Navbharat Sarth Gujarati Shabdakosh

Author(s): Mafatlal A Bhavsar
Publisher: Navbharat Sahitya Mandir
Catalog link: https://jainqq.org/explore/020496/1

Page #1

(
183936
શબ્દકો છે,
393છે
| શબ્દક
3976 393છે.
( 3390છે - ડ્રદ
35393છે
1801કે
શબ્દક
વર
S3916
નવભારત સાર્થ ગુજરાતી શબ્દકોશ
( 83છીછે
( 18393છે.
જરા શબ્દકો
શબ્દક..
153916
શબ્દકો
શબ્દકા
શબ્દકો.
શબ્દકો. શબ્દક. શબ્દ
3916 ISIS
તિ શબ્દકો )
તિત શબ્દકોશ
રાત શબ્દકા.
છે કે છીછે.
#જરાતી શબ્દકો )
#રાતી શબ્દકોશ |
##રાતી શબ્દકારી,
રુજરાતી શબ્દકોશ,
છે #જરાતી શબ્દકોશી
##રાતી શબ્દકોશ
જરાતી શબ્દકા છો.
રાત શબ્દકો છે
શબ્દકો 2.
ડ.મફતલાલ એ ભાવસાર
Gજરાતી શબ્દ
શd

Page #2

ગુજરાત સરકાર દ્વારા માન્ય જોડણી મુજબ
નવભારત
સાર્થ ગુજરાતી શબ્દકોશ
ડૉ. મફતલાલ અં. ભાવસાર
પૂર્વ પ્રાધ્યાપક, ગૂજરાત વિદ્યાપીઠ, અમદાવાદ
અતિથિ પ્રાધ્યાપક, ભારતીય ભાષા સંસ્કૃતિ સંસ્થાન, અમદાવાદ ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ દ્વારા પુરસ્કૃત ‘પાયાનો પર્યાયકોશ’ના કર્તા
નવભારત સાહિત્ય મંદિર
૧૩૪, પ્રિન્સેસ સ્ટ્રીટ, મુંબઈ – ૪૦૦ ૦૦૨ દેરાસર પાસે, ગાંધી રોડ, અમદાવાદ ૩૮૦ ૦૦૧ ૨૦૨, પૅલિકન હાઉસ, નટરાજ ટૉકિઝ પાસે, આશ્રમ રોડ, અમદાવાદ - ૩૮૦ ૦૦૯
E-mail : info@navabharatonline.com Visit us at : www.navbharatonline.com

Page #3

NAVBHARAT SARTH GUJARATI SHABD KOSH by Prof. Dr. Mafatlal A. Bhavsar Published by Navbharat Sahitya Mandir,
Ahmedabad - ] & Mumbai - 2 Visit us at : www.navbharatonline.com E-mail : info@navabharatonline.com
© સંકેત એન. ભાવસાર
પ્રથમ આવૃત્તિ : ૨૦૦૭
મૂલ્ય : રૂ. ૩૦૦.૦૦
પ્રકાશક : અશોક ધનજીભાઈ શાહ નવભારત સાહિત્ય મંદિર ૧૩૪, પ્રિન્સેસ સ્ટ્રીટ, મુંબઈ - ૪૦૦ ૦૦૨ દેરાસર પાસે, ગાંધી રોડ, અમદાવાદ – ૩૮૦ ૦૦૧
ટાઇપસેટિંગ : શ્રી ગણેશ ક્રિએશન્સ એ/૬, અક્ષત એપાર્ટમેન્ટ, મેમનગર, અમદાવાદ – ૩૮૦ ૦પર
મુદ્રક : યશ પ્રિન્ટર્સ ૩૮, ફરીદવાલા એસ્ટેટ, અવતાર હોટલની સામે, નારોલ, અમદાવાદ – ૩૮૨ ૪૪૩

Page #4

સંપાદકીય
વાણી સાથે અર્થની સહોપસ્થિતિ એ વાઙમયનો વિશિષ્ટ ગુણ છે. વાણી દ્વારા નીકળેલા શબ્દોના સર્જનની કોઈ સીમા નથી; એટલે તો શબ્દશાસ્ત્રને અનંત અપાર કહ્યું છે. શબ્દોના અર્થનો તો એથીય મોટો વિસ્તાર છે.
આકાશ અનંત છે. ગરુડ મહારાજ જેવા પક્ષીરાજ પણ તેનો પાર પામી શક્યા નથી એ બાબત જાણ બહાર ન હોવા છતાં પ્રત્યેક પક્ષી પોતપોતાની શક્તિ અનુસાર આકાશમાં ઉડ્ડયન કરતું રહે છે. મેં પણ એવું જ કાંઈક કર્યું છે !
મહર્ષિ પતંજલિએ પોતાના વ્યાકરણ મહાભાષ્યમાં સંકેત કર્યો છે : ‘“વૃહસ્પતિરિન્દ્રાય વિયં વર્ષસહસ્ર પ્રતિવાદ્યોતાનાં શપારાયળ પ્રોવાષ નાાં નામ ।'' અર્થાત્ બૃહસ્પતિએ ઇન્દ્ર સમક્ષ દિવ્યય સહસ્ર વર્ષો પર્યંત પ્રતિપદ શબ્દોનું પરાયણ કર્યું તો પણ અંત ન આવ્યો; એટલે કે શબ્દોની કોઈ સીમા નથી.
નવા શબ્દો વીણવા વર્તમાનપત્રો, ગુજરાતી પારિભાષિક કોશોની મદદ લીધી છે અને અર્થને નિશ્ચિત કરવા વિભિન્ન શબ્દાર્થ કોશોની સહાય લઈ આ કોશનું પ્રણયન કરવામાં આવ્યું છે.
આ કોશને વધારેમાં વધારે ઉપયોગી અને માન્ય બનાવવાના સઘળા પ્રયત્નો કર્યા છે, છતાંય આ કોશના સંપાદકનાં જ્ઞાન અને શક્તિની મર્યાદાઓ ક્યાંય નડી હોય એવુંય બનવા સંભવ છે. પ્રસ્તુત કોશના સંપાદન કાર્યમાં સંપાદક કેવો અને કેટલો સફળ રહ્યો છે તેનો નિર્ણય પાઠકો પર છોડું છું.
‘પાયાનો પર્યાકોશ’ની સફળતાની પ્રેરણાથી પ્રેરાઈ કોશનું કાર્ય હાથ ધર્યું. તેને જોઈતાં પુસ્તકો તરત જ મેળવી આપનાર શ્રી મહેન્દ્રભાઈ શાહ જેવા પ્રકાશક મળ્યા. આ એક શુભસંકેત
જ ગાાય.
આ કોશના સંપાદનકાર્યમાં મેં જે વિદ્વાનોના સાહિત્યનો સહારો લીધો છે એ સૌના ઋણનો સ્વીકાર કરતાં ગૌરવ અનુભવું છું. છેલ્લું પ્રૂફ વાંચી આપી કુમારી જાગૃતિ દેસાઈએ મને ચિંતામુક્ત કર્યો તે બદલ હું તેને ધન્યવાદ આપું છું.
દિનાંક : ૧-૮-૨૦૦૬
૨૫૬, તુલસીશ્યામ સોસાયટી, નવાવાડજ રોડ, અમદાવાદ - ૧૩
ગ્રંથને દર્શનીય સ્વરૂપમાં વાચકો સમક્ષ મૂકવા બદલ નવભારત પ્રકાશન મંદિરના ઉત્સાહી સંચાલક શ્રી મહેન્દ્રભાઈ શાહનો અત્યંત આભારી છું.
ડૉ. મફતલાલ અ. ભાવસાર

Page #5

પ્રકાશકીય
કેટલાક નવા શબ્દો આમેજ કર્યા હોય તેવા, ગુજરાત સરકારે નીમેલ જોડણી સમિતિના નિષ્કર્ષરૂપ જોડણી વ્યવસ્થામાં દર્શાવ્યા મુજબના નિયમોને અનુસરતા પાંચેક કોશ તૈયાર કરવાનું કાર્ય અને ડૉ. મફતલાલ અં. ભાવસારને સોંપેલું. તેઓએ એ કાર્ય સુપેરે પૂર્ણ કરી આપ્યું છે તેનો અમને આનંદ છે.
વિદ્યાર્થીઓ, શિક્ષકો, અધ્યાપકો, પ્રૂફરીડરોને ઉપયોગી થાય તેવા ૧૭-૧૮ હજાર શબ્દોની જોડણી ધરાવતો “નવભારત જોડણીકોશ", માધ્યમિક શાળાના વિદ્યાર્થીઓ અને શિક્ષકબંધુઓને શુદ્ધ જોડણી કરવામાં મદદરૂપ થાય એવો “સરળ જોડણીકોશ' તથા પ્રાથમિક શાળાના વિદ્યાર્થીઓને ઉપયોગી થાય તેવો “ક્ષમતાકેન્દ્રી ગુજરાતીકોશ” એમ ત્રણ ગુજરાતી કોશ અને પ્રકાશિત કર્યા છે.
હવે, અમે તેમના જ દ્વારા સંપાદિત ઘણા નવા શબ્દોનો સંગ્રહ ધરાવતો અને જોડણી સમિતિના નિષ્કર્ષરૂપ જોડણી વ્યવસ્થાના નિયમોને અનુસરતો ગુજરાતી ભાષાનો વિશાળ કોશ પ્રકાશિત કરી રહ્યા છીએ એનો અમને આનંદ છે. એ કાશનું નામ છે : “નવભારત સાથે ગુજરાતી શબ્દકોશ'.
આ કોશ પણ તેમના “પાયાના પર્યાયકોશ'ની જેમ ગુજરાતી કોશસાહિત્યમાં આગવું સ્થાન પ્રાપ્ત કરી લેશે એવા દૃઢ વિશ્વાસ સાથે વિરમું છું. દિનાંક : ૧-૮-૨૦૦૬
મહેન્દ્રભાઈ શાહ

Page #6

જોડણી વિશેનો સરકારી ઠરાવ
ગુજરાતી ભાષાની જોડણીમાં સુધારા કરવા માટે
કાર્યપદ્ધતિ-નિયમો નક્કી કરવા અંગે
ગુજરાત સરકાર, શિક્ષણ વિભાગ, ઠરાવ ક્રમાંક : પરચ-૧૫-૨૦૦૦-એમ-૧૮-૨, સચિવાલય, ગાંધીનગર તારીખ : ૯-૧૧-'૦૧
વંચાણે લીધો :
(૧) ગૂજરાત વિદ્યાપીઠ દ્વારા પ્રકાશિત સાર્થ ગુજરાતી જોડણીકોશ (૨) શિક્ષણ વિભાગનો તા. ૨-૭-'૦૧નો ઠરાવ
ક્રમાંક : પરચ-૧૫-૨૦૦૦-એમ-૧૮-૨
ઠરાવ
ગૂજરાત વિદ્યાપીઠ દ્વારા પ્રકાશિત સાર્થ ગુજરાતી જોડણીકોશ અનુસાર ગુજરાતી ભાષામાં જોડણી કરવામાં આવી રહી છે. દરમ્યાનમાં ગુજરાતી ભાષાની જોડણીને હજુ પણ વધુ સરળ બનાવવા માટે સરકારશ્રીમાં અનેક રજૂઆતો થયેલ એટલે એ અન્વયે જોડણી સુધાર સમિતિની રચના શ્રી કે. કા. શાસ્ત્રીના અધ્યક્ષપદે, ઉપર ક્રમાંક (૨)માં દર્શાવેલ ઠરાવથી, કરવામાં આવેલ. આ સમિતિએ ગુજરાતી ભાષાની જોડણી માટે સાર્થ જોડણીકોશને જ આધારભૂત અને સર્વમાન્ય ગણેલ છે. તદ્ઉપરાંત ગુજરાતી ભાષાની જોડણી માટે સામેલ પરિશિષ્ટ-૧ નિષ્કર્ષરૂપ જોડણી વ્યવસ્થામાં દર્શાવ્યા મુજબ થાય એમ સરકારશ્રીએ ઠરાવેલ છે. આથી રાજ્યમાં તમામ પ્રકારના વ્યવહારમાં, જેમાં ગુજરાતી ભાષાનો ઉપયોગ કરવામાં આવે તેમાં, ઉપર દર્શાવેલ નિષ્કર્ષરૂપ જોડણી વ્યવસ્થા અનુસાર ગુજરાતી શબ્દોની જોડણી થાય એનું ધ્યાન રાખવા રાજ્યના ગુજરાતી પ્રેમી લાગતાવળગતા સર્વે જનોને જણાવવાનું ઠરાવવામાં આવે છે. ગુજરાતના રાજ્યપાલશ્રીના હુકમથી અને તેમના નામે,
સહી/(આર. બી. ધંધુકિયા)
ઉપસચિવ શિક્ષણ વિભાગ

Page #7

પરિશિષ્ટ : ૧
નિષ્કર્ષરૂપ જોડણી વ્યવસ્થા
જોડણી વિશે એક ચોક્કસ સ્વરૂપ સ્થિર થયું છે. એને આંચ ન આવે અને જોડણીમાં શક્ય એટલી એકવાક્યતા જળવાય એ માટે સરકારે નીમેલા વિદ્વાનો પાસેથી અભિપ્રાયો જાણી, એમના નિબંધ અભિપ્રાયોને લક્ષમાં રાખી સરકારે સર્વસંમતિથી જોડણી અંગે લીધેલા મહત્ત્વના નિર્ણયો નીચે મુજબ છે : (ક) પરભાષાના શુદ્ધ (તત્સમ) શબ્દોની જોડણી (૧) સંસ્કૃત, અરબી, ફારસી, અંગ્રેજી વગેરે ભાષાના શુદ્ધ શબ્દોની જોડણી ગુજરાતી
ભાષામાં જાણીતાં ઉચ્ચારણોને ધ્યાનમાં રાખી મૂળ પ્રમાણે કાયમ રાખવી. સંસ્કૃતનાં રૂપો – પ્રત્યય વિનાનાં -- પહેલી વિભક્તિ એકવચનમાં જ નોંધવાં. ઉદા. સંમતિ, મતિ. એ જ રીતે ગુરુ, હરિ, નીતિ, ક્ષતિ, નિધિ, સ્થિતિ, શ્રીયુત, પાશ્ચાત્ય, પૌરસ્ય, પ્રામાણિક, કર્તા, પિતા, વિદ્યાર્થી, હસ્તી, યશસ્વી, મનસ્વી, વિદુષી, ભગવતી, શ્રીમતી, સુદિ, વદિ; આગાહી, અમીરી, ઉર્દૂ, કાબૂ, કાબુલી, કિસ્સો, કિમતી, ખૂબી, ગિરો, ચા, જાદૂ, જાસૂસી, તંબૂ, તૂતી, તૈયારી, દારૂ, દાવદી, પીલુ, બાજૂ, રજૂ, રૂબરૂ; મ્યુનિસિપાલિટી, કમિટી, યુનિવર્સિટી વગેરે. જેને છેડે વ્યંજન હોય તેવા શબ્દો ગુજરાતી પ્રત્યય લેતા હોય તેઓને અકારાંત ગણીને લખવા : જગત, વિદ્વાન, ભગવાન, પરિષદ, સંસદ, ધનુષ, આશિષ, આયુષ, અકસ્માત; અકીક, અજબ, અંગૂર, અંજીર, આલિશાન, ઈજા, ઇમારત, ઇલાજ, કબૂતર, કબૂલ, કસૂર, કાનૂન, કૂચ, કોશિશ, કોહિનૂર, ખુદ, ખૂન, ગુમ, ચાબુક, જરૂ૨, જાસૂસ, ઝનૂન, તવારીખ, તારીખ, દસ્તૂર, દીવાન, દીવાલ, સાબિત; અપીલ, કોર્ટ, કેબલ, પેન્સિલ, બૂટ, સ્કૂલ, બુક, ડૉક્ટર, સ્ટેશન વગેરે. પશ્ચાતુ, કિંચિત્, અર્થાતુ, ક્વચિતું, સાક્ષાત્, અકસ્માતું જેવા શબ્દો એકલા આવે ત્યારે એ જેમ છે તેમ વ્યંજનાત લખવા, પણ એ શબ્દો પછી “જ' કે “ય'
અવ્યયો આવે ત્યારે સ્વરાંત લખવા; જેમ કે, ક્વચિત જ, સાક્ષાત જ વગેરે. (ખ) વિકાસ પામેલા (તદ્ભવ) શબ્દોની જોડણી (૩) તદ્દભવ શબ્દોને છંડે આવતા અનનુનાસિક ઈ કે અનુનાસિક છે દીર્ઘ કરવા.
ઉદા. કીકી, કીડી, સીડી, કઢી, ચમચી, કડછી, જુગારી, અહીં, જહીં, તહીં, કહીં, દહીં, નહીં, મહીં. તદ્ભવ શબ્દોને છેડે આવતા અનનુનાસિક ઉ કે અનુનાસિક ઉં હ્રસ્વ કરવા.
[૧]

Page #8

ઉદા. અગાઉ, ખેડુ, ગાઉ, ગોખરુ, ટાપુ, રખડુ, ખીસું, ટીપું, ધીમું, ફૂંદુ, ઊજળું, બિહામણું. માત્ર એકાક્ષરી શબ્દોનો ઉપરના નિયમમાં અપવાદ કરવો. એકાક્ષરી શબ્દોમાં અનનુનાસિક ઊનો વિકલ્પ લખવો; જેમ કે, જૂ -જુ, છૂછુ, યૂ-૬, ૬-૬, બૂ-બુ, ભૂ-ભુ, ૩-. અનુનાસિક ઈ અને ઊં શબ્દમાં અંત્ય ઈંના અપવાદે કોઈ પણ સ્થાને આવતા ઈંનો વિકલ્પ કરવો. ઉદા. ઈંટ-ઇંટ, રીંછ-રિંછ, નીંદર-નિંદર, ઢીંચણ-ઢિંચણ, હીંચકો-હિંચકો, ચીંદરડીચિંદરડી, મીંચામણાં-મિચામણાં. પરંતુ અહીં, નહીં, જહીં, તો નહીં-નહિનો વિકલ્પ, “નહિ” તત્સમ હોવાથી. શબ્દમાં છેલ્લા સિવાયનાં બધાં જ સ્થાનોએ ઊંનો વિકલ્પ કરવો. ઉદા. ઊંઘ-ઉઘ, થંક-થેક, ઊંચાણ-ઉંચાણ, ઘૂંઘટ-ઘુંઘટ, મૂંઝવણ-મુંઝવણ, લૂંટાલૂંટ
લુંટાલુંટ, ગૂંછળિયાળુ- ગુંછળિયાળું, હૂંડિયામણ-હુંડિયામણ. (૫) જોડાક્ષરથી જ્યાં આગલા સ્વરને થડકો લાગતો હોય ત્યાં, અર્થાત્ જોડાક્ષર
પૂર્વેના અક્ષરમાં આવતા છે કે જે હૃસ્વ લખવા. ઉદા. કિલ્લો, બિલ્લો, ઇજ્જત, કિસ્મત; કુસ્તી, સુસ્તી, ઉમ્મર, ઉમર, હુન્નર,
પિસ્તાળીસ, પિંડી, હિંદ, કિંમત, ટિંગાટોળી. () બે અક્ષરોના શબ્દોમાં ઉપાંત્ય છે કે ઊ દીર્ઘ લખવા. (બે અક્ષરના શબ્દોમાં
ઉપાંત્ય એટલે અંત્યાક્ષરની પૂર્વેનો) ઉદા. ઈજા, ખીણ, ચીસ, જીભ, ઠીક, ભીનું, દીવો, પીઠી, કૂવો, ચૂડી, જૂઠ, ધૂળ, ખૂબી, સૂડી, ફૂદું, સૂકું. અપવાદ : જ્યાં વ્યુત્પત્તિને કારણે કે રૂઢિને લીધે જોડણી જુદી થતી હોય તેવા શબ્દોમાં હ્રસ્વ લખવા. ગિની, ચિટ, ટિન, ટિપ, ઉર્દૂ, ઉર્સ, કુળ, ખુશ. ત્રણ અક્ષરોના શબ્દોમાં મધ્યાક્ષરમાં હ્રસ્વ-દીર્ઘ અક્ષરોને ધ્યાનમાં રાખી જોડણી
કરવી. (ક) ઉપાંત્ય કે મધ્યાક્ષર દીર્ઘ હોય ત્યારે પ્રથમાક્ષરમાં છે કે જે સ્વ કરવા.
ઉદા. ઇજાફો, કિનારો, જિરાફ, મિનાર, હિલોળો, ઉચાટ, ઉધર, ઉનાળો, કુહાડો, સુથાર, લુહાર. ઉપાંત્ય કે મધ્યાક્ષર હ્રસ્વ હોય તો પ્રથમાક્ષરમાં ઈ કે ઊ દીર્ઘ કરવા. ઉદા. કીચડ, ખીજડો, દીવડો, પીપળ, લીમડો, હીજડો, ઊધઈ, કૂકડો, ખૂમચો, છૂટકો, ભૂસકો, સૂરજ. અપવાદ : અહીં પણ વ્યુત્પત્તિ કે રૂઢિને કારણે જ્યાં જુદી જોડણી થાય છે તેને અપવાદ ગણવો; જેમ કે, ઉપર, ચુગલી, કુરતું, ટુચકો, કુમળું જેવા.

Page #9

(ગ) ચાર કે ચારથી વધુ અક્ષરોવાળા શબ્દોમાં જો એ એક જ ઘટકના કે પ્રાથમિક
શબ્દો હોય ત્યાં પ્રથમાક્ષરમાં છે કે જે હ્રસ્વ લખવા; જેમ કે, ઇમારત, ખિસકોલી, ઉધરસ, ઉપરાંત, કુરબાન, ગુલશન, જુમેરાત. ત્રણ અને ત્રણથી વધુ અક્ષરવાળા શબ્દોમાં અપવાદ કે વિકલ્પ. બે કે ત્રણ અક્ષરોના પ્રાથમિક શબ્દોને પ્રત્યય લાગતાં કે સામાસિક બનતાં અને દ્વિરુક્ત પ્રયોગોમાં પ્રાથમિક શબ્દો ત્રણ કે ત્રણથી વધુ અક્ષરોના બને ત્યાં પ્રાથમિક શબ્દ કે મૂળ અંગની જોડણી વિકલ્પ કરવી. ઉદા. રીસાળ-રિસાળ, મૂછાળો-મુછાળો, ખીચડિયું-ખિચડિયું, થીગડિયું-થિગડિયું. ઘુઘરિયાળ-ઘુઘરિયાળ. શબ્દના બંધારણમાં કોઈ પણ સ્થાને “ય'શ્રુતિ આવતી હોય ત્યાં પૂર્વેનો ઇ હ્રસ્વ કરવો : ઘોડિયું, ડોળિયું, થડિયું, માળિયું, ધોતિયું, પિયર, મહિયર, અડિયલ, ફરજિયાત, લેણિયાત, વાહિયાત. નીચેના અપવાદો દૂર કરવા અને તેઓની જોડણી કૌંસ બહાર દર્શાવ્યા પ્રમાણે કરી લેવી :
(પીયો) પિયો, (પીયળ) પિયળ, (ચીયો) ચિયો રૂપ સ્વીકારવાં. (૮) ભૂતકૃદંતના “એલું' પ્રત્યયવાળાં રૂપમાં જોડણી નીચે મુજબ કરવી :
ગયેલું, જોયેલું, થયેલું, મુકાયેલું, સચવાયેલું, ધોયેલું, ખોયેલું, ખોવાયેલું વગેરે. વ્યંજનાં અંગોમાં “એલું” જ રહેશે :
કરેલું, બોલેલું, આવેલું, જણાવેલું, જાણેલું વગેરે. (૯) ઐ- સંયુક્ત સ્વરો અને અઇ-અઉ સ્વરયુમોના લેખનમાં સાવધાની રાખવી.
પૈસો, પૈડું, ચૌદ, રવૈયો, ગવૈયો એ શિષ્ટ છે, તો પાઈ, પાઉંડ, ઘઉં, જઈ,
થઈ વગેરે શિષ્ટ છે. (૧૦) “હશ્રુતિ
તદ્દભવ શબ્દોમાં જ્યાં હકાર સંભળાતો હોય ત્યાં પૂર્વેના વ્યંજનમાં “અ” ઉમેરી જોડણી કરવી. “હ'શ્રુતિએ સ્વરનું મર્મરત્વ છે; વાસ્તવમાં તો સ્વર જ મહાપ્રાણિત હોય છે. “હ” જ્યાં દર્શાવવો હોય ત્યાં જુદો પાડીને લખવો કે બિલકુલ ન દર્શાવવો. “હને આગલા અક્ષર સાથે પ્લેન, હારું જેવાં રૂપે ક્યારેય ન જોડવો; જેમ કે, બ્લેન નહીં, પણ બહેન. એ જ રીતે વહાણું, વહાલું, પહોળું, મહાવત, શહેર, મહેરબાન, મહાવરો, મહોલ્લો, મહોર અને કહે, રહે જેવાં રૂપો લખવાં. ઉપરાંત મારું, તારું, અમારું, તમારું, તેનું, એનું, નાનું, બીક, સામું, ઊનું, મોર, ત્યાં, જ્યારે, ત્યારે વગેરે આ પ્રમાણે લખાય છે એમ લખવાં.
[૮]

Page #10

(૧૧) જોડાક્ષરમાં અલ્પપ્રાણ + મહાપ્રાણ કે મહાપ્રાણ + મહાપ્રાણ એમ વિકલ્પ
જોડણી કરવી : પત્થર-પથ્થર, ઝભ્ભો-ઝભ્ભો, ચિઠી-ચિઠ્ઠી, ચોખું-ચોખું, અચ્છેર-અછૂછેર,
પચ્છમ-પછૂછમ. (૧૨ (ક) શબ્દારંભે શીસનો સ્થાનફેર અર્થભેદક હોઈ જ્યાં જે ઘટક હોય ત્યાં તે
ઘટક જ લખવું; જેમ કે, શાલીસાલ, શાળા/સાળા, શારસાર.
જ્યાં શ-સનો વિકલ્પ હોય ત્યાં બંને રૂપો સ્વીકારવાં : અગાશી-અગાસી, ઉજાશ-ઉજાસ, ઓશરી-ઓસરી, કપાશિયો-કપાસિયો, જશોદા-જસોદા, વીસ-વીસ, ત્રીસ-ત્રીસ, પચીસ-પચીસ, પચાસ-પચાસ, એંશી
એંસી વગેરે. (ખ) જ/ઝનો વિકલ્પ સ્વીકારવો :
સાંજ-સાંઝ, મજા-મઝા, સમજ-સમઝ.
વિશે-વિષેમાંથી માત્ર “વિશે' જ (ગ) ભાષામાં જેમ તત્સમ અને તદ્ભવ બંને રૂપો માન્ય છે તેમ પ્રેરક માટેનાં
રાવ-ડાવ, આર-આડ, રૂપો વિકલ્પ રાખવાં. ઉદા. કહેવરાવ-કહેવડાવ, ગવરાવગવડાવ, બેસાર-બેસાડ. ઉપરાંત, લીમડો-લીંબડો, આમલી-આંબલી, ચીબરી-ચીબડી, ચીંથરું-ચીથરું, આફૂસ-હાફૂસ
વગેરે બંને રૂપો ચાલુ રાખવાં. (૧૩) ક્રિયાપદોનાં મૂળ અંગો ઉપરથી પ્રેરક, કર્મણિ કે ભાવે પ્રયોગનાં અંગો સિદ્ધ
થાય ત્યારે મૂળ અંગોની જોડણી બદલાય. ક્રિયાપદના મૂળ અંગ તરીકે “વું' પ્રત્યય સિવાયનું રૂપ જ હોય. ઊગ-ઉગાડ, ઊઠ-ઉઠાડ, કૂદ-કુદાવ, મૂક-મુકાવ, ઊઘડ-ઉઘાડ, ઊતર-ઉતાર, ઊખડ-ઉખેડ, ઊઘલ-ઉઘલાવ, કર્મણિ-ભાવેનાં ઉગાય, ઉઠાય, કુદાય, મુકાય, ઉઘાડાય જેવાં રૂપ બને છે. જીવ, દીપ, પૂજ અને પીડ એ ધાતુઓનાં તેમ કબૂલનાં રૂપો ઉપરની વ્યવસ્થામાં ગોઠવી લેવાં. કૃદંત રૂપોમાં પ્રત્યય જેને લાગ્યો હોય તે મૂળ કે સાધિત અંગની જોડણી જ રાખવી. જેમ કે, ભૂલનાર, મૂકનાર, ભુલાવનાર, મુકાવનાર, ભૂલેલું-ભુલાયેલું, મૂકેલું-મુકાયેલું, મૂક્યું-મુકાયું, ભૂલ્ય-ભુલાયું (ભૂલશે-ભુલાશે)
સહી/તા. ૧૨-૭-૨૦૦૧
કેશવરામ કા. શાસ્ત્રી
અધ્યક્ષ ગુજરાતી જોડણી સુધાર સમિતિ

Page #11

જોડણીના સમન્વિત નિયમો
[ગૂજરાત વિદ્યાપીઠના “સાર્થ જોડણીકોશ'માં આપેલા નિયમો અને ગુજરાત સરકારશ્રીના નિષ્કર્ષરૂપ જોડણી વ્યવસ્થાના નિયમોના આધારે) ૧. તત્સમ શબ્દો ૧. સંસ્કૃત તત્સમ શબ્દોની જોડણી મૂળ પ્રમાણે કરવી. ઉદા. મતિ, ગુરુ, વિદ્યાર્થિની
હરિ નીતિ, નિધિ, સ્થિતિ વગેરે. (૧) ૨. જે વ્યંજનાન્ત તત્સમ શબ્દો ગુજરાતી પ્રત્યયો લેતા હોય તેમને અકારાન્ત ગણીને
લખવા. ઉદા. વિદ્વાન, જગત, પરિષદ, ધનુષ, અંગૂર, કબૂલ, કોહિનૂર, દીવાન; અપીલ કોર્ટ, ડૉક્ટર વગેરે. આ નિયમ અંગ્રેજી, ફારસી, અરબી વગેરે ભાષાઓના શબ્દોને પણ લાગુ પડે
છે. (૩) ૩. સંસ્કૃત તત્સમ શબ્દોમાં અનુનાસિક અક્ષરોને સ્થાને અનુસ્વાર વાપરવો. ઉદા.
અંક, અંગ, અંત, ઇંદ્રિય, કુંજ, વંદન, સંમોહ વગેરે અન્ત, સન્મતિ, ઉન્માદ અને
એવા બીજા શબ્દો અપવાદરૂપ ગણવા. ૪. પશ્ચાતું, કિંચિત્, અર્થાત્, ક્વચિત્, સાક્ષાતુ, અકસ્માતુ જેવા અવ્યયાત્મક શબ્દો
એકલા આવે અથવા બીજા સંસ્કૃત શબ્દોની સાથે સમાસમાં આવે ત્યારે તેમને વ્યંજનાન્ત લખવા. ઉદા. કિંચિત્કર, પશ્ચાત્તાપ. આવા અવ્યયાત્મક શબ્દો પછી જ્યારે “જ” આવે ત્યારે તેમને વ્યંજનાન્ત ન લખવા. ઉદા. ક્વચિત જ , અકસ્માત જ. (૪)
ઉચ્ચારદર્શક ચિહ્નો ૫. અરબી, ફારસી, અંગ્રેજી વગેરે ભાષાના શબ્દો લખતાં તે તે ભાષાના વિશિષ્ટ
ઉચ્ચારો દર્શાવવા ચિહ્નો ન વાપરવાં. ઉદા. ખિદમત, વિઝિટ, નજર વગેરે. (૫) ૬. “એ” તથા “ઓ'ના સાંકડા તથા પહોળા ઉચ્ચારની ભિન્નતા દર્શાવવા ચિહ્નો
વાપરવાં નહિ. પરંતુ અંગ્રેજી શબ્દોના “એ”, “ઓ'ના ઉચ્ચારણમાં ભ્રાંતિ ન થાય માટે, પહોળા ઉચ્ચાર દર્શાવવા ઊંધી માત્રાનો ઉપયોગ કરવો. દા.ત. ઍસિડ,
કૉફી, ઑગસ્ટ, ફેશન, કૉલમ, કૉલેજ વગેરે. ૭. અનુસ્વારના કોમળ અને તીવ્ર ઉચ્ચારો દર્શાવવા ચિહ્નો વાપરવાં નહિ.
નોંધ : શક્ય હોય ત્યાં અનુસ્વારના વિકલ્પ અનુનાસિકો વાપરી શકાય. ઉદા. અંત-અન્ત; દંડ-દડ; સાંત-સાન્ત; બૅક-બેન્ક; ચંડ-ચણ્ડ; આરંભ-આરમ્ભ વગેરે.
(૭) ૮. કવિતામાં નિયમાનુસાર જોડણી વાપરી હ્રસ્વ દીર્ઘ બતાવનારાં ચિહ્નો વાપરવાં. (હવે આવી પ્રથા રહી નથી.) (૩૨)
(૧૦

Page #12

૨. તત્સમ-તદભવ શબ્દો ૯. ભાષામાં તત્સમ તથા તદ્દભવ બંને રૂપી પ્રચલિત હોય તો બંને સ્વીકારી ઉદા.
કઠિન-કઠણ; રાત્રિ-રાત્રી-રાત; દશ-દસ, કાલ-કાળ; નહિ-નહીં; હુબહુ-આબેહૂબ ફર્શ-ફરસ (૨) *
(આને નિયમ ન કહેતાં નોંધરૂપ વિધાન કહીએ.). ૧૦. અંતે ઇન, મિનું અને વિનું આવતા હોય એવા તત્સમ સંસ્કૃત શબ્દોનો સમાસ
થતાં એમના અંત્ય ઈનો વિકલ્પ છે કે ઈ કરવો. આવા શબ્દો ગુજરાતીમાં દીર્ઘ ઈકારાન્ત લખતા હોવાથી એમને જો દીર્ઘ જ રાખવા હોય તો બન્ને શબ્દો વચ્ચે નાની રેખા કરવી. ઉદા. વિદ્યાર્થી (વિદ્યાર્થિન), વિદ્યાર્થિમંડળ કે વિદ્યાર્થી-મંડળ; મંત્રી; (મંત્રિ), મંત્રિમંડળ કે મંત્રી-મંડળ, શાસ્ત્રી (શાસ્ત્રિનું), શાસ્ત્રિસદન કે શાસ્ત્રી-સદન; સ્વામી (સ્વામિન), સ્વામિનારાયણ કે સ્વામીનારાયણ; પ્રાણી (પ્રાણિનું), પ્રાણિવિદ્યા કે પ્રાણી-વિદ્યા; સ્વામી (સ્વામિન), સ્વામિદ્રોહ કે સ્વામીદ્રોહ વગેરે. અપવાદ : આવા સંસ્કૃત શબ્દોને ભાવવાચક પ્રત્યય : “તા' કે “ત્વ' લગાડતાં ઈ
હૃસ્વ રાખવી. ઉદા. ઉપયોગિતા, સ્વામિત્વ, તેજસ્વિતા વગેરે. (૨૨ની નોંધ) ૩. તદભવ શબ્દો
(ક) હશ્રુતિ ૧૧. જેમાં ‘હકાર ભળેલો હોય તેવા શબ્દોની જોડણી નીચે પ્રમાણે કરવી ?
(૪) બહેન, વહાણું, વહાલું, પહોળું, મહાવત, શહેર મહેરબાન, મહાવર, મહોર જેવા શબ્દોમાં તથા કહે, રહે, પહેર, પહોંચ જેવા ધાતુઓમાં “હ” જુદો પાડીને લખવો. (૮)
(૪) નાનું, મોટું, બીક, સામું, ઊનું, મોર(આંબાનો), મોં, મોવું (લોટને), જ્યાં, ત્યાં, ક્યારે, ત્યારે, મારું, તમારું, તારું, તેનું, અમારું, આવું વગેરેમાં હકાર ન દર્શાવવો (એટલે કે “હ” જ્યાં દર્શાવવો ત્યાં જુદો પાડીને દર્શાવવો અને ન દર્શાવવો ત્યાં બિલકુલ ન દર્શાવવો; “હીને આગલા અક્ષર સાથે જોડવો નહીં.) (૯)
(T) નાહ, ચાહ, સાહ, મોહ, લોહ, દોહ, સોહ એ ધાતુઓને અનિયમિત ગણી તેમનાં નીચે દર્શાવ્યા પ્રમાણે રૂપો સાબિત કરવાં :
- નાહ : નાહું છું ; નાહિયે છિયે; નહાય છે; નાહો છો; નાહ્યો, નાહ્યા, નાહી, નાહ્યું, નાહ્યાં; નાહીશ; નાહીશું; નહાશો, નહાશે; નહાત; નહાતો, નહાતી, નહાતું; નાહનાર; નાહવાનો અથવા નાવાનો; નાહેલો, નાહેલી, નાહેલું; નહા; નહાજે; નાહવું; નવડા(-રા)વવું; નવાવું; નવાય; નાવણ; નાવણિયો; નવેણ; નવાણ.
ચાહ : ચાહું છું : ચાહિયે છિયે; ચાહે છે; ચાહો છો; ચાહ્યો, ચાહ્યા, ચાહી, ચાહ્યું, ચાહ્યાં; ચાહીશ; ચાહીશું; ચાહશે; ચાહશો; ચાહત; ચાહતો; ચાહતી; ચાહતું;
[૧૧

Page #13

ચાહનાર; ચાહવાનો; ચાહેલો, ચાહેલી, ચાહેલું; ચાહ, ચાહજે, ચાહવું.
ચહવડા(રા)વવું; ચાહવાવું, ચહવાય એ રૂપો શક્ય અને વ્યાકરણદૃષ્ટિએ પ્રામાણિક લાગે છે, પણ આવા પ્રયોગો પ્રચલિત નથી.
સાહ : “ચાહ' પ્રમાણે કરવાં, પણ નીચેનાં રૂપો દર્શાવ્યા પ્રમાણે કરવાં : સવડા(-રા)વવું; સવાવું; સવાય
મોહ : મોહું છું; મોહિયે છિયે; મોહે છે; મોહો છો; મોહ્યો, મોહ્યા, મોહી, મોહ્યું, મોહ્યાં; મોહીશ, મોહીશું; મોહશે; મોહશો; મોહત; મોહતો, મોહતી; મોહતું; મોહનાર; મોહવાનો, મોહેલો, મોહલી, મોહેલું; મોહ; મોહજે; મોહવું;
મોહડા(-રા)વવું; મોહાવું; મોહાય
લોહ : લોહું છું; લોહિયે છિયે; લુહે છે; લુહો છો; લોહ્યો, લોહ્યા, લોહી, લોહ્યું, લોહ્યાં; લોહીશ; લોહીશું; લોહશે; લોહશો; લોહત; લોહતો, લોહતી, લોહતું; લોહનાર, લોહવાનો અથવા લોવાનો; લોહેલો, લોહેલી, લાયેલું; લોહ; લોહજે; લોહવું;
લોવડા(-રા)વવું; લોવાય; લોવણિયું
દોહ : દોહું છું; દોહિયે છિએ; દુહે છે; દુહો છો; દોહ્યો, દોહી, દોહ્યું, દોહ્યાં; દોહીશ; દોહીશું; દોહશે; દોહશો; દુહત અથવા દોહત; દોહતો, દોહતી, દોહતું; દોહનાર; દોહવાનો અથવા દોવાનો; દોહેલો, દોહેલી, દોહેલું; દોહ; દોહજે
દોવડા (રા)વવું; દોવાવું, દોવણ, દોણી. કોહ : સામાન્યત: “મોહ” પ્રમાણે. પરંતુ નીચેનાં રૂપો દર્શાવ્યા પ્રમાણે કરવાં : કોવડા(રા)વવું; કોવાવું; કોવાય; કોહપણ; કોહવાણ; દોહવાટ
સોહ : “મોહ પ્રમાણે (૧૦) ૧૨. કેટલાક ‘ઢીને બદલે હ અને ડ છૂટા પાડીને લખે છે. જેમ કે, કહાડવું, વહાડવું. તેમ
ન લખતાં કાઢ, વાઢ, કઢી, ટાઢ, અઢાર, કઢવું એમ લખવું. પરંતુ લઢવું, દાઢમ ન લખતાં લડવું, દાડમ એમ લખવું. ચડવું, ચઢવું બંને માન્ય ગણવાં. (૧૧)
(ખ) યશ્રુતિ ૧૩. કેટલાક શબ્દોના ઉચ્ચારણમાં, ગુજરાતના કેટલાક ભાગમાં, યશ્રુતિ થાય છે. ઉદા.
જાત્ય, આંખ્ય, લાવ્ય, લ્યો, ઘો વગેરે; પણ એ લખવામાં દર્શાવવાની જરૂર નથી.
ઉદા. જાત, આંખ, લાવ, લો, દો એમ જ લખવું. (૧૨). ૧૪. કેટલાક શબ્દોમાં (ઉદા. પારણું, બારણું, શેરડી, દોરડું, ખાંડણી, દળણું, ચાળણી, શેલડી) ૨, ૬, ળ, લને બદલે ય ઉચ્ચાર થાય છે, ત્યાં મૂળ રૂપ જ લખવું. (૧૪).
(ગ) ઇ અને ઉ (હૃસ્વ અને દીર્ઘ) ૧૫. શબ્દના બંધારણમાં ઈ પછી સ્વર આવતો હોય તો તે ઈને હ્રસ્વ કરી સ્વરની
પહેલાં ય ઉમેરીને લખવું. ઉદા. દરિયો, કડિયો, રેંટિયો, ફડિયો, ધોતિયું, માળિયું, કાઠિયાવાડ, પિયર, પિયળ, શિયળ, મહિયર, દિયર, સહિયર, પિયુ, પિયો;
||૧૨||

Page #14

કરિયે, હસિમે, જોઇયે, જઇયે, લઇયે, ખાઇયે. (૨૫) ક. કરીએ, છીએ, ખાઈએ, ધોઈએ, સૂઈએ, જોઈએ, હોઈએ, મારીએ, પ્રકારનાં દીર્ઘ “ઈ' વાળા અસ્વાભાવિક રૂપો નિરર્થક થઈ જાય છે, તેથી જતાં કરવાં.
કારણ એ છે કે મૂળ પ્રત્યય “ઇયે' છે, “ઈએ' કદી નહીં. (૨૭ ક) ૧૩. ચાર અથવા એનાથી વધારે અક્ષરોના શબ્દોમાં આદિ છે કે જે હ્રસ્વ લખવાં. ઉદા.
મિજલસ, હિલચાલ, કિલકિલાટ, ખિસકોલી, ટિપણિયો, ટિચકારી, ભુલામણું, ટિટિયારી વિકલ્પ : ગુજરાત - ગુજરાત. (જોકે હૃસ્વ “ગુ' વ્યાપક છે.)
નોંધ ૧ - આ જાતનો શબ્દ સમાસ હોય તો સમાસના અંગભૂત શબ્દોની જોડણી કાયમ રાખવી. ઉદા. ભૂલથાપ; બીજવર; હીણકમાઉ, મીઠાબોલું.
નોંધ ૨ - કૂદાકૂદ, બૂમાબૂમ, ભુલભુલામણી, એવા કિર્ભાવથી થતા શબ્દોમાં દ્વિર્ભાવ પામતા પદની જોડણી જ કાયમ રાખવી. (૨૩) ૧૭. શબ્દમાં આવતા યુક્તાક્ષરથી જ્યાં આગલા સ્વરને થકડો લાગતો હોય ત્યાં છે
કે ઉ જે હોય તે સ્વ લખવો. અનુસ્વારનો ઉચ્ચાર અનુનાસિક જેવો થતો હોય
ત્યાં યુક્તાક્ષર ગણવો. ઉદા. કિસ્તી, શિસ્ત, ડુક્કર, જુસ્સો, ચુસ્ત, છેતરપિંડી, જિંદગી, જિંગોડી, લુંગી, દુંદ, તુંડાઈ
નોંધ : સામાન્ય રીતે ગુજરાતીમાં જિ લખવાનો રિવાજ નથી, જી જ વિશેષ પ્રચલિત છે, પરંતુ જ્યાં નિયમ પ્રમાણે હ્રસ્વ જિ લખવાનો હોય ત્યાં જિ લખવો. ઉદા. જિંદગી; જિતાડવું; જિવાડવું. (૨૦). * ૧૮. પોતામાં અનુનાસિક કે અનનુનાસિક ઈ કે ઊી ધરાવતા પ્રાથમિક શબ્દો
પરથી ઘડાતા શબ્દોમાં તથા ધાતુમાં કર્મણિ કે ભાવે પ્રયોગ અને પ્રેરકનાં રૂપોમાં પ્રાથમિક શબ્દ કે ધાતુની મૂળ જોડણી કાયમ ન રાખતાં નિયમ ૧૬, ૧૮, ૧૯, ૨૧ પ્રમાણે જોડણી કરવી. ઉદા. ભૂલ - ભુલામણી - ભુલવવું - ભુલાવું, કૂદ - કૂદાકૂદ; શીખ - શિખાઉ - શિખામણ - શિખાડવું - શિખવાડવું (પણ શીખવવું), ઊઠ - ઉઠાઉ - ઉઠાડ - ઉઠાવ - ઉઠમણું; મૂક - મુકાણ - મુકાવું - મુકાવવું; સીંચ - સિંચાઈ – સિંચાવું - સિચાવવું; હિંગલાણ - હિંગલાવું - હિંગલાવવું.
(નોંધ : ધાતુના અક્ષરો ગણતાં એનું સામાન્ય કૃદંતનું નહીં, પણ મૂળ રૂપ લેવું; જેમ કે, ઊથલાવું), મૂલવવું), ઉથલાવવું), તડૂક(વું), તડકાવવું), તડકા(ડું).
(અપવાદ ૧ અને ૨ બિનજરૂરી છે.) (૨૪) ૧૯. જ્યાં કોઈ વિશિષ્ટ કારણે જુદી જોડણી ન થતી હોય (જેમ કે ઉપર, ચુગલ, કુરતું, મુગટ, મુગટ, ટુકડો, મુડદું, ટુચકો, મુજબ, મુદત, કુમળું, કુસકી, ગુટકો, કુલડી) તેવા બેથી વધારે અક્ષરના શબ્દોમાં ઈ કે ઊ પછી હ્રસ્વ અક્ષર આવે તો એ બેઉ દીર્ઘ લખવા અને દીર્ઘ અક્ષર આવે તો એ બેઉ હ્રસ્વ લખવા. ઉદા. ખુશાલ, નીકળ, મૂલવ, વિમાસ, મજૂર, ખજૂર, દુકાળ, સુતાર, તડૂક, કિનારો,
[૧૩]

Page #15

ખેડૂત, ભુલાવ, મિચાવ, તડુકાવ. (૨૨)
અપવાદ ૧ : વિશેષણ પરથી થતાં નામો તેમજ નામ પરથી બનતાં ભાવવાચક નામોમાં મૂળ જોડણી કાયમ રાખવી. ઉદા. ગરીબ-ગરીબાઈ, વકીલ-વકીલાત, ચીકણુંચીકાશ-ચીકણાઈ, મીઠું-મીઠાઈ-મીઠાશ, જૂઠ-જૂઠું-જૂઠાણું, પીળું-પીળાશ, ઝીણું-ઝીણવટ.
અપવાદ ૨ : કેટલાક શબ્દો બોલતાં ઉપાંત્ય અક્ષર ઉપર ભાર આવે છે ત્યાં છે કે ઊ જે હોય તે દીર્ઘ કરવા. ઉદા. ગોરીલો, દાગીનો, આહૂતી, દંતૂડી વગેરે.
નોંધ : જેમાં આ જાતનો ભાર નથી આવતો એવા શબ્દો નીચે પ્રમાણે લખવા. ઉદા. ટહુકો, ફઉડી, મહુ (૨૨) * ૨૦. તદ્ભવ શબ્દોમાં અત્યં દીર્ઘ ઈ અને હ્રસ્વ ઉ અનુનાસિક કે અનનુનાસિક
એ બન્ને અનુક્રમે દીર્ધ અને હૃસ્વ લખવાં. ઉદા. ઘી, છી; છું, શું. તું, હું, ધણી, વિછી, અહીં, જહીં, તહીં, નહીં (તત્સમ “નહિ' પણ), પિયુ, લાડુ, જુદું, સારું, ખારું, સૂકું કરવું, મરવું, રમવું, મરડવું, કરડવું. નોંધ : “રૂ” ન લખતાં નિયમ પ્રમાણે, સ્વ રુ લખવાનું હોય ત્યાં છે અથવા
રુ લખવું. ઉદા. છોકરું-છોકરું; બૈરું બૈરું (૧૮) ૨૧. જ્યાં વ્યુત્પત્તિને આધારે જુદી જોડણી ન થતી હોય (જેમ કે, ઉદવું, ડિલ, જુદું)
તેવા બે અક્ષરોના શબ્દોમાં ઉપાંત્ય ઈ તથા ઊ દીર્ઘ લખવાં. ઉદા. ચૂક, ધૂઈ, તૂત, ઝૂલો, ઝીલું, જીનો. અપવાદ – સુધી, દુખ (તત્સમ દુ:ખ પણ), જુઓ.
નોંધ: મુકાવું, ભુલાવું, મિચાવું, એવાં કર્મણિરૂપોમાં હ્રસ્વ થાય છે. જુઓ નિયમ ૧૮મો. (૨૧)
(ઘ) વિકલ્પો * ૨૨. અલ્પપ્રાણ અને મહાપ્રાણ વ્યંજનો સંયુક્ત હોય એવા શબ્દોમાં અલ્પપ્રાણ
+ મહાપ્રાણ અને મહાપ્રાણ + મહાપ્રાણ એવી જોડણી (સંસ્કૃતની જેમ) વિકલ્પ કરવી. ઉદા. ચોખું-ચોખું, અચ્છેર-અછૂછેર, પચ્છમ-પછૂછમ, અર્ધો-અછૂછું. ચિઠી-ચિઠ્ઠી, બુદું-બુટું, પત્થર-પથ્થર, ઓદ્ધો-ઓધ્ધો, સદ્ધર-સધ્ધર, સુદ્ધાં
સુધ્ધાં, અદ્ધર-અધ્ધર, ઝભ્ભો-ઝભ્ભો, સબ્બર-સન્મર. (૧૩) * ૨૩. વિભક્તિ કે વચનના સ્વરાદિ પ્રત્યયો લગાડતાં કે સમાસ બનાવતાં શબ્દને
એનો ઈ હોય તો શબ્દની મૂળ જોડણી વિકલ્પ નિયમ ૧૫ પ્રમાણે લખવી. ઉદા. નદી-નદીઓ કે નદિયો, સ્ત્રી-સ્ત્રીઓ કે સ્ત્રિયો, ખૂબ-ખૂબીઓ કે ખૂબિય, બારી
બારીઓ કે બારિયો. (૨૦) * ૨૪. એકાક્ષરી અનનુનાસિક ઉ-ઊ વિકલ્પ હૃસ્વ અને દીર્ઘ લખવા. ઉદા. જુ-જૂ,
લુ-લૂ, છૂ છૂ, દુ-૬, ભુ-ભૂ. (અપવાદ ૧૮)
[૧૪]

Page #16

* ૨૫. બે કે ત્રણ અક્ષરના શબ્દોમાં અનંત્ય છે અને ઉ અનુનાસિક હોય ત્યારે ઇ
કે ઉ વિકલ્પ લખવાં. ઉદા. ઈંડુ-ઠંડું, પીછું-પિંછું, મીંડું મિંડું, લીંડું-લિડું, ઊંડું -ઉંડું, ચંચું-ચંચું, ટૂંકું-ટુંકું, હીંડવું-હિંડવું, સીંચવું-સિચવું, મીંચવું-મિચવું, મીંદડું- હિંદડું, ખૂંદવું-ખુંદવું, લૂંટવું-લુંટવું, મૂંડવું-મુંડવું. પૂંછડું-પૂંછડું, ગુંદવું-ગુંદવું.
અપવાદ : કુંવર-રી), કુંવારું, કુંભાર, સુંવાળું. (૧૯) * ૨૭. સૂવું, પીવું જેવાં ક્રિયાપદોમાં સુએ - સુઓ, પિઓ-પિયો, એ રીતે પિએ –
પિયે કરવાં. (૨૭ ગ) * ૨૭. જુઓ - જુવો, ધુઓ - ધુવો, જુઓ – ખુવો, રુઓ - રવો, એ જ પ્રમાણે
જુએ - જુવે વગેરે લખવાં. એ રીતે મુઓ - મુવો. (૨૭ ખ) ૨૮. કહેવડાવવું-કહેવરાવવું, ગવડાવવું-ગવરાવવું, ઉડાડવું – ઉરાડવું, બેસાડવું – બેસારવું
જેવો પ્રેરક રૂપોમાં ડ અને ૨નો વિકલ્પ રાખવો. (૩૧) ૨૯. અનાદિ “શ'ના ઉચ્ચારની બાબતમાં કેટલાક શબ્દોમાં પ્રાંતિક ઉચ્ચારભેદ છે. ઉદા.
ડોશી-ડોસી; માશી-માસી; ભેંશ-ભેંસ; છાશ છાસ; બારશ-બારસ; એંશી-એસી.
આવા શબ્દોમાં શ અને સનો વિકલ્પ રાખવો. (૧૫) * ૩૦. સમજ(-ઝ), સાંજ (-ઝ), મજા-ઝા)માં જ અને ઝના વિકલ્પ સ્વીકારવો. (૨૯)
(ચ) અન્યા ૩૧. પૈસો, ચૌટું, પૈડું, રવૈયો એમ લખવું, પણ પાઈ, પાઉડ, ઊડઈ, સઈ એવા શબ્દો
દર્શાવ્યા પ્રમાણે લખવા. (૨૮) ૩૨. આમલી-આંબલી, લીમડો-લીંબડો, તૂમડું-તુંબડું, કામળી-કાંબળી, ડામવું-ડોભવું,
પૂમડું-પુંભડું, ચાંદલો-ચાંલ્લો, સાડલો-સાલ્લો એ બંને રૂપો ચાલે. (૩૦) ૩૩. સજા, જિંદગી, વણજારો, સમજ એમાં “જ'; ગોઝારું, મોઝાર, એમાં ‘ઝ'
લખવો. (૨૯) ૩૪. શબ્દારંભે શ/સનો સ્થાનફેર અર્થભેદક હોઈ જ્યાં જે ઘટક હોય ત્યાં તે ઘટક
જ લખવું. જેમ કે શાલીસાલ; શાળા સાળા; શાર/સાર ‘શક, શોધ, શું'માં રૂઢ શ
રાખવો, પણ “સાકર”માં સ લખવો. (૧૬) * ૩૫. “વિશે' એવી જોડણી કરવી. (૧૭) * ૩૬. અકારાંત - આકારાંત - ઓકારાંત ધાતુઓના “એલું' પ્રત્યયવાળાં રૂપો વચ્ચે
‘ય’ ઉમેરી ૧૫(ક) પ્રમાણે લખવાં. ઉદા. ગયેલું, ગાયેલું, ખાયેલું, સમાયેલું, જોયેલું, થયેલું, સચવાયેલું, જોયેલું રોયેલું વગેરે. (૨૭ની નોંધ)
૧. (ક) * વાળા નિયમો ‘સાર્થ જોડણીકોશના નિયમોથી જુદા છે તે નોંધવું. (ખ) કૌંસમાં આપેલ આંકડા ગુજરાત વિદ્યાપીઠના “સાર્થ જોડણીકોશ'ના નિયમોનો નિર્દેશ
કરે છે.

Page #17

અ.ક્રિ.
અનુ.
૩.
ઉપ.
એ.વ.
an
ક્રિ.વિ.
ન.
ના.
(અ.)
(ઇં.)
(તુ.)
(પોર્ટુ.)
(પ્રા.)
(ઉદા.)
(કા.શા.)
(ખ.)
(ગ.)
(જ્યો.)
(તર્ક.)
(ન્યા.) (પ.વિ.)
સંક્ષેપોની સમજ
વ્યાકરણના સંક્ષેપો
અકર્મક ક્રિયાપદ
અનુગ
ઉદ્ગારવાચક
ઉપસર્ગ
એકવચન
કૃદંત
ક્રિયાવિશેષણ
નપુંસકલિંગ
નામયોગી
અરબી
ઇંગ્લિશ
પું.
પૂ., પૂર્વ.
પ્રત્ય.
બ.વ.
વિ.
શ.પ્ર.
સર્વ.
સંયો.
સ્ત્રી.
વ્યુત્પત્તિ સંકેત
(ફા.).
(મ.)
(સં.)
(હિં.)
તુર્કી
પોર્ટુગીઝ
પ્રાકૃત
અર્થને અંતે આપેલા અન્ય સંકેત
ઉદાહરણ
(પિં.)
કાવ્યશાસ્ત્ર
(પ્ર.)
ખગોળ
(રવા.)
ગણિત
(૨.વિ.)
જ્યોતિષ
(લા.)
તર્કશાસ્ત્ર
(લો.સા.)
(વ્યા.)
ન્યાય પદાર્થવિજ્ઞાન
(શ.વિ.)
૦ આગલા શબ્દમાં ઉમેરો કરવાનું સૂચવે છે. ઉદા. રાફ(ડો) એટલે રાફ, રાફડો; ક(૦૨)કરું એટલે કકરું, કરકરું.
આગલા શબ્દના અંત્ય અક્ષરને બદલે મૂકવાનું સૂચવે છે. ઉદા. રાધા(-ધિકા) એટલે રાધા, રાધિકા.
(૧૬)
પુંલ્લિંગ
પૂર્વગ
પ્રત્યય
બહુવચન
વિશેષણ
શબ્દપ્રયોગ
સર્વનામ
સંયોજક
સ્ત્રીલિંગ
ફારસી
મરાઠી
સંસ્કૃત
હિંદી
પિંગળ
પ્રમાણશાસ્ત્ર
રવાનુકારી રસાયણવિજ્ઞાન
લાક્ષણિક
લોકસાહિત્ય
વ્યાકરણ
શરીરવિજ્ઞાન

Page #18

અ
અ પું. (સં.) ગુજરાતી વર્ણમાળાનો પહેલો અક્ષર-પહેલો
સ્વર
અ પૂર્વ. (સં.) વ્યંજનથી શરૂ થતા શબ્દની પૂર્વે નકાર કે
વિરોધ વગેરે બતાવતો પૂર્વગ. ઉદા. અકાળ, અઘટિત અ ઉપ. ‘અતિ’ના અર્થમાં કે અર્થમાં ખાસ વધારો ન કરતો ઉપસર્ગ. ઉદા. અઘોર, અલોપ અ પું. (સં.) વિષ્ણુ
[બાવલું
અઉ ન. પશુનો આંચળવાળો દૂધ ભરાતો અવયવ; આઉ; અઉ ન. (સં. અહિ) કરડે એવું જીવડું (૨) હાઉ (૩)
સાપ
અકચ પું. (સં.) કેતુ ગ્રહ (૨) વિ. વાળ વિનાનું; બોડું અકડાઅકડી સ્ત્રી. ચડસાચડસી (૨) કટોકટી ઉપર આવવું, સરસાઈ કરવી તે (૩) હરીફાઈ
અકડાઈ સ્ત્રી. અક્કડપણું; ગર્વ (૨) ફાંકડાપણું અકડાટ પું. અકડાવું તે કે તેની અસર અકડાવું અક્રિ. સાંધાનું ઝલાઈ જવું (૨) ભભકામાં ફરવું (૩) ગર્વમાં રહેવું (૪) કામ કે મુસાફરીથી થાકી જવું અકડાશ સ્ત્રી. ટટ્ટારપણું; અકડાઈ (૨) ૨:તડાપણું (૩) કડકાઈ
રે
અકડુ વિ. અક્કડબાજ; વરણાગિયું; અક્કડ
અકતો પું. (સં. અકૃત) કારીગરોનો છૂટીનો દિવસ; અણોજો અકથ વિ. (સં.) નહિ કહેલું, વર્ણવેલું (૨) અકથનીય અકથનીય વિ. (સં.) કહ્યું ન જાય એવું; અકથ્ય અકથિત વિ. (સં.) ન કહેલું (૨) ગૌણ (કર્મ) (વ્યા.) અકથ્ય વિ. (સં.) કહેવાય નહીં એવું [બાદશાહ અકબર વિ. (અ.) સૌથી મહાન (૨) પું. એક મોગલ અક્બરદિલી સ્ત્રી. (ફા.) ઉદાર સ્વભાવ રાખવો તે અકબરી વિ. (ફા.) અકબર સંબંધી (૨) સ્ત્રી. ચોખાના લોટની બનાવેલી એક વાની જિમનું તેમ અકબંધ વિ. (સં. અક્ષતબંધ) વગર ખોલેલું કે તોડેલું; અકરણ વિ. (સં.) કરણ – ઇંદ્રિય વગરનું (૨) દેહઇંદ્રિયાદિરહિત (પરમાત્મા) (૩) ન. ન કરવું તે અકરામ ન. (અ.) કૃપા; મહેરબાની (૨) માન (૩) બક્ષિસ અકરાળ-વિકરાળ વિ. (સં. અકરાલ+વિકરાલ) અતિ ભયંકર
અકરાંત સ્ત્રી. ખાધા બાદ પતરાળામાં છંડાય તે; છંડામણ અકરાંતિયાવેડા પું. બ.વ. ખાઉધરાની પેઠે વર્તવું તે; ખાઉધરવેડા
અકરાંતિયું વિ. (સં. અતિક્રાન્ત) ખૂબ ખાનારું; ખાઉધરું અરુણ વિ. (સં.) કરુણા વિનાનું; નિર્દય; કરુણાહીન અકરુણા(-ણતા) સ્ત્રી. (સં.) કરુણાનો અભાવ; નિર્દયતા અકરું વિ. ઉભડક પગે બેઠેલું; અધૂકડું (૨) (લા.) અસ્થિર
૧
[અકળાવું
અકર્કશ વિ. (સં.) કર્કશ નહિ તેવું; કોમળ [પું. સાપ અકર્ણ વિ. (સં.) કાન વગરનું; બૂરું (૨) બહેરું (૩) અર્ક્સ(-ત્ત)વ્ય વિ. (સં.) ન કરવા જેવું (૨) ન. દુરાચરણ અર્ક્ટક વિ. (સં.) કર્તા વગરનું [(૩) વિ. પ્રવૃત્તિરહિત અકર્તા(ર્તા) પું. (સં.) કર્તા નહીં તે (૨) અકર્મર્ણ પુરુષ અકર્મ ન. (સં.) કર્મનું અસ્તિત્વ ન હોવું તે (૨) ખોટું કામ; દુષ્કર્મ [કરનારું અકર્મક વિ. (સં.) કર્મ વગરનું (વ્યા.) (૨) કર્મ નહિ અકર્મકર વિ. (સં.) કાર્યસાધક નહિ એવું અક(-ક્ક)ર્મણ વિ., સ્ત્રી. (સં. અકર્મ) અભાગણી, કુલટા અકર્મણ્ય વિ. (સં.) કામ કરવાને બિનલાયક (૨) ન
કરવાવાળું (૩) નિષ્ક્રિય (૪) ન. કર્મ ન કરવું તે અકર્મણ્યતા સ્ત્રી. (સં.) કામકાજ ન હોવું તે (૨) કામકાજ
છોડીને બેસી રહેવું તે; અનુદ્યોગ; નિષ્ક્રિયતા અક(-)ર્મી વિ. (સં.) અભાગિયું (૨) કર્મ નહિ કરનારું (૩) દુરાચારી
અકલ સ્ત્રી. (અ.) અક્કલ; બુદ્ધિ
અકલ વિ. (સં.) (-ળ) ન કળી શકાય એવું; અગમ્ય અકલકલા વિ. (સં.) અકળકળા અકળ કળાવાળું; અગમ્ય લોલાવાળું (૨) સ્ત્રી, અગમ્ય લીલા; માયા અકલમંદ વિ. (સં.) અક્કલવાળું
અકલમંદી સ્ત્રી. સમજદારી; બુદ્ધિમતા; ‘કૉમન સેન્સ’ અકલ-લકડિયું વિ. તરત બુદ્ધિવાળું; હાજર સો હથિયાર કરી લે એવું
અકલંક વિ. (સં.) એબ વિનાનું; નિષ્કલંક અકલિત વિ. (સં.) (-ળિત) ન કળેલું; ન કલ્પેલું અકલી વિ. અક્કલવાળું (૨) કસબી; કરામતી અકલ્પિત વિ. (સં.) કલ્પિત નહિ એવું; સાચું (૨) નહિ [અણધાર્યું અકલ્પ્ય વિ. (સં.) ન કલ્પી શકાય તેવું (૨) ઓચિંતું; અકલ્યાણ ન. (સં.) અમંગળ; અશુભ (૨) અતિશય ભૂંડું (૩) અનિષ્ટ
કલ્પેલું; ઓચિતું; અણધાર્યું
અકસર ક્રિ.વિ. (અ.) ઘણું કરીને; ઘણુંખરું; પ્રાયઃ અકસીર વિ. (અ.) આબાદ; રામબાણ (૨) સ્ત્રી.
અકસીર દવા, કીમિયો (૩) પારસમણિ [એકાએક અકસ્માત્ ક્રિ.વિ. (સં.) કોઈ કારણ વિના; અચાનક; અકસ્માત પું. (સં.) અણધાર્યો બનાવ; હોનારત અકળ વિ. (સં. અકલ) જુઓ ‘અકલ’ (સં.) અકળકળા સ્ત્રી. જુઓ ‘અકલકલા’ અકળવિકળ વિ. આકળવિકળ; ગભરાયેલું; બાવરું અકળંક પું. (સં. અકલંક) કલ્કિ અવતાર અકળામણ સ્ત્રી. અકળાવાની અસર; અમૂંઝણ (૨) કંટાળો; ચીડ [ચિડાવું; છંછેડાવું અકળાવું અક્રિ. અમૂંઝાવું; ગભરાવું (૨) કંટાળવું (૩)

Page #19

અકળિત
અકળિત વિ. જુઓ 'અકલિત'
અકંટક વિ. (સં.) કાંટા વગરનું (૨) નિર્વિઘ્ન અકાજ વિ. નકામું (૨) લાચાર (૩) ન. ખોટું કામ અકાદમી સ્ત્રી. (ઇ. અકેડમી) વિદ્યા કે વિદ્વાનોને મળવાનું
સ્થાન
અકામ ન. ન કરવા જેવું કે ભૂરું કામ અકામ(-મી) વિ. (સં.) કામના વગરનું અકાય વિ. (સં.) શરીર વિનાનું; અશરીરી અકારજ ન. (સં. અકાર્ય) ખોટું કામ (૨) ક્રિ.વિ. ફોગટ અકારણ ક્રિ.વિ. (સં.) કારણ વિના; નિષ્કારણ; વગર કારણે (૨) વિ. કારણ વગરનું અકારત(-થ) ક્રિ.વિ. વ્યર્થ; ફોગટ; નિષ્ફળ અકારાંત વિ. (સં.) છેડે ‘અ’ વર્ણવાળું; છેડે અકારવાળું અકારું વિ. અપ્રિય; અળખામણું અકાર્ય વિ. (સં.) ન કરવા જેવું (૨) ન. ખોટું કામ અકાલ વિ. (સં.) (-ળ) કવખતનું (૨) પું. અયોગ્ય સમય; કવખત (૩) દુકાળ (૪) કાલાતીત-૫રમાત્મા અકાલ(-ળ)વૃદ્ધ વિ. અકાળે વૃદ્ધ થયેલું અકાલાવસાન ન. કવેળાએ થયેલ મોત-મૃત્યુ અકાલિક વિ. (સં.) અયોગ્ય વખત, કસમયનું અકાલી પું. (સં. અકાલ) શીખ ધર્મનો એક ફાંટો; એક શીખ સંપ્રદાય (૨) તેનો અનુયાયી
અકાલીન વિ. (સં.) અયોગ્ય વખતનું; કસમયનું અકાળ વિ.,પું. જુઓ ‘અકાલ’
અકાળવૃદ્ધ વિ. જુઓ ‘અકાલવૃદ્ધ’
અકાંડ વિ. (સં.) ઓચિંતું; આકસ્મિક (૨) ડાળાંડાંખળાં વિનાનું (૩) ડીટિયાં વિનાનું (૪) અઘટિત; અયોગ્ય અક્રાંતિ વિ. (સં.) ઉજાશ વિનાનું; ઝાંખું અકિંચન વિ.(સં.) સાવ ગરીબ; નિષ્કિંચન અકિંચિત્કર વિ. (સં.) કશું જ ન કરનારું; નિર્માલ્ય (૨) નિષ્ફળ; ફોગટ
અકીક પું. (અ.) એક જાતનો લીસો ચળકતો પથ્થર અકીકિયો પું. અકીકની ચીજવસ્તુ બનાવનારો [અભાવ અકીર્તિ સ્ત્રી. (સં.) અપકીર્તિ; બદનામી (૨) કીર્તિનો અર્કીર્તિકર વિ. (સં.) અપકીર્તિ કરાવે તેવું. (અલૌકિક અકુદરતી વિ. (સં.) કુદરતી નહીં એવું; કૃત્રિમ (૨) દૈવી; અકુલીન વિ. (સં.) નીચા કુળનું; કુળહીન અકુલીનતા સ્ત્રી. (સં.) કુલીનતાનો અભાવ અશુભ અકુશલ વિ. (સં.) (-ળ) કુશળ નહિ એવું (૨) ન. અનિષ્ટ; અકુશલતા સ્ત્રી. (સં.) અણઆવડત અકુંઠ(-ઠિત) વિ. (સં.) પાછું ન પડે એવું; કાર્યસાધક
(૨) બૂઠું નહિ એવું; તીક્ષ્ણ (૩) અપ્રતિહત અકૂણું વિ. (સં. અકોમલ) મળી ન જાય એવું; અતડું (૨) વાદીલું; હઠીલું (૩) અવળચંડું, આડું
| અક્ષ
અમૃત વિ(સં.) નહિ કરેલું (૨) ખોટું, અયોગ્ય કરેલું (૩) ન. પાપ
અકૃતઘ્ન વિ. (સં.) ઉપકારનો બદલો અપકારથી ન આપનારું: કૃતજ્ઞ
અકૃતજ્ઞ વિ. (સં.) ઉપકાર ઉપર અપકાર કરનારું; કૃતઘ્ન અકૃત્રિમ વિ. (સં.) સ્વાભાવિક; કુદરતી અકૃત્રિમતા સ્ત્રી. (સં.) સ્વાભાવિકતા [પ્રત્યેક અકેક(-કું) વિ. એક એક (૨) એક પછી એક (૩) દરેક; અકોટ પું. (સં.) સોપારી કે તેનું ઝાડ અકોટી સ્ત્રી. અકોટો પું. (સં. અર્કપત્રિકા, પ્રા. અક્કવટ્ટિયા) સોપારીના આકારનું કાને પહેરવાનું એક ઘરેણું (૨) ઝૂમખાંવાળું લોળિયું અકોણાઈ સ્ત્રી. અતડાપણું (૨) વાદીલાપણું; હઠ અકોણિક વિ. (સં.) કોણ કે ખૂણો ન કરે એવું; ‘અગોનિક’ અકોણું વિ. જુઓ ‘અકૂણું’ [ન શકાય તેવું અકોપ્ય વિ. (સં.) ગુસ્સે ન થાય તેવું (૨) ગુસ્સે કરાવી અક્કડ વિ. (સં. આક્કડ, પ્રા. અક્કડ) કડક; વળે નહિ
એવું (૨) ટટાર (૩) અભિમાની; મગરૂબીવાળું અક્કરચક્કર ક્રિ.વિ. અણધારી રીતે (૨) ગમે તેમ કરીને; આડુંઅવળું સમજાવીને
અક્કર્મણ વિ. સ્ત્રી. જુઓ ‘અકર્મણ’ અક્કર્મી વિ. જુઓ ‘અકર્મી’
અક્કલ સ્ત્રી. જુઓ ‘અકલ’ (અ.)
અક્કલક(-ગ)રો પું. (અ.) એક વનસ્પતિ-ઔષધ અક્કલટું વિ. અક્કલ વગરનું; મૂર્ખ અક્કલબાજ વિ. અક્કલમંદ; બુદ્ધિશાળી અક્કલબાજખાં છું. અક્કલનો ખાં; કમઅક્કલ; મૂર્ખ અક્કલમ(-મૂ)ઠું વિ. મંદબુદ્ધિવાળું [બુદ્ધિશાળી અક્કલમંદ, અક્કલવંત, અક્કલવાન વિ. અક્કલવાળું, અક્કલમૂઠું વિ. મંદબુદ્ધિવાળું
અક્કલહીન વિ. અક્કલ વિનાનું; બુદ્ધુ અક્કલ હોશિયારી સ્ત્રી. બુદ્ધિ અને ભાનસમજ અક્કા સ્ત્રી. અબોલા (૨) મિત્રતા તોડવી તે; કટ્ટા અક્કેક વિ. અકેક; દરેક (૨) એક પછી એક અડ વિ. જુઓ ‘અખંડ’ [અભાવ અક્રમ વિ. (સં.) ક્રમબદ્ધતા વિનાનું (૨) પું. ક્રમનો અક્રિય વિ. (સં.) નિષ્ક્રિય; નિરુદ્યમ
અક્રૂર વિ. (સં.) ક્રૂર નહિ એવું; દયાળુ (૨) પું. કૃષ્ણના પિત્રાઈ કાકા અને ભક્ત
અક્રોધ પું. (સં.) ક્રોધનો અભાવ
અક્લિષ્ટ વિ. (સં.) ક્લિષ્ટનહીંએવું; સરળ(૨) ક્લેશરહિત અક્ષ છું. (સં.) રમવનો પાસો (૨) માળાનો મણકો (૩)
(ચક્ર કે પૃથ્વીની) ધરી (૪) આંખ (૫) વિષુવવૃત્તથી ઉત્તર-દક્ષિણ કોઈ પણ જગ્યાનું ગોલીય અંતર (૬)

Page #20

અક્ષય
અવકાશમાં બિંદુસ્થાન નક્કી કરવા નિયત કરેલી પરસ્પર કાટખૂણે આવેલી રેખા (૭) જ્ઞાનેન્દ્રિય (૮)
વિ. અક્ષય, અવિનાશી અક્ષજ્ઞ વિ. (સં.) પાસાની વિદ્યા જાણનાર અક્ષણું ન. ચોખાથી ભરેલું પાત્ર; અખિયાણું (૨) શુભ
કાર્યવેળા કરાતું દાન અક્ષત વિ. (સં.) ઈજા પામ્યા વગરનું; અખંડ (૨)
પુ.બ.વ. વગર ભાંગેલા ચોખા, ડાંગર, ઘઉં, જવ વગેરેના દાણા (ધાર્મિક ક્રિયામાં અથવા મંગળ પ્રસંગે કોઈને વધાવી લેવામાં વપરાતા અનાજના વગર
ભાંગેલા અણિશુદ્ધ દાણા) પિડદો: ‘કૉર્નિયા’ અક્ષપટ ૫. (સં.) આંખની અંદરનો ઉપસેવો પારદર્શક અક્ષમ વિ. (સં.) અશક્ત; અસમર્થ (૨) અસહિષ્ણુ અક્ષમાલા સ્ત્રી. (સં.) જપ કરવાની રદ્રાક્ષની માળા અક્ષમ્ય વિ. (સં.) ક્ષમા આપી શકાય નહિ એવું અક્ષય વિ. (સં.) કદી ક્ષીણ ન થાય એવું: અવિનાશી (૨) અખૂટ
[અખાત્રીજ અક્ષયતૃતીયા ત્રી, (સં.) વૈશાખ સુદ ત્રીજનો દિવસ, અક્ષયધામ ન. (સં.) વૈકુંઠ (૨) મોક્ષ અક્ષયનવમી સ્ત્રી (સં.) કાર્તિક સુદ નોમ, અખેનોમ અક્ષયપદ ન. (સં.) મોક્ષ (૨) વૈકુંઠ એવું વાસણ અક્ષયપાત્ર ન. (સં.) જેમાંથી વસ્તુ લેવા છતાં ખૂટે જ નહિ અક્ષયલોક ૫. (સં.) દેવોનો લોક; સ્વર્ગ અક્ષયવટ પું. (સં.) પ્રલયકાળે પણ અક્ષય રહેનારો મનાતો પ્રયાગમાંનો એક વડ
સિખ; મોલ અક્ષયસુખ ન. (સં.) કદી ન ખૂટે તેવું સુખ; અવિનાશી અક્ષર વિ. (સં.) અવિનાશી (૨) પં. (ભાષાનો) વર્ણ
(૩) હરફ, બોલ (૪) પુ.બ.વ. દક્ત (૫) વિધિના
લેખ (૬) ન, નિરંજન નિરાકાર બ્રહ્મ અક્ષરગણિત ન. (સં.) બીજગણિત; “એલ્જિબ્રા' અક્ષરછંદ ૫. (સં.) અક્ષરના માપવાળો છંદ સિાક્ષરતા અક્ષરજ્ઞાન ન. (સં.) લખતાં-વાચતાં આવડે એટલું જ્ઞાન; અક્ષરદેહ પં. નાશ ન પામે એવું શરીર (૨) કીર્તિ (૩)
સાહિત્યરચના; સાહિત્યકૃતિ અક્ષરધામ ન. (સં.) બ્રહ્મલોક (૨) મોક્ષ અક્ષરપદ ન. (સં.) મુક્ત દશા; મોક્ષ અક્ષરબ્રહ્મ ન. (સં.) પરમ બ્રહ્મ (૨) અક્ષરધામ અક્ષરમાલા (સં.) (-ળા) સ્ત્રી વર્ણમાળા,કક્કો, મૂળાક્ષરો અક્ષરમેળ વિ. અક્ષરના માપવાળું (છંદ) અક્ષરવાસ ૫. (સં.) મરણ પામવું તે; મૃત્યુ અક્ષરવાસી વિ. (સં.) મરણ પામેલું; સ્વર્ગવાસી અક્ષરવૃત્ત ન, અક્ષરમેળ વૃત્ત-છંદ અક્ષરશઃ કિ.વિ. (સં.) અક્ષરે અક્ષર અક્ષરાર્થ પં. (સં.) શબ્દાર્થ (૨) સંકુચિત અર્થ
[ અખંડ અક્ષરોપાસના સ્ત્રી (સં.) અક્ષરબ્રહ્મની ઉપાસના (૨)
અક્ષરબ્રહ્મ-ઈશ્વરની ભક્તિ (૩) સાહિત્યની સેવા અક્ષવિદ વિ. પાસાની વિદ્યા જાણનારું અક્ષવિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) જુગાર: પાસાવિદ્યા: જૂગટું અક્ષવૃત્ત ન. (સં.) અક્ષાંશ બતાવનારું વર્તુળ, અક્ષાંશવૃત્ત અક્ષતવ્ય વિ. (સં.) અક્ષમ્ય અક્ષાંશ . (સં.) વિષુવવૃત્તથી ઉત્તરદક્ષિણ અંતર-અક્ષ
બતાવનાર ૧૮૦ અંશ છે તે અક્ષાંશવૃત્ત ન. (સં.) અક્ષાંશદર્શક વર્તુળ, અક્ષવૃત્ત અક્ષિ સ્ત્રી, (સં.) આંખ અક્ષિકા સ્ત્રી, નાની આંખ (૨) ફક્ત લેન્સની બનેલી સાદી
આંખ અક્ષિતારક ૫. આંખનું રતન; કીકી અક્ષણ વિ. (સં.) વટાયેલું (લુણ) નહિ તેવું (૨)
અજિત; સફળ (૩) પગરવટ વિનાનું (૪) અખંડ અક્ષુબ્ધા-ભિત) વિ. (સં.) નહિ ડહોળાયેલું: ક્ષોભ પામ્યા
વિનાનું (૨) સ્વસ્થ અબ્ધતા સ્ત્રી. (સં.) ચિત્તની સ્વસ્થતા, સ્થિરતા અક્ષૌહિણી સ્ત્રી. (સં.) ૨૧૮૭૦ ૨૧, તેટલા હાથી, તેથી
ત્રણ ગણા ઘોડા અને પાંચગણું પાયદળ હોય એવી
ચતુરંગી સેના અખ(ફખ-ખોડ વિ. ન ખેડાતું; પડતર (૨) ઘાસ પણ
ન ઊગે એવું (૩) અવડ; અવાવરું [દિવસો અખડદહાડા પુ.બ.વ. કામકાજ વિનાના અને કંટાળાજનક અખડબખડ, અખડાબખડી(-) વિ. ખાડામૈયાવાળું,
ઊંચુંનીચું અખડાવવું અ.કિ. “આખડવુંનું પ્રેરક અખડાવું સક્રિ. અથડાવું; ટિચાવું; અફળાવું અખત(-7)ર વિ. મેલું; નઠારું (૨) ડાહ્યું; દોઢડાહ્યું અખતરો . (અ.) પ્રયોગ; અજમાયશ વિકલ્પ અખત્યાર છું. (અ.) અધિકાર; તાબો (૨) પસંદગી; અખત્યારનામું ન. અખત્યારપત્ર પે. સનદ; મુખત્યારનામું અખત્યારી સ્ત્રી, અધિકાર, સત્તા અખબાર પુ., ન. (અ.) છાપું; વર્તમાનપત્ર અખબારનવાસ ૫. ખબરપત્રી; વૃત્તાંતનિવેદક; રિપોર્ટર
(૨) છાપાનો લખનાર; વર્તમાનપત્રકાર, ‘જર્નાલિસ્ટ’ અખબારી વિ. વર્તમાનપત્ર-છાપાને લગતું અખબારી યાદી સ્ત્રી, છાપાજોગી યાદી; પ્રેસનોટ’ ચિરો અખર વિ. અસહ્ય (૨) સ્ત્રી, પડતર (અખડ) જમીન: અખરામણ ન. દૂધ આખરવા માટેનું મેળવણઅધરકણ અખરાવું અ.ક્રિ દૂધનું દહીં થવું (૨) ખાટું થવું (અખોડ અખરોટ ન. (સ. અશોટ, પ્રા. અખાડ) એક મેવો; અખળડખળ વિ. અવ્યવસ્થિત: અસ્તવ્યસ્ત (૨) ડહોળાયેલું અખંડ વિ. (સં.) ટુકડા (ખંડ) થયા વિનાનું આખું; સમગ્ર

Page #21

અખંડતા અખંડતા સ્ત્રી. (સં.) અખંડપણું; અખંડિતતા સ્ત્રી અખંડયૌવના સ્ત્રી, (સં.) હંમેશાં યુવાવસ્થામાં રહેનારી અખંડ સૌભાગ્ય ન. (સં.) સવાપણું (સૌભાગ્ય) અખંડ રહેવું તે; સ્ત્રીના મરણ સુધી પતિ જીવતો હોય તેવું
તેનું સૌભાગ્ય અખંડસૌભાગ્યવતી સ્ત્રી. અખંડ સૌભાગ્યવાળી (૨)
સોહાગણના નામ આગળ મૂકવામાં આવતું વિશેષણ;
તેનું અ.સૌ. ટૂંકું રૂપ અખંડસાવિણી વિ., સ્ત્રી, (સં.) સતત વહ્યા કરતી(નદી) અખંડાનંદ પું. (સં.) સતત એકસરખો આનંદ હોવો તે અખંડિતવિ. (સં.) તૂટેલું (ખંડિત) નહિતેવું(૨) કિનારીમાં
ખાંચાખાંચા ન હોય એવું પાંદડું); “એન્ટાયર' અખંડિતતા સ્ત્રી. (સં.) અખંડપણું અખતર ના મેલ; ગંદકી (૨) ભૂતપ્રેત; વળગાડ (૩)
વિ. ભૂતપ્રેતના વળગાડવાળું, અખાજ વિ. (સં. અખાદ્ય, પ્રા. અખ૪) ન ખવાય એવું
કે ન ખાવા જેવું (૨) ન. નિષિદ્ધ ખોરાક માંસમાટી અખાડ કું. અષાઢ માસ [ધરાવનારું; કુસ્તી કરનારું અખાડાબાજ વિ. મલ્લવિદ્યા જાણનારું, મલ્લવિદ્યાનું જ્ઞાન | અખાડિયો, અખાડી . અખાડામાં કુસ્તીકરનાર; કસરતબાજ અખાડી વિ. સ્ત્રી, અષાઢ માસની; અષાઢી અખાડો પું. (સં. અક્ષવાટ, પ્રા. અખાડય) કુસ્તી કે કસરત કરવાની જગા (૨) બાવાઓનો મઠ (૩) વ્યસનીઓને
એકઠા થવાની જગા; અડો અખાત વિ. (સં.) નહિ ખોદેલું (૨) પં., ન. જમીનની
અંદર ગયેલો દરિયાનો ફાંટો; ભૂશિર (૩) કુદરતી
તળાવ કે સરોવર વૈિશાખ સુદ ત્રીજ; અક્ષયતૃતીયા અખાત્રીજ સ્ત્રી. (સં. અક્ષયતૃતીયા, પ્રા. અફખયતઇયા) અખાદિત વિ. (સં.) ન ખાધેલું અખાધ વિ. (સં.) ખાધ-ખાવા યોગ્ય નહિ એવું; અખાજ અખિયાણું ન. (સં. અક્ષતદાન, પ્રા. અખિયાણ) અક્ષણું;
શુભ કાર્યની શરૂઆતમાં (ગોર તેમજ વવાયાંને)
અપાતી બક્ષિસ અખિયાતું વિ. (સં. અક્ષત, પ્રા. અખય) જરા પણ ક્ષતિ
ઈજા પામ્યા વિનાનું; અખંડ; સહીસલામત (૨) તંદુરસ્ત (૩) કાયમના ભોગવટાનું (૪) પોતાની
એકલાની માલિકીનું, સુવાંગ અખિલ વિ. (સં.) આખું; પૂરેપૂર, સમસ્ત અખિલ ભારતીય વિ. (સં.) સમગ્ર ભારત દેશને લગતું અખિલાઈ સ્ત્રી, અખિલતા; અખંડતા; આખાપણું અખિલેશ . (-શ્વર) (સં.) ઈશ્વર; પરમેશ્વર અખૂટ વિ. ખૂટે નહિ એવું; અપાર અખે વિ. (સં. અક્ષય) અક્ષય; અવિનાશી અખેડો ૫. જુઓ અખાડો’
| | અગમનિગમ અખધામન. અક્ષયધામ, વૈકુંઠલોક [વાસણ, અક્ષયપાત્ર અખેપાત્ર-તર)ન. જેમાંથી વસ્તુ લેવા છતાં ખૂટેજનહિ એવું અખેવન ન કદી ન સુકાય તેવું વન અિખરોટ અખોર(-ડ) ન. (સં. અક્ષોટ, પ્રા. અખોડ) એક એવો; અખોવનવિ. સં. અક્ષતવર્ણ, પ્રા.અખિયવન) આખું(૨)
સ્ત્રી, એકે સંતાન ન કર્યું હોય એવી સૌભાગ્યવતી સ્ત્રી અખંડ વિ. જુઓ “અખડ’ અખ્યાત વિ. (સં.) અપ્રસિદ્ધ; ન જાણીતું [(૪) રાક્ષસ અગ વિ. (સં.) ન જઈ શકે એવું (૨) ૫. ઝાડ (૩) પહાડ અગજ વિ. (સં.) પહાડમાં જન્મેલું; પહાડી અગડ પં. સાઠમારીનું મેદાન; અખાડો અગડ ક્રિ.વિ. (રવ.) નગારાનો અવાજ થાય એ રીતે અગડ સ્ત્રી. બાધા; આખડી (૨) સોગંદ અગડબંબ વિ. ઘણું જાડું; ગોળમટોળ (૨) પં. બંબ
ભોલાનાથ કહેતો હોય એવો અવધૂત બાવો[બોલી અગડબગડ વિ. ખરુંખોટું (૨) ન ખરીખોટી-અસ્પષ્ટ અગણત-ણિત) વિ. (સં.) અસંખ્ય અગણોતેર, અગણો(-)સિત્તેર વિ. સાઠ અને નવ
(૨) પં. અધ્યોસિત્તેરનો આંકડો કે સંખ્યા; “૬૯ અગસ્થ વિ. (સં.) ગણી ન શકે. એવું (૨) ધ્યાનમાં ન
લેવા જેવું અગણ્યાએંશી(-સી) વિ. સિત્તેર વત્તા નવ (૨) પં.
અગણ્યાએંશીનો આંકડો કે સંખ્યા, ‘૭૯) અગતિ સ્ત્રી, (સં.) નરકમાં પડવું તે; અવગતિ (૨) અમુક
વિષયમાં પ્રવેશ નહિ તે (૩) વિ. ગતિવિનાનુંસ્થિર અગતિક વિ. (સં.) સુસ્ત; અક્રિય (૨) અવગતિ પામેલું
(૩) નિરાધાર અગતિયો વિ. (૨) પું. અવગતિ પામેલો (જીવ) અગતિયો છું. એક લીલું ચળકતું ઊડતું જીવડું; ભીંગાર અગત્ય સ્ત્રી, ન. (સં. અગતિ) જરૂર (૨) મહત્ત્વ અગથિયો . (સં. અગસ્તિ, પ્રા. અગન્ધિય) એક ઝાડ;
સેગરો
અગદ ન. (સં.) ઔષધ; દવા લખાણ; “બ્લેકવર્સ અગદ્યાપદ્ય ન. (સં.) ન ગદ્ય ન પદ્ય ગણાય એવું મિશ્ર અગન સ્ત્રી. (સં. અગ્નિ) અગ્નિ (૨) બળતરા; લાહ્ય; ઝાળ અગનગાડી સ્ત્રી. આગગાડી; “રેલવે’, ‘ટ્રેન” અગનઝાળ સ્ત્રી. અગ્નિની ઝાળ-આંચ અગમ વિ. (સં.) અગમ્ય, ઈન્દ્રિયાતીત (૨) ભવિષ્યનું અગમ પં. (સં. આગમ) વેદથી માંડીને ધર્મશાસ્ત્રોનો
ઊતરી આવેલો સમૂહ અગમ વિ. પહેલું; આરંભનું (સમાસમાં) પૂર્વપદ તરીકે
આવતો શબ્દ. ઉદા. અગમચેતી અગમચેતી સ્ત્રી. અગાઉથી ચેતવું તે; દૂરંદેશી અગમનિગમ પં.બ.વ. વેદ (આગમ) અને શાસ્ત્ર

Page #22

અગમનીયો અગમનીય વિ. (સં.) જયાં ન જઈ શકાય તેવું ભવિષ્ય અગમપચ્છમ સ્ત્રી. આગળનું તથા પાછળનું તે; ભૂત અને અગમપંથ ૫. નહિ જવા જેવો (અજાણ્યો) ગૂઢ રસ્તો (૨)
પ્રભુપ્રાપ્તિનો માર્ગ અગમ બુદ્ધિ સ્ત્રી, અગાઉથી ભવિષ્યનો વિચાર કરી શક
નારી બુદ્ધિ; અગમચેતી (૨) વિ. અગાઉથી ભવિષ્યનો વિચાર કરી શકનારી બુદ્ધિવાળું, અગમ બુદ્ધિવાળું અગમભૂધિયું વિ. અગમ બુદ્ધિવાળું અગમવાણી સ્ત્રી. ગૂઢ વાણી અગમવાણી સ્ત્રી, ભવિષ્યવાણી: આગાહી અગમવાણી સ્ત્રી. વેદવાણી અગમો છું. અણગમો (૨) કંટાળો અગમ્ય વિ. (સં.) જયાં ન જઈ શકાય એવું (૨) ગૂઢ
(૩) ન જવા જેવું. નિષિદ્ધ સ્ત્રિી સાથે વ્યભિચાર અગમ્યાગમન ન. (સં.) જેનો સંગ નિષિદ્ધ હોય એવી અગમ્યગામી વિ. ૫. અગમ્યાગમન કરનાર (પુરૂષ) અગર પું. (સં. આકર) મીઠું પકવવાની ક્યારી કે જમીન અગર ન. (સં, અગરુ) એક જાતનું સુગંધવાળું લાકડું કે
તેનું વૃક્ષ . વાર સંયો. (ફા.) જો (૨) અથવા અગરચંદન ન. કૃષ્ણચંદન અગર(-) સંયો. (ફા.) જોકે (ર) જો અગરજો સંયો. જોકે, યદ્યપિ (૨) અથવા તો
ગરગર ક્રિ.વિ. આસપાસ; આજુબાજુ અગરપાટ કું. ખારપાટ-ખારવાળી જમીન કે જેમાં મીઠું
પાકતું હોય એવી જમીન (૨) એક રમત અગરબત્તી સ્ત્રી. (સં. અગરુ + હિ. બત્તી) ધૂપસળી અગરિયણ સ્ત્રી, અગરિયો (મીઠું પકવનાર)નું સ્ત્રીલિંગ
(૨) અગરિયાની સ્ત્રી અગરિયો છું. મીઠું પકવનારો (૨) અગર રાખનારો અગરી સ્ત્રી. અગરિયણ; મીઠું પકવનારી સ્ત્રી અગરુ ન. (સં.) એક જાતનું સુગંધવાળું લાકડું; અગર અગર્વ ૫. (સં.) ગર્વનો અભાવ; નિરભિમાનતા અગર્વિષ્ટ વિ. (સં.) નિરભિમાન અગલ સ્ત્રી. ગિલ્લીદંડા કે લખોટી રમવાની ગબી અગલબગલ કિ.વિ. (ફા.) આસપાસ; બંનેબાજુ અગલાં પગલાં ન.બ.વ. અરણીની વિધિ વખતે સીમંતિનીને ભરાવાતાં પગલાં
[ઊલટું અગવડ સ્ત્રી. મુશ્કેલી; તકલીફ (૨) અડચણ; સગવડથી અગવાડું ન. (સં. અગ્રવાટક, પ્રા. અગ્રવાડઅ) આંગણું (૨) મોખરાનો ભાગ
ભાગ અગવાડો પુ. આંગણું (૨) કાંચળી કે અંગરખાનો આગલો અગવો . (સં. અગ્રગ) આગળ ચાલનાર; ભોમિયો (૨) નેતા
નિામનો તારો
[અનિક અગસ્તિ(જ્ય) ૫. (સં.) એક પ્રાચીન ઋષિ (૨) એ અગળ વિ. ઓગળે કે ઓગળેલું નહિ એવું (૨) અણગળ અગંતવ્ય પું. અગમનીય; જવાય નહિ એવું [પહેલાં અગાઉ ક્રિ.વિ. (સં. અગ્રગામુક, પ્રા. અમ્મરામુઅ) પૂર્વે; અગાઉથી ક્રિ.વિ. પહેલાંથી[(૨) હવે પછી; આગળ ઉપર અગાડી ક્રિ.વિ. સં. અગ્રવાટક, પ્રા. અગ્રવાડહિ) આગળ અગાડી સ્ત્રી, ઘોડાને બાંધવાની સરક-દોરી અગાડીપછાડી ક્રિ.વિ. આગળપાછળ (૨) વહેલું મોડું અગાડીપછાડી સ્ત્રી, ઘોડાને ગળે અને પગે બાંધવાનાંદોરડાં અગાઢ વિ. ઢીલું; શિથિલ અગાધ વિ. (સં.) અતિ ઊડું; ગંભીર અગાધતા સ્ત્રી. (સં.) અગાધપણું; ખૂબ ઊંડાણ અગાશિ(-સિ)યું ન. ઘરના ઓરડા પછી આવતો અંદરનો
અને ઉપરથી ખુલ્લો ભાગ અગાશી(-સી) સ્ત્રી. (સં. આકાશિય; પ્રા. આગાસિએ)
ઘરના ઉપલા ભાગમાં કરેલી ખુલ્લી છોબંધ જગા અગાસું વિ. (સં. આકાશિય, પ્રા. આગાસિઅ) ઢાંકણ
વિનાનું; આકાશ સુધી ખુલ્લું અગિયર છું. અજગર અગિયાર વિ.સં. એકાદશ, પ્રા. એગાદસ-એગારસ) દસ વત્તા એક (૨) પું. અગિયારનો આંકડો કે સંખ્યા; ૧૧”
અગિયારમા દિવસની ક્રિયા અગિયારમું વિ. દસ પછીનું (૨) ન. મરણ પછીના અગિયારશ(-સ) સ્ત્રી. (સં. એકાદશી, પ્રા. એગારસી) પખ
વાડિયામાંની અગિયારમી તિથિ કે તેનું ઉપવાસ-વ્રત અગિયારા પુ.બ.વ. ૧૧ x ૧ થી ૧૨ x ૧૦ સુધીનો
ઘડિયો-પાડો [પારસીઓનું મંદિર; આતસબહેરામ અગિયારી સ્ત્રી. (સં. અન્યાગાર, પ્રા. અગ્યાગાર) અગુણન વિ. (સં.) ગુણોની કદર ન કરનારું, બેકદર નેતા અગુવો છું. (સં. અગ્રેગૂ) આગળ ચાલનાર; ભોમિયો (૨) અગૂઢ વિ. (સં.) ખુલ્લું; જાહેર (૨) સમજાય તેવું અગૃહીત વિ. (સં.) ન પકડેલું (૨) ન સ્વીકારેલું અગેય વિ. (સં.) ગાઈ ન શકાય એવું અગોચર વિ. (સં.) અગમ્ય; ઇન્દ્રિયાતીત (ર) પગ મૂકવો
ગમે નહિ અથવા પગ મૂકી શકાય નહિ એવું અગોચરતા સ્ત્રી. (સં.) અગમ્યતા અગોપ વિ. (સં. અગોપ્ય) અલોપ; અદૃશ્ય અગોપ, (વનીય, પ્ય) વિ. (સં.) ગોપ્ય (ગુપ્ત રાખવા
યોગ્ય) નહિ એવું અગ્ગડ પં. સાઠમારીનું મેદાન (૨) સોગન (૩) જઠરાગ્નિ અગ્નિ પં. (સં.) દેતવા, દેવતા (૨) અગ્નિદેવ (૩)
પંચમહા-ભૂતોમાંનું તેજ તત્ત્વ (૪) જઠરાગ્નિ, પાચક તત્ત્વ (૫) એક તારાનું નામ 'પેપ્સિન અગ્નિક છું. (સં.) હોજરીમાં થતો એક પાચક રસ;

Page #23

અગ્નિકણો અગ્નિકણ છું. (સં.) તણખો અગ્નિકર્મન, (સં.) અગ્નિમાં હોમ કરવો તે (૨) અગ્નિ-
પૂજા (૩) રાંધવું તે (૪) મડદાને બાળવાની ક્રિયા અગ્નિકાઇન. (સં.) બાળવાનાં લાકડાં (૨) અરણીનું લાકડું અગ્નિકુમાર પં. (સં.) મહાદેવના પુત્ર કાર્તિકેય અગ્નિકુંડ કું. (સં.) વેદી; યજ્ઞવેદી અગ્નિકૃત વિ. (સં.) અગ્નિથી બનેલો (ખડક) અગ્નિકોણ છું. (સં.) દક્ષિણ અને પૂર્વ વચ્ચેનો ખૂણો અગ્નિક્રિયા સ્ત્રી, (સં.) મડદાને બાળવાની ક્રિયા: અગ્નિકર્મ અગ્નિખૂણો . અગ્નિકોણ અગ્નિગર્ભા સ્ત્રી. (સં.) પૃથ્વી (૨) સમી વૃક્ષ અગ્નિજ(-જાત) ન. (સં.) સુવર્ણ, સોનું અગ્નિત્રય ૫., નં. (સં.) ત્રણ પ્રકારના (ગાઈપત્ય,
આહનીય, દક્ષિણ) અગ્નિ અગ્નિદાતા વિ. (સં.) ચિતા ઉપરના મુડદાને આગ મૂકનાર અગ્નિદાહ પુ. (સં.) મુડદાને-શબને બાળવું તે અગ્નિદીપક(-1) વિ. જઠરાગ્નિ પ્રદીપ્ત કરનારું અગ્નિપરીક્ષા સ્ત્રી, (સં.) અગ્નિ વડે પરીક્ષા કરવી તે (૨)
આકરી કસોટી અગ્નિપર્વત છું. (સં.) જવાળામુખી પર્વત અગ્નિપૂજા સ્ત્રી. (સં.) અગ્નિદેવની પૂજા અગ્નિપ્રવેશ ૫. અગ્નિમાં દાખલ થવું તે (૨) પત્ની મૃત
પતિની ચિતામાં બળી મરે તે અગ્નિમય વિ. (સં.) અગ્નિથી પૂર્ણ [શનિની નબળાઈ અગ્નિમાંદ્ય ન. (સં.) જઠરાગ્નિની મંદતા; પાચન- અગ્નિશાલા(-ળા) સ્ત્રી, પવિત્ર અગ્નિ રાખવાનું અગ્નિ-
હોત્રનું સ્થાન અગ્નિસખા . (સં.) પવન; વાયુ (૨) ધુમાડો અગ્નિસંસ્કાર પં. (સં.) મુડદાને બાળવાની ક્રિયા;
અંત્યેષ્ટિ; અગ્નિદાહ અગ્નિસ્નાન ન. (સં.) અગ્નિમાં બળી મરવું તે અગ્નિહોત્ર ન. (સં.) પરિણીત બ્રાહ્મણે વિવાહના
સાક્ષીભૂત અગ્નિને નિરંતર પ્રદીપ્ત રાખી પત્ની સાથે તેમાં નિત્ય હોમ કરવો તે બ્રિાહ્મણની એક અટક અગ્નિહોત્રી વિ. (સં.) અગ્નિહોત્ર કરનારું (૨) ૫. અન્ય ને. (સં.) જેમાંથી અગ્નિ વરસે એવું બાણ-અસ્ત્ર અગ્ર પિ. (સં.) આગળ પડતું; મુખ્ય; પહેલું; મોખરાનું
(૨) ન: અણી (૩) ટોચ અિગ્રણી; આગેવાન અગ્રગણ્ય વિ. (સં.) ગણતરીમાં પહેલું, મુખ્ય (૨) અગ્રેસર: અગ્રગણ્યતા સ્ત્રી, (સં.) નેતાગીરી; આગેવાની અગ્રગામી વિ. આગળ આગળ ચાલતું; અગ્રેસર અગ્રજ વિ. પહેલું જન્મેલું (૨) ૬. મોટો ભાઈ (૩) બ્રાહ્મણ અગ્રજન્મા છું. બ્રહ્મા (૨) બ્રાહ્મણ (૩) મોટોભાઈ અગ્રજા વિ. સં.) પહેલી જન્મેલી (૨) સ્ત્રી. મોટીબહેન
અવાર અગ્રણી પં. (સં.) આગેવાન; મોવડી; નેતા અગ્રતા સ્ત્રી, (સં.) આગળ કે પહેલું હોવું તે પહેલા પણ અગ્રતાક્રમ પું. (સં.) આગળ આવતો ક્રમ; આવશ્યકતા
અનુસાર આગળ ક્રમ આપવો તે અગ્રથિત વિ. (સં.) ન ગૂંથેલું (૨) ન રચેલું અગ્રધાન્ય ન. (સં.) (ચોમાસામાં થતો) વર્ષનો પહેલો પાક અગ્રપૂજા સ્ત્રી, (સં.) શ્રેષ્ઠ વ્યક્તિને અપાતું પ્રથમ પૂજાનું માન
ભાગ અગ્રભુજા વિ. (સં.) પ્રકોઇ; કોણીની નીચેનો કાંડા સુધીનો અગ્રયાથી વિ. (સં.પુ.) આગળ કે મોખરે જનારું, આગેવાન અગ્રલેખ ૫. (સં.) વર્તમાનપત્રનો મુખ્ય લેખ; તંત્રીલેખ અગ્રવર્તી વિ. (સં.) આગળના ભાગમાં રહેનારું; મોખરાનું અગ્રસર વિ. (સં.) અગ્રેસર; અગ્રગામી શિખરસ્થ અગ્રસ્થ વિ. (સં.) સૌથી આગળનું; મોખરાનું (૨) ટોચનું; અગ્રસ્થાન ન. (સં.) આગળ પડતું (મુખ્ય) સ્થાન અગ્રહાયણ(-) પં. (સં.) માગશર મહિનો; આગ્રહાયણ અગ્રહાયણી ન. (સં.) પાંચમું નક્ષત્ર; મૃગશીર્ષ અઝહાર ૫. (સં.) રાજય તરફથી દેવસ્થાનને અર્પણ
કરાયેલી જમીન અગ્રાહ્ય વિ. (સં.) ગ્રહણ ન કરવા જેવું અગ્રિમવિ. (સં.) મુખ્ય (૨) આગળનું (૩) ૫. મોટોભાઈ અગ્રેસર વિ. (સં.) અગ્રસર આગેવાન (૨) પં. નેતા; નાયક અગ્રેસરતા સ્ત્રી, (સં.) આગેવાની; નેતૃત્વ અઘ ન. (સં.) પાપ અઘટતું વિ, અણઘટતું; અયોગ્ય અઘટિત વિ. (સં.) ઘટિત (યોગ્ય) નહિ એવું અઘટતું અઘડ પું. પાણીનો ઊંડો શૂનો (૨) હાથીખાનું અઘડ વિ. અણઘડ, અશિક્ષિત (૨) બેડોળ; કદરૂપું અઘમર્ષણ વિ. (સં.) અથ(પાપ)નાશક અઘમર્ષણ ન. એક નસકોરેથી પાણી લઈ બીજા નસકોરા
વાટે કાઢી નાંખવું તે સિીમંતનો પ્રસંગ આવવો તે અઘય(ર)ણી સ્ત્રી, પહેલવહેલાં ગર્ભ રહેવો તે (૨) અઘરણિયાત વિ. સ્ત્રી, અઘરણીવાળી સ્ત્રી, સીમંતિની અધરણી જુઓ ‘અઘયણી’ અઘરું વિ. મુશ્કેલ; કઠણ નિહિ તેવું; માલિકીનું અઘરેણિયાત વિ. ધરેલિયાત (ઘરેણે લીધેલું કે આપેલું) અઘવું અ.કિ. (સં. હ૬) મળત્યાગ કરવો અનંત અધાટ વિ. (સં. આ + ઘાટ, ઘાટ એટલે હદ) અપાર; અઘાટ વિ. બિનશરતી (૨) (દસ્તાવેજમાં) કુલ હક્કો સાથેનું અઘાટવેચાણ ન, પ્રતિબંધ વિનાનું વેચાણ નિમકહરામ અઘાટિયું વિ. અઘાટ (કુલ હક્ક સાથે) અપાયેલું (૨) અધા-ઘેડી સ્ત્રી, કાકજં; એક વનસ્પતિ અઘા(-9)ડો ૫. જુઓ ‘અધેડો' અધાર સ્ત્રી, પંખીની ચરક; હગાર

Page #24

અડી/
અછાંદસ અઘેડી સ્ત્રી, જુઓ “અઘાડી'(વનસ્પતિનો છોડ: અવાડો હરકત અધેડો છું. (સં. આઘાટ, પ્રા. અગ્વાડઅ) એક પવિત્ર અચિરપ્રભા સ્ત્રી. (સં.) ઝબૂકતી વીજળી અઘોર વિ. અતિઘોર; ખૂબ ભયાનક (૨) ઘાતકી (૩) ભાન- અચિંતનીય વિ. (સં.) વિચાર ન કરવા જેવું
સાન વગરનું (૪) ઘણું સખત કે મુશ્કેલ (૫) ગાયું અચિંતિત વિ. (સં.) અણચિંતવ્યું; એકાએક અધોરી વિ. એદી; ઊંઘણશી (૨) ચીતરી ચડે એવું ગંદું અચિંતું(હું) વિ. ન ચિંતવેલું; ઓચિતું; અણધાર્યું જિવું
(૩) ૫. ચીતરી ચડે એવો ગંદો એક નાગડો બાવો અચિંત્ય વિ. (સં.) ચિંતવી ન શકાય એવું (૨) ન ચિંતવવા અઘોષ વિ. (સં.) ઘોષ (અવાજ) વગરનું, શાન્ત (૨) અચિંત્યે વિ. જુઓ “અચિંતું ચુિંબક ખેંચી ન શકે તેવું
જેના ઉચ્ચારણમાં રણકા જેવો ધ્વનિ ન ઉઠતાં અચુંબકીય વિ. (સં.) ચુંબકત્વન ગ્રહી શકે એવું (૨) જેને કઠોરપણું હોય છે તેવો (વ)
અચૂક વિ. ચૂકે નહિ એવું (૨) ક્રિ.વિ. ચૂક્યા વિના અચક સ્ત્રી. આગળી; દેસ; અટકણ (૨) નડતર. મુશ્કેલી અચૂકબાણ ન. રામબાણ; કદી ખાલી ન જાય તેવું બાણ અયક કિ.વિ. અચાનક; ઓચિંતું ભિરાઈ આવતો ડૂમો (ર) વિ. ચૂક્યા વિના બાણ ફેંકનારે અચકડું ન. (૨વા) કાંઈ સાંભરી આવવાથી છાતીમાં અચેત, વન વિ. (સં.) ચેતન વિનાનું; જડ (૨) બેભાન અચકન ૫. ન. એક જાતનો લાંબો ડગલો શેરવાની નહીં) અચેષ્ટવિ. (સં.) અચેતન, જડ; અક્રિય [અણોજો ; અક્તો અચકમચક ક્રિ.વિ. એકદમ; ઓચિંતુ
અચો . જમાવ; ભીડ (૨) કચરાનો ભરાવો; ગંદકી (૩) અચકવું અ.ક્રિ. ખમચાવું; અટકવું
અચોક(-) વિ. ચોક્કસ નહિ તેવું; અનિશ્ચિત અચકાટ ૫. અચકાવું તે
અચોપચો પુ. ગંદવાડ (૨) સડો અચકારો પં. આંચકો (૨) ધક્કો; હડસેલો અચ્છ વિ. (સં.) નિર્મળ; વિશુદ્ધ; પારદર્શક અચકાવું અ ક્રિ. અચકવું; અટકાવું; ખમચાવું અચ્છ(-છૂછ)ત ક્રિ.વિ. જાહેર (છતું) થયા વિના; છૂપી અચકો મચકો પં. બોલવા, ચાલવા કે ગીતમાં એક પ્રકારનો રીતે; ખબર ન પડે તેમ લહેકો, લટકો (સ્ત્રીઓનો).
અચ્છિન્ન વિ. (સં.) અખંડ; આખું અચડ વિ. ખાતામાં નહિ ચડેલી (રકમ)
અચ્છુ (છું) વિ. (સં. અચ્છ) સારું અચપચું વિ. કાચુંપોચું; અધકચરું (૨) પ્રવાહી પણ નહિ અચ્છેદ્ય વિ. (સં.) છેદી ન શકાય એવું ને ઘટ્ટ પણ નહિ એવું
અચ્છે( છે) ૫. અધ + શેર) અર્થો શેર અચપલ વિ. (સં.) (-ળ) અચંચળ; ચપળ નહિ એવું અચ્છ-છ છે)રિયું ન. અચ્છ-છ છે)રિયો છું. અચ્છઅચબૂચ ક્રિ.વિ. એકાએક; અચાનક
(-9)રી સ્ત્રી. અચ્છે (-છે)રો પં. અર્ધો શેરનાં અચર વિ. (સં.) ખસે નહિ એવું; સ્થિર
માપિયાં કે વજન અચરકો પં. આંચકો; ધક્કો (૨) ઉમળકો નિવાઈ આશ્ચર્ય અય્યત વિ. (સં.) અવિચલિત; સ્થિર (૨) પં. વિષ્ણુ અચરજ(ત)ન. (-તી) સ્ત્રી (સં. આશ્ચર્ય, પ્રા.અરિજ) અછડતું વિ. જુઓ “અછરતું અચરપચર વિ. કાચુંકોરું (૨) ક્રિ.વિ. રહીરહીને; વારેવારે અછત સ્ત્રી, તંગી; તાણ અચલ વિ. (સં.) (-ળ) દેઢ; સ્થિર (૨) અવિકારી (૩) અછતું વિ. છતું નહીં એવું; અણછતું; ગુપ્ત પુ. પર્વત, પહાડ
અછત્ર વિ. છત્ર વિનાનું; ખુલ્લું (૨) માથે વડીલ વિનાનું અચલ(ળ)પદ ન. નિત્ય સ્થિતિ; મોક્ષ
અછબડા પુ.બ.વ. શરીર પર આછી ફોલ્લીઓ નીકળીને અચલા સ્ત્રી. (સં.) (-ળા) પૃથ્વી (૨) વિ. સ્ત્રી. અચળ થતો એક રોગ અચલિ(-ળિ)ત વિ. ચળે નહિ એવું; સ્થિર
અછરતું વિ. (અ - છરકવું = હથિયારનું અડકીને ચાલ્યા અચળ વિ. જુઓ “અચલ'
જવું) ઉપરચોટિયું (૨) કાના બરાબર (૩) છલકાતું અચળપદ ન, જુઓ “અચલપદ'
અછવાવું અ.ક્રિ, છાંયડાને કારણે વણછો લાગવો (૨), અચળા સ્ત્રી, જુઓ ‘અચલા”
કરમાઈ જવું; કરમાવું અચલિત વિ. જુઓ ‘અચલિત'
અઠંગ કિ.વિ. (સં. અષ્ટાંગ, પ્રા. અઠંગ) અધ્ધર અચંચળ વિ. ચંચળ નહિ એવું, ધીર સ્વભાવનું આશ્ચર્ય અછાડપછાડ સ્ત્રી. ધમપછાડ, ધમાધમ (૨) ધાંધલ અચંબો પં. (સં. અત્યદ્ભત, પ્રા. અઍબુ) નવાઈ; અછાજતું વિ. અયોગ્ય; અણઘટતું અચાનક ક્રિ.વિ. એકાએક; ઓચિંતું
અછાબા પુ.બ.વ. વરઘોડા વેળા વરનું મોં ઢાંકતા પાઘડીએ અચાર ન. (ફા.) અથાણું (૩) ભારે અગત્ય, ભીડ લટકાવાતા સોનેરી કસબના તાર અયાલ સ્ત્રી. હરકત; અડચણ (૨) અડકાવ; રજોદર્શન અછાવવું સક્રિ. (નવું વાસણો વાપરવા કાઢવું રિતિ અચાલો છું. રજોદર્શનનો ગાળો: ઓપટી (૨) અડચણ: અછાંદશ વિ. (સં.) છંદનો ઉપયોગ થયા વિનાનું છંદ

Page #25

અછિદ્રાળુ
અછિદ્રાળુ વિ. છિદ્ર-છેદ વિનાનું અછીપ વિ. છીપે નહિ એવું; તૃપ્ત ન થાય તેવું અછૂત વિ. (હિં.) અડકવા જેવું નહિ તેવું; અસ્પૃશ્ય અછૂતોદ્વાર પું. અછૂત ગણાતી કોમની ઉન્નતિ કરવાનું કામ અછોડાવા ક્રિ.વિ. અછોડા (રાશ) જેટલે અંતરે-છેટે અછોડો પું. પારણે બાંધવાનું દોરડું; રાશ (૨) ગળામાં પહેરવાનો સોનારૂપાનો દોરો (૩) ખિસ્સાઘડિયાળની સાંકળ
અછત જુઓ ‘અચ્છત’
અછ્યું જુઓ ‘અચ્છું’ અચ્છેર જુઓ ‘અચ્છેર’ અતિિરયું(-યો), અચ્છેરી(-રો) જુઓ ‘અચ્છેરિયું(યો), અચ્છેરી(–રો)
અજ વિ. (સં.) નહિ જન્મેલું; અનાદિ (૨) પું. બકરો (૩) પરમાત્મા; બ્રહ્મા (૪) કામદેવ (૫) ચન્દ્ર (૬) રામના દાદાનું નામ
અજગર પું. (સં.) (બકરું ગળી જાય તેવું) મોટા સાપ જેવું એ વર્ગનું પ્રાણી (૨) આળસુ માણસ અજગરવૃત્તિ સ્ત્રી. (સં.) દૈવ ઉપર આધાર રાખવાની
વૃત્તિ; ભારે આળસ
અજટિલ વિ. (સં.) જટિલ નહિ તેવુ; સહેલું અજડ વિ. (સં.) જડ નહીં એવું; સચેતન અજડ વિ. બુદ્ધિ વગરનું; મૂર્ખ [અજાણ્યે અજનબી(-વી) વિ. (અ) પરદેશી (૨) અપરિચિત; અજન્મા વિ. (સં.) જેને જન્મ નથી એવું (૨) પું. ઈશ્વર (૩) સ્ત્રી. માયા (૪) લક્ષ્મી [ચાલતો જાપ અજપાજ(-જા)પ પું. (સં.) પ્રયત્ન વિના સ્વાભાવિક રીતે અજપાલ પું. (સં.) (-ળ) બકરાંઘેટાંઓનો ગોવાળ અજબ વિ. (અ.) નવાઈ ઊપજાવે એવું; અદ્ભુત; આશ્ચર્યકારક; નવાઈપ્રેરક
અજમાનાં ફૂલ ન.બ.વ. અજમાના અર્કનાં પાસાદાર ફૂલ અજમાયશ સ્ત્રી. (ફા. આજમાઈશ) અજમાવી જોવું તે;
પ્રયોગ; પરીક્ષા; ‘ટ્રાયલ' (૨) કામચલાઉ નિમણૂક અજમાયશી વિ. કામચલાઉ; હંગામી; પ્રાબેશનરી’ અજમાવવું સ.ક્રિ. વાપરી જોવું; તપાસી જોવું (૨) પ્રયોગ કરી જોવો
અજમાશ સ્ત્રી. જુઓ ‘અજમાયશ’ [ઔષધિ અજમો પું. (સં. અજમોદ, પ્રા. અજમો૪) એક વનસ્પતિઅજય વિ. (સં.) જયરહિત (૨) ન જિતાય એવું; અજેય (૩) પું. હાર; પરાજય
અજયા સ્ત્રી. (સં.) માયા (૨) ભાંગ (૩) હરડે [એવું અજર (વિ.) (સં.) ઘરડું ન થાય એવું (૨) પચી ન શકે અજર સ્ત્રી. (અ. જ) બહાનું (૨) આનાકાની; ઢીલ અજરખ સ્ત્રી. કાપડ પરનું કચ્છી છાપકામ વિનાનું
૮
|અજાયબ
અજરામર વિ. (સં.) અજર અને અમર; જરા કે મરણ અજરો છું. (સં.) અજરક) અપચો, અજીર્ણ
અજલ સ્ત્રી. (અ.) અંત (૨) મોત; મૃત્યુ (૩) કમોત અજલ વિ. (સં.) નિર્જલ, સૂકું અજલમંજિલ સ્ત્રી. (અ.) છેવટનું સ્વધામ (૨) કબર અજવાશ(સ) પું. અજવાળું; ઉજાસ; તેજ અજવાશિ(-સિ)યું ન. જાળિયું; અજવાળિયું અજવાળવું સ.ક્રિ. (સં. ઉજજ્વાલયતિ) ઘસીને ઊજળું કરવું; માંજવું(૨) અજવાળુંકરવું(૩)આબરૂ વધારવી; નામ કાઢવું (૪) બદનામી વહોરવી; બગાડવું અજવાળિયું ન. (સં. ઉજ્વલના પ્રેરક રૂપ ઉજજ્વાલય
ઉપરથી) ચન્દ્રની વધતી જતી કળાવાળું પખવાડિયું; શુક્લપક્ષ (૨) અજવાળા માટે છાપરામાં કે ભીંતમાં મૂકેલું જાળિયું કે બાકું; અજવાશિયું અજવાળી વિ., સ્ત્રી. ચાંદરણાવાળી (રાત) [ઉજાસ અજવાળું ન. (સં. ઉજજવાલક, પ્રા. ઉજુઆલઉ) પ્રકાશ, અજળ વિ. પાણી વિનાનું; નપાણિયું અજંપ(-પો) પું. જંપ(શાંતિ)નો અભાવ; અશાંતિ અજા સ્ત્રી. (સં.) માયા; કુદરત (૨) બકરી અજાગલસ્તન પું., ન. (સં.) બકરાંને ગળે લટકતો આંચળ (૨) નિરર્થક વસ્તુ
અજાગ્રત વિ. (સં. અજાગ્રત્) જાગ્રત નહિ એવું અજા(-યા)ચક, અજાચી વિ. જુઓ. ‘અયાચક’ અજા(-યા)ચક્રવ્રત ન. જુઓ ‘અયાચકવ્રત’ અજાડી સ્ત્રી. હાથી વગેરે પ્રાણીઓને ફસાવી પકડવા માટે બનાવેલી ખાઈ અથવા ખાડો (૨) બેહક બેઠેલા ઢોરને ઊભું રાખવા પગ તળે ખોદાતો ખાડો (૩) વેરાન કે પહોંચવામાં વસમી પડે એવી જગા અજાણ વિ. (સં. અજ્ઞાન) વાકેફ (માહિતગાર) નહિ તેવું
(૨) સ્ત્રી. અજ્ઞાન; જ્ઞાનનો અભાવ અજાણતાં(-ણે,-ણ્ય) ક્રિ.વિ. અણસમજથી; ન જાણતાં અજાણ્યું વિ. જાણમાં નહિ તેવું; અજ્ઞાત અજાણે(-ણ્ય) ક્રિ.વિ. જુઓ ‘અજાણતાં' અજાત વિ. (સં.) નહિ જન્મેલું (૨) ગર્ભસ્થ અજાતવાદ પું. (સં.) જીવ નથી જન્મતો કે નથી મરતો એવો
વાદ; માત્ર બ્રહ્મ જ સત્ય છે એવો મત [પું. યુધિષ્ઠિર અજાતશત્રુ વિ. (સં.) જેને કોઈ સાથે શત્રુતા નથી એવું (૨) અજાતિ(-તીય) વિ. નર કે માદા ન હોય એવું (૨) નરમાદાના સંયોગ વિના થનારું; ‘ઍસેક્સુઅલ’ અજાન સ્ત્રી. જુઓ ‘અઝાન’
અજાનબાહુ વિ. આજાનબાહુ; સાથળ (અર્થાત્ ઢીંચણ) સુધી પહોંચે તેવા લાંબા હાથવાળું અજાબી સ્ત્રી. (અ. ‘હિજાબૂ’ઢાંકવું ઉપરથી)બુરખો; ઘૂમટો અજાયબ વિ. (અ. અજાઇબ) અજબ જેવું; નવાઈકારક

Page #26

અજાયબર]
અજાયબઘર ન. સંગ્રહસ્થાન; ‘મ્યુઝિયમ’
અજાયબી સ્ત્રી. નવાઈ; આશ્ચર્ય; વિસ્મય; અચંબો અજિત વિ. (સં.) નહિ જિતાયેલું (૨) ન જિતાય તેવું અજિતનાથ પું. (સં.) જૈનોના વર્તમાન ચૌવીસ તીર્થંકરોમાંના બીજા
જડ તત્ત્વ
અજુક્ત(-ગતું) વિ. (સં. અયુક્ત) અયોગ્ય; અઘટિત અજેય વિ. (સં.) જીતી ન શકાય તેવું
અર્જુન વિ. જૈન ન હોય તેવું; જૈનેતર [લાકડી અજોખણી સ્ત્રી . કાંટા-ઝરડાં ખેંચવાની લોઢાની આંકડીવાળી અર્જીંગ પું. (સં. અયોગ) કમૂરત (૨) અણબનાવ અોગ વિ. અયોગ્ય (૨) અમંગળ
અજિન ન. (સં.) કાળિયારનું ચામડું; મૃગચર્મ અજિહ્ન વિ. (સં.) જીભ વગરનું અજિંક્ય વિ. અજેય; અજિત [(૩) પું. મિત્ર; દોસ્ત અજીજ વિ. (અ. અઝિઝ) પ્યારું, વહાલું (૨) મહાન અજીઠવાડ કું., સ્ત્રી. એંઠવાડો; એઠવાડ
અજીઠું વિ. (સં. ઉચ્છિષ્ટ - આજુષ્ટ, પ્રા. આજુટ્ઠ) એઠું અટકચાળો પું. અડપલું અજીબ(-બો)ગરીબ વિ. અજબ; અનોખું અજીરણન. અજીર્ણ; અપચો [(૩) ન. અજીરણ; અપચો અજીર્ણ વિ. (સં.) નહિ પચેલું-જીર્ણ (૨) જૂનું નહીં તેવું અજીવ વિ. (સં.) જીવ વગરનું; નિર્જીવ (૨) (જૈન મતે)
અજોડ વિ. જેની જોડ ન હોય એવું; અદ્વિતીય અજોણાં ન.બ.વ. ન જોવાનું વ્રત (૨) શત્રુતા [(,૧) અજ્જુ ન. (સં. ઋજુ, પ્રા. ઉજ્જી) હ્રસ્વદીર્ઘ ‘ઇ’નું ચિહ્ન અજ્જીકા સ્ત્રી. (સં.) વેશ્યા
અજ્ઞ વિ. (સં.) અજાણ (૨) મૂર્ખ
અજ્ઞાત વિ. (સં.) જ્ઞાત નહિ તેવું; અજાણ્યું (૨) ગુપ્ત અજ્ઞાતનામ વિ. (સં.) જેનું નામ જાણવામાં નથી આવ્યું તેવું; ગુમનામ
અજ્ઞાતવાસ પું. (સં.) છૂપા રહેવું તે; ગુપ્તવાસ અજ્ઞાન ન. (સં.) જ્ઞાનનો અભાવ (૨) અવિદ્યા; માયા (૩) વિ. જેને સાન કે સમજ નથી એવું (૪) અભણ (૫) અણસમજું
અજ્ઞાનમૂલક વિ. (સં.) જેના મૂળમાં અજ્ઞાન છે તેવું અજ્ઞાની વિ. (સં.) જ્ઞાનના અભાવવાળું (૨) માયા
(અવિદ્યા)માંબંધાયેલું (૩)સાન-સમજવિનાનું અજ્ઞેય વિ. (સં.) જાણી ન શકાય તેવું; અકળ; ગૂઢ અજ્ઞેયતા સ્ત્રી. (સં.) ગૂઢતા; અકળપણું અજ્ઞેયવાદ પું. (સં.) ઈશ્વર અથવા પરમ તત્ત્વને વિશે
આપણને કાંઈ ખબર નથી (ન પડી શકે) તેવો મત અજ્ઞેયવાદી વિ. (સં.) અજ્ઞેયવાદમાં માનનારું કે તે વાદને
લગતું
અજનબી(-વી) વિ. પરદેશી (૨) અજાણ્યું; અપરિચિત
[અટપટું
અઝાન સ્ત્રી. (અ.) બાંગનો પોકાર; અજાન અઝીઝ વિ. (ફા.) વહાલું; પ્રિય (૨) પું. સ્વજન; સંબંધી અટક સ્ત્રી. નડતર, અડચણ (૨) અવરોધ (૩) મુશ્કેલી (૪)
શંકા; મનનો ખચકો (૫) સંકલ્પ; પ્રતિજ્ઞા (૬) અટકણ અટ(-ડ)ક સ્ત્રી. ગોત્ર, ધંધો કે વતન વગેરે બતાવતું
ઉપનામ; નામ જોડે મૂકવામાં આવતો જ્ઞાતિસૂચક શબ્દ અટકઘડી સ્ત્રી. સમયના સૂક્ષ્મ ભાગ માપવા તાત્કાલિક
બંધ કે ચાલુ કરી શકાય તેવું ઘડિયાળ; ‘સ્ટૉપવૉચ' અટકચાળું વિ. અડપલું કરનારું; તોફાની; ચાંદવું (૨) ન. તોફાન; છેડતી; અડપલું
અટકડી સ્ત્રી. વાધણી; હેડકી; ઘચરકું અટ(-ડ)કણ વિ. એકદમ અટકી જનારું અટ(-2)કણ ન. ટેકો (૨) ઠેસ (૩) ચાંપ અટકણિયું વિ. અટકણ; અડિયલ (૨) ન. દેસ; ચાંપ અટકણું વિ. ચાલતાં ચાલતાં અટકી જવાની ટેવવાળું અટકમટક સ્ત્રી. નખરાં; ચાળા
અટકવું અ.ક્રિ . ગંતિ કે પ્રવૃત્તિ બંધ પડવી; થોભવું; રોકાવું અટકવું અ.ક્રિ. આથડવું; ઘૂમવું
અટકળ સ્ત્રી. (પ્રા. અટ્ટક્કલા) કલ્પના; અનુાન; ધારણા અટકળપચીશી(-સી) સ્ત્રી. અટકળ ઉપર મંડાયેલો ધંધો
કે કામ
અટકળબાજ વિ. કલ્પનાશક્તિવાળું [અટકાવ અટકામણ(-ણી) સ્ત્રી. હ૨કત; અડચણ (૨) રજોદર્શન; અટકાયત સ્ત્રી. અટકાવવું તે; રુકાવટ (૨) અટકમાં-કેદમાં પકડી રાખવું તે
અટકાયતી વિ. અટકમાં કે નજરકેદમાં રાખેલું અટકાયતી સ્ત્રી. હરકત, (૨) નજરકેદ (૩) અવરોધ અટકાવ પું. અટકાવવું કે રોકવું તે (૨) અંતરાય; હરકત (૩) અડકાવ; રજોદર્શન
અટકાવવું સ.ક્રિ. ‘અટકવું’નું પ્રેરક [રમત અટકીમટકી સ્ત્રી. છોકરીઓની એક રમત; સંતાકૂકડીની અટકુંલટકું ન. સહેજ આંટો; (જોડાજોડ) ફેરો (૨) ડોકિયું; છૂપી નજર
અટકો પું. તાંબાનો હલકો સિક્કો; કાવડિયું અટકો પું. ઉદ્ધતાઈ; ઉશૃંખલતા
અટકોમટકો પું. અચકામચકો; (સ્ત્રીઓનો) લહેકો; લટકો અટણ(-ન) ન. ભ્રમણ; પ્રવાસ (૨) રખડપાટ અટણી સ્ત્રી. ધનુષ્યને દોરી ચઢાવવા કરાતો કાપવાળો છેડાનો ભાગ (૨) વાંસની ચીપોનો પડદો; ટટ્ટી અટન સ્ત્રી. (સં.) જુઓં ‘અટણ’ અનિ(-ની) સ્ત્રી. (સં.) જુઓ ‘અટણી’ અટપટિયું વિ. અટપટું [(૨) અઘરું; કઠણ અટપટું વિ. ગૂંચવણ ભરેલું; આડુંઅવળું; આંટીઘૂંટીવાળું

Page #27

અટલ(-ળ))
૧ ૭
| અકા-કા, કુચા, ચા)વોશ-સ) અટલ વિ. (સં.) (-ળ) ટળે નહિ તેવું; સનાતન, નિત્ય અઠમ ડું. જુઓ “અક્રમ અટવાણ સ્ત્રી, દોરડા વગેરેમાં વસ્તુનું ભરાવું તે અઠાઈ સ્ત્રી, જુઓ “અઠ્ઠાઈ અટવામણ સ્ત્રી. અટવાવું તે; ગૂંચવણ (૨) રખડામણ; અઠાણ વિ. (૨) ૫. જુઓ “અઢાણ' અથડામણ (૩) મૂંઝવણ
અટ્ઠાબંધ વિ. જુઓ ‘અQાબંધ અટવાવું અ.કિ. રખડવું (૨) અટવાયુંઃ ગૂંચવાવું; પગમાં અઠવન વિ. (૨) પુ. જુઓ “અઠ્ઠાવન ભરાવું (૩) મૂંઝાવું; કાયર થવું
અઠા(-યા)વીસ વિ. (૨) ૫. જુઓ “અઢાવીસ” અટવિ(-વી) સ્ત્રી. (સં.) જંગલ અરય; વન અઠાશિયાં ન.બ.વ. જુઓ ‘અડ્ડાશિયા અટવું અ.ક્રિ. (સં. અટતિ) રખડવું
અઠાં ન.બ.વ. જુઓ “અ” અટળ વિ. જુઓ ‘અદલ’
અઠું ન, જુઓ ‘અä' અટંક(-કી, કું) વિ. ટેકીલું કિ.વિ. તદન; સાવ અઠો પુ. જુઓ “અઢો” અટંગ વિ. (સં. અ. - ટંગ = ટાંગો) પાંગળું, લંગડું (૨) અઠ(-હૂક્યો)તેર વિ. (૨) ૫. જુઓ ‘અઠ્ઠોતેર અટા સ્ત્રી, (સં.) (સંન્યાસી પેઠે) રખડવું, ભમવું તે (૨) અઠ્યાવીસ વિ. (૨) ૫. જુઓ ‘અઠ્યાવીસ' ક્રિ.વિ. આડુંઅવળું
અટક્યાશી-સી) વિ. (૨) ૫. જુઓ “અયાશી અટા સ્ત્રી. અગાશી (૨) મેડી
અઠ્યોતેર વિ. (૨) ૫. જુઓ “અયોતેર અટાટ વિ. ખડખડાટ હાસ્યવાળું
અઠવાડિક વિ. દર અઠવાડિયે થતું (૨) ન. દર અઠવાડિયે અટાટ પું. ભાર; બોજ (૨) રખડપાટ (૩) વિ. નકામું; નીકળતું પત્ર; સાપ્તાહિક
નિસ્તેજ (૪) કિ.વિ. અકસ્માત (૫) ગેરવાજબી રીતે અઠવાડિયું ન. આઠ દિવસનો ગાળો (સોમ કે રવિને ફરી અટાણે ક્રિ.વિ. આ ટાણે; આ વખતે; હમણાં
વાર ગણીને આઠ વારનો ગાળો); સપ્તાહ અટપટા પુ.બ.વ. રંગબેરંગી લાંબાપહોળા લીટા; ચટાપટા અઠવાડું ન. એક હાથના માપનો ગજ (૨) દોરડાને વળ
(૨) (લાકડીકે હથિયાર વીંઝતાં થતા) આડાઅવળા પટા દેવાનો લાકડાનો કકડો કે ફરકડી અટામણ ન. રોટલી વણવા જોઈતો કોરો લોટ (૨) શાક, અઠવાવું અ.ક્રિ. અટવાઈ પડવું; સપડાવું [પહોચેલું
કઠોળ, કઢી વગેરેમાં તેને ઘટ્ટ કરવા વપરાતો લોટ અઠંગ વિ. (સં. અષ્ટાંગ, પ્રા. અઠંગ) પાકું; ઉસ્તાદ; અટારિયું ન. તાર્ક; હાટિયું
રિવેશ અહિં(-ઠી)ગણ ન. ટેકો; ટેકણ (૨) તકિયો અટારી(લિ,-લી) સ્ત્રી (સં. અટ્ટાલિકા) ઝરૂખો; છજું, અહિં(-ઠી)ગવું સક્રિ. ટેકો દેવો; અઢેલવું અટારો(-લો) ૫. ઉચાળો; (જૂનો ભાંગ્યાતૂટ્યો) ઘરવાપરો અહિં(-ઠી)નું વિ. જક્કી; હઠીલું (૨) જાડું અટાલી સ્ત્રી, જુઓ “અટારી’
અઠીક વિ. અસ્વસ્થ, બેચેન (૨) ગેરવાજબી અટાલો છું. જુઓ “અટારો
અઠીંગણ ન. જુઓ “અઠિંગણ' અટાવું અ.ક્રિ. (સં. અતિ) અટવાવું; પિલાવું; છૂંદાવું અઠીંગવું સ.ઉ. જુઓ “અહિંગવું
(૨) કદર ન થાય એવી રીતે વટાવું કે વપરાવું અઠીંગુ વિ. જુઓ “અહિંગું અટાળી સ્ત્રી, જુઓ “અટારી'
અઠે ક્રિ.વિ. (સં. અત્ર) અહીં અટી વિ. (સં. અતિ) (સંન્યાસીની જેમ) ફરતો રહેનાર અટ્ટ(-)મ પુ. (સં. અષ્ટમ, પ્રા. અઠમ) એકસાથે આઠ અટી સ્ત્રી. મોહરમમાં હાથને વીંટાતી રંગીન દોરી ટંક નહિ ખાવાનું (જૈન) વ્રત અટૂલું વિ. એકલવાયું; સાથ વિનાનું
અટ્ટા(-ટ્ટા)ઈસ્ત્રી. (સં. અષ્ટાહિકા, પ્રા.અહિ) આઠ અટેકણ ન. જુઓ “અટ(-2)કણ
દિવસ ચાલતી ધાર્મિક પ્રવૃત્તિ; (જૈન) (૨) આઠ ઉપવાસ અરણ ન. અટેરવાનું સાધન; ફાળકો
અછા(-ટ્ટા)ણ વિ. (સં. અષ્ટાનવતિ, અઠણ લઈ) નેવું અટેરવું કિ. (સં. અટ્ટ + કર) (ફાળકાથી કે હાથથી વત્તા આઠ (૨) ૫. અઠ્ઠાણુનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૯૮'
ગૂંચળી કરીને) સૂતર ઉતારવું (૨) આંગળી ચીંધીને અા(-ટ્ટા)બંધ વિ. સોગટની રમતમાં અઠ્ઠા ઉપરની બતાવવું (૩) હાથથી ગૂંચળી બનાવવી
સોગટી ન મરાય તેવી શરતવાળું અટોપ સ્ત્રી, અટોપવું તે; ઉકેલ
અટ્ટા(-ટ્ટા)વન વિ. (સં. અષ્ટાપંચાલતું. પ્રા.અઠવના) અટોપવું સક્રિ. આટોપવું; સંકેલવું; પૂરું કરવું; બંધ કરવું પચાસ વત્તા આઠ (૨) . અઠ્ઠાવનનો આંકડો કે અટ્ટ વિ. (સં.) મોટા અવાજવાળું (૨) પં. અટારી સંખ્યા; “૫૮' અટ્ટલ વિ. પ્રવીણ; અઠંગ; પાકું (૨) અટળ (૩) અદલ’ અટ્ટા(-ટ્ટા, ચા, યા)વીશ(-સ) વિ. સં. અષ્ટાવિંશતિ, ' વાજબી; પૂર; ખરું (તોલ)
પ્રા, અઠ્ઠાવીસઈ, અઠ્ઠાવીસ) વીસ વત્તા આઠ (૨) અટ્ટહાસ પું. (-સ્ય) ન. (સં.) ખડખડાટ હસવું તે છે. અઠ્ઠાવીસનો આંકડો કે સંખ્યા: ‘૨૮'

Page #28

અઠ્ઠા-દ્વા)વીસા) ૧ ૧
[ અડવું અછા(-)વીસા મું. અઠ્યાવીસનો એકથી દસ સુધીનો ઘાણ (૨) ખૂબ માર પડ્યાથી હાડકાંપાંસળાં નરમ ઘડિયો-પાડો
[ઘરેણું; તોડા: કલ્લાં થઈ જવાં તે (૩) છેક જ થાકી જવું તે મીઠાઈ અટ્ટા(-)શિ(-સિ)માં ન.બ.વ. સ્ત્રીઓના પગનું એક અડદિયા પુ.બ.વ. અડદ (૨) અડદના લોટનું વસાણુંઅછાં(-ઢ) ન.બ.વ. (સં. અષ્ટક) આઠના ઘડિયા અડદિયું વિ. અડદનું બનેલું કે તેના રંગનું (૨) ન. એડદનું અટ્ટ(ૐ) ન. આઠનો ઘડિયો-પાડો
એક વસાણું
એક કઠણ પથ્થર અો(હો) . (સં. અષ્ટક, પ્રા. અઠઅ) આઠની અડદિયોપથ્થ(નૃત્ય) ૫. અડદના જેવા ડાઘા કે છાંટવાળો સંખ્યાનો પાસો કે ગંજીફાનું પતું (૨) બાજીના દરેક અડ(-૨)ધ વિ. (સં. અધ) અડધું છેડે હોય છે તે ત્રણ ખાનાં
અડ(-૨)ધાં ન.બ.વ. અરધાંના ઘડિયા-પાડા અકો(-કો, લ્યો, યો)તેર વિ. (સં. અષ્ટસખતિ) ઇઠ્યોતેર અડ(-૨)દિયું ન. અડધું માપ (૨) અર્ધો કે નાનો ચૂડો
(૨) ૫. ઇકાતરનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૭૮' (૩) વચલા વાળનો નળો; પવાલી (૪) થોડા ડબાની અયા(-ક્યા)વીસ વિ. અઠ્ઠાવીશ (૨) પં. અઠ્ઠાવીસનો અને લાંબે ન જતી લોકલગાડી (૫) પાવતી: બિલ આંકડો કે સંખ્યા ૨૮
વગરનું અધું પાસિયું જે પાસે રહે છે; “કાઉન્ટરઅયા(-યા)શી(-સી) વિ. (સં. અશીતિ, અઠાસી,
ફોઇલ'
સિક્કો અઠસીઇ) ઈક્વાસી એંશી વત્તા આઠ (૨) પું. અડ(-૨)ધી સ્ત્રી, પાઈ નામે ઓળખાતો તાંબાનો જૂનો અઠ્યાસીનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૮૮’
અડ(-૨)ધું વિ. અડધ ભાગનું; અર્ધ અક્યો(-યો)તેર વિ. સં.અષ્ટાસપ્તતિ, પ્રા. અઠહત્તરિ) અડ(-૨)ધુંપડ(-૨)ધું વિ. લગભગ અડધું; થોડુંઘણું
અઠ્ઠોતેર; ઇઠ્યોતેર (૨) પું. અઠ્યોતેરનો આંક કે અડ(-૨)ધો પુ. અર્થે રૂપિયો; જૂનો આઠ આનાનો સિક્કો, સંખ્યા; ‘૭૮'
આઠ આની; નવા પચાસ પૈસાનો સિક્કો (૨) અડ સ્ત્રી. અડચણ (૨) હઠ (૩) આડાઈ
હરખઘેલો અડ સ્ત્રી. અડકીને હોવાની સ્થિતિ
અડ(-૨)ધોઅડ(-૨)ધ વિ. બરાબર અડધું અડક સ્ત્રી, જુઓ ‘અટક
અડ(-૨)ધોજી પું. જૂનો અર્થો પૈસો, અધેલો અડકણ સ્ત્રી.ન. જુઓ ‘અટકણ”
અડ(ડી)નું વિ. નજીકનું (જેમ કે, અડનું સગું) (૨) અડકવું સક્રિ. અવું; સ્પર્શ કરવો (૨) અ.કિ. વચ્ચે આવું મુશ્કેલ; અડચણવાળું (જેમ કે, અડનું ટાણું)
આવવું (જેમ કે, કંઈ અડકવાથી બારણું ન વસાવું) અડપ સ્ત્રી. ધીરજ (૨) ખંત (૩) આગ્રહ ડિતી અડકાવવું સક્રિ. “અડકવુંનું પ્રેરક
અડપલું વિ. તોફાની, ચાંદવું (૨) ન. અટકચાળું; તોફાન; અડકાવ છું. અટકાવ; રદર્શન વિાસવું અડપવું અદ્રિ, અડ્યા-મંડ્યા રહેવું; વળગ્યા રહેવું અડકાવવું સક્રિ. (દ. અ = આડું; બાધક) બંધ કરવું; અડેફ-કે,-ફો) સ્ત્રી. ઝપટ; સપાટો; અથડામણ; આફત અડકાવું અ.કિ (સ્ત્રીનું) અભડાવું (૨) બંધ થવું; વસાવું અડફાઉ વિ. અલફાઉં; નકામું, ફાલતુ અડકોદડકો . બાળકોની એક રમત
અડફે (-કો)ટ સ્ત્રી. જુઓ “અડફટ' અડખેપડખે ના. આસપાસ; આજુબાજુ
અડબ(-)ડિયું ન, લથડિયું; ચકરી અડગ વિ. ડગે નહિ એવું: મક્કમ
અડબંગ વિ. કહીએ કંઈ તો કરે કંઈ એવું (૨) ભય, ફિકર અડઘોદ-૫, -મ)ડઘો પુ. બેસતું વર્ષે વહેલી સવારે કે વિચાર રાખ્યા વિના કામ કરનારું; નાદાન (૩)
કચરાથી ભરેલું હાંલ્લે ચકલે જઈ ફોડે છે તે (૨) મૂર્ખ, અવિચારી (૪) વાવ્યા વિના ઊગેલું (૫)
વાંકની જવાબદારી; ઠપકાનો ભાર અડકાવ વ્યભિચારથી જન્મેલું (સંતાન) અડચણ સ્ત્રી. ખલ; હરકત; વાંધો (૨) મુશ્કેલી (૩) અડબાઉ વિ. વાવ્યા વિના ઉગનારું અડછતું વિ. અડધું પડધું જાણવામાં આવેલું
અડબોત, અડબૂટ-બો)થ વિ. અડબંગ (૨) સ્ત્રી. ધોલ; ! અડણ ન. ઢોરના જે અવયવમાં દૂધ ભરાય છે તે; બાવલું થાપટ (આડા હાથની) અડતાલી(-ળી)(-સ) વિ. (સં. અષ્ટચત્વાશિત, પ્રા. અડવડવું અ.કિ. લથડવું (૨) આમતેમ રડવું
અઠતાલીસ) ચાળીસ વત્તા આઠ (૨) પં. અડવડિયું ન. જુઓ “અડબડિયું પિગરખાં વગરનું અડતાળીસનો આંક કે સંખ્યા; ‘૮'
અડવાણું વિ. (સં. અનુપાન, પ્રા. અણોવાહણઅ) અડવું; અડતાળો પં. વિક્રમ સંવત ૧૯૪૮માં પડેલો મોટો દુકાળ અડવાળવું સ.જિ. મિશ્રણ કરવું (૨) બગાડવું અડદ પુ.બ.વ. (દ. ઉડિદ, પ્રા. ઉડિદ) મગના દાણા જેવા અડવું વિ. (સં. અનુપાન, પ્રા. અણોવાહણ) કાળા દાણાનું એક કદાળ
શોભારહિત; શણગાર વિનાનું (૨) અડવાણું; અડદાવો(-ળો) પૃ. દાયાથી નરમ થઈ જવું તે; ભેચો; ઉઘાડપગું (૩) સુરુચિ બારનુંબેહૂદું, કઢંગું

Page #29

અડવું]
૧ ૨
અડવું સ.ક્રિ. અડકવું; સ્પર્શવું (૨) નડવું; વચ્ચે આવવું; રોકાવું (૩) ઘસાવું પડવું; ખાધ-નુકસાન લાગવું (૪) અ.ક્રિ. લગોલગ થવું (૫) (ઘોડાએ) અટકવું અડવો છું. અવહેવારુ-ભોટ માણસ; અડબંગ માણસ (૨) ભવાઈમાં આવતા વાણિયાનું પાત્ર અડસટ્ટો પું. અંદાજ; શુમાર; અનુમાન અડસઠ વિ. (સં. અષ્ટષ્ટિ, અડસટ્ન) સાઠ વત્તા આઠ (૨) પું. અડસઠનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૬૮ અડસર સ્ત્રી. મોભ (આડસર); પાટડો અડંગો છું. ધામો (૨) કુસ્તીનો એક દાવ અડંબી સ્ત્રી. મગરૂરી; તોર (૨) આડંબર (૩) હઠ અડા સ્ત્રી. સ્પર્શ
અડાઅડી સ્ત્રી. અડવા ન અડવાના વિવેકનો અભાવ (૨) કટોકટી (૩) નજીક હોવું તે (૪) સંયો. જોડાજોડ; બરોબર અડકીનેઅડીને
અડાઉ વિ. વગર વાળ્યે ઊગેલ; અડબાઉ અડાકડી સ્ત્રી. અકડાઅકડી; ચડસાચડસી; કટોકટી અડાડવું સ.ક્રિ. ‘અડવું’નું પ્રેરક; અડકાવવું (૨) ભેગું ઉમેરવું; ઘુસાડવું
અડાણિયું વિ. ગીરો મૂકેલું; ઘરેણિયું; અડાણું
અડાણું વિ. ગીરો મૂકેલું
અડાણો છું. સંગીતનો એક રાગ [ખોડખાંપણ વગરનું અડાબીડ વિ. ભય ઉપજાવે તેવું મોટું, જબરું, ઘોર (૨) અડામી સ્ત્રી. ભીંત સાથે જડેલી ફડેતાળ; પાટિયાંની ભીંત અડાયું ન. પડ્યું પડ્યું સુકાઈ ગયેલ ગાયભેંસના છાણનું પોચકું; અડિયું
અડાલી સ્ત્રી. લાકડાની થાળી - કથરોટ અડાવવું સક્રિ. ‘અડવું'નું પ્રેરક; ગપ મારવી (૨) જૂઠું કહેવું; ઓઠવવું (૩) ખૂબ ખાવું (૪) ઘુસાડવું (૫) ધમકાવવું; વઢવું
અડાસે સંયો. નજીક; પડખે; પાસે અડાળપડાળ ન. મોભની બંને બાજુનો ઢાળ અડાળી સ્ત્રી. (સં. અટ્ટાલિકા) એક જ ભીંતવાળી છૂટી ઓસરી; પડાળી (૨) (સૌ.) રકાબી કે નાની થાળી યા તાસક જેવું પાત્ર
અડાળીપડાળી સ્ત્રી. આગળ-પાછળની અડાળી અડિયલ વિ. અડી બેસવાના કે અડી જવાના સ્વભાવનુંહઠીલું (૨) ઘુસણિયું
અડિયું ન. સોનીનું ભાત પાડવાનું એક ઓજાર અડિયું જુઓ ‘અડાયું’
અડિંગો અડંગો; ધામો, અડ્ડો અડિં(-ડી,-હિં,-દી)ટ જુઓ ‘અડીંટ’ અડી સ્ત્રી. સોનીનું ભાત પાડવાનું એક ઓજાર અડી સ્રિ. જિદ્દ; હઠ
અણ
સમય
અડીઓપટી સ્ત્રી. અડચણ; ભીડ; આપત્તિ (૨) કટોકટીનો [અડી-ઓપટી ખમી શકે એવું અડીખમ વિ. શૂરવીર; ખમે તેવું; ખમતીધર; ખડતલ (૨) અડીજડીને ક્રિ.વિ. મંડ્યા-મચ્યા રહીને; ખંતથી અડીનું વિ. જુઓ ‘અડનું’ અડીવેળા સ્ત્રી. કટોકટી-ભીડનો સમય અડીં(-દિ,-દી)ટ વિ. દીંટા વગરનું અડુ(-ડે)ડાટ ક્રિ.વિ. તડામાર કરીને; હડેડાટ
અડૂકદડૂક ક્રિ.વિ. ઘડીમાં અહીં ને ઘડીમાં તહીં; બંને પક્ષોમાં આવજા કરતું
અડૂકદડૂકિયું વિ. બંને પક્ષમાં હોય તેવું (૨) અસ્થિર અડેડાટ ક્રિ.વિ. જુઓ ‘અડુડાટ’
અડો છું. ગાડાનું આગલું ટેકણ; હડો; ઊંટડો અડો પું. અડ્ડો; ધામો
અડોઅડ ક્રિ.વિ. બરોબર અડીને; લગોલગ
અડોલ વિ. ન ડોલતું (૨) અચળ; સ્થિર [નો કટકો અડોલી સ્ત્રી. રાશને છેડે ભેરવવામાં આવતો નાનો લાડકાઅડોલું વિ. શણગાર વિનાનું; અડવું અડોલું ન. અડોલી; માંકડી અડોશપડોશ પું. આડોશપાડોશ
અડોશીપડોશી ન. આડોશીપાડોશી; આડોશપાડોશમાં રહેનારાં તે [વિ. નકામું અડોળ-કાટલું ન. કશા ડોળ(ધાટ) વિનાનો પથરો (૨) અડ્ડો પું. (હિં. અડ્ડા) અખાડો; બેઠક (૨) એકઠા મળવાની
કે પડ્યા રહેવાની અખાડા જેવી જગ્યા (૩) વ્યાપક અસર કે પ્રભાવ
અડ્યું વિ. કર્યા વિનાનું; પડી રહેલું (૨) અગત્યનું અઢક વિ. ઢાંક્યા વિનાનું; ખુલ્લું અઢળક વિ. પુષ્કળ; અતિશય
અઢાર વિ. (સં. અષ્ટાદશ, અઢારહ) દસ વત્તા આઠ (૨) પું. અઢારનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૧૮’ અઢારેઆલમ સ્ત્રી. બધી વર્ણો કે જાતિઓ અઢારાં ન.બ.વ. અઢારનો પાડો કે ઘડિયો અઢાવવું સ.ક્રિ. ઢોરને ચરવા મોકલવાં અઢિયાં ન.બ.વ. અઢીની સંખ્યાના આંકના ઘડિયા-પાડા અઢિયું ન. (સં. અર્ધતૃતીય) અઢીની સંખ્યા (૨) અઢીનો
ઘડિયો [(૨) પું. અઢીનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૨’ અઢી વિ. (સં. અર્થતૃતીય, પ્રા. અઢાઇય) બે વત્તા અર્ધું અઢીકો પું. ઢબુ; જૂનો બેવડિયો પૈસો અઢીપણું વિ. બહુ રખડતું-રઝળતું અઢી શેરી સ્ત્રી. અઢી શેર વજનનું કાટલું-તોલ અઢીહ()થ્થું વિ. અઢી હાથનું; ગટ્ટુ (૨) ગઠિયું; પાકું અઢેલવું સ.ક્રિ. ટેકો દેવો [(જેમ કે, અણરાગ) અણ પૂર્વ. (સં. અન્) નકાર અને નિષેધવાચક પૂર્વગ

Page #30

અણ ૧ 3
[અણુ અણ પ્ર. (સં. આની) પુંલ્લિંગનું સ્ત્રીલિંગ બનાવતો તદ્ધિત અણપૂછ્યું વિ. ન પૂછેલું; અપૂજ નિ બનવું તે
પ્રત્યય (ઉદા. “મોચી” ઉપરથી “મોચણ') અણબનાવ છું. બનાવ (મેળ) નહિ તે; કજિયો; પરસ્પર અણ પ્ર. (સં. અનુ) ક્રિયાપદ ઉપરથી સંજ્ઞા બનાવતો કૃત અણમણું(-નું) વિ. સં. ઉન્મનમન વિનાનું; ઉદાસ પ્રત્યય (ઉદા. હરણ; મરણ)
(૨) નાખુશ અણઆવડ(સ્વતી સ્ત્રી. ન આવડવું તે; આવડતનો અભાવ અણમાનીતું વિ. માનીતું નહિ એવું; અળખામણું; દવલું અણકી સ્ત્રી. રમતમાં કરવામાં આવતા વાંધા-વચકા; અણમૂલ વિ. અમૂલ્ય; બહુમૂલ્ય અણચ, અણચી, અંચઈ
અણમૂલવ્યું વિ. જેની મુલવણી-કિંમત થઈ નથી તેવું અણકૂટ(-કોટ) મું, દેવ આગળ ધરાતો વિવિધ ખાદ્ય અણવટ પુ. સ્ત્રીનું પગના અંગૂઠાનું ઘરેણું - વાનીઓનો સમૂહ; અન્નકૂટ
અણવણ વિ. શણગાર વગરનું; અડવું (૨) બેહૂદું, કઢંગું અણખ સ્ત્રી. ઈષ; અદેખાઈ
(૩) સુરુચિ બહારનું (૪) ઉઘાડપગું અણખત(-લ) સ્ત્રી. અણગમો (૨) ઈર્ષા (૩) કંટાળો અણવર પું. (સં. અનુ-વર, પ્રા. અણુવર) પહેલી વાર અણખપતું વિ. વાપરવામાં કામ ન લાગે તેવું
સાસરે જતાં વર અથવા કન્યાની તહેનાતમાં મોકલાતો અણખીલ્ય વિ. ન ખીલેલું; અવિકસિત
સોબતી કે સગો (૨) વરની સાથેનો કોઈ એકાએક અવગણ(-૨યું) વિ. ગણી ન શકાય એવું; અગણિત પરણે તે અણગમતું વિ. નાપસંદ; અપ્રિય
અણવાણું વિ. અડવાણું; અડવું (૨) ઉઘાડપગું અગણમો છું. નાપસંદગી (૨) કંટાળો
અણવિકસિત વિ. વિકાસ ન પામ્યું હોય તેવું; ન ખીલેલું અણગળ(-ળ્યું) વિ. ગાળ્યા વગરનું
અણવર્લ્ડ વિ. વીંધ્યા વગરનું (૨) નહિ નાથુલું (૩) ખસી અણગાર વિ. (સં. અનગાર) ઘરબાર વગરનું (૨) રખડતું કર્યા વગરનું અણઘટતું વિ. અઘટિત; અઘટતું
અણસમજ, ૦ણ સ્ત્રી. સમજનો અભાવ અણઘડ વિ. ઘડાયા-કેળવાયા વગરનું
અણસમજું(-જણું) વિ. સમજ વગરનું સૂિક્ષ્મ અસર અણચવ્યું વિ. ચાવ્યા વિનાનું (૨) ચાખ્યા વિનાનું અણસાર . (સં. અનુસાર) મળતાપણાનો અંશ (૨) અણચાલ્ય(-લતે) ક્રિ.વિ. નાછૂટકે; નિરુપાયે
અણસાર(-રો) . (સં. અનુસાર, પ્રા. અણુસાર) ઈશારો; અણચિયું વિ. અણચી કરતું (૨) કચ કરનારું
સંકેત (૨) ગણસારો અણચિંતવ્યું, અણચિતું-ત્ય) વિ. નહિ ચિતવેલું; નહિ અણહતું વિ. અસ્તિત્વ વગરનું (૨) અજુગતું
કરવા ધારેલું એવું (૨) ઓચિંતું; અણધાર્યું અણહોણું વિ. નહિ હોનારું; ન થનારું અણચી સ્ત્રી. અણકી, અંચઈ
નાખુશી અણાવવું સક્રિ. “આણવું'નું પ્રેરક લવાવવું અણછ સ્ત્રી. (સં. અનિચ્છા, પ્રા. અણિચ્છા) નામરજી; અણિ(Cણી) સ્ત્રી. (સં. અનીક;પ્રા. અણિય)વસ્તુનોઝીણો અણછ સ્ત્રી. (સં. અનીલા, પ્રા. અણખ) ખો; ટેવ ભોંકાય એવો છેડો (૨) ટોચ; શિખર (૩) અવધિ; અંત અણછડ વિ. છડીને ફોતરી ન કાઢી હોય તેવું
(૪) કટોકટીનીવેળા-સમય
અણિયાળું અણછતું વિ. છતું ઉઘાડું) નહિ એવું; છૂપું (૨) ગુપ્ત અણિત-ણી)દાર વિ. અણી(ભોંકાય એવી ધાર)વાળું; અણછાજતું વિ. અયોગ્ય; અણઘટતું (૨) શરમજનક અણિમા સ્ત્રી. (સં.) યોગની એક સિદ્ધિ; ગમે તેટલું સૂક્ષ્મ અણછિયું ન. છણકો; તિરસ્કાર
સ્વરૂપ ધારણ કરવાની શક્તિ અણછીપી વિ., સ્ત્રી. છીપ્યા વગરની
અણિયાળું વિ. જુઓ “અણીદાર' નીચેની આડી અણછો, વણછો છું. (સં. અન્ય- છાયા) પાકને ઢાંકી દઈ અણિયું ન. હોલ્ડરની ટાંક, અણી (૨) ગાડાની પીંજણી તે નુકસાન કરે એવો છાંયો [જાણ-સમજનો અભાવ અણિયેલ વિ. જુઓ “અણિયાળું' અણજાણ વિ. જેને જાણ નથી તેવું (૨) સ્ત્રી. અજ્ઞાન; અણિ(-ણી)શુદ્ધ વિ. સાવ અખંડિત (૨) સંપૂર્ણ દોષરહિત અણટેવાયેલું વિ. મહાવરા વિનાનું, નવુંસવું
અણી સ્ત્રી, જુઓ “અણિ'' અણતોલ વિ. તોલ્યા વગરનું (૨) અતુલ્ય
અણી પ્ર. (સં. અન્) ક્રિયાપદ પરથી નામ બનાવતો કૃત અણદીઠ(હું) વિ. દીઠેલું નહિ તેવું
પ્રત્યય. જેમ કે, “કાપવું' પરથી કાપણી અણધાર્યું વિ. અણચિંતવ્યું; ઓચિતું
અણીદાર વિ. જુઓ “અણિદાર” અણનમ વિ. નમે નહિ એવુંનિનામી; ઠાઠડી (૪) ન. બ્રહ્મ અણીશુદ્ધ વિ. જુઓ ‘અણિશુદ્ધ’ અણનામી વિ. નામ વગરનું (૨) અપ્રસિદ્ધ (૩) સ્ત્રી. અણુ વિ. (સં.) જરા જેટલું; અતિ સૂક્ષ્મ (૨) પં. (સમયનો અણપઢ વિ. અભણ
કે કદનો કે કોઈ પદાર્થનો) નાનામાં નાનો ભાગ, . અણપતીજ સ્ત્રી, અવિશ્વાસ
પરમાણુ (૩) પદાર્થનો તેના ગુણધર્મ જાળવી રાખીને

Page #31

અણુજી
થઈ શકે તેવો નાનામાં નાનો ભાગ, એકમ;
“મોલેક્યુલ' (૪) એક જાતનું ધાન્ય; કાંગ અણુઉર્જા સ્ત્રી. પરમાણુશક્તિ અણુક વિ. (સં.) અતિશય નાનું (૨) પુ. પરમાણુ અણુતમ વિ. (સં.) અત્યતં બારીક અણુતા સ્ત્રી. (સં.) અત્યંત સૂક્ષ્મતા અણુ-પરમાણુ (ન.બ.વ.) પદાર્થનો સૂક્ષ્માતિસૂક્ષ્મ ભાગ અણુબૉમ્બ પું. પરમાણુને તોડવાની વૈજ્ઞાનિક યુક્તિ
વાપરીને તૈયાર થતો ભારે વિનાશક બોમ્બ અણુમાત્ર વિ., ક્રિ.વિ. બિલકુલ થોડું અણુયુગ પું. (સં.) અણુની શોધથી ઓળખાતો કાળ કે
જમાનો-યુગ [બનેલો છે એ પ્રકારનો સિદ્ધાંત અણુવાદ પું. (સં.) પરમાણુવાદ; પદાર્થ માત્ર અણુઓનો અણુવિજ્ઞાન ન. અણુ વિશેનું વિજ્ઞાન અણુવ્રત ન. (સં.) (ગૃહસ્થોનું) નાનું-સુગમ વ્રત
(મહાવ્રતથી ઊલટું) શિક્તિ કે બળ; અણુઉર્જા અણુશક્તિ (સ્ત્રી.) અણુ-પરમાણુને ભેદવાથી જનમતી અણું પ્ર. (સં. અન) ક્રિયાપદ પરથી સંજ્ઞા બનાવતો કૃત
પ્રત્યય, જેમ કે, “ગળવું' ઉપરથી “ગળણું અP(-ણો)જો . (સં. અનુઘોગ, પ્રા. અણુઓ)
કારીગરોનો રજાનો દિવસ; પાખી અતએ સંયો. (સં.) તેથી જ; એટલા માટે અતટ વિ. (સં.) કિનારા વગરનું (૨) સીમા વગરનું અતડું વિ. ભળી જાય નહિ એવું (૨) તોછડું; વરવું અતનુ વિ. (સં.) અશરીર; નિરાકાર (૨) પું. અનંગ; - કામદેવ (૩) અવ્યક્ત ઈશ્વર શિાંતિવાળું અતપ્ત વિ. (સં.) નહિ તપેલું, ગરમ ન હોય તેવું (૨) અતમી વિ.તમા (પરવા)વગરનું; બેદરકાર (૨) શેખીખોર અતરડી સ્ત્રી, નાની કાનસ અતરડો છું. મોટી કાનસ અતરલ વિ. (સં.) તરલ નહિ એવું; અચંચળ અતરંગ વિ. (સં.) તરંગ કે મોજાં વગરનું; શાંત અતરાપ(-પુ) વિ. ત્રાહિત; અજાણ્યું; પરાયું અતર્ક વિ. (સં.) ન્યાયવિરુદ્ધનું (૨) ૫. ખોટો તર્ક અતર્થ વિ. (સં.) તર્ક-કલ્પનામાં ન આવે એવું અતલ(-ળ) વિ. તળિયા વગરનું; ઊંડું (૨) ન, સાત
પાતાળમાંનું એક અલગ,(૦નું) વિ. છેક નજીકનું (સગું) અતલસ સ્ત્રી. (અ.) એક પ્રકારનું રેશમી કાપડ અતલસી વિ. અતલસનું બનાવેલું; અતલસનું અતવખ(૫) ન. અતિવિષા; એક વનસ્પતિ અતસિ(સી) સ્ત્રી. (સં.) અળસી (૨) શણના છોડ અતળ વિ. જુઓ “અતલ અતળી વિ. (સં. અતુલિત) અતુલ: અનુપમ
[અતિપરિચય અતળીબળ વિ. જેના બળની કોઈ સાથે તુલના-સરખામણી
ન થઈ શકે તેવું તેિવું (૨) વિશાળ; મોટું અતળીબાણ વિ. જેનાં બાણની સરખામણી ન થઈ શકે અતંગ વિ. સનહિ તેવું; ઢીલું (૨) અંકુશ વિનાનું અતંત્ર વિ. (સં.) તાર વગરનું (વાઘ) (૨) નિરકુંશ (૩)
તંત્ર વગરનું; અવ્યવસ્થિત, અતંત્રતા સ્ત્રી. અવ્યવસ્થા; અંધાધૂંધી અતંદ્ર(-દ્રિત) વિ. (સં.) તંદ્રારહિત, (૨) સાવધ; જાગ્રત અતઃ સંયો. (સં.) તેથી કરીને (૨) અહીંથી (૩) આજથી અતઃપર સંયો. (સં.) હવે પછી; આગળ અતાઈ વિ. વગર ગુરુએ ભણેલો-બાહોશ ગવૈયો) અતાગ વિ. તાગ વગરનું; બહુ જ ઊંડું અતાલીક . (તુ.) શિષ્ટાચાર શીખવનાર શિક્ષક, ગુરુ અતાત્વિક વિ. (સં.) તત્ત્વ વિનાનું; નિસાર (૨) નિર્બળ અતાર્કિક વિ. (સં.) તર્કથી વિરુદ્ધ, તાર્કિક નહિ એવું અતિ વિ. કિ.વિ. અતિશય; ઘણું અતિશય; હદ પારનું અતિ ઉપ. -થી આગળ જતું એવા અર્થનો ઉપસર્ગ અતિઉપાડ ૫. જમા હોય તેથી વધુ ઉપાડ કરવો તે અતિલ્પના સ્ત્રી. (સં.) અતિશય કે હદ બહારની ન માની
શકાય તેવી કલ્પના અતિકવિ પં. (સં.) ખરાબ કવિતા કરનાર કવિ અતિકાય વિ. મહાકાય; કદાવર અતિક્રમ પું. (સં.) ઓળંગી જવું તે (૨) (કાળનું) પસાર
થઈ જવું તે; ઉલ્લંઘન (૩) ઘસારો[(૨) ઉલ્લંઘન અતિક્રમણ ન. (સં.) અતિક્રમ(ઓળંગી જવું) કરવો તે અતિક્રમનું સ.કિ. અતિક્રમ કરવો (૨) અવિનય બતાવવો અતિક્રાંત વિ. (સં.) ઉલ્લંઘન કરેલું; હદ બહાર ગયેલું અતિગુખ વિ. (સં.) અત્યંત ખાનગી; “ટોપ સીક્રેટ’ અતિચાર પું. (સં.) ઉલ્લંઘન કરવું તે; વ્રતભંગ (૨) હદ
બહારનો આચાર અતિચૂકવણી સ્ત્રી. વધારે રકમ ચૂકવવી તે અતિજ્ઞાન ન. (સં.) વધારે પડતું - નિષ્ફળ જ્ઞાન અતિતૃપ્ત વિ. (સં.) અતિ તૃપ્તિ પામેલું (દ્રાવણ) અતિતૃપ્તિ સ્ત્રી. (સં.) ઊકળબિંદુએ ઓગળેલો દ્રાવ્ય
પદાર્થનું દ્રાવણ કરવા છતાં છૂટો ન પડવાની ઘટના
(૨) ખૂબ ધરાવાપણું (૩) અતિ સંતોષ અતિથિ ૫. (સં.) મહેમાન (૨) અભ્યાગત; ભિક્ષુક અતિથિગ્રહ ન. (સં.) અતિથિને રહેવાની જગા: ઉતારો;
“સર્કિટ હાઉસ' અતિથિભવન ન. જુઓ “અતિથિગૃહ સિત્કાર અતિધિયજ્ઞ ૫. પંચ મહાયજ્ઞોમાંનો એક યજ્ઞ, અતિથિઅતિથિસત્કાર ૫. (સં.) પરોણાગત; મહેમાનગીરી; આતિથ્ય અતિનફો છે. ખૂબ નફો [પડતો પરિચય કે સંબંધ અતિપરિચય છે. (સં.) હદ કે મર્યાદા બહારનો - વધુ

Page #32

અતિપ્રશ્નો
૧ ૫
[ અથકિયું અતિપ્રશ્ન પું. (સં.) અધિકાર કે મર્યાદા બહારનો પ્રશ્ન (૨) અતોલવિ.અતુલ; તુલના વગરનું (૨) તોલવગરનું; ઘણું જ
તર્કની છેવટની હદે જઈને વિચારતો અંતિમ પ્રશ્ન અત્તર ક્રિ.વિ. (સં. અત્ર) અહીં અતિપ્રસંગ કું. (સં.) અતિવ્યાપ્તિ (૨) હદ ઉપરાંતની છૂટ અત્તર ન. (અ. અત્ર) ફૂલ વગેરે સુગંધવાળા પદાર્થનો અતિભૌતિક વિ. (સં.) ભૌતિકથી પર; “મેટાફિઝિકલ' અર્ક
[ફૂલ અતિભૌતિકશાસ્ત્રન. (સં.) અધ્યાત્મવિદ્યા (૨) તત્ત્વમીમાંસા અત્તરગુલાબન.બ.વ. (સન્માનવળા અપાતાં) અત્તર અને અતિમનુષ્ય . (સં.) અલૌકિક પુરુષ; “સુપરમેન અત્તરઘડી ક્રિ.વિ. (સં. અત્ર+ ઘડી) અબઘડી; હમણાં જ અતિમાનવ છું. (સં.) અલૌકિક પુરુષ; “સુપરમેન અત્તરદાનન. (-ની) સ્ત્રી. (અ. ઈત્ર) અત્તર રાખવાનું પાત્ર અતિમાનુષવિ. અલૌકિક; મનુષ્યથી પર-તેના ગજા ઉપરનું અત્તરપગલે ક્રિ.વિ. (સં. અત્ર + પગલું) અત્તરઘડી; અતિયોગ પું. (સં.) હદ ઉપરાંતનો ઉપયોગ
અબઘડી; હમણાં જ અબઘડી; હમણાં જ અતિરથ(-થી) ૫. (સં.) મહાન યોદ્ધો [(૪) ભિન્ન અત્તરસાત કિ.વિ. (સં. અત્ર + અ. સાઅ) અત્તરઘડી; અતિરિક્ત વિ. (સં.) બહુજ (૨) શૂન્ય, ખાલી (૩) શ્રેષ્ઠ અત્તરિયું ન. અત્તરદાની [કે વેચનાર; સરૈયો અતિ(તી)રેકવું. (સં.) અતિશયતા (૨) ચડિયાતાપણું (૩) અરિયો, અત્ત(-ત્તા)રી પું, અત્તરવાળો; અત્તર બનાવનાર
રેલમછેલ[જઈને કરાતો વાદ (૩) અપ્રિય-કઠોરવચન અત્યધિક વિ. ઘણું વધારે; અત્યંત અતિવાદયું. (સં.) બહુબોલવું તે (૨) અંતિમ હદેતકને લઈ અત્યમ્ફ વિ. ખૂબ જ ખાટું અતિવાદીપું. (સં.) અતિવાદ કરનારું
અત્યયપું. (સં.) અતિક્રમનું ઉલ્લંઘન (૨) નાશ; અંત; મરણ અતિવાસ પું. (સં.) શ્રાદ્ધને આગલે દિવસે કરાતો ઉપવાસ અત્યલ્ય વિ. (સં.) અત્યંત થોડું; સાવ નજીવું; સ્વલ્પ અતિવૃષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) હદ બહારની વૃષ્ટિ, ભારે વરસાદ અત્યંત વિ. (સં.) ઘણું જ; હદ બહારનું; અપાર અતિવ્યામિ સ્ત્રી. (સં.) લક્ષ્ય ન હોય એવી વસ્તુનો અત્યાગ્રહ . (સં.) અતિ આગ્રહ; કઠ [જોરજુલમ
સમાવેશ થવો તે (જા) પુિષ્કળતા અત્યાચાર છું. (સં.) અધર્માચરણ (૨) બળાત્કાર; અતિશય વિ. ઘણું જ; ખૂબ (૨) પં. વિશેષતા (૩) અત્યાચારી વિ. અત્યાચાર કરનારું; જુલમી અતિશયોક્તિ સ્ત્રી. (સં.) વધારીને બોલવું તે; અત્યુક્તિ (૨) અત્યાર સ્ત્રી, ચાલુ ઘડી; આ સમય
એનામનો કાવ્યાલંકાર (રોગ (૩) મરડાનો રોગ અત્યારે ક્રિ.વિ. આ ઘડીએ; હમણાં જ અતિ-તી)સાર છું. (સં.) ઝાડાનો રોગ (૨) સંઘરણીનો અત્યાવશ્યકવિ. (સં.) અતિ જરૂરી; ઘણું જરૂરી ખોરાક અતિસૂમ વિ. (સં.) અત્યંત બારીક
અત્યાહાર છું. (સં.) અતિ આહાર; હદ ઉપરાંતનો આહારઅતિસૂકમ કલન ન. (સં.) ઘણી નાની રાશિઓનું ગણિત અયુક્ત વિ. ખૂબ વધારી વધારીને કહેલું (૨) ભારપૂર્વક અતિસુકમ સંખ્યાશાસ્ત્ર ન. (સં.) તદ્દન નાની સંખ્યા, કહેલું સંબંધી ગણિત; “ કેક્યુલસ”
અત્યુક્તિ સ્ત્રી. (સં.) વધારીને બોલવું તે; અતિશયોક્તિ અતીત વિ. (સં.) –ને વટાવી ગયેલું (૨) ગત; વીતેલું અત્યુત્તમ વિ. (સં.) અતિ ઉત્તમ, શ્રેષ્ઠ અતીત ૫. અભ્યાગત; પરોણો; મહેમાન ઝિંખના અત્ર ક્રિ.વિ. (સં.) આ સ્થળે; અહીં અતીતરાગ ૫. ઘર, વતન કે ભૂતકાળના કોઈ સમયની અત્રતત્ર ક્રિ.વિ. અહીંતહીં અતીન્દ્રિય વિ. (સં.) અગોચર; ઈન્દ્રિયાતીત
અત્રત્ય વિ. (સં.) આ સ્થળનું; અહીનું અતીર વિ. (સં.) કાંઠા-કિનારા વિનાનું
અત્રપ વિ. (સં.) લાજ વિનાનું, નિર્લજ, બેશરમ અતીરેક પુ. જુઓ “અતિરેક'
અત્રપા સ્ત્રી. (સં.) લજાનો અભાવ; બેશરમી અતીવ વિ. (સં.) અત્યંત; ખૂબ; અતિશય
અત્રમતું ન., અત્રસાખ સ્ત્રી, (દસ્તાવેજમાં) અહીં મતું અતીસાર ૫. જુઓ “અતિસાર'
(કબૂલાતદારની સહી) અને અહીંસાખ (સાલીની સહી) અતુલ(-લિત,-લ્ય) વિ. (સં.) તુલના વગરનું; અનુપમ અત્રિજ પં. (સં.) અત્રિ ઋષિની આંખોની ચમકમાંથી
(૨) તોલ વગરનું; ઘણું જ (૩) તોલી ન શકાય એટલું ઉત્પન્ન થયેલ છે તે; ચંદ્રમાં અતૂકાન્ત વિ. (હિ. અતુનત્રના) કૂકરહિત, અંત્યાનુપ્રાસ અત્રે ક્રિપવિ. (સં.) અત્ર; અહીં વિનાનું
અથ સંયો. (સં.) હવે અહીંથી (૨) આરંભ (‘અથથી અતૂટ વિ. અખંડ; સળંગ (૨) તૂટે નહિ તેવું [(પ.વિ.) એવા માત્ર પ્રયોગમાં) મંગળવાચક શબ્દ અતૃપ્ત વિ. (સં.) અસંતુષ્ટ (૨) વધુ દ્રાવ્ય પદાર્થ સંઘરે એવું અથઇતિ ક્રિ.વિ. અથેતિ; અથ (આરંભ)થી ઇતિ (છેવટ) અતૃપ્તિ સ્ત્રી. (સં.) અસંતોષ (૨) ભૂખ
સુધી; પહેલેથી છેલ્લે સુધી; પૂરેપૂરું અતેજ વિ. પ્રકાશ વિનાનું, ઝાંખું નિહિ ઘરનું નહિ ઘાટનું અથક વિ. થાક્યા વિના કામ કર્યું જનાર, અથાક અહોભષ્ટતતો ભષ્ટવિ. (સં.) અહીતહીં-બેઉઠેકાણેથી ભ્રષ્ટ અથકિ કિ.વિ. (સં.) હા, એમ જ (૨) હવે શું?

