Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zruta prakAzana mahAparva 'zruta paMcamI ke pAvana avasara para prakAzita zrI indranandi-AcArya-viracita zrutAvatAra hindI anuvAda paM. vijayakumAra zAstrI ema.e. zrI mahAvIrajI *** prakAzana saujanya zrI ajayakumAra AdityakumArajI jaina hamIdiyA roDa, bhopAla *** prakAzaka akhila bhArata varSIya anekAnta vidvat pariSad zrutAvatAra
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA AcArya indranandi aura unakA zrutAvatAra zrImad-indranTiM AcArya viracita "zrutAvatAra" nAmaka prastuta gauravazAlI Fdha zramaNa jaina parammga kA mahatvapUrNa ustAveja hai| ekasau satAsI saMskRta padyoM vAlA yaha grantha jahA~ eka zreSTha kAvya hai, nahIM prAcIna bhAratIya itihAsa kI lekhana-paramparA kA eka Adarza, durlabha evaM bahumUlya andha bhI hai| hamAre prAcIna AcAryoM ne sva-para kalyANa evaM nirantara paramparA jovaMta rakhane ke uddezya se yadyapi tatvajJAna-vijJAna, yama: roga, sAhitya, saMgIta, purANa, kAya, gaNita, kalA, ba, vyAkaraNa evaM Ayurveda Adi sabhI viSayoM se saMbaMdhita vipula sAhitya citraNa jisa taraha prastuta "brutAvatAra" grantha meM kiyA hai, vaise samArga bhAratIya sAhitya meM bahuta kama upalabdha haiN| vastuna. jainadharma-darzana, saMskRti evaM sAhitya kI samRddhi aura usakI prAcIna paramparA ko jI yogadAna hai, usakA antarrASTrIya evaM rASTrIya stara para jo mahatva, gaurava evaM mUlyAMkana prApta honA cAhie vaha kuTa pakSapAtavaza bhI nahIM ho rahA hai| usake ucita pracAra-prasAra kI dizA meM kamI ke bhAnIdAra, usa sampUrNa virAsata ke uttarAdhikArI hama loga bhI kama nahIM haiN| kintu aba jaise-jaise bhAratIya itihAsa, sAhitya, kalA-saMskRti, bhASA vijJAna evaM purAtAtvika sAkSyoM Adi kA adhyayana ho rahA hai vaise-vaise zramaNa saMskRti kI prAcInatA evaM samRddhi Adi kA adhyayana bhI Age bar3ha rahA hai| jainetara vidvAna bhI isameM jyAdA ruci lene lage haiN| hamAre AnparyoM ne vividha vidhAoM meM sAhitya kI racanA to vipula mAtrA meM kI kintu unhoMne apane evaM apanI paramparA ke viSaya meM bahuta kama sUcanAyeM dii| vastuta: Atma-zlAghA se dUra rahakara sva-para kalyANa hI unake jIvana evaM mAhitya sRjana kA uddezya thaa| isase jyAdA pramANa aura kyA ho sakatA hai ki prastuta zrutAvatAra gandha meM acArya indranandi ne jaina paramparA ko bahuta hI sundara itihAsa saMjoyA hai kintu unhoMne apane nAma ke atirikta svayaM apane viSaya meM athavA apanI parampaga ke viSaya meM koI jAnakArI nahIM dii| jaina sAhitya ke itihAsa meM indranandi' nAma ke lagabhaga pA~ca AcAryoM kA nAmollekha vibhinna prasago. vibhinna grandhakAoM, paramparAoM ke samaya kA nidhAraNa isa grantha se hI hama kara sakate haiN| cUMki inhoMne AcArya bIrasena (havIM zatA) evaM jinasena / 10vIM zatI) taka ke hI AcAryoM aura inakI dhavalA, jayadhanalA TIkAyeM, jo ki krapaza gharataNDAgama tathA kasAyapAhuddhasuta para likhI gaI haiM, ke hI vistRta paricaya apane isa zrutAvatAra prantha meM likhe haiN| inake bAda ke AcArya nebhicandra siddhAntacakravata (11vIM zatI) Adi aura unakI racanAoM kA vivaraNa nahIM diyaa| isase siddha hotA hai ki indranandi 1Jcau zatI ke AcArya haiN| indranandi kI yahI ekamAtra kRti hai| kintu isa ekamAtra utkRSTa kRti se itihAsa-sAhitya ko samRddha karake ve sadA ke lie amara ho gye| isa kRti meM unakI vidvattA, vividha zAstroM evaM unake viSayoM kA talasparzI jJAna tathA apane samaya taka kI sampUrNa jaina parampara: kA acchA jJAna pratyeka zloka meM spaSTa jhalakatA hai| usa samaya paraspara saMparka, jAnakArI Adi sAdhanoM kA bahuta abhAva thA. phira bhI ina sabake bAvajUTa itanA vistRta vivaraNa saMjokara grantha rUpa meM saphalatApUrvaka nibaddha kara lenA, bahuta bar3I bAta hai| zrutAvatAra kI bhASA, zailI. bhAva evaM viSaya Adi dekhate hI banatA hai| gaNadhara ke abhAva meM jaba zrutAvatAra
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara mahAvIra kI divyadhvani chiyAsaTha dina taka nahoM khirI.tana indra chAtra kA veza dhAraNa karake gautamagrAma kI brAhmaNazAlA meM jAkara gautama se par3hate samaya unase jisa chanda kA artha pRchatA hai vaha isa dRSTi se dRSTavya hai pajhapanavapadAkAlapaJcastikAkAnAnA viduSAM varaH sa eva hi yo jAnAti pramANa nayaH // 52 / / isake Age aura pUrva ke prasaMgtra bhI atyanta sarala, subodha evaM thor3e zabdoM meM adhika bhAvoM kI abhivyaMjanA kI kSamatA rakhate haiN| unake pAsa apane sImita sAdhanoM se jitanA aura jisa kapa meM bana sakA, unhoMne digambara paramparA kA itihAsa likhA / yadyapi anya granthoM meM bhI hamArI AcArya paramparA ke ullekha milate haiM kintu aneka dRSTiyoM se isa zrutAvatAra kA bahuta pahattva hai| zruta zabda kA vyutpattilabhya artha karate hue AcArya pUThyapATa ne kahA hai 'tatAvaraNakarga kSayopazame sati nirUpayAmANA zrUyate anena zravaNamAtraM vA zrutam (sarvArthasiddhi 1.6.) tatha:kevalibhiApadiSTa buddhayatizayaddhiyuktANadharAnusmRtaM grandharacanaM zrutaM bhavati' (sarvArthasiddhi 6.13) arthAt zrutajJAnAvaraNa karma kA kSayopazama hone para nirupyAmANa jisake dvArA sunA jAtA hai, jo sunatA hai yA sunanA mAna zruta' kahalAtA hai tathA valI dvArA upaviSTa aura atizaya buddhi-Rddiyukta gaNadharadeva, unake upadezoM kA smaraNa karake jo pranthoM kI racanA karate haiM vaha 'zruta' kahalAtA hai AcArya akalaMkadeva ke anusAra, "zruta' zabda karma sAdhana bhI hotA hai| zrutajJAnAvaraNa karma kSayopazama Adi aMtaraMga-bahiraMga kAraNoM ke sannidhAna hone para jo sunA jAya vaha zruta' hai| karIsAdhana meM zruta pariNata AtmA hI sunatA hai vaha 'zruta' hai| karaNa (bheda) vivakSA meM lisase munA jAtA hai vaha 'zruta' hai aura bhAva sAdhana meM zravaNa krimA dhAna ko 'zruta kahate haiN| (tattvArthavArtika 1.6.2.) isa taraha ke zruta ke avataraNa kI parampa aura usakA banAnna indranaMdi ne apane isa grantha meM pratipAdita kiyA hai| isameM unhoMne bharata kSetra kI sthiti, suSamA-supapAdi kAla ke bheToM kA vivecana kulakara vyavasthA kA kramazaH pratipAdana karate hue prathama tIrthakara RSabhadeva se lekara antima evaM caubIsaveM tIrthaMkara vardhamAna mahAvIra taka kI paramparA aura unakI vizeSatAoM kA saMkSepa meM varNana kiyA hai| tIrthakara pahAvIra aura unake gharoM kA vizeSakara gautama gaNadhara kA kucha vistAra se vRttAnta prastuta karate hue unake bAda kI paramparA kA aura vartamAna meM AMzika rUpa meM upalabdha zruta (AgamajJAna) ke mUla kA kAlakramAnusAra jo itihAsa prastuta kiyA hai vaha bahuta hI mahatvapUrNa hai| padha saMkhyA 75 peM kahA hai - gautama gaNadhara, sudharmAcArya aura jambUsvAmI anubana kevalI kI sampadA ko prAma the| inake mokSa cale jAne ke bAda hI isa bharata kSetra meM kevalajJAna rUpa sUrya asta ho gyaa| arthAt inake bAda kisI ko kevalajJAna nahIM huaa| jAmbU-svAmI ke bAda viSNu, nandibhinna, aparAjita, govardhana aura bhaTTanAhu- ye pAMca zruta kebalI hue / isake bAda vizAkhAcArya, proTila. kSatriya, jaya, nAga, siddhArtha, dhRti, vijaya, buddhila, gaMgadeva aura dharmasena* ye gyAraha AcArya dazapUrvadhArI hue / inake bAda nakSatra, jayapAla, pANDu. dhruvasena aura kaMsa- ye pA~ca ekAdazAMgadhArI hue tathA inake bAda subhadhra, abhayabhadra, jayabA aura lohArya- ye cAroM AcArAMgadhArI hue / inake bAda kI bhI bahA~ AcArya paramparA prastuta kI gaI hai kintu SaTkhaNDAgama Adi granthoM evaM kucha pAvaliyoM meM upalabdha paramparA se kucha nAmoM meM yahA~ antara sambhavataH prAkRta bhASA se saMskRta zrutAvatAra
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUpAntara evaM lipi Adi ke kAraNa hI prAma hotA hai| A. arhadabali dvArA jaina paramparA meM vibhinna saMghoM kI sthApanA Adi kA bhI saMkSepa meM yahA~ vRttAnta diyA gayA hai| AcArya arhabali ke bAda mAghanandikA bhI yahA~ ullekha hai| isake bAda AcArya dharasena aura phira inake dvArA AcArya paSpadanta aura 'bhUrAbali ko pradatta zrutajJAna, pakSyaNDAgama nAmaka grandharAja pustakArur3ha hone, zruta paMcamI parva pracalita hone Adi se lekara AcArya guNadhara evaM unake dvArA racita kasAyapAhuDasutta tathA donoM siddhAnta granthoM para racita dhavalA evaM jamadhavalA TIkA Adi kA vistRta paricaya jisa bhASA, bhAva aura zailI meM prastuta kiyA gayA hai vaha marmasparzI evaM hRdayagrAho hai| ina gauravazAlI apanI prAcIna paramparAoM kA jaba-jaba hama adhyayana karate haiM taba-taba hameM SaTrakhaNDAgama ke prAkkathana (bhAga 1 pRSTha 5-7) meM suprasiddha manISI vidvAna sva. DaoN. hIrAlAla jaina dvArA prastuta mArmika vicAroM kI ora dhyAna jAtA hai. jisameM unhoMne kahA hai ki'buddha ke pavitra aura dRr3hatA ke lie hamArA dhyAna punaH hamAre tIrthakara bha. mahAvIra aura unakI dharasena, puSpadanta aura bhUtabali taka kI AcArya paramparA kI ora jAtA hai, jisake prasAda se sameM yaha sAhitya prApta huA hai| tIrthaMkaroM aura kevalajJAniyoM kA jo vizvavyApI jAna dvAdazAMga sAhitya meM pradhita huA ghA, usase sIdhA sambandha rakhane vAlA kevala itanA ho sAhityAMza jacA hai. jo 'sa, jayadhannatA aura hAla nasatAne lAle ganthoM meM nimraddha hai| digambara mAnyatAnusAra zeSa saba kAla ke gAla meM samA gyaa| kintu jitanA bhI zeSa bacA hai vaha bhI viSaya aura racanA kI dRSTi se himAlaya jaisA vizAla ora mahodadhi jaisA gaMbhIra hai| hama aisI ucca aura vipula sAhityika sampatti ke uttarAdhikArI hai- isakA hameM bhArI gaurava hai| Ajakala sAhitya rakSA kA isase jar3akara dUsarA koI upAya nahIM ki graMdhoM kI hajAroM pratiyoM chapAkara sarvatra phailA dI jAya tAki kisI bhI avasthA meM unakA astitva banA rhe| isa taraha zruna (zAstra) prmpr| kI rakSA kA sabase acchA upAya hai- usake adhyayanaadhyApana evaM svAdhyAya kI paramparA jIvita rakhanA aura durlabha sAhitya kA prakAzana karanA / isa dRSTi meM pujya 10- AcAryazrI vimalasAgarajI kI hIraka jayantI kI sarvAdhika sArthakatA isa upalakSya meM aneka mahatvapUrNa grandhoM kA prakAzana hai| isa yojanA ke mUlapreraka pUjya upAdhyAya zrI bharatasAgarajI entra pUjya AryikA syAdvAdamatI mAtAjI ke isa yojanA ko sAkAra rUpa dene ke lie kRtajJa haiN| zrI anekAnta vidvat-pariSad. sonAgiri ke mAdhyama se prakAzita isa grantha ke anuvAdaka mAnyavara paM. vijayakumArajI zAstrI eva sampAdaka upAdhyAya zrI bharatasAgarajI mahArAja haiN| utsAhI yuvA vidvAna vra. dharmacandra zAstrI tathA vra. ku. prabhA pATanI badhAI ke pAtra haiN| isI taraha starIya, durlabha tathA upayogI satsAhitya kA prakAzana. pracAra-prasAra aura svAdhyAya nirantara hotA rahe, yahI hamArI zubha bhAvanA hai| sAtha ho vidvAnoM aura samAja ke karNadhAroM se yaha bhI Agraha hai ki ve ina mahatvapUrNa granthoM ko vidyAlayoM evaM vizvavidyAlaya stara ke pAThyakramoM meM bhI sammilita karAne hetu prayatna avazya kareM, tAki inake mahatva kA sahI mUlyAMkana ho ske| DaoN. phUlacanda jaina premI di. 28-11.10 adhyakSa, jaina darzana vibhAga nivAsa. pI 32 lena naM. 13 sampUrNAnanda saMskRta vizvavidyAlaya ravIndrapura.. vArANasI-5 vArANasI- 221002 zrutAvatAra
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImada - indranandi- AcArya viracitaH zrutAvatAraH sarva nAkIndravanditaka lyANaparamparaM devam / praNipatya vardhamAnaM zrutasya vakSye'hamavatAram ||1|| anvayArtha - ( aham ) maiM granthakartA indranandI (sarva nAkIndra vanditakalyANaparamparaM) samasta devendrA dvArA bandita kalyANa paramparA vAle (deva) devAdhideva vItarAga deva (vardhamAnaM ) antima tIrthaMkara zrI vardhamAna svAmI ko ( praNipatya ) ramana karake ( zrutasya) zrutajJAna ke nidhAna rUpa Agama-zAstroM ke (avatAra) avasthA tyatiko () kahU~gA yA kahatA hU~ / - - artha- zrI indanandI AcArya grantha racanA kI pratijJA karate hue tathA grantha kA 'zrutAvatAra' nAma dete hue sarvaprathama una mahAvIra bhagavAna ko namaskAra karate haiM jinakA eka nAma varddhamAna hai jinake garbha janma-dIkSA jJAna etra mokSa kalyANakoM kI pUjA samasta devoM ke adhIzvaroM indroM dvArA kI gaI hai| una caubIsaveM antima tIrthaMkara zrI varddhamAna bhagavAn ko zira jhukAkara namaskAra karane rUpa maMgalAcaraNa ke anantara ke grantha racanA kA saMkalpa karate haiM aura apane isa race jAne vAle grantha kA nAma 'zrutAvatAra' dete haiN| 'ahaM vakSye' isa pada ke dvArA grantha ke prAmANika hone kI sUcanA milatI hai kyoMki nirgrantha digambara vItarAga santoM ke vacana kabhI aprAmANika, asatya nahIM hote| sarvanAkI dravanditakalyANaparamparaM devaM padoM dvArA bhagavAn barddhamAna svAmI kA mahatva pratipAdita karate hue unheM zira jhukAne kA, namaskAra karane kA aucitya pratipAdita kiyA gayA hai| yadyapyanAdyanidhanaM zrutaM tathA'pyatra tannibhena mayA / kAlAzrayeNa tasyotpattivinAzau pravakSyete // 2 // anvayArtha - (yadyapi ) cU~ki ( zrutaM ) zrutajJAna bhAva zruta ( anAdyanidhanaM ) anAdi va anidhana Adi - antarahita hai ( tathApi ) to bhI (atra ) yahA~ grantha racanA ke prasaMga meM ( tannibhena ) usI ke samAna ( mayA) mere AcArya indranandi dvArA ( kAlAzrayeNa ) kAla ke Azraya se samaya kI apekSA se ( tasya ) usa zruta kI, zrutAvalAra 11
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ (utpatti vinAzau) utpatti aura vinAza utpanna honA aura vinaSTa honA (pravakSyete) yahA~ kahe jAyeMge/ kahe jAte haiN| artha- yadyapi bhAvazruta evaM dravyazruta inameM bhAva kI apekSA zruta anAdi anidhana hai (na kabhI utpanna huA aura na kabhI vinaSTa hogA) para dravyazruta-zAstra paramparA kAlAzrita hai- vaha yogya kAla meM jJAnI, nirgrantha, vItarAgI santoM dvArA jJAna kI prakarSatA meM tathA bAhya nirvighnatAoM meM zAstra racanA ke rUpa meM utpanna bhI hotA hai aura jJAna kI aprakarSatA tathA bAhya vighna bAdhAoM ke rahate hue vinAza ko bhI prApta hotA rahatA hai| usI ke samAna AtmadRSTi se na janma lene vAle, na marane vAle kintu zarIra dRSTi se janma aura maraNa karane vAle mere dvArAusa zrutadravyazruta rUpa zAstra-paramparA kI unnati aura dimAza yahA~ kahe jAne mAta kahe para jAte haiN| bharate'sminnavasarpiNyutsarpiNyAyo pravarttate / kAlau sadA'pi jIvotsedhAyuhAsavRddhikarau / / 3 / / anyayArtha- (asmin) isa (bharate) bharata kSetra meM (jIvotsedhAyuhAsavRddhikarau) jIvoM kI U~cAI, Ayu Adi meM hAsa tathA vRddhi karane vAle (avasarpiNyutsarpiNyAhayau) avasarpiNI tathA utsarpiNI nAma ke (kAlau) do kAla (sadA) nitya hI (pravartate) pravartita hote haiN| artha- jambU dvIpa ke chaha kSetroM meM dakSiNa dhruva meM bharata aura uttara dhruva meM airAvata kSetra haiN| ina donoM kSetroM meM kAlacakra kA pravartana hotA hai| prathamataH kAla cakra do rUpoM- avasarpiNI aura utsarpiNI ke rUpa meM pravartita hote haiN| inameM avasarpiNI kA tAtparya hrAsa arthAt nIce kI ora jAne vAlA tathA utsarpiNI kA artha utkarSa-Upara kI ora jAne vAlA hai| avasarpiNI meM jIvoM kI U~cAI, Ayu, bala, buddhi, mati, sukha sampadA vicAra Adi hAsa ko prApta hote haiM, isake viparIta utsarpiNI meM ina saba vastuoM meM vRddhi hotI hai| jaise sarpa phana kI ora se pU~cha taka moTAI meM ghaTatA jAtA hai| vaise hI avasarpiNI meM kramaza: sabhI uttama vastuoM meM hAsa yA ghaTatI hotI jAtI haiM jabaki pU~cha kI ora se phana taka sarpa jaise moTA hotA jAtA hai vaise hI utsarpiNI meM sabhI uttama vastue~ vRddhigata hotI jAtI haiN| zrutAvatAra
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekai kasya pRthagdazakoTIkoTyaH pramANamuddiSTam / vAyupamAnAveto samAzritau bhavati kalpa iti // 4 // anvayArtha - (pRthak ) alaga-alaga (aikai kasya) eka - eka kA (avasarpiNI evaM utsarpiNI kA (dazA koTI koTyaH)- daza kor3A kor3I (eka karor3a eka karoTa - ena loTA-kor3I daza = TuNa kor3A-kor3I) (vAyupamAnau) sAgara pramANa (ettau) ye donoM avasarpiNI enam utsarpiNI (samAzritau) sAgara pramANa hokara (kalpa iti) kalpa nAmavAlA (bhavati) hotA hai| artha- avasarpiNI aura utsarpiNI alaga-alaga daza-daza kor3A-kor3I sAgara pramANa haiM aura donoM milakara bIsa kor3A kor3I sAgara pramANa eka 'kalpa' kAla kahalAtA hai| avasarpiNI daza kor3A-kor3I sAgara pramANa hai utsarpiNI bhI daza kor3Akor3I sAgara pramANa haiN| donoM milakara bIsa kor3A-kor3I sAgara kAla ko eka kalpa kAla kahate haiN| tatrAvasarpiNIyaM pravartamAnA bhavetsamA'syAzca / kAlavibhAgAH proktAH SaDeva kAlaprabhedajJaiH // 5 // anyayArtha- (kAla prabhedajJaiH) kAla ke bhedoM ko jAnane vAle (vItarAga bhagavantoM dvArA) (SaTra) chaha (eva) hI (kAla vibhAgAH) kAla ke vibhAga (proktA) kahe gaye haiN| (tatra) una kAla vibhAgoM meM (iyaM) yaha vartamAna (avasarpiNIyaM pravartamAnA) avasarpiNI jisameM utsedha-Ayu Adi kI ghaTatI hai vaha pravartamAna hai (cala rahA hai), (asyAH ) isa avasarpiNI ke samAna utsarpiNI ke bhI chaha kAlabheda haiN| artha-kAla ke bhedoM ke jAnane vAle jinendra sarvajJa bhagavantoM ne una avasarpiNI aura utsarpiNI pratyeka ke chaha-chaha kAla vibhAga batAye haiN| avasarpiNI ke chaha aura utsarpiNI ke bhI chaha / suSamasuSamAyAdyA suSamA'nyA sussmduHssmetypraa| duSSamasuSamAnyA duSSamA'tipUryA parA'syaiva // 6 // anvayArtha- (suSamasuSamAyAdyA) suSamA suSamA nAmakA Adima prathama zrutAvatAra 53
