyone ane nAyakone maLI zakya karI chUTavAmAM kadI pAchI pAnI karI nathI. amadAvAdanA saMmelana vakhate pUjyo vacceno eka tAra Ubho karavA ane zramaNapradhAna zAsananI aDIkhama paddhatinuM rakSaNa karavA nAdurasta tabiyate paNa AkhI rAta ekalA TeksImAM pravAsa karI amadAvAda pAlItANA kheDyuM hatuM. Ama zAsana pratye, saMgha pratye, sAdhu bhagavaMto pratye, hRdayamAM aviratama prema hato. jaina dharma ane tIrthaMkara paramAtmA pratye avicala zraddhA hatI. pote mAMdagInA divaso daramyAna vizva kalyANakAra vizvopakArI tIrthaMkara, bhagavAnanI pUjAthI vaMcita na rahe te mATe temanA ratnajyota nivAsasthAne gRhamaMdira banAvI nitya dravya-bhAva pUjA ullAsathI karatA. prabhudAsa 'kharA arthamAM prabhunA dAsa hatA.' zAsana-saMghanI avadazA jotAM tyAre kahetA mane hajAro vIMchI eka sAthe DaMkha detA hoya tevI tIvra vedanA pratikSaNa thAya che.'' jIvananI aMtima kSaNa sudhI zAsana prema jIvaMta hato. AvA paMDitajIno guNAnuvAda karatA temanA ziSyagaNe temane nIcenA vizeSaNothI navAjyA hatA. (6) talasparzI sukSmaciMtaka, sAkSara---- varSa, zAsanarAgI tattvaciMtaka, dIrghadarzI, sAkSAra vidvAna, paMDita ratna, satyahita ciMtaka, sUkSma vicAraka, bhAratIya saMskRtinA pratika, jaina siddhAMta marmakSa, nazArdula, vizva hitecchI, mahA vicAraka, anya darzaka. Ama paMDijI dharmaniSTha, dRDha zradhdhALu, sUkSma vicAraka, dIrgha darzI, tattvaciMtaka, zAsanarAgI, zuddha jaina, sagRhastha, AryasaMskRtinA jJAtA vizvahita ddaSTA dhArmika mahApaMDita purUSa hatA. mahA vidvatA sabhara purUSa hatA. zrutajJAnanAM ajavALA 135 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jarmana vidvat tripuTI (harmana yAkobI, spriMga, AlsaDropha) - 97 "I tell my countrymen that the principles of the Jain Dharma and the Jain Acharyas are sublime and that the ideas of the Jain dharma are lofty. The jain literature is superior to the Buddhistic literature. As I continue to study the Jain Dharma and its literature my fascination for them keeps increasing." Johunnes Hurtell (Germany) DaoN. jitendra bI zAha - "huM mArA derAvAsIono jaNAvuM chuM ke jainadharmanA ane jainAcAryonA siddhAMto divya che. te kAraNe jainadharma ucca koTino dharma che. jainadharmanuM sAhitya bauddhadharmanA sAhitya karatAM ghaNuM ja caDiyAtuM che. huM jema jema jainadharmanA sAhityano abhyAsa karato jAuM chuM tema tema huM jainadharma pratye vadhu ne vadhu AkarSita thato jAuM chuM.'' A vidhAna jarmana dezanA vidvAna jahonsa hArTalanuM che. teoe aneka sthaLe jainadharma sAhitya ane siddhAMttanAM bharapeTa vakhANa karyA che. jarmananA dezanA vidvAno 19mI sadInA madhyabhAge bhAratIya sAhityanA adhyayana tarapha vaLyA hatA. sara vilyama jemse sarva prathama saMskRta bhASAno abhyAsa karyo ane pachI kALidAsanA abhijJAna zAkuntalano aMgrejI anuvAda prakAzita karyo. tyArathI ja yuropanA vidvAno bhAratIya sAhityanA adhyayana tarapha DhaLyA ane pachI to teone jaina sAhityano paNa paricaya thato gayo. AthI tyAM jainadharmanuM adhyayana adhyApana zarU thayuM te Aja paryanta cAlu che. videzamAM jainadharma : jainadharmano pracAra-prasAra videzamAM thavA aMgenA sahuthI prAcIna zrutajJAnanAM ajavALA 136 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAsvIyanasI 90 98 90 9 ullekho boddha graMthomAM maLe che. bauddha sAhityamAM jaNAvyA anusAra zrIlaMkAmAM bauddhadharmano praveza I. sa. pUrve trIjI zatAbdImAM samrATa azokanA putra-putrI mahendra ane saMghamitrAthI thAya che. temaNe tyAM bauddhadharmano pracAra zarU karyo. te pUrve tyAM jaina vastI hovAnA ullekho maLe che. jo ApaNe nepALane alaga deza gaNIe to neminAtha ane mallinAtha bhagavAnanI janmakalyANaka bhUmi nepALamAM hovAnI mAnyatA jainadharmanuM adhyayana karatA vidvAnonI che. bhadrabAhu svAmIe nepALamAM rahIne mahAprANa yoganI sAdhanA karI hatI. tevA ullekho paNa prApta thAya che. alTrAkana raziyA soviyata yunayananI mulAkAta jainamuni maNibhadre lIdhI hovAnI noMda raziyAnA, DukobArasI nAmanA abhyAsI grupe karI che. Ijipta, bebilona, elekjhAnaDriyA, grIsa, svIjharalenDa, jarmanI, IMglenDa, amerikA, DenamArka Adi dezonA saMgrahAlayomAM jainadharmanI mUrtio, zilAlekho, tAmrapatro, citro dastAvejo saMgrahAyelA che. jethI tyAMnA loko paNa jainadharma vize yatRtkiMcita jANatA hovAnuM mAnI zakAya. sane 1892mAM zikAgomAM vizvadharma pariSadanuM Ayojana thayuM tyAre jainadharmanA pratinidhi tarIke vIracaMda rAdhavajI gAMdhI gayA hatA. temaNe jainadharma vize prabhAvazALI pravacana ApyuM hatuM. ane tyAra pachI temaNe amerikA tathA yuropanA vibhinna dezomAM jainadharmanA pravacano ApyAM hatAM. tethI tyAMnI prajA paNa jainadharmanA paricayamAM AvI hatI. - jainadharmanA gRhastho mULe vyavasAyI hovAne kA2Ne sAgara kheDatA hatA. teo AphrikA ane anya dezomAM jatA AvatA hatA. A kAraNe tyAM paNa jaina dharmano pracAra thayo. motIzAha zeThano cInamAM vyavasAya hato. teo avAranavAra cIna jatA AvatA ane jainadharmanI vAto karatAM tethI temanA grAhako paNa jainadharmathI paricita banyA hatA. temaNe tyAM jaina tIrthaMkaranI pratimA sthApita karyAnA ullekha maLe che. gaI sadInA madhyabhAge ghaNA jaino vidyAbhyAsa karavA tathA vyavasAya mATe AphrikA, yuropa, IMglenDa, amerikA, jApAna gayA ane tyArabAda tyAM ja sthAyI thayA. tethI teo tyAM jaina maMdironuM nirmANa paNa karyuM che. zrutajJAnanAM ajavALA 137 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 atyAre amerikAmAM 60 jaina senTara ane 27 jaina maMdiro che. IMglenDamAM cAra jaina maMdira che. nairobI, jApAna, thAIlenDa, sIMgApora Adi dezomAM jaina maMdira che. ane bIjA aneka dezomAM jaina maMdironuM nirmANa thaI rahyuM che. Ama videzamAM uttarottara jenadharmano pracAra vadhI rahyo che. vartamAnamAM to jainadharmanA ahiMsAnA siddhAntane kAraNe tathA anekAntavAda jevA anya siddhAntone kAraNe jainadharmanA siddhAntonuM adhyayana AkhA vizvamAM cAlI rahyuM che. ahIM ApaNe vizeSe karI jarmananA vidvAnonA jainadharmanA viziSTa abhyAsa aMge vicAraNA karIzuM. videzamAM adhyayananA viSayo : yuropiya vidvAnoe bhAratIya vidyAnuM adhyayana zarU karyA pachI bhASA ke viSayano bAdha rAkhyA vagara kheDANa zarU karI dIdhuM hatuM. chellA 150 varSanA ItihAsa upara najara nAkhIe tyAre atyaMta Azcarya upaje tevuM vipula mAtrAmAM kAma thayeluM jovA maLe che. teoe saMskRta, prAkRta, pAli, apabhraMza ane bhAratanI prAdezika bhASAmAM racAyela sAhitya para kAma karyuM che. temanA saMzodhananA mukhya viSayo saMskRti, sAmAjika paristhiti, etihAsika bhASAzAstra, uccAraNa zAstra, samIkSita graMthasaMpAdana, pramANabhUta itihAsa, darzanazAstra, dharmo, vaidikadharma, hiMdudharma, zaivasiddhAnta, vaiSNava paraMparA, jainadharma, bauddhadharma, zIkhadharma, yahudI dharma, pArasIdharma, khristIdharma,IslAma dharma ane pachI A badhA viSayo sAthe vijJAna kalA, ane sthApatya paNa joDAya che. Ama ApaNA dezanI vidyAnuM khUba ja UMDANapUrvaka adhyayana karI yuropiya