Page #33

અથય]
અથચ સંયો. (સં.) અને વળી; તેમજ [ફાંફાં મારવાં અથડવું અક્રિ. અથડાવું; ભટકાવું (૨) તકરાર કરવી (૩) અથડાઅથડી સ્ત્રી. (સામસામે કે અહીંથી તહીં) અથડાવુંટિચાવું તે (૨) રખડપટ્ટી
અથડાઉ વિ. રખ્ખાઉ; રઝળુ અથડાટ પું. અથડાવું તે (૨) તરંગો પરસ્પર અથડાવાથી
નબળા કે જોરદાર બને છે તે ધટા; ‘ઇન્ટરફરન્સ’ અથડાતું-કુટાતું વિ. ધક્કા ખાતું; ટિચાતું ટિચાતું [લડાઈ અથડામણ(-ણી) સ્ત્રી. રખડપટ્ટી; ટિચામણ (૨) તકરાર; અથડાવવું અ.ક્રિ. ફાંફાં મારવાં (૨) પછાડવું (૩) વાયદે ચઢાવવું (૪) મહેનત કરાવવી
૧૬
અથડાવું સ.ક્રિ. ટિચાવું; અફળાવું (૨) રખડવું; ભટકવું
(૩) ફાંફાં મારવાં (૪) તકરાર થવી [ઉતાવળિયું અઘરું(-ર્યું) વિ. અસ્થિર; ચંચળ (૨) અધીરું (૩) અથર્વ, (ર્ણ, વેદ) પુ. (સં.) (વેદોમાંનો) ચોથો વેદ અથવા સંયો. (સં.) કિંવા; કે; યા અથશ્રી સ્ત્રી. (સં.) શરૂઆત; પ્રારંભ
અથાક(-ગ) વિ. થાકે નહિ એવું; અથક; અવિશ્રાંત અથાક(-ગ) વિ. (સં. અસ્થાધ્ય, પ્રા. અત્યંગ્ય) અથાહ;
પાર વગરનું (૨) જેના ઊંડાણનો તાગ ન કળાય એવું અથાણું ન. (પ્રા. અભ્ = આથો લાવવો ઉપરથી) મીઠા
કે મસાલામાં આથી રાખેલાં ફળ, કંદ વગેરે અથામણ ન. અથાણાં કરી આપવાનું મહેનતાણું અથાવું અ.ક્રિ. (આથવુંનું કર્મણિ) મીઠું કે મસાલો બરાબર
ચડવો (૨) ખટાશવાળુંઊભરણ કે આથો ચડવો-આવવો અથાહ વિ. (સં. અસ્તાદ, અસ્થાઘ, પ્રા. અત્યાહ) થાહ (તળિયા કે છેડા) વગરનું; અથાગ અર્થતિ ક્રિ.વિ. અથ(આરંભ)થી ઇતિ (છેવટ) સુધી; સંપૂર્ણ; પૂરેપૂરું; અથઇતિ
અદક વિ. (સં. અધિક) અદકું; વધારે (પૂર્વપદ તરીકે) અદક-જીભું વિ. વધુ પડતું બોલ્યા કરતું; વાતોડિયું (૨) બટકબોલું
અદકડું વિ. (સં. અધિક+ડું) દોઢડાહ્યું અદક-પાસબું(-ળિયું) વિ. મોટપ પૈસો કે વાત ન જી૨વી શકે એવું કે એવા સ્વભાવનું અદકું વિ. (સં. અધિક + ઉં) અધિક; વધારે અદકેરું વિ. (સં. અધિક + એરું) અદકું; વધારે અદગ્ધ વિ. (સં.) નહિ બળેલું; દાઝેલું અદગ્ધશીલ વિ. (સં.) સળગી ન ઊઠે તેવું વિરુદ્ધનુંદાન અદત્ત વિ. (સં.) નહિ આપેલું; રાખી મૂકેલું (૨) ન. શાસ્ત્ર અદત્તા વિ., સ્ત્રી. (સં.) અવિવાહિતા (૨) સ્ત્રી. અવિવાહિતા સ્ત્રી [અપહરણ અદત્તાદાન ન. (સં.) ન દીધેલાનો સ્વીકાર; ચોરી (૨) અદદ પું. (અ.) સંખ્યા; અંક
[અદાપ(-પો) અદન.ન. (સં.) ખાવું તે; ભોજન [બગીચો અદન પું. (સં.) આદમને રાખવામાં આવેલો તે સ્વર્ગનો અદના(-નું) વિ. મામૂલી (૨) રાંક; ક; ગરીબ અદબ સ્ત્રી. (અ.) વિવેક; મર્યાદા (૨) બંને હાથ કોણીથી
વાળી સામસામી કોણી આગળ ગોઠવીને કરાતી મુદ્રા અદબદ(-થ) વિ. (સં. અદ્ભુત) અદ્ભુત; આશ્ચર્યજનક (૨) અચોક્કસ; સંશયવાળું અદબદા ક્રિ.વિ. અદ્ભુત રીતે અદબપૂર્વક ક્રિ.વિ. અદબથી; મર્યાદાપુર:સર અદબસર ક્રિ.વિ. અદબથી; વિનયપૂર્વક અદમ્ય વિ. (સં.) દબાય નહિ કે દાબી ન શકાય એવું અદય વિ. (સં.) દયા વિનાનું; નિર્દય [આખરવું અદ(-)રકવુંસ.ક્રિ. (દહીં તથા દૂધમાં) મેળવણ નાખવું; અદરસ પું. આદુનો રસ; અદ્રકસ [(પારસીઓમાં) અદરાવવું સ.ક્રિ. ‘આદરવું’નું પ્રેરક; વેવિશાળ કરાવવું અદરાવું અક્રિ. આદરવું'નું કર્મણિ (૨) (પારસીઓમાં)
વિવાહ-સગાઈ થવી; પરણવાને બંધાવું અદર્શ વિ. (સં.) નહિ દેખાતું; ન દેખાય તેવું અદ(-૬)લ વિ. (અ. અદલ) બરાબર; ખરું અદલ(-ળ) વિ. દલ-પાંદડી વગરનું (:) જાડાઈ વિનાનું (૩) દાળ ન પડે એવું
અદલફદલ વિ. શરીરે જાડું; ગોળમટોળ અદલબદલ સ્ત્રી, હેરફેર; ફેરબદલી અદલાબદલી સ્ત્રી. અદલોબદલો પું. ફેરબદલી અદલી પું. દિલ્હી સલ્તનતની શરૂઆતમાંનો ચાંદીનો ચલણી સિક્કો
અદવારકું ક્રિ.વિ. આજના દિવસે થયેલું; આજનું અદહન ન. (સં.) દહનક્રિયાનો અભાવ અદહનીય વિ. (સં.) ન બળી શકે તેવું; ‘ઇન્કમ્બસ્ટિબલ’ (૨) બાળી ન શકાય તેવું અદહનશીલ વિ. બળી ન શકે તેવું અદળ વિ. જુઓ ‘અદલ’ અદંડ પું. (સં.) સજાનો અભાવ અદંડનીય વિ. (સં.) શિક્ષા-સજા ન કરાય એવું અદા સ્ત્રી. (ફા.) અંગચેષ્ટા; નખરાં (૨) અભિનયની છટા; અંગવિન્યાસ (૩) ક્રિ.વિ. પૂરું-ચૂકતે અદા સ્ત્રી. અદાવત; દુશ્મનાવટ; દ્વેષ અદા પું.બ.વ. અદો; આતો (દાદો) અદાકાર પું. અભિનેતા; કલાકાર
અદાકારી સ્ત્રી, અભિનયની છટા, આવડત કે કળા અદાચિઠ્ઠી(-ટ્ટી) સ્ત્રી. વેરનો કાગળ; જાસાચિઠ્ઠી (૨) દેવું પતાવ્યાની પાવતી
અદાન ન. (સં.) દાન ન કરવાપણું અદાપ પું., ન., (-પો) પું. દુઃખ; બળાપો

Page #34

૧
6.
અદાયાદી
[અધરકણ અદાવાદ વિ. (સં.) વારસ થવાના હક વિનાનું (૨) અદ્રિપતિ, અદ્રિરાજ પું. પર્વતોનો રાજા - હિમાલય વારસ વિનાનું; નિર્વશ સિંબંધ વિનાનું અદ્રિસાર પં. (સં.) લોખંડ
[પાર્વતી અદાયિક વિ. (સં.) વારસ વિનાનું (૨) વારસા સાથે અદ્રિસુતા સ્ત્રી. (સં.) પર્વતરાજ(હિમાલય)ની પુત્રી; અદાલત સ્ત્રી. ન્યાયની કચેરી; ન્યાયાલય: “કોર્ટ અદ્વિતીય વિ. (સં.) અજોડ અનન્ય અદાલતી વિ. કોર્ટને લગતું
અદ્વેષ છું. (સં.) દ્વેષનો અભાવ (૨) વિ. દ્વેષ વિનાનું અદાવત સ્ત્રી. (અ) વેર; શત્રુતા; બ્રેષ; કિન્નો અદ્વૈત ન. (સં.) એકાત્મતા, એકતા (૨) જીવાત્મા અને અદાવતિયું વિ. અદાવત (વેર) રાખનારું
પરમાત્માની એકતા (૩) બ્રહ્મ (૪) વિ. દ્વૈત નહીં અદિતિ સ્ત્રી. (સં.) દેવોની માતાનું નામ
એવું; એકરૂપ (૫) અદ્વિતીય અદિટ વિ. જુઓ “અદીંટ [જોવાને અયોગ્ય અદ્વૈતભાવ પું. (સં.) ભેદબુદ્ધિનો અભાવ અદીઠ(હું) વિ. (સં.) દીઠેલું નહિ તેવું; ન દેખાતું (૨) અદ્વૈતવાદયું. (સં.) જીવાત્મા અને પરમાત્માએક જ છે એવો અદીટ વિ. અડીંટ; દીટા વિનાનું
મત (૨)જગતનું મૂળતત્ત્વએકજ છે એવો મત(વેદાંત) અદુષ્ટ વિ. (સં.) દુષ્ટ નહિ તેવું દેિવીપૂજાનો દિવસ) અદ્વૈતાનંદ પું. (સં.) અદ્વૈત-બ્રહ્મનો આનંદ; પરમાનંદ અદુઃખનવમી સ્ત્રી. (સં.) ભાદરવા સુદ નોમ (સ્ત્રીઓની અધ વિ. (સં. અધ, પ્રા. અદ્ધ) અધું; અડધું (સામાન્ય અગડું વિ. અધૂકડું, ઊભે પગે બેઠેલું
રીતે શબ્દની પૂર્વે સમાસમાં વપરાયું છે.) અદેશ્ય વિ. (સં.) દેખાય નહિ એવું; ગુખ (૨) અલોપ અધકચરું વિ. અધુપ કરેલું (૨) કાચું પાકું (૩) અદષ્ટ વિ. (સં.) દીઠેલું-જણાયેલું નહિ તેવું (૨) ન. અધવધરું-અર્ધદગ્ધ (કાચી સમજવાળું) (૪) અધૂરું ભાગ્ય: શૈવ
[અપૂર્વ અધખાયું વિ. અર્ધ ખવાઈ ગયેલું (૨) અડધું ખવાયેલું અદષ્ટપૂર્વ વિ. (સં.) પૂર્વે નહિ દેખાયેલું; તદન નવીન; (૩) ભેગવાળી (ધાતુ) અદેખાઈ શ્રી. બીજાનું સારું દેખ્યું ન ખમાય એવી લાગણી, અધખીલ્ય વિ. અડધું ખીલેલું ઈર્ષ્યા; અદેખાપણું
અધખોલું વિ. અડધું ખૂલેલું-ઊઘડેલું અદેખું-ખિયું) વિ. ઈર્ષ્યાળુ, અદેખાઈવાળું[આપવા જેવું અધગજ પું. અડધા ગજનું માપ અદેય વિ. (સં.) ન અપાય એવું; આપી ન શકાતું કે ન અગાઉ છું. અડધો ગાઉ-કોસ અદી વિ. (સં.) શરીર વિનાન, અશરીરી
અધગારિયું ન. માટી અને છાણના મિશ્રણનું લીંપણ અદો પં. (સર. કચ્છી અદો. પ્રા. અદ) આતો; દાદો અધગારિયું વિ. થોડુંઘણું ગરમ; નવસેકું
(૨) (પુ.બ.વ.અદા) અહોભાવ રૂપે માનાર્થે વડીલ અધઘડી સ્ત્રી. અર્ધી ઘડી; થોડી વાર માટે વપરાતો શબ્દ
અધઝાઝેરું વિ. અડધા કરતાં ઘણું વધારે અદોષ વિ. (સં.) દોષનો અભાવ; નિર્દોષ
અધડૂકું વિ. ઉભડક પગે બેઠેલું; અધૂકડું અદલ વિ. જુઓ “અદલ'
અધણિયાતું વિ. માલિક વિનાનું, નધણિયાતું અદ્ભુત વિ. (સં.) નવાઈભર્યું; અલૌકિક (૨) ન. અધધ, (૦૫) ઉર્દૂ. આશ્ચર્ય અને બહુપણું દર્શાવતો ઉદ્ગાર ચમત્કાર; નવાઈ; આશ્ચર્ય
અધપચું વિ. અડધું પોચું; પાણીપોચું (૨) અડધું પચેલું અદ્ભુતરસ . (સં.) કાવ્યમાંના નવ રસમાંનો એક રસ અધપડિયાળી વિ. સ્ત્રી. અર્ધી મીંચેલી; મસ્તીભરી (આંખ) અદ્ય ક્રિ.વિ. (સં.) આજ (૨) હમણાં
અપાંસળિયું વિ. મોટપ, પૈસો કે વાત ન જીરવી શકે અધતન વિ. (સં.) આજનું વર્તમાન; આધુનિક (૨) તેવું; અદકપાંસળિયું [ધિક્કારવા યોગ્ય
છેલ્લામાં છેલ્લી ઢબનું-માહિતીવાળું; “અપ-ટુ-ડેટ’ અધમ વિ. (સં.) નીચ; હલકટ (૨) ધિક્કાર યોગ્ય; અદ્યપર્યત કિ.વિ. આજસુધી
અધમણ ન. મણનો અર્ધો ભાગ
કાટલું અદ્યાપિ, (૦પર્વત, -વધિ) ક્રિ.વિ. (સં.) હજુ પણ અધમણિયો, અધમણીકા . અર્ધા મણ (ર૦ શેર)નું જૂનું અદ્રક ન. (સં. આદ્રક) આદું (૨) સુંઠ
અધમતા સ્ત્રી. (સં.) અધમપણું, નચતા અિધમતમ અદ્રકરસ પું. આદુનો રસ .
તિવું અધમાધમ વિ. (સં. અધમ + અધમ) અધમમાં અધમ; - અદ્રવ વિ. (સં.) પ્રવાહી નહિ તેવું (૨) ઓગળી ન શકે અધમાંગ ન. (સં.) અધમ (નીચલું) અંગ; પગ અદ્ર વિ. (સં.) ન જોનાર
અધમૂઉં વિ. અર્ધ મરેલું, ખોખરું થયેલું નિાર ઈશ્વર અદ્રાવ્ય વિ. (સં.) ઓગાળી ન શકાય કે ઓગળે નહિ તેવું અધમોદ્ધાર પં. (સં.) અધર્મી(પાપી)નો ઉદ્ધાર (૨) તે કરઅદ્રિ પું. (સં.) પર્વત; પહાડ; ગિરિ
અધર વિ. (સં.) નીચેનું (૨) પં. (નીચલો) હોઠ અદ્રિજ વિ. (સં.) પર્વતમાં ઊપજેલું
અધર ક્રિ.વિ. અધ્ધર; હવામાં લટકે એમ અદ્રિજા સ્ત્રી, હિમાલયની પુત્રી; પાર્વતી
અધરકણ ન. અખરામણ; આધારકણ મેળવણ

Page #35

અધરકવું
૧૮
[અધિક્ષેત્ર અધરકવું સક્રિ. આખરવું; આધરકવું; અદરકવું (૩) અધોગતિ; અવગતિ અધરકંપ . (સં.) હોઠની ધ્રુજારી
અધઃપાતપું. (સં.) જુઓ ‘અધઃપતન' [‘નોન-મેટેલિક અધરણ ન. આધણ; આધારણ
અધાતુ સ્ત્રી. ધાતુ નહિ તે (૨) વિ. ધાતુનું નહિ એવું; અધરતાલ વિ. અધ્ધરતાલ: લટકતું; અનિશ્ચિત અધાધંધ, અધાધું(-ધંધ(-ધી) સ્ત્રી. ભારે અવ્યવસ્થા, અધરતું વિ. અધવચ બંધ પડેલું (૨) અધૂરું
અરાજકતા
[પૂરેપૂરું અધરપાન ન. (સં.) નીચલા હોઠ પરનું ચુંબનઆિસ્વાદ અધાધૂ(-ધો)મ ક્રિ.વિ. સાવ; તદન; બિલકુલ; નહાતાળ; અધરરસ પં. અધર (નીચલા હોઠ) ઉપરના ચૂંબનનો અધાધૂધ(-ધી) સ્ત્રી.ભારેઅવ્યવસ્થા અરાજકતા, અંધાધૂંધી અધરવટ કિ.વિ. અંતરિયાળ (૨) બારોબાર [અધરામૃત અધિ ઉપ. (સં.) સંજ્ઞાની પહેલાં આવતાં “મુખ્ય', “શ્રેષ્ઠ', અધરસુધા સ્ત્રી. (સં.)અધર(નીચલા હોઠ)નુંરસરૂપી અમૃત; “અધિક' એવો ભાવ દર્શાવતો ઉપસર્ગ ઉદા. અધિરાજ અધરાત સ્ત્રી. (સં. અર્ધરાત્ર, પ્રા. અદ્ધરા) અર્ધી રાત અધિક વિ. (સં.) વધારે; વધારાનું (૨) અતિશયોક્તિ (૨) ભારે અગવડનો વખત [(૨) અણીને વખતે જેવો એક અલંકાર
[તિથિ અધરાત-મધરાત ક્રિ.વિ. રાત્રે ખૂબ મોડે-ગમે તે વખતે અધિકતિથિ સ્ત્રી. જેમાં બે સૂર્યોદય આવી જતા હોય તેવી અધરામૃત ન. (સં.) અધર(નીચલા હોઠ)નું રસરૂપી અમૃત અધિકમાસ પું. વધારાનો (પુરુષોત્તમ નામનો) મહિનો અધરો-રૌ)ષ્ઠ પું. સં. અધરૌષ્ઠ) નીચલો હોઠ અધિકરણ ન. (સં.) અધિકૃત કરવું તે (૨) સ્થાન; આશ્રય અધર્મ છું. (સં.) ધર્મનહિ તે; પાપ; અનીતિ (૨) અન્યાય (૩) સાતમી વિભક્તિનો અર્થ (૪) પ્રકરણનો વિષય (૩) અર્તવ્ય (૪) શાસ્ત્રવિરુદ્ધ કર્મ કે વર્તન
અથવા વિભાગ કે જેમાં વિષય, સંશય, પૂર્વપક્ષ, અધર્મયુક્ત વિ. (સં.) અન્યાયી; ગેરવાજબી
ઉત્તર-પક્ષ અને સંગતિ એવાં પાંચ અંગ હોય છે (૫) અધર્મા(Oચરણ, ૦ચાર) પું. (સં.) ધર્મ વિરુદ્ધ વર્તન વિશ્વકોશ વગેરેમાં અપાતી વિષયનોંધ; “એન્ટ્રી અધર્મવિ. (સં.) ધર્મવિરુદ્ધવર્તનારું, અધર્માચરણી; દુરાચારી અધિકરણિક વિ. (સં.) અધિકાર ધરાવતું (૨) પું. અધર્મ વિ. (સં.) અધર્મવાળુ; ધર્મ વિરુદ્ધ
ન્યાયધીશ, ન્યાયાધિકારી નાકાદાર; માંડવિયો અધવચ સ્ત્રી. (જૂ.ગુ. અધવિચિ) મધ્ય; વચ (૨) કિ.વિ. અધિકર્મિક વિ., પૃ. (સં.) જકાત લેનાર અધિકારી; મધ્યમાં; વચ્ચે; અંતરિયાળ
અધિકાઈ સ્ત્રી. અધિક્તા; વશેકાઈ (વિશેષતા) અધવચરું વિ. અધવચ આવી રહેલું વચમાંનું (૨) નક્કી અધિકાધિક વિ. ઘણું વધારે
સ્થાન વગરનું ચોક્કસ ઠેકાણા વગરનું (૩) થોડુંઘણું અધિકાર પં. (સં.) સત્તા; હકૂમત (૨) હક્ક (૩) પાત્રતા; બગડેલું (૪) કાચી સમજવાળું; અર્ધદગ્ધ
લાયકાત (૪) પદવી (૫) પ્રકરણ (૬) (વ્યાકરણમાં અધવચલું વિ. વચ્ચે આવેલું; વચમાંનું
બીજા નિયમો પર અધિકાર ચલાવતો) મુખ્ય નિયમ અધવચાળ(-ળ) ક્રિ.વિ. અધવચ; અંતરિયાળ (૨) (૭) શબ્દનો વાક્યમાં સંબંધ મધ્યમાં, વચમાં (૩) સ્ત્રી. મધ્ય; વચ
અધિકારક્ષેત્ર ન. (સં.) સત્તા કે હકૂમતનું ક્ષેત્ર-તેનો વિસ્તાર અધવધરું વિ. અર્ધદગ્ધ; કાચી સમજવાળું
અધિકારપત્ર . (સં.) અધિકાર આપતો પત્ર કે લખાણ; અધવાયુંવિ. (સં.અધ્વવાહક, પ્રા. અદ્ધવાહઅ)ગાડાં ભાડે મુખત્યારનામું ફેરવનારું (૨) ન. તેનો ધંધો
અધિકારભેદ પું. (સં.) અધિકારનો તફાવત અધ(-ધો)વાયો છું. (સં. અધ્વવાહક, પ્રા. અદ્ધવાહ) અધિકારવશ વિ. (સં.) સત્તાને તાબે રહેતું (૨) ક્રિવિ. ગાડાં ભાડે ફેરવનાર (૨) ઢોરનો વેપારી
અધિકારની રૂએ અધવાર પું. અડધો વાર - દોઢ ફૂટનું માપ
અધિકારિતાસ્ત્રી. (સં.) અધિકારીપણું (૨) યોગ્યતા, પાત્રતા અધવાર પું, અડધો એકઠો કરેલો કે વારી દીધેલો જથ્થો અધિકારી વિ. (સં.) પાત્ર; લાયક(૨)હકદાર (૩) પુ.યોગ્યઅધવારવું અ.ક્રિ. અડધો સમય વીતી જવો (૨) સક્રિ. તાવાળો પુરુષ (૪) અમલદાર (૫) મુખ્ય વહીવટદાર અડધો-અડધ કરવું
અધિકાંશ પું. (સં.) મોટો ભાગ; ઘણો ભાગ અધવારિયું વિ. અડધું કરેલું (૨) ન. અધવા (૩) અડધું અધિક્ વિ. અધિક; અદકું; વધારે કરેલું કામ
ભાગિયો રાખવો તે અધિકૃત વિ. (સં.) નીમેલું (૨) સત્તાવાળું (૩) સત્તાવાર; અધવારું ન. બે સ્થળે રહેવાનું રાખવું તે (ર) અડધે ભાગે ‘ઓથોરાઇઝડ' (૪) અનેક પ્રમાણીથી ચકાસીને સિદ્ધ અધવાવયે વિ. અડધું વાપરેલું-ખર્ચલું-ઉપયોગમાં લીધેલું કરવામાં આવેલું; પ્રમાણિત અધઃ ક્રિ.વિ. (સં.) નીચે સમાસમાં સંજ્ઞા કે વિશેષણની અધિકૃતિ સ્ત્રી. (સં.) અધિકાર (૨) મુખત્યારનામું
પૂર્વે નીચે કે નીચેનું એવા અર્થમાં. ઉદા. અધઃપતન) અધિકોશ છું. (સં.) “બૅન્ક અધઃપતન ન. (સં.) નીચે પડવું તે (૨) અવગતિ; પડતી અધિક્ષેત્ર ન. (સં.) અધિકારક્ષેત્ર: હકમત

Page #36

અધિગત
અધિગત વિ. (સં.) જાણેલું; સમરેલું (૨) મેળવેલું; પ્રાપ્ત કરેલું [અભ્યાસ; જ્ઞાન (૩) સ્વીકાર અધિગમ પું. (સં.) (ન) ન. (સં.) પ્રાપ્તિ; લાભ (૨) અધિગમ્ય વિ. (સં.) જાણવાયોગ્ય; મેળવવાયોગ્ય અધિત્યકા સ્ત્રી. (સં.) ઊંચાણ પર આવેલો (સપાટ)
૧૯
પ્રદેશ; ‘ટેબલલૅન્ડ’ [(૩) મુખ્ય અધિષ્ઠાતા દેવ અધિદેવ પું. (સં.) શ્રેષ્ઠ દેવ; પરમેશ્વર (૨) રક્ષક દેવ અધિનવલ સ્ત્રી. પરાનવલ; પરંપરાગત; આધુનિકતાવાદી નવલકથાની પ્રતિક્રિયારૂપે આવેલો ફ્રેન્ચ નવલકથાનો એક પ્રકાર
અધિનામ ન. (સં.) અટક કે કુળનામ અધિનાયક છું. (સં.) મુખ્ય, સર્વોપરી નાયક [મુખ્ય નિયમ અધિનિયમ પું. (સં.) સરકારી કાયદો; મુખ્ય ધારો-કાનૂન; અધિપ પું. (સં.) રાજા (૨) ઉ૫રી; સૂબો [પત્રનો તંત્ર અધિપતિ પું. (સં.) રાજા (૨) ઉપરી; સૂબો (૩) વર્તમાનઅધિપત્ર પું. અધિકારપત્ર (૨) અખત્યારપત્ર (૩) બાંયધરી અધિમત પું. (હિં.) જૂરીનો ચુકાદો (૨) ન્યાયાધીશ કે અદાલતનો ફેંસલો કે નિર્ણય; ‘વર્ડિક્ટ’ અધિમાસ પું. (સં.) અધિક માસ; મળમાસ અધિમૂલ્ય ન. કિંમતમાં વધારો થવો તે
અધિયારી સ્ત્રી. અય્યારી; ફોગટ પંચાત (૨) વેઠ અધિયારું ન. (સં. અધિક્કાર, પ્રા. અદ્રિયઆર) વિયાયત્યાં
સુધી ઢોરને પાલવવા ભાગે આપવું-અધવારું કરવું તે અધિરાજ (સં.) (-જા) પું.સમ્રાટ; રાજાનો રાજા; મહારાજા અધિરાજ્ય ન. આધિપત્ય; ‘ડોમિનિયન’ અધિરોહણ ન. (સં.) ચઢવું તે (૨) ગાદીએ બેસવું તે અધિવાસ પું. (સં.) મુખ્ય રહેઠાણ (૨) ખુશબો (૩) અધિવાસન (૪) પડોશી
અધિવાસન ન. (સં.) દેવની પ્રતિષ્ઠા કરવી તે (૨) શરીરે સુગંધ લગાવી વસ્ત્ર પહેરવું તે [‘બોનસ’ અધિવેતન ન. (સં.) અધિક મળતું વેતન; વધારાનું વળતર અધિવેશન ન. (સં.) (સભા વગેરેની) બેઠક, ‘કૉન્ફરન્સ’ અધિશેષ પું. (સં.) વધારાની બચતનો ભાગ; સિલક (૨)
વિ. વધેલું (૩) વધારાનું [રાજા વગેરે) (૨)નિયામક અધિષ્ઠાતા પું. (સં.) મુખ્યત્વે કરીને સ્થાપ્યા હોય તે (દેવ, અધિષ્ઠાન નં. (સં.) મુખ્ય સ્થાન; ૨હેઠાણ (૨) આધાર (૩) સત્તા; પ્રભાવ [રહેલું (૩) વસેલું અધિષ્ઠિત વિ. (સં.) સ્થાપેલું; નીમેલું (૨) ઉપરી થઈને અધીક્ષક યું. દેખરેખ રાખનારો ઉપરી અધિકારી; વ્યવસ્થાપક અધીત વિ. (સં.) જાણેલું (૨) ભણેલું (૩) ન. અધ્યયન અધીન વિ. (સં.) વશ; તાબેદાર; આધીન અધીનસ્થ વિ. (સં.) ઊતરતું (૨) ઉતરતા હોદાનું અધીર વિ. (સં.) ઉતાવળું; ચંચળ અધીર સ્ત્રી. અધીરાઈ (૨) ઉત્કંઠા
[અધોવાહિની
અધીરજ(-તા,-૫) સ્ત્રી. અધીરાઈ (૨) ઉત્કંઠા; આતુરતા અધીરાઈ સ્ત્રી. (-પણું) ન. જુઓ ‘અધીરજ’ અધીરિયું વિ. અધીરું; ધીરજ ખોઈ બેઠેલું અધીરું વિ. અધીર; ધીરજ ખોઈ બેઠેલું; ઉતાવળું અધીશ(-શ્વર) પું. (સં.) સ્વામીઓનો સ્વામી; મુખ્ય સ્વામી (૨) રાજાધિરાજ; સમ્રાટ (૩) ઈશ્વર અધુધુ, (૦) ઉદ્. અધધધ અધુના ક્રિ.વિ. (સં.) હમણાં; આ સમયે અધુનાતન વિ. હાલનું; હમણાંનું (૨) આધુનિક અધૂકડું વિ. (સં. અર્ધોત્કટુક, પ્રા. અદ્ભુક્કડુ) ઉભડક પગે બેઠેલું; અધૂગડું; ઊકડું (૨) અર્ધું ઉઘાડું અધૂરપ સ્ત્રી. અધૂરાપણું; ઊણપ; ન્યૂનતા અધૂરિયું વિ. અધૂરું; અપૂર્ણ (૨) અધૂરા માસે જન્મેલું અધૂરું વિ. (સં. અર્ધપૂરક, પ્રા. અદ્ધઊર) અપૂર્ણ (૨) બાકી; ઊભું
અધેડ વિ. આધેડ; પ્રૌઢ વયનું
અધેલી સ્ત્રી. (સં. અર્ધ) અર્ધો રૂપિયો અધેલો છું. અર્ધો પૈસો
અધૈર્ય ન. (સં.) અધીરાપણું; ધીરજનો અભાવ અધો ક્રિ.વિ. (સં. અધસ્) નીચે (અધઃ'નું ઘોષ વ્યંજન પહેલાં સમાસમાં થતું રૂપ)
અધોગત વિ. પતિત; અવનત (૨) નરકમાં પડેલું-રહેલું અધોગતિ સ્ત્રી. (સં.) પડતી; અવનતિ (૨) નરકમાં પડવું
તે; અવગતિ
અધોગમન ન. (સં.) નીચે જવું તે (૨) અવનતિ; પડતી અધોગામી વિ. નીચે-પતન તરફ જનારું (૨) દાંડીત૨ફ નીચે
ઢળતું; ‘ડિકેડન્ટ’ (૩) મૂળ તરફ જનારું (૪) નરકગામી અધોટ વિ. (સં. અર્ધવૃત્ત, પ્રા. અદ્ધવટ્ટ) અડધી ઉંમર
વટાવી ગયેલું; આધેડ
અધોટી સ્ત્રી. શેરડીનો ઉકાળેલો પણ નહિ ઠરેલો રસ અધોડવિ. (સં. અર્ધવૃદ્ધ, પ્રા. અદ્ધવુઢ) આધેડ; પ્રૌઢ વયનું અધોડિયું ન. કાંસાની નાની તાંસળી
અધોડું ન. મૂએલા ઢોરના બદલામાં ચમાર તેના માલિકને જે ચામડું આપે તે
અધોતું ન. વપરાયેલું કે જીર્ણ-જૂનું વસ્ત્ર અધોબિંદુ ન. (સં.) નીચેનું-પાયાનું બિંદુ અધોમુખ વિ. (સં.) નીચા મોંવાળું (૨) ન. નીચું અધોરેખા સ્ત્રી. લખાણવાળી લીટી નીચે ધ્યાન દોરવા કરાતી લીટી-રેખા (૨) રેખાવાળું અધોરેખિત વિ. (સં.) જેની નીચે લીટી દોરેલી છે તેવું અધોલોક છું. (સં.) નાગલોક; પાતાળલોક અધોવાત, (-યુ) પું. ગુદા વાટે નીકળતો વાયુ, અપાનવાયુ અધોવાયો ધું. જુઓ ‘અધવાયો’ [જનાર (નસો) અધોવાહિની વિ. પાંદડાંએ તૈયાર કરેલો ખોરાક વ

Page #37

વજન
અધોળો
૨૦
[ અનધિકાર અધોળ ન. (સં. અર્ધપલ, પ્રા. અદ્વવલ) અઢી રૂપિયાભાર (૪) નોતરિયો (૫) બ્રાહ્મણોની એકઅટક, અધ્વર્યુ
અધ્યારૂઢ વિ. (સં.) ઊંચે ચઢેલું (૨) શ્રેષ્ઠ અધોળિયું ન. (થો) પં. અધોળના વજનનું કાટલું અધ્યારોપ છું. ૦ણ ન. (સં.) ન હોય તેવા ગુણધર્મોનું અધ્ધર ક્રિ.વિ. અધર; હવામાં લટકે એમ; ટેકા વિના (૨) આરોપણ કરવું તે; અબ્બાસ (૨) ભૂલભરેલું જ્ઞાન
અનિશ્ચિત; અસ્પષ્ટ (૩) અંતરિયાળ; ઊંચે અધ્યારોપિત વિ. મિથ્યા કલ્પેલું અધ્ધરજીવ છું. ઊંચો જીવ; ચિંતામાં પડેલ માણસ અધ્યાસ પું. (સં.) અધ્યારોપ; ન હોય તેવા ગુણધર્મોનું અધ્ધરતાલ કિ.વિ. તદન અધ્ધર (૨) ઉપર ટપકે (૩) આરોપણ કરવું તે (૨) બ્રાનિમય પ્રતીતિ; પૂર્વે * અધવચ્ચેથી (૪) આગેવાન વિના
બોધાયેલ વિચારઘટક; “એસોસિયેશન' (૨) મિથ્યા અધ્ધરપધ્ધર કિ.વિ. તદન અધ્ધર
આરોપણ (૩) નિરંતર રહેતું લક્ષ કે ઊંડું ચિંતન અધ્યક્ષ પું. (સં.) ઉપરી; મુખ્ય અધિકારી (૨) (સભાનો) અધ્યાસવાદ ૫. (સં.) અધ્યાસથી ભ્રાંતજ્ઞાન થાય છે એમ
પ્રમુખ, ‘ચેરમેન' (૩) (લોકસભા, વિધાનસભા કહેતો (શાંકર) મત; માયાવાદ વગેરેમાં) “સ્પીકર'
અધ્યાહાર છું. (સં.) અર્થ સમજવા અનુક્ત પદ અથવા અધ્યક્ષ(૦૫દ, ૦સ્થાન)ન. (સં.) અધ્યક્ષની જગા-દરજ્જો અર્થનું ઉમેરવું-લાવવું તે; બાકી અધ્યક્ષીયવિ. (સં.) અધ્યક્ષને લગતું
અધ્યાહત વિ. (સં.) અધ્યાહાર (બાકી) રાખેલું અધ્યયન ન. (સં.) ભણવું તે; અભ્યાસ
અધ્યેતા પું. (સં.) વિશિષ્ટ વિદ્યાભ્યાસ કે સંશોધન માટે અધ્યવસાન ન. નિર્ણય; ઠરાવ (૨) ખંત; અથાક ઉદ્યોગ . વિદ્યાપીઠ તરફથી પસંદગી પામેલ તાલીમાર્થી (૨) (૩) તાદાભ્ય, તદ્રુપતા
મનોવૃત્તિ અધ્યયન કરનાર(૩) વિદ્વાનોના મંડળના સભ્ય; “ફેલો અધ્યવસાય પં. (સં.) પ્રયત્ન; મહેનત (૨) નિશ્ચય (૩) અધ્યેત્રી સ્ત્રી, સ્ત્રી અધ્યેતા; અધ્યયન કરનાર સ્ત્રી અધ્યસ્ત વિ. (સં.) આરોપિત; માની લીધેલું અવવિ. (સં.) અસ્થિર; ક્ષણભંગુર (૨) અસ્થાયી; અદઢ અધ્યાત્મ વિ. (સં.) આત્મા-પરમાત્મા સંબંધી (૨) ન. અધ્વ પું. (સુ. અધ્વનું) રસ્તો
બ્રહ્મજ્ઞાન; આત્મજ્ઞાન [વિશેની સમજ અધ્વખેદ પું. (સં.) મુસાફરીનો થાક અધ્યાત્મજ્ઞાન ન. (સં.) બ્રહ્મજ્ઞાન; આત્મા-પરમાત્મા અધ્વગયું. (સં.) મુસાફર અધ્યાત્મદર્શન ન. (સં.) આત્મદર્શન
અધ્વર પું. (સં.) યજ્ઞ
બ્રિાહ્મણ અધ્યાત્મષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) આધ્યાત્મિક દૃષ્ટિ
અધ્વર્યુ . (સં.) યજ્ઞક્રિયા કરાવનાર, યજુર્વેદ જાણનારો અધ્યાત્મબળ ન. આધ્યાત્મિક બળ
અનું પૂર્વ. (સં.) સ્વરથી શરૂ થતા શબ્દની પૂર્વે અભાવ, અધ્યાત્મયોગ છું. (સં.) મનની વૃત્તિઓને બીજા નકાર કે નિષેધ વગેરે બતાવવા વપરાતો પૂર્વગ. ઉદા. પદાર્થોમાંથી પાછી ફેરવીને આત્મામાં જોડવી તે
અન્ + અશન = અનશન અધ્યાત્મવિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) આત્મવિદ્યા; બ્રહ્મવિદ્યા અન પૂર્વ. (સંસ્કૃત “અ” દ્વારા ગુજરાતી “અન’) ગુજરાતી અધ્યાત્મશાસ્ત્ર ન. અધ્યાત્મ, યોગ વગેરેનું શાસ્ત્ર
શબ્દોમાં નકાર બતાવવા વપરાતો પૂર્વગ. ઉદા. અને અધ્યાત્મિક વિ, (સં.) અધ્યાત્મને લગતું; આધ્યાત્મિક + હદ = અનહદ [ખાદ્ય સામગ્રીનો સમૂહ અધ્યાદેશ મું. (સં.) વટહુકમ; “ઓર્ડિનન્સ' [‘લેક્ઝરર' અનકૂ(-કો)ટ પું. અન્નકૂટ, દેવ આગળ ધરાવાતી વિવિધ અધ્યાપક છું. (સં.) અધ્યયન કરાવનાર; શિક્ષક; વ્યાખ્યાતા અનગળ વિ. સં. અનર્ગલ) અનર્ગળ; અપાર (૨) અંકુશ અધ્યાપકીય વિ. (સં.) અધ્યાપક અને અધ્યાપનને લગતું વગરનું; સ્વતંત્ર
વિનાનું અધ્યાપન ન. (સં.) ભણાવવું તે
અનગળ વિ. (અણગળવું ઉપરથી) અણગળ; ગળાયા અધ્યાપન(૦મંદિર, વિદ્યાલય)ન.(સં.) અધ્યયન કરાવ- અનગાર(-રિક) વિ. (સં. અન્ + અગાર) ઘર વિનાનું
નાર શિક્ષકને તાલીમ આપનારી શાળા; ટ્રેનિંગ કૉલેજ (૨) પં. સાધુ; સંન્યાસી અધ્યાપિકા સ્ત્રી. (સં.) સ્ત્રી અધ્યાપક
અનગ્નિ વિ. (સં.) અગ્નિહોત્રી નહિ તેવું (૨) સંન્યાસી અધ્યાય ૫. (સં.) પ્રકરણ (૨) લાંબી લપ-પુરાણ અનઘવિ. (સં.) અઘ.(પાપ) વિનાનું નિષ્પાપ દોષરહિત અધ્યાર કિ.વિ. (સં. અધ્યાહાર) અધ્યાહાર રખાયું હોય અનઘડ વિ. અણઘડ; અસંસ્કારી છે તેમ; અનુક્ત; બાકી
અનચ્છ વિ. સં. અન્ + અચ્છ) અસ્વચ્છ, મલિન અધ્યારી સ્ત્રી, અધિકારી; ફોગટની પંચાત; ખાલીમાથાઝીક અનત વિ. (સં.) નત-નમેલું નહિ એવું અધ્યારુપું. (સં. અધ્વર્યુ) શિક્ષાગુરુ; શીખવનાર દેશી રીતનું અનદ્યતન વિ. આજનું-વર્તમાન નથી તે
શિક્ષણ આપનાર પંડ્યો) (૨) પારસીઓનો ધર્મગુર; અનધિકાર . (સં. અન્ + અધિકાર) અધિકાર(કાર્યક્ષેત્ર)મોબેદ (૩) યજ્ઞ કરાવનાર; યજુર્વેદ જાણનારો બ્રાહ્મણ નો અભાવ: અયોગ્યતા (૨) વિ. અપાત્ર: અયોગ્ય

Page #38

અનધિકારચેષ્ટા
અનધિકારચેષ્ટા સ્ત્રી. (સં.) પોતાના અધિકાર બહારની કાર્યરીતિ કે હિલચાલ; અનધિકાર આચરણ કરવું તે અનધિકારપ્રવેશ પું. (સં.) સત્તા બહારનો પ્રવેશ; યોગ્યતા
બહારનું દાખલ થવું તે; વગર કે ઘૂસવું તે; ‘ટ્રેસપાસ’ અનધિકારી વિ. (સં.) અધિકાર વગરનું; અપાત્ર અનધિકૃત વિ. (સં.) જેને અધિકાર(પાત્રતા કેમાન્યતા) નથી
તેવું; અપ્રમાણિત; બિનસત્તાવાર; ‘અઑથોરાઇઝ્ડ અનધ્યાય પું. (સં.) અભ્યાસમાંથી છુટ્ટી; રજા અન(-ને)નાસ ન. (પો. અનનાસ્) એક પ્રકારનું ખટમીઠું ફળ અને એનું ઝાડ
અનનુકૂલ(-ળ) વિ. અનુકૂળ નિહ તેવું; ન ફાવતું અનન્ય વિ. (સં. અન્ + અન્ય) જેને અન્ય(બીજા)પણાનો
ભાવ નથી તેવું; એકાત્મક (૨) એકનિષ્ઠ; ‘એક્સ્યુઝિવ’ (૩) અદ્વિતીય; અજોડ, ‘યુનિક’ અનન્યભાવ પું. (સં.) અનન્યતા (૨) એક (ઈશ્વર) ઉપર જ ભક્તિ હોવી તે (૩) એકાશ્રય
અનન્યાશ્રય પું. (સં.) બીજા કોઈને નહિ; અમુક એકનો
જ આશરો હોવો તે, એવો અનન્યભાવ અનન્વય (સં.) અન્વય-સંબંધનો અભાવ (૨) જેમાં ઉપમેયની અસમાનતા દર્શાવવા એની જ ઉપમા અપાયેલી હોય તે અલંકાર અનપઢ વિ. (હિં.) અભણ; નિરક્ષર અનપેક્ષ વિ. (સં.) અપેક્ષારહિત; લાલસા વિનાનું (૨)
કશા પણ સંબંધથી પર; ‘ઍબ્સોલ્યુટ’ [બિનજરૂરી અનપેક્ષિત વિ. (સં.) અપેક્ષિત નહિ એવું; વણમાગ્યું; અનબન સ્ત્રી. (હિં.) અણબનાવ, મનદુઃખ અનભિજ્ઞ વિ. (સં.) અજાણ (૨) મૂઢ [વાળું; નિર્ભય અનભે વિ. (સં. અન્ + અભય) ભે(ભય)ના અભાવઅનભ્યસ્ત વિ. અપઠિત; નહિ ભણાયેલું (૨) મહાવરા વિનાનું
અનભ્યાસ પું. (સં.) અભ્યાસ(મહાવરા)નો અભાવ (૨) શિક્ષણનો અભાવ [સ્વચ્છ અનભ્ર વિ. (સં.) અભ્ર(વાદળ) વિનાનું; નિરભ્ર (૨) અનમની સ્ત્રી. અન્યમાં પરોવાયેલું મન છે તેવી સ્ત્રી (૨)
મેળ ન હોવાપણું; વેરભાવ (૩) દિલગીરી; શોક અનમનું વિ. સં. અન્ય + મનસ્ + ) અન્યમાં
પરોવાયેલું મન છે તેવું; અન્યમનું; ઉદાસ અનમ્ર વિ. કસં.) નમ્ર નથી તેવું; મિજાજી; ડાંડ અનરથ પું. અનર્થ; ખોટી વાત (૨) હાનિ અનરાધાર વિ. (સં. અનાધાર દ્વારા) એકધારે વરસતું; અસ્ખલિત રીતે વરસતું (૨) મૂશળધાર; સાંબેલાધાર અનર્ગલ વિ. (સં.) (-ળ) વિ. રુકાવટ-અંકુશ વિનાનું (૨)
અપાર; પુષ્કળ
અનર્થ્ય વિ. પૂજવા લાયક નહિ તેવું; અપૂજય
૨૧
[અનંત
અનર્થ પું. (સં.) ખોટો અર્થ (૨) ખોટું કામ (૩) જુલમ; આફત (૪) નુકસાન; ઉપદ્રવ (૫) મમતા-અહંતાથી થતું દુ:ખ (તત્ત્વ)[કારક (૨) ઊલટો અર્થ કરનારું અનર્થક, (૦ર, -કારક) વિ. (સં.) અનર્થ કરનારું; હાનિઅનલ પું. (સં.) (-ળ) પું. અગ્નિ (૨) ગુસ્સો (૩)
હંમેશાં આકાશમાં રહેનારું મનાતું એક કાલ્પનિક પક્ષી અનલહક(-±) શ... (અ.) ‘હું હક (ખુદા) છું’ - ‘અહં
બ્રહ્માસ્મિ’જેવુંસૂફી મહાવાક્ય [સ્વાભાવિક;સાહજિક અનલંકૃતવિ. (સં.) અલંકૃત નહિ એવું; નહિશણગારેલું (૨) અનલ્પ વિ. (સં.) અલ્પ નહિ એવું; ઘણું; પુષ્કળ અનવગત વિ. ન જાણેલું; અજ્ઞાત
અનવદ્ય વિ. (સં. અન્ + અવઘ) અવઘ-નિંઘ નહિ તેવું; અનિંદ્ય (૨) નિર્દોષ (૩) શુદ્ધ (૪) સુંદર; ખોડખાંપણ વિનાનું [એકાગ્રતાની ખામી અનવધાન ન. (સં.) અવધાનનો અભાવ; મનની અનવર વિ. (અ.) ઉજ્જવળતમ (૨) પું. પ્રકાશ અનવરત વિ. (સં.) સતત; અસ્ખલિત; નિરંતર અનવરે ઇલાહી શ.પ્ર. (અ.) ઈશ્વરીય પ્રકાશ અનવસ્થા સ્ત્રી. (સં.) અવ્યવસ્થા; ગોટાળો (૨) નિર્ણય
અથવા છેડો ન આવે એવાં કથનોની પરંપરા (ન્યાયશાસ્ત્રમાંનો એક હેત્વાભાસ)
અનવસ્થાદોષ પું. (સં.)નિર્ણય ન આવે એવાં કથનોની પરં
પરાવાળોતર્કદોષ; અનવસ્થાયુક્ત તર્ક-દોષ [વગરનું અનવસ્થિત વિ. (સં.) હાજર ન રહેલું; અસ્થિર; ઢંગધડા અનવિરત વિ. અવિરત-સતત નથી તેવું; સ્થિર અનશન ન. (સં.) આહાર બંધ કરવો તે (૨) ભૂખહડતાળ અનશનવ્રત ન. અનશન રાખવાની પ્રતિજ્ઞા; મરણ પર્યંત ઉપવાસ કરવાનું વ્રત
અનશ્વર વિ. (સં.) નશ્વર-નાશવંત નહિ એવું; શાશ્ર્વત અનસૂયા સ્ત્રી. (સં.) અસૂયા(દ્વેષ)નો અભાવ (૨) અત્રિ ઋષિની પત્ની
અનસ્ત વિ. આથમ્યું ન હોય તેવું; અણ-આથમ્યું અનહદ વિ. (અન્+ હદ) હદ વગરનું; અપાર (૨) બેશુમાર અનહદ વિ. (સં. અનહત) અનાહત (આધાત વિના એની મેળે થતો)ધ્વનિ
અનહદનાદ વિ. (સં.) શ્વાસઉચ્છ્વાસ લેતાં થતો શરીરમાંનો (સોહમ્ સોહમ્ એવો) અંતર્ધ્વનિ અનળ પું. જુઓ ‘અનલ’
અનંગ વિ. (સં.) અંગ વિનાનું (૨) પું. કામદેવ અનંગ-અરિ પું. મહાદેવ; શંકર
અનંત વિ. (સં.) અંત વિનાનું; અપાર (૨) પું. વિષ્ણુ (૨) રુદ્ર (૩) બ્રહ્મા (૪) શેષનાગ (૫) બળરામ (૩) જૈનોના વર્તમાન ચોવીસ તીર્થંકરમાંના ચૌદમા (૪) ન. આકાશ (૫) અનંત સંખ્યા; ‘ઇન્ફિનિટી'

Page #39

અનંતકાયો
२२
[અનાવૃત્તિ અનંતકાય વિ. (સં.) અનંત જીવોવાળું (વનસ્પતિ અનાદિત ન. (સં.) અનાદિ હોવાપણું વગેરે) (જૈન)
અનાદત વિ. (સં.) અનાદર પામેલું; અપમાનિત; તિરસ્કૃત અનંત(૦ ચતુર્દશી, ૦ ચૌદશ(-સ)) સ્ત્રી. ભારદવા સુદ અનામ (સં.) વિ.નામ વગરનું નનામું (૨)નામના વગર
ચૌદશ (એ દિવસે અનંત એટલે કે વિષ્ણુની આરાધના નું (૩) અવર્ણનીય; સર્વોત્કૃષ્ટ (૪) પું. પરમેશ્વર કરાય છે.)
ચિૌદમાં અનામત વિ. (અ. અમાનત) સાચવી રાખવા સોપેલું (ર) અનંતનાથ પું. (સં.) જૈનોના વર્તમાન ચોવીસ તીર્થકરમાંના ભવિષ્યના ઉપયોગ માટે રાખવામાં આવતું (૩) ખાસ અનંતપદ ન. (સં.) મુક્તિ; મોક્ષ ત્યારબાદ સંભાળ માટે રખાયેલું; “રિઝર્વ (૨) સ્ત્રી, ન. અનંતર વિ. (સં.) નજીકનું; પછીનું (૨) ક્રિ.વિ. પછી; અનામત વસ્તુ; થાપણ (૨) વિભિન્ન જગાઓ અનંતવિજય પં. (સં.) જૈનોના અનાગત ચોવીસ ચોક્કસ સમુદાય માટે નિયત કરેલી બેઠક; “ક્વોટા' તીર્થકરમાંના છેલ્લા
ગિળો અનામતમૂડી સ્ત્રી, થાપણ તરીકે મૂકેલ રકમ [ક્ષેમકુશળતા અનંતા સ્ત્રી. (સં.) પૃથ્વી (૨) પાર્વતી (૩) એક ઔષધિ; અનામય વિ. (સં.) નિરામય; નીરોગી (૨) ન. આરોગ્ય; અનાકર્ષક વિ. (સં.) આકર્ષક-મોહિત નહિ એવું અનામિક વિ. (સં.) નનામું; નામ વિનાનું [વીંટી અનાકર્ષણ ન. ખેંચાણ-આકર્ષણનો અભાવ
અનામિકાસ્ત્રી. (સં.) ટચલી આંગળી પાસેની આંગળી (૨) તાકૃષ્ટ વિ. (સં.) આકૃષ્ટ નહિ એવું; નહિ આકર્ષાયેલું અનામિષ વિ. (સં.) માંસ વિનાનું, નિરામિષ અનાક્રમક વિ. (સં.) આક્રમણ-હુમલો ન કરનારું અનામિષાહારી વિ. માંસનો આહાર ન કરનારું, શાકાહારી અનાગત વિ. (સં.) અત્યાર સુધી નહિ આવેલું; (૨) અનામી વિ. (૨) ૫. જુઓ “અનામ' (૩) સ્ત્રી. ઠાઠડી ભવિષ્યમાં આવનારું-થનારું
(૪) ૫. પરમેશ્વર અનાગાર(-રિક) વિ. સં. અન્+આગાર, આગરિક) (૨) અનાયાસ પું. (સં.) આવાસ-શ્રમનો અભાવ (૨) આળસ
પું. (સં.) અનગાર; ઘર વિનાનું (૨) સાધુ, સંન્યાસી (૩) સુગમતા; સહેલાઈ (૪) આરામ (૫) વિ. અનાચાર છું. (સં.) દુરાચાર, અધર્મ
મહેનત વગરનું; સહેલું અનાચારી વિ. (સં.) દુરાચારી, અધર્મી [અન્ન અનાયાસે ક્રિ.વિ. આયાસ વિના; સહેજે અનાજ ન. (સં. અન્નાદ્ય, પ્રા. અન્નજ) ધાન્ય; દાણા; અનાયોજિત વિ. આયોજન કરવામાં આવેલું નથી તેવું અનાડી વિ. સં. અજ્ઞાની) મૂર્ખ, ગમાર (૨) જક્કી, હઠીલું અનાર ન. (ફા.) દાડમ (૨) દાડમના ઘાટની દારૂખાનાઅનાડીવેડા પુ.બ.વ. અનાડી જેવું વર્તન
ની કોઠી , અનાતુર વિ. આતુરતા વિનાનું (૨) બેદરકાર; લાપરવા અનારકલી(-ળી) સ્ત્રી. દાડમની કળી અનાત્મ વિ. સં. અન્ + આત્મ) આત્મા વિનાનું; જડ અનારદાના પુ.બ.વ. (ફા.) દાડમના સુકવેલ દાણા
(૨) . આત્મા નહિ તે - નાશવંત દેહ અનારનું ન. ચોખાના લોટનું બનાવાતું પકવાન અનાત્મવાદયું. (સં.) જડવાદ,ચાર્લામત (૨) આત્માનું અને અનારોગ્ય ન. (સં.) આરોગ્યનો અભાવ; માંદગી સ્તિત્વ નથી એવા પ્રકારની માન્યતાનો સિદ્ધાંત વાદી દી અનાદ્ધ વિ. સકે. કોર (ર) લાગણીહીન
અનાદ્ર વિ. સુકં: કોર અનાત્મવાદી વિ. (સં.) અનાત્મવાદમાં માનનાર; નાસ્તિક- અનાર્યવિ. (સં.) આર્ય નહિ તેવું કે તેને લગતું (૨) અસભ્ય અનાત્મા છું. (સં. અન્ + આત્મા) આત્મતત્વનો અભાવ (૩) આર્યને અનુચિત (૪) પં. આર્ય નહિ તે
(૨) અજ્ઞાની પુરુષ બિહારનું; સગું નહિ તેવું અનાવડ, (તો) સ્ત્રી. આવડતનો અભાવ; અજ્ઞાન અનાત્મીય વિ. (સં.) પોતાનું નહિ તેવું; પારકું (૨) સંબંધ અનાવરણ ન. ઢાંકેલું ખુલ્લું કરવું તે અનામ્ય વિ. જે આત્માને લગતું નથી તેવું અનાવર્તક વિ. (સં.) ફરીફરી આવવાપણા વિનાનું (૨) અનાથ વિ. (સં.) નિરાધાર; અસહાય; નધણિયાતું એક જ વાર આવતું અનાથ(૦ગૃહ,થાલય) ન., (-થાશ્રમ) ૫. (સં.) માબાપ અનાવર્તી વિ. (સં.) ફરીફરી ન આવે તેવું જરૂરી વિનાનાં બાળકોને આશ્રય આપી ઉછેરવાનું કામ કરતી અનાવશ્યકવિ. (સં.) આવશ્યક (જરૂરી) નહિતેવું; બિન
સંસ્થા (૨) નિરાધારોને રહેવા-ખાવાનું સ્થળ અનાવિદ્ધ વિ. (સં.) અણવીંધ્યું (૨) નહિ ભાંગેલું; આખું અનાથતા સ્ત્રી. (સં.) અનાપણું
અનાવિલ વિ. (સં.) દોષરહિત; સ્વચ્છ (૨) એ નામની અનાદર ૫. (સં.) અવજ્ઞા; અપમાન કિરાયેલ એક જ્ઞાતિ
(૨) અરક્ષિત અનાદરણીય વિ. (સં.) અનાદરપાત્ર; અવગણના અનાવૃત વિ. સં.) ઢાંક્યા વિનાનુંનહિ વીંટેલું; ઉઘાડું અનાદિ વિ. (સં.) આદિરહિત (૨) પહેલું નહિ એવું અનાવૃત્ત વિ. (સં.) ફરી પાછું ન ફરેલું
(૩) જેનો આરંભ જાણવામાં નથી આવ્યો એવું- અનાવૃત્તિ સ્ત્રી. (સં.) ફરી પાછા ન આવવું – થવું તે; પરમતત્ત્વ (૪) સનાતન
ફરી જન્મ ન થવો તે (૨) મુકિત; મોક્ષ

Page #40

અનાવૃષ્ટિ
૨ 3
[અનુકરણ અનાવૃષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) વરસાદ ન પડવો તે (૨) વર્ષના અનિર્ણય ૫. (સં.) નિર્ણયનો અભાવ, અનિશ્ચિતપણું અભાવે પડતો દુષ્કાળ; સુકવણું
અનિર્ણાયક વિ. (સં.) નિર્ણાયક નહિ એવું અનાશ્રિત વિ. (સં.) આશ્રય વગરનું; નિરાશ્રિત અનિર્ધારિત વિ. (સં.) ચોક્કસ નહિ એવું; અચોક્કસ અનાસક્ત વિ. (સં.) આસક્ત નહિ એવું
અનિર્વ(વચનીય, વાચ્ય) વિ. (સં.) અવર્ણનીય; જેની અનાસક્તિ સ્ત્રી. (સં.) નિર્મોહપણું; નિહિતા
કોઈ પણ પ્રકારની વ્યાખ્યા ન થઈ શકે તેવું (૨) સત અનાસર ન. (અ. અનાસિર) ઇસ્લામ મુજબનાં આતસ છે કે અસત તેનો નિર્ણય ન આપી શકાય તેવું (તત્ત્વ)
(અગ્નિ), પાણી, પવન અને પૃથ્વી એ ચાર અનિલ કું. (સં.) પવન; વાયુ (૨) જૈનોના અતીત મૂળતત્ત્વો; કેટલાકને મતે પંચભૂત : આગ, પાણી, ચોવીસ તીર્થંકરમાંના સત્તરમતિયું (૨) અત્યંત જરૂરી હવા, માટી અને આકાશ
[અભાવો અનિવાર(-) વિ. (સં.) નિવારી (અટકાવી) ન શકાય અનાસ્થા સ્ત્રી. (સં.) આસ્થાનો અભાવ (૨) અનાદર; અનિવાર્યતા ક્રિ.વિ. અનિવાર્ય રીતે અનાહત વિ. (સં.) નહિ મારેલું (૨) ન પહેરેલું; નવું અનિવાર્યતા સ્ત્રી. (સં.) અનિવારણીયપણું [વીસમાં
(૩) આધાત વિના એની મેળે થતો - અનહદ ધ્વનિ અનિવૃત્તિ પું. (સં.) જૈનોના અનાગત ચોવીસ તીર્થંકરમાંનાં (યોગ)
અિંતર્ધ્વનિ-અનહદનાદ અનિશ્ચય ૫. (સં.) નિશ્ચયનો અભાવ અનાહતનાદ ૫. (સં.) યોગીઓને સંભળાતો શરીરમાંનો અનિશ્ચલ વિ. (સં.) અસ્થિર; ઢચુપચુ સ્વભાવનું અનાહાર ૫. (સં.) આહારનો અભાવ, ઉપવાસ અનિશ્ચિત વિ. (સં.) નિશ્ચિત નહિ તેવું; અચોક્કસ અનાહારી વિ. (સં.) ઉપવાસી (૨) આહારમાં ન ગણાય અનિષ્ટ વિ. (સં.) ન ઇચ્છેલું (૨) ન ઇચ્છવા જોગ; બૂરું; તેવું (ખાદ્ય) (જૈન).
(૩) ન. ભં; અશુભ (૪) નુકસાન અનાહૂત વિ. (સં.) ન બોલાવવામાં આવેલું; વણનોતર્યું, અનિષ્ટ(કર, કારક) વિ. (સં.) અનિષ્ટ કરનારું
અનિયંત્રિત (૨) ન ધારેલું (૩) ફાંસુ; નાહક અનિંદિત વિ. (સં.) સુંદર (૨) નહિ નિંદાયેલું અનિકેત વિ. (સં.) ઘર વિનાનું (૨) ભટકતું: રમતારામ અનિધ વિ. (સં.) નહિ નિંદવા યોગ્ય (૨) સુંદર (૩) સંન્યાસી
અનીક ન. (સં.) લશ્કર (૨) યુદ્ધ અિપાર અનિચ્છ વિ. ઇચ્છા વિનાનું, નિઃસ્પૃહ
અનીઠ વિ. (સં. અનિષ્ઠિત, પ્રા. અણિર્હઅ) અખૂટ; અનિચ્છનીય વિ. (સં.) ન ઈચ્છવા યોગ્ય
અનીઠ વિ. (સં. અનિષ્ટ - ક) અશુભ; અમંગળ (૨) અનિચ્છા સ્ત્રી. (સં.) ઇચ્છાનો અભાવ (૨) નાખુશી અણગમતું
[(૩) અત્યાચાર અનિચ્છિત વિ. ન ઇચ્છેલું [‘ઇન્કોસ્ટન્ટ', “વેરિયેબલ' અનીતિ સ્ત્રી. (સં.) નીતિ નહિ તે; પાપ (૨) અન્યાય અનિત્ય વિ. (સં.) અધ્રુવ; નશ્વર (૨) વિકારી અનીતિ(વેકર, કારક) વિ. (સં.) અનીતિ કરનારું અનિદ્ર વિ. (સં.) નિદ્રા વિનાનું જાગતું
અનીતિમય વિ. (સં.) અનીતિવાળું અનિદ્રા સ્ત્રી. (સં.) ઊંઘનો અભાવ (૨) એનો રોગ અનીપ્સિત વિ. (સં.) ઇચ્છેલું નહિ તેવું; અનિચ્છિત અનિદ્રાજનક વિ. (સં.) ઊંધ દૂર કરનારું
અનીશ વિ. (સં.) ઉપરી વિનાનું (૨) અસમર્થ અનિમિત્ત વિ. (સં.) કારણ વિનાનું (૨) ન. અપશુકન અનીશ્વર વિ. (સં.) ઈશ્વર વિનાનું (૨) ઈશ્વરમાં ન અનિમિ(-)ષ વિ. (સં.) પલકારા વિનાનું; સ્થિર (૨) માનનારું (૩) નધણિયાતું
પું. જેની આંખ ઊઘડે કે મીંચાય નહિ તેવું (દેવ, અનીશ્વરવાદયું. (સં.) ઈશ્વર જેવું કોઈ નિયામકતત્ત્વ નથી.
માછલું વગેરે) [નિયમથી મુક્ત; અચોક્કસ એવો મત-સિદ્ધાંત એિવા મતવાળું; “એથિસ્ટ અનિયત વિ. (સં.) અનિયંત્રિત (૨) અનિશ્ચિત (૩) અનીશ્વરવાદી વિ. (સં.) ઈશ્વર જેવા તત્ત્વનો અભાવ છે અનિયતકાલિ(ક, લીન) વિ. (સં.) સમયનું જેને બંધન અનીસ પુ. (અ.) ભાઈબંધ; મિત્ર નથી તેવું; અચોક્કસ સમયે થનાર
અનુ ઉપ. (સં.) “પાછળ, ‘પછી’, ‘સાથેસાથે’, ‘-ને અનિયમિતવિ. (સં.)નિયમિત નહિએવું (૨)નિયમ પ્રમાણે મળતું', “-ને ગોઠતું'ના અર્થ દર્શાવતો ઉપસર્ગ. જેમ
ન થતું હોય એવું સમયપાલન અને ક્રમ વગેરેમાં) કે, અનુયાયી, અનુકૂળ (૨) સંજ્ઞા પૂર્વે ‘વારંવાર અનિયંત્રિત વિ. (સ.) નિરંકશઃ નિયંત્રણ વિનાનું (૨) અર્થમાં, જેમ કે, અનુશીલન (૩) સમાસમાં આગળ
નિયંત્રિત નહિ એવું કરવામાં નથી આવી તેવું વપરાઈ ‘પ્રત્યેક એવો અર્થ પણ બતાવે છે. જેમ કે, અનિયુ(વક્ત, યોજિત) વિ. (સં.) જેની નિમણુક કે યોજના અનુદિન = પ્રત્યેક દિવસ અનિરુદ્ધ વિ. (સં.) રોકેલું-રોકાયેલું નહિ તેવું (૨) પં. અનુકથન ન. (સં.) અનુવાદ (૨) પાછળથી કરેલો નિર્દેશ શ્રીકૃષ્ણના પુત્ર પ્રદ્યુમ્નનો પુત્ર
(૩) વાતચીત; વાર્તાલાપ તેિમ કરવું તે અનિરૂપિત વિ. (સં.) નિરૂપેલું નહિ એવું; વણકહ્યું અનુકરણ ન. (સં.) નકલ, દેખાદેખી (૨) કાંઈ જોઈને

Page #41

૨૪
લેવક; દાસ
મારી વિ. સંસી ચાકરી
અનુકરણશીલો અનુકરણશીલ વિ. (સં.) અનુકરણ કરવાના વલણવાળું અનુકરણીય વિ. (સં.) અનુકરણ કરવા યોગ્ય; સરળ અનુકંપા સ્ત્રી. (સં.) દયા; સહાનુભૂતિ (૨) કૃપ; મહેર અનુકાલ વિ. (સં.) સમયોચિત (૨) ક્રિ.વિ. યોગ્ય સમયે અનુકૂલ વિ. (સં.) (-ળ) વિ. બંધબેસતું; ફાવતું (૨)
હિતકર (૩) સંમત (૪) સગવડવાળું (૫) સમયોચિત
(૬) ક્રિ.વિ. યોગ્ય સમયે અનુકૂલ(-ળતા સ્ત્રી. અનુકૂળ થવા-રહેવાપણું; ફાવતાપણું અનુકૂલન ન. (સં.) જુઓ “અનુકૂળતા અનુકૂલિત વિ. (સં.) -ને અનુકૂળ કરવામાં આવેલું અનુકૂળ વિ. જુઓ “અનુકૂલ” અનુકૂળતા સ્ત્રી. જુઓ “અનુકૂલતા' [અલંકાર (કા.શા.) અનુકૃતિ સ્ત્રી, (સં.) અનુકરણ; નકલ (૨) એનામનો એક અનુકોણ પં. બે છેદતી રેખાની એક જ બાજુના ઉપર અગર
નીચે બનતા ખૂણાનાં યુગ્મ; “કૉરસ્પૉનિંગ એંગલ્સ અનુક્ત વિ. (સં.) નહિ કહેવાયેલું (૨) અકથિત (૩)
અસાધારણ; અપૂર્વ અનુક્રમ પું. (સં.) એક પછી એક આવવું તે; ક્રમ (૨)
પદ્ધતિ; ધારો (૩) એક અલંકાર (૪) વ્યવસ્થા;
નિયમ (૫) કાયદો; ધારો (૬) આચાર; રિવાજ અનુક્રમશઃ ક્રિ.વિ. (સં.) અનુક્રમ પ્રમાણે; એક બાદ એક અનુક્રમણિ, (કા, અણી) સ્ત્રી. (સં.) સાંકળિયું; માહિતી
કે વિગતની ક્રમવાર સૂચિ અનુક્રમાંક . (સં.) અનુક્રમ બતાવતો અંક; ક્રમાંક અનુક્રોશ છું. (ઈ.) કરુણા; કૃપા; દયા અનુગ વિ. (સં.) પાછળ ચાલનારું () પું. અનુચર (૩)
પૂર્વગથી ઊલટો શબ્દને પાછળ લાગતો પ્રત્યય. જેમ કે, નાક, વાન, માન, ગર, પણું વગેરે (૩) પ્રત્યયો નાશ પામતાં પ્રત્યયોની ગરજ સારતો વ્યુત્પાઘ
નામયોગી. જેમ કે -ને, -ની, -નું, -માં વગેરે (વ્યા.) અનુગત વિ. (સં.) પાછળ ગયેલું (૨) લાયક; ઘટતું અનુગતિ સ્ત્રી. (સં.) પાછળ જવું તે; અનુસરણ અનુગમ પં. (સં.) અનુગામન; પાછળ જવું તે (૨)
આચાર-વિચાર-શ્રદ્ધા વગેરેની અમુક ધર્મપ્રણાલિકા અનુગમન ન. (સં.) પાછળ જવું તે (૨) પતિની પાછળ
સતી થવું તે અનુગામિની વિ. સ્ત્રી. પતિ પાછળ સતી થવા જતી સ્ત્રી અનુગામી વિ. (સં.) અનુગમન કરનારું, અનુયાયી (૨)
વારસે આવનારું (૩) પાછળ જનારું અનુગુણ વિ. (સં.) મળતા આવતા ગુણવાળું; અનુરૂપ
(૨) એ નામનો અર્થાલંકાર અનુગુંજ સ્ત્રી. (સં.) પ્રતિઘોષ; પડઘો અનુગુંજન ન. (સં.) રણકાર; અનુરણન અનુગૃહીત વિ. (સં.) જેના ઉપર કૃપા કરાઈ હોય તેવું
અનુદાત્ત (૨) આભારી (૩) અનુકરણ કરનારું અનુગ્ર વિ. ઉગ્ર નહિ તેવું; સૌમ્ય [શાપનું નિવારણ અનુગ્રહ છું. (સં.) કુપા; મહેરબાની (૨) ઉપકાર (૩) અનુગ્રહી વિ. (સં.) કૃપાળુ; મહેરબાન અનુચર છું. (સં.) પાછળ ચાલનારો; સેવક; દાસ અનુચરી સ્ત્રી. (સં.) દાસ; ચાકરડી; સેવિકા
(સં.) પાછળ ચાલનારું; અનુસરનારું (૨) પં. નોકર; અનુચર
અિણઘટતું અનુચિત વિ. (સં.) ઉચિત-યોગ્ય નહિ તેવું; અયોગ્ય; અનુચિતતા સ્ત્રી. (સં.) અઘટિતપણું; અનૌચિત્ય અનુચ્ચરિત વિ. (સં.) નહિ ઉચ્ચારેલું; અનુક્ત અનુચ્છેદ પું. (સં.) મૂળમાંથી ઉખેડી નાશ ન કરવાપણું
(૨) રક્ષણ; રક્ષા (૩) કલમ; નિયમ; “આર્ટિક્સ
(૪) ખંડ (૫) પ્રકરણ (૬) ફકરો; “પેરેગ્રાફ', અનુ-)છ ન. સીતાફળ અનુજ વિ. (સં.) પછી જન્મેલું (૨) પં. નાનો ભાઈ અનુજન્મા સ્ત્રી. (સં.) નાની બહેન અનુજા વિ. (સં.) પછી જન્મેલી (૨) સ્ત્રી, નાની બહેન અનુજીવિત્વન. (સં.) ઉત્તરજીવિતા; મરનારની પાછળની
હયાત વ્યક્તિને મળતી જિવાઈ અનુજીવી વિ. સં. અનુજીવિનુ) આશ્રિત (૨) નોકરચાકર
(૩) માગણ (૪) વસવાયું અનુજ્ઞા સ્ત્રી. (સં.) પરવાનગી; રજા; અનુમતિ અનુજ્ઞાત વિ. (સં.) અનુજ્ઞા અપાયેલું; અનુમત અનુજ્ઞાતા વિ. (સં.) અનુજ્ઞા આપનારું અનુજ્ઞાપત્ર પું. (સં.) આજ્ઞાપત્ર; રજાચિઠ્ઠી (૨) પરવા
નગી પત્ર; “પરમિટ અનુતાપ પું. (સં.) પશ્ચાતાપ; પસ્તાવો અનુતાલીમ વિ. તાલીમ લીધા પછીનું અનુત્તમ વિ. સં.) જેનાથી વધુ ચડિયાતું (ઉત્તમ) બીજું
નથી એવું; સર્વોત્તમ (૨) ઉત્તમ નહિ એવું, અધમ અનુત્તર વિ. (સં.) નિરુત્તર; જવાબ આપવાની બાબતમાં
તેનાથી ઉત્તર - ચડિયાતું નથી તેવું; ઉત્તમ (૩) ઉત્તર નથી કે ન આપી શકાય તેવુંનિહિ એવું અનુત્તીર્ણ વિ. (સં.) પાર ન ઊતરેલું નાપાસ: ઉત્તીર્ણ અનુત્પત્તિ સ્ત્રી. (સં.) લાગુ ન પડવું તે () સિદ્ધ ન
થવું તે (૩) નિર્ણય કે દલીલનો અભાવ અનુત્પાદક વિ. (સં.) ઉત્પન્ન કરી કે આપી ન શકે તેવું અનુદક વિ. (સં.) પાણી વિનાનું, નિર્જળ (૨) જેને કોઈ
શ્રાદ્ધની અંજલિ આપનાર ન હોય એવું વિાળી અનુકરી વિ., સ્ત્રી. (સં. અનુદર) કૃશોદરી; પાતળી કમરઅનુદર્શન ન. (સં.) બારીકાઈથી બરોબર જોવું-જાણવું તે અનુદાત્ત વિ. (સં.) ઉદાત્ત-ઉમદા નહિ એવું (૨) નીચા
સ્વરવાળું (૩) પં. સ્વરના (ઉદાત્ત, અનુદાત્ત અને

Page #42

અનુદાન
૨ ૫
[અનુભવવું સ્વરિત એ) ત્રણ ભેદોમાંનો એક સંગીતમાં સ્વરનું અનુપલબ્ધ વિ. (સં.) ઉપલબ્ધ-મળે નહિ તેવું
નીચેથી થતું ઉચ્ચારણ તે આ) . સિહાય; ‘ગ્રાન્ટ અનુપલબ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) ન મળવું તે; અપ્રાપ્તિ (૨) પ્રત્યક્ષ અનુદાન ન. (સં.) સરકાર તરફથી મળતી નાણાકીય ન હોવું તે અનુદાર વિ. (સં. અન્ + ઉદાર) ઉદારતા વગરનું અનુપસ્થિત વિ. (સં.) ઉપસ્થિત નહિ એવું; ગેરહાજર અનુદાર વિ. (સં. અનુ + દારા) દારા-પત્નીથી દોરવાનું અનુપસ્થિતિ સ્ત્રી. (સં.) ગેરહાજરી [‘પ્રપોર્શન'
(૨) રૂઢિવાદી [પામેલું (૩) નહિ ઉલ્લેખાયેલું અનુપાતપું. (સં.) પાછળ પડવું તે; અનુપતન (૨) પ્રમાણ; અનુદિત વિ. (સં.અનુ+ઉદિત) નહિઊગેલું (૨) ઉદયનહિ અનુપાતી વિ. (સં.) પરિણમતું; અનુસરતું (૨) એકસરખું અનદિન કિ.વિ. (સં.) પ્રતિદિન; દરરોજ
(૩) પરસ્પર સમાન ખૂણાવાળી (આકૃતિઓ). અનુદેશ પં. (સં.) શીખવવું તે; ઉપદેશ (૨) સૂચના અનુપાન ન. (સં.) ઔષધિની સાથે કે એની ઉપર અનુદિષ્ટ વિ. (સં.) નહિ ઉદ્દેશાયેલું; જણાવ્યા વિનાનું (૨) ખાવાપીવામાં આવતી એને મદદરૂપ વસ્તુ ઉદિષ્ટ નહિ એવું; નહિ ઈચ્છેલું.
અનુપાર્જિત પં. (સં.) કામધંધો કરીને મેળવેલું ન હોય તેવું અનુદેશ પું. (સં.) ઉદેશનો અભાવ; ઇરાદાનું ન હોવાપણું અનુપાલક વિ. રક્ષણ કરનારું; પાલન કરનારું અનુધમ છું. (સં.) ઉદ્યમનો અભાવ, કામધંધો ન હોવાપણું અનુપાલન ન. (સં.) રક્ષણ; જનત કરવું તેનું પાલન (૨) નહિ ઈચ્છેલું
અનુપૂરક વિ. (સં.) અનુપૂર્તિ કરનારું અનુઘમી વિ. (સં.) કામધંધો ન કરતું હોય તેવું (૨) બેકાર અનુપૂર્તિ(-ર્તિ) સ્ત્રી. (સં.) પાછળ કરવામાં આવતો અનુઘોગ પું. (સં.) ઉદ્યોગનો અભાવ; કામધંધાનો ઉમેરો; પુરવણી (૨) ઉશ્કેરણી અભાવ (૨) છુટ્ટીનો દિવસ; અણોજો
અનુપ્રમાણ ન. (સં.) સાચું છે તેવી સહી કરીને ખાતરી અનુગ પું. (સં.) ઉદ્વેગનો અભાવ (૨) નર્ચિતપણું આપવી તે (૨) શાખ
(ઉપયોગ અનુપાવન ન. (સં.) પાછળ દોડવું તે; નાસી ગયેલાની પૂંઠ અનુપ્રયુક્તિ સ્ત્રી. (સં.) અનુપ્રયોગ; વધારાનો થતો પકડવી તે (૨) દોડધામ
અનુપ્રયોગ કું. (સં.) અનુપ્રયુક્તિ અનુધ્યાન ન. (સં.) સતત ચિંતન (૨) શુભ ચિંતન અનુપ્રવેશ પું. (સં.) પાછળથી દાખલ થવાની ક્રિયા (૨) અનય . (સં.) વિનવણી; કાલાવાલા (૨) મનામણું; નિયમિત હારબંધ પ્રવેશસવાલ; ઉપપ્રશ્ન; પેટાપ્રશ્ન સાંત્વન (૩) સંવનન
અનુપ્રશ્ન પું. (સં.) પૂર્વના સવાલના અનુસંધાનમાં પુછાતો અનુવાદ પું. (સં.) રણકાર; અનુરણન
અનુપ્રસૂતિ વિ. (સં.) પ્રસવ થયા પછીનું અનાયક છું. (સં.) સાહિત્યમાં નાયક પછીનું તરતનું અનુપ્રાણિત વિ. (સં.) જેમાં જીવનનો સંચાર કર્યો હોય મહત્ત્વ ધારણ કરતું પાત્ર (સા.).
તેવું; પ્રાણ પૂરેલું (૨) પ્રેરાયેલું તેિવો શબ્દાલંકાર અનુનાસિક વિ. (સં.) નાકની મદદથી ઉચ્ચરિત થતું અનુપ્રાસ ૫ (સં.) એકનો એક અક્ષર જેમાં વારંવાર આવે
(સ્વરોચ્ચારણ) (૨) પું. અનુનાસિક વર્ણ (૩) ન. અનુબદ્ધ વિ. (સં.) અનુબંધવાળું; અનુબંધમાં હોય એવું ગંગણો ઉચ્ચાર
અનુબદ્ધતા સ્ત્રી. (સં.) સાપેક્ષતા અનુપ વિ. (સં. અનુપમ) અજોડ; શ્રેષ્ઠ; અનુપમ અનુબંધ શું. (સં.) સંબંધ (૨) (શાસ્ત્રમાં) વિષય, અનુપકાર ૫. ઉપકારનો અભાવ; અપકાર
પ્રયોજન, અધિકારી અને સંબંધ એ ચારનો સમૂહ (૩) અનુપદ ન. (સં.) ધ્રુપદ; ટેક
આગળ-પાછળનો સંબંધ; “કોરિલેશન અનુપપત્તિ સ્ત્રી. (સં.) લાગુ ન પડવું તે (૨) સિદ્ધ ન અનુબોધ પં. (સં.) પાછળથી થયેલું જ્ઞાન (૨) સ્મરણ
થવું તે (૩) નિર્ણય કે દલીલનો અભાવ અનુબોધક છું. (સં.) અનુસૂચક; “પ્રૉપ્ટર' અનુપપન વિ. (સં.) અઘટિત (૨) પુરાવો કે દલીલ નથી અનુબોધન ન. (સં.) અનુસૂચન; કોઈને કોઈ વાત કે
તેવું (૩) અસિદ્ધ; સાબિત ન થાય તેવું (૪) અસંગત વિષય યાદ કરાવવાની ક્રિયા કે ભાવ; “પ્રૉમ્ફિગ” અનુપમ વિ. (સં.) જેને ઉપમા (સરખામણી) નથી એવું; અનુભવ છું. (સં.) પ્રત્યક્ષ જ્ઞાન; જાતે જાણવું કે ભોગવવું સર્વોત્તમ
એિવું; અદ્વિતીય; અજોડ તે; ઈન્દ્રિયગમ્ય પરિચય; ‘રિયાલિઝેશન' અનુપમેય વિ. (સં.) ઉપમા (સરખામણી) ન આપી શકાય અનુભવજ્ઞાન ન. (સં.) અનુભવસિદ્ધ-પ્રત્યક્ષ જ્ઞાન અનુપયુક્ત વિ. (સં.) અનુપયોગી (૨) અયોગ્ય (૩) નકામું અનુભવમૂલક વિ. (સં.) અનુભવ જેનું મૂળ છે એવું; અનુપયોગ કું. (સં.) બિનજરૂરિયાત (૨) ઉપયોગનો અધ્ધરિયું નહિ એવું
અભાવ (૩) નકામાપણું નિકામાપણું અનુભવવાદ પં. (સં.)પ્રત્યક્ષવાદ (૨) અનુભવનેજ જ્ઞાનઅનુપયોગિતા સ્ત્રી. (સં.) બિનજરૂરી હોવાપણું (૨) નો એક માત્ર આધાર માનનારો સિદ્ધાંત (કરવો તે અનુપયોગી (સં. અનુપયોગિનું). ઉપયોગી નહીં તેવું અનુભવવું સક્રિ. જાતે જાણવું કે ભોગવવું તે; અનુભવ

Page #43

૨
અનુભવસિદ્ધો અનુભવસિદ્ધ વિ. (સં.) અનુભવથી પુરવાર થયેલું અનુભવાત્મક વિ. (સં.) અનુભવથી બનેલું અનુભવાર્થી વિ. (સં.) અનુભવની ઇચ્છાવાળું; શિખાઉ અનુભવી વિ. (સં.) અનુભવ લીધો છે તેવું અનુભવવાળું
(૨) નિષ્ણાત અનુભાગ ૫. (સં.) કાપેલો ભાગ (૨) કલમે: “સેક્શન' અનુભાવ ૫. (સં.) પ્રભાવ (૨) મનોગત ભાવનો બાહ્ય
વિકાર (૩) તીવ્ર કે મંદરૂપે ક્રિયાના રસનો અનુભવ
કરવાપણું (૪) કર્મની ફળ આપવાની શક્તિ (જૈન) અનુભાવક વિ. (સં.) અનુભવ કે સમજ આપનારું અનુભાવકતા સ્ત્રી. (સં.) સમજશક્તિ; જ્ઞાન અનુભૂત વિ. (સં.) અનુભવેલું અનુભૂતિ સ્ત્રી. (સં.) અનુભવ મનગમતું અનુમત વિ. (સં.) મંજૂર રાખેલું કે થયેલું; સંમત (૨) અનુમતિ સ્ત્રી. (સં.) સંમતિ; મંજૂરી (૨) અનુમોદન; ટેકો અનુમતિપત્ર પું. (સં.) રજાચિઠ્ઠી; પરવાનો (૨)
સંમતિદર્શક પત્ર; સંમતિપત્ર અનુમાન ન. (સં.) ન્યાયશાસ્ત્રમાંનાં ચાર પ્રમાણોમાંનું એક - અનુમતિનું સાધન (૨) અટકળ (૩) પું. એ નામનો અલંકાર (કા.શા.)
[આવું ચિન અનુમાનચિન ન. ‘તેથી' એવો અર્થ દર્શાવનારું (.:) અનુમાનવાક્ય ન. અનુમાનમાં ઉપયોગી પંચાવયવ વાક્ય
(જા.) અનુમાનવું સક્રિ. અનુમાન કરવું; અટકળ કરવી અનુમાનિત વિ. (સં.) જેનું અનુમાન કરવામાં આવે છે
કે આવ્યું છે તેવું; અંદાજી અનુમિત વિ. (સં.) અનુમાન કરેલું અનુમાન ઉપર રચાયેલું અનુમિતિ સ્ત્રી. (સં.) એક જ્ઞાનના સાધનથી થયેલું બીજું
જ્ઞાન; અનુમાન-પ્રમાણથી થયેલું જ્ઞાન લિોજિક અનુમિતિશાસ્ત્ર ન. (સં.) વ્યાપ્તિ-નિબંધનશાસ; “ઇન્ડક્ટિવ અનુમેય વિ. (સં.) અનુમાન કરવા યોગ્ય કે કરી શકાય એવું
[અનુમોદન; ટેકો અનુમોદ પું. (સં.) સહાનુભૂતિથી ઊપજતો આનંદ (૨) અનુમોદક વિ. અનુમોદન-ટેકો આપનારું; સમર્થક અનુમોદન ન. (સં.) સંમતિ; ટેકો; સમર્થન અનુમોદવું સક્રિ. સંમતિ કે ટેકો આપવો સ્ત્રિી; વેશ્યા અનુયાયિની વિ. સ્ત્રી. (સં.)અનુસરનારી સ્ત્રી (૨) અનુગામી અનુયાયી વિ. (સં. અનુયાયિનું) અનુસરનારું (૨) અમુક
પંથ કે સંપ્રદાયને અનુસરનારું; પંથનું; મતનું (૩)
૫. અનુસરનાર માણસ; પંથનું માણસ; શિષ્ય અનુયોગ છું. (સં.) એકની પાછળ આવતો બીજો પ્રસંગ
(૨) ટીકા; વિવરણ (૩) વ્યાખ્યાની ચોક્કસ પ્રકારની
રીત (જૈન) અનુયોગ છું. (સં.) તપાસની કાર્યવાહી (૨) દાવો
૬
[અનુવિધાન અનુયોગી વિ. (સં.) જોડનારું; અન્વય દર્શાવનારું (૨)
અભાવ સંબંધ કે સાદગ્ધનો આશ્રયી જેમાં અભાવ
સંબંધ કે સાદશ્ય રહેલ હોય તેવો (પદાર્થ) (૩) મુખ્ય અનુરક્ત વિ. (સં.) રંગાયેલું (૨) અનુરાગી; પ્રેમાસા
(૩) વફાદાર; નિમકહલાલ અનુરક્તિ સ્ત્રી. (સં.) આસક્તિ; પ્રેમાસક્તિ અનુરક્ષક છું. (સં.) વળાવિયો; રક્ષણ માટે કે સન્માનાર્થ
સાથે પ્રવાસ કરનાર; “એસ્કોટ' અનુરણન ન. (સં.) સામો રણકાર થવો તે; પડઘો અનુરત વિ. (સં.) રત; આસક્ત; લીન અનુરસ પું. (સં.) ગૌણરસ (કા.શા.) અનુરંજક વિ. (સં.) અનુરંજન-ખુશ કરનારું અનુરંજન ન. (સં.) ખુશ કરવું તે (૨) વિનોદ અનુરંજિત વિ. (સં.) ખુશ કરાયેલું; પ્રસન્ન અનુરાગ કું. (સં.) પ્રેમ; આસક્તિ; રઢ અનુરાગી વિ. (સં. અનુરાગિનું) અનુરાગવાળું, પ્રેમાસક્ત અનુરાધા સ્ત્રી. (સં.) વિશાખા પછીનું નક્ષત્ર અનુરૂપ વિ. (સં.) –ના જેવું, -ના પ્રમાણેનું (૨) યોગ્ય અનુરોધ છું. (સં.) આગ્રહભરી વિનંતી (૨) વિનયપૂર્વકનું દબાણ ,
[અનુલક્ષવું તે અનુલક્ષણ ન. (સં.) ધ્યાનમાં રાખવાની ક્રિયા (૨) અનુલક્ષિત વિ. (સં.) ધ્યાનમાં લીધેલું અનુલેખ પું. (સં.) નકલ; ઉતારો (૨) અનુપૂર્તિ, પરિશિષ્ટ અનુલેખન ન. (સં.) શ્રુતલેખન (૨) અક્ષર સુધારવા અક્ષ
રાકૃતિ ઉપર ઘૂંટવાની ક્રિયા ખિરડ કરવાની ક્રિયા અનુલેપ પું. (૦ન) ન. (સં.) લેપ ઉપર લેપ કરવો તે; અનુલોમ વિ. (સં.) ઊતરતા વર્ણની સ્ત્રી સાથેનો
(વિવાદ) (૨) ઊતરતા વર્ણની સ્ત્રી સાથેના
વિવાહથી જન્મેલું (સંતાન) અનુલ્લંઘનન (સં.) ઉલ્લંઘનનહિતે; ઓળંગવાની ક્રિયા અનુલ્લંઘનીયવિ. ઓળંગીનશકાય તેવું; ન ઓળંગવા જેવું અનુવર્તકવિ. (સં.) પાછળ જનારું (૨) નકલ કરનારું અનુવર્તન ન. (સં.) અનુસરણ (૨) અનુકરણ અનુવર્તી વિ. અનુસરનારું (૨) અનુવર્તનરૂપ; “સબ્સિક્વન્ટ
(૩) આજ્ઞાનું પાલન કરનારું અનુવંશ પું. (સં.) પેઢીનામું; વંશવેલો (૨) પરંપરા અનુવાદ પું. (સં.) કહેલું ફરીફરી કહેવું તે (૨) કહેલી
વાત સમજૂતી સાથે ફરી કહેવી તે (૩) ભાષાંતર;
તરજુમો (૪) પુનરુતિ અનુવાદક વિ. (સં.) અનુવાદકર્તા; ભાષાંતરકાર (૨)
પાછળ-પાછળ બોલનારું (૩) દુભાષિયું અનુવાદિત પું. (સં.) અનુવાદ કરાયેલું અનુવાદ વિ. (સં.) અનુવાદ કરવા જેવું (દોહન કરવું તે અનુવિધાન ન. (સં.) મૂળ પરથી ઘટતું રૂપાંતર કે સાર
વિવા

Page #44

૨
અનુવૃત્તિ
[અનેકાંતવાદ અનુવૃત્તિસ્ત્રી. (સં.) અનુસરણ (૨) પુનરાવૃત્તિ (૩) આગળ અનુસૂચિ(-ચી) સ્ત્રી. (સં.) ગ્રંથને અંતે આવતી યાદી;
આવી ગયેલા અર્થનું અનુસંધાન (૪) વડીલના ધંધામાં પરિશિષ્ટ; “શિડ્યૂલ'
ગુજરાન ચલાવવું તે (૫) ટીકાનું ટિપ્પણ (૬) સેવા અનુસૂચિત વિ. (સં.) પરિશિષ્ટમાં સૂચિત કરવામાં અનુશય પું. (સં.) પશ્ચાત્તાપ; પસ્તાવો (૨) ઝઘડો આવેલું; યાદીવાર (૨) એ રીતે સૂચિત જાતિનું અનુશયન ન. (સં.) સુવાડીને સૂવું તે
(પછાત કોમનું); શિડ્યૂલ કાસ્ટ'નું (૩) સંવિધાનની અનુશાસક છું. (સં.) અનુશાસન કરનાર; હકૂમત અનુસૂચિમાં સમાવિષ્ટ (૪) નિયત કરાયેલું
ચલાવનાર (૨) ઉપદેશક (૩) ખુલાસો કરનાર (૪) અનુસેવા સ્ત્રી. (સં.) પાછળથી લેવામાં આવતી સંભાળ સજા-દંડ કરનાર (૫) આજ્ઞા કરનાર
અનુસ્નાતકવિ. (સં.) સ્નાતક થયા પછીનું, ‘પોસ્ટગ્રેજ્યુએટ’ અનુશાસનન. (સં.) ઉપદેશ; શિખામણ (૨) નિયમ; કાયદો અનુસ્મરણ ન. (સં.) વારંવાર યાદ કરવું તે
(૩) અધિકાર; સત્તા (૪) (કોઈ વિષયનું) વિવરણ અનુયૂત વિ. (સં.) –ની સાથે જોડાયેલું; ગૂંથાયેલું; કે સમજૂતી (૫) નિયમન (૬) રાજયવહીવટ; ઓતપ્રોત (૨) ગાઢ સંબંધવાળું (૩) અંતર્ગત થતું
અમલ કરવો તે; રાજય ચલાવવું તે (૭) શાસ્ત્ર શિક્ષણ અનુસવણ ન. (સં.) નીચેની તરફ વહેવું તે અનુશિક્ષણ ન. (સં.) નિયત શિક્ષણ પૂર્ણ થયા બાદનું અનુસ્વન પં. (સં.) પ્રતિધ્વનિ; પડઘો અનુશીલન ન. (સં.) સતત અને ઊંડો અભ્યાસ; દીર્ઘ અનુસ્વાર પું. (સં.) સ્વરની પછી આવતું નાસિકસ્થાનનું સેવન
સિમજાતું આવેલું ઉચ્ચારણ કે એનું ચિહ્ન ( ) [ઊખળ અનુકૃત વિ. (સં.) પરંપરાથી કે પૂર્વેથી સંભળાતું કે અનૂખળ(-ળો) ૫. (સં. ઉલૂખલ) (લાકડાનો) ખાંડણિયો; અનુશ્રુતિ સ્ત્રી. (સં.) પરંપરાથી પ્રાપ્ત કથાનક; દંતકથી; અમૂછ ન. સીતાફળ
લોકવાયકા (૨) અનુશ્રુતજ્ઞાન કે અનુશ્રુતપણું અનૂછડી સ્ત્રી. સીતાફળી અનુષક્તવિ (સં.) સહવર્તી (૨) પ્રેમાસક્ત(૩) આનુષાંગિક અનૂઠું વિ. (સં. અનુત્ય) અનોખું; અપૂર્વ અનુષંગપું. (સં.) નિકટ સંબંધ; સાહચર્ય (૨) આસક્તિ (૩) અનૂઢ વિ. (સં.) અવિવાહિત; કુંવારું
અવશ્યભાવિ પરિણામ (૪) કરુણા (૫) ભાવના, ઇચ્છા અનૂઢા વિ. સ્ત્રી. (સં.) અવિવાહિતા; કુંવારી કન્યા અનુષંગી વિ. (સં. અનુષગિનું) જોડાયેલું; વળગેલું (૨) અનૂદિત વિ. (સં. અનુ+ઉદિત) પાછળથી સળંગ રીતે
નજીક નજીકનું (૩) સંબંધી; લગતું (૪) ફળરૂપે કહેલું (૨) ભાષાંતરિત; અનુવાદ કરેલું મળેલું (૫) નોકર-ચાકર કોટિનું (૬) એક બિંદુમાં અનૂપ છું. (સં.) પાણીવાળો સમુદ્ર નજીકનો પ્રદેશ; કચ્છ
મળતું; “કોન્ફરન્ટ' ચિરણવાળો એક છંદ (પિંગળ) (૨) એનામનો પુરાણકાળનોનર્મદાનીખીણનો પ્રદેશ અનુરુપ(-ભ) (સ. અનુષ્ટભુ) . આઠઅક્ષરનામાપનોચાર અનૂરી સ્ત્રી. સીતાફળી; અનૂછડી અનુષ્ઠાતા વિ. (સં.) અનુષ્ઠાન કરનાર
અનૂરું ન. સીતાફળ; અનૂછે અનુષ્ઠાન ન. (સં.) ક્રિયા કરવી તે (૨) કોઈ પણ ધાર્મિક અનૃણ વિ. (સં.) અઋણી, ઋણ-કરજ વિનાનું ક્રિયા (૩) કાર્યનો આરંભ; પૂર્વ તૈયારી
અમૃત ન. (સં.) અસત્ય; જૂઠાણું અનુસરણ ન. (સં.) અનુકરણ; અનુસરવું તે અનૃશંસ વિ. (સં.) ક્રૂર-ઘાતકી નહિ એવું (૨) દયાળુ અનુસરવું સક્રિ. (સં. અનુ + ) પાછળ-પાછળ જવું; અને સંયો. (સં. અન્યદપિ, પ્રા. અનુવિ) (બે વાક્યો ને ઉપદેશ પ્રમાણે વર્તવું (૨) એક પદે બીજા પદ સાથે કે શબ્દોને જોડનાર) ને તથા તેમજ
રૂપલિંગમાં સંબંધ રાખવો (વ્યા.) [સર્જન અનેક વિ. (સં.) એક નહિ; બહુ; સંખ્યામાં ઘણું અનુસર્જન ન. (સં.) મૂળ સર્જનને અનુસરીને કરાતું-થતું અનેકકેન્દ્રી વિ. (સં.) અનેક કેન્દ્રવાળું મનુસંધાન ન. (સં.) આગળની વસ્તુ સાથેનું જોડાણ કે અનેકકોશી(-ષી) વિ. (સં.) અનેક કોષવાળું સિંખ્ય
તેમ આવતી વસ્તુ (૨) યોગ્ય સંબંધ (૩) બારીક અનેકઘણું વિ. એક કરતાં વધારે સંખ્યાથી ગુણેલું; અનેકતપાસ; ચોકસાઈ
અનેકતા સ્ત્રી. (સં.) (-ત્વ) ન. અનેક હોવું તે અનુસંધાન ન. (હિં.) સંશોધન; રિસર્ચ
અનેકધા ક્રિ.વિ. (સં.) અનેક રીતે; અનેક પ્રકારે અનુસાર પું. (સં.) અનુસરણ (૨) વાક્યમાં એક પદનું અનેકવિધ વિ. (સં.) અનેક પ્રકારનું
બીજા પદને અનુસરવું તે (વ્યા.) ક્રિ વિ.પ્રમાણે; મુજબ અનેકાનેક વિ. (સં.) ઘણું; સંખ્યામાં ખૂબ અનુસારી વિ. (સં.) અનુસરતું
અનેકાર્થ(વેક, થ) વિ. (સં.) અનેક અર્થવાળું-પ્રયોજનઅ સિદ્ધાંત મું. (સં.) પેટા-સિદ્ધાંત
વાળું
[અચોક્કસ અનુસૂચક પુ. અનુબોધક; “પ્રોસ્ટર”
અનેકાંત વિ. (સં.) અનેક બાજુવાળું (૨) અનિશ્ચિત; અનુસૂયન ન. (સં.) જુઓ “અનુબોધન'
અનેકાંતવાદ મું. (સં.) સ્યાદ્વાદ; દરેક વસ્તુનું એક જ માત્ર

Page #45

અનેકેશ્વરવાદ)
૨૮
[અન્યા પાસું છે એમ નહિ પણ એનાં બધાં પાસાં પરત્વે જુદી નળી; ઇસોફેગસ
[સાધન જુદી રીતે જ્ઞાન થાય છે એવો જૈન તત્ત્વજ્ઞાનનો સિદ્ધાંત અન્નપાણી ન. અન્નજળ; અંજળ; ખાવુંપીવું તે; નિર્વાહનું અનેકેશ્વરવાદ પું. (સં.) અનેક દેવતા વાદ; પોલીથિંઇઝમ અન્નપૂર્ણાસ્ત્રી. (સં.) અન્નની અધિષ્ઠાતા દેવી; અન્ન અનેકેશ્વરવાદી વિ. અનેકદેવવાદી
પૂરનારી-પુરું પાડનારી દેવી અનેનાસ ન. જુઓ “અનનાસ' [(૨) અપૂર્વ; અનન્ય અન્નપ્રાશન ન. (સં.) નાનાં બાળકોને વિધિપૂર્વક છકે અનેરું વિ. (સં. અન્યતરક, પ્રા. અનરયલ) જૂદું; બીજું અથવા આઠમે મહિને પહેલવહેલું અન્ન ખવડાવવાનો અનૈક્ય ન. (સં.) ઐક્યનો અભાવ; જુદાઈ (૨) વિરોધ; કરાતો સંસ્કાર કુસંપ (૩) વિ. ઐક્ય-એકતા વગરનું
અન્નભોજી વિ. (સં.) અન્ન ખાનાર અનૈચ્છિક (સં.) ઐચ્છિક નહિ એવું; ઈચ્છાને અધીન નહિ અન્નમય વિ. (સં.) અન્નનું; અન્નથી ભરેલું (૨) એવું; ફરજિયાત
અન્નથી બંધાયેલું (૩) વેદાંત પ્રમાણે શરીરમાં રહેલા અનૈતિક વિ. (સં.) નૈતિક નહિ એવું; અનીતિવાળું પાંચ કોશોમાંનો એક (અન્નમયકોશ) અનૈતિહાસિક વિ. (સં.) ઐતિહાસિક નહિ એવું; અન્નમયકોશ'-૫) પું. (સં.) સ્થૂળ શરીર ઇતિહાસના આધાર વિનાનું
અન્નવસ્ત્ર ન. (સ.) ખોરાક અને કપડાં; ખોરાકી-પોશાકી અનપશ્ય ન. નિપુણતાનો અભાવ: અકૌશલ
અન્નવિકાર છું. (સં.) અપચાથી શરીરમાં થતો બગાડ અનૈસર્ગિક વિ. (સં.) નૈસર્ગિક નહિ એવું; કૃત્રિમ (૨) અજીર્ણ, અપચો અનોખું વિ. (સં. અન્યપક, પ્રા. અન્યવખ6) જુદા જ અન્નસત્ર ન. (સં.) અન્નક્ષેત્ર; સદાવ્રત
પ્રકારનું; અને (૨) અદ્ભુત; વિચિત્ર (૩) નોખું અનસંકટ ન. (સં.) અન્ન ખાવા ન મળે એવા પ્રકારની નહિ તેવું; મજિયારે
આપત્તિ (૨) અન્નની તંગી દિશા; ખાવાના સાંસા અનૌચિત્ય વિ. (સં.) ઔચિત્યનો અભાવ; અઘટિતતા અનાનદશા સ્ત્રી. (સં.) “અ” “અન્ન કરવું પડે એવી અનઔદાર્યન. (સં.) ઉદારતાનો અભાવ પૂર્વક નહિ એવું અન્નાશય પું. જઠર; હોજરી
નિહિ) અનૌપચારિકવિ. (સં.)ઉપચારપ્રમાણેનુંન હોય તેવું વિધિ- અન્નાહાર છું. અન્નનો આહાર; અન્ન ખાવું તે (માંસ અનૌરસ વિ. (સં.) ઔરસ પુત્ર ન હોય તેવું; વાંઝિયું અન્નાહારી વિ. અન્નનો જ આહાર કરનારું; શાકાહારી
(૨) ઔરસ નહિ તેવું; દત્તક (૩) આંગળિયાત અનોદકન. (સં.) અન્નપાણી; અન્નજળ (૨) ગુજરાન અન્ ઉપ. (સં.) સ્વરથી શરૂ થતા શબ્દની પૂર્વે, અભાવ, અનોપાર્જન ન. (સં.) અન્ન મેળવવાની ક્રિયા
નકારકે નિષેધ વગેરે બતાવવા વપરાતો પૂર્વગ. જેમ અન્ય વિ. (i) બીજું (૨) ભિન; જુદું વ્યભિચારી કે, અનુપમ
અન્યગામી વિ. (સં.) પારકા સાથે યૌનસંબંધ રાખનારું; અન્ડરગ્રાઉન્ડ વિ. (ઇ.) ભૂગત; ભૂમિગત (૨) છુપાયેલું અન્યતમ વિ. ઘણાંમાંથી કોઈ એક માત્ર અન્ડરલાઈન્ડ વિ. (ઈ.) જુઓ ‘અધોરેખિત' અન્યતર વિ. (સં.) બેમાંથી એક (૨) ભિન્ન; જુદું અન્ડરવર્લ્ડન, સ્ત્રી. (ઇ.) ગુનાખોરોની દુનિયા અન્યત્ર ક્રિ.વિ. (સં.) બીજે ઠેકાણે; ક્યાંય બીજે અન્ડરવેર ન. (ઇં.) અંદર પહેરવાનું વસ્ત્ર
અન્યથા સંયો. (સં.) બીજી રીતે (૨) આડું; ઊલટું અન્તર્દેશીય વિ. જુઓ અંતર્દેશીય'
અન્યથાકથનન. (સં.) વિરુદ્ધ વાત (૨)ખોટી કેજૂઠી હકીકત અન ન. (સં.) (રાંધેલું) અનાજ; ખોરાક
અન્યથાકકિ .વિ. (સં.) હોય એનાથી જુદી રીતે કરવાને અન્નકૂટ છું. (સં.) અણકૂટ; ઠાકોરજી આગળ નૈવૈદ્ય તરીકે અન્ય દેશી વિ. (સં.) વિદેશી; પરદેશી ટિરિટોરિયલ ગોઠવાતો વિવિધ વાનીઓનો સમૂહ
અન્ય દેશીય વિ. (સં.) બીજા દેશને લગતું; “એસ્ટ્રાઅન(૦ક્ષેત્ર, સત્ર ન. (સં.) જ્યાં અન્નદાન અપાતું અન્ય નિરપેક્ષ વિ. (સં.) જેને બીજી કોઈની જરૂર નથી હોય તે સ્થળ; સદાવ્રત
લેણાદેણી એવું; તટસ્થ અનજલ ન. (સં.) (-ળ) અંજળ; દાણોપાણી ૨) અન્યભૂત(તા) સ્ત્રી. (સં. અન્યભૂતા) (જેનું ભરણપોષણ અન્નદાતા વિ. (સં.) ખાવાનું પૂરું પાડનાર (૨) આશ્રય બીજા દ્વારા થયું છે એવી) કોયલ; પરભુતા આપનાર; આશ્રયદાતા
અિનાજ અને અન્યમત ૫. (સં.) બીજો મત અનદાન ન. (સં.) અન્નનું દાન (૨) પુણ્યાર્થે અપાતું અન્યમનસ્ક વિ. (સં.) મન અન્ય ઠેકાણે હોય એવું; અન્નદાયી વિ. (સં.) અન્નદાતા
ધ્યાનરહિત (૨) અન્યમનું બેધ્યાન (૩) ખિન; અન્નદેવતા પુ.બ.વ. અન્નરૂપી દેવ: અન્નદેવ (૨) સ્ત્રી. ઉદાસ (૪) ચંચળ; અસ્થિર
બેિધ્યાન અન્નની અધિષ્ઠાતા દેવી; અન્નપૂર્ણા
અન્યમનું વિ. અન્યમનસ્ક; બીજે મન લાગ્યું હોય તેવું; અનનળી સ્ત્રી. ગળેથી હોજરી સુધીની (ખોરાક લઈ જતી) અન્યા વિ. સ્ત્રી, (સં.) દ્વિતીયા: પરાઈ સ્ત્રી

Page #46

અન્યા
૨૯
[ અપત્ય અન્યા ડું. અન્યાય: અંચઈ
હિસાબ તપાસનાર; હિસાબ-તપાસનીસ; “ઓડિટર' અન્યાય ૫. (સં.) ન્યાયવિરુદ્ધ કર્મ, ગેરઇન્સાફ (૨) અન્વેષણ ન. (સં.) તપાસ; શોધ; સંશોધન (૨) હિસાબ
જુલમ (૩) અંધેર (૪) અવ્યવસ્થા (૫) દષ; વાંક તપાસવો તે; “ઓડિટ' (૬) દુષ્કર્મ (૩) અટકચાળું (૮) પાપ
અવેષિત વિ. (સં.) તપાસ કરાયેલું; “ઓડિટેડ’ અન્યાયી વિ. (સં.) ગેરકાયદે; અન્યાયયુક્ત (ર) અપ ઉપ. (સં.) શબ્દને લાગતાં ‘નીચેનું, ‘ઊતરતું',
અન્યાયથી વર્તનારું (૩) અઘટિત (૪) જુલમી (૫) “હીન”, “ખરાબ” વગેરે ભાવ બતાવનાર ઉપસર્ગ ખોટું કરનારું (૬) મસ્તીખોર
અપ ન. (સં. અ) પાણી; જળ અન્યાપ્ય વિ. (સં.) ન્યાય નહિ તેવું; ન્યાય વિરુદ્ધ અપાઈ વિ. જાણીતું (૨) સમજાય એવું અન્યાર્થ છું. (સં.) બીજો અર્થ
અપકર્મ ન. (સં.) અપકૃત્ય; દુરાચારણ અન્યારી સ્ત્રી બાળવાનાં લાકડાંની ગાડી; સરપણની ગાડી અપકર્ષ પં. (સં.) પડતી (૨) ઘટ; ક્ષય ધિટાડો થવો તે અન્યોક્તિ સ્ત્રી. (સં.) એક અર્થાલંકાર. અમુકને ઉદ્દેશીને અપકર્ષણ ન. (સં.) પાછા પાડવું – નીચે પાડવું તે (૨)
બોલવું ને અન્યને લાગુ પાડવું એવી વાણીની ચાતુરી; અપકવિ છું. હલકીલાતની કવિતા કરનારો કવિ સ્તુતિના શબ્દોમાં નિંદા ને નિંદાના શબ્દોમાં સ્તુતિ અપકાય પં. (બ.વ.) (સં.) પાણીના જીવ દર્શાવવી તે (કા.શા.) [કિ.વિ. પરસ્પર; એકમેક અપકાર છું. (સં.) હાનિ; અનુપકાર (૨) કૃતજ્ઞતા; દ્રોહ અન્યોન્ય વિ. (સં. અન્યઃ + અન્ય:) બીજુંબીજું (૨) અપકાર્ય ન. (સં.) ખરાબ કાર્ય; કુકર્મ અન્યોન્યપૂરક વિ. (સં.) પરસ્પર પુરવણી કરતું કરવું તે અપકીર્તિ(-ર્તિ) સ્ત્રી. (સં.) બદનામી; અપયશ અન્યોન્યાધ્યાસ પું. (સં.) અરસપરસ મિથ્યા આરોપણ અપકૃતિ સ્ત્રી. (સં.) અપકાય; ખરાબ કાર્ય; દુરાચરણ અન્યોન્યાભાવ છું. (સં.) એક પદાર્થનો બીજા પદાર્થમાં અપકૃત્ય ન. (સં.) ખરાબ કામ: દુરાચરણ
અભાવતે-જેમ ઘટના પટમાં અને પટનો ઘટમાં (ન્યા. અપકૃષ્ટ વિ. (સં.) ખેંચી લીધેલું (૨) ઊતરતી કોટિનું (૩) શા.) (૨) બે વસ્તુનીતાદાત્મક્તા તદ્રુપતાનો અભાવ નીચ; અધમ
ક્રિયાનું નુકસાન અન્યોન્યાશ્રય પં. સં.) પરસ્પર આશ્રય: એકમેકનો ટેકો અપક્રિયા સ્ત્રી. (સં.) ઊલટા પ્રકારની ક્રિયા (૨) અવ
(૨) એક વસ્તુના જ્ઞાનને માટે બીજી વસ્તુના અપક્વ વિ. (સં.) પક્વ નહિ તેવું; કાચું જાણપણાની જરૂર; સાપેક્ષ જ્ઞાન (૩) “અ”થી “બ અપક્ષવિ. (સં.) પાંખવિનાનું, સહાય વિનાનું (૨) કાર્યકરોસિદ્ધ કરવો અને પાછો “બ'થી “અ” સિદ્ધ કરવો એવો ના વ્યવસ્થિત સમૂહ બહારનું; ત્રાહિત (૩) નિષ્પક્ષ
દલીલનો એક દોષ; પિટિશિયોપ્રિન્સિમી” અપક્ષય કું. (સં.) ભારે ક્ષય (૨) વિનાશ અન્યોન્યાશ્રયી વિ. (સં.) એકબીજાનો આશ્રય કરનાર અપઘર્ષક વિ., . (સં.) છોલી કાઢતો (પદાર્થ) અન્વયે પું. (સં.) પાછળ જવું તે; અનુગમન (ર) સંબંધ અપચય પું. (સં.) લય; હાનિ (૨) ઘટાડો; ઘસારો
(૩)એકબીજાં પદોનોસંબંધ જોઈ કર્તાકર્મક્રિયાપદ અને અપચક્રિયા સ્ત્રી, (સં.). શરીરની ઘસારાની ક્રિયા; બીજાં પદોની સ્વાભાવિક ક્રમે ગોઠવણી (૪) વંશ; કુળ “કેટબોલિઝમ'
(૫) કારણ હોય ત્યાં કાર્યનું હોવું તે નિયમ(૬) ભાવાર્થ અપચાર . (સં.) દુરાચરણ અન્વયી વિ. (સં.) પાછળ આવી રહેવું (૨) સંબંધવાળું અપચિત્રન. (સં.) ખરાબ ચિત્ર અન્વયે ના. અનુસાર; પ્રમાણે; –ની રૂએ અિર્થવાળું અપચો !. પાચનક્રિયાનો અભાવ; અજીરણ; બદહજમી અવર્થ(૦૬) વિ. (સં.) અર્થને અનુસરતું; બંધ બેસતા અપરાસ્ત્રી. (સં. અસર) સ્વર્ગની વારાંગના; અપ્સરા અવિત વિ. (સં. અનુ + ઇત) સંયુક્ત; જોડાયેલું (૨) અપજશ(-સ) પું, અપયશઅપકીર્તિ (૨) બદનામી
પકડાયેલું, સપડાયેલું (૩) વાક્યમાંનાં પદોના અપ(-પ્પોટ ક્રિ.વિ. રોજ; હંમેશાં પરસ્પર સંબંધવાળું
અપ(-પ્પોટ વિ. (સં. અ + પ) બેવકૂફ, મૂર્ખ અન્વીક્ષક છું. (સં.) અન્વીક્ષણ-શોધ કરનાર
અપટી સ્ત્રી, વ્યવહાર-વેપારમાં ઓપટી (નુકસાન) અન્વીક્ષ(oણ) ન. (-ક્ષા) સ્ત્રી, (સં.) બારીકીથી જોવું- અપટી સ્ત્રી, (સં.) નાટકનો પડદો (૨) તંબુ આસપાસ તપાસવું તે () સમીક્ષા; સમાલોચના
બાંધેલી કમાન
આ આિવવું તે અન્વીત વિ. (સં. અનુ+ ઈત) અન્વિત; સંયુક્તઃ જોડાયેલું અપટીક્ષેપ . (સં.) પડદો ખસેડી રંગમંચ પર એકાએક
(૨) સંપાયેલું; પકડાયેલું (૩) વાક્યોમાંનાં પદોના અપ-ટુ-ડેટ વિ. (ઈ.) અદ્યતન; છેલ્લામાં છેલ્લી ઢબનું‘પરસ્પર સંબંધવાળું
તારીખનું (૨) સુઘડ અન્વીતિ સ્ત્રી, (સં.) અન્વયે
અપઢ વિ. (હિ) ન પઢેલું; નિરક્ષર; અભણ અન્વેષક વિ. સં. અનુ + એષક) તપાસનાર (૨) પું. અપત્ય ન. (સં.) સંતાન (૨) બાળક (વડીલની નજરે)

Page #47

અપત્રો
3 s
/ અપવિત્રતા અપત્રપા સ્ત્રી, શરમાળપણું; લજા; લાજ
અપરાધવિજ્ઞાન ન. અપરાધ તથા અપરાધી સંબંધી અપથ્ય વિ. (સં.) પથ્ય નહિ એવું; અવગુણ કરે એવું; વિજ્ઞાન; ક્રિમિનોલોજી'
પ્રતિકૂળ () ન. કુપથ્ય, અવગુણકારી આહારવિહાર અપરાધિની વિ., સ્ત્રી. અપરાધ કરનારી સ્ત્રી અપદેવતા છું. (સં.) ભૂતપ્રેત વગેરે જીવ
અપરાધી વિ. અપરાધ કરનાર ગુનેગાર અપદેશ પું. (સં.) ઉલ્લેખ કરવો-નામ આપવું તે (૨) અપરાધીન વિ. (સં.) પરાધીન નથી તેવું; સ્વતંત્ર
સહાનુભૂતિ (૩) કારણ આપવું તે (વ્યા.) અપરાધીનતાસ્ત્રી. (સં.) સ્વતંત્રતા; સ્વાતંત્ર્ય કિોંકણપટ્ટી અપ ન. (સં.) પદ્ય નથી તેવી રચના
અપરાન્ત પં. (સં.) પશ્ચિમ કિનારો કે તેનો પ્રદેશઅપદ્યાગદ્ય વિ. (સં.) નહિ ગદ્ય કે નહિ પદ્ય એવું (૨) અપરાવિધા સ્ત્રી. (સં.) નામરૂપાત્મક વિદ્યા; બ્રહ્મવિદ્યા
ન. નથી છંદ વગેરેથી બાંધેલી કે નથી સ્વાભાવિક સિવાયની લૌકિક ફળ આપનારી વેદવિદ્યા વાક્યસ્વરૂપની તેવી કાવ્યરચના; રોગયુક્ત ગદ્ય અપરાહ્ન . (સં.) બપોર પછીનો પહોર; દિવસનો અપનયન ન. (સં.) ખોટી રીતે લઈ કે ઉપાડી જવું તે; પાછલો અડધો ભાગ હરી જવું, અપહરણ; “કિડનેપિંગ
અપરિગ્રહ પૃ. (સં.) કોઈ પણ વસ્તુનો પોતાના ઉપયોગ અપનાવવું સ.ક્રિ. પોતાનું કરવું કે માનવું; સ્વીકારવું માટે સ્વીકાર અને સંગ્રહ ન કરવાં તે કિરવાનું વ્રત અપભ્રષ્ટ વિ. (સં.) પડેલું (૨) વિકૃત, અપભ્રંશ પામેલું અપરિગ્રહવ્રત ન. અપરિગ્રહી રહેવાનું વ્રત; સંગ્રહ ન અપભ્રંશ છું. (સં.) પડવું તે; પતન (૨) શબ્દનું વિકૃત અપરિચિત વિ. (સં.) પરિચિત નહિ એવું; અજાણ્યું
થવું તે; શબ્દનું વિશુદ્ધ રૂપાંતર (૩) સ્ત્રી. સંસ્કૃતમાંથી અપરિણીત વિ. (સં.) નહિ પરણેલું; કુંવારું અપભ્રષ્ટ એક ભાષા
અપરિપક્વ વિ. (સં.) પરિપક્વ નહિ એવું; કાચું અપમાન ન. (સં.) માનથી ઊલટું તે; અનાદર; તિરસ્કાર અપરિમિત વિ. (સં.) પરિમિત નહિ એવું; અમાપ અપમાનવું સક્રિ. અપમાન કરવું
અપરિમેય વિ. (સં.) માપી ન શકાય એવું અપમાનિત વિ. (સં.) અપમાન પામેલું
અપરિષ્કૃત વિ. (સં.) અશુદ્ધ; સુધાર્યા સિવાયનું (૨) અપમૃત્યુ ન. (સં.) કમોત; આકસ્મિક મૃત્યુ
અનલંકૃત; શણગાર્યા વિનાનું અપયશ પું. (સં.) અપકીર્તિ, અપજશ; બદનામી અપરિહાર્ય વિ. (સં.) ટાળી ન શકાય એવું અપયોગ કું. (સં.) ખોટી રીતે ઉપયોગ થવો તે; અપરૂપ ન. (સં.) બોળ દેખાવ (૨) વિ. બેડોળ
દુરુપયોગ; ‘મિશએપ્રોપ્રિયેશન' ઓિરમાન; સાવવું અપરૂપ વિ. (બ.) અપૂર્વ; ખૂબસૂરત અપર વિ. (સં.) બીજું; ભિન્ન (૨) પાછળનું (૩) અપરોક્ષ વિ. (સં.) પરોક્ષ નહિ એવું; પ્રત્યક્ષ સિાક્ષાત્કાર અપરદિશા સ્ત્રી. (સં.) પશ્ચિમ દિશા; આથમણી દિશા અપરોક્ષજ્ઞાન ન. (સં.) બ્રહ્મનું પ્રત્યક્ષ જ્ઞાન; સ્વરૂપનો અપરમાનતા) સ્ત્રી. ઓરમાન-સાવકી માતા
અપલક વિ, એકીટસેફ મટકું માર્યા વિના અપરસ ૫. (સં.) અધમ પ્રકારનો રસ (૨) કાવ્યમાં અપર્ણ વિ. (સં.) પાંદડાં વિનાનું
યથાસ્થાન જે રસ આવવો જોઈએ તે ન આવતાં એને અપણ સ્ત્રી. (સં.) મહાદેવનાં પત્ની, પાર્વતી સ્થાને ખોટી રીતે નિરૂપાયેલો રસ (૩) હથેળી અને અપર્યાપ્ત વિ. (સં.) પર્યાપ્ત નહિ એવું, અપૂરતું
પગનાં તળિયામાં થતો ચામડીનો એક રોગ અપલક્ષણ ન. (સં.) નઠારું-ખરાબ લક્ષણ (૨) દુરાચારણ અપરસ સ્ત્રી. (સ.અ + સ્પર્શ, પ્રા. પરસ સ્પર્શ) નાહ્યા અપલાયન ન. (સં.) નાસી ન જવાપણું
પછી ક્યાંય (વૈષ્ણવમાં) અડકાય નહિ એવું હોવું અપલ્યા સ્ત્રી. દૂબળી સ્ત્રી (૨) ફૂવડ સ્ત્રી તે; પાકી નર્વેઢ
અપવર્ગ કું. (સં.) સમાપ્તિ; અંત; છેડો (૨) મોક્ષ અપરંચ સંયો. વિશેષમાં; વળી; તેમજ; ઉપરાંત અપવર્તન ન. (સં.) ખોટું વર્તન-આચરણ અપરંપાર વિ. (સં. અ-પરપાર) સામે છેડો નથી તેવું; અપવાક્યતા સ્ત્રી. (સં.) વાક્યમાંનો પદક્રમાદિનો દોષ
અપાર; પુષ્કળ[ભિન્ન (૩) પારકી (૪) પશ્ચિમ (દિશા) અપવાદ છું. (સં.) સામાન્ય નિયમમાં બાધ; તેવી વસ્તુ કે અપરા વિ... સ્ત્રી. (સં.) નિકટ: ઊતરતી (૨) બીજી; તેનું ઉદાહરણ (ર) નિદા: આ અપરાગ . (સં.) અસંતોષ (૨) સ્નેહ ન હોવાપણું અપવાદાત્મક વિ. (સં.) અપવાદવાળું અપરાજિત વિ. (સં.) પરાજિત નહિ એવું; નહિ હારેલું અપવાર્ય ન. (સં.) સાથેનું બીજું પાત્ર ન સાંભળે એ રીતે અપરાજિતા સ્ત્રી. (સં.) એક ઔષધિ (૨) દુર્ગા
આડુ જોઈને બોલવું તે; “એસાઈટ' (નાટ્ય) અપરાજેય વિ. (સં.) હરાવી ન શકાય એવું
અપવાસ ૫. ઉપવાસ (અપવાસ ખોટો શબ્દપ્રયોગ) અપરાધ છું. (સં.) દોષ; ગુનો (૨) પાપ સ્ત્રિી અપવિત્ર વિ. (સં.) પવિત્ર ન હોય એવું; અશુદ્ધ; નાપાક અપરા(છંધણ, વધિની) વિ. સ્ત્રી. ગુના-અપરાધ કરનારી અપવિત્રતા સ્ત્રી. (સં.) પવિત્રતાનો અભાવ; અશુદ્ધિ

Page #48

અપવ્યય
અપવ્યય પું. (સં.) ખોટું ખરચ, બગાડ; દુર્વ્યય અપશકુન પું. (સં.) અપશુકન; માઠો શુકન અપશબ્દ પું. (સં.) ગાળ (૨) નિયમ વિરુદ્ધનો શબ્દ; ખોટો પ્રયોગ (વ્યા.)
અપ(-વ)શુકન પું. (સં. અપશકુન) માઠો શુકન; અપશુકન
(૨) અશુભ ચિહ્ન [તેવું; અપશુકન કરાવનારું અપશુકનિ(યાળ, યું) વિ. જેના શુકન ખરાબ હોય અપસરણ ન. (સં.) ખસી જવું તે; નાસી જવું તે અપસરવું અક્રિ. ખસી જવું; છૂટા પડવું (૨) નાસી જવું અપસવ્ય વિ. (સં.) જમણી બાજુનું; જમણું (૨) ઊલટું (૩) ક્રિ.વિ. જમણી તરફ (જનોઈ જમણે ખભે લાવી દેવી તે)
અપસારિત વિ. (સં.) દૂર કરેલું; ખસેડેલું [હોય એવું અપસારી વિ. અપસરે (ખસે) એવું; દૂર જતાં છૂટું પડતું અપસિદ્ધાંત પું. (સં.) તર્કદોષથી ભરેલો સિદ્ધાંત અપસ્માર પું. (સં.) ફેફરું; વાઈ; ‘ફિટ’ (૨) સ્મરણશક્તિનો અભાવ; વિસ્મરણ
અપહરણ ન. (સં.) ઉપાડી જવું તે (૨) લખાણની તફડંચી અપહરવું સક્રિ, અપહરણ કરવું; હરી જવું અપહર્તા વિ. (સં.) અપહરણ કરનાર
અપહૃત વિ. (સં.) છીનવી લેવાયેલું; પડાવી લેવાયેલું (૨) જેનું અપહરણ કરાયું છે તેવું
અપહ્ત્તુતિ સ્ત્રી. (સં.) છુપાવવું તે (૨) જેમાં વસ્તુના અસલ ધર્મને છુપાવી બીજા ધર્મનો આરોપ કરવામાં આવે તે અલંકાર [માટીવાળું (૩) નિર્મળ અપંકિલ વિ. (સં.) કાદવ વિનાનું (૨) સુકાઈ ગયેલી અપંગ વિ. (સં. અપ + અંગ = અપાંગ) પાંગળું (૨) કોઈ અંગની ખોડવાળું (૩) લાચાર અપાકર્ષણ ન. (સં.) ખોટું કે અવળું આકર્ષણ અપાચ્ય વિ. (સં.) ન પચી શકે એવું અપાતક ન. (સં.) પાપનો અભાવ; નિષ્પાપ અપાત્ર વિ. (સં.) કુપાત્ર (૨) ન. નકામું પાત્ર-વાસણ અપાદાન ન. (સં.) છૂટા પડવું તે (૨) પાંચમી વિભક્તિનો અર્થ (વ્યા.)
અપાન પું. (સં.) (પ્રાણ, અપાન, વ્યાન, ઉદાન અને સમાન એ પાંચમાંનો) એક વાયુ જે ગુદા વાટે નીકળે છે; અધોવાયુ
અપાનાસન ન. (સં.) એ નામનું એક યોગાસન અપાપ(-પી) વિ. (સં.) પાપરહિત; નિષ્પાપ [અઘાડો અપામાર્ગ પું. (સં.) (પવિત્ર ગણાતો છોડ) અધેડો; અપાય પું. (સં.) દૂર જવાની ક્રિયા (૨) અદર્શન (૩)
આફત (૪) નુકસાન (૫) નાશ; ખુવારી અપાર વિ. (સં.) પાર વિનાનું; ખૂબ [નહિ તેવું અપારદર્શક વિ. (સં.) જેમાં આરપાર દેખાય-જોઈ શકાય
૩ ૧
[અપેક્ષિત
અપારદર્શિતા સ્ત્રી. (સં.) પારદર્શક ન હોવું તે અપાર્થિવ વિ. (સં.) પૃથ્વીને લગતું ન હોય તેવું; અભૌતિક (૨) અલૌકિક; દિવ્ય
અપાવરણ ન. (સં.) ઉઘાડવું-ખુલ્લું કરવું તે અપાવૃત વિ. ખુલ્લું કરેલું; મૂકેલું [સ્થાન અપાસરોપું. (સં. ઉપાશ્રય) જૈનસાધુ-સાધ્વીઓને રહેવાનું અપાહિજ વિ. અપંગ; પાંગળું (૨) આળસુ; નકામું અપાંગ પું. (સં. અપ + અંગ) આંખનો કાન બાજુનો ખૂણો (૨) ટીલું (૩) વિ. અપંગ; પાંગળું અપિ સંયો. (સં.) પણ; વળી અપિચ સંયો. (સં.) વળી; તેમજ (૨) તદુપરાંત અપિતુ સંયો. (સં.) પરંતુ; પણ અપિ(-પૈ)તૃક વિ. (સં.) પિતા વિનાનું; નબાપું (૨)
વડીલોપાર્જિત નહિ તેવું (૩) વારસામાં નહિ ઊતરેલું અપૈતૃક મિલકત સ્ત્રી. બિનવારસી મિલકત; વારસામાં ન ઊતરેલી, આવેલી મિલકત
અપીલ સ્ત્રી. (ઈં.) આગ્રહભરી વિનંતી (૨) નીચલી
અદાલતના ચુકાદા સામે ઉપરની અદાલતને અરજી અપીલ-અધિકારી વિ. અપીલ સાંભળનાર અધિકારી અપીલકોર્ટ સ્ત્રી. (ઈં.) અપીલ સાંભળનારી ઉપલી કોર્ટ અપીલસત્તા સ્ત્રી. અપીલ સાંભળવાની સત્તા અપુખ્ત વિ. યોગ્ય ઉંમરે ન પહોંચેલું; સગીર અપુત્ર, (ક) વિ. (સં.) પુત્ર વિનાનું અપુરુષ વિ. (સં.) નામર્દ; નપુંસક અપુષ્પ વિ. (સં.) જેને ફૂલ ન બેસે એવી (વનસ્પતિ) અપૂજ (-જ્ય) વિ. (સં. અપૂજ્ય) પૂજાયા વગરનું; ન પૂજાતું (૨) પૂજવા લાયક ન હોય એવું અરૂપ પું. (સં.) માલપૂડો (૨) પૂરી (૩) રોટલી અપૂરતું વિ. પૂરતું નહિ તેવું; અધૂરું અપૂર્ણ વિ. (સં.) પૂર્ણ નહિ તેવું; અધૂરું અપૂર્ણાંક પું. (સં.) અપૂર્ણ આંકડો-અંક અપૂર્તિ સ્ત્રી. (સં.) અધૂરપ; પૂર્તિનો અભાવ અપૂર્વ વિ. (સં.) પૂર્વે કદી ન બનેલું હોય તેવું; અવનવું (૨) ઉત્તમ; અનુપમ
અપૂર્વતા સ્ત્રી. (સં.) અપૂર્વ હોવાપણું (૨) અસામાન્યતા અપૂશ સ્ત્રી. ખાળકૂવાનું મોં બંધ કરવાનો ચીંથરાનો દાટો (૨) હ્યૂસ; દમ
અપૂ(-પો)શણ ન. (સં. આપોશાન) ભોજનને આરંભે અને અંતે જે આચમન કરાય છે તે (૨) ભોજનને આરંભે પીરસાતો થોડો ભાત
અપેક્ષક વિ. જરૂરિયાત બતાવનારું અપેક્ષણીય વિ. (સં.) ઇચ્છવાોગ; ઇચ્છનીય અપેક્ષા સ્ત્રી. (સં.) ઇચ્છા (૨) આકાંક્ષા (૩) અગત્ય અપેક્ષિત વિ. (સં.) જેની અપેક્ષા રાખવામાં આવી હોય

Page #49

અપેસ્યો.
3 ૨
[અફરાતફર તેવું જોઈતું
[જોઈએ એવું અપ્રમેય વિ. પ્રમેય નહિ એવું: અમાપ (૨) સાબિત ન અપેશ્ય વિ. (સં.) અપેક્ષા રાખવા જેવું કે અપેક્ષા રાખવી થઈ શકે તેવું
[વિનાનું અપેય વિ. (સં.) ન પી શકાય એવું
અપ્રયોજક વિ. (સં.) યોજના ન કરનારું (૨) પ્રયોજન અપૈતૃક વિ. (સં.) જુઓ “અપિતૃક'
અપ્રયોજિત વિ. (સં.) પુરસ્કૃત ન કરેલું (૨) વાપરવામાં અપૈતૃક મિલકત સ્ત્રી, જુઓ “અપિતૃક મિલકત
નહિ આવેલું
[ઊતરતું અપૈયો પું. પાણી પણ ન પીવાનો વહેવાર હોવો તે (૨) અપ્રશસ્ત વિ. (સં.) સિંઘ; કીર્તિ વિનાનું (૨) હલકું અણબનાવ
અપ્રશસ્ય, અપ્રશંસનીય વિ. (સં.) જેની પ્રશંસા ન કરી અપોશણ ન. જુઓ “અપૂશણ'
શકાય તેવું; નિંદ્ય અપૌરુષત-ય) વિ. (સં.) માણસે નહિ બનાવેલું; દિવ્ય; અપ્રસન્ન વિ. (સં.) પ્રસન્ન નહિ તેવું; નારાજ
ઈશ્વરકૃત (૨) બાયેલું; નામરદ (૩) ન. બાયલાપણું; અપ્રસિદ્ધ વિ. (સં.) પ્રસિદ્ધ નહિ તેવું; અપ્રકાશિત નામરદાઈ
વુિં ચંચળ, તરંગી અપ્રસ્તુત વિ. (સં.) પ્રસ્તુત નહિ તેવું; બિનજરૂરી (૨) અતરંગી વિ. (સં. અ + તરંગ ઉપરથી) પાણીનાં મોજાં પ્રસંગને બંધબેસતું ન હોય તેવું; અપ્રાસંગિક અપ્પટ વિ., ક્રિ.વિ. જુઓ “અપટ [(૨) છાનું અપ્રસ્તુતપ્રશંસા સ્ત્રી. (સં.) અપ્રસ્તુતના વર્ણનથી પ્રસ્તુત અપ્રક(-ગોટવિ. સં. અપ્રકટ) બહાર નહિ પડેલું; અપ્રસિદ્ધ સૂચવતો અલંકાર અપ્રકાશ વિ. (સં.) પ્રકાશ વગરનું (૨) અપ્રગટ (૩) પું. અપ્રાકૃતિક વિ. (સં.) અકુદરતી; અસ્વાભાવિક
અંધકાર જેમાં પ્રકાશ નથી પહોંચ્યો તેવું અપ્રાશ વિ. (સં.) ડાહ્યું નહિ તેવું; મૂર્ણ; અજ્ઞાની અપ્રકાશિત વિ. (સં.) અપ્રસિદ્ધ (૨) નહિ છપાયેલું (૩). અપ્રાપ્ત વિ. (સં.) નહિ મળેલું; ન આવેલું અપ્રકૃત વિ. (સં.) અપ્રાસંગિક, અપ્રસ્તુત
અપ્રાપ્તકાલ(ળ) વિ. કવખતનું; કમોસમી (૨) પ્રસંગને અપ્રગટ વિ. જુઓ ‘અપ્રકટ'
અનુચિત (૩) ઉંમરે ન પહોંચેલું; સગીર (૪) પં. અપ્રગતિ સ્ત્રી. (સં.) પ્રગતિનો અભાવ
કમોસમ; કવખત (પ) અપ્રસ્તુત પ્રસંગનું એક અપ્રગલભ વિ. (સં.) પ્રગલ્ય નહિ એવું; હિંમત વિનાનું નિગ્રહસ્થાન
(૨) આળસુ, સુસ્ત [પુરાણું (૩) લુપ્ત; કાળગ્રસ્ત અપ્રાપ્ત-રજા સ્ત્રી. બિનજમા રજા અપ્રચલિત વિ. (સં.) પ્રચારમાં ન હોય તેવું (૨) જૂનું- અપ્રાપ્તવય સ્ત્રી, કાચી ઉંમરનું; સગીર અપ્રતિ(-તી)કાર . (સં.) વિરોધ-સામનો ન કરવો તે અપ્રાપ્ય વિ. (સં.) ન મળી શકે - ન મેળવી શકાય તેવું
(૨) જેનો પ્રતિકાર-ઉપાય નથી તે; નિરુપાયતા (૨) પ્રાપ્ય નહિ એવું; નહિ મળેલું [વિનાનું અપ્રતિકૂળ વિ. (સં.) પ્રતિકૂળ નહિ એવું; અનુકૂળ અપ્રામાણિક વિ. (સં.) પ્રામાણિક નહિ એવું; નિષ્ઠા અપ્રતિમ વિ. (સં.) અનુરૂપ; શ્રેષ્ઠ
અપ્રાસંગિક વિ. સં.) પ્રાસંગિક નહિ એવું (૨) અપ્રતિષ્ઠા સ્ત્રી. (સં.) બેઆબરૂ; ફજેતી [અસ્પષ્ટતા કવખતનું; પ્રસંગને લગતું નથી તેવું; બિનજરૂરી અપ્રતીતિ સ્ત્રી. (સં.) પ્રતીતિનો અભાવ; અવિશ્વાસ (૨) અપ્રિય વિ. (સં.) પ્રિય નહિ એવું; અણગમતું; અપ્રણીત વિ. (સં.) સંસ્કારહીન (૨)પ્રણીત-રચેલું નહિ એવું અળખામણું (૨) ન. અનિષ્ટ, ભૂં કાર્ય કરનારું અપ્રતિહત વિ. (સં.) અટકાયત વિનાનું (૨) અટકાવી કે અપ્રિય (કર, કારક) વિ. (સં.) (-કારી) વિ. અપ્રિય | હણી ન શકાય તેવું અજ્ઞાત (૩) છૂપું; છાનું અપ્રિયતા સ્ત્રી. (સં.) અપ્રિયપણું અપ્રત્યક્ષ વિ. (સં.) પ્રત્યક્ષનહોયતેવું; પરોક્ષ (૨) અજાણ્યું; અપ્રિયવાદી વિ. (સં.) અપ્રિય-માઠું લાગે એવું બોલનારું અપ્રત્યય વિ. પ્રત્યય વિનાનું પ્રત્યયહીન (૨) પં. (સં.) અપ્રીત(-તિ) સ્ત્રી. (સં. અપ્રીતિ) પ્રીતિનો અભાવ (૨) અપ્રતીતિ; અવિશ્વાસ (૩) અજ્ઞાન
અરુચિ; અણગમો (૩) વેર; દુશ્મનાવટ અપ્રત્યાશિત વિ. (સં.) અણધાર્યું; અચાનક
અપ્રૌઢ વિ. (સં.) ઉંમરે અને વિચારમાં પરિપક્વ ન થયેલું અપ્રમત્ત વિ. (સં.) પ્રમત્ત-પ્રમાદી કે ગાફેલ નહિ એવું; અસરા સ્ત્રી. (સં.) સ્વર્ગની વારાંગના; પરી , અપ્રમાદી (૨) જાગ્રત
જિાગૃતિ અફઆલપું. (અ. ફેઅ બ.વ.) કરતૂત; કરણી અપ્રમત્તતા સ્ત્રી. (સં.) પ્રમાદનો અભાવ (૨) સાવધાની; અફઘાન વિ., પૃ. કાબુલી, પઠાણ અપ્રમાણિક વિ. (સં.) પ્રામાણિક નહિ એવું; અપ્રામાણિક અફઘાનિસ્તાન ૫. અફઘાનોનો દેશ (જૂનો ગાંધાર દેશ) અપ્રમાણિત વિ. (સં.) પ્રમાણિત ન કરેલું; પ્રમાણિત કે અફઝલ વિ. (અ.) ઉત્તમ
પ્રણિત નહિ એવું (૨) પ્રમાણપત્ર ન મળે તેવું અફર વિ. ફરે નહિ તેવું મક્કમ (૨) પાછું ફરે નહિ તેવું અપ્રમાદ ૫. (સં.) સાવધાની; જાગૃતિ
અફરાતફર સ્ત્રી. (અ. ઇફાતોતફીત) આઘુંપાછું કે અપ્રમિત વિ. (સં.) પ્રમિત નહિ એવું, અપરિમિત અહીંનું તહીં થઈ જવું એ; ઊથલપાથલ (૨) દોડધામ

Page #50

અફરાતફરી
3 3
[અબુધ-બોધ) (૩) તફડંચી (૪) અવ્યવસ્થા (૫) ઘોંઘાટ (૯) અબદાગીર(-રી) સ્ત્રી. (અ. આફતાબુ + ગીરી) (રાજાભય; ત્રાસ (૭) ફેરબદલી (૮) ગભરાટ (૯). મહારાજા વગેરેનું) રાજછત્ર ગોટાળો; ઘાલમેલ
અબદીલી ડું. (અ.) ધર્મી પુરુષ (૨) ઇસ્લામમાં વિશ્વને અફરાતફરી સ્ત્રી. ઊથલપાથલ (૨) ઘાલમેલ
ટકાવી રાખનારસિત્તેર ઓલિયા ગણાય છે તેમાંનોદરેક અફરામણ સ્ત્રી. અફરાવું તે; આફરો ચડવો તે અબદુલ્લા પં. (અ.) ખુદાનો બંદો અફરાવું અક્રિ. વધુ ખાવાથી અકળાવું; આફરો ચડવો અબ(-વધૂત છું. (સં. અવધૂત) વેરાગી; બાવો (૨) વિ. અફરાંટુ વિ. ઉફરાંટું; પાસાભેર રહેલું (૨) ઊંધું; અવળું મસ્ત (૩) નિદિત; તિરસ્કૃત (૪) ઉત્તમ
(૩) બાજુ ઉપરનું; સામેનું તેિવું (૨) નિષ્ફળ અબનાલ સ્ત્રી. (ફા.) તલવારની મૂઠ ઉપરનો અને અણી અફલ વિ. (સં.) (-ળ) વિ. ફળ વિનાનું; ફળ ન આવે- આગળનો શણગાર આપે
[(૨) વિ. સર્વોત્તમ; સર્વશ્રેષ્ઠ અબનૂસ ન. (અ. આન્સ) એક જાતનું સીસમ જેવું 'અફલાતૂન પું. (અ) ગ્રીસનો મહાન તત્ત્વજ્ઞાની-પ્લેટો મજબૂત ઝાડ; ટીંબરવો (૨) ઊંચી જાતનું કાળું લાકડું અફલાતની વિ. ગ્રીસના તત્ત્વજ્ઞાની પ્લેટોને લગતું (૨) . અબસપાન ન. (તેલગ) ટિંબરવાનું પાંદડું સુંદર (૩) વિષયવાસના વિનાનું
અબરક(-બ) ન. (સં. અભ્રક) ચોક્કસ જાતના પથ્થરની અફલિત વિ. ફળેલું નહિ એવું (૨) નિષ્ફળ
પડતી ચળકદાર પતરી - એ પ્રકારની ધાતુ અફવા સ્ત્રી. (અ.) ઊડતી ખબર (૨) સાચીખોટી ભળતી અબરકિ(-ખિ)યું વિ. અબરખનું બનાવેલું ભૂિકુટી વાત; ગામ-ગપાટો
અબરૂ સ્ત્રી. (ફા. અબૂ, સં. ભૂ) આંખની ભમર; ભવું; અફસર છું. (ઇ. ઓફિસર) અમલદાર (રાજયનો) [વૃત્તાંત અબલ વિ. (સં.) (-ળ) વિ. બળહીન; નિર્બળ અફસાના સ્ત્રી. (ક.) કહાણી; વાર્તા (૨) મનઘડંત વાત કે અબલા વિ., સ્ત્રી. (સં.) (-ળા) વિ., સ્ત્રી. અલ્પ અફસું ન. (ફા.) જાદુ
હિાય બળવાળી (૨) સ્ત્રી. નારી કાબરચીતરું અફસોસ છું. (ફા.) પસ્તાવો; દિલગીરી (૨) ઉઅરેરે; અબલક(-કી,-ખ,-બી) વિ. (અ. અબ્લ) ચિત્રવિચિત્ર; અફળ વિ. નિષ્ફળ; નકામું (૨) વાંઝિયું
અબસાત કિ.વિ. આ ઘડીએ; અત્તરસાત અફળાઅફળી સ્ત્રી, સામસામી અથડામણ
અબળવિ. અબલ, નિર્બળ; બળહીન [ઓરિયો (૨) દોહદ અફળાટ ૫. અફળાવું તે (૨) તેનો અવાજ
અબ(-ભ)ળખા સ્ત્રી. (-ખો) પં. (સં. અભિલાષા) ઇચ્છા; અફળામણ(-ણી) સ્ત્રી. અફળાવવાની ક્રિયા; અથડામણ અબળા વિ., સ્ત્રી, જુઓ “અબલા' અફળાવવું સક્રિ. “અફળાવું'નું પ્રેરક
અબંધારણીય વિ. (સં.) બંધારણીય નહિ એવું; બંધારણ અફળાવું અ.ક્રિ. “અફાળવુંનું કર્મણિ; અથડાવું (૨) પ્રમાણે નહિ એવું; ગેરબંધારણીય ટિચાવું; પછડાવું (૩) ભટકાયું
અબાધ વિ. (સં.) જેનો બાધ કરવામાં ન આવ્યો હોય અફાટ વિ. ફાટ્યા વિનાનું; ચિરાયા-તૂટ્યા વિનાનું (૨) એવું; એકસ્વરૂપે રહેલું; પ્રતિબંધ વિનાનું બંધક કિ.વિ. ખૂબ વિશાળ; અસ્મલિત
અબાધક વિ. (સં.) બાધ (અટકાવ) ન કરનારું; અપ્રતિઅફાળકૂટ સ્ત્રી, ધમપછાડા; અથડામણ (૨) માથાકૂટ અબાધિત વિ. (સ) જેનો બાધ કરવામાં નથી આવ્યો એવું;
(૩) મુશ્કેલી; હાલાકી પિછાડવું; ટીચવું; અથડાવું ન અટકાવેલું; હરકત વિનાનું; મુક્ત અફાળવું સક્રિ. (સં. આસ્ફાલયતિ, પ્રા. અપ્લાઈ) અબાધિત માલિકીહક છું. પ્રતિબંધરહિત માલિકીસત્તા અફીણ ન. (અ. અથૂન) ખસખસના દોડવાઓમાંથી અબાધ્ય વિ. (સં.) બાધ્ય નહિ એવું; બાધિત ન કરી શકાય
નીકળતો એક માદક ઝેરી ઘટ્ટ રસ-પદાર્થ [એદી એવું; મુક્ત અફીણી(-ણિયું) વિ. અફીણના વ્યસનવાળું (૨) સુસ્ત; અબાબ છું. (અ. અબ્બાબ) કરકરિયાવર અફીણિયો છું. અફીણનો વેપારી
અબાબીલ ન. (અ.) દેવદિલાઈ નામે ઓળખાતું ચકલીની અબક્રિ.વિ. અત્યારે આ ઘડીએ મોંઢાનું પાણીનું વાસણ જાતનું એક કાળું પંખી અબખોરો પં. આબખોરો; લોટો (૨) પડઘીવાળું પહોળા 1 અબારું ન. અંધેર; અંધાધૂંધી; ગોટાળો અબઘડી ક્રિ.વિ. હમણાં જ; આ ક્ષણે જ; અત્યારે; આ અબી, (વહાલ) ક્રિ.વિ. (હિં.) હમણાં જ; તરત જ ઘડીએ
|અબજનો આંકડો કે સંખ્યા અબીર(-લ) ન. (અ. અબી) એક સુગંધદાર ધોળી ભૂકી અબજ વિ. (સં. અબ્દ) અન્ન સંખ્યા; સો કરોડ (૨) પું. અબીર(-લ)ગુલાલ ન. અબીલ અને ગુલાલ અબજ(-જો)પતિ . (સં.) સો કરોડ રૂપિયા કે સંપત્તિને અબીહાલ ક્રિ.વિ. હમણાં જ; તરત જ માલિક
અબુધ(-બોધ) વિ. (સં.) અણસમજુ (૨) મૂર્ખ (૩) અબતર વિ. (અ) અવ્યવસ્થિત (૨) ખરાબ; બગડેલું દુનિયાદારીથી અજ્ઞાત; હલેતું

Page #51

અબુદ્ધ)
3 ૪
[અભત્કા અબુદ્ધ વિ. (સં.) તત્ત્વને ન જાણનારું (જૈન) (૨) અબુધ અભક્ષાભક્ષ પુ. (સં.) અભ્યસ્યભક્ષણ; માંસાહાર અબૂઝ વિ. ખૂજ-કદર વિનાનું (૨) અક્કલ વિનાનું; મૂર્ખ અભસ્થ વિ. (સં.) ન ખાવા જેવું; શાસ્ત્રમાં જે ખાવાનો અબૂઝ વિ. (સં. અબુદ્ધ) જેને સમજાવી ન શકાય એવું; નિષેધ હોય તેવું
ખાવું તે; માંસાહાર અજ્ઞાની; અબુધ (૨) કદર વિનાનું
અભક્ષ્યભક્ષણ ન. શાસ્ત્રમાં જે ખાવાનો નિષેધ હોય તેવું અબૂલોઢબૂલો પુ. બાળકોની એક રમત
અભગ વિ. (સં.) અભાગી; કમનસીબ; ભાગ્યહીન અબે ઉદ્. (હિ.) ઓ; અલ્યા (તુંકારવાચક ઉદ્ગાર) અભડાવું અ.ક્રિ. વગર નાલાને અડકવાથી અશુભ થવું; અબેતબે સ્ત્રી. (૨) “અબેતબેટવાળી ભાષા-હિંદી (૨) નાહવું પડે એવું થવું (૨) વટલાવું કે ભ્રષ્ટ થવું (૩) તુચ્છકાર
(સ્ત્રીએ) દૂર બેસવું અબેન્કીય તિજોરી સ્ત્રી, બિનશરતી શરાફી તિજોરી અભણ વિ. નહિ ભણેલું; નિરક્ષર [અસભ્ય; અશિષ્ટ અબોખા પુ.બ.વ. વરને ખવરાવવા માટેનાં ખાંડખાજાં અભદ્ર વિ. (સં.) અમંગળ; અશુભ (૨) ખરાબ; દુષ્ટ (૩) અબોખા પુ.બ.વ. અભાવો; અરુચિ
અભદ્રતા સ્ત્રી. (સં.) અભદ્રપણું અબોટ પું. રસોઈની અને જમવાની જગ્યાને છાણમાટીથી અભય પૃ., ન. (સં.) ભયનો અભાવ (૨) ન. સંરક્ષણ,
લીંપવી તે (૨) નાહ્યા વિના જ્યાં જવાય કે અડકાય આશ્રય (૩) વિ. નીડર (૪) ભયથી મુક્ત; સુરક્ષિત; નહિ એવું ઠેકાણું-સ્થળ (૩) શુદ્ધિ અથવા અભડાયા સલામત વિનાની દશા
અભયતા સ્ત્રી. નિર્ભયતા; નીડરતા અબોટિયું ન. (અ + બોટિયું = જે અભડાયેલું નથી, શુદ્ધ અભયકર વિ. (સં.) ભયરહિત કરનાર
છે તે) રસોઈ કરતી કે જમતી વખતે પહેરવાનું અભયદંડ કું. (સં.) અભય આપનારો દડો[આપવું તે રેશમનું, શણનું કે ઊનનું વસ્ત્ર
અભયદાન (સં.) સલામતી બક્ષવી તે; અભય કરી અબોધ વિ. (સં.) અણસમજુ; અબુધ (૨) મૂર્ખ (૩) ૫. અભયદીપ પં. (સં.) (કોલસાની ખાણ માટે) ખાસ બોધનો અભાવ, અજ્ઞાન
બેિભાન સલામત દીવો; અભયદીવો; “સેફ્ટી લેમ્પ અબોલ વિ. બોલી ન શકાય તેવું (૨) મૂગું; ચૂપ (૩). અભયપત્ર પું. (સં.) અભયદાન આપતો લેખ (૨) અબોલા પં. બ.વ. રિસાઈને ન બોલવું તે
સંરક્ષણની ખાતરી આપતો લેખ અલ્ક (વિ.) (સં.) સો કરોડ; અબજ સંખ્યાવર) પું. અભયપદ ન. (સં.) ભયરહિત સ્થિતિ (૨) મોક્ષ
તેટલી સંખ્યા કે આંકડો; “૧,૦૦,૦૦,૦Ò,000' અભયમુદ્રા સ્ત્રી. (સં.) અભય સૂચવતો હાથનો અભિનય (૩) ન. જલજકમળ
(૨) અભયદાન આપતો અભિનય અબ્દ પં., ન. (સં.) મેઘ; વાદળું (૨) ન. વર્ષ (૩) અભયવચન ન. (સં.) સંરક્ષણનું વચન-ખાતરી
એક વનસ્પતિ-નાગરમોથ [પુસ્તક; “ઇયરબુક' અભયંકર વિ. (સં.) ભયંકર નહિ એવું (૨) અહિંસક અબ્દકોશ ૫. વાર્ષિક આંકડાકીય માહિતી સાથે પ્રગટ થતું (૩) નિર્ભય બનાવનારું અબ્દસાર પં. (સં.) કપૂર
અભયા સ્ત્રી. (સં.) દુર્ગાનું એક રૂપ (૨) મોટી હરડે અબ્દુર્ગ કું. (સં. અ + દુર્ગ) ચારે બાજુ પાણીની ખાઈ અભયારણ્ય ન. જ્યાં શિકાર કરવાની છૂટ ન હોય એવું કે પાણીથી રક્ષાયેલો કિલ્લો
જંગલ; સેગ્યુરી' અબ્ધિ પું. (સં.) દરિયો; સાગર; સમુદ્ર
અભર ન. (સં. અભ્ર) આકાશ (૨) વાદળું અબ્ધિજા સ્ત્રી. (સં.) લક્ષ્મી
અભર(-ળ)ખો છું. (સં. અભિલાષ) જુઓ “અબળખા' અબ્ધિસુતા સ્ત્રી. (સં.)લક્ષ્મી
અભરાઈ સ્ત્રી. (સં. અભ્રરાજિકા, અદ્ભુરાઇઓ) છાજલી અબ્બા છું. (ફા.) પિતા; બાપા
અભરાભરણ વિ. (સં.) ગરીબનું ભરણપોષણ કરનારું અબ્બા સ્ત્રી. મા (૨) ઘરડી સ્ત્રી (૩) ચાકરડી
(૨) ન. ગરીબનું ભરણપોષણ અબ્બા સ્ત્રી. (રવા.) રમતમાં થોડા વખત માટે કરવામાં અભરામ પં. (અ. ઇબ્રાહીમ, અબ્રાહામ) યહૂદીઓનો આવતો વિરામ; ધૂઈ
મૂળ પુરુષ (૨) મુસલમાનોમાં એક નામ અબ્બાજાન (ફા.) પિતાજી (પ્રમવાચક)
અભરામ કિ.વિ. (સં. અબ્રમ) ભ્રમ વિના; બેશક અબ્બાસી વિ. (અ.) એ નામના વંશનો (ખલીફ) (૨) અભરામ-કુલ-ન-દાવા રૂ.પ્ર. (સં. અભ્રમ+ન+ દેવમું) જાંબુડિયા કે વાદળી રંગનું
ભ્રમવાળી હાલતમાં નહિ પણ અક્કલ-હોશિયારીમાં અબ્બી (અ.) હમણાં જ.; અબઘડી
કરેલું હોવાથી કાંઈ લેવાદેવા કે હક્ક ઇલાકો (દાવો) અબ્રહ્મણ્ય વિ. (સં.) શાસ્ત્રમાં જે ખાવાનો નિષેધ હોય ન હોવો તે કુિંવારી કન્યા; કુમારિકા
તેવું; બ્રાહ્મણને ન છાજે એવું (૨) ન. પાપકૃત્ય અભર્તુકા સ્ત્રી. (સં.) પતિ વિનાની સ્ત્રીવિધવા (૨)

Page #52

અભવ
3 પ
[ અભિનંદન સ્વામી અભવ છું. (સં.) અસ્તિત્વનો અભાવ (૨) જન્મનો અભિગામી વિ. (સં.) -ની પાસે જનારું (૨) ભોગવનારું; અભાવ (૩) મોક્ષ (૪) નાશ
સંભોગ કરનારું અભવિતવ્ય વિ. કસ.) ન થવા જેવું.
અભિગ્રસ્ત વિ. (સં.) ચારેબાજુથી ઘેરાયેલું, સપડાયેલું અભળખા સ્ત્રી. (-ખો) પૃ. જુઓ ‘અબળખા(ખો) અભિધાત . (સં.) આઘાત (૨) હુમલો: માર(૩) વિનાશ અલંગ વિ. (સં.) આખું; અખંડ (૨) ૫. એક મરાઠી અભિચાર છું. (સં.) મેલાં કામો માટે મંત્રપ્રયોગ કરવો
છંદ (૩) કિ.વિ. વચ્ચે તૂટ્યા કે અટક્યા વિના તે; અભિચરણ અભાગણ(Cણી) વિ. સ્ત્રી. (સં. અભાગિની) હીણભાગી; અભિચારક પં. (સં.) જારણ-મારણ કરનારો કમનસીબ સ્ત્રી
અભિજન પં. (સં.) સંબંધી જન (૨) વતન (૩) વંશ; અભાગિયણ વિ., સ્ત્રી, જુઓ ‘અભાગણ
કુળ (૪) કુળવાન માણસ અભાગિયું વિ. અભાગી; કમનસીબ, ભાગ્યહીન અભિજાત વિ. (સં.) ઉચ્ચ કુળમાં જન્મેલું; ખાનદાન (૨) અભાગી વિ. કમનસીબ; અભાગિયું (૨) ભાગ્ય વિનાનું માન આપવા યોગ્ય (૩) શ્રેષ્ઠ (૪) સુંદર; મનોહર (૩) ભાગ વિનાનું (વારસામાં) (૪) નાલાયક (૫) શિષ્ટ; સંસ્કારી
મુિહૂર્ત અભાન ન. (સં.)ભાનનો અભાવ(૨) વિ.બેભાન; અચેતન અભિજિત મું. (સં.) એક નક્ષત્ર (૨) દિવસનું આઠમું અભારતીય વિ. (સં.) ભારતીય નહિ એવું; વિદેશી અભિન્ન વિ. (સં.) માહિતગાર (૨) સારું જાણનાર; અભાવ છું. (સં.) અસ્તિત્વ ન હોવું તે (૨) અણગમો; પ્રવીણ (૩) અનુભવી; કાબેલ (૪) તદ્વિદ; તજ્જ્ઞ
અરુચિ (૩) ખોટ; ખામી (૪) ગેરહાજરી અભિજ્ઞતા સ્ત્રી. (સં.) જાણકારી માહિતી (૨) હોશિયારી; અભાવા પુ.બ.વ. દહદ (૨) અમુક પદાર્થ ખાવા પરથી પ્રવીણતા ઊઠી જતી રૂચિ
અભિજ્ઞા સ્ત્રી. (સં.) માહિતી (૨) ઓળખ (૩) યાદઅભાવાત્મક વિ. (સં.) અભાવ ભરેલું; અભાવરૂપ દાસ્ત; સ્મૃતિ (૪) જાણકારી; “અવેરનેસ” અભાવુક વિ. (સં.) ભાવ-શ્રદ્ધા-આસ્થા વિનાનું (૨) અભિજ્ઞાત વિ. (સં.) સારી રીતે જાણેલું કવિતાની સમજ ન હોય તેવું
અભિજ્ઞાન ન. (સં.) ચોક્કસ પ્રકારની ઓળખ (૨) અભાવ . અણગમો; અરુચિ
સ્મરણ; સ્મૃતિ (૩) સ્મૃતિચિહ્ન; એંધાણ (૪) અભિ ઉપ. (સં.) “પાસે’ ‘તરફ એવા ગતિવાચક અર્થનો મહોર; “સીલ' ઉપસર્ગ; ઉદા. અભિમુખ (૨) સ્વતંત્ર શબ્દ જોડે અભિતત વિ. (સં.) અતિ તપેલું (દુ:ખથી).
શ્રેષ્ઠ' ‘અધિક એવા અર્થનો ઉપસર્ગ, ઉદા. અભિનવ અભિતાપ પં. (સં.) સંતાપ (૨) દુઃખ; પીડા અભિ(ભી)ક વિ. નિર્ભય; નીડર
અભિધા સ્ત્રી. (સં.) શબ્દનો સર્વસામાન્ય ચાલુ અર્થ; અભિકત છું. (સં.) આડતિયો; “એજન્ટ
વાચ્યાર્થ (૨) વાર્થની બોધક શબ્દશક્તિ [(વ્યા.) અભિકેન્દ્રી વિ. (સં.) કેન્દ્રગામી; કેન્દ્રાભિસારી
અભિધાનન. (સં.)નામ; ઉપનામ (૨) કર્તા માટેનું વિધાન અભિકોણ છું. (સં.) પરસ્પર છેદતી બે રેખાઓએ બનાવેલ અભિધાન(કોશ, ૦માલા(-ળા)) સ્ત્રી. (સં.) શબ્દકોશ
ગમે તે ખૂણાની બરાબર સામેનો ખૂણો; “વર્ટિકલ- અભિધામૂલક વિ. (સં.) શબ્દના સ્વભાવિક અર્થ પર ઓપોઝિટ એન્ગલ
રચાયેલું (કાવ્ય),
અિભિધા અભિક્રમ . (સં.) આરંભ (૨) ચડાઈ; હુમલો (૩) અભિધાવૃત્તિ સ્ત્રી, (સં.) વાચ્યાર્થ જણાવવાની શબ્દશક્તિ; વિદ્યાર્થી સ્વાધ્યાય દ્વારા શીખે તે માટે વિષયવસ્તુની અભિધેય વિ. (સં.) શબ્દથી કહી શકાય તેવું (૨) નામ ગોઠવણી
લેવાથી સમજાય તેવું (૩) ન, મૂળ અર્થ, વાર્થ અભિક્રમણ ન. (સં.) ચડાઈ; હુમલો કેિઆક્રમણ કરાયેલું (૪) વિષય (બોલવાનો) અભિક્રમિત વિ. (સં.) આરંભિત; આરંભેલું (૨) ચડાઈ અભિનય પં. (૦ન) ન. (સં.) મનોભાવદર્શક નાટકીય અભિકંદન ન. (સં.) બૂમબરાડા
ધિરેલું. હલનચલન અથવા મુદ્રા (૨) વેશ ભજવવો તે અભિક્રાંત વિ. (સં.) પ્રવૃત્ત થયેલું (૨) પરાભવ પામેલું, અભિનયકલા સ્ત્રી, (સં.) અભિનયની વિશિષ્ટ પ્રકારની અભિક્રોશ છું. (સં.) વિલાપ (૨) ઠપકો (૩) રાડ; બૂમ; જાણકારી, ‘એક્ટિગ’ (૪) પસ્તાવો (૫) નિદા; બદગોઈ
અભિનયકાર ૫. અભિનેતા; અદાકાર અભિગમ પં. (સં.) વિષયની વ્યક્તિનિષ્ઠ સમજ; વલણ; અભિનવ (સં.) (-q) વિ. તદન નવું (૨) શિખાઉ; કાચું
એપ્રોચ (૨) નજીક જઈ કે આવી પહોંચવું તે (૩) અભિનંદન ન. (સં.) ધન્યવાદ; મુબારકબાદી; શાબાશી ઉપદેશ સાંભળવાથી થતું જ્ઞાન (૪) સંભોગ (૨) સ્તુતિ (૩) અનુમતિ તિર્થંકરોમાંનો ચોથા અભિગમન ન. (સં.) તરફ સામે જવું તે (૨) વિષયભોગ અભિનંદન સ્વામી પું. (સં.) જૈનોના વર્તમાન ચોવીસ

Page #53

અભિનંદનીય
3 હું
[અભિશાપ અભિનંદનીય વિ. (સં.) અભિનંદન આપવા લાયક; જેને અભિયુક્ત વિ. (સં.) રોકાયેલું (૨) નિમાયેલું (૩) શત્રુથી અભિનંદન આપવા જેવું છે તેવું
ઘેરાયેલું (૪) પં. આરોપી; પ્રતિવાદી (૫) ઘણાંને અભિનંદવું સક્રિ. (સં. અભિ + નન્દુ) અભિનંદન કરવું સાથમાં લઈ કરાતું આંદોલન
- આપવું; મુબારકબાદી આપવી કે ધન્યવાદ આપવા અભિયોગ મું. (સં.) આરોપ; ફરિયાદ (૨) નિકટનો (૨) અ.ક્રિ. આનંદવું; રાજી થવું
સંબંધ (૩) ખંત, ઉમંગ (૪) હુમલો; હલ્લો અભિનિવિષ્ટ વિ. (સં.) –ની પાછળ મચી પડેલું, કામ અભિયોગપત્ર પં. (સં.) આરોપનામું [ફરિયાદી
સાધવા પાછળ લાગી પડેલું (૨) આગ્રહી; ખંતીલું અભિયોગી વિ. (સં. અભિયોગિનું) હુમલો કરનારું (૨) અભિનિવેશ પું. (સં.) તન્મયતા; એકાગ્રતા (૨) દઢ અભિરક્ત વિ. (સં.) આસક્ત; પ્રીતિવાળું (૨) મગ્ન નિશ્ચય (૩) આસક્તિ (૪) હઠ; આગ્રહ
અભિરક્તિ સ્ત્રી, (સં.) પ્રીતિ (૨) આસક્તિ અભિનિષ્ક્રમણ ન. (સં.) બહાર નીકળી પડવું એ (૨) અભિરક્ષકવિ. (સં.) ચારે બાજુથી રક્ષણ કરનારું મિગ્ન સર્વસંન્યાસ સાથે બહિનિર્ગમન
અભિરતિ સ્ત્રી. (સં.) અતિ આસક્તિ અભિનીત વિ. (સં.) ભજવાયેલું [‘એક્ટર અભિરામ વિ. (સં.) મનમોક્ક; મનોહર (૨) અભિનેતા પું. (સં.) અભિનય કરનાર; નટ; અદાકાર; આનંદમય; આનંદદાયક અભિનેત્રી સ્ત્રી. (સં.) અભિનય કરનારી સ્ત્રી; “એક્સેસ' અભિરુચિ સ્ત્રી, (સં.) મનગમતાપણું (૨) ઘણી રુચિ; અભિનેય વિ. (સં.) ભજવવા યોગ્ય; ભજવી શકાય એવું શોખ; કોડ (૩) પ્રીતિ [(૨) માનીતું અભિનેતા સ્ત્રી. (સં.) અભિનય કરી શકાય તેવી ક્ષમતા અભિરૂપ વિ. (સં.) -ને મળતું આવતું; અનુરૂપ; યોગ્ય (૨) નાટકની તખ્તાલાયકી
અભિલષિત વિ. (સં.) ઈચ્છેલું; વાંછિત અભિન વિ. (સં.) જુદું નહિ તેવું; એકસરખું (૨) અખંડ અભિલાખ પું. (સં. અભિલાષ) ઉત્કટ ઇચ્છા (૨) (૩) ૫. પૂર્ણાક (ગ.).
મનઃકામના (૩) અભિલાષા અભિપ્રાય પં. (સં.) મત (૨) હેતુ (૩) ઇરાદો (૪) અભિલાષ . (-ષા) સ્ત્રી. (સં.) પ્રબળ ઇચ્છા; આકાંક્ષા
ઇચ્છા (૫) અભિગમ; “એપ્રોચ'[(૩) સ્વીકારયેલું અભિલાષી વિ. (સં. અભિલાષિની અભિલાષાવાળું; ઇચ્છુક અભિપ્રેત વિ. (સં.) મનમાં ધારેલું; ઇષ્ટ (૨) ગમતું; પ્રિય અભિલિખિત વિ. (સં.) કોતરેલું હોય તેવું (૨) લખેલું અભિપ્રોક્ષણ ન. (સં.) મંત્ર ભણીને પાણી છાંટવું તે હોય તેવું અભિપ્લવ છું. (સં.) નદીનું પૂર; જલપ્લાન અભિલેખ છું. (સં.) પથ્થર કે ઘાતુમાં ઉત્કીર્ણ-કોતરેલો લેખ અભિભવ છું. (સં.) પરાજય; પરાભવ (૨) અનાદર (૩) અભિલેખવિધાસ્ત્રી. (સં.) ઉત્કીર્ણ લેખો વાંચવાની વિદ્યા;
તિરસ્કાર; ધિક્કાર કરનારું (૩) તિરસ્કાર કરનારું “એપિગ્રાફી’ અભિભાવક વિ. સં.) પરાભવ કરનારું (૨) અનાદર અભિલેખાગાર ન. પુરાલેખ સંગ્રહાલય અભિભાષણ ન. (સં.) પ્રાસંગિક ભાષણ
અભિવંદનન. (-ના) સ્ત્રી. (સં.) નમસ્કાર (૨) આસકા અભિભૂત વિ. (સં.) પરાભવ પામેલું; હારેલું (૨) વશમાં અભિવંદનીય વિ. (સં.) નમસ્કાર કરવા યોગ્ય
આવેલું (૩) અપમાનિત; તિરસ્કાર પામેલું (૪) અભિવંદિત વિ. (સં.) અભિવંદન કરાયેલું
ગભરાયેલું (૫) અંજાયેલું ઇચ્છેલું; ઈષ્ટ અભિવાદ . (સં.) નમસ્કાર (8) આરોપ (૩) અભિમત વિ. (સં.) સંમત; માન્ય કરેલું; સ્વીકારેલું (૨) વાદવિવાદ (૪) સ્તુતિ સ્તુિતિ; સમાન અભિમંત્ર પું. (૦ણ) ન. મસલત; મંત્રણા (૨) મંત્ર ભણી અભિવાદન ન. (સં.) નમસ્કાર (૨) અભિનંદન (૩) પાણી છાંટવાની ક્રિયા
અભિવત્તિ સ્ત્રી, (સં.) મનોવલણ: એપ્રિટ્ય અભિમાન ન. (સં.) ગર્વ; મદ; અહંકાર [અહંકારી અભિવૃદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) વધારો (૨) ઉન્નતિ, ચડતી અભિમાની વિ. (સં. અભિમાનનું) અભિમાનવાળું; અભિવ્યક્ત વિ. (સં.) સ્પષ્ટ કે સ્ફટ કરેલું અભિમુખ વિ. (સં.) -ના તરફ મુખવાળું; સંમુખ (ર) અભિવ્યક્તિ સ્ત્રી, (સં.) વ્યક્ત-પ્રગટ થવું તે; કરવામાં
અનુકૂળ વૃત્તિવાળું [‘વર્ટિકલ ઓપોઝિટ ઍન્ગલ આવેલી સ્પષ્ટતા કે રજૂઆત (૨) પ્રસિદ્ધિ; જાહેરાત અભિમુખ કોણ છું. (સં.) સામેનો ખૂણો; અભિકોણ; અભિવ્યંજક વિ. (સં.) વ્યક્ત કરનાર; સ્પષ્ટતા કરનારું; અભિયાન ન. સામે જવું એ (૨) સામે ધસી જવું એ; પ્રગટ કરનારું
આક્રમણ; હુમલો (૨) સામના સાથેની હિલચાલ; અભિવ્યંજન ન. (-ના) સ્ત્રી. (સં.) વ્યક્તતા; અભિવ્યક્તિ ચળવળ (૩) ઘણાને સાથમાં લઈ કરાતું આંદોલન; અભિશખ વિ. (સં.) શાપિત થયેલું; શાપ પામેલું ઝુંબેશ
અભિશાપ છું. (સં) સામો અપાયેલો શાપ (૨) શાપ; અભિયાંત્રિકી સ્ત્રી, ઇજનેરી વિદ્યા
બદદુઆ (૩) તહોમતનામું (૪) ખોટું આળ, આરોપ