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAla hai (suSamAnyA) suSamA dUsarA kAla hai (suSamA-duSamA) usase bAda kA tIsarA kAla suSamA duSamA hai| (duSama suSamAnyAM) duSamA suSamA usase Age kA cauthA kAla hai| (duSSamA'tipUrvA) duSamA antima kAla se pUrva kA paJcama kAla hai| (parAsyaiva) isI avasarpiNI kA antima chaThA kAla duSamA-duSamA hai| artha- avasarpiNI kA pahalA kAla suSamA-supamA hai| dUsarA kAla suSamA, tIsarA suSamA-duSamA cauthA duSamA-suSamA pA~cavA~-duSamA tadhA chaThA kAla duSamAduSamA hai| utsarpiNI ke kramazaH (1) duSamA-duSamA (2) duSamA (3) duSamA-suSamA (4) suSamA-duSamA (5) suSamA tathA (6) suSamA-suSamA haiN| tatra kra mAccatasastisro ve sAgaropamAkhyAnAm / koTIkoTyastisRNAmAdyAnAM bhavati parimANam // 7 // anvayArtha-- (tatra) ina chaha kAlo meM, (AMdhAna limRNA jAti ke tIna kAloM kI (suSamA-suSamA, suSamA, suSamA duSamA kI (kramAt) krama se (koTI koTyaH) kor3A-kor3I (catasra) cAra (tisraH) tIna tathA (dU sAgaropamAkhyAnAm) do sAgara pramANa (parimANaM) sthiti (bhavati) hotI haiN| artha- una chaha kAloM meM se Adi ke tIna kAloM kI kramazaH- suSamAsuSamA, suSamA tathA suSamA duSamA kI cAra kor3A-kor3I, tIna kor3A-kor3I tathA do kor3A-kor3I sAgara kI sthiti hotI hai suSamA-suSamA- cAra kor3A-kor3I sAgara suSamA-tIna kor3A-kor3I sAgara, suSamA-duSamA- do kor3A-kor3I sAgara pramANa sthiti vAle haiN| koTIkoTIvarSasaha re taizcaturdazabhirUnA / triguNairambhodhInAM parimANaM bhavati turyAyAH ||8|| anvayArtha- (turyAyAH) cauthI avasarpiNI duSamA suSamA kA (samaya) (triguNaiH) tIna guNita (caturdazabhiH) caudaha (1443= 42) (varSa sahaH) hajAra varSa (UnA) kama (ambhodhInAM) sAgaroM ke koTI koTya-kor3A-kor3I arthAt byAlIsa sahasra varSa nyUna kor3A-kor3I sAgara (parimANaM bhavati) parimANa hotA hai| zrutAvatAra
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ artha- avasarpiNI ke caturtha duSamA-suSamA kAla kI sthiti byAlIsa hajAra varSa nyUna eka kor3A-kor3I sAgara pramANa hotI hai| ekottaraviMzatyA varSasahaurmitA samopAntyA / tAvadbhireya kalitA varSasahasaiH samA SaSThI / / 6 / / anvayArtha- (upAntyA samA) upAntya-antima se pahale kI avasarpiNI arthAt avasarpiNI kA paJcama kAla (varSa sahasraH) hajAra varSoM ke (ekottara viMzatyA) ikkIsa ke (mitA) parimita hai| (tAvadbhireva) utane hI (varSasahasre) hajAra varSoM se (SaSThI samA) avasarpiNI kA SaSTha kAla bhI (kalitA) banA huA hai- arthAt paSTha kAla bhI utane hI varSoM se banA hai| artha- antima se pahalA upAntya kahalAtA hai| SaSTha duSamA-duSamA kAla avasarpiNI kA antima kAla hai usase pahale kA pA~cavA~ dupamA kAla ikkIsa hajAra varSa pramANa hai tathA chaThA duSamA-duSamA kAla bhI ikkIsa hajAra varSa kA hai| dhanuSAM SaTcatvAri dve ca sahase zatAni paJcaiva / hastAH saptAraliH SaTakAlikamAnatotsedhaH / / 10 / / anvayArtha-- (dhanuSAM) dhanuSoM ke (SaT catvAri ca dre sahasre) chaha, cAra tathA do hajAra (ca paJcaca zatAni) tathA pAMca sau (sapta hastA) sAta hAtha (arani) prAyaH eka hAtha (SaTkAlika mAnatA) chaha kAloM kA, mAnatA-pramANa (utsedha) U~cAI hai| artha- suSamA- suSamAdi chaha kAloM ke prArambha meM kramazaH chaha hajAra dhanuSa, cAra hajAra dhanuSa, do hajAra dhanuSa, pA~ca sau dhanuSa, sAta hAtha evaM arali (prAyaH eka hAtha) zarIra kI U~cAI kA pramANa hai| 1- suSamA-suSamA kAla ke prArAmbha meM chaha hajAra dhanuSa pramANa manuSya zarIra kI U~cAI hotI hai| (tIna koza pramANa) 2. supamA nAmaka avasarpiNI ke dUsare kAla ke prArambha meM cAra hajAra dhanuSa pramANa kI U~cAI hotI hai| arthAt do kosh| 3- suSamA-duSamA nAmaka tIsare avasarpiNI kAla meM do hajAra dhanuSa arthAt eka koza pramANa zarIra kI UMcAI hotI hai| zrutAvatAra
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4- duSamA-suSamA nAmaka pA~caveM kAla meM pA~ca sau dhanuSa pramANa zArIra kI U~cAI hotI hai| 5 - duSamA nAmaka paJcama kAla ke prArambha meM sAta hAtha pramANa zarIra kI U~cAI hotI hai| 6. ati duSamA kAla ke prArambha meM eka arani pramANa arthAt eka hAtha zarIra kI UMcAI hotI hai| palyAni trINi Tre tathai kakaM varSapUrvakoTI ca viMzacchataM ca viMzatirabdAnAM tannRNAmAyuH // 11 // anyayArtha-(tannRNA) una avasarpiNI ke chaha kAloM ke logoM kI (Ayu) zarIra sthiti (trINi palyAni) tIna palya (dve) do palya (tathA ekaka) tathA eka palya evaM (varSa pUrva koTi) eka pUrva koTi varSa (ca) aura (abdAnAM) varSoM ke (viMzacchataM) eka sau bIsa varSa (viMzati) aura bIsa varSa hotI hai| ____ artha- avasarpiNI ke una chaha kAloM ke manuSyoM kI Ayu kramazaH suSamAsuSamA kAla ke manuSyoM kI tIna palya, suSamA kAla ke manuSyoM kI do palya, suSamA-duSamA nAmaka tIsare kAla ke manuSyoM kI Ayu eka palya duSamA-suSamA nAma ke caturtha kAla ke manuSyoM kI Ayu eka koTi pUrva varSa, duSamA nAmaka paJcama kAla ke manuSyoM kI Ayu eka sau bIsa varSa tathA ati duSamA nAmaka chaThe kAla ke manuSyoM kI Ayu mAtra bIsa varSa hotI hai| tatrAdyayorvyatIte samaye sampUrNa yostRtIyAyAH / palyopamASTamAMzanyUnAyAH kuladharA ye syuH // 12 // anvayArtha-(tatra) usa avasarpiNI kAla meM (sampUrNayoH) pUre (AdyayoH) Adi ke do (suSamA-suSamA va suSamA) kAloM ke (vyatIte) nikala jAne para (tRtIyAyAH) tIsare ke (palyopamASTamAMzanyUnAyA) palya ke aSTamAMzabhAgakama (samaye) samaya para jAne para (ye) jo (kuladharAH) kulakara (syuH) hue| artha- usa avasarpiNI kAla meM Adi (prArambha) ke do kAloM ke pUrNa vyatIta ho jAne para aura tRtIya kAla meM palya ke aSTama aMza bhAga-pramANa samaya raha jAne para jo kulakara hue ve isa prakAra haiM jhutAyatAra
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ teSAmAdyo nAmnA pratizrutiH sanmatiddhitIyaH syAt / kSemakarastRtIyaH kSemandharasajJitasturyaH // 13 // sImaGgurastathA'nyaH sImandharasAGkayo vimalavAhaH / cakSuSmA~zca yazasyAnabhicandrazcandrAbhanAmA ca // 14 // marudevanAmadheyaH prasenajinnAbhirAjanAmA'ntyaH / hAmAdhikkArAnanuzAsati nijatejasaH skhalitAn / / 15 / / anvayArtha- (teSAM) una kulakaroM kA (Adha) prathama (nAmnA) nAma se (pratizruti) pratizruti (dvitIyaH) dUsarA (sanmatiH syAt) dUsarA sanmati hai (tRtIyaH) tIsarA (kSepaGkaraH) kSebhaMkara (turyaH) caturtha (kSemandhara saMjJinaH) kSemandhara nAma vAlA (tathA'nyaH) isake pazcAt (anyaH) dUsarA sImakara (sImanghara sAhrayo vimalavAhaH) sImandhara nAma sahita vimalavAha ca (cakSuSmAzca yazasvAnabhicandrAbhanAmA ca) cakSuSmAn yazasvAna abhicandra tathA candrAbha nAma vAlA (marudeva nAmadheyaH) parudeva nAmaka (prasenajitrAbhirAjanAmAntyaH) prasenajit tathA antima nAbhirAja (nijatejasaH) apanI tejasvitA se (skhalitAn) maryAdAoM se cyuta hone vAle logoM ko (hAmAdhikkArAt) hA! hAya / mAM! mtkro| (dhikArAt) svAMdhika tumheM dhikkAra hai isa vacana se (anuzAsati) anuzAsita karate the| artha- ve kulakara meM the- (1) pratizruti (2) sanmati (3) kSemaMkara (4) kSemandhara (5) sImakara (6) sImandhara (7) vimalavAha (na) (E) cakSuSmAna (6) yazasvAna (10) abhicandra (11) candrAbha (12) marudeva (13) prasenajit evaM (14) naabhiraaj| ye saba apanI tejasvitA se, maryAdAoM ko bhaMga karane vAloM ko hA! mA!! tathA dhik!!! - ina tIna bacana daNDoM se hI anuzAsita karate the| hAkAraM pazA tato hAmAkAraM ca pahA pazAnye / hAmAdhikkArAnkathayanti tanordaNDanaM bharataH // 16 // anvayArtha (hAkAraM paJca) hA! zabda ko pA~ca pahale ke kula-kara (hAmAkAra ca anye paJca) hA! tathA mA mata karo zabda ko dUsare pA~ca tathA (anye) (hAmAdhikkArAna) hA, mata karo tathA dhikkAra-ina zabdoM ko bace hue anya kulakara [ zrutAvatAra __ 17
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ (kathayanti) kahakara daNDa dete the| (bharataH) bharata jo ki 14 kulakaroM ke atirikta 15veM kulakara the ve hA mA dhika ke atirikta (tanodaNDana) zarIra daNDana bhI karate the| artha-pratizruti se sImaMkara paryanta pA~ca kulakara hA! zabda se daNDa dete the| sImandhara se abhicandra taka 5 kulakara 'hA!' tathA 'mA' zabdoM se daNDita karate the| candrAbha se lekara nAbhirAja taka hA! mA, tathA dhik tInoM zabdoM se daNDita karate the tathA bharata jo ki antima kulakara nAbhirAja ke putra the ve ina tInoM zabda daNDoM ke atirikta zarIra daNDa se bhI anuzAsana karate the| isa prakAra kulakaroM ke samaya jana hRdaya kramazaH dUSita ho rahe the| ravitArAloke bhyastrayo nRNAmapanayanti bhayamADhyAH / dIpavinodanAmIdA tihAdimohamAnaH || kathayanti tu catvAraH sutekSaNAdItimapaharatyanyaH / nAmakRti zazadharamabhi zizukeliM prakurute'nyaH // 18 // jIvati sutaiH sahAnyo jalataraNaM garbhamalavizuddhiM ca / nAlanikartanamapi ca trayo'pi pare vyapadizanti nRNAm // 16 // anvayArtha- (AdyAH bhayaH) Adi ke tIna (ravi tArAlokebhyaH) sUrya candra aura tArAoM ke darzana se utpanna (bhayaM) Dara (nRNAM) usa samaya ke manuSyoM kA (apanayanti) dUra karate haiN| (ataH) isase Age ke (catvAraH) cAra kulakara (dIpa vicodana maryAdA vRtti vAhAdiroha kathayanti) rAtri meM prakAza hetu dIpaka jalAnA, kalpavRkSoM kI sImA nirdhArita karanA, bAr3a lagAnA, savArI karanA Adi batAte haiN| (anya) anya kulakara (sutekSaNAt) putra ke dekhane se (bhIti) bhaya ko (apaharati) dUra karatA hai| (zazadharamabhi) abhicandra kulakara' nAmakRtiM putroM kA nAma lekara bulA bulAkara prasanna honA, (anya) usase aura dUsarA kulakara (candrAbha nAmakaH) putroM se krIr3A karake prasanna honA / (sutaiH) putroM ke sAtha jIvita honApArivArika jIvana jInA, (jalataraNaM) jala meM naukAdi dvArA, usa pAra honA, (garbha mala vizuddhiM) garbha ke jarA Adi mala kI vizuddhi ko (nAlanikartanam api) nAla kATane Adi ko pare-antima (trayo'pi) tIna (nRNAM) manuSyoM ko (vyapadizanti) zikSA dete haiM, batAte haiN| zrutAyatAra 18
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ artha- caudaha kulakaroM ne bhogabhUmi kI samApti aura karma bhUmi ke prArambha meM hone vAle parivartanoM se anabhijJa hone se bhayabhIta manuSyoM ko nimna prakAra batAkara unakA bhaya nivAraNa kara unheM suvyasthita kiyA - 1- pratizruti kulakara ne sUrya candramA ke udaya asta Adi ke viSaya meM btaayaa| 2- sammati kulakara ne sUrya, candramA tAroM kA gamana Adi btaayaa| 3- kSemaGkara kulakara ne usa samaya pazuoM meM svAbhAvika rUpa se utpanna hene vAlI sAmAdi ko bahAnA male jAne kA upAya btaayaa| 4- kSemandhara kulakara ne una krUra pazuoM ko mAnava samAja se alaga kara unakI rakSA kii| 5- sImaMkara kulakara ne kalpavRkSoM ke kama hone para hone vAle saMgharSa se || bacane ke liye itane vRkSoM kA upayoga ye kareM Adi sImA kara dii| 6- sImandhara kulakara ne eka-dUsare kI sImAoM kA ullaMghana na kareM yaha btaayaa| 7- vimalabAha (na) ne hAthI ghor3A Adi pazuoM para savArI karanA sinaayaa| 8- cakSuSmAna kulakara ne santAna ko dekhakara Darane se chur3AyA / 1.- yazasvAna ne-putra mukha dekhakara prasanna hone kA upadeza diyaa| 10- abhicandra ne-cAlakoM kI krIr3A dekhakara usase prasanna honA sikhAyA, santAna ko nAma lekara bulAnA Adi sikhAyA / 11- candrAbha ne- santAna ke jIvita rahane para usake sAtha rahakara pArivArika jIvana sikhaayaa| 12- marudeva ne- AjIvikA kA cintana, naukA Adi dvArA jala tirane kI vidyA sikhaaii| ArohaNa-sopAna lagAkara car3hane kI vidyA sikhaaii| 13- prasenajit ne- janma lete zizuoM ke zarIra para hone vAle jera rUpI mala ke zodhana kI bAta btaaii| tathA zatruoM se jItanA sikhaayaa| 14 - nAbhirAja kulakara (tIrthaMkara RSabhadeva ke pitA) ne zizuoM kI nAbhi / zrutAyatAra 16
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke nAla ko kATane kI vidhi btaaii| bAdaloM ke AkAza meM dhumar3ane para bhaya tathA Azcarya na karane kA upadeza diyaa|' atha bhAjimapama rupamA rAti nandano gRbhabhaH / tIrthakRtAmAdyo'sau pravartya bharate bhRzaM tIrtham // 20 / / nirvANamavApa tata: paJcAzallakSakoTimitivAddhiH / yAvadavicchinnatayA samAgataM tat zrutaM sakalam // 21 // anvayArtha-(atha) tadanantara (nAbhirAjanRpate) sajA nAbhirAja se (marudevyAM) marudevI meM (vRSabhaH nandanaH) vRSabha nAmaka Ananda lene vAlA putra (vyajani) utpanna huaa| (asau) vaha (tIrthakRtAM) tIrthaGkaroM meM (AdyaH) pahalA thA usane (bharate) bharata kSetra meM (bhRzaM) atyadhikatA (tIrtha) dharma tIrtha ko (pravartya) calAkara (nirvANa) mukti ko (Apa) prApta kiyA (tataH) usa samaya se (paJcAzallakSakoTimitivArddhiH) pacAsa lAkha karor3a sAgara (yAvat) taka (tat) vaha (sakalaM) sampUrNa (zrutaM) dvAdazAGga vANI rUpa zruta-Agama (avicchinnatayA) avirala rUpa se (samAgata) calatA rhaa| artha-- tadanantara antima kulakara rAjA nAbhirAja aura marudevI nAma kI rAnI se Ananda dene vAlA RSabha nAmaka putra huaa| vaha tIrthaMkaroM meM pahalA thA / usane isa bharata kSetra meM atyadhika rUpa meM samIcIna dharmatIrtha kA pravartana kara girvANa ko prApta kiyaa| usake bAda pacAsa lAkha karor3a sAgara paryata vaha zruta (tIrthaMkara kI vANI se udbhUta zrutajJAna) avicchinna rUpa se calatA rhaa| jAtastato'jitajinaH ziSyebhyaH so'pi samyagupadizya / tat zrutamakhilaM prApanirvANamanuttaraM tavat // 22 / / anyayArtha- (tataH) tadantara (ajitajinaH) dvitIya tIrthakara ajitanAtha jinendra (jAtaH) utpanna hue| (so'pi) vaha bhI (ziSyebhyaH) apane ziSyoM ke lie (tat) vaha (sakalaM) sampUrNa (zrutaM) (Adi jinendra se paramparA rUpa meM calA AyA huA) Agama rUpa zrutajJAna (samyag) bhalI prakAra (upadizya) upadeza dekara batAkara (tadvat) usI prakAra, AdinAtha bhagavAn kI taraha, (anuttara) upamA rahita-zreSTha (nirvANa) siddhiko (prApta) prAma hue| artha-tadantara AdinAtha zrI bRSabha jinendra ke pazcAt ajita nAtha dvitIya zrutAvatAra
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakara utpanna hue unhoMne bhI jaisA vRSabha jinendra ne tatvopadeza kiyA thA vaisA hI sampUrNa Agama-dhRtarUpa-tatvopadeza apane ziSyoM ko samyaka prakAra dekara unhIM vRSabha jinendra kI bhA~ti anupama nirvANa kI prApti kii| evmjitaadicndrprbhaanttiirtheshinaamtikraantaa| sAgarakoTInAM triMzakramAddazabhiratha nadabhiH // 23 // lakSaistathA navatyA navabhizca sahasaH zatainavabhiH / zambhavamukhyAt zrutamApanamatyA ca puSpadantAntAt // 24 / / anvayArtha - (evaM) isa prakAra (ajitAdicandraprabhAntatIrthezinAM) ajitanAtha tIrthaMkara ATi meM haiM jinake aise caMdraprabha AThaveM tIrthaMkara paryanta tIrthaMkaroM ke (sAgara koTInAM triMzakramAta dazabhiH atha navabhiH lakSaH atikrAntA) dvitIya tohara kI paramparA meM tIsa lAkha karor3a, tattIya saMbhavanAtha ke paramparA meM daza lAkha karor3a sAgara, abhinandamAtha kI paramparA meM nau lAkha karor3a vyatIta hone para, (navatyA natrabhi sahasrakaiH nanabhi zataiH atikrAnte) sumati nAtha kI paramparA meM nabbe hajAra karor3a, padmaprabha bhagavAn kI paramparA meM nau hajAra karor3a, supArzvanAtha bhagavAn kI paramparA meM nau sau karor3a sAgara samaya bItane para candraprabha hue| candraprabha bhagavAn kI paramparA meM nabbe karor3a sAgara vyatIta hone para puSpadanta haveM tIrthakara he| (ca) aura (vatamApanamatyA) Agama se prApta jJAna se jAnA jAtA hai ki(zambhavamukhyAt puSpa-dantAt) saMbhavanAtha bhagavAn se lekara puSpadanta taka zrutaparamparA avicchinna rUpa se calatI rhii| artha- isa prakAra, ajinAtha bhagavAn dvitIya tIrthaMkara se candra prabha bhagavAna AThaveM tIrthaMkara taka tIsa lAkha karor3a sAgara, daza lAkha karor3a sAgara, nau lAkha karor3a sAgara, nabbe hajAra karor3a sAgara, nau hajAra karor3a sAgara, nau sau karor3a sAgara, nabbe karor3a sAgara, samaya vyatIta ho jAne para puSpadanta bhagavAna nauveM tIrthaMkara taka yaha zruta nirantara claa| prathama tIrthaMkara bhagavAna AdinAtha RSabhadeva ke pazcAt pacAsa lAkha karor3a sAgara vyatIta hone para dvitIya ajitanAtha tIrthaMkara hue| ajita nAtha tIrthaMkara ke pazcAt tIsa lAkha karor3a sAgara vyatIta hone para / sambhavanAtha hue| zrutAyatAra 21
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ unase daza lAkha karor3a sAgara samaya bItane para abhinandana nAtha he| unase nau lAkha karor3a sAgara samaya bItane para sumatinAtha pA~caveM tIrthaMkara unase nabbe hajAra karor3a sAgara samaya bItane para padamaprabha chaThe tIrthaMkara hue / unase nau hajAra karor3a sAgara samaya bItane para sAtaveM supArzva nAtha tIrthaMkara supArzva nAtha tIrthaMkara se nau sau karor3a sAgara samaya bItane para candraprabha AThaveM tIrthakara hue| candraprabha se nabbe karor3a sAgara samaya bItane para puSpadanta nauveM tIrthaMkara hue| sambhavanAtha tIrthakara se puSpadanta nadama tIrthakara taka yaha zrutajJAna anavarata rhaa| atha puSpadantatIrthe navavAridhikoTigaNanayA kalite / palyopamaturyAze zeSe tat zrutamayApa vicchedam // 25 // anvayArtha- (atha) tadanantara (navavAridhi koTigaNanayA kalite) nau karor3a sAgara pramANa gaNanA se yukta, puSpadanta bhagavAn ke (tIrthe) tIrtha meM (palyopama turyAze zeSe) palyopama ke caturthAMza ke zeSa rahane para (tat) vaha (zrutaM) bhagavAn kI vANI rUpa zrutajJAna (viccheda) samApti ko (avAya) prApta ho gyaa| artha-tatpazcAt nau karor3a sAgara pramANa gaNanA se yukta puSpadanta bhagavAn ke tIrtha meM palyopama ke caturtha bhAga zeSa rahane para vaha bhagavAn kI divyadhvani dvArA batAyA gayA zrutajJAna viccheda ko prApta ho gayA palyacaturbhAgamite kAle tIrthe tataH samutpannaH / zItalajinaH sa punarAviSkRtayA~stat zrutavizeSam // 26 // anyayArtha-(palyacaturbhAgamite) palya ke cauthAI bhAga pramANa (kAle) kAla meM (tIrthe) tIrtha ke viccheda hone para (tataH) tadanantara (punaH) phira (zItalajinaH) zItalanAtha daza tIrthaMkara (samutpannaH) utpatra hue (saH) unhoMne (tat) vaha pUrva tIrthaMkaroM dvArA praNIta (zruta vizeSam) zrutajJAna (punaH) phira se (AviSkRtavAn) prakaTa kiyaa| | zrutAvatAra