vidvAnoe prakAzana karyuM che. yuropanA vidvAno : pUrve jaNAvyuM te mujaba vilyama jonsa (1748-1794)mAM bhAratIya vidyAno abhyAsa saMzodhanano prAraMbha karyo. tyArabAda samagra yuropamAM bhAratIya vidyAo bhaNavA vizenI ruci uttarottara vadhatI gaI che je Aje paNa jIvaMta che. kula 56 thI paNa vadhu moTA gajAnA vidvAnoe ghaNuM badhuM kAma karyuM che. temanA kAmonI sUci taiyAra karavAmAM Ave to eka moTo graMtha taiyAra thAya. temAnA keTalAMkanA nAma ahIM ullekhanIya che. (1) zrutajJAnanAM ajavALA 138 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 jahonsa harTala (1872-1955), (2) meksa myulara (1823-1900) (3) vihema jIgara (1856-1943), rIcArDa pizala (1849-1908), morisa vinTaranistra (1863-1937), oTovona boIthaliMga (18151904), harmana yAkobI (1850-1935), zubiMga volTara (18811969), luDavIMga AlsaDorpha (1904-1978), bruna, bolI, temaja vevara, golDamisTara, tathA baMsIdhara bhaTTa, caMdrabhANa tripAThI, Adi bhAratIya vidvAno che jemaNe bhAratIya vidyA ane vizeSa rUpe jaina dharma upara khUba ja gaMbhIra adhyayana karyuM che. ahIM ApaNe harmana yAkobI, zUjhiMga ane AlsaDrophanA jIvana ane kArya aMge saMkSipta paricaya karIzuM. harmana yAkobI teo jarmana vidvAna hatA, jemaNe bhAratIya dharmanA vividha pAsAo upara kAma karyuM che. temanuM mukhya kAma jaina dharma upara che. harmana jyorja yAkobI 3-2-1850mAM koIla-kolona ( jarmanImAM janmyA hatA. teoe hAIskUlano abhyAsa potAnA gAmamAM karyo hato ane tyArabAda barlIna gayA. tyAM temaNe gaNitazAstrano abhyAsa karyo. tyAM ja temaNe pro. vebara ane pro. golamIsTara pAse saMskRta bhASA ane tulanAtmaka bhASA zAstrano paNa abhyAsa karyo. temaNe 1872mAM on. the origins of Indian Astrology's Term Hora' al ayu upara saMzodhanAtmaka zodha-nibaMdha lakhI barlina yuni.mAMthI Ph.D.nI DigrI prApta karI. tyAMthI teo eka varSa mATe laMDana gayA ane pachI 187374mAM teo jyorja bUhalaranI sAthe bhAratanI mulAkAte AvyA. A mulAkAte temanA jIvanamAM khUba ja agatyano bhAga bhajavyo. teo rAjasthAna gayA jyAM temaNe aneka hastaprata bhaMDAronI mulAkAta lIdhI ane jaina munionA paricayamAM AvyA. aneka hastaprato paNa bhegI karI. bhAratathI jarmanI pAchA pharyA bAda temane 187pamAM prophesaranI padavI maLI. temaNe yusTara yuni.mAM ane KielmAM prophesara pada upara sevAo ApyA bAda 1889mAM koyala pAchA pharyA. 1913-14mAM teo punaH bhArata AvyA. 1922mAM nivRtta thayA. 19-10-1937mAM avasAna pAmyA. teo bhAratIya vidyAnA prakrAMDa vidvAna vebaranA ziSya hatA. zrutajJAnanAM ajavALA 1 39 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 kArya harmana yAkobIe ghaNAM jaina graMtho saMpAdita karyA che. jaina graMthonA jarmana bhASAmAM tema ja agrejI bhASAmAM paNa anuvAdo karyA che. temanAM kAmonI noMdha nIce mujaba che. 1) Zwei Jainastotras Indische studien - 1876. 2) Kalpasutra of BhandrabahuprastAvanA, noMdho ane saMskRta-prAkRta zabdasUci sAthe. Leipzig - 1879. [3) Kalakacarya - Kathanagam saMpAdana-anuvAda Journal of the German Oriental Society - 1880 4) the Ayarmga Sutta of the Svetambara Jains. Pali Text Society - London - 1882. 5) the Sthaviravali Charita or Parisistaparva by Hemchandra - Bibliotheca Indica- 1883-1932 anuvAda 1) AcArAMga sUtra Sacred Books of the East - 1884 2) kalpasUtra 3) uttarAdhyayana sUtra Sacred Books of the East - 1885 - 4) sUtrakRtAMga sUtra potAnAM prakAzano 9) Selected stories in Maharastri - Leipzig - 1886 - A pustakamAM temaNe prAkRta bhASAnuM vyAkaraNa ane zabdasUci paNa ApI che jenA kAraNe A pustaka mahArASTrI prAkRta bhaNavA mATenuM eka mahattvapUrNa pustaka gaNAya che. 2) upamitibhavaprapaMcakathA - siddharSi Bibliothera Indica - 1901-14 3) haribhadrasUrinI samarAIaikahA (bIjI AvRtti) 4) vimalasUri kRta paumacariyuM - 1914 temaNe bhAratanA pravAsa daramyAna be apabhraMza kAvyo zodhI kADhyA, zrutajJAnanAM ajavALA 140 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 jenI jANakArI mAtra vyAkaraNagraMthomAM AvatA uddharaNo dvArA ja maLatI hatI. te dhanapAlanI bhavisattaya kahA ane sanatakumAra caritam. A banne graMthonuM temaNe saMpAdana karyuM ane 1918-1921mAM te prakAzita thayAM. A sivAya temaNe jainadharma viSayaka aneka zodhalekho lakhyA che. te lekhonuM kada paNa eka-eka svataMtra pustaka jeTaluM vistRta thAya tevuM che. temaNe jainadharmano ja abhyAsa karyo hato tevuM na hatuM, temaNe gaNitazAstra ane prAkRtika vijJAnano paNa gaMbhIra abhyAsa karyo hato. temanA keTalAMka kAmonI sUci nIce mujaba che. 1) Methods and tables for verifying Hindu dates, Ththis, Eclipses, Nakshatras etc. (Bombay - 1888) 2) the computation of Hindu dates in the Inscriptions (1892) 3) Tables for calculating Hindu dates in true local time (1894) 4) the Planetary Tables (1912) A traNeya lekha (Epigraphia Indica)mAM chapAyA che, 5) Age of Veda in festschoift for Rudolf Roth. 6) On the Antiquity of Vedic culture - Journal of the Royal Asiatic Society (1908) temaNe vyAkaraNazAstra ane vyutpatti zAstra upara paNa kAma karyuM che. Compound and subordinate clauses, studies in the development of Indo-European Language. Bonn (1897). temaNe mahAkAvyo, purANo ane kathAo para paNa kAma karyuM che. 1) the Ramayana, History and contents with a concordance of the Priuted Recensions. Bonn-1983 2) Mahabharat - 1903 temaNe kAvyazAstra ane sauMdaryazAstra para paNa lekho lakhyA che. 1) Dhavni the soul of poetry Dhvanyaloka Leipzig zrutajJAnanAM ajavALA 1 41 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 - 1903. 2) Early History of Alamkaras' astra - 1930 darzana zAstramAM temane hiMdu, nyAya ane vaizeSika darzanamAM vadhu ruci hatI. temaNe yogazAstrano paNa abhyAsa karyo hato. temaNe tarka, yukti, anumAna Adi vize suMdara vivecana karyuM che. sAMkhya-yoga karatAM bauddha darzananA siddhAMto maulika che te aMge paNa temaNe vistRta nibaMdha lakhyo hato. The Origin of Buddhism from Samkhya - yoga (1896) temaNe bhagavadgItA upara paNa gaMbhIra vicAraNA karI che. IzvaravAda ane sarvavyApakavAda upara temaNe lakhyuM che. vaLI temaNe yogazAstranA siddhAntonA mULa aMge paNa saMsodhanAtmaka lekha lakhyo hato je 1929mAM goTiMgana ekeDemimAMthI prakAzita thayo hato. A badhA ja vidrahmogya lekhonI sAthe sAthe temaNe sAmAnya janane upayogI thAya tevA graMtho paNa teyAra karyA hatA. temAMnA keTalAka che. Light of the orient - 1922 temaNe Encyclopedia of Religion and Ehtics mATe ghaNAM adhikaraNo lakhyAM, temaja Concept of God in Indian. Philosophy nAme 1923mAM lekha lakhyo. A lekhamAM temaNe vedathI mAMDI darzanazAstramAM IzvaranI vibhAvanA aMgenI carcA karI che. Ama harmana yAkobIe AjIvana vidyAsAdhanA karI vizALa sAhityanuM nirmANa karyuM che. temanI vidyAsAdhanA ane jaina sAhityanI sAdhanAne kAraNe jaina saMgha taraphathI jainadarzana divAkaranI padavIthI temane navAjavAmAM AvyA hatA. yuropanA bhAratIya darzana zAstranA niSNAta