Page #54

અભિષિક્ત
3
[અમથું અભિષિક્ત વિ. (સં.) અભિષેક કરાયેલું (૨) તખ્તનશીન મહાવરાવાળું; ટેવાયેલું (૩) અભ્યાસથી જાણેલું કે થયેલું; રાજગાદીએ બેસેલું
અભ્યાસ કરાયેલું
આિવતું સ્નાન અભિષેક પું. (સં.) જલસિંચન કે તેનો વિધિ (મૂર્તિ અથવા અત્યંગ કું. (સં.) શરીરે તેલ વગેરે ચોળીને કરવામાં
નવા રાજા ઉપર) મંત્રપાઠ સાથે પવિત્ર જળનું અત્યંતર વિ. (સં.) અંદરનું (૨) ન. અંદરનો ભાગ (૩) કરાવવામાં આવતું સ્નાન
અંતર; મન (૪) ક્રિ.વિ. અંદર; મનમાં અભિસરણન. (સં.) પાસે જવું તે (૨) પાછળ જવું તે (૩) અભ્યાગત વિ. (સં.) પાસે આવેલું (૨) પું. અતિથિ;
શરીરમાં લોહી ફરવાની ક્રિયા [(૩) મોકો; તાકડો પરોણો (૩) ભિક્ષુ (૪) વાચક; માગણ અભિસંધિ સ્ત્રી. (સં.) હેતુ; ઇરાદો (૨) કોલ; કરાર; શરત અભ્યાસ પું. (સં.) કોઈપણ જાતની ક્રિયાનું પુનરાવર્તન અભિસાર પું. (સં.) સંકેત અનુસાર પ્રેમીઓનું મિલન (૨). (૨) ભણવું તે; તાલીમ (૩) ટેવ; આદત (૪) પ્રેમીને એકાંતમાં મળવા જવું તે
મહાવરો; વિષય-પરામર્શવાળું અધ્યયન; “સ્ટડી” અભિસારિકા(-ણી) સ્ત્રી. (સં.) સંકેતને અનુસરીને અભ્યાસક વિ. (સં.) અભ્યાસ કરનારું; વિદ્યોપાર્જક
રાત્રિએ પોતાના પ્રેમીને એકાંતમાં મળવા જનારી સ્ત્રી અભ્યાસક્રમ પુ. (સં.) ભણવાની નિયત રૂપરેખા કે - અભિસિંચન ન. (સં.) અભિષેક કરવો તે (૨) પાણી યોજના
[‘સ્ટડીરૂમ છાંટવું તે
અભ્યાસખંડ કું. (સં.) અભ્યાસ માટેનો ઓરડો; અભિહત વિ. (સં.) આઘાત પામેલું (૨) ગુણેલું (ગ.) અભ્યાસગૃહ ન. (સં.) અભ્યાસ માટેનું સ્થાન; શાળા અભિહતિ સ્ત્રી. (સં.) પ્રહાર; માર (૨) ગુણાકાર (ગ.) અભ્યાસજૂથ ન. અભ્યાસ કરનારાઓનું વર્તુલ કે મંડળ; અભિહિત વિ. (સં.) કહેવાયેલું; ઉદિષ્ટ
સ્ટડીગ્રૂપ”
કેિ વર્તન દર્શાવતું પત્રક અભી, (ક) વિ. (સં.) ભય વિનાનું, નિર્ભય અભ્યાસપત્રક ન. (સં.) વિદ્યાર્થીના અભ્યાસનું પરિણામ અભીત વિ. (સં.) (-તું) વિ. ન કરેલું; ભય ન પામેલ અભ્યાસપૂરક વિ. (સં.) અભ્યાસમાં પૂરક [કરેલું અભીપ્સા સ્ત્રી. (સં.) તીવ્ર ઇચ્છા; અભિલાષા અભ્યાસપૂર્ણ વિ. સારી રીતે અભ્યાસ કર્યા બાદ તૈયાર અભીણિત વિ. (સં.) ઇચ્છેલું; વાંછિત
અભ્યાસબાહ્ય વિ. (સં.) અભ્યાસ બહારનું અભીર પં. (સં.) ગોવાળિયો: આહીર
અભ્યાસવર્તળ ન. અભ્યાસીઓની મંડળી: “સ્ટડી સર્કલ અભીષ્ટ વિ. (સં.) ઇચ્છેલું; વાંચ્છિત (૨) મનગમતું અભ્યાસસમિતિ સ્ત્રી, (સં.) અભ્યાસ વગેરે વિચારવા અભુક્ત વિ. (સં.) નહિ ભોગવેલું (૨) નહિ ખાધેલું માટેની સમિતિ; “બોર્ડ ઓફ સ્ટડીઝ' અભૂત વિ. (સં.) નહિ થયેલું; પૂર્વે ન થયેલું અિદભુત અભ્યાસુ વિ. (સં.) મહાવરાવાળું (૨) અભ્યાસ કરનારું; અભૂતપૂર્વ વિ. (સં.) પૂર્વે કદી નહિ થયેલું; અપૂર્વ (૨) અભ્યાસક (૩) પં. વિદ્યાર્થી (૪) પંડિત અભૂલ ક્રિ.વિ. ભૂલ વિના; અચૂક (૨) વિ. બેભાન અભ્યાસેતર વિ. (સં.) અભ્યાસક્રમની બહારનું; શિક્ષણેતર અભેદ વિ. (સં.) ભેદરહિત; અભિન્ન; એકરૂપ (૨) પું. અભ્યાહત વિ. (સં.) આહત; જખમી એકરૂપતા (૩) સરખાપણું
અભ્યત્થાન ન. (સં.) માનાર્થે ઊભા થવું તે (૨) ચડતી; અભેદમાર્ગ કું. (સં.) અદ્વૈત-સિદ્ધાંતમાં માનનારો પંથ | ઉત્કર્ષ (૩) ઊપસી આવવું તે; બહાર નીકળી આવવું અભેદવાદ ૫. (સં.) જીવાત્મા અને પરમાત્મા ભિન્ન નથી તે; ઉદ્દભવ એવો વાદ; અદ્વૈતવાદ
અભ્યદય પું. (સં.) ચડતી; ઉન્નતિ (૨) કલ્યાણ; શ્રેય અભેદ્ય વિ. (સં.) ભેદી ન શકાય એવું
અબ ન. (સં.) વાદળું (ર) આકાશ અભેદ્યતા સ્ત્રી. (સં.) અભેદ્યપણું
અભ્રક ન. (સં.) (વાદળાના રંગનો આભાસ આપતી અભોક(-ખ) પું. અણગમો (૨) ખામી; ઊણપ
ચળકતા) પથ્થરની એક જાત અને એની પતરી; અભોક(-ગ) પું. (સં. આભોગ) આભોગ; ધ્રુવપદના અબરખ
ત્રણ ભાગોમાંનો છેલ્લો (સંગીત) (૨) કવિના અભ્રછાયું વિ. વાદળોથી છવાયેલું નામવાળી છેલ્લી ટૂંક
અભ્રભેદી વિ. અશ્વને-આકાશને ભેદે તેવું; ગગનભેદી અભોક્તા વિ. (સં.) નહિ ભોગવનારું
અબ્રાંત વિ. (સં.) જેને ભ્રમનથી તેવું(૨) સ્વસ્થ સ્થિરચિત્ત અભોગ્ય વિ. (સં.) ઉપયોગમાં ન લેવા જેવું
અમ સર્વ. (સં. અસ્મ, પ્રા. અમ્ય) અમે (૨) અમારું અભોજ્ય વિ. (સં.) ભોજય નહિ એવું; અખાદ્ય અમજદ વિ. (અ) અત્યંત પવિત્ર અભ્યર્થના સ્ત્રી. (સં.) પ્રાર્થના: વિનંતી; અરજ મિાટેનું અમત વિ. (સં.) નહિ વિચારાયેલું; નહિ સ્વીકારાયેલું અભ્યસનીય વિ. (સં.) અભ્યાસ કરવા જેવું; અભ્યાસ અમત્ત વિ. (સં.) નિરાભિમાની (૨) મત નહીં તેવું અભ્યસ્ત વિ. (સં.) વારંવાર કરી જોયેલું (ર) અમથું વિ. (સં. અમસ્તક, પ્રા. અત્યઅ) સંબંધ વિનાનું;

Page #55

અમનો
3 ૮
[ અમાવા-વા)સ્યા ફોગટ; વ્યર્થ (૨) વિના કારણ (૩) મફતનું; વિના અમલદારી સ્ત્રી. અમલદારપણું (૨) અમલદારનું કામ કે મહેનત કે મૂલ્યનું
[મનનો અભાવ સત્તા (૩) સત્તા; શાસન અમન ન. (અ. અમ્લ) શાંતિ (૨) સુખચેન; આરામ (૩) અમલદોર . સત્તાનો મદ; સત્તાનું અભિમાન અમનચમન ન. મોજમજા; લહેર: ચેનબાજી; સુખશાંતિ અમલપાણી ન.બ.વ. અફીણનો કસુંબો અથવા એવો કોઈ અમનસભા સ્ત્રી. શાંતિ સ્થાપનારી સભા
કેફી પદાર્થ પીવો તે અમનસ્ક વિ. (સં.) મન (ઇન્દ્રિય) વિનાનું વિચારરહિત અમલિત વિ. (સં.) નિર્મળ, ચોખ્ખું (૨) પવિત્ર; શુદ્ધ
(ર) ધ્યાન વિનાનું (૩) ઉદાસીન (૪) ગાફેલા અમલી વિ. અમલમાં મુકાયેલું; મૂકવાનું (૨) સક્રિય (૩) અમર વિ. (સં.) મરે નહિ એવું (૨) પં. દેવ
વ્યસની (૪) સુસ્ત; એદી અમરત ન. (સં. અમૃત) અમી; પીયૂષ
અમલો પુ. (અ. અમલહ) અમલદારને બેસવાની જગ્યા; અમરપટો ૫. અમરપણાનું વરદાન-લેખ
કચેરી; કાર્યાલય (૨) ઇમલો (૩) ઇમારતી બાંધકામ; અમરપતિ મું. (સં.) દેવરાજ; ઇન્દ્ર
મેડાબંધી બાંધકામ અમરફલ(ળ) ન. જેના ખાવાથી કદી મરણ ન આવે અમસ્તું(-રૂકું) વિ. (“એમ જ તો ઝડપથી ઉચ્ચારાતાં તેવું એક કાલ્પનિક ફળ
“અમસ્તું') અમથું; ફોગટ; વ્યર્થ (૨) ક્રિ.વિ. કારણ અમરભૂમિ સ્ત્રી. (સં.) દેવલોક; સ્વર્ગભૂમિ
વિના; મેળે મેળે અમરલતા સ્ત્રી. (સં.) મૂળ વિના વૃક્ષ પર ઊગતી-વધતી અમળ વિ. જુઓ “અમલ' એક વેલ; અમરવેલ (૨) આકાશવેલ
અમળાટ મું. આમળો; વળ (૨) પેટમાં ગૂંચળાં વળવા અમરલોક પં. (સં.) દેવલોક; સ્વર્ગ
તે; આંકડી (૩) કરમોડાવું તે (૪) મિજાજ (૫) અમરવાણી સ્ત્રી, દેવવાણી; આકાશવાણી
વક્રતા; વેર [(૩) દુમાવું (૪) અતડા રહેવું અમરવલ્લી(-લ્લરી) સ્ત્રી. જુઓ “અમરલતા
અમળાવું અ.કિ. “આમળવુંનું કર્મણિ (૨) પેટમાં દુખવું અમરવેલ સ્ત્રી, જુઓ “અમરલતા”
અમંગલ વિ. (સં.) (-ળ) વિ. અશુભ; માઠું; ખરાબ (૨) અમરાઈ સ્ત્રી. (સં. આમ્રરાજિકા, પ્રા. અંબરાઈ) ન. દુર્ભાગ્ય
[કુમાતા આંબાઓનું વ્યવસ્થિત વન; આંબાવાડિયું
અમાતા સ્ત્રી. (સં.) માતાનો અભાવ (૨) ખરાબ માતા; અમરાચાર્ય ૫. (સં.) દેવોના આચાર્ય બૃહસ્પતિ અમાત્ય ૫. (સં.) પ્રધાન મંત્રી; દીવાન અમરાપુરન. (-રી)સ્ત્રી. અમરાવતી સ્ત્રી. ઇન્દ્રની રાજધાની અમાન ન. (સં.) માનનો અભાવ; નિર્માનીપણું અમરાલય પં. (સં.) દેવોનું ધામ; સ્વર્ગ
અમાન ન. (અ.) અભય; રક્ષણ (૨) શરણ (૩) શાન્તિ અમરાંગના સ્ત્રી. (સં.) દેવાંગના; અપ્સરા (૨) દેવી અમાનત સ્ત્રી. (અ.) અનામત; સંભાળ માટે સોંપેલી અમરીચમરી સ્ત્રી. સ્ત્રીઓને માથા ઉપર પહેરવાનું એક વસ્તુ; થાપણ - ઘરેણું (જેમાં અંબર અને ઉપર મોતી હોય છે એવું) અમાનતદારી સ્ત્રી. (ફા.) ટ્રસ્ટીપણું; વાલીપણું (૨) અમર્ત્ય વિ. (સં.) મરણધર્મ-રહિત; અમર (૨) મૃત્યુલોકનું પ્રામાણિકતા (૩) થાપણ સાચવવી તે દિવતા નહિ તેવું; દિવ્ય
અમાનવ વિ. (સં.) અમાનુષ (૨) માનવ નહિ તે; દેવ; અમર્મ છું. (સં.) જૈનોના અનાગત ચોવીસ તીર્થંકરમાંના અમાનવીય વિ. માનવીય નહિ તેવું મિાનિતા; નમ્રતા તેરમા
(૩) નિરંકુશ (૪) અસભ્ય અમાનિતા સ્ત્રી, (9ત્વ) ન. (સં.) નિર્માનિતા; નિરભિઅમર્યાદ વિ. (સં.) મર્યાદા વિનાનું, બેહદ (૨) નિર્લજજ અમાનુષ(-ષિક, -બી) વિ. (સં.) દેવી (૨) મનુષ્યને અમર્યાદિત વિ. (સં.) મર્યાદા વિનાનું, બેહદ (૨) અનંત શોભે નહિ એવું (૩) કૂર; રાક્ષસી
વિસ્તાર સુધી પહોંચી શકે તેવું; અપાર અિદેખાઈ અમાન્ય વિ. (સં.) માન્ય નહિ એવું; નામંજૂર અમર્ષ ૫. (સં.) ગુસ્સો; ક્રોધ (૨) અસહિષ્ણુતા (૩) અમાપ વિ. (સં.) પાર વિનાનું બેહદ અમલ (સં.) (-ળ) વિ. નર્મળ; શુદ્ધ
અમાયિક વિ. (સં.) માયાનો સ્પર્શ નથી થયો તેવું અમલ પં. (અ) સત્તા; અધિકાર; હકૂમત (૨) કારકિર્દી, અમારિ ઘોષણા સ્ત્રી, (સં.) હિંસાના નિષેધની હિંસા
વહીવટ (૩) કેફની અસર; નશો; કેફ (૪) અફીણ- કરશો મા' એવી જાહેરાત કેફની વસ્તુ (૫) સમયને શુમાર
અમારું સર્વ., વિ. (સં. અસ્મ + કર, પ્રા. અારઅ) અમલદાર ૫. (અ. અમ્સ + ફા.) અમલ ધરાવનાર હુંનું છઠ્ઠી (સંબંધ) વિભક્તિનું બહુવચન અધિકારી; સત્તાધિકારી: “ઓફિસર'
અમાવ(-વા)સ્યા (સં. અમાવાસ્યા. પ્રા. અમાવસ્યાઅમલદારશાહી સ્ત્રી. સરકારી અમલદારોની સત્તા ચાલતી અમાવાસા) સ્ત્રી, અંધારિયા પખવાડિયાનો છેલ્લો હોય તેવું રાજયતંત્ર: નોકરશાહી; “બ્યુરોક્રસી’
દિવસ

Page #56

અમાસ) 3e
[ અસ્તુ અમાસ સ્ત્રી, જુઓ “અમાવસ્યા'
અમૂર્ત(-7) વિ. (સં.) જેને મૂર્તિ-આકાર નથી તેવું; અમિત વિ. (સં.) અમાપ (૨) નહિ માપેલું [ઉડાઉ નિરાકાર; “એક્સ્ટ્રક્ટ' (૨) અસ્પષ્ટ અમિતવ્યથી વિ. (સં.) મર્યાદા બહારનું ખર્ચ કરનારું; અમૂર્તવાદ ૫. (સં.) નિરાકારવાદ [અમૂલ્ય; ઘણું જ કીમતી અમિત્ર . (સં.) મિત્ર નહિ તે; શત્રુ
અમૂ(મો)લ(-લું) વિ. જેની કિંમત ન આંકી શકાય એવું; અમિત્રતા સ્ત્રી. (-ત્વ) ન. શત્રુતા; દુશ્મનાવટ અમૂલ, (ક) વિ. મૂળ આધાર વિનાનું; આધારહીન (૨) અમિશ્ર(-શ્રિત) વિ. (સં.) મિશ્ર નહિ એવું; નિર્ભેળ ઉપાદાન - કારણ રહિત અમિષાહાર . (સં.) માંસાહાર
અમૂલ (-લ્ય) વિ. (સં.) જેની કીમત આંકી ન શકાય એવું; અમી ન. (સં. અમૃત, પ્રા. અમિય) અમૃત (૨) મીઠાશ ઘણું જ કીમતી (૨) વગર મૂલ્યનું
(૩) કૃપા (૪) ઘૂંક (૫) રસકસ; પાણી અમૂંઝણ સ્ત્રી, અમુઝાવું તે; અકળામણ અમીટ વિ. આંખનો પલકારો માર્યા વિનાનું અનિમેષ અમૂંઝાવું અક્રિ. મૂંઝાવું; અકળાવું; અમુઝાવું અમીદષ્ટિ સ્ત્રી. મીઠી નજર; મહેરબાની
અમૃત વિ. (સં.) મૃત નહિ એવું (૨) અમર; અવિનાશી અમીન વિ. (અ.) વિશ્વસનીય; વિશ્વાસુ (૨) સત્યનિષ્ઠ (૩) ન. અમર કરે એવો માનેલો એક રસ; અમી;
(૩) . જમીન માપણી કરનાર વિશ્વાસુ અધિકારી સુધા; પીયૂષ (૪) જળ (૫) અમત ચોઘડિયું (૪) વાલી; “ટ્રસ્ટી' (૫) ગામનો મોટો અધિકારી અમૃતકુંભ પું. (સં.) અમૃતનો ઘડો
(૬) લવાદ (૭) એક અટક મિહેરબાની અમૃતત્વ ન. (સં.) અમરપણું; મુક્તિ; મોક્ષ અમીનજર (અમી + અ.નજ) સ્ત્રી. મીઠી દષ્ટિ; અમૃતપાક ૫. એક મીઠાઈ અમીનિધિ . સ્ત્રી, અમૃતનો ભંડાર; ચંદ્ર
અમૃત મહોત્સવ પં. (સં.) પંચોતેરમાં વર્ષે ઉજવાતી જયંતી અમીબા ની પ્રાથમિક કક્ષાનો એકકોષી જીવ
અમૃતમંથન ન. (સં.) અમૃત માટે (સમુદ્રનું) મંથન અમીર . (અ.) સરદાર; ઉમરાવ (૨) શાસક; રાજકર્તા અમૃતસંજીવની સ્ત્રી. (સં.) મરેલાને જીવતું કરવાની વિદ્યા (૩) ખાનદાન કુટુંબનો પૈસાદાર માણસ
અમૃતસાર ન. (સં.) ઘી અમીર-ઉમરાવ ૫. (અ. અમીરનું બ.વ.) અમીર અમૃતા સ્ત્રી. (સં.) એક વેલ; ગળો (૨) હરડે (૩) અમીરજાદી સ્ત્રી, અમીરની દીકરી
અતિવિષની કળી (૪) આમલી (૫) ચંદ્રની સોળ અમીરજાદો છું. અમીરનો દીકરો
કળાઓમાંની એક અમીરશાસન ન. અમીર-ઉમરાવોના હાથમાં સત્તા હોય અમૃતાંશુ પં. (સં.) અમૃત જેવાં શીતળ કિરણવાળો ચંદ્ર તેવો રાજયવહીવટ; “એરિસ્ટોક્રસી'
અમૃતિયો . કેરીના ગોટલા અને છાલ ધોઈને કરાતી અમીરશાહી સ્ત્રી. અમીરનું શાસન; “એરિસ્ટોક્રસી' (૨) કઢી; ફજેતો
અમીરપણાનો દોર; અમીરીનું અભિમાન મીઠપ અમૃષાવાદ ૫. (સં.) જૂઠું ન બોલવું એ; સત્યકથન અમીરસ પું. અમૃત જેવો મીઠો રસ (૨) સ્નેહ; પ્રેમ; અમે(મો) સર્વ. (સં. અસ્મ; અસ્મ, પ્રા. અભ્ય; અમીરાઈ સ્ત્રી, (અ. અમીર + ગુ. ‘આઈ') અમીરપણું અહઈ) અમે: “હનું બહુવચન અમીરાત સ્ત્રી. (અ.) અમીરપણું (૨) અમીરનો હોદો અમેય વિ. (સં.) જેનું માપ કે પ્રમાણ ન લઈ શકાય તેવું;
(૩) અમીરપણા માટેનું સાલિયાણું (૪) ખાનદાની; અમાપ (૨) અન્નેય; અચિંત્ય [રૂપ) અમે પણ કુલીનતા (૫) ઉદારતા; મોટું મન
અમેય શ.પ્ર. (અમે સાથે બીજો શબ્દ ‘ય’ ઉમેરાતાં બનતું અમીરી વિ. અમીરના જેવું (૨) ભભકદાર; દમામભર્યું અમેરિકા ૫. (ઇ.) એ નામનો દુનિયાનો એક ખંડ અમીરી સ્ત્રી, અમીરપણું; અમીરની પદવી (૩) અમો સર્વ. અમે; “હું'નું બહુવચન (રામબાણ; અચૂક
ખાનદાની; કુલીનતા (૪) વૈભવ (૫) ધાનશ્યતા અમોઘ વિ. (સં.) મોઘ-નિષ્ફળ નહિ તેવું; સચોટ; (૬) મહત્તા (૭) કેરીની એક જાત
અમોઘતા સ્ત્રી. (સં.) અમોઘ હોવાપણું અમુક વિ. (સં.) વિશેષ અર્થમાં મુકરર કરેલું (૨) ચોક્કસ અમોલ (ક, વખ, લું) વિ. (સં. અમૂલ્ય) જુઓ “અમૂલ”
(૩) ફલાણું; અનિશ્ચિત (૩) સર્વ. અમુક (જણ) અમ્પાયર છું. (ઇં.) તટસ્થ પંચ-નિર્ણાયક (ક્રિકેટની અમુકતમુક વિ. ફલાણુંઢીકણું; જે-તે
રમતમાં) અમુક્ત વિ. (સં.) બંધાયેલું (૨) મોક્ષ પામ્યા વિનાનું અમ્પાયરિંગ ન. (ઇ.) રમતગમતના નિયમો પ્રમાણે અમુઝાવું અ.કિ. (સં. આમુસ્પતિ, પ્રા. આમુજઝઈ) હારજીતનો નિર્ણય આપવો તે (ઉછેરનારી ધાવ મૂંઝાવું; અકળાવું; અમૂંઝાવું
અમ્માં સ્ત્રી. (સં. અમ્બા) મા (૨) (માનાર્થે) બા (૩) અમૂઝણ સ્ત્રી. અમુઝાવું તે; અમૂંઝણ; અકળામણ અમ્મા(-મ્મી)જાન સ્ત્રી, વહાલી માતા અમૂછિત વિ. (સં.) મૂર્શિત નહીં તેવું (૨) સાવધ અમ્લ વિ. (સં.) ખાટું (૨) ન, તેજાબ: “ઍસિડ

Page #57

અશ્વકો અમ્બક વિ. (સં.) થોડું ખાટું અમ્લતા સ્ત્રી. (સં.) ખટાશ અસ્લમય વિ. (સં.) ખાટું અમ્લપિત્ત ન. (સં.) એક પિત્તવિકાર અમાપક ન. (સં.) અમ્લે માપવાનું યંત્ર; “ઍસિડીમીટર અપ્લાન વિ. (સં.) મેલું કે કરમાયેલું નહિ તેવું (૨) સ્વચ્છ
(૩) તેજસ્વી અય ન. (સં. અય) લોખંડ (૨) ૫. પાસો અય ઉદ્. (સં. અયિ) અરે; ; હે અયથાર્થ વિ. (સં.) બરાબર નથી એવું; અવાસ્તવિક (૨)
ભૂલભરેલું; ગેરવાજબી (૩) યથાર્થ નહિ એવું; મિથ્યા અયન ન. (સં.) પ્રયાણ (૨) વિષુવવૃત્તની દક્ષિણમાં અને
ઉત્તરમાં દેખાતી સૂર્યની ગતિ (૨) એ ગતિને લાગતો છ મહિનાનો વખત; છ માસ (૪) ઉત્તરાયણ અને દક્ષિણાયનનું દૂરમાં દૂરનું બિન્દુ; “સોસ્ટિસ અયનવૃત્ત ન. (સં.) આકાશમાં જે માર્ગે સૂર્ય ફરતો દેખાય
છે તે ગોળ રેખા અયનાંશ . (સં.) સૂર્યની ગતિના કાળનો ભાગ (૨)
ગ્રહોની ગતિનો અંશ કે ભાગ (૩) અયનના વિભાગોમાંનો એક અયશ છું. અપયશ; બદનામી અયશસ્કર વિ. (સં.) અપકીર્તિ કરનારું અયસ્કાજ . (સં.) લોહચુંબક અયાચક વિ. (સં.) યાચના ન કરનારું અયાચકવૃત્તિ સ્ત્રી. (સં.) માગ્યા વિના મળેલા વડે
ગુજરાન ચલાવવું તે (૨) માગ્યા વિના મળેલી ભિક્ષા ઉપર જીવવું તે
[ચલાવવાનું વ્રત અયાચકવ્રત ન. (સં.) માગ્યા વિના મળેલા વડે ગુજરાન અથાચિત વિ. (સં.) નહિ માગેલું [વિષયાસક્તિ અયાશી સ્ત્રી, (ફા.) વિલાસિતા; મોજમજા (૨) લંપટતા; અયિ ઉદ્. (સં.) અરે; હે સંબોધનમાં) અયુક્ત વિ. (સં.) યુક્ત નહિ એવું; નહિ જોડાયેલું (૨)
અયોગ્ય (૩) જેણે ચિત્તને વશ નથી કર્યું એવું (૪)
યુક્તિપુરઃસર નહિ એવું; અસંબદ્ધ અયુત વિ. (સં.) નહિ જોડાયેલું અયુત ન. (સં.) દસ હજારની સંખ્યા, ‘૧0000' (૨)
વિ. દસ હજારની સંખ્યાનું તેિવું (તર્ક) અયુતસિદ્ધ વિ. (સં.) જેને જુદું અસ્તિત્વ ન હોઈ શકે અયુધ્ધ વિ. (સં.) જેની સામે યુદ્ધ ન કરાય તેવું અયોગ્ય વિ. (સં.) યોગ્ય નહિ તેવું અઘટિત (૨) કુપાત્ર;
નાલાયક; અપાત્ર અયોધ્ધ વિ. (સં.) જેની સામે લડાઈ ન કરી શકાય તેવું અયોધ્યા સ્ત્રી. (સં.) જયાં યુદ્ધ ન થાય એવી જગ્યા (૨)
એ નામનું યાત્રાનું પ્રસિદ્ધ શહેર (ર) અનાદિ
[ અરડૂસો અયોનિ, (૦૪) વિ. (સં.) યોનિદ્વારા નહિ જન્મેલું સ્વયંભૂ અયોનિજા વિ. સ્ત્રી. (સં.) યોનિ દ્વારા નહિ જન્મેલી સ્ત્રી . (૨) સીતા (૩) લક્ષ્મી હિોશિયાર (૪) લુચ્યું અધ્યાર વિ. (અ.) ધુતારું (૨) ઢોંગી (૩) ચાલાક; અધ્યારગી સ્ત્રી. (અ.) દગો (૨) ઢોંગ (૩) ચાલાકી (૪)
લુચ્ચાઈ ભોગવિલાસી, વ્યભિચારી (૩) લંપટ અય્યાશ વિ. (અ.) આરામથી જીવન ગુજરનાર (૨) અધ્યાશી સ્ત્રી. (અ.) એશઆરામ; ભોગવિલાસ (૨) - વ્યભિચાર; લંપટતા અર ૫. (સં.) પૈડાનો આરો અરક પું. (સં. અર્ક) અર્ક; કસ; સત્ત્વ અક્ષણીય વિ. (સં.) જેનું રક્ષણ ન કરી શકાય તેવું અરક્ષિત વિ. (સં.) જેનું રક્ષણ નથી થયું તેવું (૨) રક્ષિત
નહિ એવું; રેટું (૩) ખુલ્લું; ઉઘાડું અરગજો પુ. (ફા. અર્ગજ) એક સુગંધી પીળી ભૂકી અરગટ પું. રાઈ અને બીજાં ધાન્યોના પાકમાં દાણાની
જગ્યાએ થતી ફૂગના પ્રકારનો રોગ અરગ(-ઘોવું અક્રિ. (સં. અર્ધ ઉપરથી) જુઓ “અરઘવું અરઘટ્ટ,(ક) પું. (સં.) પાવઠી ઉપરનો ઘટમાળવાળો ફેંટ અરઘફિક સ્ત્રી. (સં.) નાનો રેંટ; પગ-પાવઠી અરઘવું અક્રિ. (સં. અર્ધ ઉપરથી) યોગ્ય થવું; ઘટારત
થવી (૨) શોભવું; ઓપવું (૩) સક્રિ. પૂજા કરવી અરઘાવવું સ.કિ. “અરઘવું'નું પ્રેરક અરઘાવું અ.ક્રિ. “અરઘવું'નું ભાવે અકથિયું ન. પૂજાનું માછલીના આકારનું એક પાત્ર અરચા સ્ત્રી. (સં. અર્ચા) અર્ચન; પૂજન (૨)
સૌભાગ્યવતી સ્ત્રીઓ માંગલિક પ્રસંગે કપાળ ઉપર
કરે છે એ અર્ચા: પિયળ અરચિત વિ.(સં.) નહિ રચેલું થતી ઇચ્છા; દોહદ; ભાવો અરજ સ્ત્રી. ગર્ભવતી સ્ત્રીને અમુક જાતનો ખોરાક ખાવાની અરજ સ્ત્રી. (અ. અજી) નમ્રતાથી કરેલી વિનંતી (૨)
ફરિયાદ (૩) દરખાસ્ત (૪) રજૂઆત (૫) નિવેદન અરજણ(-ણિયો) ૫. પાંચ પાંડવોમાનો ત્રીજો; અર્જુન અરજદારવિ. અરજી કરનાર (૨) અરજી કરનાર[વિજ્ઞાપક અરજબેગી વિ. (ફા.) સત્તાધીશ પાસે અરજી લઈ જનારું અરજી સ્ત્રી, અરજ કે ફરિયાદ (૨) અરજ કે ફરિયાદનો ગળ
(૨) અનિશ્ચિત અરજ(ઝો)ળ કિ.વિ. લટકતું-અધ્ધર હોય એમ; અધ્ધરતાલ અરજોળો પુ. ચણેલી ભીંતનું સીધાપણું જોવા લટકાવાતું
વજન (૨) ઓળંભો અરઝોળ કિ.વિ. જુઓ “અરજળે' વનસ્પતિ-ઓષધિ અરડૂસી સ્ત્રી. (સં. અરુષ, પ્રા. અડોરૂસ) એક અરડૂસો પં. (સં. અરલ) એક વનસ્પતિ-પધિ (અરડૂસી
સાથે સંબંધ નથી. એનાથી જુદી જાતનું) ઝાડ
સારુ

Page #58

અરણવ
અરણવ પું. જુઓ ‘અર્ણવ’ અરણિ(-ણી) સ્ત્રી. (સં.) એક જાતનું ઝાડ (યજ્ઞમાં અગ્નિ પેટાવવા એની સૂકી ડાંખળીઓ સામસામી ઘસવામાં આવતી.)
૪૧
અરણિ પું. (સં.) સૂર્ય (૨) અગ્નિ અરણ્ય ન. (સં.) જંગલ; વન; વગડો; રાન અરણ્યરુદન ન. (સં.) કોઈ સાંભળે નહિ તેવા સ્થાનમાં કરવામાં આવેલી રોકકળ (૨) નિરર્થક વિનવણીપોકાર [સંસારત્યાગ અરણ્યવાસ પું. (સં.) જંગલમાં રહેવું તે; વનવાસ (૨) અરણ્યવાસી પું. (સં. અરણ્યવાસિન્) અરણ્યમાં વાસ કરનાર; વનવાસી
અરણ્યું વિ. (ગ્રા.) દુજાણા વિનાનું [અભાવ અરતિ સ્ત્રી. (સં.) રતિ-આસક્તિનો અભાવ (૨) પ્રેમનો અરથ વિ. રથ વિનાનું
અરથ પું. ખપ; ઉદેશ; હેતુ
[ઠાઠડી
અરથી પું. રથ ઉપર લડનારો નથી તેવો યોદ્ધો (૨) સ્ત્રી. અરદાસ સ્ત્રી. (ફા. અર્રદાશ્ત) લિખિત અરજી; માગણીપત્ર; માંગપત્ર
અરધ(-) વિ. અર્ધ; અડધું અરધાં ન.બ.વ. જુઓ ‘અડધાં’ અધિયું ન. જુઓ ‘અડિધયું’ અરધી સિ. જુઓ ‘અડધી’ અરધું વિ જુઓ ‘અડધું’ અરધુંપરધું વિ. જુઓ ‘અડધુંપડધું’ અરધિયાં પું. જુઓ ‘અડધિયાં’ અધિયું ન. જુઓ ‘અડિધયું’ અરધિયો પું. જુઓ ‘અડધિયો’ અરધો પું. જુઓ ‘અડધો’
અરધોઅરધ વિ. જુઓ ‘અડધોઅડધ’ અરધોજી પું. જુઓ ‘અડધોજી’ [અઢારમા અરનાથ પું. (સં.) જૈનોના વર્તમાન ચોવીસ તીર્થંકરોમાંના અરપવું સ.ક્રિ. અર્પણ કરવું; બક્ષિસ આપવું અરબ પું. (અ.) અરબસ્તાન (૨) આરબ [અરબીસમુદ્ર અરબ સાગર પું. ભારત અને આફ્રિકા વચ્ચે આવેલો સમુદ્ર; અરબસ્તાન ન., પું. અરબ લોકોનો દેશ અરબાપું.બ.વ. આરબોના જંગ (ટંટા) [આરબોનીભાષા અરબી વિ. અરબને લગતું (૨) અરબસ્તાનનું (૩) સ્ત્રી. અરમણીય વિ. (સં.) રમણીય નહિ એવું અરમાન ન. બ.વ. (તુર્કી અર્માના) ઉમેદ; ઇચ્છા; અભિલાષા (૨) તીવ્ર ઇચ્છા; આતુરતા અરમાર સ્ત્રી. (પો. આર્માડા) દરિયાઈ કાફલો; નૌકાદળ અરમારી સ્ત્રી, (પો. અલ્મારિયા) અલમારી; છાજલી અરમ્ય વિ. (સં.) રમ્ય નહિ એવું
[અરુચતુ અરમ્યતાસ્ત્રી. (સં.) રમણીયતાનો અભાવ [વતો ઉદ્ગાર અરર, (૦૨) ઉદ્. ચિંતા, દિલગીરી, દુખ, ભય વગેરે બતાઅરવલી(-લ્લી) પું. જેમાં આબુ આવી જાય છે તે પર્વત
માળા [આરવા; આત્મા (૨) અંતઃકરણ; મન અરવા પું. (-વાં) ન.બ.વ. (અ. અર્વાહ-‘રુહ’નું બ.વ.) અરવિંદ ન. (સં.) કમળ અરસદરસ વિ. આબેહૂબ અરસપરસ ક્રિ.વિ. (સં. પરસ્પર) પરસ્પર; અન્યોન્ય અરસિક વિ, (સં.) રસ-મજા ન પડે એવું; શુષ્ક; નીરસ (૨) રસ સમજી ન શકે એવું
અરસો પું. (અ. અરસ) મુદત; કાળ (૨) અવસર; તક અરાખડું ન. (સં. આલેખ) રેખાકૃતિ; ભાત; છાપ અરાગ વિ. (સં.) રાગરહિત; નિર્વિકાર (૨) પું. અપ્રીતિ
(૩) અણબના[ન. રાજા ન હોવો તે (૩) અંધાધૂંધી અરાજક વિ. (સં.) રાજા વિનાનું; અંધાધૂંધીવાળું (૨) અરાજકતા સ્ત્રી. (સં.) અંધાધૂંધી; અવ્યવસ્થા અરાજકવાદ પું. (સં.) રાજસત્તાના બાહ્ય અંકુશ વગર સમાજવ્યવસ્થા થવી કે હોવી જોઈએ એવો વાદ અરાતિ પું. (સં.) શત્રુ; દુશ્મન
[તેવું અરાની વિ. જંગલને લગતું ન હોય તેવું; જંગલ ન હોય અરામ વિ. રામ-વ્યાજ વગરનું; વગર વ્યાજું અરાવલિ(-લી) સ્ત્રી. (સં.) (-ળિ,-ળી) સ્ત્રી. (પૈડાના) આરાની પંક્તિ-હાર
અરિ પું. (સં.) દુશ્મન (૨) કામ, ક્રોધ, લોભ, મોહ, મદ અને મત્સર એ છ વિકારમાંનો પ્રત્યેક (૩) છની સંજ્ઞા (પ) વંશજ અરિયુંપરિયું ન. (‘પરિયું'નું દ્વિત્ત્વ) પૂર્વનો અને પછીનો અરિષ્ટ ન. (સં.) દુર્ભાગ્ય; કમનસીબી (૨) મોતની નિશાની (૩) મદ્ય; આસવ (૪) પું. અરીઠી (૫) લીમડો (૬) શત્રુ (૭) વિ. રિષ્ટ; અશુભ અરિષ્ટનેમિ પું. (સં.) જૈનોના વર્તમાન ચોવીસ તીર્થંકરમાંના બાવીસમા; નેમિનાથ
અરિહંત વિ. (સં. અર્હત્-અદ્વૈત, પ્રા. અરિહંત) દુશ્મનોનો નાશ કરનાર (૨) પું. (સં. અર્હત્) જૈન તીર્થંકરો તથા ગૌતમ બુદ્ધ માટેની સંજ્ઞા
અરીઠી સ્ત્રી. (સં. અરિષ્ટિકા) અરીઠાંનું ઝાડ [ફ્ળ અરીઠું ન. (-ઠો) પું. (સં. અરિષ્ટ, પ્રા. અરિટ્ઝ) અરીઠીનું અરીભવન ન. (સં.) કિરણોનું એક બિંદુમાંથી ચક્રના આરા પેઠે ચોમેર ફેલાવું તે; ‘રેડિયેશન’
અરીસો પું. (સં. આદર્શ, પ્રા. આઅરિસઅ) આયનો; દર્પણ (૨) ડોકનું એક ઘરેણું અરુ સંયો. (હિં.) અને અરુક્ષ વિ. (સં.) સુંવાળું; નરમ અનુચતું વિ. ન રુચતું; અણગમતું

Page #59

અરુચિ
૪ ૨
/ અર્થદર્શન અરુચિ સ્ત્રી. (સં.) અણગમો (૨) રુચિ-ભૂખ ન હોવી તે અર્ગલ છું. (સં.) આગળો; ભોગળ આગળો અરુચિકર વિ.(સં.) અરુચિ કરાવનારું (૨) બેડોળ; કદરૂપું અર્ગલા(-લી), (-લિકા) સ્ત્રી, (સં.) આગળી; નાનો અરુણ વિ. (સં.) રતાશ પડતું (૨) સોનેરી (૩) ૫. સૂર્યનો અર્થ શું. (સં.) કિંમત (૨) ચોખા, દૂર્વા, ફૂલ વગેરે પૂજાપો
સારથિ (૪) પરોઢ; પ્રભાત (૫) પરોઢ વખતનો (૩) તેનાથી પૂજા-સંમાન કરવા તે આકાશનો રંગ (૬) રતાશ પડતો રંગ
અર્ધપાધ ન. ફૂલ, સુગંધી દ્રવ્ય તથા પગ ધોવાનું પાણી અરુણચિત્ર ન. (ધડ વગરના અરુણ જેવું) કમરથી ઉપરના (૨) મોટા માણસો અથવા દેવને તે દ્વારા આદરસત્કાર - શરીરના ભાગનું ચિત્ર
[‘બસ્ટ' આપવાની એક રીત અરુણમૂર્તિ(-ર્તિ) સ્ત્રી. કમરથી ઉપરના ભાગની મૂર્તિ, અર્વાહ વિ. (સં.) પૂજય; પૂજાને યોગ્ય અરુણસારથિ કું. (સં.) સૂર્ય
અર્ણ વિ. મૂલ્યવાન (૨) પૂજય (૩) ન. પૂજા; સંમાન અરુણા સ્ત્રી. (સં.) મજીઠ (૨) ચણોઠી (૩) નસોતર અર્થક વિ. (સં.) પૂજનાર (૨) ૫. પૂજારી લગાડવું તે અરુણા(0ઈ,-ણિમા) સ્ત્રી. (સં. અરુણિમા) રતાશ; અર્ચન ન. (-ના) સ્ત્રી. (સં.) પૂજા (૨) કપાળે ચંદન લાલાશ
છે તે કલ્પિત પર્વત અર્ચનીય વિ. (સં.) પૂજા કરવાને યોગ્ય; અચ્યું અરુણાચલ (સં.) (-ળ) ૫. સૂર્ય જેની પાછળથી ઊગે અર્ચનું સક્રિ. (સં. અ) પૂજા કરવી; અર્ચન કરવું અરુણાભ વિ. રતુમડા પ્રકાશવાળું
અર્ચા સ્ત્રી. (સં.) અર્ચના; સંમાન; પૂજન અરુણું વિ. લાલ રંગનું; રાતું
અર્ચિ ન. (સં.) કિરણ (૨) સંધ્યાનો પ્રકાશ અરુણોદય પં. (સં.) પરોઢ; રાતો પ્રકાશ
અર્ચિત વિ. પૂજેલું; સંમાનેલું અપરું ક્રિ.વિ. (સં. રાત પારાત) આમતેમ; અર્જ સ્ત્રી, (અ.) અરજ (૨) ફરિયાદ
આગળપાછળ [(૩) વિ. પાસેનું; નજીકનું અર્જન ન મેળવવું-કમાવું તે; કમાણી અરું ક્રિ.વિ. (સં. આરાસુ) પાસે (૨) આમ; આ બાજુ અર્જન્ટ વિ. (ઇ.) તાકીદવાળું; ઉતાવળનું અરુંધતી સ્ત્રી. (સં.) વસિષ્ઠ દ્રષિની પત્નીનું નામ (૨) અર્જિત વિ. (સં.) મેળવેલું; કમાયેલું
સપ્તર્ષિના તારાઓ પાસેના એક અત્યંત ઝાંખા તારાનું અર્જુન પં. (સં.) પાંચ પાંડવોમાંનો ત્રીજો (૨) આંજલિનામ
[જવું તે યાનું ઝાડ (૩) વિ. ધોળું (૪) ન. સોનું; (૫) રૂપે અરુંધતીદર્શનન્યાય પું. (સં.) સ્કૂલ ઉપરથી સૂક્ષ્મ ઉપર અર્ણવ પં. (સં.) સમુદ્ર; સાગર (૨) એક ગણમેળ છંદ અપરું ક્રિ.વિ. અપરુ; આમતેમ; આગળપાછળ અર્થ છું. (સં.) હેતુ (૨) માયનો; સમજૂતી (૩) ધન; અરૂઢ વિ. રૂઢ-પ્રચલિત નહિ એવું; અપ્રચલિત
સંપત્તિ (૪) ગરજ; પ્રયોજન (૫) ધર્માદિ ચાર અરૂપ વિ. (સં.) (-પી) વિ. આકાર વિનાનું, રૂપ વિનાનું પુરુષાર્થોમાંનો બીજો અરે ઉદ્. (સં.) આશ્ચર્ય, દુઃખ, ચિંતા, ક્રોધ વગેરે સૂચક અર્થકર વિ. (સં.) પૈસા પેદા કરાવે તેવું [કામના
ઉદ્ગાર (૨) ઊતરતા દરજ્જાના માણસને સંબોધવાનો અર્થકામ વિ. (સં.) ધનની ઇચ્છાવાળું (૨) સંપત્તિની ઉદ્ગાર (૩) સ્ત્રી. ફિકર (૪) દુઃખનો પોકાર; હાય અર્થકારણ ન. (સમાજ કે રાષ્ટ્રના) આર્થિક તંત્રની વ્યવસ્થા અરેકાર છું. (સં.) દુઃખની અરેરાટી [(૨) કમકમાટી અર્થગર્ભ વિ. (સં.) અર્થથી ભરેલું (૨) ગૂઢ અર્થવાળું. અરેરાટ કું., (-ટી) સ્ત્રી. “અરે' હોવી કે થવી તે; ચિંતા અર્થગંભીર વિ. (સં.) અર્થના ઊંડાણવાળું; ગંભીર અર્થવાળું અરેરે ઉદ્. (સં. અરેઅરે, પ્રા. અરેરે) “અરર' અર્થને અર્થગાંભીર્ય ન. (સં.) અર્થની ગંભીરતા; અર્થપ્રૌઢિ ઉદ્દગાર
અર્થગૌરવ પું. (સં.) અર્થનું ઊંડાણ; અર્થગાંભીર્ય અરોચક વિ. (સં.) રોચક નહિ તેવું; અરુચતું અર્થગ્રહણ ન. (સં.) અર્થ સમજવો તે અરોર્ડ ન, (-ડો) ૫. કપાસનાં જૂનાં જડિયાં ફૂટી નવો અર્થગ્રાહી વિ. (સં.) અર્થ સમજવાની શક્તિવાળું (૨) કપાસ થાય તે (૨) ફણગો; ફાંટો
સંવેદનશક્તિ-પરામર્શશક્તિ ધરાવનાર અર્ક ૫. (અ.) અરક; સત્ત્વ; કસ આિકડો અર્થઘટન ન. (સં.) અર્થ ઘટવો કે ઘટાડવો તે (૨) અર્થ અર્ક ૫. (સં.) સૂર્ય (૨) કિરણ (૩) ઉત્તરા ફાલ્ગની (૪) વ્યક્ત કરવો તે અર્કરિપુ છું. (સં.) સૂર્યનો શત્રુ; રાહુ
અર્થઘટનશાસ્ત્ર ન. (સં.) અર્થઘટનનું વિજ્ઞાન અર્કવિવાહ પં. (સં.) ત્રીજી વારનું લગ્ન કરતાં પહેલાં અર્થઘન વિ. અર્થથી ભરપૂર
અનિષ્ટ-નિવારણાર્થે પુરુષની આકડા સાથે કરાતી અર્થચ્છટા સ્ત્રી. (સં.) સૂક્ષ્મ અર્થભેદ લગ્નવિધિ
અર્થચ્છાયા સ્ત્રી. (સં.) સૂક્ષ્મ ભેદવાળો સંલગ્ન અર્થ અર્કસુત પું. (સં.) યમ; યમરાજ
અર્થતંત્ર ન. (સં.) આર્થિક સુવ્યવસ્થાનું તંત્ર અર્ગ ૫. કાર્યશક્તિનો એકમ
અર્થદર્શન ન. (સં.) સ્પષ્ટીકરણ; ખુલાસો

Page #60

અર્થદાસ
૪ 3
[અર્બન અર્થદાસ પું. (સં.) પૈસાનો ગુલામ [ખામી (કા.શા.), અર્થાલંકાર જેમાં એક વાત કહેવાથી બીજી વાતની અર્થદોષ છું. (સં.) કાવ્યમાં અર્થની દૃષ્ટિએ ઊભી થતી સિદ્ધિ નિઃશંક છે એમ બતાવવામાં આવે છે. અર્થદ્યોતક વિ. (સં.) મતલબની સ્પષ્ટ સમજ આપનારું અર્થાતર ન. બીજો અર્થ (૨) વિષય બહાર બોલવું તે અર્થનિષ્પત્તિ સ્ત્રી. (સં.) વક્તવ્યમાંથી ચોક્કસ અર્થ અર્થાતરન્યાસ પું. (સં.) સામાન્ય ઉપરથી વિશેષનું અને નીકળી આવવાની સ્થિતિ
વિશેષ ઉપરથી સામાન્યનું સમર્થન કરેલું હોય તે અલંકાર અર્થપૂર્ણ વિ. (સં.) જેમાંથી સ્પષ્ટ અર્થ નીકળે છે તેવું અથધ વિ. (સં.) પૈસા પાછળ આંધળી દોટ મૂકનારું અર્થપ્રકૃતિ સ્ત્રી, (સં.) નાટકની પ્રયોજનસિદ્ધિનો હેતુ અર્થિત વિ. (સં.) માગેલું વાચેલું (કા.)
સિમજ આપતું અર્થ વિ. (સં. અર્થિમ્) ગરજવાળું; મતલબી (૨) યાચક અર્થપ્રચુર વિ. (સં.) અર્થ-મતલબથી ભરપૂર પુષ્કળ (૩) સ્ત્રી. નનામી; અરથી અર્થપ્રધાન વિ. (સં.) ધનસંપત્તિ જેનું મુખ્ય હોય તેવું અર્થે ના. માટે; વાતે અર્થપ્રાપ્તિ સ્ત્રી. અર્થની પ્રાપ્તિ, કમાઈ; લાભ અર્થોત્પાદન ન. કમાણી અર્થબંધ પુ. શબ્દોની રચના, નિબંધ, કાવ્ય વગેરે (૨) અર્થોપાર્જન ન. (સં.) પૈસા કમાવા તે પિજવણી
ઇન્દ્રિયોના વિષયોનું બંધન (૩) ધનનું બંધન અર્દન વિ. (૨) ન. (સં.) નાશ કરનાર; હરનાર (૨) અર્થબુદ્ધિ વિ. (સં.) સ્વાર્થી (૨) સ્ત્રી. ધનની ઈચ્છા (૩) અર્ધ વિ. (સં.) અડવું; અરધ (૨) ન. એકના બે સરખા આર્થિક રહસ્ય સમજવાની બુદ્ધિ
ભાગમાંનો એક અર્થબોધ પં. (સં.) (ખરો) અર્થ સમજવો તે
અર્ધગોલાકાર વિ. અર્ધગોળ; અડધું ગોળ અર્થમિતિ સ્ત્રી. (સં.) અર્થતંત્રને લગતી ખાસ વિદ્યા અર્ધગોળ વિ. અડધું ગોળ (૨) ૫. (પૃથ્વીના) ગોળાનો અર્થરહિત વિ. (સં.) અર્થ વિનાનું; નિરર્થક
અડધો ભાગ; “હમિસ્ફિયર' (૩) ગોળ આકૃતિનો અર્થલક્ષી વિ. (સં.) અર્થને લક્ષના; અર્થવાહી
અર્ધો ભાગ અર્થલાભ ૫. (સં.) અર્થપ્રાપ્તિ; ધનપ્રાપ્તિ
અર્ધચક્ર વિ. (સં.) અર્થગોળ; અર્ધવૃત્ત અર્થવાદ . (સં.) વિધિરૂપ વાક્યોમાં રુચિ કરાવવા તે અર્ધચંદ્ર પું. (સં.) અડધો ચંદ્ર (૨) હથેલીની અર્ધચંદ્ર જેવી
તે વિધિઓની સ્તુતિ વગેરે કરવી તે (૨) સ્તુતિ; આકૃતિ (બોચીમાંથી પકડી ધક્કો મારવા માટે)
તારીફ (૩) અર્થને જીવનમાં મહત્ત્વ દેનાર વાદ અર્ધદગ્ધ વિ. અડધું બળેલું (૨) અધકચરા જ્ઞાનવાળું અર્થવિજ્ઞાન ન. (સં.) અર્થ જાણવાનું વિજ્ઞાન (૨) બુદ્ધિના અર્ધનારી(અશ્વર, ૦નટેશ્વર) પું. (સં.) શિવનું એક સ્વરૂપ ગુણો પૈકીનો એક
- અડધું પુરુષ અને અડધું સ્ત્રી અંગ અર્થવિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) અર્થશાસ્ત્ર; સંપત્તિશાસ્ત્ર અર્ધનિશા સ્ત્રી. (સં.) મધરાત; અડધી રાત અર્થવિસ્તાર છું. (સં.) શબ્દનું સીમિત અર્થમાંથી વ્યાપક અર્ધમાગધી સ્ત્રી. પ્રાકૃત ભાષાનું એક સ્વરૂપ
અર્થમાં પ્રયોજવું તે (૨) શબ્દ, વાક્ય કે પંક્તિના અર્ધમાસિક વિ. (સં.) પખવાડિક (૨) ન. પખવાડિક પત્ર અર્થને દૃષ્ટાંતો દ્વારા વિશદ કરવો તે
અર્ધવર્તુલન. (સં.) (-ળ) અર્ધચક્ર; અર્ધગોળ કે તેનું સૂચન અર્થવ્યવસ્થા સ્ત્રી. (સં.) (સમાજ કે રાષ્ટ્રના) અર્થ- અર્ધવિરામ ન. વાક્યના અર્થગ્રહણની સગવડ સારુ વચ્ચે
પુરુષાર્થની તેના માળખાની વ્યવસ્થા; સંપત્તિના અમુક થોભવું છે કે તેનું સૂચક (;) આવું ચિહ્ન
આર્થિકવ્યવહાર અને તેની વ્યવસ્થા રિાજનીતિ અર્ધસત્ય ન. (સં.) વિ. પૂરું સાચું નહિ તે અર્થશાસ્ત્ર ન. (સં.) સંપત્તિશાસ્ત્ર; ‘ઇકૉનૉમિક્સ' (૨) અર્ધસરકારીપત્ર કું. (સં.) નીમપત્ર; “ડી.ઓ. લેટર' અર્થશાસ્ત્રી પું. અર્થશાસ્ત્ર જાણનારો માણસ
અર્ધસ્વર પુ. (સં.) ય, ર, લ કે વ અક્ષર અર્થસાધક વિ. (સં.) અર્થ સાથે એવું ઉપયોગી અર્ધાગના સ્ત્રી. (સં.) પતિનું અર્થે અંગ; ધર્મપત્ની અર્થસિદ્ધિ સ્ત્રી, (સં.) ધારેલી મતલબ પાર પાડવી તે (ર) અર્ધગવાયુ પુ. લકવો; પક્ષાઘાત ધનપ્રાપ્તિ
અર્ધ વિ. અડધું
મિાનપૂર્વક ધરવું તે અર્થસૂચક વિ. (સં.) ખરો અર્થ બતાવનારું અર્પણ ન. (સં.) આપવું તે (૨) ભેટ કરવું તે (૩) અર્થહીન વિ. (સં.) અર્થરહિત; નિરર્થક (૨) ગરીબ અર્પણપત્ર ન. (સં.) બક્ષિસનામું (૨) અર્પણપત્રિકા અર્થાતુ સંયો. એટલે કે
અર્પણપત્રિકા સ્ત્રી, (સં.) ગ્રંથ અર્પણ કર્યાનો લેખ બક્ષિસનામું અર્થાનુસારી વિ. અર્થને અનુસરતું; અર્થ સાથે બંધબેસતું અર્પણસંધિ સ્ત્રી. (સં.) સુલેહસંધિ અર્થાથ વિ. (સં. અથર્થિન) ધનલોભી (૨) સ્વાર્થી અર્પવું સક્રિ. (સં. અર્પ) ભેટ કરવું; આપવું અર્થપત્તિ સ્ત્રી, (સં.) જે ન સ્વીકારીએ તો વસ્તુસ્થિતિનો અર્પિત વિ. (સં.) અર્પેલું; અર્જાયેલું; આપેલું
ખુલાસો ન જ મળી શકે એવું અનુમાન (૨) એક અર્બન વિ. (ઇં.) શહેરને લગતું નગરીય
ડપલાગી

Page #61

અર્બુદ]
[ફાલ્ગુની
અર્બુદ પું. (સં.) વાદળ (૨) આબુ પર્વત (૩) દશ કોટિનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૧૦૦,૦૦૦,૦૦૦′ (૪) એક રોગ (ગાંઠ-ગુમડાનો); રસોળી અર્બુદાચલ પું. (સં.) (-ળ) આબુ પર્વત અર્ભક પું. (સં.) નાનું બાળક, શિશુ અર્ભકી સ્ત્રી. (સં.) નાની બાળકી અર્યમા પું. (સં.) સૂર્ય (૨) પિતરોમાં મુખ્ય તે (૩) ઉત્તરા અર્વાચીન વિ. (સં.) આધુનિક; સાંપ્રતિક અર્શ પું. (સં.) એક રોગ; હરસ [બૌદ્ધ) અર્હ(-હ)ત પું. (સં.) પરમ જ્ઞાની; બુદ્ધ; તીર્થંકર (જૈન, અહિત વિ. (સં.) પૂજેલું (૨) સંમાનિત; પૂજાયેલું અર્હા વિ. (સં.) સ્તુત્ય (૨) પૂજય (૩) ઉચિત અલ ઉર્દૂ. (સં. અલમ્) ખચીત (૨) બસ અલ સ્ત્રી. શણગાર ((૨) ચોટલો અલક પું. (સં.) વાળની લટ; કપાળ પરના વાંકડિયા વાળ અલક સ્ત્રી. (સં. અલક્ષ્ય) અલેક, અહાલેક અલકદલક ક્રિ.વિ. હાલકડોલક [દેશ કે પ્રદેશ અલકમલક હું. દેશવિદેશ (૨) અતિ દૂરનો કે નિકટનો અલકલટ સ્ત્રી, વાળની લટ-સેર
અલકા સ્ત્રી. (સં.) કુબેરની નગરી; અલકાપુરી અલકા (૰ધિપ, -કેશ) પું. (સં.) કુબેર અલકાવલિ સ્ત્રી. (હિં.) વાળની લટો અલક્ત(ક) પું. (સં.) લાલ લાખ (૨) મળતો અલક્ષિત વિ. (સં.) નહિ જોયેલું (૨) ધ્યાનમાં ન આવેલું અલક્ષ્ય વિ. (સં.) અદૃશ્ય (૨) નેમ વિનાનું અલખ વિ. (સં. અલક્ષ્ય, પ્રા. અલકદખ) અજ્ઞેય (૨) સ્ત્રી. અહાલેક (૩) પું. બ્રહ્મ અલખત સ્ત્રી. અપાર સંપત્તિ, ખજાનો અલખનિરંજન પું. અજ્ઞેય નિર્ગુણ બ્રહ્મ અલખપુરુષ પું. (સં.) પરબ્રહ્મ (૨) જીવાત્મા અલખવાદ પું. (સં.) નિરાકારવાદ અલખવાદી વિ. (૨) પું. (+ વાદિન) બ્રહ્મવાદી અલગ વિ. (૨) ક્રિ.વિ. (સં. અલગ્ન; પ્રા. અલગ્ન) જુદું (૨) દૂર; છેટું
અલગત સ્ત્રી. અગત્ય (૨) વિ. અગત્યનું; જરૂરનું અલગાર સ્ત્રી. (તુર્કી. અલ્ગાર) પંક્તિ; હાર (૨) મોભો અલગારી વિ. (જૂ.ગુ. આલિગાર-આલિકાર) શોખીન (૨) મસ્ત (૩) મનસ્વી; સ્વચ્છંદી અલગાવ પું. (હિ.) પૃથક્કતા; ભિન્નતા અલગું વિ. અળગું; જુદું [મોથી વગાડવાનું એક વાદ્ય અલગોજા ન. (અ. અલ્ગજહ) વાંસળી, શરણાઈ જેવું અલગ્ન વિ.(સં.) ન ચોંટેલું; અલગ[અળશ; નિર્ધનતા અલછ સ્ત્રી. (સં. અલક્ષ્મી, પ્રા. અલી) ગરીબાઈ; અલડ વિ. અલ્લડ; અલેતું; નાદાન
૪૪
[અલંગ
અલતો પું. જુઓ ‘અળતો'
અલપઝલપ વિ. અસ્પષ્ટ (૨) ક્રિ.વિ. ઉપર - ટપકે અલપવું સ.ક્રિ. (સં. આલપ્) આલાપવું; ગાવું અલપ(-પા)વું અક્રિ. લપાવું; છુપાવું અલફા પું. (ફા.) ફકીરની બાંય વિનાની કફની અલફાઉ વિ. (અ. અલુફતહ) નકામું; ફાલતુ અલફાઝ પું.બ.વ. (અ. અલ્ફાઝ) શબ્દો; અલ્ફાઝ[જરૂર અલબત(-ત્ત, -નાં) ક્રિ.વિ. (અ. અલબત્ત) ખચીત; બેશક; અલબેલું વિ. (અં. અલ્વયલા = બાદશાહની બક્ષિસ વહેંચનાર) ફાંકડું (૨) ઇશ્કી (૩) પરોપકારી અલબ્ધ વિ. (સં.) નહિ મળેલું (૨) નહિ મેળવેલું; અપ્રાપ્ત અલભ(-મ્ય) વિ. (સં. અલભ્ય) અપ્રાપ્ય; દુર્લભ અલમ્ ક્રિ.વિ. (સં.) બસ (૨) પૂરતું અલમસ્ત વિ. (ફા.) મસ્તાન; મદમાતું (૨) પુષ્ટ અને જોરાવર (મલ્લ જેવું)
અલમારી સ્ત્રી. (પો. અલમારિયો) કબાટ (૨) ભીંતનું કબાટ; તાકું (૩) છાજલી (૪) ખાનાંવાળી ઘોડી અલર્ક છું. (સં.) હડકાયો કૂતરો
અલય વિ. (સં.) લય-નાશ ન પામે એવું; અનશ્વર અલવણ વિ. (સં.) અલૂણું; મીઠા વિનાનું
અલવણ ન. કોર વિનાની ઊનની શાલ; કામળી અલવવું અક્રિ. મૂગા રહેવું [ભેંસ વગેરે) અલવાઈ વિ. સ્ત્રી. એક કે બે માસના બચ્ચાવાળી (ગાય, અલવાન ન. (અ.) કોર વિનાની શાલ; કામળી અલવિદા સ્ત્રી. (અ. અલ્વિદા) છેલ્લી વિદાય; આખરી સલામ (૨) રમજાનનો છેલ્લો શુક્રવાર અલવે ક્રિ.વિ. લીલાએ; લહેરથી
અલવેસર વિ., પું. (પ્રા. અલવ + ‘ઈશ્વર’ ઉપરથી ઇસર) અલબેલું; વરણાગી (૨) ન. શરણગારેલ ખચ્ચર અલશ સ્ત્રી. અલછ; અળશ; ગરીબાઈ
તેવી ચાલવાળું
અલસ વિ. (સં.) આળસુ (૨) મંદ (૩) ઊંઘ ભરેલું અલસગતિ સ્ત્રી. (સં.) ધીમી અને સુસ્ત ચાલ (૨) વિ. [સ્ત્રી અલસગમના વિ., સ્ત્રી. ધીમી અને સુસ્ત ચાલે ચાલતી અલસતા સ્ત્રી. (સં.) આળસ; આળસપણું અલસાવું અ.ક્રિ. (સં. અલસ) આળસવું; થાકી જવું અલંકરણ ન. (સં.) શણગારવાની ક્રિયા (૨) શણગાર અલંકાર પું. (સં.) ઘરેણું (૨) શણગાર (૩) શબ્દ અથવા
અર્થની ચમત્કૃતિવાળી રચના (૪) તાન કે આલાપમાં વપરાતી સ્વરોની મધુર ગૂંથણી (સંગીત) અલંકારશાસ્ત્ર ન. અલંકારનું શાસ્ત્ર, કાવ્યશાસ્ત્ર અલંકૃત વિ. (સં.) શણગારેલું
અલંકૃતિ સ્ત્રી. (સં.) શોભા (૨) ભાષાનો શણગાર અલંગ પું. ખેતરમાંનો પાણીનો ધોરિયો

Page #62

અલંગ
૪ ૫
[ અલૌકિક અલંગ ક્રિ.વિ. અલગ (૨) છેટે, દૂર
અલિખિત વિ. (સં.) લખેલું નહિ તેવું [અનાસક્ત અલંગ સ્ત્રી. ઘોડીની ઋતુદશા
અલિપ્ત વિ. (સં.) ખરડાયેલું નહિ તેવું (૨) નિર્લેપ; અલંગછલંગ કિ.વિ. અધ્ધર; વગર ટેકે કે આધારે એવું અલિફ . (અ.) ઉર્દૂ વર્ણમાળાનો પહેલો અક્ષર અલંધનીય, અલંધ્ય વિ. સં.) લાંધી-ઓછાંગી ન શકાય અલિયાની વિ. આલા-ઊંચા ખાનદાનનું અલંબુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) છે એટલું બસ છે એમ માનવાની અલિંગ(-ગી) વિ. (સં.) જાતિરહિત (૨) શરીર-રહિત; વૃત્તિ; સંતોપ (૨) વિ. સંતોષી
શરીર વિનાનું (૩) ૫. પરમાત્મા અલા સ્ત્રી. (અ. આલા) આબાદી (૨) સદ્ભાગ્ય અલિંદ ૫. (સં. અલીંદ્ર) ભ્રમર; ભમરો અલા સ્ત્રી. અલાબલા; નડતર
અલિંદ ૫. (સં.) ઓટલે અલાઉ વિ. જુદું (૨) અજાયું; બહારનું
અલી . (સં.) જુઓ ‘અલિ’ અલાઘવન. (સં.) ગૌરવ (૨) ટૂંકાણનો અભાવ; નકામો અલી સ્ત્રી. (સં. હલા, અપ. હેલિ) સખી (૨) ઉર્દુ વિસ્તાર (શૈલીનો એક દોષ)
એક સ્ત્રીવાચક સંબોધન અલાણવું અક્રિ. ઊંટનું ગાંગરવું; બરાડવું
અલી પું. (અ.) ઇસ્લામના એક ખલીફાનું નામ અલાણી સ્ત્રી. કૂવાનું ઓલાણ
અલીક વિ. (સં.) અપ્રિય (૨) ખોટું; અસત્ય અલાણુંફલાણું વિ. આ અને તે; અમુકતમુક
અલીલખ વિ. (આ લે લાખ = ઉઠાવ લાખો' એવા ઉદ્દગાર અલાત ન. (સં.) ખોરણું; ઊંબાડિયું (૨) મશાલ દ્વારા) સંખ્યાબંધ; બેશુમાર [વગર થતો સમાસ અલાતચક્ર ન. ખોરણું જોરથી ગોળ ફેરવતાં ભાસતું વર્તુલ અલુક સમાસ . (સં.) વિભક્તિના પ્રત્યાયનો લોપ થયા કે ઊંબાડિયું ગોળ ગોળ ફેરવવું તે
અલ(ળ)ખડું ન. જુઓ “અળખડું' અલાતવાયુ પું. કોલસામાંથી નીકળતો ગેસ; “કોલગેસ' અલૂકે ફેરે કિ.વિ. આ ફેરે; આ સમયે અલાદ વિ. (અ. અલદ) નિધન; દીન વિગેરે અલૂણાં ન.બ.વ. (સં. અલવણ, પ્રા. અલોણઅ) અલૂણું અલાન ન. (સં. આલાન) હાથી બાંધવાનો ખંભો, દોરડું (મીઠા વિનાનું) ખાવાના વ્રતના દિવસ અલાચારી સ્ત્રી. પાછળ રહીને તોફાન કરાવવું તે અલૂણું વિ. (સં. અલવણ, પ્રા. અલોણઅ) લૂણ-મીઠા અલાબલા સ્ત્રી. (અ. બલા ઉપરથી દ્વિર્ભાવનું રૂપ) વિનાનું (૨) ન. અલૂણું ખાવાનું વ્રત [પોકાર ઝોડઝપટ; નડતર (ર) પીડા; ઉપાધિ
અલેક પું. અહાલેક, ખાખી બાવાનો ભિક્ષા માગતી વેળાનો અલાબુટ-બૂ) સ્ત્રી. (સં.) કડવી તુંબડી
અલેક ન. (અ.) સુકાન સીધું રાખીને હંકારવું તે અલાબુ(ભૂ)પાત્ર ન. (સં.) સંન્યાસીનું તુંબીપાત્ર અલેખ વિ. (સં.) લેખા વિનાનું (૨) અપાર અલાભ . (સં.) નુકસાન (૨) ગેરલાભ
અલેખું વિ. લેખા વિનાનું (૨) નકામું; અફવા અલાયચી સ્ત્રી, એક જાતની ડાંગર
અલેખું ન. લેણાદેણી ન હોવી તે; અણબનાવ અલાયો છું. અલાયચી નામની ડાંગર
અલેખે ક્રિ.વિ. અફળઃ એબે (૨) ન ગણી શકાય એ રીતે અલાયચો છું. (તુર્કી અલાયચહ) એક જાતનું ગરમ કાપડ અલેચો ડું. અલાયચો; અલાયચી જાતની ડાંગર અલાયદું વિ. (અ. અલાહિદહ) ઈલાયદું; ભિન્ન; જુદું, અલેણાંભાવ ૫. લેણાદેણી ન હોવી તે; અણબનાવ અલગ
સિાંઢ અલેણું ન. લેણાનો અભાવ અલાયો વિ. ૫. આંકેલો, હરાયો (સાંઢ) (૨) માતેલો અલેતું વિ. (સં. લભત, પ્રા. લત) હલેતું; અણસમજુ અલાર સ્ત્રી. (તુ. અલ્ગાર) અલગાર; લંગાર અલેપ વિ. (સં.) અલિપ્ત; લેપાયા વિનાનું; ખરડાયેલું નહિ અલાર ના કમાડ અલાલચુ વિ. લાલચુ નહિ તેવું; નિ:સ્પૃહ
અલેલ વિ. અંધેરવા (૨) ઉપરટપકે ક્યાસ કર્યો હોય અલાવ ૫. મોહરમને અંગે આસપાસ નાચવા માટે અલેલટપુ વિ. અટકળે ઠોકનાર; ગપાટિયું રેઢિયાળ સળગાવાતો અગ્નિ-તાપણું
અલેયાંબલમાં ન.બ.વ. એક પ્રકારનાં ઓવારણાં અલાવડાવેડા પુ.બ.વ. અલાવડાં કર્યા કરવાં તે અલોક વિ. (સં.) અલૌકિક (૨) અદશ્ય અલાવડું વિ. સાચજૂઠાં કરનારું (૨) બાપલાં કરનારું, (૩) અલોકી વિ. અલૌકિક (૨) વિરલ ન. સાચજૂઠું; આઘાપાછી (૪) ખુશામત
અલોક્ય વિ. (સં.) જોઈ ન શકાય એવું અલાવા સંયો. (અ. ઇલાવ) સિવાય; ઉપરાંત (૨) અલોપ વિ. અશ્યિ; લોપ પામેલું; લુપ્ત તેમજ; વળી
અલોપ્ય વિ. (સં.) લોપાય નહિ એવું અલાહિદ્ વિ. અલાયદું જુદું (ર) અજાણ્યું
અલોલોલો ઉર્દુ અગોળોળો એવો હલરડાવેળાનો ઉદ્દગાર અલિ(-લી) . (સં. અલિન) ભમર; ભ્રમર અલૌકિક વિ. (સં.) અદ્ભુત (૨) દિવ્યા
તિવું
S

Page #63

અલ્કલી
૪ ૬
[ અવચન અલ્કલી . પાણીમાં ઓગળીને રાતા લિટમસને લીલો અલ્લાયો છું. ઓળાય; હોળેયાનું અર્ધચન્દ્રાકાર ચિહ્ન બનાવવાનો ગુણ ધરાવતો પદાર્થ
(પહેલાં નામું લખતાં સંખ્યા પૂરી છે એવું આ અલ્કલૉઇડ કું. અલ્કલીના જેવા ગુણદોષ ધરાવનાર ચિહ્નથી સૂચવાતું.)
વનસ્પતિજન્ય ઝેરી પદાર્થ આખરીનામું અલ્લેયાંબલૈયાં ન.બ.વ, એક પ્રકારનાં ઓવારણાં અલ્ટિમેટમ ન. (ઇં.) આખરી ચેતવણી; છેલ્લી સૂચના; અલ્સર ન. (ઇ.) આતરડાંમાંનું ચાંદુ, ઘારું અલ્તાફ . (અ.) મહેરબાની; કૃપા
અવ ક્રિ.વિ. હવે; આ પછી (કવિતામાં) અસ્ટ્રાવાયોલેટ વિ. (ઇં.) નીલલોહિત; પારજાંબલી અવ ઉપ. (સં.) “ખરાબ”, “ઓછું’, ‘નીચું’, ‘તુચ્છ' એવા અલ્પ વિ. (સં.) થોડું (બહુથી ઊલટું) (૨) ક્ષુલ્લક (૩) ભાવમાં. ઉદા.અવગુણ, અવકૃપા, અવગણવું, અવતાર નાનું; ટૂંકું ,
_ટિકનાર (૨) નિશ્ચિતતા બતાવે. ઉદા. અવઘોષણા, અવધારણા અલ્પ(કાલિક, કાલીન) વિ. થોડો વખત રહેનારું- અવકર છું. (સં.) કચરો અલ્પજીવી વિ. થોડો વખત જીવનારું
અવકરા(-ળા) સ્ત્રી. અવક્રિયાનું નુકસાન (૨) ગેરલાભ અલ્પજ્ઞ વિ. (સં.) થોડું જાણનાર
અવકાશ પું. (સં.) આકાશ; ખાલી જગા; “સ્પેસ' (૨) અલ્પજ્ઞતા સ્ત્રી, (સં.) અલ્પજ્ઞ હોવાપણું
પ્રસંગ; તક (૩) ક્ષેત્ર (૪) ફુરસદ [માટેનું વાહન અલ્પતનુ વિ. (સં.) ઠીંગણું; વામન
અવકાશયાન ન. (સં.) આકાશમાં મોકલવાનું કે મોકલવા અલ્પતમ વિ. ઓછામાં ઓછું; “મિનિમમ'
અવકીર્ણ વિ. (સં.) વીખરાયેલું (૨) ચૂરો થયેલું અલ્પપ્રાણ વિ. (સં.) જેનો ઉચ્ચાર કરતાં થોડો શ્વાસ જોઈએ અવકૃપા સ્ત્રી. (સં.) ઇતરાજી; કફામરજી
તેવા (અક્ષરો) (૨) નમાલું [ઓછી બુદ્ધિ અવક્રિયા સ્ત્રી. (સં.) ઊલટી કે નઠારી અસર; નુકસાન અલ્પબુદ્ધિ વિ. (સં.) ઓછી બુદ્ધિવાળું; મૂર્ખ (૨) સ્ત્રી, અવગણના સ્ત્રી. (સં.) ઉપેક્ષા; અવજ્ઞા (૨) માનભંગ અલ્પભાષી વિ. (સં.) થોડું બોલનાર; ઓછાબોલું (૩) અનાદર
કિરવી અલ્પભોજી વિ. અલ્પાહારી; મિતાહારી [ઓછી બુદ્ધિ અવગણવું સક્રિ. (સં. અવગણ) લેખામાં ન લેવું; ઉપેક્ષા અલ્પમતિ વિ. અલ્પબુદ્ધિ; થોડી બુદ્ધિવાળું (૨) સ્ત્રી. અવગત વિ. (સં.) આવડેલું; જ્ઞાત (૨) નીચે ગયેલું અલ્પવયસી(-સ્ક) વિ. (સં.) નાની ઉંમરનું; સગીર અવગત સ્ત્રી. જુઓ “અવગતિ અલ્પવિરામ ન. અર્થગ્રહણની સગવડ ખાતર વાક્યમાં થોડું અવગતિ સ્ત્રી. (સં.) ખરાબ દશા; (મરણ પછી) ભૂત
થોભવું છે કે તેનું સ્થાન બતાવનારું (.) આવું ચિહ્ન પ્રેત થવું તે (૨) નરકમાં પડવું તે અલ્પસંખ્ય, (ક) વિ. ઓછી સંખ્યાવાળું
અવગતિક(-યુ) વિ. અવગતિએ ગયેલું; અવગતિ પામેલું અલ્પસંતુષ્ટ વિ. થોડાથી સંતુષ્ટ થયેલું [પામર અવગમન ન. (સં.) પ્રત્યયાન; કોમ્યુનિકેશન' અલ્પાત્મા છું. શુદ્ર માણસ (૨) વિ. (‘મહાત્મા’થી ઊલટું) અવગમ્ય વિ. (સં.) સમજવા જેવું; સમજાય તેવું [ઊંડું. અલ્પાયુ, (૦ષ, ૦ષી) વિ. ટૂંકી આવરદાવાળું અવગાઢ વિ. (સં.) નિમગ્ન; ગરક થયેલું (૨) નીચું; અલ્પાહાર છું. (સં.) થોડું ખાવું તે (૨) નાસ્તો તિ અવગાહ પું. (૦ન) ન. (સં.) ડૂબકી મારવી - ગરક થવું અલ્પોક્તિ સ્ત્રી, (સં.) હોય તેથી ઓછું કે કમી કરીને બોલવું તે (૨) સ્નાન
[મારવી અલ્ફાઝ પુ.બ.વ. (અ.) અલફાઝ; શબ્દો
અવગાહવું અ.ક્રિ. (સં. અવગ્રાહ) નાહવું (૨) ડૂબકી અલ્યા(-લ્યો) ઉદ્દ્ભ એક તુંકારાભર્યું પુરુષવાચક સંબોધન અવગુણ મું. (સં.) દોષ; દુર્ગુણ (૨) ગેરફાયદો; નુકસાન (તુચ્છકારમાં “અલ્યાં' ન.બ.વ. રૂપ પણ મળે છે.) (૩) અપકાર
દિગુણી અલ્લકદલ્લક ક્રિ.વિ. અધ્ધરપધ્ધર (૨) સ્ત્રી. છોકરાની અવગુણી(-ણિયું) વિ. અવગુણ કરનારું, કૃતઘ્ન (૨) એક રમત
અવગુંઠન ન. (સં.) આચ્છાદન; ઢાંકણ (૨) બુરખો અલ્લડ વિ. અલેતું; નાદાન (૨) સ્વચ્છેદી; ઉચ્છંખલ અવગુંઠિત વિ. (સં.) આચ્છાદિત; ઘૂંઘટથી ઢંકાયેલું અલ્લા . (અ.) ખુદા; ઈશ્વર
અવગુંફન ન. ગૂંથવાની ક્રિયા અલ્લાચોટી(ટલી) સ્ત્રી. બાધાવાળા છોકરાને હજામત અવગુંફિત વિ. (સં.) ગૂંથેલું
કરાવતાં જે થોડા વાળ આગબ અથવા બોચી ઉપર અવગ્રહ . (સં.) નિગ્રહ (૨) નડતર; પ્રતિબંધ (૩) રાખે છે તે
સંસ્કૃતમાં “અ”નો લોપ સૂચવતું ચિહ્ન (ડ) (૪) અલ્લાતલા . (અ.) ખુદાતાલા; મહાન અલ્લા; પરમેશ્વર સ્વભાવ (૫) અનાવૃષ્ટિ [(૩) અણઘડ અલ્લાની (ગાય, ગાવડી) રૂ.પ્ર. રાંક-ગરીબ સ્વભાવનું અવઘડ સ્ત્રી, અગવડ; મુશ્કેલી (૨) વિ. મુશ્કેલ; અઘરું માણસ
વેિળાનો ઉદ્ગાર અવઘોષ છું. (૦ણ) ન. (૦ણા) સ્ત્રી, (સં.) ઢંઢેરો પીટવો તે અલ્લાબેલી ઉદ્. અલ્લા તમારો બેલી હો એવો વિદાય અવચન ન. (સં.) મૌન (૨) ન બોલવાપણું (૩) નિંદા

Page #64

અવચનીય
૪૭
[અવમાન(૮ના) અવચનીય વિ. (સં.) ન બોલવા યોગ્ય (૨) અનિંદ્ય અવધાન ન. (સં.) એકાગ્રતા; ધ્યાન (ર) કાળજી અવચિન ન. (સં.) અશુભ ચિહ્ન; અપશુકન અવધાની વિ. (સં.) એકાગ્રતાપૂર્વક ધ્યાન ધરનારું અવચેતન ન. (સં.) સૂક્ષ્મ મન; આંતરમન (૨) અર્ધચતન; અવધાર પું. (સં.) નિર્ણય-નિશ્ચય કરવો તે (૨) મર્યાદા “સબકોન્શિયસ
બાંધવી તે (૩) શબ્દ પર ભાર મૂકવો તે (૪) ક્રિ.વિ. અવછન્ન વિ. (સં.) ઢાંકેલું
- સિમિત ખચીત અવચ્છિન્ન વિ. (સં.) જુદું પડેલું-પાડેલું (૨) મર્યાદિત; અવધારણા સ્ત્રી. (સં.) વિભાવના; “કૉન્સેપ્ટ અવચ્છેદ પું. (સં.) ભાગ (૨) મર્યાદા (૩) છેદન (૪) અવધારક વિ. (સં.) નિર્ણય કરનારું
વિશેષતા (૫) અવધારણ (શબ્દાર્થની) મર્યાદા અવધારણ ન. (-ણા) સ્ત્રી. (સં.) નિર્ણય; નિશ્ચય (૨) બાંધવી તે; અવધારણા
શબ્દાર્થની મર્યાદા (૩) શબ્દ ઉપર ભાર મૂકવાની અવશ છું. અપયશ; અપકીર્તિ
ક્રિયા
[તપાસવું-જોવું અવજોગ . અશુભ મુહૂર્ત; માઠો સંયોગ
અવધારવું સક્રિ. (સં. અવધુ) નક્કી કરવું (ર) ધ્યાનપૂર્વક અવજ્ઞા સ્ત્રી. (સં.) અનાદર; તિરસ્કાર; માનભંગ અવધારિત વિ. (સં.) નિશ્ચિત કરેલું અવશેય વિ. (સં.) અવગણવા યોગ્ય
અવધિ પં., સ્ત્રી, (સં.) હદ (૨) અંત (૩) નિશ્ચિત સમય અવટંક સ્ત્રી. અડક; અટક,
અવધી સ્ત્રી. અવધ-અયોધ્યાના પ્રદેશની બોલી [નિંદા અવટાવું અક્રિ. (સં. આવર્તયતિ, પ્રા. આવઢઇ) અવધારણ ન. (-ણા) સ્ત્રી. (સં.) અનાદર, તિરસ્કાર (૨)
અટવાવું; ગૂંચવાવું; મૂંઝાવું (૨) ચૂંક આવવી (૩) અવધૂત વિ. (૨) પું. (સં.) જુઓ “અબધૂત' ઘૂંટાઈને એકરસ થવું
અવધ્ય વિ. (સં.) વધને અયોગ્ય; વધ કરી ન શકાય એવું અવડ વિ. હવડ; અવાવરું
[કાચુંકોરું અવનત વિ. (સં.) નીચું નમેલું-પડેલું (૨) અસ્ત પામેલું અવડચવડ વિ. આડાઅવળા વળવાળું (૨) કાચરકુચર; અવનતિ સ્ત્રી. (સં.) પડતી (૨) નીચે નમવું તે (૩) અડચવડિયું વિ. ગૂંચવણ ભરેલું; અઘરું
નમસ્કાર અવઢવ ન. ઢચુપચુપણું
અવનદ્ધ વિ. (સં.) બાંધેલું; મઢેલું (૨) ન. ઢોલક * અવઢવ સ્ત્રી. ઓરતો; ઝંખના
અવનવું, (-વીન) વિ. (સં. અભિનવ) નવીનવી જાતનું અવણ વિ. સં. અવર્ણ) ચાર વર્ણ બહારનું; નીચું; ઊતરતું (૨) વિચિત્ર; અદ્ભુત (૩) નવતર અવતરણ ન. (સં.) નીચે ઊતરવું તે (૨) અવતાર; જન્મ અવનિ(-ની) સ્ત્રી. (સં.) પૃથ્વી
(૩) ઊતરતો ઢાળ; ઉતાર (૪) ઉતારો; ટાંચણ અવનિ(-ની)તલ ન. (સં.) પૃથ્વીની સપાટી અવતરણચિહ્ન ન. ઉતારો દર્શાવતું (“..”), ('...') કે અવનિ(-ની)પાલ પું. (સં.) પૃથ્વીપતિ; રાજા
આવાંચિહ્ન [દિની સ્તુતી; પ્રસ્તાવના ઉપોદઘાત અવનિ(-ની)મંડલ ન. (સં.) પૃથ્વીમંડલ; આખું વિશ્વ અવતરણિકા સ્ત્રી. (સં.) ગ્રંથારંભ કરવામાં આવતી દેવા- અવ-જન ન. (સં.) હાથપગ પખાળવાનું પાણી; અવતરવું અક્રિ. (સં. અવતરતિ) નીચે ઊતરવું (૨) ચરણોદક (૨) શ્રાદ્ધવેળા દર્ભ વગેરે પર પાણી જન્મવું
એક ઘરેણું (૩) માળા; હાર છાંટવાની ક્રિયા (૩) હાથપગ ધોવાની ક્રિયા અવતંસ પું, ન. (સં.) કાનનું એક ઘરેણું (૨) માથાનું અવપતન ન. (સં.) અધોગતિ; અવનતિ અવતાર છું. (સં.) નીચે ઊતરવું તે () જન્મ, દેહધારણ અપાત પું. (સં.) નીચે પડવું-ઊતરવું તે (૨) (ખાસ
(૩) જન્મારો (૪) પૃથ્વી પર અવતરેલ દેવ કે ઈશ્વર કરીને હાથી પકડવાનો ઘાસથી ઢાંકેલો) ખાડો અવતારકાર્ય ન. ભગવાનના અવતારનું વિશિષ્ટ કાર્ય અવબલ(-ળ) ન. અવળું, વિરોધી કે ખોટું કામ અવતારી વિ. અવતારને લગતું (૨) ઈશ્વરી દેવી અવબોધ પં. (સં.) જાગૃતિ (૨) જ્ઞાન (૩) વિવેકબુદ્ધિ અવતીર્ણ વિ. (સં.) નીચે ઊતરેલું (૨) અવતાર પામેલું અવભાસ પું. (સં.) પ્રકાશ (૨) દેખાવું તે (૩) મિથ્યાજ્ઞાન
(૩) ઉતારારૂપે લીધેલું; અવતરણ રૂપે અપાયેલું અવભૂથ ન. (સં.) મુખ્ય યજ્ઞની પૂર્ણાહુતિ (૨) ત્યાર પછી અવદશા સ્ત્રી. (સં.) ખરાબ હાલત; દુર્દશા; પડતી શુદ્ધિ અર્થે કરાતું સ્નાન કે તેનાં ઉપકરણો ધોઈ નાખવાં અવદાન ન. (સં.) દેવતાને જમાડવા તે (૨) પરાક્રમ તે (૨) મુખ્ય યજ્ઞમાં થયેલ દોષોના નિવારણાર્થે અવધ વિ. (સં.) ન કહેવાય એવું (૨) નિઘ
કરાતો યજ્ઞ
સ્નિાન અવધ ૫. (હિ) અયોધ્યા પ્રદેશ (૨) અયોધ્યા નગરી અવભૂથસ્નાન ન. (સં.) યજ્ઞની સમાપ્તિએ કરવામાં આવતું અવધ . (સં.) વધનો અભાવ, અહિંસા સિમય અવમાન ન. (૦ના) સ્ત્રી. (સં.) અપમાન; અવગણના અવધ સ્ત્રી, હદ, સીમા (૨) અંત; છે (૩) નિશ્ચિત (૨) માન ઘટવું તે; કીમત ઘટવી કે ઊતરવી તે; અવધપુરી સ્ત્રી, અયોધ્યાનગરી
‘ડિવેલ્યુએશન

Page #65

અવમૂલયનો
૪૮
[અવસ્થાદ્વય અવમૂલ્યન ન. ચલણનું મૂલ્ય ઘટવું તે, ઘટાડવું તે; અવલિત વિ. (સં.) ખરડાયેલું; ચોપડાયેલું (૨) અહંકારી ડિવેલ્યુએશન
અવલેહ પં. (સં.) ચાટણ; ચાટો
તિજ અવયવ પં. (સં.) શરીરનું પ્રત્યેક અંગ (૨) આખી વસ્તુનો અવલોક પં. (સં.) જોવું છે કે તેની શક્તિ-દષ્ટિ (૨) પ્રકાશ;
વિભાગ; અંશ (૩) સાધન; ઉપકરણ; “ફેક્ટર” અવલોકન ન. (સં.) નિરીક્ષણ; તપાસ; સમીક્ષા; જોવું તે અવયવી વિ. સં.) અવયવવાળું; અવયવ ધરાવતું અવલોકનકાર છું. અવલોકન કરનાર;નિરીક્ષક(૨) સમીક્ષક અવયોગ પું. (સં.) અવજોગ; અશુભ મુહૂર્ત (ઊતરતું અવલોકવું સક્રિ. (સ. અવલોક) અવલોકન કરવું; અવર સ. (સં.) ઈતર (૨) વિ. બીજું; અન્ય (૩) કનિષ્ઠ; તપાસવું [વિષણુને મળતા દેવ; પાપાણી અવર છું. (ઇ.) કલાક (૨) તાસ; પીરિયડ
અવલોકિતેશ્વર પુ. (સં.) એક બોધિસત્વ; બૌદ્ધધર્મના અવરકારકુન ૫. જુનિયર ક્લાર્ક-કારકુન
અવલ્લ વિ. જુઓ “અવલ અવરગંડી સ્ત્રી, એક જાતનું બારીક કાપડ
અવશ વિ. (સં.) પરતંત્ર (૨) લાચાર; પરવશ અવરજજ છું. જુનિયર જજ
અવશકન પું. (સં. અવ+શકુન) માઠા શુકન અવરજવર કું., સ્ત્રી, આવજા; હેરફેર
અવશકનિયું(વાળ) વિ. જુઓ. “અવશુકનિયું અવરથા ક્રિ.વિ. (પ.) વૃથા; ફોગટ; નકામું
અવશિષ્ટ વિ. (સં.) વધેલું; બાકી રહેલું; વધારાનું અવરસેવા વિ. (સં.) રાજયેતર સેવા
અવશુકન ૫. જુઓ “અપશુકન અવરાવું અ.ક્રિ. ‘આવરવું”નું કર્મણિ; ઢંકાવું
અવશુકનિયું -યાળ) વિ. માઠા શુકનવાળું અવરુદ્ધ વિ. (સં.) અટકાવેલું; રોકેલું; રૂંધેલું (૨). અવશેષ છું. (સં.) બાકી રહેલો ભાગ (૨) ખંડેર
આચ્છાદિત; ઢાંકેલું (૩) ઘરેલું; પુરાયેલું (૪) નહિ અવશોષણ ન. (સં.) શોષાવું તે જિરૂરી; આવશ્યક જણાયેલું; ગુમ
અવશ્ય કિ.વિ. (સં. અવશ્યમ્) જરૂરી; ખચીત (૨) વિ. અવરેખ ક્રિ.વિ. ખચીત: અવશ્ય
અવશ્યમેવ ક્રિ.વિ. (સં.) ખચીત જ; નક્કી જ અિપરિહાર્ય અવરે સ્ત્રી. ઘણાં વસાણાંવાળો સુવાવડીનો એક ચાટો અવયંભાવિ(-વી) વિ. (સં.) અવશ્ય બનવાનું એવું, અવરોધ છું. (સં.) અટકાયતઃ પ્રતિબંધ (૨) રાજાનું અવસાન વિ. (સં.) ખિન્ન (૨) મૃત (૩) ઉદાસ; હતાશ અંતઃપુર; જનાનો
(૪) મરી ગયેલું
ટિાણું; પ્રસંગ અવરોધક વિ. (સં.) રોકનાર; અટકાવનારું
અવસર છું. (સં.) તક; લાગ (૨) સમય; વખત (૩) અવરોધન ન. (સં.) અટકાયત કરવી તે
અવસરવાદી વિ. તક કે અવસરનો લાભ ઉઠાવનાર (૨) અવરોધવું સક્રિ. અટકાયત કરવી; અટકાવવું
પોતાનો સ્વાર્થ સાધનાર; તકસાધુ અવરોહ પું. (સં.) ઊતરવું તે () ઊંચા સૂર ઉપરથી અવસર પાણી રૂ.પ્ર. દહાડોપાણી, ઉત્તરક્રિયા
નીચા સૂર ઉપર આવવું તે (સંગીત) (૩) નીચે ઊત- અવસર્ષ પું. (સં.) જાસૂસ
રવાનો ક્રમ; “ડિસેન્ડિગ ઑર્ડર' T(૩) વર્ગરહિત અવસર્પણ ન. (સં.) નીચે જવું-ઊતરવું તે અવર્ગ કું. (સં.) “અ' આદિ સ્વરો (૨) વિ. “અ” વર્ગનું અવસર્પિણી સ્ત્રી, (સં.) અધોગતિનો ઘણો લાંબો સમયઅવર્ગીકૃત વિ. (સં.) વર્ગીકૃત કર્યા વિનાનું
૧૦00,000,00,000,000 સાગરવર્ષો જેટલો અવર્ણ વિ. (સં.) રંગ વિનાનું, રંગહીન વિર્ણનાતીત #ળ
[(૨) એકાએક અવર્ણનીય, અવર્ણ વિ. (સં.) વર્ણવી ન શકાય એવું અવસાત કિ.વિ. (હિ. અબ + અ. સાઅત) હમણાં જ અવલ વિ. (અ. અવ્વલ) પહેલું (૨) ઉત્તમ (૩) સર્વશ્રેષ્ઠ અવસાદ પું. (સં.) ખેદ (૨) નાશ અવલકારકુન છું. મુખ્ય કારકુન, શિરસ્તેદાર
અવસાન ન. (સં.) અટકવું; બંધ પડવું તે; અંત (૨) મોત; અવલક્ષણ ન. (સં.) ખરાબ ટેવ; અપલક્ષણ
મૃત્યુ; આખર ઘડી (૩) દેહાંત (૪) હદ; સીમા (૫) અવલગ્ન વિ. (સં.) ચોટેલું; વળગેલું
યતિ; વિરામ અવલકંજલ સ્ત્રી. દફનક્રિયા; પાયદસ્ત; અંતિમક્રિયા અવ(-)સ્તા સ્ત્રી. (ફા. ઉસ્તજ્ઞાન (૨) પારસી પ્રજનું અવલસિલકસ્ત્રી. મહિનાની છેલ્લી તારીખેજેરોકડવગેરે હોય મૂળ ધર્મપુસ્તક (અવેસ્તા) (૩) ઈરાનની પ્રાચીન તે (૨) (વેપાર, પેઢી વગેરે) શરૂ કરતી વખતની મૂડી ધર્મભાષા
(ભાગ (૩) ઘડપણ અવલંબ ૫. (સં.) આધાર; ટેકો સહારો [‘લેમ્મા (ગ.) અવસ્થા સ્ત્રી. (સં.) સ્થિતિ: દશા (૨) આયુષ્યના પેટા અવલંબન ન. અવલંબ; આધાર (૨) મદદ; સહાય (૩) અવસ્થાચતુષ્ટય ન. (સં.) જીવનની બાલ્ય, કૌમાર, અવલંબવું સક્રિ. (સં. અવલંબ) આધારે રહેવું (૨) વન, ઘડપણ : ચાર અવસ્થા ત્રિણ સ્થિતિ અ.ક્રિ. લટકવું
અવસ્થાત્રયન. (સં.) જાગૃતિ, સ્વપ્ન, સુપુતિઃ તેતે ચિત્તની અવલંબિત વિ. (સં.) આધારવાળું ટેકાવાળું (૨) લટક્ત અવસ્થાય ન. સુખી અને દુઃખી એ બે અવસ્થા

Page #66

અવસ્થાંતર
અવસ્થાંતર ન. (સં.) બીજી અથવા બદલાયેલી અવસ્થા અવસ્થિત વિ. (સં.) રહેલું; આવી વસેલું [દશા અવસ્થિતિ સ્ત્રી. (સં.) રહેવું તે (૨) રહેઠાણ (૩) હાલત; અવસિત ન. (સં.) છ પ્રકારનાં હાસ્યોમાંનું એક અવહાસ પું. (સં.) મશ્કરી; મજાક [અવગણના અવહેલન ન. (-ના), અવહેલા સ્ત્રી. (સં.) અનાદર; અવહેલવું સ.ક્રિ. (સં. અવહેલ) અવગણવું અવહેવારુ વિ. વ્યવહારું નહિ તેવું
અવળ વિ. અવળું; ઊંધું (૨) ખોટું (૩) વાંકું; આડું અવળકો પું. તરફડિયું; વલખું; હવાતિયું અવળચંડાઈ સ્ત્રી. અવળચંડાપણું; ઊંધાઈ [અટકચાળું અવળચંડું વિ. કહે તેથી ઊલટું કરનારું (૨) અડપલાખોર; અવળપ સ્ત્રી. અવળાપણું; આડાઈ અવળપંચક ન. બેસતે પંચકે કશું અવળું થઈ જવું તે (૨) વારંવાર (પાંચ વાર) એવી ને એવી વિટંબણા આવી પડવી તે (૩) સારું કરવા જતાં ઊલટું થઈ જવું તે અવળવાણી સ્ત્રી. વાચ્યાર્થથી ઊલટો અર્થ સૂચવતી વાણી;
ગૂઢ વાણી (૨) અવળું બોલવું તે (૩) અશુભ વાણી અવળસવળ વિ. (ઉવળસુવળ; ઉલસુવલ - = ઊંધા વળવાળું અને સીધા વળવાળું ઉપરથી) ઊલટસૂલટ; ઊંધુંચનું [(૨) હઠીલાઈ અવળાઈ સ્ત્રી. આડાઈ; કહે તેનાથી ઊલટું કરવાની ટેવ અવળાસવળી સ્ત્રી. અવળી દિશામાં વીંટાઈને ચડતી
અવળવેલ નામની એક વેલ (૨) ક્રિ.વિ. અવળું ને સવળું એ ક્રમમાં; ઊલટસૂલટ
અવિળયું ન. અંદર પડતું ઢાંકણું; છીબું અવળું વિ. ઊંધું; ઊલટું (૨) વાંકું; આડું (૩) ખોટું અવળુંસવળું વિ. ઊંધુંચત્તું; ઊલટસૂલટ; અવળસવળ અવળે સ્ત્રી. અવરે; સુવાવડીનો એક ચાટો અવંતિકા સ્ત્રી. (સં.) ઉજ્જૈયિની; ઉજ્જન અવાક(-ચ) વિ. (સં.) વાચા વિનાનું; મૂક (૨) સ્તબ્ધ અવાક વિ. (અ+વાક) વાક (ચીકાશ) વિનાનું; સત્ત્વ
વિનાનું
અવાચ વિ. (સં.) વાચા વિનાનું; અવાક; અબોલ અવાચક વિ. મૂંગું (૨) બેભાન; બેહોશ અવચાકતા સ્ત્રી. (સં.) અવાચક હોવાપણું અવાચી સ્ત્રી. દક્ષિણ દિશા
૪૯
અવાચી સ્ત્રી. ડચકું (૨) હેડકી (૩) બગાસું [અકથ્ય અવાચ્ય વિ. (સં.) અવર્ય (૨) ન વંચાય એવું (૩) અવાજ પું. (ફા. આવા૪) ધ્વનિ; શબ્દ (૨) ઘાંટો; નાદ અવાજી વિ. ધ્વનિવાળું, અવાજવાળું (૨) પું. તોપ કે બંદૂક ફોડનારું
અવાજી સ્ત્રી. ગાયકનો કંઠ |રસ્તો; કુમાર્ગ અવાટ વિ. વાટ પડેલી ન હોય તેવું (૨) સ્ત્રી. અવળો
| અવિચ્છેદ્ય અવાડું ન. પશુમાદાનું આઉ; બાવલું; અડણ [કુંડ અવા(-વે)ડો પું. હવાડો; ઢોરને પાણી પીવાનો કૂવા પરનો અવાઢ વિ. કપાય નહિ તેવું (૨) કાપે નહિ તેવું; બૂઠું અવાઢ વિ. શેરડીના વાવેતર વિનાનું
અવાઢ પું., ન. બે ઊભા થાંભલા વચ્ચે મૂકેલું લાકડું, જેની આસપાસ ચણતર કરી લેવામાં આવે છે. અવાણ સ્ત્રી. હીંડછા; ચાલ (૨) ગુણ; જાત અવાણ પું. પારખું; પરીક્ષા અવામ સ્ત્રી. (અ.) જનસાધારણ; આમજનતા અવાણવું સક્રિ. હીંડછા ઉપરથી પારખ કરવી (બળદની) (૨) ચાલ ઉપરથી પારખવું તે અવારનવાર ક્રિ.વિ. પ્રસંગોપાત્ત; કદીકદી (૨) વારાફરતી અવાર્ય વિ. (સં.) વારી ન શકાય તેવું; અટલ (૨) રોક્યું
રોકાય નહીં એવું [વખતથી વપરાયા વિનાનું; અવડ અવાવરું વિ. (અ + વાવરું, જે વપરાયેલ નથી તે) બહુ અવાસ્તવ(-વિક) વિ. (સં.) વાસ્તવિક નહિ એવું; ગેરવાજબી; મિથ્યા [વગેરેનું) અવાહક વિ. (સં.) વહન ન કરે એવું (ગરમી, વીજળી અવાહી વિ. (સં.) જુઓ ‘અવાહક’
અવાળું ન. (સં. અવાલુ, પ્રા. અવાલુઆ) દાંતના પારા પીઢિયાં (૨) લાળ ઉત્પન્ન કરનાર માંસપિંડ અવાંછિત વિ. (સં.) અનિચ્છિત; અનપેક્ષિત અવાંતર વિ. (સં.) અંદરનું (૨) વચમાં આવી જતું; -ની અંદર આવી જતું [(૩) વ્યવસ્થિત અવિકલ (સં.) (-ળ) વિ. અખંડ (૨) વ્યાકુલ નહિ એવું અવિકસિત વિ. (સં.) વિકાસ નહિ પામેલું [એવું અવિકલ્પ્ય વિ. (સં.) સાધારા બુદ્ધિથી જાણી ન શકાય અવિકાર વિ. (સં.)વિકારરહિત (૨) વિકારના અભાવવાળું
(૩)પુ. વિકાર-ફેરફારનો અભાવ એવો (પ્રત્યય) અવિકારકવિ, શબ્દના અંગમાં ગુણ કેવૃદ્ધિનો ફેરફાર ન થાય અવિકારીવિ. વિકારરહિત (૨) જાતિ કે વચનને લીધેરૂપમાં
ફેરફાર ન થાય એવું (પદ) [અવિકારી(વ્યા.) અવિકાર્ય વિ. જેમાં વિકાર થઈ શકે નહિ એવું (૨) અવિખ્યાત વિ. (સં.) વિખ્યાત નહીં એવું; અપ્રસિદ્ધ અવિગત વિ. (સં.) ન ગયેલું; જુદું નહીં પડેલું (૨) જવા ન
દીધેલું; રોકેલું (૩) નહીં મરેલું (૪) નિત્ય નિત્ય અવિચલ (સં.) (-ળ) વિ. ચળે નહિ એવું; સ્થિર (૨) અવિચલિત વિ. (સં.) સ્થિર; ભવ્ય (૨) સ્થાન્રષ્ટ ન થયેલું અવિચાર પું. (સં.) વિચાર-વિવેકનો અભાવ (૨) ઉતાવળ અવિચારિતા સ્ત્રી. અવિચારીપણું ((૩) અવિવેકી અવિચારી વિ. (સં.) વિચાર ન કરે એવું (૨) ઉતાવળિયું અવિચ્છિન્ન વિ. (સં.) અખંડ (૨) સતત; અસ્ખલિત (૩) અવિભક્ત [તેવું અવિચ્છેદ્ય વિ. છેદી ન શકાય તેવું; છૂટું ન પાડી શકાય

Page #67

અવિષેયી અવિષેય વિ. (સં.) જે સારી રીતે જાણી શકાય એમ નથી
એવું (પરમતત્ત્વ) (૨) ન જાણી શકાય તેવું; અન્નેય અવિદ્યમાન વિ. (સં.) વિદ્યમાન-હયાત નહીં એવું અવિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) અજ્ઞાન (૨) માયા (વેદાંત). અવિદ્યાજનિત વિ. (સં.) અવિદ્યાથી થયેલું અવિધવા સ્ત્રી. (સં.) સોહાગણ; સૌભાગ્યવતી સ્ત્રી અવિધવા (૦નવમી, નોમ) સ્ત્રી. (સં.) ભાદરવા વદ
નોમ; સૌભાગ્યવતી મરી ગયેલી સ્ત્રીઓનો શ્રાદ્ધ
કરવાનો દિવસ; ડોસીઓની નોમ અવિધિસર વિ. અનૌપચારિક અવિધિસરપત્ર ૫. અનૌપચારિક પત્રરહિત, અવિનયી અવિનય પું. (સં.) અસભ્યતા; અવિવેક (૨) વિ. વિનયન અવિનયી વિ. અસભ્ય; અવિવેકી [એવો ભાવ કે લક્ષણ અવિનાભાવ ૫. (સં.) એકબીજા વિના રહી કે હોઈ ન શકે અવિનાશ(-શી)વિ. (સં.અવિનાશિનું) અમર,અક્ષય; નિત્ય અવિનીત વિ. (સં.) અવિનયી; અવિવેકી (૨) કેળવ્યા વિનાનું
(૩) મજિયારું; સંયુક્ત અવિભક્ત વિ. (સં.) વિભક્ત નહીં એવું (૨) એકરૂપ અવિભાજક વિ. (સં.) ભાગ ન પાડનાર; નહિ ભાગનારું અવિભાજ્ય વિ. (સં.) વિભાગ ન પડી શકે એવું (૨)
શેષ રાખ્યા વિના ભગાય નહિ એવું અવિયોવ્રત ન. (સં.) માગશર સુદ ત્રીજને દિવસે સ્ત્રીઓ
અવૈધવ્યવ્રત કરે છે તે અવિરક્ત વિ. (સં.) આસક્તિવાળું, રાગી અવિરત વિ. (સં.) વિરત નહીં એવું; નિરંતર; સતત અવિરતિ સ્ત્રી. (સં.) સતત ચાલુ હોવાપણું (૨) વૈરાગ્યનો
અભાવ અવિરામ પં. (સં.) વિરામનો અભાવ (૨) ક્રિ.વિ. સતત અવલંબિત વિ. (સં.) વિલંબિત નહીં એવું અવિલોપ્ય વિ. ભૂસી ન શકાય એવું અવિવાહિત વિ. (સં.) કુંવારું; અપરિણીત અવિવેક પું. (સં.) વિચારશૂન્યતા (૨) અવિનય અવિવેકી વિ. અવિચારી (૨) અસભ્ય અવિશિષ્ટ વિ. (સં.) વિશિષ્ટ નહીં એવું: ચીલાચાલુ અવિશ્રાત્ત વિ. (૨) ક્રિ.વિ. (સં.) અથાક; સતત અવિશ્વસનીય વિ. (સં.) વિશ્વાસપાત્ર નહીં એવું અવિસ્મરણીય વિ. (સં.) ભૂલી ન શકાય એવું અવિશ્વાસ પું. (સં.) વિશ્વાસનો અભાવ; અણભરોસો અવીણ ન. (સં.) ન જોવાપણું. અવદર્શન અવેક્ષક ન. દેખરેખ રાખનારું; “સુપરવાઈઝર' (૨)
જોનાર; નિહાળનાર; “ઓક્ઝર્વર' (૩) નિયમન
કરનાર અવેક્ષણ ન. (સં.) દેખરેખ; નિયમન અવેજ પું. (અ. ઇવજ) બદલો; સાટા જેટલી કિંમતનો
[અવ્યવહાર્ય માલ (૨) નાણું, મૂડી -ને બદલે હોવું તે અવેજી વિ. બદલામાં કામ કરનારું (૨) સ્ત્રી. ની જગાએ; અવેડો ૫. જુઓ “અવાડો અવેતન વિ. વેતન લીધા વિનાનું અવૈતનિક અવેધ વિ. (સં.) ખોડખાંપણ વિનાનું (૨) શાસનિષિદ્ધ;
વિધિ વિનાનું અવેર પં. દેખરેખ; દાબ (૨) કરકસર અવેર સ્ત્રી. અસૂર; મોડું
મિત્રતા અવેર ન. (સં. અવૈર) વેરનો અભાવ; પ્રેમભાવ (૨) અવેરનેસ સ્ત્રી. (ઇ.) જાણકારી: અભિજ્ઞા અવેરનું સક્રિ. સુવ્યવસ્થિત રાખવું (૨) જાળવવું; જતન
કરવું (૩) કરકસર કરવી તે અવેરાટ પુ. ગભરાટ અવેરું વિ. ગભરાટિયું; બાવરું (૨) અટકચાળું; તોફાની અનેરું ક્રિ વિ. મોડું અવેવ પં. (સં. અવયવ) અવયવ; અંગ અવેવ પુ. આચાર; વિવેક અવેવ કિ.વિ. જરૂર; ચોક્કસ અવેસ્તા સ્ત્રી. જુઓ “અવસ્તા” અવળી સ્ત્રી મેદાનો પાતળો શીરો (જૈન) અવળું કિ.વિ. કવેળાએ; કવખતે (૨) અંતરિયાળ અવૈજ્ઞાનિક વિ. (સં.) વૈજ્ઞાનિક નહિ એવું; અશાસ્ત્રીય અવૈતનિક વિ. વેતન વિનાનું; માનાઈ અવૈધ વિ. (સં.) વિધિ વિનાનું (૨) શાસ્ત્ર માન્ય નહિ
કરેલું (૩) બંધારણ વિરુદ્ધ (૪) ગેરકાયદેસર અવૈર ન. (સં.) વેરનો અભાવ; પ્રેમભાવ (૨) મિત્રતા અવોર્ડ ૫. (ઇ.) ચુકાદો; ફેંસલો (૨) પુરસ્કાર; “એવોર્ડ અવ્યક્ત વિ. (સં.) અસ્પષ્ટ (૨) અદશ્ય (૩) અજ્ઞાત;
ગણિતમાં વિશિષ્ટ સંખ્યા ન બતાવનાર (રાશિ) (૪)
ન. બ્રહ્મ; પરમાત્મતત્ત્વ (૫) મૂળ પ્રકૃતિ અવ્યભિચાર પું(સં.) નિત્ય સાહચર્ય (૨) એકનિષ્ઠા;
અનન્યભાવ (૩) વફાદારી અવ્યભિચારી વિ. બધી વખતે એકસરખું; એકનિષ્ઠ અવ્યય વિ. (સં.) ન બદલાય એવું; શાશ્વત (૨) કું.,
ન. જેને લિંગ, વચન કે વિભક્તિના પ્રત્યય ન લાગે તેવો શબ્દ (નવા વ્યાકરણમાં આ શબ્દપ્રયોગ છોડી
દેવાયો છે.) (૩) બ્રહ્મ (૪) પં. શિવ; વિષ્ણુ અવ્યવસાયી વિ. (સં.) અવૈતનિક; બિનંધાદારી અવ્યવસ્થા સ્ત્રી. (સં.) વ્યવસ્થાનો અભાવ; ગેરબંદોબસ્ત
(૨) ગોટાળો (૩) બખેડો; હુલ્લડ અવ્યવસ્થિત વિ. (સં.) વ્યવસ્થિત નહિ તેવું; અસ્તવ્યસ્ત અવ્યવહારુ વિ. વહેવારું નહીં તેવું; આચરણમાં ન મૂકી શકાય તેવું
બિહિષ્કૃત અવ્યવહાર્ય વિ. (સં.) વ્યવહાર ન રાખવા યોગ્ય;

Page #68

અવ્યસ્ત
૫૧
[ અમૃતક અવ્યસ્ત વિ. (સં.) વ્યસ્ત નહીં એવું; સમ
અશંક(-કિત) વિ. (સં.) શંકા વગરનું; શંકારહિત અવ્યાકુલ(-ળ) વિ. વ્યાકુળ નહિ એવું; સ્વસ્થ અશાક્ત વિ. (સં.) શક્તિ મને ન માનનારું અવ્યાખ્યય વિ. (સં.) વ્યાખ્યા ન થઈ શકે એવું (૨) જેનો અશાડ પં. (સં. આષાઢ) વિક્રમ સંવતનો નવમો મહિનો
ખલાસો કે સ્પષ્ટીકરણ ન કરી શકાય એવું અશા(-સા)ડી વિ. આષાઢ મહિનાને લગતું અવ્યાજ વિ. (સં.) નિષ્કપટ; સરળ (૨) નિજ અશાત સ્ત્રી. અશાંતિ
તિ; અપવિત્રતા અવ્યાપ્ત વિ. (સં.) વ્યાપક ન થયેલું; વ્યાપ્ત નહીં તેવું અશાતના સ્ત્રી. અશાંતિ (૨) ઉલ્લંઘન (૩) અપવિત્ર કરવું અવ્યાપાર છું. (સં.) કામધંધાનો અભાવ (૨) પોતાનું કામ અશાતા સ્ત્રી. (સં.) અશાંતિ; શાતાનો અભાવ (જૈન)
અશાલેય વિ. શાળાની બહારનું અવ્યાહત વિ. (સં.) જેને કશો આઘાત નથી થયો એવું અશાસ્ત્ર ન, શાસ્ત્ર ન હોય તેવો કોઈ પણ ગ્રંથ (૨) વેદ
(૨) નહિ તૂટેલું; અભંગ (૩) રોક્યા વિનાનું; ચાલુ વિરુદ્ધ નાસ્તિક શાસ્ત્રગ્રંથ (૩) વિ. અશાસ્ત્રીય અવ્યલ વિ. (અ.) પહેલું; પ્રથમ (૨) ખાસ અશાસ્ત્રીય વિ. (સં.) શાસ્ત્રવિરુદ્ધનું (૨) અપ્રમાણ અશઆર પુ.બ.વ. (અ.) એક કરતાં વધારે શેર અશાંત વિ. (સં.) શાંતિરહિત (૨) તોફાની (૩) ચંચળ અશક્ત વિ. (સં.) મિતાકાત; અસમર્થ
અશાંતિ સ્ત્રી. (સં.) શાંતિનો અભાવ (૨) તોફાન; બખેડો અશક્તાશ્રમ . (સં.) અશક્ત લોકોને આશ્રય આપવા અશિક્ષિત વિ. (સં.) શિક્ષિત નહિ એવું, અભણ; નિરક્ષર.
માટેનું સ્થળ. ઇન્કમરી: ગિજેન્તાકાત ન હોવી તે અશિવ વિ. (સં.) અશુભ; અકલ્યાણકારી (૨) ન. અશક્તિ સ્ત્રી. (સં.) શક્તિનો અભાવ; નબળાઈ (૨). અકલ્યાણ; અમંગળ
અિશિક્ષિત અશક્તિમાન વિ. (સં.) શાક્ત વિનાનું અસમર્થ અશિષ્ટ વિ. (સં.) શિષ્ટ નહિ એવું (૨) ગ્રામ્ય-અસંસ્કારી; અશક્ય વિ. (સં.) ન બની શકે તેવું; અસંભવિત; શક્ય અશિસ્ત વિ. (સં.) શિસ્તનો અભાવ ન હોય તેવું
અશુચિ વિ. (સં.) અપવિત્ર; અશુદ્ધ (૨) સૂતકી (૩) અશક્યતા સ્ત્રી. (-ત્વ) ન. (સં.) અશક્ય હોવું તે સ્ત્રી. શુદ્ધિ-સ્વચ્છતા કે પવિત્રતાનો અભાવ અશગ વિ. શગ વિનાનું, દિવેટ વિનાનું (૨) દિવેટ પર અશુદ્ધ વિ. (સં.) અપવિત્ર (૨) મલિન; મેલું (૩) મોઘરો ન થયો હોય એવું
ભૂલભરેલું; સદોષ (૪) અપ્રામાણિક (૫) શુદ્ધિ-ભાન અશત્રુ પું. (સં.) મિત્ર; દોસ્ત (૨) વિ. દુશ્મન વિનાનું વગરનું, બેભાન દ્રિવ્યમાં તેના સિવાયનો પદાર્થ અશન ન. (સં.) ખાવું તે; ભોજન
અશુદ્ધિસ્ત્રી. (સં.) મલિનતા (૨) ભૂલો હોવાપણું (૩) શુદ્ધ અશનાઈ સ્ત્રી. (ફા. આશ્રાઈ) આશનાઈ; યારી દોસ્તી અશુભ વિ. (સં.) અમંગલ (૨) મરણને લગતું (૩) ન. અશનાઈ સ્ત્રી. (સં. આસન્નતા) અડપલું; છેડતી
અકલ્યાણ; દુરાચરણ
[એવું અશનિ સ્ત્રી. (સં.) આકાશી વીજળી (૨) ઇન્દ્રનું વજ અશું(-) સર્વ. વિ. (સં. ઈદશ, પ્રા. આઇસિઅ) આવું; અશબ્દ વિ. (સં.) નિઃશબ્દ; નીરવ (૨) શબ્દમાં નહિ અશેષ વિ. (૨) કિ.વિ. (સં.) પૂરેપૂરું; તમામ વ્યક્ત થયેલું (૩) ન. બ્રહ્મ
અશેળિયો!.એકવનસ્પતિ-ઔષધિ; અસાળિયો શુિદ્ધ અશમ વિ. (સં.) શાંતિ વિનાનું, અસ્વસ્થનો અભાવ અશો(-ષો) વિ. (અવેસ્તા ભાષામાં, છંદ-પા.ઝંદ) પવિત્ર; અશરણવિ. (સં.) નિરાધાર;આશ્રયરહિત (૨)ના શરણ- અશો(-ષો)ઈ સ્ત્રી, પવિત્રતા; ચોખ્ખાઈ અશરણશરણ વિ. શરણરહિતના શરણરૂપ (પરમાત્મા) અશોક પં. (સં.) હર્ષ; આનંદ (૨) ન. જેનાં પાંદડાં જેવાં (૨) આશ્રયદાતા
પાંદડાં હોઈ ‘આસોપાલવ' કહેવાય છે એવું એક ઝાડ અશરફ વિ. (અ.) ઈમાનદાર; સજન (૨) પ્રતિષ્ઠિત (૩) એક રાજા (૪) વિ. શોકરહિત અશરફી સ્ત્રી. (મિસરના એક બાદશાહ અશરફના નામ અશોચ ન. (સં.) અશુદ્ધિ (૨) સૂતક (૩) નિશ્ચિતતા
ઉપરથી) સોનામહોર (૨) એવું ચાંદું (૩) ગીની જેવું અશોગ્ય વિ. (સં.) શોક ન કરવા યોગ્ય જરીનું ભરતકામ
અશ્ક ન. (ફા.) અશ્રુ; આંસુ અશરાફ વિ. (અ.) ઈમાનદાર; પ્રામાણિક
અશ્કર ક્રિ.વિ. અક્સર; ઘણું કરીને; આખરે અશરાફ વિ. કુલીન; ખાનદાન
અશ્મ પું. (સં.) પથ્થર અશરાફી વિ. પ્રામાણિકતા; ઈમાનદારી
અશ્મમય વિ. (સં.) પથ્થરમય; પથ્થરથી ભરેલું અશરાફી સ્ત્રી, ખાનદાની; સજ્જનતા (૨) ભલમનશાહી અશ્મર વિ. (સં.) પથ્થરવાળું; ખડકમય (૨) પું. પથ્થર અશરીર(-રી) વિ. (સં.) શરીરરહિત (૨) દૈવી(વાણી) અમરી સ્ત્રી, (સં.) પથરીનો રોગ; પથરી
(૩) . કામદેવ (૪) સિદ્ધ (જૈન) (૫) બ્રહ્મ અમંતક છું. (સં.) એક જાતનું ઘાસ (જેમાંથી પ્રાચીન ' અશસ્ત્ર વિ. (સં.) હથિયાર વિનાનું; નિઃશસ્ત્ર
કાળમાં બ્રાહ્મણો મેખલા બનાવતા હતા.) (૨) ચૂલો

Page #69

અશ્મા
(૩) એક ઝાડનું નામ [ચમકતો પથ્થર અશ્મા પું. (સં.) પથ્થર (૨) પહાડ (૩) વજ્ર (૪) અશ્મારોહણ ન. વિવાહવિધિનો એક ભાગ (જેમાં કન્યાને
પથ્થર ઉપર પગ મુકાવી પાતિવ્રત્યમાં તેના જેવી દૃઢ થવાનું કહેવામાં આવે છે.) (૨) મુશ્કેલીવાળું કામ અશ્રદ્ધા સ્ત્રી. (સં.) અનાસ્થા; અવિશ્વાસ અશ્રવણીય, અશ્રાવ્ય વિ. (સં.) ન સાંભળવા યોગ્ય (૨)
ન સાંભળી શકાય એવું; અશ્રાવ્ય ।સતત; અથાક અશ્રાંત વિ. (સં.) થાક્યા વિનાનું; અટક્યા વિનાનું (૨) અશ્રુ પું. (સં.) આંસુ [(૩) અશિક્ષિત અશ્રુત વિ. (સં.) નહીં સાંભળેલું (૨) શાસ્ત્ર નહીં જાણનારું અશ્રુતપૂર્વ વિ. (સં.) પૂર્વે નહિ સાંભળેલું એવું અશ્રુધારા સ્ત્રી. (સં.) આંસુની ધારા અશ્રુપાત પું. આંસુ પાડવાં તે અશ્રુપૂર્ણ વિ. (સં.) આંસુથી ભરેલું અશ્રુબિંદુ ન. (સં.) આંસુનું ટીપું અશ્રુમય વિ. (સં.) અશ્રુપૂર્ણ [વાયુ; ‘ટિયરગૅસ’ અશ્રુવાયુ પું. (સં.) આંખમાં જલન પેદા થાય એવો ગૅસઅશ્લાઘ્ય વિ. (સં.) નિંદ્ય; વખાણવાને અયોગ્ય અશ્લીલ વિ. (સં.) બીભત્સ; શોભા ન આપે એવું (૨) અસભ્ય; ગ્રામ્ય
અશ્લેખા(-ષા) (સં.) સ્ત્રી. નવમું નક્ષત્ર અશ્વ પું. (સં.) ઘોડો; તુરગ
અશ્વગંધા સ્ત્રી. (સં.) એક વનસ્પતિ; આસંધ [હયગ્રીવ અશ્વગ્રીવ પું. એક રાક્ષસ (૨) વિષ્ણુનો એક અવતાર; અશ્રચર્યા સ્ત્રી. ધોડાની સાર-સંભાળ અશ્વત્થ પું. (સં.) પીપળો અશ્વત્થામા પું. દ્રોણાચાર્યનો પુત્ર [ખાસદાર; રાવત અશ્વપાલ(ક) (સં.) (-ળ) વિ., પું. ઘોડાનું પાલન કરનાર; અશ્વમંત્ર પું. (સં.) જેથી ઘોડો પવનવેગે ચાલે એવો મંત્ર અશ્વમેધ પું. (સં.) એક યજ્ઞ (જેમાં દિગ્વિજય કરી આવેલો ઘોડો હોમવામાં આવતો)
અશ્વરક્ષક વિ. (સં.) ઘોડાઓનો રખેવાળ; અશ્વપાલ અશ્વરાજ પું. (સં.) ઇંદ્રનો ઉચ્ચઃશ્રવા નામનો ઘોડો અશ્વવાર પું. (ફા. અસ્વાર -અસ્વાર્ = ઘોડા પર બેસનાર ઉપરથી સંસ્કૃતીકરણ થયું છે.) ઘોડેસવાર અશ્વવિદ્યા સ્ત્રી. ઘોડા પારખવાની, કેળવવાની તથા ચલાવવાની વિદ્યા [બળ; ‘હૉર્સ પાવર’ અશ્વશક્તિ સ્ત્રી. (સં.) અશ્વની શક્તિ-તાકાત (૨) અશ્વઅશ્વશાલા (સં.), (-ળા) સ્ત્રી. ઘોડાનો તબેલો; ઘોડાર અશ્વારૂઢ વિ. (સં.) ઘોડા ઉપર સવાર થયેલું અશ્વારોહણ ન. (સં.) ઘોડા ઉપર સવારી કરવી તે અશ્વિની સ્ત્રી. (સં.) પહેલું નક્ષત્ર (૨) ઘોડી અશ્વિનીકુમાર પું. (સં.) દેવોના બે વૈદ્ય (જોડિયા ભાઈ)
૨
| અષ્ટમહાસિદ્ધિ
અષા(-સા)ડ પું. જુઓ ‘અસાડ’ અષાઢ પું. (સં.) અષાડ (માસ) અષાઢા સ્ત્રી. (સં.) એક નક્ષત્ર અષો વિ. જુઓ ‘અશો’
અષોઈ સ્ત્રી. જુઓ ‘અશોઈ’[આંકડો કે સંખ્યા; ‘૮' અષ્ટ વિ. (સં.) સાત વત્તા એક; આઠ (૨) પું. આઠનો અષ્ટક ન. (સં.) આઠનો સમુદાય (૨) આઠ શ્લોકોનું બનેલું સ્તોત્ર [બ્રહ્મા અષ્ટકર્ણ પું. (સં.) (ચાર મુખને કારણે આઠ કાનવાળા) અષ્ટકલ્યાણી વિ. આઠ શુભ ચિહ્નો ધરાવતો (યોડો) (ચાર પગ, કપાળ, છાતી, ખાંધ તથા પૂંછડી જેનાં ધોળાં હોય તે) [આઠ ખૂણાવાળું અષ્ટકોણ પું. (સં.) આઠ ખૂણાવાળી આકૃતિ (૨) વિ. અષ્ટગંધ વિ., ન. (સં.) આઠ સુગંધી પદાર્થોનું ચૂર્ણ અષ્ટગુણ પું. બ.વ. (સં.) બ્રાહ્મણોમાં આવશ્યક એવા આઠ
ગુણ (દયા, ક્ષમા, અનસૂયા, શૌચ, અનાયાસ, મંગલ, અકાર્પણ્ય અને અસ્પૃહા) [ઓમળીનેઆઠદિશાઓ અષ્ટદિશાસ્ત્રી.બ.વ.(સં.)ચારદિશાઓ અનેચાર ખૂણાઅષ્ટદ્રવ્ય ન. બ.વ. (સં.) યજ્ઞમાં જરૂરી આઠ પદાર્થ
(પીપળો, ઊમરો, પીપળ, ખાખરો તથા વડ એ પાંચનું સમિધ તથા તલ, ખીર અને ઘી) અષ્ટધા ક્રિ.વિ. આઠ પ્રકારે
અષ્ટધાતુ સ્ત્રી. બ.વ. (સં.) આઠ ધાતુઓ (સોનું, રૂપું, તાંબું, કથીર, પીતળ, સીસું, લોઢું અને પારો) અષ્ટનાયિકા સ્ત્રી. (સં.) આઠ પ્રકારની નાયિકા (સ્વાધીન
પતિકા, ખંડિતા, અભિસારિકા, કલહાંતરિતા, વિપ્રલખ્યા, પ્રોષિતભર્તૃકા, વાસકસજ્જા, વિરહોત્કંઠિતા) અષ્ટપ(-પા)દ પું. (સં.) આઠ પગવાળો તે - કરોળિયો અષ્ટપાણિ પું. (સ.) (આઠ હાથવાળા) બ્રહ્મા અષ્ટપૂજાદ્રવ્ય ન. બ.વ. પૂજામાં ઉપયોગી આઠ પદાર્થો
(પાણી, દૂધ, ઘી, દહીં, મધ, દર્ભ, ચોખા તથા તલ) અષ્ટપ્રધાન પું. બ.વ. આઠ પ્રકારના મંત્રી (પ્રધાન,
અમાત્ય, સચિવ, મંત્રી, ધર્માધ્યક્ષ, ન્યાયશાસ્ત્રી, વૈદ્ય અને સેનાપતિ)
અષ્ટભુજા સ્ત્રી. આઠ ભુજાવાળી મહાલક્ષ્મી અષ્ટમ વિ. (સં.) આઠમું (૨) સ્ત્રી. લાગલાગટ આઠ
ટંકના ઉપવાસનું વ્રત; અઠ્ઠમ (જૈન) અષ્ટમ-પષ્ટમ ક્રિ.વિ. ગરબડગોટાળા કરીને; આડુંઅવળું અષ્ટમહારોગ પું. બ.વ. આઠ પ્રકારના મોટા વ્યાધિ (વાત,
અશ્મરી, કૃચ્છ, મેહ, ઉદર, ભગંદર, અર્શ અને સંગ્રહણી)
અષ્ટમહાસિદ્ધિ સ્ત્રી.બ.વ. આઠ મહાસિદ્ધિઓ (અણિમા, મહિમા, ગરિમા, લધિમા, પ્રાપ્તિ, પ્રાકામ્ય, ઈશિત્વ અને વશિત્વ)

Page #70

અષ્ટમંગલ
છે ?
[અસહ અષ્ટમંગલ ન. બ.વ. (સં.) (-ળ)ન. રાજ્યાભિષેક વખતે અસત્ત્વ વિ. (સં.) નિઃસત્ત્વ; માલ વિનાનું (૨) ન. જરૂરી ગણાતી આઠ શુભ વસ્તુઓ (સિંહ, વૃષભ, મિથ્યાત્વ
જૂિઠાણું ગજ, પૂર્ણોદક કુંભ, પંખો, નિશાન, વાદ્ય અને દીપ) અસત્ય વિ. (સં.) ખોટું; જૂઠું (૨) કાલ્પનિક (૩) ન. અથવા (બ્રાહ્મણ, અગ્નિ, ગાય, સુવર્ણ, વૃત, સૂર્ય, અસત્યભાષી વિ. (સં.) જૂઠું બોલનાર અિણસમજુ જબ અને રાજા) (૨) પુનર્લગ્ન; નાતરે (૩) વિ. અસન (સં. અસંજ્ઞ, પ્રા. અસન્ન) ભાન વિનાનું (૨) અષ્ટકલ્યાણી
પુિનર્લગ્ન અસન ન. (સ.પુ.) પીતસાલનું ઝાડ અષ્ટમંગળી સ્ત્રી, નાતરે કરેલ સ્ત્રી (૨) ન. નાતર; અસન્નારી સ્ત્રી, સન્નારી નહિ તે; કુલટા અષ્ટમી સ્ત્રી. (સં.) આઠમ
અસફલ વિ. (સં.) (-ળ) સફળ નહિ તે; નિષ્ફળ અષ્ટમૂર્તિ(-ર્તિ) ૫. (સં.) શંકર; મહાદેવ (પૃથ્વી, જલ, અસફલ(-ળ)તા સ્ત્રી, નિષ્ફળતા તેજ, વાયુ, આકાશ, સૂર્ય, ચંદ્ર અને ઋત્વિજ - એવાં અસબાબ . (અ.) સરસામાન; “ડેડસ્ટોક આઠ રૂપવાળા).
અસભ્ય વિ. (સં.) અવિનયી; અવિવેકી (૨) ગ્રામ્ય અષ્ટરસ પં. બ.વ. (સં.) આઠ રસ (શૃંગાર, હાસ્ય, કરુણ, અસભ્યતા સ્ત્રી. (સં.) સભ્યતાનો અભાવ (૨) અવિનય; રૌદ્ર, વીર, ભયાનક, બીભત્સ અને અભુત)
અવિવેક (૩) જંગલિયત; “બાર્બઝિમ' અષ્ટવર્ષીય વિ. (સં.) આઠ વર્ષોનું; આઠ વર્ષને લગતું અસમ વિ. (સં.) સમાન ન હોય તેવું; અણસરખું (૨) અષ્ટસૌભાગ્ય ન. બ.વ. સૌભાગ્યનાં આઠ ચિહનો સપાટ નહિ તેવું; ખાડાખૈયાવાળું
(સેંથામાં સિંદૂર, કપાળે ચાંલ્લો, આંખમાં કાજળ, નાકે અસમજણ સ્ત્રી, અણસમજ વાળી, કાને કુંડલ, કોટમાં કીડિયાસેર, હાથમાં ચૂડો અસમતલ વિ. સમતલ ન હોય એવું કે બંગડી અને પગમાં અઢાસિયાં)
અસમતા ન. (સં.) સરખું નહીં એવું; અપ્રતિમ અષ્ટપષ્ટ કિ.વિ. આડુંઅવળું; ખરુંખોટું; અગડંબગડે અસમભાવ ૫. (સં.) સમભાવનો અભાવ અષ્ટાદશ વિ. (સં.) સત્તરવત્તા એક; અઢાર (૨) પું. અઢાર- અસમર્થ વિ. (સં.) સમર્થ નહિ તેવું; નિર્બળ
નો આંકડો કે સંખ્યા; ૧૮' પાણિનીનું વ્યાકરણ અસમર્થતા સ્ત્રી. (સં.) અસમર્થ હોવાપણું અષ્ટાધ્યાયી વિ. (સં.) આઠ અધ્યાયવાળું (૨) સ્ત્રી. અસમંજસ વિ. (સં.) અસ્પષ્ટ (૨) મૂર્ખાઈ ભરેલું અષ્ટાપદ કું. (સં.) (આઠ પગવાળો) કરોળિયો (૨) અસમાન વિ. (સં.) સરખું નહિ એવું
એવું (૨) સપાટ નહિ કૈલાસ પર્વત (૩) કૈલાસ પર્વતના ઘાટનું દેરાસર એવું (૩) વિજાતીય (૪) અજોડ (જૈન) (૪) ન. સોનું
અસમાનતા સ્ત્રી. (સં.) સમાનતાનો અભાવ અષ્ટાવક્ર વિ. (સં.) આઠ વાંકાં અંગવાળું; કદરૂપું; કૂબ અસમાપ્ત વિ. (સં.) અધૂરું; અપૂર્ણ આિવેલું ન હોય તેવું (૨) . એવા એક ઋષિ
પિસ્તાવું અસમાંતર વિ. (સં.) સમાંતર નહિ એવું; સરખા અંતરે અષ્ટાવું અ.કિ. છાવું; પીડાવું (૨) હિજરાવું (૩) અસર સ્ત્રી, (અ.) વસ્તુનો (સારો કે માઠો) પ્રભાવ કે અષ્ટાંગ વિ. (સં.) આઠ અંગવાળું (૨) ન. બ.વ. શરીરનાં છાપ પડે યા ગુણ અવગુણ દાખવે તેનું પરિણામ (૨)
આઠે અંગ (બે હાથ, બે પગ, બે ઢીંચણ એ છે અને લાગણી છાતી તથા કપાળ કે વાચા તથા મન) અથવા (હાથ, અસરકારી(-૨) વિ. અસર કરે એવું (૨) પ્રભાવક
પગ, ઢીંચણ, છાતી, માથું, મન, વાણી અને દૃષ્ટિ) અસરગ્રસ્ત વિ. (સં.) અસર પામેલું [(૩) ઝોડઝપટ અષ્ટાંગયોગ કું. (સં.) આઠ અંગયુક્ત યોગ; તેના આઠ અસરાર ન. (અ.) ખાનગી વાતચીત (૨) છૂપો ભેદ
અંગ (યમ, નિયમ, આસન, પ્રાણાયામ, પ્રત્યાહાર, અસલ વિ. (અ. અસ્લ) મૂળ (૨) પ્રાચીન (૩) ઉત્તમ ધારણા, ધ્યાન અને સમાધિ). વિગેરે) (૪) ખ; સાચું (૫) કિ.વિ. પહેલાં અષ્ઠિફલ(ળ) ન. ઠળિયા કે ગોટલાવાળું ફળ (કેરી, બોર અસલામત વિ. (સં.) સલામત નહીં એવું અષ્ટોત્તરી સ્ત્રી, (સં.) મનુષ્યનું આયુષ્ય ૧૦૮ વર્ષનું ગણ્ય અસલિયત સ્ત્રી, અસલ હોવાપણું એમાં આવતી દરેક ગ્રહની દશા
અસલી(-લનું) વિ. અગાઉનું; પુરાણું; મૂળ (૨) ખરું; અસક્ત વિ. (સં.) આસક્તિ વિનાનું અનાસક્ત
નકલી નહીં એવું અસક્તિ સ્ત્રી, (સં.) પ્રિહતા; અનાસક્તિ
અસવર્ણ વિ. (સં.) ભિન્ન વર્ણ - જાતિનું અસક્યામત સ્ત્રી, માલમતા: ધનદોલત
અસવાર પું. (સં. અધવાર, પ્રા. આસવાર) ઘોડેસવાર અસત વિ. (સં.) નયાત; કાલ્પનિક (૨) ખોટું (૩) (૨) ઘોડેસવાર સિપાઈ ખરાબ (૪) ન. શૂન્ય (૫) અસત્ય
અસવારી સ્ત્રી, સવારી (૨) ઘોડેસવારી સરઘસ અસતી સ્ત્રી, (સં.) વ્યભિચારિણી સ્ત્રી; કુલટા
અસહ વિ. (સં.) ન સહી શકનાર (૨) અસહ્ય

Page #71

અસહકાર
૫૪
[અસિલતા અસહકાર ૫. (સં.) સહકાર-સંબંધ ન રાખવો તે (૨) અસંસ્કારિતા સ્ત્રી. (સં.) અસંસ્કારીપણું
અંગ્રેજ સરકાર સાથે સહકાર ન રાખવાની ગાંધીજીએ અસંસ્કારી વિ. (સં.) સંસ્કાર વગરનું અસંસ્કૃત શરૂ કરેલી એ નામની લડત
અસંસ્કૃત વિ. (સં.) અશિષ્ટ, સંસ્કારરહિત (૨) નિયમ અસહકારી (સં.) વિ. અસહકારને લગતું (૨) પં. વિરુદ્ધને શબ્દ વિક્રમ સંવતનો નવમો મહિનો અસહકારમાં જોડાયેલ વ્યક્તિ
અસાડ(-4) પં. (સં. આષાઢ, પ્રા. આસાઢ) અષાડ; અસહનીય વિ. (સં.) સહી ન શકાય એવું; અસહ્ય અસાધારણ વિ. (સં.) અસામાન્ય; ખાસ (૨) લોકોત્તર; અસહયોગ પુ. (સં.) અસહકાર; સહયોગનો અભાવ અલૌકિક
[(વ્યા.) અસહાય વિ. (સં.) સહાય વિનાનું (૨) નિરાધાર (૩) અસાધુ વિ. (સં.) દુર; ખરાબ (ર) અપભ્રષ્ટ; અશુદ્ધ
સંગાથ વિનાનું, એકલું[(૩) મતભેદ ખમી ન શકે તેવું અસાધુતા સ્ત્રી, (-7) ન. (સં.) અસાધુ હોવાપણું અસહાયતા સ્ત્રી. (સં.) અસહાય હોવાપણું
અસાધ્ય વિ. (સં.) સાધી ન શકાય એવું (૨) સિદ્ધ ન અસહિષ્ણુ વિ. (સં.) સહન ન કરે તેવું (૨) અનુદાર થઈ શકે એવું (૩) જેનો ઇલાજ ન હોય તેવો (રોગ) અસહિષ્ણુતા સ્ત્રી. (સં.) સહિષ્ણુ ન હોવાની ક્રિયા (૪) અશક્ય અસહ્ય વિ. (સં.) સહી ન શકાય એવું
અસાધ્વી સ્ત્રી, દુરાચારિણી; કુલટા અસહ્યતા સ્ત્રી. (સં.) અસહ્ય હોવાપણું
અસામયિક વિ. (સં.) કવખતનું; કવેળાનું અસંખ્ય(-ખ્યાત) વિ. (સં.) અગણિત
અસામાÁ ન. (સં.) સામર્થ્યનો અભાવ; દુર્બળતા અસંગ વિ. (સં.) સંગ-આસક્તિ રહિત, અનાસક્ત (૨) અસામાજિક વિ. (સં.) સામાજિક નહીં એવું કે તેથી ઊલટું - સોબત વિનાનું, એકલું (૩) પં. અનાસક્તિ અસામાન્ય વિ. (સં.) અસાધારણ; વિશિષ્ટ અસંગઠિત વિ. (સં.) સંગઠન વગરનું (૨) સંપ વગરનું અસાર વિ. (સં.) સાર વિનાનું, નિઃસત્ત્વ (૨) નિરર્થક અસંગત વિ. (સં.) બંધબેસતું ન આવે તેવું; સંબંધ વિનાનું (૩) તુચ્છ (૪) ૫. સારનો અભાવ વિપારી
(૨) કોઈની સાથે મેળ ન ખાતું (૩) અનુચિત અસારો છું. વળ દીધેલો રેશમનો તાર કે તેને વીંટનાર અસંગતિ સ્ત્રી. (સં.) અસંગતતા (૨) અનિયમિતતા અસાવધન-ધાન) વિ. (સં.) સાવધ નહિ એવું; ગાફેલ; અસંગરો છું. સોબત વિના સોરવું તે
બેદરકાર અસંગી વિ. (સં.) ત્યાગી; વેરાગી (૨) સંગ વગરનું અસાવળી સ્ત્રી, એક જાતનું વસ્ત્ર અસંતુષ્ટ વિ. (સં.) સંતુષ્ટ નહીં એવું; અસંતોષવાળું અસહાય, અસાહ્ય વિ. (સં.) અસહાય (૨) નિરાધાર અસંતુષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) અસંતોષ હોવો તે; અતૃપ્તિ અસાળિયો છું. અશેળિયો અસંતોષ છું. (સં.) સંતોષનો અભાવ; અતૃપ્તિ અસાંગરી મું. બાળકને થતું વિયોગનું દુખ; બાળકને સ્નેહી અસંદિગ્ધ વિ. (સં.) સંદિગ્ધ નહીં એવું; નિશ્ચિત; નિઃશંક જુદાં પડવાથી થતી માનસિક અસર અિયોગ્ય અસંપ્રજ્ઞાત વિ. (સં.) નિર્વિકલ્પ (સમાધિ); જ્ઞાતાશેય અસાંપ્રત વિ. (સં.) સાંપ્રત નહિ તેવું પ્રાચીન (૨)
વગેરેના ભેદ વિનાનું (૨) સારી રીતે જાણવામાં અસાંપ્રદાયિક વિ. (સં.) સાંપ્રદાયિક નહીં એવું
આવ્યું ન હોય તેવું અિર્થશૂન્ય (૩) અનુચિત અસાંસ્કૃતિક વિ. (સં.) સાંસ્કૃતિક નહીં તેવું અસંબદ્ધ વિ. (સં.) સંબદ્ધ નહિ એવું; સંબંધ વિનાનું (૨) અસંભવ છું. (સં.) સંભવનો અભાવ; અશક્યતા (૨) અસાંસતું વિ. ધીરજ વિનાનું, રઘવાટિયું વિ. અસંભવિત
અિશક્ય અસિ સ્ત્રી. (સં.) તલવાર અસંભવનીય વિ. (સં.) જેની સંભાવના નથી તેવું; અસિકર્મ ન. (સં.) વીરતાનું કર્મ (૨) ઘાતકી કામ અસંભવિત વિ. (સં.) અશક્ય; અસંભવ તિવું અસિત વિ. (સં.) કાળું; શ્યામ (૨) નીલ અંધારિયું (૩) અસંભાવનીય વિ. (સં.) જેની સંભાવના કરી ન શકાય ૫. એક ઋષિનું નામ અસંભાવિત વિ. (સં.) જેની સંભાવના કરવામાં નથી અસિતા સ્ત્રી, (સં.) ગળી (૨) નાગણ (૩) એક અપ્સરા આવી એવું (૨) પ્રતિષ્ઠા વિનાનું
(૪) અંત:પુરની જુવાન સ્ત્રી નિહિ થયેલું અસંભાવ્ય વિ. (સં.) એકધ્ય (૨) અશક્ય; અસંભવનીય અસિદ્ધ વિ. (સં.) નહિ સધાયેલું; અપૂર્ણ (૨) પુરવાર અસંમતિ સ્ત્રી. (સં.) સંમતિ ન હોવી તે ડિસેન્ટ' અસિધારવ્રત ન. (સં.) તલવારની ધાર પર ચાલવા જેવું અસંમતિનોંધ સ્ત્રી. અસંમતિ દર્શાવતી નોંધ; ‘મિનિટ ઑફ કઠણ વ્રત અસંયત વિ. (સં.) સંયમરહિત: બંધનમુક્ત
અસિપત્ર ન. (સં.) તલવારનું ફળું કે મ્યાન (૨) ધારદાર અસંયમ પં. (સં.) સંયમનો અભાવ
પાનાની એક વનસ્પતિ (૩) શેરડી (૪) એક નરક અસંસદીય વિ. (સં.) સંસદને ન છાજે તેવું
અસિલતા સ્ત્રી, તરવારનું ફળું (૨) એ નામનું નરક

Page #72

અસીમો
૫૫
[અસ્ફોટક અસીમ વિ. (સં.) સીમા વિનાનું, બેહદ
રાગ (૩) ધ્રુવ, ટેક તિ કાલ્પનિક પર્વત અસીલ વિ. (અ.) જાતવાન; અશરાફ (૨) સાલસ (૩) અસ્તાચલ (સં.) (-ળ) પં. સૂર્ય જેની પાછળ આથમે છે
૫. કુળ; જેના પક્ષે રહી વકીલ લડતો હોય તે વ્યક્તિ; અસ્તાપમાન વિ. (સં.) આથમતું વકીલનો ગ્રાહક
અસ્તિ સ્ત્રી. (સં.) હયાતી; હસ્તી અસુ પુ.બ.વ. (સં.) પ્રાણ
અસ્તિતા સ્ત્રીનું અસ્તિત્વ ન. (સં.) અસ્તિ; હયાતી; હસ્તી અસુખ ન. (સં.) દુઃખ (૨) બેચેની મિાણસ અસ્તુ ઉદ્. (સં.) ભલે; ખેર (૨) “તારા માગ્યા પ્રમાણે અસુર ડું. (સં.) દૈત્ય; રાક્ષસ, દાનવ (૨) નીચ કે ખરાબ થાઓ', ‘તથાસ્તુ', “ઠીક છે એવા અર્થનો ઉદ્ગાર અસુર વિ. (સં.) બલિષ્ઠ (૨) ૫. દેવ (૩) એસીરિયાનો અસ્તેય ન. (સં.) ચોરી ન કરવી તે; જરૂરિયાત કરતાં વધારે વતની
વાપરવું તે ચોરી છે એ માની તેમ ન કરવું તે અસુરાચાર્ય પં. અસુરોના આચાર્ય - શુક્રાચાર્ય રિાજા અસ્તેયવ્રત ન. અસ્તેય (ચોરી ન કરવી તે)નું વ્રત; એક અસુરાધિપતિ ) ૫. (સં.) અસરોનો રાજા (૨) બલિ- મહાવ્રત
ચિડતી પડતી અસુ વિ. (સં. ઈદશ, પ્રા. આઈસિઅ) અશું; આવું; એવું અસ્તોદય પં. (સં.) ઊગવું ને આથમવું તે (૨) અસુંદરો પુ. જુઓ “અસુંદરો’
અસ્ત્ર ન. (સં.) ફેંકવાનું હથિયાર (૨) હથિયાર શિાસ્ત્ર અસૂમ વિ. સૂમ, મૂજી, કંજૂસ નહિ તેવું; ઉદાર અસ્ત્રવિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) અસ્ત્ર વાપરવાની વિદ્યા (૨) યુદ્ધઅસૂયા સ્ત્રી. (સં.) અદેખાઈ; દાઝ (૨) ક્રોધ (૩) અસ્ત્રાગાર ન. (સં.) હથિયાર રાખવાનો ઓરડો
પારકાના ગુણોમાં દોષ શોધવા તે મિો અસ્ત્રો પં. અસ્તરો અસૂર (-) કિ.વિ. (સં. ઉત્સર એટલે સાંજ, પ્રા. ઉસૂર) અસ્થ ન. અસ્થિ, હાડકું અસૂર્ય વિ. (સં.) સૂર્ય વિનાનું; અંધકારગ્રસ્ત; વાદળિયું અસ્થાન ન. (સં.) અયોગ્ય સ્થળ-પ્રસંગ (ક્ષણિક અસૂર્ય પું. (સં.) અસુરોનો લોક (૨) એસીરિયા દેશ અસ્થાયી વિ. (સં.) વિકારી; ચલ (૨) અલ્પસ્થાયી (૩) અસુંદર વિ. કૂબડું; બદસૂરત
અસ્થિ ન. (સં.) હાડકું (૨) ન.બ.વ. શબને બાળતાં અસંદરો પં. એક ઝાડઃ આતંત્રો: આસોતરોમિસ-બહાને પાછળ રહેલાં હાડકાં-ફૂલ અસેમસે ક્રિ.વિ. (સં. મિષ - “મસ’નું દ્ધિત્વ) કોઈ પણ અસ્થિભંગ કું. (સં.) હાડકાંની ભાંગતૂટ; “ફેક્ટર અસોજું વિ. સમજણ વિનાનું (૨) અકોણું
અસ્થિમય વિ. (સં.) હાડકાંમય (૨) હાડકાંનું માળખું અસૌમ્ય વિ. (સં.) કઠોર; ઉગ્ર
હોય તેવું
[(૩) ઢચુપચુ અસ્કર ન. લશ્કર; ફોજ; સૈન્ય
અસ્થિર વિ. (સં.) સ્થિર નહિ તેવું; ડગમગતું (૨) ચંચળ અસ્કરી મું. (અ.) લશ્કરી સિપાઈ; સૈનિક
અસ્થિવિજ્ઞાન ન. (સં.) હાડકાં સંબંધિત વિદ્યા કે વિજ્ઞાન અસ્કામત સ્ત્રી. ઈસ્કામત; માલમત્તા
અસ્થિવિસર્જન ન. (સં.) મરેલાને બાળ્યા પછીથી લીધેલાં અસ્મલિત વિ. (સં.) અલન કે ભૂલ કર્યા વિનાનું (૨) ફૂલ કોઈ તીર્થના પાણીમાં પધરાવવાની ક્રિયા
અખંડ (૩) અડગ નિાશ; મરણ (૪) ન. ઘર અસ્થિસમર્પણ ન. (સં.) શબને બાળતાં અવશેષ રહેલાં અસ્ત છું. (સં.) આથમવું તે; સૂર્યાસ્ત (૨) પડતી (૩) હાડકાં-ફૂલ કોઈ પવિત્ર નદીમાં પધરાવવાં તે અસ્તગામી વિ. (સં.) આથમવા જનારું
અસ્થિસંચય પું. (સં.) અસ્થિસમર્પણ માટે હાડકાં-ફૂલ અસ્તદિશા સ્ત્રી. (સં.) આથમણી દિશાઃ પશ્ચિમ દિશા એકઠાં કરવાં તે અસ્તબલ પુ. (ફા.) ઘોડાળ; અશ્વશાળ
અસ્થિ-સંધિ સ્ત્રી, હાડકાંનો સાંધો વાળવાની ક્રિયા અસ્તમાન વિ. આથમતું (૨) નાશ પામતું
અસ્થિસિંચન ન. (સં.) ચિતાને ટાઢી પાડવી તે; ટાઢી અસ્તર ન. (ફા.) અંદરનું પડ (ડગલા વગેરેનું) (૨) અસ્પષ્ટ વિ. (સં.) સ્પષ્ટ નહિ એવું
બાંધકામમાં અંદરનું પ્લાસ્ટર (૩) રંગ લગાવતાં અસ્પદ વિ. (સં.) નહીં હાલતું-ચાલતું
પહેલાં પદાર્થ પર ચડાવવામાં આવતું પડ અસ્પૃશ્ય વિ. (સં.) ને સ્પર્શાય એવું અસ્તરિયું ન. (ઇં. સ્ટર્લિંગ) સોનામહોર
અસ્પૃશ્યતા સ્ત્રી, (સં.) અછૂતપણું અસ્તરો પુ. (ફા. ઉસ્તરણ) વાળ કાઢવાનું ઓજાર; અસ્ત્રો અસ્પૃશ્યતા નિવારણ ન. (સં.) અછૂતપણાના મતનું અસ્તવ્યસ્ત વિ. (સં.) છિન્નભિન્ન; રફતફે; ઊંધુંચતું નિવારણ; “અસ્પૃશ્ય છે” એ મતનું નિવારણ અર્તગત વિ. (સં.) અસ્ત પામેલું; આથમી ગયેલું (૨) અસ્પૃષ્ટ વિ. (સં.) સ્પર્શ કે અસર વિનાનું નાશ પામેલું
અસ્પૃહ વિ. (સં.) નિઃસ્પૃહ; ઉદાસીન; અનાસક્ત અસ્તાઈ સ્ત્રી. (સં. આસ્થાયી) દ્રપદના ત્રણ ભાગમાંનો અફટ વિ. (સં.) સ્પષ્ટ નહિ એવું: સંદિગ્ધ
પહેલો (અસ્તાઈ, અંતર અને આભોગ) (૨) ઢાળ; અસ્ફોટક વિ. (સં.) સ્ફોટક નહીં એવું

Page #73

અસ્મિતા
અસ્મિતા સ્ત્રી. (સં.અસ્મિ+તા) અહંતા (૨) પોતાપણાનુંવ્યક્તિત્વનું ભાન (૩)આત્મજ્ઞાન(૪)સ્વદેશાભિમાન અન્ન ન. (સં.) આંસુ (૨) લોહી (૩) પું. પૂર્ણા અસ્લમ વિ. (અ.) સારી રીતે રક્ષિત; સુરક્ષિત અસ્વચ્છ વિ. (સં.) સ્વચ્છ નહીં એવું; ગંદું; મલિન અસ્વચ્છતા સ્ત્રી. (સં.) ગંદકી; મલિનતા અસ્વતંત્ર વિ. (સં.) પરતંત્ર; પરવશ; પરાધીન [વ્યંજન અસ્વર વિ. (સં.) મંદ કે ખરાબ અવાજવાળું (૨) પું. અસ્વરિત વિ. (સં.) ઊંચા અવાજ વિનાનું (૨) સ્વરિત નહિ એવો (શબ્દ) [બીમાર અસ્વસ્થ વિ. (સં.) સ્વસ્થ નહિ એવું (૨) બેચેન; સહેજ અસ્વાદ પું. (સં.) સ્વાદનો અભાવ (૨) સ્વાદ ન લેવો તે અસ્વાદિષ્ઠ વિ. (સં.) સ્વાદ વિનાનું અસ્વાદુ વિ. (સં.) સ્વાદ વિનાનું; બેસ્વાદ અસ્વાભાવિક વિ. (સં.) સ્વાભાવિક નહિ એવું; કૃત્રિમ અસ્વાસ્થ્ય ન. (સં.) અસ્વસ્થતા; અનારોગ્ય અસ્વીકાર પું. (સં.) સ્વીકારનો અભાવ; ઇન્કાર અસ્વીકાર્ય ન. (સં.) સ્વીકાર્ય નહીં એવું અસ્વીકૃત વિ. (સં.) સ્વીકાન ન કરેલું; નામંજૂર અહ પું. (સં. અહ) દિવસ; અહન અહત વિ. (સં.) ઇજા પામ્યા વિનાનું અહન પું. (સં.) દિવસ; અહ્ન અહનનીય વિ. (સં.) ન હણવા જેવું અહમ્ સર્વ. હું (૨) ન. (સં.) અહં; હુંપદ; અહંકાર અહમહમિકા સ્ત્રી. (સં.) સ્પર્ધા (૨) ચડસાચડસી (૩)
હું પણાનો પ્રબળ ભાવ; હુંપદ
અહમેવ પું. (સં.) અહંકાર [અજંપો (૨) જોશ; આવેશ અહમો પું. (અ. ‘હમ્મ’ દુખી કરવું ઉપરથી ‘ઇતિમા') અહર પું. (સં.) દિવસ
અહરણીય વિ. (સં.) હરણ ન કરી શકાય તેવું અહરહ ક્રિ.વિ. (સં.) દરરોજ
અહરામ ન. (અ. ઇહરામ) હજુ કરવા ગયેલા કાબાનાં
દર્શન કરતાં સુધી અમુક કામો ત્યજી, વગર સીવેલાં વસ્ત્રો પહેરે છે તે
અરિમાન પું. (ફા, અડ્રિમન્) અણિમાન; પારસી ધર્મમાં વર્ણવેલી, ઈશ્વર વિરુદ્ધ, સેતાન જેવી એક શક્તિ અહર્નિશ ક્રિ.વિ. (સં.) દિવસરાત; દિનરાત અહર્મુખ ન. (સં.) પ્રભાત; સવાર અહલ વિ. (સં.) યોગ્ય; પાત્ર અહલ્યા સ્ત્રી. (સં.) ગૌતમઋષિની પત્ની અહસાન ન. (અ.) આભાર; અહેસાન અહસાનમંદ વિ. (ફા.) આભારી; અહેસાનમંદ [ઉદ્ગાર અહહ ઉર્દૂ. (સં.) દુ:ખ, આશ્ચર્ય, દયા, વગેરે સૂચવતો અહં સર્વ, (સં.) હું (૨) ન. હુંપદ; અહંકાર; ગર્વ
૫ Ë
| અહોભાવ
અહંકાર પું. (સં.) ‘હું છું’ એ જાતનો ખ્યાલ; અભિમાન; હુંપદ
અહંકારબુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) જુઓ ‘અહંબુદ્ધિ’ અહંકારિતા સ્ત્રી. (સં.) અહંકારીપણું અહંકારી વિ. (સં. અહંકારિન્) અભિમાની; ગુમાની અહંબુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) ‘હું જ છું’ એવી મગરૂરી ભરેલી
વાત; હું પદ (૨) અજ્ઞાન; અહંતા; અવિદ્યા અહંભાવ પું. (સં.) હુંપણું (૨) વ્યક્તિતા, પોતાપણું અહંમન્યવાદ પું. (સં.) હોય તેથી અદકા દેખાવાના
વલણવાળો એક વાદ; ‘સાલેટિઝમ’ [વતો ઉગાર અહા(વહા) ઉર્દૂ. (સં.) આશ્ચર્ય, ઉત્સાહ, દુ:ખ વગેરે દર્શાઅહાલેક પું. (સં. અલક્ષ, પ્રા. અલક્ષ) ખાખીબાવાઓનો
ભિક્ષા માગતી વખતનો પોકાર (૨) ટહેલ (૩) પ્રચાર કે ભીખને માટે કરવામાં આવતો લાગણીભર્યો ઉદ્ગાર અહિ પું. (સં.) સાપ
અહિકોશ(૫) પું. (સં.) સાપની કાંચળી અહિત ન. (સં.) અકલ્યાણ (૨) નુકસાન અહિતકર, અહિતકારક વિ. (સં.) અહિત કરવાપણું અહિપતિ પું. (સં.) સાપનો રાજા; શેષનાગ, વાસુકિ વગેરે અહિરિપુ પું. (સં.) સાપનો શત્રુ, ગરુડ, નોળિયો વગેરે અહિંયાં (સં.) જુઓ ‘અહીં’ [દયાવાન અહિંસક વિ. (સં.) હિંસક નહિ તેવું (૨) અહિંસાવાળું; અહિંસા સ્ત્રી. (સં.) હિંસા ન કરવી તે; મન, વાણી,
કર્મથી પણ કોઈની હિંસા ન કરવાની પ્રક્રિયા અહિંસાત્મક વિ. અહિંસાના સિદ્ધાંત પર રચાયેલું અહીં ક્રિ.વિ. (સં. અસ્મિન્, પ્રા. અશ્વિ) અત્ર, આ સ્થળે અહીંતહીં ક્રિ.વિ. અહીં અને તહીં; આમતેમ અહીંયાં ક્રિ.વિ. અહીં; આ જગ્યાએ અહુણા(-ણાં) ક્રિ.વિ. (સં. અધુના, પ્રા. અહુણા) હમણાં અહેતુક વિ. (સં.) હેતુ વિનાનું; સ્વાભાવિક (૨) અકારણ (૩) નિષ્કામ
અહેવાલ પું. (અ. અહવાલ) વૃત્તાંત; હેવાલ; નિવેદન અહેશા(-સા)ન ન. (અ. અહસાન) ઉપકાર; આભાર;
કૃતજ્ઞતા
અહેશા(-સા)નમંદ વિ. આભારી; કૃતજ્ઞ અહેસા(-શા)નમંદી સ્ત્રી. કૃતજ્ઞતા [અનુભૂતિ અહેસાસ પું. (હિં.) ખ્યાલ; અંદાજ (૨) લાગણી; અહેતુક વિ. (સં.) અહેતુક; હેતુ વિનાનું; અકારણ અહો ઉદ્. (સં.) અહોહો (૨) સારું, ધણું દર્શાવનાર પૂર્વગ, ઉદા. અહોભાગ્ય
અહોનિશ ક્રિ.વિ. (સં.) અહર્નિશ, દિવસરાત અહોભાગ્ય ન. મોટું ભાગ્ય સદ્ભાવ અહોભાવ પું. આશ્ચર્યનો ભાવ (૨) સ્તુતિ કે વખાણ

Page #74

અહોરાત્રી ૫૭
[અંગજી અહોરાત્ર ક્રિ.વિ. (સં.) દિનરાત; અહર્નિશ (૨) પં.ન. અંકદ વિ. ગણતરી કરનાર (૨) મૂલ્યાંકન કરનાર
દિવસ અને રાત્રિનો એકમ [દિવસરાત અંકવિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) અંક પરથી ભવિષ્યકથન કરવાની અહોરાત્રિક વિ. (સં.) અહોરાત્રને લગતું (૨) ક્રિ.વિ. વિદ્યા કે શાસ્ત્ર
[‘એરિથમેટિક’ અહોહો ઉદ્. આશ્ચર્ય, સ્તુતિ, કરુણા, વગેરે સૂચક ઉદ્ગાર અંકગણિત ન. આંકડાથી ગણતરી કરવાનું શાસ્ત્ર; ગણિત; અહિમાન છું. અહિરમાન (સેતાન).
અંકલ (ઇ.) કાકા (૨ મામા (૩) માસા (૪) ફૂવા અળખામણું વિ. (સં. અલક્ષ્મ, પ્રા. અલકખ + આમણું અંસારણી સ્ત્રી. આંકડાકીય કોઠો મિહેનતાણું પ્રત્યય) અપ્રિય; નાપસંદ; અણમાનીતું
અંકાઈ સ્ત્રી. આંકવાનું કામ (૨) અંકામણ; આંકવાનું અળગું વિ. સં. અલગ્ન, પ્રા. અલગ્ન) વેગળું દૂર (૨) અંકામણ ન. (-ણી) સ્ત્રી. આંકવાની કિંમત અથવા મજૂરી
નિરાળું; અને (૩) ન. રજોદર્શન; અટકાવી અંકિત વિ. (સં.) નિશાની અથવા છાપવાળું (૨) અંકાઅળગે વિ. અળગું; વેગળું [(૨) કચરોપંજો યેલું; પ્રસિદ્ધ (૩) અધીન; અમુક રીતે નિયત થયેલું અળછ(-શ) સ્ત્રી. (સં. અલક્ષ્મી, પ્રા. અલચ્છી) નિર્ધનતા અંકિતમૂલ્ય ન. (સં.) અસલ-છાપેલ કિંમત [પંચાકી અળતો . (સં. અલક્તક, પ્રા. અલત્તઅ) ઉકાળેલ અંકી વિ. (સમાસને અંતે) અંકવાળું; નિશાનીવાળું ઉદા.
લાખમાંથી બનાવેલો લાલ રંગ (સ્ત્રીઓના હાથ અંકુર પું. (સં.) ફણગો (૨) મૂળ; બીજ (૩) રૂઝ [પામેલું
રંગવા વગેરેમાં વપરાતો) (૨) મેંદીનો છૂંદો-લુગદી અંકરિત વિ. જેને ફણગા ફૂટ્યા હોય તેવું (૨) જન્મ અળદાવું અ.ક્રિ. થાકીને લોથ થઈ જવું (૨) પિલાવું અંકુશ છું. (સં.) દાબ; કાબૂ (૨) હાથીને કાબૂમાં રાખવાનું અળદાવો છું. થાકીને લોથપોથ થઈ જવું તે; હૂસ કે હાંકવાનું લોઢાનું સાધન
મિહાવત અળપઝળપ સ્ત્રી. હાવભાવ
અકુંશધારી વિ. (સં.) અંકુશ ધારણ કરનાર (૨) પું. અળપઝળપ વિ. ઝાંખું ઝાંખું [(૨) ઝંખવાણા પડી જવું અંકે ક્રિ.વિ. રકમનો આંકડો શબ્દોમાં, ઉદા. અંકે પચાસ અળપાવું અ.ક્રિ. અલપાવું; અલોપ થવું; વિલીન થઈ જવું અંકોડાબંધ કિ.વિ. સાંકળના અંકોડા જેમ એકબીજામાં અળવી સ્ત્રી, (સં. આલુકી, પ્રા. આલુઈ) એક કંદમૂળ; બરાબર બેસતા કર્યા હોય છે તેમ (૨) ક્રિ.વિ. જેનાં પાંદડાંનાં પત્તરવેલિયાં થાય તે
સજ્જડ; જડબેસલાક ' અળવીતરું વિ. ચાંદવું; તોફાની (૨) ન. અટકચાળું; અંકોડી સ્ત્રી, નાનો અંકોડો કે આંકડો (૨) એવા તોફાન; છેડતી
[કચરોપંજો આંકડાવાળી લાંબી લાકડી (૩) ગલ (માછલાં અળશ સ્ત્રી. (સં. અલક્ષ્મી, મા. અલચ્છી) નિર્ધનતા (૨) પકડવાની) (૪) સાણસી; ચીપિયો વિાની અળશિ(-સિ)યું ન. અળશીનું તેલ
અંકોડી સ્ત્રી. પલાળવાથી કોંટા ફૂટેલ મગ (૨) મગની અળશી સ્ત્રી, (સં. અતશી, પ્રા. અડસી-અલસી) એક તેલી અંકોડો છું. (સં. અંકુટક) બેઉ છેડે વાળેલો ધાતુનો કડી બી (૨) અળશીનો છોડ
જેવો સળિયો; સાંકળનો આંકડો-કડી (૨) આંકડો; અળસાણું વિ. આળસી ગયેલું (૨) થાકેલું; શ્રમિત “હૂક' (૩) સાણસો અળસાવું અ.ક્રિ. આળસી જવું; કંટાળવું
અંકોર પું. (સં. અંકુર) અંકુર; ફણગો (૨) કૂંપળ અળસિયું ન. (સં. અલસ) ભેજવાળી જમીનમાં દેખાતો અંકોર પું. ખેતરમાં કામ કરનારાં માટે સવારે કે બપોરે જમીનનો એક કીડો
મોકલાતું ભોજન; ભાત અળસિયું ન. (સં. અંતસી) અળશીનું તેલ
અંકોલ S. (સં.) એક વનસ્પતિ ઔષધિ અળસી સ્ત્રી. જુઓ “અળશી' [શરીરે થતી ઝીણી ફોલ્લી અંકોલું ન. અંકોલાનું ફળ; અંકોટનું ફળ અળાઈ સ્ત્રી. (સં. અલાતિકા, પ્રા. અલાઈઆ) ઉનાળામાં અંગ ન. (સં.) શરીર (૨) અવયવ (૩) ભાગ (૪) જાતે; અળાવો . ફાંસો; ફાંસી દેવામાં વપરાતી દોરી (૨) ફાંસી પોતે, (૫) પશ્ચિમ બંગાળના (હાલના ભાગલપુર અળાવો ૫. ઉપકાર
આસપાસના) એક ભાગનું પ્રાચીન નામ (૬) પ્રત્યય અળાંસવુંસ.ક્રિ. (માટીના કોરા વાસણને રસોઈમાં વાપરતાં કે અનુગ જે પ્રકૃતિને લગાડવામાં આવે તે મૂળ શબ્દ
પહેલાં) અંદરની બાજુ તેલ ચોપડવું અથુનો કંદ સ્વરૂપ (વ્યા.) અળખડું ન. (સં. આલુક, પ્રા. આલુઅ) અળવીની ગાંઠ; અંગઉધાર વિ. (૨) ક્રિ.વિ. અંગત શાખ ઉપર ધીરેલું અળવુળ, અળાળોબો ઉર્દુ હાલરડું ગાતાં બોલાતો શબ્દ અંગઉપાંગ ન.બ.વ. (સં.) શરીર અને તેના નાનામોટા અંક સ્ત્રી. (દ. અંકિઅ) બાથ, આલિંગન, બગલ બધા અવયવો અંક છું. (સં.) આંકો; ચિહ્ન (૨) સંખ્યાનું ચિહન; આંકડો અંગકસરત સ્ત્રી, કસરત; શારીરિક વ્યાયામ [ચાળ
(૩) ડાઘો; કલંક (જેમ કે, ચંદ્રમા) (૪) ખોળો (૫) અંગચેષ્ટા સ્ત્રી, (સં.) શારીરિક હાવભાવ; અંગને ચેન નાટકનો વિભાગ (૯) ટેક
અંગજ વિ. (સં.) શરીરમાંથી જન્મેલું (૨) ૫. પુત્ર