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ artha-palya ke caturtha bhAga parimita kAla taka tIrtha viccheda rahane para zrI zItalanAtha dazAveM tIrthaMkara hue unhoMne usa zruta ko (jinendra vANI meM prakaTa zrutAgama rUpa dharma ko) phira se apanI divyadhvani dvArA prakaTa kiyaa| zItalatIrthe sAgarazatena SaTSaSThi lakSamitavarSeH / SaDvaMzatyA varSasahasainyU~ naikayAddhikoTimite / / 27 // palyArdhamAtrakAle zeSe tatpunarajanyavicchinam / mitavati gatayati kAle tato'bhavattIrthakRcchreyAn // 28 // anvayArtha- (zItala tIrthe) zItalanAtha dazave tIrthakara ke tIrtha ke (sAgara zatena) sau sAgara (SaTSaSTi lakSa mitavarSe:) chyAsaTha lAkha (SaviMzatyA) chabbIsa (varSa sahane) hajAra varSa (nyUnaika vArdhikakoTimite) kama eka karor3a sAgara parimita antarAla meM (palyAI mAtra kAle mitavati zeSe kAle gatavati) palya ke Adhe pramANa zeSa kAla ke bItane para. dara zItalanAtha bhagavAna dvArA TiSa tIrtha dharma avicchinna rhaa| hA~ Adhe palya kI vaha dharma paramparA TUTa gayI, taba (zreyAna tIrthakRt) zreyAMsa nAtha 11veM tIrthakara (abhavat) hue| artha-zItalanAtha dazaveM tIrthaMkara ke tIrtha ke jaba sau sAgara chyAsaTha lAkha, chabbIsa hajAra varSa kama eka karor3a sAgara pramANa antarAla meM jaba AdhA palya taka dharma paramparA avichinna rahI taba zrI zreyAMsanAtha gyArahaveM tIrthaMkara utpanna hue / arthAt zItalanAtha bhagavAna dvArA pratipAdita dharma paramparA sau sAgara chyAsaTha lAkha chabbIsa hajAra varSa kama eka karor3a sAgara taka avicchinna calI para anta meM AdhA palya taka TUTI rahI anantara gyArahaveM zreyAMsanAtha tIrthaMkara hue| zreyastIrthamapi catuSpaJcAzatsAgaropamapramite / palyatricaturbhAge zeSe tatpunaravApAntam // 26 // anvayArtha- (tat) vaha (zreyastIrthamapi) zreyAMsanAtha gyArahaveM tIrthaMkara dvArA samupadiSTa tIrtha dharma (api) bhI, (catupaJcAzatsAgaropama pramite) cauvana sAgara pramANa kAla meM (palyatricaturbhAga) palya ke 3/4 bhAga ke zeSa rahane para (antam) samApti ko (avApa) prApta ho gyaa| artha-vaha zreyAMsanAtha gyArahaveM tIrthaMkara dvArA pratipAdita zruta rUpa tIrtha (dharma) zrutAvatAra
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ caukna sAgara pramANa kAla meM palya kA 3/4 bhAga zeSa rahane para samApti ko prApta ho gyaa| palyatricaturbhAga pramite kAle gate tato jAtaH / zrIvAsupUjyabhagavAna so'pyAviSkRtya tanmuktaH // 30 // anyayArtha- (tato) usake bAda (palyatricaturbhAge pramite kAle gate) palya kA 3/4 bhAga bItane para (zrIvAsupUjyabhagavAn) zrI vAsupUjya bhagavAn (jAtaH) hue (saHapi) ve bhI (AviSkRtya) dharmazruta ko prakaTa karake (muktaH jAtaH) mukta hue| __ artha-gyArahaveM tIrthaMkara zreyAMsanAtha ke bAda palya kA 3/4 bhAga vyatIta ho jAne para bArahaveM tIrthaMkara bAsupUjya hue 1 inhoMne bhI dharmatIrtha kA pravartana karake mokSa prApta kiyaa| evaM vasupUjyAtmajavimalajinAnantadharmatIrtheSu / triMzatnavakacatuSkaM triplypaadonittrikairvaadhiinaam||31|| pramiteSu palyapalyatripAdapalyAIpalyapalyAMze / zeSe zeSaM tat zrutamanukramAdApa dicchadam // 32 // anvayArtha- (evaM) isa prakAra (vasupUjyAtmajavimala jinAnanta dharma tIrtheSu) vasupUjyAtmaja vAsupUjya bhagavAna, vimalanAtha, anaMtanAtha, dharmanAtha ke tIrthoM meM (vArthInAM) sAgaroM ke kramazaH (tripalyapAdonimititrikai) palya ke tIna bhAga bIta jAne se yukta (triMzat, navakaM, catuSka) tIsa, nava tathA cAra (pramiteSu) pramANa hone para (palya-palya tripAda palyAt ardha palya palyAze) phalya ke tIna bhAga pramANa vyatIta ho jAne para caturthAMza ke liye (zeSa) zeSa (tat zrutam) vaha zrutarUpa dharma (anukramAt) krama se (vicchedaM AdApa) viccheda ko prApta ho gyaa| __ artha- bhagavAna vAsupUjya jo ki nRpati vasupUjya ke Atmaja the ke tIrtha meM tIsa sAgara samaya vyatIta hone para palya ke antima bhAga meM dharma kA viccheda ho gyaa| vimalanAtha bhagavAna ke tIrtha meM nava sAgara pauna palya samaya vyatIta hone para palya ke cauthe bhAga taka ke liye dharma kA viccheda ho gyaa| zrutAvatAra 24
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ ananta nAtha bhagavAna ke tIrtha meM cAra sAgara ke antima palya ke Adhe bhAga meM dharma kA viccheda ho gyaa| dharmanAtha bhagavAna ke bAda pauna patya kama tIna sAgara vyayIta ho jAne para palya ke caturthAMza taka ko dharma kA viccheda ho gyaa| atha dharmatIrthasantAnAntarakAlasya satyaparyante / utpadya zAntinAthastatprakaTIkRtya muktimagAt // 33 // anvayArtha- (atha) isake anantara (dharma tIrtha santAnAntara kAlasya) dharmanAtha tIrthakara kI paramparA ke anantara usa tIrtha ke pauna palya kama tIna sAgara samaya vyatIta hone para (zAntinAtha:) zAntinAtha bhagavAna (utpadya) utpanna hokara (tat) usa dharma zruta ko (prakaTIkRtya) prakaTa karake (mukti) mokSa ko (agAt) cale gye| artha- isake anantara dharmanAtha pandrahaveM tIrthakara kI dharma paramparA ke samApna hone para zrI zAntinAzca solahaveM tIrthakara ne janma lekara usa dharma ko prakaTa karake mukti ko prApta kiyaa| zAntyAdipArzvapazcimatIrthakarANAM ya tIrthasantAne / palyArdhavarSakoTIsahasronitapalyapAdAbhyAm // 34 // koTi sahaseNa catuHpaJcAzad guNitasahasreNa / SaDbhizca zatasahasrairlakSAbhi paJcabhizca tathA / / 35 / / tryadhikAzItisahasaiyutArdhASTamazataizca paJcAzat / sahitazatadvitayena ca varSANAM sammite kramazaH // 36 / / caturamalayodhasampatpragalbhamatiyatijanairavicchinnaiH / na kvacidapyavacchedamApattat zrutamudAttArtham // 37 // anvayArtha- (zAntyAdi pArzva pazcima tIrthakarANAM) zAntinAtha haiM Adi meM jinake tathA pArzvanAtha ke pazcima zrI vardhamAna tIrthaMkaroM ke (tIrtha santAne) tIrtha paramparA meM (palyArdha varSa koTI sahasronita palyapAdAbhyAma) palya ke AdhA bItane para, eka hajAra karor3a varSa kama palya ke caturthAMza bItane para, (koTi sahasreNa) eka hajAra karor3a bItane para (catuH paJcAzat guNita zata sahasreNa) cauvana guNita zrutAvatAra 25
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka lAkha arthAt cauvana lAkha varSa vyatIta hone para (SaDabhizca zatasahasra) chaha lAkha varSa vyatIta hone para (lakSAbhipaJcabhi ca) pA~ca lAkha varSa vyatIta hone para (tryadhikAzIti sahanairyutArdhASTamazataizca tryapaJcAzat) sAta sau pacAsa adhika tegasI hajAra varSa vyatIta hone para tathA (sahita dvitayena) do sau varSoM ke kramazaH (sammite) vyatIta hone para (udAttArtha) udAtta arthavAlA vaha zruta (dharma zruta) (caturamala-bodha-sampata-pragalbhaM-matiyatijanaiH) cAra nirmala jJAnoM kI sampadA se pragalbha (prakRSTa) buddhi vAle yati janoM se (avicchinne) atruTita (kvacidapi) kahIM bhI (avaccheda) bhaMgatA ko (na Adat) prApta nahIM huaa| artha-bhagavAna zrI zAntinAtha kI dharma paramparA ke AdhA palya bItane para kunthunAtha bhagavAna hue| bhagavAna kunthunAtha kI dharma paramparA ke eka hajAra karor3a varSa kama palya kA cauthAI bhAga vyatIta hone para arahanAtha 18veM tIrthakara hue| arahanAtha tIrthakara kI dharma paramparA ke jaba eka hajAra karor3a varSa vyatIta ho gaye taba mallinAtha unnIsaveM tIrthaMkara hue | mallinAtha bhagavAna kI tIrdha paramparA ke cauvana lAkha varSa vyatIta hone para !! bhagavAna munisuvratanAtha bIsaveM tIrthakara hue| bhagavAna munisuvratanAtha ke dharmatIrtha ke chaha lAkha varSa vyatIta hone para bhagavAna zrI naminAtha ikkIsaveM tIrthaMkara hue | bhagavAna naminAtha ke tIrtha ke pA~ca lAkha varSa vyatIta hone para bhagavAna neminAtha hue| neminAtha ke tIrtha ke terAsI hajAra sAta sau pacAsa varSa vyatIta hone para bhagavAna pArzvanAtha hue| bhagavAn pArzvanAtha ke do sau pacAsa varSa vyatIta hone para bhagavAn mahAvIra antima tIrthaMkara hue| cAra nirmala jJAnoM kI sampadA se prakRSTa buddhi vAle paramparA se avicchinna yati janoM dvArA vaha udAtta artha vAlA zruta kahIM bhI viccheda ko prApta nahIM huaa| ajitAdhAstIrthakarA vRSabhAdijinendratIrthakAlasya / antarvAyuSkA jAtA ityatra vijJayAH / / 38 // bhutAvatAra 26 /
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... ... anyayArtha- (vRSabhAdi jinendra tIrthakAlasya) vRSabha Adi jinendroM ke tIrtha ke samaya ke (ajitAdhAstIrthakarAH) ajita Adi jinendra (antarvAyuSkA) usI antavartI Ayu vAle (jAtAH) utpanna haiM (iti) aisA (vijJeyA) jAnanA caahie| artha-zrI vRSabhadeva Adi tIrthakoM ke tIrtha kAla meM ajita Adi tIrthakaroM kI Ayu bhI usI meM sammilita hai yathA bhagavAn vRSabhanAtha tIrdhakara kA jo tIrtha kAla batAyA hai usameM ajitanAtha bhagavAna kI Aya bhI sammilita hai| ajinAtha bhagavAna ke tIryakAla meM sAmananAtha bhagavAna kI jAyubhI sammilita hai| ityAdi pahale-pahale tIrthakara meM unake bAda ke tIrthaMkara kI Ayu bhI sammilita hai| atha pArzvanAthatIrthasyAnte zrIvardhamAnAmA'bhUt / priyakAriNyAM siddhArthabhUpaterantyatIrthakaraH / / 36 / / anvayArtha- (atha pArzvanAtha tIrthasyAnte) tadanantara pArzvanAtha teIsaveM tIrthakara ke anantara (siddhArtha bhUpate) siddhArtha rAjA kI (priyakAriNyAM) priyakAriNI se (zrI varddhanAna nAmA) zrI carddhamAna nAma ke (antyatIrthaMkaraH) antima tIrthaMkara (abhUt) hue| artha-isake anantara teIsaveM tIrthaMkara zrI pArzvanAtha bhagavAna ke pazcAt vaizAlI ke kSatriya-kuNDa ke zAsaka g2ajA siddhArtha kI rAnI priyakAriNI (trizalA) ke garbha se zrI varddhamAna nAmaka antima cIbIsaveM tIrthakara hue| inakA zrI varddhapAna nAma isaliye par3A thA ki inake janma se sarvatra zrI kI vRddhi huI thii| mahArAja siddhArtha ke mahaloM meM hI nahIM vaizAlI ke prAntara bhAgoM meM bhI sarvatra sukha samRddhi chA gayI thii| triMzadvarSeSu kumAra eva vigateSvasau pravadrAja / dvAdazabhirvarSAbhiH prApadvai kevalaM tapaH kuryan // 40 / / anvayArtha- (asau siddhArtha tanaya) zrI vardhamAna (kumAra eva) kumAra kAla meM hI (triMzadvarSeSu) tIsa varSoM ke (vigateSu) vyatIta hone para (pravavrAja) dIkSita hue- ghara chor3a kara dIkSA hetu vana ko cale gye| (dvAdazabhiH varSAbhiH)- lagAtAra bAraha varSoM taka (tapaH kurvana) tapa karate hue (vai) nizcaya se (kevalaM) kevalajJAna ko (prApta) prApta hue| jhutAvatAra 2.
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ artha- vaha siddhArtha putra zrI varddhamAna kumAra tIsa varSoM taka kumAra kAla vyatIta kara (avivAhita rahakara) dIkSita hue pazcAt bAraha varSoM taka kaThina tapazcaraNa karate hue (30+12-42) byAlIsa varSa kI avasthA meM kevala jJAna ko prApta hue| udite keyalabodhe dhanadaH zakrAjJayA cakAra sabhAm / samayatinAmadheyAM tasya syAdakhilalokaguroH // 41 // anvayArtha- (kevala bodhe) kevalajJAna ke (udite) udita hone para (dhanadaH) kubera ne (zakrAjJayA) indra kI AjJA se (samavasRti nAmadheyA) samavazaraNa nAma kI (sabhA) sabhA (tasya akhila loka guroH) una sampUrNa loka ke guru kI (cakAra) bnaayii| artha-zrI vIranAtha bhagavAna jo tInoM lokoM ke guru the, ko kevalajJAna pragaTa hone para, indra kI AjJA se, kubera ne samavazaraNa nAma kI sabhA kA nirmANa kiyA | usa sabhA meM bilakula barAbarI se baiThane ke liye muniyoM, svarga kI deviyoM, AryikAoM, jyotiSI devAGganAoM, bhavanavAsI deviyoM, vyantara deviyoM, bhavanavAsI devoM, vyantara devoM, jyotiSI devoM, kalpavAsI devoM, manuSyoM aura pazuoM ko baiThane ke vRttAkAra rUpa se bAraha prakoSTha the | cAroM dizAoM se Ane ke liye cAra praveza dvAra the| suranaramunivRndArakavRndeSvapi samuditeSu tiirthkRtH| SaTpaSTirahAni na nirjagAma divyadhvanistasya // 42 // anyayArtha- (suranaramunivRndArakavRndeSu) bhavana, vyaMtara, jyotiSI devoM, muniyoM evaM kalpavAsI deboM ke evaM anya zrotA samUha ke (samuditeSu) ikaTThe hone para (api) bhI (tasya tIrthakRta) una kaivalya prApta tIrthaMkara bhagavAna kI (divyadhvaniH) divyavANI (nirakSarI oMkAramayI) (SaTSaSTiH) chiyAsaTha (ahAni) dina taka(na nirjagAma) nahIM nikalI (prakaTa nahIM huii)| ____ artha-deva, manuSya, muni Adi samasta-bhavya upadezAmRta pipAsuoM ke utsukatApUrvaka usa samavazaraNa sabhA meM upasthita rahane para bhI, una tIrthakara bhagavAn mahAvIra kI chiyAsaTha dina taka divya dhvani nahIM khirI / | zrutAvatAra
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ digvadhvaneranirgamakAraNamavagamya gaNadharAbhAvam / AnetumagAttamataH sutrAmA gautamagrAmam // 43 / / anyayArtha- (sutrAmA) indra (gaNadharAbhAvam) gaNadhara ke abhAva ko (divyadhvaneranirgamakAraNa) divyadhvani ke nahIM khisne kA kAraNa (avagamya) jAnakara (ataH) vahA~ se samavazaraNa sabhA se (tam) usa gaNadhara ko (Anetu) lAne ke liye (gautama grAmama) gautama nAmaka grAma ko (agAt) gyaa| artha-indra ne gaNadhara ke abhAva ko hI bhagavAn kI vANI nahIM khirane kA kAraNa jAnakara isa samavazaraNa sabhA se usa gaNadhara ko lAne ke liye gautama grAma gyaa| tatra sa gatvA brAhmaNazAlAyAmindrabhUtinAmAnam / chAtrazatapaJcakebhyo vyAkhyAnaM vidadhataM vipram // 44 // gautamagonaM vidyAmadagarvitamakhilayedavedAGga / pratibuddhatattvamavalokya kalikAchAtraveSeNa // 45 // tadvyAkhyAnaM zrRNvannekodeze dvijanmazAlAyAH / sthitvA tato bhavadbhiH pratiSuddhaM tatvamiti tasya / / 16 / / chAtrebhyaH pratipAdanasamaye'sau naasikaagrbhnggen| muhuratyaruciM prakaTIkurvannupalakSitazchAtraiH / / 47 / / anvayArtha- (tatra) usa gautama grAma meM, (gatvA) jAkara (brAhmaNa zAlAyAM) eka brAhmaNa zAlA meM (vyAkhyAna) upadeza ko (vidadhata) dene vAle (gautama gotraM) gautama isa gautra vAle tathA (vidyAmada garvita) vidyA ke garva se garvita (akhila veda vedAna pratibuddha tattva) sampUrNa veda vedAGgoM ke tatva ko jAnane vAle (indrabhUti) iMdrabhUti nAma ke (vipraM) brAhmaNa ko (avalokya) dekhakara (kavalikA chAtra veSeNa) laghugnAsa mAtra bhojI chAtra ke veSa dvArA (dvijanmazAlAyAH) usa brAhmaNa zAlA ke (ekoddeze) eka pradeza meM eka ora (sthitvA) khar3e hokara (tad vyAkhyAnaM) usa indrabhUti AcArya ke vyAkhyAna ko (zrRNvana) sunate hue (tattaH) una AcArya se Apa logoM dvArA (tattva) tattva ko (pratibuddha) jAnA iti aisA pUchane para (chAtrebhyaH) chAtroM se (pratipAdana samaye) batAne ke samaya (asau) usa indra ne (nAsikAgra) zrutAvatAra 26
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAsikA ke agrabhAgoM ke (bhana) vikAra dvArA/nathune phulAkara (muhuH) bAra-bAra (aruciM) aruci ko (prakaTI kurvan) prakaTa karate hue (chAtraiH) chAtroM dvArA (upalakSita) dekha liyA gyaa| artha-usa gautama grAma kI brAhmaNa zAlA meM jAkara pA~ca sau chAtroM ko vyAkhyAna dene vAle tathA apanI vidvattA ke mada se madonmatta sampUrNa veda-vedAGgoM ke tattva ko samajhane vAle gautama gotrIya indrabhUti nAmaka brAhmaNa ko dekhakara alpatama grAsoM meM bhojana lene vAle chAtra ke veSa meM usa brAhmaNa zAlA ke eka prAnta bhAga meM (kone meM) khar3e hokara usakA vyAkhyAna (samajhAne kI vidhi) ko sunakara tumane unase sahI artha jAnA isa prakAra pUchane para chAtroM se pratipAdana karane ke samaya nathune phulAkara bAra-bAra aruci prakaTa karate hue chAtroM ke dvArA usakI upekSA vRtti jAna lI gii| te'pi tatastacyeSTitamIdRzamAvedayan syakIyaguroH / so'pi tato dvijamukhyastabhapUrva chAtramityevadat / / 58 || anvayArtha- (te'pi) ve chAtra bhI (tataH) tadantara (IdRzaM) isa prakAra (tacceSTitaM) usakI ceSTA ko (svakIya guroH) apane guru ko (Avedayan) nivedana karane lge| (saH) vaha (dvijamukhyaH) brAhmaNoM meM pramukha AcArya bhI (tam) usa (apUrva) anokhe navIna (chAtra) chAtra ko (iti) isa prakAra (avadat) bole| artha-isake pazcAt usakI aisI ceSTA ko dekhakara chAtroM ne apane guru se nivedana kiyA / una brAhmaNa pramukha AcArya ne bhI usa naye-naye Aye tathA AcArya kI vyAkhyAna vidhi kI upekSA karane vAle chAtra se isa prakAra kahA zAstrANi karatalAmalakAyante'smAkamiha samastAni / apare'pi vAdino'smAjjAyante naSTaduSTamadAH // 46 / / anvayArtha - (iha) yahA~- isa bharata khaNDa meM (asmAkaM) mere liye (samastAni) sampUrNa (zAstrANi) zAstra-cAroM veda, chaha vedAGga, sabhI upaniSad, aThArahoM purANa, vyAkaraNa, tarka, darzana, koSa, itihAsa, nIti zAstra Adi (karatalAmalakAyante) hathelI para rakhe hue Amalaka/ AMvale kI bhA~ti pratyakSa haiN| (apare) dUsare (anyAnya vAdina) zAstrArthI gaNa bhI (asmAt) mujhase (naSTaduSTa madAH) naSTa ho gayA hai- duSTa ahaMkAra jinakA- aise ho gaye haiN| zrutAvatAra 30