vidvAna phAuvAlbare temanA lekhonuM saMpAdana karatAM jaNAvyuM che ke temanA keTalAMka saMzodhano utAvaLiyAM, keTalAMka satya ane tema chatAM badhAM ja lekho-saMzodhano mahatvapUrNa ane vicArottejaka tathA preraka che. harmana yAkobInI jene sAhityanI sevAne jeno bhUlI zake tema zrutajJAnanAM ajavALA 142 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 90 9 90 90 33 nathI. te vakhate sAmAnya rIte manAtuM hatuM ke jainadharma bauddhadharmanI zAkhA che. A matanI temaNe AlocanA karI ane kalpasUtranI mULa AvRttinI prastAvanAmAM temaNe siddha karyuM ke jainadharma e bauddhadharmanI zAkhA nathI paNa eka svataMtra dharma che. zrI mahAvIra svAmI bhagavAna zrI buddhanA samakAlIna hatA. sane 1879mAM prakaTa thatAM te hakIkata sAme vidvAnoe thoDo virodha pragaTa karyo paNa aMte temAM batAvela abhiprAyo sAmAnya rIte sarvatra svIkArAyA. uttarAdhyayanA ane sUtrakRtAMganA aMgrejI anuvAdanI prastAvanAmAM temaNe jainadharmanA ItihAsanA sAmAnya prazno carcyA che. sane 1893mAM temaNe tatkAlIna mAnyatAthI paNa vaidika saMskRti vadhu prAcIna che te dalIlo dvArA siddha karI batAvyuM. jANItA ItihAsavid mohanalAla dalIcaMdra desAI jaNAve che ke A vidvAne jainadharmanA ItihAsane chaNIne vaidika-brAhmaNa dharma temaja bauddhadharma sAthe tulanA karIne jainadharma saMbaMdhI je bhramaNAo hatI te akATya pramANo ApI dUra karI che. te mATe Akho jaina samAja temano atyaMta RRNI che. volTara zUbiMga - (1881-1969) Walter schubring enriched Jainology and Prakrit studies with his vast contributions. It was owing to his untiring efforts that the Jain canon was made known to scholar. arthAt volTara zUspriMge potAnA atyadhika yogadAnathI jainavidyA ane prAkRtavidyAne samRddha karI ane temanA athAga prayatnone kAraNe jainAgamo vizvabharanA vidvAnomAM jANItA banyA. zUbrigano janma 10-12-1881mAM lyUbeka (Luebeck) jarmanImAM thayo hato. temanA pitA tyAMnI prasiddha zALAnA AcArya hatA. teoe uccatara abhyAsa myUnacena yuni. tathA sTrAsabarga yuni. mAM karyo hato. te jamAnAnA suprasiddha prakAMDa tejasvI vidvAno vebara, pizala, yAkobI loyamAna, temanA gurujano hatA. temaNe kalpasUtra upara kAma karyuM ane te upara pIeca.DI.nI DigrI maLI hatI. (1904)A zodhanibaMdhanuM aMgrejI bhASAMtara bargese karyuM hatuM ane te 1910mAM InDiyana enTIkverImAM zrutajJAnanAM ajavALA 143 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e se e pe 90 90 0 0 0 0 0 0 0 0 2 chapAyuM hatuM. zUspriMge 1904 thI 1920 sudhI royala pruziyana sTeTa lAyabrerI-barlinanA vidyAkIya-graMthapAla tarIke sevAo ApI. tyAM temaNe jaina hastapratonA vistRta sucipatro (keTaloga) taiyAra karyA hatAM. je jarmanIthI prakAzita thayAM che. sane 1920mAM zUspriMga hembarga yuni.mAM pro. sTena konovanA uttarAdhikArI tarIke prophesaranA pade niyukta thayA. sane 1922thI temaNe Journal of the German_Oriental SocietynuM saMpAdana kArya saMbhALyuM. 1927-28mAM teo bhAratanI mulAkAte AvyA ane ahIM teoe aneka graMthabhaMDAronI mulAkAta lIdhI tathA jainamunio tathA jaina vidvAnonA saMparkamAM AvyA. temaNe keTaloka samaya bhaMDArakara risarca InsTITyuTa, pUnAmAM paNa sevAo ApI hatI. sane 1951mAM teo nivRtta thayA ane 13-4-1969mAM avasAna pAmyA. zUbrige aneka graMtho saMpAdita karyA, aneka saMzodhana lekho lakhyA, aneka jarmanone saMskRta-prAkRta ane jaina vidyAno abhyAsa karAvyo. temaNe AjIvana bhAratIya vidyA ane jaina sAhityanI sevA karI che. te cirakALa sudhI amara raheze. temaNe AcArAMgasUtra, sUtrakRtAMgasUtra saMpAdita karyA. tenuM prakAzana 1918mAM thayuM che. A varSamAM ja temaNe vyavahAra ane nizIthasUtra saMpAdita karyA. 1951mAM ane 1963mAM mAhanizitha sUtranuM adhyayana karI be bhAgamAM prakAzita karyuM. tenI nAgarI AvRtti jaina sAhitya saMzodhaka samiti, pUnA dvArA 1923mAM prakAzita karavAmAM AvI hatI. temanI saMpAdana zailI atyaMta cIvaTavALI ane nirmUla hatI. tethI te zailI vidvAnomAM AdarzarUpe svIkAravAmAM AvI. temaNe "bhagavAna mahAvIranA zabdo''e nAmathI jarmana bhASAmAM jaina Agamono samAlocanAtmaka anuvAda karyo hato (1926), jenuM aMgrejI bhASAMtara lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira dvArA prakAzita karavAmAM Avela che. temaNe loyamAnanA aMtima kArya Avazyaka sAhitya (1934)mAM saMpAdita karyuM che. A kArya atyaMta upayogI che. kahevAya che ke A graMthamAM samagra jainadharmano sAra AvI jAya che. je jaina Agama zrutajJAnanAM ajavALA 144 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73333333333333333 sAhityamAM che te badhuM ja A graMthamAM che ane je A graMthamAM nathI te anyatra kyAMya nathI' tevo A graMtha vizvayuddhamAM nAza pAmatAM pAmatAM rahI gayo. A graMtha kacarApeTImAM nAMkhI devAmAM Avyo hato. paraMtu loyamAnanA dIkarA manu loyamAne A graMthanI hastalikhita nakala kacarApeTImAMthI laI AvIne zubiMgane soMpI hatI. AvI rIte A graMtha bacI javA pAmyo hato. - zUbrige dazavaikAlika graMthano anuvAda paNa karyo hato. je 1932mAM amadAvAdathI prakAzita thayo hato. temaNe 1966mAM jena chedasUtro saMpAdita karyA hatAM. temaNe niyukti ane jaina stotro upara temaja gaNivijjA, taMDulaveyAliya upara paNa karyuM hatuM, je temanA avasAna pachI pragaTa thayuM hatuM. IsabhAsiyAI (1942) saMpAdita karI pragaTa karyuM hatuM. jenadharmanA siddhAnto ane anya graMtho prakAzita karyA hatA. Ama zUbrige AjIvana jaina Agama ane jene sAhityanI sevA karI videzamAM jaina dharmano pracAra-prasAra karyo hato. pro. "Abhradroha (1904-1978). AlsaDrophano janma 1904mAM jarmanInA hinalenDa ( thayo hato. teoe hAIDalabarga ane hembarganI yuni.mAM bhAratIya saMskRti, tulanAtmaka bhASAvijJAna, parziyana bhASA ane arebika bhASAno abhyAsa karyo hato. temaNe saMskRta bhASAno abhyAsa heInarIya jhImara ane volTara zUbiMga pAse karyo. A banne vidvAno pAzcAtyajagatamAM jenavidyAnA prakAMDa vidvAno tarIke nAmanA pAmyA hatA. temaNe ja temane jaina vidyAnA abhyAsa mATe preryA. AzDrophane apabhraMza bhASAmAM racAyela kumArapAla pratibodha upara hembarga yuni. dvArA nI DigrI prApta thaI hatI. tyArabAda temaNe barlinamAM bhUMDarsanA hAtha nIce kAma karyuM, tyAM temaNe harmana yAkobInI preraNAthI harivaMza purANa (prakAzana1936) upara kAma karyuM. temaNe 1930-32mAM alhAbAda yuni.mAM jarmana bhASA ane phreMca bhASAnA lekTarara (prAdhyApaka) tarIke sevAo ApI. A samaya daramyAna temaNe samagra bhAratamAM pravAsa karyo ane aneka vidvAno jaina munionA zrutajJAnanAM ajavALA 145 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 saMparkamAM AvyA, temAM vizeSe karI AcArya vijaya IndrasUri, muni vidyAvijaya ane jayantavijaya mukhya hatA. 1935-38mAM teo barlinamAM bhAratIya saMskRtinA rIDara tarIke nimaNUka pAmyA ane tyArabAda temaNe pUnTaramAM paNa bhAratIya saMskRtinA prAdhyApaka tarIke sevAo ApI. 1950mAM teo hembarga yuni.mAM bhAratIya saMskRti zAkhAnA vaDA tarIke nimaNUMka pAmyA. A jagyAe ja temanA guru zUbiMga paNa bhaNAvatA hatA. Ama teo temanA