Page #75

અંગજા)
૫૮
[અંગોઅંગ અંગજા વિ. સ્ત્રી. (સં.) શરીરમાંથી જન્મેલી (૨) સ્ત્રી. અંગારો પં. (સં. અંગારક, પ્રા. અંગારઅ) અંગાર; પુત્રી
મિરડવી તે સળગતો કોલસો (૨) કજળી ગયેલો જુવારનો દાણો અંગડાઈ સ્ત્રી. (હિં.) શરીર મરડવાની ક્રિયા; આળસ (૩) જુવારમાં થતો એક રોગ (૪) કુલાંગર, કપૂત અંગત વિ. (સં. અંગગત) ખાનગી; જાતને લગતું અંગાંગ ન. (સં.) દરેક અંગ; અંગેઅંગ; અંગો અંગ અંગદ ૫. (સં.) વાલીનો પુત્ર (૨) બાજુબંધ; બાહુભૂષણ અંગાંગિભાવ ૫. (સં.) અંગ અને અંગી-ગૌણ અને અંગદકૂદકો ૫. ઊંચો કૂદકો; “હાઈ-જંપ”
મુખ્યનો પરસ્પર સંબંધ અંગદવિષ્ટિ સ્ત્રી. અંગદે શ્રીરામના દૂત તરીકે રાવણ સાથે અંગિયું ન. (સં. અંગ) ઝભલું (૨) કાપડું, ચોળી કરેલી વિષ્ટિ-સમાધાનની મસલત
અંગિયો છું. બાંય વગરનો સ્ત્રીનો કબજો અંગના સ્ત્રી. (સં.) સ્ત્રી (૨) સુંદર સ્ત્રી [(સગું) અંગિરસ, અંગિરા . (સં.) એક વૈદિક ઋષિ અંગનું વિ. પોતાનું; અંગત (૨) વિશ્વાસુ (૩) નજીકનું અંગી વિ. (સં. અંગિનું) ખાસ પોતાનું (૨) (સમાસને અંગન્યાસ પું. (સં.) યોગ્ય મંત્રોચ્ચાર સાથે શરીરના જુદા અંતે) અંગ-અવયવવાનું; ઉદા. “કોમલાંગી” (૩)
જુદા ભાગને હાથથી સ્પર્શ કરવો તે , મુખ્ય; પ્રધાન (૪) સ્ત્રી. એક ડગલી અંગપ્રત્યંગ ન. (સં.) દરેકે દરેક અંગ [મરોડ અંગ(કરણ) ન. (કાર) . (સં. અંગિન્ + ) અંગભંગિ(-ગી) સ્ત્રી. (સં.) અંગવિલેપ (૨) મોહક અંગ સ્વીકાર; ગ્રહણ સ્વિીકારવું; અંગીકાર કરવો અંગભૂત વિ. (સં.) અંગરૂપ બનેલું; ભાગરૂપ; અંગત અંગીકારવું સક્રિ. (સં. અંગીકાર ઉપરથી નામધાતુ) અંગમર્દન ન. શરીરની ચંપી, માલિશ
અંગીકૃત વિ. (સં.) અંગનું-પોતાનું કરેલું; સ્વીકારેલું અંગમહેનત સ્ત્રી. જાતમહેનત; શારીરિક શ્રમ અંગી-ગે)ઠી સ્ત્રી. (સં. અગ્નિષ્ઠિક, પ્રા. અગૂિઠા) અંગમોડા પુ.બ.વ. તાવ આવતાં પહેલાં શરીરનું ભાંગવું શગડીં (ખાસ કરીને સોનીની) (૨) પોંક પાડવા માટે તે; કસમોડા
[‘બૉડીગાર્ડ તૈયાર કરેલી જગા (૩) ઝાળ; અગન અંગરક્ષક છું. (સં.) અંગરક્ષા કરનાર ખાસ સૈનિક; અંગીઠું ન. અંગીઠી; સોનીની શગડી અંગરક્ષા સ્ત્રી. શરીરની સંભાળ (૨) રાખડી [કવચ અંગભૂત વિ. અંગનું થયેલું; અંગરૂપ થયેલું અંગરખી સ્ત્રી. (સં. અંગરક્ષિકા) નાનો અંગરખો (૨) અંગુર ન., પં. (સં. અંકુર) નવી ચામડી; રૂઝ અંગરખુન. (-ખો) પું. (સં. અંગરક્ષક, પ્રા. અંગરખા ) અંગુલ ન. (સં. અગુલ) ૫. આંગળું (૨) આંગળ જૂની ઢબનો કસ બાંધવાનો ડગલો
અંગુલિ(-લી) સ્ત્રી. (સં.) આંગળી સિહેજ ઈશારો અંગરસ પું. પાણી ભેળવ્યા વિનાનો ફળનો રસ અંગુલિ(-લી)નિર્દેશ આંગળીથી નિર્દેશ કરવો; બતાવવું તે; અંગરંગપું. શરીરની ક્રાંતિ (૨) ભોગવિલાસ [વિલેપન અંગુલિ(-લી)મુદ્રા સ્ત્રી. (સં.) સીલની વીંટી (૨) સીલની અંગરાગ કું. (સં.) શરીરે સુગંધી વગેરે ચોળવાં તે; વીંટીની છાપ; મહોર અંગરેજ પું. અંગ્રેજ
અંગુલીય ન. (સં.) વીંટી કે કરડો; અંગૂઠડી અંગરેજી સ્ત્રી, અંગ્રેજી
- અંગુપ્ત સ્ત્રી, (ફા.) આંગળી અંગવસ્ત્ર ન. ખેસ; ઉપરણો (૨) (લા.) રખાત અંગુષ્ઠ પું. (સં.) અંગૂઠો (હાથ અને પગનો) અંગશુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) દેહશુદ્ધિ, દેહને શુદ્ધ કરવો તે અંગૂછો છું. (સં. અંગપ્રીંછ, પ્રા. અંગપોંછ, અંગવોંછ) અંગશૈથિલ્ય ન. (સં.) શરીરમાં રહેલી સુસ્તી
અંગ લૂછવાનો કપડાનો કટકો; ટુવાલ અિભણ અંગહાર છું. (સં.) અંગવિક્ષેપ; નૃત્ય [ઉપરનું, અંગ-ઉધાર અંગૂઠાછાપ સ્ત્રી. અંગૂઠાની છાપ (૨) સત્તા ઉપર આવેલું અંગાકવિ.અંગને લગતું; આગવું; ખાનગી (૨) જાતમુચરકા અંગૂઠિયું વિ. (સં. અંગુક્તિ , પ્રા. અંગુઠિયા) અંગાર પં. (સં.) અગ્નિ (૨) સળગતો કોલસો (૩) અંગૂઠાના માપનું (૨) ન. પગના અંગૂઠાનું એક ઘરેણું
બળતરા; અગન (૪) કુલાંગર; કપૂત નામ અંગૂઠી સ્ત્રી, (સર. ફા. અંગુઠ્ઠરી) પગને અંગૂઠે પહેરવાનું અંગારક છું. (સં.) નાનો અંગારો (૨) મંગળ ગ્રહનું એક સ્ત્રીનું ઘરેણું (૨) આંગળીના રક્ષણ માટેની ખોળી - અંગારખું ન. ઝીણા અંગારામાં શેકીને ખરું કરેલું તે દરજીની [જાડામાં જાડું- પહેલું આંગણું અંગારમણિ પું. (સં.) પરવાળું, પ્રવાળ
અંગૂઠો છું. (સં. અંગુષ્ઠ, પ્રા. અંગુઠઅ) હાથ અથવા પગનું અંગારવાયુ છું. કાર્બનવાયું; “કાર્બનિક એસિડ ગૅસ અંગૂર સ્ત્રી. (ફા.) લીલી દ્રાક્ષ [(૩) દારૂ; મદિરા અંગારિયું વિ. બળીને ખાક થયેલું (૨) ન. આગિયું અંગૂરી છે. (ફા.) અંગૂરના રંગનું (૨) અંગૂરમાંથી બનેલું પડવાથી બળી ગયેલી જવાર: આંગિયું
અંગે ના. (સં. અંગ) -ની બાબતમાં, -ને વિષે અંગારી સ્ત્રી. (સં. અગારિકા, પ્રા. અંગારિઆ, નાનો અંગેઠી સ્ત્રી, જુઓ ‘અંગીઠી' અંગારો; ચિનગારી (૨) શગડી
અંગોઅંગ કિ.વિએકેએક અંગમાં; અંગેઅંગ

Page #76

અંગોરો
че
[અંતઘડી અંગોર સ્ત્રી તળાવના સામેના કિનારાની જમીન (૨) ખૂબ અંજિત વિ. (સં.) આંજેલું (૨) અંજાયેલું
પાણી પાયેલી કે અતિશય ફળદ્રુપ જમીન અંજીર ન. (સં.) એક પ્રકારનો સૂકો મેવો અંગ્રેજ ૫. (પો. ઇંગ્લેસ - ઇંગ્રેસ) બ્રિટનનો વતની અંજીરિયું વિ. અંજીરના જેવા રંગનું અંગ્રેજિયત સ્ત્રી. અંગ્રેજીપણું સ્ત્રિી. અંગ્રેજોની ભાષા અંજીરી સ્ત્રી, અંજીરનું ઝાડ અંગ્રેજી વિ. અંગ્રેજ લોકોનું (૨) અંગ્રેજ લોકો સંબંધી (૩) અંજુમન ન. (ફા.) મંડળ; સમાજ (૨) સભા અંધેડો છું. એક વનસ્પતિ; અઘેડો
અંટવાણ સ્ત્રી, અંટવાવું તે (૨) અંટવાતી વસ્તુ અંઘોળ ન. (સં. અંગહોલ, પ્રા. અંગોલિ) માથાને બાદ અંટવાનું અક્રિ. વચમાં અથડાયા કરવું (૨) પગમાં દોરડું રાખીને કરાતું સ્નાન (૨) અબોટ
ભરાવાથી ગબડી પડવું અંઘોળી સ્ત્રી, નાનું અંઘોળિયું (૨) અંઘોળ કરવાની અંટસ પું, સ્ત્રી, વેર; પાડાખાર; દુશ્મનાવટ ગિબડવું
ઓરડી (૩) તાંબાનૂડી (૪) વરકન્યાને સ્નાન કરાવતાં અંકેવાળવું અ.ક્રિ. અટવાવું; પગમાં દોરડું ભરાવાથી - ગવાતું ગીત (૫) વરને સ્નાન કરાવનાર સ્ત્રી અંકેવાળી સ્ત્રી. અડફેટમાં આવવું તે; નડતર (૨) ગાય અંઘોળવું અક્રિ. નાહવું; સ્નાન કરવું
કે ભેંસને દોહતી વખતે પાછલા પગે બંધાતી આંટી અંઘોળિયું ન. નાહવાનું પાણી ગરમ કરવાનું વાસણ (૨) (૩) નોઝણું
નિકામું નાહવા બેસવાનું પાટિયું [ગરમ કરવાનું વાસણ અંટોળ વિ. જ્યાંત્યાં અટવાતું (૨) ભારબોજ વિનાનું (૩) અંઘોળિયો છું. સ્નાન કરાવનાર ચાકર (૨) નાહવાનું પાણી અંટોળકાટલું ન. ખોટું વજન (૨) નકામું રખડતું-ક્યાંયે અંચઈ સ્ત્રી. અણચી; વાંકું બોલવું તે
જેનો સમાસ ન થતો હોય એવું માણસ અંચરવા . પાપડ કે અથાણાં વગેરેમાં થયેલ બગાડ અંડ ન. (સં.) પેળ; ગોળી (ગુહ્યાંગની) (ર) ઈંડું (૩) અંચલ (સં.), (-ળ) પું, પાલવ (૨) સરંગટો (૩) પ્રદેશ સ્ત્રીનું બીજ; રજ (૪) વીર્ય; શુક્ર - (૪) જનપદ; ગામડું
અંડકટાહ પુ. સામાન્ય ઈંડાનું અથવા બ્રહ્માંડનું કોચલું અંચળવો છું. (સં. અંચલ) નાનાં છોકરોને ઓઢાડવાનો અંડકોશ(-૬) . વૃષણની કોથળી; સ્ત્રીનું રજ જેમાં પેદા
ભાતીગળ રૂમાલ (૨) તેલમાં બોળી સળગાવેલી દોરડી થાય છે તે પિંડ (૨) ફળ ઉપરની છાલ (૩) બ્રહ્માંડ અંચળો પં. (સં. અંચલક, પ્રા. અંચલ) સાડીનો પાલવ અંડજ વિ. (સં.) ઈંડામાંથી જન્મેલું (૨) દુપટ્ટો; ખેસ (૩) સાધુનો ઝભ્ભો (૪) બાળકોને અંડરગ્રેજ્યુએટ વિ. પું. (ઇ.) પૂર્વકસ્નાતક ઓઢાડવાનોભાતીગળ રૂમાલ
અંડરગ્રાઉન્ડ વિ. (ઇં.) સરકારી ગુનો કર્યા બાદ અંચી જુઓ “અંચઈ વિગેરે (૨) એક વૃક્ષ ગુપ્તવાસમાં રહેનાર આરોપી); ભૂમિગત અંજનન. (સં.) આંખમાં આંજવાનો પદાર્થ; કાજળ, સુરમો અંડરસેક્રેટરી પું. (ઈ.) ઉપસચિવ અંજનશલાકા સ્ત્રી. (સં.) આંજવાની સળી (૨) મૂર્તિની અંડળ વિ. વગર મહેનતનું (૨) હરામનું [વિનાનું
સ્થાપના કરતાં પહેલાં મંત્રો ભણી એમાં કરાતું પ્રાણનું અંડળચંડળ વિ. ખરુંખોટું (૨) એલફેલ (૩) ઢંગધડા (ચેતન્યનું) આરોપણ
અંડા(વેકાર, કૃતિ) વિ. (સં.) ઈંડાના આકારનું; લંબગોળ અંજના(-ની) સ્ત્રી. (સં.) હનુમાનની માતા; અંજની અંડાવસ્થા સ્ત્રી. ઈંડાંરૂપ હોવાની પ્રથમ સ્થિતિ-અવસ્થા અંજના(-ની)પુત્ર, (સુત) ૫. હનુમાન
અંડાશય ન. વીર્યજંતુ રહી પરિપક્વ થાય તેવો સ્ત્રી કે અંજલિ સં. (-ળિ) સ્ત્રી. (સં. અંજલિ, પ્રા. અંજલી) ખોબો; માદાના શરીરનો ભાગ; સ્ત્રી-અંડ
પોશ (૨) એમાં ભરેલું હોય તે (૩) આદરમાન અંડિયાવવું સક્રિ. બળદને જલદી હાંકવા માટે એના વૃષણ અંજલિગત વિ. (સં.) ખોબામાં રહેલું
પકડીને ડચકારવું
[(૨) પં. હિંડોળો અંજળ, (પાણી) ન. અન્નજળ; દાણો પાણીનું નિર્માણ અંડોળ વિ. (સં. આંદોલ) હિંડોળાની જેમ ડોલતું; હીંચકાતું અંજવાશ-સ) ૫. આંજી દે તેવો પ્રકાશ; અજવાળું અંડોળવું સક્રિ. ઓળંગવું; વળોટી જવું અંજવાશિ(-સિ)યું ન. જેમાંથી પ્રકાશ આવે તેવું જાળિયું અંત પં. (સં.) છેડો, છેવટનોભાગ (૨)સમાપ્તિ; આખર (૩) અંજળિ સ્ત્રી. અંજલિ (ખોબો)
હદ; સીમા (૪) મરણ; વિનાશ [મૃત્યુનો દેવ અંજામ પં. (ફા.) અંત (૨) પરિણામ (૩) ફળ અંતક પું. ઘાતક; મારો (૨) કાળ; મરણ (૩) યમરાજ; અંજામણ ન. (-ણી) સ્ત્રી. મોહમાં અંજાઈ જવાપણું; અંતકડી સ્ત્રી, બોલાયેલી કાવ્યપંક્તિના છેલ્લા અક્ષરથી
ભૂરકી લગાડાવવું (૨) “અંજાવું'નું પ્રેરક બીજી કાવ્યપંક્તિ આરંભવાની રમત; અંત્યાક્ષરી અંજાવવું સક્રિ. “આંજવું'નું પ્રેરક; આંખમાં (અંજન) અંતકાલ(-ળ) પં. આખરનો સમય (૨) મોતની ઘડી અંજાવું અ.ક્રિ. તેજને લીધે આંખ મીંચાઈ જવી (૨) બીજા અંતકાલીન-નિવેદન ન. (સં.) મરણ વખત કરેલ બયાન
આગળ ઝાંખા પડી જવું (૩) આંજવુંનું કર્મણિ અંતઘડી સ્ત્રી, (સં.) મરણની છેલ્લી પળ-ઘડી

Page #77

અંતતોગત્વા
હું :
| અંતવૃત્તિ અંતતોગત્વા ક્રિ.વિ. (સં.) અંતે જતાં છેવટે
અંતરાશ (-સ) સ્ત્રી, ન. (સં. અંતરા) પાણી કે ખોરાકનું અંતર્ કિ.વિ. (સં.) “અંદરનું, “અંદર આવતું એવા શ્વાસનળીમાં પેસી જવું તે; ઉત્રાળ અર્થમાં શબ્દની પૂર્વે (ઉદા. અંતર્દેશીય)
અંતરિ(-રી) (સં.) આકાશ (૨) ગગનમંડળ અંતર વિ. (સં.) અંદરનું (૨) નજીકનું (૩) ન. અંદરનો અંતરિત-રી)ક્ષયાત્રા સ્ત્રી. અવકાશયાત્રા (૨) સંશોધન
ભાગ (૪) અંતઃકરણ; મન (૫) અવકાશ છેટું (૬) વગેરે માટે આકાશમાં વિહારવું તે [પાનનો ચાલક વચલ કાળ (૭) તફાવત (૮) ભેદ; જુદાઈ (૯) અંતરિ(-રી)ક્ષયાત્રી પું. (સં.) અવકાશયાત્રી (૨) અવકાશસમાસને અંતે “અન્ય', “બીજું એવા અર્થમાં. ઉદા. અંતરિ(-રી)ક્ષયાન ન. આકાશમાં યાત્રા માટે ફરવાનું રૂપાંતર' (૧૦) સ્ત્રી. (‘ખબર જોડે) સમાચાર
વાહન
[‘કોસ્મોલોજી અંતર ન, અત્તર
અંતરિ(-રી)ક્ષવિજ્ઞાન ન. (સં.) અંતરિક્ષ સંબંધી વિજ્ઞાન; અંતરગ્નિ . (સ.) જઠરનો અગ્નિ; જઠરાગ્નિ અંતરિત વિ. (સં.) વચ્ચે આંતરાની જેમ આવેલું (૨) અંતરછાલ સ્ત્રી. અંદરની કુમળી છાલ
ઢંકાયેલું (૩) આંતરી લીધેલું (૪) છૂટું પાડેલ અંતરજામી વિ. (૨) પં. (સં. અંતર્યામી) અંતર્જામી; અંતરિન્દ્રિય સ્ત્રી. (સં.) અંત:કરણ; મન મનોવૃત્તિ જાણનારું; પરમાત્મા
અંતરિયાળ કિ.વિ. સં. અંતરાલ) અધવચ અધ્ધર (૨) અંતરજ્ઞ વિ. (સં.) મનની વાત જાણનારું
કોઈ સ્થાન નજીક ન હોય તેવા વેરાન ભાગમાં અંતદેહન ન. (સં.) જુઓ ‘અંતર્વાહ
અંતરીક્ષ ન. જુઓ “અંતરિક્ષ અંતરદૃષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) અંદર આત્મા તરફ વળેલી દષ્ટિ અંતરો છું. (સં. અંતરા) દ્રુપદના ત્રણ ભાગમાંનો બીજો અંતરધાન; અંતરધ્યાન વિ. દેખાતું બંધ થઈ ગયેલું આંતરો; ધ્રુવપદ પછી આવતી દરેક ટૂંક અંતરનાદ ૫. અંતઃકરણનો અવાજ
અંતર્કલહ ૫. માંહમાંહે કજિયો અંતરપટ ન. આડું રાખેલું કપડું તે - પડદો
અંતર્ગત વિ. (સં.) અંદર સમાયેલું (૨) મનમાં રહેલું (૩) અંતરપડ ન. અંદરનું પડ-આવરણ
દેખાતું બંધ થયેલું (૪) પોતાનું (૫) ન. હૃદય; મન અંતરબાહ્ય વિ. અંદરનું ને બહારનું
અંતગૃહ ન. (સં.) ઘરનો અંદરનો ખંડ-ભાગ અંતરવાસ સ્ત્રી, જુઓ “અંતરવાસિયું”
અંતર્થક્ષુ, અંતશ્ચક્ષુ વિ. અંતરદૃષ્ટિવાળું () ન. જ્ઞાનચક્ષુ અંતરવાસ સ્ત્રી. અંતરાસ; ઉન્નાળ
અંતર્યામી વિ. (૨) ૫. જુઓ “અંતર્યામી અંતરવાસિયું (સં. અંતરવાસ) ન. શ્રાદ્ધ સરાવતાં ખભા અંતર્શાન ન. (સં.) અંદરનું-ગૂઢ જ્ઞાન (૨) અંદરનું- ઉપર નાખવામાં આવતું વસ્ત્ર
સાહજિક જ્ઞાન (૩) કોઠાસૂઝ ગુણદોષનો ખ્યાલ અંતરવાસો ન. (સં. અંતર + વાસસ ઉપરથી) વિવાહ અંતર્દર્શન ન. (સં.) આત્મનિરીક્ષણ; આત્મજ્ઞાન; પોતાના
વગેરે શુભ કામોમાં વિધિ વખતે પાઘડીનો છેડો ડોકે અંતર્દશા સ્ત્રી, (સં.) અંદરની-ખરી હાલત (૨) અંતરનીનાંખવામાં આવે છે તે
મનની સ્થિતિ (૩) (માણસની સ્થિતિ ઉપર) અંક અંતરવૃત્તિ સ્ત્રી. અંત:કરણની ઈચ્છા; મનોભાવ
ગ્રહની મહાદશામાં આવતી બીજા ગ્રહોની ટૂંકી દશા અંતરવેલ સ્ત્રી એકવેલ; અમરવેલ પિસી જવું તે; અંતરાસ અંતર્દશ વિ. (સં.) અંદર જોતું
[દાહ અંતરસન. (સં. અંતરાશન) પાણી કે ખોરાકનું શ્વાસનળીમાં અંતર્નાહવું. (સં.) અંદરની ગરમી (૨) હૃદયની બળતરાઅંતરંગ વિ. (સં. અંતર્ + અંગ) નજીકનું; અંદરના અંતર્દેશીય વિ. દેશની અંદરનું “ઇનલેન્ડ
ભાગનું (૨) આત્મીય; દિલોજાન (૩) વિશ્વાસુ (૪) અંતર્દેશીયપત્ર પું. (સં.) દેશની અંદરના વ્યવહાર માટે ન. અંદરનો ભાગ
[(૨) જુદાઈ એક પ્રકારનો ટપાલપત્ર; “ઇન્ફન્ડ લેટર' અંતરાઈ સ્ત્રી, (સં. અંતર્ + આઈ પ્રત્યય) અંતર; છેટું અંતર્દષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) અંતરદષ્ટિ; અંતર્દર્શન અંતરાત્મા છું. (સં.) જીવાત્મા () અંતઃકરણ
અંતર્ધતિ સ્ત્રી, (સં.) આત્મપ્રકાશ અંતરામણ સ્ત્રી. અંતરાવું તે; રોકાણ (૨) અડચણ અંતર્ધાન ન. (સં.) અદૃશ્ય-અલોપ થવું તે અંતરાય પં. (સં.) અડચણ; વિન; આડખીલી
અંતર્નગર ન. (સં.) ગઢની અંદરનું શહેર અંતરાય(વેક) (-ધી) વિ. (સં.) આડે આવતું; (૨) વિપ્ન- અંતર્નાદ પું. અંતરનાદ; અંતરાત્માનો અવાજ
કર્તા, અડચણરૂપ થનારું (૨) અંતર (૩) અવકાશ અંતર્મુખ વિ. (સં.) અંદર વળેલું; આત્મચિંતનપરાયણ અંતરાલ (સં.), (-ળ) ન. વચમાંની જગ્યા, વચગાળો (૨) આસ્તિક
પિં. પરમાત્મા અંતરાવલિકા સ્ત્રી. (સં.) નાટકના બે અંકો વચ્ચે ભજવાતી અંતર્યામી વિ. (૨) પું. (સં.) મનોવૃત્તિ જાણનારું (૨) - નાટિકા; ઇન્ટરફ્યૂડ’
ઘેિરાઈ જવું અંતર્વર્તી વિ. (સં.) અંદરનું; અંતર્ગત અંતરાવું અ.કિ. “આંતરવું, કર્મણિ રોકાવું; સપડાવું; સંતવૃત્તિ સ્ત્રી. અંતરવૃત્તિ; આંતરિક વલણ

Page #78

અંતર્વ્યાપી
અંતર્વ્યાપી વિ. (સં.) અંદર વ્યાપેલું અંતર્હિત વિ. (સં.) અદૃશ્ય; નિરોહિત અંતવેલા(-ળા) સ્ત્રી. મરણકાળ; છેલ્લી ઘડી અંતશ્ચક્ષુ વિ.(૨)ન. જુઓ ‘અંતર્ચક્ષુ’ [પ્રવાહીનું ઝરવાપણું અંતસ્ત્રાવ પું. (સં.) શરીરના અંદરના ભાગમાં રસ કે અંત(-તઃ)સ્થવિ. (સં!) અંદ૨૨હેલું; વચમાં રહેલું; અંદરનું
(૨) સ્વર અને વ્યંજન બંનેના ધર્મવાળો (અર્ધસ્વર) અંતસ્તાપ પું. (સં.) મનમાં થતી બળતરા; મનનો પ્રબળ
ઉચાટ [‘વચમાં’ એવા અર્થમાં ઉદા. અંતઃકોણ અંતઃ ક્ર. વિ. સં. અંતસ્) શબ્દની પૂર્વે ‘અંદરનું’, અંતઃકરણ ન. (સં.) જ્ઞાન સુખાદિના અનુભવનું સાધન;
મન, બુદ્ધિ; ચિત્ત, અહંકાર એ પદોથી ઓળખાતી અંદ૨ની ઇંદ્રિય (૨) ચિત્ત-તંત્ર; ‘કૉન્શિયન્સ’ અંતઃકેંદ્ર ન. અંદરનું મધ્યબિંદુ; ‘ઇનસેન્ટર’ અંતઃકોણ પું. આકૃતિની બે બાજુ વચ્ચેનો ખૂણો અંતઃપુર ન. (સં.) જનાનખાનું; રાણીવાસ અંતઃપુરિકા સ્ત્રી, અંતઃપુરની રાણી કે દાસી અંતઃપ્રજ્ઞા સ્ત્રી. (સં.) આંતરપ્રેરણા (૨) સંહજજ્ઞાન અંતઃપ્રત્યય પું. (સં.) શબ્દની મધ્યમાં આવતો પ્રત્યય અંતઃપ્રવાહ પું. અંદરનો-છૂપો પ્રવાહ અંતઃપ્રવૃત્તિ સ્ત્રી. (સં.) અંતઃકરણમાં ચાલતી પ્રવૃત્તિ (૨) અંતઃકરણથી પ્રેરાઈ કરાયેલ પ્રવૃત્તિ અંતઃપ્રેરણા સ્ત્રી. આંતરિક પ્રેરણા; સહજવૃદ્ધિ અંતઃશત્રુ પું. અંદરનો-ઘરનો માણસ છતાં શત્રુ (૨)
હૃદયમાં રહેલો દુશ્મન છ શત્રુ : કામ, ક્રોધ વગેરે અંતઃશોધ પું. ફિકર; ચિંતા [ગાભણી (પશુની માદા) અંતઃસત્ત્તા વિ., સ્ત્રી. (સં.) સગર્ભા; ગર્ભવતી સ્ત્રી (૨) અંતઃસ્થ વિ. (સં.) જુઓ ‘અંતસ્થ’
અંતઃસ્ફુરણ ન. (-ણા) સ્ત્રી. (સં.) અંતઃકરણમાંથી સ્ફુરવું તે; આંતરિક પ્રેરણા; ‘ઇટ્યૂશન’ અંતિક વિ. (સં.) પાસેનું; નજીકનું [તેવું અંતિમ વિ. (સં.) છેલ્લું (૨) જહાલ; સામે છેડે હોય અંતિમક્રિયા સ્ત્રી. (સં.) અંત્યેષ્ટિ; શબને બાળતી વખતે થતી અંતિમ વિધિ
૬ ૧
અંતિમવાદી વિ. ઉદ્દામ વલણવાળું; જહાલ; ‘ઍક્સ્ટ્રીમિસ્ટ' અંતિયું વિ. (સં. અંત) અંતે આવેલું (૨) બહુ જ
ખિજાયેલું; જીવ ૫૨ આવેલું (૩) ન.બ.વ. (અંતિયાં) અંતે આવેલાએ કરેલું વર્તન (૪) અકરાંતિયું અંતે ક્રિ.વિ. (સં.) છેવટે; આખરે [રહેનાર) શિષ્ય અંતેવાસી વિ. (સં.) પાસે રહેનારું (૨) પું. (ગુરુની સમીપ અંત્ય વિ. (સં.) છેવટનું; છેલ્લું; આખરનું; અંતિમ અંત્ય(કર્મ) ન. (ક્રિયા)સ્ત્રી.(સં.)અગ્નિસંસ્કાર; અંત્યેષ્ટિ અંત્યજ વિ. (સં.) છેલ્લે જન્મેલું (૨) પું. હિરજન અંત્યાક્ષરી સ્ત્રી. બોલાયેલી કાવ્યપંક્તિના છેલ્લા અક્ષરથી
[અંધાર(૦૫, (-પિ)છોડી) (૦૫, (–પિ)છોડો)
શરૂ થતી બીજી પંક્તિ બોલવાની રમત; અંતકડી અંત્યેષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) અંત્યક્રિયા; દહન ક્રિયા કે દફન ક્રિયા અંત્ર ન. (સં.) આંતરડું અંત્રજાલ સ્ત્રી. (સં.) (-ળ) આંતરડાંનું જાળુ અંત્રવૃદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) સારણગાંઠ અંદર ના. (ફા.) માં; મહીં અંદરખાને(૦થી) ક્રિ.વિ. અંદરથી; છૂપી રીતે અંદરોઅંદર ક્રિ.વિ. એકબીજાની વચ્ચે; માંહેમાંહે અંદાજ પું. (ફા.) અડસટ્ટો; આશરો; માર અંદાજપત્ર(૦ક) ન. (વ્યક્તિ કે સંસ્થાના) વાર્ષિક આવક
અને ખર્ચનો અંદાજીહિસાબ બતાવતું કાગળિયું; ‘બજેટ’ અંદાજવું સ.ક્રિ. અંદાજ-અડસટ્ટો કરવો અંદાજિત વિ. (સં.) અંદાજ પ્રમાણેનું (૨) અંદાજ કાઢેલું અંદાજી વિ. અંદાજથી નક્કી કરેલું; અંદાજેલું અંદાઝ પું. (ફા.) શૈલી; ‘સ્ટાઇલ' (૨) હાવભાવ અંદુ(-દૂ)ક સ્ત્રી. (સં.) હાથીને પગે બાંધવાની સાકળ અંદેશ(-શો) પું. (ફા.) સંદેહ; વહેમ (૨) કલ્પના;
વિચાર (૩) શંકા; સંશય [વિવેકહીન (૩) ઉન્મત્ત અંધ(-ધું) વિ. (સં. અંધ) આંધળું (૨) વગર સમજનું; અંધક વિ. (સં.) આંધળું (૨) ઝાંખું; ઝળહળું (૩) ફીકું
(૪) પું. એક રાક્ષ
અંધકાર પું. (સં.) અંધારું (૨) અંધાપો (૩) અજ્ઞાન (૪)
કાળાશ (૫) અપ્રસિદ્ધિ(૬) નિસ્તેજપણું (૭) ગોટાળો અંધકારમય વિ. (સં.) અંધકા૨વાળું; અંધારાવાળું અંધતા સ્ત્રી. (-ત્વ) ન. આંધળાપણું; અંધાપો અંધપરંપરા સ્ત્રી. આંધળાઓની હાર; ગાડરિયો પ્રવાહ અંધપંગુન્યાય પું. આંધળો ને પાંગળો પરસ્પર સહાયથી કામ ઉકેલે એવો ન્યાય
અંધપૂજા સ્ત્રી. આંધળી પૂજા-ભક્તિ
અંધભક્તિ સ્ત્રી. વગર સમજની ભક્તિ; આંધળી ભક્તિ અંધશ્રદ્ધા સ્ત્રી. વગર સમજની શ્રદ્ધા અંધશ્રદ્ધાળુ વિ. (સં.) અંધશ્રદ્ધા રાખનારું અંધહસ્તીન્યાય પું. હાથીનો પગ જોનાર આંધળો એને થાંભલા જેવો કલ્પે, કાન જેના૨ સૂપડા જેવા કલ્પે એમ ન જોનાર પોતે જોયું તેમ કલ્પે એવો ન્યાય અંધાધૂંધ(-ધી) સ્ત્રી. અરાજકતા; અતિશય અવ્યવસ્થા અંધાપો હું. આંધળાપણું; દૃષ્ટિનો અભાવ અંધાર પું. (સં. અંધકાર) અંધારું; અંધકાર [અંધારપછેડો અંધારકોટ પું. વરસાદનો ગોરંભો; એથી થતું અંધારું (૨) અંધારકોટડી સ્ત્રી. અંધારી ઓરડી (૨) તુરંગ; કેદખાનું (૩) ભોંયરું
અંધાર(૦૫,(-પિ)છોડી) સ્ત્રી. (૦૫,(-પિ)છોડો) પું. જે ઓઢવાથી અદૃશ્ય કે અછતું રહેવાય એવું (કાળું કે જાદુઈ) વસ્ત્ર (૨) ગુપ્ત કે અજ્ઞાત રહેવું તે

Page #79

અંધારપટ
૬ ૨
[ અંહે અંધારપટ છું. સર્વત્ર અંધારું પ્રસરી જાય એ રીતે દીવા અંબાવું અ.ક્રિ. (સં. અમ્લ ઉપરથી) ખટાઈ જવું (ખાસ ઓલવી નાખવા તે; “બ્લેકઆઉટ'
કરીને દાંતનું) અંધારવું અ.જિ. વાદળાંથી આકાશ ઘેરાવું-ઘનઘોર થવું અંબિકા સ્ત્રી. (સં.) અંબાભવાની (૨) ધૃતરાષ્ટ્રની માતા અંધારા ન.બ.વ. આંખ સ્પષ્ટ ન દેખી શકે તેવું થવું; ચક્કર અંબુ ન. (સં.) પાણી; જળ આવવા; તમ્મર આવવા
અંબુજ વુિં. (સં.) પાણીમાં ઊપજેલું (૨) ન. કમળ (૩) અંધારિયું ન. અંધકારવાળું; અંધારાવાળું (૨) ન. ચંદ્ર ન નેતર (૪) પં. ચંદ્ર (૫) શંખ દેખાય તેવું પખવાડિયું; કૃષ્ણપક્ષ
અંબુજા સ્ત્રી. (સં.) લક્ષ્મી અંધારી સ્ત્રી. આંખઢાંકણી; આંખનો દાબડો
અંબુ(વેદ, ૦ધર, વાહ) પં. (સં.) વાદળ; મેઘ અંધારી સ્ત્રી. સોનીનું એક ઓજાર
અંબુ(વધિ, વનિધિ, ૦રાશિ) પું. (સં.) સમુદ્ર અંધારું. (સં. અંધકાર, પ્રા. અંધઆર) પ્રકાશનો અભાવ; અંબુરહ ન. (સં.) કમળ
અંધકાર (૨) અવ્યવસ્થા; અંધેર (૩) ગુણતા (૪) અંબોડી સ્ત્રી, નાનો અંબોડો મિાં આવતો બંધ-ગાંઠ - અજ્ઞાન (૫) વિ. અંધારાવાળું (૫) અપ્રસિદ્ધ
અંબોડો છું. (દ. આમોડ) માથાના કેશનો પાછળ વાળવાઅંધારું ઘોર વિ. (૨) ન. ખૂબ ઘાડું અંધારું
અંબોળવું સક્રિ. ખટાશ લગાડવી (૨) ઉમેરવું; વધારવું અંધું વિ. (સં. અંધ) આંધળું; સમજ વિનાનું, વિવેકહીન અંભ ન. (સં.) અંબ; જળ; પાણી અંધેર ન. (સં. અંધકર, મા. અંધયર) અવ્યવસ્થા; અરાજકતા અંભા ઉદ્. ગાય કે વાછરડાના ભાંભરવાનો અવાજ અંધેર(-રી)નગરી સ્ત્રી. અરાજકતાના ધામરૂપ એક કલ્પિત અંભોજ ન. (સં.) કમળ; અંબુજ નગરી; સાવ અંધાધુંધીવાળી નગરી
અંભોદ(ધર) . (સં.) વાદળ અંધોટી સ્ત્રી. આંખ બંધ કરવાનો પડદો
અંભોધિત-નિધિ) મું. (સં.) સમુદ્ર, અંબુધિ અંપાયર છું. (ઈ.) રમતમાં ઊઠતા સવાલોનો ચુકાદો અંભોરુહ ન. (સં.) કમળ; અંબુજ
આપતો તટસ્થ માણસ (૨) ન્યાય આપનાર લવાદ અંશ છું. (સં.) ભાગ (૨) પરિઘના ૩૬૦મા ભાગથી અંબન. (સં. અંબુ) પાણી (૨) સ્ત્રી. (સં.) માતા; દેવી; વર્તુળના મધ્યબિંદુએ આંતરાતા ખૂણાનું માપ (૩) અંબા
અપૂર્ણાંકમાં લીટી ઉપરનો અંક; પૂર્ણ સંખ્યાના અંબટ વિ. સં. અમ્લ) ખાટું; ખટાશવાળું
છેદોમાંથી લીધેલા વિભાગ (૪) ઉષ્ણતામાન અંબર ન. (સં.) આકાશ (૨) વસ્ત્ર; લૂગડું (૩) કસબી માપવાનો એકમ; “ડિગ્રી
બુટ્ટાવાળી રેશમી સાડી (૪) એક સુગંધી પદાર્થ (૫) અંશકાલિક વિ. (સં.) નિર્ધારિત સમયના અમુક ભાગ વાદળું (૬) અંબર નામનો ચરખો
માટે; ખંડ સમય; “પાર્ટટાઇમ અંબરકેતુ કું. (સં.) ધૂમકેતુ (૨) સૂર્ય (૩) ચંદ્ર અંશતઃ ક્રિવિ. (સં.) કંઈક અંશે; અમુક દરજ્જ; કકડે કકડે અંબઇ પું. (સં.) બ્રાહ્મણથી વાણિયણને થયેલો પુત્ર (૨) અંશભાગી વિ. (૨) પં. (સં.) ભાગ પડાવનાર; હક્કદાર મહાવત
છુિપાવું; અતડા રહેવું અંશભૂત વિ. (સં.) ભાગરૂપે રહેલું અંબળાનું અક્રિ. અમળાવું (૨) પેટમાં દુખવું (૩) અંશાત્મક વિ. (સં.) અંશરૂપ હિોય તેવો અવતાર અંબા સ્ત્રી, (સં.) માતા; મા (૨) દુર્ગા
અંશાવતાર ૫. (સં.) જેમાં ઈશ્વરની વિભૂતિનો માત્ર અંશ અંબાજી સ્ત્રી, અંબા ભવાની કે એમનું ધામ અંશાંશિભાવ ૫. (સં.) અવયવ અને અવયવીનો સંબંધ અંબાટ પુ. ખાટા પદાર્થની દાંતને થતી અસર અંશિક વિ. (સં.) થોડું; થોડા ભાગનું અંબાડ ૫. આંખમાં તીવ્ર ઔષધ નાખ્યા પછી અમુક વખત અંશી વિ. (સં.) અંશવાળું (૨) ભાગ પડાવનારું; ભાગિયું જ સુધી તેની જે અસર પહોંચે છે તે
(૩) અવયવી ભાગવાળું અંબાડ ૫. જુઓ “અંબાટ'
અંશીજન પું. અવતારી કે દેવાંશી માણસ અંબાડ સ્ત્રી, એક જાતનું ઝાડ; તાડ
અંશુ ન. (સં.) કિરણ (૨) દોરાનો છેડો અંબાડાં ન.બ.વ. (સં. આમ્રાતક) એક જાતનાં ખાટાં ફળ અંશુક ન. (સં.) ઝીણું કે રેશમી કપડું અંબાડિયું ન. છાણાંનો ઢગલો; માંડવો
અંશુ(માન, માલી) ૫. (સં.) સૂર્ય અંબાડિયું નબ.વ. સળગતું લાકડાનું ખોયણું ઊંબાડિયું અંસ ૫. (સં.) ખભો (૨) બળદ વગેરેની કાંધનો ભાગ અંબાડી સ્ત્રી. (અ. અમ્પારી) હાથી ઉપરની બેઠક અંસસંધિ સ્ત્રી. (સં.) ખભાનો સાંધો અંબાભવાની સ્ત્રી, એક દેવી (અંબિકા)
અંહ ઉદ. કરડાકી, ક્રોધ, ખુમારી, વગેરેનો ઉદ્દગાર અંબાર પુ. (અ.) ખાડાઓમાં કોઠીઓ દ્વારા રખાતો અંહ ઉદ્. ‘ના’ વ્યક્ત કરતો ઉદ્ગાર; નહિ
અનાનો ઢગલો મોટો ઢગલો (૨) કોઠાર; ભંડાર

Page #80

આ ઉપ. (સં.) વ્યંજનથી શરૂ થતા શબ્દની પૂર્વ -ની
શરૂઆતથી’ કે ‘-એટલે સુધી’ એવા અર્થમાં આવે છે. ઉદા. “આજન્મ, “આકંઠ' (૨) છાપણું અલ્પતાના અર્થમાં ઉદા. આગમન “-ની તરફ, -ની પાસે એવો અર્થ પણ બતાવે ઉદા. ‘આકર્ષણ” (૩) “ચારે તરફ' એવો અર્થ પણ બતાવે ઉદા. “આવર્ત' (૪) “ઉપર” એવા અર્થમાં ઉદા. “આરોહ'. (૫) સંસ્કૃત વ્યાકરણ પ્રમાણે અકારાન્ત વિશેષણનું વિશેષણ સ્ત્રીલિંગનું રૂપ
બનાવે છે. ઉદા. સુશીલ-સુશીલા આ ઉદ્. મોઢું ઉઘાડવાના ભાગમાં અર્થહીન ઉદ્દગાર આ સર્વ. (૨) વિ. (સં. અયમ) “નજીકનું, “બતાવેલું તે';
નિર્દિષ્ટ એવા અર્થદર્શનું દર્શક) સર્વનામ કે વિશેષણ -આ પ્રત્ય. અંકને છેડે લાગતાં તે અંકના (પુ.બ.વ.માં)
આંક કે ઘડ્યિો ' એ અર્થ બતાવે છે. ઉદા. અગિયારા, વીસા વગેરે
[(૩) નમૂનો આઇટમ સ્ત્રી. (ઈ.) ચીજ વસ્તુ (૨) ભજવણીનો એકમ આઇડિયલાઈઝેશન ન. (ઇં.) આદર્શ નક્કી કરવો તે આદર્શીકરણ
[(૩) યોજના આઈડિયા ડું. (ઈ.) મત; વિચાર (૨) કલ્પના; અનુમાન આઇડિયોલૉજી સ્ત્રી. (ઇં.) વિચારસરણી; વિચારધારા
(૨) વાદ; સિદ્ધાંત આઈડિયાલિઝમ ન. (ઇ.) આદર્શવાદ આઈડેન્ટિટી સ્ત્રી. (ઇં.) ઓળખ; પરિચય આઈડેન્ટિટી કાર્ડ ન. (ઇં.) ઓળખપત્ર આઇલેન્ડ . (ઇ.) ટાપુ; બેટ આઇવરી . (ઇં.) હાથીદાંત આઇસ પું. (ઇ.) બરફ આઇસકેન્ડી ૫. (ઇ.) આઈસક્રીમનો એક પ્રકાર આઇસક્રીમ પં. (ઈ.) ખાંડ, મસાલો વગેરે નાખીને બરફ
વડે ઠારેલા (દૂધ, કેરીના રસ વગેરે) પ્રવાહીની વાની આઇસબર્ગ કું. (.) દરિયામાં તરતો બરફનો પહાડ આઈ.એ.એસ. પુ. (ઇ.) ઇન્ડિયન મિનિસ્ટ્રેટિવ સર્વિસ
- ભારતીય વહીવટી સેવા (એક અમલદારી લાયકાત) આઇસબોક્સ સ્ત્રી. (ઇં.) બરફપેટી આઇસોલેશન ન. (ઇ.) એકલતા; એકાકીપણું આઇસોલેશન વૉર્ડ કું. (ઇ.) ચેપી રોગીઓને અલગ
રાખવા માટેનો સારવાર ખંડ: અલાયદો વોર્ડ આઈ પ્રત્ય. વિશેષણ ઉપરથી સ્ત્રીલિંગ ભાવવાચક નામ
બનાવે છે. ઉદા. મોટાઈ, ગરીબાઈ, લંબાઈ (૨) ક્રિયાપદ પરથી નામ પણ બનાવે છે. ઉદા. લડવું
લડાઈ છાપવું-છપાઈ વગેરે દાદી (૩) દેવી આઈ સ્ત્રી. (સં. આમ્પિકા, આવિઆ-આઈ) મા (૨)
[આકર્ષવું આઈ સ્ત્રી. આંકડો કે હૂક ભરાવવાનું નાનું આઈગ્લાસ પં. ચશ્મ; (બ.વ.) ચશ્માં; ઉપનેત્ર આઈજી સ્ત્રી સાસુ આઈડોફોર્મ સ્ત્રી. (ઈ.) ઘા માટેની એક દવા આઈસાઈટ સ્ત્રી. (ઈ.) નજર; દૃષ્ટિ આઈન પં. (ફા.) કાયદો આઈન પં. (ફા. આઈન) આયનો; અરીસો; દર્પણ આઈબ્રો સ્ત્રી. (ઇ.) ભવું; ભૂકુટિ; ભ્રમરણ આઉન. માદાપશુના આંચળ ઉપરનો ભરાવદાર ભાગ;
અડણ, બાઉલું -આઉ પ્રત્ય. ક્રિયાપદ પરથી (તે ક્રિયાના ગુણવાળું
એવા અર્થનું) વિશેષણ બનાવે છે. ઉદા. ફળાઉં,
ઉપજાઉં, કમાલ આઉટ વિ. (ઇ.) રમતમાં બાદ થયેલું આઉટ-ઓફ-ડેટ વિ. (ઈ.) અપ્રચલિત: જનવાણી આઉટડોર વિ. (ઈ.) બહારનું મેદાની આઉટડોર ગેમ સ્ત્રી, (ઈ.) મેદાની રમત આઉટડોર પેશન્ટ છું. (.) (હોસ્પિટલમાં ન રહેતાં એવાં)
બહારથી આવેલ દર્દી આઉટપટ ન. (ઇ.) સંગણક-કમ્યુટરમાંથી થતી માહિતીની
પ્રાપ્તિ (૨) ઉત્પાદન; પેદાશ; નીપજ આઉટલાઇન સ્ત્રી. (ઇ.) રૂપરેખા; ઢાંચો (૨) બહિરેખા આઉટસાઇડર . (.) બહારથી આવેલ વ્યક્તિ (૨)
અપરિચિત વ્યક્તિ આઉટસ્ટેન્ડિંગ વિ. (ઈ.) વિશિષ્ટ; અસાધારણ (૨)
ઉત્કૃષ્ટ (૩) વસૂલ નહિ આવેલું, બાકી [ઉપગૃહ આઉટહાઉસ ન. ઈ.) મુખ્ય મકાનની પાસેનું મકાન; આક પું. (સં. અર્ક) આકડો આકડિયું વિ. આકડાનું; આકડાને લગતું (૨) ન. આકડાનું
રૂ, તૂર (૩) આકડાનું આકોલિયું (૪) આકડાનું દૂધ
એકઠું કરવાનું શિંગડું આકડી સ્ત્રી, (સં. અર્ક) આકડાની એક જાત; સફેદ આકડો આકડો પુ. (સં. અર્ક, પ્રા. અક્ક) એક છોડ જેના પર
સુગંધવિહીન ધોળાં ફૂલ બેસે છે. [ભરેલું આકર ૫. (સં.) ખાણ (૨) સમૂહ; જથ્થો (૩) સંદર્ભોથી આકરગ્રંથ ૫. આકરરૂપ પ્રમાણભૂત ગ્રંથ (સંશોધનમાં) આકરણ ન. હાક પાડી-ઘાંટો પાડીને બોલાવવું તે આકરું છું, વિ. સખત (૨) મુશ્કેલ (૩) આકળું (૪) મોધું
[ઈયરફોન આકર્ણક ન. (સં.) સાંભળવામાં સહાયરૂપ એક સાધન; આકર્ષક વિ. (સં.) ખેંચાણ કરે તેવું (૨) મોહક આકર્ષણ ન. (સં.) ખેંચાણ (૨) મોહ (૩) વશીકરણ આકર્ષણીય વિ. (સં.) મોહક (૨) સામાને ખેચે તેવું આકર્ષવું સક્રિ. (સં. આકૃષ) ખેચવું (૨) મોહ પમાડવું

Page #81

આકવિવું
૬ ૪
[ આખરવું આકર્ષાવવું સક્રિ. “આકર્ષવું'નું પ્રેરક
આકાશવાસી વિ. (સં. આકાસવાસિનું) આકાશમાં રહેનારું આકર્ષાવું અ.ક્રિ. “આકર્ષવું'નું કર્મણિ
(૨) . દેવ આકર્ષિત વિ. (સં.) આકર્ષાયેલું; ખેંચાયેલું
આકાશવૃત્તિ સ્ત્રી. અસ્થિર પેદાશવાળો ધંધો (૨) ઈશ્વર આકલન ન. (સં.) ગ્રહણ કરવું-પકડવું તે (૨) સમજવું આપે તે પર ગુજારો કરવો તે (૩) વરસાદ પર જ - તે (૩) ગણવું તે (૪) એકઠું કરવું તે શિક્તિ જેના જીવનનો આધાર હોય તેવું આકલનશક્તિ સ્ત્રી. આકલન કરવાની શક્તિ (૨) સંઘટનઆકલનીય વિ. (સં.) આકલન કરવા જેવું
આકાશિયું વિ. જેના પાકનો આધાર વરસાદ ઉપર હોય આકલિત વિ. (સં.) સમજાયેલું; પકડાયેલું (૨) એકઠું કરેલું એવું (૨) ન. ઘઉંની એક જાત આકષ (પુ.) કસોટીનો પથ્થર
આકાશી વિ. (સં.) આકાશને લગતું (૨) દિવ્ય આકસબાકસ ન. આ તે (૨) કાચુંકોરું
આકાંક્ષા સ્ત્રી. (સં.) ઇચ્છા; આશા આકસ્મિક વિ. (સં.) ઓચિંતું; અણધાર્યું
આકાંક્ષિત વિ. (સં.) ઇચ્છેલું; ચાહેલું આકસ્મિક્તા સ્ત્રી. (સં.) અણધાર્યાપણું
આકીન પું, ન. (અ. યકીનું) યકીન; શ્રદ્ધા; વિશ્વાસ આકળવિકળવિ. (સં.) આકુળવ્યાકુલ; ગભરાયેલું એવું આકીર્ણ વિ. (સં.) વ્યાસ (૨) સંકુલ આકળું વિ. સં. આકુલ) અધીરું (૨) ઝટ ગુસ્સે થઈ જાય આકુલ (સં.) (-ળ)(૦-વ્યાકુલ(-ળ)) (સં.) આકુળઆકંઠ ક્રિ.વિ. (સં.) ગળા સુધી; ગળાડૂબ (૨) પૂરેપૂરું વ્યાકુળ વિ. ખૂબ ગભરાયેલું; અસ્વસ્થ આકંપ છું. (સં.) (0ન) ન. સહેજ ધ્રુજારી, આછો થથરાટ આકુંચન ન. (સં.) સંકોચાઈ જવું તે; સંકોચ આકા(-ગા) કું. (અ.) શેઠ; માલિક
આમૂલું ન. આકડાનું જીંડવું; આકાદોડી આકાડો(-દો)ડી સ્ત્રી, આકડાનું જીંડવું
આકૃતિ સ્ત્રી આકાર (૨) મૂર્તિ (૩) રેખાથી દોરેલો આકાર આકાર પં. (સં.) આકૃતિ; ઘાટ (૨) વિઘોટી (૩) ‘આ’ આકૃતિવિજ્ઞાન ન. રૂપવિજ્ઞાન
સ્વર કે ઉચ્ચાર (૪) શુમાર [પાડવાનું ઓજાર આકૃષ્ટ વિ. (સં.) આકર્ષેલું; ખેંચેલું આકારણી સ્ત્રી. જમાબંધી (૨) કિંમત કરવી તે (૩) આંક આક્રમક વિ. (સં.) આક્રમણ કરનારું ચિડાઈ આકારવિજ્ઞાન ન. રૂપવિજ્ઞાન, જીવવિજ્ઞાન, ભાષાવિજ્ઞાન, આક્રમણ ન. ચાઈ; હુમલો (૨) પરાક્રમ (૩) ઉત્કર્ષ;
સાહિત્ય વગેરેમાં વિષયવસ્તુમાં બાહ્ય રૂપો નિરૂપતું આક્રમણખોર વિ. આક્રમણ કરનારસ્વભાવવાળું-વૃત્તિવાળું શાસ્ત્ર; “મોર્ફોલોજી'
આિકૃતિ દોરવી આક્રમણ (શીલ, -ણાત્મક) વિ. (સં.) આક્રમણ કરવાના આકારવું સક્રિ. મૂલવવું (૨) અડસટ્ટો કાઢવો (૩) આદ ન. (સં.) રુદન; વિલાપ આકારવડી સ્ત્રી, આકારપત્ર; પાણીપત્રક
આક્રાંત વિ. (સં.) જીતી લીધેલું (૨) (પગ) નીચે વાટેલું આકારસૌષ્ઠવ ન. આકારની સુંદરતા; ઘાટીલાપણું
(૩) ઓગંગેલું (૪) ઘેરી લીધેલું આકારાંત વિ. (સં.) અંતે “આ વર્ણવાળું (વ્યા.) આક્રોશ છું. (સં.) ઘાંટો પાડીને બોલવું-રડવું તે (૨) આકાશ ન. (સં.) ખાલી શૂન્ય સ્થાન; “સ્પેસ' (૨) ગગન; આક્ષેપ (૩) ગાળ (૪) ઠપકો (૫) શાપ[(વ્યા.) આસમાન
[વાત આક્ષરિક વિ. (સં.) અક્ષરને-શ્રુતિને લગતું; ‘સિલેબિક' આકાશકુસુમન. (સં.) આકાશના પુષ્પ જેવી અસંભવિત આક્ષિપ્ત વિ. (સ.) ખેંચેલું (૨) ઝૂંટવી લીધેલું (૩) આકાશકુશમવત્ ક્રિ.વિ. અસંભવિત
નિંદાયેલ (૪) છવાયેલું આકાશગત વિ. (સં.) આકાશમાં રહેલું; આકાશીય આક્ષેપ છું. (સં.) ફેંકવું (૨) આરોપ (૩) નિંદા (૪) આકાશગંગા સ્ત્રી. (સં.) આકાશમાં રાતે અસંખ્ય એક અલંકાર (૫) લગાડવું, ચોપડવું, વળવું તે (૬)
ચાંદરણીઓનો જે લાંબો સફેદ ચળકતો પટ દેખાય વાંધો (૭) ઝૂંટવી લેવું તે છે તે; “નૈબ્યુલા'
[(૨) દિવ્ય આક્ષોભ પં. (સં.) ખળભળાટ; ક્ષોભ સં. આકાશગામિન) આકાશમાં ફરનાર આખડવું અ.કિ. (ર્સ, આક્ષટતિ, પ્રા. અકબુડઈ) રખડવું આકાશભાષિત ન. (સં.) રંગભૂમિ બહારની કોઈ વ્યક્તિ (૨) ઠોકર ખાવી (૩) લડી પડવું (૪) રિસાવું
સાથે જાણે વાત કરતો હોય તે રીતે નટે કરેલી ઉક્તિ આખડી સ્ત્રી, બાધા; માનતા; આડી આકાશમંડલ(ળ) ન. ખગોળ
આખર સ્ત્રી, ઘોડાનું પલાણ; પાખર; જીન આકાશયાત્રી વિ. આકાશમાં મુસાફરી કરનારે; વિમાનયાત્રી આખર સ્ત્રી. (અ. આખિર) અંત (૨) ક્રિ.વિ. અંતે આકાશયાન ન. (સં.) વિમાન
આખરઘડી સ્ત્રી. છેલ્લી ઘડી (૨) મોતનો વખત; અંતકાળ આકાશયાની પં. (સં.) વિમાની; વિમાનમાં વિચારનાર આખરણ ન. મેળવણ; અધરકણ આકાશવાણી સ્ત્રી. (સં.) દેવવાણી (૨) રેડિયોની વાણી આખરવું સક્રિ. અધરકવું; જમાવવું

Page #82

આખરસાલો
૬ ૫
[ આગળનું આખરસાલ સ્ત્રી, વર્ષનો છેલ્લો ભાગ (૨) મરણનો વખત લાગણી (૫) ઉગ્ર સ્વભાવવાળું માણસ આખરિયો વિ., પૃ. (આખર = અંત + ઈયુ) મડદાં લઈ આગગાડી સ્ત્રી, રેલગાડી; વીજળીગાડી જનારો
આગડું ન. કણ વિનાનું કણસલું કે બાજરિયું આખરી વિ. આખરનું (૨) અંતિમ, છેવટનું આગત વિ. (સં.) આવેલું [પરોણાચાકરી આખરી સ્ત્રી. મૃત્યુનો સમય; અંતકાળ
આગતાસ્વાગતા સ્ત્રી. આવેલાનો આદર-સત્કાર ૨) આખરીનામું ન. છેલ્લી ચેતવણી; “અલ્ટિમેટમ' (૨) આગદાન ન. અગ્નિપાત્ર; આગિયું પૂરાં પાડવાં તે આખરી નિર્ણાયક કહેણ યા તેનું ખત
આગદાન ન. પુણ્યાર્થે અગ્નિસંસ્કાર કરવો કે તેનાં સાધનો આખરે ક્રિ.વિ. છેવટે (૨) નિરુપાયે; લાચારીથી આગપૂફવિ. આગનલાગે તેવું; અસર ન કરે તેવું; “ફાયરપ્રુફ” આખલો છું. ખસી ન કરેલો બળદ; સાંઢ
આગબંબો પુ. આગ હોલવનાર સાધન; લાયબંબો; આખળિયો છું. આડણી (૨) ચકલો (૩) માટલું રાખવાની “ફાયરબ્રિગેડ
[‘સ્ટીમર' ત્રણ પાયાની ઘોડી; ઘડમાંચી
આગબોટ સ્ત્રી, વરાળશક્તિથી ચાલતું વાણ; અગ્નિનૌકા; આખળી સ્ત્રી, પથ્થર ઘડવાની જગા; આખળ આગમ પં. (સં.) આગમન; જન્મ (૨) શાસ; ધર્મશાસ્ત્ર આખા પુ.બ.વ. (સં. અક્ષત) અક્ષત, વણભાંગેલા ચોખા (૩) પ્રાચીન જૈન ધર્મગ્રંથ (૪) મંત્રશાસ (૫) આખાખાઉ(હું) વિ. (વગર હકે) આખું ખાઈ જવાની દસ્તાવેજ (૬) શબ્દની પૂર્વે ઉમેરાતો કોઈ પણ અક્ષર વૃત્તિવાળું; લોભિયું
વગેરે (વ્યા.)
[પહેલેથી; આગળથી આખાડયું. આષાઢ
આગમચ(-જ) ક્રિ.વિ. (સં. અગ્રિમત્ય, પ્રા. અગ્નિમચ્ચ) આખડું વિ. આષાઢને લગતું
[કડવાબોલું આગમણ સ્ત્રી. ચૂલાનો આગલો ભાગ - ચૂલાની બેગ આખાબોલું વિ. સાફ વાત કરનારું; સ્પષ્ટભાષી (૨) (જયાં અંગારા કાઢી ઓલવાય છે.) આગવણ આખિયું ન. ચામડાની પખાલનું ઉપલું મોં જ્યાંથી પાણી આગમણ સ્ત્રી. અક્કલ; હોશિયારી (૨) શક્તિ; તાકાત ભરવામાં આવે છે તે
આગમન ન. (સં.) આવવું તે (૨) દેશમાં બહારથી આખિયો છું. પૂરા કદનો મોટો પતંગ
આવવું તે; ‘ઇમિગ્રેશન' આખિર સ્ત્રી. (અ.) આખર; અંત; છેવટ
આગમનિગમ ન. ધર્મશાસ્ત્ર અને વેદશાસ; શાસ્ત્રો આખી સ્ત્રી, અક્ષત ઉતારવા તે (૨) દાણા વાળવા તે આગમાભાસ પં. શાસ્ત્ર સંબંધી ભ્રમ
ખારવો આખુ છું. (સં.) ઉંદર
આગર પં. (સં. આકર, પ્રા. આગર) અગરિયો (૨) આખકણી સ્ત્રી, ઉદરિયું
અખંડ; સળંગ આગરણ સ્ત્રી, લુહારની કોઢ કે સોનીની ભઠ્ઠી આખું વિ. (સં. અક્ષત, પ્રા. અકખ) ભાંગ્યા વિનાનું, આગરણ સ્ત્રી. ભારતીય ખલાસીની સ્ત્રી; ખારવણ આખું(૦પાખું, ભાગ્ય) વિ. અપવું; અધકચરું આગરવું સક્રિ. સરખે અંતરે બંધ અર્થાત પાટા નાખવા આખૂન (ફ.), (Oજી, આખુંદજી) પુ. ગુરુ; ઉસ્તાદ (૨) (૨) ચારાના ભારાના બંધ બાંધવા અરબી ભાષાનો શિક્ષક
આગરો પં. નાણાંભીડનો-તંગીનો વખત આખેટ પું. (સં.) શિકાર; મૃગયા શિકારી કૂતરો આગલીપાછલી સ્ત્રી. ગઈગુજરી; જૂની વાત આખેટક વિ. (સં.) શિકાર કરનાર (૨) . શિકારી (૩) આગલું વિ. (સં. અગ્ર + ઇલ્લ, પ્રા. અગ્નિલ્લઅ) અગાઉ આખોઘડી (એ) ક્રિ.વિ, વારંવાર [(૪) અફવા બનેલું (૨) મુખ્ય; આગળ પડતું [પછીનું આખ્યા સ્ત્રી. (સં.) સંજ્ઞા; નામ (૨) અટક (૩) નામના આગલુંપાછલું વિ. આગળ-પાછળનું; અગાઉનું અને આખ્યાત વિ. (સં.) વર્ણવાયેલું (૨) જેનાં રૂપાખ્યાન આગવાળો ૫. એન્જિનના બોઇલરમાં કોલસા પૂરનારો; કરવામાં આવ્યાં છે તેવું (૩) ન. ક્રિયાપદ (વ્યા.). ‘ફાયરમેન'
મિોખરાનું; મૌલિક આખ્યાતા છું. (સં.) આખ્યાન કરનાર; માણભટ્ટ (૨) વકતા આગવું વિ. (સં. અગ્રક) ઇલાયદું; પોતા માટેનું (૨) આખ્યાન ન. (સં.) કથા; વૃત્તાંત
આગ(-))વવું. અગ્રણી; ભોમિયો (૨) મોગરો (દીવેટનો) આખ્યાનક ન. (સં.) ટૂંકે આખ્યાન: ઉપકથા
આગશામક વિ. આગ ઓલવનાર - શમાવનાર આખ્યાનકાર વિ. ૫. આખ્યાનાનો કર્તા કે કરનાર આગળ ક્રિ.વિ. (સં. અગ્ર+લ, પ્રા. અગ્નલ) અગાઉ આખ્યાયિકા સ્ત્રી. (સં.) ઇતિહાસમૂલક કથા (૨) (૨) પાસે; કને (૩) સન્મુખ; સામે (૪) બહાર (૫) વંશાવલીનું વર્ણન (૩) પૌરાણિક કથાનક
ભવિષ્યમાં; હવે પછી આગ પું. (સં. આગમ્) આવરો; આવવું તે
આગળ-ઉપર કિ.વિ. ભવિષ્યમાં આગ સ્ત્રી, (સં. અગ્નિ: પ્રા. અગ્નિ) દેવતા; અગ્નિ આગળથી કિ.વિ. અગાઉથી; પહેલેથી
(૨) બળતરા (૩) લાય (૪) ક્રોધ વગેરેના આવેશની આગળનું વિ. અગાઉનું (૨) સામે રહેલું

Page #83

આગળ-પડતું
[ આચારભ્રષ્ટ આગળ-પડતું વિ. જાહેરમાં આવતું (૨) મોખરેનું; મોખરે આગ્નેયાસ્ત્ર ન. અગ્નિ વડે જેનો ઉપયોગ કરાય તેવું રહેલું સ્થિળ) (૨) ચારે તરફ; ચારેબાજુ હથિયાર
[પહેલા પાકની આહુતિ આગળ-પાછળ ક્રિ.વિ. આગળ અને પાછળ (સમય ને આઝયણ પં. (સં.) યજ્ઞકાળ (૨) ન. વર્ષાઋતુને અંતે આગળવેડા .બ.વ. વધારે પડતું આગળ પડવું તે આગ્રહ ૫. (સં.) ખંત; નિશ્ચય (૨) હઠ; મમત (૩) આગળિયાત વિ. પહેલ કરનારું (૨) કમનસીબ, દુર્ભાગી ઘણી વિનંતી (૪) ધાર્યું કરવાની વૃત્તિ આગળી સ્ત્રી. (-ળિયો) ૫. આગળો; ઉલાળો આગ્રહાયણ . (સં.) માગશર માસ આગળું વિ. આગળ-મોખરે રહેનારું; (૨) ચડિયાતું; શ્રેષ્ઠ આગ્રહી વિ. આગ્રહવાળું; નિશ્ચયી; હઠીલું (૩) ન. શેરડીના સાંઠાનું પીછડું
આઘડું વિ. આવું; દૂર (૨) ક્રિ.વિ. છોને; ચાલે આગળો છું. (સં. અર્ગલ, પ્રા. અગ્નલ) બારણું ઉઘાડ- આઘાત પું. (સં.) પ્રહાર, ફટકો (૨) અવાજ થાય એવી
વાસવાની કળ; બારણાને પાછળથી વાસવા બંને રીતે અથડાવું તે (૩) દુ:ખની તીવ્ર લાગણી બારણાં પર ખાંચાવાળા બે થાપા ચોડી એમાં જાઆવ આઘાતપ્રત્યાધાત પં. આઘાત અને તેનો પ્રતિભાવ
કરે તેવી લાકડાની પટ્ટી (‘ઉલાળાંથી જુદી વસ્તુ) આઘીપાછી સ્ત્રી. પંચાત-ચાડીચૂગલી કરવી તે (૨) આગંતુક વિ. (સં.) આવી ચડેલું; હંમેશનું નહિ એવું (૨) ઘાલમેલ (૩) ખટપટ
આગળ વગર નોતરે આવેલું (૩) પં. અતિથિ (૪) મુસાફર આવું વિ. (સં. અગ્ન, પ્રા. અગ્ન) દૂર છેટું (૨) ક્રિ.વિ. આગા પું. (તુર્કી) આકા; શેઠ; માલિક
આઘુંપાછું વિ. (સમય કે અંતરમાં) આગળપાછળ આવતું; આગાખાન . ખોજાઓના ધર્મગુરુ
અહીંતહીં ક્યાંક હોય એવું; સ્થાનફેર થયેલું (૨) આગાખાની વિ. આગાખાનને લગતું
(જગાફેર થયેથી) નજરે ન પડે એવું (૩) ખોટુંખરું આગામી(-મિક) વિ. (સં. આગામિન્) આવનાર; ભવિષ્યનું આઘે ક્રિ.વિ. દૂર; વેગળે; છે. આગાર ન. (સં.) નિવાસસ્થાન; ઘર (૨) પં. આઘેથી કિ.વિ. દૂરથી; છેટેથી
ગૃહસ્થાશ્રમી (જૈન) (૩) છૂટ; મોકળાશ (જૈન) આઘેનું વિ. દૂરનું (૨) ભવિષ્યનું આગારધર્મ છું. (સં.) ગૃહસ્થાશ્રમનો ધર્મ (જૈન) આઘેરું વિ. આવું; દૂર રહેલું આગાહી સ્ત્રી, (ફા.) ભવિષ્યનું સચન: ભવિષ્યકથન આઘાણ ન. (સં.) સંઘવું તે ગંધ લેવાપણું આગિયું વિ. (સં. અગ્નિક) આગવાળું () જલદ; મિજાજી આચકવું સક્રિ. આંચકા સાથે લઈ લેવું
(૩) ન. અગ્નિપાત્ર (૪) ઊભા મોલે કૂંડામાંના દાણા આચકી સ્ત્રી, આંચકી; તાણ [પ્રાસકો (૪) ખોટ
બળી જાય તે રોગ (જુવારમાં) (૫) આગની દોણી આચકો પું. આંચકો; ધક્કો (૨) સંકોચ; આનાકાની (૩) આગિયો છું. (સં. અગ્નિક, પ્રા. અગ્નિઅ) અંધારામાં આચમન ન. (સં.) જમણી હથેલીમાં થોડું પાણી લઈ પી
જેના પાસામાંથી લીલો પ્રકાશ દેખાય છે તે પતંગિયું; જવું તે (૨) પ્રવાહી પ્રસાદ ખદ્યોત (૨) જુવાર ઇત્યાદિનો એક રોગ; આગિયું આચમનિયું ન. આચમની રાખવાનું પાત્ર; પંચપાત્ર (૩) એક જાતની ધોળી જુવાર (૪) જેને અડકવાથી આચમની સ્ત્રી. આચમન માટેની ગોળ મોઢાની ચમચી લાય ન બળે પણ પાક બળી જાય એવો એક છોડ આચમનું સક્રિ. (સ. આચમ્) આચમન કરવું
(૫) વૈતાળ (૬) ઘોડાનું ભૂલું થઈ જવાનું દરદ આચરકુચરવિ. પરચૂરણ; કાચુંકોરું (૨)ન. પરચૂરણ ખાવાનું આગિયો-ખડક પું. જવાળામુખી પર્વત
(૩) પરચૂરણ સરસામાન[લક્ષણ (૩) વ્યવહાર; અમલ આગિયોવેતાળ; આગિયોવૈતાલ છું. (સં.) (-ળ) એ આચરણ ન. (સં.) ચાલચલગત; વર્તણૂક (૨) ચારિત્ર; જાતનો એક કાલ્પનિક ભૂત
આચરણીય વિ. (સં.) આચરવા યોગ્ય; આચરણ કરવા આગવો ૫. જુઓ “આગવો’ હિવે પછી યોગ્ય
અ.ક્રિ, વર્તવું; ચાલવું આગે ક્રિ.વિ. અગાઉ; પહેલાં (૨) સંમુખ; સામે (૩) આચરવું સક્રિ. (સ. આચ) આચરણ કરવું; પાળવું (૨) આગે(કદમ, વેકૂચ) સ્ત્રી, આગળ ધપવું તે (૨) પ્રગતિ આચાર છું. (સં.) વર્તન; આચરણ (૨) સદાચરણ (૩) આગેવાન વિ, આગળ ચાલનાર (૨) ૫. નેતા; સરદાર; વિધિ (૪) ધર્મશાસ્ત્રમાં કહેલા આચરણના નિયમો અગ્રેસર
(૫) શિષ્ટ સંપ્રદાય; રૂઢિ આગેવાની સ્ત્રી. આગેવાનપણું; નેતાગીરી; નેતૃત્વ આચારજડ વિ. જડની પેઠે વિચાર વિના માત્ર આચારને આગોતર(-૨) વિ. શરૂઆતનું પહેલાંનું (૨) પાસેનું વળગી રહેતું (૨) આચારને વળગી રહીને વિચાર(૩) પહેલું; અગાઉનું
શૂન્ય બનેલું આગોશ સ્ત્રી, (ફા.) ખોબો; ગોદ
આચારનિષ્ઠ વિ. (સં.) આચરણમાં નિષ્ઠાવાળો આગ્નેય વિ. (સં.) અગ્નિનું (૨) અગ્નિકોણ સંબંધી આચારભ્રષ્ટ વિ. આચારથી ભ્રષ્ટ, પતિત

Page #84

આચારમર્યાદા
આચારમર્યાદા સ્ત્રી. (સં.) શિષ્ટાચાર આચારવિચાર પં.બ.વ. વર્તન અને વિવેક (૨) ધાર્મિક રીતરિવાજ અને માન્યતાઓ
SO
આચારશુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) શુદ્ધ આચાર; સારી રહેણીકરણી આચારસંહિતા સ્ત્રી. (સં.) જાહેરમાં તેમજ ખાનગી
કામકાજમાં ચોક્કસ પ્રકારના નીતિનિયમોના પાલનની નિયમ-યોજના; ‘કોડ ઓફ કૉન્ટક્ટ' (૨) આચારવિચાર
આચારહીન વિ. (સં.) આચાર ન પાળનાર આચારી વિ. આચાર પાળનારું; આચારવાળું આચાર્ય પું. (સં.) ધર્માધ્યક્ષ (૨) વેદાદિ વિદ્યા શીખવનાર (૩) મંત્રોપદેશ કરનાર; ધર્મગુરુ (૪) મુખ્ય શિક્ષક; ‘પ્રિન્સિપાલ’ (૫) ગોર (૬) વિદ્વાન
આચાર્યા સ્ત્રી. (સં.) સ્ત્રી આચાર્ય આચ્છાદક વિ. (સં.) ઢાંકનાર (૨) પાથરનાર આચ્છાદન ન. (સં.) ઓઢવાનું કે ઢાંકવાનું જે હોય તે;
ચાદર (૨) સંતાડવું તે (૩) ચંદરવો (૪) છાપરું આચ્છાદવું સક્રિ. (સં. આચ્છાદ્) ઢાંકવું [(૩) સંતાડેલું આચ્છાદિત વિ. (સં.) છવાયેલું; ઢંકાયેલું (૨) પાથરેલું આછ સ્ત્રી. (આછું ઉપરથી) ઓછાપણું (૨) છાશનું પાણી; પરાશ (૩) પાતળાપણું
આછકલા(oઈ) સ્ત્રી. (તપણું) ન. (વેડા) પું.બ.વ. આછકલું વર્તન; છીછરાપણું [ગિયું આછકલું વિ. છીછરા મનનું (૨) ફુલણજી (૩) વરણાઆછ(-છે)ટવું સ.ક્રિ. ખંખેરવું (૨) પછાડવું આછણ ન. આખરણ; મેળવણ; અધરકણ આછણલૂછણ ન. વરણાગિયાપણું; ટાપટીપ આછર પું. પોશાક (૨) પાથરણું (૩) સ્ત્રી. ગધેડાની
ગૂણ નીચેની ગાદી; ખાસિયું
આછરણ ન. આછરીને ઉપર ચડી આવેલું પાણી આછરવું અ.ક્રિ. (સં. આચ્છિર, પ્રા. ઉચ્છિણ = થૂંકી કાઢવું ઉપરથી) ઓસરવું (૨) નરમ પડવું (૩) પાથરવું (૪) નીતરવું
આરિયું ન. પાથરણું (૨) ગધેડાની આછ૨; ખાસિયું આછું વિ. ટુંટું (૨) થોડું (૩) પાતળું (૪) ઝાંખું આછુંપાતળું (પાંખું) વિ. થોડુંઘણું (૨) જેવુંતેવું (૩) જરાતરા; ફાસર્ડ્સ
આછંટવું સ.ક્રિ. જુઓ ‘આછટવું’ આછેરું વિ. સં. અચ્છ, પ્રા. અચ્છ) વધારે આછું આછોતરું વિ. ઘણું જ ઓછું; સ્વલ્પ આજનો દિવસ આજ ક્રિ.વિ. (સં. અદ્ય, પ્રા. અજજ) આજે (૨) સ્ત્રી. આજકાલ ક્રિ .વિ. આજે અથવા કાલે; થોડા વખતમાં (૨)
હમણાં; હાલ (૩) સ્ત્રી, આજ અને કાલનો દિવસ આજકાલનું વિ. હમણાંનું જ; થોડા વખતનું (૨)
[આજ્ઞાંક્તિ
અર્વાચીન (૩) કાચી ઉંમરનું; બિનઅનુભવી આજથી ક્રિ.વિ. ચાલુ દિવસથી શરૂ કરીને [આજીવન આજન્મ ક્રિ.વિ. (સં.) જન્મથી જ (૨) જિંદગીભર; આજ પછી ક્રિ.વિ. હવે પછી; હવેથી આજપર્યંત ક્રિ.વિ. (સં.) હમણાં સુધી (૨) આજ સુધી આજ(-ઝ)મ વિ. (અ.) મોટું; મહાન (૨) માનવીય (સંબોધન માટેનો શબ્દ)
આજાન(-નુ) (બાહુ, ભુજ) વિ. (સં. આજાનુ + બાહુ, ભુજ) સાથળ અર્થાત્ ઢીંચણ સુધી પહોંચે તેવા લાંબા હાથવાળું
આજાર પું. (ફા.) મંદવાડ; બીમારી (૨) ઉપદ્રવ; મરજ આજારી વિ. રોગી; રુગ્ણ; બીમાર; માંદું (૨) સ્ત્રી. માંદગી; મંદવાડ [નાનીમા આજી સ્ત્રી. (‘આજો’નું સ્ત્રી, સં. આર્યા) માની મા; નાની; આજીજી સ્ત્રી. (અ. આજિજી) કાલાવાલા; કાકલૂદી આજીબા સિ. આજી (માની મા) [પર્યંત આજીવન વિ. (સં.) જીવન પર્યંતનું (૨) ક્રિ.વિ. જીવન આજીવિકા સ્ત્રી. (સં.) ગુજરાન (૨) ગુજરાનનું સાધન
(૩) ખોરાકીખર્ચ; ભરણપોષણ (૪) ધંધો આજુ(-જૂ)બાજુ(-જૂ) ક્રિ.વિ. આસપાસ (૨) ચારે બાજુ આજૂકું વિ. આજનું (૨) નવું આવેલું; તાજું (૩) આજનું આજૂબાજૂ ક્રિ.વિ. જુઓ ‘આજુબાજુ’ આજે ક્રિ.વિ. (સં. અઘ) આજ; આ દિવસે આજો પું. (સં. આર્યક, પ્રા. અજ્જ) માનો બાપ; નાનો આજો-પડવો પું. માતાના પિતાનું શ્રાદ્ધ કરવાનો દિવસ; આસો સુદિ એકમ
આજ્ઞપ્ત વિ. (સં.) હુકમ અપાયેલું આજ્ઞપ્તિ સ્ત્રી. (સં.) આદેશ; હુકમ
આજ્ઞા સ્ત્રી. (સં.) હુકમ (૨) ૨જા (૩) પરવાનગી આજ્ઞા(કર, કારક) વિ. હુકમ કરનારું (૨) હુકમ કે આજ્ઞા પાળનારું
આજ્ઞાકારી વિ. (સં. આજ્ઞાકારિન્) જુઓ ‘આજ્ઞાકર’ આજ્ઞાધીન વિ. આજ્ઞાને આધીન, આજ્ઞા પ્રમાણે જ વર્તનારું આજ્ઞાનુવર્તી વિ. (સં.) આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તનાર; કામ કરનારું
આજ્ઞાપક વિ. (સં.) આજ્ઞા કરનાર (૨) પું. માલિક; શેઠ આજ્ઞાપત્ર ન. રાજાનો લેખી હુકમ કે તેનો કાગળ (૨) હુકમનામું (૩) સરકારી ‘ગેઝેટ’ આજ્ઞાપત્રિકા સ્ત્રી. આજ્ઞાપત્ર (૨) સરકારી ‘ગેઝેટ’ આજ્ઞાપન ન. હુકમ; ફરમાન (૨) હુકમ કરવાની ક્રિયા આજ્ઞાપાલક વિ. (સં.) આજ્ઞાનું પાલન કરનારું; નોકર આજ્ઞાપાલન ન. (સં.) આજ્ઞા પાળવી તે તિ આજ્ઞાર્થ પું. ક્રિયાપદના રૂપમાંથી આજ્ઞાનો અર્થ નીકળવો આજ્ઞાંકિત વિ. આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તનારું; તાબેદાર; કહ્યાગ

Page #85

ખાટવું?
આજ્યો
૬ ૮
[ આડબંધ આજ્ય ન. (સં.) ઘી (૨) યજ્ઞદ્રવ્ય
આઠા પુ.બ.વ. આઠાં ન.બ,વ, આઠનો ઘડિયો: પાડો આઝમ વિ. આજમ (માનનીય) (૨) મોટું
આઠિયા પુ.બ.વ. આઠ ઠેકાવાળો રાસનો પ્રકાર આઝાદ વિ. (ફા.) સ્વતંત્ર; મુક્ત
આઠિયું વિ. ઠગ; લુચ્ચું (૨) કાબેલ આઝાદી સ્ત્રી, સ્વતંત્રતા; સ્વાધીનતા (૨) બંધનમુક્તિ આવું ન. આઠનો સમૂહ; (આંકમાં) આઠાં આટj.વણકરનું એકઓજાર (૨) સ્ત્રી ઉપર મૂકેલું વાસણ આઠે પહોર ક્રિ.વિ. રાત-દિવસ (૨) આખો દિવસ
પડી ન જાય એવી છાણાની ગોઠવણ [(વણાટ) આઠેક વિ. આઠની લગભગનું; આશરે આઠ -આટ પ્રત્ય. ક્રિયાપદ પરથી નામ બનાવતો એક પ્રત્યય આઠોડ સ્ત્રી. છોડ પર ઊભાં કણસણાં ખંખેરી (કાપીને આટઆટલું વિ. આટલું આટલું; આટલું બધું
નહિ) એકઠી કરેલી જુવાર આટકવું અ.ક્રિ. ફળના ભારથી લચી પડવું
આડ કું. (કપાસનાં કાલા વગેરેની) વખાર આટ(ડ)કાટ ૫. સાગ સિવાયનું બીજાં લાકડાં આડ સ્ત્રી. (પ્રા. અ૩) પિયળ (૨) હઠ હિરક્ત આટલામાં ક્રિ.વિ. મર્યાદિત વિસ્તારમાં; મર્યાદિત સમયમાં આડ સ્ત્રી. આડે હોવું તે (૨) આડે જે હોય તે વસ્તુ (૩)
(૨) પાસે; દૂર નહીં (૩) અમુક-થોડા વખતમાં આડ પૂર્વ, “ગૌણ” અર્થ બતાવતો “ઉપ’ જેવો પૂર્વગ. ઉદા. આટલાંટિક . (.) એક મહાસાગર
આડકથા
મુકાતી ચીજ આટલું વિ. (સં. ઇયત્, એતાવત) અમુક દેખાડેલા કદ, આડ સ્ત્રી. પડદો; ભીંત (૩) નાણાં લેવા પેટે અવેજમાં જથ્થા, પ્રમાણ જેટલું
આડઅસર સ્ત્રી. વધારાની અસર; “સાઈડઈફેક્ટ આટલું ન. તારો કરવા માટેનો સૂતરનાં કાકડો આડકતરા, વિ. જરા કતરાતું-વાંકું જતું આટલું સક્રિ. (દ.ગ્રા. અટ્ટ = કવાથ કરવો) છૂંદીગૂંદી આડકતરું વિ. વાંકુંચૂકું (૨) પરોક્ષ; અપ્રત્યક્ષ
એકરસ કરવું (૨) સારવું (૩) નામ કે ક્રિયાપદને આડકથા સ્ત્રી. વાતમાં આવતી બીજી વાત, ઉપકથા (૨) લાગતાં “વારંવાર થવાપણું'ના અર્થનું ક્રિયાપદ વાત કરતાં વિષયાંતર કરવું તે બનાવે છે. ઉદા. “ડાંગાટવું, “ગોખાટવું
આડકાટ (-4) પં., ન. જુઓ આટકોટ' આટાપાટાપુ.બ.વ. એક રમત; ખારોપાટ વિકાનાં સાધન આડખર્ચ ન. સામાન્ય ખર્ચ ઉપરાંતનું આડુંઅવળું ખર્ચ આટાપાણી ન.બ.વ. લોટ અને પાણી; ખોરાક (૨) આજી- આડખીલ(-લી) સ્ત્રી. (-લો) ૫. વિપ્ન (૨) આગળી; આટાલૂણ ન. આટો ને લૂણ (૨) ધૂળધાણી
બારણાનો નાનો આગળો (૩) અંતરાય આટિયાંપાટિયાં ન બ.વ. એક બાળરમત
આડગલી સ્ત્રી, આડશેરી આટિયું ન. ઘટીમાંથી લોટ ઊડવાનું લૂગડું અથવા આડગીરો . ગીરવાયેલી વસ્તુ ફરી ગીરે મૂકવી તે - નાળિયેરનું છોડું
સિમાવેશ થાય તે આડઘરેણે ક્રિ.વિ. આડગીરો તરીકે આટીકીટી સ્ત્રી. ઘરમાંની ઝીણામાં ઝીણી વસ્તુનો જેમાં આડચ સ્ત્રી. આડે હોવું તે ક જે હોય તે વસ્તુ; આડભીંત આટો છું. (. આર્ત-અટ્ટ પ્રા. અટ્ટ) લોટ (૨) ભૂકો આડછેદ પું. આડો કાપ આટોકૂટો છું. છૂંદો, ઘાણી
આડણી સ્ત્રી. રોટલી વગેરે વણવાની ત્રિપાઈ; ચકલો આટોપ પું. (સં.) આડંબર, ડોળ (૨) ગર્વ; શેખી કિરવું આડત સ્ત્રી. -ના વતી કામ કરવું તે (૨) દલાલી; કસાઈ આટોપવું સક્રિ. સંકેલવું (૨) પતાવવું; પૂરું કરવું (૩) બંધ આડતિયો છું. (પ્રા. આડિયત્તિય) દલાલ; “એજન્ટ' (૨) આટોપાણી ન.બ.વ. રોજી; કમાણી (૨) દાણો પાણી
પ્રતિનિધિ આર્ટ્સ કૉલેજ (ઇ.) વિનયન મહાવિદ્યાલય
આડતાળો પં. ઊલટી રીતે જવાબ મેળવી જોવો તે આઠ વિ. (સં. અષ્ટ) સાત વત્તા એક (૨) પં. આઠનો આડત્રીસ વિ. (સં. અષ્ટટિંશ) ત્રીસ વત્તા આઠ (૨)
આંકડો કે સંખ્યા; ‘૮ [(૨) પચાસ ટકા ૫. આડત્રીસનો આંકડો કે આંકડો; “૩૮' આઠઆની સ્ત્રી, પચાસ પૈસાની કિંમતનો (જૂનો) સિક્કો આડદાવો ૫. સામો દાવો આઠગણું વિ. આઠથી ગુણેલું
આડધડે ક્રિ.વિ. ગમેતેમ; આડેધડ આઠડો છું. આઠનો આંકડો; “૮” (૨) વણતી વેળા તાણી આડધંધો . ગૌણ ધંધો-વ્યવસાય ખેંચાયેલી રહે તે સારુ કરાતો બંધ
આડનામ ન. ઉપનામ આઠણું ન. દોરડું વણતાં વળ દેવાનું ઓજાર; અઠવાડું આડપાયું -સે) કિ.વિ. એક બાજુએ ઉિત્પન્ન આઠપેજી વિ. આઠ પૃષ્ઠ જેટલા કદનું; “ઑક્ટવો’ આડપેદાશ સ્ત્રી. મુખ્ય ઉત્પાદન સાથે મેળવવું તે; ગૌણ આઠમ સ્ત્રી. (સં. અષ્ટમી, પ્રા. અષ્ઠમી) પખવાડિયાની આડફેટું(-ટિયું) વિ. અવળું; માર્ગ બહારનું; ગલી કૂંચીવાળું આઠમી તિથિ
[પહોંચેલું આડબંધ પુ. નદીનું પાણી રોકવા કરાતો બંધ (૨) સાધુઓ આઠમું વિ. (સં. અષ્ટક, પ્રા. અઢવય) આઠની સંખ્યાએ માલકાંકણી કે બીજા કોઈ વેલાનો કંદોરો પહેરે છે તે
A ી
શેલ

Page #86

[આણે
આડભીત
૬૯ આડભત સ્ત્રી, વચમાં ચણેલી ભીંત; બારણા સામે ચણેલી (૨) ટાણા કે તહેવાર સિવાયના હરકોઈ દિવસે પડદાની દીવાલ; પડભીંત
આડેધડ(-૩) કિ.વિ. ધડો રાખ્યા વિના; જેમ આવે એમ આડભીતિયું ન. ભીંતની જોડે ભીંત ભરી લઈને બનાવેલો (૨) ઢંગધડા વિના ગુપ્ત કોઠાર (૨) પડભીતિયું
આડો પં. વિરોધ (૨) જીદ; હઠ (૩) નડતર; અટકાવ આડમાર્ગ ૫. ઉપમાર્ગ (૨) ગલી કૂંચીવાળો માર્ગ આડો પુ. વાણાને રાસસાથે બાંધીઢીલોપોચો કરવાનું સાધન આડવાત સ્ત્રી. અપ્રસ્તુત વાત; આડકથા
આડો આંક ૫. સીમા; અવધિ આડશ સ્ત્રી, આંતરો; પડદો (૨) આડભીંત
આડોડાઈ સ્ત્રી, આડાઈ, દુરાગ્રહ (૨) વાંકાપણું આડસર પું, સ્ત્રી, ન. (આડું + સરવું) પાણી આડોશપાડોશ પં. આસપાસના રહેઠાણનો ભાગ-લત્તો અટકાવવાની પાળ (૨) છાપરાનો મોભ
(૨) આસપાસ રહેનારાંઓનો સમૂહ (૩) સ્ત્રી. આડસાલ સ્ત્રી. એકાંતરું વર્ષ
નજીકની-સામેની બાજુ આસીડ સ્ત્રી. (ડિયું) ૧. સોડમાં ઘાલવાની ચાદર (૨) આડોશીપાડોશી પુ., ન. આડોશપાડોશમાં રહેનારું તે
છાતીની આડે આવે એમ કપડું ઓઢવાની રીત આડો પુ. વણાટકામ માટે તાણાને બાંધવા વપરાતો ખૂટો આડંબર . (સં.) લાંબું પહોળું છવાઈ રહેવું તે; ખટાટોપ આઢ પું. ઢગલો (૨) પુંજી (૩) રસોઈ માટે કરેલો
(૨) ઠાઠ; દબદબો (૩) ખોટો ડોળ (૪) અહંકાર છાણાંના કકડાનો ઢગલો
(૫) વરસાદની ગર્જના (૬) વાજિંત્રોનો અવાજ આઢક સ્ત્રી, તુવેર અને એની દાળ આડંબરી વિ. આડંબરવાળું; ઘમંડી
આઢવું અ.ક્રિ. ચરાવવા જવું (૨) રખડવા જવું; રખવું આડાઈ સ્ત્રી, વાંકાપણું (૨) હઠ; દુરાગ્રહ
આઢિયો છું. રૂની વખાર રાખનાર વેપારી; આડિયો (૨) આડાઝૂડ વિ. આડુંઅવળું પથરાયેલું; ગીચ
ગોવાળિયો; ગોવાળ આડાબોલું વિ. ખોટાબોલું (૨) વાંકાબોલું
ઓઢલ વિ. ગમાર; મૂર્ખ
ધિનાત્ર્ય આડામોઈ વિ. સ્ત્રી; જિદ્દી; હઠીલું
આદ્ય વિ. (સં.) ધનવાન (૨) ભરપૂર; સંપન્ન ઉદા. આડિયાકરસણ સ્ત્રી. એક વનસ્પતિ; તનમનિયું -આણ પ્રત્ય. ક્રિયાપદ પરથી સંજ્ઞા બનાવતો પ્રત્યય. ઉદા. આડિયું ન. વાંકી કરવત (૨) કપાળમાં ત્રિપુંડ કરવાનું રોકાણ; જોડાણ; લખાણ [મનાઈ (૩) ઢંઢેરો
બીબું (૩) લીંટ કાઢવાને બદલે ગંદાં છોકરાં આડો આણ સ્ત્રી. (સં. આજ્ઞા, પ્રા. આણા-આણ) આજ્ઞા (૨) લપેડો કરે છે તે (૪) એક માપ (૫) ઘાસની ગંજી આણદાણ સ્ત્રી. દાણ-કર વસૂલ કરવાની સત્તા; અધિકાર (૬) પાસાબંધી કસવાળી બંડી (૭) સુતરાઉ પનિયો આણપાણ સ્ત્રી. આના, પા આનો વગેરે દર્શાવનારી આડી સાડલો
ઊભી લીટીઓ
[લાવવું આડિયો . કાલાં લઈ તે ફોલાવી કપાસ વેચનાર; આઢિયો આણવું સક્રિ. (સં. આનયતિ) દૂરથી લાવવું; જઈને આડિયો પં. છાપરાનો આડો વળો (૨) એક રમત આણાત સ્ત્રી, આણે જતી કે આવતી નવપરિણીતા ભેટ આડી સ્ત્રી. આડે મૂકવાની વસ્તુ (૨) આડસરથી પાતળું આણાસુખડી સ્ત્રી, આણા વખતે અપાતી મીઠાઈ વગેરેની
લાકડું (૩) બાધા, આખડી (૪) હઠ (૫) સીમા (૬) -આણી પ્રત્ય. સ્ત્રીલિંગનો એક પ્રત્યય. ઉદા. ગોર-ગોરાણી
કુસ્તીનો એક દાવ (૭) આડ; આડું તિલક આણી સર્વ. (અપ. “આઈનું સાતમી વિભક્તિ એકઆડીતર સ્ત્રી, હોડી મારફતે નદી વગેરેની પાર જવું તે વચનનું સંકુચિતરૂપ, આ સ્ત્રીલિંગ નથી.) આ આડીવાડી સ્ત્રી, કુટુંબકબીલો (૨) છોકરાઈંયાં
આણી( કૌર, અગમ, તરફ) કિ.વિ. આ બાજુ આડું વિ. (પ્રા. અડું) સીધું નહિ તેવું (૨) ઊભું નહિ આણીપાર ક્રિ.વિ. આ પાર કે બાજુ
તેવું (૩) વચ્ચે પડ્યું હોય કે આવે તેવું (૪) હઠીલું આણીપાસ ક્રિ.વિ. આ બાજુ (૫) વાંધાખોરિયું (૬) આડકતરું (૭) વાંકે; ખોટું આણીપેર કિ.વિ. આ રીતે; આ પ્રકારે (૮) વિરુદ્ધ; વચ્ચે આવતું (૯) ક્રિ.વિ. આડી બાજુએ આણી(Oબાજુ, મગ) ક્રિ.વિ. આ બાજુ
(૧૦) ન. ગાડાનું ખલવું (૧૧) મેલું; ભૂત વગેરે આણીમેર કિ.વિ. જુઓ “આણીગમ આડુંઅવળું વિ. (૨) ક્રિ.વિ. ઊંધું છતું (૨) ઢંગધડા આણું ન. (સં. આનયન, પ્રા. આણયણ, આણણ) પિયરવિનાનું (૩) ખખોટું; બિનપાયાદાર
થી કન્યાને વિધિસર સાસરે વળાવી આણવી તે; તેડું આડુંઊભું વિ. આડું અને ઊભું
(૨) કન્યાને સાસરે વળાવતાં કરાતી રીત; કરિયાવર આડુંદોટું વિ. આડુંઅવળું (૨) ન. આડી વાત આણે સર્વ. આ માણસે (ત્રીજી વિભક્તિ, ઉદા. આણે મને આડે ક્રિ.વિ. વચમાં (૨) નડતરરૂપે (૩) સામે; વિરુદ્ધમાં રોક્યો.) (૨) આનાથી (કરણ અર્થે ‘આ’ની ત્રીજી આડેદહાડે ક્રિ.વિ. અમુક દિવસ સિવાય બીજો કોઈ વખતે વિ.) (બ.વ. આમણે)

Page #87

આણો
|| આત્મનિર્ભર આણો પુ. વણતી વખતે નંખાતો આડો દોરો; વાણો કે “પોતાની જાત’ એવા અર્થમાં આવે. (આત્મહત્યા) આણીતાણો પુ. વાણોતાણો
આત્મ-અનાત્મ ન. (સં.) ચેતન અને જડ તત્ત્વ આવિકવિ. (સં.) અણુસંબંધી((૨) મહાપાપી (૩) ખૂની આત્મક વિ. (સં.) બહુવ્રીહિ સમાસને અંતે ‘-નું બનેલું આતતાયી વિ. (સં.) સામે હુમલો કરવા આવતાં શસ્ત્રધારી ‘-ના સ્વભાવનું’, ‘-ના ગુણધર્મવાળું' એવા અર્થમાં. આતપ . (સં.) તાપ (૨) તડકો
ઉદા. ‘રચનાત્મક આતપત્ર ન. છત્તર; છત્રી; તડકાથી રક્ષનાર
આત્મકથા(-થની) સ્ત્રીએ પોતાની જીવનકથા; આત્મચરિત્ર આતમ પુ. આત્મા
આત્મકથાનક ન. (સં.) પોતાની જીવનકથાનું વૃત્તાંત આતમમૂળી સ્ત્રી, એક ઔષધિ; ધમાસો
આત્મકેન્દ્રિત વિ. () પોતે કેન્દ્રમાં હોય તેવું આતમરામ પં. પોતાનો આત્મા
આત્મકેન્દ્રી વિ. (સં.) પોતાની જાતને કેન્દ્રમાં રાખનારું આતમશલ્ય ન. એક વનસ્પતિ: શતાવરી
આત્મગત વિ. (સં.) મનમાંનું; (૨) ન, સ્વગત ઉક્તિ આતમાં . આત્મા
(૩) કિ.વિ. સ્વગત આતવાર પું. (સં. આદિત્યવાર) રવિવાર; આદિત્યવાર આત્મગૌરવ ન. (સં.) પોતાનું ગૌરવ; સ્વાભિમાન આતશ-સ) ૫. (ફા. આતિશ) અગ્નિ (૨) બળતરા (૩) આત્મગ્લાનિ સ્ત્રી. (સં.) પોતાની જાત પ્રત્યે થતો અવસાદ
કે ખિન્નતા આતશદાન ન. (ફા.) ભઠ્ઠી; અંગીઠી; ચૂલો
આત્મઘાત ૫. (સં.) આપઘાત; આત્મહત્યા આતશ(-સ)પરસ્ત વિ. અગ્નિપૂજક (૨) પં. પારસી આત્મચરિત-ત્ર) ન. આત્મકથા આતશ(-સ)બહેરામ (ફા. આતિશ બહેરામ) . પારસી- આત્મચિંતન ન. આત્માનું ચિંતન; આત્મ તત્ત્વનું ધ્યાન ઓની અગિયારી
આત્મજ વિ. (સં.) પોતાનામાં કે પોતાનાથી ઊપજેલું (૨) આતશબાજ પું. આતશકાર; આતશબાજી કરનાર
૫. પુત્ર (૩) કામદેવ આતશ(-સ)બાજી સ્ત્રી, દારૂખાનું ફોડવું તે (૨) દારૂખાનું આત્મજન પું, ન. સ્વજન (૨) સગું ફોડવાની વિવિધ બનાવટો
આત્મજા વિ. સ્ત્રી. (સં.) પોતાનામાંથી-પોતાનાથી આશિત-સિ)યું વિ. આતશ-અગ્નિના રંગનું
ન ઉત્પન્ન થયેલી (પુત્રી) (૨) સ્ત્રી. બુદ્ધિ આતશિ(-સિોયો . આગિયો
આત્મજાત વિ., પૃ. (સં.) આત્મજ; પુત્ર (૩) વિ. પોતાઆતશી(-સી) વિ. અગ્નિયુક્ત; ગરમ (૨) ગરમ સ્વ- નામાં કે પોતાનાથી ઊપજેલું
ભાવનું (૩) સખત આગ સહન કરી શકે તેવી (શીશી) આત્મજ્ઞાન ન. (સં.) પોતાના સંબંધી જ્ઞાન (૨) અધ્યાત્મઆસ ., આસપરસ્ત વિ., આતસબહેરામ પં., જ્ઞાન; આત્માનો સાક્ષાત્કાર
આતસબાજી સ્ત્રી. આતસિયુંવિ. આતસિયો છું. જુઓ આત્મજ્ઞાની વિ. (સં.) અધ્યાત્મજ્ઞાની; આત્મજ્ઞ બનવું તે અનુક્રમે “આતશ'. “આતશપરત', “આતશ બહેરામ', આત્મતત્ત્વ ન. (સં.) આત્મા કે પરમાત્મારૂપી મુળતત્ત્વ આતશબાજી’, ‘આતશિયું, “આતસિયો
આત્મતા સ્ત્રી, આત્માપણું; પોતાપણું સ્કિાર થવો તે આતંક છું. (સં.) વ્યાધિ; રોગ (૨) ડર; ભય આત્મતિરસ્કાર વિ. (સં.) પોતાની જાત માટે મનમાં તિરઆતંકવાદ ૫. (સં.) ડર ફેલાય એમ કરવાથી ફાવી શકાય આત્મતુલ્ય વિ. (સં.) પોતાની સમાન; જાતના જેવું
છે એવો રાજકીય મત; ત્રાસવાદ; ઉગ્રવાદ આત્મતૃષા સ્ત્રી. (સં.) આત્મજિજ્ઞાસા આતંકવાદી વિ. આતંક ફેલાવનારું કે કરનારું (૨) પં.ડર આત્મત્યાગ કું. આપઘાત (૨) સ્વાર્થત્યાગ
કે ભય ફેલાવનાર; ભારે અનર્થકારી વ્યક્તિ; ‘ટેરરિસ્ટ આત્મદર્શન ન. (સં.) આત્મસાક્ષાત્કાર આતંકિત વિ. (સં.) ભયભીત (૨) પરેશાન; ત્રાસેલું આત્મદર્શી વિ. (સં.) આત્મજ્ઞાની લાગણી આતાજી .(આતો + જી) દાદાજી
આત્મદૈન્ય ન. (સં.) પોતે હીન છે, બિચારો છે એવી આતિથ્ય(-થેય) ન. (સં.) પરોણાચાકરી
આત્મદ્રોહી વિ. (સં.) આત્મદ્રોહ કરનારું આતિશ પં. (ફા.) અગ્નિઃ આગ; આતશ
આત્મનિગ્રહ ૫. પોતાની વાસનાઓનો નિગ્રહ-સંયમ આતી(-થી)પોતી(-થી) સ્ત્રી. થાપણ; પૂંજી [ઉત્સુક આત્મ(વનિમજ્જન, નિરીક્ષણ) ન. પોતાની જાતનું આતુર વિ. (સં.) થી પીડાતું (૨) અધીરુ, આકળું (૩) નિરીક્ષણ આતુરતા સ્ત્રી, અધીરાઈ; ઉત્સુકતા; આકુળતા પુત્ર આત્મધર્મ . (સં.) આત્મનો ધર્મ-ગુણ-સ્વભાવ આતો છું. (સં. આત્મ) આત્મા જેવો પ્રિય પુત્ર (૨) પાટવી આત્મનિર્ણય પું. (સં.) જાતે કરેલો કે કરવાનો નિર્ણય આતો પુ. દાદાનો બાપ
આત્મનિર્ભર વિ. (સં.) જાત ઉપર આધાર રાખનારું: આત્મ (સં.) તપુરુષ સમાસના પૂર્વપદ તરીકે ‘આત્મા’ સ્વાવલંબી

Page #88

આત્મનિવેદનો
9 ૧
[ આત્માધીન આત્મનિવેદન ન. (સં.) પોતાની જાતને તથા પોતાનું બધું આત્મવેત્તા પુ. આત્મવિદ; આત્માને જાણનાર; આત્મજ્ઞ
ઈશ્વરના ચરણોમાં સમર્પી દેવું તે (૨) ભક્તિના નવ આત્મશક્તિ સ્ત્રી, (સં.) આત્મબળ
પ્રકારોમાંનો એક (૩) પોતાની તરફનો ખુલાસો આત્મસંશોધન ન. (સં.) પોતાનો તાગ મેળવવાની આત્મનિષ્ઠા સ્ત્રી. (સં.) આત્મામાં નિષ્ઠા
પ્રક્રિયા; પોતાની જાતની તરતપાસ આત્મનિંદાસ્ત્રી. (સં.) પોતાની જાતને નિંદવી તે પ્રકાર આત્મશુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) આત્માની-પોતાની જાતની શુદ્ધિ આત્મપદ ન. (સં.) સંસ્કૃત ધાતુઓનો અર્થાનુસારી એક આત્મશોધન ન. (સં.) આત્માની શુદ્ધિ કરવી તે (૨) આત્મપરક, આત્મપરાયણ વિ. પોતાના આત્મામાં તલ્લીન આત્માને શોધવો તે (ર) સ્વાર્થી
આત્મશ્રદ્ધા સ્ત્રી, પોતાની શક્તિ ઉપરનો વિશ્વાસ આત્મપરીક્ષણ ન. આત્મપરીક્ષા કરવી તે
આત્મશ્લાઘા સ્ત્રી. (સં.) આપવખાણ; પોતાનાં વખાણ આત્મપરીક્ષા સ્ત્રી પોતાની જાતની પરીક્ષા
આત્મસ્વભાન વિ. (સં.) પોતાની જાત પ્રત્યે સભાનઆત્મપીડન ન. (સં.) જાતે દુઃખી થવું તે [વિશુદ્ધિ સજાગ
સિભાનતા આત્મપ્રતીતિ સ્ત્રી. (સં.) આત્મવિશ્વાસ (૨) હૃદયની આત્મસ્વભાનતા સ્ત્રી. (સં.) પોતાની વિશેની સજાગતાઆત્મબલ(-ળ) ન. આત્માનું બળ; મનનું કે હૃદયનું બળ; આત્મસમર્પણ ન. આત્મનિવેદન (૨) પોતાની જાતને
મનોબળ [બુદ્ધિ (૩) મતલબિયાપણું (૪) મારાપણું સોંપી દઈ તાબે થવું તે કેિ ભાન-સજાગતા આત્મબુદ્ધિ સ્ત્રીએ પોતાની સ્વતંત્ર સમજણ (૨) પોતાપણાની આત્મસંજ્ઞાન. (સં.) આત્મભાન; પોતાની જાતની આત્મબોધ પં. આત્મજ્ઞાન (૨) જાતને--જીવને ઉપદેશ આત્મસંતૃપ્તિ સ્ત્રી. (સં.) આત્મસંતોષ; જાતે સંતુષ્ટ કે આત્મભાવ પુ. ગર્વ; હુંપદ (૨) પોતાના રક્ષણ અને સંતૃપ્ત થવું તે ઉન્નતિની ઇચ્છા (૩) આત્મભાવના
આત્મસંતોષ છું. (સં.) પોતાનો સંતોષ આત્મભાવના સ્ત્રીએ પોતાના જેવા જ આત્મા સર્વમાં વસે આત્મસંપ્રજ્ઞ વિ. (સં.) પોતાને વિશે સભાન છે એવી ભાવના
[(૪) દીકરો આત્મસંપ્રજ્ઞતા સ્ત્રી. (સં.) પોતાના વિશેની સભાનતા આત્મભૂ વિ. (સં.) સ્વયંભૂ (૨) પં. બ્રહ્મા (૩) કામદેવ આત્મસંભાષણ ન. સ્વગતોક્તિ; “સોલિલૉક્તી’ આત્મ(૦રક્ષણ)ન. (૦રક્ષા) સ્ત્રી. (સં.) પોતાનું રક્ષણ- આત્મસંમાન ન. (સં.) વ્યક્તિગત કે પોતાનું સન્માન સંભાળ
આત્મસંયમ . (સં.) પોતાના ઉપર-મન ઇન્દ્રિય ઉપર આત્મરત વિ. (સં.) આત્મસ્વરૂપમાં રમણ કરનારું; સંયમ હોવો તે; આત્મનિગ્રહ
સિંવાદ પોતાનામાં લીન-મગ્ન
આત્મસંલાપ . (સં.) પોતાની જાત સાથેની વાતચીત કે આત્મરતિ સ્ત્રી. (સં.) પોતાના વિશેનો અતિરાગ; આત્મસંવેદન ન. (સં.) પોતાની અસ્મિતાને થતી લાગણી નાર્સિલિઝમ'
[‘સર્જેક્ટિવ' આત્મસંશોધન ન. (સં.) પોતાની જાતની તરતપાસ આત્મલક્ષી વિ. પોતાને લક્ષીને રચાયેલું; સ્વાનુભવરસિક; આત્મસાક્ષાત્કાર . આત્માનો સાક્ષાત્કાર-જ્ઞાન થવું તે આત્મવત્ વિ. (સં.) પોતાના જેવું
આત્મસાત્ કિ.વિ. તદન પોતાના જેવું-પોતાનું હોય એમ; આત્મવંચના સ્ત્રી. (સં.) જાતને છેતરવી તે કિરનારું એકરૂપ
તિ આત્મવિઘાત્મકવિ. (સં.) પોતાને જ નુકસાન પહોંચાડનારું- આત્મસાંત્વન ન. (સં.) જાતે-આપમેળે આશ્વાસન મેળવવું આત્મવિચાર છું. (સં.) આત્મચિંતન
આત્મસિદ્ધિ સ્ત્રી. આત્મસાક્ષાત્કાર; મોક્ષ આત્મવિજય પં. (સં.) પોતાના પર મેળવેલો વિજય-જય આત્મસુખ ન. આત્મામાંથી ઉદ્ભવતું સુખ આત્મવિદ ૫. આત્માને જાણનાર; આત્મજ્ઞાની
આત્મજુતિ સ્ત્રી, સ્વપ્રશંસા; આપવખાણ આત્મવિદ્યા સ્ત્રી. અધ્યાત્મવિદ્યા
આત્મસ્થાપના સ્ત્રી. (સં.) પોતાની જાતને સ્થાપિત કરવી આત્મવિધ્વંસ છું. (સં.) પોતાનો નાશ
તે; સ્વપ્રતિપાદન આત્મવિલય પું. (સં.) મુક્તિ; મોક્ષ
આત્મહત્યા સ્ત્રી, આપઘાત; આત્મઘાત આત્મવિલોપન ન. પોતે શૂન્યવત થવું કે તેમ વર્તવું તે; આત્મહનન ન. (સં.) આપઘાત; આત્મઘાત આત્મત્યાગ કરવો તે
આત્મહિત ન. (સં.) આત્માનું-પોતાનું હિત-ભલું આત્મવિશ્વાસ છે. આ " દ્વા; આત્મનિષ્ઠા
આત્મા પું. (સં.) જીવ; ચૈતન્યસ્વરૂપ તત્ત્વ (૨) વ્યષ્ટિ આત્મવિસર્જન ને. (સં.) આત્મ સમર્પણ (૨) સ્વાર્થ ત્યાગ જીવ; જીવાત્મા (૩) તત્ત્વ-સારભૂત તત્ત્વ (૪) (૩) નિરભિમાનપણું
પરમાત્વતત્વ; પરબ્રહ્મ (૫) મૂળ સ્વભાવ; પ્રકૃતિ આત્મવિસ્મૃતિ સ્ત્રી, (સં.) પોતાનું વિસ્મરણ
(૬) અંત:કરણ આત્મવૃત્તાંત પં. ન. (સં.) પોતાનો અહેવાલ; આત્મકથા આત્માધીન વિ. આત્માને વશ રહેલું; સ્વાધીન

Page #89

આત્માનંદ)
[ આદિકવિ આત્માનંદ ૫. આત્મામાંથી પ્રાપ્ત થતો આનંદ; આત્મજ્ઞાન આદ વિ. આધ; આદિ (૨) સાક્ષાત્કારને પરિણામે મળતું સુખ
આદત સ્ત્રી. (અ.) ટેવ; મહાવરો (૨) સ્વભાવ આત્માનુભવ ૫. જાતે મેળવેલો અનુભવ
આદતી વિ. હંમેશની ટેવવાળું
મિાણસ આત્માભિમાન ન. હુંપદ; આપવડાઈ (૨) સ્વમાન આદમ . (અ) સૃષ્ટિનો સૌથી પ્રથમ જન્મેલો પુરુષ, આત્માભિમાની વિ. મગરૂર; હુંપદવાળું
આદમકદ વિ. (સં.) મનુષ્યનું કદ (૨) પૂરા કદનું આત્માભિમુખ વિ. આત્મા તરફ વળેલું; અંતર્મુખ તિ આદમખોર વિ. માણસખાઉ (૨) ન. ઘોરખોદિયું આત્માભિવ્યક્તિ સ્ત્રી. (સં.) પોતાનું અંતર વ્યક્ત કરવું આદમજાત સ્ત્રી. માણસજાત; માનવજાત આત્મારામ વિ. (સં.) આત્મા એ જ જેને આનંદનું સ્થાન આદમિયત સ્ત્રી. માણસાઈ; માનવતા
કે સાધન છે તેવું (૨) પું. સાક્ષાત્કાર માટે પ્રયત્ન આદમી પુ. (અ.) માણસ (૨) પુરુષ (૩) પતિ; ધણી કરતો યોગી (૩) જીવન્મુક્ત યોગી (૪) આત્મા; આદર ૫. (સં.) માન; સન્માન (૨) પૂજય ભાવ પરમાત્મા
ઇિચ્છનાર; યોજનાર આદરણી સ્ત્રી, સગપણ, સગાઈ - વેવિશાળ થયા પછી આત્માર્થી વિ. (સં. આત્માર્થિન) વિ. આત્મકલ્યાણ કન્યાને વરપક્ષ તરફથી લૂગડાં, ઘરેણાં વગેરેની આત્માર્થે ક્રિ.વિ. પોતાને માટે
અપાતી ભેટ; વસંત
મિાનનીય આત્મિક, આત્મીય વિ. આત્માનું (૨) પોતાનું (૩) સગું આદરણીય વિ. આદર આપવા યોગ્ય; સંમાનનીય; આત્મીયતા સ્ત્રી. આત્મીયપણું
આદરપાત્ર વિ. (સં.) સંમાનનીય; સંમાન્ય આત્મોન્નતિ સ્ત્રી, (સં.) આત્માની ઉન્નતિ; સ્વ-ઉન્નતિ આદરભાવ ૫. માનની લાગણી (૨) આગતાસ્વાગતા આત્મોપલબ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) આત્મા કે પરમાત્માની પ્રાપ્તિ આદરવું સક્રિ. (સં. આ+૬) આરંભવું (૨) સત્કારવું (૩) આત્મૌપમ્પ ન. બધાને પોતાના જેવાં ગણવાં તે
સંવનન કરવું (૪) સ્વીકારવું આત્યંતિક વિ. (સં.) અનંત; સતત (૨) ખૂબ (૩) આદરસત્કાર પું. (સં.) આગતાસ્વાગતા (૨) આદરમાન સર્વશ્રેષ્ઠ (૪) આખરી; અંતિમ
આદર્શ પું. (સં.) દર્પણ; અરીસો (૨) નમૂનો (૩) ધ્યેય આત્યંતિકી વિ. સ્ત્રી. આત્યંતિક એવી; છેવટની
(૪) વિ. નમૂનેદાર; ધ્યેયરૂપ આત્રેયી સ્ત્રી. (સં.) અત્રિ ઋષિની પત્ની; અનસૂયા આદર્શપુરુષ છું. (સં.) બીજાઓને જેનાં ગુણસહિત આથ(થા) સ્ત્રી. (સં. અર્થ) પૂંજી; થાપણ; આથી પોથી અનુકરણ કરવા જેવો હોય તેવો પુરુષ આથ ન. સીતાફળ
આદર્શરૂપ વિ. (સં.) નમૂનેદાર; “આઇડિયલ' આથ છું. આથી
આદર્શવાદ પું. આદર્શનું જ પરિપાલન કરવું જોઈએ એવો આથડ સ્ત્રી. રખડપટ્ટી (૨) અથડામણ
વાદ; “આઈડિયાલિઝમ' આથડવું અ.કિ. રખડવું; ભટકવું (૨) આખડવું; લડવું આદર્શવાદી વિ. (સં.) આદર્શવાદમાં માનનાર આથડિયાં ન.બ.વ. ફાંફાં (૨) ગોથાં; લથડિયાં આદર્શીકરણ ન. (સં.) આદર્શ નક્કી કરવો તે; “આઈડિયા આથણું ન. અથાણું (૨) આથવાની ક્રિયા-રીત તિરફનું લાઈઝેશન
વિટ આથમણું વિ. (સં. અસ્તમનક) આથમવાની દિશા-પશ્ચિમ આદવેર ન. મૂળનું-જૂનું વેર (૨) હાડવેર; પાકી દુશ્મનાઆથમવું અ.ક્રિ. (સં. અસ્તમતિ, પ્રા. અસ્થમઈ) અસ્ત આદાનપ્રદાન ન. (સં.) લેવું દેવું તે; આપલે પામવું (૨) પડતી દશામાં આવવું
આદાપાક પું. આદુનો પાક (૨) માર; મેથીપાક આથર પં. (સં. આસ્તર) ઘાસનો થર (૨) પછેડી; આદાબ છું. (અ.) અદબ; વિવેક (૨) સલામ
પાથરણું; મોદ (૩) ગધેડા ઉપર નાખવાની ડબી આદારસ પું. આદુનો રસ આચરણ ન. ચાદર; ઓછાડ (૨) પથારી; બિસ્તરો (૩) આદા(-ધા)શીશી સ્ત્રી. (સં. અર્ધ+શીર્ષમ) અડધું-એક
જાજમ; પાથરણું[બનાવવી (૩) આચ્છાદનકરવું; ઢાંકવું બાજુનું માથું દુઃખે એ રોગ આથરવું સક્રિ. (સં. આસ્તર) પાથરવું (૨) ગંજી કરવી- આદિ વિ. (સં.) પ્રારંભનું (૨) મુખ્ય (૩) મૂળ, આદિમ આથવણ ન. આથો લાવનાર પદાર્થ (૨) પાચનમાં (૪) આદિ કાળનું અસલ (૫) પં. પ્રારંભ; શરૂઆત | ઉપયોગી પદાર્થ; “એન્ઝાઈમ'
(૬) મૂળ કારણ (૭) પહેલું પદ (ગ.) 'આથવું સક્રિ. (સં. અત્થ = આથો લાવવો) મીઠુંમસાલો આદિક વિ. વગેરે; ઇત્યાદિ ચડે તેમ કરવું (૨) ખમીર ચડાવવું
આદિકર્તા(-7) S. (સં.) બ્રહ્મા (૨) પરમાત્મા આથા(-થ) સ્ત્રી. આથી પોથી સ્ત્રી, જુઓ “આતીપોતી' આદિ કર્મ ન. (સં.) પહેલું કામ આથિયુપોથિયું ન. માગણ કે પક્ષવાળું વિસ્તુ આદિકવિ ૫. સૌથી પહેલો કવિ (૨) બ્રહ્મા (૩) વાલ્મીકિ આથો છું. અથાવું-ખમીર ચડવું તે (૨) આથવા નાખેલી (૪) ગુજરાતનો સ્વીકારાયેલો કવિ નરસિંહ મહેતા

Page #90

આદિકારણ
આદિકારણ ન. (સં.) મૂળ કારણ (૨) વિશ્વનું-સૃષ્ટિનું મૂળ કારણ; સૃષ્ટિનું બીજ [શરૂઆતનો કાળ આદિકાલ(-ળ) પું. આરંભનો સમય (૨) સૃષ્ટિની આદિકાવ્ય ન. (સં.) સૌથી પહેલું રચાયેલું કાવ્ય (૨)
03
વાલ્મિકી રામાયણ(સંસ્કૃતમાં)[પુસ્તક; ગુરુગ્રંથસાહેબ આદિગ્રંથ પું. પહેલો-મૂળ ગ્રંથ (૨) શીખ લોકોનું ધર્મઆદિજાતિ સ્ત્રી. (સં.) આદિવાસી જાતિ આદિત્ય પું. (સં.) સૂર્ય; રવિ (૨) અદિતિના બારે પુત્રોમાંનો કોઈ પણ (૩) બારની સંજ્ઞા આદિત્યવાર પું. આતવાર; રવિવાર આદિનાથ પું. (સં.) જૈનોના વર્તમન ચોવીસ તીર્થંકરોમાંના પહેલા; ઋષભદેવ
આદિભૂત વિ. (સં.) સૌથી પહેલું ઉત્પન્ન થયેલું આદિપર્વ ન. (સં.) પહેલો ભાગ (૨) મહાભારતનો પ્રથમ ખંડ [(૪) સર્જનહાર આદિપુરુષ પું. (સં.) મૂળ પુરુષ (૨) વિષ્ણુ (૩) બ્રહ્મા આદિમ વિ. (સં.) પ્રારંભનું; મૂળ; અસલ આદિમજાતિ સ્ત્રી. આદિવાસી જાતિ; વનવાસી જાતિ આદિમાનવ પું. (સં.) પહેલો માનવ-પ્રાણી આદિમૂલ ન. બીજમાં રહેલા છોડનો એક ભાગ, જે બીજ
ઊગતાં મૂળ થાય છે; ‘રેડિકલ’[એકકોશી વનસ્પતિ આદિવનસ્પતિ સ્ત્રી. સૃષ્ટિની શરૂઆતમાં ઉદ્ભવેલી સાદી આદિલ વિ. (અ.) ન્યાયનિષ્ઠ; ન્યાÚ[લોપ; ‘ઍપેલિસ’ આદિવર્ણલોપ પું. (સં.) શબ્દના શરૂઆતના અક્ષરનો આદિવાસી વિ. દેશમાં આદિકાળથી વસેલું; અસલનું રહેનારું (૨) પું. આદિજાતિનો માણસ આદી વિ. ટેવવાળું; ટેવાયેલું (૨) બંધાણી; વ્યસની આદીશ્વર પું. (સં.) ઋષભદેવ; આદિનાથ (જૈન) આદું ન. (સં. આર્દ્રક, પ્રા. અધઅ-અધુઅ. સર. નેપાળી
અદવા) એક કંદ, જેને સૂકવતા સૂંઠ બને છે. આઠેય વિ. (સં.) લેવા યોગ્ય (૨) સ્વીકાર કરવા યોગ્ય આદેશ પું. (સં.) આજ્ઞા (૨) ઉપદેશ (૩) ફેરફાર; એકને બદલે બીજો વર્ણ આવે તે (૪) ઉત્થાપન; ‘સન્સ્ટિટ્યૂશન’ (ગ.)
આદેશપત્ર પું. (સં.) રજાચિઠ્ઠી; આજ્ઞાપત્ર આદેશાત્મક વિ. (સં.) આદેશરૂપ; ફરજિયાત આદેશ્ય વિ. (સં.) આદેશ કરવા-કરાવા યોગ્ય આદેસર પું. આદિનાથ; ઋષભદેવ (જૈન) આદ્ય વિ. (સં.) પ્રારંભનું; મૂળ; પ્રથમનું આદ્યક્ષર પું. (સં.) પ્રથમ અક્ષર આઘતા સ્ત્રી. (સં.) પહેલું હોવાપણું; પ્રાચીનતા આદ્યસ્થાપક વિ., પું. (સં.) મૂળ સ્થાપક આત્યંત ક્રિ.વિ. (સં.) આદિથી તે અંત સુધી આધ વિ. (હિં.) અડધું
[આધિપત્ય
આધ(૦૨)ણ ન. (સં. આદ, પ્રા. અદણ-આદહણઆધણ) રાંધવા માટે એકલું પાણી; પહેલેથી ગરમ કરવા માટે મુકાય છે તે [મેળવણ (૨) તેની ક્રિયા આધરકણ ન. દહીં જમાવવા માટે દૂધમાં નંખાતી ખટાશ; આધાન ન.(સં.) મૂકવું તે (૨) ધારણ કરવું તે (૩) ગર્ભ
ધારણ; ગર્ભ (૪) અગ્નિહોત્રીનું પ્રાથમિક કાર્ય-કર્મ આધાપલીત(-g) વિ. અડધું ગાંડું; દાધારંગુ આધાર પું. (સં.) ટેકો (૨) આશ્રય (૩) પુરાવો (૪) જેને આધારે ઉચ્ચાલક ફરે છે તે બિંદુ; ‘ફલ્કમ’ (૫) અધિકરણ, સાતમી વિભક્તિનો અર્થ [ઇન્ડસ્ટ્રી’ આધારઉદ્યોગ પું. (સં.) ટેકારૂપ ઉદ્યોગ, ‘સર્પોર્ટિંગ આધારકિંમત સ્ત્રી. પાયારૂપ ભાવ આધારખડક પું. (સં.) તળખડક, ‘બેડરૉક’ આધારગ્રંથ છું. આધાર-પ્રમાણભૂત ગ્રંથ (૨) આધાર માટે
લીધેલું પુસ્તક [શરૂઆતનું નિનશાન; ‘બેન્ચમાર્ક આધારચિહ્ન ન. (સં.) મોજણી કરતી વખતે કરાતું આધારતત્ત્વ ન. (સં.) અભિધારણા; અભિગૃહીત આધારતલ ન. (સં.) નિમ્નતમ સપાટી; તળિયું (૨) પાયો (૩) બેઠક, બેસણી [સમાણી દીવાલ આધારદીવાલ સ્ત્રી. (સં.) રોડ-દીવાલ; પુસ્તો; છાતી આધારપગથિયું ન. કાર્યનો આરંભ કરવામાં આવ્યો હોય તે સ્થળ; ‘સ્ટેપિંગ સ્ટોન' આધારપાત્ર વિ. (સં.) આધાર રાખવા યોગ્ય આધારબિંદુ ન. ઉચ્ચાલનમાં નીચે રહેલો ટેકો – જે બિંદુને આધારે વસ્તુને ટેકો મળે તે આધારભીંત સ્ત્રી, પડભીંત; પુસ્તો; ‘બસ’ આધારભૂત વિ. (સં.) પ્રમાણિત થયેલું; મૂળભૂત આધારરૂપ વિ. પ્રમાણ તરીકે રહેલું; પ્રમાણભૂત આધારરેખા સ્ત્રી. (સં.) મૂળ લીટી પર બીજી કોઈ લીટી
બનાવી હોય કે ન બનાવી હોય તે
આધારવર્ષ ન. (સં.) જયાંથી શરૂ કરવાનું હોય તે વર્ષ આધારશિલા સ્ત્રી. (સં.) ટેકારૂપ પથ્થર (૨) કોઈ પણ
ટેકારૂપ વસ્તુ
આધારશૂન્ય વિ. (સં.) બિનપાયાદાર આધારસામગ્રી સ્ત્રી. (સં.) મૂળભૂત માહિતી; ‘ડેટા' આધારહુકમ પું. (સં.) અધિકૃતિ; ‘ઑથોરીટી’ આધારિત વિ. (સં.) આધાર રાખેલું આધાશીશી સ્ત્રી. જુઓ ‘આદાશીશી’
આધિ પું.(સં.) માનસિક પીડા[ન. નાટકનું મુખ્ય વસ્તુ આધિકારિક વિ. (સં.) અધિકાર કે સત્તાને લગતું (૨) આધિક્ય ન. (સં.) અધીક્તા; વધારેપણું; પુષ્કળતા આધિદૈવિક વિ. (સં.) ભૂતપ્રેતાદિથી ઊપજેલું (દુ:ખ)
(૨) દૈવયોગે-નસીબયોગે થતું દુ:ખ (તત્ત્વ) આધિપત્ય ન. (સં.) અધિપતિપણું; ઉપરીપણું

Page #91

આધિભૌતિક
© ૪
(આપદ્ગત આધિભૌતિક વિ. (સં.) પ્રાણીઓને લગતું (૨) પંચમહા- આનુપૂર્વી સ્ત્રી, (સં.) પૂર્વાપર ક્રમ; અનુક્રમ (૨) નિયમ
ભૂતો સંબંધી (૩) શારીરિક પીડા) (૪) સ્થૂળ; જડ મુજબ દોરેલું અનુમાન (તર્ક.) આધિવ્યાધિ ૫. શરીરની અને મનની પીડા વિશ; તાબેદાર અનુભવિક વિ. (સં.) અનુભવને લગતું આધીન (આ જોડણી અશુદ્ધ) વિ. (સં. અધીન) અધીન; આનુવંશિક વિ. (સં.) વંશપરંપરાથી ચાલતું આવતું આધુનિક વિ. (સં.) હમણાંનું; અર્વાચીન
આનુષંગિક, આનુષંગી વિ. (સં.) અમુકના સંબંધવાળું, આધુનિકતા સ્ત્રી. અર્વાચીનતા; “મૉડર્નિટી'
સહવર્તી (૨) ગૌણ આધુનિકીકરણ ન. (સં.) આધુનિક બનાવવું તે આનૃશ્ય ન. (સં.) અનૃણ-ઋણમુક્ત થવું તે આધેડ વિ. અડધી ઉંમરે પહોંચેલું; પ્રૌઢ વયનું આન્ટી સ્ત્રી. (ઇ.) વડીલ સ્ત્રીને માનાર્થે થતું સંબોધન આધેય વિ. (સં.) આધાર આપવા-અપાવા લાયક (૨) કાકી (૩) મામી (૪) માસી (૫) ફોઈ આધોડું ન. મરેલા ઢોરનું અડધું ચામડું (માલિકને મળે તે) આન્વીક્ષિકી સ્ત્રી. (સં.) તર્ક-ન્યાયશાસ્ત્ર (૨) આત્મવિદ્યા આધ્યાત્મિક વિ. (સં.) આત્મા સંબંધી; આત્મા-જીવાત્માને (૩) સમાલોચના કે પરમાત્માને લગતું
આન્સરબુક સ્ત્રી. (ઇ.) ઉત્તરવહી; ઉત્તરપત્ર આધ્યાસિક વિ. (સં.) અધ્યાસને લગતુંભ્રામક
આપ ન. (સં. અપ-આ૫) પાણી; જ આનન ન. (સં.) મુખ; મોં (૨) ચહેરો
આપ ન. (સં. આત્મન્, પ્રા. અપ્પ) પોતાપણું; અહંતા આનમાન ન. (સં. “માન'નો ર્ભાિવ) માન; આદર (૨) (ર) પોતાનું શરીર (૩) સર્વ. તમે (માનાર્થે) (૪) વિ. ન માની શકાય એવું
સિંસ્કાર પોતે (સમાસમાં). ઉદા, આપકમાઈ આનય પં. (૦ન) ન. (સં.) આણવું તે (૨) ઉપનયન આપઆપણું વિ. પોતપોતાનું આનર્ત(-7) S. (સં.) સૌરાષ્ટ્રનું પ્રાચીન નામ આપઆપમાં કિ.વિ. અંદરોઅંદર; માંહોમાંહે આનર્તનગર ન. (-રી) સ્ત્રી.; આનર્તપુર ન. (-રી) સ્ત્રી, આપકમાઈ સ્ત્રી જાતે કરેલી કમાણી દ્વારકા (૨) વડનગર
આપકર્મ વિ. પોતાના જ પુરુષાર્થ પર આધાર રાખનારું આતંત્ય ન. (સં.) અનંતપણું (૨) મુક્તિ; મોક્ષ આપકળા સ્ત્રી. પોતાની મેળે હસ્તગત કરેલી કળા આનંદ પું. (સં.) હર્ષ; પ્રસન્નતા
આપકેંદ્રી વિ. આપમતલબી, સ્વાર્થી આનંદકંદ પું. આનંદનું મૂળ (૨) બ્રહ્મ; પરમાત્મા આપખુદ વિ. સર્વસત્તા સ્વાધીન રાખી-ગણી વર્તનારું; આનંદઘન વિ. આનંદથી ભરપૂર (૨) પં. બ્રહ્મ; પરમાત્મા સ્વેચ્છાચારી; “ઓટોક્રેટ' આનંદપર્યવસાયી વિ. (સં. આનંદપર્યવસાયિનું) જેને અંતે આપખુદી સ્ત્રી. આપખુદ વર્તન (૨) જુલમ
આનંદ હોય એવું; આનંદમાં પરિણમે એવું આપSા સ્ત્રી. (સં.) નદી આનંદપુર વિ. (સં.) આનંદ આપનાર; આનંદદાયી આપઘાત પં. આત્મહત્યા; આત્મઘાત આનંદમગ્ન વિ. (સં.) આનંદમાં લીન-તરબોળ આપાલ સિ. આપમેળે થતી ગતિ આનંદમીમાંસા સ્ત્રી, (સં.) (કલાના ઉપભોગથી થતા). આપઝલું વિ. આપબળે ટકી રહેતું; સ્વાશ્રયી રિસ્તો
આનંદ વિશે વિચાર કરનારું શાસ્ત્ર; રસશાસ્ત્ર આપણj. (સં.) બજાર (૨) ચૌટું (૩) દુકાન (૪) બજારનો આનંદરૂપ વિ. (સં.) આનંદમય
આપણ સર્વ. (સં. આત્મન્, પ્રા. અપ્પણ) (સામાન્યતઃ' આનંદવિભોર વિ. (સં.) આનંદથી તરબોળ
પદ્યમાં) હું કે અમે અને તું કે તમે; બોલનાર ને આનંદવું અ.કિ. (સં. આન) આનંદ કરવો; ખુશ થવું સાંભળનાર સૌ આનંદસમાધિ સ્ત્રી. (સં.) આનંદપૂર્ણ સમાધિ (૨) આપણું સર્વ. “આપણે”નું છઠ્ઠી વિભક્તિ નપુંસકલિંગ આનંદથી થયેલી સમાધિ
એકવચનનનું રૂપ
સિાંભળનાર સૌ આનંદા સ્ત્રી. (સં.) ભાંગ
આપણે સર્વ. હું કે અમે અને તું કે તમે; બોલનાર અને આનંદાશ્રુ ન. (સં.) આનંદનાં આંસુ
આપતા સ્ત્રી. (સં. આપત) આપત્તિ; સર્કટ (૨) મુશ્કેલી; આનંદિત વિ. (સં.) ખુશ; હર્ષિત
પીડા
દિવકોપ આનંદી વિ. (સં. આનંદિન) ખુશમિજાજી; મોજી આપત્કાળ પં. આપત્તિનો સમય; કટોકટીની વેળા (૨) આનંદોત્પાદક વિ. આનંદ ઉત્પન્ન કરાવનારું
આપત્તિ સ્ત્રી. (સં.) આફતસંકટ (૨) દુઃખ; મુશ્કેલી આનંદોલ્લાસ છું. (સં.) હર્ષનો ઊભરો દિશા આપત્તિગ્રસ્ત વિ. (સં.) આપત્તિથી ઘેરાયેલું આનાકાની સ્ત્રી. હા ના કરવી તે (૨) ઢચુપચુ હોવાની આપદ(-દા) સ્ત્રી. આપત્તિ (૨) મુશ્કેલી આનાથી ક્રિ.વિ. આ વડે ઉિત્પન્નનો અડસટ્ટો કાઢવો તે આપદેષ્ટિ સ્ત્રી, સ્વાર્થી દષ્ટિ આનાવારી સ્ત્રી. કેટલી આની પાક પાક્યો તેની અડસટ્ટો, આપદ્ગત વિ. (સં.) આપદા પામેલું

Page #92

આપદ્ધ
આપદ્ધર્મ પું. (સં.) આપત્તિના સમયનો ધર્મ; મુશ્કેલીની વેળાએ નછૂટકે જે કરવાની ધર્મશાસ્ત્ર રજા આપી હોય તેવું કામ [પડેલું (૩) શરણે આવેલું આપન્ન વિ. (સં.) આવી મળેલું (૨) આપત્તિમાં આવી આપન્નસત્ત્વા વિ., સ્ત્રી. સગર્ભા સ્ત્રી આપન્યા સ્ત્રી. પોતાની સ્થિતિનું ભાન (૨) આત્મસંતોષ આપપરભાવ પું. ભેદભાવ; મારાતારાપણું આપબડાઈ સ્ત્રી. આત્મશ્લાઘા; આપવડાઈ આપભોગ છું. સ્વાર્થત્યાગ (૨) આત્મબલિદાન આપમતલબી વિ. (સં.) સ્વાર્થી [ચાલનારું; મમતીલું આપ(૦મતિયું, ૦મતીલું) વિ. પોતાની જ મતિ અનુસાર આપમુખત્યાર વિ. પોતાની મરજી પ્રમાણે કરવાની સત્તાવાળું; સ્વાધીન; સ્વતંત્ર આપમેળે ક્રિ.વિ. આપોઆપ; પોતાની મેળે આપરખુ વિ. પોતાનું જ સાચવીને બેસી રહે એવું; પોતાની જાતને બચાવનારું
આપલે સ્ત્રી. આપવું અને લેવું તે; લેવડદેવડ આપવખાણ ન. પોતાનું વખાણ; આત્મપ્રશંસા આપવડાઈ સ્ત્રી. પોતાની વડાઈ-મોટાઈ દેખાડવી તે; જાતે
પોતાનાં વખાણ કરવાં તે; આત્મશ્લાઘા આપવીતી સ્ત્રી. પોતાને વીતેલું તે (૨) આત્મકથા આપવું સ.ક્રિ. (સં. અર્પયતિ, પ્રા. અપ્પઈ) અર્પવું (૨) સોંપવું; હવાલે કરવું
આપસૂઝ સ્ત્રી. પોતીકી સમજ (૨) કોઠાસૂઝ; આંતરસૂઝ આપાત પું. (સં.) પડવું તે (૨) ચાલુ ક્ષણ (૩) પ્રથમ દૃષ્ટિ આપાતકાલ પું. (સં.) કટોકટીનો સમય; ઇમર્જન્સી’ આતાપકાલીન વિ. કટોકટીના સમયનું (૨) આપાતકાળમાં આવી પડેલું [કિરણ આપાતકિરણ ન. (સં.) આરસી જેવી સપાટી પર પડતું આપાતકોણ પું. (સં.) આપાતિકરણ તેની સપાટી પર પડતાં ખૂણો કરે તે
[પર પડે તે આપાતબિંદુ ન. (સં.) આપાતકિરણ જે બિંદુએ સપાટી આપાદન ન. (સં.) સંપાદન; સંપડાવવું તે આપાધાપી સ્ત્રી. (હિં.) દોડભાગ (૨) ખેંચતાણ (૩) પોતપોતાની ચિંતા કે કામનું ધ્યાન આપુશાહ પું. શાહુકાર આપૂર્તિ સ્ત્રી. (સં.) પૂર્તિ; ભરણ [(૩) જિજ્ઞાસા આપૃચ્છા સ્ત્રી. (સં.) ખબરઅંતર પૂછવી તે (૨) પડપૂછ આપેઆપક્રિ.વિ. આપોઆપ વડીલ (૩) મોટા બાપા આપો હું. (દે. આપ્ય,અપ્પઅ)બાપ;પિતા (૨) વૃદ્ધ માણસ; આપોઆપ ક્રિ.વિ. ખુદ; જાતે (૨) સ્વાભાવિક રીતે (૩) પોતાની મેળે [મંત્ર (૨) અપૂશણ આપોશાન ન. (સં.) જમતાં પહેલાં અને પછી બોલવાનો આપ્ત વિ. (સં.) સગું (૨) વિશ્વાસપાત્ર (સમાચાર વગેરે)
૫
[આબકારી
(૩) વિશ્વાસુ (માણસ) (૪) મેળવેલું (૫) પું. પોતે જે વસ્તુ વિશે કહેતો હોય તે વસ્તુ જાતે જોઈ હોય એવો માણસ
આપ્તકામ વિ. (સં.) જેની ઇચ્છા ફળી હોય એવું; સંતુષ્ટ આપ્તજન પું., ન. (સં.) સગું; સ્નેહી (૨) વિશ્વાસુ માણસ; અંગત માણસ
મૂકવા
આપ્તભાવ પું. (સં.) સંબંધ; સગપણ આપ્તવચન ન. (સં.) અનુભવી માણસનો બોલ આપ્તવાક્ય ન. (સં.) આપનું વાક્ય; વિશ્વાસ વાક્ય; પ્રમાણરૂપ માનવા જેવું વાક્ય આપ્લાવ પું. (સં.) જળબંબાકાર થઈ જવું તે આપ્લાવિત વિ. (સં.) તરબોળ; ખૂબ ભીંજાયેલું (૨) ડૂબેલું આફણિયે ક્રિ.વિ. પોતાની મેળે (૨) એકાએક; આફરડું આકણી સ્ત્રી. આપત્તિ (૨) ફેણ (૩) ક્રિ.વિ. આફણિયે; આફરડું
યોગ્ય
આફત સ્ત્રી. (અ.) આપત્તિ; મુસીબત આફતાબ પું. (ફા.) સૂર્ય (૨) સૂર્યપ્રકાશ આફતાબપરસ્ત વિ. (ફા.) સૂર્યને પૂજનાર; સૂર્યપૂજક આફતાબપરસ્તી સ્ત્રી. (ફા.) સૂર્યપૂજા આફરડું ક્રિ.વિ. આફણિયે; પોતાની મેળે આફરવું અ.ક્રિ. (સં. આસ્મરતિ; પ્રા. અફરઈ) આફરો ચડવો; પેટ ફૂલી જવું
આફરીન ક્રિ.વિ. (ફા.) કુરબાન; ફિદા; ખુશખુશ; વારી ગયું હોય તેમ (૨) ધન્ય; શાબાશ (ઉદ્ગાર) (૩) સ્ત્રી. શાબાશી [અકળામણ આફરો છું. પેટ ચડવું તે (૨) ઘણું ખાવાથી થતી આફલાતૂન વિ. (૨) પું. અફલાતૂન; ખૂબ સુંદર આફળવું અક્રિ. (સં. આસ્ફાલ્ટ્, પ્રા. આલ્ફાલ) ટિચાવું; અફળાવું (૨) અફળ જવું
આફડું(-૨) ક્રિ.વિ. આણિયે; પોતાની મેળે; આફરડું આફાલાફી ક્રિ.વિ. વગર વિચાર્યું; એલફેલ આર્ટ્સ સ્ત્રી. (પો. આલ્ફોન્ઝો) કેરીની એક જાત (૨) તે જાતની કેરી; હાર્ટ્સ
આફોડું ક્રિ.વિ. આણિયે; પોતાની મેળે; આફરડું આફ્રિકી(-કન) વિ. (ઇ.) આફ્રિકાનું (૨) પું. આફ્રિકાનું
વતની - આફ્રિકાવાસી; આફ્રિકન આફ્રિકા પું., ન. (ઇં.) પૃથ્વીના પાંચ ખંડમાંનો એક આફ્રિદી વિ. (પુસ્તુ) ભારતની સરહદ ઉપર એ નામની
એક ટોળીનું નામ (૨) પું. એ ટોળીનો એક માણસ આબ ન. (ફા.) પાણી; જબ (૨) તેજ; નૂર (૩) ધારની તીક્ષ્ણતા
આબકાર વિ. (ફા.) દારૂનો ધંધો કરનાર; કલાલ આબકારી સ્ત્રી. (ફા.) દારૂ ગાળવાનું કામ (૨) કેફી ચીજો પર લેવાતાં કર (૩) વિ. એને લગતું

Page #93

આબકારી જકાત
આબકારી જકાત સ્ત્રી. કેફી પીણાં પરની જકાત આબકારી શુલ્ક ન. આબકારી જકાત આબખોરી સ્ત્રી. ટોયલી; લોટી આબખોરો પું. (ફા. આબખોરહ) લોટો; કળશિયો (૨) પડઘીવાળું પહોળા મોંનું વાસણ આબદારખાનું ન. પાણિયારું (૨) પાણી રાખવાની ઓરડી આબદ્ધ વિ. (સં.) બંધાયેલું; જડાયેલું (૨) સજ્જડ [શિયળ આબરૂ સ્ત્રી. (ફા.) કીર્તિ; નામના (૨) સ્ત્રીની લાજ; આબરૂદાર વિ. આબરૂવાળું; પ્રતિષ્ઠિત આબા પું. (અ.) આપો; પિતા (૨) દાદો આબાદ વિ. (ફા.) વસ્તીવાળું (૨) ભરપૂર; સમૃદ્ધ (૩) ખેડાયેલું; ફળદ્રુપ (જમીન) (૪) સલામત; સુખી (૫) ઉત્તમ; સરસ (૬) અચૂક (૭) ક્રિ.વિ. ચૂક્યા વગર આબાદાન વિ. આબદ; સમૃદ્ધ; પૈસેટકે સુખી વસ્તી આબા(દાની, ૦દી) સ્ત્રી. આબાદ-સમૃદ્ધ હોવું તે (૨) આબાલવૃદ્ધ અ. (સં.) બાળકથી માંડીને વૃદ્ધ સુધી આબિ(-બે)દ વિ. (અ.) ઇબાદત (પ્રાર્થના) કરનારું;
ઉપાસક (૨) ધાર્મિક વૃત્તિનું; પવિત્ર આબે-હયાત ન. (ફા.) અમર કરે તેવો રસ; અમૃત આબેહૂબ વિ. (અ. હૂબહૂ) હૂબહૂ; તાર્દશ આબોદાના ન. (ફા.) દાણાપાણી; અન્નજળ આબોહવા સ્ત્રી. (ફા.) હવાપાણી; હવામાન; ‘ક્લાઇમેટ’ આબ્દિક વિ. (સં.) વાર્ષિક (૨) ન. વર્ષે પ્રગટ થતું સામયિક
09
આભ ન. (સં. અભ્ર, પ્રા. અબ્બ) આકાશ (૨) વાદળું આભડછેટ સ્ત્રી. અભડાવું તે (૨) અમુકના સ્પર્શથી
અભડાઈ જવાય તેવી માન્યતા (૩) રજસ્રાવ; અટકાવ (૪) પ્રસવ વેળા ઓર તથા લોહી વગેરે નીકળે છે તે [ઉત્તરક્રિયામાં જવું (૪) ભટકાવું આભડવું અ.ક્રિ. અભડાવું (૨) અડવું (૩) કોઈની આભડેલ વિ. અભડાયેલું (૨) સાપ કરડેલું આભરણ ન. (સં.) અલંકાર; આભૂષણ; શણગાર આભલી સ્ત્રી. નાનું વાદળું; વાદળી (૨) નાનું આભળ; નાની અરીસી
આભલું ન. આકાશ; આભ (૨) વાદળું (૩) દર્પણ (૪) ન. ઝીણો ગોળ કાચ (વસમાં ચોડાય છે તે) આભા સ્ત્રી. (સં.) દીપ્તિ (૨) શોભા; કાન્તિ આભાર છું. ઉપકાર; અહેશાન આભારદર્શક વિ. આભાર દર્શાવતું-બતાવતું આભારદર્શન ન. આભાર માનવો તે આભારવશ વિ. (સં.) આભારી; આભારમાં આવેલું આભારસૂચક વિ. (સં.) આભાર સૂચવતું [આભારવશ આભારી વિ. (સં.) આભારયુક્ત (૨) -નું કૃતઘ્ન; આભાલાડુ પું. (કલ્પી લીધેલો) મોટો નફો-ફાયદો (૨)
[આમન્યા
(કલ્પી લીધેલી) મોટી વાત; આશા (૩) અશક્ય આશા આભાસ પું. (સં.) ભ્રમ; ખોટો દેખાવ (૨) ઝાંખો પ્રકાશ
(૩) સાદૃશ્ય (૪) હેત્વાભાસ [(૩)-ના સરખું દેખાતું આભાસી વિ. (સં.) પ્રકાશિત; દેખાતું (૨) આભા સાથેનું આભિજાત્ય ન. (સં.) કુલીનતા (૨) શ્રેષ્ઠતા (૩) ખાનદાની આભીર પું. (સં.) ગોવાળિયો; ભરવાડ; આહીર (૨)
એક છંદ [ચોંકેલું (૨) ગભરાયેલું; બેબાકળું આભું વિ. (સં. અદ્ભુત, પ્રા. અબ્દુઅ) ચકિત; હિંગ; આભૂષણ ન. (સં.) ઘરેણું; અલંકાર આભૂષિત વિ. (સં.) શણગારેલું
આભોગ પું. (સં.) ભોગવવું તે; ભોગવટો (૨) ઘેરાવો (૩) દ્રુપદના ત્રણ ભાગમાંનો ત્રીજો (સંગીત) (૪) સાપની ફેણ
આત્યંતર (-રિક) વિ. (સં.) અંદરનું (૨) ખાનગી આમ પું. (સં.) કાચો મળ; જળસ (૨) મરડો આમ સ્ત્રી. (સં. આમ્ર) કેરી [આ તરફ; અહીં આમ ક્રિ.વિ. (સં. એવમ્, અપ.એવું.) આ પ્રમાણે (૨) આમ વિ. (અ.) સામાન્ય; ખાસ નહિ એવું (ઉદા. આમ
સભા, આમજનતા) (૨) જાહેરનું [ફળની સુકવણી આમચું ન. આંબોળિયું (૨) કોકમ (૩) કોઈ પણ ખાટા આમચૂર ન. કેરીનો છૂંદો; એનું અથાણું (૨) આમચું આમ (જનતા, ૦પ્રજા) સ્ત્રી, સાધારણ લોકો (અમીરૂ ઉમરાવ નહિ) [વાળો તાવ આમજ્વર પું. (સં.) કાચો-અપક્વ તાવ (૨) આમદોષઆમટ વિ. (સં. અમ્લ) ખાટું; ખટાશવાળું આમટી સ્ત્રી. (મ.) (દખણી ઢબની) આમલીના પાણીની કઢી કે ખાટી દાળ (૨) આંબલી વગેરે નાખી બનાવેલી ચટણી જેવી વાની
આમણ સ્ત્રી. આંતરડાનો છેડાનો ભાગ; આમળ (૨)
પૈડાનો એક ભાગ (૩) આગળિયો (૪) ઉલાળો આમણ(-ણી) કૃ.પ્ર. ક્રિયાપદ પરથી અનુક્રમે નપુંસકલિંગ
અને સ્ત્રીલિંગ બનાવે. તે ક્રિયા કે તેની મહેનત-મજૂરી એવો અર્થ બતાવે. ઉદા. પીંજામણ, પીંજામણી આમણે સર્વ. આ માણસે (ત્રીજી વિભક્તિ ‘આણે’નું
બહુવચન)
આમતેમ ક્રિ.વિ. અવ્યવસ્થિત રીતે; ગમેતેમ (૨) અહીંતહીં [અહીંથી-તહીંથી આમતેમથી ક્રિ.વિ. ગમે તે રીતે (૨) ગમે ત્યાંથી; આમથી ક્રિ.વિ. આ બાજુએથી પેિદાશ; ઊપજ આમદ (૦ની, -દાની) સ્ત્રી. (ફા.) પ્રાપ્તિ; આવક (૨) આમને-સામને ક્રિ.વિ. સામસામે, માંહોમાંહે; પરસ્પર આમનું વિ. આ બાજુનું (૨) સામે રહેલી સામાન્ય વ્યક્તિનું
(૨) સર્વ. ‘આ’નું છઠ્ઠી વિભક્તિનું માનાર્થે બહુવચન આમન્યાસ્ત્રી. આજ્ઞાપાલન; મલાજો (૨) મર્યાદા; સભ્યતા

Page #94

આમપ્રજા
આમપ્રજા સ્ત્રી. આમજનતા; સાધારણવર્ગ-પ્રજાજન આમય પું. (સં.) રોગ; વ્યાધિ
આમરણ (સં.) ક્રિ.વિ. જિંદગી પર્યંત (૨) વિ. મરણની છેલ્લી પળ સુધી રહેનારું
[રસ
આમરસ પું. (સં.) પેટનો કાચો મળ આમરસ પું. (સં. આમ્રરસ, પ્રા. અંબરસ) આમ્રનો-કેરીનો આમરસિયું વિ. કેરીના રસના રંગનું આમલક ન. (સં.) આમળાનું ઝાડ (૨) આમળું આમલસારો છું. સ્ફટિકમય ગંધક
આમલી સ્ત્રી. (સં. આમ્લી, પ્રા. અંબિલિઆ) એ નામનું ઝાડ; આંબલી (૨) તેનું ફળ (કાતરા) આમલી-પીપળી સ્ત્રી. ઝાડની એક ડાળીથી બીજી ડાળીએ ચઢતા જઈ પકડવાની રમાતી એક રમત; આંબલીપીપળી
ag
આમલેટ સ્ત્રી. (ઇ.) ઈંડાની પૂડા જેવી વાનગી આમવર્ગ પું. આમ-સાધારણ લોકોનો વર્ગ; જનતા આમસભા પું. આમ-સાધારણ લોકોની કે તેમના પ્રતિનિધિઓની સભા
આમસરા સ્ત્રી. (અ. આમ + ફા. સરા) ધર્મશાળા (૨) મહોલ્લા વચ્ચેની છૂટી સાર્વજનિક જગા આમળ સ્ત્રી., ન. આંતરડાનો છેક નીચેલો ભાગ (૨) જનનનાળ; આંબેલ
આમળવું સ.ક્રિ. વળ દેવો; મચડવું આમળિયું ન. બાળકોનું પગનું વળવાળું એક ઘરેણું (૨) દાબથી તમાકુને વળ દઈ બાંધેલું ગડિયું-વળિયું આમળી સ્ત્રી. (સં. અમલકી) આમળાનું ઝાડ આમળું ન. (સં. આમલક) એક ફળ-આંબળું આમળો છું. વળ (૨) ટેક (૩) દ્વેષ; ખાર આમંત્રણ ન. (સંસ્કૃત ઃ ૫રવાનગી, રજા, વિદાય) સંબો
ધન; બોલાવવું તે (૨) નોત્; નિમંત્રણ [પત્રિકા આમંત્રણપત્રિકા સ્ત્રી. આમંત્રણનો કાગળ; નિયંત્રણની આમંત્રવું સક્રિ. બોલાવવું (૨) નોતરવું આમંત્રિત વિ. (સં.) નોતરેલું; આમંત્રેલું આમિલ પું. (અ.) અમલદાર; અધિકારી (૨) સિંધની એક હિંદુ જાતનો માણસ
આમિષ ન. (સં.) માંસ (૨) લાલચ આમિષાહાર પું. (સં.) માંસાહાર અમિષાહારી વિ. માંસાહારી; બિનશાકાહારી આમીન કે. (હિબ્રૂ, અ.) તથાસ્તુ (એમ થાઓ) આમુખ ન. (સં.) પ્રસ્તાવના; ઉપોદ્ઘાત; ભૂમિકા આમુ(ત્રિ,oષ્મિ)ક વિ.(સં.) પારલૌકિક; પરલોક સંબંધી આમેજ વિ. (ફા.) સામેલ; ભેળવેલું આમોદ છું. (સં.) આનંદ (૨) સુગંધ શિષ્ટાચાર; રૂઢિ આમ્નાય પું. (સં.) વેદ; શ્રુતિ (૨) સંપ્રદાય; મત (૩)
[આયાસાત્મક
આમ્ર પું. (સં.) આંબો આમ્રકલી(-લિકા) સ્ત્રી. (સં.) (-ળી) આંબાનો મોર [સ્થળ આમ્રકુંજ ન. (સં.) આંબાવાડિયું (૨) આંબાની ઘટાવાળું આમ્રફલ ન. (સં.) (-ળ) કેરી
આમ્રમંજરી સ્ત્રી. (સં.) આંબાની મોરેલી ડાખળી; મોર આમ્રરસ પું. (સં.) આંબાની કેરીનો રસ આમ્રવૃક્ષ ન. (સં.) આંબો [બનાવાતો પૂડલો આમ્લેટ સ્ત્રી. (ઇં.) ઈંડાંને ફીણી તેમાં મસાલા નાખી આય ન. આયખું; આવરદા; આયુષ્ય આય સર્વ. (૨) વિ. આ (પારસી)
આય પું. (સં.) લાભ (૨) પેદાશ (૩) આવક આય સ્ત્રી. શક્તિ (૨) હિંમત; આંગમણ આયકર પું. (સં.) આવકવેરો
આયખાભર ક્રિ.વિ. જીવનપર્યંત; જીવનભર આયખું ન. (સં. આયુષ્ક, આઉકખઉ) આવરદા; આયુષ્ય આયત વિ. (સં.) દીર્ઘ; લાંબું; લંબાયેલું (૨) લંબચોરસ (૩) સમકર્ણ
આયત સ્ત્રી. (અ.) કુરાનનું વાક્ય કે ફકરો આયતન ન. (સં.) રહેઠાણ; સ્થાન; મકાન આયતાકાર પું. (સં.) લંબચોરસ
આયતારામ પું. આયતા-મફતના પર જીવનાર આયતું વિ. અનાયાસે આવેલું-મળેલું; મફતિયું આયત્ત વિ. (સં.) અધીન; તાબે
આયદો પું. ભાગિયાનો ભાગ-હિસ્સો [જનનું અંગ આયન ન. (ઈં.) વીજભારવાળું પરમાણુ, અણુ કે સંયોઆયનો પું. (ફા. આઇનહ) અરીસો; દર્પણ [વારો આયપત સ્ત્રી. (સં. ‘આય’નો વિકાસ) આવક (૨) ન. આયપતવેરો પું. આવકવેરા, ‘ઇન્કમટેક્સ’ આયર વિ. (સં. આભીર) એ નામની જાતિનું (૨) પું. એ જાતિનો પુરુષ [ની ભાષા આયરિશ વિ. (ઈં.) આયર્લૅડ દેશને લગતું (૨) આયર્લૅડઆયર્ન ન. (ઈં.) લોહ; લોઢું
આયવ્યય પું. (સં.) આવક અને ખર્ચ; આવકજાવક આણંદે ક્રિ.વિ. (ફા.) હવે પછી (૨) સરવાળે આયંબિલ સ્ત્રી. જૈનોનું એક ખાસ તપ; આંબેલ આયા સ્ત્રી. (પો.) છોકરાંને સંભાળનારી બાઈ; દાયા આયાત વિ. (સં.) બહારગામથી કે પરદેશથી આવેલું (૨) સ્ત્રી. બહારગામના માલનો આવરો આયાત સ્ત્રી.બ.વ. (અ.) કુરાનની આયાતો આયાતી વિ. આયાતને લગતું (૨) આયાત થયેલું આયામ પું. (સં.) લંબાઈ (૨) વિસ્તાર (૩) નિગ્રહ; નિયમ [પીડા આયાસ પું. (સં.) કષ્ટ; મહેનત (૨) પ્રયત્ન (૩) થાક; આયાસાત્મક વિ. (સં.) પ્રયત્નપૂર્વક (૨) શ્રમસાધ્ય

Page #95

આવું
o૮
[ આરામ આયુ ન. (સં.) આયુષ્ય (૨) ઉંમર; વય
ડેવલપમેન્ટ એમ્પ્લોઝિવ આયુક્ત પું. નિયુક્ત સભ્ય; વડો અધિકારી (૨) કમિશનર આરણ-કારણ ન. (સં. કારણનું ગુ. બેવડું રૂપ) બહાનું; આયુક્તક વિ. (સં.) નિમાયેલું (૨) પ્રતિનિધિ; “એજન્ટ' નિમિત્ત (૨) આનાકાની (૩) વિ. અનિશ્ચિત આયુધ ન. (સં.) હથિયાર; શસ્ત્ર
આરણું ન. વગર થાપેલું-પોચ; અડાયું આયુધશાલા સ્ત્રી. (સં.) (-ળા) શસ્ત્રાગાર
આરણ્યક વિ. (સં.) અરણ્યને લગતું; વગડાઉ (૨) પું. આયુર્વેદ પું. (સં.) ઋગ્વદનો ગણાતો એક ઉપવેદ; વનવાસી (૩) વેદોમાંના ધાર્મિક અને સાત્વિક ગ્રંથોનું આર્યોનું વૈદક શાસ્ત્ર
નામ
[(૩) અગત્યનું (૪) આતુર આયુર્વેદિક વિ. (સં.) આયુર્વેદને લગતું કે તેના સંબંધી આરત વિ. (સં. આર્ત) પીડિત (૨) ભીડમાં આવી પડેલું આયુષ(ષ્ય) ન. (સં.) આવરદા; જીવનકાળ આરત સ્ત્રી. (સં. આર્તિ) પીડા; ભીડ (૨) ઓરિયો; કોડ આયુષ(ષ્ય)દોરી સ્તી. આયુષ્ય; આવરદા; જીવનદોરી આરતિયું વિ. આરતવાળું આયુષ(ધ્ય)મર્યાદા સ્ત્રી. (સં.) આયુષ્યની મર્યાદા આરતિયું ન. નાની આરતી આયુષ્યમાનવિ. (સં.) આયુષ્યવાળું; જીવંત (૨) દીર્ધાયુષી આરતી સ્ત્રી. (સં. આરાત્રિક, પ્રા. આરત્તિય) દેવદેવીની આયોગ (ન.) નિમણૂક (૨) ક્રિયા (૩) સંબંધ (૪). મૂર્તિ સમક્ષ દીવો ઉતારવો તે (૨) તે વખતે ગવાતું વેપાર-ઉદ્યોગ (૫) તપાસપંચઃ “કમિશન'
પદ (૩) આરતિયું (૪) એક છંદ આયોજક વિ. (સં.) યોજના કરનારનું આયોજનકાર (૨) આરતી ટાણું ન. દેવ-દેવીની આરતીનો સમય . યોજક; યોજનાર
પ્રિબંધ આરદા સ્ત્રી. (સં. આદ્ર) આદ્ર નક્ષત્ર બિાજુ; સોંસરું આયોજન ન. (સં.) સામગ્રીની વ્યવસ્થા કરવી તે (૨) આરપાર કિ.વિ. (સં. આર+પાર) આ બાજુથી પેલી આયોજનકાર ડું. (સં.) આયોજન કરનાર
આરબ . (અ.) અરબસ્તાનનો વતની આયોજના સ્ત્રી, વ્યવસ્થા; સંગઠન; પ્રબંધ
આરબ્ધ વિ. (સં.) શરૂ કરેલું લિડાયકવહાણોનો કાફલો આયોજનું સ.ક્રિ. યોજવું કે વ્યવસ્થા કરવી; આયોજન કરવું આરમાર સ્ત્રી. (પો. આર્માડા) મનવાર; અરમાર (૨) આયોજિત વિ. (સં.) વ્યવસ્થિત; સંગઠિત
આરવ પું. (સં.) બૂમ; આરાવ (૨) પક્ષીઓનો કલબલાટ આયોડિન ન. (ઈ.) કુદરતી ક્ષારમાંનું એક તત્ત્વ આરવા ૫. (અ. અર્વાહ) આત્મા; મન; અરવાં આયોનિયમ ન. (ઇં.) એક રસાયણી પદાર્થ
આરસ, (૦૫હાણ) પુ. સંગેમરમર આર પ્રત્યય (સં. કાર) વસ્તુને લાગતાં “તે કરનાર' એ આરસી સ્ત્રી. (સં. આદર્શ, પ્રા. આઅરિસ) નાનો અર્થનું નામ બનાવે છે. ઉદા. સુવર્ણકાર, સંગીતકાર અરીસો; દર્પણ
[કારીગર આર પું. પાણીનો વેગ-તાણ
આરસીગરે મું. આરસીનો કારીગર; અરીસા બનાવનાર આરસ્ત્રી. (સં. આરા) (લોઢાની) અણી (જેવી કે, ભમરડા- આરસો પં. (સં. આદર્શક) અરીસો; દર્પણ: આયનો
ની, પરોણાની) (૨) પરણી (૩) મોચીનું ટોંચણું આરંગેત્રમ ન. એક દક્ષિણી નૃત્યવિશેષની તાલીમની આર પું. (સં. આહાર) કાંજી (૨) આહાર (રાગવાળું સમાપ્તિની પરીક્ષા (એ પછી પદવી અપાય.) આરક્તવિ. (સં.) રતાશપડતું (૨) ઘેલાલ (૩) આસક્ત; આરંભ પું. (સં.) શરૂઆત; તૈયારી આરક્તિ સ્ત્રી. (સં.) લાલાશ (૨) આસક્તિ; રાગ આરંભક વિ. (સં.) આરંભ-શરૂઆત કરનારું [કરવી આરક્ષક વિ. પું. (સં.) રક્ષણ કરનાર
આરંભવું સક્રિય (સ. આરંભુ) શરૂ કરવું (૨) તૈયારી આરક્ષણ ન. (સં.) ચોક્કસ હેતુ માટે રાખેલું અનામત; આરંભશૂર(-૨) વિ. ક્ષણિક ઉત્સાહવાળું; આરંભમાં શૂરતા રિઝર્વેશન' (૨) રક્ષણ
બતાવી પછી શિથિલ થઈ જાય તેવું આરક્ષા સ્ત્રી, (સં.) આરક્ષણ અનામત: રિઝર્વ આરંભિક વિ. (સં.) શરૂઆતનું; આરંભનું આરક્ષિત વિ. (સં.) આરક્ષણ પામેલું; “પ્રોટેક્ટડ (૨) આરાધક વિ. (સં.) આરાધના કરનારું આરગણું ન. આર; મોચીનું ટોંચણું
આરાધન ન. (સં.) પ્રસન્ન કરવું તે (ર) આરાધના આરજાસ્ત્રી. (સં. આય) જૈન સાધ્વી; ગરણીજી [ઇચ્છા આરાધના સ્ત્રી. (સં.) પૂજા; સેવા ભિજવું આરજૂસ્ત્રી. (ફા.) ઇચ્છા (૨) આશા (૩) આતુરતા; તીવ્ર આરાધવું અક્રિ. (સં. આરાધુ) પ્રસન્ન કરવું (૨) પૂજવું; આરડવું અ ક્રિ. (સં. આ+ર, પ્રા. આરડ) ગળામાંથી આરાધ્ય વિ. (સં.) આરાધવા યોગ્ય; ઈષ્ટ
ખેંચીને અવાજ કાઢવો (ઢોર વગેરેનું) (૨) મોટો અને આરામ પં. (સં.) બગીચો બેસૂરો અવાજ કાઢવો
આરામ . (ફ.) થાક ખાવો તે (૨) શાન્તિ (૩) દુઃખ આર.ડી.એક્સ S. (ઇં.) ધડાકા સાથે સળગી પ્રચંડ વગેરેમાંથી મુક્તિ (૪) કવાયતમાં આરામથી ઊભા
વિનાશ વેરતો સફેદ ઝેરી ભૂકો‘રિસર્ચ એન્ડ રહેવાનો હુકમ

Page #96

આરામકક્ષો
OC
[આર્ટિલરી આરામકક્ષ છું. (સં.) વિશ્રાંતિખંડ
આરોપણ ન. (સં.) આરોપવું તે (૨) આક્ષેપ; તહોમત આરામખુરશી(-સી) સ્ત્રી. આરામ માટે જેમાં બેસાય કે (૩) સ્થાપના (૪) રોપવું તે
લાંબા થઈ શકાય તેવી ખુરશી, વિરામાસન આરોપ(નામું, ૦૫ત્ર) પૃ., ન. તહોમતનામું; “ચાર્જશીટ આરામગાહ સ્ત્રી. આરામનું સ્થળ (૨) કબર આરોપવું સક્રિ. એકના ધર્મબીજાને લગાડવા (૨) આળ કે આરામગૃહ ન. (સં.) આરામ કરવા માટેની જગા આક્ષેપ મૂકવો (૩) ઘાલવું; પરોવવું; મૂકવું; લગાડવું; આરામદાયક વિ. આરામ આપનારું આિળસુ નાખવું (વરમાળા આરોપવી, મન પ્રભુમાં આરોપવું) આરામપસંદ વિ. (ફા.) આરામ ચાહનાર-ઇચ્છનાર (૨) આરોપસિદ્ધિપત્ર ન. (સં.) આરોપ સિદ્ધ કર્યાનું ખત આરામપ્રિય વિ. (સં.) આળસુ
આરોપી વિ. જેના પર તહોમત હોય એવું (૨) પં. આરારૂટ ન. (ઇ.) એક કંદ જેનો લોટ ખાવામાં વપરાય તહોમતદાર આરાવ(-વા)લ્લા, આરાવરા પુ.બ.વ. શ્રાદ્ધના છેલ્લા ત્રણ આરોવારો પં. છટકો (૨) છેવટ: અંત દિવસો
આરોહ પુ. (સં.) ચડાણ; ચડાવ (૨) રાગ ખેંચવો તે આરાસુર ડું. અરવલ્લી પર્વતનું-આબુનું એક શિખર (૩) ચડતી ગોઠવણી (ગ) ચડતોક્રમ (૪) સ્ત્રીની આરાસુરી વિ. સ્ત્રી. આરાસુર ઉપર વસનારી (દવી કેડ: નિતંબ અંબાજી)
આરોહઅવરોહ પું. (સં.) સ્વરનું ઊંચે જવું અને ઊતરવું આરિફ વિ. (અ.) સૂફીસંત (૨) જ્ઞાતા
આરોહક વિ. (સં.) આરોહણ કરનાર બેિસવું તે આરિયાં ન.બ.વ. (પો. આરિયા) હોડી, વહાણ વગેરેનાં આરોહણ ન. ચડવું તે (૨) સવારી કરવી તે (૩) ઉપર સઢ ઉતારી-પાડી નાખવાં તે
આરોહી વિ. (સં.) આરોહણ કરનાર; ચડનાર આવુિં ન. ટોપલો
આર્ક સ્ત્રી. (ઇં.) ચાપ (ગ.) આરિયું ન. કાકડીચીભડું
આર્ક સ્ત્રી. (ઇ.) કમાન; મહેરાબ (૨) તોરણ આવી સ્ત્રી, નાની કરવતી (૨) મોચીનું એક ઓજાર આર્કલેમ્પ પુ. (ઈ.) ચાપદીપ; ચાપદીપક આરીકારી સ્ત્રી. ચતુરાઈ; ચાલાકી (૨) દાવપેચ આકઇઝન. (ઇં.) અભિલેખ સંગ્રહ (૨) અભિલેખાગાર આરૂઢ વિ. (સં.) –ની ઉપર ચડેલું, બેઠેલું
આર્કિટેક્ટર ન. (ઇ.) વાસ્તુશાસ્ત્ર; સ્થાપત્યકલા આરેડું વિ. તોફાની (૨) જક્કી (૩) ન. ૧૪૦ કિલોનું આર્કિટેક્ટ . (ઇ.) સ્થપતિ; શિલ્પી; વાસ્તુવિદ
એક માપ કે વજન [થવા વખતે; આખરે આર્કિયોલૉજિસ્ટ છું. (.) પુરાતત્ત્વવિદ, પુરાતત્ત્વવેત્તા આરેતારે ક્રિ.વિ. લગભગ કિનારે પહોંચતાં લગભગ પૂરું આર્કિયોલૉજી સ્ત્રી. (ઇ.) પુરાતત્ત્વવિજ્ઞાન; પુરાવસ્તુવિજ્ઞાન આરો છું. (સં. આપાર, પ્રા. આવાર) કિનારો (૨) છેડો આર્દિક વિ. (ઈ.) ઉત્તરધ્રુવ
(૩) છૂટવાનો ઉપાય; માર્ગ પ્રત્યેક કકડો આર્ગન પં. (.) એક મૂલ તત્ત્વાત્મક ધાતુ આરો . (સં. આરક) પૈડાનો નાભિથી પરિઘ પર્વતનો આર્ગો સ્ત્રી. (ઇ.) સંકેતભાષા; ગુપ્તભાષા વિવાદ આરો છું. છાણાનો ઉછાળો (૨) નિયત કાલાવધિ (જૈન) આર્ગ્યુમેન્ટ ૫. સ્ત્રી. (ઇ.) દલીલ (૨) તર્કવિતર્ક; વાદ
(૩) ચૂનો અને રેતીના મિશ્રણના કોલનો ખાડાવાળો આર્ચ-બિશપ પં. (.) ખ્રિસ્તી ધર્મનો મુખ્ય ધર્માધ્યક્ષ, ઢગલો ખિાવું; જમવું પાદરી
[(૩) વિનવણી; કાલાવાલા આરોગવું સક્રિ. (સં. આરોગ્ય તિ, પ્રા. આરોગઇ) આર્જવ ન. (સં.) ઋજુતા; નિખાલસતા (૨) પ્રામાણિક્તા આરોગ્ય ન. (સં.) તંદુરસ્તી; શરીરની સુખાકારી આર્ટ સ્ત્રી. (ઇ.) કળા; કસબ (૨) યુક્તિ આરોગ્યકારક વિ. સં.) આરોગ્યપ્રદ: આરોગ્ય આપનાર આર્ટ ગેલેરી સ્ત્રી. (ઇં.) કલાદીર્ધા કલાકૌશલ્યની આરોગ્યધામ ન. (સં.) દરદીઓને સાજા થવા માટે સારી ચીજવસ્તુ પ્રદર્શિત કરવાનો ખંડ વિપરાતો કાગળ
આબોહવામાં બાંધેલું સ્થળ: સેનેટોરિયમ' (૨) આર્ટ-પેપર ૫. (ઇ.) લીસો, ચળકતો ચિત્રો છાપવા ઇસ્પિતાલ
આર્ટરી સ્ત્રી. (ઇં.) રક્તવાહિની આરોગ્યપ્રદ વિ. (સં.) આરોગ્ય આપનારું
આટસિલ્ક ન. (ઇં.) બનાવટી રેશમ આરોગ્યરક્ષક વિ. (સં.) આરોગ્યનું રક્ષણ કરનારું આર્ટસ્કૂલ સ્ત્રી. (ઈ.) કલાભવન આરોગ્યવર્ધક વિ. (સં.) તંદુરસ્તી વધારનારું
આર્ટિકલ પું. (.) વસ્તુ (૨) કલમ; નિયમ (૩) લેખ આરોગ્ય(વિજ્ઞાન) ન. (૦વિદ્યારે સ્ત્રી. (શાસ્ત્ર) ન. (મોટાભાગે છાપાનો) (૪) ઑડિટર થવા માટેનો . (સં.) આરોગ્ય સંબંધી વિજ્ઞાન (૨) તંદુરસ્તીને લગતા હક્ક (૫) અંગ્રેજીનો ધી, એ કે ઍન નિયમોનું શાસ્ત્ર
આર્ટિફિશિયલ વિ. (ઇ.) કૃત્રિમ (૨) નકલી; બનાવૈટી આરોપ છું. (સં.) આક્ષેપ; તહોમત (૨) આરોપવું તે આર્ટિલરી ન. (ઈ.) તોપખાનું