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ artha- vaha usa brAhmaNa zAlA kA pramukha AcArya indrabhUti kahatA hai ki isa bhArata khaNDa meM sampUrNa zAstra veda-vedAnna, upaniSad, purANa, mImAMsA, darzana. vyAkaraNa, tarka, koSa, itihAsAdi mujhe hAtha para rakhe hue A~vale kI bhA~ti spaSTa jJAta haiM. dUsare zAstrArthI vidvAnoM kI bhI vidvattA kA ahaMkAra maiMne naSTa kara diyA hai| tatkena hetunA tadvyAkhyAnaM naiva rodhate tubhyam / kathayeti tatastasmai prativacanamuvAca so'pIttham // 50 // anvayArtha - (tat kenaM hetunA ) to kisa kAraNa se ( tad vyAkhyAnaM) vaha merA upadeza (tubhyaM) tumhAre liye (naiva) nahIM, bilakula nahIM ( rocate) rucatA hai ( kathaya iti ) yaha batAie ( tataH) anantara (so'pi ) vaha chAtraveSa dhArI indra bhI ( tasmai ) usa indrabhUti gautama AcArya ko (itthaM ) isa prakAra (prativacanaM ) uttara rUpa meM ( uvAca ) bolA ! artha- Age AcArya indrabhUti gautama kahate haiM ki jaba maiM samasta zAstroM kA jJAtA tathA pravAdiyoM ke vidyAmada ko galA (naSTakara) dene vAlA hU~ to tumheM kisa kAraNa se merA vaha vyAkhyAna ( kathana ) nahIM rucatA hai- yaha btlaaiye| taba chAtraveSadhArI vaha indra isa prakAra uttara detA hai yadi sarvazAstratattvaM jAnanti bhavanta eva tadamuSyAH / AryAyAH kathayantvarthamiti paThati tatkAvyam // 51 // anvayArtha - (yadi ) agara ( bhavantaH ) Apa (sarvazAstra tattvaM ) sampUrNa zAstroM ke tattva ko (jAnanti ) jAnate haiM (tat) to ( amuSyA) isa (AryAyAH) isa AryA chanda meM racita padya kA eka hI artha ( kathayantu ) kahiye / (iti) isa prakAra kahakara (tatkA) usa kavitA rUpa racanA ko ( paThati ) vaha brAhmaNa chAtravezadhArI indra par3hatA hai| artha- agara Apa samasta zAstroM ke marma ko jAnate haiM to isa AryA (AryA chanda meM racita) pada kA artha batalAiye aisA kahakara vaha usa (AryA chanda meM racita) pada ko par3hatA hai / SaDdravyanayapadArthatrikAlapaJcAstikAyaSaTkAyAn / viduSAM varaH sa eva hi yo jAnAti pramANa nayaiH // 52 // zrutAvatAra 31
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ anvayArtha - (yaH) jo ( pramANa nayaiH) pramANa aura nayoM ke dvArA SaDdravyanavapadArthatrikAlapaJcAstikAyaSaTkAyAn / ( SaTa kAyAn ) chaha dravyoM, nau padArthoM, tIna kAloM, pA~ca astikAya, chaha kAya ke jIvoM ko (jAnAti ) bhale prakAra jAnatA hai ( sa eva ) vahI ( viduSAM varaH ) vidvAnoM meM (jJAniyoM meM ) zreSTha hai / artha- jo nikaTa bhavyajIva, jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza, kAlaina chaha dravyoM, nau padArthoM jIva, Azrava, ba~dha, saMvara nirjarA, mokSa, puNya aura pApa rUpa natra padArthoM, bhUta-bhaviSyat aura vartamAna ina tIna kAloM, jIva, pudgala, dharma, adharma, AkAza rUpa pA~ca astikAyoM tathA pRthvI, jala, agni, vAyu, naspati aura sa- ina chaha kAryoM ko naya-pramANa dvArA bhalI prakAra jAnatA hai vahI zreSTha vidvAn arthAt saccA jJAnI yA samyagdRSTi hai / zrutvA tenetyuditAmazrutapUrvAmatIva viSamArthAm / AryAmimAM tato'syAH so'rthamajAnanniti tamUce // 53 // anvayArtha - (tena) usa brAhmaNa vidyArthI kA veza dhAraNa karane vAle indra dvArA (iti) uparilikhita prakAra se ( uditAM ) kahI huI ( azrutapUrvA) pahale kabhI na sunI huI (atIva viSamArthAm ) atyanta viSama artha bAlI (imAM AryA ) isa AryA chanda meM viracita pada ko (zrutvA ) sunakara (tataH) anantara (asyAH ) isa AryA pada ke (artha) artha ko (ajAnan ) nahIM jAnatA huA (tam) usa chAtra vezadhArI se (saH) vaha indrabhUti AcArya (iti) isa prakAra (Uce ) kahane lge| artha-usa brAhmaNa vidyArthI kA veza dhAraNa karane vAle indra dvArA kahI huI kabhI pahale na sunI huI tathA viSama (kaThina) artha se bharI usa AryA ko 'sunakara. usake artha ko nahIM jAnatA huA vaha usase isa prakAra bolA | kasyacchAtrastAvattvaM kathayetyAha so'pi bhaTTArhat / zrIvardhamAnabhaTTArakasya jagatIgurozchAtraH // 54 // anvayArtha - ( tAvat tvaM ) to tuma (kasya) kisake (chAtra) vidyArthI / ziSya ho ( iti kathaya ) aisA kahiye / (saH) vaha (Aha ) bolA ( bhaTTArhat ) vaha yogya ziSya (api) bhI ( jagatIguro ) isa jagata bhara ke guru (zrI varddhamAna bhaTTArakasya ) pUjya varddhamAna kA ( chAtraH ) vidyArthI (asmi) hU~ / zrutAvatAra 32
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhArthanandanasya chAtrastvaM cenmahendrajAlavidaH / devAgamaM janasya pratidarzayato viyanmArge / / 55 / / anvayArtha - (tvaM cet) yadi tuma siddhArthanandana varddhamAna ke ziSya ho to ( viyanmArge) AkAzamArga meM (janasya ) jana samudAya ko (devAgamaM ) devoM ke Agamana ko (pratidarzayataH) dikhAne vAle ( mahendrajAlAvadaH) mahAn indrajAla ko jAnane vAle jAdUgara ke ( chAtraH ) ziSya (asi ) ho / artha - yadi tuma una siddhArthanandana varddhamAna ke chAtra ho to nizcaya hI AkAzamArga meM devoM ke Agamana dvArA logoM ko dikhAne vAle eka bar3e jAdUgara ke hI ziSya ho / tattenaiva vivAdaM sArdhaM prakaromi kiM tvayA kAryam / tvatto jayApajayayormamaiva vidvatsu laghutA syAt // 56 // anvayArtha - (tat) to (tvayA) tumase (kiM kAryam ) kyA karanA ( tenaiva ) usI ke (sArddha) sAtha (vivAda ) zAstrArtha (prakaromi ) karU~gA / ( tvatto) tumase (jayApajayayoH) jaya yA parAjaya meM (mamaiva ) merI hI (viddhatsu) vidvAnoM kI goSThI meM (laghutA) choTApana (syAt) siddha hogA / artha- to tumase kyA kahA jAya ! maiM tumhAre guru usI siddhArthanandana varddhamAna kumAra se hI tumhAre dvArA par3hI gayI AryA para vivAda karU~gA | tumhAre sAtha vivAda hone para jaya-parAjaya para vidvAnoM meM merI laghutA (halakApana) hogii| kyoMki vidvAnoM kI vidvattA vidvAnoM se vArtAlApa meM hI surakSita rahatI hai| alpajJoM ke sAtha vivAda se to halakApana pradarzita hotA hai| ehi vrajAva ityabhidhAya purodhAya gautamaH zakram / samavasRtiM bhrAtRbhyAmAyAdvAyuvahnibhUtibhyAm // 57 // anvayArtha - ( gautamaH ) gautama indrabhUti AcArya ( ehi ) Ao (brajAva ) hama donoM caleM (ityabhidhAya) aisA kahakara (vAyuvahnibhUtibhyAm) vAyubhUti evaM agnibhUti donoM (bhrAtRbhyAm) bhAiyoM ke sAtha (samavasRtiM) samavazaraNa sabhA ko ( AyAt) gayA / zrutAvatAra 33
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ artha-AcArya gautama indrabhUti usa chAtravezadhArI indra se jisane "Sadbhatrya, navapadArtha" vAlI 'AryA' kA artha unase pUchA thA- kahate haiM ki- 'Ao hama donoM vahIM caleM' aisA kahakara usa indra ko Age karake apane do bhAiyoM-vAyubhUti evaM agnibhUti ke sAtha bhagavAn varddhamAna-mahAvIra kI samavazaraNa sabhA kI aura jAte haiN| dRSTvA mAnastambhaM vigalitamAnodayo dvijnmaa''siit| bhAtRbhyAM saha jinapatimavalokya parItya taM bhaktyA ||58 // natvA nutyA tyaktyA'zeSaparigrahamanAgraho dIkSAm / AdAyAnimagaNabhRbabhUva saptarddhisampannaH // 56 // anvayArtha- (dvijanmA) vaha saMskAra pavitrita janma vAlA brAhmaNa indrabhUti (mAnastambha) mAnastambha ko (dRSTvA ) dekhakara (vigalita mAnodaya) gala gayA hai mAna jisakA aisA (bhrAtabhyAM) donoM vAyubhUti evaM agnibhUti bhAiyoM ke sAtha nirabhimAnI / AsIla) (jinapati sApaDItarAma, jinendra barddhamAna mahAvIra ke (avalokya) darzana karake (bhaktyA) bhakti se (taM) unheM (parItya) pradakSiNA dekara (natvA) namaskAra kara (nutvA) stuti kara (anAgraha) mithyA Agraha se rahita huA (azeSa parigraha) sampUrNa parigraha ko chor3akara (dIkSA AdAya) dIkSA grahaNa kara (saptarddhi sampannaH) sapta RddhiyoM se saMpanna hokara (agrima gaNabhRta) prathama gaNadhara (babhUva) huaa| artha-mAtA ke udara se janma lene ke sAtha hI saMskAroM se bhI pavitra janma vAlA vaha AcArya indrabhUti apane donoM bhAiyoM-vAyubhUti evaM agnibhUti ke sAtha mAnastambha ke darzana se naSTa ho gayA hai mAna jisakA nirabhimAnI atyanta vinata svabhAva vAlA huA jinendra vIra-varddhamAna ke darzana kara bhaktipUrvaka unakI pradakSiNA dekara, praNAma kara tathA stuti kara, parigraha ko chor3akara, pUrva mithyAdhAraNAoM ko tilAJjali dekara, dIkSAgrahaNa kara buddhi, cAraNa, vikriyA, bala, auSadha, rasa Adi sapta mahA RddhiyoM se saMpanna huA tathA bhagavAn kA prathama (mukhya) gaNadhara ho gyaa| usake donoM bhAI vAyubhUti, agnibhUti bhI isI taraha gaNadhara bana gye| 34 zrutAvatAra .
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha bhagavAn kiMjIvosti nAsti yA kiMguNaH kiyAnkIdRk ityAdiSaDayutapramitaM tadgaNeTapraznaparyante // 60 // jIvo'styanAdinidhanaH zubhAzubhavibhedakarmaNAM kartA / sadasatkarmaphalAnAM bhoktA svopAttatanumAtraH // 61 // upasaMharaNa visarpaNadharma jJAnAdibhirguNairyuktaH / dhauyyotpattivyayalakSaNaH svasaMvedanagrAhyaH / / 62 / / nokarma karma pudgalamanAdirUpAttakarma sambandhAt / gRhNan muJcan bhrAmyan bhave bhave tatkSayAnmuktaH // 63 // ityAdyanekabhedaistathA sa jIvAdivastusadbhAvam / divyadhvaninA sphuTamindrabhUtaye sanmatiravocat // 63 // anvayArtha - ( atha) indrabhUti gautama ke pramukha gaNadhara banane para (jIvaH kiM asti) kyA jIva hai (vA nAsti) athavA nahIM hai ( ki guNaH ) agara hai to vaha kisa guNavAlA hai ( kriyAn ) vaha kitane pramANa hai athavA kitane haiM (kIdRk ) vaha kaisA hai (ityAdi SaDatapramitaM ) ityAdi chaha pramANa (tadgaNeTapraznaparyante) unake gaNadhara pramukha ke praznoM ke anta meM (jIvaH asti ) jIva hai (jIvaH anAdi nidhanaH ) anAdi anidhana hai- Adi antarahita hai| (zubhAzubha vibheda karmaNAM kartA) zubha aura azubha bhedoM se yukta karmoM kA kartA hai (sadasatkarmaphalAnAM bhoktA ) apane zubha yA azubha karmoM ke phala kA bhogane vAlA hai| (svopAtta tanumAtraH ) zarIra nAmakarma ke udaya se prApta zarIra ke pramANa choTA yA bar3A hai (upasaMharaNa- visarpaNa) svabhAva vAlA (jJAnAdibhirguNairyuktaH ) jJAna darzana Adi guNoM se yukta (dhrauvyotpattivyayalakSaNa ) dhrauvya utpAda, vyaya dravya lakSaNa yukta ( svasaMvedanagrAhyaH ) sva saMvedana se grahaNa karane yogya ( ahaM pratyaya se jJAna meM AnevAlA) (nokarmakarmapudgalamanAdirUpAt tat karma sambandhAt) nokarma zarIra indriyAdi, karma - jJAnAvaraNAdi tathA rAgAdi rUpa pudgaloM ko anAdi kAla se karma rUpa sambandha se (gRhNan ) grahaNa karate hue (muJcan ) una karma zarIrAdi ko bhoga lene para chor3ate hue ( bhave bhave) bhava bhava meM aneka janmoM dvArA gatiyoM meM ghUmate hue (tatkSayAt) una karmoM ke sarvathA kSaya se mukta huA ityAdi ( aneka bhedaiH ) isa prakAra aneka bhedoM se ( jIvAdi vastu sadbhAvam ) jIva pudgala - dharma-adharma - zrutAvatAra 35
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAla Adi ke bhAva (bhA) sanmati bhagavAn mahAvIra ne ( indra bhUtaye) indrabhUti gaNadhara ke liye (divyadhvaninA) divyadhvani se ( sphuTam ) spaSTa rIti se (avocat ) kahA / artha - jaba vaha indrabhUti AcArya bhagavAn ke pramukha gaNadhara bana gaye taba koI svataMtra jIva tattva hai yA nahIM? agara hai to vaha kina vizeSa guNoMvAlA hai? vaha kitanA ( kisa AkAra kA) hai? kaisA hai ? ityAdi chaha prakAra gaNadhara dvArA prazna karane ke bAda jIva hai aura vaha anAdi nidhana ( zAzvata ) sadAkAla se sadAkAla taka hai| dravyataH na kabhI nayA utpanna hotA hai aura na kabhI pUrNataH vinaSTa hotA hai vaha apane zubha yA azubha karmoM kA kartA hai apane hI zubha yA azubha kRta kramoM kA bhoktA hai, saMsAra meM karmoM ke kAraNa jaisA use zarIra milA usa zarIra pramANa hI vaha upasaMharaNa- visarpaNa arthAt saMkoca vistAra dharma vAlA hai| jJAnadarzana Adi guNoM se yukta hai| utpAda vyaya zrIvya vAlA tathA svasaMvedana se grahaNa karane yogya hai| vaha apane dvArA upArjita karma sambandha se nokarma karma pudgaloM ko grahaNa karane vAlA, karma phala bhogane ke bAda unheM chor3ane vAlA, bhava bhava meM ghUmane vAlA tathA karmoM ke pUrNa kSaya bandhana mukta huA isa prakAra aneka bhedoM se jIvAdi vastuoM ke sadbhAva ko bhagavAn sanmati mahAvIra ne apanI divyadhvani ke dvArA spaSTa rIti se indrabhUti gautama gaNadhara ke lie kahA / - bhagavAn kI divya dhvani ke anusAra AcArya nemicandra ne apane dravya saMgraha grantha meM likhA hai jIvo upaogamao amutti kattA sadeha parimANo ! bhottA saMsArattho siddho so vissaso gaI / zrAvaNabahula pratipadyudite'rke raudranAmani muhUrte / abhijidgate zazAMke tIrthotpattirvabhUva guroH // 65 // anvayArtha - (zrAvaNabahula pratipadi ) zrAvaNa kRSNA pratipadA ( arke udite) sUrya ke udita hone para ( raudra nAmani muhUrta) raudra nAma ke muhUrta meM (zazAMke abhijidgate) candramA ke abhijit nakSatra para pahu~cane para (huroH ) loka ke guru yA gautama indrabhUti ke guru mahAvIra varddhamAna bhagavAn ke ( tIrthotpattiH ) tIrtha / dharma kI utpatti (babhUva ) huii| zrutAvatAra 36
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ artha-zrAvaNa kRSNa pratipadA ke dina (vartamAna meM jo vIrazAsana jayantI ke rUpa meM mahAna parva mAnA jAtA hai) sUrya kA udaya hone para raudra nAmaka muhUrta meM candramA ke abhijita nakSatra meM hone para tInoM lokoM ke guru varddhamAna mahAvIra ke dharmatIrtha kI utpatti huI arthAt samavazaraNa sabhA meM vipulAcala parvata rAjagRha meM unakI prathama dezanA huii| tenendrabhUtigaNinA tadivyavagho'vayudhya tattvena / grantho'GgapUrvanAmnA pratiracito yugapadaparAhe // 66 / / anvayArtha- (tena indrabhUtigaNinA) usa indrabhUti gaNadhara dvArA (tattvena) tatvataH (dddivyvco| una mahAvIra bhagavAna ke divya vacanoM ko (annabudhya) jAnakara (yugapata) eka sAtha (aparAhna) dina ke antima bhAga meM (aGga pUrva nAmA) aGga va pUrva nAma se (granthaH) grantha (pratiracitaH) rcaa| ___artha-una indrabhUti gaNadhara ne bhagavAna mahAvIra kI usa divya vANI ko tanvataH jJAta kara dina ke apara bhAga meM aGga pUrva nAmaka AgamoM kI eka sAtha racanA kii| pratipAditaM tatastat zrutaM samastaM mahAtmanA tena / prathitAtmIyasadharmaNe sudharmAbhidhAnAya / / 67 / / anyayArtha- (tena mahAtmanA) una mahAtmA gautama gaNadhara ne (tataH) tadantara (tat samastaM zrutaM) vaha samasta zruta, bhagavAn vIranAtha kI divyavANI rUpa (sudharmAbhidhAnAya) sudharmA nAma ke (prathitAtmIya sadharmaNe) prasiddha apane sahadharmA gaNadhara ke lie (pratipAdita) pratipAdita kiyaa| artha-una mahAtmA gaNadhara pramukha gautama indrabhUti ne vaha samasta zrutajJAna jo sanmati mahAvIra varddhamAna kI divya vANI se prasUta thA vaha apane prasiddha sahadharmI sudharmAcArya ke lie pratipAdita kiyaa| so'pi pratipAditavAn jambUnAmne sadharmaNe svasyai / tebhyastato gaNibhyo'nyairapi tadadhItaM munivRSabhaiH // 18 // anvayArtha- (so'pi) una sudharmAcArya nebhI (svasyai) apane (jambUnAmne) jambU kumAra nAma vAle (svadharmaNe) apane sahadharmI ke lie (pratipAditavAn) vaha zrutAvatAra
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ zruta pratipAdita kiyaa| (tataH) anantara (tebhyaH gaNibhyaH) una una gaNadharoM se (anya) dUsare (munivRSabhaiH) munizreSThoM ke dvArA (tadadhItam) vaha zruta par3hA gyaa| artha-una sudharmAcArya ne bhI apane sahadharmI jambUsvAmI ke lie bhI vaha zruta pratipAdita kiyA tathA una gaNadharoM se anya zreSTha muniyoM ne bhI vIra bhagavAn kI divya svani se pramata tathA gautama gaNadhara dvArA ajha pUrvo meM grathita tathA sudharmAcArya tathA jambUsvAmI se pratipAdita vaha zrutajJAna anya-anya zreSTha muniyoM dvArA par3hA gyaa| sanmatijinastato'sAyAsanavimuktibhavyasasyAnAm / paramAnandaM janayan dharmAmRtadRSTi se kena // 66 / / triMzatamiha varSANAM vihRtya bahujanapakSAnaM jgtpuujyH| sarasijavanaparikalite pAvApurabahirughAne // 70 / / vatsaracatuSTaye'rddhatrimAsahIne caturthakAlasya / zeSe kArtika kRSNa caturdazyAM nirvRtimayApa / / 71 / / anvayArtha- (tataH) tadanantara (asau) yaha (jagatpUjyaH) lokapUjya (sanmati jina) bhagavAn sanmati mahAvIra jinendra (dharmAmRtavRSTisekena) dharma rUpa amRta varSA ke siJcana se (Asannavimukti bhavya sasyAnAM) nikaTa bhaviSya meM hI jinheM mukti kI prApti hogI aise bhavya jIvarUpI dhAnyoM ko (paramAnandaM janayana) atyanta Ananda utpanna karate hue (iha) isa bharata kSetra ke Arya khaNDa meM (bahujanapadAna) bahuta se janapadoM meM (varSANAM trizata) tIsa varSa taka (vihRtya) ghUmakara (caturtha kAlasya) caturtha kAla ke (arddha trimAsa hIne) sAr3he tIna mAsa kama (vatsara catuSTaye) cAra varSa (zeSe) zeSa rahane para (sarasija vana parikalite) kamala vana se yukta (pAvApura bahirudyAne) pAvApura ke bAharI bhAga ke udyAna meM sthita sarovara para se (kArtika kRSNa caturdazyAM) kArtika kRSNA caturdazI (nivRti) nirvANa kI (Apa) prApta artha- tadanantara (gaNadhara prApti ke anantara) vaha jagatpUjya sanmati jinendra dharma rUpa amRta kI varSA ke siJcana se nikaTa bhaviSya meM hI mukti prApta hone vAle bhavyajIvarUpI dhAnyoM ko atyadhika Ananda utpanna karate hue tIsa varSa taka isa bharata khaNDa ke Arya pradeza ke aneka janapadoM meM vihAra karake jaba caturtha kAla meM zrutAvatAra