gurunA sAcA arthamAM uttarAdhikArI banyA. temaNe jarmana bhASAmAM uttarAdhyayana sUtra upara aneka lekho lakhyA. uparAMta temaNe apabhraMza sTaDIjha (1937) tathA InDiyana sabakonTInenTa - bhArata, pAkistAna, silona (1955), Contribution to the History of vegetariaism and cow-worship in India (1961), Asoka's separate edicts of Dhuli and Jaugadar (1962), Adi lekho lakhyA. sane 1951 thI 1959nA samayagALA daramyAna temaNe henarIya cUDarsanA aprakAzita lekhonuM saMpAdana karyuM ane te varUNa nAme prakAzita thayuM. temanI 70mI varSagAMThe glAjhanepa phAunDezananA upakrame temanA lekho, pravacano ane saMzodhanonuM prakAzana karavAmAM AvyuM. temaNe pAli DikSanarInI yojanAnA mukhya saMpAdaka tarIke paNa sevA ApI hatI. temaNe jIvananA pAchalA varSomAM jaina AgamanI TIkAo para kAmano prAraMbha karyo hato. - A uparAMta temaNe Academy of Sciences and literature of Mayence, Roayal Danish Academy of Sciences (and letters jevI eka saMsthAomAM sakriya kAryakara hatA. Ama temaNe jainadharma ane bhAratIya saMskRtinI AjIvana sevA karI aneka graMtho saMpAdita karI prakAzita karyA hatA. ' '^ ^ ^ ^ ^!* hy lhy@ dh yd zrutajJAnanAM ajavALA 146 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 bhogIlAla sAMDesaranuM saMpAdana kArya (jaina kRtionA saMdarbhe) [sejala zAha bhogIlAla sAMDasarAe aneka mahattvanA graMthonuM saMpAdana kArya karyuM che. IyattA ne guNavattA, saMkhyA ane sattvanI dRSTie sAMDesarAnuM saMzodhaka, saMpAdaka, anuvAdaka ane svataMtra vicAraka lekhaka tarIke vizALa pariprekSyamAM kAma karyuM che. mAtra cauda varSanI uMmare jUna 1931nA buddhiprakAza'nA aMkamAM emano prathama lekha "paDImAtrAno samaya' pragaTa thAya che ane I.sa.1998mAM emano chellAmAM chello lekhasaMgraha yajJazeSa" amadAvAdanI "gujarAta sAhitya sabhA' pragaTa kare che. teo jUnI gujarAtI, prAkRta, saMskRta bhASAnA jANakAra hatA ane bhAratIya vidyA, saMskRtivida, ArUDha saMpAdaka, anuvAdaka, samIkSaka prAkRta ane gujarAtI bhASAnA ardhamAgadhInA adhyApaka hatA. narmada caMdraka svIkAratI vakhate temaNe vyakti sanmAna nahi paraMtu kRti sanmAnanI mahattAne svIkArI hatI. "jaina AgamomAM gujarAta" ane "mahAmAtya vastupAlanuM sAhitya maMDaLa tathA saMskRta sAhityamAM teno phALo" A be mahattvanA saMzodhanagraMtho temaNe AvyA che. "jaina AgamomAM gujarAtamAM 45 jaina AgamagraMthamAMthI gujarAtanA ItihAsane lagatA ullekho tAravI tenAM vivida pAsAMno vizada paricaya karAvyo che, e ja rIta teramA saikAmAM thaI gayelA gujarAtanA kalApremI maMtrI vastupAlanI AsapAsa ekatra thayelA kavi paMDitoe saMskRta sAhityamAM karelA pradAnaviSayaka UMDI paryuSaNa che. rAmazataka'nuM saMpAdana paNa temaNe munizrI puNyavijayajI sAthe karyuM. munizrI jinavijayajIe pATaNamAM sAMDesarAnI oLakhANa munizrI puNyavijayajI sAthe karAvI ane guru-ziSyano nAto jIvanabhara nabhyo. zrutajJAnanAM ajavALA 147 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 munizrI puNyavijayajI pAse teo hemacandrakRti prAkRta vyAkaraNa' zIkhyA ane jUnI hastaprata vAMcatA paNa zIkhyA ane pATaNanA samRddha pustakAlayomAM kArya karyuM, guru pAsethI temaNe tIkSNa ane saMpAdakIya UMDANanI dRSTi meLavI. hastaprato, pAThAMtara, tulanAtmaka, zAstrIya abhyAsa A badhuM samAvatAM 20 jeTalAM saMpAdano temanI pAsethI maLyA jaina paraMparAmAM parivartana pAmelA naLAkhyAna samANA "naladavadaMtI rAsa'nuM zabdArtha, vyAkaraNarUpa ane vyatpatti sAthe 675 zabdono koza dharAvatuM saMpAdana temaNe karyuM che. kavi mahArAjanI atyAra sudhImAM mAtra eka ja kRti upalabdha che, jenI racanA 1556mAM karavAmAM AvI hatI (saMvata 16 12) A jaina rAsakRtinuM saMpAdana jemAM pUrvabhavanI vAta karavAmAM che. tenA kavinI svataMtratA ane maulika kalpanAzaktino saMpAdake paricaya karAvyo che. kRtimAM sAhityika kaLAkIya tattvo ane dhArmika vastu, A baMneno subhaga saMgama thayelo jovA maLe che. ema.e.mAM temane pote ja saMpAdita karelI kRti abhyAsakramamAM bhaNavAnI hatI. A ghaTanA ja emanI vidvatAno paricaya Ape che. ke. kA. zAstrIe emane suhRdaya-kama-ziSyaratna kahI 13 varSanI uMmare oLakhAvyA hatA. soLavarSanI uMmare orienTala kaoNnpharansamAM hAjarI Ape che. nibaMdha mokalAve che, meTrika thatA pahelA ja buddhiprakAza, kaumudI, prasthAna, zAradA jevA aneka aMkomAM temanA lekho pragaTa thayelA hatA. saMvata 1706mAM racAyelI mAdhavakRta "rUpasuMdarakathA'nuM I.sa. 1934mAM teo saMpAdana kare che ane pachI enuM prakAzana muMbaInI phArbasa sabhA kare che. narasiMharAva diveTiyAnA mate apurNa tyA sAhityamAM vRttabadhdha racanAo premAnaMdatA kahevAtAM nATako pahelA ja "rUpasuMdarathAmAM bahoLA pramANamAM jovA maLe che. bhogIlAla sAMDesarA "ItihAsa" ane "sAhitya' A be saMjJAo prayoje che. A baMne saMjJA prAcIna-madhyakAlIna jaina sAhityanI dhArAne zrutajJAnanAM ajavALA 148 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 Aja sAthe joDI Ape che. bhAratanA jaina sthApatyo, tIrtho, vidyAyAtrA, kauTilyanuM arthazAstra ane saMskRti samanvaya jevA viSayanI carcA karatAMkaratAM bhojarAjAnA sarasvatI sadananI vAta paNa Ave che. vaidika, praziSTa, saMskRta vADamaya je lupta thaze to eka AkhI paraMparA ApaNA guruono athAga parizrama veDaphAI javAnI je zakyatAo che, tene bhogIlAla jevA vidvAnone kAraNe bhUMsI zakAya che, Aje ApaNe bhASAthI aparicita chIe ja paNa e kRtionA nAma ane mahattAthI AvanArI peDhI aparicita thavAnI che tyAre A saMpAdano AjanI bhASA sudhI pahoMcADavAnuM athAga parizrama mAMgI letuM kArya bhogIlAla sAMDesarAe karyuM che. 1975mAM merusuMdara upAdhyAya kRta vAmbhaTAlaMkAra bAlavabodhanuM saMpAdana ane 15 ane 16mAM saikAmAM racAyelA gujarAtI bAlAvabodhone AdhAre nemicaMdra bhaMDArIkRta "SaSTIzataka prakaraNa 160 gAthAonA eka prAkRta prakaraNa graMthanuM saMpAdana kare che. A AkhuM aitihAsika kAvya vIrarasanuM che, kRtimAM raNathaMbhoranuM varNana Ave che. zAstrIya ane vizALa dRSTie paMcataMtranuM saMpAdana mahatvanuM che. ApaNe jANIe chIe ke A kRtie jagata sAhityamAM apUrva siddhi meLavI che ane A ciraMjIvI ane pracalita kRti ApaNane prApta thaI che. pAMDulipi ukelIne saMpAdana karanArI A hastI eTale bhogIlAla sAMDesarA saMzodhanakSetre bejoDa kahevAyA che. aneka kRtio uparAMta sattaramAM zatakanA prAcIna gurjara kAvya, prAcIna phAgu saMgraha vagere saMpAdano paNa emanI pAsethI maLyA che. prAcIna gurjara kAvyAmAM eka jaina kavinI suMdara racanA sthAna pAmI che. A graMthamAM pragADha vidvattA, sukhuM Ayojanazakti ane avirata niSThA jovA maLe che. AmAM samAviSTa thayeluM kesara vimalakRta "sUktamAlA" viSaya ane prakAra baMnenI dRSTie AkarSaka mahattvanuM kAvya che. varnAkyulara sosAyaTInA hAthamatasaMgrahanI pothI na. zrutajJAnanAM ajavALA 1 49 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e pe 19191 20 0 0 0 9 1433 'sUkatamAlA'nI nakalanAM mahattvanA pAThAntaro noMdhyA che. mAravADI lahiyAnA nizAna aneka jagyAe maLe che. sUktamAlAmAM dharmavarga, arthavarga, kAmavarga