Page #97

આર્ટિસ્ટ
આર્ટિસ્ટ પું. (ઈં.) કલાકાર (૨) કારીગર (૩) ચિત્રકાર (૪) સ્થપતિ
આર્ટિસ્ટિક વિ. (ઈં.) કલાપૂર્ણ; કલાત્મક આર્ટ્સ સ્ત્રી. (ઈં.) વિનયન વિદ્યાઓ આર્ટ્સ કૉલેજ સ્ત્રી. (ઈં.) વિનયન મહાવિદ્યાલય આર્ત(-ત્ત) વિ. (સં.) પીડિત; દુઃખી [રક્ષણ આર્દ્ર(-i)ત્રાણ વિ. પીડિતોનું રક્ષક (૨) ન. પીડિતનું આર્ત(-ત્ત)વ વિ. (સં.) ઋતુને લગતું (૨) રજસ્રાવને લગતું (૩) ન. ૨૪; રજસ્રાવ આર્દ્ર(-ત્ત)સ્વર પું. દુઃખનો પોકાર આર્તિ(-ત્તિ) સ્ત્રી. (સં.) પીડા; દુ:ખ આર્થિક વિ. (સં.) અર્થ (ધન) સંબંધી આર્થી વિ. (સં.) અર્થસંબંધી; અર્થને લગતું આર્દ્ર વિ. (સં.) ભીનું (૨) દ્રવતું; મૃદુ (૩) માયાળુ આર્દ્રક ન. (સં.) આદું
60
આર્દ્રતા સ્ત્રી. (સં.) ભીનાશ (૨) લાગણીશીલતા આર્દ્રતામાપક વિ. (સં.) ભીનાશ માપે એવું-માપનારું (૨) ન. એવું યંત્ર
આદ્રવાયુ પું. (સં.) હાઇડ્રોજન આર્દ્ર સ્ત્રી. કરું.) છઠ્ઠું નક્ષત્ર આર્બિટ્રેશન વિ. (ઇં.) લવાદી; મધ્યસ્થી આર્બિટ્રેશન ટ્રિબ્યુનલ સ્ત્રી. લવાદપંચ આર્મર્ચર સ્ત્રી. (ઇં.) વિરામાસન; આરામખુરશી આર્મિસ્ટિસ ન. (ઈં.) યુદ્ધવિરામ
આર્મી સ્ત્રી. (ઇ.) સૈન્ય; લશ્કર (૨) ભૂમિદળ; સ્થળસેના આર્મેચર ન. (ઈં.) વીજળી પેદા કરનાર યંત્રનો એક ભાગ આર્ય વિ. (સં.) કુલીન (૨) આર્ય લોકોને લગતું (૩) પું.
એ નામની પ્રજા (૪) સદાચારી માણસ; ભદ્ર પુરુષ આર્યતા સ્ત્રી. (સં.) કુલીનતા; સંસ્કારિતા આર્યદેશ પું. (સં.) આર્યાવર્ત; ભારતવર્ષ આર્યપુત્ર પું. (સં.) પતિ; સ્વામી (નાટકમાં) આર્યસત્ય ન. આર્યે-બુદ્ધે બતાવેલાં ચાર મહાન સત્ય : દુઃખ, સમુદય, માર્ગ અને નિરોધ [ધર્મસંપ્રદાય આર્યસમાજ પું., સ્ત્રી. સૌરાષ્ટ્રના સ્વામી દયાનંદે સ્થાપેલો આર્યા સ્ત્રી. (સં.) કુલીન સ્ત્રી (૨) એક છંદ આર્યાવર્ત છું. (સં.) આર્યોનું રહેઠાણ; હિમાલય અને
વિંધ્યાચળ વચ્ચેનો પ્રદેશ જેમાં આર્યો આરંભમાં આવી રહ્યા કહેવાય છે તે (૨) ભરતખંડ
આર્ષ વિ. (સં.) ૠષિ સંબંધી (૨) પવિત્ર; દિવ્ય (૩)
પું. એક પ્રકારનો વિવાહ, જેમાં કન્યાનો બાપ વર પાસેથી માત્ર એક કે બે ગાયની જોડ લઈને કન્યા આપતો એવો એક વિવાહ [દિવ્યદર્શન આર્ષદર્શન ન. (સં.) ઋષિને થતું કે થયેલું દર્શન (૨) આર્ષદ્રષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) ઋષિના જેવી અલૌકિક દૃષ્ટિ (૨)
[આલિ(લી)
દિવ્યદૃષ્ટિ; ત્રિકાળદૃષ્ટિ આર્ષદ્રષ્ટા પું. (સં.) ત્રિકાળદા
આર્ષપ્રયોગ પું. કેવળ ઋષિઓએ જ કરેલો અતિ પ્રાચીન પ્રયોગ કે વ્યાકરણની રૂઢિથી વિરુદ્ધ પ્રયોગ આર્સેનિક ન. (ઈં.) એક મૂળતત્ત્વ; સોમલ આર્હત પું. (સં.) જૈનમત (૨) વિ. જૈનમતને લગતું -આલ પ્રત્ય. (ગુ. ‘આળ') જે નામને લાગી તેનું વિશેષણ
બનાવે. જેમ કે રસાલ-રસાળ[ઊનનું બનાવેલું કાપડ આલપાકો પું. (ઈં. આલ્પાકા) એક જાતનું ઘેટું (૨) એના આલપાલ સ્ત્રી. સેવાચાકરી (૨) માવજત (બાળકોની) આલતુફાલતુ વિ. પરચૂરણ (૨) સંબંધ વગરનું આલબમ સ્ત્રી. (ઈં.) ફોટાઓ અને હસ્તાક્ષર સાચવવા
માટેની વહી[સૂચવતો ચોકીદારોનો એક પોકાર આલબેલ સ્ત્રી. (ઈં. ઑલ વેલ) ‘બધું સલામત છે’ એમ આલમસ્ત્રી. (અ.)દુનિયા; જગત
આલમઆરાવિ. (અ., ફા.) સંસારને શોભાવનારું આલમગીર વિ. (ફા.) દુનિયાને જીતનારું (૨) પું. ઔરંગઝેબનું ઉપનામ [પાદશાહ; શહેનશાહ આલમપનાહ વિ. (ફા.) આલમનું રક્ષણ કરનારું (૨) પું. આલમારી સ્ત્રી. કબાટ (૨) ભીંતનું કબાટ; તાકું આલમેલ સ્ત્રી. લેમૂક (૨) લેવડદેવડ આલય ન. (સં.) ઘર; સ્થાન; રહેઠાણ [આપવું; દેવું આલવુંસ.ક્રિ. (સં. આલીયતે, અપ. અલ્લવઇ-અલ્લિવઇ) આલસવીલસ ક્રિ.વિ. તરસથી પીડાતું (૨) સ્ત્રી. [સાલપોલિયું આલસાલ વિ. ઢીલાં-બરાબર નહિ બેઠેલાં સાલવાળું; આલસ્ય ન. (સં.) આળસ; આળસુપણું; પ્રમાદ આલંકારિક વિ. (સં.) અલંકાર સંબંધી; અલંકારયુક્ત (૨)
અકળામણ
પું. અલંકાર શાસ્ત્ર જાણનારો; કાવ્યશાસ્ત્રનો અભ્યાસી આલંબ પું. (સં.) આધાર; ટેકો (૨) લંબરેખા આલંબન ન. (સં.) આધાર; ટેકો [(૨) પહોંચવું આલંબવું સ.ક્રિ. (સં. આલંબુ) આધાર લેવો; ટેકો લેવો આલા વિ. (અ.) સૌથી ઊંચું (૨) ઉત્તમ આલાગ્રાન્ડ વિ. ખૂબ જ સરસ; ભવ્ય આલાત પું. (અ. આલ) ઓજાર; સાધનસામગ્રી (૨)
વહાણનાં સઢ દોરડાં વગેરે સરસામાન આલાત ન. (સં.) અલાત; ખોરણું (૨) મશાલ[વર્તુળ-કુંડાળું આલાતચક્ર ન. ચક્કર ફરતું ખોરણું (૨) તેનાથી ભાસતું આલાપ પું. (સં.) વાતચીત (૨) ગાયનની પૂર્વે તેની
તૈયારીરૂપે અને વચ્ચે રાગની ધૂનમાં ‘આ આ’ એમ ગાવામાં આવે છે તે (૩) ગુંજન [ગાવું આલાપવું સ.ક્રિ. (સં. આલાપ) બોલવું (૨) આલાપ સાથે આલાંબાલાં ન.બ.વ. બહાનાં [પંક્તિ આલિ(-લી) સ્ત્રી. (સં.) સખી; બહેનપણી (૨) હાર;

Page #98

આલિમો
૮ ૧
[આવરોજાવરો આલિમ વિ. (અ.) ધર્મશાસ્ત્ર (૨) પંડિત, વિદ્વાન દોષોની કબૂલાત કરીને પ્રાયશ્ચિત કરવું તે; આલોચના આલિંગન ન. (સં.) છાતી સરસું ચાંપવું તે; ભેટછું; (જૈન).
ધ્રુિજરી (૪) ગભરામણ આશ્લેષ
[બાથમાં લેવું; ભેટવું આલોલ વિ. (સં.) કંપતું; હાલતું (૨) સુબ્ધ (૩) પં. આલિંગવું સક્રિ. (સં. આલિંગુ) છાતી સરસું ચાંપવું; આલેલિત વિ. (સં.) ખળભળી ઊઠેલું; ક્ષુબ્ધ (૨) ધ્રૂજી આલી સ્ત્રી. (સં.) જુઓ “આલિ'
ઊઠેલું; કંપેલું આલી સ્ત્રી. હોંશ; ઉમેદ
આલ્કલી ન., ૫. ખટાશને નિર્ગુણ કરનારો ક્ષાર આલી વિ. (અ.) ઉચ્ચ; ભવ્ય; મોટું
આલ્કોહોલ પં. (ઇં.) દારૂનો અર્ક; મદ્યાર્ક આલીગારું વિ. આળીગાળું; અટકચાળું નિામદાર; હજૂર આલ્ફા !. (.) ગ્રીક કક્કાનો પહેલો અક્ષર (૨) પ્રારંભ આલીજનાબ વિ. (ફા.) મોટી-ઊંચી પદવીવાળું (૨) આવી સ્ત્રી, આવક (૨) આયાત; આવરો આલીલીલીવિ. સ્ત્રી, તાજી; લીલી; ફળદ્રુ૫; સમૃદ્ધ [ઉત્તમ આવક સ્ત્રી, આવવું તે (૨) ઉત્પન્ન; પેદાશ; કમાણી આલીશાન વિ. આયેશાનઃ ભવ્ય (૨) ભભકાદાર (૩) આવકજાવક સ્ત્રી, આવવું અને જવું તે ( આલીહજરત વિ. (ફા.) આલીજનાબ; ઊંચી પદવીવાળું (૩) તેની વહી -આલુ પ્રત્યય (સં.) “-આળું'; જેમ કે; કૃપાલુ, દયાળુ આવકવેરો છું. કમાણી ઉપરનો કર આલુ ન. આલુ, જરદાળુ
આવકાર પું. આવો-પધારો એમ કહેવું તે,સ્વાગત; આદરમાન આલુ ન. (હિ.) બટેટું
આવકારવું સક્રિ. આવકાર આપવો-દેવો આલુ ન. (સં.) કંદ (૨) અળવીનો કંદ
આવક્ષ વિ. (સં.) છાતી સુધીનું; “બ્રસ્ટ સાઈઝ' આલુમટર ન. બટાકા-વટાણાનું શાક ની ક્રિયા (જૈન) આવરીબાવચી સ્ત્રી. એક વનસ્પતિ; એનાં બીજ; આલુંચન ન. (સં.) માથું-દાઢી-મૂછના વાળ ખેંચી કાઢવા- તુકમરિયાં કે તેનો છોડ આલું લીલું વિ. સુકાયું ન સુકાયું હોય તેવું; લીલુંસૂકું આવજા, (૦૨) સ્ત્રી, આવવું અને જવું તે આલૂ ન. (ફા.) એક મેવો) જરદાળુ
આવજો ઉદ્દે ફરી પધારજો; વિદાયવેળાનો બોલ [જમાવટ આલૂ (સં.) બટેટું
-આવટ કુ.પ્ર. ક્રિયાપદ પરથી સ્ત્રીલિંગ બનાવે ઉદા. આલેક પું. અહાલેક એવો ઉદ્દગાર
આવડ(0) સ્ત્રી. આવડવું તે; કુશળતા આલેખ છું. (સં.) લખાણ (૨) ખત; દસ્તાવેજ (૩) સનદ આવડત્રેવડ સ્ત્રી. ઘરકામની વેતરણ; કરકસર
(૪) મહોર; “સીલ' (૫) “ગ્રાફ' (૬) ચિત્ર (૭) આવડવું અ.ક્રિ. (સં. આપતતિ, પ્રા. આવડ) -ની જાણ
લખાણની પ્રત; સ્ક્રિપ્ટ” તિ; ચિત્રકામ હોવી; -થી વાકેફ હોવું, -ની કુશળતા હોવી આલેખન ન. લખવું તે; લખાણ (૨) ચિત્ર (૩) ચીતરવું આવડું વિ. (સં. એતાવત) આ કદનું, માપનું ગીત આલેખવું સક્રિ. (સં. આલિખ) દોરવું; રેખા કાઢવી (૨) આવણું ન. આગમન (૨) ભવાઈવેશમાં આગમન વેળાનું
ચીતરવું (૩) લખવું (૪) આળેખવું; આકૃતિ કાઢવી આવતું વિ. આવવામાં હોય એવું (૨) આવી રહેલું આલેખ્ય વિ. (સં.) આલેખવા યોગ્ય (૨) ન. ચિત્ર (૩) આદાની સ્ત્રી. આમદાની; પેદાશ અંતરાય લખાણ
આવરણ ન. (સં.) આચ્છાદન; પડદો (૨) વિપ્ન; આલેપક છું. (સં.) ગાર કે છો કરનાર
આવરણ-પત્ર કું., ન. પુસ્તકને ચઢાવેલું પૂઠું; “ક્ષેપ આલેશનવિ. (અ.આલીશાન) આલીશાન (૨) ખૂબ મોટું આવરણપૃષ્ઠ ન. (સં.) આચ્છાદનપટ; “જેકેટ
(૩)ભભકાદાર; ભવ્ય દિપ્તિ (૪) દષ્ટિમર્યાદા આવરદાવું., સ્ત્રી, ન. (સં. આયુર્દાય) આયુષ્ય (૨) આલોક પું. (સં.) જોવું તે; દર્શન (૨) દેખાવ (૩) તેજ; જિંદગાની; જિંદગી વ્યિાપવું (૩) ઘેરવું; રૂંધાવું આલોકન ન. (સં.) આલોકવું; જોવું તે
આવરવું સક્રિ. (સં. આવું) ઢાંકવું; આચ્છાદવું (૨) આલોકવું સક્રિ. (સં. આલોક) જોવું (૨) અવલોકન કરવું આવરાક્ષેત્રન. પાણીના પ્રવાહની આવકનો સંગ્રહ કરવાઆલોકિત વિ. (સં.) પ્રકાશિત (૨) જોયેલું
ની જગ્યા; “કેચમેન્ટ એરિયા' સિમાવિષ્ટ; સમાયેલું આલોચન ન. (-ચના) સ્ત્રી, (સં.) અવલોકન; નિરીક્ષણ આવરિત વિ. (સં.) આવરણ પામેલું; આચ્છાદિત (૨)
(૨) વિવેચન; ટીકા (૩) દોષની કબૂલાત કરી આવરો પં. (માંદગીમાંથી ઊઠ્યા બાદ થતો) ખાવાનો પ્રાયશ્ચિત કરવું તે (જૈન)
ભભડાટ કે લાલસા [ખાતાવાર નોંધપોથી આલોણિયું ન. વસંતને વધાવવા આદિવાસીઓ ગાય છે આવરો પુ. (ફા. આવાહ) માસિક આવક–જાવકની તે ગીત
[(૨) ભાજીપાલો આવરો પં. (‘આવવું' પરથી) આવવું તે; આવક આલોપાલો ૫. ઝાડનાં પાંદડાં, મૂળિયાં વગેરે વનસ્પતિ આવરોજાવરો પં. અવરજવર (૨) આવકજાવક; ઊપજખર્ચ આલોયણ ન, (સં. આલોચન) વિચાર; આલોચન (૨) (૩) ઓળખાણ-પિછાણ

Page #99

૮ ૨
આવર્જન આવર્જન ન. (સં.) પ્રકાશનાં કિરણોનું વાંકા દેખાવાપણું આવર્ત પું. (સં.) ચકરી, ઘૂમરી; ભમરી (પાણીની) (૨) - સંગીતમાં એક અલંકાર આવર્તક વિ. (સં.) ફરીફરી આવતું-આંટા ખાતું; “રિકરિંગ” (૨) પં. ચકરી, ઘૂમરી; ભમરી (૩) ચાર મેઘમાંનો
કિરવું તે (પારાયણ) આવર્તન ન. (સં.) ગોળ ફરવું તે (૨) વારંવાર ફરીફરી આવર્તન ન. (સં.) પ્રકાશનાં કિરણોનું વાંકાં દેખાવાપણું આવર્તી વિ. ફરીફરી આવતું (૨) ગોળ ફરતું આવલ ન. તાજું પીંજેલું રૂ-પોલ[પાણી ખેંચવાનાં સાધન આવલાં ન.બ.વ. ફાંફાં; હવાતિયાં (૨) કોસ, વરત વગેરે આવલિ(-લી) (સં.) (-ળિ, નળી) સ્ત્રી, હાર; ઓળ આવવું અ.ક્રિ. (સં. આપતિ, પ્રા. આવઈ) દૂર હોય
ત્યાંથી પાસે પહોંચવું (૨) સ્થાન હોવું. ઉદા. સાપુતારા ગુજરાતમાં આવ્યું. (૩) ન હોય ને જન્મવું કે દેખા દેવી કે ફળવુંફૂલવું. ઉદા. બે કેરી આવી; તાવ આવ્યો. (૪) માવું; સમાવું ઉદા. આ કોથળીમાં કેટલું આવશે? (૫) (કપડું કે પોશાકની ચીજનું) બરોબર બેસવું. (૬) (કોઈ ભાવ કે વસ્તુ) નીપજવી, બનાવી. ઉદા. લાગ આવ્યો, દયા આવી. (૭) થવું, હિસાબે ઊતરવું. ઉદા. ખર્ચ આવ્યું. (૮) શરીરનું અંગ ફૂટવું કે કામ દેતું થયું કે તેનું દરદ થવું. ઉદા.દાંત આવ્યા; આંખો આવી. (૯) સહાયકારી ક્રિયાપદ તરીકેબીજા ક્રિયાપદમાંતેઅણધારી થવાનો ભાવ બતાવવો. ઉદા. તે આવી ચડ્યો. (૧૦) બીજા ક્રિયાપદના સહાયકારીપણામાં તે ક્રિયાનું ભૂત-
કાળથી ચાલુપણું બતાવવું. ઉદા. પ્રથા ચાલી આવે છે. આવશ્યક વિ. (સં.) જરૂરી; અગત્યનું આવશ્યકતા સ્ત્રી. જરૂર; અગત્ય; ખપ (૨) પ્રયોજન -આવહ વિ. (સં.) આણનારું; ઉપજાવનારું (સમાસને છેડે જેમ કે રસાવહ) - વિગડાઉ છોડ-વનસ્પતિ
૫., સ્ત્રી. (સં. આહુલ્ય) પીળાં ફૂલનો એક આવળિ(-ળી) સ્ત્રી, જુઓ “આવલિ' આવળિયો છું. ઓરિયો; મનોરથ આવાગમન ન. આવવું અને જવું તે (૨) અવતરવું અને
મરવું તે; જન્મ-મરણનું ચક્ર આ વાર ક્રિ.વિ. આ વખતે-સમયે (૨) આ ફેરા આવારા વિ. (ફા.) રખડેલ (૨) વંઠેલ (૩) નકામું આવારાગર્દ સ્ત્રી, ધૂળ જેવી નાની ચીજ આવારાગર્દી સ્ત્રી, વંઠેલપણું (૨) રખડપટ્ટી; રઝળપાટ આવાસ(૦૧) પું. (સં.) ઘર; નિવાસ (૨) ઓરડ; ખંડ આવાહકવિ. (સં.) નિમંત્રણ આપનાર; નિમંત્રક; કન્વીનર આવાહન ન. (સં.) આમંત્રણ (૨) દેવની પ્રતિષ્ઠા કરવી તે આવિભૉવ છું. (સં.) બહાર નીકળવું કે પ્રગટવું તે (૨)
અવતાર; જન્મ
[આશંકિત આવિર્ભત વિ. (સં.) પ્રગટ થયેલું (૨) અવતરેલું, ઉત્પન્ન
થયેલું આવિલ વિ. (સં.) મલિન; અશુદ્ધ તિ; શોધ આવિષ્કરણ ન., આવિષ્કાર ૫. (સં.) પ્રગટ-ખુલ્લું કરવું આવિષ્કત વિ. (સં.) દેખાડેલું; બતાવી આપેલું; ખુલ્લું કરાયેલું-થયેલું
આિવેશયુક્ત આવિષ્ટ વિ. (સં.) પેઠેલું (૨) વળગેલું; ભરાયેલું (૩) આવું વિ. (સં. એવમ્, અપ. એવ -ના સદશ્યથી “આ”નું
વિશેષણાત્મક રૂ૫) આના જેવું ધેિરાયેલું; રૂંધાયેલું આવૃત વિ. (સં.) આવરેલું; ઢાંકેલું (૨) વ્યાપ્ત (૩) આવૃતિ સ્ત્રી. (સં.) ઢાંકવું-છુપાવવું તે વિાર થયેલું-કરેલું આવૃત્તવિ (સં.) ચક્રકારે કરેલું (૨) પાછું આવેલું(૩) વારેઆવૃત્તિ સ્ત્રી. (સં.) ચક્રાકારે ફરવું તે (૨) પાછું આવવું
તે (૩) વારંવાર થવું-કરવું તે (૪) પુસ્તકનું પ્રકાશન;
“એડિશન” આવેગ ૫. (સં.) જુસ્સો (૨) ક્ષોભ; આવેશ (૩)
ઉતાવળ; દોડાદોડી (૪) ગતિમાન પદાર્થનો (અમુક
વ્યાપ) વધતો જતો વેગ આવેગપૂર્વક કિ.વિ. (સં.) આવેગથી; ઝડપથી આવેદક પં. (સં.) ઉમેદવાર; આવેદન કરનાર આવેદન ન. (સં.) નિવેદન; અરજી (૨) ફરિયાદ આવેદનપત્ર ન. ફરિયાદ કે અરજીનો કાગળ; દાવાઅરજી આવેશ પં. (સં.) જુસ્સો; ઊભરો (૨) ગુસ્સો આવેષ્ટન ન. (સં.) વીંટી વળનારી વસ્તુ; વેસ્ટન (ગલેફ,
જેકેટ, રેપર વગેરે) (૨) વાડ; કોટ આવેષ્ટિત વિ. (સં.) ઢાંકેલું; વીંટી લીધેલું આશ સ્ત્રી, આશા, ઉમેદ -આશ પ્રત્ય. વિશેષણ પરથી સ્ત્રીલિંગ નામ બનાવે છે. ઉદા. મીઠાશ; લીલાશ
મિોહિત આશક પું. (અ. આશિક) પ્રેમી (૨) વિ. પ્રેમવશ; આશકમાશૂક ન.બ.વ. વહોલોવહાલી; પ્રણયી યુગલ આશ(-સ)કા સ્ત્રી. (સં. આશિષા, જૂ.ગુ. આશિખા -
આશિકા - આશકા) દેવ-દેવીની આરતી, ભસ્મ વગેરે
લેવાં તે આશટવું સક્રી. આછટવું; ખંખેરવું; પછાડવું [માશૂક આશના પુ. (ફા.) મિત્ર; ભાઈબંધ (૨) સ્ત્રી. પ્રિયા; આશનાઈસ્ત્રી(ફા. આશના) ભાઈબંધી, યારી (૨) પ્રીતિ આશય પું. (સં.) મનની ધારણા; ઇરાદો (૨) ન. સ્થાન
(૩) કરેલાં કર્મોના સંસ્કાર કે તેમનો સમૂહ. આશરે ક્રિ.વિ. લગભગ; અંદાજે [(૩) અડસટ્ટો; અંદાજ આશરો છું. (સં. આશ્રય) છત્રછાયા (૨) આધાર; ટેકો આશંક છું. (સં.) આંચકો; શરમાવું તે (૨) આશંકા આશંકા સ્ત્રી. (સં.) શંકા; શક; વહેમ આશંકિત વિ. (સં.) આશંકાવાનું શક પડતું

Page #100

આશંસા
૮ 3
[ સંધ આશંસા સ્ત્રી. (સં.) આશંકા; સંદેહ
આશ્લેષ પં. (સં.) આલિંગન, ભેટવું-છાતી સાથે ચાંપવું તે આશા સ્ત્રી. (સં.) ઉમેદ; ઈચ્છા (૨) વિશ્વાસ; યકીન આશ્લેષા સ્ત્રી. (સં.) નવમું નક્ષત્ર આશા(-સા) સ્ત્રી. એક રાગિણી મહિનો; અષાઢ આશ્વસી વિ. (સં.) જેને આશ્વાસન મળ્યું હોય તે આશા(-ષા)ઢ પું. (સં. આષાઢ) વિક્રમ સંવતનો નવમો આશ્વસ્ત વિ. (સં.) જેને આશ્વાસન મળ્યું હોય તેવું; આશાતન ન. (-ના) સ્ત્રી. અપમાન; અવગણના (૨) આશ્વાસન પામેલું
સામાને થતું દુખ કે પીડા (૩) અવિનય (જૈન) આશ્વાસન ન. (સં.) (-ના) સ્ત્રી.દિલાસો; સાંત્વન; હિંમત આશાતંતુ ન. આશાદોર પં. (સં.) આશાનો તાંતણો; આશ્વિન કું. (સં.) આસો માસ - આશા રાખવાનો આધાર ધાર્યા કરતાં વધારે આષાઢ પું. (સં.)જુઓ “આશાઢ” [ષાઢાઅને ઉત્તરષાઢા) આશાતીત વિ. (સં.) આશા રાખી હોય તેનાથી વધારે; આષાઢાસ્ત્રી. (સં.) વીસમું અને એકવીસમું નક્ષત્ર (પૂર્વાઆશાબંધ પું. (સં.) આશાનું બંધન; આશાનો તંતુ આસકા સ્ત્રી. જુઓ ‘આશકા' આશાવરી પે. સવારની એક રાગિણી; આસા (સંગીત) આસક્ત વિ. (સં.) મોહિત; અનુરક્ત આશાવાદી વિ. જે થાય છે તે સારા માટે-નિરાશ થવાપણું આસક્તિ સ્ત્રી. (સં.) અતિશય સ્નેહ; મોહ; લગની
કદી નથી-એવા વાદમાં માનનારું મિોહિત આસક્તિ સ્ત્રી. (સં.) લાભ; પ્રાપ્તિ (૨) શબ્દ વચ્ચેનો આશિક છું. (અ.) પ્રેમી; આશક (૨) વિ. પ્રેમવશ; સંબંધ (૩) સંયોગ આશિકા સ્ત્રી. સાધુ કે દેવનો કે યજ્ઞનો આશીર્વાદાત્મક આસન ન. (સં.) આસનિયું; બેસવાની વસ્તુ (૨) પ્રસાદ
બેસવાની જગા (૩) બેસવા, સૂવા કે ઊભા રહેવાની આશિયાના ૫. (ફા.) માળો; નીડ
ઢબ (૪) ચોપડી અથવા પત્રકનો કોઠો; ખાનું (૫) આશિષ સ્ત્રી. (સં.) દુવા; આશીર્વાદ
ચોપડી ટેકવવાની વસ્તુ (૬) અષ્ટાંગ યોગનું આસન આશી વિ. (સં.) ખાનારું (સમાસમાં નામને અંતે). ઉદા. (૭) બાવાનો પડાવ; મઠ
ફલમૂલાશી (૨) સ્ત્રી. સર્પની દાઢ [કહેવું તે આસન સ્ત્રી. અસોંદ, આણંદ આશીર્વચન ન. (સં.) આશીર્વાદ; આશિષનું વચન કે તે આસન સ્ત્રી. ન. ઘા ને ચાંદાં ઉપર માખીએ મૂકેલ ઈંડાં આશીર્વાદ ૫. દુવા; આશીર્વચન
આસનાવાસના સ્ત્રી. આશ્વાસન (૨) સરભરા આશીવિષ છું. (સં.) (કાતિલ ઝેરવાળો) સર્પ; નાગ આસનિયું ન. આસન માટે પાથરવાની વસ્તુ (ઊન, દર્ભ, આશુ વિ. (સં.) શીઘ; ઉતાવળું
ઝાડની છાલ વગેરેનું). આશુતોષ વિ. (સં.) જલદી સંતુષ્ટ થઈ જાય એવું (૨) પં. આસન વિ. (સં.) નજીક આવેલું; સમીપસ્થ (૨) સંલગ્ન
એવા દેવ-શંકર; મહાદેવ [કારક બનાવ; ચમત્કાર આસગ્નકોણ છું. લગોલગ આવેલો ખૂણો; “એજેસન્ટ આશ્ચર્યન. (સં.) નવાઈ; અચંબો; તાજુબી (૨) આશ્ચર્ય- એંગલ' (ગ.) આશ્રમ પૃ., ન. (સં.) વિસામાનું સ્થાન; રહેઠાણ (૨) આસપાસ(0માં) ક્રિવિ. આજુબાજુ (૨) નજીકમાં વિશ્રાંતિ (૩) સાધુનો નિવાસ; પર્ણકુટી (૪) પ્રાચીન આસમાન ન. (ફા.) આકાશ; ગગન ગુરુકુળ (૫) જીવનનો વિભાગ (બ્રહ્મચર્ય ગૃહસ્થાદિ આસમાની વિ. આકાશના જેવા રંગનું (૨) દૈવી; કુદરતી ચાર વિભાગમાંનો કોઈ પણ) (૬) રાષ્ટ્રીય વા ધાર્મિક (૩) સ્ત્રી, દૈવી આફત-કોપ હિલચાલનું મથક (૭) છાત્રાલય સાથેની શાળા કે આસમાની-સુલતાની સ્ત્રી. દૈવી તેમ જ રાજ્ય તરફથી મહાશાળા
ઊભી કરેલી બેવડી આફત (૨) અણધારી આફત કે આશ્રમવાસી વિ. પું. (સં.) આશ્રમમાં રહેનારું વ્યવસ્થા કોપ (૩) ચડતી પડતી [પેય (૨) ગાળેલો દારૂ આશ્રમવ્યવસ્થા સ્ત્રી. (સં.) આશ્રમજીવનના વિભાગની આસવ ૫. (સં.) ઔષધિઓમાં આથો લાવી તૈયાર કરાતું આશ્રમશાળા સ્ત્રી, આશ્રમ શૈલીનું રચનાત્મક શિક્ષણ આસવન ન. (સં.) આસવ કાઢવો તે; “ડિસ્ટિલેશન' આપતી શાળા
આસવવું સ.કિ. ગરમીથી પ્રવાહીનું વાયુરૂપ કરી તેને ફરી આશ્રય પં. (સં.) આશરો (૨) શરણું (૩) બચાવનું સ્થાન ઠારીને પ્રવાહી બનાવવું; અર્ક કાઢવો આશ્રયદાતા છું. (સં.) આશ્રય આપનાર; શરણે રાખનાર આસંગ કું. (સં.) આસક્તિ; લગન; ભોગની ઈચ્છા આશ્રયસ્થાન ન. (સં.) આશરો લેવાની જગ્યા (૨) આમંત્રો(-દ્રો) ૫. (સં. અમિતક) એક ઝાડ જેનાં પાન આશ્રય મેળવવાનું કે આપે એવું સ્થાન
બીડી વાળવામાં ખપ લાગે છે. આશ્રયાશ્રયીભાવ ૫. (સં.) આશ્રય અને આશ્રયીનો સંબંધ આમંદિકા સ્ત્રી. (સં.) નાનું આસન; નાની ખુરશી આશ્રિત વિ. (સં.) આશ્રયે રહેલું (૨) સેવક
આસંધ સ્ત્રી (સં. અશ્વગંધા, પ્રા. આસકંધ) એક ઔષધિ; આશ્લિષ્ટ વિ. (સં.) આલિંગાયેલું (૨) ઓતપ્રોત
અશ્વગંધા

Page #101

આસાએશો
[આળી આસાએશ સ્ત્રી. (ફા. આસાઇશ) આરામ; વિશ્રાંતિ આહ ઉદ્. હાય - નિસાસો વગેરે બતાવતો ઉદ્દગાર આસાન વિ. (ફા.) સહેલું નરમ
આહ સ્ત્રી. હાયકારો; નિસાસો આસાનકેદ સ્ત્રી. સાદી કેદ; હળવી કેદ
આહટ સ્ત્રી. (હિ.) (પગની ચાલનો) અણસારો આસાની સ્ત્રી, સહેલાઈ; સુગમતા
આહત વિ. (સં.) ઇજા પામેલું, જખમી (૨) હણાયેલું આસામી પુ., સ્ત્રી. (અ. અસામી) માણસ; વ્યક્તિ (૨) (૩) વગાડેલું; વગાડવાથી નીપજતું [(પ્રવાહી)
દેણદાર (૩) પૈસાદાર-પ્રતિષ્ઠિત માણસ (૪) ઘરાક; આહરડવું સક્રિ. (સં. આહૃત) સડાકાની સાથે ખાવું અસીલ
આહનીયવિ. (સં.) હોમવા યોગ્ય (૨) પું. હોમનો અગ્નિ આસાર પુબ.વ. (ફા.) એંધાણ; લક્ષણ
આહા(હા) ઉદ્. આશ્ચર્ય દુઃખ વગેરે સૂચવનાર ઉદ્ગાર આસિસ્ટંટ વિ. (ઇં. ઍસિસ્ટંટ) મદદનીશ; સહાયક (૨) આહાર . (સં.) ખોરાક (૨) ખાવું તે; ખાનપાન છું. એવી વ્યક્તિ
આહીરવિજ્ઞાન ન. (સં.) ખોરાકના ગુણદોષનું વર્ણન કરતું આસીરિયા પું. (ઈ.) એક દેશ જિંગલી (૩) તામસી શાસ
રિહેણીકરણી આસુર(-રી) વિ. (સં.) અસુર સંબંધી (૨) રાક્ષસી; આહારવિહાર પું. આહાર અને વિહાર; ખાનપાન અને આસુરીવિવાહ !. કન્યા-વિક્રયવાળો વિવાહ
આહારી વિ. આહાર કરનારું (૨) અકરાંતિયું આસું-સો)દારો છું. જેનાં પાન બીડી વાળવામાં ખપ લાગે આહાહા ઉદ. આહા એવો ઉદ્ગાર સૂિચવતો ઉદ્દગાર છે એવું એક ઝાડ; આસંતરો; આસીંદરો
આહિસ્તા ઉદ્. ધીમે, “ઊભું રાખો', “ધીમું કરો એમ આસો છું. (સં. અશ્વયુદ્, પ્રા. આસોઅ) વિક્રમ સંવતના આહીર યું. (સં. આભીર, પ્રા. આહીર) ભરવાડ; રબારી વર્ષનો છેલ્લો મહિનો
આહીરડી(-ણ, ણી) આહીરાણી સ્ત્રી. આહીરની સ્ત્રી આસોપાલવ છું. (સં. અશોકપલ્લવ, પ્રા. અસોપલ્લવ) આહુત વિ. (સં.) બલિરૂપે અપાયેલું; હોમેલું [બલિદાન
એક ઝાડ જેનાં પાનનાં તોરણ બનાવાય છે. આહુતિ સ્ત્રી. (સં.) હોમવું તે (૨) હોમવાનું દ્રવ્ય-વસ્તુ; આસોંદરો પું. જુઓ “આસુંદરો [પાથરણું; ગાલીચો આહૂત સ્ત્રી. વિ. (સં.) બોલાવેલું (૨) નિમંત્રેલું માસ્તર મું. (૦ણ) ન. (સં.) પાથરવું-બિછાવું તે (૨) આહૂતિ સ્ત્રી. (સં.) બોલાવવું તે; આહ્વાન [પારધી આસ્તિક વિ. (સં.) ઈશ્વર અને પરલોકના અસ્તિત્વમાં આવેલી છું. (સં. આખેટક, પ્રા. આહેડિઅ) શિકારી; માનનારું (૨) શ્રદ્ધાળુ; યકીનવાળું
આહોડ સ્ત્રી. તરતનું વાવેતર આસ્તીન સ્ત્રી. (ફા.) બાંય (ખમીસ, ઝભા વગેરેની) આહોતું ન. દૈનિક ક્રિયા; રોજનું કામ આસ્તેકિ.વિ. (ફા.આહિસ્તહ) ધીમે(૨) ઉદ્. “ઊભું રાખો', આહોતું ન. ખુશામત; ખોટાં વખાણ
ધીમું કરો સૂચવતો ઉદ્ગાર [(૩) મૂડી; પૂંજી આહિક વિ. (સં.) દૈનિક (૨) ન. નિત્યકર્મ આસ્થાસ્ત્રી. (સં.) આદર;માન (૨) શ્રદ્ધા; આકીન; યકીન આલાદ . (સં.) આનંદ; હર્ષ (હર્ષ ઉત્પન્ન કરનારું આસ્થાવાન, આસ્થિક વિ. (સં.) આસ્થાવાળું; આસ્તિક આફ્લાદક વિ. આહ્વાદ કરાવે તેવું; આનંદકારક (૨) આસ્થય વિ. (સં.) આસ્થાને પાત્ર; શ્રદ્ધેય આહ્વાન ન. (સં.) આમંત્રણ (૨) પડકાર (૩) આવાહન આસ્પદ ન. (સં.) સ્થાન; જગા (ર) વિ. લાયક; પાત્ર (૪) હાજર થવાનો હુકમ; “સમન્સ' (સમાસને અંતે ઉદા. શોભાસ્પદ)
આળન.ખોટો આરોપ; કલંક (૨) આળપંપાળ; ઓઠું (૩) આસ્પેક્ટ છું. (.) પાસું; પક્ષ
સ્ત્રી અટકચાળું [વિશેષણ બનાવે. ઉદા.પ્રેમાળ આસ્ફાલન ન. (સં.) અફળાવું કે અફાળવું તે -આળ (સં. આલ) પ્રત્ય. નામને લાગતાં ‘વાળું અર્થનું આસ્ફાલ્ટ ૫. (ઇં.) રસ્તા પર પાથરવાનું ડામર, રેતી આળ,(૦વણ) ન. બટ્ટો; બદનામી વગેરેનું મિશ્રણ
આળપંપાળ વિ. મિથ્યા (૨) સાચું નહિ એવું (૩) આસ્ફોટ કું., (૦ન) ન. (સં.) થાબડવું; પોલે હાથે ઠોકવું પટામણું (૪) ન. આશ્વાસન (૫) ભૂતપ્રેતાદિ
તે (૨) ઊપખવું તે (૩) પ્રગટ-જાહેર કરવું તે (૪) આળવીતરું વિ. મસ્તીખોર; તોફાની; અળવીતરું [પણું ભડાકા-ધડાકા સાથે ફાટવું તે
આળસસ્ત્રી. ન. (સં.આલસ્ય, પ્રા. આલસ) સુસ્તી; એદીઆસ્ય ન. (સં.) મુખ; મોં (૨) ચહેરો
આળસુ વિ. આળસવાળું; સુસ્ત આસવ . (સં.) દુઃખ; પીડા (૨) સાવ (૩) કર્મનું આળાગાળા પુ.બ.વ. અટકચાળો; ચેનચાળા
આત્મામાં દાખલ થવું તે (જૈન) (૪) તેના નિમિત્તરૂપ આળસુંબો પુ. સંસારની આશાતૃષ્ણા; લાલચ; લાલસા
પાપપ્રવૃત્તિ (જૈન) [તે (૩) રસાનુભવ આળિયું ન. (-થો) પં. બખોલ; ખાડો (ખાસ કરીને કૂવાની આસ્વાદ . (સં.) ચાખવું-સ્વાદ લેવો તે (૨) માણવું દીવાલમાં) (૨) ભીંતમાં રાખેલ ગોખલો ઓિટલી આસ્વાધ વિ. (સં.) આસ્વાદ લેવા યોગ્ય-પાત્ર આળી સ્ત્રી. (સં. આલી) સોનીની અંગીઠી મૂકવાની ઊંચી

Page #102

આળીગાળી
૮૫
[આંગત આળીગાળું વિ. અટકચાળું, તોફાની (૨) આળ ચઢાવનારું ચીતરવાનું સોનીનું ઓજાર [પ્રકારનો સટ્ટો -આબુ પ્રત્ય. (સં. આલુ) નામને લાગતાં ‘વાળું અર્થનું આંકફરક પું. અમુક આંકડાના ફરક પરથી ખેલાતો એક ' વિશેષણ બનાવે. ઉદા. દયાળુ; ધર્માળુ
આંકલું ન, આંકોલનું ફળ આવું વિ. (સં. આદ્ર, દે. આલઅ) લીલું; ભીનું (૨) તાજું આંકલો છું. (સં. અંકોલ) અંકૂલ નામની વનસ્પતિ ઔષધિ
ઉતરડેલું; કાચું ચામડું) (૩) જરાઅડકવાથી દુખાવાય આંકવું સકિ. (સં. અક્યતિ, પ્રા. અકંઈ) માપ દર્શાવતા એવું (૪) નરમ; પોચું (૫) ન. આળ; તહોમત
આંકડા પાડવા; આંકો કે નિશાની પાડવી (૨) લીટી આળુભોળું વિ. ભોળું; નિષ્પા૫; નિખાલસ (૨) ન. દોરવી (૩) કિંમતનો અડસટ્ટો કાઢવો (૪) બાળક
(આખલાને) ડામીને નિશાની પાડવી જેથી ઓળખાય આળ કિ.વિ. એને; કાંઈ પણ કારણ વિના
(૫) ખાસ કામ માટે નામ પાડી ફંડ કે રકમ અલગ આળેખવું સક્રિ. (આલેખવું ઉપરથી) ભરત ભરવા કાપડ કરવી; અંકિત કરવું “ઇયર માર્ક'
પર ભાત પાડવી, ચીતરવું (૨) આલેખવું આંકો પું. (સં. અંક) નિશાનીની લીટી (૨) અડસટ્ટો (૩) આળોટવું અ.દિ. (સં. આલોતતિ, પ્રા. આલોટ્ટ) સૂઈને હદ (પ્રમાણેની)
એકથી બીજે ઠેકાણે એમ ગબડવું; લોટવું [ઉદ્ગાર આંકો પું. (સં. અંકુશ) અંકુશ આં ઉદ્હાંઓ (૨) ઠીક, ભલે, વારુ વગેરે અર્થ બતાવતો આંકોડી સ્ત્રી, જુઓ “આંકડી'; વેડો આંક છું. (સં. અંક) સંખ્યાસૂચક ચિહ્ન (૨) ભાવ; મૂલ્ય આંકોશિયાં ન.બ.વ. પાંસળાંછાતીનાં હાડકાં (૨) સખત
કે તે યા તેનું માન બતાવતો અંક; “ઈન્ડેક્ષ નંબર” (૩) મહેનત (૩) એથી ઊપજતો શ્વાસ જાડાઈ કે પાતળાઈનો હિસાબ (સૂતરનો) (૪) આંખ સ્ત્રી. (સં. અક્ષિ, પ્રા. અખિ) ચક્ષુ; નેત્ર (૨) નિશાની (૫) ધરી (૬) અડસટ્ટો (૭) સીમા; હદ જોવાની શક્તિ; નજર (૩) નિવા; ધ્યાન; દેખરેખ (૮) પુ.બ.વ. ઘડિયા; પાડા
(૪) (કોઈ ચીજનું આંખ જેવું) નાનું કાણું; છિદ્ર (૫) આંક છું. (સં. અક્ષ) ધરી
બીજની ગાંઠ (જેમ કે શેરડીની). આંકચાળણી સ્ત્રી. ઝીણા છિદ્રવાળી ચાળણી
આંખચોરી સ્ત્રી, અણગમતી વસ્તુ ઉપરથી આંખ ખસેડી આંકડ સ્ત્રી, પાકેલા અનાજને મસળી-ઊપણી-ખંપાળીથી લેવી તે (૨) જોયું હોય છતાં નથી જોયું તેવો દેખાવ ખેંચી બીજી જગ્યાએ ઢગલા કરવા તે
કરવો તે
કરેલી ઇશારત આંકડાવતી સ્ત્રી, ભરતિયાં નોંધવાની વહી
આંખમ(-મિ, -મી)ચકારો છું. પલકારો (૨) આંખથી આંકડાશાસ્ત્ર ન. હકીકતના આંકડા એકત્ર કરવાની, તેનું આંખમિ(-મી)ચામણ ન. જોયું ન જોયું કરવું તે
વર્ગીકરણ કરવાની અને તેનો ઉપયોગ કરવાની આંખમિ(મીચામણાં ન બ.વ. એક બાળરમત (૨) જોયું વિદ્યા; “સ્ટેટિસ્ટિક્સ'
ન જોયું કરવું તે (૩) ઇશારત (આંખ મીંચીને કરેલી) આંકડાશાસ્ત્રી પુ. આંકડાશાસ્ત્રનો વિદ્વાન
આંખમિ(-મી)ચોલી સ્ત્રી, સંતાકૂકડીની રમત આંકડી સ્ત્રી. છેડેથી વાળેલો સળિયો; હૂક (૨) માછલી આંખાળું વિ. આંખવાળું (૨) પરખનારું
પકડવાનો ગળ (૩) આંતરડામાં થતી પીડા; ચૂંક (૪) આંખિયું ન. આંખે બાંધવાની ડાબલી (૨) સૂક્ષ્મદર્શક કે તાણ (રોગ) (૫) સખત વાંધો; વિરોધ (૬) એક દૂરબીનનો આંખ તરફ રાખવાનો છેડો અગર તે ઠેકાણે ગર્ભરોધક સાધન
બેસાડેલો લેન્સ; “આઈપીસ' ઝિળઝળિયાં આંકડીઘૂંકડી સ્ત્રી. આંટીઘૂંટી; દાવપેચ
આંખિયાં ન.બ.વ. મૂચ્છ (૨) ડોળ કાઢવા તે (૩) આંકડો ૫. છેડેથી વાંકો વાળેલો સળિયો: હુક (૨) માછલી આંગડ સ્ત્રી. (સં. અંગ ઉપરથી) દાગીના રોકડ વગેરે
પકડવાનો ગળ (૩) (વીંછી વગેરેનો) ડંખ (૪) અંગ ઉપરની કીમતી વસ્તુ; અંગત જરજોખમ (મૂછનો) આંકડો પાડેલો વળ
આંગડિયો ૫. (આંગડ + ઇયું) આંગડ (અંગત આંકડો ૫. (સં. અંક) સંખ્યા; સંખ્યા સૂચક ચિહન (૨) જજોખમ) લઈ જનારો વિશ્વાસુ ધંધાદારી માણસ
લેણદેણનો હિસાબ-કાગળ (૩) બિલ; ભરતિયું (૪) (૨) વિશ્વાસુ નોકર
વરને આપવાનો ચાંલ્લો; પરઠણ [જુદું પાડવું તે આંગડી સ્ત્રી, અંગરખી; ઝભલું આંકણ ન. આંકવું તે () ઊપણતાં સારું સારું અનાજ આંગણ(-ણું) ન. (સં. અંગન, પ્રા. અંગણ) ઘરના મુખ્ય આંકણી સ્ત્રી, આંકવાનું-લીટી દોરવાનું સાધન (૨) કસ- દરવાજા સામેની ખુલ્લી જગા
કિંમતનો અડસટ્ટો કાઢવો તે (૩) અમુક કરી લેવાનો આંગણવાડી સ્ત્રી, શિશુકેળવણીની સંસ્થા; બાલમંદિર ઠરાવ; જમાબંધી
આંગણિયું ન. આંગણું (પદ્યમાં) આંકણું નાં આંકવાનું ઓજાર (સુતારી) (૨) દાગીના પર આંગત વિ. (સં. અંગ ઉપરથી) પોતાનું; એકલાનું

Page #103

આંગણું
૮ ૬
[આંતરપ્રાંતીય આગમણ સ્ત્રી કૌવત; જોર (૨) ચૂલાનો આગલો ભાગ; છળ; છેતરપિંડી
[કિનારે થતી ફોલ્લી આગમણ
લેવું; મરણિયા થવું આંજણી સ્ત્રી. (સં. અંજનિય, અંજણિયા) પાંપણની આગમવું અ.ક્રિ. (સં. અંગુ) –ની સામે થવું; માથે વહોરી આંજણી સ્ત્રી, સાજડનું ઝાડ; આંજણો આંગલું (સં. અંગ) ઝભલું
આંજનેય પું. (સં.) અંજનાનો પુત્ર; હનુમાન આગળ ન. (સં. અંગુલ) આંગળી (૨) આંગળી જેટલી આંજવું સક્રિ. (સં. અંજતિ, પ્રા. અંજઈ) આંખમાં લંબાઈ; તસુ; ઈંચ (૩) દશની સંજ્ઞા
લગાડવું (૨) અતિ પ્રકાશથી આંખનું તેજ હરી લેવું આંગળિયું(-યાત) વિ. (૨) ન. આગલા પતિનું (બાળક) (૩) શેહમાં નાખવું; છક કરી દેવું આંગળી સ્ત્રી, (સં. અંગુલિ) હાથપગના પંજા આગળના આંજિયું ન. જુવારનો એક રોગ; આગિયું પાંચ અવયવોમાંનો દરેક અવયવ
આંજો . કૂવાથંભની બે બાજુના સઢ બાંધવાનાં મોટાં આંગળીચાળો ૫. છેડતી તિરી આવે એવું દોરડાંમાંનું પ્રત્યેક આંગળી ચીંધ પું. અળખામણું; ખરાબ હોવાને લીધે નજરે આંટ સ્ત્રી. આંટી; ગૂંચ (૨) કીનો; વેર (૩) શાખ; આબરૂ આંગળી ચીંધામણું(-દેખામણું)ન.આંગળી થવીતે; ફજેતો (૪) હથોટી (૫) હાથકામ કે બોલવા-લખવામાં આંગળું ન. આંગળી
હોશિયારી; ઝડપ () અંગૂઠા ને તર્જની વચ્ચેનો આંગિક વિ. (સં.) અંગ(શરીર) સંબંધી
ભાગ (૭) તાકોડિયાપણું; ચોટ આંગિક અભિનય પું. (સં.) અંગચેષ્ટાઓ દ્વારા હાવભાવ આંટણ ન. (ચામડી ઉપર) ઘસારાનું ચિહ્ન પ્રગટ કરવા કે થવા તે
બૃિહસ્પતિ આંટવું સક્રિ. (સં. અતિ, પ્રા. એટઇ) તાકવું; નિશાન આંગિરસ વિ. (સં.) અંગિરસ ઋષિને લગતું (૨) ૫. માંડવું (૨) ટપી જવું આંગિરસવેદ પું. (સં.) અથર્વવેદ
આંટી સ્ત્રી. (સં. અંટ) ગડ; ગાંઠ; ગૂંચ (૨) કાંતેલ આંગી સ્ત્રી, (સં. અંગિકા, પ્રા. અંગિઆ) મૂર્તિના દોરાની કરાતી લચ્છી (૩) કીનો (૪) ફાંસો; પેચ;
શણગાર (જૈન) (૨) પરણનાર પુરુષને મોસાળ પ્રપંચ (૫) કોયડો (૬) શાખ; આંટ; આબરૂ તરફથી મળતું ઓટ્યા વિનાનું કોરું વસ (૩) માતાની આંટી-ઘું)ઘૂંટી સ્ત્રી, દાવપેચ (૨) છળકપટ (૩) મૂર્તિને બદલે મુકાતી રંગબેરંગી ધાતુઓના પતરાની ખૂણાખચકા [(૨) ફેરો; ધક્કો (૩) અંટસ તકતી (૪) હનુમાનની મૂર્તિ ઉપરનું તેલસિંદૂરનું પડ આંટો મું. (સં. આવર્ત, પ્રા. અવા-આવઠ્ઠ) વળ; ચકરાવો
(૫) આંધીથી ચડતો ધૂળનો ગોટો (લગતું આંટોફેરો છું. આંટો અને ફેરો; આવજા આંગ્લ વિ. (અંગ્રેજી અંગ્લો પરથી સંસ્કૃત રૂપ) અંગ્રેજોને આંતરવિ. (સં.) અંદરનું; માંહોમાંહેનું; આંતરિક (આંતરઆંગ્લદેશ પું. અંગ્રેજોનો દેશ; “ઇંગ્લેન્ડ
ભાષા) (૨) સમાસમાં પૂર્વાદરૂપે આવતાં ‘અંદરઅંદર, આંગ્લભાષા સ્ત્રી. અંગ્રેજી ભાષા; “ઇંગ્લિશ
પરસ્પર' એવો ભાવ બતાવે છે. જેમકે, આંતરરાષ્ટ્રીય આંગલરાષ્ટ્ર ન. ઇંગ્લેન્ડ
આંતરકલહ પુ. આંતરિક ઝઘડો આંચ સ્ત્રી. (સં. અર્ચિ, પ્રા. અચ્ચિ, અંચિ) ઝાળ (૨) આંતરજન્ય વિ. જેમની વૃદ્ધિ અંદરથી શરૂ થાય છે; દીપ્તિ; રુઆબ (૩) ધમકી (૪) ઈજા
અંદરથી પેદા થતું “એન્ડોજન્સ' [પરસ્પર સંબંધનું આંચકવું સક્રિ. (સં. ચક્ક) જોરથી એકદમ ખેંચવું; આંતરજાતીય વિ. જુદી જુદી જાતિઓનું; અંદરનું કે તેમના પડાવી લેવું; આંચકી લેવું
આંતરજીવી વિ. છોડની અંદર રહી તેમાંથી પોષણ મેળવી આંચકી સ્ત્રી, તાણ; આચકી (૨) હેડકી
જીવનારું; “એન્ડોફાઇટિક’ આંચકો પુ. આચકો; ધક્કો (૨) સંકોચ; આનાકાની (૩) આંતરજ્ઞાતીય વિ. જુદી જુદી જ્ઞાતિઓનું; “ઇન્ટરકાસ્ટ’
પ્રાસ્કો (૪) ખોટ (૫) આઘાત; ખમચાવું તે આંતરડી સ્ત્રી. દિલ; હૃદય (૨) અંત:કરણની લાગણી આંચણી સ્ત્રી, બોલતાં અચકાવું તે (૨) વાતચીતમાં આંતરડું ન. (સં. આંત્ર, અપ. અંત્રડી-અંત) પેટમાંના
વારેવારે બોલવાની ટેવ હોય એવા નિરર્થક શબ્દો અનરસને પચાવી મળને બહાર કાઢનાર નળના આંચલિક વિ. (સં.) પ્રાદેશિક (૨) ગ્રામીણ; જાનપદી આકારનો અવયવ; પેટનો નળ આંચલેવિ. દોઢડાહ્યું દૂિધ મેળવવા માટેનો પ્રત્યેક અવયવ આંતરદર્શન ન. આંતરિક દર્શન [‘ઇન્ટરકોન્ટિનન્ટલ’ આંચળ (સં. અંચલ) પશુમાદાની આઉનો બચ્ચાને ધાવવા કે આંતરદેશીય વિ. એકબીજા દેશોના સંબંધોને લગતું; આંચળી સ્ત્રી, (સ. અંચલ) છેડો; પાલવ
આંતરપ્રજ્ઞા સ્ત્રી. (સં.) આંતરિક સમજ; “ઇટ્યુશન' આંચળો પુ. લૂગડાનો છેડો; અંચબો
આંતરપ્રતીતિ સ્ત્રી, (સં.) અંદર-મનમાં થતી ખાતરીઆંજી સ્ત્રીઝાંખ (૨) આંખની છારી
પ્રતીતિ
(લગતું આંજણ ન. (સ. અંજન, મા, અંજણ) અંજનઃ કાજળ (૨) આંતરપ્રાંતીય વિ. બધા પ્રાંતો કે તેમના પરસ્પર સંબંધને

Page #104

કિરી
આંતરભાષા
૮ o
[ઈકરારનામું આંતરભાષા સ્ત્રી. જુદી જુદી ભાષા બોલનારાની પરસ્પર આંધળું(oધબ, ભીત) વિ. તદન આંધળું - વ્યવહારની એકે સામાન્ય ભાષા; “લિંગ્યાફ્રેન્કા’ આંધળો પાટો ૫. આંખે પાટો બાંધી રમાતી એક રમત આંતરયુદ્ધ ન. (સં.) આંતરવિગ્રહ (૨) . એક સમૂહના આંધી સ્ત્રી, (સં. અંબિકા, પ્રા. અંધિયા) દિશાઓ ધૂળથી લોકોમાં અંદર અંદરનું યુદ્ધ; “સિવિલ વોર'
પુરાઈ જાય એવું સખત વાવાઝોડું (૨) અંધાપો આંતરરાષ્ટ્રિ(-)ય વિ. સર્વ રાષ્ટ્રોને કે તેમના પરસ્પર આંધ્ર પું, ન. દક્ષિણમાંનું એ નામનું રાજય; તેલુગુ પ્રદેશ સંબંધને લગતું
આંબટ વિ. (મ.) ખાટું આંતર(વિગ્રહ) પં. ( યુદ્ધ) ન. એક સમૂહના લોકોમાં આંબલિયો . આંબો, આંબવૃક્ષ; કેરીનું ઝાડ (૨) કચૂકો અંદર અંદર વિગ્રહ-યુદ્ધ; “સિવિલ વોર'
આંબલી સ્ત્રી, (સં. આથ્વી, પ્રા. આંબિલિઆ) આમલી આંતરવું સક્રિ. (સં. અંતતિ, પ્રા. અંતરેઇ) (વાડ કરી (૨) આબલીનો કસૂકો
કે પડદો ભરીને) જુદું પાડવું (૨) ઘેરવું (૩) રસ્તો આંબલી પીપળી સ્ત્રી, એકરમત; આમલી પીપળી (અંબાવું રોકવો; અટકાવવું
આંબવું સક્રિ. પકડી પાડવું (૨) અ.ક્રિ. ખટાઈ જવું; આંતરસી-સેવો, આંતરસો પં. (સં. આન્તર, પ્રા. આંબળ પું. દોરડીનો વળ
અંતર) અંદરનું સીવણ; સીવેલાં કપડાંને બંધબેસતું આંબળી સ્ત્રી, આમળી કરવા માટે અંદરથી ભરેલો દોરો
આંબળું ન. એક ફળ; આમળું આંતરસૂઝ સ્ત્રી, અંતરની સૂઝ-સમજ; કોઠાસૂઝ
આંબાગાળો છું. કેરીની મોસમ આંતરિક વિ. (સં.) અંદરનું (૨) હૃદયનું; અંતરનું આંબામોર પં. આંબાનો મોર (૨) ડાંગરની એક જાત આંતરિયું વિ. એક પછીના બીજાને વટાવી ત્રીજું; આંબાવાડી સ્ત્રી. (-ડિયું) ૧. આંબાનું વન; અમરાઈ; “આલ્ટરનેટિવ'
આમજ્જ આંતરી સ્ત્રી, કાપડના વગર વણેલા છે. તે (૨) પાલવ આંબાશા(-સા)ખ સ્ત્રી. આંબા ઉપર કુદરતી રીતે પાકેલી
(૩) કાપડ-ચોપડીઓમાં પડતી એક જીવાત (૪) આંબાહળદર સ્ત્રી, એક જાતની હળદર વ્રિત (જૈન) વહાણની કિનાર (૫) ખાવાના પાનની નસ (૬) આંબેલન. (પ્રા. અંબિલ, આયંબિલ) એકટંકઅલૂણું જમવાનું કણસનાં ચાંપાને વળગેલા રેસા
આંબેલ સ્ત્રી, જનનનાળ; આમળ આંતરો પં. (સં. અંતર, પ્રા. અંતરા) ગાળો; અંતર (૨) આંબો પુ. (સં. આમ્રક, પ્રા. અંબઅ) આમ્રવૃક્ષ [પિચોટી
પડદો; આંતરપટ (૩) ભેદ (૪) ધ્રુપદનો બીજો ભાગ આંબોઈ સ્ત્રી. ઘંટીનો રગોની ગાંઠ જેવો અંદરનો ભાગ; (૫) બે નાની લીટીઓથી કપાયેલો ત્રીજી લીટીનો આંબોસે ન. સૂકું આલૂ (૨) સૂકી દ્રાક્ષ ભાગ; “ઇન્ટરસેપ્ટ' (ગ.)
આંબોળિયું (સં. આમ્રફળ, પ્રા. અંબહલ) ન. કાચી કેરીની આતો છું. (સં. અન્તક, પ્રા. અંતઅ) ત્રણ સેરોનો દોરા સૂકવેલી ચીરી ભાંગતાં પહેલી બે સેરો ઉબેળવી તે
આંસ પું. (સં. અક્ષ) ધરી આંત્ર વિ. (સં.) આંતરડાંને લગતું (૨) ન. આંતરડું આંશિક વિ. (સં.) અંશવાળું; અંશપૂરતું (૨) અધૂરું આંત્રજ્વર છું. (સં.) આંતરડામાં સડો થવાથી આવતો આંસ સ્ત્રી, રેસો; તાંતણો (૨) સૂતળી તાવ; ‘ટાઇફૉઇડ
આંસુ ન. (સં. અશ્રુ, પ્રા. અંસુઅ) આંખોમાંથી દુ:ખ કે આંત્રપુચ્છ ન. (સં.) આંતરડાનો વધારાનો ભાગ
હર્ષ વખતે ટપકતાં ટીપાં, અશ્વ આંદોલ પં. (સં.) આંદોલન; ડોલન (૨) વિ. કંપયુક્ત આહાં ઉદ્. નકાર બતાવતો ઉદ્ગાર (સ્વર)
ખિળભળાટ આંહીં(ક) ક્રિ.વિ. અહીંયાં આંદોલન ન. (સં.) હાલવું તે (૨) હિલચાલ; ચળવળ; આંદોલનકારી વિ. આંદોલન કરનાર આંદોલિત વિ. (સં.) આંદોલન પામેલું પાણી આંધણ ન. આધણ; રાંધવા માટે પહેલેથી તપવા મૂકેલું ઈ સ્ત્રી. (સં.) ગુજરાતી લિપિનો ત્રીજો સ્વર આંધળાનો ગોળીબાર ૫. એક રમત (૨) જોયા-સમજ્યા ઈ ઉ. ક્રોધ, નિંદા, દુઃખ, દાઝ અને વિસ્મય સૂચક ચિત્કાર વિનાની કામગીરી
કર્યે જવું તે ઈ. ઈત્યાદિનું ટૂંકું રૂપ વુિં. એક પ્રસિદ્ધ ઉર્દૂ કવિ આંધળિયું. સાહસ, અવિચારી કર્મ; આંખો મીંચીને કામ ઇકબાલ ન. (અ.) નસીબ; કિસ્મત (૨) આબાદી (૩) આંધળી ચાકણ-(-ળ,-ળણ), આંધળી ચાકોટ સ્ત્રી. બે ઇકરાર પું. (અ.) હા પાડવી તે; કબૂલાત (૨) એકરાર * મુખવાળો એક સાપ વિચારહીન (૩) અંધારું ઇકરારનામું ન. (ફા.) પ્રતિજ્ઞાપૂર્વક કબૂલાતનો લેખ; આંધળું વિ. (સં. અંધ+લ) ન દેખતું (૨) જ્ઞાનહીન; એકરારનામું; “એફિડેવિટ'

Page #105

૮૮
ઇકાર]
ઇકાર પું. (સં.) ઇ વર્ણ (૨) ‘ઇ’ ઉચ્ચાર ઇકારાંત વિ. જેને છેડે ‘ઇ’ આવતો હોય તેવું (શબ્દ પછી) ઇકોતરોવિ., પું. સંવત ૧૮૭૧નો દુકાળ ઇકોતેર વિ. (સં. એકસાતિ) સિત્તેર વત્તા એક; એકોતેર (૨) પું. ઇકોતરનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૭૧’ ઇકોતેરો જુઓ ‘ઇકોતરો' ઇકૉનૉમિક વિ. (ઈં.) આર્થિક; અર્થસંબંધી ઇકૉનૉમિક્સ ન. (ઈં.) સંપત્તિશાસ્ત્ર; અર્થશાસ્ત્ર ઇકૉનૉમિસ્ટ વિ. (ઈં.) અર્થશાસ્ત્રી
ઇકૉનૉમી સ્ત્રી. (ઇં.) અર્થશાસ્ત્ર (૨) કરકસર; ગેયડ ઇકોલૉજી ન. (ઇં.) પરિસ્થિતિ-વિજ્ઞાન; પરિસ્થિતિ શાસ્ત્ર ઇક્ષુ સ્ત્રી. (સં.) શેરડી
ઇક્ષ્વાકુ કું. (સં.) સૂર્યવંશનો આદિ રાજા ઇખલાસ પું. (અ.) સંપ; મેળ; એખલાસ ઇગો પું. (ઈં.) અહમ્
ઇગ્ઝોસ્ટફેન પું. (ઇ.) નિર્ગમપંખો ઇચ્છનધારા સ્ત્રી. (સં. અવિચ્છિન્ન-ધારા) અતૂટ ધારા; ચાલુ પ્રવાહ (૨) અભિષેકપાત્ર
ઇચ્છનીય વિ. (અવ્યાકરણી રૂપ) ઇચ્છવા યોગ્ય; ઇષ્ટ ઇચ્છવું સ.ક્રિ. (સં. ઇ-ઇ) ઇચ્છા કરવી (૨) આશા
રાખવી (૩) મેળવવા આશા રાખવી [વાસના ઇચ્છા સ્ત્રી. (સં.) મરજી (૨) આશા (૩) કામના; ઇચ્છાનુસાર ક્રિ.વિ. મરજી મુજબ [ઇરાદાપૂર્વક ઇચ્છાપૂર્વક ક્રિ.વિ. ઇચ્છા મુજબ (૨) જાણી જોઈને; ઇચ્છાફલ(-ળ) ન. ઇચ્છા પ્રમાણે મળવું-થવું તે (૨) ત્રિરાશિમાં ઇચ્છિત ચોથું પદ; હિસાબનો જવાબ (ગ.) ઇચ્છાબલ(-ળ) ન. ઇચ્છાની શક્તિ; સંકલ્પબળ ઇચ્છાભોજન ન. ભાવતું ભોજન
ઇચ્છાવર પું. જાતે પસંદ કરેલો વર (પતિ) ઇચ્છાશક્તિ સ્ત્રી. સંકલ્પબળ; ઇચ્છાબળ ઇચ્છાંક છું. ઇષ્ટરાશિ; ત્રિરાશિનું ત્રીજું પદ (ગ.) ઇચ્છિત વિ. (સંસ્કૃતનો આભાસ કરાવનારું ભૂતકૃદંત) ઇચ્છેલું; વાંછિત
ઇચ્છુ(ક) વિ. (સં.) ઇચ્છાવાળું ઇજન ન. (અ. ઇજન) નોતરું; નિમંત્રણ
ઇજનેર પું. (ઇં. એન્જિનિયર) બાંધકામ વગેરેની યોજના કરનાર વ્યક્તિ (૨) યંત્રવિદ્યા જાણનાર-નિષ્ણાત ઇજનેરી વિ. ઇજનેરને-ઇજનેરના કામને લગતું (૨) સ્ત્રી. ઇજનેરીકામ કે વિદ્યા
ઇજનેરીવિદ્યા સ્ત્રી. અભિયાંત્રિકી; ઇજનેરી કામ કે ધંધો ઇજમાલ પું. (અ.) સંક્ષેપ; ટૂંકવણી; સંક્ષિપ્ત રૂપ ઇજાજત સ્ત્રી. (અ.) પરવાનગી; રજા ઇજાફત સ્ત્રી. (અ. ઇદાફત) વધારો; ઉમેરો (૨) જોડી દેવું તે; ખાલસા કરવું તે [‘ઇન્ક્રિમેંટ’ (૨) ચડતી
[ઈતરાજી ઇજાફો પું. (અ. ઇદા) ઇજાફત; વધારો; ઉમેરો; ઇજાર સ્ત્રી. (અ.) સુરવાલ; લેંઘી
ઇજારદાર પું. (ફા.) ઇજારો ધરાવનાર [એકાધિકાર ઇજારાદારી સ્ત્રી. (ફા.) ઇજારદારનું કામ; ઇજારદારપણું; ઇજારબંધ પું. ઇજારનું નાડું (૨) કમરપટો ઇજારવું અ.ક્રિ. સંતાપ કરવો; દુખી થવું ઇજારાપદ્ધતિ સ્ત્રી. ઇજારો આપી થયેલી કાર્યવ્યવસ્થા ઇજારાશાહી સ્ત્રી. ઇજારા પદ્ધતિનું વર્ચસ્વ જેમાં હોય તેવી
વ્યવસ્થા
ઇજારો પું. (અ. ઇજાર૯) ઠરાવેલી શરત પ્રમાણે હક્કનો એકહથ્થું ભોગવટો કરાર કે ઠરાવ (૨) સનદી હક ઇજિપ્ત પું. (ઇ.) આફ્રિકાનો મિસરદેશ ઇજિલ્શિયન વિ. ઇજિપ્તનું (૨) પું. ઇજિપ્તના લોકો ઇજ્જત સ્ત્રી. (અ.) આબરૂ (૨) શિયળ (સ્ત્રીનું) ઇજ્જતદાર વિ. આબરૂદાર; પ્રતિષ્ઠિત ઇઝમ પું. (ઈં.) વાદ
ઇઝમેન્ટ પું. (ઈં.) સુખાધિકાર; ભોટવટાનો હક્ક ઇઝરાયલ વિ. (હિબ્રૂ) યહૂદી લોકોને લગતું (૨) પું.
યહૂદી લોકોનો એક મૂળ પુરુષ (૨) યહૂદીઓનો દેશ ઇટ(-ટા)લી પું. (ઈં.) એ નામનો દેશ [ક ટાઇપ ઇટાલિક ખું. (ઈં.) ત્રાંસા મરોડના અંગ્રેજી અક્ષરનું બીજું ઇટાલિક્સ પું.બ.વ. (ઈં.) ત્રાંસા અક્ષરો ઇટાલિયન વિ. (ઈં.) ઇટાલી સંબંધી (૨) પું. તેનું વતની ઇટાલી પું. (ઈં.) યુરોપનો એક દેશ ઇટિૉલૉજી સ્ત્રી. (ઈં.) વ્યુત્પત્તિશાસ્ત્ર ઇટ્ટાકિટ્ટા સ્ત્રી. કટ્ટી; અક્કા ઇટ્ટો(-ટ્ટો)તેર (સં. ’અષ્ટસમ્રુતિ) વિ. સિત્તેર વત્તા આઠ (૨) પું. અઠ્ઠોતેરનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૭૮' ઇચા(ચ)શી(-સી) વિ. (સં. અષ્ટાશીતિ) એંશી વત્તા
આઠ (૨) પું. અઠ્યાસીનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૮૮’ ઇડરિયો વિ. પં. ઇડરનો (૨) ઘણું મજબૂત ઇંડા સ્ત્રી. (સં.) ત્રણ (ઇડા, પિંગલા અને સુષુમ્મા) નાડીઓમાંની જમણી બાજુની નાડી
ઇડિયટ વિ. (ઈં.) મૂર્ખ (૨) પું. મૂર્ખ માણસ ઇડિયમ ન. (ઈં.) રૂઢિપ્રયોગ
ઇતબાર પું. (અ.) વિશ્વાસ; ભરોસો; શ્રદ્ધા [(૩)ભિન્ન ઇતર સર્વ. (૨) વિ. (સં.) અન્ય; બીજું (૨) તુચ્છ; ક્ષુલ્લક ઇતરડી સ્ત્રી. (સં. ઇત્વર, પ્રા. ઇત્તરી) ઢોરના શરીરે વળગતું એક જંતુ [ઉપરાંતનું વાંચન ઇતરવાચન ન. અભ્યાસક્રમ ઉપરાંતનું વાંચન; પાઠ્યપુસ્તક ઇતરાઈ સ્ત્રી. મિથ્યા મોટાઈ
ઇતરાઈ સ્ત્રી. જુદાઈ (૨) આછકલાઈ ઇતરાજ વિ. (અ.) નાખુશ; અપ્રસન્ન (૨) ખફા ઇતરાજી સ્ત્રી. નાખુશી (૨) અવકૃપા (૩) ખોફ

Page #106

૮૯
ઈતરાવવું
[ ઈન્ટરનેશનલ ઈતરાવવું સક્રિ. ‘ઇતરાવું'નું પ્રેરક
ઈનામ-અકરામ ન. બક્ષિસ (૨) બક્ષિસ અને માન ઇતરેતર વિ. (૨) સર્વ, (સં.) બીજુંબીજું; જ્યાંત્યાં ઇનામચિટ્ટી-ટ્ટી) સ્ત્રી. ઈનામની સનદ; બક્ષિસપત્ર ઇતરેતરઢંઢ પું. (સં.) ધંધુ સમાસનો એક પ્રકાર ઈનામદાર વિ. ઈનામ મેળવનાર (૨) ઇનામી જમીન કે ઇતવાર પું. આતવાર; રવિવાર
ગામવાળું (૩) ૫. એક અટક ઇતસ્તતઃ ક્રિ.વિ. અહીંતહીં; આમતેમ; જ્યાંત્યાં ઇનામદારી સ્ત્રી, ઇનામદારની પદવી ઇતઃ ક્રિ.વિ. (સં.) અહીંથી
ઇનામપટો-ટ્ટો) ૫. ઈનામી જમીન કે ગામનો લેખ-સનદ ઇતિ ક્રિ.વિ. (સં.) આ પ્રમાણે (૨) સમાપ્ત; પૂરું થયું ઈનામ-સલામી સ્ત્રી. સલામી દાખલ થોડું મહેસૂલ ભરવું
એમ બતાવે છે. (૩) સ્ત્રી. સમાપ્તિ; પૂર્ણતા પડતું હોય એવી ઇનામી જમીન ઇતિકર્તવ્ય ન. (સં.) ફરજ તરીકે કરવાનું કામ ઇનામી વિ. ઈનામને લગતું (૨) ઇનામમાં મળેલું ઇતિક(-7)વ્યતા સ્ત્રી. (સં.) અવશ્ય કરવા યોગ્ય કામ ઇનાયત સ્ત્રી. (અ.) એનાયત; ભેટ; બલિસ સિટી (૨) કૃતકૃત્યતા (૩) ફરજ
ઇનિશિયેલ વિ. (ઇં.) પ્રાથમિક (૨) આદ્યાત્તર (૩) ટૂંકી ઇતિમાત્ર વિ. (સં.) આટલું જ [ઇતિહાસ ઇનિંગ સ્ત્રી. (ઇં.) ક્રિકેટના કોઈ પક્ષનો રમવાનો દાવ ઇતિવૃત્ત ન. (સં.) બનેલી હકીકતનું ક્રમાનુસાર ખ્યાન; ઈ(-)ૉમલ ન. (ઇં. એનેમલ) કાચ જેવું પડ (૨) દાંત ઇતિશ્રી સ્ત્રી. (સં.) સમાપ્તિ [‘ક્યુ.ઈ.ડી.” (ગ.) પરનું પડ , ઈતિસિદ્ધમ્ ક્રિ.વિ. (સં.) એ પ્રમાણે પુરવાર થઈ ચૂક્યું; ઈનૉવેશન ન. (ઇં.) નવું પ્રવર્તન ઈતિહાસ પું. (સં.) તવારીખ; ભૂતકાળનું વૃત્તાંત ઇનોસન્ટ વિ. (ઈ.) નિર્દોષ; નિરપરાધી ઇતિહાસકાર પં. ઇતિહાસ લખનાર પુરુષ
ઇનોસન્સ સ્ત્રી. (ઇં.) નિર્દોષતા (૨) ભોળપણ ' ઈતિકાફ ૫. (અ.) દિવસનો ઉપવાસ (રો) (૨) સંયમ અનુઑર્ગેનિક વિ. (ઇ.) અજૈવિક; અકાર્બનિક (૨) ઈરિફાક કું. (અ.) એકમતી (૨) સંપ (૩) બનાવ; અસેન્દ્રિય: નિરિન્દ્રિય
શિાહી સંજોગ (૪) શક્યતા; સંભવ
ઈન્ક સ્ત્રી. (ઇ.) લખવા માટે વપરાતું રંગીન પ્રવાહી; ઈતિહાદ કું. (અ.) એકતા (૨) મિત્રતા મૈત્રી (૩) સંધિ ઈન્કપોટ પું. (ઈ.) શાહીનો ખડિયો ઈતિહામ પં. (અ.) તહોમત; આળ (૨) શંકા; સંદેહ ઇન્કમ સ્ત્રી. (ઇં.) આવક ઈત્યલ ક્રિ.વિ. (સં.) હવે બસ
ઈન્કમટેક્સ છું. (ઇં.) આવક પર લેવાતો વેરો; આવકવેરો ઇત્યાદિ(ક) વિ. (સં.) વગેરે હિબસીઓનો દેશ) ઈન્કાર . (અ.) ઈનકાર; મના (૨) અસ્વીકાર ઈથિયોપિયા પું. (ઇ.) એબિસિનિયા (આફ્રિકામાંનો ઈન્કારવું સક્રિ. ઈનકાર કરવો ઇથોપિયન વિ. (ઇ.) ઐબિસિનિયા સંબંધી (૨) પું. તેનું ઇન્કિલાબ ૫. (અ.) ક્રાંતિ; ભારે પરિવર્તન વતની
ઈન્કિલાબ ઝિંદાબાદ ઉ૮ (ફા.) ક્રાંતિ ઘણું જીવો ઇદમ્ સર્વ. (સં.) આ નિ. અવનવું જ કંઈક - ત્રીજું જ ઇન્ક્રિમેન્ટ ન. (ઇ.) ઇજાફો ઈદંતૃતીય વિ. સં.) ધાર્યા કરતાં નવું જ - જુદું જ (૨) ઇક્વાયરી સ્ત્રી. (ઈ.) તપાસ; પૂછપરછ ઈધર ક્રિ.વિ. (હિ. વૈદિક સંસ્કૃત ઇ) અહીં ઇન્કવેસ્ટ સ્ત્રી. (ઇં.) પૂછપરછ (૨) તપાસ ઇધર (૦ઉધર, અતિધર) ક્રિ.વિ. (હિ) અહીંતહીં ઇન્જકશન ન. (ઇં.) અદલાતી મનાઈ હુકમ કે હુકમનામું ઇનકાર ૫. (અ.) ઇન્કાર; મના (૨) અસ્વીકાર નામંજૂરી ઇજેક્શન ન. (ઈ.) શરીરમાં સીધી દવા સોય વડે નાંખવી ઇનકારવું સક્રિ. ઈનકાર કરવો; અસ્વીકાર કરવો તે; તે રીતનો ઉપચાર ઇનચાર્જવિ. (ઇ.) કાર્યકારી
ઇન્ચાર્જ વિ. (ઇં.) પ્રભારી; હવાલો ધરાવનાર ઇનડોર વિ. (ઈ.) (ખંડ કે મકાનની) અંદર (૨) પુ. ઈન્જરી સ્ત્રી. (ઈ.) ઈજા; નુકસાન અંતગૃહ
ઇજેકશન ન. (ઇ.) વિશિષ્ટ પ્રકારની પિચકારીની સોયથી ઇનપુટ સ્ત્રી. (ઇ.) કંપ્યુટરમાં - સંગણકયંત્રમાં આધારભૂત પ્રવાહી દવા શરીરમાં દાખલ કરવી તે (૨) તે માહિતીનો નિવેશ કરવો તે; ઉત્પાદક સામગ્રી
આપવાનું સાધન ઇનફિક્સ પું. (ઈ.) અંતઃપ્રત્યય
ઇન્ટરકાસ્ટ વિ. (ઇ.) આંતરજ્ઞાતીય ઇનલેન્ડ વિ. (ઈ.) અંતર્દેશીય (૨) પં. અંતર્દેશ ઈન્ટરકોમ પું. (ઈ.) આંતરિક ટેલિફોન વ્યવસ્થા ઇનલૅન્ડ લેટર . (ઇં.) અંતર્દેશીય પત્ર
ઇન્ટરનલ વિ. (ઇં.) અત્યંતર; આંતરિક ઇનસાફ છું. (અ) ઇન્સાફ; ન્યાય (૨) ચુકાદો ઈન્ટરનેટ ન. (ઇં.) સંપર્ક કરવા તથા માહિતીના વિનિમય ઇનસાણી વિ. ઈન્સાફને લગતું (૨) ન્યાયી [પારિતોષિક માટે ઉપયોગમાં લેવાતું કોણૂટરનું નેટવર્ક ઈનામ ન. (અ.) બક્ષિસ; યોગ્યતાની કારમાં મળતી ભેટ; ઈન્ટર-નેશનલ વિ. (ઈ.) જુદાં જુદાં રાષ્ટ્રો વચ્ચેના

Page #107

ઇન્ટર-પ્રીટ્ર]
સંબંધને લગતું; આંત૨રાષ્ટ્રીય [દુભાષિયો ઇન્ટર-પ્રી વિ. (ઇં.) દુભાષિયાનું કામ કરનારું (૨) ઇન્ટરપ્રિટેશન ન. (ઈં.) સમજૂતી; અર્થઘટન ઇન્ટરેસ્ટ પું. (ઈં.) વ્યાજ (૨) રસ (૩) નફો ઇન્ટરેસ્ટિંગ વિ. (ઇ.) રસપ્રદ
eo
ઇન્ટિમેશન ન. (ઈં.) ખબર; સૂચના ઇન્ટરફ્યૂડ કું., ન. (ઇં.) નાટકના બે અંક વચ્ચે ભજવાતું નાનું નાટક; લટકણિયું
ઇન્ટરવલ પું. (ઈં.) મધ્યાન્તર; વિરામ ઇન્ટર્વ્યૂ પું. (ઈં.) પ્રત્યક્ષ-રૂબરૂ મુલાકાત ઇન્ટીરિયર વિ. (ઈં.) આંતરિક; અંદરનું ઇન્ટેન્શન પું., ન. (ઇં.) ઇરાદો; આશય ઇન્ટેલૅક્ચુઅલ વિ. (ઇ.) બૌદ્ધિક (૨) બુદ્ધિજીવી ઇન્ટોનેશન ન. (ઈં.) કેટલાં કારણે સ્વરના ઉચ્ચારમાં પડતો ફેર (૨) ભંગ કે કરડાટીમાં બોલવું તે ઇન્સ્યૂઇશન ન. (ઈં.) અંતઃસ્ફુરણા [પ્રસ્તાવના ઇન્ટ્રોડક્શન ન. (ઈં.) પરિચય; ઓળખાણ (૨) સ્ત્રી. ઇન્ડસ્ટ્રિયલ વિ. (ઇં.) ઔદ્યોગિક, ઉદ્યોગને લગતું ઇન્ડસ્ટ્રિયાલાઇઝેશન ન. (ઈં.) ઔદ્યોગિકીકરણ ઇન્ડસ્ટ્રી નં. (ઈં.) ધંધો; ઉદ્યોગ
ઇન્ડિપેન સ્ત્રી. (ઈં.) ફાઉન્ટન પેન
ઇન્ડિપેન્ડન્ટ વિ. સ્વતંત્ર (૨) આત્મનિર્ભર ઇન્ડિયન વિ. (ઈં.) ભારતીય; ભારતને લગતું (૨) પું. ભારતદેશનો વતની; હિંદી
ઇન્ડિયમ ન. (ઈં.) એક મૂળ ધાતુ
ઇન્ડિયા પું., ન. (ઈં.) ભારત દેશ; હિંદુસ્તાન ઇન્ડેક્સ પું. અનુક્રમણિકા (૨) સૂચકાંક ઇન્ડેન્ટ ન. (ઇં.) માગણીની નોંધ; માગયાદી ઇન્ડેન્ટફૉર્મ ન. (ઈં.) મંગાવવાના માલની યાદીનું ફૉર્મ ઇન્ડેમ્નિટી સ્ત્રી. (ઈં.) જામિનગીરી
ઇન્ડોલૉજી સ્ત્રી. (ઇં.) ભારતીયવિદ્યા ઇન્દ્રજાળ સ્ત્રી. જાદુ; નજરબંધી
ઇન્દ્રિયાતીત વિ. (સં.) ઇન્દ્રિયોથી પર; અગોચર ઇન્ફેક્શન ન. (ઇ.) ચેપ
ઇન્સ્ટન્ટફુડ પું. (ઈં.) તત્કાળ-તરત તૈયાર થતો ખોરાક ઇન્સ્ટિટ્યૂટ(oશન) સ્ત્રી. (ઈં.) સંસ્થા; ખાતુ ઇન્ફર્મેશન નં. (ઈં.) માહિતી
ઇન્ફ્લુએન્ઝા પું. (ઈં.) એક તાવ; લુ; ટૂંડિયું ઇન્વિટેશન ન. (ઈં.) આમંત્રણ; નિમંત્રણ ઇન્વેસ્ટમૅન્ટ ન. (ઈં.) મૂડી કે નાણાનું રોકાણ [કરનાર ઇન્વેસ્ટિગેટર પું. (ઈં.) નિરીક્ષક (શિ.) (૨) તપાસ ઇન્વેસ્ટિગેશન ન., સ્ત્રી. (ઈં.) તપાસ
[સંડોવણી સંડોવવું તે;
ઇન્વોલ્વમૅન્ટ ન. (ઈં.) સમાવેશ (૨) ઇન્સલ્ટ ન. (ઇ.) અપમાન
[ઇમ્પૉર્ટન્ટ
ઇન્શાઅલ્લાહ શ.પ્ર. (અ.) ઈશ્વરેચ્છા ઇન્સલ્ટ ન. (ઈં.) અપમાન
ઇન્સાન પું., ન. (અ.) માણસ; માણસજાત ઇન્સાનિયત સ્ત્રી. (અ.) માણસાઈ; સજ્જનતા ઇન્સાફ પું., ન. (અ.) ન્યાય (૨) ચુકાદો ઇન્સાફી વિ. ઇન્સાફને લગતું (૨) ન્યાયી ઇન્સેટ પું. (ઈં.) ભારતીય ઉપગ્રહ ઇન્સ્ટન્ટ વિ. (ઈં.) તાત્કાલિક; તત્ક્ષણ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ(-શન) સ્ત્રી., ન. (ઈં.) સંસ્થા ઇન્સ્ટોલમૅન્ટ પું. (ઈં.) હફતો; હપતો [વાંજિત્ર ઇન્સ્ટ્રુમૅન્ટ ન. (ઇ.) ઉપકરણ; સાધન (૨) ઓજાર (૩) ઇન્સ્ટ્રક્શન સ્ત્રી. (ઇં.) સૂચના (૨) આદેશ (૩) તાલીમ ઇન્સ્પિરેશન સ્ત્રી. (ઈં.) અંતઃપ્રેરણા
ઇન્સ્પેક્ટર પું. (ઈં.) નિરીક્ષક; દેખરેખ રાખનાર ઇન્સ્પેક્શન ન. (ઇં.) નિરીક્ષણ; તપાસણી ઇન્સ્યોરન્સ પું. (ઈં.) વીમો ઇન્સ્યુલિન ન. (ઈં.) મધુપ્રમેહની દવા ઇફેક્ટ સ્ત્રી. (ઈં.) પ્રભાવ; અસર (૨) પરિણામ ઇફ્તાર પું. (અ.) સૂર્યાસ્ત બાદ રોજો જોડવો તે ઇફ્તારી સ્ત્રી. (અ.) રોજા ખોલવાની ખાદ્યસામગ્રી ઇબાદત સ્ત્રી. (અ.) બંદગી; ભક્તિ; સ્તુતિ ઇબાદત(ખાના) ન. (ગાહ) સ્ત્રી. ઉપાસનામંદિર - મસ્જિદ, મંદિર વગેરે [લેખનશૈલી ઇબારત સ્ત્રી. (અ.) (બોલવા-લખવાની) ઢબ; શૈલી (૨) ઇબ્રાહીમ પું. (અ.) પયગંબર ઇમર્જન્સી સ્ત્રી. (ઈં.) કટોકટી ઇમલો પું. ઇમારતી બાંધકામ (૨) મજલો; માળ ઇમામ પું. (અ.) મુસલમાનોના વડા ધર્મગુરુ (૨) મસીદ
નો ઉપદેશક યા કુરાન વાંચનાર; મુલ્લાં; કાજી (૩) તાજિયાની આગળ રખાતો ઝંડો (૪) માળાનો મેર ઇમારત સ્ત્રી. (અ.) મોટું મકાન; હવેલી (૨) યોજના ઇમારતી વિ. ઇમારતને લગતું (૨) ઇમારતમાં જરૂરી ઇમિગ્રેશન ન. (ઈં.) વસાહત માટે પરદેશીઓનું અન્ય
દેશમાં દાખલ થવાપણું; દેશાંતર [બનાવટી ઇમિટેશન ન. (ઈં.) નકલ કરવી તે; (૨) વિ. નકલી; ઇમેજ સ્ત્રી. (ઈં.) પ્રતિભા (૨) છાપ (૩) કલ્પના; બિંબ ઇમેજરી સ્ત્રી. કલ્પનશ્રેણી; બિંબયોજના ઇમેજિઝમ ન. (ઈં.) બિંબવાદ; કલ્પનવાદ ઇમોશન સ્ત્રી. (ઇં.) લાગણી (૨) ભાવાવેગ; આવેશ ઇમોશનલ વિ. (ઈં.) લાગણીશીલ ઇમ્તિહાન પું. (અ.) પરીક્ષા; તપાસ ઇમ્પીરિયલ (ઇં.) વિ. સમ્રાટને લગતું ઇમ્પૉર્ટ સ્ત્રી. (ઈં.) આયાત
ઇમ્પૉર્ટન્ટ વિ. (ઈં.) મહત્ત્વપૂર્ણ; અગત્યનું

Page #108

ઈમ્પોટન્સ
૯ ૧
[ઈષ્ટજન ઇમ્પોર્ટન્સ ન, સ્ત્રી. (ઇ.) મહત્ત્વ; અગત્ય
ઇલાહી વિ. (અ.) ખુદા-ઈશ્વર સંબંધી (૨) વંદનીય ઇમેશન સ્ત્રી. (ઇં.) પ્રમાણ (૨) પ્રતિષ્ઠા
ઇલેકિટ્રક વિ. (ઈ.) વિજળીને લગતું (૨) ઝડપી ઇમ્પોર્ટ ડ્યૂટી સ્ત્રી. (ઇ.) આયાત શુલ્ક [પરિમાણ ઇલેક્ટ્રિકલ વિ. (ઇ.) વીજળીને લગતું; વીજળક ઇયત્તા સ્ત્રી. (સં.) આટલાપણું; મર્યાદા (૨) પ્રમાણ; ઈલેક્ટ્રિશિયન S. (ઇ.) વીજકારીગર [આવતી વીજળી ઇયરફોન પું. (ઇ.) રેડિયો અને ટેપરેકોર્ડર સાંભળવા કાને ઇલેક્ટ્રિસિટી સ્ત્રી. (ઈ.) કૃત્રિમ રીતે ઉત્પન્ન કરવામાં
લગાડાતું સાધન () બહેરાને સાંભળવાનું ઉપકરણ ઈલેક્ટ્રૉન પું. (ઇં.) ત્રણ એટલે વીજળીનો નિષેધક કણ; ઈયળ સ્ત્રી. (સં. ઇલિકા, પ્રા. ઇલિઆ) એકઝીણો કીડો ઋણ વીજાણુ -ઇયુપ્રત્યય. નામ પરથી વિશેષણ બનાવતો તદ્ધિત પ્રત્યય. ઈલેક્ટ્રોનિક્સ ન. (ઇ.) વિજાણુશાસ; વિજશાસ્ત્ર
વાળું', -ને લગતું’, ‘-ની ટેવવાળું' એવા અર્થમાં. ઈલેક્ટ્રોપથી સ્ત્રી. (ઇં.) કૃત્રિમ વીજળીથી રોગો ઉદા. ભોળિયું; લોભિયું
મટાડવાની વિદ્યા
ક્રિયા ઈરાક . મેસોપોટેમિયા દેશ
ઇલેક્ટ્રોપ્લેટ ન. (ઇ.) કૃત્રિમ વીજળીથી ઢોળ ચઢાવવાની ઇરાકી વિ. ઇરાકને લગતું; ઇરાક સંબંધી
ઇલેક્ટ્રોસ્કોપ ન. (ઈ.) વીજદર્શક ઇરાદાપત્ર પું. હેતુપત્ર (૨) પરવાનો; “લેટર ઓફ ઇન્ટેન્ટ ઈલેકશન ન. (ઇ.) ચૂંટણી; નિર્વાચન ઇરાદાપૂર્વક ક્રિ.વિ. જાણી જોઈને; જાણીબૂજીને ઇલેક્શન કમિશન ન. (ઇ.) ચૂંટણીપંચ ઇરાદો છું. (અ.) ઉદેશ; આશય (૨) વિચાર; મનસૂબો ઇલેકશન કમિશનર છું. (ઇં.) ચૂંટણી આયુક્ત ઇરિગેશન ન. (ઇ.) જમીનની સિંચાઈ; પિયત ઇલેસ્ટિક વિ. (ઈ.) સ્થિતિસ્થાપક; લવચીક ઇરિડિયમ ન. (ઈ.) પ્લેટિનમ વર્ગની રૂપા જેવી સફેદ ઇલોક્ટોરેટ ન. મતદાર મંડળ [(૪) ભૂવો
કઠણ અને બટકણી એક ધાતુ [લખાણ ભેંસનાર ઇલ્મી વિ. શાસ્ત્રજ્ઞાનવાળું (૨) કાબેલ (૩) પું. જાદુગર ઇરેઝર ન. (ઇ.) રબર (૨) કાગળ પરનું કે કોમ્બેટરમાંનું ઇલ્લિગલ વિ. (ઇ.) ગેરકાયદેસર; ગેરકાનૂની ઇરોટિક વિ. (ઈ.) શૃંગારિક (૨) કામોત્તેજક; કામુક ઇ@િદરસો સ્ત્રી, કાનૂની નિરક્ષરતા ઇરોસ પું. (ઇ.) કામદેવ (૨) કાળ (૩) પ્રેમ (૪) શૃંગાર ઇવનિંગ સ્ત્રી: (ઇં.) સંધ્યા; સાંજ ઈદગિર્દ એ. (ફા.) આજુબાજુ; આસપાસ
ઇશક (પું. સ્ત્રી.) કામવિકાર; પ્રણય-વ્યાપાર ઈરિસ્પૉન્સિબલ વિ. (ઈ.) લાપરવાહ; બેજવાબદાર ઇશકબાજી સ્ત્રી. ઈશ્કીપણું ઇર્શાદ પું. (અ.) આદેશ; આજ્ઞા (૨) દિશાસૂચન ઇશકી-(કિયું) વિ. પ્રેમી; આસક્તિવાળું ઇલકાબ છું. (અ.) ખિતાબ; પદવી
ઈશારત સ્ત્રી. (અ.) સાન; સંકેત ઈલજામ . આરોપ; આક્ષેપ
ઈશારો છું. (અ.) ઈશારત (૨) સૂચન ઇલમ પુ. ઇલ્મ (અ. ઇલ્મ) વિદ્યા (૨) જાદુ (૩) મેલી ઇશ્ક પુ. (અ.) પ્રેમ (૨) કામવિકાર (૩) રાગ; આવેશ - વિદ્યા (૪) ઉપાય (૫) તાલીમ[(૩) ૫. જાદુગર ઇશ્કબાજી સ્ત્રી. પ્રણય-વ્યાપાર; ભોગવિલાસ; લાલાઈ ઇલમબાજ વિ. ઇલમ જાણનારું (૨) કાબેલ; હોશિયાર ઈશ્કમ(મિ)જાજી સ્ત્રી, લહેરીપણું; લાલાઈ ઇલમીવિ. જુઓ “ઇલ્મી
ઈચ્છી વિ. પ્રેમી (૨) ફક્કડ; છેલબટાઉ ઇલસ્ટ્રેશન ન. (ઇ.) નિદર્શન (૨) ઉદાહરણ
ઇશ્કીટટ્ટન. ઈશ્કબાજ; વ્યભિચારી કેકામી માણસ પ્રિમ ઇલા સ્ત્રી. (સં.) પૃથ્વી (૨) પુરૂરવાની માતા (૩) ઈશ્કમ(-મિ)જાજી છું. કેવળ કામવાસના (૨) સાંસારિક
ઈશ્વરની બાર શક્તિઓમાંની એક શક્તિ ઇશ્કેહકીકી પું. ખરો-દૈવી પ્રેમ ઇલા ઉદ્. (અ. ઇલાહા) યા ખુદા; યા અલ્લાહ ઇત્તેહાર ન. (અ.) જાહેરનામું; ઘોષણા (૨) કીર્તિ ઇલાકો(-બો) પૃ. (અ.) પ્રાંત (૨) હકૂમતનો પ્રદેશ (૩) ઇયૂ-) ૫. (ઇં.) (અદાલતમાં કેસના) વાદનો મુદો હક્ક; લાગતું - વળગતું તે
(૨) બુટ્ટો; તર્ક (૩) કોઈ પણ કંપનીએ બહાર ઈલાજ છું. (અ.) ઉપાય (૨) ઉપચાર; દવા
પાડેલ શેરનું ભરણું (૪) સામયિકનો અંક (૫) ન. ઇલાજી વિ. ઈલાજ જાણનાર (૨) પં. હકીમ; દાક્તર સંતાન; સંતતિ ઈલાયચી સ્ત્રી.; ન. (સં. ઇલા; ફા. અલાચી) એક તેજાનો ઈષ છું. (સં.) તીર; બાણ (૨) પાંચની સંખ્યા ઈલાયચી પું. અલાયચો; કાપડની એક જાત
ઇષ્ટ વિ. (સં.) ઇચ્છેલું; ઇચ્છિત (૨) પ્રિય; મનગમતું ઇલાયદું વિ. (અ.) અલાયદું; અલગ; નોખું
(૩) કલ્પેલું (૪) યોગ્ય (૫) હિતાવહ (૬) યજ્ઞ ઇલાવૃત્તન. (સં.) (પ્રાચીન આર્ય ભૂગોળમાં) જંબુદ્વીપના વડે પૂજેલું (૭) ન. ઇચ્છા (૮) અગ્નિહોત્ર (૯) ' નવમાંનો એક ખંડ
યજ્ઞ વગેરેનું પુણ્ય ઇલાહ પુ. (અ.) અલ્લાહ; ખુદા
ઇષ્ટજન પું, ન. (સં.) પ્રિયજન

Page #109

ઈષ્ટતમ
૯૨
[ ઇંદુમુખી ઈષ્ટતમ વિ. (સં.) ખૂબ જ ગમતું
ઇસ્લામી વિ. ઇસ્લામને લગતું (૨) ઇસ્લામનું અનુયાયી ઇષ્ટતર વિ. (સં.) વધુ ગમે તેવું
ઈહ ક્રિ.વિ. (સં.) (સંસ્કૃત “હ ગુજરાતીમાં એકલો નથી ઈષ્ટદેવ પં. (તા) પુ.બ.વ. (સં.) (૨) સ્ત્રી. પ્રિય - વપરાતો; કોઈની સાથે જોડીને વપરાય છે. જેમ કે, પોતાની આસ્થાના દેવ (૩) કુળદેવતા
ઈહલોક) અહીં ઇષ્ટ(-ષ્ટિ)કા સ્ત્રી. (સં.) સર્વ સામાન્ય ઈંટ (૨) વેદી ઈહલોક પું. આ દુનિયા; પૃથ્વી ચણવા માટે વપરાતી ઈંટ
ઇહાં ક્રિ.વિ. અહીંયાં ઈઝરાશિ સ્ત્રી. (સં. ઇષ્ટ+રાશિ) કાપેલી સંખ્યા ઉપરથી કમેન પું. (ઈ.) છાપખાનામાં શાહી દેનાર માણસ ખરો ઉત્તર કાઢવાની રીત (ગ.)
ઈગલીઢિ(-)ગલી સ્ત્રી, એક રમત ઈપત્તિ સ્ત્રી. (સં.) ઈચ્છિત બનવું તે (૨) વિરુદ્ધ પક્ષ ઈગળા સ્ત્રી. (સં. ઈડા, હિ. ઇંગલા) ઇડા નાડી તરફથી અનુકૂળ કાર્ય કે દલીલ
ઈગાર પં. (સં. અંગાર) અંગારો ઇષ્ટાપૂર્તન. (-તિ) સ્ત્રી. (સં.) યજ્ઞયાગ અને વાવ, કૂવા ઈગિત ન. (સં.) ઇશારો; સંકેત (૨) મનોવિકારનું બાહ્ય વગેરે કરાવવાનું પુણ્યકાર્ય
ચિહ્ન-ચેષ્ટા (૩) મનની વાત [કાંકણીનું ઝાડ ઈષ્ટાર્થ છું. (સં.) ઈશ્કેલી વસ્તુ (૨) મનપસંદ અર્થ ઈગુદી સ્ત્રી. (સં.) એક વનસ્પતિ; ઈંગોરી (૨) માલઈષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) ઇચ્છા (૨) યજ્ઞ (૩) અમાસને દિવસે ઇગોરી સ્ત્રી. (-રિયો) પું. (સં. ઇંગુદી) ઇંગુદી કરાતું શ્રાદ્ધ
ઇંગોરું ન. ઇંગુદીનું ફળ; હિંગોરું ઇષ્ટિકા સ્ત્રી, જુઓ “ઇષ્ટકા'
ઇગ્રેજ ૫. (પો.) અંગ્રેજ ઇષ્ટિકોલેખ પું. (સં.) ઈંટ પરનો લેખ [જવાબવાળું ઈગ્રેજી વિ. (૨) સ્ત્રી. અંગ્રેજી ઈષ્ટોત્તર પું. (સં.) ઇચ્છેલા જવાબ (૨) વિ. ઈચ્છેલા ઈગ્લિશ વિ. (ઇં.) અંગ્રેજી (૨) સ્ત્રી. અંગ્રેજોની ભાષા ઈસપ(-બ) (ગૂલ, ગોળ)ન. (ફા.) (ઘોડાના કાનના ઈલૅન્ડ કું.,ન. (ઇ.) અંગ્રેજોનો દેશ[અઢી સેન્ટિમીટર આકારનાં પાદડાંને કારણે) ઊંટિયું જીરું
ઈચ પું. (ઇં.) એક અંગ્રેજી માપ; ફૂટનો બારમો ભાગ; ' ઈસમ . (અ. ઇસ્મ) માણસ; વ્યક્તિ
ઈચિયું વિ. એક ઇંચના માપનું ઈસરો ન. (ઈ.) (ઇન્ડિયન સ્પેસ રિસર્ચ ઓર્ગેનિઝેશન) ઇજલ . (અ. અંજલ) બાઇબલ સમજનારો પાદરી ભારતીય અંતરીક્ષ સંશોધન કેન્દ્ર
ઇજિન ન. એંજિન
[કચર ઈસોટો પુ. લાકડાની નિસરણીનું પડખાનું લાકડું; જેમાં ઈજીલ ન. (અ.) ખ્રિસ્તીઓનો ધર્મગ્રંથ; બાઇબલનો નવો પગથિયાં બેસાડેલાં હોય છે.
ઈજેક્શન ન. (ઇં.) પિચકારીની સોયથી શરીરમાં પ્રવાહી ઈસ્કામત સ્ત્રી. (અ. ઈસ્તિકામત) માલમતા; મિલકત દવા દાખલ કરવાની ક્રિયા (૨) અદાલતનો ઇસ્કોતરો(-રિયો) પૃ. (પો. એસ્કિટોરિયો) નાની પેટી મનાઈહુકમ ઈશ્ન . (ઇં. રૂ) ગોળ આંટાવાળો ખીલો ઈટ, ઈટબંધી, ઈટવાડો, ઈટાળ(-ળી), ઈટાળો, ઈટરી, ઈસ્ટાપડી સ્ત્રી. (ઇં. સ્ટૉપર) બારીબારણાં વગેરે બંધ કરવા ઈડાળ, ઈડું ઈઢોણી, ઈતડી, ઈધણ(), ઈધણધોરી,
માટે તેના ઉપર જડવામાં આવતી ચાંપ-ઠેસી; “સ્ટોપર ઇધળાપીપળી માટે જુઓ અનુક્રમે ઈટ', “ઈટબંધી', ઇસ્તકબાલ પું. (અ.) સામે લેવા જવું તે; આદર-સત્કાર ઈટવાડો, “ઈટાળ', ઈટાળી’, ‘ઈટાળું, ઈટાળો', ઇસ્તરી સ્ત્રી, જુઓ “ઇસ્ત્રી
ઈટેરી', “ઈડાળ', “ઈડું, ‘ઈંઢોણી', “ઈતડી', ઇસ્તિ-સ્તી)ફા . (અ.) રાજીનામું
ઈંધણ(મું)', ઈંધણધોરી', “ઈપળી પીપળી ઇસ્તેમાલ પું. (અ.) ઉપયોગ; વેપાર
ઈતકામ પું. (અ.) દુશ્મનાવટ; વેર; બદલો ઇસ્ત્રી સ્ત્રી. ઇસ્તરી; ધોયેલાં કપડાં પર સફાઈ અથવા ઈનકાલ . (અ.) મૃત્યુ
[(૨) સાર કડકપણું લાવવા ફેરવાતું સાધન
ઇતિ(-7)ખાબ પૃ(અ.) ચૂંટણી; ચૂંટીઘૂંટીને કરેલો સંગ્રહ ઇસ્પિતાલ(ળ) સ્ત્રી. (ઇં. હોસ્પિટલ) (રોગી વ્યક્તિને તેજામ પં. (અ.) બંદોબસ્ત વ્યવસ્થા
રાખીને ઉપચાર માટેનું) દવાખાનું; “હોસ્પિટલ' ઇતેજાર વિ. (અ.) આતુર; અધીરું ઇસ્મત સ્ત્રી (અ.) શિયળ; સતીત્વ (૨) પાપથી થતો ઈજારી સ્ત્રી. આતુરતા બચાવ
ઈદિરા સ્ત્રી. (સં.) લક્ષ્મી ઇસ્યુ પં. (ઈ.) વાદનો મુદો; બુટ્ટો; તર્ક (૨) સંતાન (૩) દિ(-દી)વર ન. (સં.) વિષ્ણુ (૨) ભૂરું કમળ જાહેર ભરણું
ઈદુ છું. (સં.) ચંદ્ર ઇસ્લાયેલ વિ. (૨) પું. (અ) ઈઝરાયલ દેશ ઈદુમતી સ્ત્રી. (સં.) પૂર્ણિમા ઇસ્લામ પં. (અ.) મુસલમાની ધર્મ
ઇંદુમુખી વિ., સ્ત્રી. ચંદ્રમુખી

Page #110

૯
3
2
ઇંદ્રા
[ ઈતરાવું ઈદ્ર પું. (સં.) દેવોનો રાજા (૨) સમાસમાં નામને અંતે ઇન્દ્રિયાધીન વિ. (સં.) ઇન્દ્રિયો દોરે તેમ દોરાનારું
‘તેમાં શ્રેષ્ઠ' એવો અર્થ બતાવે છે. જેમ કે માનવેન્દ્ર, ઈદ્રિયારામ(મી) વિ. (સં.) વિષયાસક્ત ગજેન્દ્ર
ઈઢિયાર્થ પું. ઇંદ્રિયોનો તે તે વિષય ઈન્દ્રકીલ પું. હાથીના ધસારાથી નગરદ્વારને બચાવવા આડે ઈધક ન. (સં.) ઈથર નામનો વાયુ
રખાતો મજબૂત થાંભલો [જીવડું; ગોકળગાય ઈધણ(ન) ન. (સં.) બાળવાનું લાકડું; બળતણ ઈદ્રગોપ છું. (સં.) ચોમાસાનું લાલ મખમલના રંગનું ઈદ્રચાપ ન. (સં.) મેઘધનુષ્ય ઈદ્રજવ ૫. કડુ નામના ઝાડનું બીજ ઈદ્રજાલ (સં.) (-ળ) સ્ત્રી. જાદુ; નજરબંધી (૨) હાથ- ઈ (સં.) ચોથો સ્વર ચાલાકી (૩) કાવતરું; છળકપટ
ઈ પું. (સં.) પૈસો; સંપત્તિ ઈજાલિક પું. (સં.) જાદુગર (૨) પ્રપંચ કરનાર માણસ ઈ ઉદ્. ગુસ્સો બતાવતો ઉદ્ગાર ઇદ્રજિત ૫. (સં.) રાવણનો પુત્ર મેઘનાદ
ઈ સર્વ. (સૌરાષ્ટ્રમાં “એ”નું લઘુરૂપ) એ ઈદ્રધનુ, (૦ષ, વૃષ્ય) ન. મેઘધનુષ્ય
-ઈ (સં.) સ્ત્રીલિંગનો પ્રત્યય. ઉદા. વણઝારી ઈદ્રનીલ ૫. નીલમ
-ઈ (સં. ઇન્) નામને લાગતાં, “-ના સંબંધી”, “કરનાર', ઈદ્રપત્ની સ્ત્રી. ઇંદ્રાણી; સચિ
“વાળું' એવો અર્થ બતાવતો પ્રત્યય. ઉદા. ‘કપટી” ઈદ્રપવિ ન. (સં.) ઇંદ્રનું આયુધ; વજ મિળેલ) અર્જુન (આ પ્રત્યય વિશેષણને લગાડી બેવડા અર્થમાં ભૂલથી ઇંદ્રપુત્ર પું. (સં.) ઈંદ્રનો પુત્ર-જયંત (૨) (કુંતીને ઇંદ્રમંત્રથી પણ વપરાતો મળે છે. જેમ કે, નિર્વિકારી, સેશ્વરી, ઈદ્રપુરી સ્ત્રી. અમરાવતી; ઇંદ્રની રાજધાની
ધંધાદારી વગેરે) [ઉદા. આપખુદ-આપખુદી ઇદ્રલોક પું. (સં.) સ્વર્ગ; સ્વર્ગલોક
-ઈ પ્રત્ય. વિશેષણ પરથી નામ બનાવતો ફારસી પ્રત્યય. ઈદ્રવજા સ્ત્રી. અગિયાર અક્ષરોના મેળવાળો એક છંદ કાર પં. (સં.) દીર્ઘ ઈ સ્વર; ઈ વર્ણ (૨) “ઈ ઈદ્રવંશા સ્ત્રી. બાર અક્ષરોના મેળવાળો એક છંદ
ઉચ્ચારણ ઇંદ્રવારણું ન. (સં. ઇંદ્રવારુણિકા) દેખીતું જેટલું સુંદર , ઈમારત વિ. (સં.) દીર્ઘ ઈ અંતે હોય તેવું વર્ણ કે શબ્દ)
તેટલું જ કડવું એવું એક ફળ (૨) ફૂટડું પણ દુર્ગુણી- ઈક્વિટીૉર ૫. (ઈ.) શેરનો એક પ્રકાર કપટી માણસ
ઈક્ષણ ન. (સં.) અવલોકન ઈદ્રાણી સ્ત્રી. (સં.) ઈંદ્રની પત્ની, શચિ
ઈક્ષા સ્ત્રી. (સં.) નજર (૨) જોવું-વિચારવું તે ઈદ્રાણું ન. (સં. ઇંદ્રાણી) “ઇંદ્રવારણુંનો વેલો [વીજળી ઈચવું સક્રિ. ઠાંસીને ખાવું (નિદાથે) (૨) દંડાથી ઈદ્રાયુધ ન. (સં.) ઈંદ્રનું હથિયાર - વજ (૨) આકાશી ગબીમાંની મોઈને ઉછાળવી ઈદ્રારિ . દાનવ; દૈત્ય
ઈજત સ્ત્રી. ઈજ્જત; આબરૂ ઈદ્રાસન ન. (સં.) ઇંદ્રનું સિંહાસન-પદ; ઇન્દ્રની રાજધાની ઈજતદાર વિ. ઈજ્જતવાળું; આબરૂદાર; પ્રતિષ્ઠિત ઈદ્રિય સ્ત્રી. (સં.) જ્ઞાન તથા કર્મનું બહારનું કે આંતર) ઈજા સ્ત્રી, (અ.) કષ્ટ (૨) (શારીરિક) નુકસાન; હાનિ
સાધન (ત્વચા, ચક્ષુ, કાન, જીભ અને નાક તથા (૩) હેરાનગતિ વાચા, હાથ, પગ, અપદ્ધાર અને ઉપપેંદ્રિય એ પાંચ ઇજાબ સ્ત્રી. હા પાડવી તે; સ્વીકાર (૨) દરખાસ્ત
અનુક્રમે જ્ઞાનેંદ્રિયો તથા કમેંદ્રિયો છે.) (૨) જનનેંદ્રિય ઇજાબ કબૂલ ન. (અ.) વરકન્યાની “શાદી કબૂલની ઈદ્રિય(અગમ્ય, ગોચર) (સં.) વિ. ઇંદ્રિયોથી જાણીસમજી પ્રતિજ્ઞા (મુસલમાન). શકાય તેવું પ્રત્યક્ષ
ઈઝી વિ. (ઈ.) સરળ; સહેલું (૨) શાન્તિદાતા; સુખદ ઈદ્રિયગ્રામ પં. (સં.) ઇંદ્રિયોનો સમૂહ
ઈઝીચૅર સ્ત્રી. (ઇ.) આરામ ખુરશી ઇદ્રિયગ્રાહ્ય વિ. ઇંદ્રિયગમ્ય
ઈડર ન. એક નગરનું નામ
ઈિદડું ઈદ્રિયજનિત વિ. ઇન્દ્રિયોમાંથી વિકસેલું
ઈડલી સ્ત્રી. (તેલુ.) ચોખાની ઢોકળાં જેવી મદ્રાસી વાની; ઈદ્રિયજન્ય વિ. ઇંદ્રિયો વડે ઊપજતું-થતું
ઈડલી-પીડલી સ્ત્રી, ઈડિયું ન., ઈડીપીડી સ્ત્રી. વરકન્યાને ઈદ્રિયજિત વિ. (સં. ઇંદ્રિયજિત) ઇંદ્રિયોને જીતનાર નજર ન લાગે તે માટે તેમના ઉપર ઉતારીને ફેંકી ઈદ્રિયનિગ્રહ . (સં.) ઇંદ્રિયોને વશ રાખવી તે; સંયમ દેવાતી ભીની રાખોડીની ગોળીઓ; પોંખવામાં ઈદ્રિયસુખ ન. (સં.) ઇંદ્રિયોથી અનુભવાતું સુખ (૨) વપરાતી એક વસ્તુ વિષયસુખ
ઈડિપસગ્રંથિ સ્ત્રી, પુત્રનો મા પ્રત્યેનો રતિભાવ ઈદ્રિયાતીત વિ. ઇંદ્રિયોથી અતીત-પર; અગોચર ઈતરાવું અ.ક્રિ. બડાઈ મારવી; ખોટો દેખાવ કરવો

Page #111

- ઈતિ
૯૪
[ ઈંતે-ઇંટેરી(-લ) ઈતિ સ્ત્રી. ધાન્ય વર્ગોને નુકસાન પહોંચાડનાર ઉપદ્રવ ઈશ્વરનિષેધ વિ. (સં.) ઈશ્વર નથી એવો મત-સિદ્ધાંત ઈથર . (.) એક અતિ સૂક્ષ્મ તત્ત્વ જેમાં થઈને પ્રકાશનાં ઈશ્વરપ્રણિધાન ન. (સં.) ઈશ્વરનું યોગની રીતે ધ્યાન ધરવું
મોજાંનો સંચાર થાય છે. (૨) એક પ્રવાહી રસાયણ તે (૨) કર્મફળનો ત્યાગ; પોતાનાં કર્મ ઈશ્વરને ઈદ સ્ત્રી. (અ.) મુસલમાનોનો એક તહેવાર (૨) સમર્પણ કરવાં તે ફળપ્રાપ્તિની ઇચ્છા રાખ્યા વિના ખુશાલીનો દિવસ
ઈશ્વરપ્રીત્યર્થ(-થે) ક્રિ.વિ. ઈશ્વરની પ્રીતિ માટે; પોતે ઈદગાહ સ્ત્રી, ઈદ ઊજવવાની જગા
ઈશ્વરાધીન વિ. (સં.) ઈશ્વરને આધીન દેિવી ઈદડું ન. એક પ્રકારનું ઢોકળું; ઈડલી
ઈશ્વરી વિ. ઈશ્વર સંબંધી (૨) સ્ત્રી. (સં.) દુર્ગા (૩) ઈદ મુબારક સ્ત્રી. ઈદના તહેવારે અપાતી શુભેચ્છા ઈશ્વરી, (૦૩) વિ. (સં.) ઈશ્વર સંબંધી; દિવ્ય; અલૌકિક ઈદશ વિ. (સં.) આવું; આ પ્રકારનું તહેવાર ઈશ્વરીકરણ ન. દેવત્વનું આરોપણ; દૈવીકરણ ઈદ-મિલાદ સ્ત્રી. હજરત મહંમદ પેગંબરના જન્મનો ઈશ્વરેચ્છા સ્ત્રી. (સં.) ઈશ્વરની ઇચ્છા; પ્રભુને જે ગમે તે ઈસા સ્ત્રી. (સં.) પ્રબળ ઇચ્છા; લાલસા
ઈશ્વરક્ત વિ. ભગવાને કહેલું; ઈશ્વર-પ્રોક્ત ઇસિત વિ. (સં.) ઇચ્છેલું (૨) ન. ઈચ્છા; મનોરથ ઈષણા સ્ત્રી. (સં. એષણા) વાસના (૨) સ્ત્રી. પુત્રાદિ ઈસુ વિ. (સં.) ઈચ્છાવાળું; અભિલાષી
પ્રત્યેની આસક્તિ ઈબક વિ. (તુર્કી) છ આંગળીવાળું (માણસ) ઈષતુ ક્રિ.વિ. (સં.) જરા; થોડું ઈબક સ્ત્રી. હીંબક; હબક; ડર
ઈષા સ્ત્રી, ઊંઘ (૨) ઈસ ઈમાન પું, ન. (અ.) આસ્થા, શ્રદ્ધા (૨) ધર્મ; દીન ઈસ સ્ત્રી. (સં. ઈષા, પ્રા. ઈસા) ખાટલાના પાયાને જોડતાં (૩) અંતઃકરણ (૪) પ્રામાણિકતા
બે લાંબાં લાકડાંમાંનું દરેક જાણીતી છે. ઈમાનદાર વિ. ઈમાનવાળું, પ્રામાણિક
ઈસપ . ગ્રીસનો એક હબસી ગુલામ જેણે કહેલી કથાઓ ઈમાનદારી સ્ત્રી, પ્રામાણિકતા; સત્યનિષ્ઠા
ઈસવી વિ. (અ.) ઈસુ ખ્રિસ્તનું (સંવત (ઈ.સ.) ઈમાની વિ. ઈમાનવાળુંપ્રામાણિક
ઈસવીસન(ઈ.સ.) પું, સ્ત્રી, ઈસુના જન્મથી ગણાતો -ઈય પ્રત્ય. વિશેષણ બનાવતો પ્રત્યય. ઉદા. ત્રિવર્ષીય ઈસાઈ વિ. (અ.) ઈસુનું અનુયાયી; ખ્રિસ્તી (૨) ઈસુને ઈરખા, ઈર્ભા સ્ત્રી. ઈર્ષા; અદેખાઈ
લગતું
સ્થાપક ઈશુ ઈરાન ૫. (ફા.) ઈરાન દેશ
ઈસા મસીહ (અ), ઈસુ, ઈસુ ખ્રિસ્ત . ખ્રિસ્તી ધર્મના ઈરાની વિ. (૨) . ઈરાનનું; ઈરાનને લગતું ઈસુ વિ. (સં. ઇંદશ) આવું
[પૌરસ્ય ઈર્ષા(-ધ્ય) સ્ત્રી. (સં.) અદેખાઈ
ઈસ્ટ સ્ત્રી. (ઈ.) પૂર્વ દિશા (૨) વિ. પૂર્વ દિશાનું, ઈષ(-ધ્યા)ખોર વિ. અદેખાઈ કરવાની ટેવવાળું ઈસ્ટર ન. (ઇ.) એપ્રિલ મહિનાના પહેલા રવિવારે ઈર્ષાગ્નિ પં. (સં.) ઈર્ષારૂપી કે તેનો અગ્નિ
પળાતો ખ્રિસ્તી ઉત્સવ ઈષ(-ધ્યા)ળુ વિ. ઈર્ષાવાળું; અદેખું; દ્વેષીલું ઈસ્વી વિ. (અ) ઈસવી; ઈસુનું સંવત ઈર્ષ્યાખોર જુઓ ‘ઈર્ષાખોર' [આદમની જોડિયણ ઈસ્વીસન (ઈ.સ.) પં., સ્ત્રી. ઈસુના જન્મથી ગણાતો ઈવ સ્ત્રી. (હિબ્રુ, ઇં.) (બાઈબલ પ્રમાણે) સૌ પ્રથમ નારી; ઈહા સ્ત્રી. (સં.) ઇચ્છા (૨) આશા, ઉમેદ ઈશ પું. (સં.) સ્વામી; માલિક (૨) પરમેશ્વર (૩) ઈહામૃગ પું. વરુ (૨) એક રૂપક પ્રકાર મહાદેવ; શિવ (૪) અગિયારની સંજ્ઞા
ઈ(-) ગલીટિં(-ઢીગલી સ્ત્રી. એક બાબરમત ઈશતા(-7) (સં.) સર્વસત્તા; સંપૂર્ણ સ્વામિત્વ જવું સક્રિ. અર્પણ કરવું; આપી દેવું (૨) અગિયારીમાં ઈશરમૂળ ન. એક વેલ; નોળવેલ
અગ્નિની સ્થાપના કરવી (૩) અભિષેક કરવો (૪) ઈશાન સ્ત્રી. (સં.) ઉત્તર અને પૂર્વ દિશા વચ્ચેનો ખૂણો પ્રસન્ન કરવું (૫) તેલ ઊંજવું (૨) પું. મહાદેવ; રુદ્ર
ઈ(-ઈવેટ સ્ત્રી. (સં. ઈષ્ટકા, પ્રા. ઈટ્ટા) ઘર ઇત્યાદિ ઈશાની વિ. (સં.) ઈશાન દિશાનું (૨) સ્ત્રી. દુર્ગા ચણવામાં વપરાતું માટીનું પકવેલું ચોસલું ઈશાવાસ્ય વિ. સર્વત્ર ઈશ્વરથી વસેલું (૨) ન. એક ઈ(-)ટબંધી વિ. ઈટોનું બાંધેલું (૨) ઈંટનું બાંધકામ ઉપનિષદ
સર્વોપરીપણું ઈ(-)ટવાડો પુ. ઈટો પકવવાનો ભઠ્ઠો ઈશિતા સ્ત્રી. (-ત્વ) ન. (સં.) એક મહાસિદ્ધિ (૨) ઈ(-)ટાળ(-ળુ) વિ. ઈંટનું બનેલું, ઈટવાળું ઈશુ(-સુ), (ખ્રિસ્ત) ૫. ખ્રિસ્તી ધર્મનો આદિ પુરુષ ઈ(-)ટાળી સ્ત્રી, ઈંટો મારીમારીને દેવાતો દંડ-સજા ઈશ્વર પું. (સં.) પ્રભુ પરમેશ્વર (૨) સ્વામી; માલિક ઈ(-)ટોળુ વિ. ઈંટવાળું બનાવવાનું ઓજાર (૩) રાજા; નૃપ
ઈ(-)ટાળો છું. (પ્રા. ઈટાલ) ઈંટનો કકડો (૨) ઈંટો ઈશ્વરદત વિ. ઈશ્વર તરફથી મળેલું કુદરતી
ઈ(-ઈ)ટેરી(-લ) વિ. ઈંટબંધી

Page #112

૯
પ
ઈ(-ઇંડોળ]
[ ઉગાડાવવું ઈ(-ઈ)ડાળ સ્ત્રી. ઈંડાં લઈને જનારી કીડીઓની હાર (૨) ઉકેલ પુ. સ્ત્રી. (દ. ઉશ્કેલ્લો સૂઝ, સમજ (૨) રસ્તો;
ઝીણાં ઝીણાં ઈંડાંનો જથ્થો (૩) છોકરાની ધાડ- નિકાલ ભુંજરવાડ
ઉકેલણી સ્ત્રી. ઉકેલવું-નિકાલ કરવો તે; ખુલાસો ઈ(-)ડું ન. (સં. અંડ) પંખી અને કેટલાંક જંતુઓનો ઉકેલવું સક્રિ. ગૂંચ કાઢવી; વળ કાઢવો; બાંધેલું કે ગૂંથેલું
અર્ધપક્વ લંબગોળ આકૃતિનો કોશ; અંડ; બેદું (૨) પાછું છૂટું કરવું (૨) વાંચવું (૩) પૂરું કરવું-નિકાલ શિખર પરનો કળશ
[ઉઢાણી કરવો (૪) ઉઘાડવું; ખુલ્લું કરવું ઈ(-)ઢોણી સ્ત્રી, નાની ગૂંથેલી (તૈયાર બનાવટની) ઉકેલાવવું સક્રિ. “ઉકેલવેનું પ્રેરક ઈ(-)તડી સ્ત્રી, એક જીવ; ઈતરડી
ઉકેલાવું અ.ક્રિ. ‘ઉકેલવુંનું કર્મણિ ઈ(-)ધણ(-ણું) . (સં. ઇંધન, પ્રા. ઇંધણ) રસોઈ ઉક્ત વિ. (સં.) કહેલું; બોલેલું [વાક્યાતુર્ય
વગેરેને માટે બાળવાનાં લાકડાં; બળતણ; ઈંધણ ઉક્તિ સ્ત્રી. (સં.) કથન, વચન; બોલ (૨) શબ્દલાલિત્ય; ઈ(-)ધણધોરી મું. બળદ (૨) ભાર વહેનારો આદમી ઉખડાવવું સક્રિ. ‘ઉખાડવું'નું પ્રેરક ઉખેડાવવું (૩) વિ. બળદિયા જેવો; મૂર્ખ
ઉખડિયોપું. તવેથો; ઓખરિયો (૨) ખરેંટો [ઉખડિયો ઈ(-)પળી-પીપળી સ્ત્રી. એ નામની એક રમત; ઝાડ ઉખરાડું. વાસણમાં દહીં, દૂધ કે અનાજનાં જામેલાં ખરેંટાં;
ઉપર ચડી રમવામાં આવતી જમીનની એક રમત; ઉખરાંટું વિ. ઢાંક્યા વિનાનું, ઉઘાડું આંબલી-પીપળી: આંધળી પીપળી; ઝાડ-પીપળી ઉખરાંટો પુ. ધાતુના વાસણ પરનો ઓઘરાળો
ઉખાડવું. (સં. ઉત્નાત) ઉખાડેલું હોય તે (૨) ખાડો (૩)
વેરાન જગ્યા; રાન
ઉખા(-બે)ડવું સક્રિ. (સં. ઉત્પાત, પ્રા. ઉકખાડ) ઉ. . (સં.) ગુજરાતી વર્ણમાળાનો પાંચમો અક્ષર-સ્વર ઊખડવુંનું પ્રેરક (૨) મૂળ ખેંચી નાંખવું (૩) ઉ પ્રત્ય. ક્રિયાપદને લાગતાં તે ક્રિયા કરનારું' એ અર્થમાં પદય્યત કરવું; ઉઠાડી મૂકવું (૪) નાશ કરવો
વિશેષણ બનાવતો પ્રત્યય. ઉદા. ઉતારુ ઉખા(-ખેડાવવું સક્રિ. ‘ઉખા-ખેડવુંનું પ્રેરક ઉકરડી સ્ત્રી, નાનો ઉકરડો (૨) વિવાહના સમયમાં ઉખા(-ખે)ડાવું અને ક્રિ. ‘ઉખા(-ખે)ડવુંનું કર્મણિ
કચરોપેંજો નાખવાની જગા (૨) એક મેલા દેવતા ઉખામણી સ્ત્રી. કહેવત; લોકોક્તિ ઉકરડો ડું. (સં. ઉત્કરક, પ્રા. ઉક્કર્ડ) છાણ અને કચરો- ઉખાણું ન., (-ણ) પું. (સં. ઉપાખ્યાન, પ્રા. વિજ્ઞાણ)
પૂંજો વગેરેનો ઢગલો અને તેનું સ્થળ (૨) (લા.) સમસ્યા; કોયડો (૨) કહેવત; દષ્ટાંત ગંદવાડ; ગંદું સ્થાન
ઉખાલપખાલ સ્ત્રી. ઊલટી અને ઝાડો (તાજું કરવું ઉકરાંટો પુ. આવેશ; ઉશ્કેરાટ (૨) તાલાવેલી ઉખા(-બે)ળવું સક્રિ. ઉખાડવું (૨) ઉકેલવું (૩) ભુલાયેલું ઉકલત સ્ત્રી. ઊકેલવું તે; ઉકેલ
ઉખા(ખે)ળાવવું સક્રિ. “ઉખા(-ખેડવું'નું પ્રેરક ઉકલાવવું સક્રિ. “ઊકલવું'નું પ્રેરક
ઉખેડ કું., સ્ત્રી. ઉખાડ; પોપડો ઉકળ ન. ઊકળવાની ક્રિયા
[ાપો ઉખેડવું સક્રિ; ઉખેડાવવું સક્રિ; ઉખેડાવું અ.ક્રિ. માટે ઉકળાટ(-ટો) પૃ. ઘામ; કઠારો (૨) ગુસ્સો (૩) સંતાપ; જુઓ અનુક્રમે “ઉખાડવું; “ઉખાડાવવું; “ઉખાડાવું ઉકાળવું સક્રિ. (“ઊકળવું'નું પ્રેરક) ઊકળે એમ કરવું (૨) ઉખેળવું સક્રિ. ઉખાળવું (૨) ઉકેલવું
લાભ કરવો; સારું કરવું (૩) બગાડવું (કટાક્ષમાં) ઉખેળાવવું સક્રિ. ઉખાબાવવું (૨) ઉકેલાવવું ઉકાળો પં. ઉકાળવું તે () વનસ્પતિ, ઓસડિયાં કે ઉખેળાવું અ.ક્રિ. ઉખળાવું [પૈડાંનું અટકણ)
તેજાનાનો કાવો (૩) ઘામ; બાફ (૪) કઢાપો; સંતાપ ઉગટણું ન. (સં. ઉદ્વ ર્ત) પીઠી (૨) ઊગટ (વાહનના ઉકાંચળી વિ., સ્ત્રી. (સં. ઉત્કંગુલિકા, પ્રા. લૉંચુલિઆ) ઉગટવું અ.ક્રિ. પીઠી ચોળવી મૂિળ; આરંભ (૩) જન્મ - કાંચળી પહેર્યા વિનાની (સ્ત્રી)
ઉગમ પં. (સં. ઉદ્ગમ, પ્રા. ઉગ્નમ) ઊગવું તે; ઉદય (૨) ઉકાંટો છું. (સં. ઉત્કંટક) ઉકરાંટો; ઉત્સાહ; તાલાવેલી (૨) ઉગમકાળ પં. (સં.) આરંભકાળ
બકારી (૩) અભાવાની લાગણી (૪) કંપારી (૫) ઉગમણ સ્ત્રી. ઉગમ (૨) પૂર્વ દિશા અવાવરુ કિનારો
ઉગમસ્થાન ન. (સં.) ઉત્પત્તિસ્થાન તિરફનું ઉકાસણ(-શું ન. ઉકાસવું તે (૨) ઉત્તેજન (૩) ઉન્નતિ ઉગમણું વિ. (સં. ઉદ્ગમન, પ્રા. ઉગ્નમણ) પૂર્વ દિશા ઉકાંસવુંસ.ક્રિ. (સં. ઉત્કર્ષણ) ખોદી કાઢવું; બહાર કાઢવું(૨) ઉગાડ કું. (સં.) ઊગવું કે ઉગાડવું તે
ધ્યાન પર લાવવું; ભુલાયેલું તાજું કરવું (૩) ઉશ્કેરવું ઉગાડવું સક્રિ. “ઊગવું'નું પ્રેરક; ઊગે એમ કરવું ઉકીર પું. આંખનો ચેપડો (૨) ખોદેલી માટીનો ઢગલો ઉગાડાવવું સક્રિ. “ઉગાડવું'નું પ્રેરક

Page #113

ઉગાડવું
૯ ૬
[ ઉચ્ચાલન ઉગાડાવું અ.ક્રિ. “ઉગાડવું'નું કર્મણિ [ઉપાડવું ઉઘાડુંપુગારું વિ. સાવ ઉઘાડું; નાગુપૂરું ઉગામવું સક્રિ. (સં. ઉદ્ગમતિ, પ્રા. ઉગામ0) મારવા ઉચકામણ ન. (-ણી) સ્ત્રી, ઊંચકવાનું મહેનતાણું ઉગાર પં. (ઉગારવું ઉપરથી) બચાવ; છૂટકો (૨) બચત; ઉચકાવવું સંક્રિ. “ઊચકવું'નું પ્રેરક લાભ
ઉચલન ન. અનાજ સૂપડે ઉપણવાની ક્રિયા ઉગાર પં. બકરી-ઉલટીમાંથી બહાર નીકળેલ પ્રવાહી ઉચાટ પુ. ચિંતા; ફિકર (૨) અધીરાઈ (૩) અકળામણ ઉગારવું સક્રિ. “ઊગરવું'નું પ્રરેક; ઊગરે એમ કરવું; રક્ષણ ઉચાટિયું વિ. ઉચાટ-ચિંતા કર્યા કરતું કરવું; બચાવી લેવું (૨) બચત કરવી
ઉચાપત સ્ત્રી, ખોટી રીતે નાણાં ઉપાડી-ઉઠાવી જવાં તે; ઉગારો પં. ઉગાર; બચાવ (૨) બચત (૩) લાભ [ઉગાવો ઓળવવું તે (૨) ઉઠાવગીરી ઉગારો પં. ચોમાસામાં ઊગતા નાના છોડોનો સમૂહ; ઉચારવું સ.ક્રિ. ઉચ્ચારવું; બોલવું ઉગાવો છું. ઊગવું તે; ફૂલવુંફાલવું તે [ઊલટું ઉચારાવવું સક્રિ. ‘ઉચારવું'નું પ્રેરક ઉગ્ર (સં.) ક્રોધી (૨) આકરું; જલદ (૩) બિહામણું (૪). ઉચારાનું અક્રિ. “ઉચારવુંનું કર્મણિ કિરવું ઉગ્રતા સ્ત્રી. ઉગ્રપણું (૨) તિરસ્કારનો ભાવ; તિરસ્કાર ઉચાળવું સક્રિ. ઊચલવું; ખાલી કરવું (૨) ઉપાડવું; ઊંચું બતાવતો એક ભાવ (કા.શા.)
ઉચાળો છું. (સં. ઉચ્ચાલ) ઘરવખરી; રાચરચીલું ઉગ્રવાદ પું. આતંકવાદ
ઉચાળાવવું સક્રિ. ‘ઉચાળવું'નું પ્રેરક ઉગ્રવાદી છું. જલદ કાર્યક્રમથી ભયનું વાતાવરણ ઊભું ઉચાળાવું અ.ક્રિ. ‘ઉચાળવું'નું કર્મણિ
કરનાર; છેલ્લે પાટલે બેસનાર; આતંકવાદી ઉચિત વિ. (સં.) યોગ્ય; ઘટિત ઉઘડાવવું સક્રિ. “ઊઘડવું'નું પ્રેરક કિરવી તે ઉચિતાર્થ ૫. યોગ્ય તાત્પર્ય (૨) વિ. યોગ્ય અર્થવાળું ઉઘરાઈ(-ત) સ્ત્રી, મહેસૂલ, સાંથ, દેવું વગેરેની વસૂલાત ઉચે(-ઘે)ડવું સક્રિ. (સં. ઉચ્ચાટન) ઉતેડવું; (છાલ) ઉઘરાણિયો છું. ઉઘરાણી કરનાર માગણી ઉતારવી
ટાઢોડિયું ઉઘરાણી સ્ત્રી, લેણાની વસૂલાત (૨) તકાદો (૩) લેણાની ઉચેલ પું. પાલવ (૨) કંઠીનો છેડો (૩) ચંદરવો (૪) ઉઘરાણી(-ત)દાર પું. ઉઘરાણી કરનાર; ઉઘરાણિયો ઉચેલું વિ. વસૂકી ગયેલું દૂધ ન આપતું (ઢોર) ઉઘરાણું ન. લખણી (૨) ફાળો; ફંડ
ઉચ્ચ વિ. (સં.) ઊંચું; ઊંચા સ્થાનમાં રહેલું (૨) ઉમદા; ઉઘરાત સ્ત્રી. જુઓ “ઉઘરાઈ
ચડિયાતું (૩) પં. ગ્રહના માર્ગનું ઊંચામાં ઊચું બિંદુ ઉઘરાતદાર વિ. ઉઘરાતનું કામ કરનાર
ઉચ્ચક વિ. ઊધડું; ઊંચક ઉઘરામણી સ્ત્રી. ઉઘરાવવાનું કામ; વસૂલાત એિકઠું કરવું ઉચ્ચગ્રાહ છું. (સં.) ઊંચો આદર્શ ઉઘરાવવું સક્રિ. (સં. ઉદ્ઘાતિ) ઠેકઠેકાણેથી મેળવી ઉચ્ચતમ વિ. સૌથી ઉચ્ચ; ઊંચામાં ઊંચું ઉઘલાવવું સાકિ, “ઊઘલવું'નું પ્રેરક; કન્યા સહિત જનને ઉચ્ચતર વિ. અપેક્ષા કરતાં વધારે ઉચ્ચ: વધારે ઉપરનું - વિદાય આપવી ચૂક્યા પછીનો વરઘોડો ઉચ્ચતા સ્ત્રી. (સં.) ઉચ્ચપણું ઉઘલાવો ૫. આનંદનો ઉછાળો-ઊભરો (૨) લગ્ન થઈ ઉચ્ચન્યાયાલય ન. વડી અદાલત; “હાઈકોર્ટ [કરવો ઉઘાડ છું. (સં. ઉદ્ઘાટ, પ્રા. ઉગ્વાડ) આકાશ વાદળાં ઉચ્ચરવું સક્રિ. (સં. ઉચ્ચ) બોલવું; ઉચ્ચારવું; ઉચ્ચાર
વિનાનું થઈ તડકો નીકળે તે (૨) ઉદય; લાભ ઉચ્ચરિત વિ. (સં.) ઉચ્ચારેલું; બોલેલું (૨) ન. કથન ઉઘાડ-ઢાંક સ્ત્રી, ઉઘાડવું અને ઢાંકી દેવું તે
ઉચ્ચાટન ન. (સં.) એક અભિચાર; (મંત્રતંત્રથી) ઉચાટ ઉઘાડપગું વિ. પગમાં જોડા વિનાનું; અડવાણું
કરાવવો તે (૨) જગ્યાએથી ઊંચકીને ખસેડવાનું કામ ઉઘાડબારું વિ. ઉઘાડાં બારણાવાળું (૨) ન. નાઠાબારી; ઉચ્ચાયુક્ત પું. “હાઈકમિશનર નાસી છૂટવાનો રસ્તો
ઉચ્ચાર છું. (સં.) મોંમાંથી બોલ કાઢવો તે (૨) તેમ ઉઘાડભીડ સ્ત્રી. ઉઘાડવાસ
કરવાની ઢબ-રીત
કિશન ઉઘાડવાસ સ્ત્રી. ઉઘાડવું અને બંધ કરવું તે; ઉઘાડભીડ ઉચ્ચારણ ન. મોંએથી બોલ કાઢવાની ક્રિયા; ઉચ્ચાર (૨) ઉઘાડવું સક્રિ. (સં. ઉદ્ઘાટયતિ, પ્રા. ઉથ્થાઈ) ખોલવું; ઉચ્ચારણદોષ છું. (સં.) શબ્દના ઉચ્ચારમાં થતી ભૂલ ઉઘાડું કરવું
ઉચ્ચારવું સક્રિ. (સં. ઉચ્ચારૂ) ઉચ્ચારણ કરવું (૨) બોલવું ઉઘાડાવવું સ.કિ. ઉઘાડવુંનું પ્રરેક; ખોલાવવું ઉચ્ચારશાસ્ત્ર ન. (સં.) ઉચ્ચારણ-શાસ ઉધાડાવું અ.ક્રિ. ‘ઉઘાડવું'નું કર્મણિ; ખોલાવું
ઉચ્ચાલક પુ. ઉચ્ચાલનક્રિયાનું મુખ્ય સાધન; ઉચ્ચાલનયંત્ર; ઉઘાડું વિ. ખુલ્લું; નહિ ઢાંકેલું-વાસેલું કે બિડાયેલું (૨) નહીં ‘લીવર'
ઓઢેલું-પહેરેલું કે શણગારેલું (૩) ચોખ્ખું; સ્પષ્ટ (૪) ઉચ્ચાલન ન. (સં.) ઊંચું કરવું તે (૨) ઉચ્ચાલક વડે બળ પ્રગટ; જાહેર (૫) અરક્ષિત (૯) નિર્લજજ
વાપરવાની એક યોજના; લીવર' (૨) કંપ; ધ્રુજારી

Page #114

ઉચ્છવાસન ન. (સ.) ૧
ઉચ્ચાવો ઉચ્ચાવચ વિ. (સં.) ઊંચુંનીચું; અણસરખું (૨) નાનુંમોટું
(૩) જુદી જુદી જાતનું ' ઉચ્ચ શ્રવા . (સં.) ઇન્દ્રનો ઘોડો (ચૌદ રત્નોમાંનું એક) ઉચ્ચોચ્ચ વિ. (સં.) ઉચ્ચતમ; સર્વોચ્ચ; અત્યુત્તમ ઉચ્છલન ન. ઊછળવું તે; ઉછાળો ઉચ્છવ પં. ઓચ્છવ; ઉત્સવ; તહેવારની ઉજવણી ખિોળો ઉચ્છે(-છૂછું, છે) . (સં. ઉલ્લંગ, પ્રા. ઉચ્છંગ) ઉત્કંગ; ઉચ્છિન્ન વિ. (સં.) તોડી નાખેલું; નિર્મૂળ કરેલું ઉચ્છિષ્ટ વિ. (સં. ઉદ્ + શિષ્ટ) એઠું; અજીઠું; જમતાં
ઇંડાયેલું (૨) ખાતાં વધેલું (૩) ન. છાંડણ ઉશ્રુંખલ (સં.) (-ળ) વિ. ઉછાંછળું; ઉદ્ધત ઉચ્છેદ પું. (સં.) મૂળથી ઉખાડી નાખવું તે; સમૂળો નાશ ઉચ્છેદક વિ. ઉચ્છેદ કરનાર; વિધ્વંસક ઉચ્છેદન ન. ઉચ્છેદ કરવો-થવો તે ઉચ્છેદનીય વિ. (સં.) જડમૂળથી ઉખેડી નાખવા જેવું ઉચ્છેદવું સક્રિ. (સં. ઉચ્છિ) ઉચ્છેદ કરવો; ઉછેદવું ઉચ્છેદિયું વિ. વંશ કે વારસ વિનાનું (૨) ઉચ્છેદક (૩)
ન. નિર્વશની મિલકત ઉચ્છેદી વિ. (સં.) ઉચ્છેદ કરનારું ઉચ્છોષણ ન. (સં.) શોષણ સુકાવું-ખેંચાઈ જવું તે ઉચ્છવાસન ન. (સં.) શ્વાસ બહાર મૂકવો તે ઉચ્છવસિત વિ. (સં.) શ્વાસ લેતું - મૂકતું (૨) હાંફતું;
વરાળ બહાર કાઢતું (૩) પૂર્ણ ખીલેલું-ઊઘડેલું ઉચ્છવાસ પું. (સં.) શ્વાસ બહાર કાઢવા-મૂકવો તે (૨)
આશા (૩) પ્રકરણ; કાંડ (૪) જાળિયું ઉછરંગ પું. આનંદ કે તેનો ઉછાળો (૨) ઉત્સાહ ઉછરંગી વિ. હર્ષઘેલું; ઉમંગી (૨) ઉત્સાહી ઉછળાટ . ઊછળવું તે; ઉછાળો [લિલામ ઉછળામણી, ઉછામણી સ્ત્રી, હરીફાઈ (૨) હરાજી; ઉછક(-બ)ળ વિ. ઉશ્રુંખલ; ઉદ્ધત ઉછંગ પું. જુઓ “ઉછંગ' [ઉત્સવક્રિયા-ઉજવણી ઉછાનીક ના બાળક પાસું ફેરવતું થાય ત્યારે કરાતી ઉછાળ સ્ત્રી, ઉછાળો; કુદકો ઉછાળવું સક્રિ. (સં. ઉચ્છા) ઊંચે ફેંકવું (૨) ઉપરતળે
કરવું (૩) (ગમેતેમ) ખરચવું; વાપરવું ઉછાળાવવું સક્રિ. "ઉછાળવું'નું પ્રેરક ઉછાળાવું અ.કિ. “ઉછાળવું'નું કર્મણિ ઉછાળો પુ. કૂદકો; છલાંગ (૨) એકાએક વધારો (૩)
આવેશ (૪) હુમલો (૫) ઊબકો; બકારી ઉછાંછળાઈ સ્ત્રી. ઉછાંછળું વર્તન; ઉદ્ધતાઈ ઉછાંછળાવેડા પુ.બ.વ. ઉછાંછળું વર્તન; ઉછાંછળાપણું ઉછાંછળું વિ. ઉદ્ધત (૨) લાજ વિનાનું ઉછીઉધારું વિ. ઉછીનું અને ઉધાર લીધેલું ઉછીનું(-નું) વિ. (સં. અવચ્છિન્ન, પ્રા. ઓછિન્ન) થોડા
ભકત (૨) હાંફતે
[ ઉજેશસ) દિવસ પછી પાછું આપવાની શરતે આપેલું લીધેલું
(વ્યાજ આપ્યા-લીધા વિના) ઉછેદવું સ.ક્રિ. જડમૂળને કાઢવું; ઉછેદવું ઉછેદિયું વિ. (૨) ન. ઉચ્છેદિયું; વંશવારસ વિનાનું (૨)
ન. નિર્વશની મિલકત [(૨) કેળવણી (૩) તાલીમ ઉછેર મું.સ્ત્રી. ઉછેરવું તે; પાળીપોષી મોટું કરવાનું કામ ઉછેરકામ ન. ઉછેરવાની ક્રિયા ઉછેરવું સક્રિ. (સં. ઉચ્છિ, પ્રા. ઉચ્છેર) પાળીપોષી મોટું
કરવું (૨) સંસ્કારવાળું કરવું; કેળવવું; તાલીમ આપવી ઉછેરાવવું સ.જિ. ‘ઉછેરવું'નું પ્રેરક ઉછેરાવું અ.ક્રિ. “ઉછેરવું'નું કર્મણિ ઉજમ(-૨)ણી સ્ત્રી. (સં. ઉઘાપન) ઊજવવું તે (૨)
ઉત્સવ (૩) ઉજાણી (૪) સમારંભ ઉજમ(-4)ણું ન. વ્રત વગેરેની સમાપ્તિની ઉજવણી;
ઊજવવું તે (૨) ઉજાણી; જાફત (૩) વ્રતનું ઉદ્યાપન ઉજમાળવું સક્રિ. ઊજળું કરવું (૨) શોભાવવું ઉજમાળું વિ. ઉમંગી (૨) સાફ કરેલું; અજવાળેલું; મેલ
વિનાનું ઉજમાળે વિ. ઊજળું; પ્રકાશિત ઉજરડું ન. ભરભાંખળું, અરુણોદય (૨) વિ. ઉજળા રંગનું ઉજવણી સ્ત્રી, જુઓ “ઉજમણી’ ઉજવણું ન. જુઓ ‘ઉજમણું ઉજવાવવું સ.જિ. ‘ઊજવવું'નું પ્રેરક ઉજળિયાત વિ. ઉચ્ચ વર્ણનું-જાતિનું ઉજાગર વિ. ઉજજવળ; ભપકાદાર ઉજાગરો પં. (સં. ઉજજાગ્રત) જાગરણ (૨) ચિંતા; ફિકર ઉજાડ સ્ત્રી. (દ. ઉજ્જડ) ઉજ્જડપણું; પાયમાલી ઉજાડણ વિ. ઉજ્જડ કરનારું (૨) અપશુકનિયું; અપશુકનિયાળ
કિરવું ઉજાડવું સક્રિ. (સં. ઉજ્જાટયતિ) ઉજ્જડ કરવું; પાયમાલ ઉજાણી સ્ત્રી. (સં. ઉઘાતિકા, પ્રા. ઉજારિઆ) વન,
મંદિર વગેરે સ્થળે ઊજવાતું જમણ; વનભોજન (૨)
જાફત; મિજબાની ઉજાત વિ. ઊંચું (૨) ટાર (૩) ઉન્નતિવાળું એિલિવેશન' ઉજાતકોણ છું. ઉન્નયન(ઉન્નતિ)કોણ; “એંગલ ઓફ ઉજામવું સક્રિ. અજવાળું કરવું ઉજાશ(-સ) ૫. (પ્રા. ઉજઝાસ) અજવાળું; પ્રકાશ (૨)
પ્રિકાશ કરનારું ઉજાસક . પ્રકાશ આપનારો પદાર્થ (૨) વિ. આછો ઉજાસો ૫. ઉજાશ; ઓછો પ્રકાશ ઉજાળવું સક્રિ. (સં. ઉજ્જવાલયિત, પ્રા. ઉ લઈ)
ઊજળું કરવું (૨) સારું કરવું; શોભાવવું ઉજિયાર(-૨) વિ. પ્રકાશિત (૨) ન. અજવાળું; પ્રકાશ ઉદેશ(-સ) પં. ઉજાસ; અજવાળું; પ્રકાશ
ઉ
ચ કિ. “ઊજવવું'નું

Page #115

૯૮
6983]
[ ઉતરડવું ઉજ્જડ વિ. (સં. ઉજ્જટ, પ્રા. ઉજ્જડ) વસતિ કે રહેઠાણ ઊચકવું; ઉપાડવું (૨) ધીમેથી ઉપાડી જવું-ચોરવું વિનાનું, ઊજડ; વેરાન
(૩) (ખૂબ) ખાવું (૪) ઉઠાડવું; જગાડવું (૫) ઊભું ઉજ્જન ન. ઉજ્જય-યિ)ની સ્ત્રી, ઉજ્જૈની (સં.) (સં. કરવું; અસ્તિત્વમાં આણવું; તૈયાર કરવું (૬) પાળવું;
ઉજ્જયિની) માળવામાં નિપ્રા નદીના કિનારે આવેલું માનવું (૭) બજાવવું (જેમ કે, હુકમ, ચાકરી વગેરે) પ્રાચીન રાજનગર
ઉઠાવાવું અ.ક્રિ. ‘ઉઠાવવું'નું કર્મણિ ઉજ્જવલ (સં.) (-ળ) વિ. દેદીપ્યમાન; ઊજળું ઉઠાવું અ.ક્રિ. “ઊઠવુંનું ભાવે પ્રયોગનું રૂપ ઉઝરડવું સક્રિ. નખ વગેરેથી ઘસડીને ઉખાડવું (૨) ઉઠાવો પુ. બનાવટી વાત (૨) ખપત; ઉપાડ જિવું તે ડાળાં-પાંદડાં પાડી નાખવાં (૩) સોરવું
ઉઠાંતરી સ્ત્રી. ધ્યાન ચૂકવીને વસ્તુ કે ધન ઉપાડી ચાલ્યા ઉઝરડાવવું સક્રિ. “ઉઝરડવું'નું પ્રેરક
ઉડતાળીસ વિ. ચાળીસ વત્તા આઠ; અડતાલીસ (૨) પં. ઉઝરડાવું અ.ક્રિ. ‘ઉઝરડવું'નું કર્મણિ
અડતાલીસનો આંકડો કે સંખ્યા; “૪૮' ઉઝરડો ૫. ઉઝરડાવાથી થતો લિસોટો (૨) શરીર ઉપર ઉડાઉ,(ગીર) વિ. ઉડાવનારું; અતિ ખર્ચાળ (૨) નખ, કાંટાં વગેરેનો લિસોટો
અદૂરદર્શી (૩) મુદા વિનાનું; અધ્ધરિયું ઉટકણ ન. ઊટકવાનું કામ
ઉડા(-રા)ડવું સક્રિ. ઉડાવવું; ઊડે એમ કરવું; વાપરી કે ઉટકંટો . (સં. ઉત્કંટકાર અથવા ઉક્ટક) એક વનસ્પતિ વેડફી નાખવું (૨) (પાંખવાળો જીવ) ઊડી જાય એમ ઉટકોઈ સ્ત્રી. (-મણ) ન. (વાસણ) અજળાવવામાં કરવું, જેમ કે, માંખ ઉડાડવી
વપરાતી વસ્તુ (૨) ઊટકવાનું મહેનતાણું ઉડાણ(-ન) વિ. (સં. ઉડ્ડયન, પ્રા. ઉડ્ડાણ) ન. ઊડવું ઉટકાવવું સક્રિ. “ઊટકવું'નું પ્રેરક
તે (૨) હુમલો; ચડાઈ (૩) વિ. ઝડપથી ઊડનારું, ઉટજ ન. (સં.) પર્ણકુટી; ઝૂંપડું
પવનવેગી (૪) ઊડે એવું [(૨) પવનપાવડી ઉટપટું(-ટાં)વિ. (૨) ન. ઉટંગ; આધાર વગરની વાત ઉડાણઘોડો પં. અધ્ધર ઊડે તેવો ઘોડો; પવનવેગી ઘોડો ઉટવણું ન. (સં. ઉદ્વર્તન, પ્રા. બ્લિટ્ટણ કે ઉબટ્ટણ) શરીરે ઉડાન વિ. જુઓ “ઉડાણ'
ચોળવાની ખુશબોદારચીજોનું મિશ્રણ ઉવટાણ; ઉપટણું ઉડામણી સ્ત્રી. મશ્કરીમાં ઉડાવવું તે દિવાનો દાવ ઉર્ટ-ટાં)ગ વિ. આધાર વગરનું, તરંગી (૨) ન. આધાર ઉડાવ ૫. કુસ્તીમાં હરીફને પીઠ પરથી અધ્ધર ઉઠાવી વગરની વાત; ગપ્યું (૩) તરંગ; બુટ્ટો
ઉડાવવું સક્રિ. (સં. ઉઠ્ઠાયુ, પ્રા. ઉફાવ) ઊડે એમ કરવું; ઉદંગી વિ. ઉપજાવી કાઢેલું (૨) ગડું મારનાર; ગપ્પી ચગાવવું (જેમ કે, પતંગ) (૨) વાપરી નાખવું; ઉટાંગ વિ. જુઓ ‘ઉટંગ્ર'
વેડફી નાખવું (૩) (વાત, ગપ વગેરે) ફેલાવવું (૪) ઉટાંટિયું ન., (ઘો) પું. મોટી ઉધરસનો એક રોગ જવાબમાં ચાલાકી કરવી (૫) મશ્કરી કરવી (૬) રદઉઠમ(-)ણું ન. (સં. ઉસ્થાપન, પ્રા. ઉઠાવણ) મરણ નાપાસ કરવું (જેમ કે, પરીક્ષામાં) [ક્રિયા થવી પ્રસંગે બેસવા જવું તે; બેસણું
ઉડાવું અ.ક્રિ. “ઊડવું'નું ભાવે પ્રયોગનું રૂપ; ઊડવાની ઉઠંગવું અ.ક્રિ. અઢેલીને બેસવું; અઠીંગવું
ઉડુ છું. (સં.) તારો (૨) ગ્રહ (૩) નક્ષત્ર ઉઠાઉ(ગીર) વિ. નજર ચુકાવી પારકી વસ્તુ ઉઠાવનારું ઉડુગણ પં. ઉડુમંડલ(-ળ) ન. તારાઓનો આકાશી સમૂહ
ચોરનારું (૨) ઉચાપત કરે એવું; ઉચાપત કરનારું ઉડુપતિ, ઉડુરાજ પું. (સં.) ચંદ્ર ઉઠાડવું સક્રિ. ‘ઊઠવું'નું પ્રેરક; ઊઠે એમ કરવું (૨) ઉયન ન. (સં.) ઊડવું - ઊંચે ઊડવું તે [ઊઢણ જગવવું (૩) ઊભું કરવું
ઉઢાણ ન. (-ણિયું) . (-ણી) સ્ત્રી. (-ણું) . ઈંઢોણી; ઉઠાડાવવું સક્રિ. “ઉઠાડવું'નું પ્રેરક
ઉઢાણ સ્ત્રી. ઉમેદ; ઇચ્છા નિાનું ગૂંથેલું ઉઢાણું ઉઠાડાવું અ.ક્રિ. “ઉઠાડવું'નું કર્મણિ
ઉઢા-ઢોણી સ્ત્રી, (સં. ઈંડ + ધાન અથવા ઉંડ + ધાન) ઉઠાપટક સ્ત્રી. (સં.) ઊંચકીને પકટવું-પછાડવું તે ઉઢા(-ઢોણું ન, માથા ઉપર વજન ઊંચકતી વખતે વચ્ચે ઉઠામ(-૨)ણું ન. જુઓ “ઉઠમણું
મૂકવામાં આવતો લૂગડા વગેરેનો વીંટો ઉઠાવ છું. ઊઠવું-ઊપસવું તે (૨) ઊંચાઈ (૩) ઉપાડ; ઉતડાવવું સક્રિ. “ઊતડવું'નું પ્રેરક
ખપત (૪) કલ્પના: બઢો (૫) દેખાવ; ભભક ઉતપાતિયું વિ. ઉત્પાત મચાવનાર, ધાંધલિયું ઉઠાવડાવવું સક્રિ. “ઉઠાવવુંનું પ્રરેક
ઉતરડ સ્ત્રી. (દ. ઉત્તિરિવિડિ) વાસણ ઉપર વાસણ – ખાસ ઉઠાવણું ન. જુઓ “ઉઠામણું
કરીને એકએકથી નાનાં - એવી ગોઠવણી ઉઠાવદાર વિ. સારા ઉઠાવ-દેખાવવાળું (૨) અસરકારક ઉતરડવું સક્રિ. (સં. ઉતૃદતિ, પ્રા. ઉન્નઈ) ઉતેડવું; ઉઠાવરાવવું સક્રિ. ઉઠાવડાવવું
સીવણ ઉકેલવું; ટાંકા તોડી જુદું કરવું (૨) (છાલઉઠાવવું સક્રિ. (સં. ઉત્ + સ્થાપયુ, પ્રા. ઉઠવઈ) ચામડી વગેરે) ઉતારવી

Page #116

ઉતરડાવવું]
ઉતરડાવવું સ.ક્રિ. ‘ઉતરડવું’નું પ્રેરક ઉતરડાવું અક્રિ. ‘ઉતરડવું'નું કર્મણિરૂપ ઉતરડિયું ન. ઉતરડવાનું ઓજાર
ઉતરણ સ્ત્રી. ન. ઢાળ; ઉતાર (૨) ઊતરાય એવું હોવું ઉતેડવું સક્રિ. જુઓ ‘ઉતરડવું’ તે (૩) એવો નદીનો ભાગ
ઉતેડાવવું સ.ક્રિ. ‘ઉતેડવું’નું પ્રેરક
ઉતેડાવું અ.ક્રિ. ‘ઉતેડવું’નું કર્મણિ ઉતૈલા યું.બ.વ. વરસાદમાં થતા અડદ
ઉત્કટ વિ. (સં.) ઊંચી કેડ રાખી રહેલું; ઉભડક (૨) તીવ્ર; જલદ; પ્રબળ (૩) મત્ત (૪) વિષમ (૫) મુશ્કેલ ઉત્કટતા સ્ત્રી. પ્રબળતા; ઉત્કટ હોવાપણું
ઉત્કર્ષ પું. (સં.) ઉપર ખેંચાવું તે; ઉન્નતિ (૨) અભિવૃદ્ધિ; અભ્યુદય; વિકાસ (૩) વૃદ્ધિ; અધિરતા ઉત્કલન ન. (સં. ઉત્કલ્ ઉપરથી) ઊકળવું તે ઉત્કલનબિન્દુ ન., ઉતકલનાંક પું. જ્યાં સુધી ગરમી પહોંચવાથી પદાર્થ ઊકળવા માંડે એ સીમા (૨) તેના માપનો અંક [ઉત્સુક; આતુર ઉત્કંઠ વિ. (સં.) કંઠ ઊંચો કરેલો હોય એવું (૨) અતિ ઉત્કંઠા સ્ત્રી. (સં.) તીવ્ર ઇચ્છા; આતુરતા (૨) આશા ઉત્કંઠિત વિ. (સં.) આતુર
ઉતરાંગ પું. બારસાખનો ઉપલો ભાગ
ઉતરેવડ સ્ત્રી. જુઓ ‘ઉતરડ’
ઉતરણી સ્ત્રી. ઊતરવું - પા૨ જવું તે
ઉતરાઈ સ્ત્રી. ઉતરામણ (૨) ઊતરવાની ક્રિયા
ઉતરાણ સ્ત્રી. (સં. ઉત્તરાયણ) મકરસંક્રાંતિ (૨) એ દિવસે પળાતો તહેવાર
ઉતરાણ ન. (ઊતરવું ઉપરથી) ઉતાર; ઉતરણ ઉતરાતું(૬) વિ. (સં. ઉત્તરાર્ધ, પ્રા. ઉત્તરદ્ધ) ઉત્તર દિશા તરફનું; ઓતરાદું [મહેનતાણું કે ખર્ચ; ઉતરાઈ ઉતરામણ ન. (-ણી) સ્ત્રી. ઉતરાવવું તે (૨) તેનું ઉતરાવવું સક્રિ. ઉતારે એમ કરવું (૨) ‘ઊતરવું’નું પ્રેરક (૩) (માથેથી) વજન નીચે ઉતારવામાં મદદ કરવી (બેડું, ટોપલો ઉતરાવવો)
ee
ઉતાર છું. ઊતરાય એવું હોય તે કે તેવું (નદી વગેરેનું) સ્થાન (૨) (કેફ, ઝેર, ખરાબ અસર, કડક દવા વગેરેને) ઉતારવાનો - દૂર કરવાનો ઉપાય (૩) ભૂતપ્રેતની અસર કાઢવા માટે માથેથી ઉતારેલું હોય તે (૪) તદ્દન નકામું અથવા ભૂંડામાં ભૂડું માણસ કે તેવાનું જૂથ (૫) પાણી ઊતરી જવું તે; ઓટ (૬) (પાક કે તોલ) ઊતરે તે (૭) ઉત્પાદન; પેદાશ ઉતાર-ચડાવ પું. (સં.) ઉતરાણ-ચડાણ (૨) અવરોહ
આરોહ (૩) પડતીચડતી; હાનિલાભ ઉતારવું સ.ક્રિ. ઊતરે એમ કરવું; ‘ઊતરવું'નું પ્રેરક (૨)
ઉપરથી નીચે મૂકવું; પાયરી કે દરજ્જો નીચો કરવો (૩) ઘાટ કાઢવો (જેમ કે, ભમરડો સંઘાડા પર ઉતારવો; કુંભાર ઘાટ ઉતારે.) (૪) ધાર કાઢવી (૫) લખવું; નકલ કરવી (૬) ઝેરની અસરથી મુક્ત કરવું (૭) પાર લઈ જવું (૮) વળગાડ કાઢવા માથે ફેરવવું ઉતારાવવું સ.ક્રિ. ‘ઉતારવું’નું પ્રેરક ઉત્તારાવું અ.ક્રિ. ‘ઉતારવું'નું કર્મણિ
ઉતારુ પ્રવાસી; મુસાફર (૨) ઉતારો કરનાર (વીશી, ધર્મશાળા, વગેરેમાં) (૩) યાત્રિક
ઉતારો પું. ઊતરવાનો મુકામ (૨) કશામાંથી ઉતારેલું લખાણ; અવતરણ (૩) ભૂતપ્રેતાદિ ઉતારવા માથે ફેરવીને ઉતારે તે વસ્તુ (૪) પાકનો ઉતાર કે પેદાશ ઉતાવળ સ્ત્રી. (દે. ઉત્તાવલ) ત્વરા; તાકીદ; અધીરાઈ; દોડધામ [(૩) અધીરું ઉતાવળિયું વિ. ઉતાવળ કરનારું-કરાવનારું (૨) ઉતાવળું ઉતાવળી સ્ત્રી. (ઝટ થતી) એક જાતની જુવાર કે ડાંગર
[ઉત્ખનક
ઉતાવળુંવિ. (સં. ઉત્તાપ, પ્રા. ઉત્તાવ+લ. ઉત્તાવલ) વેગી; ઝડપી (૨) અધીરું [જવાવું (૩) વાંકુંચૂંકું થવાવું ઉતાવું અ.ક્રિ. ‘ઊતવું’નું ભાવે; વસૂકી જવાવું (૨) સડી
ઉત્કેપ પું. (સં.) ધ્રુજારી; ક્ષોભ ઉત્કીર્ણ વિ. (સં.) આલેખેલું; કોતરેલું ઉત્કીર્ણલેખવિધા સ્ત્રી. (સં.) અભિલેખવિદ્યા ઉત્કૃષ્ટ વિ. (સં.) શ્રેષ્ઠ; ઉત્તમ ઉત્કૃષ્ટતા સ્ત્રી. (સં.) ઉત્કૃષ્ટ હોવાપણું ઉન્હેંદ્ર વિ. (સં.) મધ્યબિંદુથી આધું; ‘ઍક્સેન્ટ્રિક’ (૨)
એક કેન્દ્રવાળું નહિ એવું (૩) વિલક્ષણ; અસાધારણ ઉત્ક્રમ છું. (સં.) ઊલટો ક્રમ (૨) ઉલ્લંઘન (૩) ક્રમિક
વધારો; ઊંચો ક્રમ [ક્રમેક્રમે ઊંચા જવું તે; ખિલવટ ઉત્ક્રમણ ન. (સં.) ઊલટું જવું - ઉલ્લંઘન કરવું તે (૨) ઉત્ક્રમણીય વિ. (સં.) ઊલટું થઈ શકે તેવું (૨) વિકસી આવે તેવું
ઉત્ક્રાંત વિ. (સં.) ઓળંગી ગયેલું (૨) ઉત્ક્રાંતિ પામેલું ઉત્ક્રાંતિ સ્ત્રી. (સં.) વિકાસ; ખિલવણી (૨) ઊંચે જવાપણું; ઉત્ક્રમણ
ઉત્ક્રાંતિવાદ પું. જાતિવિશેષો (‘સ્પીશીસ') એકદમ નવા
સર્જાયા નથી પણ અગાઉ પ્રચલિત એવા આકારો પરથી ધીમેધીમે વિકાસ પામીને બન્યા છે એવો મત ઉત્ક્રોશ પું. (સં.) ચીસ; બૂમ; બરાડો ઉત્થિત વિ. (સં.) ઊંચે ફેંકેલું; ફેંકી દેવાયેલું ઉત્સેપ પું. (સં.) ઉપર ફેંકવું તે; ઊંચું કરવું તે (૨) ફેંકી
દેવું તે; અમાન્ય કરવું તે (૩) ઊપણવું તે (૪) મોકલવું-રવાના કરવું તે (૫) ઊલટી ઉત્ખનક વિ. (સં.) ભૂસ્તરીય સાધનોની ભાળ માટે જમીનનું ખોદકાર. સાધનારું