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAr3he tIna mAsa kama cAra varSa zeSa raha gaye taba kArtika kRSNA caturdazI meM (rAtri antima prahara meM ) kamala vanoM se veSTita pAvApura ke bAharI udyAna meM sthita sarovara se mukti ko prApta hue| bhagavatparikSaNa eva kevalaM bhUta ! gautamanAmA so'pi dvAdazabhirvatsarairmuktaH // 72 // anvayArtha - (bhagavatparinirvANakSaNa evaM ) bhagavAn mahAvIra ke nirvANa ke samaya hI (gaNabhRt) munisaMgha ke nAyaka gautama gaNadhara (kevalaM) kevalajJAna ko (avApa ) prApta hue (so'pi gautamanAmA) vaha gautama gaNadhara bhI ( dvAdazabhiH vatsarai) bAraha varSoM meM (muktaH) mukta ho gye| artha- bhagavAn vIrarjina ke parinirvANa ke samaya meM hI gautama gaNadhara kevala jJAna sampanna ho gaye tathA ve gautama gaNadhara bhI bAraha varSa meM mukta ho gye| nirvANakSaNa evAsAyApatkevalaM sudharma muniH / dvAdazavarSANi vihRtya so'pi muktiM parAmApa // 73 // anvayArtha - (asau ) vaha ( sudharma muniH) sudharmAcArya ( nirvANakSaNa evaM ) zrI indrabhUrti gautama gaNadhara ke nirvANa ke kSaNa meM hI (kevalaM) kevalajJAna ko (Apat) prApta hue (so'pi ) vaha sudharmAcArya bhI ( dvAdaza varSANi) bAraha varSa paryanta ( vihRtya ) vihAra karake (gharAM mukti) utkRSTa mukti ko (Apa) prApta hue| artha - una sudharmA muni ne gautama indrabhUti gaNadhara ke nirvANa kSaNa meM hI kevalAna ko prApta kiyA tathA lagAtAra bAraha varSoM ke vihAra meM dharmAmRta kI varSA kara utkRSTa siddhi ko prApta hue / arthAt samasta karmoM kA kSaya kara mukti ko prApta kiyaa| jambUnAmA'pi tatastannirvRtisamaya evaM kaivalyam / prApyASTatriMzatamiha samA vihRtyApa nirvANam // 74 || anyayArtha - (tataH) sudharmAcArya ke mukta hone para ( jambUnAmA'pi ) jambU svAmI bhI (tannirvRtisamaya evaM ) una sudharmAcArya ke parinirvANa ke samaya hI (kaivalyaM Apa) kevala jJAna ko prApta kara ( iha ) isa bharata khaNDa ke Arya pradeza meM (aSTatriMzata) ar3atIsa (samA) varSoM taka ( vihRtya ) vihAra karake ( nirvANam) nirvANa ko (Apa) prApta huye / zrutAvatAra 36
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ artha-zrI sudharmAcArya ke mukta hone para jambU svAmI ne unakI mukti ke samaya hI kevalajJAna ko prApta kiyA tathA kevalazAnI ke rUma meM isa bharA yo varSa khaNDa meM ar3atIsa varSoM taka lagAtAra vihAra kara dharmopadeza ke dvArA bhavya jIvoM kA upakAra kara aSTa karmoM kA kSaya kara mukti ko prApta kiyaa| ete trayo'pi munayo'nubaddhake valivibhUtayo'mISAm / kevaladivAkaro'sminnastamavApa vyatikrAnte / / 75 / / anyayArtha- (ete trayo'pi munayaH) ye tInoM muni (anubaddha kevali vibhUtayaH Asan) anubaddha kevalI kI vibhUta se yukta the (amISAm) inake (vyatikrAnte) mokSa cale jAne para (asmin) isa bharata khaNDa ke Arya pradeza meM (kevala divAkaraH) kevalajJAna rUpa sUrya (astaM avApa) asta ko prApta ho gyaa| artha-ye tInoM-gautama gaNadhara, sudharmAcArya aura jambU svAmI anubaddha kevalI kI sampadA ko prApta the| inake mokSa cale jAne para isa bharata kSetra meM kevalajJAna rUpI sUrya asta ho gyaa| inake bAda kevalajJAna kisI ko nahIM huaa| jambUnAmA muktiM prApa yadAsau tathaiva viSNumuniH / pUrvAGgabhedabhinnAzeSazrutapArago jAtaH // 76 / / anvayArtha- (yadA) jisa samaya (asau) yaha (jambU nAmA) jambU svAmI (mukti) mukti ko (prApa) prApta hue (tadaiva) usI samaya (viSNumuni) muni viSNu (pUrvAjabhedabhinnAzeSa zrutapAraMgaH) pUrva evaM aoM ke bhedoM se yukta sampUrNa zrutajJAna kA pAragAmI (jAtaH) ho gyaa| artha- jambU svAmI mathurA nagara ke udyAna se mokSa gaye unake mokSa jAte hI viSNu nAmaka munirAja gyAraha aoM evaM caudaha pUrSoM meM vibhinna sampUrNa zrutajJAna ke pAragAmI ho gye| evamanubaddhasaka lazrutasAgarapAragAmino'vAsan / nandyaparAjitagovardhanAyA bhadrabAhuzca // 77 / / anyayArtha- (evaM) isa prakAra (nandyaparAjita govordhanAhAH) nandi, aparAjita, govardhana nAmavAle (ca) aura (bhadrabAhuH) bhadrabAhu (anubaddha sakala zrutasAgara pAragAminaH) kramAnusAra sampUrNa zruta rUpI samudra ke pAragAmI (atra) yahA~ isa bharata khaNDa ke Arya kSetra meM ( Asana) the| zrutAvatAra
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ artha-isa prakAra nandi, aparAjita, govardhana aura bhadrabAhu tathA pUrva zloka meM kathita viSNu sahita pA~ca muni anukrama se sampUrNa zruta rUpa sAgara ke pAragAmI yahA~ isa bharata kSetra ke Arya khaNDa meM hue the| eSAM paJcAnAmapi kAle varSazatasammite'tIte / dazapUrvavido'bhUvaM tat ekAdaza mahAtmAnaH // 78 } anvayArtha - (eSAM paJcAnAm api) ina pA~coM zruta jJAniyoM ke (varSazatalammite) sau varSa kA pramANa (kAle) samaya (atIte) vyatIta hone para pUrvavido basoM ke kAna ke mAmI (pakAhA gyAraha (mahAtmAnaH) mahAn AtmA AtmasAdhaka sAdhu (abhUvat) hue | artha-ina pA~coM zrutajJAniyoM ke sau varSa pramANa samaya vyatIta hone para dazapUrva jJAnadhArI gyAraha mahAtmA hue| ye mahAtmA gyAraha aGga aura dazapUrva dhArI the| arthAt inheM gyAraha aMgoM evaM dasa pUrva zruta kA jJAna thA / teSAmAdyo nAmnA vizAkhadattastataH krameNAsan / proSThilanAmA kSatriyasaMjJo jayanAgasenasiddhArthAH // 76 // dhRtiSeNavijayasenau ca buddhimaangnndhrmnaamaanau| eteSAM varSazataM tryazItiyutamajani yugasaMkhyA // 20 // anvayArtha- (teSAM) una gyAraha mahAtmAoM meM (Adya) sabake Adi kA (nAmnA) nAma se (vizAkhadattaH AsIt) vizAkhadana the (tataH krameNa) pazcAt krama se (proSThilanAmA) proSThila nAmaka, kSatriya nAmaka, jayasena, nAgasena, siddhArtha, dhRtiSeNa, vijayasena, buddhimAna, gA tathA dharma nAmaka (Asan) the {eteSAM) inakI (tryazItiyuta) terAsI sahita (varSazata) sauvarSa (yuga saMkhyA ajina) samaya saMkhyA thiiN| artha-una dazapUrvadhAriyoM meM sarvaprathama vizAkhadata, dvitIya proSThila phira kramazaH kSatriya, jayasena, nAgasena, siddhArtha, dhRtiSeNa, vijayasena, buddhimAna, gaka tathA dharma nAmaka the| ye eka sau terAsI varSa ke samaya meM hue arthAt inakA sabakA sammilita samaya eka sau terAsI varSa thaa| zrutAvatAra 1
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ nakSatro jayapAlaH pANDurdumasenaka sanAmAnau / ete paJcApi tato babhUvurekAdazAGgadharAH // 81 / / anyayArtha- (tateH) tadanantara (nakSatraH) nakSatra (jayapAla: jayapAla) (pANDuH) pANDu (drumasena kaMsanAmAnau) drumasena aura kaMsa nAmaka (ete paJca) ye pA~ca (ekAdazAjadharAH) gyAraha aMgadhArI (babhUvuH) hue| artha karane kA , jamAla, du. husena aura kaMsa ye pA~ca AcArya gyAraha aMgadhArI hue| viMzatyadhika varSazatadvayameSAM babhUva yugasaMkhyA / AcArAGgadharAzyatyArastata udbhayan kramazaH / / 12 // anvayArtha- (eSAM yuga saMkhyA) inakI samaya saMkhyA (viMzatyadhika) bIsa adhika varSa (zatadvaya) do sau varSa arthAt do sau bIsa varSa (babhUva) thI (tataH) tadanantara (kramazaH) krama se (catvAraH) cAra (AcArAna dharAH) AcArAja prathama aMga ke dhArI (udbhavan) utpanna hue | artha-inakI sabakI samaya saMkhyA do sau bIsa varSa kula milAkara thii| isake bAda krama se cAra AcArya mAtra AcArAna prathama aMga zruta ke jJAnI hue| prathamamasteSu subhadro'bhayabhadro'nyA'paro'pi jayapAhuH / lohAryo'ntyazcaite'STAdazavarSayugasaMkhyA ||63 / / anvayArtha- (teSu) una cAroM meM (prathamaH) pahalA (subhadra) subhadra (anyaH) dUsarA (abhayabhadra) abhayabhadra (aparaH) isake bAda tIsarA (jayabAhu) jayabAhu (anyazca lohAryaH) aura antima lohArya (ete aSTAdaza varSa yugasaMkhyA) inakI samaya saMkhyA aThAraha varSa hai| artha-una cAroM AcArAja prathama zruta ke jJAniyoM meM prathama subhadra, dvitIya abhayabhadra, tRtIya jayabAhu aura cauthe lohArya hue ina cAroM kA sammilita samaya aThAraha varSa thaa| vinayadharaH zrIdattaH zivadatto'nyo'rhaddattanAmaite / ArAtIyA yatayastato'bhayannanapUrvadezadharAH ||8|| anvayArtha- (tataH) isake pazcAt (vinayadharaH) vinayadhara (zrIdattaH) zrIdatta zrutAvatAra
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ (zivadattaH) zivadatta (anyaH arhaddattaH) aura arhadatta nAmaka (ete ArAtIyA yatayaH) ye ArAtIya yati (aGgapUrva dezadharAH) agapUrva dezadhArI (abhavan) hue| artha-una cAra AcArAkA, ki ke pIche vindhara, zrIdata, ziSTana tathA arhaddatta ye cAra ArAtIya yati eka deza agapUrvo ke dhArI hue| sarvAMga pUrvadezaka dezavitpUrvadezamadhyagate / zrIpuNDravardhanapure munirajani tato'haMdayalyAkhyaH / / 5 / / anvayArtha- (sarvAGga pUrva dezaika deza vitpUrva dezamadhya gate) sampUrNa aMgapUrvo ke eka deza jJAnadhAriyoM tathA pUrvo ke ekadeza pUrva jJAnadhAriyoM ke madhya meM (zrIpuNDravardhanapure) zrI puNDravardhana nAmaka nagara meM (arhabalyAkhyAH) arhabali nAmaka (muniH ajani) muni hue | artha-anantara sampUrNa apUrvo ke ekadeza jJAnadhAriyoM tathA pUrvo ke eka deza jJAnadhAriyoM ke bIca zrI puNDravardhana nagara meM abali nAmaka eka muni hue| sa ca tatprasAraNAdhAraNA vizuddhAtisakri yodyuktH| aSTAMganimittajJaH saMghAnugrahanigrahasamarthaH // 86 // anvayArtha- (sa ca) aura vaha (tatprasAraNa dhAraNAvizuddhAtisattiyoyuktaH) usa zrutajJAna ke prasAraNa dhAraNa vizuddhi karaNa Adi sakriyAoM meM tatpara, (aSTAnimittaH) aSTAnimittoM kA jJAtA tathA (saMghAnugrahanigrahasamarthaH) muni saMgha para anugraha tathA nigraha karane meM samartha the| artha-aura vaha arhabali AcArya usa zrutajJAna ke prasAra karane, dhAraNa karane aura use nirmala banAne Adi uttama kriyAoM meM pUrNa saMlagna aSTAMga nimittoM ke jJAtA tathA muni saMgha ke anugraha nigraha (upadeza prAyazcitta) Adi meM pUrNa samartha the| Aste saMvatsarapaJcakAvasAne yugapratikramaNam / kurvanyojanazatamAtravartimunijanasamAjasya // 87 // atha so'nyadA yugAnte kurvan bhagavAnyugapratikramaNam / munijanavRndamapRcchatkiM sarve'pyAgatA yatayaH // 88 / / anyayArtha- (atha) anantara (yojana zatamAtravarti muni samAjasya) sau zrutAvatAra 43
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ yojana meM sthita muni samAja ke (samvatsara paJcakAvasAne) pA~ca varSoM kI samApti para hone vAle (yugapratikramaNam) yuga pratikramaNa ko karate hue (Aste) the (anyadA) kisI samaya (bhagavAn) arhadabali (yugapratikramaNaM kurvana) yuga pratikramaNa karate hue (munivRnda) muni samUha ko (apRcchat) pUchA ki (sarve yatayaH) sampUrNa muni (AgatAH) A gaye? ___artha-una bhagavAn ahabali ne sau yojana mAtra meM basane vAle muniyoM ko pA~ca varSoM kI samApti para hone vAle yugapratikramaNa ko jaba karA rahe the taba munisamUha se pUchA ki kyA sabhI muni A gaye? te'pyUcurbhagavanyamAtmAtmIyena sakalasaMghena / samAmAgatAstatatastadvacaH samAkarNya so'pi gaNI // 86 // kAle kalAvamuSminitaH prabhRtyatra jainadharmo'yam / gaNapakSapAtabhedaiH sthAsyati nodAsabhAyena // 10 // iti saJcintya guhAyAH samAgatA ye yatIzvarAsteSu / kAMzcinnandyabhidhAnAn kAMzciTThIrA hayAnakarot / / 11 // anvayArtha- (te'ipa) ve munirAja bhI (UcuH) bole (bhagavan) he bhagavAn (vayaM) hama loga (AtmIyena) apane sakala (saMghena) sampUrNa saMgha ke sAtha (samaM AgatAH) sAtha-sAtha A gaye haiM (tadvacaH samAkarya) una vacanoM ko sunakara (so'pigaNI) vaha arhad bali AcArya bhI (amusmin kalo kAle) isa kali kAla meM (atra) isa bharata khaNDa Arya deza meM (ayaM jaina dharmaH) yaha jaina dharma (itaH prabhRti) aba se lekara (gaNapakSapAtaiH) gaNa saMgha Adi ke pakSapAta se (sthAsyati) sthira rahegA (na udAsabhAvena) udAsa bhAva se taTastha bhAva se nahIM (iti saJcitya) aisA socakara (teSuH) una muniyoM meM (ye yatIzvarAH) jo muni (guhAyAH samAgatAH) guphA se Aye the (kAMzcit nAbhidhAnAt) kinhIM ko 'nandI' isa nAma se (kAMzcid vIroyAn) kinhIM ko 'vIra' saMjJA se yukta (akarot) kiyA / artha- ve munirAja bhI AcArya mahArAja ke pUchane para bole ki he bhagavAn hama apane sampUrNa saMgha ke sAtha A gaye haiM unake ina vacanoM ko sunakara una AcArya ne bhI yaha socakara ki isa kalikAla meM isa bharata khaNDa ke Arya khaNDa meM jaina dharma aba se lekara gaNa (saMgha) Adi ke pakSapAta ko lekara calegA, nirapekSa (taTastha zrutAvatAra
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAva) se nahIM - una muniyoM meM jo guphA se Aye the unameM kinhIM ko 'nandI' saMjJA se abhihita kiyA va kinhIM ko 'vIra' isa saMjJA se yukta kiyA / prathitAdazoka vATAtsamAgatA ye munIzvarAsteSu / kAMzcidaparAjitAkhyAnkAMzciddevAhvayAnakarot // 62 // anvayArtha - (ye munIzvarA ) jo munirAja ( prathitAdazoka vATAt) prasiddha azoka vRkSoM ke udyAna se ( samAgatAH ) Aye hue the ( teSu kAMzcit aparAjitAkhyAn ) unameM kinhIM ko 'aparAjita' isa nAma se ( kAMzciddevAhrayAn) kinhIM ko 'deva' isa nAma se ( akarot ) kiyA / artha- jo munirAja prasiddha azoka vRkSoM ke udyAna se Aye the, unameM se kinhIM ko 'aparAjita' nAma se kinhIM ko 'deva' isa nAma se abhihita kiyA / paJcastUpyanivAsAdupAgatA yesnagAriNasteSu / kAMzcitsenAbhikhyAnkAMzcidbhadrAbhidhAnakarot // 63 // anvayArtha - (ye'nagAriNaH ) jo anagAra sAdhu ( paJcastUpya nivAsAd ) paJcastUpA nivAsa se (upAgatA ) Aye the (kAMzcit senA bhikhyAn ) kinhIM ko 'sena' isa nAma se tathA ( kAMzcit bhadrAbhikhyAn ) kinhIM ko 'bhadra' nAma se ( akarot ) kiyaa| artha-jo gRha virata sAdhu paJcastUpya nivAsa se Aye the unameM kinhIM ko 'sena' nAma diyA tathA kinhIM ko 'bhadra' nAma diyaa| ye zAlmalI mahAdrumamUlAdyatayo'bhyupAgatAsteSu / kAMzcidguNadhara saMjJAnkAMzcidguptAhvayAnakarot // 64 // anvayArtha - (ye yattayaH ) jo indriya damana karane vAle sAdhu (zAlmalImahAdrumamUlAt ) zAlmalI nAmaka mahA vRkSa ke mUla se (abhyupAgatAH ) Aye the (teSu) unameM (kAzcit ) kinhIM ko (guNadhara saMjJAna ) 'guNadhara' saMjJA se yukta kiyA (kAMzcit guptAhvayAn ) kinhIM ko 'gupta' isa nAma se abhihita ( akarot ) kiyA / artha-jo indriya damana karane vAle sAdhu zAlmalI nAmaka mahAvRkSa kI zAkhAoM meM dhyAna karate the vahA~ se Aye sAdhuoM meM kinhIM ko 'guNadhara' saMjJA se yukta kiyA tathA kinhIM ko 'gupta' saMjJA se yukta kiyA / zrutAyatAra 45
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ ye khaNDa ke saradrumamUlAnmunayaH samAgatAsteSu / kAMzvisiMhAbhikhyAnkAMzcizcandrAyAnakarot // 15 // anvayArtha- (khaNDakesaradrumamUlAtU) darAra yukta kesara vRkSa ke mUla se (ye munayaH) jo muni (samAgatAH) Aye the (teSu) unameM (kAMzcit siMhAbhikhyAn) kinhIM ko 'siMha' isa nAma se (kAMzcit candrAhvayAna) kinhIM ko 'candra' isa nAma se (akarot) kiyaa| artha-jo muni khoha yukta kesara vRkSa ke mUla se Aye the unameM kinhIM ko / 'siMha' isa nAma se kinhIM ko 'candra' isa nAma se yukta kiyaa| AyAto nandivIrau prakaTagiriguhAyAsato'zokavATA deyAzcAnyo'parAdirjita iti yatipau senabhadrAhayau ca / paJcastUpyAtsaguptau guNadharavRSabhaH zAlmalIvRkSamUlA-- niryAtau siMhacandrau prathitaguNagaNau kesarAtkhaNDapUrvAt // 66 // uktaJca- jaisA ki anyatra bhI kahA hai anyayArtha- (prakaTagiriguhAvAsato) jo muni prakaTa rUpa se parvata kI guhA ke nivAsa se (AyAtau) Aye the (nandi vIrau) ve 'nandi' aura 'vIra' nAma se, (azoka vATAn) azoka vRkSoM ke udyAna se (AyAtau) Aye (devAzcAnyo'parAdirjita iti) 'deva' tathA 'aparAjita' isa nAma se, (paJcastUpyAt samAyAtau yatipau) paJcastUpya se Aye (yati senabhadrAhvayau) 'sena aura 'bhadra' nAma se (zAlmalI vRkSamUlAt) zAlmalI vRkSoM ke mUla se (AyAtau) Aye hue (saguptau) gupta sahita (guNadhara vRSabha) guNadhara zreSTha (khaNDa pUrvAt kesarAt) khaNDa kesara ke mUla se (niryAtau) Aye hue (prathita guNagaNaau) prasiddha guNa samUha se yukta (siMhacandrau) 'siMha' evaM 'candra' nAmoM se yukta hue| artha-prakaTa rUpa se jo munigaNa guphAoM ke AvAsa se Aye the ve 'nandi' aura 'vIra' jo azoka vRkSoM ke udyAna se Aye the ve 'deva' evaM 'aparAjita' jo paJcastUpa nivAsa se Aye the ve 'sena' aura 'bhadra' jo zAlmalI vRkSoM ke mUla se Aye the ve 'guNadhara' aura 'gupta' tathA jo khaNDa kesara vRkSa mUla se Aye the prasiddha guNadhArI 'siMha' tathA 'candra' nAma vAle hue | zrutAvatAra
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ anye jagurguhAyA vinirgatA 'nandino' mahAtmAnaH / 'devA'zcAzokayanAtpaJcastUpyAstataH 'senaH' // 17 // vipulatarazAlmalIdrumamUlagatAvAsavAsino 'vIrAH' 'bhadrAzca khaNDakesaratarUmUlanivAsino jAtAH // 98 / / anvayArtha- (guhAyA vinirgatA) guhA se nikale hue (mahAtmAnaH nandinaH) mahAtmA 'nandI' (azoka vanAt) azoka vana se Aye hue (devAH) 'deva' (tataH) tadanantara (paJcastU pyAt) paJcastUpoM se (senaH ) 'sena' (vipulatarazAlmalI drumamUlagatA vAsa vAsinaH) vipula zAlmalI vRkSa ke mUla meM AvAsa nivAsa karane vAle (vIrAH) 'vIra' (khaNDakesaratarumUlanivAsinaH) khaNDa kesara vRkSoM ke mUla meM nivAsa karane vAle (bhadrAH) bhadra' (jAtAH) hue (iti anye jagu) aisA anya guru paramparA likhane vAloM ne kahA hai| artha-guhA se nikale hue mahAtmA 'nandI' azoka vana se Aye hue 'deva' paJcastUpyoM se 'sena' zAlmalI vRkSoM ke mUla meM dhyAnAdhyaya karane vAle 'vIra' tathA khaNDa kesara vRkSoM ke mUloM meM nivAsa karane vAle 'bhadra' khlaaye| guhAyAM vAsito jyeSTho dvitIyo'zokavATikAt / niyAtau 'nadi' 'devA' bhidhAnAvAdyAvanukramAt ICE | paJcastUpyAstu 'senA' nAM vIrANAM zAlmalIdrumaH / khaNDaphesaranAmA ca 'bhadra: 'siMho 'sya sammataH // 100 / / abhyayArtha- (guhAyAM vAsitaH jyeSThaH ) guphAoM meM rahane vAlA prathama (azokavATikAt) azoka vATikA se nikalA dUsarA (ye Adyau) Adi ke do (anukramAt) kramAnusAra (niyAtau) nikale hue ('nandi-devA' bhidhAnAta) 'nandi' aura 'deva' ke nAma se paJcastUpyAH senA paJcastUpa vAsI senoM ke nAma se (zAlmalidrumaH) zAlmali vRkSoM se Aye vIroM ke nAma se (khaNDakesaranAmA) kesara vRkSoM kI khoha se Aye 'bhadra' tathA 'siMha' isa nAma se (asya-sammataH) ina pUjya arhad bali AcArya ko mAnya the| artha- guphA meM rahane vAle pahale azoka vRkSoM ke udyAnoM se Ane vAle. dvitIya ye Adi ke do kramazaH 'nandi' tathA 'deva' nAma se abhihita the, paJcastUpya vAsI 'senoM' ke nAma se, zAlmali vRkSoM se Aye 'vIra' nAma se, kesara vRkSoM kI zrutAvatAra