ane mokSavarga evA cAra vibhAgo pADyA che. vaDodarA yunivarsiTInA gujarAtInA A adhyApake madhyakAlIna sAhityano sUkSma ane zAstrIya abhyAsa karelo che. DaoN. raNajita paTele AMbo nhAne kerI moTI' kahI bhogIlAlane navAjyA che. jaina sAhitya ane gujarAtI sAhityane potAnI sUjhathI ukelI mahattvanA saMpAdano karI jaina sAhityane samRddha karyuM che. sAMDesarAmAM paMDitayuganI 'pAghaDiyA vidvatA,' gAMdhIyuganI bhAvanAmayatA tema ja AdarzalakSitA che ane svataMtra adyatana yuganI paDakAra ane pratikAra vRtti paNa che. emanI vidvatAe jaina sAhityane samRddha to karyuM ja che. temaja AdhArabhUta vigatasabhara sAhitya ApyuM che. zrutajJAnanAM ajavALA 150 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e pe se pe advitIya pratibhA zrI kasturabhAI lAlabhAI 2 9 90 9 I puSpAbahena mahetA kasturabhAIno janma I.sa. 1894nA DIsembaranI 19mI tArIkhe amadAvAdamAM thayo hato. temanA pitA lAlabhAI dalapatabhAImAM dhanopArjana sAthe samAja pratyenI javAbadArI adA karavAnI bhAvanA paNa hatI. ane eTale ja jaina samAja ane lokahitanA kAryamAM temano agrahisso raheto. ANaMdajI kalyANajI peDhInA pramukha mayAbhAInA avasAna pachI lAlabhAIne pramukhapada sopavAmAM Avyu hatuM. jyAre loka karjhane delavADAnI daherAnAM zilpa-sthApatyathI prabhAvita thaIne daherAne sarakArI purAtatva khAtAne soMpavAno prastAva mUkelo tyAre zrI lA. da. teno virodha karelo. ane kahelu peDhI hastaka daherAnI surakSA sUpare cAle che. ane tenI khAtarI karAvavA 8 thI 10 varSa sudhI maMdiromAM kArIgarone kAma karatA batAvyA hatA. sametazikharamA khAnagI baMgalA bAMdhavAno temaNe virodha karelo ane maMjUrI rada karAvI. dAnavIra tarIke paNa gujarAtabharamAM temanI suvAsa phelAyelI hatI, tenI kadara rUpe sarakAre temane saradArano khitAba Apelo hato. parantu temanI vadhAre sevAno lAbha jaina samAja ane bhArata dezane nahi maLavAno hoya 1912nI jUnanI pAcamI tArIkhe ekAeka hRdayaroganA humalAthI 59 varSanI uMmaramA mohInI bAnI javAbadArI vadhI, temane sAta saMtAno, temAM zrI kastUrabhAI lAlabhAI trIjA naMbare tyAre temanI uMmara 17 thI 18 varSanI ja hatI. dhaMdhAnI saMbhALa mATe mAtAnI najara zrI ka.lA. upara paDI 'bhAI abhyAsa choDI milanA kAmamAM joDAI jA.'' hajI kolejamAM abhyAsa cAlu karyAne cha mahinAja thayA hatA ane bhaNavAnI utkaTa IcchA hatI tethI manamA gaDamathala cAlI, to bIjI tarapha lAgatu, "AjJA guruNAma avicAraNIyA'' vaDIlonI AjJAnuM ullaMghana zI rIte thAya? zrutajJAnanAM ajavALA 151 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 90 92 9 90 9. chevaTe mAtAnI IcchA mAnya rAkhI kaMIpaNa dalIla karyA vagara koleja choDI dIdhI. ane mIlanA vahivaTamAM joDAI gayA. moTI bahena DAhIbahane joyuM ke majabUrIthI dhaMdhAmAM joDAvAnu Avyu eTale bhAIne koleja choDavI ke paDI che., temaNe bhAIne kahyuM "bhaNatara adhUruM rahyuM to bhale bhAI, aMgrejI zIkhavAnuM rAkhajo'' dhaMdhAmAM kAma lAgaze. bhAIe bahenanI vAtane dhyAnamAM rAkhI dhaMdhAmAM gaLADUba hovA chatA zikSaka rAkhIne mahenata karIne aMgrejI bhaNyA. ane tethI ja temane paradezamAM vyavasAya karavAmAM vAtacIta vakhate takalIpha paDI nahI. ane te khUba upayogI thayuM. zeTha zrI ka.lA. e jyAre rAyapura milanuM kAmakAja hAthamAM lIdhuM, tyAre rU nI kharIdI karavA pote ja gAmaDe jatA ane sArI guNavattAvALuM rU kharIdatA, phakta namUnA Avela hoya tenA uparathI kharIdI karatA nahIM. rUnI kharIdInI kuzaLatAnA kAraNe bhArata sarakAranA pratinidhI tarIke zrI ka.lA. ane bIjA be jaNA AphrIkA ane sudAna rU nI kharIdI mATe gayA hatA. 1914nA arasAmAM prathama vizva yuddha zarU thayu tyAre lekaMzAyaranI kApaDanI AyAta ghaTI gaI. eTale bhAratamAM mIlanA kApaDanI mAMga vadhI tenA kAraNe rAyapura mIlanI Avaka paNa vadhI gaI. ane dezamAM sauthI vadhu napho ka2nA2 milomAM temanI gaNanA thaI tyAre kasturabhAIe kaheluM ke :1) udyogapati e haMmezAM utpAdananI kakSA upara bhAra mUkavo joIe. 2) prAmANikatAne pAyAmA rAkhavI 3) vahIvaTa ka2sarabharyo ane svaccha rAkhavo. 4) zeya2 holDaranI mUDInuM TrasTanI mAphaka jatana karavuM ane temAMthI vadhu napho karI Apavo te potAnA hitanI vAta che. rAyapura mIlamAM zeyara holDarone rU.1 hajAranA ze2nA badalAmAM rU. 1 lAkha karatAM vadhu vaLatara maLI zakyuM che. - 1914mAM anAvRSTine kAraNa kasturabhAI, IndulAla yAjJika, kRSNalAla va. saue sAthe rahI ghare ghare pharI rU.275000/- no phALo ekaTho karyo. ane zrI ka.lA.nA prayatnathI paMjAbathI ghaMu ane valasADathI ghAsa sArA pramANamAM meLavI pahoMcavAmAM AvyuM ane teno hisAba devA mATe rojeroja zrutajJAnanAM ajavALA 152 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 saradAra vallabhAIne maLavA mATe bhadramAM jatA ane tethI banne vacce gADha maitrI saMbaMdha baMdhAyo hato. saradAra vallabhabhAI paTelanA AgrahathI zrI ka. lA. dhArAsabhya banyA hatA. dhArAsabhya banyA pachI 30 varSathI cAlatI kApaDa uparanI jakAta sarakAra pAse temaNe mApha karAvI. amerikana sAInAIDa kaM. ane zrI ka.lA. e sAthe maLIne valasADa pAse "atula'nI sthApanA karI. zrI ka. lA.nI zikSaNa ane saMskRtinA kSetranI sevA temaNe karelI pravattiomAM zikhararUpa che. temaNe chaso ekara jamIna, 70 lAkha rUpiyA kharcIne saMpAdana karAvI hatI. jenA kAraNe gujarAta yunivarsiTI astitvamAM AvI. bIjI eka saMsthA pAMca dAyakAthI AgaboTa AkAranA rUpakaDA svAyatvarUpe lAlabhAI dalapatabhAI (ela.DI.) bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira che. skUla opha ArkiTekTara nezanala ITyuiTa opha DijhAIna vikrama sArAbhAI kamyuniTI senTara jevI AMtararASTrIya khyAti pAmelI saMsthA kahe che ke zrI kasturabhAIne zikSaNa pratye keTalI dilacaspI che te joI zakAya che. ja tema na hota to A badhI saMsthAo amadAvAdane AMgaNe UbhI thaI zakI hota ke kema te eka zaMkA che. 1921nA saradArazrI amadAvAda myunisipAlaTInA pramukha banelA temanA kahevAthI, .... prAthamika zALAne zeTha zrI ka. lA. temaja temanA bhAIo e rU. 50,000/-nuM dAna ApeluM ane tyArathI dAnanA zrI gaNeza maMDAyelA. lA. da. TrasTa taraphathI traNa karoDa rUpiyA ane temane hastaka cAlatA udyogRha taraphathI 4 karoDa rU.nI sakhAvata thayelI che. ela. DI. saMsthAne munizrI puNyavijayajIe 10000 hastaprato ane 7000 pustakonI mUlyavAna bheTa ApI hatI. Aje saMsthA pAse 70,000 jeTalI hastaprato ekatra thayela che, temAMthI 10000 hastapratonI yAdI gujarAta sarakAranI sahAyathI prasiddha thayela che. 100 thI vadhu saMzodhanagraMtho prakAzita thayA che, 2000 jeTalI kiMmatI hastapratonI mAIko philma zrutajJAnanAM ajavALA 1 53 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 utarAvelI che. zeTha zrI ka.lA.nA kuTuMbIjano taraphathI 400 thI vadhAre purAtattva vastuo bheTa maLelI che. ela. DI. InsTITyUTa opha InDolojI sAhityanI viziSTa saMsthA banI che. zeTha zrI ka. lA.nI kalAdraSTi paNa khUbaja AgavI hatI. jUnA premAbhAI holanI bAMdhaNI temane khUMcatI hatI, teno kAyAkalpa karavAnI temaNe yojanA karI ane rU. 32,15,000/-nuM dAna temaNe ane