Page #117

ઉલ્બનનો
900
[ ઉત્પન્ન ઉત્પનન ન. (સં.) ખોદાણ (૨) ઇતિહાસને લગતાં ઉત્તરા-ફાલ્ગની સ્ત્રી. (સં.) બારમું નક્ષત્ર
ભૂસ્તરીય સાધનોની ભાળ માટેનું જમીનનું ખોદકામ ઉત્તરા-ભાદ્રપદા સ્ત્રી. (સં.) છવ્વીસમું નક્ષત્ર ઉત્પાતવિ. (સં.)ખોદી કાઢેલું (૨) ઉખાડેલું; ઉખેડી નાખેલું ઉત્તરાભિમુખ વિ. ઉત્તર તરફ મુખ હોય એવું બારણું) ઉત્તમ વિ. (સં.) ઘણું ગરમ થયેલું (૨) ક્રોધાયમાન ઉત્તરાભ્યાસ પુ. નિશાળ છોડ્યા પછીનું શિક્ષણ ઉત્તમ વિ. (સં.) સૌથી સારું; શ્રેષ્ઠ
ઉત્તરાયણ ન. (સં.) સૂર્યનું ઉત્તર તરફના રાશિષર્કમાં જવું ઉત્તમાંગ ન. (સં.) માથું (૨) મુખ સર્વોત્કૃષ્ટ તે (૨) ઉતરાણ ઉત્તમોત્તમવિ. (સં. ઉત્તમ+ઉત્તમ) ઉત્તમમાં ઉત્તમ સર્વોત્તમ ઉત્તરાર્ધ ન, પં. (સં.) છેવટનો-પાછલો અર્ધો ભાગ ઉત્તર વિ. (સં.) પાછલું; બાકીનું (૨) પછીનું (૩) ડાબું ઉત્તરાવસ્થા સ્ત્રી. (સં. ઉત્તર + અવસ્થા) પાછલી ઉંમર; (૪) વધતું; વધારે (૫) પું. જવાબ; પૂછ્યા કે કહ્યા ઘડપણ; વૃદ્ધાવસ્થા
ઉત્તરાશ્રમ પું. (સં.) વાનપ્રસ્થાશ્રમ (૨) સંન્યસ્તાશ્રમ ઉત્તર દિશા (૮) ૫. ગણિત-શ્રેઢીમાં બે સંખ્યાની ઉત્તરાષાઢા ન. (સં.) એકવીસમું નક્ષત્ર વચમાંનું અંતર (૯) વિરાટ રાજાનો પુત્ર (૧૦) ઉત્તરીય ન. (સં.) ઉપવસ્ત્ર; ઉપરણો; ખેસ ક્રિ.વિ. પછી (સમાસમાં).
ઉત્તરેશ પું. ઉત્તર દિશાનો કે ઉત્તર પ્રદેશનો સ્વામી ઉત્તરકાલ(-ળ) . ઘડપણનો સમય; વૃદ્ધાવસ્થા [લગતું ઉત્તરોત્તર ક્રિ.વિ. (સં.) વધારે ને વધારે (૨) દિવસે ઉતતરકાલીન વિ. (સં.) પછીના સમયનું (૨) ભવિષ્યને દિવસે ક્રમશઃ (કાનનું એક આભૂષણ ઉત્તરક્રિયા સ્ત્રી. (સં.) મરણ પછીની અંતિમક્રિયા; કારજ ઉત્તર પં. (માથે પહેરવાનું એક આભૂષણ) મુગટ (૨) ઉત્તરખંડ કું. (સં.) છેલ્લો વિભાગ કે ગ્રંથ (૨) ઉત્તરાખંડ ઉત્તાન વિ. (સં.) ચતું (૨) પહોળું પથરાયેલું; છીછરું ઉત્તરજીવિત છું. પાછળનો જીવનાર
ઉત્તાપ પું. (સં.) સંતાપ; ચિંતા [(પરીક્ષામાં) ઉત્તરદક્ષિણ વિ. ઉત્તરદક્ષિણ પેઠે સામસામે હોય એવું ઉત્તીર્ણ વિ. (સં.) તરી પાર ઊતરેલું (૨) પાસ થયેલું ઉત્તરદાયિત્વ ન. (સં.) જવાબદારી
ઉત્તુંગ વિ. (સં.) ખૂબ જ ઊંચું ઉત્તરદાયી વિ. ઉત્તર આપનારું; જવાબદાર
ઉત્તેજક વિ. (સં.) ઉત્તેજન આપે તેવું (૨) ઉત્સાહ-હોંશ ઉત્તરધ્રુવ પં. (સં.) પૃથ્વીની ધરીનો ઉત્તર તરફનો છેડો પ્રેરે તેવું (૩) જલદ; ઉદીપક (૨) ઉત્તર દિશામાં સ્થિર દેખાતો તારો
ઉત્તેજન ન. (સં.) ઉત્સાહ આપવો-પુષ્ટિ આપવી તે (૨) ઉત્તરપક્ષ પું. (સં.) બચાવપક્ષ; પ્રતિવાદી (૨) પ્રતિવાદીનો (ખરાબ અર્થમાં) ઉશ્કેરણી
જવાબ (૩) અંધારિયું (૪) સમીકરણ વગેરેની જમણી ઉત્તેજના સ્ત્રી. (સં.) ઉશ્કેરણી; આવેશ (૨) ખળભળાટ બાજુ (ગ.)
[ઉત્તરવહી; જવાબપત્ર ઉત્તેજવું સક્રિ. (સં. ઉત્તિજ) ઉત્તેજન આપવું; ઉશ્કેરવું ઉત્તરપત્ર ન. ૫. પરીક્ષાના પ્રશ્નપત્રના ઉત્તરની વહી; ઉત્તેજિત વિ. (સં.)ઉત્તેજનકે ઉદીપન પામેલું(૨) ઉશ્કેરાયેલું ઉત્તરપથ પું. (સં.) હિમાલય ઉપર ઊંચે ને ઊંચે જતો ઉત્થાન ન. (સં.) ઊઠવું-ઊભા થવું તે (૨) ઊગવું તે
ઉત્તર દિશા તરફનો માર્ગ; દેવયાન (૨) મૃત્યુની (૩) ઉદય; જાગૃતિ (૪) આશા છોડી ફરી ફરી પ્રયત્ન
તૈયારી તરીકે કરવામાં આવતાં તપ અને જાત્રાઓ કરવો તે; ઉત્સાહ (૫) ટેકો; મદદ ઉત્તરપદન. (સં.) (સમાસનું) છેલ્લું પદ
ઉત્થાપક વિ. (સં.) ઉથલાવી નાખનારું; ઉખાડનારું (૨) ઉત્તરપીઠિકા સ્ત્રી. પાછલી બેઠક [ભાગ, વેદાંત ઉશ્કેરનારું (૩) ઊભું કરનારું ઉત્તરમીમાંસા સ્ત્રી. (સં.) મીમાંસા - દર્શનનો પાછલો ઉત્થાપન ન. (સં.) ઉત્થાપવું તે (૨) (મંદિરમાં) દેવનું ઉત્તરવયે સ્ત્રી, (સં.) પાછલી ઉંમર; ઉત્તરાવસ્થા; ઘડપણ સૂઈને ઊઠવું તે; આઠમાંની પાંચમી સેવા જેમાં ઉત્તરવયસ્ક વિ. (સં.) વૃદ્ધ; ઘરડું
મધ્યાહન પછી ઠાકોરજીને જગાડીને સેવા કરાય છે. ઉત્તરવહી સ્ત્રી. જવાબપત્ર; જવાબપોથી
ઉત્થાપના સ્ત્રી, ઉત્થાપવું તે ઉત્તરા સ્ત્રી. (સં.) ઉત્તર દિશા (૨) અભિમન્યુની પત્ની ઉત્થાપવું સક્રિ. (સં. ઉત્થાપ) સ્થાપ્યું ન સ્થાપ્યું કરવું;
(૩) ઉત્તરાફાલ્યુની નક્ષત્ર પ્રદેશ, ઉત્તરાખંડ ઉખાડી નાખવું (૨) ઉથાપવું; ન માનવું (૩) ઉત્તરાખંડ . (સં.) હિમાલય પાસેનો ઉત્તર ભારતનો ઉઠાડવું; જાગ્રત કરવું ઉત્તરાધિકાર છું. (સં.) પાછળથી-ભવિષ્યમાં મળનારો ઉત્થાપિત વિ. (સં.) નહિ મળેલું; ઉથાપેલું
અધિકાર; વારસાનો અધિકાર [પર આવનારું ઉત્પત્તિ સ્ત્રી. (સં.) પેદાશ (૨) જન્મ (૩) મૂળ ઉત્તરાધિકારી વિ. (સં.) વારસ (૨) પછીથી અધિકાર ઉત્પથ પું. (સં.) ખોટો માર્ગ; અવળો રસ્તો ઉત્તરાપથ પું. (સં.) વિંધ્ય પર્વતની ઉપરનું ભારત-ઉત્તર ઉત્પનવિ. (સં.) જન્મેલું (૨) નીપજેલું બનેલું (૩) ઊગેલું ભારતનો પ્રદેશ
(૪) ન. પેદાશ; નીપજ (૫) કમાણી (૬) નફો

Page #118

ઉત્પલો
૧ - ૧
[ ઉદ(-)માત ઉત્પલ ન. (સં.) કમળ, નીલ કમળ
ઉત્સાહ પુ. (સં.) હોંશ; ઉમંગ (૨) આનંદ, હર્ષ (૩) ખંત ઉત્પાત પું. (સં.) કૂદવું તે (૨) ધાંધલ; ઉપાડો (૩) આપ- (૪) વીરરસનો એક સ્થાયી ભાવ-દઢતા (કા.શા.)
ત્તિનું ચિહ્ન (૪) વિનાશકારક આપત્તિ કરનારે ઉત્સાહક વિ. ઉત્સાહ આપનારું; ઉત્તેજન આપનારું ઉત્પાતક વિ. (સં.) ઉત્પાત મચાવનાર; તોફાન કે વિનાશ ઉત્સાહપૂર્વક ક્રિ.વિ. ઉત્સાહભેર; ઉત્સાહથી ઉત્પાતી, (-તિયું) વિ. જેપીને ન બેસે એવું (૨) તોફાની; ઉત્સાહી વિ. (સં.) ઉત્સાહવાળું; હોંશીલું મસ્તીખોર (૩) ઉત્પાત કરે એવું
ઉત્સુક વિ. (સં.) આતુર; ઉત્કંઠાવાળું (૨) અધીરું ઉત્પાદક વિ. (સં.) ઉત્પન્ન-પેદા કરનારું
ઉત્સુકતા સ્ત્રી. આતુરતા (૨) અધીરાઈ (૩) ઉત્કંઠા ઉત્પાદકતા સ્ત્રી. (સં.) ઉત્પાદકપણું [(૩) ફળ ઉસૂત્ર વિ. (સં.) સૂત્ર વિનાનું એકસૂત્ર નહીં એવું ઉત્પાદન ન. (સં.) ઉત્પન્ન કરવું તે (૨) પેદાશ; ઉત્પત્તિ ઉત્સુક છું. (સં.) છાંટવું તે (૨) નો વધારો થવોઉત્પાદનખર્ચ ૫.,ન, માલ ઉત્પન્ન કરવા થતો ખર્ચ-વ્યય ઊભરાવું તે ઉત્પાદિત વિ. (સં.) ઉત્પન્ન કરેલું
ઉસ્કુરણ ન. (સં.) ફુરણા; આંતરિક પ્રેરણા ઉત્પાઘ વિ. (સં.) ઉત્પન્ન કરવા યોગ્ય કે કરાય એવું ઉસ્ફોટન ન. (સં.) સ્ફોટન; સ્પષ્ટીકરણ ઉત્પીડન ન. (સં.) એકબીજાને દબાવવું તે (૨) પીડા કરવી ઉથડક વિ. બંધબેસતું કે ચોંટતું ન હોય તેવું; ઉપરચોટિયું તે (૩) સ્પર્ધા
ઉથરેટી સ્ત્રી, ખાતરનો ચોકી આકારનો ઢગલો ઉશ્વેક્ષા સ્ત્રી. (સં.) ધારણા; કલ્પના (૨) એક અલંકાર, ઉથલાવવું સક્રિ. ‘ઊથલવું’નું પ્રેરક; ગબડાવી દેવું;
જેમાં ઉપમેય અને ઉપમાન કેટલીક બાબતોમાં મળતાં ઊંધુંચતું કરી દેવું (૨) પદમૃત કરવું (૩) ફેરવવું આવતાં હોવાથી વસ્તુતઃ એક જ છે એવી સંભાવના ઉથલાવવું અ.ક્રિ. ‘ઉથલાવવું'નું કર્મણિ
વ્યક્ત કરવામાં આવે છે. (ઉદા. દાસી જાણે ઇન્દ્રાણી) ઉથાપ . ઉથાપવું-ઉલટાવવું તે ઉસ્લવ . (સં.) કૂદકો (૨) ઉછાળો; ઊભરો
ઉથાપન ન. (-ના) સ્ત્રી. (સં. ઉત્થાપન, -ના) જાગ્રત કરવું ઉન્મેક્ષિત વિ. (સં.) ઉન્મેક્ષા કરાયેલું
- તે (૨) મંદિરમાં દેવનું સૂઈને ઊઠવું તે (૩) ઉથાપવું તે ઉફુલ્લ વિ. (સં.) પૂર્ણ ખીલેલું (૨) પહોળું થયેલું (૩) ઉથાપવું સક્રિ. (સં. ઉત્થાપ) બદલી કે કાઢી નાખવું; રદ વિકસેલું
કરવું (૨) ઉલટાવવું (૩) ન માનવું; અનાદર કરવો; ઉત્સ . (ઇ.) સ્ત્રોત (૨) ઝરણું
સામા થવું ઉત્સરણ ન. (સં.) ઉપર જવાની ક્રિયા (૨) ગરમી, ઉથાપાવવું સક્રિ. ‘ઉથાપવું'નું પ્રેરક
પ્રકાશ, વીજળી વગેરે ગ્રહણ કરી બીજામાં લઈ ઉથાપાવું અ.ક્રિ. ‘ઉથાપવું'નું કર્મણિ જવાપણું; પરિવહન; “કન્ડકંશન'
ઉથામવું સક્રિ. (સં. ઉસ્થામયતિ, પ્રા. ઉત્થામઇ) આમથી ઉત્સર્ગ કું. (સં.) ત્યજી દેવું તે; ત્યાગ (૨) સમર્પણ (૩) તેમ ઊંચકવું ને મૂકવું; ઉપાડા ઉપાડ કરવું (૨) ઊંચું
શરીરમાંથી મળમૂત્રાદિ કાઢવાં તે (૪) સામાન્ય લાગુ નીચું કે આમતેમ કરી નાખવું (૩) ખોટી મહેનત
પડતો કાયદો કે નિયમ (અપવાદથી ઊલટું) કરવી (૪) આમતેમ ખોળવું; ઉથામીને જોવું તપાસવું ઉત્સર્જન ન. ત્યજી દેવું તે (૨) ઉપવીત - જનોઈ ઉથામાવવું સક્રિ. ‘ઉથામવું'નું પ્રેરક
બદલવાની વાર્ષિક ક્રિયા (૩) વેદાધ્યયન મુલતવી ઉથામાવું અદ્ધિ, “ઉથામવું'નું કર્મણિ વિલખું રાખતી વખતે કરવાની ક્રિયા (૪) મળમૂત્રનો ત્યાગ ઉથામો . ઉથામવા-ઉપાડવાનો પ્રયાસ (૨) ઉધામો;
કરવો તે [ઊંચાનીચા થવું તે (૩) ઉદય ઉદ ન. (સં.) પાણી (પદ્ય કે સમાસમાં) ઉત્સર્પણ ન. (સં.) ઊંચે સરવું જવું
ઉદક ન. (સં.) પાણી; જળ તિર્પણની ક્રિયા ઉત્સર્પિણી સ્ત્રી. (સં.) અવસર્પિણીના જેટલો લાંબો પણ ઉદકક્રિયા સ્ત્રી. (સં.) મૂએલાની પાછળ કરાતી જલની,
ઉન્નતિ તરફ વળતો સમય (જૈન) (૨) વિ. ઉત્સર્પણ ઉદગ્ર વિ. (સં.) ઊંચી ટોચવાળું (૨) ઊંચું (૩) આગળ કરનારી
નિો મેળાવડો; ઓચ્છવ પડતું; પ્રસિદ્ધ (૪) મોટી ઉંમરનું ઉત્સવ ૫. (સં.) આનંદનો દિવસ તહેવાર (૨) આનંદ- ઉદધિ છું. (સં.) સમુદ્ર, જલધિ રત્નોમાંનું એક) ઉત્સવિયો છું., વિ. ઉત્સવ કરનારો
ઉદધિ(૦કન્યા, તનયા, સુતા) સ્ત્રી. (સં.) લક્ષ્મી (ચૌદ ઉત્કંગ પું. (સં.) ઉછંગ; ખોળો (૨) મધ્યભાગ; વચગાળો ઉદધિમેખલા (સં.) (-ળા) સ્ત્રી. પૃથ્વી ઉત્સારક વિ. (સં.) દૂર કરનારું, ખસેડનારું
ઉદબત્તી સ્ત્રી. (અ. ઊદ + બત્તી) અગરબત્તી; ઊદબત્તી ઉત્સારણ સ્ત્રી. (સં.) ખસેડવું તે (૨) મળમૂત્ર, પરસેવો ઉદપાન ન. (સં.) વાવ, કૂવા, કુંડ વગેરે જલાશય (૨) વગેરેનો ત્યાગ કરવો તે [પોકાર (નાટ્યમાં) હવાડો કે પરબ
તિોફાન; મસ્તી ઉત્સારણા સ્ત્રી. (સં.) ઉત્સારણ (૨) “ખસો, ખસો' એવો ઉદ(-ધ)માત પું. (સં. ઉદ્દબાત = ધમધમી ઊઠેલું દ્વારા)
ક

Page #119

ઉદ-ધ)માતી-તિયું)
૧ ૦ ૨
[ ઉદ્ધાટનક્રિયા ઉદ(-ધીમતી,(-તિયું) વિ. તોફાની, મસ્તીખોર (૨) ધમાલિયું ઉદાસીન વિ. (સં. ઉદ્ + આસીન) ઉદાસ; રસ ન ઉદયપું. (સં.) ઊગવું તે (૨) ઉન્નતિ (૩) પ્રાગટ્ય; ધરાવનારું; તટસ્થ (૨) બિનઅસરકારક
ઉદ્ભવ (૪) કર્મોનું ફળ દેવા તત્પર થવું તે (જૈન) ઉદાસીપંથ . શીખધર્મી સાધુઓનો એક પંથ
(૫) જૈનોના અનાગત ચોવીસ તીર્થંકરોમાંના સાતમા ઉદાહરણ ન. (સં.) દાખલો; દૃષ્ટાંત ઉદયકર્મ ન. (સં.) પ્રારબ્ધ કર્મ (જૈન)
ઉદાહરણાર્થ વિ., ક્રિ.વિ. ઉલ્લેખ માટેનું ઇલેસ્ટ્રેટિવ' ઉદયકાલ(-ળ) ૫. સૂર્ય-ચંદ્ર વગેરેનો ઉગવાનો કાળ-સમય ઉદાહત વિ. (સં.) કહેવાયેલું (૨) નામ દઈને બોલાયેલું (૨) ઉન્નતિનો-ચડતીનો સમય
(૩) દષ્ટાંતરૂપે અપાયેલું ઉદયગિરિ પું. (સં.) જેની પાછળથી સૂર્યચંદ્રાદિ ઊગે છે ઉદિત વિ. (સં.) ઊગેલું (૨) ખીલેલું (૩) જાગ્રત (૪)
એવો કલ્પિત પર્વત; મેર [થતું; ઉત્પન્ન થતું પ્રકાશવંતુ; ચળકતું (૫) જન્મેલું ઉદયમાન વિ. (સં.) ઊગતું (૨) ચડતી પામતું (૩) પ્રગટ ઉદિત વિ. કહેલું, બોલેલું (૨) ઉગેલું (૩) ખીલેલું ઉદયાચલ (સં.) (-ળ) પં. ઉદયગિરિ, મેર ઉદીચી સ્ત્રી. (સં.) ઉત્તર દિશા ઉદયાત વિ. સૂર્યોદય સમયે જે તિથિ હોય તેવી (તિથિ) ઉદીચીન વિ. (સં.) ઉત્તર તરફનું ઉદયાસ્ત મું. ઉદય અને અસ્ત (૨) ચડતી પડતી ઉદીચ્ય વિ. (સં.) ઉત્તર દિશામાં આવેલું (૨) પું. ઉત્તર ઉદર ન. (સં.) પેટ (૨) ગર્ભાશય (૩) બખોલ; પોલાણ ગુજરાતનો સરસ્વતી નદીની ઉત્તર અને પશ્ચિમનો પ્રદેશ (૪) આજીવિકા (૫) અંદરનો ભાગ
ઉદયમાન વિ. (સં.) ઊગતું; ઉદતિ થતું; વૃદ્ધિ પામતું ઉદરનિર્વાહ છું. આજીવિકા; ગુજરાન [અવયવ ઉર્દુ વિ. ખુલ્લા આસમાની રંગનું ઉદરપટલ ન. છાતી અને પેટના પોલાણને જુદા પાડતો ઉદુબર પું. (સં.) ઉદંબર; ઉમરડો (૨) બ્રાહ્મણોની એક ઉદરપીડા સ્ત્રી. પેટમાં થતી પીડા, ચૂંક વગેરે
જાત (૩) એશી રતીનું એક વજન ઉદરપૂર્તિ સ્ત્રી. (સં.) આજીવિકા; ગુજરાન
ઉદ પું. (. ઉદય) ઉદય (૨) ચડતી; ઉત્કર્ષ ઉદરસ સ્ત્રી. ઉધરસ; ખાંસી
ઉદેતી વિ. સ્ત્રી, જે તિથિમાં સૂર્યનો ઉદય થતો હોય તેવી; ઉદારંભરિ વિ. (સં.) પેટ ભરી જાણતું (૨) અકરાંતિયું ઉદયાત; ઉદયવાળી (તિથિ). ઉદરાગ્નિ પું. જઠરાગ્નિ
ઉદાઉદો શ... (સં. ઉદય ઉદય) ઉદય હો, ઉદય હો; ઉદવું અ.કિ. ઊગવું [(ઘરનો) (૩) હીજડો; ફાતડો જય હો જય હો - એવો ઉદ્દગાર ઉદંબર(-રો) પું. (સં. ઉદુમ્બર) ઉમરડો (૨) ઊમરો ઉ (સં.) ૧૫. સ્થાન, કલા, મંત્ર વગેરેમાં “ઊંચે કે ઉપર'; ઉદાત્ત વિ. (સં.) ઉચ્ચ; ઉન્નત (૨) સખી દિલનું; દાતાર અથવા અમુકમાંથી “અલગ’ કે ‘બહાર', એવો અર્થ
(૩) ઊંચા સ્વરવાળું (૪) પં. સ્વરના ત્રણ ભેદોમાંનો બતાવે છે. ઉદા. ઉદ્દગમ, ઉદ્ભવ, ઉડ્ઝીવ (૨) પહેલો (ઉદાત્ત, અનુદાત્ત અને સ્વરિત)
નઠારું” કે “ખોટું’ એવા અર્થમાં નામ પૂર્વે. ઉદા. ઉદાત્તતા સ્ત્રી. (સં.) ઉદાત્તપણું (૨) ખાનદાની
ઉન્માર્ગ
[(૩) ઊગેલું (૪) ઊંચું ઉદાન પું. (સં.) પાંચ વાયુમાંનો એક જે ગળા તરફ ઊંચે ઉત વિ. (સં.) ઉપર ગયેલું; ચડેલું (૨) બહાર નીકળેલું ચઢીને માથામાં જાય છે.
ઉદ્ગમ પં. (સં.) ઊંચે જવું-ચડવું તે (૨) ઊગવું-બહાર ઉદાર વિ. (સં.) સખીદિલનું દાનશીલ (૨) ખુલ્લા મનનું; નીકળવું તે; ઉત્પત્તિ (૩) ઉત્પત્તિસ્થાન; ઊગમ (૪) નિખાલસ (૩) સારું; ભવ્ય (૪) ઉમદા ઉદાત્ત
ફણગો ઉદારચરિત વિ. (સં.) ઉદાર ચરિત્રવાળું; વિશાળ દિલનું ઉદ્ગામી વિ. ઊંચી બાજુ-તરફ જનારું ઉદારચિત્ત વિ. (સં.) ઉદાર-નિખાલસ ચિત્તવાળું ઉદ્ગાતા . (સં.) સામવેદની ઋચાઓ ગાનાર બ્રાહ્મણ ઉદારતા સ્ત્રી. ઉદારપણું
ઉદ્ગાર પં. (સં.) ઉચ્ચાર; બોલ; શબ્દ ઉદારતાપૂર્ણ ક્રિ.વિ. ઉદારતાથી ભરેલું
ઉદ્ગારચિહ્ન ન. આશ્ચર્યની લાગણીભર્યો ઉદ્ગાર સૂચવતું ઉદારમતવાદ ૫. સ્થિતિચુસ્ત ન રહેતાં નવા સુધારા માટે !' ચિહ્ન; આશ્ચર્યચિહ્ન
મન ખુલ્લું રાખવાનો વાદ; ‘લિબરાલિઝમ' ઉગ્રીવ વિ. (સં.) ઊંચી કરેલી ડોકવાળું; ઉત્કંઠ ઉદારીકરણ ન. (સં.) ઉદાર બનાવવું તે; લિબરાલિઝેશન ઉદ્દઘાટક વિ. (સં.) ઉદ્દઘાટન કરનારું, પ્રસિદ્ધિમાં મૂકનારું ઉદાવર્ત પુ. (સં.) પેટમાં ગોળો ચડવાનો રોગ ઉદ્ઘાટન ન. (સં.) ખોલવું તે; કૂંચીથી ઉઘાડવું તે (૨) ઉદાસ વિ. (સં. ઉદ્ + આસ) નિરપેક્ષ; તટસ્થ; બેફિકર સ્પષ્ટ કરવું-સમજાવવું તે (૩) ઉઘાડવાનું સાધન (કૂંચી.
(૨) વૈરાગી; વિષય તરફ અપ્રીતિવાળું (૩) વગેરે) (૪) રેંટ
ગમગીન ખિન (૩) સ્ત્રી, ઉદાસીનતા ઉદઘાટનક્રિયા સ્ત્રી, પહેલ-પ્રથમ કાંઈ ઉઘાડવાની ક્રિયા: ઉદાસી વિ. (સં.) ઉદાસ (૨) પું. ઉદાસીપંથનો સાધુ વિમોચનવિધિ (૨) લોકાર્પણવિધિ

Page #120

ઉદ્ઘોષ]
ઉદ્ઘોષ પું. (સં.) પોકાર (૨) ઢંઢેરો (૩) શોરબકોર; ઘોંઘાટ (૪) લોકોમાં વાત ચાલવી તે
ઉદ્દંડ વિ. (સં.) નિરંકુશ; ઉદ્ધત (૨) ઉગામેલ દંડવાળું (૩) ભયંકર [સ્વચ્છંદી (૩) ઉગ્ર; જહાલ ઉદ્દામ વિ. (સં.) અંકુશ કે બંધન વિનાનું (૨) ઉચ્છુંખલ; ઉદ્દામપક્ષ પું. જહાલ પક્ષ
ઉદ્દાલ પું. રાતા ઘઉં (૨) કોદરા
ઉદ્દાંત વિ. નરમ; ગરીબ (૨) ઉત્સાહવાળું [ઇચ્છેલું ઉદ્દિષ્ટ વિ. (સં.) બતાવેલું (૨) ઉદ્દેશાયેલું (૩) ધારેલું; ઉદ્દીપક વિ. (સં.) ઉદ્દીપન કરનારું; ઉત્તેજિત કરનારું ઉદ્દીપન ન. (સં.) (-ના) સ્ત્રી. પ્રજ્વલિત કરવું તે (૨) ઉશ્કેરણી (૩) ઉત્તેજના (૪) ઉદ્દીપન વિભાવ ઉદ્દીપિત વિ. (સં.) ઉદ્દીપ્ત કરેલું [થયેલું; ઉશ્કેરાયેલું ઉદ્દીપ્ત વિ. (સં.) સળગાવેલું-પ્રજ્વલિત કરેલું (૨) ઉત્તેજિત ઉદ્દેશ પું. (સં.) હેતુ; ઇરાદો (૨) અર્ચના કે સમભાવના
પક્ષ કે વાદનું સ્વરૂપ [અનુલક્ષીને બોલવું - કહેવું ઉદ્દેશવું સ.ક્રિ. (સં. ઉર્દૂ + દિશ - દેશ) નામ દઈને - ઉદ્દેશ્ય વિ. (સં.) ઉદેશવા-વિચારવા યોગ્ય; લક્ષ્ય (૨)
૧ ૦ ૩
ન. જેને ઉદેશીને કંઈ કહેવાયું હોય તે; કર્તાપક્ષ (વ્યા.) (૩) હેતુ; પ્રયોજન
ઉદ્દેશ્યવર્ધક ન. ઉદ્દેશ્યના અર્થમાં વધારો કરનાર વિશેષણ શબ્દ કે વિશેષણ ઉપવાક્ય (વ્યા.)
[ત
ઉદ્ધત વિ. (સં.) ઉત્કૃખલ; નિરંકુશ (૨) સામે થાય – ન માને એવું; અવિનયી (૩) ઊંચું; ઉન્નત (૪) ભવ્ય ઉદ્ધતાઈ સ્ત્રી. ઉદ્ધૃતપણું; નિરંકુશતા [મોક્ષ ઉદ્ધરણ ન. (સં.) ઉદ્ધાર-છૂટકારો કરવો કે થવો તે (૨) ઉત્તરવુંસ.ક્રિ. ઊંચકવું; ઉપાડી લેવું (૨) બચાવવું; ઉગારવું ઉદ્ધવ પું. (સં.) કૃષ્ણના કાકા અને ભક્ત ઉદ્ધાર પું. (સં.) મુક્તિ; મોક્ષ (૨) સારી સ્થિતિ થવી ઉદ્ધારવું સ.ક્રિ. (સં. ઉદ્ + ‰ - ધાર્) ઉદ્ધાર કરવો [રેલું ઉદ્ધૃતવિ. (સં.) અવતરણ તરીકેલીધેલું (૨) ઉદ્ધારેલું; ઉગાઉસ્ત વિ. (સં.) જડમૂળથી નાશ પામેલું; ઉજ્જડ ઉબુદ્ધ વિ. (સં.) જાગ્રત; જગાડેલું (૨) ઉદ્દીપ્ત, સર્તક થયેલું (૩) સ્મૃતિમાં તાજું કરેલું [આવવું તે ઉદ્બોધ પું. (ન) ન. (સં.) જાગ્રત થવું તે (૨) યાદ ઉદ્બોધક વિ. (સં.) ઉદ્બોધન કરનાર
ઉદ્બોધવું સ.ક્રિ. ઉદ્બોધન કરવું ઉદ્ભવ પું. (સં.) જન્મ; ઉત્પત્તિ (૨) મૂળ (૩) વિષ્ણુનું એક નામ [થવું ઉદ્ભવવું અક્રિ. (સં. ઉન્નૂ) ઉત્પન્ન થવું; જન્મવું; પેદા ઉદ્ભાવ પું. (સં.) ઉત્પન્ન થવું તે (૨) ઉદારતા ઉદ્ભાવક વિ. (સં.) ઉદ્ભવ કરનારું; ઉત્પાદક [ઉત્પાદિત ઉદ્ભાવિત વિ. (સં.) કલ્પેલું; કાલ્પનિક (૨) ઊભું કરેલું; ઉદ્ભાસિત વિ. સુંદર રૂપે પ્રગટ થયેલું (૨) પ્રકાશિત
[ઉધરાવવું
ઉદ્ભિજ્જ ન. (સં.) વનસ્પતિ
ઉદ્ભિન્ન વિ. (સં.) ઉત્પન્ન થયેલું (૨) ખીલેલું; ફૂટેલું ઉદ્ભાસિત વિ. (સં.) સુંદર રૂપમાં પ્રગટ કરેલું (૨) પ્રકાશિત; અજવાળેલું [દેખાય એવું થયેલું ઉદ્ભૂત વિ. (સં.) ઉત્પન્ન થયેલું; પ્રગટેલું; જન્મેલું (૨) ઉભેદ પું. (સં.) (ભેદીને) બહાર આવવું તે; ઊગવું તે (૨) વિકસિત થવું તે (૩) દેખાવું તે ઉદ્ધાન્ત વિ. (સં.) ગાભરું; વ્યાકુળ (૨) બાંધેલું; છળેલું ઉઘત વિ. (સં.) તત્પર (૨) ખંતીલું (૩) નિશ્ચય કરી ઊભું થયેલું
ઉદ્યમ પું. (સં.) યત્ન; મહેનત (૨) ઉદ્યોગ; ધંધો[ધંધાદારી ઉદ્યમી વિ. (સં. ઉદ્યમિન) મહેનતુ (૨) ઉદ્યમમાં લાગેલું; ઉદ્યાન પું., ન. (સં.) બગીચો; વાડી [તેની ઉજવણી ઉદ્યાપન ન. (સં.) ધર્મકર્મ-વ્રતાદિની સમાપ્તિની વિધિ કે ઉઘુક્ત વિ. (સં.) કામમાં પરોવાયેલું; ઉદ્યમી (૨) તત્પર ઉદ્યોગ પું. (સં.) ધંધો; રોજગા૨ (૨) કામ (૩) મહેનત ઉદ્યોગગૃહ ન. (સં.) કારખાનું; ઉદ્યોગશાળા ઉદ્યોગધંધો પું. ધંધો-રોજગાર; પ્રવૃત્તિ
ઉદ્યોગપતિ પું. (સં.) મોટા ઉદ્યોગ-ધંધાનો માલિક કે તે ચલાવનાર; ‘ઇન્ડસ્ટ્રિયાલિસ્ટ'
ઉદ્યોગમંદિર ન. ઉદ્યોગશાલા(-ળા) સ્ત્રી. જ્યાં ઉદ્યોગો શીખવાતા હોય તેવી શાળા; કલાભવન ઉદ્યોગવાદી પું. (૨) વિ. ઉદ્યોગવાદનું કે તેને લગતું કે તેમાં માનનારું
ઉદ્યોગસાહસિક પું. ઉદ્યોગ શરૂ કરવાનું સાહસ કરનાર ઉદ્યોગી વિ. (સં. ઉદ્યોગિન્) મહેનતું; ખંતીલું ઉદ્યોગીકરણ ન. (સં.) ઉદ્યોગ ન હોય ત્યાં ઉદ્યોગની પ્રવૃત્તિ કરવાપણું; ‘ઇન્ડસ્ટ્રિયાલિઝેશન’ ઉદ્યોત પું. (સં.) ખદ્યોત; આગિયો (૨) પ્રકાશ ઉદ્ગાહ પું. (સં.) વિવાહ; લગ્ન (૨) ઊંચે લઈ જવું (૩) એક જગ્યાએથી બીજે લઈ જવું તે ઉદ્વિગ્ન વિ. (સં.) વ્યાકુળ; ખિન્ન (૨) દુ:ખી
ઉદ્રેક યું. (સં.) પુષ્કળતા; અતિશયતા (૨) ચડિયાતાપણું ઉદ્વેગ પું. (સં.) વ્યાકુળતા (૨) ચિંતા (૩) દુઃખ ઉદ્વેગકર વિ. (સં.) (-ર્તા) ઉદ્વેગ કરાવનારું ઉધડ(-૨)કવું અ.ક્રિ. (હૃદયનું) થડકવું; ધડકવું; ધ્રૂજવું
(૨) ઝબકવું; ચોંકવું (૩) સફાળા ઊભા થવું ઉધડિયું વિ. ઊધડું રાખેલું-આપેલું (કામ) (૨) ઊડું કામ કરનારું (૩) બેપરવાઈથી કરેલું ઉધમાત પું. જુઓ ‘ઉદમાત’
ઉધમાતિયું, ઉધમાતું વિ. જુઓ ‘ઉદમાતિયું’, ‘ઉદમાતું’ ઉધરકવું અક્રિ. જુઓ ઉધડકવું ઉધરસ સ્ત્રી. (સં. ઉદ્ધસા, પ્રા. ઉદ્ધસ) ઉદરસ; ખાંસી ઉધરાવવું સ.ક્રિ. ‘ઊધરવું'નું પ્રેરક

Page #121

ઉધાણ
૧ ૦ ૪
[ ઉપકાર્ય ઉધાસ ન, મોટી ભરતી: ઉધાન
ઉન્નતભૂ વિ. ભવાં ચઢાવીને કરેલું; કડક અને આકરું ઉધાણિયો વિ. ૫. મુદતિયો (તાવ)
ઉન્નતિ સ્ત્રી. (સં.) ચડતી (૨) મહત્તા; મોટાઈ ઉધાણિયો તાવ ૫. મુદતિયો તાવ
ઉન્નતિકારક વિ. (સં.) ઉન્નતિ કરે એવું ઉધાન ન. ઊંચે ચડવું તે (૨) એક રોગ; દમ (૩) ઉધાણ; ઉન્નતોદરકોણ છું. બે કાટખૂણા કરતાં મોટો ખૂણો; ગુરુકોણ
મોટી ભરતી (૪) પશુની કામભોગની ઇચ્છા (૫) ઉન્નયન ન. (સં.) ઊંચે લઈ જવાની ક્રિયા (૨) સીધુંત્રણની સંખ્યાનો વેપારી સંકેત
| સરખું કરવું તે (૩) અનુમાન ઉધામો છું. (સં. ઉધાવક) પ્રયત્ન (૨) વલખું; ધમપછાડો ઉનિદ્ર વિ. (સં.) જાગતું; નિદ્રારહિત (૩) ઉથામવા-ઉપાડવાનો પ્રયાસ
ઉન્મત્ત વિ. (સં.) ભાન વગરનું, ગાંડું (૨) છાકટું (૩) ઉધાયેલું વિ. ઊધઈથી ખવાયેલું
ગર્વિષ્ઠ, ઉદ્ધત (૪) અહંકારી; ગર્વિષ્ઠ ઉધાર વિ. (સં. ઉદ્ધાર, પ્રા. ઉદ્ધાર) પૈસા આપ્યા વિના ઉન્મનિયું વિ. દિલગીર; શોકાતુર
નામે લખાવીને, દેવા કરી લીધેલું કે આપેલું (૨) ઉન્મનું વિ. (સં. ઉન્મનસ) ખિન્ન; શોકાતુર
ભરપાઈ નહિ થયેલું એવું (૩) દમ વગરનું, બોજારૂપ ઉન્માદ . (સં.) ઘેલછા; ગાંડપણ (૨) તોર; મદ (૩) ઉધાર નોંધ સ્ત્રી. વેચેલો માલ નોંધવાનો ચોપડો [પાસું સંનિપાતનો રોગ (૪) તોફાન ઉધારપાસું ન. ચોપડામાં જયાં ઉધાર રકમો નોંધાય છે તે ઉન્માદક વિ. (સં.) ઉન્માદ કરાવનારું [માર્ગ; કુમાર્ગ ઉધારવહી સ્ત્રી, જુઓ “ઉધારનોંધ’
ઉન્માર્ગ છું. (સં.) ખોટો કે ઊંધો રસ્તો (૨) અનીતિનો ઉધારવું સક્રિ. નામે લખવું (૨) ઉદ્ધારવું (૩) ઉછેરવું ઉન્સીલન ન. (સં.) આંખોનું ઊઘડવું તે; જાગ્રત થવું તે ઉધારવેચાણ ન. ઉધાર રાખીને કરવામાં આવેલું વેચાણ; (૨) ખીલવું-વિકસવું તે (૩) મુક્ત થવું તે (ગ્રહણમાં) “કેડિટસેઇલ'
ઉન્મીલિત વિ. (સં.) ઊઘડેલું (૨) વિકસેલું ઉધારાવવું સક્રિ. “ઉધારવું'નું પ્રેરક
ઉન્મુક્ત વિ. (સં.) બંધન રહિત; મુક્ત ઉધારાવું અ.ક્રિ. ‘ઉધારવું'નું કર્મણિ
ઉન્મુખ (સં.) (-ખું) વિ. ઊંચા મુખવાળું; ઊંચું જોતું (૨) ઉધારિયું વિ. વારંવાર ઉધારે ખરીદનારું
નારાજ (૩) તત્પર; તૈયાર (૪) રાહજોતું; આતુર ઉધારિયો પુ. ઉધારે લેનાર આદમી
ઉન્મુખતા સ્ત્રી. (સં.) તત્પરતા; આતુરતા ઉધારું વિ. ઉધાર લીધેલું કે આપેલું
ઉન્મેલન ન. (સં.) જડમૂળથી કાઢી નાખવું તે; નિકંદન ઉધારો પં, ઉધાર હિસાબ (૨) વાયદો (૩) વિલંબ: ઢીલ ઉન્મલિત વિ. (સં.) જડમૂળમાંથી ઉખેડી નાખેલું (૪) સાંસા; ખોટ
ઉન્મેષ છું. (૦ણ) ન. (સં.) પલકારો; આંખની ઉઘાડવાસ ઉધેઈ સ્ત્રી. (દ. ઉપદેહિકા) ઊધઈ; જમીનમાં રહેતું અને (૨) ફુરણ; પ્રકટીકરણ (૩) વિકાસ લાકડું ખાઈ માટીમય કરતું એક જીવડું
ઉપ (સં.) ઉપ. “પાસે, નજીક’ એવો અર્થ (‘અપ'થી ઉધેડ પં. બાંધેલું છૂટું કરવું તે; ઉકેલ
ઊલટો) બતાવે છે. ઉદા. ઉપગમન (૨) નામની ઉધડવું સક્રિ. જુઓ “ઉચડવું'
સાથે ‘ગૌણ, ઊતરતું’ એવા અર્થમાં. ઉદા. ઉપકથા; ઉધેડાવવું સક્રિ. ‘ઉધેડવું'નું પ્રેરક
ઉપનામ
આડકથા ઉધેડાવું અ.કિ. “ઉધેડવું'નું કર્મણિ
ઉપકથા સ્ત્રી. (સં.) મુખ્ય કથામાં આવતી નાની કથા; ઉધેરવું સક્રિ. ઘંટીમાંથી લોટ વાળવો-કાઢવો ઉપકરણ ન. (સં.) સાધનસામગ્રી (૨) મદદ કરવી તે ઉધ્ધડ વિ. (સં. ઉધૃત) ઊધડ; ભાવતાલ કે જોખ્યા વિના ઉપકવિ છું. (સં.) કાવ્યારંભ કરનાર કે શિખાઉ કવિ અંદાજે ઠરાવેલું
ઉપકંઠ કિ.વિ. (સં.) કાંઠા નજીક (૨) ૫. કિનારો (૩) ઉનમનું વિ. ઊંચા થયેલા મનવાળું; દિલગીર [વાસણ તળેટી (૪) પડોશ; નજીકનો ભાગ (૫) પરવાડ (૬) ઉનામણું(-ણિયું)ન. નાહવાનું પાણી ઊભું કરવા મૂકવાનું ગળાની નજીકનો ભાગ
[‘એપરેટર્સ ઉનાવું અકિ. હિજરાવું; ઝૂરવું (૨) ઊનું થવું ઉપકરણ ન. (સં.) સાધનસામગ્રી (૨) ઓજાર; ઉનાળુ વિ. ઉનાળામાં વવાતું-પાકતું (૨) ઉનાળાને લગતું ઉપકાર છું. (સં.) ભલું કરવું તે; કલ્યાણ (ર) મદદ (૩) ઉનાળો . (સં. ઉષ્ણકાલ, અ૫. ઉન્હાલ) ફાગણથી જેઠ પાડ (૪) શણગાર (હાર-તોરણ વગેરેથી કરાતો) માસ સુધીનો ગરમીનો સમય
ઉપકારક વિ. (સં.) ઉપકાર કરનારું (૨) સહાયક; ઉનીશ . અજવાળું; પ્રકાશ
ઉપયોગમાં આવે તેવું ઉન્નત વિ. (સં.) ઊંચું (૨) ટટાર (૩) ઉન્નતિવાળું (૪) ઉપકારવશ વિ. (સં.) આભાર નીચે દબાયેલું; આભારી ઉમદા-ઊંચાં આશયવાળું (૫) ભવ્ય
ઉપકારી વિ. (સં.) ઉપકાર કરનારું (૨) આભારી ઉનતકાય વિ. સં.) ઊંચી કાયાવાળું; પડછંદ ઉપકાર્ય વિ. (સં.) ઉપકારને યોગ્ય
.

Page #122

ઉપકુલપતિ]
૧ ૫
[ઉપનિવચન ઉપકુલપતિ મું. (સં.) ગુરુકુલ વિશ્વવિદ્યાલયના વરિષ્ટ ઉપટણ૮-છું)ન. (સં. ઉદ્વર્તન, પ્રા. બ્લિટ્ટણ કે ઉષ્મણ,
અધિકારીની તરતનો અધિકારી તેિવું; આભારી હિં. ઉબટણ = અંગરાગ, અભંગ) નાહતાં પહેલાં ઉપકૃત વિ. (સં.) જેના ઉપર ઉપકાર કરવામાં આવ્યો છે શરીરે ચોપડવાનું સુગંધી દ્રવ્ય; વિટણ; ઉટવણું ઉપકૃતિ સ્ત્રી. (સં.) આભાર; પાડ
ઉપટામણી સ્ત્રી. વેવાઈની આગળ વાંચવામાં આવતી ઉપકેશ પુ.બ.વ. (સં.) બનાવટીવાળ [‘એડ઼જેસ્ટ એન્ગલ' કન્યાનાં સગાંઓની યાદી (૨) લગ્નનો દસ્તાવેજ; ઉપકોણ પું. (સં.) ખૂણાની પાસેનો ખૂણો; આસન્નકોણ; લગ્નખત
દિલગીર કરવું ઉપકોશ(-) . (સં.) કળીનું બહારનું ઢાંકણ ઉપટાવવું સક્રિ. “ઊપટવું'નું પ્રેરક; ઝાંખું કરવું (૨) ઉપક્રમ છું. (સં.) આરંભ; શરૂઆત (૨) યોજના (૩) ઉપડાવવું સક્રિ. ઉપાડવું, “ઊપડવું'નું પ્રેરક
આશ્રય (૪) પાસે-આગળ આવવું તે (૫) ખંત; ઉપણાવવું સ.કી. “ઊપણવું'નું પ્રેરક ઉદ્યોગ
ઉપણિયું ન. ઊપણવાનું સાધન [ક્રિવિ. કાંઠાની નજીક ઉપક્રમણિકા સ્ત્રી. (સં.) પ્રસ્તાવના (૨) અનુક્રમણિકા ઉપતટ પું. (સં.) ભાઠું; ઓછા વપરાશવાળો કિનારો (૨) ઉપક્રોશ છું. (સં.) નિંદા (૨) ઠપકો
ઉપતંત્રી પું. (સં. ઉપતંત્રિનું) સહાયક તંત્રી ઉપક્ષય કું. (સં.) ક્ષીણ થવું તે; ઘટાડો; ક્ષીણતા ઉપતાપ પં. (સં.) સંતાપ; ઉતાપો ઉપખંડ . (સં.) મોટા ખંડનો નાનો કે પેટા ખંડ-પ્રદેશ ઉપત્યકા સ્ત્રી. (સં.) તળેટીની-નીચાણની જમીન; તળેટી ઉપગમ છું. (સં.) નજીક જવું તે (૨) દષ્ટિકોણ; અભિગમ ઉપદંશ છું. (સં.) કરડવું તે; ડંખ (૨) પુરુષની ઉપગૃહ ન. (સં.) મુખ્ય મકાનની બાજુમાં બોધલું મકાન; જનનેન્દ્રિયને થતી ચાંદીનો રોગ ખૂણો “આઉટ-હાઉસ”
ઉપદિશા સ્ત્રી, (સં.) તે તે બબ્બે દિશાઓ વચ્ચેનો તે તે ઉપગ્રહ છું. (સં.) મુખ્ય ગ્રહની આસપાસ ફરનારો નાનો ઉપદેશ પું. (સં.) શિક્ષણ (૨) શિખામણ; સલાહ (૩)
ગ્રહ (૨) આકાશમાં આવેલા નાના ગ્રહોમાંનો પ્રત્યેક પાસેનો દેશ
(ધૂમકેતુ, રાહુ, કેતુ વગેરે ઉપગ્રહો કહેવાય છે.) ઉપદેશક વિ. (૨) પં. (સં.) ઉપદેશ આપનાર ઉપચક ન. (સં.) મુખ્ય ચક્રની આસપાસ ફરવું તે તે નાનું ઉપદેશવું સક્રિ. (સં. ઉપદિશ) ઉપદેશ આપવો-કરવો
ઉપદેશામૃત ન. (સં.) અમત જેવો ઉત્તમ ઉપદેશ ઉપચય પું. (સં.) સંચય; વધારો (૨) જથ્થો; ઢગલો (૩) ઉપદેખા . (સં.) ઉપદેશક; આચાર્ય; ગુરુ આિપદા
ઉન્નતિ; આબાદી (૪) લગ્નકુંડળીમાંના ૩, ૬, ૧૦ ઉપદ્રવ પું. (સં.) પજવણી (૨) ત્રાસ; ઉપાધિ (૩) સંકટ;
અને ૧૧મા સ્થાનોમાંનું કોઈ પણ એક પિરિચર્યા ઉપદ્રવી વિ. (સં. ઉપદ્રવિનું) ઉપદ્રવ કરનાર; રંજાડનારું ઉપચય સ્ત્રી. (સં.) નજીક રહી કરવામાં આવતી સેવા; ઉપદ્રષ્ટા છું. (સં.) સાક્ષી; જોનાર ઉપચાર છું. (સં.) સારું કરવા જે ઉપાય સારવાર, ઓસડ- ઉપધંધો છું. (સં.) ગૌણધંધો; “સાઇડ બિઝનેસ
વેસડ વગેરે કરવાં તે (૨) પૂજાવિધિ (૩) સેવાચાકરી ઉપધાતુ સ્ત્રી. (સં.) હલકી ગૌણ-ધાતુ (૨) મિશ્ર ધાતુ; (૪) બીજાને ખુશ કરવા કરેલું મિથ્યા કથન
મેટલૉઇડ
એક પ્રકારનું તપ (જૈન) ઉપચારક વિ. ચિકિત્સક; “ઘેરાપિસ્ટ' (૨) ૫. સેવક ઉપધાન ન. (સં.) ઓશીકું; તકિયો (૨) આધાર; ટેકો (૩) ઉપચારિકા સ્ત્રી. ઉપચારક સ્ત્રી; “નર્સ
ઉપધાન્ય ન. (સં.) હલકી જાતનું અનાજ; ખડધાન ઉપચારી વિ. (સં.) ઉપચાર કરનારું
ઉપધારણા સ્ત્રી. (સં.) ચિત્તને એકાગ્ર કરવાનો એક પ્રકાર ઉપચિત્ર ન. (સં.) મૂળ ચિત્ર પરથી લીધેલું ચિત્ર ઉપાધ્વનિ સ્ત્રી. મુખ્ય અવાજની બાજુમાં સંભળાતો ગૌણ ઉપજન પં. (સં.) પરિવાર (૨) ઉમેરો (બા.)
અવાજ ઉપજાઉ વિ. ઊપજ કરનારું; ઉત્પાદક (૨) ફળદ્રુપ; રસાળ ઉપનગર ન. (સં.) મુખ્ય નગરનું એક પરં; “સબર્બ' ઉપજાતિ સ્ત્રી. (સં.) પું. એક છંદ (૨) પેટા જાતિ ઉપનયન ન. (સં.) જનોઈ દેવું તે; તેનો સંસ્કાર ઉપજાવવું સક્રિ. “ઊપજવું નું પ્રેરક; પેદા કરવું, જન્મ આપવો ઉપનામ ન. (સં.) બીજું નામ (લાડ, અડક, મશ્કરી
(૨) બનાવવું; ઊભું કરવું; કલ્પવું પિડજીભ વગેરેનું) (૨) તખલ્લુસ) કલમનામ ઉપજિહા સ્ત્રી. (સં.) જીભના મૂળ પાસેની નાની જીભ; ઉપનાયક પું. (સં.) વાર્તા, નાટકાદિમાં મુખ્ય નાયક પછીનું ઉપજીવન ન. ઉપજીવિકા સ્ત્રી. (સં.) આજીવિકાનું ગુજરાન બીજું પાત્ર (૨) ઉપપતિ; યાર ઉપજીવી વિ. (૨) પું. (સં. ઉપજીવિનું) -ના આધારે ઉપનિદેશક પં. નાયબ નિયામક - જીવનારું
ઉપનિધિ છું. (સં.) થાપણ; આડમાં મૂકેલ વસ્તુ ઉપજિવ્ય વિ. (સં.) નિર્વાહ કે જીવનનો આધાર આપતું; ઉપનિયમ . (સં.) પેટાનિયમ
આધારભૂત (૨) ન. ઉપજીવિકા કે તેનો આધાર ઉપનિર્વાચન સ્ત્રી. (સં.) પેટાચૂંટણી
ચિત્ર

Page #123

ઉપનિવેશ
૧ : ૬
[ ઉપરતિ, ઉપરમ ઉપનિવેશ પં. (સં.) સંસ્થાન; વસાહત; “કોલોની' (૨) ચાર પ્રમાણોમાંનું એક-પ્રસિદ્ધ વસ્તુના સાધર્મથી ઉપનિવેશિત વિ. (સં.) બહારથી બોલાવી વસાવેલું સાધ્ય સિદ્ધ કરવું તે (જા.) ઉપનિષદ ન. (સં. ઉપનિષદ્ સ્ત્રી.) વેદનો અંતર્ગત ઉપમાર્ગ ૫. (સં.) મોટા કે મુખ્ય માર્ગને જોડતો પેટા રસ્તો
ગણાતો અને તેના ગૂઢ અર્થોને સ્પષ્ટ કરતો ઉપમિત વિ. જેની સરખામણી કરવામાં આવે છે તેવું; બ્રહ્મવિદ્યાનું પ્રતિપાદન કરતો તાત્વિક ગ્રંથ (૨) વેદ સરખાવેલું રહસ્ય (૩) બ્રહ્મજ્ઞાન
[જણાવેલું ઉપમિતિ સ્ત્રી. (સં.) ઉપમા; સરખામણી [(કા.શ.) ઉપનીત વિ. (સં.) ઉપનયન પામેલું (૨) પાસે લઈ ઉપમેય ન. (સં.) જેને ઉપમા આપવામાં આવી હોય તે ઉપનૃત્ય ન. કસ.) લોકનૃત્ય; “ફોકડાન્સ
ઉપયુક્ત વિ. (સં.) છાજતું; યોગ્ય; બંધબેસતું (૨) ઉપનેતા પું. (સં.) નાયબ નેતા
| ઉપયોગી [(૩) ધ્યાનઃ સાવચેતી (જૈન) ઉપનેત્ર ન. (સં.) ચશ્મ
ઉપયોગ કું. (સં.) કામ; વપરાશ (૨) ખપ; જરૂરિયાત ઉપન્યાસ પું. (સં.) થાપણ () બાન (૩) નવલકથા ઉપયોગિતા સ્ત્રી. (સં.) ઉપયોગીપણું ખપનું કામનું
(૪) પાસે જોડાજોડ મૂકવું તે (૪) થાપણ; ઉપનિધિ ઉપયોગી વિ. (સં. ઉપયોગિનું) ઉપયોગમાં આવે તેવું;
(૫) પ્રસ્તાવના; ઉપોદ્દાત (૬) ઉલ્લેખ ઉપર કિ.વિ. (સં. ઉપરિ, પ્રા. ઉપૂરિ) પર; ઊંચે (૨) ઉપપતિ મું. (સં.) યાર (૨) દિયર
સ્થાન કે ક્રમથી જોતાં નીચે કે પાછળ નહિ પણ એથી ઉપપત્તિ સ્ત્રી. (સં.) સાબિતીમાં પ્રમાણો અને દાખલા ઊલટું (૩) -ના કરતાં વધારે; ઉદા. “સો ઉપર ખર્ચ
બતાવવા તે (૨) સિદ્ધિ; યુક્તિ (૩) પુરાવો; પ્રમાણ થશે.' (૪) (-ના કરતાં) ચડિયાતું કે આગળ આવે એમ. (૪) ઉપાય-ઈલાજ
ઉદા. “વર્ગમાં તે ઉપર રહે છે.” (૫) (કોઈ ભાવની ઉપપત્ની સ્ત્રી. (સં.) મુખ્ય નહિ એવી પત્ની (૨) રખાત સાથે શબ્દપ્રયોગમાં) ની પ્રત્યે. ઉદા. “પશુ ઉપર દયા'. ઉપપદ ન. (સં.) પૂર્વે બોલાયેલો અથવા આગળ મુકાયેલો (૬) –ના આધારે, -ને લઈને, -ને કારણે. ઉદા. “શા
શબ્દ (૨) સમાસનો પહેલો શબ્દ (૩) ઉપાધિ; અટક ઉપર કૂદાકૂદ કરે છે?' (૭) -ની આડથી, -ને આધારે. ઉપપદસમાસ પું. (સં.) ધાતુસાધિત શબ્દ - કૃદંતની સાથે ઉદા. ‘તે ઘર કે માલ ઉપર પૈસા ધીરે છે.' (૮) વિશે;
થતો નામનો સમાસ. ઉદા. કુંભકાર; જાણભેદુ (વ્યા.) બાબતમાં, ઉદા. “ગાય ઉપર નિબંધ લખો.” (૯) ઉપપન વિ. (સં.) યોગ્ય; સુસંગત (૨) સાબિત-સિદ્ધ -ના કિનારા ઉપર, -ને કિનારે. ઉદા. ‘તે નદી ઉપર
થયેલું (૩) મેળવેલું; પ્રાપ્ત કરેલું (૪) –ની સાથે ફરવા ગયો.” (૧૦) –ની લગોલગ. ઉદા. “તેઓ આવેલું (૫) યોગ્ય; સુસંગત
મારામારી ઉપર પહોંચ્યાં.” (૧૧) સાતમી વિભક્તિનો ઉપપાદિત વિ. (સં.) સમર્થિત કરેલું (૨) સિદ્ધ કરેલું ભાવ બતાવે. ઉદા. “તે કામ ઉપર ગયો.” (૧૨) ઉપપ્રમુખ પું. (સં.) મદદનીશ પ્રમુખ ગૌણપ્રશ્ન અગાઉ; પૂર્વે. ઉદા. ‘વેદો હજારો વર્ષ ઉપર લખાયા.” ઉપપ્રશ્ન પું, ન. (સં.) પ્રશ્ન પરથી નીકળતો પ્રશ્ર (૨) (૧૩) કુદત સાથે આવતાં, તે ક્રિયા થયે કે થાય ત્યારે ઉપબંધ પું. (સં.) જોડાણ
[“એનેક્સી’ કે ત્યાર પછી કેથાય એટલે. ઉદા. ‘તેના આવવા ઉપર ઉપભવન ન. (સં.) મુખ્ય મકાનની સાથેનું મકાન; સભા મુલતવી રાખી.”
સિહેજસાજ ઉપભાષા સ્ત્રી. (સં.) મુખ્ય ભાષાનો ગૌણ ભેદ; બોલી ઉપરઉપરથી ક્રિ.વિ. ઊંડાણમાં ઊતર્યા વિના (૨) ઉપભેદ પું. (સં.) ગૌણ ભેદ-પ્રકાર; પેટાપ્રકાર ઉપરઉપરનું વિ. ઉપરચોટિયું ઉપભોક્તા છું. (સં.) ઉપભોગ કરનાર (ર) માલિક (૩) ઉપર(ચોટિયું, છલુ-લું)) વિ. (ઉપર + ચોટવું વારસ
મિજા લેવી તે પરથી; ઉપર + છરવું. છરવું = છ બેસવો; કાપો ઉપભોગ પં. (સં.) ભોગવટો (૨) અનુભવ (૩) માણવું કરવો; ખોતરવું) છીછરું; ઉપલકિયું લિખ્યા વિના ઉપભોગી વિ. (સં.) ઉપભોગ કરનારું
ઉપરટપકે ક્રિ.વિ. ઉપર ઉપરથી (૨) ચોપડામાં રીતસર ઉપભોગ્ય વિ. (સં.) ઉપભોગ કરવા યોગ્ય
ઉપરણ ન. ઉપરનું આવરણ; બહારનો ઢોળ ઓઢણી ઉપમઠ ૫. (સં.) મુખ્ય મઠની શાખા
ઉપરણી સ્ત્રી, (સં. ઉત્પાવરણિકા) ઉપર ઓઢવાનું વ; ઉપમંત્રી મું. (સં. ઉપમંત્રિનું) સહાયક, નાયબ મંત્રી ઉપરણું ન. (-ણો) પં. (સં. ઉ–ાવરણક, પ્રા. ઉપમા સ્ત્રી. રવામાંથી બનાવેલી એક વાનગી
ઉપ્પાઅરણ) ખેસ; પિછોડી; અંગવસ્ત્ર ઉપમા સ્ત્રી. સરખામણી (ર) મળતાપણું (૩) એક અર્થા- ઉપરત વિ. (સં.) સંસારમાંથી જેનું ચિત્ત ઊઠી ગયેલું છે
લંકાર-જેમાં ઉપમેય તથા ઉપમાનભેદ કાયમ રાખીને એવું (૨) અટકી પડેલું; શાંત (૩) નિર્જનથી કંટાળેલું
તેમનો સમાન ધર્મ બતાવવામાં આવે છે. (કા.શા.) ઉપરતિ સ્ત્રી ઉપરમ પું. (સં.) વૈરાગ્ય (૨) વિરામ; ઉપમાન ન. (સં.) જેની સાથે રસખામણી કરાઈ હોય તે અટકવું તે
કે ૬

Page #124

ઉપરનું
૧ so
[ ઉપસ્કર ઉપરનું વિ. ઉપર આવેલું
ઉપલભ્યતા સ્ત્રી. (સં.) પ્રાપ્ત કરવાપણું [અથવા બાજુ ઉપરવટ સ્ત્રી. અનધિકારપણું દાખવવું તે (૨) ઉલ્લંઘન; ઉપલાણ વિ. ઉપરનું; ઉપરના ભાગનું (૨) ન. ઉપલો ભાગ
અવગણના (૩) વિ. વિરુદ્ધ; અવગણતું (૪) ટપે ઉપલિયું ન. એક રોગ, ઉટાંટિયું (૨) આંચકી; તાણ એવું; સરસાઈ કરતું
ઉપલી સ્ત્રી, (સં. ઉપલ પરથી) જમીનમાં દાટેલી ખાંડણી; ઉપરવટણી પં. ખલનો બત્તો; વાટવાનો પથ્થર
ખાંડણિયો (૨) નાનું અડાયું; છાણું ઉપરવાડ સ્ત્રી. (સં. ઉપરિ-વાટ) ઘર, ફળિયું કે ગામની ઉપલું વિ. (સં. ઉપરિ-ઇલ્લ, પ્રા. ઉખરિલ) ઉપરનું (૨) નજીકનો ભાગ; પરવાડ (૨) ઘરની વાડ-સીમાંત આગળ આવેલું કે જણાવેલું
આવતુ ક જણાવેલું
વિક્તા દિવાલની બે બાજુનો ભાગ
ઉપવક્તા પું. કસં.) મુખ્ય વક્તાને સહાયક થનારો ગૌણ ઉપરવાડિયો ધું. ઉપરવાડે રહેનારો; આશ્રિત માણસ (૨) ઉપવન ન. (સં.) બગીચો; વાડી
પાસેના ગામની ખેતી કરનાર ખેડૂત [દિશાએ ઉપવસ્ત્ર ન. (સં.) અંગવસ્ત્ર: ખેસ (૨) રખાત ઉપરવાસ ક્રિ.વિ. પવન કે પાણીના વહનની વિરુદ્ધ ઉપવાક્ય ન. (સં.) વાક્યમાંનું ગૌણવાક્ય; પેટાવાય ઉપરવાસ-સો) પં. (સં. ઉપર + વાસક) માળ ઉપરનો ઉપવાસ પં. (સ.) વ્રત કેનિયમતરીકેનખાવું તે; ઇન્દ્રિયોના વસવાટ (૨) ગામની બહારનો વસવાટ
ભોગનો ત્યાગ કરવો તે (૨) ન ખાવું તે; અનશન ઉપરવાસિ(-શિ)યું વિ. ગામની બહાર રહેનારું ઉપવાસી વિ. (સં. ઉપવાસિનું) ઉપવાસ કરનાર ઉપરાઉપર(-રી), ઉપરાઉ(-છા)પરી કિ.વિ. એક પછી ઉપવિષ ન. (સં.) બનાવટી ઝેર (૨) મુખ્ય વિષથી જુદું
એક; લાગલાટ (૨) એક ઉપર બીજું આવે એમ; આકડાનું દૂધ વગેરે ઝેર ઓવરલેપિંગ
ઉપવીત ન., સ્ત્રી, (સં.) જનાઈ; યજ્ઞસૂત્ર ઉપરાણું(-ળુ) ન. પક્ષ લેવો તે; તરફદારી
ઉપવેદ પું. (સં.) વેદોમાંથી નીકળેલી ગૌણ વિદ્યાઓ; જેવી ઉપરામ પં. (સં.) નિવૃત્ત-વિરક્ત થવું તે (૨) વિરામ; કે આયુર્વેદ, ધનુર્વેદ, ગાંધર્વવેદ; સ્થાપત્યશાસ્ત્ર
અટકવું તે (૩) સંન્યાસ (૪) મૃત્યુ હોય તે ઉપવેશ પું. (સં.) બનાવટી વેશ ઉપરામણી સ્ત્રી. તફાવત; ઠરાવેલી કિંમતથી ઉપરનું જે ઉપશમ ડું, (૦૧) ન. (સં.) શાંત પડવું - વિરામ લેવો ઉપરાયો છું. શિરોરેખા; અક્ષર ઉપર કરાતી લીટી તે (૨) શાંતિ (૩) સાંત્વન ઉપરાળું ન. ઉપરાણું; તરફદારી; પક્ષ લેવો તે ઉપશમવું અ.ક્રિ. (સં. ઉપશમ્) શાંત - નિવૃત્ત થવું ઉપ-કોરાંટું વિ. (સં. ઉતસ્કુરક) પાસાભેર એવું (૨) ઉપશાખા સ્ત્રી. (સં.) મુખ્ય ડાળ કે સંસ્થામાંથી નીકળેલ
બાજુ ઉપરનું; સામેનું (૩) ઊભું (૪) અવળું, ઊંધું નાની ડાળ-શાખા; “સબ-બ્રાન્ચ ઉપરાંત સંયો. વધારે; વિશેષમાં (૨) સિવાય; વળી બીજું ઉપશ્રુતિ સ્ત્રી. (સં.) સાંભળવું-કાન માંડવા તે (૨) જયાં (૩) પછી; ઉપરથી
સુધી સંભળાય તે અંતર (૩) એક અલૌકિક વાણીઉપરિનિર્દિષ્ટ વિ. (સં.) ઉપર બતાવેલું
વનદેવતાની ભવિષ્યસૂચક વાણી (૪) સ્વીકારવાનું ઉપરી ૫. ઉપરના અધિકારી (૨) વિ. ઉપરનું
વિચન
[‘અન્ડર સેક્રેટરી’ ઉપરીપણું ન. ઉપરી હોય એવું વર્તન
ઉપસચિવ પં. (સં.) સચિવના હાથ નીચેનો સચિવ; ઉપ(-ફ) વિ. (સં. ઉપરિ) પાસાભેર (૨) ઊભું (જેમ ઉપસર્ગ કું. (સં.) આફત; સંકટ (૨) પ્રત્ય. ધાતુઓ કે કે, ખાટલો ઉફરો કરવો
ધાતુ ઉપરથી બનેલાં નામોની આગળ જોડાતો તથા ઉપરો(-)ક્તવિ. (સં. ઉપરિ+ઉક્ત) ઉપર કહેલું જણાવેલું તેમના મૂળ અર્થમાં વિશેષતા આણતો સંસ્કૃત પ્રત્યય ઉપલ પું. (સં.) પથ્થર; શિલા (૨) રત્ન
ઉપસંહાર છું. (સં.) એકત્ર કરવું તે (૨) સારાંશ (૩) ઉપલક વિ. જુઓ “ઉબળક'
ટૂંકામાં આટોપી લેવું તે ઉપલક-હિસાબ . ઉપરટપકે-અધ્ધરિયા ગણતરી ઉપસાગર ૫. (સં.) (જેની ત્રણ બાજુ કિનારો હોય તેવો ઉપલકિયું વિ. ઉપર ઉપરનું; ઉપરચોટિયું
સમુદ્રનો) પહોળા મુખનો અખાત ઉપલક્ષણ ન. (સં.) ચિન; વિશેષ લક્ષણ (૨) ઇશારત; ઉપસાટ પું. ઊપસવું તે (૨) સોજો (૩) ફુલાવો
(૩) એક અલંકાર; તેમાં વસ્તુના એક ભાગ વડે ઉપસાવવું સક્રિ. “ઊપસવું'નું પ્રેરક આખી વસ્તુનો બોધ કરાવાય છે.
ઉપસિદ્ધાંત મું. (સં.) મુખ્ય સિદ્ધાંતમાંથી સીધી રીતે ફલિત ઉપલક્ષિત વિ. (સં.) ઉપલક્ષણથી સૂચવાયેલું
થતો સિદ્ધાંત; “કોરૉલરી (ગ) નાયબ સેનાપતિ ઉપલબ્ધ વિ. (સં.) મળેલું; મેળવેલું (૨) જાણેલું ઉપસેનાપતિ મું. (સં.) સેનાપતિનો સહાયક સેનાપતિ; ઉપલબ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) પ્રાપ્તિ (૨) બોધ જ્ઞાન સ્તુતિપાત્ર ઉપસ્કર પં. (સં.) સામગ્રી-સાહિત્ય (૨) ઘરખટલો (૩) ઉપલભ્ય વિ. સં.) મેળવી-જાણી શકાય એવું (૨) માનનીય; સંભાર; મસાલો (૪) શણગાર (૫) ઠપકો

Page #125

ઉપસ્થ
૧ ૦ ૮
[ઉફાંત(-દ) ઉપસ્થ ન. (સં.) પુરુષ અથવા સ્ત્રીની ગુલ્વેન્દ્રિય ઉપાર્જક વિ. (સં.) ઉપાર્જન કરનારું ઉપસ્થાન ન. (સં.) દેવની સન્મુખ પૂજા માટે મંત્ર કે સ્તુતિ ઉપાર્જન ન., (-ના) સ્ત્રી. (સં.) પ્રાપ્તિ (૨) કમાઈ [મળેલું બોલતાં ઊભા રહેવું તે; પૂજા
ઉપાર્જિત વિ. (સં.) મેળવેલું; કમાણી કરેલું (૨) વારસામાં ઉપસ્થિત વિ. (સં.) નજીક ઊભેલું; હાજર; રજૂ (૨) ઉપાલંભ પું. (સં.) ઠપકો
આશ્રયસ્થાન આવી પડેલું (૩) બનેલું (૪) જ્ઞાત; પ્રાપ્ત ઉપાશ્રય . (સં.) અપાસરો; જૈન સાધુસાધ્વીઓ માટેનું ઉપસ્થિતિ સ્ત્રી. (સં.) ઉપસ્થિત હાજર) હોવું તે ઉપાસક છું. (સં.) ભક્ત (૨) સેવક; અનુયાયી ઉપસ્નાતક પું. (સં.) સ્નાતક કક્ષાની પરીક્ષા ન આપી હોય ઉપાસણ ન. (ભુલાયેલ કે શાંત પડેલ બાબતને) ફરી
તે; “અન્ડર ગ્રેજયુએટ તિનો ઉપયોગ કરવો તે ઉપાડવી કે તાજી કે ઊભી કરવી તે (૨) ઉશ્કેરણી; ઉપહકર્યું. (સં.) કોઈની મિલકતને બગાડ્યાકેળાશકર્યા વિના સળી કરવી તે ઉપહત વિ. (સં.) અથડાયેલું (૨) ઈજા પામેલું ઉપાસન ન. (-ના) સ્ત્રી. (સં.) આરાધના; સેવા; ભક્તિ ઉપહસનીય વિ. (સં.) ઉપહાસને પાત્ર; હંસીપાત્ર ઉપાસનીયવિ. (સં.)ઉપાસના કરવા-કરાવવા યોગ્ય; ઉપાસ્ય ઉપહસિત વિ. (સં.) ઉપહાસ પામેલું (૨) ન. મશ્કરીનો ઉપાસવું સક્રિ. (સં. ઉપ+આસ) આરાધવું; ખિદમતમાં ભાવ બતાવનારું હાસ્ય (નાટ્ય) [લવાજમ
[આવી છે તેવું ઉપહાર . (સં.) ભેટ; બક્ષિસ (૨) પૂજાનો સામાન (૩) ઉપાસિત વિ. (સં.) જેની ઉપાસના-ખિદમત કરવામાં ઉપહાસ પું. (સં.) મશ્કરી, લંગહાસ્ય; કટોક્ષોક્તિ; ઠેકડી ઉપાસિકા સ્ત્રી. (સં.) ઉપાસક સ્ત્રી ઉપહાસચિત્ર ન. ઉપહાસ કરવા દોરાનું ચિત્ર; ઠઠ્ઠાચિત્ર; ઉપાસ્ય વિ. (સં.) ઉપાસના કરવા યોગ્ય ‘કાટૂર્ન'
ઉપાસ્યદેવ પું. (સં.) ઉપાસના કરવા માટેના ઇષ્ટદેવ ઉપાખ્યાન ન. (સં.) આખ્યાનના દષ્ટાંત લેખે કે અન્ય ઉપાહાર છું. (સં.) નાસ્તો
નિમિત્તથી આવતી ઉપકથાકે આકથા; નાનું આખ્યાન ઉપહારગૃહન. (સં.) ચાપાણી, નાસ્તો, વગેરે મળતું હોય ઉપાડ કું. (ઉપાડવું પરથી) ઉપસાટ; સોજો (૨) તે સ્થળ; રેસ્ટોરાં', કેન્ટિન', “કાફેટેરિયા
ભરાઉપણું (૩) જુસ્સો (૪) આરંભ (૫) કોશિશ; ઉપાંગન. (સં.) અંગનું અંગ; ગૌણ અંગ (૨) વેદાંગ જેવાં પ્રયત્ન (૬) મૂકેલાં નાણાંમાંથી પાછું લેવું તે (૭) ચાર શાસ્ત્રો-પુરાણ, ન્યાય, મીમાંસા અને ધર્મશાસ પાછી લીધેલી રકમ (૮) ખપત; માગ
(૩) પરિશિષ્ટ; પુરવણી (૪) ઢોલક જેવું એક વાજિંત્ર ઉપાડવું સક્રિ. (સં. ઉત્પાત; પ્રા. ઉપ્પાડી ઊપડવું'નું ઉપાંત છું. (સં.) નજીકનો પ્રદેશ (૨) કોર; છેડો (૩)
પ્રેરક; ઊંચું કરવું; નીચેથી ઉપર લેવું (૨) માથે લેવું; આંખના ખૂણા " [છેલ્લાની પહેલું વહોરવું (૩) મૂળમાંથી ખેંચી કાઢવું (૪) ચોરી કરવી ઉપાંત્ય વિ. (સં.) તદન છેલ્લે આવેલાની પહેલાંનું,
(૫) શરૂ કરવું (૬) નાણાં મૂકેલાં હોય ત્યાંથી લેવાં ઉપેક્ષક વિ. (સં.) ઉપેક્ષા કરનાર; બેપરવા ઉપાડાવવું સક્રિ. “ઉપાડવું નું પ્રેરક
ઉપેક્ષા સ્ત્રી, (સં.) અનાદર; તિરસ્કાર (૨) ત્યાગ (૩) ઉપાડાવું અક્રિ. ‘ઉપાડવુંનું કર્મણિ
ઉદાસીનતા (૪) બેદરકારી (૫) અવગણના ઉપાડો . ઉપાડ (૨) ઝરડાં-ઝાંખરાંનો વાઢીને કરેલો જથો ઉપેક્ષિત વિ. (સં.) જેની અવગણના કરાઈ છે તેવું (૩) ઉત્પાત; ઉપદ્રવ; ધાંધલ
ઉપેદ્ર પું. (સં.) વિષ્ણુ
એક છંદ ઉપાદાન ન. (સં.) અંગીકાર; સ્વીકાર (૨) કારણ; સમ- ઉપેદ્રવજા સ્ત્રી. (સં.) પું. અગિયાર અક્ષરોના મેળવાળો
વાયી કારણ (૩) જેમાંથી કોઈ પણ વસ્તુ બનાવાઈ ઉપોદ્યાત . (સં.) આરંભ (૨) પ્રસ્તાવના
હોય તે દ્રવ્ય [પસંદ કરવા લાયક (૪) ઉત્તમ ઉપોષણ ન. (સં. ઉપ+ઉષણ) ઉપવાસ ઉપાદેય વિ. (સં.) લઈ શકાય એવું (૨) સ્વીકાર્ય (૩) ઉફણાવવું સક્રિ. “ઊફણવુંનું પ્રેરક ઉપાદેયતા સ્ત્રી. (સં.) ઉપાદેયપણું.
ઉફરાટ પુ. ગર્વ કરવો તે; હુંપદ ઉપાધિ સ્ત્રી. (સં.) પીડા; આપદા (૨) જંજાળ; પંચાત; ઉફરાટિયું વિ. ઉપર-ટપકેનું; ઉપરઉપરનું
ચિંતા (૩) ખાસ લક્ષણ (૪) પદવી; ડિગ્રી' (૫) ઉફરાંટુ વિ. (સં. ઉલ્ફર+ક) પાસાભેર રહેલું (૨) બાજુ
ચિહન;સંજ્ઞા (૬) ખિતાબ; ઇલકાબ (૭) અટક; ઉપનામ ઉપરનું; સામેનું (૩) ઊભું (૪) અવળું; ઊંધું ઉપાધ્યક્ષ વિ. (સં.) ઉપપ્રમુખ બ્રિાહ્મણોની એક અટક ઉફર્ વિ. પાસાભેર ઊભું (જેમ કે, ખાટલો ઉફરો કરવો) ઉપાધ્યાય (સં.) પું. શિક્ષક (૨) પુરોહિત; ગોર (૩) ઉફાણો(-ન) (., ન.) ઊકળીને ઊભરાવું તે ઉપાન ન. (સં. ઉપાન) પગરખું; જોડો
ઉફાળો છું. કૂદકો; ઉછાળો; આવેશ ઉપાય પું. (સં.) ઇલાજ; સાધન (૨) ચિકિત્સા, ઉપચાર ઉફાંત (-દ) સ્ત્રી. (સં. ઉલ્લંદ, પ્રા. હિંદ) હુંપદ (૨) (૩) સાધન; રસ્તો (૪) આરંભ; શરૂઆત
શ્રીમંતાઈનો અંડબર (૩) ઉડાઉપણું

Page #126

ઉબકલો ૧ ૦૯
[ ઉમેરવું ઉબકલો છું. ઊબકા, ઊલટીની ખણસ [ઉવટણ નીકળી ગયું હોય તે (૩) ગભરાટ ઉબટણ ન. નાહવા પહેલાં શરીરે ચોળવાતું સુંગધી દ્રવ્ય; ઉભરાવવું સક્રિ. ઊભર(રા)વું’, ‘ઉભારવું'નું પ્રેરક ઉબળ (-ળે)ક વિ. ઉપલક; ઉપરઉપરનું; ઉપરચોટિયું; ઉભળાવવું સક્રિ. જુઓ “ઉબનાવવું
ફાલતું (૨) વધારાનું; ચોપડામાં નોંધ્યા વિનાનું ઉભાણ ન. ઊભરો; આથો આવવો તે સ્ત્રિી. ચડાવ ઉબળ-ભ)ળાવવું સક્રિ. “ઊબ(-ભોળવું'નું પ્રેરક ઉભાળ વિ. ઉભેડું; ઊભું હોય તેવું (૨) ઢાળ પડતું (૩) ઉબળેક વિ. જુઓ “ઉબળક
ઉભેટો છું. ખેતરની વાડ તોડીને પાડેલો રસ્તો (૨) બે ઉબાલ વિ. કંટાળાજનક; અરુચિકર
રસ્તા ભેગા થતા હોય તેવી જગ્યા ઉબાટ પું. ઊબ; ઉબાવાથી વળતી ફૂગ કે થતું પરિણામ ઉભેડુ વિ. પું. ઉભડિયો; દહાડિયો ઉબાડિયું ન. (સં. ઉમ્બાડ, પ્રા. ઉંબાડ) (હાથમાં લીધેલું ઉભેડું(-) વિ. ઊભું હોય એવું; ઉભાળ (૨) ન. ભીંત
ને એક છેડેથી શગ વગર) બળતું પાતળું લાકડું કે ઉભેળવું સક્રિ. જુઓ “ઉબેળવું' સાંઠી, સળેખડું; ખોરિયું
ઉભળો . કરડ; અર્ધી ખંડાયેલી ડાંગર ઉબારું વિ. આતુર (૨) આવેશવાળું
ઉમાજીકવિ.ડાહ્યું; સમજુ (૨) હોશિયાર; ચાલાક [કીમતી ઉબાવું અ.ક્રિ. ફૂગવાળું બનવું; કોવાવું
ઉમદા(-૬) વિ. (અ.) સારું; શ્રેષ્ઠ (૨) ખાનદાન (૩) ઉબાળું ન. ગૂમડું (૨) તાપીડિયું
ઉમર સ્ત્રી. (અ. ઉમ્ર) ઉંમર; વય ઉબાળો છું. (સં. ઉજ્જવાલ, પ્રા. ઉષ્માલ) બાફ (૨) ઉમરડું ન. (સં. ઉદુંબર) ઉમરડાનું ફળ; ઊમરું; ઊંબરું
ઊભરો (૩) ઉશ્કેરણી; રોષ (૪) હોહા; તોફાન (૫) ઉમરડો છું. ઊંબરાનું ઝાડ; ઊમરો - બળતણ; છાણાં (૬) કલ્લો (એકીસાથે બાળી ભડકો ઉમરદાજ વિ. (ફા.) દીર્ધાયુ; લાંબી આવરદાવાળું કરવા જેટલો)
ઉમરલાયક વિ. પુખ્ત વયનું ઉબેતર ન. ઉનાળામાં કૂવાના પાણીથી કરેલો પાક-પીત ઉમરાવ . (અ. ઉમરા) અમીર (૨) શ્રીમંત
(૨) લગ્નમાં નોતરે આવેલાઓને રજા આપવી તે; ઉમરાવજાદી સ્ત્રી, (અ.) ઉમરાવની પુત્રી વિદાયગીરી
ઉમરાવજાદો . (અ.) ઉમરાવનો પુત્ર ઉબેર સ્ત્રી. હળમાં કોશને બેસાડવામરાતી ફાચર ઉમરાવશાહી સ્ત્રી. અમીરવર્ગ જેમાં પ્રભુત્વ ધરાવતો હોય ઉબેલવિ. બે પ્રસૂતિ કે વિયાણ વચ્ચેનો સમયગાળો[આંકડી એવું (યુડલ) સમાજક્ષેત્ર ઉબેલો છું. ચૂંક સાથે ઝાડાની હાજત થાય તે (૨) ચૂંક ઉમળકાભર્યું વિ. ઉમળકાવાળું ઉબે(-ભે)ળવું સક્રિ. વળ ઊકેલે એમ કરવું (૨) વાવેલું ઉમળકાભેર ક્રિ.વિ. ઉમંગથી; ઉમળકાથી
ઉખેડી નાખવું (૩) ગઈગુજરી સંભારવી ઉમળકો પું. (સં. ઉમ્મલ) વહાલ-હેતનો ઊભરો ઉભડ(-)ક વિ. (સં. ઊર્ધ્વ) અર્ધ ઊભું; ઊભું (૨) ઉમંગ . ઉત્સાહ; હોંશ (૨) આનંદ - હોંશનો ઊભરો; નિરાંતે નહિ બેઠેલું
લાગણીનો ઉમળકો (૩) આનંદ; હર્ષ -ઉભડિયું વિ. ઉભડક બેઠેલું
ઉમંગી વિ. ઉમંગવાળું; હોંશીલું ઉભય વિ. (સં.) બંને
ઉમા સ્ત્રી. (સં.) પાર્વતી ઉભયગુણી વિ. બંને ગુણવાળું [વિચરનારું ઉમા ( કાન્ત, ૦પતિ) ૫. શિવ; શંકર ઉભયચર વિ. (સં.) પાણી અને પૃથ્વી બંને પર ચાલનારું ઉમાડ(-ડિ)યું ન. (સં. ઉમ્બાડ) ઉંબાડિયું; ખોરિયું ઉભયતઃ ક્રિવિ. (સં.) બંને રીતે (૨) બંને બાજુથી ઉમા(oધીશ, વર) પું. (સં.) ઉમાપતિ; મહાદેવ ઉભયત્ર ક્રિ.વિ. બંને બાજુએ
ઉમામહેશ્વર ન.બ.વ. ઉમા અને મહેશ્વર (૨) મરી
ગયેલાંની પાછળ પરણેલાં જોડાંને અપાતું દાન બેસે તેવું (ઝાડ); “મોનો ઇશિયસ' (૨) નર અને નારી ઉમામહેશ્વરી વિ. બેરંગી; ગંગાજમના (વસ્ત્ર) એ બંને અંગ હોય તેવું; “હરમેક્રડાઇટ
ઉમિયા સ્ત્રી. ઉમા; પાર્વતી ઉભયવાચી વિ. (સં.) બંને છેડેથી વાંચતાં એકસરખું વંચાય ઉમેદ સ્ત્રી. (ફા.) આશા (૨) ઈચ્છા; અભિલાષા. એવો શબ્દ કે શબ્દસમૂહ
ઉમેદવાર વિ. ઉમેદ રાખનારું (૨) પં. નોકરી માટે ઉભયાન્વયી વિ. (ઉભયાન્વયનું) ઉભય (પદ અથવા અરજદાર અથવા નવું કામ શીખનાર વ્યક્તિ
વાક્ય)નો અન્વય કરનારને જોડનારું સંયોજક ઉમેદવારી સ્ત્રી. ઉમેદવારપણું ઉભરણ ન. ઊભરો (૨) આથો ચડવો તે
ઉમેરણ ન. ઉમરણી (૨) અખરામણ [ઉશ્કેરવું તે ઉભરાટ છું. ઊભરાવું તે
ઉમેરણી સ્ત્રી, ઉમેરવું તે; વધારો (૨) વધારીને કહેવુંઉભરામણ ન. ઉભરણ, ઊભરો (૨) ઊભરાઈને જે બઘર ઉમેરવું સક્રિ. હોય તેમાં બીજું મૂકવું; નાખવું; રેડવું;
કુલ

Page #127

ઉમેરાવી
૧ ૧ ૩
[[ઉલ્લર વધારવું (૨) મેળવવું, ભેગું કરવું (૩) ઉશ્કેરવું ઉર્વશી સ્ત્રી. (સં.) સ્વર્ગની એક અપ્સરા ઉમેરાવવું સક્રિ. ‘ઉમેરવું'નું પ્રેરક
ઉર્વી સ્ત્રી. (સં.) પૃથ્વી (૨) જમીન ઉમેરાવું અ.ક્રિ. ‘ઉમેરવું'નું કર્મણિ
ઉર્વીપતિ, ઉર્વીશ પં. (સં.) રાજા ઉમેરું ન. ખેડવાથી પડતો લાંબો આંકો, ચાસ ઉલટાવવું સક્રિ. “ઊલટવું'નું પ્રેરક ઉમેરો છું. વધારો (૨) મેળવણી; ભેળવવું તે ઉલ-લે)મા પું. (અ.) ઇસ્લામી પંડિત-શાસ્ત્રી ઉમેળવું અ.ક્રિ. આમળીને મૂળમાંથી ઉખેડી નાખવું (૨) ઉલઝણ(-ન) સ્ત્રી. ગૂંચવડો; ગૂંચળું (૨) ચિતા; મૂંઝવણ વળ દેવો (૩) મચડવું
ઉલસાવવું સક્રિ. “ઊલસવું'નું પ્રેરક ઉર ન. (સં.) હૃદય (૨) છાતી (૩) ધ્યાન; લક્ષ ઉલંધવું સક્રિ. (સં. ઉલ્લંધુ) ઓળંગવું; ઉપર થઈને જવું; ઉરગ કું., ન. (સં.) પેટે ચાલે તે-સાપ
પાર કરવું (૨) અનાદર કરવો ઉરજ પું, ન. ઉરોજ; સ્તન (૨) કામદેવ ઉલાળ વિ. ઊલળતું (૨) પં. બે પૈડાવાળા વાહનમાં ઉરઝાવવું સક્રિ. “ઊરઝવું'નું પ્રેરક
પાછળના ભાગમાં વધારે વજન હોવું તે ઉરતંત્ર ન. હૃદયની રચના
ઉલાળવું સક્રિ. “ઊલળવુંનું પ્રેરક; ઊલળે એમ કરવું (૨) ઉરદુ સ્ત્રી, ઉર્દૂ (એક ભાષા)
ઉછાળવું (૩) અધવચ મૂકી દેવું (૪) બંધ કરવું; ઉરફે સંયો. બીજે નામે; કિંવા; ઉર્ફે
દેવાળું કાઢવું ઉરમંડલ(-ળ) ન. ઉરનો-છાતીનો ભાગ (૨) સ્તનમંડળ ઉલાળાકુંચી સ્ત્રી. ઉલાળો ફેરવવા માટેની વાંકી સળી રિવર ન. કમળનું બીજ; કમળકાકડી
ઉલાળિયું ન. ઉલાળવું તે; અધવચ મૂકી દેવું તે (૨) દેવાળું ઉરવલ્લી સ્ત્રી ઘૂંટીથી છાતી તરફ જતીવેલ જેવી રુંવાંટી (૨) ઉલાળિયો પુ. ઉલાળવું તે (૨) ઉલાળો (૩) સ્ત્રીઓનું - પેટ પર વાટા પડે છે તે; ત્રિવલી [લગ્નનું જમણ એક ઘરેણું (૪) દેવાળું કાઢવું તે (૫) વિનાશ ઉરસ પં. ઓલિયાની મરણતિથિનો ઉત્સવ; ઓરસ (૨) ઉલાળો . (ઊલળવું ઉપરથી) બારણાં વાસવા ઠેકા ઉપર ઉરસ્ત્ર, ઉપરસ્ત્રાણ ન. (સં.) છાતીનું બખ્તર
ઊલળતું લાકડાનું બારણાની બહાર હાથાવાળું યંત્ર ઉરઃસ્થલ (સં.), (-ળ) ન. છાતીનો ભાગ
(આ “આગળો' નથી.) (૨) ઉછાળો; ઊબકો ઉરાઉરી સ્ત્રી, હરીફાઈ; ચડસાચડસી
ઉલાળો પં. (પ્રા. ઉલ્લાલ = એક છંદ) કાવ્યના અંતનું ઉરાડવું સક્રિ. જુઓ “ઉડાડવું'
વલણ; ઊથલો ઉરાંગઉટાંગ પુ. (ઇં. ઓરેગઉટેન્ટ, મૂળ મલય) ઊભો ઉલાંટ સ્ત્રી. ઊલટાઈ જવું-ગુલાંટ ખાવી તે; ગુલાંટ
ચાલી શકે તેવો એક જાતનો વાંદરો [કીમતી ઉલાંટગુલાંટ સ્ત્રી. ગોટીમડું (૨) એક રમત ગુલગુલાંટિયું ઉરુ વિ. (સં.) વિશાલ (૨) મોટું (૩) ઊંચું (૪) ઉમદા; ઉલૂક છું., ન. (સં.) ઘુવડ ઉરેફ-બંડી સ્ત્રી. (ફા. ઉરીબુ એટલે ખૂણા ત્રાંસા ઢાળ પડતું) ઉલૂખલ S. (સં.) ઊખળ; ખાંડણિયો
વણાટની રેખાથી ત્રાંસું વેતરીને કરાતા એક પ્રકારના ઉલેખે કિ.વિ. અલેખે; નકામું એિક યુક્તિ
સીવણવાળી બંડી [પેટે ચાલતું પ્રાણી (સર્પાદિ) ઉલેચણિયો પુ. પાણી ઉલેચવાનું પાત્ર (૨) ઉલેચવાની ઉરોગામી વિ. (સં. ઉરો ગામિન) પેટે ચાલતું (૨) ન. ઉલેચણી સ્ત્રી, નાનો ઉલેચણો ઉરોગુહા સ્ત્રી. છાતીનું પોલાણ
ઉલેચણો પુ. ઉલેચણિયો; પાણી ઉલેચવાનું પાત્ર ઉરોજ પું, ન. (સં.) સ્તન (૨) કામદેવ
ઉલેચવું સક્રિ. (સં. ઉદ્ + રિચ, પ્રા. ઉલ્લિચ) થોડે થોડે ઉરોદેશ પું. (સં.) પેટની ઉપરના ખાડાનો ભાગ
બહાર કાઢવું (પ્રવાહી માટે). ઉરોભાગ ૫. (સં.) છાતીનો ભાગ
ઉલેમા પું. જુઓ “ઉલમા' ઉરોભૂષણન. અલંકારરૂપ હાર ધેટાંનાવાળ (ઊન) ઉલેર વિ. ઊંચા વધવાના વલણવાળું (૨) ઊંચું થયેલ ઉર્ણ ન. (સં.) ઊર્ણ; કરોળિયાની જાળના તાંતણા (૨) ઉલ્કા સ્ત્રી. (સં.) રેખાના આકારે પડતો તેજનો પંજ; ઉર્ણનાભ પં. (સં.) કરોળિયો
આકાશનો અગ્નિ (૨) ખરતો તારો (૩) ખોરિયું (૪) ઉર્દૂ સ્ત્રી. તુર્કીમાં “છાવણી') મોગલયુગમાં અરબી- જવાલામુખીમાંથી ઊડેલો અગ્નિ
ફારસી-તુર્કીના મિશ્રણથી છાવણીમાં ઊભી થયેલી ઉલ્કાગ્નિ કું. (સં.) ખરતા તારાનો પ્રકાશ (ઉત્પાત હિંદી ભાષાની એક શૈલી
ઉલ્કાપાત પું. (સં.) ઉલ્કાનું પડવું તે (૨) મહા અનર્થઉર્ફ, ઉર્ફે સંયો. (અ.) ઉરફે
ઉલ્કામુખ ન. (સં.) જવાલામુખીનું મોં (૨) ખોરિયાનો ઉર્વર વિ. (સં.) ઉપજાઉં; ફળદ્રુપ
બળતો છેડો (૩) ૫. અગ્નિમુખી રાક્ષસ ઉર્વરતા સ્ત્રી, (સં.) ઉપજાઉપણું; ફળદ્રુપતા
ઉલ્ફત સ્ત્રી. (અ) દોસ્તી (૨) મહોબત ઉર્વરા સ્ત્રી, (સં.) ફળદ્રુપ જમીન (૨) જમીન ઉલ્લર વિ. ઉલેર; ઊંચા વધવાના વલણવાળું
દિખાતું

Page #128

ઉલ્લસ]
ઉલ્લસવું અ.ક્રિ. (સં. ઉલ્લસ્) ઉલ્લાસવું; હરખાવું ઉલ્લસિત વિ. (સં.) હર્ષથી પ્રફુલ્લિત; ઉલ્લાસવાળું ઉલ્લંઘન ન. (સં.) ઓળંગવું તે (૨) અનાદર કરવો તે; વિરુદ્ધ જવું-ન માનવું તે (૩) અપરાધ [કરવો ઉલ્લંઘવું સ.ક્રિ. ઉલ્લંધવું; ઓળંગવું; પારકરવું(૨) અનાદર ઉલ્લંઘિત વિ. જેનું ઉલ્લંઘન કરવામાં આવ્યું છે તેવું ઉલ્લાસ પું. (સં.) આનંદ (૨) પ્રકાશ; ભભકો (૩) [થવું (૩) પ્રકાશવું; ઝબકવું ઉલ્લાસવું અ.ક્રિ. (સં. ઉલ્લાસ્) હરખાવું (૨) પ્રફુલ્લિત ઉલ્લાસિત વિ. (સં.) પ્રફુલ્લિત; આનંદિત (૨) યાદ આવેલું; સ્ફુરેલું
પ્રકરણ
૧૧૧
ઉલ્લાસી વિ. ઉલ્લાવાળું (૨) ભભકાદાર ઉલ્લિખિત વિ. (સં.) ઉલ્લેખ કરેલું; નિર્દેશિત ઉલ્લુ વિ. (હિં. ઉલ્લુ = ઘુવડ) મૂરખ; ગમાર ઉલ્લેખ પું. (સં.) નિર્દેશ; કથન (૨) વર્ણન ઉલ્લેખનીય વિ. (સં.) ઉલ્લેખવા જેવું; નિર્દેશપાત્ર ઉલ્લેખવું સ.ક્રિ. (સં. ઉલ્લિગ્) લખવું; કોતરવું (૨) ઉદ્દેશીને લખવું; નિર્દેશ કરવો ઉલ્હાદ પું. આહ્લાદ; ઉલ્લાસ ઉવટણન. ઉપટણું; લેપ કરવો-ચોળવુંતે(૨) શરીરેચોળવાનું એક સુગંધી દ્રવ્ય (૩) ઊટકવાના કામમાં આવતી વસ્તુ ઉવટણો પું. ઉવટણ તરીકે વપરાતું દ્રવ્ય (૨) ઉ૫૨વટણો ઉવાટ વિ. (સં. ઉર્દૂ+વાટ) આડું; ખોટું (૨) સ્ત્રી. આડો રસ્તો; ખોટો રસ્તો
ઉવાસો પું. નિસાસો; દુખનો સ્વાસ ઉવાળી સ્ત્રી. બાઉલું; આઉ
ઉવેખવું સ.ક્રિ. (સં. ઉપેક્ષ, પ્રા. ઉવેખ્ખ) ઉપેક્ષા કરવી (૨) અનાદર કરવો; અવગણવું (૩) તુચ્છકારવું ઉશાપ પું. શાપનું નિવારણ; તેના ઉતારનો માર્ગ ઉશીકું(-સું) ન. જુઓ ‘ઉશીસું’ [સૂકા તંતુ ઉશી(-ષી)ર ન. (સં.) વીરણનો વાળો; ખસના છોડના ઉશીસું ન. (સં. ઉત્શીર્ષક, પ્રા. ઉસ્સીસ) ઓશીકું ઉશે(-સે)ટવું સ.ક્રિ. (સં. ઉત્કૃષ્ટ, પ્રા. ઉટ્ટ) (તિરસ્કારથી
કે કાળજી વિના ગમે તેમ) ફેંકવું (૨) ઉસરડી લેવું ઉશ્કેરણી સ્ત્રી. ઉશ્કેરવું તે (૨) જુસ્સો; આવેશ ઉશ્કેરવું સ.ક્રિ. આવેશમાં આવે એમ કરવું; ઉત્તેજિત કરવું (૨) ભંભેરવું; ચડાવવું ઉશ્કેરાટ પું. આવેશ; ઉશ્કેરણી ઉશ્કેરાવું .ક્રિ. ‘ઉશ્કેરવું’નું કર્મણિ ઉશ્વાસ પું. ઉચ્છ્વાસ; ઊંડો શ્વાસ લેવો તે ઉષ ન. ઉષા
ઉષકાલ (સં.) (-ળ) પું. ઉષા-મળસકાનો સમય ઉષ:કાલીન વિ. (સં.) ઉષાકાળનું - ને લગતું; મળસકાનું ઉષઃપાન ન. (સં.) સૂર્યોદય પહેલાં પાણી પીવાની ક્રિયા
[ઉસૂલન
ઉષા સ્ત્રી. (સં.) પરોઢ (૨) મળસકાનું અજવાળું ઉષા સ્ત્રી. (સં.) ઓખા (૨) એક વૈદિક દેવતા; ઉષાદેવી ઉષીર ન. (સં.) જુઓ ‘ઉશીસું’ ઉષ્ટ્ર ન. (સં.) ઊંટ; ઊંટિયો ઉષ્ટ્રી(-ષ્ટ્રિકા) સ્ત્રી. (સં.) ઊંટડી; સાંઢણી ઉષ્ણ વિ. (સં.) ગરમ; ઊનું; ગરમાવાવાળું ઉષ્ણકટિબંધ પું. વિષુવવૃત્તથી સાડી બાવીસ અંશ ઉત્તર અને સાડી બાવીસ અંશ દક્ષિણ વચ્ચેનો ભાગ ઉષ્ણકાલ પું. (સં.) ગરમીની ઋતુ; ઉનાળો ઉષ્ણતા સ્ત્રી. (સં.) ગરમી; ઊનાપણું ઉષ્ણતામાન ન. ગરમીનું પ્રમાણ; તાપમાન ઉષ્ણતામાપક વિ. (સં.) ઉષ્ણતા માપનારું ઉષ્ણુરશ્મિ પું. (સં.) સૂર્ય
ઉષ્ણતાવહન ન, ગરમી વહન કરવાની ક્રિયા; ઉષ્ણતાગમન ઉષ્ણતાવાહક વિ. (૨) પું. ગરમી વહન કરનારું ઉષ્ણોદક ન. (સં.) ગરમ પાણી ઉષ્મ વિ. ગરમ
ઉષ્મવ્યંજન પું. (સં.) ઉષ્માક્ષર [બફારો ઉષ્મા સ્ત્રી. (સં.) ગરમી (૨) હૂંફ (૩) વરાળ (૪) બાફ; ઉષ્માક્ષર પું., શ, ષ, સ, હ એમાંનો કોઈપણ વ્યંજન ઉષ્માભેદ્ય વિ. પ્રકાશમાન (૨) ગરમી વહન કરવાના ગુણવાળું
ઉષ્મામાનન. ગરમીનીસપાટી; ‘ટેમ્પરેચર’ [‘થર્મોમીટર’ ઉષ્મામાપક ન. ગરમીની સપાટી માપવાનું યંત્ર; ઉષ્માયન ન. (સં.) હૂંફ કે ગરમી આપવી તે (૨) ઈંડું સેવવું તે
ઉષ્માંક છું. કોઈ પણ પદાર્થની ગરમી ગ્રહણ કરવાની શક્તિનું, પાણીની તેવી શક્તિ સાથેનું ગુણોત્તર; ‘ક્લરી’
ઉસડકો પું. (૨વા.) સબડકા ભરતાં ખાવું તે ઉસરડવું સ.ક્રિ. નીચે પડેલને ઘસીને એકઠું કરવું (૨) કચરો
(દૂ૨ ક૨વા કે ફેંકી દેવા માટે, જેમ કે, ગંદકી એંઠવાડ વગેરે) વાળીઝૂડીને એકઠો કરવો (૨) બધું ખાઈ જવું ઉસરડાવવું સ.ક્રિ. ‘ઉસરડવું’નું પ્રેરક ઉસરડાવું અક્રિ. ‘ઉસરડવું'નું કર્મણિ [ઢગલો કે કચરો ઉસરડો પું. ઉસરડીને એકઠી કરેલી વસ્તુ (૨) એકઠો કરેલો ઉસવણ(-g) ન. ઊસનું-ખારવાળું પાણી ઉસાણ પું. પૂનમ અને અમાસની મોટી ભરતી ઉસાર પું. ઓસાર; ઓથ (૨) હઠવાનો અવકાશ ઉસારનું સ.ક્રિ. (સં. ઉત્સૂ) ઉપાડવું (૨) ઘસીને ઉસરડી લેવું (૩) ઉજ્જડ કરવું
ઉસાસ પું. (સં. ઉચ્છ્વાસ) ઊંડો શ્વાસ; ઉચ્છ્વાસ ઉસૂલ પું. (અ.) મૂળ સિદ્ધાંત; નિયમ ઉસૂલન ક્રિ.વિ. (અ.) નિયમાનુસાર; સિદ્ધાંત પ્રમાણે

Page #129

ઉસેટી
૧ ૧ ૨
[ઉમરલાયક ઉસેટવું સક્રિ. જુઓ ‘કશેટવું
ઉંજણ ન. જુઓ ‘ઊંજણ” ઉસેટાવવું સક્રિ. ‘ઉસેટવું'નું પ્રેરક
ઉંજણી સ્ત્રી, જુઓ “ઊંજણી” ઉસેટાવું અ.કિ. ‘ઉસેટવુંનું કર્મણિ
ઉંજ(-ઝ)ણ ન. જુઓ “ઊંજ(-ઝીણ” ઉસેડવું સક્રિ. ઉસરડવું
ઉંજવું સક્રિ. જુઓ “ઊંજવું ઉસેડાવવું સક્રિ. ‘ઉસેડવું નું પ્રેરક
ઉંજાવું અ.ક્રિ. જુઓ “ઊંજાવું” ઉસેડાવું અ.ક્રિ. “ઉસેડવું'નું કર્મણિ
ઉજાવવું સક્રિ. જુઓ “ઊંજાવવું ઉસેવણ ન. ઉસવણ; ઉસેવવા માટેનું ખારવાળું પાણી ઉંટ ન. જુઓ “ઊંટ' ઉસેવવું સક્રિ. સૂતર અથવા રેશમને રંગ ચઢાવવા માટે ઉંટડી સ્ત્રી, જુઓ “ઊંટડી”
પહેલાં ઊસના ખારવાળા ઉકાળામાં બોળી રાખવું (૨) ઉંટડો . જુઓ “ઊંટડો’ બાફ આપવો; ધોવું (૩) સેવવું; પરિશીલન કરવું ઉંટવૈદ જુઓ “ઊંટવૈદ'
(૪) સૂપડેથી સોવું [વિદ્યાગુરુ, આચાર્ય, તજ્જ્ઞ ઉંટવૈદું ન. જુઓ ‘ઊંટવૈદું ઉસ્તાદ વિ. (ફા.) કાબેલ; પહોંચેલું (૨) પુ. ગુરુ (૩) ઉંટિયા(યું જીરું ન. જુઓ “ઊંટિયા(યુ)જીરું ઉસ્તાદી વિ. ઉસ્તાદની ઢબનું (૨) સ્ત્રી. ઉસ્તાદપણું; કાબે- ઉંટિયો વિ. જુઓ “ઊંટિયો
લિયત (૩) ચાલાકી; યુક્તિપ્રયુક્તિ કરવાની હોશિયારી લંડળ સ્ત્રી. જુઓ “ઊંડળ' ઉલૂખળો છું. (સં. ઉલૂખલ) ખાંડણિયો; ઊખળો ઉંડળગુંડળ ન. જુઓ “ઊંડળમૂંડળ' ઉંકારા પુ.બ.વ. જુઓ “ઊંકારા
ઉંડાઈ સ્ત્રી. જુઓ ‘ઊંડાઈ ઉંકરાંટો છું. જુઓ “ઊંકરાંટો”
ઉંડાણ ન. જુઓ “ઊંડાણ” લંગ(-જ)વું સક્રિ. જુઓ “ઊંગવું
ઉંડું વિ. જુઓ ‘ઊંડું ઉંગા(-જા)વવું સક્રિ. જુઓ “ઊંગા-જા)વવું
ઉંદર છું. (સં. ઉંદુર) ઊંદર, મૂષક [પાંજરું ઉંગા(-જા)નું અ.ક્રિ. જુઓ “ઊંગા(-જા)વું”
ઉંદરકણી સ્ત્રી, (-ણિયું) ના ઉંદરિયું, ઉંદર પકડવાનું ઉંઘ સ્ત્રી. જુઓ “ઊંઘ”
ઉંદરડી સ્ત્રી. ઉંદરની માદા (૨) નાનો ઉંદર ઉંઘટું(-ટિયું) વિ. જુઓ “ઊંધયું-ટિયું)
ઉંદરડો પં. નર-ઉદર (૨) મોટો ઉંદર કિોળવાઈ ઉંઘણ સ્ત્રી. જુઓ “ઊંઘણ’
ઉંદરવાઈ સ્ત્રી, ઉંદરિયું ન. ઉંદર પકડવાનું પાંજરું; ઉંઘણશી વિ. જુઓ “ઊંઘણશી'
ઉંદરી સ્ત્રી. માથાની ચામડીનો એક રોગ ઉંઘરેટું વિ. જુઓ “ઊંઘરેટું
ઉંધ સ્ત્રી. જુઓ “ઊંધ ઉંઘવું સક્રિ. જુઓ “ઊંઘવું'
ઉંધકરણું વિ. જુઓ “ઊંધકરણું' ઉંઘાડવું સક્રિ. જુઓ “ઊંઘાડવું
ઉંધખોદિયું વિ. જુઓ “ઊંધખોદિયું ઉંઘાવું સક્રિ. જુઓ “ઊંઘાવું
ઉધાધળું વિ. જુઓ “ઊંધાધળું' ઉંઘાળ વિ. જુઓ “ઊંઘાળ'
ઉંધિયું ન. જુઓ “ઊંધિયું” ઉંઘારળવું વિ. જુઓ “ઊંઘાળવું
ઉધું વિ. જુઓ “ઊંધું ઉઘેરું વિ. જુઓ “ઊંધેરું
ઉંધુંચ(-9)તું-તું) વિ. જુઓ “ઊંધુંચ-છ)તું(-7) ઉંચ વિ. જુઓ “ઊંચ'
ઉંબર . ઊમર; ઘરનો ઊમરો ઉંચકવું સક્રિ. જુઓ “ઊંચકવું
ઉંબર છું. (સં. ઉદુંબર) એક ઝાડ; ઉમરડો ઉંચકામણ ના, (-ણી) સ્ત્રી. જુઓ “ઊંચકામણ(Cણી) ઉંબરી સ્ત્રી. એક ઝાડ; ઉમરડો ઉંચકાવવું સક્રિ. જુઓ “ઊંચકાવવું
ઉંબરું ન. (સં. ઉદુંબર) ઉમરડું; ઉમરડાનું ફળ ઉંચકાવું અ.ક્રિ. જુઓ ‘ઊંચકાવું'
ઉંબરો પં. (સં. ઉદુમ્બર) એક ઝાડ; ઉમરડો ઉંચનીચ વિ. જુઓ “ઊંચનીચ'
ઉંબરો પં. ઘરનો ઊમરો ઉંચનીચભાવ . જુઓ “ઊંચનીચભાવ”
ઉંબાડિયું ન. જુઓ “ઊંબાડિયું” ઉંચાઈ સ્ત્રી. જુઓ “ઊંચાઈ
ઉંબી સ્ત્રી. જુઓ ‘ઊંબી ઉંચાણ સ્ત્રી, જુઓ “ઊંચાણ'
ઉંબેલો છું. જુઓ ‘ઊંબેલો”
[ઊંબી ઉંચું વિ. જુઓ “ઊંચું
ઉંબી સ્ત્રી, (સં. ઉબિકા) ઘઉં, જવ વગેરે ધાન્યનું કૂંડું; ઉંચુંનીચું વિ. જુઓ “ઊંચુંનીચું
ઉંમર સ્ત્રી. (અ. ઉમ્ર) ઉંમર; વય ઉંચે ક્રિ.વિ. જુઓ ‘ઊંચે”
ઉમરદરાજ વિ. (ફા.) દીર્ઘ આયુષ્યવાળું; ચિરંજીવી ઉંચેરું વિ. જુઓ. ‘ઊંચેરું
ઉંમરલાયક વિ. પુખ્ત વયનું

Page #130

ઊ
ઉધખોદિયું
૧ ૧ 3
[ ઊજળાઈ સ્પષ્ટ થવું (જેમ કે, રંગ, આકાશ વગેરે) (૫)
નવેસરથી શરૂ થવું (જેમ કે, નિશાળ) ઊ (સં.) ગુજરાતી લિપિનો છઠ્ઠો સ્વર (૨) “ઉનું દીર્ઘ રૂપ ઊઘલવું અ.ક્રિ. (સં. ઉદ્ઘભૂતિ, પ્રા. ઉડ્યૂલઈ) પરણવા ઊઋણ વિ. કરજ વિનાનું અનૃણી એિક દવા કે લેપ (વરઘોડામાં) નીકળવું (૨) ફજેત થવું (કટાક્ષમાં) ઊક-ગ)ટો છું. (સં. ઉદ્ + વર્ત. સર.) દુખતી આંખની (૩) છલકાવું ઊકડું વિ. (સં. ઉત્કટુક, પ્રા. અધુડુઅ) ઉભડક; અધૂકડું ઊચક ક્રિ.વિ. ઊધડું, ઉચ્ચક ઊકલવું અ.ક્રિ. ગડી કે ગૂંચ-ગાંઠનું ખૂલવું; ગૂંચ-ગાંઠ ઊચકગ્રાન્ટ સ્ત્રી. નિયમથી થતું ચોક્કસ નહિ પણ ઊધડ વિનાનું-સરળ કે સીધું બનવું (૨) (અક્ષરો કે લખેલું)
અપાતું અનુદાન; બ્લોક ગ્રાન્ટ [ધમકાવવું વાંચી શકાયું (૩) પાર પડવું; સધાવું
ઊચકવું સક્રિ. ઊંચું કરવું; માથે લેવું (૨) ઠપકો આપવો; ઊકળબિંદુ ના કોઈ પણ પદાર્થ જે ઉષ્ણતામાને ઊકળે
ઊચકાવું અ.ક્રિ. “ઊચકવું'નું કર્મણિ, તે બિંદુ; ઉત્કલનબિંદુ; “બોલિંગ પૉઇન્ટ ઊચકી સ્ત્રી. વાધણી; હેડકી ઊકળવું અ.ક્રિ. (સં. ઉત્કલતિ, પ્રા. ઉક્કલઈપ્રવાહીનું ઊચકો પુ. ઉચ્ચક લીધેલ-આપેલ રકમ
ઊભરો કે ઊછાળો આવે એટલું ગરમ થવું (૨) ઊચક્કો પં. પારકા માલ ઉપર ચોરની નજર રાખનારો ગુસ્સે થવું
આદમી (૨) નંગ (૩) છકેલો માણસ ઊકાર છું. (સં.) “ઊ' વર્ણ (૨) “ઊ' ઉચ્ચાર
ઊચડવું સક્રિ. ઉચડવું; ચોટેલું ઉખાડવું ઊખડવું અ.ક્રિ. (સં. ઉસ્કૃત, પ્રા. ઉમ્બિડ) (વળગેલું કે
ઊંચમૂચ કિ.વિ. અચાનક; અચબૂચ; એકાએક ચોટેલું હોય ત્યાંથી) છૂટું પડવું (૨) જડમૂળથી નીકળી ઊચરવું સક્રિ. (સં. ઉચ્ચરતિ, પ્રા. ઉચ્ચાઈ) ઉચ્ચારવું; જવું (૩) ગુસ્સે થઈ જવું (૪) વંઠી જવું
ઉચ્ચાર કરવો; બોલવું ઊખડેલ વિ. વંઠેલ
ઊચરાવું અક્રિ. “ઊચરવુંનું કર્મણિ [(૩) અશાંતિ ઊખર વિ. સં. ઊષર) ખારવાળું (૨) સ્ત્રી. જેમાં કાંઈ ઊચલાઊચલ-લી) સ્ત્રી, ઊંચકાઊંચકી (૨) દોડાદોડી
પાકે નહિ એવી જમીન; ખારાટવાળી જમીન જિવું ઊચી જવું અ.ક્રિ. (ઢાર) વસૂકવું; દૂધ દેતું બંધ થવું ઊખરવું સક્રિ. ખરી પડવું (૨) ઠોકર ખાઈ નીચે પડી ઊછરવું એ ક્રિ. (સં. ઉશ્રીયતે, પ્રા. ઉચ્છિરઈ) પાલનઊખળ ન., (-ળી) સ્ત્રી, (-ળું) . (સં. ઉદ્ગલ, પ્રા. પોષણ ને સંભાળથી મોટા થવું
ઉમ્બલ) ખાંડણિયો (૨) ન. નાનું સાંબેલું ધૂિસરું ઊછરાવું અ.ક્રિ. “ઊછરવું'નું કર્મણિ ઊખળ ન. ચાર બળદવાળા ગાડાના બે આગળના બળદનું ઊછરેલ-પાછરેલ, ઊછર્યું-પાછર્યું વિ. ઊછરીને મોટું થયેલું ઊખળ ન. પહેલી વાર ખેડવાણ કરેલી જમીન
(બાળમરણમાંથી બચીને); સારી રીતે ઊછરેલું ઊખળો છું. ઊખળ; ખાંડણિયો
ઊછળકૂદ સ્ત્રી, તોફાન; ધમાચકડી ઊખળો પુ. વયના પ્રમાણ કરતાં ઊંચો વધી ગયેલો છોકરો ઊછળવું અ.ક્રિ. (સં. ઉચ્છલતિ, પ્રા. ઉચ્છલઈ) ઊંચે જવુંઊગ સ્ત્રી, ઊગવાની ક્રિયા; ઊગણી મુિકાતું અટકણ ફેંકાવું (૨) ઉછાળો મારવો (૩) છલંગ મારવી; કૂદવું ઊગટ સ્ત્રી. ઊભેલા વાહનના પૈડાંની આગળપાછળ
(૪) છૂટે હાથે વપરાવું (લાકડી, તલવાર, વસ્તુ ઊગટ સ્ત્રી. માંજવાપણું (૨) પીઠી
વગેરેનું) (૫) ખૂબ વધી જવું (જેમ કે, ભાવ) (૬) ઊગટવું સક્રિ. (સર. ઊપટવું) ઊટકવું; માંજવું (૨)
કોઈ જોશ કે આવેશમાં આવવું (૭) પ્રકાશિત થવું લગ્નવેળા વરકન્યાને સુગંધી પદાર્થોનું પ્રવાહી ચોળવું (૮) શોભાયમાન થવું ઊગટો ૫. જુઓ “ઊકટો”
ઊજકો પું. ખેતરમાં રખાતો ચાડિયો ઊગણી સ્ત્રી. ઊગ; ઉગળણ [(૩) શરૂઆત ઊજડ વિ. (સં. ઉજ્જટ, પ્રા. ઊજ્જડ) વેરાન; ઉજડ ઊગમ પં. (સં. ઉગત) ઊગવું તે (૨) ઉદ્ગમસ્થાન ઊજડ નોમ સ્ત્રી. અષાડ વદ નોમ-નવમી ઊગરવું અક્રિ. બચવું (૨) બાકી રહેવું
ઊજમ પું. (સં. ઉદ્યમ, પ્રા. ઉજ્જમ) હોંશ; ઉમંગ; આનંદ ઊગવું અ.ક્રિ. (સં. ઉજ્ઞાતિ, પ્રા. ઉગ્નઈ) આગળ અંકુર ઊજમાવું અ.ક્રિ. ઊજમ (ઉમંગ)માં આવવું
થવા; વધવું; ફૂટવું (બીજમાંથી) (૨) ઉદય થવો ઊજવવું સક્રિ. (સં. ઉદ્યાપતિ, પ્રા. ઉજ્જાવઈ) (વ્રતનું (જેમ કે, સૂરજ, ચંદ્ર) (૩) (મનમાં) મ્હરવું-ઉત્પન્ન ઉદ્યાપન (વ્રતસમાપિવિધિ) કરવું (૨) ઉત્સવ કરવો;
થવું (૪) ફળદાયી થવું; પરિણામરૂપે નીપજવું કોઈ પ્રસંગ વિધિસર પૂરો કરવો (૩) ફજેત કરવું ઊઘડવું અક્રિ. (સં. ઉદ્ઘતિ, પ્રા. ઉઘુડઈ) ઊઘાડું થવું; (કટાક્ષમાં)
ખૂલવું (૨) ખૂલી જવું (જેમ કે, નસીબ) (૩) ખીલવું; ઊજવાવું અ.ક્રિ. ‘ઊજવવું'નું કર્મણિ પ્રફુલ્લ થવું (જેમ કે ફૂલ, કળી વગેરે) (૪) સાફ- ઊજળાઈ સ્ત્રી, ઉજાશ (૨) સ્વચ્છતા (૩) સંસ્કારિતા (૪)

Page #131

ઊજળાટ(-મણ)(-))
પૈસેટકે સુખી હોવાનો દેખાવ [પણું; ઉજાશ ઊજળાટ પું., (-મણ) સ્ત્રી., ન., (-શ) સ્ત્રી. ઊજળાઊજળીનોમ સ્ત્રી. અસાડ સુદ નોમ-નવમી ઊજળું વિ. (સં. ઉજજવલ, ઉજ્જલ) ધોળું; સફેદ (૨)
ચકચકતું; તેજસ્વી (૩)નિર્મળ;નિઝ્લક(૪) ઉજળિયાત (૫) રીતભાતે સુઘડ (૯) પૈસેટકે સુખી; સારું; રૂડું ઊટ(-s)કવું સ.ક્રિ. (સં. ઉત્કૃટ્ટતિ, પ્રા. ઉક્કટ્ટઇ) માંજવું;
અજવાળવું[પછી રહેલાં ફોતરાં (૨) સર્વનાશ ઊટોટો પું. (‘કૂટો’નું દ્વિત્વ) અનાજને ખાંડ્યાઝાટક્યા ઊઠ(-ઠું) (સં. અર્ધચતુર્થ, પ્રા. આહુટ્ઠ) ન. સાડા ત્રણ
ગણું; ઊઠાનો ઘડિયો (બ.વ. ઊઠાં) વિ. સાડા ત્રણ ઊઠબેસ સ્ત્રી. ઊઠવું અને બેસી જવું તે (૨) એવી કસરત
(૩) વારેવારે ઊઠવું અને બેસવું તે
૧૧૪
ઊઠવું અ. ક્રિ. (સં. ઉત્થાતિ, પ્રા. ઉદ્ઘઇ) ઊભા થવું; બેઠા થવું (૨) જાગવું અને પથારી છોડી ઊભા થવું (૩) જાગવું; સાવધ થવું; તૈયાર કે ખડું થવું (૪) એકાએક ઓચિંતું ખડું થવું; આવી લાગવું; આવી બનવું (જેમ કે, સભા, અદાલત) (૫) ખીલવું; બરાબર ઊઘડવું; સ્પષ્ટપણે પરિણમવું (જેમ કે, છાપ, રંગ) (૬) (દિલ) ઊતરી જવું; રાગ કે પ્રેમ જતો રહેવો ઊઠવેઠ સ્ત્રી. સેવાચાકરીમાં હાજર ને હાજર રહેવામાં
પડતો શ્રમ (૨) વેઠરૂપ શ્રમ
ઊઠાં ન.બ.વ. (સં. અર્ધચતુર્થ, પ્રા. આર્ટ્ઝ-અદ્ભુટ્ટ) સાડા ત્રણના ગુણકારવાળા ઘડિયા-પાડા ઊઠું વિ. જુઓ ‘ઊઠાં'
વિના
ઊડ સ્ત્રી. ઊડવાની શક્તિ; ગતિ (૨) પતંગ ઊડઈ સ્ત્રી. (‘ઊડવું’ પરથી) પતંગ; કનકવો ઊડકવું અક્રિ. જુઓ ‘ઊટકવું’ ઊડઝૂડ ક્રિ.વિ. ઊંધું ઘાલીને; આડુંઅવળું; વિવેકવિચાર ઊડઝૂડિયું વિ. ઊડઝૂઝ્ડ થતું (૨) ઊઝૂડ કરનારું ઊડણ ન. ઊડવાની ક્રિયા
ઊડણ વિ. (ઊડવું) ઊડે એવું (૨) ચેપી (૩) ઝડપી ઉષ્ણતામાને ઊડી જાય તેવું; ‘વૉલેટાઈલ’ ઊડણખાટલી સ્ત્રી. ઊડે એવી ખાટલી; બલૂન ઊડણખિસકોલી સ્ત્રી. ઊડતી ખિસકોલી ઊડણઘો સ્ત્રી. ચંદનઘો
ઊડણઘોડો છું. ઊડતો ઘોડો (૨) ઝડપી ઘોડો ઊંડણદંડ કું. ઊડી શકે એવી જાદુઈ લાકડી; પવનલાકડી ઊડણફળ ન. રેસાને આધારે બીજ ઊડીને ફેલાય તેવું ફળ
(૨) ખાવાથી ઉડવાની શક્તિ આપનારું જાદુઈ ફળ ઊડણરોગ પું. ઊડતો-ચેપી રોગ ઊડણું વિ. ઊડવાના સ્વભાવવાળું; ઊડનારું ઊડવું અક્રિ. (સં. ઉડ્ડયતે, પ્રા. ઉડ્ડઇ) હવામાં અધ્ધર જવું (૨) (પરીક્ષામાં) નાપાસ થવું (૩) જોરથી ચાલવું;
[ઊતરાવું
દોડવું (૪) ફીકું પડવું અને જતું રહેવું (રંગ વગેરે) (૫) ખપી જવું (વસ્તુ, માલ વગેરે) (૯) ફેલાવું; પ્રસરવું (૭) હવામાં બરાબર ચગવું (૮) ભાગવું; નાસી જવું (૯) ધસી જવું; લડવા કૂદી પડવું (જેમ કે, તેનો શો વાંક કે તેના પર તમે ઊંડી પડ્યા ?) ઊડાઊડ(-ડી) સ્ત્રી. ઉપરાછાપરી ઊડવું તે; દોડાદોડ (૨)
અંધાધૂંધી [ઢોર પણ ન ખાય એવું બગડેલું ઊડેલ(-g) વિ. ચંચળ વૃત્તિનું (૨) ફાટેલું; વંઠેલું (૩) ઊઢણ ન. ઉઢાણું; માથે વજન ઊંચકતાં મુકાતો લૂગડાનો વીંટો; ઈંઢોણી
ઊણ વિ. (સં. ઊન) ઊભું (૨) સ્ત્રી. ઊણપ, ઓછપ;
ખોટ (૩) અપૂર્ણતા (૪) ખોડ
ઊણપ સ્ત્રી. ઓછપ; ઓટ (૨) અપૂર્ણતા (૩) ખોડ ઊણવું સ.ક્રિ. વણાટમાં ઊભું હોય તે પૂરવું; તૂણવું ઊણાપણું ન. ઓછું ભરાયેલું હોય તે ઊણું વિ. ઓછું ભરાયેલું (૨) કચાશવાળું (૩) ખૂટતું ઊતક છું. એક જ પ્રકારના સજીવકોષના સમૂહ ઊતડવું સ.ક્રિ. ઉતરડવું; ઉતેડવું (૨) સીવણ ઉકેલવું; ટાંકા
તોડી અલગ કરવું (૩) છાલ કે ચામડી ઉતારવી ઊતડાવું અક્રિ. ‘ઊતડવું'નું કર્મણિ
ઊતરચડ સ્ત્રી. ઊતરવું અને ચડવું તે; ચડ-ઊતર ઊતરતી ભાંજણી સ્ત્રી. ભારે કિંમતની સંખ્યાને ઓછી
કિંમતની સંખ્યાનું રૂપ આપવાની રીત (ગ.) ઊતરતી શ્રેણી સ્ત્રી. જે હારમાં એક પછી એક ઊતરતી સંખ્યાની રકમો મુકાય તે (ગ.)
ઊતરવું અ ક્રિ. (સં. ઉત્તરતિ, પ્રા. ઉત્તરઇ) ઉપર કે ઊંચેથી નીચે આવવું (૨) નીચે આવવું; કમી થવું (જેમ કે, વસ્તુના ભાવ) (૩) (ગુણ, સ્થિતિ, સ્વભાવમાં) ઓછું નીવડવું; બગડવું (જેમ કે, કેરી) (૪) (તોલમાં) આવી રહેલું; બરોબર થવું (કિલોની ચાર કેરી ઊતરી.) (૫) થવું; નીપજવું; ફળ તરીકે હાથ આવવું-મળવું (જેમ કે, પાક ઊતરવો) (૬) ઉતારો કે મુકામ ક૨વો (જેમ કે, તેઓ હોટલમાં ઊતર્યા.) (૭) બરોબર આબેહૂબ થવું, પાર પડવું (જેમ કે, નકલ, છબી) (૮) (સ્પર્ધા, નાટક, વગેરેમાં) સામે થવું (૯) (કોઈ અંગ કે હાડકું) પોતાને સ્થાનેથી હઠવું-ચળવું (૧૦) (ગ્રહ કે દશા) -ની અસર પૂરી થવી (જેમ કે, પનોતી ઊતરી.) (૧૧) (મો) ફીકું પડવું; વિલાવું (૧૨) (રંગ) ધોવાથી નીકળવો (૧૩) (મન કે હૃદય ધ્યાનમાં) બરાબર જવું; સમજાવું; ગમવું; ઠસવું (૧૪) (વાળ માટે) ખરી પડવું; નીકળી જવું (૧૫) સ.ક્રિ. પાર કરવું; ઓળંગવું (નદી, પુલ વગેરે)
ઊતરાવું અ.ક્રિ. ‘ઊતરવું’નું ભાવે; ઊતરવાની ક્રિયા થવી

Page #132

ઊતરી
૧ ૧૫
[ઊભ, (2) ઊતરી સ્ત્રી. ગળાનું એક ઘરેણું
ચોખ્ખી આવક ઊતરેલવિ. ઊતરી ગયેલું (માણસ); હલકટ[‘સેકન્ડ-હેન્ડ ઊપજવું અ.ક્રિ. (સં. ઉત્પઘતે, પ્રા. ઉપૂજઈ) ઉત્પન્ન ઊતરેલું વિ. વાપરવામાંથી દૂર કરાયેલું (જેમ કે, કપડું); થવું; પેદા થવું; જનમવું (૨) નીપજવું; નીવડવું ઊતવું અ.ક્રિ. પાણી કે હવા લાગવાથી (લાકડું) વાંકુંચૂકું (૩) મળવું; સધાવું; મળતર કે આવક થવી (૪) થવું (૨) વસૂકી જવું (૩) સડી જવું
કિંમત તરીકે મળવું (૫) સાધી શકાયું; ચલણ હોવું ઊતળું વિ. ઊંડું નહિ એવું; છીછરું નુિં માપ ઊપજવેરો છું. આવકવેરો ઊથલ પું. ખેડૂતે ખેતરમાં એક ચાસ જેટલી માટી ઉથલાવ્યા- ઊપટવું અક્રિ. (સં. ઉત્પતિ) (રંગનું) ઝાંખું પડી જવું ઊથલપાથલ વિ. (દ. ઉત્થલ્લા - પત્થલ્લા) ઊંધુંચતું (૨) (૨) સક્રિ. નાહતાં શરીરે તેલ ચોળવું; ઊગટવું સ્ત્રી. ઊંધુંચતું થવું તે; અવ્યવસ્થા
ઊપટો છું. ઊકટો; દુખતી આંખની એક દવા ઊથલ(-લા)વું અ.ક્રિ. (સં. ઉત્થભૂતિ, પ્રા. ઉત્થલઈ) ઊપડવું અ.ક્રિ. (સં. ઉત્પતતિ, પ્રા. ઉપ્પડઇ) ઊપસવું;
ઊંધા થઈને પડવું; ઊંધુંચતું-ઉપરતળે થવું; ઊંધું કે ઊંચું થવું (૨) ઊંચકાવું (૩) પ્રયાણ કરવું; નીકળવું
ઊલટું થવું (૨) પરિવર્તન થવું; ગબડી પડવું વગેરે (૪) એકાએક શરૂ થવું (દુઃખ, રોગ વગેરેનું) (૫) ઊથલો છું. (દ. ઉત્થલ્લઅ) ઊંધાચતા થઈને બીજી બાજુ ચોરાવું; ઉપાડાવું (૬) નાણાં ઉપાડવાં; ઉપાડ થવો
પર પડવું તે (૨) ગયેલો મંદવાડ પાછો આવે તે (૭) ખપવું; વેચાવું (જેમ કે, “હમણાં હથિયારો ખૂબ (૩) (પશુમાં) ગર્ભધારણ નિષ્ફળ નીવડે તે (૪) ઊપડે છે.) (૮) એકદમ ધસવું; કૂદી પડવું (જેમ આખ્યાનકાવ્યના કડવાના અંતભાગમાં આવતું વલણ કે, તે મગનને મારવા ઊપડ્યો.).
(૫) સામો જવાબ (૬) ગબડી પડવાની ક્રિયા ઊપણવું સક્રિ. (સં. ઉત્પનાતિ, ઉપ્પણઈ) (અનાજને) ઊથો છું. ઊની કપડામાં સડો લાવનાર જંતુ (૨) કપડાનો પવન નાખી ચોખ્ખું કરવું; વાવલવું
સડો (૩) લાકડાને સડાવતો જંતુ પિરચૂરણ કામ ઊપસાવું અ.ક્રિ. “ઊપસવુંનું કર્મણિ ટૂિંકું લાકડું ઊથોથો પુ. નાની મોટી કચુંબર (૨) નકામી મહેનતનું ઊપણું(-ળુ) ન. ખાટલાના માથા અથવા પાંગથ આગળનું ઊદ ન. (અ.) અગરનું સુગંધીદાર લાકડું
ઊપણી(-મું) ના ઊપખવાની ક્રિયા (૨) ઊપખવાનું ઊદબત્તી સ્ત્રી. ઉદબત્તી, અગરબત્તી
મહેનતાણું [થવું (૨) જન્મ ધારણ કરવો ઊધ સ્ત્રી. (સં. ઊદ્ધિ) ઊંધ; (ગાડાનો) ધોરિયો ઊપનવું અક્રિ. (સં. ઉત્પન્ન, પ્રા. ઉપ્પના) ઉત્પન ઊધઈ સ્ત્રી. (દ. ઉપદેહિકા) ઉધેઈ; જમીનમાં રહેતું લાકડું ઊપસ(-સા)વું અ.ક્રિ. (સં. ઉત્પતિ, ઉપુસઈ) બહાર ખાઈ માટી કરતું એક સફેદ જીવડું
નીકળવું; ઊંચું થવું (૨) ફૂલવું (૩) સોજો આવવો; ઊધડ વિ. ભાવતાલ કે વજન કર્યા વગર એમનું એમ સૂજવું
આપેલું-રાખેલું કે અંદાજે ઠરાવેલું (જેમ કે, ઊધડ ઊપળું ન. જુઓ “ઊપણું' ભાવ, માપ, ખરીદી); ઉધ્ધડ
ઊફરું વિ. (સં. ઉલ્ફરક, પ્રા. ઉષ્ફરસ) ઉપરું; પાસાભેરઊધડું વિ. ઊધડ (૨) ન. ઊધડો; ઊધડું કામ
પડખાભેર ઊભું (જેમ કે, ખાટલો ઊફરો કરવો) (૨) ઊધડો છું. ઊધડું કામ (૨) ઠપકો
ઊલટું થઈ ગયેલું (૩) ઉપરાંતનું ઊધરવું અ.ક્રિ. (સં. ઉદ્ધતિ, પ્રા. ઉદ્ધરઈ) ઉદ્ધરવું (૨) ઊબ સ્ત્રી. (સં. ઉષ્મા, પ્રા. ઉન્બા) ફૂગ; ઉબાટ; કંટાળો
દૂર થવું; ટળવું (૩) ઊછરવું ટિળવું ઊબક સ્ત્રી. (-કો) (સં. ઉમ્બક્ક) પં. બકારી; ઊલટી ઊધર(-રા)વું અ.ક્રિ. ઉધાર ખાતે લખાવું (૨) દૂર થવું; થવાનો ઉછાળો
થિવી ઊધલ વિ. ઊતરી ગયેલું; બગડી ગયેલું (ગુણલક્ષણથી) ઊબકવું અ.ક્રિ. ઊબકો આવવો; ઊલટી થવાની ખણશ ઊન વિ. (સં. ઊન, પ્રા. ઉન્ના) ઊણું (૨) ઊણપવાળું ઊબટ વિ. ઉબાઈ-બગડી ગયેલું (૨) ખોરું ઊન ન. (સં. ઊર્ણા, પ્રા. ઉન્ના) ઘેટાંના વાળ (૨) ઊંટ ઊબટવું અ.ક્રિ. વાસી થઈ જવું; ઊતરી જવું - બકરાંના વાળ
ઊબડખાબડ વિ. ખાડાટેકરાવાળું, સમતળ નહીં એવું ઊનતા સ્ત્રી. ઊણપ; ઓછપ; ન્યૂનતા (૨) ખોટ ઊબડું વિ. અધૂકવું; અધ્ધર બેઠેલું; ઉભડક (૨) ઊંધું ઊનતાપૂર્તિ સ્ત્રી. (સં.) ઊણપની પૂરણી
ઊબવું અ.ક્રિ. ઉબાવું; ઊબ લાગવી ઊનવા પું. (સં. ઉષ્ણવાત, પ્રા. ઉન્હવાઅ) એક મૂત્રરોગ ઊબળ પું. ઊલટો વળ; વળ ઉલટવો તે ઊનું વિ. (સં. ઉષ્ણ, પ્રા. ઉન્ડ) ગરમ (૨) તાવભર્યું ઊબ(-ભ)ળવું અ.ક્રિ. (વળનું) ઊકલી જવું (૨) (રૂઝ . (૩) ગરમ મિજાજનું; ક્રોધી
વળ્યા પછી અથવા મટવા આવ્યા પછી) ફરી ઊપજ સ્ત્રી, પેદાશ (૨) આવક મળતર (૩) નફો
ઊપડવું; ઊથલો ખાવો ઊપજ-નીપજ સ્ત્રી. ઉત્પન્ન અને વૃદ્ધિ (૨) પેદાશ (૩) ઊભ, (2) વિ. જરાક ઊંચું હોય એવું; ઊભું; પાંસરું

Page #133

ઊભો
૧ ૧ ૬
[ ઊલટ-ટપાલ (૨) ખેતરની લંબાઈ (૩) ખેતરમાં ઊભો કરેલો ઊર્જસ ન. (સં.) ઓજસ (૨) શક્તિ; બળ ચાડિયો
રિહેઠાણવાળો આદમી ઊર્જસ્વી વિ. (સં. ઊર્જસ્વિનું) તેજસ્વી (૨) શક્તિશાળી ઊભડ છું. મજૂર; દહાડિયો (૨) અસ્થિર વાસવાળો- (૨) જબરું; બળવાન ઊભડવેરો પં. બિનખેડૂત ઉપર લેવાતો કર
ઊર્જા સ્ત્રી. (સં.) ઊર્જસ; ઓજસ (૨) બળ; શક્તિ (૩) ઊભડું વિ. ઊભું (૨) ઊભા ચડાવનું; ઢોળાવવાળું ઉત્સાહ (૪) ગરમી [(૩) મહાન; ભવ્ય ઊભણી સ્ત્રી. ઘરના પરથારથી મેડા સુધીની ઊંચાઈ; ઊર્જિત વિ. (સં.) જબરું; બળવાન (૨) ઉમદા; સુંદર
પ્લિન્થ” (૨) ઘરનો પરથાર; ઘરની બેસણી ઊર્ણ ન. (સં.) ઊન (૨) કરોળિયાની જાળના તાંતણા ઊભર(-રા)વું અ.ક્રિ. (સં. ઉદ્ભરતિ, પ્રા. ઉભરઈ) ઊર્ણનાભ(-ભિ) પં. (સં.) કરોળિયો [વાળની રેખા
ગરમીના જોશથી ઊંચે આવીને બહાર નીકળવું (૨) ઊર્ભા સ્ત્રી. (સં.) ઊન (૨) આંખની ભમરો વચ્ચેની ન માવાથી બહાર આવવું-છલકાવું (જુસ્સો બહુ ઊર્ણાયુલિ. (સં.) ઊનનું; ઊની (૨) ૫. ઘેટો ૩) કરોળિયો ઊભરાઈ જાય છે.) (૩) અતિ મોટી સંખ્યામાં ટોળે ઊર્ધ્વ વિ. (સં.) ઊંચું કરેલું; ઉન્નત તિ વળવું
[(૨) લાગણીનો ઉછાળો ઊર્ધ્વગમન ન. (સં.) ઊંચે જવું તે; આકાશમાં ઊંચે ઊડવું ઊભરો છું. (સં. ઉભર, ઉન્મર) ઉમરણ; ઉભરાવું તે ઊર્ધ્વગામી વિ. (સં.) ઊંચે જનારું (૨) ઉન્નતિ તરફ ઊભવું અ.ક્રિ. ઊભા રહેવું – થવું (૨) થંભવું (૩) ટકવું; જનારું
નિજર (૩) મહત્ત્વાકાંક્ષા સામે ટક્કર ઝીલવી
ઊર્ધદષ્ટિ વિ. (સં.) મહત્ત્વાકાંક્ષી (૨) સ્ત્રી. આકાશ તરફ ઊભળવું અ.ક્રિ. જુઓ “ઊબળવું
ઊર્ધ્વમૂલ વિ. (સં.) ઉપરની બાજુ જતાં મૂળિયાંવાળું ઊભાઊભા સ્ત્રી. ઊભા ને ઊભા રહેવું તે (૨) ક્રિ.વિ. ઊર્ધ્વરેત(વસ, -તા) વિ. (સં.) જેના વીર્યનું પતન થતું
બેઠા વિના; નિરાંત વિના; ઊભાંઊભાં (૩) ઝપાટામાં નથી એવું (૨) નિત્ય બ્રહ્મચર્ય પાળનારું ઊભું વિ. (સં. ઊર્ધ્વ, પ્રા. ઉલ્મ) ઊભેલું (૨) થંભેલું; ઊર્ધ્વલોક પું. (સં.) ઉપરની દુનિયાનું સ્વર્ગ
થોભેલું; ચાલતું બંધ થયેલું (જેમ કે, વાહન ઊભું છે.) ઊર્ધવાહિની સ્ત્રી. મૂળે ચૂસેલા રસને ઉપર લઈ જનાર (૩) સ્ટાર (૪) સીધા એકદમ બહુ ઢાળના ચડાણવાળું નળી; ‘ઝાઈલેમ
સ્વિર્ગમાં જવું તે (જેમ કે, ઊભી ભેખડ) (૫) અપર્ણ: ચાલઃ આગળ ઊર્ધ્વરોહણ ન. (સં.) ઉપર-આકાશ તરફ ચડવું તે (૨) ચાલવાની કે પૂરું થવાની વાટ જોતું કે પૂરું કરવાનું ઊર્ધ્વકરણ ન. (સં.) આરોહણ; ઊંચે ચડાવવું તે (૨) બાકી (જેમ કે, આ કામ તો હજી ઊભું છે. (૬) ઊર્વે કરવું તે; ઉન્નતિ થવી તે સીધું; આખું એક લાંબા પટમાં પડેલું (ઊભી વાટ) ઊર્મિ સ્ત્રી. (સં.) તરંગ; મોજું (૨) પ્રવાહ (૩) (૭) યાત; મોજૂદ (ઊભો ધણી) (૮) સપાટીને લાગણીનો તરંગ-ઉછાળો (૪) સંગીતમાં એક અલંકાર લંબ દિશાએ આવેલું (જેમ કે, ઊભી લીટી; ઊલટું- ઊર્મિકાવ્ય ન. ઊર્મિથી ભરેલું-રચાયેલું કાવ્ય; “લિરિક' આડી લીટી).
ઊર્મિગીત ન. (સં.) ગેય પ્રકારનું ઊર્મિકાવ્ય ઊમગવું અક્રિ. સ્ફરવું; ઉત્પન્ન થવું (૨) ફૂલવું ઊર્મિલ વિ. લાગણીપ્રધાન; ઉત્કટ લાગણીવાળું હોમટો અ મિ (સ. ઉત્પષ્ટ ઉદ્ધઇ) ઊલટભેર ઊર્મિલતા સ્ત્રી, ઊર્મિલ હોવાપણું
ધસવું; એકસામટા જથામાં આગળ આવવું (૨) ઊર્મિલા સ્ત્રી. (સં.) રામચંદ્રજીના ભાઈ લક્ષ્મણની પત્ની પાકવું; ફળ ઊતરવું
ગડગડાટ ઊર્વ ૫. વાદળ (૨) પિતૃઓનો એક વર્ગ (૩) વડવાનલ ઊમડઘમડ કિ.વિ. ઘુમ્મટ જેમ છવાઈ જઈને (૨) પં. (૪) સમદ્ર ઊમડવું અક્રિ. (સં. ઉમ્મડઈ, પ્રા. ઉમ્મડઇ) જુઓ ઊલ સ્ત્રી. (દ. ઉલ્લી) જીભ ઉપર વળતી છારી “ઊમટવું'
[ઘરનો ઊમરો ઊલ સ્ત્રી. બેઠા ચૂલામાંનો એક નાનો ચૂલો; ઓલો ઊમર ૫. (સં. ઉંબર, પ્રા. ઉમ્મર) ઊમરો પં. ઉંબરો; ઊલક સ્ત્રી, ઊલટી; ઓકવું તે; બકારી ઊમરો છું. (સં. ઉદુંબર, પ્રા. ઉંબર) એક ફળઝાડ; ઉમરડો ઊલકું ન. ખાલી બુમરાણથી નાસભાગ ને ગભરાટ થવો ઊમલવું અ.ક્રિ. (સં. ઉન્મિત્યતે, પ્રા. ઉન્મિલ્લઈ) ખીલવું; તે (૨) બુમરાણ; ઘાંટાઘાંટ
વિકાસ પામવું (૨) (ઢોરનું) વિયાવાનું થવું (૩) ઊલગ સ્ત્રી, સેવાપૂજા (૨) સેવાચાકરી
પલળીને ભૂકો થવું (૪) કળીચૂનાનું પીગળવું ઊલઝવું અ.ક્રિ. ગૂંચવાવું; સપડાવું ઊરઝાવું અ.ક્રિ. મૂંઝાવું; ગૂંચવાનું
ઊલટ સ્ત્રી. હોંશ; ઉમંગ ઊરવા પુ. બદનામી; અપકીર્તિ
ઊલટ વિ. ઊલટું; અવળું પાછું [‘કાઉન્ટરચેક' ઊરુ પું. (સં.) જાંઘ; સાથળ [ઢાળવાળી જગા; પૈયું ઊલટચકાસણી સ્ત્રી. ચકાસણી સામે ચકાસણી; ઊર(-૨)ના કુવામાંથી કોસખેંચતી વખતે બળદને ચાલવાની ઊલટ-ટપાલ સ્ત્રી. વળતી ટપાલ

Page #134

(૨) હંપણાનો ઉદય
ઊલટતપાસો
૧ ૧૭
[ઊંચનીચભાવ ઊલટતપાસ સ્ત્રી. પ્રતિપક્ષી તરફની (સાક્ષીની) તપાસ નાશ પામવું; નિકંદન નીકળી જવું (૩) સરવું; ઊલટપા(-q)લટ વિ. અવળાસવળી; ઊલટસૂલટ (૨). ઓછું થવું [‘હાઈપોથીસિસ' (૩) વિચાર
અવ્યવસ્થિત (૩) સ્ત્રી. ઊલટસૂલટ તપાસ (૪) ઊહ પું. (સં.) તર્ક, ધારણા (૨) પૂર્વધારણા; અવ્યવસ્થા; ગોટાળો
ઊહ ઉદ્. મશ્કરી, ચેષ્ટા, તિરસ્કાર અને ગર્વસૂચક ધ્વનિ ઊલટભ(-ભે) ૨ કિ.વિ. ઉમંગભેર; હોંશભેર; ઉમંગથી
- ઉદ્ગાર ઊલટવાણી સ્ત્રી. અવળવાણી
ઊંહકારો પં. દીર્ઘ નિશ્વાસ; નિસાસો (૨) સાંભળું છું, ઊલટવું અક્રિ. (સં. ઉલ્લટ્યતિ, પ્રા. ઉલ્લઈ) ઊલટથી ઠીક છે, સ્વીકારું છું, વગેરે દર્શાવનારો ધ્વનિ (૩)
કરવું (૨) ધસી આવવું (૩) હુમલો કરવો (૪) ઊંધું ગર્વનો અને અનાદર કે તુચ્છકારનો ઉદ્ગાર થઈ જવું (૫) પાછું થવું
ઊહનીય વિ. (સં.) વિચારવા જેવું; વિચારણીય ઊલટસવાલ પું. સામો સવાલ [‘કાઉન્ટર રેફરન્સ' ઊહાપોહ પું. (સં. ઊહ+અપોહ) જોરશોરથી થતી ચર્ચા; ઊલટ-સંદર્ભ પું. (સં.) સામેનો સંદર્ભ; પ્રતિસંદર્ભ તર્ક અને વિતર્ક; શંકા અને સમાધાન; ચર્ચા ઊલટ(-ટા)સૂલટ(-ટી) વિ. અવળાસવળી (૨) ઊંધુંચતું; ઊંકરાંટો છું. મનમાં થતી ઉત્તેજનાનો અંકુર (૨) ટાઢિયા આડુંઅવળું; તળે ઉપર એવું
તાવમાં રોમાંચ સાથે થતો ઝણઝણાટ ઊલટ-હકમ પં. હકમ સામેનો હુકમ “કાઉન્ટર-એન્ડ ઊંકારા ૫. દીર્ઘ નિઃશ્વાસ. નિસાસો (૨) સાંભળવું ઠીક ઊલટી સ્ત્રી. ઓકવું તે; બકારી; ઓકારી
છે; સ્વીકારું છું વગેરે દર્શાવતો ધ્વનિ; ગર્વનો અનાઊલટું વિ. (સં. ઉલ્લતિ , પ્રા. ઉલ્લટ્ટ) ઊંધું, અવળું | દર કે તુચ્છકારનો ઉદ્ગાર (૩) ઊંહ એવો ઉદ્ગાર
(૨) વિરુદ્ધ; આડું (૩) સામું; વિપરીત ઊંગ(-જ)વું સક્રિ, તેલ પૂરવું; ઊંજણી નાખવી ઊલટુંસીધું વિ. અસંબદ્ધ; આડુંઅવળું (૨) ઊંધુંચતુ ઊંગા(-જા)વવું સક્રિ. “ઊગત-જોવું નું પ્રેરક ઊલથી પું. તરજૂમો
ઊંગા(-જા)નું અક્રિ. ઊગ(-જોવું'નું કર્મણિ ઊલવું અ.ક્રિ. (સં. ઉદ્ + લય = ઉલ્લય) (મોસમનું) ઊંઘ સ્ત્રી. ઊંઘવું તે; નિદ્રા ખલાસ થવું
[(૨) હરખાવું ઊંઘટિયું વિ. ઊંઘણશી (૨) એદી; સુસ્ત ઊલસવું અ.ક્રિ. (સં. ઉલ્લ) ઉલ્લાસવું; આનંદ મનાવવો ઊઘણું(-ટિયું) વિ. ઊંઘમાં ભરાયેલું; ઊંઘણશી ઊલળવું અ.ક્રિ. (સં. ઉલલતિ, પ્રા. ઉલ્લલઈ) નમી ઊંઘણી સ્ત્રી, ઊંઘવું તે (૨) બહુ ઊંઘવાની ટેવ
જવું; લળી પડવું (૨) ગાડા વગેરેનું આગળથી ઊંચું ઊંઘણશી વિ. ઊંધ્યા કરવાની ટેવવાળું (૨) આળસું, એદી થઈ જવું (૩) ઊલટાઈ જવું (૪) કૂદવું (૫) જતું ઊંઘરેટું વિ. ઊંઘમાં ભરાયેલું રહેવું; નાશ પામવું (૬) હોંશભેર ધસવું-ઊંચા ને ઊંઘવું અ.ક્રિ. (સં. ઉંઘતિ, પ્રા. ઉંધઈ) નિદ્રા લેવી (૨) ઊંચા રહેવું
આળસુ થઈને પડ્યા રહેવું (૩) અજાણમાં - ઊલિયું ન. ઊલ ઉતારવાની ચીપ
અજ્ઞાનમાં રહ્યા કરવું
[પાડવું ઊલું ન. ઘેટાનું બચ્યું; ગિદડું
ઊંઘાડવું સક્રિ. ઊંઘે એમ કરવું (૨) પડતું મૂકવું; શાંત ઊવટ સ્ત્રી. ઊલટું; અવળું (૨) આડું
ઊંઘાવું અ.ક્રિ. ઊંઘવાની ક્રિયા થવી ઊવટ સ્ત્રી, ઊગટ; પીઠી
ઊંઘાળ (વવું) વિ. ઊંઘણશી; બહુ ઊંઘનારું (૨) સહેજ ઊવટ સ્ત્રી. આપદા (૨) હેરાનગતિ; અડચણ
સહેજમાં ઊંઘી જાય તેવું ઊષ(-સ) વિ. (૨) સ્ત્રી. (સં.) ઊખર; ખારાટવાળું; ઊંઘેટું વિ. ઊંઘટિયું; ઊંઘમાં ભરાયેલું; ઊઘટું
જેમાં કંઈ પાકે નહિ એવી જમીન; ખારાટવાળી જમીન ઊંચ વિ. (સં. ઉચ્ચ) ચડિયાતું (૨) ઉમદા ઊષા સ્ત્રી. (સં.) ઉષા: પરોઢ
ઊંચકવું સક્રિ. (સં. ઉચ્ચ, પ્રા. ઉચ્ચ + અ%) નીચેથી ઊષ્મા સ્ત્રી. (સં.) ઉષ્મા; ગરમી
ઊંચું કરવું; ઉપાડવું (૨) હાથ પર લેવું (૩) (બીજ) ઊષ્માક્ષર પુ. ઉષ્માક્ષર (શમ્ સ હ)
માથા ઉપર લેવો; ઉઠાવવું ઊષ્માભેધ વિ. ઉષ્માભેઘ; ગરમી વહન કરવાના ગુણવાળું ઊંચકાઈ સ્ત્રી. (-મણ) ન. (-મણી) સ્ત્રી. ઊંચકવાનું ઊષ્માંક . ઉષ્માંક; ગરમીનો આંક સિામાન્ય ખાર મહેનતાણું; ઉપડામણી ઊસ પું. (સં. ઊષ, પ્રા. ઊસ) સાજીખાર (૨) સર્વ ઊંચકાવવું સક્રિ. ઉપડાવરાવવું; ઊંચકવું'નું પ્રેરક ઊંસ સ્ત્રી. (હિ. ઊખ) શેરડી
ઊંચકાવું અ ક્રિ. “ઊંચકવુંનું કર્મણિ . ઊસ પુ. ઓસ; ઝાકળ
ઊંચનીચ વિ. ઊંચું અને નીચું કે તેવી જાતનું ઊસરપાટો પું. પાયમાલી, વિનાશ (૨) નુકસાન; બગાડ ઊંચનીચભાવ પું. અમુક ઊંચું અને અમુક નીચું એવો ઊસરવું અક્રિ. (સં. ઉત્કૃ+ સ) ટળવું; જતા રહેવું (૨) જાતિનો ભેદભાવ

Page #135

ઊંચાઈ
૧ ૧૮
ત્રિવેદી ઊંચાઈ સ્ત્રી. ઊંચાપણું (૨) તેનું માપ
સુધી અંદર અંદર વિસ્તરતું (૪) ઘાડુંક ગીચ (જેમકે, ઊંચાણ સ્ત્રી. ઊંચાઈ (૨) ઊંચી જગા; ટેકરી [‘ાઈજમ્પ વન) (૫) ગહન; ગંભીર; ન પામી શકાય એવું ઊંચીકૂદ સ્ત્રી. ઊંચકૂદકો-એક પ્રકારની એશ્લેટિક સ્પર્ધા; ઊંડેરું વિ. વધારે ઊંડું ઊંચું વિ. (સં. ઉચ્ચ, પ્રા. ઉચ્ચઅ) સપાટી કે બેસણીની ઊંદર પું, (સં. ઉંદુર) જુઓ “ઉંદર'
ઉપર ઊભું આવેલું કે ઊઠતું (૨) જેપ, નિરાંત કે ઊંદરડી સ્ત્રી, જુઓ “ઉંદરડી શાંતિ-સમાધાન વગરનું; અણબનાવવાનું (મન, ઊંદરડો ડું. જુઓ “ઉંદરડો' ['(ણિયું)' ન. શ્વાસ, જીવ) (૩) ઉચ્ચ; ચડિયાતું; ઉમદા (૪) અતિ ઊંદરકણી(-ણિયું) ૧. સ્ત્રી. જુઓ “ઉદરકણી સ્ત્રી. તાણેલ, લંબાવેલ (સૂર કે અવાજ)
ઊંદરવાઈ સ્ત્રી, જુઓ “ઉંદરવાઈ ઊંચુંનીચું વિ. ખાડામૈયાવાળું (૨) ખળભળી ઊઠેલું; વ્યગ્ર ઊંદરી સ્ત્રી, જુઓ “ઉંદરી’ ઊંચે ક્રિ.વિ. સપાટીથી ઉપર (૨) ઊંચી-ઊંચાણવાળી ઊંધ સ્ત્રી. (સં. ઉદ્ધિ = ગાડું હાંકનાર બેસે છે તે જગા)
જગાએ (૩) ઊંચી દિશામાં (૪) માથા ઉપર અડા અને માંચડાને સાંધતો ગાડાનો ભાગ; ધોરિયો ઊંચેરું વિ. વધારે ઊંચું (૨) કુલીન; કુળવાન ઊંધ સ્ત્રી, ઊંધાપણું (૨) ઊંધું
કિરનાર ઊંજણ ન. ઊંજવું તે (૨) ઊંજવાનું દ્રવ્ય-તેલ, દિવેલ વગેરે ઊંધકરમ્ વિ. અક્કરમી; અભાગિયું (૨) ઊંધાં કામ ઊંજણી સ્ત્રી. મંત્ર ભણીને કપડા કે સાવરણી વગેરેના ઊંધખોદિયું વિ. ઊંધાં કામ કરનારું (૨) અકકરમી; છેડાથી રોગ કે ભૂતને દૂર કરવાની ક્રિયા
ભાગ્યહીન
[ઉડાઉ ઊંજઝીણું ન. રાજકુમારી કે રાણીનો રસાલો (૨) ઊંધાંધળું વિ. ઝાંખું, નિસ્તેજ (૨) ચૂકખડું (૩) મૂર્ખ (૪) પરણેલાં વરકન્યાનું પોંખણું કરવું તે
ઊંધિયું ન. અમુક રીતે બાફેલાં સીંગ કંદનું ખાણું-વાનગી ઊંજવું સક્રિ. (પ્રા. ઉંજ = સચવું) તેલ નાખવું-પૂરવું ઊંધું વિ. (સં. અવમૂર્ધા, પ્રા. યુદ્ધ) અવળું; ઊલટું; (૨) રોગ કે ભૂત કાઢવા ઊંજણી નાંખવી
નીચે માથું ને ઉપર પગ જેવા આસનનું (૨) આખું; ઊંજાવવું સક્રિ. તેલ પુરાવવું
અવળું; સીધા કે સવળાથી સાવ ઊલટું-વિરુદ્ધ; ખોટું ઊંજાવું અક્રિ. તેલ પુરાવું
[ઊંચું પશુ ઊંધુંચ(-9)તું-તું) વિ. ઊંધું અને ચતું; આડુંઅવળું ઊંટ ન. (સં. ઉછ, પ્રા. ઉઢ) રણમાં ખૂબ ખપનું એક ઊંબાડિયું ન. ઉંબાડિયું; ઉમાડિયું; બળતું લાકડું; ખોયણું ઊંટગાડી સ્ત્રી. ઊંટ જોડવામાં આવે કે આવ્યું હોય તે વાહન ઊંબી સ્ત્રી. (સં. ઉબિકા, પ્રા. લિઆ) જુઓ “ઉંબી' ઊંટલારી સ્ત્રી. ઊંટ જોડવામાં આવી હોય તેવી લારી ઊંબેલો છું. ઝાડા-પેશાબની હાજત થાય તે; ચૂંક ઊંટડી સ્ત્રી, સાંઢણી; ઊંટની માદા (૨) સોનીનું ઓજાર ઊંહ ઉદ્દુઃખ, તુચ્છકાર અને અભિમાનનો ઉદ્દગાર ઊંટડો છું. ઊંટ (૨) ઊંટિયો; ભારે વજન ઉપાડવાનું યંત્ર; ઊંહકારો છું. “ઊંહ' એવો ઉદ્ગાર; દીર્ઘ નિ:શ્વાસ (૨)
[એવો, લેભાગુ વૈદ ગર્વના કે અનાદર અથવા તુચ્છકારનો ઉદ્ગાર ઊંટવૈદ પું. ઊંટનો માણસની દવા કરવાને લાયક ન હોય ઊંતું ઉદ્ઈનકાર કે જીદ દર્શાવતો ઉદ્ગાર ઊંટવૈદું ન. ઊંટવૈદનું કામ; લેભાગુ વૈદું ઊંટિયા(યુ)જીરું ન. એક ઔષધિ; ઇસબગુલ ઊંટિયો વિ. ઊંટ જેવો ઊંચો (૨) પું. ઊંટ (૩) મંદબુદ્ધિ
ને આળસુ માણસ (૪) ભારે વજન ઉપાડવાનું ઋ (સં.) દેવનાગરી વર્ણમાળાનો સાતમો સ્વર (પ્રાકૃતમાં (ઊંટની ડોક જેવું લાગતું) યંત્ર; “ન' (૫).
આ સ્વર નથી. સંસ્કૃતમાં એનું દીર્ધરૂપ પણ છે.) (ગાડાનો) અડો
ઋક(-ચ, ચા) સ્ત્રી. (સં.) વેદ (૨) વેદનો મંત્ર ઊંડળ સ્ત્રી. બાથ (૨) બાથમાં ભરાય તેટલી વસ્ત ઋક્ષ પું, ન. (સં.) રીંછ (૨) નક્ષત્ર; તારો (૩) પૌરાણિક ઊંડળ સ્ત્રી. (દ. ઉડી) પેટનો ગોળો - ચૂંક - આંકડી ભૂગોળના સાત પર્વતમાંનો એક ઊંડળગંડળન. ગોળો: પિંડાળો (૨) પેટમાં ગોળો ચઢવો ઋક્ષપતિ મું. (સં.) ચંદ્ર (૨) જાંબવાન રીંછ
- ચૂંક આવવી તે (૩) ઢંગધડા વગર બોલવું તે (૪) ઋક્ષરાજ પું. (સં.) જાંબવાન રીંછ ક્રિ.વિ. અવળ સવળ; ગોટાળો થાય એમ
ઋખિયું. ઋષિ; ગુર ઊંડાઈ સ્ત્રી, ઊંડાપણું, ગહનતા (૨) તેનું માપ
ઋવેદ પું. (સં.) ચાર વેદમાંનો પહેલો વેદ સિંગ્રહ ઊંડાણ ન. ઊંડાઈ; ઊંડાપણું (૨) જ્ઞાનશક્તિ
ઋગ્યેદસંહિતાસ્ત્રી. (સં.) ઋગ્વદની ઋચાઓનો વ્યવસ્થિત ઊંડાંન.બ.વ. મૂઠિયાંઢોકળાં
ઋગ્વદી વિ. (સં. ઋગ્વદિન) ઋગ્વદને જાણનારું (૨) ઊંડું વિ. (સં. ઉડ, પ્રા. ઉડઅ) સપાટીથી નીચે ઊતરતું
ઋગ્યેદ જાણનાર બ્રાહ્મણોના કુળમાં જન્મેલું (૩) પં. (૨) છીછરું નહિ એવું; ઘેરું (૩) અંદરથી લાંબુ-દૂર
ઋગ્વદી બ્રાહ્મણ

Page #136

ઋચા-ચા)]
૧ ૧૯
[એકબુરી ઋચ(-ચા) સ્ત્રી. (સં.) ઋગ્વદ (૨) વેદનો મંત્ર, ઋક (૩) સિદ્ધિ (૪) લક્ષ્મી; પાર્વતી ઋજુ વિ. (સં.) સરલ; સીધું (૨) અનુકૂળ; નરમ; ભલું ઋષભ પું. (સં.) આખલો (૨) સ્વરસતકમાંનો બીજો સ્વર ઋજુતા સ્ત્રી. (સં.) સરળતા (૨) કોમળતા
(૩) ઉત્તમ, શ્રેષ્ઠ (સમાસમાં) ઋણ ન. (સં.) દેવું; દેવઋણ, ઋષિઋણ અને પિતૃઋણ ઋષભદેવ પં. (સં.) વિષ્ણુનો એક અવતાર (૨) જૈનોના
અથવા અતિથિગ્રહણ. મનુષ્યત્રણ અને ભૂતત્રણ વર્તમાન ચોવીસ તીર્થકરોમાંના પહેલા, આદિનાથ ઋણન. આભારનો ભાર (૨) ઓછાની નિશાની નેગેટિવ ઋષિ પુ. (સં.) મંત્રદ્રષ્ટા; નવું દર્શન પામનાર પુરુષ (૨) ઋણપત્ર ૫. (સં.) આભારપત્ર
મુનિ; તપસ્વી; સાધુ ઋણફેડણી સ્ત્રી. ઋણ ફેડવું તે; ડેટ-રિડેમ્યાન ઋષિકુલ(-ળ) ન. (સં.) ઋષિઓનો સમૂહ (૨) ઋષિઋણભંડોળ ન. ડૂબત-નિધિ
ઓનો આશ્રમ (૩) ઋષિનો વંશ [રખપાંચમ ઋણભૂત વિ. (સં.) ઋણવિદ્યુતથી ભરેલું
ઋષિપંચમી સ્ત્રી. (સં.) ભાદરવા સુદ પાંચમ; સામાપાંચમ; ઋણમુક્ત વિ. કરજમાંથી છૂટેલું
ઋષ્યશૃંગ કું. (સં.) એક ઋષિ; વિભાડક ઋષિનો પુત્ર ઋણમુક્તિ સ્ત્રી. (સં.) ઋણમુક્ત થવું તે ઋણવિદ્યુત સ્ત્રી. (સં.) ઋણ વીજળી ઋણસંબંધ છું. (સં.) પૂર્વજન્મનો ઋણાનુબંધ ઋણાગ્ર .ન. (સં.) ઋણ છેડો (નેગેટિવ ઇન્ડેક્સ એ પં. (સં.) ગુજરાતી વર્ણમાળાનો આઠમો સ્વર ઋણાત્મક વિ. ઓછાની નિશાનીવાળું ઘાતચિહન એ સર્વ (સં. એતતુ; પ્રા. એએ) (દર્શક) તે (૨) વર ઋણાનુબંધ શું. (સં.) લેણાદેણી
અથવા વહુની સંજ્ઞા (હિંદુઓમાં) (૩) વિ. પેલું ઋણાંત પં. (વીજળીના) પ્રવાહનો ઋણ છેડો આિભારી એ ઉદ્. (સં.) “અરે, ઓ, હો' વગેરે સૂચક ઉદ્ગાર ઋણિયું, ઋણી વિ. (સં. ઋણિનુ) ઋણવાળું કરજદાર (૨) એ પું. ત્રીજી કે સાતમી વિભક્તિનો પ્રત્યય (વ્યા.) ઋણી વિ. (સં.) દેવાદાર; કરજવાળું () ઉપકૃત્ય; એ સંયો. પણ; ય [એક જીવલેણ જાતીય રોગ
અહેસાનમંદ નિયમ (૩) વિ. વાજબી એઇડ્ઝયું. (.) (ઇક્વાયર્ડ ઇમ્યુનોડેફિસિયન્સી સિન્ડ્રોમ) ત ન. (સં.) દૈવી સત્ય (૨) નક્કી અચળ નિયમ: દૈવી એઇમ ન.પં. (ઇં.) હેતુ; લક્ષ્ય (૨) નિશાન ઋતંભર ૫. (સ.) સત્યને ટકાવી રાખનાર તે ઈશ્વર. એક વિ. (સં.) સંખ્યામાં પહેલું (૨) અજોડ; અદ્વિતીય ઇટ્યૂશન' (જ્ઞાનરૂપ ચિત્તની વૃત્તિ (એક પ્રજ્ઞા)
(જેમ કે, ઈશ્વર એક છે.) (૩) કોઈ અમુક; તદ્દન ઋતંભરા વિ., સ્ત્રી. (સં.) મિથ્યાજ્ઞાન વિનાની યથાર્થ
ચોક્કસ નહિ એવું (એક રાજા હતો.) (૪) એકસરખું; ઋતુપું. (સં.) ઋતુકાળ(૨) અડકાવ; રજસ્ત્રાવ (૩) સ્ત્રી. બે
સમાન (ભારતીય સૌ એક છીએ.) (૫) એક મતનું; મહિનાનો નિયત કાળ (૪) મોસમ (૫) હવાપાણી
એકતાવાળું (બધા પક્ષો એક ન થયા.) (૬) સંખ્યાઋતુકાલ પું. (સં.), (-ળ) . ગર્ભાધાનનો સમય
વાચક શબ્દને છેડે આવતાં “આશરે” “શુમારે’ એવો ઋતુગામી વિ. પું. (સં.) તુ કાળે જ સંભોગ કરનાર અર્થ બતાવે. જેમ કે, પાંચેક, સોએક. (૭) “ફક્ત, (પુરુષ)
આવર્તન
માત્ર જેવા ભાવ બતાવે છે. જેમ કે, “પિતાના એક ઋતુચક્ર ન. (સં.) ઋતુઓનું ફરતું ચક્ર; ઋતુઓનું ક્રમિક
વચનને સારુ તે ચાલી નીકળ્યો.” (૭) પું. એકનો ઋતુદર્શન ન. અડકાવનું દેખાવું તે
આંકડો કે સંખ્યા; “૧” ઋતુદાન ન. ગર્ભાધાન
લિક્ષણ એકએક વિ. એકીસાથે એક (૨) એક પછી એક; એકેક ઋતુધર્મ પું. અડકાવનું દેખાવું તે (૨) તે તે ઋતુનાં ગુણ- એકકલિક વિ. (સં.) સમાન-સરખા ક્રમમાં રહેલું ઋતુનાથ પું. (સં.) છયે ઋતુઓના સ્વામી; ઝારાજ; એકકલિક સમીકરણ ન. સમાન ક્રમમાં રહેલું સમીકરણ; વસંતઋતુ
ઇક્વેશન ઓફ ધી ફર્સ્ટ ઑર્ડર' (ગ.) ઋતુપ્રાપ્તિ સ્ત્રી. અડકાવનું દેખાવું તે; ઋતુ-દર્શન
એક-કતાર વિ. (ક્વાયતનો) એક-કતાર કે પંક્તિમાં થવાનું ઋતુમતી વિ. સ્ત્રી. (સં.) રજસ્વલા; જેને ઋતુકાળ આવ્યો
કહેવાનો હુકમ કે બોલ છે . રજોદર્શન થયું છે એવી માદા કે સ્ત્રી
એકકાને વિ. એકાગ્ર; એકધ્યાન ઋતુરાજ પં. (સં.) ઋતુઓમાં શ્રેષ્ઠ એવી ઋતુ-વસંત તિ એક કેસરી વિ. જેમાં એક જ પુંકેસર કે સ્ત્રીકેસર હોય તેવી ઋતુસ્નાન ન. (સં.) અડકાવ પછી (ચોથે દિવસે) નાહવું જાતનું (ફૂલ); “મોનોકાર્પેલરી”; “મોનોપીસ્ટીલરી
તે ના. (સં.) સિવાય; સિવાય કે પિરોહિત એકકોશી વિ. આખું અંગ એક જ કોશ હોય એવું; ઋત્વિજ(-ક) ૫(સં.) યજ્ઞ કરાવનાર બ્રાહ્મણ; યજ્ઞનો “મોનોસેલ્યુલર
શિસ્ત્રર્વેદનું એક શસ્ત્ર ઋદ્ધિ સ્ત્રી, (સં.) વૃદ્ધિ, સમૃદ્ધિ (૨) આબાદી; ઉત્કર્ષ એકખુરી વિ. એક અખંડ ખરીવાળું (પ્રાણી) (૨) ન.

