________________
୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬୧୬ ગુજરાત તેમ જ ગુજરાત બહારના ૪૦૦ ઉપરાંત હસ્તપ્રત સંગ્રહોની મુલાકાત લઈ સૈકા વાર આ સૂચિ તૈયાર કરી છે અને કૃતિની સાથે ભંડારના નામોલ્લેખ સાથે હસ્તપ્રતસામગ્રીની પત્રક્રમાંક સહિતની વિગત આપી છે. કૃતિનું રચનાવર્ષ, લેખવર્ષ, રચના સ્થાન ઉપલબ્ધ હોય તે પણ અપાયા છે.
આ ગંજાવર માહિતી સંશોધકોને સદ્ય ઉપલબ્ધ બને એ માટે મહત્ત્વની ચાવી ચુપ કર્તાસૂચિ, કૃતિસૂચિ, વ્યક્તિનામસૂચિ, સ્થળનામસૂચિ આપવા સાથે જે કથાનાયકોશ, જૈન ગચ્છોની ગુરુપટ્ટાવાલિઓ, રાજાવલિ, ૨૫૦૦ જેટલી દેશીઓની પ્રથમ પંક્તિની સૂચિ, હેમચંદ્રાચાર્યના જીવનકવનના પરિચય સહિત ગોર્જર અપભ્રંશનો વિસ્તૃત ઈતિહાસ જેવી સામગ્રી સામેલ કરીને ભાવિ સંશોધન માટે મહત્ત્વની દિશાઓ એમણે ખુલ્લી કરી આપી છે. આ રીતે આ ગ્રંથ મધ્યકાલીન સાહિત્યનો એક વિશ્વસનીય સંદર્ભગ્રંથ અને દસ્તાવેજ બન્યો છે. “જેન ગૂર્જર કવિઓ'નું કામ એમણે ૧૯૧૧થી આરંભેલું. પ્રથમ ભાગ ૧૯૨૬માં બીજો ૧૯૩૧માં અને બીજો ભાગ ૧૯૪૪માં પ્રકાશિત થયું. આમ સતત ૩૩ વર્ષ આ કામ ચાલ્યું.
ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદે જ્યારે ગુજરાતી સાહિત્યકોશની કામગીરી હાથ ધરી ત્યારે કોશના પ્રથમ ખંડ-મધ્યકાલીનમાં જે અધિકરણો લખાતાં ગયાં તે દ્વારા જાણી શકાયું કે મધ્યકાલીન કવિઓમાંથી ૭૫ થી ૮૦ ટકા કવિઓ તો જૈન કવિઓ છે. જેને કવિઓનાં અધિકરણો માટે મહત્ત્વનો આધારસ્ત્રોત અને સંદર્ભગ્રંથ તો આ “જેન ગુર્જર કવિઓ' ગ્રંથ જ બની રહ્યો. જો કે અનેક જગાએ ઉપલબ્ધ સામગ્રીમાં શુદ્ધિ વૃદ્ધિ અનિવાર્ય બની અને એમાંથી જ આ ગ્રંથની નવી સંબંધિત-સંશોધિત આવૃત્તિનું વિચારબીજ રોપાયું. સાહિત્યકોશના સંપાદક જયંત કોઠારીને હાથે આ ગ્રંથ નવસંસ્કૂરણ પામીને ૧૦ ભાગમાં પ્રગટ થયો. એના પ્રકાશનનું શ્રેય શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય, મુંબઈને ફાળે જાય છે.
મોહનભાઈનો આવો જ બીજો આકરગ્રંથ છે “જેને સાહિત્યનો સંક્ષિપ્ત ઈતિહાસ.” ગ્રંથનું કદ જોતાં “સંક્ષિપ્ત' શબ્દ તો અહીં ભ્રામક જ
શ્રુતજ્ઞાનનાં અજવાળા
૧૦૭