lA.da. gRpanA udyogagRhoe Apela. zeTha zrI ka.lA.nA jIvanamAM ghaNA aitihAsika kAmo thayA che. girirAja, Abu vagerenA paNa e saumAM rANakapurano jirNodAra e sauthI moTuM kAma " eka amerikana mUlAkatIe zrI. ka.lA.ne prazna karyo, "AvatI kAle ja tamAruM avasAna thavAnuM hoya to..." temane kALAbajAra pratye dhRNA, jIvanamAM atyaMta sAdAIno Agraha, nANAMnA jarA jeTalo paNa vyaya na thAya tenI sabhAnatA vANI, vicAra ane AcAranI bAbatamAM saccAI, sacoTatA ane kartavyaparAyaNatA, A badhA guNo emanA vyaktitvamAM guMthAI vaNAI gayA hatA. ane vepArI Alama mATe dIvAdAMDI samAna hatA. kasturabhAIbhAIne kahyuM ke mane avasAna vakhate zAla oDhADazo nahI. phUla to deva ne caDe, mane phUla caDAvazo nahIM, mane araviMdanI sapheda cAdara oDhADajo. mANasa mRtyu pAme tene lIdhe utpAdana aTakavuM na joIe temaNe spaSTa kIdheluM ke mArA avasAnanA zokamAM ekapaNa mIla baMdha na rahevI joIe. temanI nava (9) milonA menejaro e A vAta mAnya rAkhI, AvI temanI aMtima IcchA hatI. 15 divasanI TUMkI bImArImAM tA. 19mI jAnyuArI, 1990nA divase temanI priya karmabhUmi (amadAvAda) parathI vidAya laI priyatara divyadhAma javA mATenuM teDuM AvyuM. jeno temaNe zAnti ane saMtoSathI svIkAra karyo. AkhA amadAvAdamAM jemanA zokamAM haDatALa hatI, temanI ja milo e divase cAlI te eka apUrva ne abhinaMdanIya ghaTanA gaNAya. zrutajJAnanAM ajavALA 1 54 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e e pe pe 90 9 zeTha zrI amRtalAla kAlidAsa dozInI sAhityasevA 9 90 98 9 ! DaoN. kalAbena zAha udAra dhanapati ane vidyApremI zeThazrI amRtalAlabhAIno janma jAmanagara pAse moDA gAmamAM saMtokabAInI kUkhe thayo hato. temanA pitAnuM nAma kALIdAsa. bALapaNathI ja temanAmAM buddhinI pratibhA ane vivekanA guNo hatA. pitAnI hUMpha ane vidyAprIti tathA mahenatu svabhAva hovAne kAraNe meTrika pAsa karI; jUnAgaDhanI kaoNlejamAM saMskRta gujarAtI tathA aMgrejI bhASAone UMDo abhyAsa karI emAM prabhutva prApta karyuM. puruSArtha:- jAmanagaranA sAhasika zeTha zrI amRtalAlabhAI sAmAnya paristhitimAM svapuruSArtha ane kuzaLatAdvArA AgaLa vadhIne moTA udyogapati banyA ane saphaLatAnA zikharo sara karyA. pitAjInI saMpatti ane ziracchatra cAlyA jatAM tevIsa varSanI vaye moTA kuTuMbanI javAbadArI AvI paDI. 1917mAM rUA. 150/-nI nokarI InDIyana vhAITa peInTasamAM menejara tarIke svIkArI. 1920mAM IsTarna DAIMga enDa blIciMganA kArakhAnAmAM cAra varSa nokarI gaI. tyArabAda 1928thI 1932 daramyAna dolatarAma kAzaIrAma ku.nA mAlika caMdubhAIne tyAM prinTiMga Inka banAvavAnA akhatarA karyA, temAM te saphaLa thayA DAIvarksamAM raMgakAmano anubhava meLavyo. jarmana ane aMgrejI peDhIo A kSetre kAma karatI hatI. teonI sAthe vepArI saMbaMdha bAMdhyo. ane potAnA dhaMdhAne vikasAvavAno prayatna karyo. ela.bI. holiDe enDa kuM.nA menejara balekavaja sAthe paricaya keLavyo je 34 varSa sudhI vyAvasAyika rIte jaLavAyo. temanA zikSaNa, kAma karavAnI prakRti ane rItabhAtathI teo badhAMnA mana jItI letA. 1934mAM teo kaMpanInA kArakhAnA IngalenDamAM haDarsa philDanAmanA zrutajJAnanAM ajavALA 155 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 gAmamAM eka mahino rokAyA ane badhAnI cAhanA meLaLI. cha varSanA gALAmAM kaMpanI sAthe vATAghATo karIne moTA sodA karyA. temAM peDhIne moTI kamANI thaI. tyAMthI teoe yuropamAM phrAMsa, holenDa, bejIyama, svIjharalenDa, jarmanI ITalI vagere dezonI mulAkAta lIdhI ane yuropanA utpAdako sAthe saMbaMdho bAMdhyA. be dAyakAo sudhI bhAgIdAro sAthe suMdara rIte kAma karyuM. tyArabAda 1928mAM belAIpiyaramAM oNphisa karI. ane tyAM ja DAIMga karavAnI phekTarI UbhI karI. dilhI, madrAsa amadAvAda ane kAnapura vagere sthaLoe zAkhAo kholI. dezabharamAM raMganA asaMkhya utpAdako vacce hariphAI cAle che. tyAre paNa 50 varSathI amRtalAlanI ku.e jamAvelI pratiSThAne kAraNe temanA mAlanI Aje paNa mAMga rahe che. 1940mAM amRtalAlabhAIe mAhimamAM sItalAdevI roDa para tera hajAra vAra jamIna kharIdI, tyAM ophisa, goDAuna ane sTAphane rahevA mATe makAno bAMdhyA. 1949thI 1954 sudhImAM dhaMdhAnI pravRtti A sthaLe sthira thaI. 1954mAM amara DAI kema vi. pablika kaMpanInI sthApanA thaI. pacAsa lAkhanI zera mUDI kADhavAmAM AvI ane zeTha amRtalAla raMgavyApAra kSetre agrastAna prApta karyuM. AvA amRtalAlAI 83 varSanI vaye mRtyu pAmyA. sAmAjika siddhio:- amRtalAlabhAIe sAhityika tema ja audyogika kSetranA jevI ja saphaLatA sAmAjika kSetre prApta karI hatI. 75 varSanI vaye sudhI temanA kAryakSetrano vyApa vaividhyapUrNa ane vistRta banyA hatA. pAyadhUnI zrI naminAthajI jena derAsara peDhInA teo e pramukha thayA ane 35 varSa sudhI e sthAna saMbhALyuM. AtmAnaMda jaina sabhAnA teo saM.1997thI 2000 sudhI pramukha pade rahI sAhitya prakAzananI pravRttiomAM phALo Apyo. I.sa.1952mAM zrImad A vijayavallabhasUrizvarajI mahArAjanI hAjarImAM traNa divasanA A adhivezanamAM pramukha padethI rU. 25000/dAna jAhera karyuM. ANaMdajI kalyANajInI peDhInA teo 1952 thI aMta zrutajJAnanAM ajavALA 1 5 6 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMdara ja zaka samitivAna 16161616161616161616161616161616 sudhI TrasTI pade rahyA. bhAratanI mahAmaMDaLanA 1962nA adhivezananA jayapuramAM teo adhyakSa rahyA. bhagavAna mahAvIranA 2500mAM nirvANa mahotsavanI vyavasthApaka samitimAM teo hatA ane nirvANa mahotsava mATe temaNe rU.50,000/-nuM dAna ApyuM hatuM. bhArata jaina mahAmaMDaLanA haidarAbAdanA adhivezanamAM temane "jenabhUSaNa'nA biruda dvArA sanmAnita karyA. mahAvIra jaina vidyAlayanI Agama prakAzananI yojanA ghaDavAmAM temaNe UMDo rasa lIdho. vaDodarAmAM "pannavaNA sUtra'nA prakAzananA samAraMbhanA teo pramukha hatA. bhAvanagaranI AtmAnaMda jaina sabhAnA ajIvana sabhya padethI maNimahotsava prasaMge malalavAdI kSamA zramaNakRta ane jaMbu vijayajI saMpAdita pratharma dvAdaza nayacakranA prakAza samAraMbhanA adhyakSa hatA ane prakAzanamAM temano moTo phALo hato. papU.bhAnuvijayajI gaNivare "zrI lalitavistarA' para vivecana graMtha taiyAra karela te "parama teja'nuM prakAzana temaNe karyuM. amRtalAlabhAIe pitAnA nAmanu ke TrasTa banAvyuM. je dvArA 37 varSa sudhI temanA parivArajanonA tinuM rakSaNa thayuM. jAmanagaranI pAThazALAmAM benonA dhArmika zikSaNa mATe rU. 23000/-nuM dAna ApyuM ane sastA bhAve anAja ApavAnA kArya mATe traNa TrasTo banAvyA. moTAbhAI hIrAlAlanI smRtimAM hIrAlAla kAlidAsa TrasTa banAvyuM. jemAMthI jaina sAhitya ane zramaNa saMghanI upAsanAno kharca thato "amRtalAla phAunDezana" ane "amara cerITI TrasTamAMthI doDha-be lAkhanI sakhAvato thatI rahe che te uparAMta sAmAjika saMsthAo koleja, davAkhAnAone dAna ApavAmAM Avatu pitAnA smaraNArthe aDhI lAkhanuM dAna tathA paMDita naheru mArganI jamIna dAnamAM ApI jAmanagaramAM "dozI kAlidAsa vIrajI ArTasa enDa sAyansa kolejanI sthApanA karI. muMbaImAM vilepArlAnI maNIbhAI nAnAvaTI hospITala mATe rUA. eka lAkhanuM tathA bhAratIya vidyAbhavanane dorAI parivAranI saMsthAo taraphathI rU. 10 lAkha ApyA. temaNe amRtalAla zrutajJAnanAM ajavALA 157 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 909 kAlidAsa dozI mahilA kaoNleja nAma ApyuM. ane strI samAja mATe bahulakSI yojanAo amalamAM AvI. te uparAMta siddhacakra gaNadhara maMdira baMdhAvyuM. amRtalAla kAlidAsa dozInI sAhitya sevA eka samRddha raMga udyoganuM sarjana karanAra amRtalAlabhAInuM bhautika smAraka banI gayuM. e ja rIte zAkhA-prazAkhAomAM jaina jainettara uttama ane aprayApya graMtho dharAvatuM 'jaina sAhitya vikAsa maMDaLa'nuM graMthAlaya paNa sAhityika kSetre uttama smAraka banI rahyuM che. pote ekalA ja nahi paNa anya jijJAsuo paNa samyag jJAnarUpa dhanavaDe samRddha thAya te temano hetu hato. jaina sA. vikAsa maMDaLanA mukhya hetuo A pramANe hatA. 1) sAhityika saMzodhanamAM tatvajJAnA yoga ane dhyAna viSayaka sAhityanuM agatyanuM sthAna ApavuM. 