Page #137

એકગાંઠ]
૧૨૦
એકગાંઠ (વિ.) એક ગાંઠે બંધાયેલું (૨) સ્ત્રી. સંપ; મૈત્રી એકઘાત સમીકરણ ન. (સં.) સુરેખ સમીકરણ; ‘લિનિયર ઇક્વેશન' [બધી સત્તા રાખીને એક(-કે)ચકવે ક્રિ.વિ. એકચક્રે; એક જ જણના હાથમાં એકચક્ર વિ. (સં.) ચક્રવર્તી [પૈડાની સાઇકલ એકચક્રી વિ. એક પૈડાવાળું (૨) ચક્રવર્તી (૩) સ્ત્રી. એક એકચક્રે ક્રિ.વિ. એક જ જણના હાથમાં બધી સત્તા રાખીને એકચિત્તવિ. (સં.)એકાગ્ર; તલ્લીન(૨)ન. ધ્યાન; એકાગ્રતા એકચ્છત્ર વિ. (સં.) એકછત્ર વિ. એક રાજાવાળું (૨) ન.
કુલ અધિકાર એક જ હાથમાં હોય એવી શાસનપદ્ધતિ એકચ્છત્રે, એકછત્ર ક્રિ.વિ. એક જ રાજાના અમલ તળે એકજથે(-સ્થે, -શ્ચે) ક્રિ.વિ. એકસાથે; એક ઠેકાણે એકજાત વિ. એક જ જાતનું-વર્ગનું; સરખું એકજાતીય વિ. (સં.) એક વર્ગનું કે કુટુંબનું (૨) એક જ જાતિનું (નર કે માદા) [વગરનું એકજીવ વિ. જીવ મળી ગયા હોય તેવું; પરસ્પર ભેદભાવ ઍકઝૅક્ટ વિ. નિશ્ચિત; બરોબર એકટક ક્રિ.વિ. (હિં.) એકીટસે; અનિમેષ એકઢંગું(-ગિયું) વિ. એકપણું (૨) લંગડું એકટાણું ન. એક ટંક જમવું તે એકઠું વિ. (સં. એકસ્થક, પ્રા. એકટ્ઠઅં) એકત્રિત; ભેગું
(૨) ક્રિ.વિ. એક જગાએ-સાથે [વર્ગ; બાળવર્ગ એકડિયાં ન.બ.વ. એકડો બગડો શીખવાનો બાળપોથીનો એકડો પું. (સં. એક) એકનો સંજ્ઞાસૂચક આંકડો કે સંખ્યા;
‘૧' (૨) સહી (૩) કબૂલાત (૪) જ્ઞાતિનો ગોળ એકઢાળિયું વિ. એક જ બાજુ ઢળતા છાપરાવાળું (૨) ન. એવું મકાન કે ઓસરી
એકતડાકે ક્રિ.વિ. એક ઝપાટે; એકમ એકતરફી વિ. એકપક્ષી; એક બાજુનું
એકતંત વિ. (સં. એક-તંતુ) આગ્રહી (૨) પું. આગ્રહ એકતંતે ક્રિ.વિ. સાથે મળીને; એકરાગથી (૨) લાગુ
રહીને; ખંત ને આગ્રહથી
એકતંત્ર વિ. (સં. એક+તંત્ર) બધાંની સંમતિવાળું (૨) તૂટ પડ્યા વિનાનું (૩) એક વ્યવસ્થા નીચેનું (૪) ન. એકસરખી વ્યવસ્થા તે (૫) સંપ; ઐક્ય એકતાન વિ. (સં.) એકચિત્ત; એકાગ્ર (૨) ન. ધ્યાન; એકાગ્રતા [(૪) એકચિત્ત એકતાર વિ. એક તારવાળું (૨) એકસરખું (૩) એકરસ એકતારો પું. એક તારવાળો તંબૂરો એકતાલ પું. (સં.) જેમાં એક જ તાલ હોય એવો રાગ (૨) સંગીતનો એક તાલ (૩) ઐક્ય (૪) વિ. એક તાલવાળું એકતાળીસ વિ. (સં. એકચત્વાદિંશત્) ચાળીસ વત્તા એક (૨) પું. એકતાળીસનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૪૧’
[એકનિષ્ઠતા(-ત્વ)
એકતાળો હું. મણ(વીસ કિલો)ના એકતાળીસ શે૨ (૪૫૮ ગ્રામ) થાય એવું માપ
એકતી(-ત્રી)સ વિ. (૨) પું. જુઓ ‘એકત્રીસ’ [વજનવાળું એકતોલ છું. (સં.) પ્રામાણિક તોલ-વજન (૨) વિ. સરખા એકત્ર ક્રિ.વિ. (સં.) એક જગાએ; સાથે (૨) એકંદર એકત્રિત વિ. એકત્ર કરેલું; એકઠું એકત્રીકરણ ન. એકત્રિત થવું કે કરવું તે; ‘કોન્સોલિડેશન' એકત્રીસ વિ. ત્રીસ વત્તા એક (૨) પું. એકત્રીસનો આંકડો
કે સંખ્યા; ‘૩૧’
એકત્વ ન. (સં.) એક હોવાપણું; એકતા[(ઉદા.એકદમકાળું એકદમક્રિ.વિ. (ફા. યક+દમ) તાબડતોબ (૨) સાવતદ્દન એકદળ વિ. જેની દાળ પડતી ન હોય તેવું;
‘મૉનોકોટીલેડોન’ (૨) એક પાંખડીવાળું એકદંડિયું વિ. એક થાંભલા ઉપર રચેલું; એકથંભું (૨)
એકદંડા શ્વાસને લગતું (૩) ન. ઘરેડો એકદંડિયો મહેલ પું. એક જ થાંભલા પર રચાયેલો મહેલ એકદંડી પું. (સં. એકદંડ) ત્રણ દંડોને બદલે એક જ
દંડ ધારણ કરનારો સંન્યાસી (હંસ) (૨) વિ. એક જ મોટી મધ્યરેષા હોય તેવું (પાન); ‘યુનિકોસ્ટેટ’ એકદંડો છું. મરતી વેળા ઊપડતો શ્વાસ; ઘરેડો (૨) એક
થંભો મહેલ [ગણપતિ (૩) એક દાંતવાળો હાથી એકદંત વિ. (સં.) એક દાંતવાળું (૨) પું. ગણેશ; એકદા ક્રિ.વિ. (સં.) એક વખતે (૨) અગાઉના વખતમાં એકદાણિયું ન. એકસરખા દાણા-મણકાની કંઠી; માળા (૨) મંગળસૂત્ર
એકદાણી વિ. બધા દાણા સરખા હોય તેવું; કંઠનું ઘરેણું એકદિલ વિ. જેના દિલમાં જુદાઈ નથી એવું; એકજીવ એકદિલી સ્ત્રી. એકદિલ હોવું તે (૨) મનનો મેળ; સંપ એકદેશિતા સ્ત્રી. (સં.) એક દેશીપણું એકદેશી, (સં. એકદેશન) (૫) વિ. એક જ દેશનું
વતનનું (૨) એક દેશ-ભાગને લાગુ પડતું; એકતરફી; એકેન્દ્રિય (૩) સંકુચિત; મર્યાદિત એકદેશી સમાસ પું. ષષ્ઠી તત્પુરુષ સમાસનો એક પ્રકાર એકધર્મી વિ. (સં.) એક જ-સમાનગુણ ધર્મ ધરાવનારું;
એક જ જાતનું (૨) એક જ ધર્મનું [એક વખતે એકધા ક્રિ.વિ. એક રીતે (૨) એક હાથે (૩) એકદમ (૪) એકધારું વિ. એકસરખું; ફેરફાર વિનાનું એકધ્યાન વિ. (સં.) એકચિત્ત; ધ્યાનમાં એકાગ્ર (૨) ન.
એકાગ્રતા [(૩) બંનેની દૃષ્ટિ મળવી તે; દૃષ્ટોદષ્ટ એકનજર સ્ત્રી. એકદૃષ્ટિ; એક વિચાર (૨) એક જ આશય એકનિશ્ચય પું. બદલાય નહીં તેવો ઠરાવ; દૃઢનિશ્ચય [દૃઢ એકનિશ્ચયી વિ. (સં.) કરેલા નિશ્ચયને વળગી રહે તેવું; એકનિષ્ઠ વિ. (સં.) એક જ નિષ્ઠાવાળું એકનિષ્ઠતા સ્ત્રી. (-ત્વ) (સં.) એકનિષ્ઠ હોવાપણું

Page #138

એકનિષ્ઠા
૧ ૨ ૧
[ એકવિધ એકનિષ્ઠા સ્ત્રી, એકની ઉપર જ નિષ્ઠા-આશા હોય તે (૨) રેખિક, કોલિનિયર’ વફાદારી (૩) પ્રામાણિકતા
એકલ વિ. (સં. એક્કલ, પ્રા. એક્કલ) એકાકી; એકલું એકપક્ષી વિ. (સં.) એકતરફી; એક જ બાજુના વલણવાળું એકલક્ષી વિ. એક જ લક્ષ કે હેતુવાળું એકપણે ક્રિ.વિ. અધીરું; તલપાપડ થતું હોય એમ એકલડું વિ. એકલું [(અથવા એકાદ સંગાથવાળું) એકપતિત્વ ન. (સં.) એક જ પતિ હોવો તે (૨) પતિ એકલડો-દો)કલ વિ. તદન એકલું; સોબત-સંગાથ વિનાનું પ્રત્યેની વફાદારી
એકલતા સ્ત્રી. એકલા-અટૂલા હોવાપણું એકપત્નીવ્રત ન. (સં.) એક જ પત્ની કરવાનું વ્રત એકલપંગી વિ. (દ. એક્કલ્લ+પુડિંગ = ટીપું) છૂટાં છૂટાં એકપડિયું વિ. એક પડવાળું
ટીપાં પડતાં હોય તેવું; (વરસાદનો) એક્કેક છાંટો એકપદી વિ. (સં.) એક પદવાળું; “મનોમિયલ' ખાસીવાર સુધી પડ્યા કરે તેવું એકપાઠી વિ. એક જ વખત વાંચવાથી અથવા એકલપંડે વિ. આપમતલબી; સ્વાર્થી સાંભળવાથી યાદ રાખી શકે એવું
એકલપેટું વિ. પોતાના પેટની પડી છે તેવું; આપમતલબી એકપુષ્પી વિ. એક બીજકોશવાળું; “યુનિલોક્યુલર એકલમલ્લ પં. અદ્વિતીય મલ્લ-કુસ્તીબાજ (૨) ઘણો જબરો એકપ્રાણ વિ. (સં.) એક જીવ; જીગરજાન
આ માણસ (૩) એક્કો (૪) વિ. અજોડ (૫) એકમાર્ગી એકબિંદુક વિ. એક બિંદુમાં મળતું; “કૉકરંટ' એકલમૂડું (ડિયું) વિ., સ્ત્રી-પુત્ર આદિ પરિવાર વિનાનું; એકબીજું વિ. પરસ્પર; અન્યોન્ય નુિં વ્રત એકલેએકલું (૨) બિનહરીફ ચીલો-ગાડાવાટ એકભક્ત વિ. (સં.)એકટંક ખાનાર (ર)ન. એકટંક ખાવા- એકલવાઈ સ્ત્રી, સોનીન એક ઓજાર (ર) એકબાજ ઊંચો એકમ કું., ન. ગણતરી વગેરે હેતુઓ માટે એક અને એકલવાયું વિ. એકલું; એકલદોકલ (૨) સ્ત્રી-પુત્રાદિ
આખી પૂર્ણ માનેલી વસ્તુ અથવા સમૂહ; “યુનિટ પરિવાર વિનાનું (૨) આશ્રય વગરનું (૨) એકડો (૩) સંખ્યા-લેખનમાં જમણા હાથથી એકલવાસ વિ. (સં.) એકલું જ વાસ કરીને રહેલું
પહેલા સ્થાનનો આંકડો (૪) સ્ત્રી, પડવો સિંમત એકલવીર પું. એકલે હાથે ઝૂઝનાર વીર સ્વિાર્થી એકમત વિ. એક મત-અભિપ્રાયવળું; સર્વાનુમત (૨) એકલસૂરું વિ. એકલું; સોબત વિનાનું (૨) એકલપેટું; એકમતિયું વિ. એક જ મતને વળગી રહેનારું; જિદ્દી એકલહન્દુ (-ભું) વિ. એક જ હાથમાં હોય એવું; એકએકમતી સ્ત્રી. બધાનો સરખો મત હોવો તે એકમાત્ર વિ. (સં.) એકનું એક; ફક્ત એક જ એકલિયું ન. એકને સૂવાના માપનું નાનું ગોદડું એકમાર્ગી વિ. એક જ માર્ગને વળગી રહેનારું (૨) સરળ; એકલિંગ કું. (સં.) મેવાડના રાજપૂતો વગેરેના કુળદેવ
સીધે માર્ગે જનારું (માંહોમાંહે (૨) એકબીજું એવા મહાદેવ (૨) કુબેર એકમેક ક્રિ.વિ. (સં. એકેક, અપ. એક્રેમેક્કલ) પરસ્પર; એકલિંગી વિ. નર અને નારી એ બેમાંથી એક જ પ્રકારનાં એકમેવ વિ. (સં.) એક જ; માત્ર એક
ફૂલ બેસે તેવો (છોડ); “ડાયોશિયસ (૨) નરફૂલ એકમેવતા સ્ત્રી. એકધારાપણું; “મોનોટોની
અગર નારીફૂલ જેમાં ફક્ત પુંકેસર હોય અગર તો એકર ૫. (ઇ.) ૪૮૪૦ ચોરસ વાર જમીનનું માપ સ્ત્રીકેસર જ હોય એવું; “ડાઇક્લીનસ' એકરગિયું વિ. જક્કી; જિદ્દી
એકલું વિ. કોઈના સાથ વિનાનું, એકાકી [જીગરજાન એકરસ વિ. (સં.) બરાબર મળી-પીગળી ગયેલું (૨) એકલોહિયું વિ. એક લોહીવાળું એક કુળમાં જન્મેલું (૨) ગુલતાન
સ્વિભાવ કે વિચારવાળું એકવણું વિ. (૨) ક્રિ.વિ. એકસાથે-એકબાજુએ હોય એવું એકરાગ પું. એકમતી; સંપ; સંવાદ (૨) વિ. મળતા (૨) એકજથ્થ; એકસામટું (૩) ઓચિંતું એકરાર . કબૂલાત (૨) કેફિયત; ઈકરાર
એકવચન ન. (સં.) એક જ વસ્તુનો બોધ કરાવે તે વચન એકરારનામું પ્રતિજ્ઞાપૂર્વક કબૂલાતનો લેખ; ‘એફિડેવિટ એકવચની વિ. બોલ્યું પાળે એવું (૨) વચનપાલક (૩)
(૨) કબૂલાતનામું સ્ત્રિી. મળતાપણું (૩) સંપ એક વચનવાળું એકરાશવિ. એકરાશિનું-એકસરખું; સમાન ગુણવાળું (૨) એકવડિયું વિ. પાતળા બાંધાનું, સુકલકડિયું (૨) એકવડું એકરાખું છું. (સં.) એક અખંડ અવિભક્ત રાષ્ટ્ર એકવડું વિ. નાજુક-નબળા બાંધાનું (૨) એક પડવાળું એકરૂપ(-પી) વિ. (સં.) એક જ આકારનું; એકાત્મા એકવર્ષાયુ વિ. (સં.) એક વર્ષનું આયુષ્યવાળું એકરૂપતા સ્ત્રી, અભેદતા: એક જ સરખાપણું (૩) એકવાક્યતા સ્ત્રી. (સં.) એકસમાન કે સર્વમાન્ય મત કે અન્યન્યતા; “યુનિકૉલિટી” (૩) સંવાદિતા
અભિપ્રાય હોવો તે
વિારકું એકખિકવિ. એક જ રેખા ઉપર ચાલનારું, કૉલિનિયમ એકવારિયું ને. એક વાર ખાંડેલી ડાંગર; કરડ (૨) એકએકરેખીય વિ. (સં.) એક જ રેખા પર આવેલું; એક એકવિધ વિ. એક પ્રકારનું (૨) એકધારું
હથ્થુ સત્તાપણું

Page #139

એકવીસ)
૧૨૨
[એકાંતરપ્રમાણ એકવીસ વિ. (સં. એકવિંશતિ) વીસ વત્તા એક (૨) ૫. એકલું (૨) એક-સમાન આત્માવાળું એકવીસનો આંકડો કે સંખ્યા; “૨૧”
એકાત્મતા સ્ત્રી, (-ભાવ) પં. આત્મજ્ય; જડ ચેતન સમગ્ર એકવીસા . ૨૧ x ૧ થી ૨૧ x ૧૦ સુધીનો ઘડિયો સૃષ્ટિ એકરૂપ છે એવો ભાવ (૨) એકીકરણ એકસઠ વિ. (સં. એકષષ્ટિ) સાઠ વત્તા એક (૨) પું. એકાદ(-૬) વિ. કોઈ એક (૨) એક અથવા બે (૩) એકસઠનો આંકડો કે સંખ્યા; “૬૧”
ભાગ્યે એક; વિરલ એકસત્તાક વિ. એકહથ્થુ સત્તાવાળું; સરમુખત્યારીવાળું એકાદશ વિ. (સં.) દશ વત્તા એક (૨) અગિયારમું એકસરખું વિ. સમાન; બધી રીતે સરખું [કે કંઠી એકાદશી સ્ત્રી. (સં.) અગિયારસ એકસરી વિ. એકસેરું (૨) સ્ત્રી. કોટનું એક્સરનું ઘરેણું એકાદું વિ. જુઓ “એકાદ એસળું વિ. પાક્યા બાદ એક જ રેખાએથી ફાટનારું (ફળ) એકાધિક વિ. (સં.) એક કરતાં વધારે એકસંકરણ ન. એક જ લાક્ષણિક્તાની બે ભિન્નતાનું એકાધિક ગુણોત્તર પું. જેમાં પ્રથમ પદ ઉત્તર પદથી મોટું સંકરણ
હોય; “રેશિયો ઓફ ગ્રેટર ઇન ઇક્વાલિટી' (ગ.) એકસંપ વિ. એકસંપવાળું (૨) પુ. ઐક્ય; સંપ એકાધિકાર છું. (સં.) કોઈ એકને અધિકાર આપવો તે; એકસાથે ક્રિ.વિ. સૌ સાથે મળીને; એકીવખતે
પેટન્ટ' (૨) ઇજારો; “મોનોપોલી' એકસામટું વિ. સામટું: એક સાથે ભેગું [વાયેલું એકાધિપત્ય સ્ત્રી, એકચક્રવર્તીપણું: એકચક્રી રાજ્ય એકસુત્ર ન. (સં.) ડાકલઃ ડમરે વિ. એક જ રાત્રે પરો- એકાએક ક્રિ.વિ. એકાએક એકસૂર વિ. (સં.) એકસરખો મત ધરાવનારું એકાનેકવિ. ઘણું સંખ્યામાં) અનેક કિસંખ્યા; “૫૧” એકસેરું વિ. એક સેરવાળું સિંખ્યા; ૧૦0' એકાવન વિ. પચાસ વત્તા એક (૨) પું. એકાવનનો આંકડો એકસેં(-સો) વિ. એકસો (૨) પું. એકસોનો આંકડો કે એકાવબહાર છું. એક આવલી-સેરનો હાર એકહથ-ત્યુ, થ્થુ) વિ. સત્તા એક જ હાથમાં હોય એવું એકાશ(-સ)(નવું) . (સં. એકાશન) એક ટંક ખાવું તે કે એકંદર વિ. બધું મળીને થતું; કુલ [કરતાં તેનું વ્રત [૫. એકાશીનોઆકંડો કેસંખ્યા; ‘૮૧' એકંદર(-૨) કિ.વિ. સામટી રીતે; બધી બાબતોનો વિચાર એકાશી(-સી) વિ. (સં. એકાશીતિ) એશી વત્તા એક (૨) એક પુ.બ.વ. (-કો) ન.બ.વ. ‘એક’નો ઘડિયો-પાડો એકાશ્રયી વિ. એક જ આશ્રમવાળું એકાઉન્ટ છું. (ઇ.) હિસાબ (૨) હિસાબ ખાતું એકાસણ(-શું) . જુઓ “એકાશણ' એકાઉન્ટન્ટ છું. (ઈ.) હિસાબનીશ
એકાસૂધ ક્રિ.વિ. દરેકેદરેક; તમામ એકાઉન્ટન્ટ જનરલ પુ. મહાહિસાબનીશ
એકાં ન.બ.વ. (સં. એક) એકાના ઘડિયા-પાડા એકાએક કિ.વિ. ઓચિંતું; એકદમસેિળભેળ, સંમિશ્રિત એકાંકી વિ. એક અંકવાળું (૨) ન. એક અંક વાળું નાટક એકાકાર વિ. (સં.) એક આકારવાળું; એકરૂપ (૨) એકાવન વિ. પચાસ વત્તા એક (૨) પું. એકાવનનો એકાકિતા સ્ત્રી. એકાકી હોવું તે; એકલવાયાપણું સ્ત્રિી આંકડો કે સંખ્યા; “૫૧” એકાકિની વિ., સ્ત્રી, એકાકી (સ્ત્રી); એકલી પડી ગયેલી એકાંગ વિ. (સં.) એક અંગવાળું (૨) અપંગ; ખોડવાળું એકાકી વિ. (સં. એકાકિન) એકલું (૨) નિરાધાર (૩) ન. અંગરક્ષક (૪) બુધ નામનો ગ્રહ (૫) એક એકાકવિહાર છું. (સં.) એકલું ફરવું-વિચરવું તે
અંગ અથવા ભાગ એકાક્ષ(-ક્ષી) વિ. સં. એકાલિન) એક આંખવાળું (૨) એકાંગ-વધ પું. (સં.) એક અંગ કાપી નાખવાની સજા
કાણું (૩) પં. કાગડો [(૩) એવો ગૂઢ મંત્ર - ૐ એકાંગી વિ. (સં. એકાંગિનું) એકતરફી (૨) એકેંદ્રિય; એક એકાક્ષર વિ. (સં.) એક અક્ષરવાળું (૨) પું. એક અક્ષર વાતને પકડી રાખનારું; હઠીલું એકાક્ષી વિ. જુઓ “એકાક્ષ
એકાંત વિ. (સં.) કોઈની અવરજવર વિનાનું (૨) એકલું; એકાક્ષી વિ. (સં.) એક ધરીવાળું
એકાકી (૩) ખાનગી (૪) એક જ બાજુ અથવા એકાગ્ર વિ. (સં.) એકલક્ષી (ર) તલ્લીન
સુને લગતું; અનેકાંતથી વિરુદ્ધ એવું (૫) ન., સ્ત્રી, એકાગ્રચિત્ત વિ. (સં.) એકાગ્ર ચિત્તવાળું
જયાં કોઈ ન હોય એવી-કોઈના અવરજવર વગરનીએકાગ્રતા સ્ત્રી. (સં.) એકાગ્રપણું
એકાંત જગા એકાચાર છું. (સં.) એક સરખો આચાર-વર્તન એકાંત કારાવાસ પું. (સં.) એકાંત કેદ; એકાંતમાં એકલા એકાણુ વિ. (સં. એકનવતિ) નેવું વત્તા એક (૨) પું. રહેવાની સજા દિર ત્રીજે દિવસે આવતું એકાણનો આંકડો કે સંખ્યા; “૯૧”
એકાંતર વિ. (સં.) વચમાં એક આંતરો પડે એવું (૨) એકાણુમું વિ. એકાણુની સંખ્યાએ પહોંચેલું
એકાંતરપ્રમાણ ન. (સં.) “ક ચટ:૫” હોય તો ‘ક:::૫” એકાત્મ વિ. (સં.) પોતાના ઉપર જ આધાર રાખનારું; થાય એવો સિદ્ધાંત: “આલ્ટરનો' (ગ.)

Page #140

એકાંતવૃત્તખંડી
૧ ૨ 3
[એસ્ટેન્શન એકાંતવૃત્તખંડ પુંવર્તુળનો એક ભાગ; “ઓલ્ટરનેટ સેમેન્ટ એકોતરો પં. ૧૮૭૧નો દુકાળ
ઓફ એ સર્કલ (ગ.) [મૂકી દઈને એકોનગુણોત્તર પું. પ્રથમ પદ ઉત્તર પદથી નાનું હોય એવો એકાંતરા ક્રિ.વિ. (એક-આંતરો) એકને અંતરે; વચમાં એક ગુણોત્તર; “રેશિયો ઓફ લેસ ઇન ઇક્વોલિટી (ગ.) એકાંતરિયું વિ. એકાંતર; વચમાં એક આંતરો પડે એવું એકોમોડેશન ન. (ઈ.) આવાસ; રહેવાની જગા (૨) એકાંતરિયો છું. એક એક દહાડાને આંતરે આવતો તાવ સગવડ; અનુકૂળતા . એકાંતરું વિ. એકાંતર; વચમાં એક આંતરો પડે એવું એક્કડ વિ. એકલું રહેવાના સ્વભાવનું, એકાંતપ્રિય એકાંતરે ક્રિ.વિ. એકને આંતરે; વચમાં એક મૂકી દઈને એક્ટ વિ. એક પણ એકાંતવાસ પું. એકાંતમાં રહેવું તે (૨) છૂપી રીતે રહેવું તે એક્કો પું. (સં. એક-ક, પ્રા. એwઅ) રમવાનાં પાનાંમાંનું એકાંતિક વિ. (સં.) એક જ હેતુ, માણસ કે સિદ્ધાંતને એક સંજ્ઞાવાળું પતું (૨) એક બળદ કે ઘોડાથી ખેંચાતું વળગી રહેનારું (૨) (સિદ્ધાંત જેવું) છેવટનું; વાહન (૩) એકતા; સંપ (૪) સૌથી બાહોશ અથવા એબ્સોલ્યુટ'
કુશળ આદમી; શ્રેષ્ઠ પુરુષ એકાંતિકતા સ્ત્રી. (-ત્વ) ન. (સં.) અંત; છેડાં એમ્યુઅલ વિ. (ઈ.) યથાતથ; ખરેખર એકાંશ પું. (સં.) એક અંશ-ભાગ [કોઈપણ સંખ્યા) એક્ઝામિનેશન સ્ત્રી. (ઈ.) પરીક્ષા (૨) તપાસ (તેનું ટૂંકું એકી વિ. (સં. એક) બે વડે નિઃશેષ ન ભાગી શકાય એવી રૂપ એક્ઝામ)
દાહરણ એકી વિ. એક જ (જેમ કે, એકીસાથે)
એક્ઝામ્પલ પં. (ઈ.) દાખલો (૨) નમૂના (૩) ન. એક સ્ત્રી. એકાત્મતા; એકરૂપતા (૨) પેશાબની હાજત ઍક્ઝિટ સ્ત્રી, (ઈ.) બહાર જવાનો માર્ગ બહિદ્વાર (૨) એકીકરણ ન. (સં.) અનેકને એક કરવા તે (૨) સંકલન; મંપ પરથી પાત્રનું ચાલ્યા જવું તે; નિષ્ક્રમણ સમન્વય; સંયોગીકરણ
એક્ઝિટપોલ પુ. (ઇ.) મતદાન પછી તરત જ મતદાતાએકીકલમે ક્રિ.વિ. એકીસાથે; એક જ કાયદાથી
ઓની રૂખ પ્રગટ કરનારો વર્તારો એકીકૃત વિ. (સં.) એક કે એકઠું કરાયેલું; એકત્રિત ઍક્ઝિબિશન ન (ઇ.) પ્રદર્શન એકીટશે(-સે) ક્રિ.વિ. એકીનજરે; ટગરટગર
ઍકઝૉસ્ટ પાઈપ સ્ત્રી. (ઇ.) ધુમાડો બહાર કાઢવાની નળી એકીનજરે ક્રિ.વિ. જુઓ “એકીટશે”
એક્ઝોસ્ટ ફેન છું. (ઈ.) નિર્ગમ-પંખો; હવા બહાર ફેંકતો એકીબેકી સ્ત્રી, એક બાળરમત
વીજળી-પંખો
[કાયદો; વિધેયક એકીભવનન, એકીભાવ છું. (સં.) અનેકનું એકરૂપ થવું ઍક્ટ છું. લોકસભા કે વિધાનસભામાં પસાર થયેલો એકીભૂત વિ. (સં.) એકરૂપ બનેલું; એકત્રિત; એકી વખતે; એક્ટર છું. (ઇં.) નટ; અભિનેતા એકીવારે (૨) ક્રિ.વિ. એકઝપાટે
ઍક્ટિવ વિ. (ઈ.) પ્રવૃત્તિશીલ (૨) ઝડપી કામ કરવાની એકીવખતે, એકીવારે ક્રિ.વિ. એક ઝપાટે
ટેવવાળું (૨) ઉત્સાહી * હિંગામી; “ટેમ્પરરી એકીસાથે ક્રિ.વિ. એકસાથે; સૌ સાથે લઈને એકિંટગ ન. (ઇ.) અભિનય (૨) વિ. કામચલાઉ એકું ન. એકાનો ઘડિયો
એકટ્રેસ સ્ત્રી. (ઇં.) અભિનેત્રી; નટી એફ વિ. એકેએક (૨) એક પછી એક (૩) એકેકે એક્યાશી-સી) વિ. (સં. એકાશીતિ) એકાશી; એંશી વત્તા એકેતુ-કર્ક) વિ. એક પણ
[વખતે એક એક (૨) પં. એક્યાશીનો આંકડો કે સંખ્યા; “૮૧ એકેક વિ. એક એક (૨) છૂટું; નોખું (૩) કિ.વિ. એકી એક્યુપંક્યર ન. (ઈ.) શરીરના નિયત કેન્દ્રો પર સોય એકેકે વિ. એક પછી એક
લગાડી કરાતી એક સારવાર પદ્ધતિ એકેચકવે ક્રિ.વિ. જુઓ “એકચકવે સિંદ્ધાંતિક એક્યુપ્રેશર ન. (ઇ.) શરીરના નિયત કેન્દ્રો પર દબાવ એકેડેમિક વિ. શિક્ષણને લગતું (૨) વિદ્યાકીય (૩) દ્વારા કરાતા ઉપચારની એક સારવાર પદ્ધતિ એકેડમી સ્ત્રી. (ઇં.) વિદ્યા, વિદ્વાનોના મંડળનું ધામ; એક્રેલિક છું. (ઇ.) એક વર્ણહીને કાર્બનિક પદાર્થ વિદ્યામંદિર; અકાદમી
હિઠીલું એક્વેરિયમ ન. (ઈ.) માછલીઘર (૨) માછલીઓ, એકેન્દ્રિય વિ. (સં.) એક ઇન્દ્રિયવાળું (૨) (લા) એકાંગી; જળચર પ્રાણીઓ અને જલજ વનસ્પતિઓનું (મોટે એકેશ્વરવાદ પુ. ઈશ્વર એક જ છે એવો મત
ભાગે) કાચનું બનેલું સંગ્રહસ્થાન એકેંદ્રિય વિ. એક ઇન્દ્રિયના-બાબતના ભાનવાળું; એકાંગી ઍક્શન વિ. (ઈ.) ક્રિયા; કાર્ય (૨) અભિનય એકોકિત વિ. (સં.) એક જ પાત્ર દ્વારા નાટક કે નાટકના ઍક્સેલન્ટ વિ. (ઇં.) ઉત્તમોત્તમ; સર્વોત્તમ પ્રવેશમાં બોલાયેલ ઉક્તિ; “મોનલૉગ
એચેન્જ પં. (સં.) અદલાબદલો; વિનિમય (૨) એકોતેર વિ. ઈકોતેર; સિત્તેર વત્તા એક (૨) પું. એકોતેરનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૭૧”
એસ્ટેન્શન ન. (ઈ.) ફેલાવો; વ્યાપ્તિ (૨) વધારો

Page #141

એક્સક્યુઝ ૧ ૨૪
[ એવું એક્સક્યૂઝ પેન. ક્ષમા; માફી (૨) બહાનું એજ સ્ત્રી. (ઇ.) વય; ઉંમર (૨) પં. યુગ; કાળ એક્સપ્રેસ હાઈવે પં. (ઇ.) અવરોધ વિના ઝડપથી એજન વિ. (અ.) એ જ; ઉપર પ્રમાણે મુિખત્યાર
વાહનો જઈ શકે તેવો પાકો માર્ગ; તગતિમાર્ગ એજન્ટ છું. (ઇ.) આડતિયો; મુનીમ (૨) પ્રતિનિધિ; એક્સ-રે ૫. (ઇ.) બહારના પડને પારદર્શક બનાવી એજન્ડા . (ઇ.) કાર્યસૂચિ (સભાનાં) કામકાજની સૂચિ
અંદરના ભાગની પ્રતિકૃતિ પાડવાની યાંત્રિક યોજના એજન્સી સ્ત્રી. આડત (૨) આડતની દુકાન (૩) એક્સર્સાઇઝ સ્ત્રી. (ઇં.) વ્યાયામ; કસરત (૨) સ્વાધ્યાય અંગ્રેજોના વખતમાં સરકારી એજન્ટની હકૂમત નીચેનો (૩) મહાવરો
- (દેશી રાજયોમાંનો) પ્રદેશ [(૩) અશાંતિ એક્સાઇઝ ડ્યૂટી સ્ત્રી. (ઇં) આબકારી જકાત એજિટેશન ન. (ઇ.) ચળવળ; આંદોલન (૨) ઉશ્કેરાટ એક્સાઈટમેન્ટ ન. (ઇ.) ઉશ્કેરાટ; ઉત્તેજના એજ્યુકેશન ન. (ઇ.) કેળવણી; શિક્ષણ એક્સિડન્ટ પું. (ઈ.) અકસ્માત; અણધાર્યો બનાવ ઍજ્યુકેશનલ વિ. (ઇ.) કેળવણી વિષયક એક્સિલરેટર ન. (ઇ.) વેગવર્ધક; ગતિવર્ષ
એજયુકેશનલિસ્ટ વિ. (ઇ.) કેળવણીકાર, શિક્ષણશાસ્ત્રી એક્સ્ટર્નલ વિ. (ઈ.) બહારનું; બાહ્ય
એઝબેસ્ટૉસ ન. (ઇ.) ખનિજ; જેમાંથી બળે નહીં એવી એસ્ટેન્શન ન. (ઇં.) ફેલાવે (૨) મુદત-વધારો રેસાદાર વસ્તુ બનાવાય છે. એસ્ટેન્શન નંબર ૫. (ઇ.) મુખ્ય ટેલિફોનનો પેટા નંબર એટએટલું વિ. એટલું એટલું; એટલું બધું એસ્ટ્રા વિ. (ઈ.) વધારાનું અનોખું; અદ્વિતીય ઍટમ ન. (ઈ.) અણુપદાર્થ; પરમાણુ એક્સ્ટ્રાઓર્ડિનરી વિ. (ઇ.) અસામાન્ય; અસાધારણ (૨) ઍટમબૉમ્બ પું. (ઇં.) અણુબોમ્બ એક્સ્ટ્રીમ વિ. (ઇ.) આખરી; અંતિમ (૨) આત્યંતિક (૩) એટર્ની છું. (ઈ.) વકીલ (૨) મુખત્યાર ઉત્કટ
એટર્ની જનરલ પું. (ઇં.) રાજ્યનો વડો વકીલ-મુખત્યાર એસ્ટ્રીમિસ્ટ છું. (ઇ.) ઉગ્રવાદ; અંતિમવાદી સિત્ત્વ એટલાસ પં. (ઈ.) નકશાપોથી; નકશાદર્શન ઍસ્ટેક્ટ ન. પું. (ઈ.) સાર (૨) નિષ્કર્ષ (૩) અર્ક; એટલું વિ. (સં. ઇયત્ + તુલ્ય, અપ. એનુલ્લઉ - એસ્પર્ટ વિ. (ઇ.) તજ્જ્ઞ; નિષ્ણાત (૨) પ્રવીણ; નિપુણ એgઈલ્લ) જણાવેલા માપ કે સંખ્યાનું એસ્પાન્શન ન. (ઈ.) વિસ્તાર; ફેલાવો
એટલુંક વિ. માત્ર એટલું; થોડુંક એકસ્પાયરી ડેટ સ્ત્રી. (ઇં.) ઉપયોગમાં લેવાતી વસ્તુની એટલે સંયો. અર્થાત્ (૨) તેથી; એ ઉપરથી (૩) એ મુદત પૂરી થવાનું દર્શાવતી તારીખ
જગાએ; ત્યાં સુધી (જેમ કે, વાત હવે એટલે આવી એકસ્પીરિયન્સ . (ઇં.) અનુભવ
છે.(૪) એ વખતે; એટલામાં [વરણાગી; રોફ એસ્પેન્સ પં. (ઈ.) ખર્ચ: વ્યય
એટિકેટ સ્ત્રી. (ઇં.) સામાજિક રીતભાત; શિષ્યાચાર (૨) એસ્પેરિમેન્ટ કું. (ઈ.) પ્રયોગ; અખતરો
ઍટિટ્યૂડ પું,ન. (ઈ.) વર્તન; વહેવાર (૨) મનોવૃત્તિ એસ્ટ્રેશન ન, (ઇ.) અભિવ્યક્તિ (૨) હાવભાવ
(૩) ભાવ એસ્પેશનિઝમ પું,ન. (ઈ.) અભિવ્યક્તિવાદ [પદાર્થ એ.ટી.કે.ટી. સ્ત્રી. (ઈ.) પરીક્ષાના અમુક વિષયોમાં ઍપ્લોઝિવ ન. (ઈ.) વિસ્ફોટક (૨) પં. વિસ્ફોટક નાપાસ હોવા છતાં ઉપરના વર્ગમાં અભ્યાસ ચાલુ એકસ્પોર્ટ કું. (ઇં.) પ્રાંત કે રાજય કે દેશ બહાર માલ રાખવાની યુનિવર્સિટીની અનુમતિ મોકલવાની ક્રિયા; નિકાસ
એટેક પું. (ઇં.) હુમલો (૨) આક્ષેપ એક્સલ સિ. ચક્રની-પૈડાંની ધરી
એટેચી પું. (ઇ.) રાજયના પ્રતિનિધિનો સાયક અમલદાર એસ્પેસ વિ. (ઈ.) ઉતાવળનો (તાર) (૨) સ્ત્રી, મેલ એટમિક એનર્જી સ્ત્રી. (ઇં.) પરમાણુશક્તિ-ઊર્જા
પેઠે વેગવાળી ને મોટાં સ્ટેશનો જ કરતી રેલગાડી એટહોમ સ્ત્રી. (ઇ.) મહેમાનોને ઘર-આંગણે મિજબાની એખરો પં. (સં. ઇસુરક; ઈકબુરા) એક ઔષધિ (૨) ઍટેન્શાન ન. (ઇં.) ધ્યાન (૨) વિ. સાવધાન; સજાગતા એનો છોડ (૩) કચરાપુંજા જેવો માલ
એઠ વિ. (સં. ઉચ્છિષ્ટ) એઠું (૨) સ્ત્રી, એઠવાડ એખલાસ પુ. ઈખલાસ (૨) દોસ્તી (૩) સંપ એઠવાડ(-ડો) પૃ. ખાવાપીવાથી થતો ગંદવાડ (એઠું એગ્રિકલ્ચર ન. (ઇ.) ખેતી; કૃષિ
વાસણ, છાંડણ વગેરે) (૨) કચરોપેંજો; મલિનતા એગ્રીમેન્ટ ન. (ઇ.) કરારનામું; કબૂલાતનો દસ્તાવેજ (૨) એઠવાડિયું વિ. એઠાં વાસણ ધોયેલાં હોય તેવું પાણી - સંમતિ (૩) અનુરૂપતા
રાખવાનું ફૂડું. એગ્રોનોમી સ્ત્રી. (ઈ.) કૃષિવિજ્ઞાન
એઠું વિ. જમતાં વધેલું, ઉચ્છિષ્ટ (૨) ખાઈ પી કે અડીને એગ્રોસ્ટૉલૉજી ન. (ઇં.) તૃણવિજ્ઞાન આિલેખન બોટેલું કે બોટાય એવું (૩) એઠવાડથી ગંદું. (૪) એચિંગ સ્ત્રી. (ઈ.) પતરાં વગેરે ઉપર કોતરીને થતું ન. એઠું કે તેવું થાય એવું અન્ન

Page #142

એઠું-જૂહી. ૧ ૨ ૫
[એનેમલ એઠું-જૂઠું વિ. એઠું (૨) ન. છાંડણ; એઠવાડ એતાન ક્રિ.વિ. (સં. એતાવાનુ) પત્રની જૂની શૈલીમાં એડ(ડી) સ્ત્રી. પાનીનો છેડો (૨) બૂટની એડી (૩) શરૂમાં વપરાતો શબ્દ ત્યાં લગાડાતી ઘોડાને મારવાની આર
ઍથિક્સ ન. (ઇ.) નીતિશાસ્ત્ર (૨) આચારસંહિતા ઍડ સ્ત્રી. ઍડ્વર્ટાઇઝમેન્ટનું ટૂંકું રૂપ; જાહેરખબર એથી કરીને ક્રિ.વિ. એ કારણે; એને લીધે; એટલા માટે એડજસ્ટમેન્ટ ન. (ઇં.) સમયોજન; અનુકૂલન એથેના સ્ત્રી, (ઇં.) શાણપણ અને કલાઓની ગ્રીક દેવી એડલ્ટ વિ. (ઈ.) પુખ્ત ઉંમરનું; વયસ્ક (૨) પ્રૌઢ એપ્લીટ . (ઇ.) વ્યાયામવીર; રમતવીર એડલ્ટ એજ્યુકેશન ન. (ઇ.) પ્રૌઢશિક્ષણ
ઍપ્લેટિક્સ સ્ત્રી, (ઈ.) ટેક અને મેદાની રમતો કે સ્પર્ધાઓ એડલ્ટન્ચાઈઝ પં. (ઇ.) પુખ્ત ઉંમરનો મતાધિકાર
સંબંધી ખેલતા એડિટર છું. (ઈ.) છાપાનો તંત્રી (૨) સંપાદક (પુસ્તક એદી વિ. (અ. અહદ્ ફા. ઈ) પ્રમાદી; આળસુ વગેરેમાં)
એદીખાનું ન. આળસુઓને રહેવાનું સ્થાન કે મકાન એડિટિંગ ન. (ઇ.) સંપાદનકાર્ય
એધાણ ના એંધાણ (-ણી) સ્ત્રી. (સં. અભિજ્ઞાન) અડિટોરિયલ વિ. (ઈ.) સંપાદકીય (૨) પું. તંત્રીલેખ (ઓળખની) સંજ્ઞા નિશાની, ચિત્ર એડી સ્ત્રી. જુઓ એડ (૨) સોનીનું એક ઓજાર; બીબુ એન વિ. (અ.) ખરું; અસલ (૨) ખાસ; મુખ્ય (૩) સુંદર એડીટેડી સ્ત્રી. (ઇં.) આડીટેડી વાત કે વર્તન કરવું તે; (૪) ઠીકઠીક (૫) સરલ; સુંદર (૬) સ્ત્રી. ન. શોભા; વાંકું કે અવિવેકી બોલીને મિજાજ કરવો તે
આબરૂ (૭) અણીનો વખત; કટોકટીનો વખત (જેમ એડીસી પું. (ઈ.) (મોટા અમલદારનો કે ગર્વનર, કે, એન વેળા મદદ કરે તે મિત્ર.).
સેનાપતિની) તહેનાતમાં રહેતો અધિકારી એન ઘેન સ્ત્રી. છોકરાંની એક રમત એડો છું. નેડો; સ્નેહ; હેત; પ્રીત
નજી સ્ત્રી. (ઇ.) તાકાત; શક્તિ (૨) ઊર્જા એડો વિ. આડો; ઊંધો; ખરાબ
એનવેળા સ્ત્રી. ખરી-અણીની વેળા ઍમિરલ પું. (ઈ.) દરિયાઈ સેનાનો સેનાપતિ એન.સી.સી. ન. (ઈ.) વિદ્યાર્થીઓને પ્રાથિમક લશ્કરી ઍડ્મિનિસ્ટરપું. (.) વહીવટ કરતા અધિકારી, કારભારી તાલીમ આપતું રાષ્ટ્રીય સિપાઈ દળ; “નેશનલ કેડેટ એડમિનિસ્ટ્રેશન ન. (ઇ.) સંચાલન; કારભાર (૨)
સુિચના વ્યવસ્થા
એનાઉન્સમૅન્ટ ન. (ઇ.) ઉદ્દઘોષણા; જાહેરાત (૨) એમિશન ન. (ઈ.) દાખલ થવાની પરવાનગી; પ્રવેશ એનાઉન્સર ૫. (ઇં.) ઉદ્ઘોષક એડ્રેસ ન. (ઇં.) સરનામું (૨) વ્યાખ્યાન; ભાષણ (૩) એનાથી (-માં), એનું, એને સર્વ. “એના અનુક્રમે ત્રીજી, સંબોધન
સાતમી, છઠ્ઠી, ચોથી વિભક્તિનાં રૂપ વર્ટાઇઝમેન્ટ સ્ત્રી જાહેરાત [માહિતી; ભરતિયું એનાયત સ્ત્રી. ઈનાયત; આપવું તે; બક્ષિસ ઍડવાઈઝ સ્ત્રી. શિખામણ (૨) સોદા અંગેની અધિકૃત નાર્કિસ્ટ વિ. (ઇ.) અંધાધૂંધી-અરાજકતા ફેલાવનાર ઍડ્વાન્ટેજ પું. (ઇં.) લાભ; ફાયદો
એનાર્ક સ્ત્રી. (ઇં.) અંધાધૂંધી; અરાજકતા એવેન્ચર ન. (ઇં.) સાહસ (૨) જોખમી ક્રિયા એનાલિસિસ ન. (ઈ.) પૃથક્કરણ ઍવાન્સ ન. (ઈ.) અગાઉથી (નાણાં વગેરે જવું) એનિમા સ્ત્રી. (ઈ.) બસ્તી; ઝાડો કરવા માટે અપાતી આપવું; લેવું; પેશગી
પિચકારી કે તેનું ઓજાર
પિાંડુરોગ ઍડ્વોકેટ . (.) વકીલ, ધારાશાસ્ત્રી (૨) મોટો વકીલ ઍનિમિયા ડું. (ઈ.) લોહીનું પાણી થવાનો રોગ; ઍવોકેટ જનરલ પં. (.) રાજ્યનો સૌથી મોટો સરકારી ઍનિમીટર ન. (ઇ.) વનની ગતિ માપતું યંત્ર વકીલ
ઍનિમેશન ન. (ઇં.) પ્રાણસંચારની ક્રિયા એડહેસિવ ટેપ સ્ત્રી, (ઈ.) ચોંટાડી શકાય તેવી પટ્ટી ઍનિમૉમીટર ન. (ઇ.) વાયુવેગમાપક અંહૉક ન. (ઈ.) તદર્થ (૨) હંગામી; કામચલાઉ એનિવર્સરી સ્ત્રી. (ઇં.) વાર્ષિકોત્સવ; જયંતી (૨) એણી(કોર, ૦ગમ, ૦પા) ક્રિ.વિ. એ બાજુએ
જન્મદિવસ; વર્ષગાંઠ (૩) મૃત્યુતિથિ એણીપેર (-૨) કિ.વિ. એ રીતે; એ પ્રમાણે એનીમિયા ૫. (ઇ.) ફીકાશ; પાડતા એણીમગ ક્રિ.વિ. એ બાજુએ; એણીગમ
ઍનેક્રોનિઝમ ન. (ઇ.) કાળવિપર્યાસ; કાલવૃત્કમ એણું ન. ઢોરનું વસૂકી જવું તે
એનેક્સી સ્ત્રી. (ઇ.) ઉપભવન એણે વિ. સર્વ. “એનું ત્રીજી વિભક્તિનું રૂપ
એનેટોમી સ્ત્રી. (ઇ.) શરીરવિદ્યા; શરીરરચનાશાસ્ત્ર એતદર્થ કિ.વિ. એથી. એટલા માટે
એનેમલ ૫. (ઇ.) બહારની ઓપ આપનારો પદાર્થ (૨) એતબાર છું. (અ.) વિશ્વાસ; ઇતબાર
દાંત પરનું પડ
કોર

Page #143

વસ
એનેસ્થેટિકો
૧ ૨ ૬
[એબોર્શન એનેસ્થેટિક વિ. (ઇ.) ચામડીમાં બહેરાશ લાવનાર; એન્વલપ ને. (ઇં.) જુઓ “એન્વલપ' સિર્વસંગ્રહગ્રંથ નિશ્ચેતન-સંવેદનાહારક
એન્સાઇક્લોપીડિયા . (ઇં.) જ્ઞાનકોશ; સર્વવિઘાકોશ; એનેસ્થેટિસ્ટ છું. (ઈ.) ચામડીમાં બહેરાશ લાવનાર ડોક્ટર એપલ ન. (ઇ.) સફરજન એનોફિલસ છું. (.) જેના કરડવાથી ટાઢિયો તાવ આવે એપાર્ટમેન્ટ ન. (ઇ.) માલબંધ મકાન; માળખાનું મકાન છે તેવી જાતનો મચ્છર
એપિક ન. (ઇં.) મહાકાવ્ય; પ્રબંધકાવ્ય એન્કર ન. (ઇં.) લંગર (૨) પં. કાર્યક્રમ સંચાલક ઍપિકલ વિ. (ઈ.) મોખરાનું સૌથી આગળનું એન્કાઉન્ટર ન. (ઈ.) અથડામણ (૨) સામનો એપિગ્રાફ છું. (ઈ.) અભિલેખ; શિલાલેખ એન્કલોઝર ન. (ઇં.) બિડાણ; સંલગ્નપત્ર
ઍપિગ્રાફી સ્ત્રી. (ઇ.) શિલાલેખવિઘા; અભિલેખવિદ્યા અંગેજમેન્ટ ન. (ઈ.) સગાઈ; વેવિશાળ
એપિટાફ છું. (ઇ.) કલર પર લખેલ લખાણ; સ્મૃતિલેખ એન્કેવર વિ. (ઇ.) ધાતુ પથ્થર વગેરેમાં કોતરણી કરનાર એપિસોડ ન. (ઈ.) ભાગ (૨) હપ્તો; ઘટના એન્જિન ન. (ઇં.) ચાલક-યંત્ર
એપેન્ડિક્સ ન. (ઈ.) પરિશિષ્ટ (૨) જમણી બાજુ નાના એન્જિન ડ્રાયવર વિ. ચાલક; યંત્ર ચલાવનાર
આંતરડા અને મોટા આંતરડાને મળવાનું થયું છે ત્યાં એન્જિનિયર છું. (ઇં.) ઈજનેર
આગળ વધતો પુચ્છાકાર ભાગ; આંત્રપુચ્છ એન્જિનિયરિંગ કું. (ઈ.) ઇજનેરી
એપેન્ડિસાઈટિસ ન. (ઈ.) પેડુમાંના એપેન્ડિક્સનો સોજો ઍન્જોયમેન્ટ ન.. સ્ત્રી. (ઇ.) મજા; આનંદ
એપોઈન્ટમૅન્ટ સ્ત્રી. (ઈ.) નિમણૂક; નિયુક્તિ (૨) એન્ટરટેઇનમેન્ટ ન. (ઇં.) મનોરંજન
નિયોજિત મુલાકાત
એિક દેવ એન્ટરપ્રાઇઝ ન., સ્ત્રી. (ઇં.) આર્થિક સાહસ એપોલો છું. (ગ્રી.) પ્રાચીન ગ્રીક અને રોમના લોકોનો એન્ટાયર વિ. (ઇં.) સંપૂર્ણ; આખું
એપોલૉજી સ્ત્રી. (ઇ.) દિલગીરી દર્શાવવી તે; માફી એન્ટિનોવેલ સ્ત્રી. (ઇં.) પ્રતિનવલ
એપ્રન ન. (ઇ.) કપડાં બગડે નહિ તે માટે ઉપર પહેરવાનું ઍન્ટિમની સ્ત્રી,ન. (ઈ.) એક ધાતુ ઍન્ટિસોશિયલ વિ. (ઇં.) સમાજવિરોધી; અસામાજિક એપ્રિલ પૃ. (ઇં.) અંગ્રેજી વર્ષનો ચોથો મહિનો મૂિલ્ય એન્ટોમોલોજીન. (ઇ.) કીટકશાસ્ત્ર, જંતુવિજ્ઞાન એપ્રિલિયેશન ન. (ઇ.) કિંમતમાં વધારો થવો તે; અધિએન્ટ્રન્સ યું. (ઈ.) પ્રવેશદ્વાર (૨) પ્રવેશ
એપ્રિલફૂલ ૫. (ઇ.) એપ્રિલ મહિનાની પહેલી તારીખે એન્ટ્રી સ્ત્રી. (ઈ.) પ્રવેશ (૨) પ્રવિષ્ટિ (૩) નોંધ: નોંધણી કરાતી મજાક (૪) અધિકરણ
[પરિણામ; ફળ એપ્રેન્ટિસ ન. (ઇ.) શિખાઉં; તાલીમી ઉમેદવાર એન્ડ કું. (ઇ.) હદ, સીમા (૨) અંત; સમાપ્તિ (૩) એમૂવર . (.) ન્યાયની કચેરીમાં આરોપીઓમાંનો એન્ડોર્સ ૫. (ઇ.) હૂંડી, ચેક ઉપર કરાતી સાહી (૨) સરકારપક્ષે બનેલો સાક્ષી - પ્રમાણિત કરવું તે
એપ્રૂવલન, સ્ત્રી. (ઇં.) અનુમોદન (૨) મંજૂરી; સ્વીકૃતિ એન્ડોર્સમેન્ટ ન. (ઈ.) મંજૂરી; સંમતિ (૨) સમર્થન એપ્રોચ ૫. (ઈ.) સામે કે નજીક જવું તે; અભિગમ એન્થલૉજી સ્ત્રી. (ઇ.) સાહિત્યકૃતિઓનો સંગ્રહ એપ્રોચ રોડ કું. (ઈ.) મુખ્ય રસ્તાને જોડતો માર્ગ ઉપમાર્ગ ઍન્થપામેટી સ્ત્રી. (ઈ.) માનવમાપનશાસ્ત્ર
એપ્લાઇડ વિ. (ઇં.) પ્રાયોજિત એક્ઝોપૉલૉજી સ્ત્રી, (ઈ.) માનવવંશશાસ્ત્ર, નૃવંશશાસ્ત્ર ઍપ્ટિટ્યૂડ ન. સ્ત્રી. (ઇ.) અભિવૃત્તિ; મનોવલણ એન્યુઅલ વિ. (ઈ.) વાર્ષિક (૨) ન. વાર્ષિક પત્ર ઍપ્લિકેશન સ્ત્રી. (ઇ.) અરજી (૨) લાગુ થવું કે પડવું એન્યુઈટી સ્ત્રી. (ઇં.) બાંધી મુદત માટે નક્કી કરેલી વ્યાજે તે (નિયમન) મૂકેલી રકમ
એફિડેવિટ સ્ત્રી. (ઇં.) સોગંદ ઉપર લખાયેલ નિવેદનનું એનરોલમેન્ટ ન. (ઈ.) નોંધણી; નામાંકન
સરકાર-પ્રમાણિત પત્ર પરનું લખાણ; સોગંદનામું; એન્લાર્જ વિ. (ઈ.) મોટું કરેલું-કરાવેલું
એકરાર કરવો તે એલાર્જમેન્ટ ન. (ઈ.) નાના ઉપરથી મોટું કરાવામાં એફિશિયન્ટ વિ. (ઇ.) કાર્યદક્ષ; કાર્યક્ષમ
આવેલ ફોટોચિત્ર; મોટું કરેલું કે કરાયેલું હોય તે એફિશિયન્સી સ્ત્રી. (ઇં.) કાર્યદક્ષતા; કાર્યક્ષમતા એન્વલપન. (ઇ.) પરબીડિયું; “કવર' (૨) બુકપોસ્ટ વગેરે એબ સ્ત્રી, (અ.) ખોડખાંપણ; ખામી (૨) દૂષણ; કલંક માટેનું રેપર
[પરિસ્થિતિ એબિલિટી સ્ત્રી. (ઇ.) ક્ષમતા (૨) યોગ્યતા (૩) એન્વાયરમેન્ટ ન. (ઇ.) પર્યાવરણ (૨) વાતાવરણ (૩)
નિપુણતા
પ્રિાથમિક બાબત ઍવિરૉનમેન્ટ ન. (ઇ.) પર્યાવરણ; ચોપાસની સ્વચ્છતા; એબીસી સ્ત્રી. (ઈ.) અંગ્રેજી ભાષાની વર્ણમાળા (૨) સ્વચ્છતા
એબૉર્શન ન. (ઇં.) ગર્ભપાત (અકુદરતી રીતે)

Page #144

એબ્રિજમેન્ટ
૧ ૨૭
[ એલચીખાતું અંબ્રિજમેન્ટ ન. (ઈ.) સંક્ષેપ (૨) ટૂંકાણ
એરટાઈટ વિ. (ઇ.) હવાચુસ્ત; વાયુપ્રતિબંધક એબ્સન્ટ વિ. (ઇં.) ગેરહાજર
એરણ(-ણી) સ્ત્રી. (પ્રા. અહરી) અમુક પ્રકારનું લોખંડનું બ્સન્ટ-માઈન્ડેડ વિ. (ઈ.) વિમનસ્ક (૨) ભૂલકણું ગચિયું, જેના ઉપર સોની-લુહાર વગેરે ઘડવાનું કામ ઍબ્સન્સ સ્ત્રી. (ઇં.) ગેરહાજરી
કરે છે. ઍબ્સર્ડ વિ. (ઇ.) અસંગત: અસંબદ્ધ, અંટસંટ
એરપોર્ટ ન. (ઇં.) વિમાન-મથક; વિમાનઘર એક્સ્ટ્રક્ટ ન. (ઇં.) અમૂર્ત કલા (૨) વિ. અમૂર્ત એરફોર્સ સ્ત્રી. (ઇ.) વિમાની દળ; હવાઈદળ; વાયુસેના એમ ક્રિ.વિ. (સં. એવમ્, અપ. એવ) એ રીતે; એ પ્રમાણે એરબસ સ્ત્રી. (ઇં.) વિમાની બસ એમ.એ. વિ. (ઈ.) વિનયન વિદ્યામાંની અનુસ્નાતક પદવી- એરમાર્શલ પં. (.) વાયુસેનાનો અધિકારી
નું કે તે ધરાવતું (૨) ન. તે પદવી કે તેની પરીક્ષા એરમેલ પુ. (.) વિમાની ટપાલ; હવાઈડાક એમએલ.એ. પું. (ઇ.) રાજ્યની ધારાસભા (નીચલી)નો રમોટર સ્ત્રી. (ઈ.) પવનચક્કી
સભ્ય; ધારાસભ્ય સિભ્ય; સંસદસભ્ય એરલાઇન સ્ત્રી. (ઇં.) હવાઈ વાહનવ્યવહાર તંત્ર એમ.એલ.સી. ૫. (.) રાજયની ઉપલી ધારસભાનો એરલાઈન્સ સ્ત્રી. (ઈ.) વિમાની કંપની એમ.એસસી વિ. (ઈ.) વિજ્ઞાનની અનુસ્નાતક પદવીનું એરશિપ ન. (ઇં.) હવાઈ વિમાન
કે ધરાવતું (૨) ન. તે પદવી કે તેની પરીક્ષા એરસર્વિસ સ્ત્રી. (ઇ.) હવાઈ વિમાનો દ્વારા થતો વહેવાર એમ.બી.બી.એસ. વિ. (ઈ.) દાક્તરીના શિક્ષણની સ્નાતક એરહોસ્ટેસ સ્ત્રી. (ઈ.) વિમાનની પરિચારિકા
પદવીનું કે તે ધરાવતું (૨) ન. તે પદવી એરંડિયું ન. દિવેલ; “કેસ્ટર ઓઇલ' [દિવેલી એમણે સર્વ. “એણેનું બ.વ.
એરંડી સ્ત્રી. (સં. એરંડ-ઈ) નાની જાતનો દેવેલો (૨) એમનું વિ. એ બાજુનું; એ રીતનું; એવું
એરંડો પં. (સં. એરંડ) દિવેલો (૨) એક રમત એમનું સર્વ. તેઓનું
[‘એમ્પ મીટર એરાઇવલ ૫. (ઇ.) આગમન એમીટર ન. (ઇ.) વીજળીનો પ્રવાહ માપનારું યંત્ર; ઍરિમેટિક ન. (ઇં.) અંકગણિત એમેચ્યોર વિ. (ઈ.) બિનધંધાદારી; અવેતનિક એરિયલ ૫. (ઇં.) ધ્વનિ વગેરે વહન કરનારાં મોજાંને એમેન્ડમેન્ટ છું. (ઇ.) સુધારો
પકડવા માટે રેડિયો વગેરેનો હવામાં ઊંચે રાખવામાં એમોનિયા વું. (ઈ.) એક વાયુ - ગેસ
આવેલો તાર કે ઉપકરણ એપ મીટર ન. (ઈ.) જુઓ ‘એમીટર' એકમ એરિયા પું. (ઈ.) પ્રદેશ; ક્ષેત્ર (૨) ક્ષેત્રફળ (ગ.) એમ્પ(-એ)ર પું. (ઈ.) વીજળીનો પ્રવાહ માપવાનો એરિસ્ટોક્રસી સ્ત્રી. (ઈ.) અમીરો કે શ્રીમંતોના પ્રાધાન્યવાળું એમ્પાયર ન. (ઇં.) સામ્રાજ્ય
રાજય (૨) (ગ્રીક ભાષામાં પ્રાચીન સારા અર્થમાં; એમ્પોરિયમ ન. (ઈ.) વેચાણકેન્દ્ર (૨) વસ્તભંડાર પણ આજની પરિભાષામાં) ગરીબોને ચૂસનારા એમ્બેરેજ ન. (ઈ.) વીજળીના પ્રવાહનું માપ
મૂડીવાદીઓનું રાજ્ય એમ્પ્લોયમેન્ટ ન. સ્ત્રી. (ઇં.) નોકરી (૨) કામધંધો ઍરિસ્ટોટ પું. (ઈ.) ઉમરાવ એમ્પ્લોયી પું. (ઈ.) કામદાર; કર્મચારી
એરિંગ ન. (ઇં. ઇયરરિંગ) કાનની બૂટનું એક ઘરેણું ઍમ્બર ૫. (ઇ.) સુગંધી ગંદર જેવો એક પદાર્થ કેરબો એરુ છું. (સં. અહિ૩૫. પ્રા, અહિરઅ) સાપ. સર્પ એમ્બેસી સ્ત્રી, (ઈ.) વિદેશી એલચી ખાતું
એરુઝાંઝર(-) ન. સાપ વગેરે ઝેરી જાનવર એમ્બેસેડર છું. (ઇ.) એલચી; રાજદૂત
એરો ન., પૃ. (ઇં.) બાણ (૨) બાણનું નિશાન (૩) ઍમ્બોસિંગ ન. (ઈ.) ધાતુનાં પતરાં પર ઉપસાવાતું માર્ગદર્શનનું નિશાન આલેખન-ચિત્રણ
એરોગ્રામસ્ત્રી. (ઇં.) વિમાની ટપાલ એપ્લિફાયર ન. (ઇ.) પ્રવર્ધક, ધ્વનિ-પ્રવર્ધક
એરોડ્રૉમ ન. (ઈ.) વિમાનઘર; જયાં વિમાનો, ચઢે અને એબ્યુલન્સ સ્ત્રી. (ઇં.) બીમારી માટેની ગાડી; માંદાગાડી ઊતરે; વિમાનોનું સ્ટેશન એમ્બ્રોઇડરી સ્ત્રી. (ઇ.) ભરતકામ માપવાનું યંત્ર' એરોનોટિક્સ ન. (ઈ.) વિમાનસંબંધી વિજ્ઞાન એમ્મીટર ન. (ઇ.) વિદ્યુતપ્રવાહ માપવાનું સાધન; એમ્પ એરોપ્લેન ન. (ઈ.) વિમાન, હવાઈ જહાજ એર સ્ત્રી. (ઇં.) હવા
એલએલ.બી. વિ. “બેચલર ઓફ લૉ'; કાયદાનો સ્નાતક એરકન્ડિશન્ડ વિ. વાતાનુકૂલિત; માફકસર હવાવાળું (૨) ન. કાયદાના સ્નાતકની પદવી કે તેની પરીક્ષા એરક્રાફટ ન. (ઈ.) વિમાન
એલચી પું. (તુર્ક) એક રાજયનો બીજા રાજ્યમાં મોકલેલો એરકૂલર ન. (ઇં.) વાયુશતક ફિોડાયેલ એક બંદૂક પ્રતિનિધિ-વકીલ; રાજદૂત; એમ્બેસેડર એરગન સ્ત્રી. (ઇં.) દારૂ વિના; હવાના દબાણથી એલચીખાતું ન. એલચીનું કાર્યાલય

Page #145

એલ(-ળ)ચી
૧૨૮
[ એસ્ટાબ્લિશમેન એલ(-ળ)ચી સ્ત્રી. (સં. એલા) ઇલાયચી
એવે ક્રિ.વિ. એ વખતે; દરમ્યાન એલચીગીરી સ્ત્રી, વિદેશમાંની એલચીની કામગીરી એવૉર્ડ (ઈ.) ચુકાદો; ફેંસલો (૨) પુરસ્કાર એલચીઘર ન. એલચીનું નિવાસસ્થાન; તેનું કાર્યાલય; એશ સ્ત્રી, (અ.) મોજમજા; સુખચેન “કોસ્યુલેટ’
એશઆરામ પં. ભોગવિલાસ; સુખચેન એલ(-ળ)ચીડો(-દો) પૃ. ઇલાયચીના દાણાનો પોપટો અંશ-ટ્ટે સ્ત્રી. (ઇં.) રાખદાની એલ(ળ)ચો છું. એક જાતની મોટી એલચી (૨) એક એશિયા કું., ન. (ઈ.) પૃથ્વીનો એક મોટો ખંડ જાતનો છોડ
એશિયાઈ વિ. એશિયાનું એલ.ટી.સી. સ્ત્રી. (ઇંચ) રજા-પ્રવાસ-રાહત
એષણા સ્ત્રી. (સં.) ઇચ્છા; વાસના એલફેલ વિ. (ફેલનો દ્વિર્ભાવ) આડુંઅવળું; ગમે તેવું (૨) એસ.એસ.સી. ન., સ્ત્રી. (ઈ.) માધ્યમિક શાળાનું
અવિચારી; ગાંડુંઘેલું (૩) અસભ્ય (૪) ન. નખરું; પ્રમાણપત્ર કે તેની પરીક્ષા તોફાન (૫) અસંબદ્ધ-મિથ્યા પ્રલાપ
એસ.ટી. સ્ત્રી. સરકારી બસનો વાહનવ્યવહાર એલર્જી સ્ત્રી. (ઈ.) પ્રતિકૂળ અસર (અતિ સંવેદનશીલ એસ.ટી.ડી. (સસ્ક્રાઈબર્સટૂકડાયલિંગ) પં. (.) બાર
પ્રકૃતિને લીધે અમુક ખોરાક, દવા કે વસ્તુની શરીર ગામ સીધી વાતચીત કરવાની સગવડવાળો ફોન પર થતી)
એસરવું અ.ક્રિ. (સં. ઉત્સુ, પ્રા. ઉસ્મર) એલળવું (૨) એલર્ટ વિ. (ઇ.) સતર્ક સાવધ
ઓસરવું (૩) પાછું વળવું; ઊતરી જવું (૪) પથરાવું એલળવું અ.ક્રિ. (પ્રા. ઓલિઅ ઉપરથી) એસરવું; પાણી સાઈનર વિ. (ઈ.) બીજાને નામે કરી આપનાર છૂટવું (હાથ મીઠું વગેરેમાંથી)
એસાઇની વિ. (ઈ.) જેના નામ ઉપર લખાણ કરાય છે તે એલા જુઓ “અલ્યા”
એસાઈન્મેન્ટ ન. (ઇ.) કોઈને નામે કરવાની ક્રિયા; એલા સ્ત્રી. (સં.) ઈલાયચીનો છોડ (૨) ઇલાયચી સુપરતનામું (૨) વધુ મહાવરા માટે જાતે કરવાનું એલાઉન્સ ન. (ઇં.) ઉચ્ચક મુસારો; ભથ્થુ (૨) વળતર પ્રશ્નપત્રરૂપ ગૃહકાર્ય; સ્વાધ્યાય એલાન ન. (ઇ.) ઘોષણા; જાહેરાત
એસાયેલમ ન. (ઇ.) ગાંડાની હોસ્પિટલ એલાર્મ ન. (ઇ.) જુઓ “એલારમ'
એસિટિલીન પં. (.) કાર્બાઈડમાંથી નીકળતો વાયુ એલાર્મપીસ ન. (ઇંચ) ટોકરીવાળું ઘડિયાળ જોડાણ એસિટેડ છું. (ઇં.) એસેટિક એસિડનો સાર ઍલાયન્સ ન, સ્ત્રી, (ઈ.) કરાર કે સમજૂતીથી થયેલ ઍસિડ પં. (ઇ.) એક રસાયની તત્ત્વ; તેજાબ; અશ્લ એલાયચી સ્ત્રી, ઇલાયચી
એસિડિક વિ. (ઈ.) ઍસિડવાળું; એસિડને લગતું એલારમ(-મ) ન. (ઈ.) (ઘડિયાળની) અમુક સમય સૂચ- એસિડિટી સ્ત્રી. (ઇ.) આંતરડાંની રોગાત્મક ખટાશ વવા વાગતી ઘંટડી કે તેવી યોજના (૨) ભયસૂચક ઍસિમિલેશન ન. (ઇં.) બે ભિન્ન વર્ગોનું સમાન બનવું
અવાજ કરવોતે હાજર હોવું તેવી દલીલ કે પુરાવો તે; સારૂપ્ય એલિબી સ્ત્રી. (ઇ.) (ગુનાના સમયે) બીજે હોવું; ગેર- એ.સી. . (ઇ.) એ નામે બોલાતો (પ્રવાહની દિશા બદલે ઍલિમેન્ટ ન. (ઇં.) મૂળતત્ત્વઃ તત્ત્વ
એવો) વીજળીનો પ્રવાહ (૨) વાતાનુકૂલિત યંત્ર; એલિવેટર ન. (ઈ.) ઊંટડો; “ક્રેઇન'
એરકંડિશનર”
વિજળીયંત્ર એલેજી સ્ત્રી. (ઇ.) કરુણ-પ્રશસ્તિ; શોકગીત
એ.સી.ડાયનેમો છું. (ઈ.) એ.સી. પ્રવાહ ઉત્પન્ન કરતું એલોટમેન્ટ ન. (ઇ.) ફાળવણી
એસેટિક ઍસિડ પં. (ઈ.) (સરકાનો) એક તેજાબ એલોપથી સ્ત્રી. (ઇ.) ચિકિત્સાની એક પદ્ધતિ એસેટિલીન પં. (.) બળે એવો એક વાયુ ઍલ્જિબ્રા ન. (ઇ.) બીજગણિત નુિકસાનકારક પદાર્થ એસેન્સ ન. (ઇ.) સત્ત્વ; અર્ક એલ્યુમિન ન. (ઇં.) માદા માણસના પેશાબમાં જતો એસેમ્બલિંગ ન. (ઇં.) છૂટા ભાગો જોડવા તે એલ્યુમિનિયમ ન. (ઇં.). એક હલકી ધોળી ધાતુ એસેમ્બલી સ્ત્રી. (ઇં.) સભા (૨) વિધાનસભા એવડું વિ. (સં. એતદ્ + વક, પ્રા. એવઙઅ) એટલા એસેસમેન્ટ ન. (ઈ.) મૂલ્યાંકન (૨) નિર્ધારણ કદનું (૨) એટલું બધું
એસેસર છું. (ઇ.) આંકણી કરનાર અધિકારી; ન્યાય એવરગ્રીન વિ. (ઇ.) સદાબહાર (૨) ખુશમિજાજ
સાયક એવરેજ સ્ત્રી. (ઇ.) સરાસરી
એસોસિયેશન ન. (ઇ.) મંડળ; સમાજ એવિડન્સ પું. (ઇં.) પુરાવો
એસ્કિમો . (ઇ.) એ નામની ઉત્તરધ્રુવ પ્રદેશની જાત, એવામાં ક્રિ.વિ. એટલામાં; દરમિયાન જેિવું-સરખું વતની કે તેનો માણસ એવું વિ. (પ્રા. એવૅ) એ રીતનું - પ્રકારનું (૨) એના એસ્ટાબ્લિશમેન્ટ ન. (ઇ.) સ્થાપના (૨) વહીવટી તંત્ર

Page #146

એ
એસ્ટિમેટો
૧ ૨૯
[ ઑઈલમિલ એસ્ટિમેટ ન. (ઈ.) અંદાજ (૨) ગણતરી (૩) આંકણી;
કિંમત (૪) ખર્ચનું અંદાજપત્ર એસ્ટેટ સ્ત્રી, (ઈ.) માલમિલકત; જાયદાદ (૨) જાગીર ઐ (સં.) સંસ્કૃત વર્ણમાળાનો અગિયારમો સ્વર; ગુજરાતી એસ્ટેટ ડ્યૂટી સ્ત્રી. (ઇ.) મરણ પછી મિલકત પર લેવાતો વર્ણમાળાનો નવમો સ્વર સરકારી કર
ઐકામ્ય ન. (સં.) એકાત્મપણું ઍસ્ટોપેલ વિ. (ઇં.) સ્વયંબાધક
ઐકાંતિક વિ. (સં.) એકાંતનું; એકાંતને લગતું (૨) એક ઍસ્પિરિન સ્ત્રી, એક દવાનું નામ વ્યવહારુ ભાષા
જ હેતુ વ્યક્તિ કે મતને વળગી રહેનારું (૩) અંતિમ; એસ્પેરેન્ટો ડું. (.) વિશ્વ માટે ઉપયોગી એક કૃત્રિમ એબ્સોલ્યુટ' એસ્ફાલ્ટ પું. સડક પર પાથરવામાં આવતું ડામર, રેતી
ઐક્ય ન. (સં.) એકતા; મેળ (૨) સંપ વગેરેનું મિશ્રણ
ઐચ્છિક વિ. (સં.) પોતાની ઇચ્છાનું-ખુશીનું; મરજિયાત એસ્ટ્રૉનૉમી સ્ત્રી. (ઈ.) ખગોળશાસ્ત્ર
ઐડ, (વજંતર) વિ. સાવ આડું એસ્ટૉલૉજી સ્ત્રી. (ઇ.) જ્યોતિષશાસ્ત્ર
ઐતરેય વિ. (સં.) ઐતરેયને લગતું-સંબંધી (૨) પં. ઇતર ઍસ્થેટિક વિ. (ઇં.) સૌંદર્યલક્ષી
(અથવા ઇતર ઋષિ)નો વંશજ (૩) સ્ત્રી. એ નામનું ઍસ્થેટિક્સ ન. (ઇ.) સૌંદર્યશાસ્ત્ર
એક ઉપનિષદ (૪) ન. ઋવેદનું એક બ્રાહ્મણ એએસ્ટૉસ ન, (ઇ.) દહનશીલ નથી એવો એક પદાર્થ ઐતિહાસિક વિ. (સં.) ઇતિહાસને લગતું એ સર્વ. (સં. ઈક, અપ. એહ) પેલું (૨) એ તે ઐયામ પું. (અ.) સમય (૨) પ્રસંગ; ઋતુ; હવામાન એહમિયત સ્ત્રી. (અ) મહિમા; મહત્ત્વ
ઐયાશ વિ. (ફા.) વિલાસી; કામી (૨) વ્યભિચારી એહરામ પં. (અ.) હજમાં હાજી સીવ્યા વિનાનો પોશાક ઐયાશી સ્ત્રી. (ફા.) વૈભવવિલાસ; અમનચમન; પહેરે તે પોશાક
- વિલાસિતા; લંપટતા (૨) એશઆરામી રિન) એળી ન., સ્ત્રી, જુઓ “એલચી'
ઐરાવણ-ત) છું. (સં.) ઇન્દ્રનો હાથી (ચૌદમાંનું એક એળિયો છું. (સં. એલક, પ્રા. એલ) કુંવારના પાઠાનો ઐલ પું. (સં.) ઇલાનો પુત્ર; પુરુરવા - સૂકવેલો ગર્ભ એક ઔષધિ
ઐશ્વર્યન. (સં.) ઈશ્વરપણું (૨) સર્વોપરિતા (૩) મોટાઈ; એળે (વેગે) ક્રિ.વિ. (સં. અફલ, પ્રા. અહલઈ) ફોકટ; સાહેબી (૪) વિભૂતિ; સંપત્તિ
વૃથા (૨) વગર મહેનતે; સહેજમાં [ઘાટ ઐહલૌકિક વિ. (સં.) જુઓ “ઐહિક અંગલ . (ઇં.) ખૂણો (૨) ખૂણાના આકારનો લોખંડનો
ઐહિક વિ. (સં.) સાંસારિક; આ લોક સંબંધી એંકાર છું. અહંકાર; ગર્વ
એંદ્ર વિ. (સં.) ઇન્દ્રનું; ઈન્દ્ર સંબંધી એંગો છું. બાળકનું મેં એં કરીને રડવું તે
ઐદ્રિય વિ. (સં.) ઇન્દ્રિયોને લગતું (૨) ઇન્દ્રિયગમ્ય એંગ્લો-ઇડિયન પં. (.) ભારતીય અને અંગ્રેજનું મિશ્ર ઐદ્રજાલિક વિ. ખોટું; માયાવી
સંતાન,અને એ કોમનો માણસ (૨) વિ. તેને લગતું એંઘો છું. (‘હિંગ' પરથી) વાણિયો (તુચ્છકારમાં). ખેંચવું સક્રિ. ઈચવું; નાખવું, ફેંકવું (લખોટી વગેરે) (૨) ખેંચવું (પતંગ) (૩) હીંચવું
ઓ પુ. સંસ્કૃત વર્ણમાળાનો બારમો અને ગુજરાતી વર્ણએંજિન ન. (ઇં.) વેગ આપનારું યંત્ર; ઈંજિન
માળાનો દસમો સ્વર (૨) કંઠોઠ દીર્ઘ સ્વરિત સ્વર એંજિનિયર છું. ઇજનેર
ઓ ઉદ્. બોલાવવા, સ્મરણ કરાવવા, આશ્ચર્ય વગેરે મેંટ સ્ત્રી. મમત; જીદ (૨) આંટ; સાખ (૩) ટેક બતાવવા વપરાતો ઉદ્ગાર એંટવું અ.ક્રિ. ગર્વ કરવો (૨) જક-જિદ કરવી ઑ પું. (ઈ.) વજન; પ્રભાવ એઠ(-ઠું) વિ. જમતાં વધેલું; એઠવાડથી ગંદું (૨) ન. એઠું ઑઇન્ટમેન્ટ ન. (ઈ.) લેપ; મલમ
કે તેવું થાય તેવું અન્ન [ગંદવાડ (૨) કચરોપૂજાં ઓઇયાં ઉદ્. ઓડકાર આવતાં થતો-કરાતો સંતોષ એંઠવાડ(ડો) . એઠવાડ; એઠવાડો; ખાવાપીવાથી થતો દર્શાવતો ઉદ્ગાર (૨) ન. ઓડકાર કે તેનો અવાજ એÚજૂઠું વિ. ઉચ્છષ્ટ; ખાતાં છાંડેલું નિશાની (૩) પચાવી પડવું-પાડવું તે એંધાણ ન. (સં. અભિજ્ઞાન; પ્રા. અહિનાણ) એધાણ; ઑઇલ ન. (ઇં.) તેલ એધાણી સ્ત્રી, એધાણ; નિશાની; સંજ્ઞા; ચિહન ઑઇલ એન્જિન ન. (ઇ.) ક્રૂડતેલથી ચાલતું યંત્ર એંશી(-સી) વિ. (સં. અશીતિ; પ્રા. અસીઇ) સિત્તેર વત્તા ઑઇલ-પેઇન્ટ પું. (ઇ.) તેલમાં ઓગળે તેવા રંગ; તેલરંગ
દસ (૨) પં. એશીનો આંકડો કે સંખ્યા: ‘૮૦' ઓઇલમિલ સ્ત્રી. (ઇ.) તેલ કાઢવા માટેનું કારખાનું

Page #147

ઓઈલ મૅન. ૧ 3
[ઓચિંતું ઓઈલ મેન . (ઇ.) યંત્રોમાં તેલ ઊંજનારો કામદાર ઓગણીસ વિ. (સં. એકોવિંશતિ) વિસમાં એક ઓછો એક સ્ત્રી. (દ. ક્રિઅ) ઊલટી; બકારી
(૨) પં. ઓગણીસનો આંકડો કે સંખ્યા; “૧૯ ઓક ન. (ઇં.) એક વૃક્ષ કે તેનું લાકડું
ઓગણું ન. આંગણિયું; સ્ત્રીઓના કાનનું એક ઘરેણું ઓકવું સક્રિ. (સં. ઓસ્કરોતિ; પ્રા. ઓક્ટરઈ) ઊલટી ઓગણોતેર (સં. એકોનસપ્તતિ) વિ. સિત્તેરમાં એક ઓછો
કરવી (૨) લીધેલું પાછું આપવું (૩) કહી નાખવું (૨) પું. અગણોતેરનો આંકડો કે સંખ્યા; “૬૯) ઓકળી સ્ત્રી. (સં. ઉત્કલિકા, પ્રા. ઉક્કલિઆ) લહરી (૨) ઓગણયાએંશી(-સી) વિ. (સં. એકોનાશીતિ) એશીમાં - લીંપણની લહરી જેવી દેખાતી ભાત [મામલત એક ઓછો (૨) પું. અગણ્યાએંશીનો આંકડો કે ઓકાત સ્ત્રી. (અ.) ઓખાત; તાકાત (૨) વિસાત; સંખ્યા; ‘૭૯’
લિાવે તે ઓકાર પં. “ઓ” અક્ષર કે ઉચ્ચાર
ઓગયું ન. ફરી ચાવવા માટે પ્રાણીએ ખાધેલું મોઢામાં ઓકારી સ્ત્રી. ઓક; બકારી; ઊલટી
ઓગલો . ગલોડું (૨) તાલું ઓકેઝનલ વિ. (ઇ.) સાંયોગિક; પ્રાસંગિક
ઓગલો છું. રાંધવામાં રહી ગયેલો એક બાજુનો કાચો ભાગ ઓકાવવું સક્રિ. ઓકી કઢાવવું; પાછું કઢાવવું ઓગન ન. છલકાઈ જવું તે (૨) તૃપ્તિ; નિરાંત ઓક્ટોબર પં. (.) ઈ.સ.નો દસમો મહિનો
ઓગળવું અ.ક્રિ. છલકાઈ જવું ઓ.કે. ઉ.(ઈ.) બધું બરાબર; “ઓલ વેલ'; “ઓલ કરેક્ટ' ઑગસ્ટ છું. (.) ઈ.સ.નો આઠમો મહિનો ઓક્ટ્રોય સ્ત્રી. (ઇ.) કોઈ શહેરની હદમાં પ્રવેશતાં ઓગળવું અ.ક્રિ. (સં. અવગતિ, પ્રા. અવગલઈ) ઘનનું ચીજવસ્તુનો લેવાતો નાકાવેરો; જકાત
પ્રવાહી થવું (૨) (શરીર) ગળી જવું (૩) દ્રવવું (૪) ઓક્સન ન. (ઇં.) લિલામ; હરાજી
એક રસ થવું (૫) નરમ થવું ઑક્સવણી સ્ત્રી. ઓક્સિજન સાથે રાસાયણિક સંયોજન ઓગાટ(-4) પું, ન. ઓગટ; ઢોરનું છાંડ્યું ઘાસ
થવાની ક્રિયા; “ઑક્સિડેશન' [પદાર્થ ઓગાર(-ળ) પું. (સં. ઉદ્ગાર, પ્રા. ઉગ્વાલ, ઓગ્ગાલ) ઑક્સાઈડ વિ. પું. (ઇં.) ઓક્સિજન ભળેલો સંયુક્ત ઓગાટ; ઢોરનું છાંડ્યું ઘાસ ઑક્સિજન પું. (ઇં.) એક વાયુ; પ્રાણવાયુ
ઓગાળવું. (ઓગાળવું) ચાવીને રસ બનાવેલી વસ્તુ (૨) ઑક્સિડેશન ન. (ઇં.) આક્સિજનની હાજરીમાં થતી એક ઘાસ ખાધા પછી પ્રાણીઓ પેટમાંથી મોંઢામાં લાવી પ્રકારની રાસાયણિક પ્રક્રિયા
કરી ચાવે છે તે ખોરાક જિતાં ખાઈ જવું ઓખર ન. (સં. અવસ્કર, પ્રા. અવકખર) નરક; ગંદવાડ ઓગાળવું સક્રિ. ઓગળી જવું (૨) ધીમે ધીમે-વાગોળતાં ઓખરવાડો . ઉકરડો (૨) ગંદવાડ ખાવો ઓઘ પું. (સં.) પૂરનું પાણી; પ્રવાહ (૨) ઢગલો (૩) ઓખરવું સક્રિ. (ઢોરે) ઓખર કરવું-મળમૂત્રાદિ ગંદવાડ સમૂહ; જથ્થો [ભયના ભાનવગરનું (૩) ઉદાસીન ઓખરા(-વા)ડો . ઓખરવાડો; ઉકરડો; ગંદવાડ ઓઘડ વિ. અણઘડ, ભોટ; બોથડ (૨) લાગણી વગરનું; ઓખા સ્ત્રી. (સં. ઉષા) અનિરુદ્ધની પત્ની-ઉષા ઓઘડનાથ પું. ઓઘડ-અણઘડ માણસ [વાળું, ઓખાત(-દ) સ્ત્રી. ઓકાત; તાકાત; વિસાત
ઓઘરાળું વિ. ઓઘરાળાવાળું; મેલું (૨) પાણીના રેલાઓગટ(-4) પું, ન. (સં. અવદિત, પ્રા. ઘક્રિએ) ઓઘરાળો છું. પ્રવાહી ખોરાક પીરસવાનો પહોળા ઊંડા ઢોરનું છાંડેલું અને પગ તળે રોળેલું ઘાસ
મોંનો અને ટૂંકા દાંડાનો એક ચમચો; કૂવો (૨) ઓગણ (સં. એકોન, પ્રા. ઓગણ-ગુણ-ઓગણ) એક ઓગાળનો ડાઘ, રેલા જેવો ડાઘ, ઓઘરાડો; ખરડો
ઓછું એ અર્થમાં સંખ્યાંકને લાગે છે. જેમ કે, ઓગળ- ઓઘરી સ્ત્રી. કપડાને છેડે છૂટા રહેલા તાંતણા; આંતરી ચાળીસ-૩૯ [ચાળીસનો આંકડો કે સંખ્યા; “૩૯' (૨) ઝૂલ
રિજોયણો ઓગણચાળીસવિ.ચાળીસમાં એકઓછો (૨) પં. ઓગણ- ઓઘલો છું. ઓઘો; ગંજી (૨) ફગફળતા વાળનો ગોટો; ઓગણીસ(-ત્રીસ) વિ. ત્રીસમાં એક ઓછો (૨) પં. ઓઘવું સક્રિ. ઓઘલો વાળવો (૨) ખડકવું
ઓગણત્રીસનો આંકડો કે સંખ્યા; “૨૯' [ડિયો ઓધો . (સં. ઉપગ્રહ, પ્રા. વિગ્રહ) ઓઘ; ગંજી (૨) ઓગણત્રીસા પુ.બ.વ. ૨૯x ૧ થી ૨૯ × ૧૦ સુધીનો ગોટો ફગફગતા વાળનો જથ્થો (૩) જમણ જમનારાઓગણપચાસ વિ. પચાસમાં એક ઓછો (૨) પં. ઓગણ- નો મોટો સમૂહ (૪) રજોયણો; રજો હરણ (જૈન) પચાસનો આંકડો કેસંખ્યા; “૪૯
ઓચર(-રિયું) . (ઇં. વાઉચર) આધારરૂપ (હિસાબી) ઓગણસાઠ વિ. સાઠમાં એક ઓછો (૨) પં. ઓગણ- કાગળ; દસ્તાવેજ; વાઉચર', ‘બિલ વગેરે સાઠનો આંકડો કે સંખ્યા; ૫૯
ઓચરવું સક્રિ. (સં. ઉચ્ચ) (૨) ઉચ્ચારવું; બોલવું ઓગણા (પં.બ.વ.) ધાણી શકતાં કે અનાજ દળતાં એમને
ન, જુઓ ઓચરકિ.વિ. અણધારી રીતે; એકદમ એમ રહી ગયેલા દાણા
ઓચિંતુંવિ. (સં. અણચિત,પ્રા.ઓચિંતઅ) અણચિંતવ્યું(૨)
ઓચરિ

Page #148

ઓચ્છવ ૧ 3 ૧
[ ઓડણ ઓચ્છવ છું. (સં. ઉત્સવ, પ્રા. ઉચ્છવ) ઉત્સવ; ઉજવણી ઓઝી સ્ત્રી. કુંભારણ નાગરની એક અટક
(હર્ષ કે ખુશાલીના કે સપરમા દિવસની) (૨) ઓઝો છું. (સં. ઉપાધ્યાય, પ્રા. ઓઝા) કુંભાર (૨)
(મંજીરાં, મૃદંગ વગેરે સાજ સાથે કરાતું) ભજનકીર્તન ઓઝોન ૫. (ઇ.) એક પ્રાણપોષક વાયુ ઓછ(૦૫) સ્ત્રી. ઓછાપણું; ખોટ
ઓટ પું, સ્ત્રી, (સં. અવઘકૃતિ, પ્રા. ઓહદ0) ભરતીનું ઓલ્ડંગ . ઉછંટ, ખોબો વિસ; ચાદર (૨) ઓઢો ઊતરી જવું તે (૨) પડતી (૩) ઘટાડો ઓછાડવું. (સં.અવછાદ,તા.ઓચ્છાઅ) ઢાંકવા-પાથરવાનું ઓટ ન. ઇ.) એક વિદેશી ધાન્ય ઓછાડવું સક્રિ. (સં. અવચ્છાદય, પ્રા. ઓરછાડ) ઢાંકવું; ઓટ ન. ઓટવું તે (૨) બખિયો
ઓઢાડવું (૨) છાંયડો થાય એમ કરવું; છાંયડો કરવો આંટણી સ્ત્રી. ઓટણ (૨) ઓટાઈ (૩) આચ્છાદન કરવું
ઓટલી સ્ત્રી, નાનો ઓટલો; મેઢલી ઓછાપ છું. ડર; બીક; ભય
ઓટલો છું. ઓટો; બેસવાની જગ્યા ઓછાબોલું વિ. ઓછું કે જરૂર પડતું બોલનારું, મિતભાષી ઓટવું સક્રિ. (સં. અપવર્તયતિ, પ્રા. ઓવત્ત) બખિયો ઓછાયો છું. (સં. અપચ્છાય, પ્રા. ઓચ્છાય) છાયો, દેવો; કપડાંની કિનારી અંદરવાળીને સીવવું(૨) ઉકાળી
ઓળો પડછાયો (૨) સંકોચ; લાજ (૩) બીક, ધાસ્તી ઘસી કે હલાવીને એકરસ કરવું (૩) કપાસલોઢવો ઓછાવું અક્રિ. પથરાવું
શિરમાવું ઓટીસ્ત્રી (સં. ઓપવૃત્તિ, પ્રા. ઓઅત્તિ) કમ્મર ઉપરના ઓછાવું અ.ક્રિ. ઓછું થવું (૨) હલકું-નઠારું થવું (૩) વસ્ત્રનું વળીને બંધ જેવું કરાતું પડ [કરાતીઊંચી જગા ઓછું વિ. સં. ઓચ્છ, પ્રા. ઓચ્છ) જોઈએ તેથી થોડું; ઓટો છું. ઓટલો; બેઠક તરીકે વપરાય એવી ઘરને અડીને
કમી (૨) અધૂરું; ઊણું (૩) ઊતરતું; હલકું ઓટો સ્ત્રી. (ઇં.) રિશા (૨) વિ. સ્વયંસંચાલિત ઓછું(અટક, અધિકું) વિ. જુઓ “ઓછુંવતું' ઑટોગ્રાફ છું. (.) સ્વહસ્તાક્ષર (ખાસ કરીને સહી) ઓછુંવતું વિ. ઓછું કે વધારે; થોડુંઘણું
ઑટોબાયોગ્રાફી સ્ત્રી. (ઇં.) આત્મકથા; આત્મચરિત્ર ઓજ ને. જમીન કે ચણતરમાંનો અંદરથી નીકળતો ભેજ ઑટોમૅટિક વિ. (ઇ.) બીજાની મદદ વિના આપમેળે
(૨) મરણ સમયે મોંમાંથી નીકળી પડતું ફીણ ગતિમાન થતું; સ્વયં ચાલક વિાહનના પ્રકાર ઓજ સ્ત્રી. બુદ્ધિની સૂક્ષ્મતા (૨) દલીલ (૩) તર્ક ઓટોમોબાઈલ ન. (ઇં.) મોટરગાડી વગેરે સ્વયંસંચાલિત ઓજ૫ સ્ત્રી, ઉજાશ
ઑટોરિકશા(-ક્ષા) સ્ત્રી. (ઇં.) યંત્રથી ચાલતી રિશા ઓજસ ન. (સં) શુક્ર ધાતુમાંથી તત્ત્વરૂપે બની કાન્તિ (રિકશો ઉપરથી રિશા જોડણી)
ને પ્રભાવરૂપે વિરાજતી શરીરની ધાતુ (૨) ઓઠ પુ. (સ. ઓષ્ઠ) હોઠ (શારીરિક) પ્રકાશ; તેજ (૩) બળ; પરાક્રમ (૪) ઓઠવવુંસ.ક્રિ. (સં. અવસ્થાપ, પ્રા. અવઢવ) ખોટી વસ્તુ પ્રાણસંચાર; “એનિમેશન'; ચૈતન્ય (પ) પ્રતિભા; ગોઠવી દેવી; જૂઠું બોલવું (૨) મૂકવું; ગોઠવવું (૩)
ઓજ એ નામનો કવિતાનો એક ગુણ (કા.શા.) ચાંપીને-દબાવીને ખાવું (૪) ઘુસાડવું [ટેકો દેવો ઓજસ્વિતા સ્ત્રી. (સં.) ઓજસ્વીપણું તેિજસ્વી ઓઝંગવું સક્રિ. (સં. અવસ્થાય, પ્રા. અવઠવ) અઢેલવું; ઓજસ્વી, (-સ્વિની) વિ. (સં. ઓજસ્વિનું) ઓજસવાળું; ઓઠંગિયું, ઓડિં(-ઠી)ગણ ન. ટેકો; આધાર; તકિયો ઓજાર ન. (અ.) રાચ; હથિયાર; કાંઈ કરવા માટેનું યંત્ર- ઓઠુંવિ. (સં. અવસ્તૃતપ્રા. ઓસ્થઅ) ભોઠું; ઝાંખું(૨)ન. સાધન
તાર્કિક પડદો; આંતરો; ઓથું (૩) આંતરાને લીધે અંધારું અને ઓજાળું વિ. બુદ્ધિની સૂક્ષ્મતાવાળું (૨) દલીલવાળું (૩) એકાંત હોય તેવી જગા (૪)છુપાવાની કે આશરો લેવાની ઓજુ ન. વણાટ માટેનો તૈયાર તાણો
જગા (૫) ઓળો; પડછાયો (૯) ડાઘો; ડબકો (૭) ઓઝટ(ડ) સ્ત્રી. ઓછાયો (૨) ઝપટ; અડફટ (ભૂત- બહાનું (૮) નમૂનો, બીબું(૯) ઓડું; પૂતળું(૧૦) મહેણું પ્રેતની) (૩) કરડી નજર
ઓડ વિ. (૨) પું. (સં. ઓ, પ્રા. ઓફ) (ખોદવાનું ઓઝણું ન. દાયજો; કન્યાને પિતા તરફથી મળતી સંપત્તિ
કામ કરનારી) એ નામની જાતનું (માણસ). કે દાસદાસી (૨) ગરાસિયાની કન્યાને પરણીને તેડી ઓડ કું. પવન રોકવાનો પડદો (૨) આડું
લવાવા માટે જતી ખાંડા સાથેની વહેલી ઓડ સ્ત્રી. (સં. અવટ, પ્રા. અવડુઅ) બોચી; ગરદન ઓઝપવું અ.ક્રિ. સંકોચ આવવો; શરમાવું નિજર ઓડ ન. (ઈ.) સંબોધનકાવ્ય
સિંખ્યા ઓઝબ સ્ત્રી. ઓછાયો (૨) ઝપટ; અડફટ; ભૂતની કરડી ખેડ વિ. (ઈ.) વિચિત્ર (૨) વિષમ (૩) પં. વિષમઓઝલ પં., સ્ત્રી, ન. પડદો; બુરખો (૨) જનાનો ઓડકાર પું. (સં. ઉદ્ગાર) (પેટનો વાયુ મોંમાથી નીકળતાં ઓઝલપડ(-૨)દો . સ્ત્રી-પુરુષની બેઠક જુદી પાડનાર થતો) ડકાર જેવો અવાજ; ઓહિયાં
પડદો (૨) લાજ કાઢવાનો રિવાજ; મલાજો ઓડણ સ્ત્રી, ઓડ જાતની સ્ત્રી

Page #149

ઓડસ ઓડસ પું. અંધકાર
ઓડનું ચોડ રૂ.પ્ર. વિચિત્ર; ઊંધું અવળું જ [ચાંપતી તપાસ ઑડિટ ન. (ઇ.) હિસાબી તપાસણી (૨) કોઈ બારીક કે ઑડિટર પું. (ઈં.) હિસાબ-તપાસનીસ; અન્વેષક ઑડિટ રિપોર્ટ પું. (ઈં.) તપાસણીનો આપેલ અહેવાલ ઑડિટોરિયમ ન. (ઈં.) સભાગૃહ ઑડિયન્સ નં. (ઈં.) પ્રેક્ષકગણ (૨) શ્રોતાગણ ઓડિયાં ન.બ.વ. ઓડ-બોચીનો ભાગ ઢંકાય તેવા માથાના વધેલા વાળ
૧૩ ૨
ઓડિયો પું. (ઈં.) શ્રાવ્ય
ઓડિયો વિઝ્યુઅલ વિ. (ઈં.) દૃશ્ય-શ્રાવ્ય ઓડિસી નૃત્ય ન. ઓરિસ્સાનું શાસ્ત્રીય નૃત્ય ઓડું ન. (દે. અવડ) ખેતરનો ચાડિયો (૨) કામચલાઉ ખોટી રીતે ઊભું કરેલું નકામું માણસ (૩) બાનું ઓઢણ ન., (-ણી) સ્ત્રો., (-ણું) ન. (દે. ઓઢણ)
(છોકરીઓનું) ઓઢવાનું-પહેરવાનું એક વસ્ત્ર (૨) ઓઢવું કે પહેરવું તે [માથે લેવું (૩) દેવાળું કાઢવું ઓઢવું સ.ક્રિ, શરીર કે માથા પર ધારણ કરવું (૨) વહોરવું; ઓઢાડ છું. ઓઢાડેલું તે; ઢાંકણ (૨) ઓછાડ ઓઢાડવું સ.ક્રિ. ‘ઓઢવું’નું પ્રેરક
ઓઢાવું અક્રિ. ‘ઓઢવું’નું કર્મણિ
ઓઢો પું. ઓઢવાનો ચોરસો (૨) બળદને ઓઢાડવાની
સ્કૂલ (૩) ખેત૨ની છાપરી કે માંડવો (૪) વિ. મૂર્ખ ઓણ ક્રિ.વિ. (સં. અધુના, પ્રા. અહુણા) આ સાલમાં (૨) ચાલુ સમયમાં ઓહૂંકું વિ. આ સાલનું ઓતણી સ્ત્રી. ઓતવું તે (૨) ઓતવાનું પાત્ર (૩) ઓતવાની કળા; ભરતનું કામ (૪) ધાતુ ગાળવાની ભઠ્ઠી (૫) ઓતવાનું મહેનતાણું
ઓતપ્રોત વિ. (સં.) એકબીજામાં પરોવાયેલું; એકબીજા સાથે મળીભળી ગયેલું (૨) તલ્લીન; તન્મય ઓતરંગ પું., ન. (સં. ઉત્તરાંગ, પ્રા. ઉત્તરંગ) બારસાખનો ઉપલો ભાગ [અતિશય તાપનો વખત-સમય ઓતરાચીતરા ન.બ.વ. ઉત્તરાફાલ્ગુની અને ચિત્રા નક્ષત્રનો ઓતરાતું(-દું) વિ. (સં. ઉત્તરાયત્ત) ઉત્તર દિશાનું; ઉત્તર દિશાનું-તરફનું [બીબામાં રેડવું ઓતવું સ.ક્રિ. ધાતુનું ભરતનું કામ કરવું; ધાતુનું ઓગાળી ઓતંગ પું. ઓતરંગ; બારસાખનો ઉપલો ભાગ ઓત્તારી ઉર્દૂ. ઓહો; વાહ રે
ઓથ સ્ત્રી. આશરો; શરણ (૨) મદદ ઓથમીર પું. ‘મૂર્ખ’ અર્થમાં ‘અક્કલનો' જોડે જ આવે છે. જેમ કે, ‘અક્કલનું આથમીર’ એટલે ‘અક્કલ વગરનું; મૂર્ખ'
ઘર પું. (ઇ.) લેખક; રચનારો
[ઓપનઍર થિયેટર થરશિપ સ્ત્રી. (ઇં.) ગ્રંથનું કર્તૃત્વ
ઓથાર પું. (સં. અવસ્તાર, પ્રા. ઓસ્થાર) ભયંકર સ્વપ્ન; સ્વપ્નમાં કોઈ છાતી ઉપર ચડી બેઠું હોય એમ લાગવું (૨) આધાર; આશરો
ઓછું ન. પડદો; આંતરો; ઓઠું (૨) આંતરાને લીધે
અંધારી જગ્યા (૩) છુપાવાની જગ્યા (૪) ઓળો ઑથેન્ટિક વિ. (ઇ.) પ્રમાણભૂત (૨) પ્રામાણિક; અસલી ઓથો પું. ઓથ; આશરો; મદદ (૨) વચ્ચે આવવું તે (૩) છાંયો (૪) ઓથાર [સત્તામંડળ ઑથૉરિટી સ્ત્રી. (ઇં.) પ્રમાણિતતા (૨) મુખત્યાર સત્તા; ઓદન પું., ન. (સં.) રાંધેલા ચોખા; ભાત
ઓદર ન. ઉદર ઓદ્ધ(-)વ પું. ઉદ્ધવ
ઓઢ(-ધ્યે)દાર વિ. ઓદ્રો ધારણ કરનાર ઓઢો પું. જુઓ ‘ઓધ્ધો'
ઓધ ન. (સં. આંધ) અડણ; બાવલું; ગાયભેંસનું થાન ઓધ સ્ત્રી વશ; કુળ (૨) વા૨સો ઓધવ પુ. ઓદ્ધવ; ઉદ્ધવ
ઓધવાડો પું. ઓલાદ; સંતતિ (૨) વંશ; કુળ ઓધાન ન. (સં. આધાન) ગર્ભ રહેવો તે; આધાન ઓધાર પું. ઉદ્ધાર (૨) નિવેડો; છુટકારો ઓધાર પું. આધાર; ઓથ (અઢેલીને લેવાતો) ઓધારણ વિ. (સં. ઉદ્ધારણ) ઉદ્ધાર કરનારું ઓપ્લેદાર વિ. હોદ્દો ધરાવનાર; હોદ્દેદાર ઓધ્ધદારી સ્ત્રી. હોદ્દો ધરાવવાપણું; હોદ્દેદારી ઓધ્ધો પું. દરજ્જો; અધિકારવાળું સ્થાન ઑનર ન. (ઇં.) સમ્માન; પ્રતિષ્ઠા ઓનર પું. (ઈં.) માલિક, ધણી ઓનરશિપ સ્ત્રી. (ઇં.) માલિકી
ઓનરરી ન. (ઈં.) માનાર્હ (‘માનદ' અવ્યાકરણી છે.) નરેબલ વિ. (ઈં.) માનનું અધિકારી; માવંત (૨) પ્રતિષ્ઠિત [વતન; માનાર્હ વેતન ઑનરેરિયમ ન. (ઈં.) માનાર્હ સેવા આપનારને મળતું ઑનર્સ વિ. (ઈં.) માન સાથે ઉચ્ચ ગુણાંકથી પાસ
કરાનારી પરીક્ષા
ઑનેસ્ટી સ્ત્રી. (ઈં.) પ્રામાણિકતા[(૨) સફાઈ; શોભા ઓપ પું. (સં. ઓપ્પ, પ્રા. ઓપ્પા-ઓપ્પ) ચળકાટ; ઢોળ ઓપ-અભ્યાસક્રમ યું. જૂનાને તાજો કરાવવાનો અભ્યાસક્રમ ઓપટી સ્ત્રી. (સં.) આપત્તિ; અડચણ; મુશ્કેલી (૨)
અટકાવ; ઋતુ (૩) સુવાવડ (૪) નુકસાન ઓપણી સ્ત્રી. ઓપ આપવો તે કે તેનું મહેનતાણું (૨) ઓપ ચઢાવવાનું ઓજાર
ઓપન વિ. (ઇં.) ખુલ્લું; ઉઘાડું (૨) નિષ્કપટ[થિયેટર ઓપનઍર થિયેટર ન. (ઇં.) ખુલ્લો રંગમંચ; ખુલ્લું

Page #150

ઓપન ડીલિવરી ૧ 3 3
[ઓરડો ઓપન ડીલિવરી સ્ત્રી. (ઈ.) માલને પેકિંગમાંથી ખુલ્લા ઓફસિઝન વિ. (ઈ.) મોસમ વિનાનું; કમોસમી કરી ખરીદનારને સોંપવાની ક્રિયા
ઑફસેટ પ્રિન્ટિંગન. (ઇં.) કમ્યુટર કંપોઝથી થતું છાપકામ ઓપન પોલિસી સ્ત્રી. (ઈ.) જેનો વીમો ઉતારેલી ઑફિશિયલ વિ. (ઇં.) કચેરીને લગતું (૨) સરકારી મિલકતની કિંમત ન નોંધી હોય તેવું કરારનામું
અમલદાર; ઓફિસર ઓપન વેગન ન. (ઇ.) રેલવે ગાડીનો માલ ભરવાનો ઑફશિયેટિંગ વિ. અધિકારપદ ઉપરનો અવેજી અમલદાર
ખુલ્લો ડબ્બો એકી સાથે મળી શકે એવી ગોઠવણ ઑફિસ સ્ત્રી. (ઇં.) કાર્યાલય; કચેરી (૨) પદ; હોદો ઓપન સર્કિટ સ્ત્રી. (ઈ.) તારનો સંદેશો બધાં સ્ટેશનોએ ઓફિસર છું. (મોટો) અમલદાર; અધિકારી ઓપન યુનિવર્સિટી સ્ત્રી. (ઇં.) મુક્ત વિશ્વવિદ્યાલય ઓફિસ રૂમ પું. ઇં.) ઑફિસનો ઓરડો આવેલો કાંપ ઓપનર ન. (ઇં.) સીલ મારેલો બંધ, ડબ્બો કે બોટલ ઓબાળ(-ળો) પૃ. ઉબાળો; બળતણ (૨) નદીનો તણાઈ
ખોલવાનું સાધન (૨) કું. ક્રિકેટની રમતમાં બેટિંગની ઓબિડિયન્ટ વિ. (ઇ.) કહ્યાગરું; આજ્ઞાંકિત શરૂઆત કરનાર બેટ્સમેન (૩) ફૂટબોલ, બેઝબોલ ઑબ્રેક્ટ છું. (ઈ.) વસ્તુ; પદાર્થ વગેરે રમતોમાં પહેલો ગોલ કરનાર ખેલાડી
જેક્ટિવ વિ. (ઇ.) વસ્તુલક્ષી (૨) હેતુલક્ષી ઓપનિંગ વિ. (ઈ.) ઉદ્ઘાટન
કરનાર ઑલ્ઝર્વર પું. .) અવેક્ષક; નિરીક્ષક ઑપરેટર છું. (ઈ.) પ્રચાલક (૨) વીજળી-યંત્ર પર કામ ક્ઝર્વેશન ન. (ઈ.) અવલોકન; નિરીક્ષણ દિારી ઓપરેશન ન. (ઈ.) શસ્ત્રક્રિયા; નસ્તર મૂકવાનું કામ; ઑપ્લિગેશન ન (ઈ.) ઉપકાર; અહેસાન (૨) જવાબવાઢકાપનું કામ (૨) લશ્કરી કાર્યવાહી
ઓભા સ્ત્રી. મુશ્કેલી (૨) ઉપાધિ; પીડા ઓપરેશન થિયેટર ન. (ઇ.) દાક્તરી શસ્ત્રક્રિયાના કામ ઓભામણ(Cણી) સ્ત્રી. ઓભાવું તે (૨) ઉકેલ ન સૂઝવાથી માટેની ખાસ ઓરડી
થતી ગભરામણ ઓપલ . (ઇ.) કીમતી નંગ કિરવું (૩) ઢોળ ચઢાવવો ભાવું અક્રિ. મુશ્કેલીમાંથી-પ્રસૂતિની પીડામાંથી છૂટવાને ઓપવું અક્રિ. શોભવું (૨) સક્રિ. માંજી ઘસીને ચળકતું વલખાં મારવાં (૨) અમૂંઝાવું; સલવાવું; ઉપાધિ કે ઓપિનિયન પં. (ઇં.) અભિપ્રાય; મત
પંચાતમાં આવી પડવું ઑપેરા પું. (ઇ.) સંગીત નાટ્યશાળા (૨) સંગીતમય ઓમ પું. વિદ્યુત-પ્રતિરોધનું એક માપ
નાટ્યરચના (૩) નાટકનાં ગાયનોની ચોપડી ઓ મા ઉ૬. જુઓ “ઓ રે' ઑફોન ન. (ઇ.) આંધળો માણસ છાપેલું પુસ્તક વાંચી ઓમ્ પું. (સં.) વેદનો પહેલો અને પવિત્ર ઉચ્ચાર; પ્રણવ; શકે તેવું સાધન
ઓમકાર છું. (સં.) ૐ; પ્રણવ (૨) ઓમ્ એવો ઉચ્ચાર ઓ બાપા ઉદ્. જુઓ “ઓ રે'
ઓમેગા પું. (ગ્રી.) ગ્રીક મૂળાક્ષરનો છેલ્લો અક્ષર (૨) ઓપોઝિટ વિ. (ઈ.) વિરોધી; ઊલટું
અંત; છેડો ઓપોઝિશન પાર્ટી સ્ત્રી. (ઇં.) વિપક્ષ; વિરોધપક્ષ ઓમેન્ટમ ન. (ઇ.) અંતર પડદો ઓપોર્ચ્યુનિટી સ્ત્રી. (ઇ.) તક; મોકો
ઓનિબસ સ્ત્રી. (ઇં.) ઘણાં માણસો બેસી શકે તેવી ચાર ઑપ્ટિકલ ન. (ઈ.) પ્રકાશવિજ્ઞાન
પૈડાંવાળી યાંત્રિક ગાડી; “બસ” ઑપ્રિશિયન પં. (.) ચશ્માં અને લેન્સનું વેચાણ કરનાર ઓય, ઓય ઓય રે, ઓય વોયરે ઉર્દૂઆશ્ચર્ય બતાવતો અને બનાવનાર વ્યક્તિ
અથવા શોકનો ઉદ્ગાર
ભિાષામાં) ઓશન પું. (ઇ.) પસંદગીની છૂટ; વિકલ્પ
ઓર સ્ત્રી, ચડસાચડસી (૨) પું. પાણીની ઓટ (કચ્છી ઑફ સ્ત્રી. (ઇ.) ક્રિકેટની રમતમાં દાવ લેનારના મોં તરફ ઓર વિ. સં. અપર, પ્રા. અવર) અન્ય; બીજું (૨) ઊભા રહેવાની જગા
નિરાળું; વિચિત્ર [પાતળી ચામડીનું પડ ઑક ડે ૫. (ઇ.) રજાનો દિવસ
ઓર સ્ત્રી. (સં. અવરા, પ્રા. ઓરા) ગર્ભનું રક્ષણ કરતું ઓફબ્રેક પું. (ઇ.) ક્રિકેટની રમતમાં ઓફ સાઈડમાંથી ઓર છું. કેરીને પાકવા નાખવી તે (૨) છોડને ફરતી માટી દડો વિકેટમાં ફેંકવાની ક્રિયા
ચડાવવાની ક્રિયા ઓફબીટ ન. (ઇં.) ઊફરું (૨) પરંપરા બહારનું ઓરકેસ્ટ્રાન. (ઇં.) વાદકવૃંદ; નાટકગૃહમાં તેમને બેસવાઑફર ન. (ઈ.) માગણી; માંગ (૨) આપવાનું કહેણઃ ની જગા (૨) નાટ્યગહોમાં પહેલી હરોળની બેઠક પ્રસ્તાવ
ઓરડી સ્ત્રી. નાનો ઓરડો ઑફસાઈડ સ્ત્રી. (ઈ.) ક્રિકેટની રમતમાં જમણે હાથે દાવ ઓરડો ૫. (સ. અપવરક, પ્રા. ઓઅરય) મોટો-મુખ્ય ખંડ
લેનારની જમણી બાજુ અને ડાબો હાથે દાવ લેનારની કે કોઈ પણ ખંડ (૨) ઘરની પરસાળ પછીનો ખંડ ડાબી બાજુ; દાવ લેનારની ડાબી બાજુ
(૩) અંત:પુર; રાણીવાસ

Page #151

ઓરણી] ૧ 3 ૪
ઓવર ઓરણી સ્ત્રી. ઓરવું તે (૨) ઓરણીનો સમય (૩) ચાવડું ઓર્ગેનાઈઝેશન ન. (ઇ.) સંસ્થા (૨) સંગઠન
(૪) દળવાની ઘંટીનું મોં, જેમાં દળણું ઓરાય છે. ઑર્ગેનિક વિ. (ઈ.) જૈવિક; કાર્બનિક (૫) મોંમાં ઓરવું - ખાખા કરવું તે
ઓર્ડર ૫. (ઇ.) હુકમ; આજ્ઞા (૨) (માલ કે હોટલની ઓરણું ન. ઓરવું તે (૨) ચાવડું (૩) દળવાની ઘંટીનું ચીજો ખરીદવા જણાવવું તે (૩) સુવ્યવસ્થા
મોં (૩) ઓરવાની વસ્તુ (અનાજ, ઘી વગેરે) (૪) ઑર્ડર ચેક પું. (ઇ.) એક પ્રકારનો ચેક (લાવનાર વટાવી મોંમાં ઓરવાનો, ખાવાનો (તુચ્છકારમાં) ખોરાક શકે એવો) ઓરત સ્ત્રી. (અ.) સ્ત્રી; બૈરી; નારી; પત્ની
ઑર્ડરલી . (ઇં.) અમલદારનો હજૂરિયો-સેવક ઓરતો છું. (સં. આતુરત્વ) ઓરિયો; લહાવાની ઉમેદ; ઑર્ડિનન્સ પં., ન. (ઈ.) ધારાસભાની પૂર્વસંમતિ વગર
અભરખો (૨) ખેદ; પસ્તાવો ઓિળપ તાત્કાલિક કરાતો કાયદો - વટહુકમ ઓરપો પુ. લીંપણની કળીઓની એક ઊભી હાર; ઑર્ડિનરી વિ. (ઇં.) સામાન્ય પ્રકારનું; રાબેતા મુજબનું ઓરમાઈ(-ન, -) વિ. (સં. અપરમાતક, પ્રા. અવર- ઑફેનેજ ન. (ઇં.) અનાથાશ્રમ, અનાથાલય
માઈઅ) સાવકું (મા કે બાળકો માટે) [લાપસી ઓર્નામેન્ટ ન. (ઇં.) અલંકાર; આભૂષણ ઓરમેન, ઘઉંના ફાડાની બનાવાતી એક વાનગી: તરધારી ઑન વિ. (ઇ.) અનાથ; (૨) ૫. અનાથ બાળક ઓરલ વિ. (ઇ.) મૌખિક દિોરી કે વાંસ ઑર્બિક્યુલર વિ. વર્તુળાકાર ઓરવણી સ્ત્રી, ઓરવવા માટેની-ભીનાં વસ્ત્રો સૂકવવાની ઓર્બિટ સ્ત્રી. (ઇં.) ભ્રમણમાર્ગ (૨) ભ્રમણકક્ષા ઓરવવું સક્રિ. છૂટુંછૂટું કરીને સૂકવવું (વસ્ત્ર વગેરે) (૨) ઓલપાવવું સક્રિ. સંતાડવું; ઓળવવું (ખેતરને ખેડવા પોચું કરવા) પાણી પાવું (૩) ઑલરાઈટ વિ. (ઇ.) સમાધાનકારક (૨) ક્રિ.વિ. ભીંજવવું, કરમાવવું
સમાધાનકારીપણું; બહુ સારું ડિતવાળું ઓરવું સક્રિ. (સં. અવકિરતિ, પ્રા. ઓકિરઈ-ઓઇરઇ) ઑલરાઉન્ડર વિ. (ઇ.) સર્વકુશળ; બધા પ્રકારની આવ-માં નાખવું; દરેડો કરવો (જેમ કે, ઘંટીમાં દળવાનું ઑલરેડી ક્રિ.વિ. (ઈ.) પહેલેથી; હમણાં સુધી અનાજ) (૨) (બી) વેરવાં; ઓરણીથી (ખેતર) ઓલવવું સક્રિ. (સં. ઉદ્ર, પ્રા. ઓલ્ડવ) બૂઝવવું; વાવવું (૩) (રાંધવા માટે) દાણા આધણમાં નાખવા હોલવવું [ઊતરવાનો ઢાળવાળો ખાડો; પંચું (૪) મોંમાં નાખવું; ખાવું (તુચ્છકારમાં)
ઓલાણ-શું ન. (સં. ઔલાન) કોસ ખેંચતાં બળદોને ઓરશિ(-સિDયો છું. (સં. અવઘર્ષ, પ્રા. ઓહરિસ) સુખડ ઓલાદ સ્ત્રી. (અ.) સંતતિ (૨) કુળ; વંશ ઈત્યાદિ ઘસવાનો પત્થર (૨) રોટલી વગેરે વણવાની ઓલાવું અ.ક્રિ. ઓલવાવું; બુઝાવું; બળતું બંધ થવું પાટલી
[(૨) લગ્નનું જમણ ઓલાં ન.બ.વ. કરા ઓરસ પું. ઓલિયાની મરણતિથિએ કરાતો ઉરસનો ઉત્સવ ઓલિયણ વિ. સ્ત્રી. “ઓલિયા” સ્વભાવની સ્ત્રી ઓરસ ન. સ્વર્ગ (સૌરાષ્ટ્રમાં) કિકડો-ખીલો; ભરડ ઓલિયું વિ. (અ.) ભોળિયું; નિખાલસ; ઉદાર (૨) . ઓરસંગું ન. કોસ અને વરત એ બેને જોડનારો લાકડાનો ભક્ત (૩) ભોળો-નિખાલસ માણસ ઓરસિયો પું, જુઓ ઓરેશિયો
ઓલિયો મું. નિખાલસ માણસ (૨) ખુદાનો બંદો; ભક્ત ઓરાડવું અક્રિ. ઊંટનું વિશિષ્ટ પ્રકારે અવાજ કરવું ઓલિવ ન. (ઇં.) એક પ્રકારનું વૃક્ષ; મૂળ કે તેનું ફળ ઓરાઢવું સ.ક્રિ. ઓઢાડવું
નવું નવીન ઓલીપા(-કોર) ક્રિ.વિ. પેલી બાજુ ઑરિજિનલ વિ. (ઈ.) આદિ; મૂળ (૨) મૌલિક (૩) ઓલું વિ. સં. અવર+ ઇલ્લ, પ્રા. અવરિલ- ઓરિલ) ઓરિયો છું. નદીના કાંઠા ઉપરનો કૂવો
પેલું; સામેનું (૨) આજ-કાલ-પરમ દિવસ પછીનું ઓરિયો છું. ઓરતો; દોહદ
ઓલું(-લું)પેલું વિ. આ અને તે (૨) કુટકળ ઓરિસા મું. ભારતનું એક રાજ્ય - ઉડીસા
ઓલો છું. (દે. ઉલ્લી) લાંબા ઘાટના બેવડા ચૂલામાંનો ઓરી સ્ત્રી, એક ચેપી રોગ (મોટાભાગે બાળકોનો). પાછળનો ભાગ; ઊલ ઓરું વિ. (સં. અવર, જૂ.ગુ. ઓરહ૬) નજીક; પાસેનું ઓલ્ડ વિ. (ઇ.) પ્રાચીન; જૂનું (૨) ઘરડું ઓ રે ઉદ્. દુખનો ઉદ્ગાર
ઓલ્ડ ટેસ્ટામેન્ટ . ન. (ઇં.) “બાઈબલનો જૂનો કરાર ઓરે-રો) ક્રિ.વિ. પાસે; નજીક
રિંગનું ઓલ્ડ ફેશન્ડ વિ. (ઇ.) જૂનવાણી ઑરેન્જ સ્ત્રી. (ઇં.) નારંગી; સંતરું (૨) વિ. નારંગી ઓલ્ય વિ. જુઓ “ઓલું [બનાવવાનું કે શેકવાનું સાધા ઓર્કેસ્ટ્રા ન. (ઇં.) વાદ્યવૃંદ
ઓવન સ્ત્રી. (ઇ.) ભઠ્ઠી (૨) પાંઉ, બિસ્કિટ વગરે ઑર્ગન ન. (ઈ.) એક પ્રકારનું વાદ્ય (૨) શરીરનો અવયવ ઓવર સ્ત્રી. (ઈ.) ક્રિકેટમાં બોલરે એકસાથે બોલ ઑર્ગેનાઇઝર ૫. (ઇ.) સંસ્થાપક; વ્યવસ્થાપક
નાખવાનો સમય કે વારો (૨) પુર: સમાપ્ત

Page #152

ઓવર ઍક્ટિંગ
ઓવર ઍક્ટિંગ સ્ત્રી. (ઈં.) નાટકીવેડા; અસ્વભાવિક અભિનય
ઓવર ઑલ ન. (ઈં.) કારીગર-વસ્ત્ર (૨) કુલ [ડગલો ઓવરકોટ પું. (ઈં.) (સૌથી ઉપર પહેરાતો) મોટો લાંબો ઓવરટાઈમ વિ. (ઈં.) નક્કી કરેલા (કામ કે રોજના) સમય બહાર કે ઉપરાંત (૨) ન. તે રીતે કરાતું કામ કે તેનું વધુ મહેનતાણું
૧૩૫
ઓવરટેક અ.ક્રિ. (ઈં.) વટાવીને આગળ નીકળી જવું ઓવરડ્રાફ્ટ પું. (ઇ.) જમા કરતાં વધારે ઉપાડવાની ક્રિયા ઓવરબાઉન્ડરી સ્ત્રી. (ઈં.) ક્રિકેટના મેદાન બહાર કૂદીને
જાય એવો છ રનનો ફટકો[પાર કરવા માટેનો પુલ ઓવરબ્રિજ પું. (ઈં.) (રેલ કે સડકને કારણે) ઉપર ચડીને ઓવરસિયર પું. (ઈં.) બાંધકામ વગેરેમાં દેખરેખ
રાખનાર; નાના દરજ્જાનો ઇજનેરી અમલદાર ઓવારણું ન. અશુભ તથા દુઃખનું વારણ કરવા માટે આશીર્વાદ આપવાની એક રીત
ઓવારવું સ.ક્રિ. (સં. અપવારય, પ્રા. ઓવાર) ઓવારણાં
લેવાં (૨) વારી જવું; કુરબાન કરવું (૩) દુ:ખ ઓછું કરવા સળગતી વાટવાળું વાસણ માથે લઈ ગોળ ફરવું. ઓવારવું (સં. અવતાર, પ્રા. ઓઆર) (ત્રાડ ઉપરનું
સૂતર) ફાળકા ઉપર ઉતારવું
ઓવરી સ્ત્રી. બીજકોશ; અંડાશય [નાહવાધોવાનો ઘાટ ઓવારો પું. (સં. અપપાર, પ્રા. અવવાર) કિનારો; ઓવાળવું સ.ક્રિ. દુઃખ-સંકટનું નિવારણ કરવા થાળીમાં
સળગતી દિવેટો અને પૈસો મૂકી સામા માણસના માથા ઉપરથી ઉતારવું (૨) આરતી ઉતારવી (૩) અર્પણ કરવું; ઓવારવું
ઓવે ઉર્દૂ. હોવે; હા
ઓવેલ વિ. (ઈં.) ઈંડાંના આકારનું
ઓશ સ્ત્રી. છાતી
ઑશનોગ્રાફી સ્ત્રી. (ઈં.) સમુદ્રવિજ્ઞાન ઓશ(-સ)રી સ્ત્રી. (સં. અવસરિકા, પ્રા. ઓસરિઆ)
અડાળી; માંડવી (૨) ઘરનો શરૂનો-પરસાળમાં જતાં પહેલાંનો ખુલ્લો (આંગણું પૂરું થતાં શરૂ થતો) ભાગ ઓશલો પું. રોટલો (તુચ્છકારમાં) (૨) ઓશ; છાતી ઓશિયાળ વિ. (સં. અવશી, પ્રા. ઓસિસ) ઓશિયાળું
(૨) સ્ત્રી., ન. આશ્રય ઉપકાર કે ગરજને લીધે પરાધીનતા કે દીનતા
ઓશિયાળું વિ. આશ્રય, ઉપકાર કે ગરજને લીધે પરાધીન
દબાયેલું (૨) શરમિંદ (૩) ન. ઓશિયાળાપણું ઓશિં(-શી)ક(-ગ)ળ(-ણ) વિ. આભારી; ઉપકારવશ ઓશિંજાળું વિ. અવડ (૨) ન. અવડ જગા (૩) અવડ જગામાં બાઝતું જાળું [ઉશીકું ઓશી(-સી)કું(-સું) ન. (સં. ઉત્શીર્ષક, પ્રા. ઓસીઅય)
[ઓહ
ઓશીક(-ગ)ળ(-ણ) વિ. જુઓ ‘ઓશિકળ’ ઓશીંજાળું વિ. જુઓ ‘ઓશિંજાળું’ ઓષધિ(-ધી) સ્ત્રી. (સં.) ઔષધિ; દવા ઓષ્ઠ પું. (સં.) હોઠ; ઓઠ
ઓઢ્ય વિ. (સં.) હોઠ સંબંધી (૨) હોઠથી જેનો ઉચ્ચાર થતો હોય એવું (‘પ’ વર્ગના વ્યંજન) ઓસ પું., સ્ત્રી. (સં. અવશ્યાય, ઝાકળ (૨) મૃગજળ
ઓસાઅ-ઓસાઓસ)
[ઇલાજ ઓસડ ન. (સં. ઔષધ, પ્રા. ઓસઢ) દવા (૨) ઉપાય; ઓસડવેસડ ન. દવાદારૂ; ઔષધિ ઓસડિયું ન. દવાના ગુણવાળી વનસ્પતિ-ઔષધિ ઓસરતી સ્ત્રી. ઓસરવું તે; ઓટ ઓસરવુંઅ.ક્રિ. (સં.અપસરતિ, પ્રા.અવસરઇ)પાછા હઠવું; સંકોચાવું(૨) ઓછુંથવું; ઘટવું (૩) સુકાવું(૪) શરમાવું ઓસરી સ્ત્રી. જુઓ ‘ઓશરી’ ઓસલો પું. જુઓ ‘ઓશલો’ ઓસવવુસ.ક્રિ. (સં. અવસ્રાવયતિ, પ્રા. ઓસાવઇ) ચોખા
વગેરે બફાઈ જતાં વધારાનું પાણી નિતારી નાખવું ઓસવાવું અ.ક્રિ. ‘ઓસ(-સા)વવું'નું કર્મણિ (૨)
(દાણાનું) ચડવું; બફાવું (૩) શોષાઈ ઓછું થવું (૪) મનમાં દુઃખ પામવું (૫) શરમાવું; સંકોચાવું ઓસાણ ન. નિશાન (૨) યાદ; સ્મૃતિ ઓસાણ ન. (કટોકટી વેળાની) હિંમત; ધીરતા ઓસામણ ન. ઓસાવવાથી નીકળેલું પાણી (૨) દાળના પાણીની એક વાની
ઓસાર પું. ભીંતની જાડાઈ (૨) સ્ત્રી. ઓથ; રક્ષણ ઓસાર પું. (સં. અપસાર, પ્રા. ઓસા૨) ઓસરવું-ઓછું થવું તે; સંકોચાવું તે (૨) પાછા હઠવું (૨) ખસેડવું; દૂર કરવું તે [સંકોચાવું તે ઓસારો છું. સંકોચ કે શરમથી પાછા પડવું તે (૨) ઓસાવવું અ.ક્રિ. (સં. અવસ્રાવયતિ, પ્રા. ઓસાવઇ)
દાણો ચઢી જાય એટલે વધારાનું પાણી નિતારી નાખવું ઓસાંક છું. જે ઉષ્માતા ને ઝાકળ પડાવાનું શરૂ થાય તે; ‘ડ્યૂ પોઇંટ’
ઓસિંજાળું વિ. જુઓ ‘ઓશિંજાળું’ ઓસીકું(-સું) ન. જુઓ ‘ઓશીકું’ ઓસીંજાળું વિ. જુઓ ‘ઓસિંજાળું’ ઑસ્ટ્રિયા ન. (ઈં.) યુરોપમાંનો એક દેશ ઑસ્ટ્રેલિયા પું. (ઈં.) પૃથ્વીના પાંચ ખંડોમાંનો એક ઑસ્ટ્રેલેશિયા પું. (ઈં.) ઑસ્ટ્રેલિયા અને તેની પાસેનો
ટાપુનો સમૂહ (૨) -નો આખો પ્રદેશ ઑસ્મિયમ ન. (ઈં.) એક (અતિભારે) ધાતુ [ઉદ્ગાર ઓહ ઉર્દૂ. ઓહો, આશ્ચર્ય કે ક્ષુદ્રતા દર્શાવનારો એક ઓહ સ્ત્રી. ઢોરની ચરબી ઉકાળતાં નીકળતો ઘી જેવો પદાર્થ

Page #153

ઓહિયા
૧ ૩૬
કિચુંબર ઓહિયાં ઉદ્. ઓઈયાં એવો ઉદ્ગાર
ઝૂડીઓ (૩) ચણાના શેકેલા પોપટા ઓહો ઉદ્. આશ્ચર્ય કે સુદ્રતા દર્શાવનારો ઉદ્ગાર ઓળાઓળ ક્રિ.વિ. હારબંધ (૨) એક પછી એક હારમાં ઓળ સ્ત્રી. (સં. આવલિ, પ્રા. ઓલી) હાર; પંક્તિ (૨) ઓળાયો છું. આવું ચિહ્ન “)'; હોળાયો શ્રેણી; વર્ગ (૩) ગલી; શેરી
ઓળાંડવું સક્રિ. ઓળંગીને જવું
કિરવી ઓળ સ્ત્રી. (દ. ઉલ્લી) ઉપસાગર કે અખાતના મોં આગળ ઓળસવું સક્રિમાલિસ કરવું, ચોળવું (૨) ખુશામત તણાઈ આવેલો કાદવ (૨) ઊલ કે તે ઉતારવાની ઓળાંસવુંસ ક્રિ. આથમવું બિાજુવીંટેલી (કપડાની) પટી ચીપ
[ઓળખવાનું ચિન-સાધન ઓળિયાપટી(-ફ્રી) સ્ત્રી.બૂચડાટોબરાબરબેસાડવા આજુઓળખ સ્ત્રી. પિછાણ; ઓળખાણ (૨) અટક; અડક (૩) ઓળિયું. ગોળ વીંટાળેલો લાંબો કાગળ; ભૂંગળું; ભંગળિયું ઓળખચિહનન. આ અમુક વ્યક્તિ છે એની ખાતરી માટે (૨) ભૂંગાળિયા ઘાટનું ટીપણું; પંચાંગ [(લીંપણની)
શરીરના કોઈ વિશિષ્ટ તલ, મસા વગેરેની એંધાણી ઓળીપો છું. (સં. ઉપદીપતિ, પ્રા. ઓલિપઇ) ઓકળી ઓળખપત્ર ન. આ એ જ માણસ છે એવું પ્રમાણપત્ર ઓળેછોળે ક્રિ.વિ. સૂપડે ને ટોપલે; છૂટે હાથે ઓળખપાળખ સ્ત્રી. ઓળખ અને પરીક્ષા; ઓળખાણ; ઓળો ૫. (સં. હોલક, પ્રા. હુરડા-હુરડ) ચણાના પોપટાનો પરિચય
જિાણવું; પિછનાવું પોંક; ઓળા (૨) મગફળીના લીલા શેકેલા ડોડવા ઓળખવું સક્રિ. (સં. ઉપલક્ષયતિ, પ્રા. ઓલકિખ) ઓળો . પડછાયો (૨) સહેજ સ્પર્શ કે સંબંધ (૩) રક્ષણ; ઓળખાણ (વેપાળખાણ) સ્ત્રી, ન. પિછાન; પરિચય આશ્રય (૪) ભૂતપિશાચની છાયા (૨) ઓળખવાનું ચિહન-સાધન (૩) ઓળખીતા ઓળો ગોળો પુ. ગરબડગોટાળો (૨) દાવ; યુક્તિ
માણસની ખાતરી ઓળખાવવું સક્રિ. પિછાન કરાવવી; ઓળખ કરાવવી ઓળખાવું અ.ક્રિ. પિછાનાવું (૨) પરખાવું; સારાખોટા
જણાવું (૩) પ્રસિદ્ધ થવું (સારે કે ખોટે કરો)[જાણીતું ઔ છું. (સં.) સંસ્કૃત વર્ણમાળાનો અગિયારમો અને. ઓળખીતું (પાળખીત) વિ. ઓળખાણવાળું પરિચિત ' ગુજરાતી વર્ણમાળાનો નવમો અક્ષર-સ્વર ઓળઘોળ ક્રિ.વિ. માથે ફેરવીને-ઉતારીને
સ્ત્રી. પૃથ્વી ઓળચોળ સ્ત્રી, ઓળવું-ચોળવું તે (ઉદારતાથી ઔકાર છું. (સં.) “ વર્ણ (૨) “’ ઉચ્ચાર ઓળછોળ કિ.વિ. ઓળેછોળે: સપડે ને ટોપલે: છટે હાથે: ઔકારાન્ત વિ. (સં.) છેડે ઔકારવાળું ઓળપટિયું વિ. ઢીંચણ વાળીને ઢીંચણ અને કેડની ફરતે ઔક્તિકવિ. (સં.) ઉક્તિને લગતું (૨)ન. વાક્યવિચારનો ખેસ બાંધીને બેઠેલું
ખ્યાલ આપતું શાસ; વ્યાકરણ ઓળપો છું. ઓળીપો; ઓકળી (લીંપણની)
જણું ન. પર્દનશીન ગરાસિયણ વહેલમાં બેસીને જતી ઓળવવું સ.કિ. (સં. અવલપતિ, અવલવઇ) ખોટી રીતે આવતી હોય તે (૨) ગરાસિયાની પરણેલી કન્યાને
લઈ લેવું. પચાવી પાડવું (ર ) છપાવવું. સંતાડવું તેડી જતું વહેલાં (૩) ઓઝણું ઓ-હો)ળવું સક્રિ. (વાળને) કાંસકીથી સાફ અને ઔચિત્ય ન. (સં.) ઉચિતપણું: યોગ્યતા
વ્યવસ્થિત કરવા; હોળવું કિાંસકીથી સાફ કરવું ઔચિત્યભંગ વિ. (સં.) અવિવેક; ઉચિતપણાનો ભંગ ઓળવુંચોળવું સક્રિ. (માથું-કેશ) ચોળીને ધોવું અને
(૨) કવિ સંપ્રદાય પ્રમાણે ન હોય તેવી સ્થિતિ ઓળસર્વ સક્રિ. ઓળાંસવ ચોળવે. માલિશ કરવી ઔચિત્યવિવેક પું. (સં.) શું યોગ્ય અને શું યોગ્ય નથી ઓળંગવું સક્રિ. (સં. ઉલ્લંઘયતિ, પ્રા. ઉલ્લંઘઈ-ઓલંઘઈ)
એ વચ્ચેના તારતમ્યની સમજ પાર જવું; ઉપર થઈને જવું; વટાવી જવું (૨) કૂદી ઔ રૂલ્ય ન. (સં.) ઉજ્જવલતા
જવું (૩) ઉલ્લંઘવું; અવગણના કરવી; લોપવું ઔતાવું અ.ક્રિ. ઠરડાવું; માપમાંથી આઘુંપાછું થવું (ઉદા. ઓળંડવું સક્રિ. (સં. અવલંતિ,પ્રા.ઉલ્લંડ) ઓળંગીને
ચોમાસામાં ખાટલા ઊંતાઈ ગયા.) જવું; ટપવું
ઔસુજ્ય ન. (સં.) ઉત્સુક્તા; આતુરતા (ખાઉધરે ઓળંબો . (સં. અવલંબક; પ્રા. ઓલંબઅ) દિવાલ
ઔદરિક વિ. (સં.) ઉદર-પેટ સંબંધી (૨) અકરાંતિયું; કાટખૂણે હોવાની તપાસ માટેનું સાધન ઓળંભો: ઔદારિક કિ.વિ. (સં.) ઉદાર-ઉત્તમ પુદ્ગલોનું ઉચ્ચ કડિયાનું એક ઓજાર
કિજિયો કોટિના જીવો – તીર્થકર ગણધર ચક્રવર્તી બલદેવ; ઓળંભો પં. (સં. ઉપાલંભક, પ્રા. ઓલભઅ) ઠપકો (૨) વાસુદેવ વગેરેનું શરીર (જૈન) ઓળા પં.બ.વ, (સં. હોલક, પ્રા. હરડા-હરડ) લીલા ઔદાયે ન. (સં.) ઉદારતી (૨) ખેલદિલી
ચણાના પોપટા (૨) પોપટા સાથે એના છોડવાની ઔદાસ્પ(-સીન્ય) ન. (સં.) ઉદાસીનતા (૨) તટસ્થતા

Page #154

ઔદીચ-ટ્ય) ૧ 36.
[કખાય ઔદીચ(-) વિ. (સ.) ઉત્તર દિશા તરફનું (૨) પં. અનિશ્ચિતતા સૂચવતો પ્રત્યય. ઉદા. કોક, ક્યારેક એ જ્ઞાતિની વ્યક્તિ બ્રાહ્મણ
કઅવસર છું. (સં. કુ+અવસર) કવખત; કવેળા; કટાણું ઔદુંબર વિ. (ઇં.) ઉદુંબરનું; ઉમરડાનું
કઈ સર્વ. (૨) વિ. સ્ત્રી. ‘કયુંનું નારીજાતિ (“પી” ઔદ્ધત્ય ન. (સં.) ઉદ્ધતપણું; ઉદ્ધતાઈ
અશુદ્ધ) મિોસમ વગરનો સમય; કમોસમ ઔદ્યોગિક વિ. (સં.) ઉદ્યોગને લગતું
કરતુ સ્ત્રી. ખરાબ-અયોગ્ય ઋતુ (૨) અસાધારણ કે ઔદ્યોગિકીકરણ ન. (સં.) જે તે ક્રિયા કે બાબતને ઉદ્યોગનું કકડતું વિ. ઘણું જ તપી ગયેલું; ઊકળતું (૨) ચોખ્ખું અને સ્વરૂપ આપવું તે; “ઇન્ડસ્ટ્રિયલાઈઝેશન
ઇસ્ત્રીવાળું કપડું) (૩) આકરી ધ્રુજાવે એવી (ટાઢ) ઔપચારિક વિ. (સં.) ઉપચારને લગતું (૨) ઉપચાર કકડધજ ન. મજબૂત (૨) અક્કડ; ટટ્ટાર (૩) મહાન; પૂરતું જ (સાચું નહિ); વ્યવહાર-વિવેક પૂરતું
ભવ્ય
વિગેરે) ઔપચારિકતા સ્ત્રી. (સં.) ઉપચાર; ફોર્માલિટી' કકડભૂસ કિ.વિ. કડકડ એવા અવાજ સાથે (તૂટવું, પડવું ઔપચ્ચે ન. (સં.) સરખામણી; તુલના
કકડવું અ.ક્રિ. કડકડ એવો અવાજ કરવો (૨) દાંત કકડે ઔપાયિક વિ. (સં.) ઉપાધિને લગતું (૨) એકાએક થયેલું એટલું ધ્રૂજવું (૩) કડકડ થાય એટલું ઊકળવું ઔરસ(-મ્ય) વિ. (સં.) પોતાની પરણેલી સ્ત્રીથી પેદા કકડાટ પું. “કકડ' એવો અવાજ (૨) કકળાટ; કજિયો થયેલું (સંતાન).
કકડી સ્ત્રી. છેક નાનો કકડો-ટુકડો ઔષધ ન. (સં.) ઓસડ; દવા
કકડીને ક્રિ.વિ. સખત રીતે (૨) કડકડ થઈને ઔષધશાસ્ત્ર સ્ત્રી. ઔષધ સંબંધી શાસ્ત્ર; ‘ફાર્મેકોલોજી' કકડે-કકડે ક્રિ.વિ. થોડેથોડે કરીને ઔષધશાસ્ત્રી પું. (સં.) ઔષધ બનાવવાની વિદ્યાઓનો કકડો પું, ટુકડો; કટકો જાણકાર; ફાર્મસિસ્ટ'
કકણવું અક્રિ. દુઃખ કે અસંતોષને લીધે ગળામાંથી ઝીણો ઔષધશાળા સ્ત્રી. (સં.) જુઓ “ઔષધાલય'
અવાજ કાઢવો; ઝીણું રોવું; કણકણj[(૨) કચવાટ ઔષધાલય ન. (સં.) ઔષધ+આલય) દવાખાનું (૨) કકણાટ(-ટ) મું. કણકણવું તે; ઝીણું રોવું તે; ઊંહકાર દવાઓનું કારખાનું; “ફાર્મસી
કકરાવવું સક્રિ. કાકર કઢાવવા ઔષધિ(-ધી) સ્ત્રી. (સં.) વનસ્પતિ (૨) ઓસડ; દવા ક(૦૨)કરું વિ. (સં. કર્કર) લીસું નહિ-કરકર લાગે એવું ઔષધિ(-ધી)પંચામૃતન. સુંઠ, કાળી મૂસળી, ગળોનું સત્ત્વ, (૨) આકરા સ્વભાવનું; કડક [બુમરાણ
શતાવરી અને ગોખરું - એ પાંચ ઔષધિઓનું મિશ્રણ કકલા(-ળા)ણ ન. (સં. કલકલ) કળકળવું તે; કલ્પાંત (૨) ઔષધીય વિ. (સં.) ઔષધિ-વનસ્પતિને લગતું કકળવું અ.ક્રિ. (સં. કલકલ, પ્રા. કલકલઈ) કલ્પાંત કરવું; ઔષધોપચાર પું. ઔષધ દ્વારા સારવાર
જીવ બાળવો (૨) બબડવું (૩) ઊકળવું (૪) ઔષ્ફય વિ. (સં.) ઓક્ય; હોઠ સંબંધી (૨) હોઠથી ગણગણવું ઉચ્ચારાતું (પ, ફ, બ, ભ, મ બંજન)
ક(-બ)કળાટ પુ. કજિયો; કલેશ; રડારોડ (૨) બુમરાણ ઔસ પું, ન. (ઇં.) એક અંગ્રેજી વજન (રતલનો સોળમો ક(-ખ)કળાટિયું વિ. કકળાટ કરે-કરાવે એવું; કજિયાખોર કે બારમો ભાગ એમ બે જાતનું)
કકળણ, (-મણ) ન. કળકળવું તે; કલ્પાંત (૨) બુમરાણ કક્કાવારી સ્ત્રી. કક્કાની વર્ણાનુપૂર્વી કક્કો પું. “કઅક્ષર (૨) મૂળાક્ષરોની આખી યોજના (૩)
કક્કાનો દરેક અક્ષર લઈ થતી કાવ્યની એક રચના કર્યું. (સં.) સંસ્કૃત અને ગુજરાતી વર્ણમાળાનો કંઠસ્થાની (૪) પ્રાથમિક જ્ઞાન (૫) સ્વમત કે આગ્રહની વાત
પહેલો વ્યંજન (૨) વિષ્ણુ (૩) પાણી (૪) અગ્નિ કક્ષ પં. (સં.) બગલ; કાખ (૨) પાસું; પડખું (૩) વિભાગ (૫) સૂર્ય
(ઉદા. કપૂત'; “કજોડું' કક્ષા સ્ત્રી. (સં.) ગ્રહનો આકાશમાં ફરવાનો માર્ગ (૨) કે પૂર્વ. (સં. કુ) નઠારું; અયોગ્ય વગેરે અર્થસૂચક પૂર્વગ સ્થિતિ; શ્રેણી; તબક્કો (૩) કેડ; પડખું (૪) કાછડી (૫) ક પ્રત્ય. (સં.) (પ્રાયઃ બહુવ્રીહિ સમાસને અંતે અર્થવૃદ્ધિ
ઓરડો; ખાનગી ખંડ (૬) અંતઃપુર (૩) થડને વળી કર્યા વગર આવતો પ્રત્યય) દા.ત. હિંસાત્મક; વચ્ચે પડતો ખૂણો કે ગાળો (૮) ગુણવત્તા; ‘ક્વૉલિટી' કલમૂલક (૨) નામ કે વિપણને લાગતા તદ્ધિત કક્ષાગ્નિ પં. (સં.) દાવાનળ પ્રત્યય “અલ્પતા “વહાલ બતાવે છે. (૩) નકામો કક્ષાંશ પં. (સં.) ગ્રહના આકાશમાર્ગનો અંશ-ભાગ
પણ આવતો પ્રત્યય. દા.ત. બાલક; જરાક કખવા પું. કાખ(બગલ)માં થતી વા (વાયુ) રોગની ગાંઠ ક (સં. કુ) નઠારું; અયોગ્ય વગેરે અર્થસૂચક પૂર્વગ ઉદા. કખાય પં. (સં. કષાય) ભગવો રંગ (૨) મનોવિકાર (૩) ક (પ્રશ્નાર્થક પદ સાથે બહુદા લાગતાં) તેના અર્થમાં વિ. તુરં; કસાણું (૪) કષાય; ભગવું

Page #155

કગરવું
૧ ૩૮
[ કચ્ચરકૂટ કરવું અ.ક્રિ. અત્યંત દીનતાપૂર્વક આજીજી કરવી- કચ્ચવર) નકામું ફેંકી દેવા જેવું તે (ધૂળ, તરણાં, કાલાવાલા કરવા; કરગરવું
વિસામણ વગેરે) (૨) કાદવ (૩) ચણતરની માટી કગો ૫. (સં. કાક) કાગડો (પદ્યમાં) પુિત્ર (૪) ખરાબમાં ખરાબ માણસ; ઉતાર કચ પં. (સં.) માથાના કેશ; ચોટલો (૨) પં. બૃહસ્પતિનો કચલર સ્ત્રી. થોડા વાળની સેર (૨) વેણી; ચોટલો કચ સ્ત્રી. (સં. ક ઉપરથી) કચકચ; કજિયો (૨) ક્રિ.વિ. કચવવું સક્રિ. દિલ દુખવવું (અસંતોષથી) નારાજ કરવું
“કચ' એવો અવાજ થાય એમ [કજિયો; તકરાર કચવાટ છું. મનનું કચવાવું તે; અસંતોષ (૨) અણબનાવ કચકચ સ્ત્રી. (કચકચ) ટકટક; નકામી માથાફોડ (૨) (૩) કચકચાટ; માથાકૂટ કચકચવુંઅ.ક્રિ.કચકચ કરવી (૨) કચકચ એવો અવાજ થવો કચવાટિયું વિ. કચવાટ કરનારું
(૩) ગૂમડાં, વ્રણ વગેરેમાં પરુ-પાચનું ભરાવું[અવાજ કચવાણ ન. ચૂંથાઈ જવું તે (૨) ભેળસેળ (૩) ખરાબી કચકચારો, (-2) પં. કચકચ કરવી તે (૨) “કચકચ' એવો (૪) ગભરાટ; મૂંઝવણ (૫) મન કચવાવું તે (૬) કચકચાવવું સક્રિ. “કચકચવું'નું પ્રેરક (૨) જોરથી ખેંચીને વણબોલાવ્યા વચમાં બોલવું તે બાંધવું (૨) હેરાન કરવું
કચવાવવું સક્રિ. કચવાય તેમ કરવું કચકચિયું વિ. કજિયાખોર (૨) માથાફોડિયું; જિદી કચવાવું અ.ક્રિ. દિલગીર થવું; મનમાં મૂંઝાવું (અસંતોષથી) કચકડું ન. (-ડો) પું. (સં. કચ્છપ, પ્રા. કચ્છઅ + ડું કચાકચ સ્ત્રી. ટકટક; કચકચ (૨) કોઈ વસ્તુ કપાયાનો
પ્રત્યય) કાચબાની પીઠનું હાડકું; કચબડું (૨) કાદવ એવો અવાજ (૩) કજિયો; તકરાર (૪) ક્રિ.વિ. કરે એવું; અટક્યા વગર અને થોડેથોડે પડતું (પાણી, કચકચ - ઝપાટાબંધ કપાય એમ વરસાદ વગેરે)
કચાકચી સ્ત્રી. સખત તકરાર; લડાલડી કચકડો ૫. સેલ્યુલોઝ ને કપૂર સાથે મેળવી બનાવાતો કચાટ વિ. જિદ્દી (૨) પં., સ્ત્રી, કચકચ (૩) જીદ (૪) જલદી સળગી ઊઠે એવો કુત્રિમ નક્કર પદાર્થ કચવાટ; મૂંઝવણ
[કચવાટિયું (ગ્રામોફોન-રેકર્ડ, ઇન્ડિપેન વગેરે બનાવવા વપરાતો) કચાટિયું વિ. કચાટ (કચકચ) કરવાની આદતવાળું; (૨) (હવે) “પ્લાસ્ટિક' (પણ).
કચાલ પુ. ખોટો ખ્યાલ - રિવાજ કચખોર વિ. કંકાસિયું; કચ કરનારું કૂિટો કરવો કચાલ સ્ત્રી. ખરાબ વર્તણૂક (૨) કુટેવ કચડવું સક્રિ. કચરી નાખવું; ચગદવું (૨) છૂંદવું (૩) કચાલો . કુરિવાજ (૨) અમુક વસ્તુ વિના ન ચાલે એવી કચડાકચડ(-ડી,-રી) સ્ત્રી. કચરાઈ જવાય એવી સખત ભીડ સ્થિતિ; અનિવાર્યતા (૩) ખામી; ખોટ [ઊણપ કચડાટ પં. કચડાકચડ; સખત ભીડ
કચાશ સ્ત્રી. કાચાપણું; અપરિપક્વતા (૨) ન્યૂનતા; કચનાર ૫. એક જાતનો છોડ
કચાંપ(-બ)ચાં ન.બ.વ. બાળબચ્ચાં કચનાર . રાતા ફૂલનો ચંપો [(૩) ખટપટ કચિયારો પં. કચકચાટ (૨) કાચી ઈંટોનો જથ્થો કચપચ સ્ત્રી. (રવા.) કચકચ; લવલવ (૨) કલબલાટ કચિયું વિ. કચકચિયું (૨) હઠીલું; જિદી કચપચિયું વિ. કચપચ કરનારું
કચિયું ન. કાચકીનું ફળ; કાચમું
[કચૂમર કચબડું ન. કેરીનું ગાબચું-ચીરિયું
કચુંબર સ્ત્રી, ન. ઝીણી કકડીઓ-કાતળીઓ; છૂંદો; કચબહું ન. કાચબાનું હાડકું
કચૂકો પું. આંબલીનો ઠળિયો; ચિચૂકો; આંબલિયો કચભાર પં. ચોટલો; અંબોડો (ર) વાળનો વાળેલો અંબોડો કચૂડકચૂડ કિ.વિ. એવો અવાજ થાય તેમ કચ-ચોરકૂટ સ્ત્રી. કચરવું અને કૂટવું તે (૨) મહેનત કચૂમર સ્ત્રી. ન. જુઓ “કચુંબર'
ઝિડ કચરપચર વિ. કાચુંકોરું (૨) અપરિપક્વ
કચૂર પું. (સં. કચૂર, પ્રા. કલ્ચરઅ) ઝેરકચોલું કે તેનું કચરવું સક્રિ. જુઓ “કચડવું
કચેરી સ્ત્રી. (સં. કૃત્યઘરિકા, કૃત્યગૃહ, પ્રા. કહરિઆ) કચરાકચર(-રી) સ્ત્રી. કચડાકચડી; સખત ભીડ[ઢગલો અદાલત; કોર્ટ (૨)ઓફિસ; કાર્યાલય(૩) દીવાનખાનું કચરાપટી-શ્રી) સ્ત્રી, કચરો: પંજો (૨) કચરાપંજાનો કચોરી સ્ત્રી. (સં. કચ્ચપર. પ્રા. કચ્ચર) ખાવાની એક કચરાપેટી સ્ત્રી, કચરો નાખવાની-ભેગો કરવાની પેટી (૨) બનાવટ કે વાનગી
રિકચોલું સુધરાઈનો ઢાંકેલો ઉકરડો
કચોરો છું. કપૂરકાચલી જેવું સુગંધી દ્રવ્ય (૨) કચૂરો; કચરાવાળો છું. ઝાડુવાળો; સફાઈ કામદાર
કચોલું(-ળું ન. (પ્રા. કોલક) નાનું પ્યાલું; ચલાણું (૨) કચરિયું ન. કચરેલું તે; તેલી બીજોનો તેલભર્યો ફૂટો કંકાવટી કચરુ ન. (સં. કચ્ચરકં = ગંદું, દે, કચ્ચવાર) નકામો કચ્ચર વિ. કચરાઈ-વૃંદાઈ ગયું હોય એવું (૨) લોહી ન
નીકળ્યું હોય પણ અંદરથી સખત ઈજા થઈ હોય એવું કચરોપેંજો, કચરો પું. (સં. કચ્ચર, પ્રા. કચ્ચવાર - કચ્ચરકૂટ સ્ત્રી. જુઓ “કચરકૂટ’
કચરો, કસ્તર

Page #156

કચ્ચરઘાણ
૧ 3
[કટલ-લે)રી કચ્ચરઘાણ પું. પૂરેપૂરું કચરાવું-વૃંદાવું તે; પૂર્ણ પાયમાલી કજિયો પુ. (ફા.) કંકાસ: તકરાર; ટંટો કચ્ચાં બચ્ચાં ન.બ.વ. છોકરાં હૈયાં
કજોગ છું. ખરાબ સંજોગ-પરિસ્થિતિ (૨) કસમય; કવખત કચ્ચે વિ. કાચું; અનુભવ વિનાનું, બિનઅનુભવી કજોડ સ્ત્રી. જુઓ “કજોડું કચ્યું ન. કસૂકો
[(૨) કાછોટો; કછોટો કજોડ વિ. જોડી ન જામે એવું; અણસરખું કચ્છ . (. કક્ષ, પ્રા. કચ્છ તત્સમ) કછોટો; લંગોટ કજોડું ન. સ્વભાવ, રૂપ કે ઉમ્મર વગેરેમાં અસમાનકચ્છ . કાયમ જ્યાં પાણી રહે એવો દેશ; અનૂપ (૨) અયોગ્ય જોડું (વરવહુનું).
૫., ન. સૌરાષ્ટ્રની ઉત્તરનો એ નામનો પ્રદેશ (૩) કજ્જ ન. (પ્રા. કજજ) કાર્ય; કાજ ગુજરાત રાજ્યનો એ જિલ્લો
કજ્જલ ન. (સં.) મેશ (૨) આંજવાની મેશ; કાજળ કચ્છપ પું. (સં.) કાચબો (૨) અર્ક ગાળવાનું એક યંત્ર કક્ઝલિત વિ. (સં.) કાજળવાળું થયેલું (૨) કાળા રંગનું કચ્છપ પુ. કશ્યપ ઋષિ
કજ્જલી સ્ત્રી. (સં.) ગંધક અને પારાનું એક મિશ્રણ કચ્છપી સ્ત્રી. (સં.) કાચબી
કઝીન વિ. (ઇ.) પિતરાઈ કે મસિયાઈ (૨) પં. પિતરાઈ કચ્છાવતાર છું. (સં.) ઈશ્વરના દશમાંનો એક અવતાર કે મસિસાઈ સંતાન કચ્છ(-ચ્છ) સ્ત્રી. ખસ; ખૂજલી (૨) ભીંગડું કટ સ્ત્રી. કટિ; કેડ કચ્છી વિ. કચ્છ દેશને લગતું (૨) કચ્છી બોલી કટાસ્ત્રી.ટ્ટી; કિટ્ટા; બાળકોની કામચલાઉ શત્રતા (સાદડી કચ્છો છું. કછોટો; લાંગ (૨) લંગોટ
કટ સ્ત્રી. (સં. કટક) કંકણ (૨) પર્વતની ધાર (૩) ઘાસની કચ્છો છું. એક જાતિનો માણસ
કટ ક્રિ.વિ. તરત (જેમ કે, તે કટ દઈને ભાગી ગયો.) કછાલો છું. દીવાલનો ખૂણો
કટ ૫. (.) કાપ (૨) વેતરવાની રીત (પોશાક) કછોટી સ્ત્રીલંગોટી (૨) એમાં બંધાતો અવયવ કટક ન. (સં.) સૈન્ય (૨) છાવણી (૩) હુમલો (૪) કછોટીબંધ વિ. લંગોટબંધ; બ્રહ્મચારી (૨) પુરુષવાર કટ; કડું, કંકણ (૫) કોટલું (૬) કટ; પર્વતની ધાર
(નોતરાં) [કાછડો (૨) કચ્છમાં બંધાતો અવયવ (૭) ઘર કછોટો છું. (સં. કપ, પ્રા. કચ્છોઢ, કચ્છવટ્ટ) કચ્છો; કટકટ સ્ત્રી. એક પ્રકારનો કંટાળાભર્યો અવાજ (૨) ટકટક; કછોરુ(-૨) ન. નઠારું છોકરું; કુસંતાન
ચીડ ચડે એવી ટોક; કજિયો (૩) ક્રિ.વિ. કટકટ કિજલી સ્ત્રી. કજ્જલી; ગંધક અને પારાનું એક મિશ્રણ અવાજ થાય એમ (૪) વ્યવસ્થિતપણે પણ વેગથી કજળ(-ળા)વું અક્રિ. (કાજળ ઉપરથી) રાખથી ઢંકાવું; કટકટાટ(રો) પૃ. કટકટ-ટકટક કરવી તે બિંકવાં
ઠરી જવું; ઓલવાવું (અંગારાનું); કદરવું કટકટાવવું સક્રિ. (દાંત) કટકટ કરવા (૨) ઢોરને જલદી કજળી સ્ત્રી, જુઓ “કજલી
કટકટિયું વિ. ટકટકિયું (૨) કજિયોખાર (૩) લુચ્યું : કજ સ્ત્રી. યુક્તિ; તદબીર (૨) કચવાટ (૩) લુચ્ચાઈ કટકટિયો પુ. એક પક્ષી (૨) લડવૈયો (૩) કજિયોખાર કિજા સ્ત્રી. (અ.) કિસ્મત (૨) આફત (૩) મોત કટકણું વિ. કટ દઈને-ઝટ ભાંગી જાય એવું; બટકણું કજાગરું વિ. યુક્તિબાજ; યુક્તિ કરનાર
કટકબટક ન. કટકો બટકું – થોડુંઘણું કાંઈક (ખાવું તે) કજાગ વિ. નુકસાનકારક (૨) મૃત્યુ નિપજાવે એવું કટકિયું ન. (સં. કટક) છાપરું (૨) ધાબા ઉપર એક કજાડ(-ડું) વિ. સીધી રીતે ન ચાલનારું (૨) કજિયાખોર ભાગમાં કરેલો નાનો ઓરડો; કટકું (૩) વાવેતર ન કરાય તેવું
કટકિયું વિ. કટક-સૈન્યને લગતું કજાત વિ. હલકા કુટુંબનું, નીચ જાતિનું (૨) ઉદ્ધત કટકિયું વિ. બટકી પડે એવું; બરડ કારજા સ્ત્રી. (અ. કજા+આરિજ) દૈવનો કોપ; આફત કટકિયો ૫. સૈનિક (૨) હેમકંદ (છોડ) ખાયકી
(૨) મોત, મૃત્યુ તિરફ બેસાય છે. કટકી સ્ત્રી, નાની કટકો-ટુકડો (૨) કાંકરી (૩) લાંચ; કજાવો !. (ફા.) એક પ્રકારનું ઊંટનું પલાણ, જેની બંને કટકી સ્ત્રી. સેના; લશ્કર (પદ્યમાં) કજિયાકંકાસ પુ.બ.વ. ભારે ઝઘડા
કટકું ન. નાનું ખેતર (૨) કટક; લશ્કર; છાવણી કજિયાખોર વિ. કજિયો કરવાની ટેવવાળું; કજિયાનું કટકો છું. (સં. મૃત્તક) ટુકડો કજિયાખોરી સિ. કજિયો કરવાની ટેવ; તકરારી સ્વભાવ કટકોબટકો પં. બટકું ભરતાં મોંમાં આવે એટલો ભાગ કજિયાદલાલ પું. કોર્ટમાં કજિયા લડવાની ગોઠવણ કરી કટગર ન. લાકડાનું પાંજરું
આપનાર દલાલ (૨) (તિરસ્કારમાં) વકીલ (૩) કટપીસ . (ઇ.) ટુકડારૂપે મળતું કાપડ મિોટી કાતર કજિયા કરાવીને અથવા કરનારાઓનો મધ્યસ્થી કટર વિ. વેતરનાર; કાતરનાર (૨) ન.,સ્ત્રી. કાપવાની બનીને કમાઈ ખાનાર માણસ
કટલ(-લે)રી સ્ત્રી. (ઇં.) ચાકુ, કાતર, સૂડી વગેરે લોખંડી કજિયાળું વિ. કજિયો કર્યા કરનારું; કજિયાખોર; ટંટાખોર ઓજાર; સરસામાન

Page #157

કટલું ૧ ૪ =
[ કઠવો કટલું ન. (સં. કટ ઉપરથી) નાનું ઝૂંપડું, કૂબો (૨) કડતલું કટી જુઓ “કટિ’
(૩) કરાંઠીના ઝાંપાનું કમાડ [ફરસાણ કટીબદ્ધ જુઓ “કટિબદ્ધ કટલેસ ન. (ઇં.) માંસની એક વાનગી (૨) એક જાતનું કટીબંધ જુઓ “કટિબંધ’ કદંબ ન. કુટુંબ
કટીમેખલા જુઓ “કટિમેખલા” કટાકટ(-ટી) સ્ત્રી. મારામારી; ઝપાઝપી (૨) જીવલેણ કટીફૂલ(ળ) જુઓ “કટિશૂલ' દુશ્મનાવટ (૩) તીવ્ર હરીફાઈ (૪) કટોકટી કટીસ્નાન જુઓ ‘કટિસ્નાન”
[અપ્રિય કટાક્ષ કું., ન. (સં.) પ્રેમ, સંકેત કે ક્રોધભરી વક્રદૃષ્ટિ કટુ (ક) વિ. (સં.) કડવું (ર) તીખું (૩) સાંભળવું
(૨) વક્રોકિત, કટાક્ષકથન (૩) મર્મવચન; “સેટાયર' કટુતા સ્ત્રી. કડવાશ (૨) શત્રુતા (૩) અપ્રિયતા કટાક્ષમય વિ. (સં.) મર્મોક્તિવાળું, કટાક્ષથી ભરેલું કસૂક્તિ સ્ત્રી. (સં.) કડવું-અપ્રિય વચન કટાણું વિ. કટાયેલું (૨) કાટના જેવું બેસ્વાદ (૩) બગડેલું કટવ સ્ત્રી. કુટેવ; ખરાબ આદત-ટેવ (મીં); અણગમાભર્યું
કટેશ(-સીરી ન. ડોકનું એક ઘરેણું [એમ; સંપૂર્ણ કટાણું ન. ખરાબ ટાણું; કવેળા
કિટાણું કટોકટક્રિ.વિ. કાંઠા સુધી ભરાઈ જાય એમ; વધારેનસમાય કટામણું વિ. કાટ ચડાવે એવું (૨) કટાઈ જાય એવું (૩) કટોકટી સ્ત્રી. અણીનો-બારીક સમય; કટોકટી કટાર સ્ત્રી. (સં. કર્તારક; પ્રા. કટ્ટાર) એક બેધારે શસ્ત્ર કટોદાન ન. ઢાંકણાવાળું તાબાપિત્તળનું વાસણ; ડબરો કટાર સ્ત્રી, (અ. કિતાર) લશ્કરી પદ્ધતિએ હારબંધ ઊભા કટોરી સ્ત્રી, વાટકી (૨) સ્તનભાગ ઉપર રહેતો કાપડનો
રહેવું એ (૨) વર્તમાનપત્રનું કૉલમ [કોલમિસ્ટ' કાપલો (૩) ધાતુ ગાળવાની કુલ્લી કટારલેખક વિ. પુ. વર્તમાનપત્રની કટારમાં લખનાર; કટોરો પં. (સં. કદ્દોર, પ્રા. કદ્દોરઅ) વાડકો કટાવ છું. (સં. કત્વ, પ્રા. કદ-કાટવું) પત્તાની રમતમાં કટ્ટર વિ. ઘણું સખત (૨) ચુસ્ત; આગ્રહી (૩) જીવલેણ
અમુક પત્તાં ન હોવાં તે (૨) કોતરણી; કલમ કરવી કદ્દા પુ.બ.વ. (-દી) સ્ત્રી. (સં. કુન્ત, પ્રા. કટ્ટ) દોસ્તીનો તે (૩) પતંગોના પેચ થવા-કરવા તે (૪) રંગીન ભંગ; બાળકોમાં) કિટ્ટા
[પોટલું કપડાં-માંથી કાપીને ફૂલ વગેરે બનાવી તે વડે કપડાં કટ્ટ ન. મોટા કોથળામાંથી ઓછા વજનનું બનાવેલું નાનું
પર વેલ- બુટ્ટો કરો તે (૫) કૂંડાં કાપવાં તે કદ્દે વિ. કદર; ઘણું સખત; ચુસ્ત [(૩) કઠણાઈ કટાવ છું. છવીસથી વધારે અક્ષરોના માપનો આવર્તનાત્મક કઠ સ્ત્રી. કઠારો; બફારો (૨) આંતરિક પીડા; અમૂંઝવણ ગણોવાળો એક છંદ
કઠ ૫. કઠોપનિષદ રચનાર એ નામના એક કવિ કટાવદાર વિ. કોતરણીવાળું; કોતરકામવાળું
કઠણ વિ. સં. કઠિન) ઝટ ભાંગે નહિ કે પોચું નહિ એવું; કટાવવું અ.ક્રિ. કાટ ચડે એમ કરવું (૨) ખિન્ન થવું સખત (૨) અઘરું; મુશ્કેલ(૩) મજબૂત (૪) દુઃખદાયક કટાવવું સક્રિ. (કાટવું ઉપરથી) કપાવવું
(૫) નિર્દય (૬) સાબનું ફીણ ન વળે એવા ગુણકટાવું અ.કિ. કાટ ચડવો (૨) ખિન્ન થવું
વાળું પાણી (૭) ઘણી ગરમી જીરવી શકે એવો કાચ કટાસણું ન. (સં. કટાસનક) ઊન કે ઘાસ - દર્ભનું આસન કઠણતા સ્ત્રી. કઠણપણું (૨) સાબુમાં ફીણ ન વળવા કટાસન ન. કટાસણું (૨) સાદડી [પેણી (૩) ન. બકડિયું દેવાનો પાણીનો ગુણ [(૨) કઠણ હોવું તે કટાહવું. (સં.) કાચબાની પીઠનું કોટલું; ઢાલ (૨) સ્ત્રી. કઠણાઈ સ્ત્રી. મુશ્કેલીનો-કઠણ સમય; આફત; દુર્ભાગ્ય કટિ-ટી) સ્ત્રી. (સં.) શરીરનો મધ્યભાગ; કેડ કઠપંજર ન. લાકડાનું પાંજરું (૨) હાથી પરની અંબાડી; કટિતટ છું. (સં.) નિતંબપ્રદેશ કટિ(-ટી)બદ્ધ વિ. કેડ બાંધીને ઊભેલું (૨) તૈયાર; સજ્જ કઠપૂતળી વિ. (સં. કાષ્ઠપુત્તલિકા) કાષ્ઠની પૂતળીની પેઠે કટિ(-ટી)બંધ . કમરપટો (૨) (ગરમી તથા ઠંડીનો બીજાની દોરવણીથી વર્તનારું (૨) સ્ત્રી. કાષ્ઠની
ખ્યાલ આવવા) પૃથ્વીના ગોળાના બતાવાતા પાંચ પૂતળી કે રમકડું (જેને તાર કે દોરી બાંધી ખેલ કરાવવું)
ભાગમાંનો કોઈ પણ (૩) કંદોરો (૪) કટાવ છંદ કઠફોડો છું. લાકડું ખોદવાના સ્વભાવવાળું એક પક્ષી (૨) કટિ-ટી)મેખલા(-ળા) સ્ત્રી, કંદોરો
એવું એક જીવડું કટિયાણું વિ. ન ગમે તેવું; અપ્રિય
કઠબાપ !. આંગળિયાતો નવો થયેલો બાપ કટિ-ટી)વેદના સ્ત્રી. (સં.) કેડમાં થતો દુખાવો કઠવું અ.કિ. (સં. કષ્ટ, પ્રા. કઠઇ) દુઃખ થવું; મૂંઝાવું (૨) કટિ(-ટી)શૂલ(-ળ) ન. કેડનું શૂળ; દુઃખાવો (૨) ટચકિયું બફારો મારવો-લાગવો (૩) કઠણ લાગવું; ખેંચવું કટિ(-ટી)સ્નાન ન. કેડ ને તેથી નીચેના ભાગનું સ્નાન કઠવૈદ પું. અણધડ વૈદ, ઊંટવૈદ્ય
એક કુદરતી રોગોપચાર વિતરવું છે કે તેની રીત કઠવૈદું વિ. ઊંટવૈદું [બેસાડાતું લાકડાનું ચોકઠું કટિંગન. (ઇ.) કાપવું તે (૨) છાપાની) કાપલી (૩) કપડું કઠવો છું. ઘી કે તેલ ભરવાનો ગાડવો (૨) કૂવામાં
કાઠશે

Page #158

કઠારો] ૧૪ ૧
[ કડાઈ કઠારી પું. (કડવું પરથી) બફારો (૨) ગભરામણ કડકોચલી સ્ત્રી. કરચલી; કરચોલી (શૂરાતન ચડાવનાર કઠિન વિ. (સં.) ઝટ ભાગે કે પોચું નહીં એવું; સખત કડખેદ પું. કડખો (વીરરસની દુહા જેવી રચના) બોલનાર;
(૨) અઘરું; મુશ્કેલ (૩) મજબૂત (૪) દુઃખદાયક કડખો . દુહા જેવી વીર રસની એક રચના (૫) નિર્દય
[કામ કરતી સ્ત્રી કડછી સ્ત્રી. (સં. કટચ્છ, પ્રા. કડછુ) રસોઈ હલાવવા કે કઠિયારી(રણ) સ્ત્રી. કઠિયારાની સ્ત્રી (૨) કઠિયારાનું પીરસવાનું છેડે વાડકી જેવું લાંબી દાંડીનું એક સાધન કઠિયારો છું. (સં. કાષ્ઠહાર, પ્રા. કઠહારઅ) લાકડાં કાપી કડછો છું. મોટી કડછી વેચવાનો ધંધો કરનારો
કડછલ ૫. સિતાર, બીન જેવાં વાદ્યોમાં પડખે હોતો તાર કઠેડી સ્ત્રી, નાનો કઠેડો
કડડ, (કડડ) ક્રિ.વિ. તૂટવા કે કરડવાના અવાજથી કઠેડો છું. (સં. કાષ્ઠઘટ, પ્રા. કઠહડ) બારી, અગાસી, કડડડ ક્રિ.વિ. એવા અવાજથી
દાદરો વગેરે સ્થાનોએ પડી ન જવાય તે માટે કરેલી કડડડભૂસ ક્રિ.વિ. કકડભૂસ; “કડકડ’ એવા અવાજથી
આડ (૨) ગોખ; ઝરૂખો [(૩) રવેશ કડ(-)ણ સ્ત્રી. (સં. કટક) ખડકની કોર, કરાડ (૨) કહેરો છું. (સં. કાઇગૃહક, પ્રા. કઠહર) કઠેડો (૨) ઝરૂખો કોસની કાંબી (૩) આદત; લઢણ; ટેવ કઠોડિયો, કઠોડી સ્ત્રી. નાનું કઠોડું
કડતલું ન. કપાસની સાંઠીઓનો ગૂંથેલો પડદો; કટલું (૨) કઠોડું ન. (સં. કાષ્ઠપુટક) મસાલો રાખવાની ખાનાંવાળી નાનું ઝૂંપડું (૩) ઝૂંપડાનું બારણું લાકડાની પેટી; લક્કડિયું
કડદો પં. ઓછું આપવું તે; કપાત (૨) બાંધછોડ કરી કઠોડો છું. ગોખ (૨) વહાણનો પાછલો ભાગ (૩) કઠેડો કરવામાં આવતું સમાધાન ના સૂકા સાંઠા-કડબ કઠોર વિ. સં.) કર્કશ (૨) કઠણ (૩) નિર્દય; ક્રૂર કડપણું. કરપ; અંકુશ (હાક, ધાક) (૨) સ્ત્રી જાર-બાજરીકઠોરતા સ્ત્રી. (સં.) કઠોર હોવાપણું
કડપલું ન. છોડને કાપીકાપીને ખેતરમાં થોડે થોડે અંતરે કઠોળ ન. દાળ પડે એવું-દ્વિદલ અનાજ
ઢગલા કરવો તે; નાનો ઓઘો પૂળો કડ સ્ત્રી. એક વાર ખાંડેલી ડાંગર; કરડ (૨) ગણીને કડબ(-બી) સ્ત્રી. (સં. કોંબ) જાનબાજરીના સૂકા સાંઠાનો
અપાતી વસ્તુ ઉપર સેંકડે અપાતો વધારો કરડ કડલી સ્ત્રી. (સં. કરક) હાથનું એક ઘરેણું; કલ્લી કડ ક્રિ.વિ. કડ એવો અવાજ કરીને
કડલું ન. પગનું એક ઘરેણું; કહ્યું કડક વિ.બડૂકો બોલે એવું કઠણ; આકરું (૨) કાચું; અપરિ- કડલો . અંગૂઠા અને આંગળી વચ્ચે સમાતો જથ્થો
પક્વ(૩) કડાકાવાળું (૪)ભૂખ્યું (૫)તખતી (બારીની) કડવક ન. (સંસ્કૃતિકરણ થયેલ) અખ્યાન કાવ્યનું કડવું કડક સ્ત્રી. કાનનું એક ઘરેણું
અિવાજથી કડવાટ પું. કડવો સ્વાદ (૨) સ્ત્રી, લાગણીની-સંબંધની કડકડ ક્રિ.વિ. “કડ કડ' એવો અવાજ કરીને (ર) એવા ટતા-કડવાશ કડકડતું વિ. ઘણું જ તપી ગયેલું, ઊકળતું; જુઓ “કકડતું કડવાણી સ્ત્રી, કડવી દવા કે પદાર્થ કડકડવું અ.કિ. કકડવું
કડવાબોલું વિ. કડવું બોલતું; મીઠા બોલું નહિ એવું કડકડાટ વું. (૨) ક્રિ.વિ. કકડાટ; સપાટાબંધ કડવાશ સ્ત્રી. કડવાપણું (૨) કડવું ઔષધ કિડકડાટી સ્ત્રી. કકડાટી (૨) ક્રિ.વિ. કકડાટ કરીને કડવી સ્ત્રી, એક વેલ; ગળો
કિચરો કડકડાવવું સક્રિ. કકડાવવું
કડવી સ્ત્રી. ઘાટું વાવેલું અને ચારા માટે કાપેલું ઘાસ (૨) કડકડિત વિ. કકડેલું; કડક (૨) સફાઈબંધ; ઈસ્ત્રીબંધ કડવું ન. (સં. કડવકમ્) એક જ રાગના કાવ્યની કેટલીક કડકડિયું ન., પૃ. ટૂંટિયું – એક રોગ; “ઈન્ફલુએન્ઝા' કડીઓનો સમુદાય; ગેય આખ્યાનકાવ્ય-પ્રકારનો કોઈ કડકડીને ક્રિ.વિ. કકડીને (૨) ધસારાબંધ; ઘણા જ જોશમાં એક રાગમાંનો ઢાળ ઊથલા-વલણવાળો એકમ કડક-બંગાળી વિ. સાવ ખાલી-નિર્ધન
કડવું વિ. (સં. કટુક જેનો મૂળ અર્થ ‘તીખું', પા. કડુએ) કડકવું સક્રિ. (રવા.) કડાકો થવો (૨) ઢોલ વગાડવો - કરિયાતાના સ્વાદ જેવું; કટુ (૨) અપ્રિય (૩) ગુસ્સે થવું
તિાણ, તંગી કડવો ઘું. કરવટો; નાળચાવાળો લોટો કડકાઈ (-શ) સ્ત્રી. કડક મિજાજ; કડકતા (૨) નાણાંની કડવો ઘું. પાટીદારના એક પેટા પ્રકારની વ્યક્તિ કડકા બાલુસ વિ. કડક બંગાળી; સાવ ખાલી; નિર્ધન કડસલો છું. મોટી ભીંતને લગતી નાની ભીંત ચણીને કડકિયું ન. પુરુષના કાનનું ઘરેણું
તિાણ બનાવેલું ભંડારિયું; પડભીતિયું કડકી સ્ત્રી, કકડી; નાનો કકડો, કટકી (૨) નાણાંની તંગી, કડા . એક જાતની હલકી ડાંગર-ચોખા કડકું વિ. નાણાં વિનાનું; નિર્ધન
કડા પં. (સં. કુટજ) કડો (ઇન્દ્રજવનું ઝાડ) કડકો પું. કકડો
કડા સ્ત્રી. (સં. કટાહ) તળવાનું વાસણ; પેણી (૨) ચરુ કડકો વિ., પૃ. કડકબંગાળી (૨) મિજાજી
કડાઈ સ્ત્રી. (સં. કટાહક, પ્રા. કડાહઅ) કઢાઈ; પેણી