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ khoha se Aye 'bhadra' tathA 'siMha' nAma se, ina pUjya arhad bali AcArya ko mAnya the| evaM tasyAIbale munijanasaGghapravartaka syAsan / vinayayajanA munIndrAH paJcakulAcAratopAsyAH / / 101 // anvayArtha- (evaM) isa prakAra (tasya) una (muni saMgha pravartakasya) muni saMgha ke pravartaka (arhabale) arhabali kA (vinayayajanA) vinaya pUrvaka apane AcArya kI pUjA karane vAle (munIndrAH) munIzvara (paJcakulAvArataH) pA~ca kuloM ke AcAra se (upAsyAH) upAsanIya (Asana) the| artha-isa prakAra muni saMgha ke pravartaka una AcArya arhadbali ke vinayapUrvaka pUjA karane vAle munikara ina pA~ca kuloM ke AkAra se 1. guphAoM ke nivAsa se Ane vAle, 2. azoka vRkSoM ke udyAna se Ane vAle, 3. paJcastUpya nivAsa se Ane vAle, 4. zAlmalI vRkSoM kI khoha se Ane vAle tathA 5. kesara vRkSoM kI khoha se Ane vAle- isa prakAra pA~ca samUhoM ke AcAra se ve upAsanIya the| tasyAnaMtaramanagArapuGgavo mAghanandinAmA'bhUt / so'pyanapUryadezaM prakAzya samAdhinA diyaM yAtaH // 102 / / anvayArtha- (tasya) una arhadbali ke (anantaraM) pazcAt (mAghanandinAmA) mAghanandi nAma ke (anagAra pugava) sAdhuoM meM zreSTha, (abhUta) hue, (so'pi) vaha bhI (anapUrva dezaM prakAzya) aMga aura pUrvo ke eka deza kA prakAzana kara (samAdhinA) samAdhi-sallekhanA se (divayAtaH) svarga ko prApta hue| artha-una arhabali AcArya ke bAda mAghanandi nAma ke zreSTha sAdhu hue tathA unhoMne aMga evaM pUrvo ke ekadeza kA prakAzana kara paramparA calAkara samAdhipUrvaka maraNa kara svarga prApta kiyaa| deze tataH surASTra girinagarapurAntikorjayantagirau / candraguhAvinivAsI mahAtapAH paramamunimukhyaH // 103 / agrAyaNIyapUrva sthitapaMdhamavastugata caturtha mahA / karmaprAbhRtaka jJaH sUridharasenanAmA'bhUt // 105 / / | zrutAvatAra Ye
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ anvayArtha- (tataH) tadanantara (surASTra deze) saurASTra deza meM, (girinagara purAntikorjayantagirau) girinagarapura ke nikaTa uya'yanta parvata para (candraguhA vinivAsI) candra guhA meM rahane vAle (mahAtapAH) mahA tapasvI (paramamuni mukhyaH) zreSTha muniyoM meM mukhya AcArya (agrAyaNIya pUrva sthita paJcamavastugata caturtha mahAkarbha prAbhRtakataH) agrAyaNI nAmaka dvitIya pUrva sthita paJcama vastu ke antargata caturtha mahAkarma prAbhRta ke jJAtA (sUriH) AcArya dharasena nAma ke (abhUt) the| artha- tadanantara saurASTra deza meM girinagarapura jisako Aja jUnAgar3ha kahA jAtA hai usake nikaTa ujjayanta parvata para candra nAmaka guphA meM nivAsa karane vAle mahAtapasvI, muniyoM meM zreSTha tathA agrAyaNI nAmaka dUsare pUrva ke paJcama vastu ke antargata cauthe mahAkarma prAbhRta ke jJAtA dharasena nAmaka zreSTha AcArya the| so'pi nijAyuSyAntaM vijJAyAsmAbhiralamadhItamidam / zAstraM vyucchedamayApsyatIti saJcintya nipuNamatiH // 105 // dezendradezanAmani veNAka taTIpure mahAmahimA / samuditamunIn prati brahmacAriNA prApayallekham // 106 // anvayArtha- (nipuNamatiH) nipuNa buddhi vAle (mahAmahimA) mahAn mahimA vAle (so'pi) vaha gharasena muni (nijAyuSyAntaM) apanI Ayu ke anta ko jAnakara (asmAbhiH) hamAre dvArA (alaM adhItaM idaM zAstraM) paryApta rUpa se gaMbhIra rUpa se adhyayana kiyA gayA yaha zAstra (vyuccheda) vyucchitti ko vinAza ko (avApsyatIti) prApta ho jAyegA aisA (vijJAya) jAnakara (veNAkataTI pure) veNAka nAma vAlI nadI ke kinAre sthita pura meM (indradeza nAmani) indra deza nAmaka (deze) deza meM (samudita munIn prati) ikaTThe hue muniyoM ke prati (brahmacAriNA) eka brahmacArI dvArA (lekham) lekha patra (prApayat) phuNcaayaa| ____ artha-nipuNa buddhi se yukta mahA mahimAzAlI, una dharasena mahAmuni ne bhI apanI Ayu kA antima samaya jAnakara hamAre dvArA gambhIra rUpa se adhyayana kiyA gayA yaha zAstra kAlAntara meM viccheda ho jAne vAlA hai aisA jAna kara veNAka nadI ke kinAre sthita pura meM, jo ki indra nAmaka deza meM thA- sthita muni samudAya ke prati eka brahmacArI ke dvArA lekha (patra) phuNcvaayaa| zrutAvatAra
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - -- AdAya lekhapatraM te'pyatha tadbrahmacAriNo hastAt / pravimucya bandhanaM vAcayAmbabhUvustadA mahAtmAnaH // 107 / / anvayArtha- (atha) isake anantara (te'pi mahAtmAnaH) ve mahAtmA sAdhujana (tad brahmacAriNo hastAt) usa brahmAcArI ke hAtha se (lekha patraM AdAya) usa patra ko prApta kara (bandhanaM pravimucya) usake bandhakoM ko kholakara (tadA) usa samaya (vAcayAmbabhUvuH) pddh'aa| ...artha-una mahAtmA mAdhuoM ne bhI usa brahmacArI ke hAtha se patra lekara unakA bandhana kholakara usa samaya par3hA | svasti zrImata ityUrjayantataTanikaTacandraguhAvAsAddharasenagaNI yeNAkataTasamuditayatIn / / 108 / / abhivandha kAryameyaM nigdtysmaakmaayuryshissttm| syalpaM tasmAdasmacchU tasya zAstrasya vyucchittiH / / 106 / / na syAdyathA tathA dvau yatIzvarau grahaNadhAraNasamathau~ / nizitaprajJau yUyaM prasthApayateti lekhArtham / / 11 / / anvayArtha- (svasti zrImata) kalyANa bhAjana hoM, zobhA yukta hoM (UrjayantataTa nikaTacandraguhAvAsat) Urjayanta kI talahaTI ke nikaTa candra guhA nivAsa se (dharasena gaNI) dharasena AcArya (veNAkataTasamuditayatIn) veNAka nadI ke taTavartI sthita muniyoM ko (abhivaMdya) namaskAra kara (evaM kAryaM nigadati) yaha kArya kahatA hai ki (asmAkaM) hamArI (AyuH) Ayu (svalpa) thor3I (avaziSTaM) bacI hai (tasmAt) isa kAraNa se (aspat zrutasya) hamAre dvArA adhIna zrutajJAna kI yA sune gaye (zAsrasya) zAstra kI (vyucchitti) viccheda (yathA na syAt) jaise na ho sake (tasmAt) isa kAraNa se (grahaNa dhAraNasamartho) grahaNa karane evaM usakI dhAraNA karane meM samartha (nizita prajJau) tIkSNa pratibhA vAle (dvau yatIzvarau) do munivara (prasthApayat) bhejie (iti) isa prakAra (lekhArtham) lekha kA artha thaa| artha- kalyANa bhAjana evaM zobhA yukta hoN| Urjayanta (girinAra) parvata kI talahaTI meM sthita candra nAmaka guphA ke AvAsa se AcArya dharasena veNAka nadI ke taTa para ekatra munirAjoM kI vandanA kara yaha kArya kahatA hai ki hamArI Ayu aba alapa zeSa hai isa kAraNa hamAre dvArA adhIna zAstra (zrutajJAna) kA jaise viccheda na zrutAyatAra
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ ho jAve ataHgrahaNa aura dhAraNa karane meM samartha tIkSNa buddhi vAle do munirAja (yahA~) bhijavAye jAveM (Apa bhijavAveM) yahI lekha-patra kA tAtparya thaa| samyagavadhArya tairapi tathAyidhau dvau munI samanviSya / prahitau tAyapi gatvA cApaturaramUrjayantagirim // 111 / / anyayArtha- (tairapi) una munirAjoM dvArA (samyaka avadhArya) bhale prakAra nizcaya karake (tathAvidhau) usa prakAra ke tIkSNa buddhi vAle (dvau munI) do muniyoM ko (samanvigya) khoja karake (grahitau) bhejA gayA (tAvapi) ve donoM bhI (gatvA) jAkara yathA zIghra (Urjayantagiri ca ApatuH) Urjayantagiri phuNce| artha-una veNAka taTavartI munirAjoM dvArA bhale prakAra nizcaya karake usa prakAra ke tIkSNa buddhi vAle do muniyoM ko khojakara dharasenAcArya mahArAja ke anurodha se vahA~ bhejA vaha munidvaya bhI zIghra hI Urjayanta giri phuNce| Agamanadine ca tayoH puraiya dharasenasUrirapi rAtrau / nijapAdayoH patantau dhavalavRSAvai kSat svapne // 112 / / anvayArtha- (dharasena sUrirapi) dharasena AcArya ne bhI (rAtrau) rAtri meM (puraiva) una do muniyoM ke Agamana ke pahale hI (tayoH) una donoM ke (Agamana dine) Ane ke dina (nijapAdayoH) apane pAMvoM meM (patantau) girate hue (dhavalavRSau) do sapheda baila (svapne aikSata) svapna meM dekhe| . artha-una dharasenAcArya ne una do muniyoM ke Ane ke dina unake Ane ke pahale hI rAtri meM apane pAvoM meM par3ate hue do sapheda baila svapna meM dekhe| tatsvapne kSaNamAtrAjjayatu zrIdeyateti samupalapan / udatiSThadataH prAtaH samAgatAvaikSata munI dvau // 113 / / anvayArtha- (tatsvapnekSaNamAtrAt) usa svapna ko dekhane mAtra se (zrIdevatA jayatu) zrIdevatA jayavanta ho (iti) isa prakAra (samuphlapan) kahate hue (prAtaH) prAtaHkAla (udatiSThadataH) uThate hue hI (samAgatau) Aye hue (dvau munI) do muni (aikSata) dekhe| artha-usa svapna ko dekhane mAtra se 'zrI devatA jayavanta hoM aisA kahate hue prAtaHkAla uThate hI unhoMne Aye hue donoM muniyoM ko dekhaa| zrutAvatAra 51
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAghUrNikocitavidhi tayorvidhAyAdarAttatastAbhyAm / vizrAmya trIndivasAn niveditAgamanahetubhyAm // 114 // suparIkSA hRnnirvartikarIti sanvintya dattavAn sUriH / sAdhayituM vidye dve hInAdhikavarNasaMyukte // 115 // anvayArtha - ( AdarAt) bar3e Adara se ( tayoH) una donoM muniyoM kI ( prAghUrNikocitavidhi vidhAya) atithi ke lie ucita hetu yogya vidhi karake ( niveditAgamana hetubhyAm ) prakaTa kiyA hai, Agamana kA jinhoMne aise una donoM muniyoM ke liye (tIna divasAn ) tIna dinoM taka vizrAma dekara (suparIkSA) acchI taraha parIkSA (hRnnirvartikarI) hRdaya ko Ananda dene vAlI hai (iti) aisA (saJcitya ) socakara (sUri :) AcArya mahArAja ne (hInAdhikavarNasaMyukte ) hIna va adhika varNoM se saMyukta (dve) do ( vidye) vidyAyeM ( sAdhayituM ) siddha karane ke liye (dattavAn ) dIM / artha- bar3e Adara se una donoM kI atithiyoM ke yogya vidhi karake apane Agamana kA hetu nivedana karane vAle una donoM muniyoM ke liye AdarapUrvaka tIna dina taka vizrAma dekara acchI taraha se parIkSA hRdaya ko AnaMda evaM santoSa dene bAlI hotI hai - aisA vicAra kara hIna evaM adhika varNoM se yukta do vidyAyeM (maMtra) siddha karane ko una AcAryavarya ne diiN| zrImane mijinezvara siddhizilAyAM vidhAnato vidyAsaMsAdhanaM vidadhatostayozca purataH sthite devyau // 116 // anvayArtha - ( zrImannemijinezvara siddhi zilAyAM) bhagavAn zrI neminAtha ne jisa zilApara dhyAnArUr3ha hokara mukti pAI thI usI zilA para ( vidhAnataH ) vidhipUrvaka ( vidyA saMsAdhanaM vidadhatauH ) vidyA kI siddhi meM tatparatA se saMlagna ( tayoH) una donoM muniyoM ke (pustaH) sAmane (devyau ) do deviyA~ (sthite) upasthita huii| artha - bhagavAna zrI neminAtha ne dhyAna meM magna hokara jisa zilA se siddhi (mukti) prApta kI thI usI zilApara vidhipUrvaka vidyA (maMtra) siddha karate hue una munIzvaroM ke sAmane do vidyA- deviyoM upasthita huiiN| zrutAvatAra wwww 52
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ hInAkSaravidyAsAdhakasya devye kalocanAgre 'sthAt / adhikAkSaravidyAsAdhakasya sA danturA tasthau // 117 // anvayArtha- (hInAkSara vidyA sAdhakasya) hIna akSara vAle maMtra sAdhaka ke (ane) Age (ekalocanA devI) eka A~kha vAlI devI (asthAt) upasthita ho gii| (adhikAkSara sAdhakasya) adhika akSara vAle maMtra sAdhaka ke Age (sA) vaha devI (dantarA lambe-lambe dA~toM vAlI upasthita huii| artha-jina munirAja ne hIna akSara vAle maMtra kI ArAdhanA kI thI. unake sAmane siddha devI eka netravAlI prakaTa huii| jina munirAja ne adhikAkSara yukta maMtra || siddha kiyA thA unake sAmane lambe-lambe dA~toM vAlI devI prakaTa huii| dRSTyA tAviti devyau na devatAnAM svabhAva eSa iti / pravicintya tato vidyAmaMtravyAkaraNayidhinaiva // 118 // prastArya nyUnAdhikavarNa kSepApacayavidhAnena / punarapi puratazca tayordevyau te divyarUpeNa // 116 // ke yU rahAranapura ka Ta ka ka TIsUtrabhAsurazarIre / agre sthityA yadatAM kiM karaNIyaM pravadateti // 120 / / anyayArtha- (tau) ve donoM muni (devyau iti dRSTvA) una deviyoM ko isa taraha vikRta dekhakara. (devatAnAM eSa) devatAoM kA yaha (svabhAvaH na) svabhAvasvarUpa nahIM hai (iti pravicintya) aisA socakara (vidyA maMtra) una vidyA maMtroM ko (vyAkaraNa vidhinA) vyAkaraNa kI vidhi se (prastArya) prastuta karake (nyUnAdhikavarNakSepApacaya vidhAnena) nyUna varNa vAle maMtra meM ucita rIti se jor3akara tathA adhika varNa vAle maMtra meM se ucita varNa haTAkara ArAdhanA karane se (punarapi) phira se (tayo purataH) unake sAmane (te devyau) ce dAnoM deviyA~ (divya rUpeNa) divya rUpa lekara (keyUrahAranUpura kaTaka kaTIsUtra bhAsura zarIre) keyUra, hAra, nUpura, kaTaka tathA kaTisUtra se zobhAyamAna zarIra vAlI (agre sthitvA) Age khar3I hokara (vadatAM) bolI (kiM karaNIya) hameM kyA karanA hai (pravadata iti) boliye, aisA bolaa| artha-ve dAnoM munirAja una upasthita huI vikRta zarIra vAlI deviyoM ko jhutAyatAra
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ dekhakara, yaha devatAoM kA svarUpa nahIM hai- aisA socakara una vidyAmaMtroM ko vyAkaraNa vidhi se zodhakara nyUna varNa vAle maMtra meM ucita varNa-mAtrAdi jor3akara tathA adhika varNAdi vAle maMtra meM se ucita varNa-mAtrA haTAkara zuddha vidhi se ArAdhanA kii| ataH phira se ve deviyA~ unake sAmane divya rUpa meM keyUra (kar3A) hAra, nUpara karaka, kaTimUtra se sundara zarIra vAlI unake sAmane upasthita hokaraboliye hameM kyA karanA hai- aisA bolii| tAvapyUcaturetanAsmAkaM kArya masti tatkimapi / aihikapAratrikayorbhavatIbhyAM sidhyati yadava param // 121 // kintu guru niyogAdAyAbhyAM vihitametaditi vcnm| zrutyA tayorabhISTaM te jagmatuH svAspadaM devyau / / 122 / / anyayArtha- (tau api Ucatu) ve donoM munirAja bhI bole- (asmAkaM) hama logoM ke (kimapi kArya na asti) koI bhI kArya nahIM hai| (yada bhavatIbhyA) jo Apa donoM dvArA (aihika pAritrakayo) isa loka aura paraloka sambandhI (paramaM siddhayati) jo acchI taraha siddha karanA ho| kintu (guruniyogAta) guru kI AjJA se (AvAbhyAM etad vihitaM) hama logoM ke dvArA yaha kiyA gayA hai (iti vacana) aise vacana (tayorabhISTaM) una donoM ke abhISTa vacana sunakara (te devyau) ve deviyA~ (svAspadaM) apane sthAna ko (jagmatuH) calI gii| artha- ve donoM munirAja (puSpadanta-bhUtavali) bole ki hamArA to koI bhI kArya nahIM hai, na isa loka sambandhI na paraloka sambandhI- jo Ae logoM ke dvArA siddha honA ho| parantu guru ke Adeza se hI hama logoM ne maMtra dvArA Apako siddha kiyA hai| una munirAjoM ke ina abhISTa vacanoM ko sunakara ne donoM deviyA~ apaneapane sthAna ko calI gyiiN| vidyAsAdhanamevaM vidhAya toSAttato guroH pArzvam / gatvA tau nijavRttAntamayadatAM tadyathAvRttam // 123 / / anvayArtha- (evaM vidyA sAdhanaM vidhAya) isa prakAra vidyA kA sAdhana kara (tato) tadanantara ve (toSAt) bar3I santuSTi pUrvaka (guroH pArzvam gatvA) guru dharasenAcArya ke pAsa jAkara (tau) una donoM munirAjoM ne (yathAvRttam) jaisA-jaisA huA, apanA samasta vRttAnta guru ke nikaTa (avadatAma) khaa| bhutAktAra
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ artha-tadantara bhale prakAra vidyA kA sAdhana kara bar3e santoSapUrvaka unhoMne guru dharasenAcArya ke nikaTa jAkara yathA tathya (jaisA huA) samasta vRtAnta prakaTa kiyaa| so'pyatiyogyAviti saJcintya tataH suprshsttithivelaa| nakSatreSu tayokhyiAtuM prArabdhavAn grantham // 124 / / anvayArtha- (so'pi ) vaha AcArya dharasena svAmI bhI (ati yogyau iti saJcintya) ye donoM puSpadanta aura bhUtabali muni ati yogya haiM- aisA vicArakara (tataH) tadanantara (suprazasta tithi dhelA nakSatreSu) uttamatithi, samaya aura nakSatra meM (tayoH) una donoM ke nimitta (granthaM) Agama zAstra kI (vyAkhyAtuM) vyAkhyA karanA, (prArabdhavAn) prArambha kiyaa| artha-una mahArAja dharasenAcArya ne "ye donoM atyanta yogya haiM"- aisA socakara, uttama tithi. muhUrta aura nakSatra meM una donoM ke lie Agama grantha kA vyAkhyAna zurU kiyA- arthAt unheM dvAdazAka jinavANI, vizeSatayA karma siddhAnta par3hAnA prArambha kiyaa| tAbhyAmAnyadhyayanaM kurvANAbhyAmapAstatandrAbhyAm / paramamaviladhyabhyAM guruvinayaM jJAnavinayaM ca // 125 // divaseSu ki yatsyapi gateSvathASADhamAsi sitapakSe / ekAdazyAM ca tithau granthasamAptiH kRtA vidhinA // 126 / / anvayArtha- (apAstanandrAbhyAM) tandrA Alasya rahita hokara (adhyayanaM kurvANAbhyA) adhyayana karane vAle guru kI AjJA kA ullaMghana na karane vAle tathA jJAna kI vinaya karane vAle una donoM muniyoM dvArA (kiyattu divaseSu) katipaya divasa vyatIta hone para (ASAr3ha pAsi) ASAr3ha ke mahIne meM (sita pakSa) zukla pakSa meM (ekAdazyAM tithau) ekAdazI kI tithi meM (vidhina!) vidhipUrvaka (grandhasamAptiH) grantha kI samApti (kRtA) kii| artha-Alasya chor3akara, pUrI taraha sajaga rahakara adhyayana karane vAle tathA sAtha hI guru kI binaya (AjJA) kA ullaMghana na karane vAle tathA jJAna kI vinaya kA bhI ullaMghana na karane vAle una donoM (puSpadanta, bhUtavali) munirAjoM dvArA kitane hI dina vyayIta hone para ASAr3ha mAsa ke zukla pakSa meM ekAdazI kI tithi meM vidhipUrvaka adhyayana karate hue Agama grantha kA adhyayana samApta kiyA gyaa| zrutAvatAra
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ tadina evaikasya dvijapaMkti viSamitAmapAsya suraiH| kRtyA kundopamitAM nAma kRtaM puSpadanta iti // 127 // anvayArtha- (suraiH) devoM dvArA (ekasya) eka kI (tadina eva) usI dina hI (viSamitA) viSamitA ko prApta (dvija paMkti) dA~toM kI paMkti ko (apAsya) dUra kara (kundopamitAM kRtvA) kunda ke samAna sarala aura dhavala karake (puSpadanta iti) puSpadanta yaha nAma (kRtam) nAma kiyaa| artha-devoM dvArA usI dina hI eka munirAja kI viSama dantAvali ko sama, sundara aura dhavala karake puSpadanta kA yaza nAma kiyaa| aparo'pi turyanAdairjayaghoSairgandhamAlyadhUpAyaiH / bhUtapatireSa ityAhUto bhUtairmahaM kRtvA ||128 / / anvayArtha- (aparo'pi) dUsare munirAja bhI (bhUtaiH) devoM dvArA (tUryanAdaiH) tUryanAdoM dvArA (jayaghoSa) 'jaya ho' kI ghoSaNAoM dvArA tathA (gandhamAlya dhUpAdyaiH) gandhamAlA dhUpAdika dvArA (mahaM kRtvA) utsava karake (eSa bhUtapatiH) yaha bhUtapati haiM (iti AhUtaH) isa prakAra pukAre gye| artha- dUsare munirAja bhI bhUtajAti ke devoM dvArA turahI vAdana dvArA, jayajaya kI ghoSaNAoM dvArA tathA sugandhita mAlAoM, dhUpoM dvArA utsava samAyojita karake yaha 'bhUtapati' haiM isa prakAra pukAre gye| svAsanamRti jJAtyA mA bhUtsaMklezametayorasmin / iti guruNA saJcintya dvitIyadivase tatastena / / 126 / / priyahitavacanairamuSya tAvubhAyeya kurIzvaraM prahitau / tAvapi nayabhidivasai gatvA tatpattanamayApya // 130 // yogaM pragRhya tatrASAr3he mAsyasitapakSapaJcamyAm / varSAkAlaM kRtvA viharantau dakSiNAbhimukhaM // 131 // jagmaturatha karahATe tayoH sa yaH pusspdntnaammuniH| jinapAlitAbhidhAnaM dRSTyA'sau bhAgineyaM svam // 132 // datvA dIkSAM tasmai tena samaM dezametya yanavAsam / tasthau bhUtabalirapi mathurAyAM drvidddeshe'sthaat||133|| | zrutAvatAra 56 |