2) prabhu mahAvIranA siddhAMto aMge jaina AcAryAe temaja vidvAnoe je akhUTa sAhitya sarjana karyuM che te prakAzamAM lAvavuM. 3) tene lagatI jUnI hastaprato meLavavI, utAravI, phoTosTeTa nakala karAvavI tenuM saMzodhana-saMpAdana karI prakAzita karI, jAheramAM vecavI. 4) saMzodhananI pravRtti karanAra vidyArthIone Arthika sahAya ApavI ane saMzodhanane lagatA graMtho vasAvavA 5) prAcIna sAhitya khAsa karIne jaina sAhityane lagatI mAhitIno saMyaca karavo ane A saMsthAne mAhitI kendra saMsthA banAvavI.. 1953mAM potAnA nivAsasthAna 'jyota' baMgalAnI najIka alaga makAna laIne jaina sAhitya vikAsa maMDaLa' saMsthAnI sthApanA karI, paMDito rAkhavAmAM AvyA. kAryavAhaka samitinI racanA thaI temAM sAhityapremI vyaktIone sthAna ApyuM. kuzaLa vahIvaTakAra, samartha saMzodhaka ane ciMtanakAra tarIke amRtalAlabhAI samAjamAM pratiSThA pAmyA. jaina dharma-sAhityanA amUlya vArasAne prakAzamAM lAvavAno prayAsa karavAnuM svapna temaNe joyuM hatuM. A svapna sAkAra karavA temaNe saMzodhana saMsthAnI sthApanA karI, traNa dAyakAo sudhI puruSArtha karI zrutajJAnanAM ajavALA 158 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pe pe 90 pe pe pe 90 % 2 90 9 0 0 0 0 9 temAMthI graMtha maNi taiyAra karyA. amRtalAlabhAInA saMcAlana daramyAna 28 varSomAM jaina sAhitya vikAsa maMDaLe 27 graMtho prakAzita karyA. saMkhyAnI dRSTie vadhAre na kahevAya paNa guNavattAnI dRSTie A sAhitya sarjana jaina sAhityamAM amUlya pradAna banyuM che. A jJAnarAzi vartamAna tathA bhAvi saMzodhanakArone ati upayogI nIvaDe tema che. saMzodhana kArya ane prakAzita graMthono paricayaH 1) pratikramaNa prabodha TIkA :- pratikramaNa sUtro vize saMzodhana karI AdhArabhUta graMtha lakhavAno prayAsa temaNe zarU karyo. vividha jJAnabhaMDAromAMthI 200 jeTalI prato maMgAvI pa.pU. A. sAgarAnaMdasUri, panyAsa bhadrakaravijayajI, panyAsa dhUraMdhara vijayajI, puNyavijayajI vagere sAthe vicAra vinimaya ane varSonA ciMtana-manana bAda A graMthano prathama bhAga prakaTa thayo. A graMtha taiyAra thato hato tyAre 85 jeTalI zaMkAo UbhI thaI jenuM nivAraNa pa. pU. A.sAgarAnaMdajIe karI ApyuM. ghaNI mahenata pachI ThIka ThIka taiyAra thavA AveluM pustaka amRtalAlabhAIe rada karyuM. ghaNo kharca thayo che e bAbate emanu dhyAna kheMcavAmAM AvyuM tyAre temaNe kahyuM, "tenI ciMtA na karo, vAra lAge ane thoDuM sAhitya bahAra paDe paNa te pramANabhUta ane sarvadRSTie saMtoSakAraka hovuM joIe. prabodha TIkAnA traNa bhAgonA prakAzana kArya yAThaLa saMsthAne pacAsa hajArano kharca thayo hato ema manAya che. A graMthanA prathama bhAganuM prakAzana saM.2007 Aso vadI agyArasanA divase bhUlezvara-lAlabAganA upAzrayamAM Azcaya premasUrizvarajInA adhyakSapade tathA pa.pU. vijaya pratApasUrizvarajI ane anya sAdhu sAdhvI bhagavaMtonI upasthitimAM thayuM. bIjA bhAganuM prakAzana 29-6-1952 nA roja pa. pU. A vijayavallabhasuri, vijaya amRtasUrinI nizrAmAM ane trIjA bhAganuM prakAzana panyAsa bhadraMkaravijayajI tathA dhUraMdhara vijayajInI nizrAmAM naminAtha jaina upAzraya (pAyanI)mAM tA. 18-19-1953nA roja karavAmAM AvyuM. - zrutajJAnanAM ajavALA 159 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 2) namaskAra - svAdhyAyaH- namaskAra viSayaka sAhityamAM viziSTa sthAna A graMtha dharAve che. sAta varSanA satata parizrama pachI utkRSTa ane samRddha evA A graMthanuM sarjana karyuM, bhAratabharanA bhinna pradezomAMthI zodhakhoLa karI mAhitI bhegI karI. jena-jainettara bhaMDAromAM paMDito mokalI seMkaDo hastaprato meLavI. tenI phoTosTeTa kopI kaDhAvI athavA lakhAvI lIdhI. digaMbara sAhityamAMthI paNa namaskAra viSayaka ciMtana karAyuM hatuM te ekaThuM karyuM. prAkRtanA gahana abhyAsanI, vyAkaramanA sacoTa jJAnanI ane sUkSma nirIkSaNa zaktino Avo triveNI saMgama hoya tevI samartha vyaktinI zodha AdarI, pa.pU.A premasuridharajIe saMskRta prAkRtanA ekaniSTha upAsaka pU. muni tattvAnaMdavijayajInI bhalAmaNa karI A kArya pU. tatvAnaMdavijayajIe zarU karyuM temAM munIzrI jaMbUvijayajI tathA dhUraMdharavijayajIno sahayoga maLyo. dararoja sAta-ATha kalAkanA parizrama pachI A graMtha taiyAra karatAM be varSa lAgyA. tA. 5.1.1961nA roja vAlakezvaranA upAzrayamAM pa.pU. A zrImad vijayadharmasUridharajI mahArAjanI nizrAmAM udghATana thayuM. dhyAna ane yoganA abhyAsIone ananya sAmagrI pUrI pADato namaskAra svAdhyAya saMskRta graMtha stotrothI sabhara maMtro, yaMtro ane citrothI bharelo che. namaskAra svAdhyAyanA trIjA bhAgamAM apabhraMza, hindI tathA gujarAtI che temAM namaskAra artha saMgatino umero karavAmAM Avyo che. A graMthanuM prakAzana pa. pU. A vijayadharmasUridharajI mahArAjanI nizrAmAM sAntAkrujha kuMthunAtha bhagavAna jaina upAzrayamAM 8-6-90nA roja karavAmAM AvyuM. 3) logassasUtra (vi.saM.2022) caityavaMdana sUtranA anuSThAnanI aMtargata pAtaMjala yoganA aSTAMga sAdhanA mArganuM tulanAtmaka adhyayana amRtalAlabhAIe zarU karyuM. A sUtra upara mAhitI pUrNa tathA aMtargata sahasyo darzAvate tathA nAma, AkRti, dravya ane bhAvayukta dhyAna mArganI zrutajJAnanAM ajavALA 160 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 prakriyA upara prakAza pADato graMtha taiyAra karavAne temaNe nirNaya karyo. logassa sUtra e cha Avazyaka paikI bIju atigaMbhIra sUtra che. je caturvizatinA nAmathI jANItuM che. pratikramaNanI kriyAmAM teno upayoga thAya che. uparAMta devavaMdana, pauSadha, sAmAyika, kAyotsarga vagere kriyAomAM paNa A sUtrano upayoga Avazyaka manAyo che. kAyotsarga dhyAna mATe upayogI evI A racanAnuM mahatva samajIne amRtalAlabhAIe "logassa sUtra svAdhyAya' graMthanuM saMzodhana hAtha dharyuM. A kArya be varSa cAlyuM. tenA lakhANane 11 vibhAgamAM vibhAjita karyuM. pa.pU.A vikramasUri mahArAja, panyAsa bhadraMkaravijayajIgaNI tathA munirAja tatvAnaMdajI mahArAje A graMthanuM adhyayana karyuM. A graMtha prAcIna graMthomAM prApta thatA sAhityanuM sarvatomukhI vivecana, praznottarI, prakIrNa vicAro, stotro, yaMtro, kalpo tathA zukanAvali citro AdithI mananIya banyo che. 4) yogazAstra aSTaprakaraNa :- (i.sa.1969). pa.pU. pacAsa bhadraMkaravijayajI gaNivaranA sUcanathakI amRtalAlabhAIe A. hemacaMdrAcAr. racita yogazAstramAMnA dhyAna viSaya upara aSTam prakAzanuM vivecana saMzodhana karavAno prAraMbha karyo. A kArya mATe amRtalAlabhAIe te kALano ItihAsa vAMcyo. A. hemacaMdrAcAryanA jIvanacaritro vAMcyA. kAzmIranA prAcIna graMthomAMthI taMtranA graMtho maMgAvyA jaina dharmanA sAhityamAMthI kayuM jyAM yogano ullekha maLyo te ekaThAM karyA. ane sAdhakonA lakhANo ke TabA maLyA te paNa ekatra karyA. ane yogazAstranA anuvAda mATe sAmagrI bhegI karI. graMthanA vivaraNanA kArya mATe munizrItatAnaMdajIne be varSa jAmanagaramAM rAkhyA ane pote paNa rokAyA. eka anubhavI paMDita pAsethI taMtraloka, vaccheda taMtra, mRgendra maMtra, vijJAna bhairava, zrI vidyArNava vagere zava graMthono tatatvAnaMdajIe abhyAsa karyo. amRtalAlabhAIe roja pAMca kalAka munizrI pAse besatA A graMtha taiyAra karavA banne jaNe eka hajArathI vadhu graMtho zrutajJAnanAM ajavALA 161 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 vadhyA yogazAstranA AThamAM prakAzanA eka zlokano artha besADavAmAM doDha mahino nIkaLI jato chatAM te thAkatAM nahi. Ama aSTama prakAzana dareka viSayano, dareka zlokano ane dareka zabdano divaso sudhI abhyAsa karyo. be varSanA satata parizrama bAda A graMthanI presa kopI taiyAra thaI. AThamA prakAzamAM kula 80 zloka che. temAMthI phakta 17 zlokanA vivecana upara 250 pAnAno daLadAra graMtha, taiyAra karyo koIpaNa viSaya para kevuM UMDuM jJAna meLavIne tenuM abhyAsapUrNa anveSaNa teo karI zakatA tenuM uttama, dRSTAMta maLI rahe che. A saMzodhana kArya mATe tana, mana ane dhanano bhoga ApatA teo acakAyA nathI. 5) sUrikalpa samaccaya bhAga -1 tIrthakara bhagavAna pote ja gaNadhara bhagavaMtone sUripatra Ape che tethI aneka labdhionA nidhAna svarUpa A maMtrarAja rahasyanI agatya samajAtAM amRtalAlabhAIe tenuM mudraNa karAvavAno nirNaya karyo. A kArya mATe jJAnI tapasvI jaMbUvijayajI mahArAjanI sahAya meLavI. A zrI siMhatilaka sUri racita maMtrarAja raTyUyanA aneka pATho maLyA. sUrimaMtranA aneka paTo, kalyo tathA AjJAryA maLyA. aitihAsika mAhitI maLI. Ama A pracUra mAhitIne be bhAgamAM vaheMcI. sUrimaMtrakalpa samuccaya e sAmAsika zabda che. AmAM sUri ane maMtra e be zabdo maulika che. kalikAla sarvajJa hemacaMdrArya mahArAja sUri zabdano artha vidvAna meghAvI, paMDita evo karyA che. jyAre nigraMtha sAdhune AcAryapada pradAna thAya tyAre temanA nAma pAchaLa "sUri' zabdanuM saMyojana thAya che. eka paraMparA pramANa tIrthakara bhagavAna zrI RSabhadevanI AjJAthI gaNadhara puDarike sUrimaMtranI racanA karI ane te maMtranI vAcanA paraMparAthI cAlI Ape che. jyAre bIjI paraMparA pramANe zrI mahAvIra prabhunA nirdezathI zrI gautama gaNadhare A maMtranI racanA karI che. sUrimaMtranI racanA ati prAcIna che. sUrimaMtra kalpa samuccaya graMtha maMtrazAstranA adhikArI varga zrutajJAnanAM ajavALA 16 2 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 pe 90 9 mATe che e sUrimaMtra athavA gaNitaMtra vidyA che. arihaMtabhagavAnanA virahe AcArya bhagavaMtoe tenI sAdhanA zAsanadevInI sahAya mATe karI che. 'zrI bhaktAmara stotra'nI gAthAo sUrimaMtrano padothI garbhita che. ane saMtikaraM stotra sUrimaMtranA adhiSThAyakonA smaraNarUpe hovAthI mahAmAMgalika che. ane Aje paNa AcAryapada prIta karanAra pratyeka sUri, sUrimaMtranI ArAdhanA kare che. uvasaggaharaM stotra svAdhyAyaH- cauda pUrvadhara bhadrabAhu svAmIe pArzvanAtha bhagavAnanI stuti karavA mATe A stotranI racanA karI. namaskAra pachI bIjuM sthAna A stotranuM che. amRtalAlabhAIne A stotra ghaNuM priya hatuM. temaNe gahana ciMtana karIne temAM bhaktiyoga ane maMtrayogano samanvaya nihALyo hato. mahAna racanAkAranI pratibhAmAMthI pragaTa thatI kuzaLa zabdaracanA ja nathI paNa viziSTa arthathI yukta ane hetugarbhita padaracanA che ema teo mAnatA. temaNe tenA viziSTha arthaghaTano karyA hatA. teo maMtra sAhityanuM adhyayana savizeSa karI rahyA hatA tethI A stotranuM saMpAdana karavuM anukULa raheze ema mAnI teo mahAmaMtro pAse ke pa.pU. panyAsa bhadraMkaravijayajInA sahakArathI traNa varSa sudhI A kArya karyuM. ane A stotra saMbaMdhI vartamAnakALamAM prApta thatuM saghaLuM sAhitya, maMtro, yaMtro ane citro sudaMra rIte saMpAdana karI A graMthamAM saMgrahita karyA. 'uvasaggaharaM AzIrvAdarUpa che. 6) paMcaparameSThi maMtrarAja dhyAnamAlA tathA adhyAtmasAra mAlAH saM. 2023nI sAlamAM pa.pU. panyAsa bhadraMkaravijayajI mahArAje paMcaparameSTha maMbhatrarAja dhyAnamAlA' tarapha amRtalAlabhAInuM dhyAna doryuM. svAdhyAya karatAM A graMthanuM saMpAdana maMtrayoganA viSaya para viziSTa prakAza pADanAruM nIvaDaze ema jaNAvyuM. ane durbodha evA A graMthanuM zrutajJAnanAM ajavALA - stotra svAdhyAya graMtha jijJAsu AtmAone mATe 163 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16161616161616161616161616161616 saMzodhana karavAno vicAra temaNe karyo. kuMdakuMdavijayajInI preraNAthI kavirAja nemidAsa rAmajI zAha viracita "paMcaparameSThi maMtrarAja dhyAna mAlA'no svAdhyAya zarU karyo. pa.pU. bhadrakaravijayajInA bahumUlya sUcano thakI jaTila evA A dhyAnamAlA graMthanuM saMpAdana zakya thayuM. - A graMthano viSaya dhyAnano che. je rIte mALAnA 108 maNakA hoya tema A kAvyakRti 108 kaDIomAM racavAmAM AvI che. ane te kaDIone sAta DhALomAM judA judA chaMdo tathA dezIomAM DhAvI che. sAta DhALomAM kavie dhyAna saMbaMdhI vijJAna hRdayaMgama zailImAM varNavyuM che. dhyAna jevA gaMbhIra viSayane nAnakaDA graMthamAM ati adbhUta rIte saraLa gujarAtI padyamAM utArIne kavie gurubhakti dvArA dhyAna mArgamAM uccakoTino vikAsa sAdhI zakAya che tenI pratIti karAvI. dhyAnanA abhyAsIone dhyAna pragati karavA Avazyaka sAmagrI eka ja sthaLe A graMthamAMthI maLI rahe tema che. AvA bahumukhI vyaktitva dharAvanAra zeTha zrI amRtalAla kAlidAsa dozIne zraddhAMjali ApatAM pa.pu.munirAja jaMbUvijayajI lakhe che, "jaina saMghe eka ciMtaka vidyApremI, vidyAmaya jJAnI ane udAra dhanapaki gumAvyo che. dhanavAna ane AvI vidyApremI vyaktio kALe kALe ja pragaTe che." zrutajJAnanAM ajavALA Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna e AtmAno mULa guNa che... jahA sUI paDiA na vinnssii| tahA jIve rasutte saMsAra na viNassaI // Just as a threaded needle does not get lost even when it falls on the ground similarly the soul with knowledge of scriptures is not lost in the world of birth and death. jema doro parovelI soya paDI jAya - to paNa khovAI jatI nathI, tema zrutajJAnI jIva saMsAramAM rakhaDato nathI. (uttarAdhyayana sUtra :29-59), vidyAM cAcidyAM yastad vedomayaM saha / avidhayA mRtyu tItvAM vidhayAmRtamaznute / / vidyA ane avidyA baMne sAthe ane yathArthataH jANe che te avidyA dvArA mRtyu tarI jAya che ane vidyA dvArA amRtane pAme che. (IzopaniSada: 11) *zAnI ke azAnI jana, sukha du:kha rahita na koi; zAnI veda vairyathI ajJAnI vede roI. - zrImad rAjacaMdra