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ anvayArtha- (tena guruNA) una guru dharasenAcArya dvArA (dvitIya divase) kisI anya dina (svAsannamRti jJAtvA) apanI nikaTa mRtyu ko jAnakara (asmin) isa sthAna para (etayoH) ina donoM ziSyoM ko (saMkleza mA bhUta) saMkleza nahIM ho merI mRtyu kA viSAda nahIM ho (iti saJcitya) aisA socakara (amuSya) isa sthAna se (priyahita vacanaiH) priya aura hitakArI vacanoM ke dvArA (to ubhau eva) ve donoM puSpadanta evaM bhUtarbAla (kurIzvaraM) kurIzvara nAmaka sthAna nagara ko bheja diye gaye (gatvA) calakara (navabhiH divasa) nau dinoM meM (tat pattana avApya) usa nagara ko prApta kara (tatra) vahA~ usa kurIzvara nAmaka nagara meM, (ASAr3he mAsi) ASAr3ha mahIne meM (asita pakSa paJcamyAM) kRSNa pakSa kI paJcamI ko (yoga pragRhya) yoga grahaNa karake (varSAkAlaM kRtvA) varSA kAla ke cAturmAsa bitAkara (dakSiNAbhi mukhaM) dakSiNa kI ora (viharantau) vihAra karate hue (atha karahAre jagmatu) anantara, karahAra nagara ko gaye (tayoH) una donoM muniyoM meM (yaH puSpadantanAma muniH) puSpadanta nAmaka muni the (saH) vaha (jinapAlitAbhidhAnaM) jinapAlita nAmaka (svaM bhAgineyam) apane bhAnaje bhaginIputra ko (dRSTvA) dekhakara (tasmai) usake liye (dIkSA) dIkSA (datvA) dekara (tena samaM) usake sAtha (vanavAsaM dezaM etya) vanavAsa deza meM pahuMca kara (tasthau) Thahara gye| (bhUtavalirapi) bhUtabali munirAja bhI (draviDa deze) draviDa deza meM (mathurAyAM) mathurA nagarI meM Adhunika nAma madurai (asthAt) Thahara gye| ___artha-isake anantara una AcArya dharasena ne apanI mRtyu ko nikaTa jAnakA. yahA~ rahane se inheM merI mRtyu kA viSAda na ho- aisA socakara eka dina priya aura hitakArI vacanoM se unheM samajhAkara una donoM (puSpadanta evaM bhUtabali) ko kurIzvara nAmaka sthAna kI ora bhejA aura ve nau dinoM taka anavarata calakara usa nagara meM phuNce| vahA~ ASAr3ha mahIne ke kRSNa pakSa kI paJcamI ko yoga dhAraNa kara varSA kAla vahIM bitAkara dakSiNa kI ora vihAra karate hue karahAra deza gye| unameM jo puSpadanta munirAja the unhoMne jinapAlita nAmaka apane bhAnaje ko dekhakara use dIkSita kiyA aura usake sAtha vanavAsa deza jAkara Thahara gye| bhUtabali muni bhI dravir3a dezastha pathurA nagarI jise Aja kala 'madurai' kahA jAtA hai vahA~ Thahara gye| noTa- 12-veM pada meM puSpadanta munirAja ke sAthI munirAja kA nAma bhUtoM ne bhUtapati diyA thA para yahAM 133veM zloka meM bhUtabali zAstra-pracalita nAma hI A gayA hai| isakA artha bhI bhUta-pUjita hai| zrutAvatAra 57
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha puSpadantamunirapyadhyApayituM svabhAgineyaM tm| karmaprAkRtiprAbhRtamupasaMhAryaiva SaDbhiriha khaNDaiH / / 134 // vAMcchan gunnjiiyaadikviNshtividhsuutrstyprruupnnyaa| yuktaM jIvasthAnAdhadhikAraM vyaracayatsamyak // 135 // anvayArtha- (atha) isake anantara (puSpadanta munirapi) puSpadanta muni bhI (ta) usa (svabhAgineyaM) apane bhaginI putra ko (adhyApayituM) par3hAne ke lie (SaDbhiH saNDai.) DoM ke dvAha iha) yahA~ (guNajIvAdikaviMzatividhasUtrasatprarUpaNayA) guNasthAna, jIvasthAna Adika bIsa prakAra kI satprarUpaNAoM se yukta, (karmaprakRti prAbhRtaM upasaMhArya eva) karma prakRti prAbhUta kA upasaMhAra karake saMcaya karake (jIvasthAnAdi adhikAra vAJchan) jIvasthAna Adi adhikAroM kI icchA karate hue, (samyak ) samyak prakAra (vyaracayata) racanA kii| artha-tadantara zrI puSpadanta munirAja ne apane usa bhAgineya jinapAlita ko par3hAne ke lie isa karahATa nagara meM chaha khaNDoM ke dvArA guNasthAna, jIvasthAna Adi bIsa prakAra kI satprarUpaNA se yukta karmaprabhRtiyoM se yukta prakaraNa kA saMkSepa kara samyakrIti se jIvasthAnAdi adhikAra kI racanA kii| sUtrANi tAni zatamadhyApya tato bhUtabaliguroH paarshvm| tadabhiprAyaM jJAtuM prasthApayadagamadeSo'pi ||136 / / anyayArtha- (tAni) una (zataM sUtrANi) sau sUtroM ko par3hAkara (tato) tadanantara (bhUtabali guroH pArzva) bhUtabali guru ke nikaTa (tadabhiprAyaM jJAtuM) usake artha ko jAnane ke lie (prasthAnApayat) bhejA (eSo'pi) yaha jinapAlita bhI (agamat) vahA~ gaye phuNce| artha-una sau sUtroM ko par3hAkara anantara bhUtabali guru ke nikaTa unakA artha jAnane ke lie bhejaa| vaha jinapAlita bhI ziSyabuddhi se unake pAsa phuNce| tena tataH paripaThitAM bhUtabaliH satprarUpaNAM zrutvA / SaTkhaNDAgamaracanAbhiprAyaM puSpadanta guroH // 137 // vijJAyAlpAyuSyAnalpamatInmAnavAn pratItya ttH| dravyaprarUpaNAdhikAraH khaNDapaJcakasyAnvak // 138 / / zrutAvatAra
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrANi SaTsahasragranthAnyatha pUrvasUtrasahitAni / praviracya mahAbandhAhvayaM tataH SaSTakaM khaNDam // 136 / / triMzatsahasrasUtragranthaM vyaracapadasau mhaatmaa| teSAM paJcAnAmapi khaNDAnAM zRNuta nAmAni // 140 // anvayArtha (tataH) anantara (tena) una puSpadanta ziSya jinapAlita dvArA paripaThitA) hI paNa sArUNA ko sunakara (puSpadanta guroH) puSpadanta guru ke (SaTUkhaNDAgama racanAbhiprAya) SaTUkhaNDAgama kI racanA ke abhiprAya ko (vijJAya) jAnakara (mAnavAn) mAnavoM ko (alpAyuSmAn) alpa Ayu se yukta tathA (alpamatIn) alpabuddhi se yukta (pratItya) jAnakara (dravyaprarUpaNAdhikAra) dravyaprarUpaNAdhikAra ko (anvak) pIche (khaNDapaJcakasya) pA~ca khaNDoM ke bAda (pUrvasUtrasahitAni) puSpadanta guru dvArA racita sUtroM sahita (granthasya SaTsahasra sUtrANi) grantha ke chaha hajAra sUtroM ko (praciracya) racakara (triMzatsahasrasUtra granthaM) tIsa hajAra sUtroM kI granthanapUrvaka (SaSTha ke ) chaThe (mahAnandhrAhvayaM) mahAbandha nAmaka (asau mahAtmA) mahA mahimAdhArI ina mahAtmA bhUtabali ne (vyaracayat) racA arthAt bnaayaa| noTa- (139veM) zloka kA prathama caraNa-granthasya SaTsahasa sUtrANmatha honA upayukta lagatA hai| artha-isake anantara mahAtmA bhUtavali ne una puSpadanta AcArya ke ziSya jinapAlita dvArA par3hI gaI satprarUpaNA ko sunakara jinavANI ke pipASu bhavya jIvoM ko alpaAyu tathA alpabuddhi kA jAnakara tathA puSpadanta guru ke SaTkhaNDAgama kI racanA ke abhiprAya ko jAnakara dravyaprarUpaNAdhikAra ke bAda puSpadanta guru dvArA liAMkhata jinapAlita dvArA sunAye gaye sau sUtroM sahita 6 hajAra sUtra pramANa grantha kI racanA kara tIsa hajAra sUtroM ke grathanapUrvaka chaThe mahAbandha nAmaka grantha ko banAyA una pA~coM khaNr3oM ke nAma kahate haiM so suniye| AdyaM jIvasthAnaM kSullakabandhAhayaM dvitIyamataH / bandasvAmitvaM bhAvavedanAvargaNAkhaNDe // 141 / / anyayArtha- (Aya) pahalA (jIvasthAna) jIvasthAna (ataH dvitIya) isake anantara dUsarA (kSullaka bandhAlaya) kSullaka bandha khuddAbandha nAmakA, zrutAvatAra
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ (bandhasvAmitvaM) tIsarA bandha svAmitva anantara (bhAvavedanAvargaNAkhaNDe ) vedanA tathA vargaNA khaNDa | artha- inameM pahalA jIvasthAna, dUsarA kSullaka bandha, tIsarA bandha svAmitva, cauthA vedanA khaNDa tathA pA~cavA~ vargaNA khaNDa the / - evaM SaTkhaNDAgamaracanAM pravidhAya bhUtavalyAryaH / AropyAsadbhAvasthApanayA pustakeSu tataH // 142 // jyeSThasitapakSa paJcamyAM cAturvarNya saMghasamavetaH / tatpustakopakaraNairvyadhAt kriyApUrvaka pUjAm // 143 // anvayArtha - ( evaM ) isa prakAra ( bhUtavalyAryaH ) bhUtavali mahArAja ne ( SaTkhaNDAgama racanAM ) SaTkhaNDAgama kI racanA ko ( pravidhAya ) karake (tataH) anantara (asadbhAva sthApanayA) asadbhAva sthApanA dvArA ( pustakeSu) pustakoM meM ( Aropya) AropaNa karake, (jyeSThasitapakSa paJcamyAM) jyeSTha zuklA paJcamI ke dina (cAturvaNyasaMghasamavetaH) muni, AryikA zrAvaka zrAvikA rUpa cAturvaNya saMgha se yukta huA (tatpustakopakaraNaiH) una pustakoM ke upakaraNoM dvArA (kriyApUrvaka) vidhipUrvaka (pUjA) pUjA (vyadhAt) kii| artha - isa prakAra bhUtabali mahArAja ne SaTkhaNDAgama grantha kI racanA kI / anantara asadbhAva sthApanA se pustakoM meM ArUr3hakara cAtuvarNya saMgha kI (muni, AryikA zrAvaka, zrAvikA ) sannidhi meM jyeSTha zuklA paJcamI ke dina pustaka rUpa upakaraNoM dvArA vidhipUrvaka pUjA kii| 1 zrutapaJcamIti tena prakhyAtiM tithiriyaM parAmApa / adyApi yena tasyAM zrutapUjAM kurvate jainAH // 144 // anvayArtha - (tena) usa kAraNa se (iyaM tithiH) yaha tithi, (zruta paJcamIti) zrutapaJcamI isa rUpa meM (parAM prakhyAtiM ) utkRSTa khyAti ko prApta huI ( adyApi ) Aja bhI (jainAH) jaina loga (yena) jisa kAraNa se ( zrutapUjAM ) zrutapUjA ( kurvate) karate haiN| artha - usa kAraNa yaha jyeSTha zuklA paJcamI kI tithi zruta paJcamI ke nAma se parva ke rUpa meM atyanta prasiddhi ko prApta huI jisake kAraNa jaina samudAya Aja bhI isa dina zrutajJAna kI pUjA 'karate haiN| zrutAvatAra 60
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinapAlitaM tatastaM bhUtavAlaH puSpadantagurupAyam / SaTkhaNDAnyapyadhyagamayattatpustakasametam // 145 / / anvayArtha - (tataH) tadanantara (bhUtabali) bhUtabali mahArAja ne (taM jinapAlita) una jinapAlita ko (puSpadantagurupArzvam) puSpadanta guru ke nikaTa (etat tat pustakam) yaha vaha SaTkhaNDAgama nAmaka pustaka (adhyagamayata) bhejii| artha- tadanantara bhUtabali mahArAja ne usa jinapAlita se puSpadanta guru ke nikaTa SaTkhaNDAgama nAmaka yaha pustaka bhijvaaii| atha puSpadantagururapi jinapAlitahastasaMsthitamudIkSya / SaTkhaNDAgamapustakamaho mayA cintitaM kAryam // 146 / / sampanna miti samastAMgotpannamahAzrutAnurAgabharaH / cAturvarNyasusaMghAnvito vihitavAn kriyAkarma // 147 // anvayArtha- (atha) isake anantara (puSpadantagururapi) puSpadanta guru ne bhI / (jinapAlitahastasaMsthitam) jinapAlita ke hAtha meM sthita (SaTkhaNDAgama pustaka) paTkhaNDAgama nAmaka grantha ko (udIkSya) acchI taraha dekhakara (aho mayA cintitaM kArya sampanna) 'are mere dvArA socA gayA kArya hogayA hai' (iti) isa prakAra (samastAMgotpannamahAmatAnurAgabharaH) samasta aMgoM meM utpanna jo mahAn zrutAnurAga usase bharA huA (cAturvarNyasaMghAnvitaH) cAturvarNya saMgha se yukta huA (kriyAkarma) kRtikarma (pUjA kArya) (vihitavAn) kiyaa| artha- tadanantara puSpadanta guru ne bhI jinapAlita ke hAtha meM susthita SaTkhaNDAgama grantha ko bhale prakAra se dekhakara Azcarya meM par3ate hue| "are! mere dvArA vicArA gayA kArya sampanna ho gayA' kahakara samasta aMgoM meM ullAsa se bharakara cAturvaNya - muni AryikA zrAvaka-zrAvikA rUpa saMgha se yukta hokara pUjA kii| gandhAkSatamAlyAmbaravitAnaghaNTAdhvajAdibhiH praagvt| zrutapaJcamyAmakarotsiddhAntasupustakamahejyAm // 148 // anvayArtha-- anantara puSpadantAcArya ne (prAgvat) pahale kI bhA~ti arthAt jaisI siddhAnta pUjA bhUtabali AcArya ne kI thI usI taraha (gandhAkSatamAlyAmbaravitAnaghaNTAdhvajAdibhiH) gandha, akSata, mAlA, vastra, zrutAktAra
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ candovA, ghaNTA Adi ke dvArA (zrutapaJcamyA) zrutapaJcamI ke dina (siddhAntasupustakamahejyAm) siddhAnta mahAgama kI pUjA (akarot) kii| ___artha-usa puSpadantAcArya ne bhI bhUtabali AcArya kI bhAMti zrutapaJcamI ke hI dina usa siddhAnta SaTkhaNDAgama kI bar3e vidhividhAna se ati utsAhapUrvaka pUjA kii| __ evaM SaTkhaNDAgamasUtrotpatti prarUpya punrdhunaa| kathayAmi kaSAyaprAbhRtasya satsUtrasambhUtim // 156 // anvayArtha- (evaM) isa prakAra (SaTkhaNDAgamasUtrotpatti) SaTkhaNDAgama sUtra kI utpatti kA (prarUpya) prarUpaNa karake (punaH adhunA) phira isa samaya (kaSAyaprAbhRtasya satsUtra sambhUti) kaSAyaprAbhRta satsUtra kI utpatti ko (kathayAmi) kahatA huuN| artha- isa prakAra SaTkhaNDAgama sUtra kI utpatti kA prarUpaNa karake phira isa samaya kaSAyaprAbhRta sUtra kI utpatti kahatA hU~- yaha granthakAra indranandI kI pratijJA hai| jJAnapravAdasaMjJakapaJcamapUrvasthadazamavastutRtIya / prAyodoSaprAbhRtajJo'bhUd guNadharamunIndraH / / 150 // anvayArtha- (jJAnapravAdasaMjJaka) jJAnapravAdanAmaka (paJcamapUrvasthadazamavastu) paMcamapUrva kI dazama vastu ke (tRtIya prAyodosa prAbhRtajJaH) tRtIya prAyodoSa/ pejyadoSa prAbhRta ko jAnane vAle (guNadhara munIndraH abhUta) guNadhara munIndra hue| artha- jJAnapravAda nAmaka paJcama pUrva kI dazama vastu ke tRtIya prAyodoSa (pejja dosa) prAbhRta ko jAnane vAle guNadhara munIndra hue| guNadharadharasenAnvayaguryoH pUrvAparakra mo'smAbhiH / na jJAyate tadanyayakathakAgamamunijanAbhAyAt // 151 // anvayArtha- (guNadharadharasenAnvayagurvoH pUrvApara kramaH) pejja dosa prAbhRtakaSAyapAhur3a ke kartA tathA guNadhara puSpadanta bhUtabali AcArya ke siddhAnta jJAna guru dharasena ke kula guruoM dIkSA guruoM kA pUrvApara krama (asmAbhiH) hama indranandi Adi dvArA (tadanvaya kathakAgama munijanA bhAvAt) unake guruvaMza ko kahane vAle Agama evaM munijanoM kA abhAva hone se (na jJAyate) nahIM jAnA jAtA hai| zrutAyatAra
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ artha - zrI indranandi jo isa zrutAvatAra ke kartA haiN| kahate haiM ki - pejjadosa apara nAma 'kaSAya pAhur3a' grantha ke kartA AcArya guNadhara evaM puSpadanta - bhUtabali munirAjoM ko siddhAnta zAstra kA jJAna dene vAle tathA 'yonipAhuDa' grantha ke kartA mahA marmajJa AcArya dharasena svAmI ke paramparA guruoM kA pUrvApara krama hameM unakI guru paramparA ko kahane vAle Apana evaM munijanoM ke abhAva ke ajJAta hai / atha guNadharamuninAthaH sakaSAyaprAbhRtAnyayaM tatprAyo / doSaprAbhRtakAparasaMjJAM sAmpratika zaktimapekSya // 152 // tryadhikAzItyA yuktaM zataM ca mUlasUtragAthAnAm vivaraNagAthAnAM ca tryadhikaM paJcAzatakamakArSIt // 153 // evaM gAthAsUtrANi paJcadazamahAdhikArANi / pravirathya vyAdhakhyau sa nAgahastyAryamakSubhyAm / / 154 // - anvayArtha - ( atha) anantara (guNadhara muninAthaH) guNadhara munirAja (sakaSAyaprAbhRtAnvayaM) kaSAya prAbhRta nAmaka (tatprAyodoSa prAbhRtAparasaMjJAM ) prAyodoSa prAbhRta isa dUsare nAma vAle grantha ko (sAmpratikazaktimapekSya) apanI (daihika) vartamAna kAlIna zakti ko dekhakara ( tryadhikAzItyA yuktaM ) tIna adhika assI terAsI Upara ( zataMmUlasUtragAthAnAM ) sau mUlagAthA sUtroM ke arthAt eka sau terAsI gAthA sUtroM se yukta ( evaM ca vivaraNa gAthAnAM tryadhika paJcAzatakam) tathA vivaraNa gAthAoM kA tIna adhika pacAsa arthAt (53) trepana (akArSIt ) kiyaa| ( evaM ) isa prakAra (paJcadaza mahAdhikArANi) pandraha adhikAroM ne usa pejjadosa pAhuDako (nAgahastyAryamakSubhyAm) nAgahasti tathA AryamakSu ke liye (vyAcakhyau ) vyAkhyAna kiyaa| artha- isake antara una guNadhara munIndra ne kaSAya prAbhRta nAmaka jisakA dUsarA nAma paMjjadosa pAhuDa prAyodoSa prAbhRta thA apanI samprati kAlIna (daihika) zakti ko dekhakara eka sau mUla gAthA sUtroM se yukta tathA trepana vRtti gAthAoM se yukta grantha kI racanA kI jisameM ki kula paMdraha mahAdhikAra the / ise racakara phira apane ziSya nAgasti aura AryamakSu ko usakA vizada vyAkhyAna kiyA / pArzve tayordvayorapyadhItya sUtrANi tAni yativRSabhaH / yativRSabhanAmadheyo babhUva zAstrArthanipuNamatiH / / 155 / / zrutAvatAra 63
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ anvayArtha - ( tayordvayorapi ) una donoM nAgahasti evaM AryamakSu ke (pArzve ) nikaTa meM ( tAni sUtrANi adhItya ) una gAthA sUtroM ko par3hakara ( yativRSabhaH) yatiyoM meM zreSTha (yativRSabhanAmadheyaH) yativRSabha nAmaka muni (zAstrArtha nipuNamatiH) zAstroM ke artha meM nipuNabuddhi (babhUva) ho gye| artha - AcArya guNadhara se unake ziSya nAgahasti aura AryamakSu ne kasA pAhuDa sutta kA vizada vyAkhyAna pUrNa prApta kiyA aura ina donoM ke sAnnidhya meM baiThakara yatiyoM meM zreSTha yativRSabha nAmaka muni ne isa Agama zAstra ke gAthA sUtroM ke artha meM nipuNatA prApta kI / tena tato yatipatinA tadgAthAvRttisUtrarUpeNa / racitAni SaTsahasragranthAnyatha cUrNisUtrANi / / 156 / / anvayArtha - ( atha ) isake anantara ( tena yatipatinA) usa yativRSabha nAmaka pati dvArA (drAharaNa) una gayA kI vRtti rUpa sUtroM dvArA ( SaTsahasragranthAni cUrNisUtrANi) chaha hajAra zloka pramANa para cUrNi sUtroM kI ( racitAni ) racanA kI gii| artha - isake anantara una yatizreSTha yativRSabha dvArA gAthAoM kI vRtti ke sUtra rUpa meM chaha hajAra gAthA (zloka) pramANa sUtroM ko carNi sUtroM ke rUpa meM racA gyaa| tasyAnte punaruccAraNAdikAcArya saMjJakena tataH / sUtrANi tAni samyagadhItya granthArtharUpeNa / / 157 / / dvAdazaguNita sahasragranthAnyuccAraNAkhya sUtrANi / racitAni vRttirUpeNa tena taccUrNisUtrANAm / / 158 / / anvayArtha - ( tasyAnte) una yativRSabha AcArya ke nikaTa (punaH) phira ( uccAraNAdika AcArya saMjJakena) uccAraNa nAmaka AcArya Adi dvArA (granthArtharUpeNa) grantha | gAthA ke artha rUpa meM (tAni sUtrANi) ve sUtra ( samyak adhItya) samyak prakAra par3hakara ( dvAdazaguNitasahasragranthAni ) dvAdaza hajAra gAthA vAle, ( uccAraNAkhyasUtrANi) uccAraNanAmaka sUtroM ko ( taccUrNi sUtrANAM ) una yativRSabhAcArya ke cUrNi sUtroM kI (vRttirUpeNa) vyAkhyAna rUpa se ( racitAni ) likhe / artha-una yatizreSTha yativRSabhAcArya ke nikaTa uccAraNAcArya nAmaka munirAja ne gAthAoM ke artha rUpa meM una sUtroM (gAthAoM) ko bhale prakAra par3hakara zrutAvatAra 64
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura usakA vizada artha jAnakara bAraha hajAra pramANa una cUrNisUtroM kI vyAkhyA meM apane hI nAma se unake vyAkhyAna-vivRtti rUpa se uccAraNA sUtra bnaaye| gAthAcU[ccAraNasUtrairupasaMhRtaM kssaayaakhy| prAbhRtamevaM guNadharayativRSabhoccAraNAcAryaiH // 156 // anvayArtha-(gAthAcUryuccAraNasUtraH) gAthA, cUrNi evaM uccAraNa sUtra gAthA guNadhara racita arthAt cUrNi (yativRSabharacita) tathA uccAraNA sUtroM se uccAraNAcArya racita (upasaMhRta) samAhita (evaM kaSAyAkhya prAbhRta) isa prakAra kaSAyaprAbhRta (guNadhara yativRSabhoccAraNAcAya:) guNadharAcArya, yativRSabhAcArya evaM uccAraNA-cArya viracita hai| artha- isa prakAra kaSAya prAbhRta nAmaka Agama grantha gAthA cUrNi aura uccAraNAsUtroM se yukta hai| inameM se AcArya guNadhara dvArA gAdhA sUtra, AcArya yativaSabha dvArA cUNiM sUtra tathA uccAraNAcArya dvArA uccAraNA sUtra race gye| evaM vividho dravyabhAvapustakagataH samAgacchan / guruparipATyA jJAtaH siddhAntaH kuNDakundapure // 160 // zrIpadmanandimuninA so'pi dvAdazasahasraparimANaH / granthaparikarmakA SaTakhaNDAtrikhaNDasya ||161 / / anyayArtha- (evaM) isa prakAra (dravyabhAvapustakagataH dvividhaH) dravya aura bhAva pustaka gata do prakAra kA (siddhAntaH) siddhAnta (guruparipATyA) guruparamparA se (samAgacchan) AyA huA (kuNDa kundapure) kuNDa kundapura meM (zrIpadmanandimuninA) padmanandI nAma ke muni dvArA (zAtaH) jAnA gyaa| (so'pi) una padmanandI munine bhI (SaTkhaNDAdyatrikhaNDasya) paTkhaNDAgama ke Adi ke tIna khaNDoM kA (dvAdazasahasaparimANa:) bAraha hajAra gAthA pramANa (parikarma grantha) parikarma nAmaka grantha ko (akarot) kiyaa| vizeSa (dvAdazasahasraparimANaM graMthaM parikarmamakarot) aisI saMskRta honA ThIka jaMcatA hai| artha- isa prakAra dravya, bhAva rUpa pustaka gata do prakAra kA siddhAnta guru paripATI se kuNDakundapura meM padmanandI muni dvArA (pracalitanAma AcArya kundakunda) jAnA gyaa| unhoMne bhI bAraha hajAra mAthA pramANa parikarma para TIkA yA bhASya rUpa meM kii| zrutAvatAra
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAle tataH ki tatyapi gate punaH zAmakuNDasaMjhena / AcAryeNa jJAtyA dvibhedamapyAgamaH kAtAt // 162 // dvAdazaguNitasahasaM granthaM siddhAntayorubhayoH / / SaSThena binA khaNDena pRthumahAbandhasaMjJena / / 163 / prAkRtasaMskRtakarNATabhASayA paddhatiH parA rthitaa| tasmAdArAtpunarapi kAle gatavati kiyatyapi ca // 165 / / atha tumbulUranAmA'cAryo'bhUttumbulU rasadgrAme / SaSThena vinA khaNDena so'pi siddhAntayorubhayoH // 165 / / caturadhikAzItisahasragrantharacanayA yukta tAm / karNATabhASayA'kRta mahatIM cUDAmaNiM vyAkhyAm // 166 // saptasahasagranthAM SaSThasya ca paJcikAM punarakArSIt / anvayArtha- (tAH tadanantara (kigApi kAle pAne kitanA hI mAya vyatIta hone para (punaH) phira (zAmakuNDasaMjJena) zAmakuNDa nAmaka (AcAryeNa) AcArya dvArA (AgamaH) Agama (dvibhedamapi) donoM bheda rUpa SaTkhaNDAgama evaM kaSAyapAhuDa (kAtsyAt) pUrI taraha (jJAtvA) jAnakara (ubhayo siddhAntayoH) donoM AgamoM ko (dvAdazasahasraM guNitaM grantha) bAraha hajAra gAthAoM ko (SaSThena khaNDena vinA) SaTUkhaNDAgama ke chaThe vargaNA khaNDa ke atirikta jisakA dUsarA nAma mahAbandha hai ke atirikta (prAkRtasaMskRtakarNATabhASayA) prAkRta-saMskRta evaM kannar3a tInoM bhASAoM meM (parA paddhatiH racitA) utkRSTa paddhati cUrNi aura vRtti sUtroM kI pada vicchedaka TIkA banAI gaI (atha) anantara (tumbulUra sadnAme) tumbulUra nAmaka uttama grAma meM (tumbulUranAmAcAryo'bhUt) tumbulUra nAmaka AcArya hue (so'pi) unhoMne bhI (ubhayo siddhAntayoH) donoM Agama granthoM kI chaThe khaNDa ke binA (caturadhakAzItisahasragrantharacanayA) caurAsI hajAra gAthA pramANa racanA se (yuktAM) yukta (karNATabhASayA) kannar3a bhASA meM (mahatIM) vizAla (cUDAmaNiM vyAkhyAm) cUDAmaNi nAmaka vyAkhyA (akRta) vyAkhyA kii| (ca) tathA (SaSThasya) chaThe vargaNA khaNDa kI (saptasahasragranthA) sAta hajAra gAthA pramANa (paJjikA) paJjikA nAmaka TIkA (akArSIt) kii| artha- kucha samaya vyatIta hone para zAmakuNDa nAmaka AcArya ne donoM Agama jhutAvatAra
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthoM -SaTkhaNDAgama va kasAyapAhui ko pUrI taraha jAnakara bAraha hajAra gAthAoM pramANa : Da ...: hai use chor3amAra prAkRta saMskRta tathA kannar3a tInoM bhASAoM meM utkRSTa 'paddhati' nAmaka vyAkhyA (vRtti sUtroM ke viSama padoM kA vizleSaNa kara samajhAne vAlI vyAkhyA 'paddhati' kahalAtI hai vitti sutta visamapadA bhaMjie vivaraNAe paTai upaesAdo-jayadhavala pu. pRSTha 52) unake kucha kAla nikaTa tumbalUranAmaka sundara grAma meM hone vAle tumbulUra nAmaka AcArya the unhoMne bhI donoM siddhAnta granthoM (SaTkhaNDAgama va kaSAyapAhuDa) kA pakhaNDAgama ke chaThe khaNDa ko chor3akara caurAsI hajAra gAthA pramANa racanA se yukta kannar3a bhASA meM cUr3AmaNi nAmaka eka vizAla TIkA kii| tathA SaTrakhaNDAgama ke SaSTha mahAbandha se prasiddha vargaNA rakhaNDa para sAta hajAra gAthAoM pramANa paJjikA (paJjikA) nAmaka TIkA likhii| kAlAntare tataH punarAsandhyAM palari (palita) tArkikArko'bhUt zrImAn samantabhadrasvAmItyatha so'pyadhItya taM dvividhim / siddhAntamataH SaTpaNDAgamagatakhaNDapaJcakarayaH punaH // 165 / / aSTaupatyAriMzatsahasra sadgrantharacanayA yuktAm / viracitayAnatisundaramRdusaMskRtabhASayA TIkAm // 166 / / anvayArtha- (kAlAntare) kucha samaya ke pazcAta (tataH punaH) phira (palita tArkikA'rkaH) vRddha tArkika sUrya (zrImAn samantabhadra svAmI iti) zrImAn samantabhadra svAmI isa nAmavAle hue (so'pi) unhoMne bhI (AsaMdhyAM) apanI jIvana kI saMdhyA meM - vRddhAvasthA meM (tadvividha) una donoM siddhAntoM ko (adhItya) par3hakara (SaTkhaNDAgamagatakhaNDapaJcakasya) SaTakhaNDAgama ke pA~ca khaNDoM kI (aSTaucatvAriMzatsahastragrantharacanayA yuktAm) ar3atAsIla hajAra gAthAoM pramANa racanA se yukta (atisundaramRdusaMskRtabhASayA) atyanta sundara mRdu saMskRta bhASA se yukta (TIkA viracitavAn) TIkA bnaaii| artha- isake bAda kAlAntara meM vRddha tArkika sUrya zrImAn samantabhadra svAmI bhI hue unhoMne bhI donoM siddhAnta granthoM ko par3hakara SaTkhaNDAgama ke pA~ca khaNDoM para ar3atAlIsa hajAra gAthA pramANa atyanta sundara TIkA likhI jo atyanta mRdu saMskRta bhASA meM thii| zrutAvatAra
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ -----. vilikhan dvitIyasiddhAntasya vyAkhyA sadharmaNA syen| dravyAdizuddhikaraNaprayatnavirahAtpratiniSiddham // 170 // anyayArtha- (dvitIya siddhAntasya) dUsare kaSAyapAhuDa Agama siddhAnta kI (vyAkhyAM vilivan) vyAkhyA likhate hue (svena sadharmaNA) apane sahadharmI dvArA (dravyAdizuddhikaraNaprayatnavirahAt) dravyAdika kI zuddha karane ke prayatna se rahita hone ke kAraNa (pratiniSiddham) niSedha kara diye gye| artha- anantara dvitIya kaSAya prAbhUta siddhAnta kI TIkA likhane ko udyata hue samantabhadra svAmI ko unake eka sahadharmI ne dravya zuddhi Adi kA vicAra rakhane ke prayatna rahita hone se niSedha kara diyaa| evaM vyAkhyAnaka mamavAptavAn prmguruprmpryaa| Agacchan siddhAnto dvividho'pyatinizitabuddhibhyAm // 171 / / zubharavinandimunibhyAM bhImarathikRSNamekhayoH saritoH / madhyamaviSaye ramaNIyotkaliphAgrAmasAmIpyam // 172 // vikhyAtamagaNavallIgrAme'tha vizeSarUpeNa / zrutvA tayozca pAzrSe tamazeSa bappadevagusaH // 173 / / apanIya mahAyandhaM SaTkhaNaDAcche SapaJcakhaNDe tu / vyAkhyAprajJaptiM ca SaSThaM khaNDaM ca tat saMkSipya // 174 // SaNNAM khaNDAnAmiti niSpannAnAM tathA kaSAyAkhyaprAbhRtakasya ca SaSThisahasragranthapramANayutAm / / 175 / / vyalikhatyAkRtabhASArUpAM samyakpurAtanavyAkhyAm / aSTasahasagranthAM vyAkhyAM paJcAdhikAM mahAbandhe / / 176 / / anvayArtha-(evaM) isa taraha (guruparamparayA Agacchan) guru paramparA se AtA huA (vyAkhyAnakramam avAmavAn) vyAkhyAna krama ko prApta huA (dvividho'pi) donoM prakAra kA (siddhAntaH) siddhAnta (atinizitabuddhibhyAm) atyanta takSNa buddhivAle (zubharavinandimunibhyAm) zubhanandi evaM ravinandi nAmaka muniyoM dvArA (bhImarathikRSNamekhayo saritoH) bhImarathI tathA kRSNa megha ina donoM nadiyoM ke (madhyamaviSaye) madhyavartI deza ke madhya meM (ramaNIyotkalikAgrAmasAmIpyam) sundara zrutAvatAra 60
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ utkAlakA gAMva ke nikaTa (vikhyAtamayaNavallogrAma) prasiddha mANa vallI nAmaka gA~va meM (vizeSarUpeNa) vizeSa rUpa se (zrutvA) sunakara (bappadeva guruH) bappadeva guru ne (tayoH pAveM) una donoM munirAjoM ke nikaTa (tam azeSa) usa siddhAnta ko pUrNarIti se jAnakara (mahAbandhaM apanIya) mahAbandha ko chor3akara (SaTrakhaNDacchepaJcakhaNDe) SaTakhaNDAgama ke zeSa pA~ca khaNDoM para (vyAkhyAprajJapniM tataH SaSTha khaNDa saMkSipya) vyAkhyA prajJapti nAmaka TIkA tathA chaThe khaNDa ko saMkSipta kara (SaSNAM khaNDAnAM niSpannAnAM) chahoM khaNDoM kI vyAkhyA niSpanna hone ke uparAnta (kaSAyAkhya prAbhRtakasya) kaSAya nAmaka prAbhRta kI (prAkRtabhASArUpAM) prAkRta bhASAmaya (SaSThisahasragranthapramANa yutAm) sATha hajAra gAthA pramANa (purAtanavyAkhyA samyak vyalikhata) purAtana vyAkhyAna ko pUrvAcAryoM ke krama ko Age bar3hAte hue bhale prakAra likhI (mahAbandhe ca) tathA mahAbandha SaTkhaNDAgama ke SaSTha khaNDa para (paJcAdhikA aSTasahalAM) pA~ca adhika ATha hajAra zloka pramANa vyAkhyA likhii| artha-isa prakAra vyAkhyAna krama ko prApta guru paramparA se AyA huA donoM prakAra kA siddhAnta atyanta tIkSNa buddhivAle zubhanandi evaM ravinandi guru se bhImarathi evaM kRSNamegha nadiyoM ke madhyavartI ramaNIya utkalikA gA~va ke nikaTa vikhyAta magaNa vallI nAmaka grAma meM sunakara aura unhIM donoM ke nikaTa baiThakara bappa deva guru (muni ne) pUrI taraha usakA adhyayana kara mahAbandha ko chor3akara SaTkhaNDAgama ke mahAbandha nAmaka SaSTha khaNDa para saMkSipta vyAkhyA likhii| SaTkhaNDAgama kI vyAkhyA niSpanna ho jAne para sATha hajAra gAthAoM pramANa kaSAya prAbhUta kI bhI vyAkhyA likhI phira mahAbandha para purAtana vyAkhyA ko prAkRta bhASA rUpa pA~ca adhika ATha hajAra gAthA pramANa vyAkhyA likhii|| kAle gate kiyatyapi tataH punshcitrkuuttpurvaasii| zrImAnelAcAryo babhUva siddhAntatattyajJaH // 177 || anvayArtha- (kiyatyapi kAle gate) kitanA hI samaya vyatIta hone para | (tataHpunaH) isake bAda phira (citrakUTapuravAsI) citrakUTa pura meM rahane vAle (zrImAn elAcAryaH) zrImAn elAcArya (siddhAntatatvajJaH) siddhAnta tatva ko jAnane vAle (babhUva) hue| . artha- kitanA hI samaya vyatIta hone ke anantara citrakUTapura nivAsI zrImAn elAcArya siddhAnta tattvoM ke jJAtA hue| | zrutAvatAra 66
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ tasya samIpe sakalaM siddhAntamadhItya vIrasenaguruH / uparitamanibandhanAdhikArAnaSTa ca lilekha / / 178 / / anvayArtha- (tasya samIpe) citrakUTapura meM zrImAn elAcArya mahArAja ke pAsa (sakalaM siddhAnta adhItya) sampUrNa siddhAnta par3hakara (vIrasena guruH) vIrasena guru (uparitamanibandhanAdi) Upara nibandhana Adi (aSTa adhikArAn) aSTa adhikAroM ko (lilekha) likhaa| -na citrakUTa meM nivAsa karane vAle zrImAn elAcArya ke nikaTa sampUrNa siddhAntoM ko par3hakara vIrasena guru ne uparitama nibandhanAdi ATha adhikAroM ko likhaa| Agatya citrakU TAttataH sa bhagavAnguroranujJAnAt / vATagrAme yAtrA''natendrakRtajinagRhe sthitvA ||176 / / vyAkhyAprajJaptimavApya pUrya SaTkhaNDatastatastasmin / uparitamabandhanAdyadhikArairaSTAdazavikalpaiH // 180 / / satkarmanAmadheyaM SaSThaM khaNDa vidhAya saMkSipya / iti SaNNAM khaNDAnAM granthasahastrai siptatyA // 181 / / prAkRtasaMskRtabhASAmizrAM TIkAM vilikhya dhavalAkhyAm / jayadhayalAM ca kaSAyaprAbhRtake catasRNAM vibhaktInAm / / 152 // viMzatisahasrasadgrantharacanayA saMyutAM viracya diyam / yAtastataH punastarichaSyo jayasenagurUnAmA // 183 / / taccheSaM catvAriMzatA sahaseH samApitavAn / jayadhavalaiyaM SaSThi sahasragrantho'bhavaTTIkA // 184 / / anvayArtha- (tataH sa bhagavAn) tadanantara vaha bhagavAna vIrasena AcArya (gururanujJAnAta) guru kI AjJA se (citrakUTAt Agatya) citrakUTapura se Akara (vATagrAme) vATagrAma meM (ava) yahA~ (AnatendrakRtajinagRhe) Anatendra dvArA nirmita jinendra bhagavAna ke mandira meM (sthitvA) rahakara (tasmin) usameM (vyAkhyAprajJaptim avApya) vyAkhyAprajJapti nAmaka TIkA ko prApta kara (pUrvaSaT khaNDataH) pUrva SaTkhaNDa se (uparitamabandhanAdi aSTAdaza vikalpaiH adhikAraiH) uparitama bandhanAdi aThAraha zrutAvatAra
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikAroM dvArA (satkarmanAmadheya) satkarma nAmaka kA (SaSThaM khaNDa) chaThaveM khaNDa ko (saMkSipya) saMkSepa karake (iti) isa prakAra (paNNAM khaNDAnAM) chahoM khaNDoM kI (dvisaptapyA) grantha sahaneH bahattara hajAra gAthA pramANa (prAkRta saMskRta bhASA mizrI) prAkRta saMskRta mizra bhASA rUpa (dhavalAkhyAM TIkA vilikhya) dhavalA nAmaka TIkA likhakara (kaSAyaprAbhRtake) kaSAyaprAbhRta para (catasRNAM vibhaktInAM) cAra vibhaktiyoM kI (viMzatisahasrasadgrantharacanayA) bIsa hajAra gAthA pramANa racanA se (yuktA) yukta (jayadhavalAkhyA) jayadhavalA nAmaka TIkA (viracya) TIkA racakara (divaM yAtaH) svarga cale gaye (tataH punaH) usake bAda phira (tacchiSyo) unake ziSya (jayasena nAmA guru) jayasena jinasena nAmaka guru ne (taccheSaM) usake zeSa bhAga ko (catvAriMzatA sahasraiH) cAlIsa hajAra gAthA pramANa se (samApitavAn) samAsa kiyA (evaM jayadhavalA) isa prakAra jayadhavalA nAmaka TIkA (SaSTisahasra grantho'bhakt) sATha hajAra gAthA pramANa huii| ___ artha- tadanantara vaha bhagavAna vIrasenAcArya guru ke Adeza se citrakUTapura se Akara vATagnAma meM yahAM ke Anatendra dvArA nirmita jina mandira meM Thahara kara usameM bappadeva guru racita 'jyAkhyAprajJapni' nAmaka TIkA prAma kara pUrva SaTkhaNDa se arthAta SadakhaNDAgama ke chaThaveM (mahAbandha) khaNDa ko chor3akara zeSa pA~ca khaNDoM kI uparitama nibandhanAdi aThAraha adhikAroM dvArA 'satkarma' nAmaka tathA chaThe khaNDa ko saMkSipta kiyA isa prakAra chahoM khaNDoM kI bahattara hajAra gAthAoM pramANa prAkRta saMskRta mizrita 'dhavalA' nAmaka TIkA ko likhakara kaSAyaprAbhRta para cAra vibhaktiyoM kI bIsa hajAra gAthAoM pramANa jayadhavalA nAmaka TIkA likhakara svargavAsI hogye| tatpazcAta unake ziSya jayasena apara nAma jinasena ne usake (kaSAyaprAbhRta jisa para vIra senAcArya ne ayadhavalA TIkA likhI) zeSa bhAga TIkA ko usase Age cAlIsa hajAra gAthAoM pramANa meM likhakara samApta kiyaa| isa prakAra kaSAya prAbhUta kI jayadhavalA nAmaka TIkA sATha hajAra gAthA pramANa huI hai| evaM zrutAyatAro nirUpatiH shriindrnndiytiptinaa| zrutapaJcamyAmRSibhiyAkhyeyo bhayyalokebhyaH / 155 / / anyayArtha-- (evaM) isa prakAra (zrIndranandiyatipatinA) zrI indranandi nAmaka yatipati ke dvArA (RSibhiH) RSiyoM ke dvArA (bhavyalokebhyaH) bhavyajIvoM ke bhutAktAra
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ liye (vyAkhyeyaH) vyAkhyAna karane yogya (zrutAvatAraH) zrutAvatAra (zrutapaJcamyAM) zrutapaMcamI ke dina (nirUpitaH) nirUpita kiyA gyaa| artha- isa prakAra zrI indrananandi munirAja ne bhavya jIvoM ko RSiyoM dvArA vyAkhyA karane yogya yaha zrutAvAra zrutapaJcamI ke dina nirUpita kiyaa| yatkicidatra likhitaM samayavisaddhaM myaa'lpbodhen| apanIya tadAgamatattvayedinaH zodhayantUccaiH // 186 / / anvayArtha- (alpabodhena mayA) alpajJAnavAle mere dvArA (atra) isa zrutAvatAra nAmaka pratijJApita grantha meM (yatkiMcit) jo kucha bhI (samaya viruddha) zAstra viruddha (likhita) likhA gayA ho (AgamatattvavedinaH) jo Agama-tattva ko jAnane vAle (tad-apanIya) use haTA karake (uccaiH zodhayantu) acchI taraha artha- granthakAra zrI indranandyAcArya apanI laghutA prakaTa karate hue kahate haiM ki isa pratijJA kiye hue zrutAvatAra nAmaka grantha meM mere dvArA jo bhI Agama ke viruddha likhA gayA ho use dUrakara Agama tattva ko jAnane vAle acchI taraha zodhana kara leN| zlokaddhayena vRttene ke nAzItizatamitAryAbhiH / saptottaradvizatyAM granthenAyaM parisamAptaH ||187 / / (zlokadvayena vRttenaikaina caturAzItizata mitAryAbhiH / sasAzIti ca zatena granthenAyaM parisamAptI / / ) noTa- uparilikhita gaNanA ke anusAra koSThakagata gAthA honI caahiye| anvayArtha -- (zlo kadvaye na) do zloka (eke na vRttena) eka vRtta (caturazItizata mitA AryAbhiH) eka sau caurAsI AryAchandoM dvArA isa taraha kula 187 gAthA pramANa (ayaM granthaH samAptaH) yaha grantha samApta huaa| artha- do zloka, eka zRMgdharAvRna evaM eka sau caurAsI gAthAoM kula eka sau sattAsI padoM meM yaha grantha samApta huaa| iti zrImadindranandhAcAryakRtaH zrutAvatAraH zrutAvatAra 72