Page #159

કડાકો
૧ ૪૨
[ કણકિયું કડાક ક્રિ.વિ. કડાક એ અવાજ કરીને
હાથકડી; બેડી (૪) વિ. સખત; કડક; કઠણ કડાકડ ક્રિ.વિ. કડાકડ એવા અવાજ સાથે
કડું વિ. (હિ. કડા) સ્વાભાવે કડક (૨) સખત બેસ્વાદ કડાકડી સ્ત્રી, ચડસાચડસી (૨) સખત બોલાબોલી; કડૂચું વિ. કડવા જેવા સ્વાદનું; કડવાશ પડતું (૨) કસાણું; મારામારી (૩) કડાકો; લાંઘણ
કડૂસલો છું. અવ્યવસ્થિત ઢગલો; ખડૂકલો કડાકૂટ સ્ત્રી. માથાકૂટ; લમણાઝીક
કિડેટાટ કિ.વિ. સપાટાબંધઃ ઝપાટાબંધ કડાકૂટિયું વિ. માથાફોડિયું; કંટળા ભરેલું
કડેધડે ક્રિ વિ. બહુ સારી રીતે ધમધોકાર (૨) પુરબહાર; કડાકૂટો પું, કડાકૂટ; માથાફોડ; લમણાઝીક
કકડધજ (૨) સપાટાબંધ
મિડ કડાકો ૫. કડાક એવો મોટો અવાજ (૨) નકોરડો કડો છું. (સં. કટુજ, પ્રા. કુડઅ) અંદરજાનું ઝાડ; ઇન્દ્રજવનું
ઉપવાસ; લાંઘણ (૩) શેરના ભાવમાં મંદી એિમ કડોકફન. ચકમક અને દોરીનું દેવતા પાડવાનું એક ઓજાર કડાનૂડ ક્રિ.વિ. ધમધોકાર (૨) આડેધડ ઝૂડવામાં આવે કઢણ વિ. કઢાણિયું; કઢાપો કરવાના સ્વભાવવાળું () કડાનું વિ. (સં. કૃત, પ્રા. કડ+ નું) (કોઈને માટે) અંકિત - સ્ત્રી, કડણ; કરાડ (૩) કોસની કાંબી (૪) વાંસી _કરાયેલું; ને યોગ્ય; –ને માટેનું. ઉદા. ‘આ ખાણું કઢણ ન. મસાલાવાળું ઓસામણ ઢોરના કડાનું છે.'
કઢણિયું વિ. કઢાપો કરવાના સ્વભાવવાળું, ચીડિયું; કઢાણું કડાબીડ કિ.વિ. કડાકૂડ; ધમધોકાર (૨) મજબૂત કઢવું સક્રિ. (સં. ક્વથતિ, પ્રા. કઠંદ) ખૂબ ઉકાળવું (૨) કડાબીન સ્ત્રી. (તુર્કી કરાબીન) ઘોડેસવારની એક નાની અ.ક્રિ. કઢાપો અનુભવવો; ઊકળવું ટૂંકી બંદૂક
કઢંગાઈ સ્ત્રી. કઢંગાપણું કડાભાડું ન. ગોળ પકવવાના કડાયાનું ભાડું કઢંગું વિ. ઢંગ વગરનું; બેડોળ; બદસૂરત કડા(-ઢા)યું ન. મોટી કડાઈ; પણ
કઢા, (ઈ) સ્ત્રી. કડાઈ; પેણી કડાવ પુ. મોટો તાવડો; મોટો પણ
કઢાપો છું. (કઢવું દ્વારા) ઘામ; બફારો (૨) ક્લેશ; ગુસ્સો કડાસન ન. (સં. કટાસન) દર્ભનું આસનિયું; ઘાસની લાવી લોહી તપાવવું એ (૩) કઢી (તિરસ્કારમાં) ચટાઈ (૨) ચામડાનું આસનિયું
કઢામ ન. ઘોડા અને બળદને પલોટવાનું ત્રિકોણ ઝંસલું કડિયાકામ ન. છોવા-ચણવાનું કામ
(૨) ઘીસ, બેલાખડું કડિયાળ ન. કવચ; બખ્તર
કઢાયું ન. (સં. કટાક) મોટી કડાઈ કડિયાળી વિ., સ્ત્રી. કડીવાળી (ડાંગ).
કઢિયેલ વિ. ખૂબ ઉકાળેલું; કહેલું કડિયાળું વિ. કડીઓવાળું (લાકડાના દંડૂકા કઢી સ્ત્રી. (સં. ક્વથિતા; પ્રા. કઢિઆ) છાશમાંથી કડિયાં ન.બ.વ. સાળના પાવડા ઉપર બાંધવામાં આવતા બનાવેલ પ્રવાહી - ખાવાની એક વાની લિાલચું કડિયું ન. (કડ = કેડ ઉપરથી) કેડિયું; આંગડી કઢીચટ્ટે વિ. કઢી જેને બહુ ભાવે એવું (૨) ખુશામતિયું; કડિયો ૫. છોવા-ચણવાનું કામ કરનાર કારીગર કઢોયું. કઢાપો; કલેશ, પરિતાપ (૨) કાઢો,કઢી(તિરસ્કારમાં) કિડિંગ કું. (રવા.) ઘંટ વાગવાનો અવાજ
કણ છું. (સં.) દાણો (૨) ઘણો નાનો ભાગ; પરમાણુ (૩) નિ ક્રિ.વિ. નોબત-નગારાંના અવાજ કરીને (૨) બ્રાહ્મણ કે અભ્યાગતને આપેલું ભિક્ષાન (૪) કાંગરી પં. નોબત-નગારાંનો અવાજ
કણ(-) પ્રત્ય. ક્રિયાપદને લાગતાં તે ક્રિયા કરનારું, તેની કડી સ્ત્રી. (સં. કટકો આંકડો; “હૂક' (૨) ગોળ વાળેલો ટેવવાળું એ અર્થનું વિશેષણ બનાવે. ઉદા. ડરકણ
તાર કે સળિયો (૩) કાનનું એક ઘરેણું (૪) બેડી (૫) કણક વિ. જરાક કાચું; કડક લોટ (૨) ભિક્ષાન ઓળ; હાર (૬) બારણાની આંકડ-સાંકળ (૭) ન. કણક સ્ત્રી. (સં. કણિકા, પ્રા. કણિક્કા-કણિકા) બાંધેલો ઉત્તર ગુજરાતનું એક શહેર
કણકણ સ્ત્રી, કણકણાટ; કચવાયેલા બાળકનો કણછાટ કડી સ્ત્રી. કવિતાનું પદ; ચરણ (૨) અક્ષરમેળ વૃત્તનો શ્લોક કણકણવું અ.ક્રિ. દુઃખ અથવા અસંતોષને લીધે ગળામાંથી કડીતોડ વિ. કડી કે સાંકળ તોડે એવું (૨) મજબૂત અસ્પષ્ટ અવાજ કાઢવો; કકણવું; ઝીણું રોવું કડીદાર વિ. કડીવાળું
કણકણાટ ૫. કણકણવું તે; કણછાટ [ઊંઘમાં બોલવું કડી(બદ્ધ, ૦બંધ) વિ. હારબંધ (૨) શ્લોકબદ્ધ (૩) કણકવું અ.ક્રિ. (સં. કણ) (હીંચકાનું) કચૂડ-કચૂડ થવું ૨)
સાંકળરૂપે ગાંઠેલું (૪) એક કડીનું; એકસામટું કણકી સ્ત્રી, (સં. કણિક) ભાંગેલા ચોખા, ચોખાના નાના કડીભાષા સ્ત્રી. સંપર્કની ભાષા (૨) સહજ ભાષા ટુકડા (૨) ઝીણો કણ કડુ ન. (સં. કટુક, પ્રા. કડુઅ) એક વનસ્પતિ ઔષધિ કણકો ૫. દાણો કડું ન. (સં. કટક, પ્રા. કડઅ) ગોળ વાળેલો ધાતુનો કણછાટ . દુ:ખનો ઊંસ્કારો; કણકણાટ
સળિયો; મોટી કડી (૨) હાથનું એક ઘરેણું (૩) કણજિયું ન. કણજીના બીનું તેલ

Page #160

કણજી
૧ ૪ 3
[ કથનશાસ્ત્ર કણજી સ્ત્રી. (સં. કરંજ, પ્રા. કરંજિઅ) જેનાં તેલીબિયાં- કણોતું ન. જુઓ “કણતું”
માંથી કણજિયું તેલ નીકળે છે તેવું એક ઝાડ કત સ્ત્રી. (અ. કત્ત) કલમનો કાપ [(૨) કૂતર્ક; ધોકણું કણજું ન. કણજીનું બી
કતકું ન. (તુર્કી કુત્ક) ભાંગ ખાંડવાનો લાકડાનો દસ્તો કણઝ ડું: મળોત્સર્ગ માટે કરાંજવું તે [અપાતું અનાજ કતરસ્ત્રી કતરણ, ઝીણા કાપલા [ઝોડની જેમ (વળગતું) કણ(Cણો)તું ન. (‘કણ') દરમાયા-માસિક પગાર તરીકે કતરઝોડ વિ. વળગ્યું છૂટે નહિ એવું; જિદી (૨) ક્રિ.વિ. કણદાર વિ. દાણાદાર (૨) કાંગરીવાળું
કતરણ સ્ત્રી. કાગળ વગેરે કાપતાં પડેલા નાના કાપલાકણપીઠ સ્ત્રી. દાણાપીઠ
કાપલી
[કાતર કણબી પું. (સં. કુટુંબી, પ્રા. કુડંબી-કુલંબી) પાટીદાર જ્ઞાતિ કતરણી સ્ત્રી. (સં. કર્તની) ધાતુનાં પતરાં કાપવાની મોટી
કે તે જ્ઞાતિનો માણસ (૨) તાબેદાર આદમી; ગુલામ કતરાતું(હું) વિ. આડું જતું; ત્રાંસું કણબીવાડ સ્ત્રી. કણબીઓને રહેવાનો વાસ
કતરામણ ન. કતરણ (૨) કાતરકામ કે તેની મજૂરી કણવટ(-7) ન. (સં. કણ + વૃત્તિ) ભિક્ષાથી ભેગું કરેલું કતરાવુંઅ ક્રિ. (સં.કૃત ઉપરથી) આડું-ત્રાંસું જવું(૨) વિરુદ્ધ પરચૂરણ અનાજ
જવું (૩) કપાવું (૪) ગુસ્સાની નજરે જોવું; ચિડાવું કણમય વિ. (સં.) દાણાથી ભરેલું [કણવટ કતરાંશ પું. આડાપણું; ઠરડ (૨) બ્રેષ; ઝેર કણવટિ(-તિ)યું વિ. ભિક્ષા ઉપર જીવનારું (૨) ન. કતરો પં. (અ.) છાંટો; બિંદુ; ટીપું કણવીર ન. એક ફૂલઝાડ, કરેણ-કણેર (ત્રણે જાતની) કતલ સ્ત્રી. (અ. કલ) કાપાકાપી; ખૂનરેજી કણવું અ.ક્રિ. (સં. કણ) કણકણવું (૨) ઝીણું રોવું (૩) કતલખાનું ન. કતલ થતી હોય તે જગા; “સ્લૉટર હાઉસ કરાંજવું
કતલની રાત સ્ત્રી. મહોરમની આગલી રાત (૨) ખૂબ કણશઃ ક્રિવિ. કણકણ કરીને (૨) સંપૂર્ણતાથી
કટોકટી કે તડામારનો વખત; કોઈ કામ કે સંજોગની કણસલું ન. (સં. કણિશ, પ્રા. કણિસ) ઝૂંડું; કણસું પહોંચી વળવા માટેની, તાકડા ઉપરની પૂર્વતૈયારી કે કણસવું અ.ક્રિ. દુઃખના જોરને લીધે ઊંહકાર કરવો-થવો તેની ધમાલ કણસાઈ સ્ત્રી. એક મીઠાઈ; મોતીચૂર
કતલેઆમ સ્ત્રી. (અ. કલેઆમ) કશા અંકુશ કે વિવેક કણસાટ પું. કણસવું તે
વિનાની કતલ (૨) આમ-કતલ; ખૂનરેજી કણસું ન. કણસલું, ઠંડું
કતાર સ્ત્રી. (અ. કિતાર) હાર; પંક્તિ (૨) લડાઈ; કરાયતું. કણતું; દરમાયા તરીકે અપાતું અનાજ, કણોતું કાપાકૂપી (૩) છાપાનું કોલમ; કટાર કણિક પું, સ્ત્રી. (સં.) કણસલું (૨) કણ; કરચ (૩) કતારિયું વિ. કજિયાળુ; ધાંધલિયું ક્ષક
[આંટણ; કપાશી કતાલ(ળ) પં., સ્ત્રી. (ક+તાલ) કજિયો (૨) રડારોળ કિણિકા સ્ત્રી. (સં.) છેક ઝીણો કણ; ઝીણી કરચ (૨) કતાલ વિ. (અ. કિતાલ) કતલ કરનારું; ખૂની કણિયારો છું. જુવારની એક વાની
કતિપય વિ. (સં.) અમુક; કેટલાક કણિયું વિ. કણીવાળું (૨) કણ ચણનારું
કતલ વિ. (અ.) મારી નંખાયેલું; હત કણિયો છું. (“કણ) અનાજ વેચનારો; ફડિયો કતીલું ન. કુરકુરિયું; ગલૂડિયું કણી સ્ત્રી. (સં.) છેક ઝીણો કણ; કણિકા (૨) તેલ- કતેડું ન. તગારું
ઘીમાંથી કોઈ વસ્તુ તળ્યા પછી જે ઝીણી ભૂકી રહે કાઈ વિ. જુઓ “કથ્થાઈ છે તે (૩) આંટણ; કપાશી
કલ્યોનું વિ. જુઓ “કથ્થોલું કણીદાર વિ. દાણાદાર; કણીવાળું
કલ્લા . (અ.) શિલાલેખ કણું ન. (સં. કણ) નાનો કણ-દાણો (૨) કણિકા; છે કલેઆમ સ્ત્રી. (અ.) જુઓ ‘કતલેઆમ
ઝીણો કણઃ ઝીણી કરચ (૩) આંટણ; કપાશી કથક વિ. સં.) કહેનારું; બોલનારું; વર્ણવનારું (૨) પું. -કણું પ્રત્ય. ક્રિયાપદને લાગતાં તે ક્રિયા કરનારું', ‘તેની વક્તા (૩) પુરાણી (૪) નટ અને ગાયક (૫) ન.
ટેવવાળું' એ અર્થનું વિશેષણ બનાવે છે. ઉદા. કહેવત (૬) કથકલી લડકણું; મારકણું
કથકલી સ્ત્રી. (કેરળ પ્રદેશના) નૃત્યનો એક પ્રકાર કણેકણ કિ.વિ. દરેક કણ આવી જાય તે રીતે; પૂરેપૂરી કથન ન. (સં.) કહેવું તે; વચન; વિધાન; દલીલ (૨)
(ઝાડ
વર્ણન (૩) કહેવત (૪) વિવેચન કણેર સ્ત્રી, (પ્રા. કણવીર-કણેર, સર. કર્ણિકાર) કરેણનું કથનકલા સ્ત્રી, (સં.) (-ળા) કહેવાની કલા-યુક્તિ કણો છું. થોડા દિવસનું જન્મેલું સાપનું બચ્ચું [વાળી લાટ કથનકાર વિ. કહેનારું કણો પં. ફેંટો (૨) રેંટિયાની ધરી (૩) ચરખાની આંકા- કથનશાસ્ત્ર ન. નિરૂપણવિજ્ઞાન; “નરેટૉલૉજી
રીતે

Page #161

કથની
૧૪૪
[[કદાવર કથની સ્ત્રી, કથા; વાત (૨) કહેવાની રીત; કહેણી (૩) કદડો . રેશમ કે સૂતરનો કંદોરો (૨) કાદવ કૂથલી (૪) ગમ્યું
કદમ ન. (સં.) કદંબનું ઝાડ
[પાપ કથની વિ. સં.) કહેવા જેવું યોગ્ય
કદન ન. (સં.) ઘાતકીપણે મારવું તે; વધ (૨) દુઃખ (૩) કથયિતવ્ય વિ. (સં. કથયુ ઉપરથી વિધ્યર્થકૃત) કહેવા કદમન. (અ.) પગલું; ડગલું (૩) બે પગલાં વચ્ચેનું અંતર
યોગ્ય; કહેવા જેવું (૨) ન. કહેવાની હકીકત; કહેવા કદમપેશી સ્ત્રી. પગપેસારો યોગ્ય કથન (કથિતવ્ય અશુદ્ધ છે.).
કદમબોસ વિ. ચરણ ચૂમનારું (૨) નમ્ર; આજ્ઞાંકિત કથરોટ સ્ત્રી. (સં. કાષ્ઠ+વાટી) મોટો થાળ
કદમબોસી સ્ત્રી, ચરણ ચૂમવા તે (૨) દંડવત પ્રણામ; કવુિં સક્રિ. (સં. કથુ) કહેવું; બોલવું (૨) કથા-વાર્તા નમસ્કાર (૩) ખુશામત કરવી (૩) ટીકા કે વિવેચન કરવું
કદમી વિ. (અ. કદીમ) પ્રાચીન (૨) શરૂમાં ગુજરાતમાં કથળવું અ.ક્રિ. (સં. કુસ્થલૂ) ઊતરી જવું (હાડકું વગેરે) આવનાર (પારસીના બે વિભાગ - કદમી ને
(૨) બગડવું; વણસવું (૩) સ્થાનભ્રષ્ટ થવું શહેનશાહી – માંના એકનું) (૩) અસલી; જૂનું કથા સ્ત્રી. (સં.) વાર્તા; કહાણી (૨) ઈશ્વર કે ધર્મ સંબંધી કદર સ્ત્રી. (અ. કદ્ર) યોગ્ય કિંમત કરવી તે; ભૂજ
ભાષણ, કીર્તન કે વાર્તા કરવી તે (૩) વૃત્તાંત; ચરિત્ર કદરજ વિ. (સં. કદર્ય) કંજૂસ (૨) પાજી (૩) કદરૂપું કથાકાર છું. કથા કહેનાર (૨) વાર્તા બનાવનાર તિ કદરદાન વિ. કદર જાણે એવું; ગુણજ્ઞ (૨) આશ્રયદાતા કથાકીર્તન ન. ઈશ્વર કે ધર્મસંબંધી વાતો કે ભજનો કરવાં કદરદાની સ્ત્રી. કદરદાન હોવું તે; કદર જાણવી તે કથાઘટક . કથાનું બીજરૂપ ઘટક; “મોટિફ’ કદર(રા)વું અ.ક્રિ. (“કજળવું' ઉપરથી) ઓલવાવું; કથાક્રમ પુ. (સ.) દરરોજ કથા-વાતો કરવાનો કાર્યક્રમ બુઝાવું (દીવાનું કે દેવતા). કથાનક ન. (સં.) કથાનો ભાગ-હિસ્સો (૨) આડકથા; કદરી વિ. કંજૂસ; કુપણ ઉપકથા
કદરી વિ. કદરદાન; કદર કરનારું કથાનક ન. ખરાબ જગ્યા
[વાતચીત કદરૂપું વિ. (સં. કદરૂપ) કૂબડું; બેડોળ કથિત વિ. (સં.) કહેલું; કહેવાતું; વર્ણવેલું (૨) ન. કથન; કદર્ય વિ. (સં.) કંજૂસ (૨) ડરપોક; કાયર કથીર ન. (સં. કસ્તીર, પ્રા. કથીર) કલાઈ અને સીસાની કદર્યતા સ્ત્રી. (સં.) કંજૂસાઈ (૨) કાયરતા
મેળવણીથી બનેલી ધાતુ જસત (૨) હલકા-તુચ્છ વસ્તુ કદલી (સં.) (-ળી) સ્ત્રી. કેળ કથીરી સ્ત્રી. ઢોરના વાળમાં કે કાનમાં ચોટતું એક જીવડું; કદલીજંઘા વિ. સં.) કેળ જેવા સુંદર સાથળવાળી (સ્ત્રી) ગિગોડી
કદલી(-ળી)નાલ(-ળ) સ્ત્રી. કેળના થડની અંદરનો કથીર છું. મોટી કથીરી; ગિગોડો
સુંવાળો ભાગ-ગાળો કથોદ્યાત છું. (સં.) કથાની શરૂઆતનો ભાગ; કદલી(-ળી)પુષ્પ ન. (સં.) કેળનું ફૂલ પ્રસ્તાવના; આમુખ (૨) નાટકમાં સૂત્રધારની વાત; કદલી(-ળી)ફલ(-ળ) ન. કેળું
[ જ્ઞા ઉપરાંત પહેલ-વહેલો રંગભૂમિ પર પાત્રનો પ્રવેશ કદલી(-ળી)વન ન, કેળોનું વન; ઘણી કેળો હોય એવી (૩) નાટ્ય-કથામાં સૂત્રધાર વગેરેના આમંત્રિતોના કદલી(-ળી)સ્તંભ છું. કેળનો થાંભલો સંભાષણ વાળો ભાગ
કદવા સ્ત્રી. કદુવા; શાપ કથોલ સ્ત્રી. (ક+સ્થલ) સારા લાગનો અભાવ (૨) કદહાડો છું. અમંગળ દિવસ (૨) મુશ્કેલીનો દિવસ કથળવું તે
વિડ ભરેલું કદળી સ્ત્રી, જુઓ “કદલી કથીરું(-લું) વિ. કઠેકાણાનું (૨) લાગ વિનાનું (૩) અગ- કદળીનાલ(-ળ) સ્ત્રી. જુઓ કદલીનાલ' કથ્થક વિ. (સં.) નૃત્યનો એક પ્રકાર
કદળીપુષ્પ ન. જુઓ “કદલીપુષ્પ કથ્થાઈ વિ. કાથાના જેવા રંગનું નિ. કહેવાની હકીકત કદળીફળ ન. જુઓ “કદલી ફૂલ' કથ્ય વિ. (સં.) કહેવા જેવું; મોટેથી બોલીને કહેવાતું (૨). કદળીવન ન. જુઓ “કદળીવન' કદ પૂર્વ. (સં. કદ) કુ= ખરાબ, નિઘ' એ અર્થ બતાવતો કદળીસ્થંભ પૃ. જુઓ “કદલીÚભ'
(નામ પૂર્વે આવતો) પૂર્વગ. ઉદા. કદરૂપું કદંબ ન. (સં.) મોટા પાંદડાંવાળું એક ફૂલઝાડ; કદમ કદ ન. (અ. કદ) શરીરની ઊંચાઈ-જાડાઈ (૨) પ્રમાણ; કદા ક્રિ.વિ. (સં.) ક્યારે (૨) કોઈ સમયે હિોય તો વિસ્તાર, આકાર (૩) વજન; ભાર; બોજ (૪) કદાચ ક્રિ.વિ. દૈવયોગે; રખેને (૨) ક્યારેક (૩) જો એમ પદવી; દરજ્જો
કદાચિત્ ક્રિ.વિ. (સં.) કોઈ વખતે; ક્યારેક હિરગિજ કદ-કાઠી સ્ત્રી, (સં.) શારીરિક બાંધો
કદાપિ કિ.વિ. (સં.) કદાચિત (૨) કોઈ દહાડો પણ; કદક્ષર પું. ખરાબ અક્ષર (૨) વિ. ખરાબ અસરવાળું કદાવર (ફા.) મોટા કદ કે આકૃતિવાળું (૨) મજબૂત; લઠ

Page #162

૧ ૪૫
વિાહી
કદી
[કન્યાશુલ્ક કદી ક્રિ.વિ. સં. કિં+ દિવિ, પ્રા. કધિ) કદાપિ; ક્યારેય કનીયસ વિ. (સં.) ઉંમરમાં નાનું (૨) અપેક્ષા કરતાં
પણ નહિ એવો નકારનો ભાવ આપતો શબ્દ (૨) ઓછું, થોડું કોઈક વેળા (કારનો ભાવ બતાવે)
કનીયાન ૫. (સં.) નાનો ભાઈ (૨) યુવાન (૩) વિ. કદીક ક્રિ.વિ. જવલ્લે; કોઈક જ વાર, વખત
ઊતરતું; ગૌણ (૪) થોડું; ઓછું (૫) નાનું નિજીક કદીકદી ક્રિ.વિ. કોઈકોઈ વાર-વખત
કને ના. (સં. ક, પ્રા.કને, જૂ.ગુ. કન્સાઈ) પાસે; જોડ; કદીમદી ક્રિ.વિ. કદી નહિ ને કોઈ વાર
કનેકશન ન. (ઇ.) જોડાણ (જેમકે પાણી, વીજળી વગરેનું) કદીર વિ. (અ) શક્તિમાન (૨) પુ. ઈશ્વર; પરમેશ્વર કનૈય(વા) સ્ત્રી, કાન વીંધવાની ક્રિયા કદુઆ(-વા) સ્ત્રી. (ક+દુવા) શાપ; કદવા
કનૈયો છું. (સં. કૃષ્ણ) કૃષ્ણ; શ્રીકૃષ્ણ કદુષ્ણ વિ. (સં.) કોકરવાળું; કોકરવરણું
કન્ઝર્વેટિઝમ ન. (ઇં.) રૂઢિવાદ કદુ છું. (ફા. ક) દૂધી (૨) બત્તો; ટૂંકો જાડો ને મજબૂત કન્ઝર્વેટિવ વિ. (ઇં.) રૂઢિચુસ્ત; રૂઢીવાદી (રાજકારણમાં) - લાકડાનો દંડો (૩) ધોકો; ધોકાણું
કન્ઝર્વેશન ન. (ઇં.) સંરક્ષણ; જાળવણી કટૂસ્ત્રી. (સં.) કશ્યપ ઋષિની સ્ત્રી; નાગલોકોની માતા કયુમર વિ. (ઇ.) વાપરનાર; ગ્રાહક કદ્રકુમાર પં. નાગ
કન્ટેન્ટ ન. (ઇં.) વસ્તુસામગ્રી (૨) વિષયવસ્તુ કદ્રુપ (સં.), (-૫) વિ. કૂબડું; કદરૂપું
કન્ટ્રાક્ટ . (ઇ.) ઇજારો ઠેકો કધાન ન. કળથી, કોદરા, બંટી વગેરે હલકા પ્રકારનાં ધાન્ય કન્ટ્રોલ S. (ઇ.) નિયંત્રણ કધોટું(ણ) વિ. ધોયું ધોવાય નહિ એટલું મેલું કન્ટ્રોલરૂમ ન. (ઇં.) નિયંત્રણ કક્ષ કધોણી સ્ત્રી, લાંબો સમય ચીજ ન ધોવાથી થતી એની કન્ટ્રાક્ટર પં. (ઇ.) ઠેકેદાર; ઈજારદાર
ગાઢ મેલભરી સ્થિતિ (ખાસ કરીને કપડાંની); ખરાબ કન્ટ્રોલ પં. (ઈ.) નિયંત્રણ ધોલાઈ
કન્ડક્ટર છું. (ઈ.) સંચાલક; દોરનાર (૨) વિ. ઉષ્ણતાકધો(oણું, તું, વણ) વિ. ધોયું ધોવાય નહિ એટલે મેલું કન્ડકશન ન. (ઈ.) ઉષ્ણતાવહન કનક ન. (સં.) સુવર્ણ; સોનું (૨) ધન; દોલત (૩) પં. કન્ડિશન સ્ત્રી. (ઇં.) પરિસ્થિતિ; હાલત (૨) શરત ધંતૂરો
ધિંતૂરાનું ફૂલ કન્ડેન્સર ન. (ઇં.) ઠંડું કરનાર; શીતક કનકલ ન. સોનાનું ફૂલ (૨) કાનનું એક ઘરેણું (૩) કનાસ્ત્રી. (સંકર્ણ, પ્રા. કન્ન) કન્યા: (ઊડવા માટે) પતંગકનકમય વિ. સોનેરી (૨) સોનાનું બનાવેલું
નાં ઢક્કા અને કમાન સાથે બંધાતી દોરીની યોજના કનકમહોત્સવ પં. (સં.) ૬૦ વર્ષ પૂરાં થતાં ઉજવાતો કન્નાવું અ.ક્રિ. એક બાજુ નમતું રહેવું; ગિન્નાનું પતંગનું) ઉત્સવ (વ્યક્તિ કે સંસ્થાનો)
(૨) આનાકાની કરવી પિંછડી (૨) નાની પતંગ કનકરસ પું. (સં.) ધંતૂરાનો રસ (૨) ગંધક (૩) હરતાળ કની સ્ત્રી, કન્નાતી ઓછી કરવા માટે પતંગને છેડે ચોડાતી કનકમુદ્રા સ્ત્રી. (સં.) સોનામહોર; સુવર્ણમુદ્રા કન્સેશન ન. (ઈ.) કબૂલાત (૨) પાપનો એકરાર (ખ્રિસ્તી કનકવી સ્ત્રી. નાની પતંગ; પતંગડી
ધર્મમાં) કનકવો છું. (હિ. કનકૌવા) પતંગ; કાગડિયો કચકા સ્ત્રી. (સં.) નાની કુંવારી છોકરી કનકાચલ (સં.), (-ળ) પુ. મેરુ પર્વત
કન્યા સ્ત્રી, જુઓ કન્ના કનડગત સ્ત્રી. હેરાનગતિ; કનડવું તે
કન્યા સ્ત્રી. (સં.) કુંવારી છોકરી (૨) પુત્રી; દીકરી (૩) કનડવું સક્રિ. દુઃખ દેવું; પજવવું
એ નામની એક રાશિ (૪) પાર્વતી; દુર્ગા કનફૂલ ન. કાનનું એક ઘરેણું; કનકફૂલ
કન્યાકાળ . કુંવારાપણાનો સમય (૨) કન્યાને પરણાવી કનસ્તર ન. (ઇં. કેનિસ્ટર) વાંસ કે ઘાસની ચીપોની દેવાનો સમય
[(૨) દુર્ગા ટોપલી કે કરંડિયો (૨) શીંકી (પડિયાની); પડો (૩) કન્યાકુમારી સ્ત્રી. (સં.) ભારતના દક્ષિણ છેડાની ભૂશિર ટિનના પતરાનો ડબ્બો
કન્યાગૃહ ન. (સં.) કન્યા છાત્રાલય કનાઈ છું. (સં. કૃષ્ણ) કનૈયો; કહાન [કપડાંનો પડદો કન્યાદાન ન. (સં.) કન્યાને વિધિપૂર્વક પરણાવવી તે (૨) કના સ્ત્રી. (અ.) તંબૂની કપડાંની ભીંત (૨) જાડા તે વખતે અપાતી પહેરામણી નામની એક રાશિ કનિકા સ્ત્રી. કનિષ્ઠિકા; ટચલી આંગળી
કન્યારાશિ વિ.સ્ત્રીના જેવા ગુણવાળું; બાયેલું (૨) સ્ત્રી. એ કનિષ્ઠ વિ. (સં.) ઉંમરમાં સૌથી નાનું (૨) સૌથી નાનું કન્યાવસ્થાસ્ત્રી (સં.) છોકરીની કુંવારી અવસ્થા; કન્યાકાળ
(૩) હલકામાં હલકું; છેક ઊતરતું [(બહેન) કન્યાવિક્રય ૫. કન્યા દેવા બદલ પૈસા લેવા તે કનિષ્ઠિકા સ્ત્રી. (સં.) ટચલી આંગળી (ર) વિ. નાની કન્યાશાળા સ્ત્રી. છોકરીઓની નિશાળ કની ક્રિ.વિ. કે નહિ ?
કન્યાશુલ્ક ન. કન્યાવિક્યની રકમ

Page #163

કન્વિક્ટ
કન્વિટ વિ. (ઈં.) ગુનો કરનાર; અપરાધી (૨) આરોપી કન્વીનર પું. (ઇં.) નિમંત્રણ દેનાર; આવાહક કન્વેન્ટ, (ન) ન. (ઈં.) ખ્રિસ્તી મઠ કે આશ્રમ કન્સલ્ટન્ટ વિ. માત્ર સલાહ આપનાર (ડૉક્ટર, વૈદ્ય, વકીલ વગેરે) [છૂટછાટ; સવલત કન્સેશન ન. (ઇં.) (નિયમ કે કિંમત વગેરેમાં) રાહત; કન્સ્ટ્રક્શન ન.,સ્ત્રી. (ઈં.) બાંધકામ (૨) વાક્યનું બંધારણ
(૩) નિર્માણ; રચના[પ્યાલા જેવા આકારનું પ્રતીક કપ પું. (ઈં.) પ્યાલો (૨) હરીફાઈના વિજેતાને મળતું કંપ(-ફ) પું. જામગરી (૨) (ખાંસી) કફ
કપચી સ્ત્રી. સડક પૂરવાનો પથ્થર (૨) પથ્થરનો ભૂકો કપટ ન. (સં.) છળ; પ્રપંચ (૨) લુચ્ચાઈ કપટયુદ્ધ ન. (સં.) કપટભર્યું કે કપટથી લડાતું યુદ્ધ કપટરહિત વિ. કપટ વિનાનું; નિષ્કપટ કપટરૂપ વિ. કપટી રૂપવાળું; ઠગારું
કપટવેશ પું. (સં.) જૂઠો-બનાવટી વેશ; સ્વાંગ કપટી વિ. (સં.) કપટવાળું; કપટભર્યું કપડછાણ વિ. કપડાથી ચાળેલું (૨) ન. કપડામાં સીવી લઈ છાણમાટીથી લીંપેલું; કપડમટ્ટી (૩) ન. કપડાથી ચાળવું તે
કપડમટ્ટી સ્ત્રી. હવા ન પેસે તે માટે, કપડાં અને માટી વડે ડાટો મારવો કે કપડું લપેટી માટીનો લેપ કરવો તે; કપડ-છાણ
૧૪૬
કપડાંલત્તાં ન.બ.વ. પહેરવાનાં લૂગડાંલત્તાં કપડું ન. (સં. કર્પટક) કાપડ; લૂંગડું (૨) પહેરવાનું લૂગડું[ગાબયું; ડગળું કપતરું(-ળું) ન. છાલ; છોત (કેરી, દૂધી વગેરેનું) (૨) કપબૉર્ડ ન. (ઈં.) કબાટ
વસ
કપરું વિ. દે. ખપ્પરઅ) અઘરું (૨) વસમા-કડક
સ્વભાવવાળું (૩) ખાપરું; ભારે પહોંચેલું (૪) લાગણી વગરનું; લાગણી શૂન્ય (૫) દુઃખદાયક કપર્દિકા સ્ત્રી. (સં.) કોડી (૨) છેક હલકી કિંમતનું નાણું કપલ ન. (ઈં.) જોડકું (૨) પતિપત્ની; દંપતી કપાટ ન. (સં.) કમાડ (૨) કબાટ કપાટપ્રબંધ ન.બ.વ. (સં.) ચિત્ર કાવ્યનો એક પ્રકાર કપાતર વિ. કુપાત્ર; નાલાયક; હલકટ કપામણી સ્રિ. કાપવાની ક્રિયા કે મહેનતાણું કપાલ (સં.) (-ળ) ન. ભમરની ઉપરનો અને માથાના વાળની નીચેનો મોઢાનો ભાગ (૨) ખોપરી (૩) ભાગ્ય; નસીબ
કપાલી પું. (સં.) ખોપરીનો હાર રાખનાર-મહાદેવ; શિવ (૨) એક જાતનો અઘોરી બાવો-શિવભક્ત કપાલીવિદ્યા સ્ત્રી. અઘોરીની વિદ્યા [(ખેતર) કપાશિ(-સિ)યું વિ. જેમાં કપાસનો પાક થતો હોય તેવું
[કપ્પડ
કપાશિ(-સિ)યો પું. કપાસનું બી (૨) પાકેલા ગૂમડા, ખીલ વગેરેમાંથી નળકતો ગંઠાયેલો પનો દાણો કપા(-સી)શી સ્ત્રી. (પગની) કણી; આંટણ
કપાસ પું. (સં. કર્પાસ, પ્રા. કપ્પાસ) કપાસનો છોડ (૨) બી સાથેનું રૂ [‘કપાશિયું(-યો)’, ‘કપાશી' કપાસિયું વિ. (-યો) પું., કપાસી સ્ત્રી. જુઓ અનુક્રમે કપાળ ન. (સં. કપ્પાલ, પ્રા. કપ્પાલ) કપાલ; ભાલ કપાળકૂટ સ્ત્રી. માથાફોડ; મગજમારી કપાળકૂટું(-ટિયું) વિ. માથાફોડિયું; કટકટ કરતું (૨) ઘણી મગજમારી કરાવે એવું
પાળકૂટો પું. કપાળફૂટ; માથાફોડ; મગજમારી કપિ પું. (સં.) વાંદરો (૨) સ્ત્રી. ઘોડાની એક જાત કપિધ્વજ પું. (સં.) અર્જુન કપિરાજ પું. (સં.) હનુમાન દર્શનના પ્રણેતા ઋષિ કપિલ વિ. (સં.) ઘેરા બદામી રંગનું (૨) પું. સાંખ્યકપિલા વિ., સ્ત્રી. (સં.) ઘેરા બદામી રંગની (૨) સ્ત્રી.
ઘેરા બદામી અથવા તદન કાળા રંગની ગાય (૩) તદ્દન એક રંગની ગાય (૪) કામધેનુ કપિલાષષ્ઠી સ્ત્રી. ભાદરવા વદ છઠ (૨) હસ્ત નક્ષત્ર,
વ્યતિપાત અને મંગળવાર - એ યોગવાળો દિવસ કપિંજલ વિ. (સં.) પીંગળા રંગનું (૨) ન. તેતર (૩)
ચાતક (૪) પું. (કાદંબરીમાં) શ્વેતકેતુ ઋષિનો પુત્ર કપીશ, કપીદ્ઘ પું. (સં.) વાનરોનો સ્વામી (હનુમાન, સુગ્રીવ વગેરે)
કપૂત પું. (સં. કુપુત્ર) નામ બોળે એવો ખરાબ પુત્ર કપૂર ન. (સં. કર્પૂર, પ્રા. કપૂર) એક સુગંધી ઘન પદાર્થ કપૂરકાચરી(-લી) સ્ત્રી. એક સુગંધીદાર વેલાનું મૂળિયું કપૂરચીની સ્ત્રી. એક ઔષધિ (૨) ચિનાઈ સાકર કપૂરિયાં ન.બ.વ. કપૂરી પાન (૨) કાચી કેરીનાં લાંબાં
ચીરિયાં (૩) ખજૂરીના ઝાડનાં ફળ; ખલેલાં કપૂરીવિ. કપૂરના જેવું; સફેદ (૨) એનામની જાતનું (નાગર
વેલનું પાન), કપૂરીપાન [(૨) પાતળીછાલ; છોતરું કપોટી સ્ત્રી., (-ટું) ન. પોપડી (રોટલા, રોટલી વગેરેની) કપોત ન. (સં.) કબૂતર (૨) હોલો[કબૂતરી (૨) હોલી પોતક ન. (સં.) કબૂતરનું બચ્ચું (૨) હોલાનું બચ્ચું કપોત(૦ની, -તિની, તી) સ્ત્રી. (સં.) કપોતની માદા; કપોલ (સં.) (-ળ) પું. ગાલ (૨) લમણું કપોલ(-ળ)કલ્પના સ્ત્રી. પાયા વિનાની ખોટી કલ્પના કપોલ(-ળ)કલ્પિત વિ. પાયા વિનાનું કલ્પી કાઢેલું; આકાશપુષ્પ જેવું
કપ્તાન પું. (પો.) આગેવાન; વડો-ઉપરી અમલદાર (૨) ટંડેલ; વહાણ કે આગબોટનો ઉપરી (૩) પલટણનો કે કોઈ ટુકડીનો ઉપરી (જેમ કે, ક્રિકેટનો); ‘કેપ્ટન' કપ્પડ ન. (સં. કર્પટ, પ્રા. કપ્પડ) કાપડ (સીવ્યા વિનાનું)

Page #164

કપ્પી ૧૪s
[કમજ્જરી કેપ્પી સ્ત્રી. ગોઠવેલી ગરગડીઓનું ચોકઠું (૨) નાનો કૂવો પ્રસિદ્ધ ભક્તકવિ અને જ્ઞાની કિટોરો કપ્લિગ ન. (ઇ.) યંત્રના ભાગ કે ગાડીના ડબાને જોડતું બીરો છું. કબીરપંથીઓનું પહોળા મોંનું ભિક્ષાપાત્ર;
સાધન કે કડી (એક; શ્લેષ્મ (૨) ગળફો; બળખો કબીરો પં. ઇસ્લામી શરિયત પ્રમાણેનો મહા અપરાધ કફ છું. (સં.) આયુર્વેદ પ્રમાણે શરીરની ત્રણ ધાતુમાંની કબીલો છું. (અ.) સ્ત્રીછોકરાં (૨) કુટુંબ, પરિવાર કફ ૫. જુઓ ‘કપ”
કબુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં. કુબુદ્ધિ) ખરાબ બુદ્ધિ; દુબુદ્ધિ કફ પુ. (ઇ.) ખમીસની બાંયનો પટાદાર છેડો [કના કબુદ્ધિયું વિ. કુબુદ્ધિવાળું; ખરાબ બુદ્ધિવાળું કફ(૦કર, ૦કારક, કારી) વિ. (સં.) શરીરમાં કફ પેદા કબુલાવવું સ.કિ. સ્વીકારાવવું કફબ વિ. (સં.) કફનો નાશ કરનારું
કબુલાવું અ.દિ. સ્વીકારવું કફજ્વર પું. (સં.) કફના વિકારને લીધે આવતો તાવ કબૂ ક્રિપવિ. (હિ. કબૂ) કદી; કોઈ વાર કફન ન. (અ., ઇં. કૉફિન) શબને ઓઢાડવાનું લૂગડું (૨) કબૂતર ન. (ફા.) પારેવું; ખબૂતર
શબ મૂક્વાની પેટી બિયનું લાંબું પહેરણ કબૂતરખાનું. કબૂતરો રાખવાનું પીંજરું (૨) નાનાં નાનાં કફની સ્ત્રી. (અ.) ફકીરનું કુડતું; ફકીરનો વેશ (૨) ટૂંકી ઘણાં ખાનાંવાળું એવું કબાટ (૩) ગંદી જગા કફા વિ. (ફા. ખફા) ખફા; ક્રોધાયમાન; નાખુશ કબૂતરી સ્ત્રી. માદા કબૂતર; ખબૂતરી કફામરજી સ્ત્રી. નાખુશી; ઇતરાજી
કબૂતરું ન. કબૂતર કફોડું વિ. સં. કસ્ફોટક, પ્રા. કુપકોડા) વિષમ; વિપરીત કબૂધ સ્ત્રી. કુબુદ્ધિ, ખરાબ સમજણ (૨) વિ. કબુદ્ધિવાળું (૨) કઢંગું, કલાગું (૩) મુશ્કેલ
કબૂધિયું વિ. કુબુદ્ધિવાળું; ખરાબ સમજણવાળું કબજાગીરો . (અ. કજ+ફા. ગિરો) મિલકતનો કબજો કબૂલ વિ. (અ.) મંજૂર; માન્ય આપીને તે ઉપર વ્યાજે નાણાં લેવાં તે
કબૂલ(oણી, વત, લાત) સ્ત્રી, કબૂલવું તે [કરારનામું કબજાહક પું. કબજાનો હક, “ઓડ્યુલ્લી રાઇટ કબૂલ-લા) (૦નામ) ન.. (પત્ર) . કબલાતનો લેખ: કબજિય(-યા)ત સ્ત્રી. (અ. કલ્કિયત) રોકાણ; અટકાવ કબૂલમંજૂર ક્રિ.વિ. કબૂલેલું; મંજૂર થયેલું-કરેલુંઆપવી (૨) બંધકોશ; મળવિરોધ; એક રોગ
કબૂલવું સક્રિ. હા પાડવી; સ્વીકારવું (૨) કબૂલાત કબજેદાર વિ. કબજો ધરાવનારું (૨) પું. તેવો માણસ કબૂલાત સ્ત્રી. કબૂલવું તે; સ્વીકૃતિ કબજો છું. (અ.) તાબો; હવાલો; ભોગવટો (૨) દબાણ; કબૂલાતનામું ન. (-પત્ર) . સ્વીકારપત્ર, કરારનામું
પકડ(૩) બાંય વગરનું કે ટૂંકી બાંયનું બદન (૪) ચોળી કબ્ર સ્ત્રી. (અ.) કબર દિફનાવવાની જગા કબડ્ડી સ્ત્રી. હતતતની રમત [ઉપર કરેલું ચણતર કબ્રસ્તાન ન. (અ. કબ્ર + ફા. સ્તાન) કબરસ્તાન; શબ કબર સ્ત્રી. (અ. કબ્ર) કબ્ર; ઘોર (૨) મડદું દાટી તેના કભાગી(-ગિયું) વિ. અભાગી; દુર્ભાગી; કમનસીબ કબરસ્તાન ન. કબ્રસ્તાન (ફા.) મડદાં દાટવાની જગા કભારજા સ્ત્રી. (સં. કુભા) કુંભારજા; કર્કશા સ્ત્રી કબરી સ્ત્રી, (સં.) ચોટલો; વેણી રિાક્ષસ (૪)ખરાબબંધ કમાવ(-વો) ૫. અપ્રીતિ; કંટાળો; તિરસ્કાર; દુર્ભાવ કબંધ છું. ન. (સં.) માથા વિનાનું ધડ (૨) રાહુ (૩) એક કભોટું વિ. (ક+ભોઠું) ધોયું ધોવાય નહિ એવું, કધોણું કબાજી સ્ત્રી. (ક-બાજી) ઊંધો ધંધો (૨) સારું કરવા જતા કમ વિ. (ફા.) ઓછું (૨) ખરાબ ઓછી અક્કલ
ખરાબ થઈ જવાપણું [એક બનાવટ કમઅક્કલ વિ. (ફા.) ઓછી અક્કલવાળું; મૂર્ખ (૨) સ્ત્રી. કબાટ પું, ન. (ઇં. કમ્બોડી વસ્તુઓ મૂકવાની ખાનાંવાળી કમઆવડત સ્ત્રી. ઓછી આવડત; અકુશળતા કબાડ વિ. કદરૂપું; બેડોળ (૨) દુષ્ટ; હલકું કમકમવું અ.ક્રિ. પૂજવું; કંપવું ત્રિાસ (૩) જુગુપ્સા કબાડ પં. લાકડાનો રદી સામાન (૨) ઇમારતી લાકડું કમકમાટ પું, (-ટી) સ્ત્રી. કમકમવું તે; કમકમી (૨) કબાડિયું વિ. જાડું અને જોરવાળું (૨) તરકટી; લુચ્ચું કમકમાં ન.બ.વ. ધ્રુજારી; કંપારી (૨) અરેરાટી કબાડી વિ. કબાડાં (કઢંગાં કામ) કરનારું (૨) પુ. ઈમારતી કમકમી સ્ત્રી. કંપારી (૨) સૂગ (૩) કંટાળો
લાકડાનો વેપારી (૩) કઠિયારો [(૩) ન. તેવું કામ કમકૌવત વિ. કમતાકાતવાળું, દુર્બળ; નિર્બળ કબાડું વિ. બેડોળ, કઢંગું; કદરૂપું (૨) નઠારું; દુષ્ટ, વ્યભિચારી કમખર્ચ(-ખરચ) પં. ઓછું ખરચ કબાબ છું. (ફા.) માંસનું મૂઠિયું-ભજિયું
કમખો પુ. (ફા. કમખાબ પરથી) કાપડું; કાંચળી કબાબચીની સ્ત્રી, એક ઔષધિ (૨) તેનાં બી કમજરે ક્રિ.વિ. (ક+મજરે) એળે; બરબાદ કબાલો . (અ.) સાટું (૨) સાટાનો કરાર (૩) વાયદે કમજાત વિ. (કમ+જાત) રખાતના પેટનું; હલકા કુળમાં નાણાં આપવાના કરારથી કરેલી ખરીદી
જન્મેલું (૩) કુટિલ, લુચ્યું કબી ક્રિ.વિ. (હિં. કભી) કબ; કદી
કમજોર વિ. (કમ+જોર) કમતાકાત; દુર્બળ; કમકૌવત કબીર વિ. (અ.) મહાન; મોટું (૨) પં. ભાટ: કવિ (૩) કમજોરી સ્ત્રી, અશક્તિ, નિર્બળતા; નબળાઈ

Page #165

કમઠો
૧ ૪૮
[[કમાન્ડિંગ ઑફિસર કમઠ પું. (સં.) કાચબો (૨) વાંસ
કમલયોનિ . (સં.) બ્રહ્મા કમઠાડું ન. ખપાટિયું (ખાસ કરીને વાંસનું). કમલા સ્ત્રી. (સં.) વિષ્ણુની પત્ની, લક્ષ્મી (૨) સુંદરી કમઠાણ ન. (કમઠ = વાંસ દ્વારા) વાંસ વગેરેથી ઊભું કમલાકર પું. (સં.) કમળોનો સમુદાય (૨) કમળનું
કરેલું કાચું મોટું બાંધકામ (૨) મોટો ખટલો; રસાલો તળાવ સરોવર જેિવી સુંદર આંખ જેને છે તેવું (૩) વાપરો; સરસામાન (૪) ઢંગધડા વગરની કે કમલાક્ષ વિ. (-ક્ષી) વિ., સ્ત્રી. (સં. કમલાલિન્) કમળ ખાલી મોટી રચના
[(૨) રસોઇયો કમલાપતિ મું. (સં.) લક્ષ્મીના પતિ; વિષ્ણુ કમઠાયો મું. બાંધકામનો સારો અનુભવી મિસ્ત્રી, શિલ્પી કમલાસન છું. (કમળના આસનવાળા) બ્રહ્મા તિળાવ કમઠાળ સ્ત્રી, ફાડેલું લાકડું; ચિતાળ (૨) વાંસનો પરોણો કમલિની સ્ત્રી. (સં.) કમળની વેલ (૨) તેથી ભરપૂર કમઠી સ્ત્રી. (સં.) કાચબી (૨) વાંસની ચીપ * કમલેશ પું. કમલાકાન્ત; વિષ્ણુ કમતર વિ. (ફા. કમતર) વધારે-ઓછું (૨) ઊતરતી કમળ ન. જુઓ કમલ
કોટિનું, કક્ષાનું ; [કમભાગી; સાવ કંગાળ કમળકાકડી સ્ત્રી. કમળનું બીજ કમતરીન વિ. (ફા. કમતરીન) સૌથી ઓછું; તુચ્છ (૨) કમળકોશ(-ષ) પું. કમળના ફૂલનો ડોડો કમતાકાત વિ. કમજોર, અશક્ત; દુર્બળ
કમળતંતુ પું. જુઓ ‘કમલતંતુ” કમતી વિ. કમ; ઓછું (૨) ખૂટતું [અનિચ્છા કમળનાળ સ્ત્રી. જુઓ ‘કમલનાલ' કમન ન. (સં. કમનસ) અપ્રીતિ (૨) અભાવ (૩) કમળપૂજા સ્ત્રી, કમળ ચઢાવીને પૂજા કરવી તે (૨) જેમાં કમનસીબ વિ. દુર્ભાગી (૨) ન. દુર્ભાગ્ય
દેવને મસ્તક ચડાવાય છે એવી પૂજા કમનસીબી સ્ત્રી. દુર્ભાગ્ય
મિજેનું કમળા સ્ત્રી. જુઓ “કમલા' કમનીય વિ. (સં.) ચાહવા-ઇચ્છવા યોગ્ય (૨) સુંદર; કમળાપતિ મું. જુઓ ‘કમલાપતિ' કમનીયતા સ્ત્રી. (સં.) મનોહરતા; કમનીય હોવાપણું કમળાસન છું. જુઓ ‘કમલાસન' કમબ(વખત, ચુખ્ત) વિ. (ફા.) કમનસીબ (૨) ધૂર્ત; કમળી સ્ત્રી. (સં. કામલકી, પ્રા. કામલઈ) એક રોગ બદમાશ
બિદમાશી; લુચ્ચાઈ કમળો છું. એક રોગ; પીળિયો (૨) વિકૃત દષ્ટિ કમબખ(9તી, ખની) સ્ત્રી. (ફા.) કમનસીબી (૨) ધૂર્તતા; કમંડલુ ન. (સં. કમંડલુ-રે સંન્યાસીનું જલપાત્ર (૨) એક કમભાગ્ય ન. દુર્ભાગ્ય (૨) વિ. કમનસીબ
ધાતુપાત્ર (પીરસવાના કામનું) કમર સ્ત્રી. (ફા.) કમ્મર; કેડ
[ળ કમંડળ(-ળુ) ન. કમંડલુ કમરક(-ખ) ન. (સં. કર્મરક; પ્રા. કમ્મરક્કા) એક ખાટું કમરકસ વિ. કમર કસનારું; જોરનું કામ કરનારું (૨) પું. કમાઈવેરો છું. આવકવેરો
લડવૈયો; વીરપુરુષ (૩) ન. કેડને મજબૂતી આપનાર કમાઉ વિ. રખતું; કમાતું એક ઔષધ
કમાડ ન. (સં. કપાટ-કવાટ, પ્રા. કવાડ) બારણું કમરની સ્ત્રી. (-ખો) ૫. કમરખનું ઝાડ
કમાડિયું ન. નાનું કમાડ; નાનું બારણું કમરપટો(-ટ્ટો) જુઓ “કમરબંધ’
કમાણી સ્ત્રી, રળતર; કમાઈ કમરબંધ પું. કમરે બાંધવાનો પટો; કમરપટ્ટો કમાતલ વિ. કમાલ; રળતું; કમાતું કમરો પં. (હિ. કમરા) ઓરડોખંડ
કમાન સ્ત્રી. (ફા.) કામઠું; ધનુષ (૨) કામઠાનો આકાર; કમલ ન. (સં.), (-ળ) એક ફૂલ; કમળ (૨) ગર્ભાશયનું એ આકારની કોઈ પણ રચના; મહેરાબ (૩) સ્થિતિમુખ (૩) સ્ત્રીકેસરનો અગ્રભાગ; “સ્ટમાં
સ્થાપક ગુણવાળું ગૂંછળું; ‘સ્પ્રિંગ કમલજન્મા છું. બ્રહ્મા
કમાનકાંટો ૫. ત્રાજવું કમલજા સ્ત્રી, લક્ષ્મી
કમાનદાન ન. (ફા.) (બાણનો) ભાથો કમલતંતુ પું. કમળનો રેસો
કમાન્ડ કું. (ઇ.) હુકમ; આદેશ (૨) નિયંત્રણ (૩) કમલદલ ન. કમળના ફૂલની પત્તી
આધિપત્ય
[કારી કમલદંડ કું. (સં.) કમળની ડાંખળી
કમાન્ડન્ટ પું. (ઈ.) લશ્કરનો એક હોદો ધરાવનાર અધિકમલનાલ(-ળ) સ્ત્રી, કમળની દાંડી (૨) સ્ત્રીકેસરનો કમાન્ડન્ટ જનરલ . (ઇં.) લશ્કરનો એક ઉચ્ચ હોદો વચલો કેસરવાળો ભાગ
કિમલદલ કમાન્ડર ૫. (ઇ.) લશ્કરનો ઉપરી અધિકારી; સેનાપતિ કમલપત્ર ન. કમળના વેલાનું પાંદડું (૨) કમળની પાંખડી; કમાન્ડર-ઇન-ચીફ છું. (ઇં.) મુખ્ય સેનાપતિ; સરસેનાપતિ કમલપ્રબંધ, કમલબંધ ૫. ચિત્રકાવ્યનો એક પ્રકાર કમાન્ટિગ ઑફિસર છું. (ઈ.) લશકરનો એક ઉચ્ચ કક્ષાનો કમલપત્રાક્ષ વિ. કમલદલ જેવી સુંદર આંખવાળું
અમલદાર

Page #166

૧૪૯
કમાલ
[કરચોરી
કમાલ વિ. (અ.) સંપૂર્ણ (૨) ઉત્કૃષ્ટ; ઘણું સારું (૩) સુંદર (૪) સૌથી ઊંચું; ઉપરનું (૫) સ્ત્રી. હૃદ; પરાકાષ્ઠા
કમ્પલીટ વિ. (ઈં.) પૂર્ણ; સંપૂર્ણ કમ્મર સ્ત્રી. કમર; કેડ; કટિ
[એક પ્રકારની રાખ
કમાલિ(-ળિ)યો છું. નપુંસક; બહુચરાજીની માનતામાં મુકાયડું ન. (કડું ઉપરથી) માંદાને કે સુવાવડીને આપવાની
કયામત સ્ત્રી. (અ.) મરણ બાદ ખુદા આગળ ઊભા થઈને જવાબ આપવાનો દિવસ; ખુદા આગળનો ઇન્સાફનો દિવસ
યેલો પાવૈયાઆઓ સાથે ફરતો છોકરો (૨) માતાજીને પોતાનુંજીવન અર્પીસ્ત્રીનો પોશાક પહેરી ફરનાર વ્યંઢળ; હીજડો [છોકરાંનું ભૂંડું કરે એવાં મા-બાપ કમાવતર ન. બ.વ. માવતરના સ્વાભાવિક ગુણ વિનાનાંકમાવવું સ.ક્રિ. (સં. કર્માપયતિ, પ્રા. કમ્માવઇ) (ચામડું) કેળવવું; સાફ અને સુંવાળું કરવું (૨) ‘કમાવું’નું પ્રેરક; કમાણી કરાવવી; રળાવવું કમાવાવું અક્રિ. ‘કમાવવું'નું કર્મણિ [કુમાવીસદાર કમાવીસદાર પું. (સં.) મહાલકારી; મહેસૂલ ઉઘરાવનાર કમાવું સ.ક્રિ. પેદા કરવું; રળવું ક્રમાળિયો પું. જુઓ ‘કમાલિયો’ કમિટી સ્ત્રી. (ઇં.) સમિતિ
મિશન ન. (ઈં.) દલાલી; કસાઈ (૨) નિયુક્ત તપાસપંચ (૩) અખત્યારનામું; સનંદ (૪) અખત્યાર; અધિકાર (૫) આયોગ
કમિશન એજન્ટ પું. (ઈં.) દલાલ; આડતિયો કમિશનર પું. (ઈં.) અંગ્રેજી રાજ્યનો એક અમલદાર; સૂબો (૨) ખાસ કામ માટે નિમાયેલો માણસ (૩) આયુક્ત કમિશન્ડ વિ. (ઈં.) નિયુક્ત; નિમાયેલું
કમી વિ. (ફા. કમ) કમ; ઓછું (૨) ઊભું; અધૂરું (૩) સ્ત્રી. (ફા.) ઓછપ; ઊણપ
કમીજાસ્તી વિ. ઓછુંવત્તું [ખમીસ કમીઝ ન. (ફા.) કળીવાળો એક પ્રકા૨નો ઝભ્ભો (૨) કમીન વિ. (ફા.) હલકા મનનું; હલકટ
કમીનું વિ. (ફા. મીનહ) કંગાળ, હલકું કમુરત ન. અશુભ મુહૂર્ત; કુમુહૂર્ત કમુરતાં ન.બ.વ. કમુરતવાળા દિવસો
કમોડ ન. ઝાડે બેસવાની પેટી; પાયાવાળું મળપાત્ર કમોત ન. અસ્વાભાવિક મોત [સાહસિક કમોતિયું વિ. કમોતે મરેલું (૨) કમોતે મરે તેવું (૩) કમોદ સ્ત્રી. એક જાતની ડાંગર [સુગંધીદાર કમોદિયું વિ. જેમાં કમોદ પાકતી હોય એવું (ખેતર) (૨) કમોવું સ.ક્રિ. લોટને મોણ દેવું; મોવું કમોસમ સ્ત્રી. કઋતુ; કવખત
કમોસમી વિ. કસમયનું; કઋતુનું કમ્પલસરી વિ. (ઇં.) અનિવાર્ય (૨) ફરજિયાત કમ્પાર્ટમૅન્ટ ન. (ઈં.) ગગાડીના ડબ્બાનું ખાનું કમ્પાસ પું. (ઈં.) હોકાયંત્ર (૨) વર્તુળ દોરવાનું ઓજાર; પકિર [રાખવાની પેટી કમ્પાસ બૉક્સ ન. (ઈં.) પેન, પેન્સિલ, પરિકર વગેરે કમ્પ્યુટર ન. (ઈં.) સંગણકયંત્ર; કૉમ્પ્યુટર
કયું સ. (૨) વિ. કોણ; શું (સ્ત્રી. કઈ) કર પું. (સં.) હસ્ત; હાથ (૨) વેરો; મહેસૂલ; જકાત (૩) લાગો (૪) કિરણ (૫) સૂંઢ (૯) બેની સંજ્ઞા (૭) કરિયાવર
-કર વિ. (સં.) ‘કરનારું' અર્થમાં (સમાસમાં) શબ્દને અંતે ઉદા. સુખકર (૨) ત્યાં રહેનાર. ઉદા. કડીકર કરકટિયો હું. બખ્તરધારી યોદ્ધો કરકટી સ્ત્રી. ઠાઠડી; નનામી
કરકર સ્ત્રી. (સં. કર્કર) ઝીણી કાંકરી (૨) દ્વેષ; ખાર કરકરાવવું સ.ક્રિ. કરવત વગેરેના દાંતાને તેજ કરાવવા;
કાકર કઢાવવા
કરકરિયાવર પું. (કર + કરિયાવર) લગ્ન વગેરે પ્રસંગે કરેલો આપલેનો ઠરાવ; પહેરામણી કરકરિયાળું વિ. કરકરવાળું; કરકરિયું કરકરું વિ. જુઓ ‘કકરું’
કરકસર સ્ત્રી. જરૂરી ખર્ચ જ કરવું - થવા દેવું તે કરકસરિયું વિ. કરકસર કરનારું [નીતિ કે વર્તન કરકંકણન્યાય પું. (સં.) કેડમાં છોકરું અને ગામ ઢૂંઢે એવી કરકોચલી સ્ત્રી. કરચોલી; કરચલી
=
કરકોલવું સ.ક્રિ. ધીમેધીમે કોતરી ખાવું; કોચવું [વગેરે કરગઠિયું ન. (બળતણ માટે) લાકડાના નાના ટુકડા-સાંઠી કરગર સ્ત્રી. કરગરવું તે; કાકલૂદી કરગરવું અક્રિ. કગરવું; વીનવવું; આજીજી કરવી કરચ સ્ત્રી. (પ્રા. કિલિંચ = લાકડાની સળી, સળીનો નાનો ટુકડો, જૂ.ગુ. કળચ, પ્રા. કિરિંચ ઉપરથી ‘કરચ’) છેક નાની પાતળી કકડી [પડતી રેખા; કરચોલી કરચલી સ્ત્રી. કોઈ સુંવાળી સાફ વસ્તુ સંકોચાવાથી એમાં કરચલી સ્ત્રી. કરચલાની માદા [પ્રાણી કરચલું (ન.) (-લો) પું. (સં. કરચિલ્લક) એક જળચર કરચળી સ્ત્રી. (સં. કિલિંચ = સળી પરથી કરચ. ‘સળ
પડવાં' પરથી ‘સળી’. એમ ‘કરચ’ પરથી ‘કરચલી’ પડવી) કરચલી; કરચોલી
કરચા ડું.બ.વ. જાર, બાજરી, શેરડી વગેરે વાઢી લીધા પછી ખેતરમાં રહેલાં ભોથાં, ખાંપા કરચાનું અ.ક્રિ. કરચો પડે એમ થવું – કપાયું; કરચ થઈ જવું કરચો પું. સાફ ન મૂંડાયાથી આછા કેશ રહી જાય તે; ખૂંપરો કરચોર પું. કર ઓછો ભરી તેનાથી ચોરના[કરવી તે કરચોરી સ્ત્રી. કરમાંથી ચોરી લેવું તે; કર ભરવામાં ચોરી

Page #167

કરચોલી(-ળી)]
કરચોલી(-ળી) સ્ત્રી. કરચલી; કરચળી કરજ ન. (અ. કર્જ) દેવું; ઋણ કરજખત ન. (અ.) દેવાનો દસ્તાવેજ કરજદાર વિ. દેવાદાર
૧૫૦
કરજાઉ વિ. કબજે લીધેલું; વ્યાજૂકું (૨) દેવાદાર કરજાઉખત પું. વ્યાજે લીધાનો દસ્તાવેજ કરજાળી સ્ત્રી. (સં. કજ્જલ, કજ્જલાલ - કજળાળ પરથી) મેશ પાડવાનું કોડિયું (૨) ધુમાડિયું કરજી વિ. જુઓ ‘કરજદાર’
કરડ સ્ત્રી. ડાંગરનું એકવારિયું - ભરડીને કાઢેલો દાણો કરડ સ્ત્રી. ડંખ; કરડેલું તે (૨) કરડવું તે; ચૂંકટ વધારો કરડ સ્ત્રી, કેળાં કેરી વગેરેની ખરીદી પર સેંકડે અપાતીટ, કરડ સ્ત્રી. ચૂલાની બળેલી માટી
કરડકણું વિ. કરડવાની ટેવવાળું (૨) ઘૂરકવાની ટેવવાળું કરડ-કરડ ક્રિ.વિ. કરડવાનો અવાજ થાય એમ કરડપાંચમ સ્ત્રી. શ્રાવણ સુદ પાંચમનો દિવસ કરડવું સ.ક્રિ. ડંખવું; બચકું ભરવું; દાંતથી કાપવું (૨)
ખાવું (તુચ્છકારમાં) (૩) તીવ્રપણે ખૂંચવું કરડાકી(-ગી) સ્ત્રી. (‘કરડું’ ઉપરથી) (વાણીની) વક્રતા; કટાક્ષ; માર્મિકતા (૨) છેલાઈ; અકડાઈ (૩) કડકાઈ; સખ્તાઈ
કરડાટ પું., (-શ) સ્ત્રી. કરડાપણું; કરડાકી; કડકાઈ કરડું વિ. (સં. ક્રૂર, પ્રા. કુરુડ) આકરું; સખત (૨) કઠોર; નિર્દય (૩) સહેજ કડવું; બેસ્વાદ કરડું ન. સ્ત્રીઓના કાનનું એક ઘરેણું કરડો હું. આંગળીએ પહેરવાનો સોનારૂપાનો કે અન્ય ધાતુનો આમળાવાળો વીંટલો (૨) સોનીનું એક ઓજાર કરણ ન. (સં.) કારણ; હેતુ (૨) કોઈ પણ ક્રિયાનું સાધન (૩) ઇન્દ્રિય (૪) કરવું તે; કર્મ (૫) ત્રીજી વિભક્તિથી સૂચવાતો અર્થ (૬) ત્રીસ ઘડીનો કાળ (જ્યો.) (૬) પરબ્રહ્મ (૭) ‘ઑપરેશન’ (ગ.) કરણવું અ.ક્રિ. ઝાડને કૂંપણ ફૂટવાં
કરણહાર વિ. કરનારું
કરણાર્થક વિ. (સં.) કરણ-સાધનનો અર્થ આપનારું કરણી સ્ત્રી. (કરવું + અણું + ઈ) કરતૂક; કર્મ (૨) આચરણ (૩) કડિયાનું એક ઓજાર; યાચી (૪) ચમત્કાર; જાદુ [‘સર્ડ’ (ગ.) કરણી સ્ત્રી. બરાબર મૂળ ન નીકળી શકે એવી સંખ્યા; કરણીગત વિ. જે સંખ્યાનું વર્ગમૂળ બરાબર ન નીકળી શકે એવું; ‘સર્ડ’ (ગ.) [સંખ્યા (ગ.) કરણીપદ ન. (સં.) વર્ગમૂળ નિઃશેષ નીકળી શકે તેવી કરણીપદી સ્ત્રી. કરણીપદની રકમ કરણીય વિ. (સં.) કરવા જેવું કરતલ (સં.), (-ળ) ન. હથેળી
[કરબંધી
કરતલગત વિ. (સં.) હથેળીમાં હોય તેવું; હથેળીમાં રહેલું કરતલપાત્ર ન. (સં.) હથેળીરૂપી વાસણ કરતલપુર પું. ખોબો [વ્રત કરતલભિક્ષા સ્ત્રી. હથેળીમાં માય તેટલી જ ભિક્ષા લેવાનું કરતાધરતા વિ. આગેવાન; મુખ્ય સંચાલન કરનાર કરતાર છું. (સં. કર્તા) કિરતાર; (જગતનો) કર્તા; પરમેશ્વર કરતાલ (સં.) (-ળ) સ્ત્રી. હાથ વડે તાળી પાડવી તે (૨) કાંસીજોડાં; ઝાંઝ
કરતાલિ(-ળિ)યો છું. કરતાળ વગાડનાર કરતાં ના. નથી; થકી (તુલના સૂચવવાના અર્થમાં) કરતું ન. (સર. સં. કર્તવ્ય) કૃત્ય; કર્મ; કરતૂક કરતુંકારવતું વિ. (‘કરવું’ + એનું પ્રેરક ‘કરાવવું’ + બંનેના સમાસને કારણે ‘તું' વ.કૃ.) કર્તાહર્તા; મુખ્ય આગેવાન; કારભારી [આચરણ (ખરાબ) કરતૂક(-ત) ન. (સં. કર્તૃત્વ) કૃત્ય; કરણી (૨) વર્તણૂક; કરદાતા પું. કર ભરનાર
કરનાલ પું. મોટો ઢોલ (૨) એક પ્રકારની તોપ [ચાલુ કરન્ટ પું. (ઈં.) પ્રવાહ (૨) વીજળીનો પ્રવાહ (૩) વિ. કરન્યાસ પું. (સં.) મંત્ર ભણીને કર (હાથ) વગેરે
વિભાગો ઉપર જુદા જુદા દેવનું સ્થાપન કરવું તે કરન્સી સ્ત્રી. (ઈં.) ચલણ; ચલણી નાણું કરપ છું. કડપ; દાબ; ધાક; અંકુશ કરપટુ વિ. (સં.) હાથનું ચાલાક; હાથ ચાલાકીવાળું કરપટુતા સ્ત્રી. (સં.) હાથચાલાકી; હસ્તલાઘવ કરપત્ર ન. (સં.) (-ત્રી) સ્ત્રી. કરવત કરપણું ન. (કર+પલ્લું) બે હાથમાં રહે તેટલું માપ; ઊંડળ કર-પલ્લવ પું. (સં.) પંજો; પહોંચો (૨) હાથરૂપી પલ્લવ (૩) સુકોમળ હાથ (૪) આંગળી કરપલ્લવીસ્ત્રી. હાથના-આંગળીનાસંક્તથીવિચારજણાવવાસમજાવવાની વિદ્યા (૨) હાથનો ઇશારો-સંકેત કરપવું સ.ક્રિ. (સં. કલૂપ) થોડુંથોડું કરડવું; કાપવું કે કોરવું કરપી સ્ત્રી. (‘કરપવું’ ઉપરથી) રાંપડી (ખેતીનું એક સાધન) કરપી વિ. (સં. કૃપણ) કંજૂસ; કૃપણ; લોભી કરપીડન ન. (સં.) પાણિગ્રહણ; હસ્તમેળાપ કરપીણ વિ. કમકમાટીભર્યું; નિર્દયતા ભર્યું કરપુટ પું. (સં.) નમસ્કાર માટે હાથ જોડવા તે (૨) ખોબો કરબ પું. (અ. કર્બ) જુઓ ‘કરપ’ કરબડી સ્ત્રી. કરપી; રાંપડી
કરબડી સ્ત્રી. પંખીઓને ચણ નાખવા ટીંગાવેલું શીંકું કરદરવત્ ક્રિ.વિ. (સં.) હાથમાં રહેલાં બોરની પેઠે બરોબર જાણી શકાય તેવું [કરવાની જગ્યા કરબલા ન. ઈરાકમાંનું એક ધર્મસ્થાન (૨) તાજિયા ટાઢા કરબવું સ.ક્રિ. કરબડી-રાંપડી દેવી કરબંધી સ્ત્રી. કર આપવાનું બંધ કરવું તે; ના-કર
4

Page #168

કરો ૧૫૧
[ કરાટે કરભ પં. (સં.) હાથીનું બચ્યું; મદનિયું (૨) ઊંટનું બચ્યું; કરવટિયું વિ. પડખાભેર સૂતેલું (૨) ન. પડખું
બોતડું (૩) હથેળીનો પાછળનો ભાગ-કરપૃષ્ઠ કરવઠું ન. (-ડો) પં. નાળચાવાળો લોટો [એક ઓજાર કરભાગ ૫. (સં.) કર(વેરા)રૂપે આપવાનો ભાગ કે કરવત સ્ત્રી, ન. (સં. કરપત્ર,પ્રા.કરવત્ત) લાકડાંવહેરવાનું લેવાનો ભાગ
કરવતપટ્ટી સ્ત્રી. સંપૂર્ણ વર્તુલાકાર કરવતા કરભાર પું., (૦ણ) ન. કરનો ભાર કે બોજો કરવતિયો શું કરવતથી વહેરનારો; વહેરણિયો કરભી સ્ત્રી. (સં.) નાની હાથણી (૨) નાની સાંઢણી કરવતી સ્ત્રી, નાની કરવત કરભૂષણ પુ. (સં.) હાથનું ઘરેણું (૨) પતિ (૩) દાન કરવશું વિ. ઓછા પાકવાળું (વર્ષ) (૨) ન. ખરડિયું; કરભોરુ સ્ત્રી. (સં. કરભ+ઊરુ) હાથીની સૂંઢ જેવી નાનો દુકાળ
તિલવાર; ખગ સાથળવાળી સ્ત્રી
[વિધાતા
કરવાલ સ્ત્રી, (-લું) . (સં. કરપાલ, પ્રા. કરવાલ) કરમ ન. (સં. કર્મ) કૃત્ય (૨) કુકર્મ, કૂર કર્મ (૩) નસીબ; કરવું સક્રિ. (સં. કરોતિ, પ્રા. કરાં) આચરવ, બનાવવું, કરમ સ્ત્રી. (અ) ઉદારતા (૨) કૃપા; મહેરબાની યોજવું, ઘડવું, ઉપજાવવું વગેરે (૨) બીજા ક્રિયાપદ કરમ . કૃમિ, પેટમાં થતો એક જીવ; કરમિયો
સાથે આવતાં તે ક્રિયામાં બીજી આનુષંગિક ક્રિયાઓનો કરમકથા સ્ત્રી. (કર્મ+કથા) વીતકકથા; કરમકહાણી ભાવ બતાવે. ઉદા. ‘ખાવું કરવું, જોયું કરવું, પૂછવું કરમકલ્લો છું. (ફા.) એક શાક; કોબીજ
કરવું. (૩) ક્રિયાપદના ભૂતકાળના રૂપની સાથે કરમકહાણી સ્ત્રી, કરમકથા; વીતકકથા વિાતનું પીંજણ વપરાતાં સાતત્યનો ભાવ બતાવે. ઉદા. “ખાધા કરવું” કરમટ સ્ત્રી. નકામી મહેનત; માથાફોડ (૨) એકની એક કરવેરો છું. કર કે વેરો; લાગી કરમટિયું વિ. કરમકૂટ કરાવે એવું; માથાકૂટિયું કરવૈયો છું. કરી જાણનારો; કરનારો, કાર્યકર્તા કરમચંડાળ પે. જન્મથી નહિ (પણ) એના કર્મોથી નષ્ટ કરવો ૫. કરવડો; નાળચાવાળો લોટો કરમજ પું. કિરમજ (એક જાતનો કીડો) (૨) એમાંથી કરશણ ન. (સં.કર્ષણ, પ્રા. કરિસણ) ખેતી (૨) વાવેતર; નીકળતો કિરમજ-રાતો રંગ અને દવા
મોલ (૩) ટૂંડું; કણસલું કરમજી વિ. કિરમજના રંગનું; ઘેરું લાલ
કરસંપુટ પુ., ન. (સં.) કરપુટ; નમસ્કાર માટે હાથ કરમદી સ્ત્રી. (-દો) પું. (સં. કરમદ) એક ફળઝાડ જોડવા તે (૨) વચ્ચે પોલાણ રહે એમ હાથ પર હાથ કરમદું ન. (સં. કરમદ, પ્રા. કરમદ) કરમદીનું ફળ રાખવો તે કરમટ-ટિય) વિ. કમનસીબ કરમનું ફાટેલું કરસૂચિ(-ચી) સ્ત્રી. (સં.) કરવેરાની યાદી સેિવા કરમલડો, કરમલો(-ળો) પં. સાથવો; કુલેર (૨) દહીં કરસેવા સ્ત્રી. (સં.) ધાર્મિક પ્રયોજનસર થતી શ્રમસહાયતથા જીરુંમીઠુંવાળા ભાતનું નૈવૈદ્ય
કરસ્થ(સ્થિત) વિ.(સં.) હાથમાં રહેલું નાળિયેરનું કોટલું કરમા(ધરમી, ૦ધર્મી) વિ. ભાગ્યને આધીન કરંક પં., ન. (સં.) હાડપિંજર (૨) મડદું; શબ (૩) કરમરેખા સ્ત્રી, હાથી કરમ દર્શાવતી રેખા; ભાગ્ય; નસીબ કરંજ ન. (સં.) એક ઝાડ; કણજી [ફુવારો કરમસદિય વિ. કરમસદનું વતની
કરંજો પુ. (ફા. કારંજ) ફુવારાવાળી જગા; કારંજ (૨) કરમસદિયું વિ. કમનસીબ; કમભાગી
કરંટ . (ઇ.) વીજળીનો પ્રવાહ (૨) ચાલુ (ખાતું) કરમાવું અ.ક્રિ. (સં. કૂર્માયતે, પ્રા. કુરુમાઈ) સૂકું થઈ કરંટ એકાઉન્ટ ન. (ઇં.) ચાલુ ખાતું ચીમળાવું (૨) વિલાવું
કરંડ, (ક) સ્ત્રી, કરંડિયો કરમિયો છું. પેટમાં થતો એક જીવ; ચરમ; કૃમિ ધિનાઢ્ય કરંડિકા સ્ત્રી, નાનો કરંડિયો; ઢકેલી ઊભી ટોપલી કરમી વિ. (સં. કર્મી) નસીબદાર; ભાગ્યશાળી (૨) કરંડિયો ડું. (સં. કરંડક, પ્રા. કરંડઅ) કંડિયો; કરjક કરમુક્ત વિ. કરવેરામાંથી મુક્ત; કર ન ભરવો પડે તેવું કરંડિયો પુ. ચોમાસામાં ઊગતો એક છોડ કરમુક્તિ સ્ત્રી. કરવેરો ભરવામાંથી મુક્તિ-છૂટ કરંદુ વિ. કરનારું; કરતું; ઉદ્યોગી કરમો છું. (સં. કરંબક, પ્રા. કરંબા) દહીં તથા જીરુંમીઠું કરંદો છું. કામઢો માણસ કુદરતી બરફના ટુકડા
નાખેલા ભાતનું માતાને ધરાવવાનું નૈવૈદ્ય કરા પુ.બ.વ. (સંકરક, પ્રા. કર) આકાશમાંથી પડતા કરોડ સ્ત્રી. કરમોડાવું; મચકોડવું તે
કરાઈ સ્ત્રી. કામ કરવાનું મહેનતાણું કરોડ પું. ઢોરને થતો એક રોગ
કરાઈ સ્ત્રી, કોણીથી પંા સુધીનો ભાગ કરમોડવું સક્રિ. મરડવું (૨) કરમાવવું મિસળવું કરાઈ સ્ત્રી. કોશ; હળપૂણી (૨) પરાઈ; દસ્તો કરમો(૦વવું, ૦૩) સક્રિ. સહેજ પ્રવાહી સાથે ભેળવવું- કરાખી સ્ત્રી, સીવણમાં બગલ આગળ મુકાતી ત્રિકોણાકરલતા સ્ત્રી. (સં.) કોમળ હાથ
કાર કાપલી કરવટ સ્ત્રી. (હિ.) પડખું; પાસું
કરાટે મું. કુસ્તી(ને મળતો) મુકાબલાનો એક જાપાની પ્રકાર

Page #169

કરાડ
કરાડ સ્ત્રી. ખડક (૨) ઊંડા ખાડાની ઊભી કોર; ભેખડ (૩) પર્વતની ખો (૪) પું. ઊંચો છોડ
કરાડી સ્ત્રી. પર્વતની સાંકડી ને ઊંચી ફાટ; ખો (૨) ધરો; ઘૂનો (૩) નદીનો ભેખડવાળો ખાંચો કરાડી સ્ત્રી. સોનીનું એક ઓજાર કરાડો પું. ખડકની ભેખડ (૨) ઊંડા ખાડાની ઊભી કોર; ભેખડ (૩) જે આડા લાકડા પર વહેરવાનું લાકડું મુકાય તે
કરાડો પું. લાકડાં કાપવાનું હથિયાર; કુહાડો કરાણી પું. વહાણનો નિરીક્ષક કારકુન કે ભંડારી કરાબીન સ્ત્રી. (તુર્કી) કડાબીન; બંદૂક (ઘોડેસવારે રાખવાની)
કરામત સ્ત્રી. (અ.) કારીગરી (૨) કસબ (૩) હિકમત; યુક્તિ (૪) ચાતુરી (૫) બનાવટ (૬) ચમત્કાર; જાદુ કરામતી વિ. કરામતવાળું; કરામત કરનારું કરાયું ન. કયું; મોભારાની બંનેમાંની કોઈપણ એક
બાજુના કરાનું ઢાળપડતું ચણતર [નિરાંત; આરામ કરાર પું. (અ.) કબૂલાત; ઠરાવ (૨) દુ:ખની શાંતિ; કરાર વિ. કાંકરાવાળું (જમીન તળ)
કરારદાદ પું. કબૂલાતનો કાગળ (૨) સુલેહશાંતિની અરજ કરાર(૦નામું, ૦પત્ર) ન. ઠરાવપત્ર; દસ્તાવેજ (૨) સંધિપત્ર કરારબદલો પું. થયેલા કરારમાં સુધારોવધારો કરવો તે;
કરાર બદલવો તે; ‘નૉવેશન’
કરારભંગ પું. કરાર ભાંગવો તે; કરારની શરતોનું પાલન ન કરવું તે; ‘બ્રીચ ઑફ કોન્ટ્રેક્ટ' કરારી વિ. કરારવાળું; શરતી
સ્ત્રી
કરારી સ્ત્રી. શાંતિ; નિશ્ચિંતતા; નિરાંત [તીવ્ર (૩) ઊંચું કરાલ (સં.) (-ળ) વિ. ભયંકર; બિહામણું (૨) ઉગ્ર; કરાલતા સ્ત્રી. (સં.) ભયંકર હોવાપણું કરાલિની સ્ત્રી. દુર્ગાનું એક ભયંકર સ્વરૂપ (૨) ભયંકર [ઊંટ; સાંઢિયો કરાલિ(-ળિ)યો પું. (સં. કુલાલ, પ્રા. કુલાલ) કુંભાર (૨) કરાલિંગન ન. (સં.) હાથ મેળવવાની ક્રિયા; હસ્તમિલન કરાલી વિ. ભયંકર મોં ફાડી ગાનાર (સંગીત) કરાલી(-ળી) સ્ત્રી. દુર્ગા દેવી કરાવવું સ.ક્રિ. ‘કરવું’નું પ્રરેક કરાવું અક્રિ. ‘કરવું’નું કર્મણિ કરાળ વિ. જુઓ ‘કરાલ’ કરાંજ(-ઝ) સ્ત્રી. કરાંજવું તે [ઘણા જોરથી બોલવું કરાંજ(-ઝ)વું અ.ક્રિ. ઝાડે ફરતાં ગુદાને જોર આપવું (૨) કરાંટિયો છું. મુસલમાન કુંભાર કરાંટું ન. કરેટું; ખરેટું
કરાંઠી સ્ત્રી. કપાસ, તુવેરની સૂકી સોટી, સાંઠી કરિગર્જિત ન. (સં.) હાથીની ચીસ; સારસી
૧૫૨
[ કરેણ
કરિણી સ્ત્રી. (સં.) હાથણી કરિદંત પું. હાથીદાંત કરિપોત ન. (સં.) હાથીનું બચ્ચું; મદનિયું કરિયાણું ન. (સં. ક્રયાણક, પ્રા. ક્રયાણઅ) ગાંધીને ત્ય મળતું ઓસડ, મસાલો વગેરે (૨) ગાંધિયાટું કરિયાતું ન. (સં. કિરાત, હિં. કરિયાત, મ. કિરાઇન એક ઔષધિ [દહેજ; કરી કરિયાવર પું. કરકરિયાવર; પહેરામણી; રીત (૨) દાયો કરિશ્મા પું. (ફા.) ચમત્કાર (૨) જાદુ કરી પું. (સં.) હાથી
કરી સ્ત્રી. ચરી; પથ્ય; પરહેજી કરી સ્ત્રી. અણ્જો; અકતો
કરી સ્ત્રી. કરવા જેવો વ્યવહાર; આચાર
કરી, (૦ને) ના., ક્રિ.વિ. -ને લીધે; -ને કારણે (૨) નામે (જેમ કે, દુષ્યંત કરીને એક રાજા હતો.)
કરી સ્ત્રી. (ઇ.) એ નામની એક વનસ્પતિ (૨) શાકભાજીની મસાલાવાળી કઢી
કરીજો પું. કરિયાવર (૨) શિરપાવ કરીમ વિ. (અ.) દયાળુ; ઉદાર કરીર પું. (સં.) કેરડાનું ઝાંખરું; કેરડો કરુણ વિ. (સં.) દયાજનક; શોક ઉપજાવે તેવું (૨) આઠમાંનો એક રસ (કા.શા.)
કરુણપ્રશસ્તિ સ્ત્રી. જેમાં કરુણ રસની સ્પષ્ટ અભિવ્યક્તિ
હોય એવો પ્રશસ્તિકાવ્યનો પ્રકાર; ‘ઍલિજી’ કરુણરસિક વિ. (સં.) કરુણ રસનું; કરુણ રસવાળું કરુણા સ્ત્રી. (સં.) દયા; અનુકંપા; રહેમ કરુણાકર વિ. (કરુણા+આકાર) દયાનિધિ; દયાળુ કરુણાજનક વિ. (સં.) કરુણા ઉપજાવે એવું ‘ કરુણાંત વિ. કરુણ અંતવાળું (૨) પું., ન. કરુણાંતિકા; કરુણિકા; ‘ટ્રેજેડી’
કરુણાપાત્ર વિ. (સં.) દયાયોગ્ય (૨) ન. દયાયોગ્ય મનુષ્ય કરુણાર્દ્ર વિ. (સં.) કરુણાથી આર્દ્ર; દયાથી ગદ્ગદ્ (૨) ખૂબ દયાળુ; દયાર્દ્ર
કરુણાલુ(-વંત, -ળ, -ળુ) વિ. દયાળુ [કૃતિ; ‘ટ્રેજેડી’ કરુણાન્તિકા સ્ત્રી. (સં.) કરુણ અંતવાળી રચના; કરુણાંતકરૂપ(-પું) વિ. કદરૂપું; બદસૂરત કરેક્ટ વિ. (ઈં.) સાચું; બરાબર; ખરું
કરેક્શન ન. (ઈં.) ભૂલ-સુધાર; શુદ્ધીકરણ (૨) સુધારો કરેક્શન સ્લિપ સ્ત્રી. (ઇં.) શુદ્ધિપત્ર વાર્ષિક ભેટ કરેટું ન. ખરેટું (૨) ઘીમાંની છાશ (૩) દેવીને અપાતી કરેઠી સ્ત્રી. એક જાતની સફેદ રેતી; કળોટી
કરેઢું ન. કરેટું; ખરેટું (૨) ઘીમાંની છાશ કરેઢું વિ. ખરાબ સ્વાદવાળું; બેસ્વાદ કરેણ સ્ત્રી. (પ્રા. કણવીર-કણેર) એક ફૂલઝાડ; કણેર

Page #170

[કાર
કરેણુ-ર્)
૧ ૫ 3 કરેણુ-ણ) પં. (સં.) હાથી (૨) સ્ત્રી. હાથણી કર્ણ(0કટુ, કઠોર) વિ. કાનને કટુ-કઠોર લાગે એવું કરેણું ન. કરેણનું ફૂલ
કર્ણકંડ(-) ૫. કાનનો એક રોગ કરેણ . કરેણ
ઝિળ કર્ણધાર પું. (સં.) સુકાની; નેતા કરેલી સ્ત્રી, મોટેથી રોકકળ કરવી તે (૨) ક્રોધ; ક્રોધની કર્ણપટલ ન. કાનનો પડદો કરવું ન. મોભારાની બંનેમાંની કોઈ પણ એક બાજુના કર્ણપાક છું. (સં.) કાન પાકવો તે; એક રોગ કરાનું ઢાળપડતું ચણતર
કર્ણપાલી સ્ત્રી. (સં.) કાનની બૂટ કરયું ન. સોનીનું એક ઓજાર
કર્ણપિશાચ પું, ન. મંત્રથી વશ થતું ભૂત (૨) કાન કરો છું. ઘરની બાજુની ઢાળ પડતી દીવાલ
ભંભેરણી (૩) અફવા, ગપાટો કરો છું. (સં. કરક, પ્રા. કરઅ) ઠરેલા પાણીનું ઘન ફોરું કર્ણપુર ન. (સં.) કુંડળ
[એક ઘરેણું કરોડ સ્ત્રી. શરીરનું પાસું; પડખું
કર્ણપુષ્પ ન. (સં.) કાનમાં ખોસેલું ફૂલ (૨) એ આકારનું કરોઠું ન. રાંટું; આડું
કર્ણફૂલ ન. કાનમાં પહેરવાનું ફૂલ; સ્ત્રીઓનું એક ઘરેણું કરોä વિ. લાગો; કર
કર્ણમૂલ(-ળ)ન. (સં.) કાનના મૂળઆગળનો શરીરનો ભાગ કરોડ કું. (સં. કોટિ; પ્રા. કોડિ) કોટિ; સો લાખ કર્ણવેધ છું. (સં.) કાન વીંધવો તે કરોડ સ્ત્રી. (સં. ક્રોડ) બરડાની ઊભી હાડમાળા; કર્ણધિકા, કર્ણવેધની સ્ત્રી, કાન વીંધવાની સોય રિોગ કરોડરજજુ (૨) બરડો
કર્ણશૂલ(-ળ) ન. (સં.) કાનમાં થતું શૂળ-સણકો કે તેનો કરોડપતિ મું. કરોડાધિપતિ; કોટ્યધિપતિ
કર્ણાટક પું, ન. દક્ષિણ ભારતનું એક રાજ્ય કરોડરજજુ છું. કરોડમાંથી પસાર થતું જ્ઞાનતંતુનું દોરડું કર્ણાટકી વિ. કર્ણાટકને લગતું . કરોડાધિપતિ ૫. કરોડ રૂપિયાનો માલિક; કરોડપતિ કર્ણિક છું. (સં.) વહાણનો સુકાની; ખલાસી કરોળિયો છું. (સં. કૌલિક, પ્રા. કોલિઅ) મોંની લાળથી કર્ણિકા સ્ત્રી. (સં.) કળી; બીજકોશ (૨) હાથીની સૂંઢની
જાળું બાંધનારું એક જંતુ (૨) ચામડીનો એક રોગ (૩) અણી (૩) વચલી આંગળી (૪) લેખણ (૫) કાનનું એક વનસ્પતિ; કાગડોળિયો (૪) માટીનાં વાસણને એક ઘરેણું વેચનારો
કર્ણિકાર છું. ગરમાળાનું ઝાડ (૨) કમળકોશ (૩) કર્ણિકાર કર્ક છું. (સં.) કરચલો (૨) એ નામની એક રાશિ (૩) વૃક્ષનું ફૂલ (સુંદર રંગવાળું હોવાં છતાં ગંધ વિનાનું ધોળો ઘોડો
હોવાથી અણગમતું રહ્યું છે.) (૪) કરણ કર્કટ (ક) પું(સં.) કરચલો
કર્ણજિય સ્ત્રી, (સ.) સાંભળવાની ઇન્દ્રિય: કાન કર્કટકી સ્ત્રી. (સં.) કરચલાની માદા; કરચલી કર્ણોપકર્ણત-ર્ણિ) ક્રિ.વિ. (સં.) એક કાનેથી બીજા કાને, કર્કટિ-ટી) સ્ત્રી. (સં.) કાકડી ને તેનો વેલો
એમ ફરતું (૨) પેઢી દર પેઢી સંભળાતું આવે એમ કર્કટી સ્ત્રી. કરકટી; ઠાઠડી; નનામી
કર્તક વિ. (સં.) કાપવાનું કે વેતરવાનું કામ કરનાર; “કટર' કર્કટી સ્ત્રી. (સ.) કરચલાની માદા; કરચલી કર્તન ન. (સં.) કાપવું કે કાતરવું તે (૨) કાંતવું તે કર્કર વિ. (સં.) કઠણ; મજબૂત
કિર્તરિ વિ. કર્તાના અર્થનો બોધ કરતું કર્કરી સ્ત્રી. (સં.) નાળચાવાળું પાણી છાંટવાનું વાસણ કર્તરિ પ્રયોગ કું. (સં.) જેમાં ક્રિયાપદ કર્તા પ્રમાણે જાતિ કર્ણરેખા સ્ત્રી. (સં.) વિષુવવૃત્તની ઉત્તરે ૩૩ ૨૭', અને વચન લેતું હોય તેવો પ્રયોગ અક્ષાંશની ગોળ રેખા
કર્તરી સ્ત્રી. (સં.) કાતર; કર્તરિકા કર્કવર્તુલ(ળ), કર્કવૃત્ત ન. કરિખાનું વર્તુલ [ઘાતકી ક(-)વ્ય વિ. (સં.) કરવા યોગ્ય (૨) ન. કામ; કર્મ કર્કશવિ. (સં.) કઠોર; આકરું (૨) કડવાબોલું (૩) નિર્દય; (૩) ફરજ (૪) વર્તન પિરાયણ-મંડ્યું રહેનાર કર્કશતા સ્ત્રી. (સં.) કર્કશ હોવાપણું
ક(-)(છનિષ્ઠ, વપરાયણ) વિ. પોતાનાં કર્તવ્યોમાં કર્કશા વિ., સ્ત્રી, વઢકણી-વઢકારી સ્ત્રી; કંકાસિયણ કિર્ત(-)વ્યપરાયણતા સ્ત્રી. (સં.) કર્તવ્યનું પાલન કટ(0) પં. નાગોના એક નાયકનું નામ
કર્ત(-)વ્યપાલન ન. (સં.) જુઓ ‘કર્તવ્યપરાયણતા' કર્ટન પું, (ઇ.) આવરણ; પડદો (૨) યવનિકા ક(-7)વ્યબુદ્ધિ સ્ત્રી. કર્તવ્યની ભાવના કે સમજ કર્ટન-રેઇઝર ૫. (ઇ.) શરૂઆતનું નાનું નાટક; લટકણિયું કર્ત(-7)વ્યભાનન (સં.) કર્તવ્યનું ભાન [જયોમેટ્રી (ગ.) કર્ણ પું. (સં.) કાન (૨) કાટખૂણ-ત્રિકોણમાં કાટખૂણાની કર્ત(-7)વ્યભૂમિતિ સ્ત્રી. એક પ્રકારની ભૂમિતિ; “પ્રેક્ટિલ સામેની બાજુ (૩) સુકાન (૪) કુંતીનો સૂર્યથી થયેલો કર્તા(-7) વિ. (સં.) કરનારું; બનાવનારું (૨) પં.
[(શ.વિ.) કરનાર-બનાવનાર માણસ; રચયિતા કર્ણક ન. હૃદયનો ઉપલો ખંડ કે ખાનું, “ઓરિકલ” કર ૫. કિરતાર; રચનાર

Page #171

ક(-7)હર્તા-ત્ત| ૧૫૪
[કલ કર્તા(-7)હર્તા(-7) પં. સરજન કરનારને નાશ કરનાર સમાનાધિકરણ અને પૂર્વપદ વિશેષણ હોય તે સમાસ. (ઈશ્વર) (૨) સર્વોપરી સત્તા ધરાવનાર પુરુષ; મુખ્ય- ઉદા. મહારાણી
કિર્તવ્યપરાયણ મૂળ માલિક
કર્મનિષ્ઠ વિ. (સં.) કર્મકાંડમાં આસ્થાવાળું - ચુસ્ત (૨) કર્ઝ વિ. કરનારું (૨) પું. (સં.) કર્તા (કરનાર) કર્મનિષ્ઠા સ્ત્રી. (સં.) પોતાના કર્મોમાં કે શાસ્ત્રવિતિ કર્તુત્વ ન કરવાની-રચવાની શક્તિ (૨) કર્તાપણું
કર્મોમાં નિષ્ઠા
કિર્મનિરત કતૃવાઓ વિ. (સં.) જેમાં કર્તાનું પ્રાધાન્ય હોય એવું (વ્યા.) કર્મપરાયણ વિ. (સં.) કર્મ કરવામાં સતત મચી રહેલું; કર્ણી સ્ત્રી. (સં.) કર્તાનું નારીજાતિ; કરનારી સ્ત્રી કર્મપાક છું. (સં.) કર્મ પાકવું તે; કર્મફળ કર્દમ પં. (સં.) કાદવ; કીચડ (૨) એ નામના એક પ્રાચીન કર્મપાશ પું. (સં.) કર્મબંધન
[ઇલકાબ કર્મબંધન ન. (સં.) કર્મનું જીવાત્માને થતું બંધન કર્નલ પુ. (ઇં.) પલટણનો મુખ્ય સરદાર; તેનું પદ કે તેનો કર્મબોધ પં. (સં.) કર્મનો બાધ-દોષ કર્પટ ન. (સં.) કાપડ, કપડું (૨) ચીંથરું; જૂનો ગાભો કર્યભાર . (સં.) કર્મોનો બોજ; કર્મરૂપી બોજ કર્પર ન. (સં.) ખોપરી (૨) કલે; ઠીબડું
કર્મભૂમિ સ્ત્રી. (સં.) કર્મ કરવાનું ક્ષેત્ર (૨) ધર્મકર્મ કરવાકર્પર ન. (સં.) કપૂર; એક સુગંધી પદાર્થ
નો દેશ ભારતવર્ષ) તિમાંથી મેળવવાનો માર્ગ કફ છું. (ઈ.) શહેરના અશાંત વાતાવરણમાં અમુક સમય કર્મમાર્ગ ૫. (સં.) કર્તવ્ય કર્મથી કે કર્મકાંડને અનુસરવા કે
સુધી ઘર બહાર ન નીકળવા-જાહેર રસ્તા પર ન કર્મમીમાંસા સ્ત્રી, (સં.) કર્મની ફિલસૂફી; કર્મ સંબંધી આવવા ફરમાવતો એક પ્રકારનો હુકમ; સંચાર સંબંધી વિચારણા (૨) પૂર્વમીમાંસા
હુકમ થયેલા તે સ્થળ (ઇરાકમાં આવેલું છે.) કર્મયોગ પુ. (સં.) કર્મમાર્ગની સાધના (૨) લૌકિક તેમજ કર્ન(-અબોલા ન. (ફા.) હજરત ઇમામ હુસેન શહીદ પારલૌકિક લગતાં બધાં કર્મ ઈશ્વરબુદ્ધિએ અનાસક્ત કર્બર વિ. (સં.) કાબરચીતરું; કાબરૂ
રહીને કરવાનો માર્ગ (૩) નસીબનો જોગ કર્મન. (સં.) ક્રિયા; કામ (૨) પ્રવૃત્તિ, ધંધો ઉદા. વૈશ્વકર્મ કર્મયોગિની સ્ત્રી. (સં.) કર્મયોગી સ્ત્રી
(૩) આચરણ; ધર્મકર્મ (૪) કરમ; નસીબ; કર્મયોગી પુ. (કર્મયોગિનું) કર્મયોગનો સાધક પૂર્વજન્મનાં કર્મ (૫) કર્તવ્ય (૬) કુકર્મ; પાપ (૭). કર્મરત વિ. (સં.) સતત કર્મ કરનારું; કર્મનિરત જેની પર ક્રિયા થતી હોય તે
કર્મલોક છું. (સં.) મૃત્યુલોક; પૃથ્વી કર્મક વિ. (સં.) જે વાક્યમાં કર્મ ઉપર ક્રિયાનો આધાર કર્મવશાત્ ક્રિ.વિ. (સં.) સારા નરસાં કર્મોને લીધે છે તેવું; તેવા પ્રયોગનું (વ્યા.)
કર્મવાદ પું. કર્મને લગતો વાદ (૨) પ્રારબ્ધવાદ, દૈવવાદ કર્મકથા સ્ત્રી. કરમકથા; વીતકવાત
કર્મવાદી વિ. (૨) ૫. કર્મવાદમાં માનનાર કર્મકર્તા છું. (સં.) કર્મરૂપ કર્તા
કર્મવિપાક છું. (સં.) કર્મનું ફળ - પરિણામ માણસ કર્મકાર(-રી) પું. (સં.) કામ કરનાર; કાર્યકર્તા (૨) મજૂર કર્મવીર વિ.કર્તવ્ય કર્મકરવામાં વીર-બહાદુર (૨) પું. એવો (૩) કારીગર (૪) લુહાર (૫) બળદ
કર્મશીલ વિ. (સં.) સતત કામ કરવાની ટેવવાળું, ઉઘોગી કર્મકાંડ ન. (સં.) ધર્મક્રિયાઓ અને ધર્મકર્મોને લગતો કર્મસચિવ પં. (સં.) કાર્યપાલક પ્રધાન
વેદનો ભાગ (૨) એમાં બતાવેલી ધાર્મિક ક્રિયાઓ કર્મસંજોગ . ભાવિનો યોગ; નસીબનો તાકડો અને કર્મો
કર્મસંન્યાસ પું. કર્મનો ત્યાગ (૨) કમરૂપનો ત્યાગ કર્મકાંડી વિ. (સં.) કર્મકાંડને અનુસરનારું
કર્મહીસ(-ણું) વિ. અભાગિયું; કમનસીબ, ભાગ્યહીન કર્મક્ષેત્ર ન. (સં.) કર્મભૂમિ; કાર્યક્ષેત્ર; કામ કરવાનું ક્ષેત્ર; કર્માધીન વિ. (સં.) નસીબ પર આધાર રાખનારું; દૈવાધીન ધર્મકર્મ કરવાનો દેશ (ભારત)
કર્મિષ્ઠ વિ. (સં.) કર્મ કરવા પર પ્રીતિવાળું (૨) કાર્યકુશળ કર્મચંડાળ પું. (સં.) અધર્મી, દુરાચારી
કર્મી વિ. સં. કર્મિનું) નસીબદાર (૨) ઉધોગી [ન્દ્રિય કર્મચારી મું. કામ કરનાર; નોકરી કરનાર; સેવક કર્મેન્દ્રિયસ્ત્રી. (સં.) સ્થૂળ કામો કરવાની ઇન્દ્રિય(૨) પંચેકર્મઠ વિ. (સં.) આહુનિક કર્મમાં ચુસ્ત; કર્મનિષ્ઠ (૨) કર્ષિ પુ. (સં.) એક પ્રાચીન તોલ (૨) ખેંચાણ
બાહ્ય આચારમાં આગ્રહી (૩) કર્મ-કુશળ [(વ્યા.) કર્ષક વિ. (સં.) ખેંચે-આકર્ષે એવું (૨) પું. ખેડૂત કર્મણિ વિ. (સં.) કર્મ પ્રમાણે જાતિવચન વગેરે લેનારું કર્પણ ન. (સં.) ખેડ; ખેતી (૨) ખેંચતાણ (૩) આકર્ષણ કર્મણિ પ્રયોગ પું. જેમાં કર્મ પ્રમાણે ક્રિયાપદ જાતિ અને કર્ષિત વિ. (સં.) ખેડવું (૨) ખેંચેલું વુિં. ખેડૂત
વચન લેતું હોય એવો પ્રયોગ (વ્યા.) પ્રિવૃત્તિ કર્થી વિ. (સં. કર્ષિનું) ખેંચનારું (સમાસમાં અંતે) (૨) કર્મણ્ય વિ. (સં.) કુશળ; હોશિયાર (૨) ન. ઉદ્યોગ; કલ પું. (સં.) એક અવાજ; ગુંજન કર્મધારય પં. (સં.) જે તપુરુષ સમાસમાં બંને પદો કલ સ્ત્રી. કળા; માત્રા (પિં.)

Page #172

બT
કિલો
૧ ૫૫
[ કલહંસ કલ સ્ત્રી. ચાવી; ચાંપ
કલમ ૫. (સં.) ચોખાની એક જાત [ધારાકદંબ કલકલ પં. (સં.) પક્ષીઓનો કલરવ (૨) ગુંજારવ (૩) કલમ ન. (સં. કદંબ, પ્રા. કલંબ) કદંબની એક જાત;
કલબલ; મનુષ્ય અથવા પશુપક્ષીઓનો મિશ્ર ધ્વનિ કલમ સ્ત્રી. લખાણની ઊભી કતાર (૨) લખાણમાં પાડેલો કલકલાટ (-ણ) . (સં. કલું ઉપરથી) ઘોંઘાટ; શોરબકોર ક્રમિક ભાગ (૩) કરારની શરત (૪) ધારો; નિયમ કલકલિયો !. કલકલ અવાજ કરનારું માછલા પર નભનારું કલમકશ વિ. (ફા.) લેખણ વાપરી જાણનારું (૨) પું.
લહિયો (૩) લેખક; કુશળ લેખક; મુસદી કલકો પં. (સં. કલુ ઉપરથી) શોરબકોર, ઘોઘાટ કલમયૂકસ્ત્રી. લખાણમાં થયેલી ભૂલ; “સ્લીપ ઓફ પેન’ કલગી સ્ત્રી. (તુર્કી) મુગટ અથવા મસ્તક પર મૂકવાની કલમ-તેરાશ ૫. (ફા.) કલમ ઘડવાનું ચપ્પ (૨) કલમ
એક શણગાર; મંજરી (૨) ફૂલોનો ગોટો (૩) શાક્ત ઘડનાર વ્યક્તિ (૩) વિ. કલમ ઘડનારું લાવણી (૪) ઘોડાના માથા પર મૂકવામાં આવતો કલમત્રાંસ વિ. કમલની માફક ત્રાંસું કાપેલું કે રહેલું એવો શણગાર (પ) હાથીના માથા પર મૂકવામાં કલમદસ્ત વિ. ચિત્ર કરનાર; ચિત્રકાર આવતો એક શણગાર (૬) મોર, ઢેલ વગેરે કલમદાન(-નિયું) . કલમે રાખવાની ભૂંગળી-પેટી પક્ષીઓના માથા પરનો એવો ઘાટ
કમલબંદી સ્ત્રી. કલમવાર-ઘેરા પાડીને કરેલું ચોક્કસ કલગીદાર વિ. કલગીવાળું
લખાણ (૨) ટાંચ; જમી (૩) જપ્ત કરેલી વસ્તુઓની કલગર સ્ત્રી, એક કીમતી રેશમી વસ; બાંટ
યાદો (૪) કોઈ પણ ભાગની વ્યવસ્થા કે કામકાજનું કલઘોષ છું. (સં.) મીઠો કલરવ
ધોરણ બતાવતી તપસીલ (૫) રાજનૈતિક વ્યવસ્થા કલઘોષી સ્ત્રી. કોયલ
'કલમબંધી સ્ત્રી, નોકરીમાં લખવાની કામગીરીની બેઠી કલચરિયું વિ. બનાવટી; નકલી
હડતાળ; “પેન ડાઉન સ્ટ્રાઇક' કલજુગ પુ. કલિયુગ; કળિયુગમાં
નમબાજ વિ. કલમ વાપરવામાં – લેખનકાર્યમાં કુશળ કલત્ર ન. (સં.) પત્ની
કલમવાર ક્રિવિ. દરેક કલમ-ફકરાના ક્રમથી કે તે પ્રમાણે; કલદાર વિ. અંગ્રેજી ચલણનું (
નારણકતો તપસીલવાર એવો ચોખ્ખો રૂપિયો (૩) વિ. 5 કલમી મું. (સં. કલમ ઉપરથી) એક જાતના ચોખા (૨) કલધ્વનિ . (સં.) મીઠો-મધુર ધ્વનિ (પક્ષીઓ વગેરેનો) વિ. કલમ કરીને ઉગાડેલું ઝાડ-છોડ) કલન ન. (સં.) કળી જવું-સમજવું તે (૨) પકડવું-ઝાલવું કલમી(oની સ્ત્રીવહાણની ડોલકાઠી; નાનો સઢ
તે (૩) ગર્ભાધાન થયા પછીની ગર્ભની શરૂઆતની કલમે-શરીફ છું. કલામેશરીફ, કુરાન [દીક્ષાવાક્ય
સ્થિતિ; “ઝાઈગોટ', “કેકયુલસ [(૩) પિછાણ કલમો છું. (અ.) કુરાનનું મૂળ સૂત્ર-ફરમાન; ઇસ્લામનું કલના સ્ત્રી. (સં.) સમજણ; ગ્રહણ (૨) અટકળ; અડસટ્ટો કલર ૫. (ઇં.) રંગ; વર્ણ કલનાદ . (સં.) મીઠો મધુરો અવાજ; કલધ્વનિ કલરબોક્સ ન. (ઈ.) રંગપેટી કલપ . (અ. કલ્ફ =મોં ઉપર પડતા ડાઘ) વાળ રંગવાની કલરવ પં. (સં.) પક્ષીઓનો મધુર ધ્વનિ (૨) કલબલાટ એકબનાવટ; કલફ.
કલ્પાંત કરવું કલરોળ પુ. મોટો કલબલાટ (૨) કલરવ; મધુર અવાજનો કલપવું અક્રિ. (સં. કલ્પાન્ત પરથી) ઝૂરવું (૨) રડવું; સમુદાય કલપવું સ.ક્રિ. (સં. કલુપ-કલ્પ ઉપરથી) સારવું શ્રાદ્ધ); કલવલવું અક્રિ. કકળવું (૨) ઉશ્કેરાવું
સંકલ્પ કરવો; મરનાર પાછળ પુણ્ય કરવું કલવવું સક્રિ. ખીજવવું (૨) કરગરવું કલફ છું. જુઓ “કલપ
કલવાટ છું. કાલાવાલ કલાકાત સ્ત્રી. (અ.) વહાણનાં પાટિયાં બરાબર બેસાડી કલવો ૫. (સં. કલ્યવત, પ્રા. કલ્લવત્ત) કવલ; કોળિયો
ક્યાંય હવા કે પાણી પેસી ન શકે એવું કરવાની ક્રિયા (૨) પરણવા આવેલા વરને ઊઘલતાં પહેલાં કલબક સ્ત્રી, પીળી સુખડ
કન્યાપક્ષ તરફથી મોકલતો કાચો કંસાર-ખાવાનું કલબલ સ્ત્રી. (સં. કલુ ઉપરથી) વાતચીતથી આછો થતો કલશ છું. (સં.) કળશ; લોટો (૨) દેરા ઉપર મુકાતું
ઘોંઘાટ; બેઠો શોરબકોર (૨) નસમજાય તેવું બોલવું તે અંડાકાર શિખર-ટોચ કલબલવું અ.ક્રિ, બેઠો શોરબકોર કરવો
કલશોર પં. (સં. કલ+ફા. શોર) કલરવ; મધુર શોર કલબલાટ . બાળકોનો શોરબકોર; કલબલ
કલહ પું. (સં.) કજિયો; કંકાસ; લડાઈ ધિરાવતું કલમ સ્ત્રી, (અ., સં.) લેખણ (૨)ચિત્રકામની પીંછી (૩) કિલહપ્રિય વિ. (સં.) ગમે ત્યાં કજિયો કરવાનો શોખ
કલમની પેઠે ત્રાંસી કાપીને રોપવાને કરાતી છોડ કે કલહશીલ વિ. (સં.) ઝઘડા કરવા ટેવાયેલું; ઝઘડાળુ ઝાડની ડાળી કે તે વડે થયેલો છોડ કે ઝાડ કલહંસ . (સં.) બતક જેવું પક્ષી – હંસ; રાજહંસ

Page #173

કલહાંતરિતા ૧૫૬
[ કલિંદ કલહાંતરિતા વિ. સ્ત્રી. (સં.) પતિ સાથે કલહ કરી રૂસણું કલાપીટ સ્ત્રી. (સં. કલ + પીટ - પીટવું) શોરબકોર (૨).
લઈ બેઠેલી સ્ત્રી (૨) પતિનો અનાદર કરી રિસાયા રડારોડ; રોકકળાટ પછી પસ્તાવો કરનારી નાયિકા
કલાપૂર્ણ વિ. (સં.) કલાથી ભરેલું કલંક ન. (સં.) ડાઘ; લાંછન (૨) આળ; તહોમત કલાકૂલ ન. કાનનું એક ઘરેણું કલંકિત વિ. (સં.) કલંકવાળું; કલંક પામેલું કલાબો છું. (અ. કુલાબહ) બાંયનો કાપ (૨) બે છેડા કલંકિની વિ., સ્ત્રી. (સં.) કલંકવાળી, કલંક ચહ્યું હોય સાંધવા વચ્ચે નખાતી લોઢાની કડી તેવી સ્ત્રી
વુિં. ચંદ્ર કલાભવન ન. હુન્નરકળાની શાળા (૩) લખાણ કલંકી વિ. (સં. કલંકિન) નામોશી પામેલું; કલંકવાળું (૨) કલામ સ્ત્રી. (અ.) વાણી; વાક્ય; શબ્દ (૨) કડી; ફકરો. કલંકી(-ગી) પું. (સં. કલ્કી) વિષ્ણુનો છેલ્લો અવતાર કલામય વિ. (સં.) કલાત્મક; કલાપૂર્ણ કલંઠ વિ. લાંઠ; તોફાની અને લુચ્યું
કલામીમાંસા સ્ત્રી. (અ.) કલાનું શાક કે તત્ત્વદર્શન કલંદર છું. (અ.) એક જાતનો ફકીર (૨) નિસ્પૃહ માણસ કલામે-શરીફ છું. (ફા.) કુરાન; કલમેશરીફ (૩) મદારી (૪) વર્ણસંકર આદમી
કલાયુક્ત વિ. (સં.) કળાથી જોડાયેલું; કલામય કલા સ્ત્રી. (સં.) કોઈ પણ વસ્તુનો એક ભાગ (૨) ચંદ્રનો કલાર પું, ન. (જેમ કે, બોડિયો કલાર) એક વનસ્પતિ
સોળમો ભાગ (૩) મિનિટ'; કલાકનો સાઠમો ભાગ કલાલપું. (સં. કલ્યપાલ,પ્રા.કલ્લાલ) દારૂગાળી વેચનારો (૪) કાલમાન (૫) યુક્તિ; હિકમત (૬) હુન્નર; કલાલખાનું ન. (સં.) દારૂનું પીઠું (૨) વ્યસનીઓને ભેગા કસબ, કળા (૭) સૌંદર્યયુક્ત રચના કે તેવી હિકમત થવાનું ઠેકાણું-જગા
(૮) મોર પીંછાં ખોલી જે શોભા રચે છે તે કલાલવાડ સ્ત્રી. (ડો) ૫. કલાલોનો વાસ-મહોલ્લો કલાઈ સ્ત્રી. (સં. કલાચી) કોણીથી કાંડા જેટલો હાથ (૨) કલાલી(-લું) સ્ત્રી. ન. કલાલનો-દારૂ વેચવાનો ધંધો
મગદળ-જોડીની એક કસરત [કલાઈનું પડ કલાવતી વિ. સ્ત્રી. (સં.) કળા-કાન્તિવાળી (૨) નૃત્યાદિ કલાઈ સ્ત્રી. (અ.) એક ધાતુ (૨) વાસણ ઉપર ચડાવાતું કળા જાણનારી (૩) એક પ્રકારની વિણા કલાઈ (૦ગરો, ૦વાળો) ૫. વાસણની કલાઈ કરનારો કલાવવું સક્રિ. કળથી સમજાવવું (૨) ફોસલાવવું કલાક પં. સાઠ મિનિટ જેટલો સમય
કલાવંતી વિ., સ્ત્રી. નૃત્યાદિ કળા જાણનારી કલાકાર છું. (સં.) કળાયુક્ત રચના કરનાર વ્યક્તિ (કવિ, કલાવાદ ૫. (સં.) કલાખાતર કલામાં માનતો વાદ-મત ચિત્રકાર, શિલ્પી, વગેરે).
કલાવાન વિ. (સં.) કળા જાણનારું; કળાવાળું (૨) કલા(-ળા)કૃતિ સ્ત્રી. કળાયુક્ત રચના
કલાવિદ (૩) ૫. ચંદ્ર કલાત્મક વિ. (સં.) કલાપૂર્ણ, સુંદર
કલાવિદ પં. (સં.) કલાનો જાણકાર કલાકૌશલ્ય ન. કળાની આવડત, પ્રેશિયારી (૨) હુન્નર- કલાવિધાન ન. કલાનું સર્જન-રચના; ટેકનીક ઉદ્યોગની આવડત
કલાવિધાયક વિ. ૫. કલાવિધાન કરનાર કલાસર્જક કલાગું વિ. લાગ વગરનું; કથોડું (૨) નાલાયક કલાવીથિ સ્ત્રી. કલાદીઘ; “આર્ટ-ગેલેરી કલાડી સ્ત્રી. નાનું કલાડું
કલાંકલાં ક્રિ.વિ. સંપૂર્ણ ખીલેલું હોય એમ એવું કલાર્ડ ન. કલે, માટીની નાની તવી ગેલેરી કલાંઠ વિ. લુચ્ચું, બેશર્મ (૨) કજિયાખોર (૩) ગાંઠે નહિ કલાદીઘ સ્ત્રી. (સં.) કળાપ્રદર્શનની પડાળી; “આર્ટ- કલાંઠી સ્ત્રી. (શરીરની) પાંસળી (૨) પાસું કલાત્મક વિ. સં.) કળાથી પૂર્ણ; કલામય
કલિ છું. (સં.) ટંટો (૨) યુદ્ધ (૩) કળિયુગ (૪) કલાધર છું. (સં.) મોર (૨) ચંદ્ર (૩) કલાકાર
કળિયુગનો અધિષ્ઠાતા પુરુષ-અસુર (૫) પાપની બુદ્ધિ કલાનાથ ૫. (સં.) ચંદ્ર; ચંદ્રમાં
કલિકા સ્ત્રી, (સં.) વણખીલેલું ફૂલ, કળી કલાનિધિ પું. (સં.) મોર (૨) ચંદ્ર (૩) કલાકાર કલિકાલ(-ળ) છું. કળિયુગનો સમય કલાવિત વિ. કલાયુક્ત; કળાવાળું
કલિત વિ. (સં.) કળાયેલું; જાણેલું; સમજાયેલું કલાપ પું. (સં.) સમૂહ (૨) મોરનાં પીંછાંનો સમૂહ (૩) કલિયુગ પું. (સં.) કળિયુગ; ચાર યુગમાંનો છેલ્લો યુગ;
ભાથો (તીરનો) (૪) ઘરેણું (૫) મ્યાન (૬) ચંદ્ર અધર્મનો સમય કલાપક પં. ઝૂડો; સમૂહ (૨) મોતીની માળા (૩) તિલક કલિલ ન. (સં.) કળણ જમીન [(૨) એક પક્ષી ક્લાપટ પું. (સં.) જેના પર કલા દોરાય છે તે વસ્તુ; કલિંગ ન. (સં.) પ્રાચીન ભારતનો એક પ્રાંત-ઓરીસા કેન્વાસ
કલિંગડ(ડુ) ન. (સં. કલિંગ) કાલિંગડું; તડબૂચ કલાપિંડ કું. (સં.) કલાનો દેહ તિખલ્લુસ કલિંદ પું. (સં.) હિમાલયનો ‘જમનોતરી' પહાડ જેમાંથી કલાપી પું. (સં.) મોર; મયૂર (૨) કવિ સૂરસિંહજીનું કાલિદી-યમુના નીકળે છે.

Page #174

કલીગ ૧૫o
[કવચ કલીગ . (.) સાથી
કલ્પનાશીલ વિ. (સં.) કલ્પના કરવાના વલણકેસ્વભાવવાળું કલુષ વિ. કાદવવાળું, ગંદું; મેલું (૨) દુર; ઘાતકી (૩) કલ્પનોત્થ વિ. (સં.) કલ્પનામાંથી ઊઠતું-જન્મેલું
પાપી (૪) ન. કાદવ; ગંદકી (૫) પાપ કલ્પનાસૃષ્ટિ સ્ત્રી. કલ્પનાની સૃષ્ટિ; મનોરાજય કલુષિત વિ. (સં.) કાદવવાળું; મલિન (૨) કચવાયેલું; કલ્પલતા સ્ત્રી. (સં.) ઈચ્છેલું પૂરું પાડનાર મનાતી રિસાયેલું (૩) દૂષિત
સિમાહર્તા પૌરાણિક માન્યતા મુજબની સ્વર્ગમાંની એક વેલ કલેક્ટર ૫. (ઇ.) જિલ્લાનો વડો મહેસૂલી અમલદાર; કલ્પલોક પું. (સં.) યુટોપિયા કલેકશન ન. (ઇં.) સંગ્રહ; સમૂહ; સંચય (૨) વસૂલાત કલ્પવું સક્રિ. કલ્પના કરવી; ધારવું [કાલ્પનિક ઝાડ (૩) ઉઘરાણું
કલ્પવૃક્ષ ન. (સં.) ઇચ્છેલું આપનાર મનાતું સ્વર્ગમાંનું એક કલેજું ન. (સં. કાલેયક, પ્રા. કાલિજ્જ) પિત્ત ઉત્પન્ન કલ્પસૂત્રન. (સં.) સાધુઓ માટે આચાર વર્ણવતું ધર્મપુસ્તક
કરનારો અને શિરાઓમાંનું લોહી સાફ કરનારો એક (જૈન) (૨) વૈદિક કર્મોનાવિધિઓનું શાસ્ત્ર; એકવેદાંગ મોટો માંસલ અવયવ; કાળજું (૨) હૃદય (૩) મન; કલ્પાંત છું. (સં.) કલ્પનો અંત; જગતનો પ્રલયકાળ (૨) અંત:કરણ
ન. રડારોળ; અતિશય રડવું-શોક કરવો તે કલેડી સ્ત્રી. (દ. કાહલિઆ) નાનું કલેડું કલ્પિત વિ. (સં.) કલ્પેલું (૨) જોડી કાઢેલું, ખોટું (૩) કલેડું ન. રોટલા શેકવાની માટીની તવી
ન. કલ્પેલ વસ્તુ; કલ્પના; યુક્તિ કલેવર ન. (સં.) શરીર; ખોળિયું
કલ્થ વિ. (સં.) કલ્પના કરવા જેવું; કલ્પનીય કાઁદુ . (સં.) બીજનો ચંદ્રમા
કલ્મષ પું, ન. (સં.) મેલ; કાળાશ (૨) પાપ (૩) એક કલોનું વિ. લાગ વગરનું; કલાગું
નરક (૪) વિ. મેલું, ગંદું કલોલ . (સં. કલ્લોલ) કલ્લોલ; હર્ષ
કલ્મષતા સ્ત્રી. (સં.) મલિનતા; ગંદકી કલોંજી સ્ત્રી. (Oજી) શાહજીરું
કલ્પેશરીફ છું. (અ. કલામેશરીફ) કુરાન; કલમેશરીફ કલ્ક વિ. પાપી (૨) પું. પાપ (૩) કાનનો મેલ (૪) કલ્યાણ ન. (સં.) સુખ (૨) શ્રેય; કુશળ (૩) વિ.
છેતરપિંડી; દંભ (૫) કચરો; કીચડ (૬) (ઔષધ સુખદાયક; ભલું (૪) સુંદર; સરસ (૫) શુભ; મંગળ વગેરેનો) વાટીને બનાવેલો લોંદો-લૂગદી [અવતાર કલ્યાણ પું. એક રાગ કલ્કિ(-કી) . (સં.) વિષ્ણુનો દસમો છેલ્લો-નકળંક- કલ્યાણકર-તા) વિ. કલ્યાણ કરનાર પુિરુષ કલ્ચર ન. (ઇં.) ઉછેરે; સંસ્કાર (૨) સંસ્કૃતિ કલ્યાણકારી વિ. કલ્યાણ કરે એવું (૨) પું. કલ્યાણ કરનાર કલ્ચરમોતી . બનાવટી મોતી
કલ્યાણરાજ્ય ન. (સં.) પ્રજાના સમગ્ર કલ્યાણ માટે કલ્પ છું. (સં.) બ્રહ્માનો એક દિવસ; અર્થાત ચાલનારું રાજય; એક રાજકીય આદર્શ; ‘વેલફેર-સ્ટેટ
૪,૩૨૦,૦૦૦,૦૦૦ વર્ષોનો સમય (૨) ધર્મકર્મનો કલ્યાણી સ્ત્રી. (સં. કલ્યાણિન) કલ્યાણ કરનારી દેવી (૨) વિધિ (૩) આચાર (૪) એક વેદાંગ, જેમાં યજ્ઞક્રિયા સૌભાગ્યવતી સ્ત્રી (૩) વિ. કલ્યાણકારી; મંગળમય વગેરે વિશે ઉપદેશ છે. (૫) ઔષધપ્રયોગ (૯) કલ્લી સ્ત્રી, હાથના કાંડાનું એક ઘરેણું; કડલી
શબ્દને અંતે “જેવુંના અર્થમાં (ઉદા. દ્વીપકલ્પ) કલ્લી સ્ત્રી, નાનો કલ્લો (૨) હાથની આંગળીઓ વડે કલ્પ(9તરુ, દ્રુમ) ન. (સં.) નીચે બેસનાર જેનો સંકલ્પ (ધોતિયા કે સાડી જેવા કપડાની) કરાતી ગડી
કરે તે વસ્તુ આપનારું સ્વર્ગમાંનું એક કાલ્પનિક ઝાડ કહ્યું ન. સ્ત્રીના પગનું એક ઘરેણું કલ્પન ન. (સં.) કલ્પવું તે (૨) બિબ; ઈમેજ કલ્લો ૫. જુઓ “કલ્લી” કલ્પનવાદ ૫. બિંબવાદ; ઇમેજિઝમ'[શ્રેણી; ઇમેજરી કલ્લો પં. હાથમાં માય એટલો ઘાસનો જથ્થો; કોળિયું કલ્પનશ્રેણી સ્ત્રી. કલ્પનોની સંકુલ અને સંદિગ્ધ કલાત્મક કલ્લોલ પું. (સં.) આનંદ (૨) ઘોડો (૩) મોજું ( કિલ્લોલ” કલ્પના સ્ત્રી. (સં.) નવું ચિતવી કે ઉપજાવી કાઢવાની અશુદ્ધ જોડણી) આનંદથી ઊભરાવું તે
શક્તિ (૨) દરેક વાતની મનમાં જે પ્રથમ રચના થાય કલ્લોલવું અ.ક્રિ. હરખાવું; કલ્લોલ કરવો બતે (૩) ધારણા; ખ્યાલ (૪) તરંગ; બુટ્ટો કલ્લોલિની વિ. સ્ત્રી. (સં.) મોટા તરંગોવાળી (નદી) કલ્પનાચક્ષુ ન. (સં.) કલ્પનાની કે કલ્પનારૂપી આંખ કવ ક્રિ.વિ. (સં. કદા) ક્યારે કલ્પનાચિત્ર ન. (સં.) કલ્પના વડે ખડું કરેલું ચિત્ર કવખત પું. અયોગ્ય-ખરાબ-અશુભ સમય; કવેળા કલ્પનાનીત વિ. (સં.) કલ્પનામાં ન આવે તેવું; તેનાથી પર કવણું વિ. અગવડવાળું (૨) વગ વગરનું કલ્પનાવાદ ૫. (સં.) કળા એ અનુભવ કરેલી કલ્પના છે કવચ ન. (સં.) બખતર (૨) તાવીજ (૩) મૂઠચોટથી એવો વાદ
શિક્તિ શરીરનું રક્ષણ કરતો મનાતો મંત્ર કલ્પનાશક્તિ સ્ત્રી. (સં.) ચિંતવી કે ઉપજાવી કાઢવાની કવચ સ્ત્રી,ન. કૌચાંનું ઝાડ

Page #175

કવટિયો ૧ ૫૮
કિપાય કવટિયો છું. પાણી સુકાઈ ગયું છે તેવો કૂવો વિરામવાળો એકત્રીસ અક્ષરવાળો છંદ; મનહર છંદ કવણ સ. (સં. કાપુના, પ્રા. કવણો) કોણ; કયું કવિતા સ્ત્રી. (સં.) કાવ્ય; કવિનું કવન (૨) પદબંધ કવન ન. (સં.) કવિતા કરવી તે (૨) કવિતા કવિતાઈ સ્ત્રી. કવિત્વ (૨) કવિતા કરવાનો ધંધો કવયિતા પુ. કવન કરનાર; કવિ
કવિત્વ ને. (સં.) કાવ્ય રચવાની શક્તિ (૨) કવિપણું (૩) કવયિત્રી સ્ત્રી. સ્ત્રીકવિ
કાવ્યનો ગુણ વિલણ; “પોએટિક જસ્ટીસ કવર ન. (ઇ.) પરબીડિયું (૨) પુસ્તકનું પૂઠું કવિન્યાય . સાહિત્યમાં સાચાને ન્યાય અને જૂઠાંને સજાનું કવરવું વિ. વાંકું; તીક્ષ્ણ; કડવું (વચન)
કવિવર પુ. શ્રેષ્ઠ-ઉત્તમ કવિ કવર પોઈન્ટ ન. (.) ક્રિકેટની રમતમાં પોઇંટ અને કવિસમય પું. કવિકલ્પિત પરંપરાગત માન્યતા [કવિ
મિડની વચ્ચેથી પસાર થતો દડો રોકવા માટે ઊભા કવીશ્વર (કવિ-ઈશ્વર), કવીન્દ્ર (કવિ-ઈન્દ્ર) પું. સૌથી મોટો રહેવાની જગા
કવેણ ન. અઘટિત વેણ; અપશબ્દ કવરમની પુ.બ.વ. (ઇ.) દલાલને આપવાની રકમ કવેળા સ્ત્રી. કવખત; ખરાબ સંજોગ; ખોટો સમય કવર્ગ કું. (સં.) ક, ખ, ગ, ઘ, ડ એ પાંચ અક્ષરો કવ્ય ન. (સં.) પિતૃને આપેલ પિંડ, ભોજન વગેરે કવરાવવું સક્રિ. કાવરું-કાયર કરવું; હેરાન કરવું કવ્વાલ પું. (અ.) કવાલી ગાનારો ખ્યાલટપ્પાનું ગાણું કવરિંગ ન. (ઇ.) ઢાંકણ
કવ્વાલી સ્ત્રી. સૂફીવાદની ગઝલ-ગાયકી; કવાલી (૨) કવરિંગ લેટર છું. (ઇં.) બિડાણપત્ર
કશ પુ. (ફા.) (બીડી, સિગારેટ વગેરેનો) દમ કવલ છું. (સં.) કોળિયો; ગ્રાસ
કશ સ્ત્રી, (૦ણ) ન. (સં. કશા = ચાબૂક, પ્રા. કસા) કવલી સ્ત્રી. અવાછરું દોહવા દેતી નાની ગાય
અંગરખું, બંડી, ચોળી વગેરે ભીડવાની નાની દોરી કવલું. નળિયું (૨) મોભારિયું
હોય છે તે (બટનને બદલે) (૨) ચોળીની દોરી; નાડું કવલે સ્ત્રી ખરાબદશા-હાલત [વખાણવું (૩) વર્ણવવું કશમકશ સ્ત્રી. (ફા.) ખેંચતાણ (૨) ધક્કામુક્કી (૩) કવવું સક્રિ. (સં. ક) કવિતા કરવી (૨) સ્તુતિ ગાવી; ધમાધમ; ઝઘડો
[બહુ પડે છે.) કવળ પું. કવલ; ગ્રાસ; કોળિયો [સંજોગ (૩) કુસંપ કશાલો છું. અચો, ભીડ (જેમ કે, ઘરમાં કામનો કશાલો કવા પું. વહાણ ચાલવાને પ્રતિકૂળ પવન (૨) અવળા કશિશ સ્ત્રી. (ફા.) સંમોહન; આકર્ષણ કવાજ પું. કરામત; હિકમત
કશી(-સી)દાકાર વિ.,પું. (હા.) કશીદાનું કામ કરનાર; કવાજી વિ. કળાબાજ; હિકમતી
જરીભરતનું કામ કરનાર
[‘ચિકનકારી કવાણ ન. (ક+વાન) ખોડખાંપણ (૨) લાંછન કશી--સી)દાકારી સ્ત્રી. (ફા.) એક જાતનું ભરતકામ; કવાણ સ્ત્રી. ખરાબવાણી; કુવચન
કશીદો છું. ઈટ અથવા નળિયાને ખૂબ તપાવીને તેના રસનો કવાણું વિ. કવાણવાળું; ખોડવાળું (૨) ન. ખોડખાંપણ બનાવેલો કીટો (૨) જરીનું ભરતકામ કવા(-બા)બ છું. માંસનું ભજિયું-મૂઠિયું
કશીદો છું. (અ) જરીનું ભરતકામ; કસીદો કવાયત સ્ત્રી. લશ્કરી તાલીમ; પરેડ; ‘ડ્રિલ' (૨) તાલીમ કશું સ. (૨) વિ. કોઈક; કાંઈક કવાયતી વિ. લશ્કરી તાલીમ પામેલું લીધેલું
કશ્તી સ્ત્રી, (ફા.) નૌકા; નાવ કવાયુ પું. દુષ્ટ વાતાવરણ (૨) પ્રતિકુળ સંજોગ કિશમકશ સ્ત્રી. (ફા.) કશમકશ કવાયું વિ. પ્રતિકૂળ
કશ્મલ વિ. (સં.) ખરાબ; ગંદું (૨) નામોશીભરેલું (૩) કવારે ક્રિ.વિ. અશુભ સમયે કે દિવસે
ન. પાપ (૪) દુઃખ; ઉદાસીનતા કવાલ પું. કવાલી ગાનાર; કવ્વાલ (૨) એક રાગ કશ્યપ પું. (સં.) કાચબો; કચ્છપ (૨) એક ઋષિ જેમાંથી કવાલી સ્ત્રી, સૂફીવાદની ગઝલ-ગાયકી (૨) ગાણું; સૃષ્ટિનામાનવોનો વિકાસ થયાનું પુરાણોમાં કહેવાયું છે. ગાયકી
[કથળવું કશ્યપભુત પું. (સં.) સૂર્ય, સૂર્યદેવ (૨) ઈંદ્ર કવાવું અ.ક્રિ. શરીરમાં કવા પેસવો; શરીર બગડવું (૨) કષણી સ્ત્રી, (સં. કષ) કસોટી (૨) કસોટીની વેળા; કવાવું અ.ક્રિ. વસૂકી જવું (૨) વગોવાવું
આપત્તિ (૩) પૈસા ભરવાની લાંબી, કેડે બંધાય એવી કવાસ સ્ત્રી. ખરાબ ગંધ; બદબો
કોથળી; વાંસળી (૪) લસોટેલી વસ્તુ (૫) નાનાં કવિ પં. (સં.) કાવ્ય-કવિતા કરનાર (૨) ભાટ
છોકરાંને થતો કફ કે શ્વાસનો રોગ (સસણી) (૨) કવિકલ્પિતન્યાય પં. (સં.) કવિસૃષ્ટિનો ન્યાય; કવિસંપ્રદાય અંગરખ, બંડી વગેરે ભીડવાની નાની દંડી કવિચરિત ન. (સં.) કવિની જીવની વગેરેનું આલેખન કષાય વિ. (સં.) કડછા સ્વાદનું; બેસ્વાદ (૨) ભગવા કવિવું ન. (તુચ્છકારમાં) કવિ ,
રંગનું (૩) વિકારવાળું (૪) ૫. કાવો; ઉકાળો (૫) કવિત ન. એક જાતની કવિતા (૨) આઠ આઠ અક્ષરે તૂરો સ્વાદ (૬) ગેરવો-ભગવો રંગ (૭) કાટ; મેલ;

Page #176

[ કસાણું
કપાયિતો
૧ ૫૯ કાળપ (૮) પાપ (૯) ક્રોધ, માન, માયા અને લોભ કસતું વિ. પરાણે બેસતું થતું (૨) ઓછું રહેતું એ ચારમાંનું કોઈ પણ (જૈન).
કસદાર વિ. (સં.) કસ-સત્ત્વવાળું (૨) રસાળ (૩) કષાયિત વિ. (સં.) રંગેલું; રંગવાળું થયેલું (૨) ભગવું ધનવાન (૪) કસોટીમાંથી પાર ઊતરે એવી; ઓજરવી
(૩) કસાણું; બેસ્વાદ (૪) કષાય-વિકારવાળું કસનળી સ્ત્રી. કસ કાઢવા વપરાતી શીશી જેવી નળી; કષ્ટ ન. (સં.) મહેનત; શ્રમ (૨) દુઃખ; સંતાપ
‘સ્ટ-ટ્યુબ' કષ્ટકારક વિ. (સં.) કષ્ટ કરે એવું; દુઃખદાયક કસપટ્ટી સ્ત્રી. સૂતરનો કસ કાઢવા માટેની પટ્ટી કષ્ટદાયક(-ધી) વિ. (સં.) કષ્ટ કરનારું; દુઃખપ્રદ કસબાપુ. ભરતકામ, વણાટમાં વપરાતો સોનારૂપાનો તાર કષ્ટપૂર્ણ વિ. (સં.) કષ્ટથી ભરેલું
કસબ છું. (અ. કસ્બ) ધંધો, રોજગાર; કામ (૨) હુન્નર; કષ્ટપ્રદ વિ. કષ્ટ આપે એવું; દુઃખકારક
કળાકારીગરી (૩) કળાકુશળતા (૪) અનીતિનું કામ કષ્ટમય વિ. (સં.) કષ્ટપૂર્ણ
કસબચોર છું. પોતાનો હુન્નર બીજાને ન દેખાડે એ; કષ્ટસાધ્ય વિ. (સં.) મુશ્કેલીથી સધાય એવું; શ્રમસાધ્ય આવડત સંતાડનાર આદમી (૨) ધંધામાં ઠગારો કડાવી વિ. (સં.) કષ્ટ હરે એવું થાય તેવો રોગ કસબાતી વિ. (ફા.) કસબામાં રહેનાર (૨) મુસલમાનોની કાર્તિવન. (સં.) સ્ત્રીઓનને અટકાવી આવતી વખતે દુઃખ વધુ વસ્તીવાળું કિારીગર; હુન્નર-કળા જાણનાર કરાવું અ.ક્રિ. દુઃખ પામવું; પીડાવું (૨) પ્રસવની પીડ કસબી વિ. કળાકુશળ; નિપુણ (૨) કસબવાળું (૩) પં. - વેણ આવવી
[દુઃખ; સંતાપ કસબો પુ. (અ.) મુસલમાનોની વિશેષ વસ્તીવાળું સ્થળ કષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) કષ્ટ; તકલીફ (૨) મહેનત; શ્રમ (૩) (૨) મોટું ગામ; ‘ટાઉન' (૩) મુસલમાનવાડો કી(-દિત) વિ. (સં.) કષ્ટવાળું; દુખી
કસમ પુ.બ.વ. (અ.) સોગન; સોગંદ કષ્ટો સ્ત્રી, લેણા પેટે આપવાનો હપતો; કાંધુ કલમનામું ન. સોગંદનામું; “એફિડેવિટ' કસ છું. (સં. કષ) કસોટી ઉપરથી નક્કી કરેલો સોનારૂપા- કસમય પું. કસમો; કવખત; કવેળા
ના ભાવનો આંક (૨) કસોટી [બળ; જોર કસમોડા પુ.બ.વ. (કસવું+મોડવું) અંગ મરોડવાના ઉકાંટા કસ છું. (ફા. કશીદન, સં. ક) સાર; માલ; સત્ત્વ (૨) આવવા તે (૨) પ્રસવ વખતનું શરીરનું દુખવું અને કસ સ્ત્રી. (સં. કશા = ચાબુક) કશ; અંગરખા, બંડી આકંડી-વેણો આવવી તે
વગેરેમાં એકબીજા પડને બાંધવા ટંકાતી દોરી (૨) કસમોડાવું અ.ક્રિ. કસમોડા ખાવા; ઉકાંટા આવવા ચોળી બાંધવાની દોરી (૩) નાડું.
કસર સ્ત્રી. (અ. કસ્ર) ઘટ; ખોટ (૨) કચાશ; અપૂર્ણતા કસક સ્ત્રી. અભિલાષા; અરમાન (૨) કળતર; શૂળ; (૩) ખામી; કસૂર (૪) કરકસર (૫) નુકસાન
હળવી પીડા (૩) જૂનું વેર (૪) દુઃખ; પીડા (૫) કસરત (અ.કન્નત) સ્ત્રી. વ્યાયામ (૨) અભ્યાસ; મહાવરો હમદર્દી; સહાનુભૂતિ
કસરતબાજ વિ. કસરતી; કસરતના શોખવાળું કસકસ સ્ત્રી. કસીને બાંધવાથી થતો અવાજ [ોક્ટ કસરતશાળા સ્ત્રી. વ્યાયામશાળા; અખાડો કસકસતું વિ. ખૂબ ખેંચીને બાંધેલું (૨) પરાણે બેસતું થતું; કસરતી (-તિયું) વિ. કસરત કરનારું કસકસવું અ ક્રિ. ખૂબ ખેંચાવું (૨) પરાણે બંધબેસતું થવું કસરિયું વિ.કરકસરિયું; કરકસર કરનારું બહાર આવે છે. (૩) સક્રિ. ખૂબ ખેંચીને બાંધવું
કસવાટ ન. ઘાણીમાંનું આંટાવાળું ચોકઠું, જેમાં થઈને તેલ કસકસાવવું સક્રિ. “કસકસવું'નું પ્રેરક
કસવાડો છું. હળપૂણીને ચવડામાં બરાબર બેસાડવા માટે કસકસાવું અક્રિ. “કસકસવુંનું કર્મણિ
વપરાતી લાકડાની લાંબી મેખ-ફાચર કસકાગળ . રાસાયણિક પ્રક્રિયા દેખાડનાર કાગળ; કસવાણ સ્ત્રી. માંદગી; બેચેની
બલિસ પેપેર” (૨) કસોટીપત્ર; “ટેસ્ટ પેપર કસવું સક્રિ. (ફા. કશીદન) ખૂબ ખેંચવું; સખત બાંધવું કસટિયો છું. એકના સવાયા કરનારો; માલ ઘરાણે લઈ કસવું સક્રિ. (સં. કષતિ, કષતિ, પ્રા. કસ્સઈ) કસોટી * પૈસા ધીરનારો આદમી (૨) દુઃખ; પીડા
કરવી; અજમાવવું (૨) ઓછું આપવાનો પ્રયત્ન કરવો કસણ ન. કસ; અંગરખા, બંડી વગેરેમાં એકબીજાં પડને (૩) મહેનત આપવી; રગડવું (૪) પીડવું; સતાવવું
બાંધવા ટંકાતી દોરી (૨) ચોળીની દોરી (૩) નાડું કસાઈ S. (અ. કસ્સાઅ) પશુઓને મારીને તેમનું માંસ કસણવું સક્રિ. (સં. કષણ) ચોળી-મસળીને એક કરવું; (૨) વેચવાનો ધંધો કરનાર; ખાટકી (૨) ગળકટ્ટો; ખૂની
ગૂંદવું; કેળવવું (૩) લસોટવું કિશ્વાસનો એક રોગ કસાઈખાનું ન. પશુઓને વેપારહેતુથી મારવાનું સ્થળ કસણી સ્ત્રી. (સં. કાસ ઉપરથી) નાનાં છોકરાંને થતો કફ કસાઈવાડો . કસાઈઓના રહેણાકનો લત્તો-મહોલ્લો કસણી સ્ત્રી. (સં. કણિકા) કષણી; કસોટી; આપત્તિ (૨) કસાકસ(-સી) સ્ત્રી. રસાકસી; ચડસાચડસી [બેસ્વાદ
પૈસા ભરવાની કેડે બંધાતી કોથળી-વાંસળી કસાણું વિ. (સં. કષાય) કાટના સ્વાદવાળું; કટાણું;

Page #177

કસાયેલી
૧ ૬ ૭
[ કલાર કસાયેલું વિ. (સં. કષાય ઉપરથી) કટાયેલું
વાસણમાં કંસારા કરે છે તે લેપ કસાયેલું વિ. (‘કસાવું ઉપરથી) પલોટાયેલું; અનુભવી કસ્તી સ્ત્રી, (ફા.) પારસીની જનોઈ કે તે દેવાનો સંસ્કાર કસાવ !. (હિ.) કસવાનો ભાવ; ખેંચાણ
કસ્તુ(સૂ)રિકા, (-રી) સ્ત્રી. (સં.) ચોક્કસ જાતના કસાવવું સક્રિ. પલોટાવવું
હરણની ઘૂંટીમાંથી મળતો એક કીમતી પદાર્થ; મૃગમદ કસાવું અ.ક્રિ. અનુભવથી કે પરિશ્રમથી ઘડાવું
(૨) ડુંગળી (ટીખળમાં). કસીદો પુ. ઈંટ કે નળિયાને ખૂબ તપાવીને તેના રસનો કસ્તુરિયું વિ. કસ્તૂરીના મિશ્રણવાળું (૨) કસ્તૂરી રંગનું
બનાવેલો કીટો (૨) જરીનું ભરતકામ કશીદો કસ્તુંબરી સ્ત્રી. (સં.) કોથમીર કસીદો . (અ.) ઉર્દૂ કાવ્યનો એક પ્રકાર (૨) કશીદો કસ્તૂરી સ્ત્રી, જુઓ કસ્તુરિકા કસીનો છું. (ઇં.) જુગારનો અડ્ડો; જુગારખાનું કસ્તુ(સૂ)રીમૃગ પું. સં.) જેની દૂટીમાંથી કસ્તૂરી થાય કસુતર(-૨) વિ. સુતર (સહેલું) નહિ એવું; મુશ્કેલ (૨). છે તેવી હરણની એક જાત, બગડી ગયેલું (૩) આડું; વાંકું
કસ્મલ વિ. કશ્મલ; ખરાબ; ગંદું; નામોશીભર્યું (૨) ન. કસુવાણ સ્ત્રી. કસવાણ; બેચેની; માંદગી
પાપ; દુઃખ; ઉદાસીનતા કસુવાવડ સ્ત્રી. સગર્ભાને અધૂરે માસે થતો ગર્ભસ્રાવ; કસ્વાદ ૫. ખરાબ સ્વાદ (૨) વિ. ખરાબ સ્વાદવાળું;
ગર્ભનું તેના નિયત સમય પહેલાં ગરી જવું તે બેસ્વાદ [(૨) અદ્ભુત વાત (૩) વાર્તા વાત કસું-સું)બગર ૫. કસુંબાનો રંગ ચડાવનાર
કહાણી સ્ત્રી. (સં. કથાનિકા, પ્રા. કહાણિઆ) દંતકથા કસું--સુંબલ-લું) વિ. કસુંબાના રંગનું, લાલ કહાન(-નો) પૃ. (સં. કૃષ્ણ, પ્રા. કહ, કન્ડ) કૃષ્ણ કસું-સું)બી વિ. (સં. કુસુંભ) કસુંબલ (૨) સ્ત્રી. કસુંબાના કહાની સ્ત્રી. (હિ.) ટૂંકી વાર્તા [વિ. નિષ્ફર; શૂર ફૂલનો રંગ (૩) કસુંબાનું બીજ
કહાર ૫. (દ.ગ્રા. કાહારી ભોઈ; માનો ઊંચકનાર (૨) કસું(મું)બો છું. (સં. કુસુંભ) એક વનસ્પતિ (૨) એના કહાવવું સક્રિ. (સં. કથ) કહેવરાવવું; સંદેશો મોકલવો ફૂલમાંથી નીકળતો રંગ (૩) એ રંગનું કપડું (૪) કહાવું અ.ક્રિ. કહેવાયું
કિયે ઠેકાણે પાણીમાં ઘોળેલું અફીણ કે તે મિષે થતો મેળાવડો કહીં ક્રિ.વિ. (સં. કસ્મિનું, પ્રા. કહિ, અપ. કહિ) ક્યાં; કસૂર સ્ત્રી (અ.) ખામી; ભૂલચૂક (૨) વાંકગુનો કહીંક ક્રિ.વિ. ક્યાંક; કોઈક ઠેકાણે કસૂર (૦દાર, મંદ, ૦વાર) વિ. અપરાધી; તકસીરવાર કહીકહીં ક્રિ.વિ. કેટલેક સ્થળે; ક્યાંક ક્યાંક (૨) કષાય-વિકારવાળું
કહેણ ન. (સં. કથન, પ્રા. કહણ) કથન; વચન (૨) કસૂલું વિ. આકરું; વસમું
કહેવરાવવું તે (૩) સંદેશો (૪) હુકમ (૫) તેડું, નોતરું કસૂલે ક્રિ.વિ. વિષમ સંજોગોમાં (૨) નિરુપાયે; ન છૂટકે કહેણી સ્ત્રી. કહેવત (૨) કહેવું તે; કહેવાની રીત (૩) કસુંબગર પું, કસુંબલ(-લું) વિ. કસુંબો પુ. જુઓ લોકાપવાદ; દોષ (૪) કહાણી અનુક્રમે “કસુંબગર', 'કસુંબલ’, ‘કસુંબો
કહેણું વિ. કહેવા પૂરતું (૨) ન. કહેણ વાયકા કસોજણ ન. ઝટકામણ; કચરો; કસ્તર [આડું; વાંકું કહેતી સ્ત્રી. કહેવત (૨) લોકાપવાદ (૩) કહાણી; લોકકસોજ(-જું) વિ. (કસોજું) બગડી ગયેલું (૨) કસુતરું; કહેવડા(-રામણ ન. કહેવાપણું; દોષ કસોટી સ્ત્રી. (સં. કષપટ્ટિકા, પ્રા. કસપટ્ટિ) કહેવડા(રા)વવું સક્રિ. કહાવવું (૨) “કહેવું’નું પ્રેરક
સોનાચાંદીની કસોટી કરવાનો પથ્થર (૨) કસ કહેવત સ્ત્રી. (“કહેવું દ્વારા) લોકોક્તિ (૨) દષ્ટાંત; કાઢવાની રીત, પરખ, પરીક્ષા, અજમાયશ (૩) ઉદાહરણ (૩) ઉખાણો (૪) કહેવરામણ સંકડામણની વેળા
કહેવરામણ ન. જુઓ “કહેવડામણ કસોટીપત્ર ન. ૫. પરીક્ષાપત્ર; પ્રશ્નપત્ર
કહેવરાવવું સક્રિી. જુઓ “કહેવડાવવું [પણું કસ્ટડી સ્ત્રી, (ઈ.) કબજો; જાપ્તો (૨) અભિરણ; કહેવાપણું ન. કહેવું પડે એવું હોવું તે (૨) ખામી કાઢવાદેખભાળ (૩) હિરાસત
કહેવું સક્રિ. (સં. કથતિ, પ્રા. કહઈ) બોલવું; જણાવવું; કસ્ટમ સ્ત્રી. (ઇ.) રીત-રિવાજ; પ્રથા (૨) સ્ત્રી. જગાત સમજાવવું; શિખામણ આપવી (૨) આજ્ઞા કરવી કસ્ટમયૂટી સ્ત્રી. (ઇ.) સીમાશુલ્ક; નાકાવેરો
(૩) ઠપકો આપવો; નામ આપવું કસ્ટમહાઉસ ન. (ઇં.) જકાતઘર
કહોવાણ ન. કહોવાપણું; સડો કસ્ટોડિયન વિ. પું. (ઈ.) ગેરવહીવટ દૂર કરવા વહીવટ કહ્યાગરું વિ. કહ્યું કરે એવું; આજ્ઞાંકિત સંભાળનાર અધિકારી (૨) વાલી
કહ્યામાં ક્રિ.વિ. આજ્ઞામાં; તાબામાં કસ્તર ન. (દ. કસ્તીર) તણખલું; રજ; કચરો (૨) મકાન કહ્યું ન. (સં. કથિતક) કહેલું તે; વચન; શિખામણ
વગેરે ઉતારી નાખતાં નીકળેલો ભંગાર (૩) સાંધવાના કલાર ન. (સં.) ધોળું કમળ; કલ્હાર

Page #178

કળ]
કળ સ્ત્રી. (સં. કુલ) પેટી વગેરેને જડેલું યંત્ર; જેમાં કૂંચી ફેરવવાથી તે વસાય-ઉઘાડાય છે. (૨) યંત્રની ચાવી; ચાંપ (૩) યુક્તિ; કરામત (૪) અટકળ કળ પું. (દે. પ્રા. કલ) કાદવ; કીચડ કળ સ્ત્રી. (સં. કલુ) અટકળ; અનુમાન કળકળ સ્ત્રી. (સં. કલ્ ઉપરથી) કકળાટ (૨) ટિટિયારો; માથાઝીંક (૩) પંખીનો કલ૨વ
૧૬૧
કળકળવું અક્રિ. કકળવું; કકળાટ કરવો; ટિટિયા૨ો ક૨વો (૨) દુ:ખની વેદના વ્યક્ત કરવી; રડવું કળકળાટ પું. જુઓ ‘કકળાટ’
[સમય
કળકળાટિયું વિ. જુઓ ‘કકળાટિયું’ કળકળાણ ન. જુઓ ‘કકળાટ’ કળજ(-જુ)ગ પું. ચાર યુગમાંનો છેલ્લો યુગ; અધર્મનો કળણ ન. જેમાં પગ મૂકતાં કળી જવાય એવી જગ્યા-જમીન
કળણ ન. કળતર
કળશ ન. જ્ઞાન; સમજ
કળણ ન. (સં. કલન) કળવું-જાણવું તે
કળતર ન. કળી જવાય એવી જમીન કળતર ન. શરીરની અંદર થતી પીડા-કળ–વેદના કળતર ન. ગણતરી; અટકળ; અંદાજ (પાકનો) કળતર ન. પાણીના કોસનાં વરત વગેરે સાધન કળતરુ ન. પાકનો અંદાજ કરનાર [રાહત કળતાણું ન. પાકનો અડસટ્ટો કાઢી આપવાનું મહેનતાણું; કળત્ર ન. પત્ની; કલત્ર
કળથિયું વિ. કળથીને લગતું (૨) કળથીના રંગનું [ધાન્ય કળથી સ્ત્રી. (સં. કુલત્થ, પ્રા. કુલત્થા) એક જાતનું હલકું કળથીવાયું વિ. જેમાં કળથી વાવેલી છે તેવું (ખેતર) કળપટ પું., ન. (સં. કલા + પટ્ટ ઉપરથી) ટાઇપરાઇટર,
ટેલિપ્રિન્ટર વગેરેના અક્ષરોની ગોઠવણીનો ખ્યાલ આપતું પાટિયું; ‘કીબોર્ડ
કળપવું સ.ક્રિ. (સં. કલ્પ) મૂએલાને નામે સંકલ્પ કરી દાન આપવું (૨) ખપવું; ઉપયોગમાં આવવું કળપવું અ.ક્રિ. કલપવું; ઝૂરવું; રડવું; કલ્પાંત કરવું (૨) સંકલ્પ કરવો (૩) ખેતરમાં રાંપડી ફેરવવી કળપી સ્ત્રી. કરપી; રાંપડી
કળબ સ્ત્રી. મોટી રાંપડી; કળપી કળબવું સ.ક્રિ. રાંપડી દેવી-ફેરવવી (ખેતરમાં) કળવ(-વિ)કળ સ્ત્રી. યુક્તિ; તદબીર (૨) ચેન; નિરાંત
(૩) સૂઝ; સમજ (૪) યુક્તાયુક્ત વિચાર કળવી સ્ત્રી. જમીનનાં ઢેફાં ભાંગવાનું ઓજાર; કળપવ કળવું સ.ક્રિ. (સં. કલયતિ, પ્રા. કલઇ) સમજવું (૨) કલ્પવું; અટકળ કરવી (૩) હિસાબ કે અંદાજ કાઢવો કળવું અ.ક્રિ. દુખવું; કળતર થવું [ખૂંપી જવું કળવું અ.ક્રિ. (દે.પ્રા. કલ = કાદવ) કાદવમાં ઊતરી કે
કળવું ન. હિંદુઓમાં મૃત્યુ પછીની એક ક્રિયા કળશ પું. જુઓ ‘કલશ’
[કંઈક
કળશ(-સ)લી સ્ત્રી. લોટી; કસલી; ટબૂડી કળશિયો પું. (સં. કલશ) લોટો (૨) ઝાડો (રોગ); દસ્ત કળશીસ્ત્રી. સોળ (કાચા) મણનું માપ (૨) વિ. બહોળું; મોટું કળશો પું. (સં. કલશ) લોટો; કળશિયો કળળવું ક્રિ. અવાજ કરવો; મોટેથી બૂમ પાડવી કળા સ્ત્રી. જુઓ ‘કલા’
કળાઈ સ્ત્રી. જુઓ ‘કલાઈ’ કળાકાર પું. જુઓ ‘કલાકાર’ કળાકૌશલ્ય ન. જુઓ ‘કલાકૌશલ્ય’ કળાણ ન. કળણ-કાદવવાળી જમીન; કળશ કળાધર પું. જુઓ ‘કલાધર’
કળાપો યું. કળપવું તે; રડારોળ (૨) કઢાપો કળાભવન ન. જુઓ ‘કલાભવન’ કળાયલ વિ. કળા કરેલી હોય એવો (મોર) કળાવ(-વં)તી સ્ત્રી. જુઓ ‘કલાવતી’ કળાવતંસ પું. કળાનું ભૂષણ; કળાઓમાં શ્રેષ્ઠ કળાવાન પું. જુઓ ‘કલાવાન’ કળાવિધાન ન. જુઓ ‘કલાવિધાન’ કળાવિધાયક હું. જુઓ ‘કલાવિધાયક’
કળાવું અ.ક્ર. સમજાવું (૨) પરખાવું; દેખાવું; પ્રતીત થવું કળિ(કાળ, યુગ) પું. જુઓ ‘કલિ (કાળ, યુગ) કળી સ્ત્રી. (સં. કલિકા, પ્રા. કલિઆ) અણખીલ્યું ફૂલ;
કલિકા (૨) છૂટો મોતીચૂર (૩) અંગરખાનેકે પહેરણની અમુક ઢબને સીવતાં બગલ આગળ કરાતું સીવણ કળીચૂનો પું. વિશુદ્ધ કરેલો ચૂનો કબૂઠું(-હું) વિ. (‘કળવું’ પરથી) માટી-કાદવવાળું કળેક(-q)ળે ક્રિ.વિ. (કળ + વળ) યુક્તિ પ્રયુક્તિથી; સમજાવટથી; કલાવી-પટાવીને
કળેળવું અક્રિ. કળકળવું; કકળાટ કરવો; ભારે ક્રાં ક્રાં કરવું (કાગડાનું) (૨) વિલાપ કરવો
કળેળી સ્ત્રી. કરેળી; કળેળવું તે; કલ્પાંત; છાતીફાટ રુદન કળો પું. લહ; રડવાનો લાંબો સાદ કળોટી(-ઠી) સ્ત્રી. એક જાતની સફેદ રેતી (૨) સાથિયા પૂરવાની ભૂકી (આરસ વગેરે પથ્થરની)
કંઈ ક્રિ.વિ. કશું. વાક્યમાં પ્રશ્નાર્થવાચક અને નકારસૂચક ઉપયોગ. જેમ કે ‘કંઈ મારાથી મંગાય ?’ કંઈ ક્રિ.વિ. ક્યાં; કહીં
કંઈ વિ. (૨) સ. (અનિશ્ચિતાર્થક, પ્રશ્નાર્થક તથા
નકારાર્થકમાં મુખ્યત્વે વપરાય છે.) કાંઈ; અમુક; કશું કંઈ વિ. (૨) સ. (સં. કતિ, પ્રા. કઇ) અનેક (જેમ કે, તમારા જેવા તો કંઈક જોઈ નાખ્યા !)
કંઈક ક્રિ.વિ. ક્યાંક; કહીં

Page #179

કંઈક
૧ ૬ ૨
[કંટોલં-ળું) કંઈક વિ. (૨) સ. કશુંક કાંઈક (નિશ્ચયાર્થ ને હકારાર્થમાં કંગની સ્ત્રી. (સં. કંગનિકા) કાંસકી વપરાય).
કિંગવો કું. (સં. કંક્ત, પ્રા. કંકઅ) કાંસકી કંઈક વિ. (૨) સ. કેટલુંક; થોડુંક
કંગાલ(-ળ) વિ. છેક ગરીબ (૨) દરિદ્રી; તુચ્છ (૩) કંક છું. (સં.) જેની પાંખમાંથી શરપૂછ થાય છે તે પંખી રસકસરહિત
કિંગાલદશા (૨) બગલો (૩) પીંછાળું તીર (૪) નામધારી બ્રાહ્મણ કંગાલિ(-ળિ)થત સ્ત્રી. અત્યંત ગરીબી (૨) દીનદશા;
(૫) યુધિષ્ઠિરે વિરાટ રાજાને ત્યાં ધારણ કરેલું નામ કંચન ન. કાંચન; ચોખ્ખું સોનું (૨) ધન-દોલત કંકણ ને. (સં.) કાંગરાવાળી ચૂડી-બંગડી (૨) કંકણદોરો કંચનકીર પું. સોનેરી રંગનો પોપટ કંકણદોરો પં. લગ્નવિધિ શરૂ કરતાં વરકન્યાને કાંડે બંધાતાં કંચનમય વિ. સોનાનું બનેલું
મીંઢળ અને લાલદોરી; કાંકણદોરો [માટે); “એન્યુલર કંચનવર્ણ(-રણું) વિ. સોનાના રંગનું; સોનેરી કંકણા(વકાર, વકૃતિ) વિ. કંકણના આકારનું ખગ્રાસગ્રહણ કંચની સ્ત્રી. કળાવંતણી; ગણિકા (૨) વિ. સોનાનું કંકણી સ્ત્રી. કાંગરીવાળી સોનાની બંગડી; કાંકણી (૨) કંચવો પું. (સં. કંચુક, પ્રા. કંચુવી-કંચુઅ) કાંચળી; કમખો ઘૂઘરીવાળો કંદોરો
[કાંકરી કંચુકવું. (સં.) કાંચળી, કમખો (૨) સાપની કાંચળી (૩) કંકર . (સં. કર્કર) કાંકરો; નાનો પથ્થર (૨) મરડિયો; બખ્તર; વચ કંકરમય વિ. (સં.) કાંકરિયાળું; કાંકરીવાળું કિંચુકી છું. (સં.) જનાનાખાનાનો ચોબદાર કિમખો કંકરીલું વિ. કાંકરીવાળું (૨) રેતીવાળું
કંચુકીસ્ત્રી (સં. કંચુક+ઈપ્રત્યય)ચોળી; કાંચળી (૨) કાપડું; કંકાયુ પું. (પ્રા. કંકય) એક જાતનો પાણીનો સાપ કિંજ પું. (સં.) બ્રહ્મા (૨) ન. કમળ કંકાલ ન. (સં.) હાડપિંજર
કંજ(-ઝ)રી સ્ત્રી. એક વનસ્પતિ કંકાલી . કપાલી; મુંડમાળા ધારણ કરનાર રુદ્ર; શિવ કંજ(%)રી સ્ત્રી, એક જાતનું પંખી કંકાવટી સ્ત્રી. (સં. કુંકુમવતિ) કંકુ રાખવાની પ્યાલી (૨) કંજ(-ઝવેરી સ્ત્રી. ખંજરી; ઝાંઝ ગાંજો ફેંકવાની ચલમ
કિંજવન ન. (સ) કમળનું વન
[પાજી કંકાસ છું. (ફા. કંગાશ) કજિયો; કલેશ
કંજૂસ વિ. અતિશય-વધારે પડતી કરકસર કરે એવું; કૃપણ; કંકાસણું વિ. કંકાસ કરે એવું; કંકાસ કરનારું. કંજૂસાઈ સ્ત્રી. કંજૂસપણું; કૃપણતા કંકાસિયણ વિ., સ્ત્રી, કંકાસિયા સ્વભાવની; કર્કશા (સ્ત્રી) કંટક છું. (સં.) કાંટો; ફાંસ (૨) આંકડો; ગલ (માછલાં કંકાસિયું વિ. કંકાસણા સ્વભાવનું કુિંકુમ પકડવાનો) (૩) રોમાંચ (૪) નડતર; દખલ (૫) કંકુ ન. (સં. કુંકુમ) ચાંલ્લા વગેરેમાં વપરાતું લાલ દ્રવ્ય; દુમન; શત્રુ
કિાંટાળું કંકુડી વિ. સ્ત્રી, સૌભાગ્વતી સ્ત્રીનું હુલામણું નામ (૨) કંટક(પૂર્ણ, ૦મય, યુક્ત) વિ. કાંટાઓથી ભરેલું; પતંગડી; નાનો પતંગ
કંટકિત વિ. (સં.) કાંટાવાળું (૨) મુશ્કેલ (૩) રોમાંચિત કંકુડો છું. પતંગ (૨) બગલો
કંટારિયું ન. શબ ઉપરનું કપડું; ખાંપણનું વસ્ત્ર-લૂગડું કંકુપગલું વિ. સારા શુકનનું; શુકનિયાળ
કંટાળવું અ.ક્રિ, કંટાળો ચઢવો-આવવો થિોર; થોરી કંપડી સ્ત્રી, ડો) . કંકુનું પડીકું-પડિયો કંટાળી વિ. સ્ત્રી. કાંટાવાળી (૨)શ્રી.દ.કંટાલી) હાથિયો કંકુવર્ણ (-રણું) રાતા રંગનું, લાલ રંગનું
કંટાળું વિ. સ. કેટાલ) કાંટાવાળું (૨) ન. ભૂરે કોળું કંકોડી સ્ત્રી. (સં. કર્કોટકી, પ્રા. કક્કોડઈ-કંકોડિઆ) કંટાળો . અવિવિધતા કે થાકથી ઊપજતો અણગમો
કંકોડાની વેલ (૨) સૂતક કાઢવા માટે સ્નાન વખતે કંટિયું ન. : ડોડો માથામાં નંખાતી એક ભૂકી
કંટિયો છું. ભારે જમણને બીજે દિવસે ભૂખ્યાં રહેવું તે કંકોડું ન. કંકોડાનું શાક-ફળ; કંટોલું
કંટી સ્ત્રી. ટૂંડામાંના બારીક કણ (૨) કૂંડું (૩) તાજી ડાંગર કંકોતરિયો છું. કંકોતરી પહોંચાડનાર
કંટીવાળો પં. ચૂલે ચડાવવાના વાસણને બહારની બાજુએ કંકોત્રી-તરી) સ્ત્રી, (સં. કંકમપત્રિકા) લગ્નાદિનું નોતરું કરાતો માટીનો લેપ
કે ખબરની ચિઠ્ઠી; શુભ પ્રસંગની આમંત્રણ પત્રિકા કંટુ સ્ત્રી. ઘણે ભારે વ્યાજે ધીરવામાં આવતી નાની રકમ
(૨) (વ્યંગમાં) ન ગમતું નોતરું કે ખબરની ચિઠ્ઠી કંટું ન. ખરેટું; ખીરું કંકોલ S. (સં.) એક ઔષધિ; ચિનિકબાલા; ચણકબાબ કંટેવાળો ૫. જુઓ “કંટીવાળો’ કંગણ ન. કંકણ; કાંગારાવાળી ચૂડી-બંગડી (૨) અકાલી કંટેસરી સ્ત્રી. ગળામાં નાંખવાનું એક ઘરેણું અઘણખાડ
શીખોનું માથા ઉપર બાંધવાનું લોઢાનું કડું [દોરો કંટોડિયું ન. ઉકરડાનો-કચરોપુંજો નાંખવાનો ખાડો (૨) કંગનન (હિ.) કંકણ; કાંગરાવાળી ચૂડી-બંગડી (૨) કાંકણ- કંટોલી(-ળી) સ્ત્રી. (દ. કંટોલ) એક વેલો; કંકોડી કંગનવો . કાંસકો; દાંતિયો
કંટોલું -ળુ) ન. કંકોડું

Page #180

કંટ્રાક્ટ(-2) ૧૬ 3.
[ કંદીલ કંટ્રાક્ટ(-2) પં. (. કોન્ટેક્ટ) કરારથી કરવાનું કામ; ઠેકો કંડારી વિ. કંડારનાર કારીગર કંટ્રાક્ટર છું. ઠેકેદાર
કંડિકા સ્ત્રી. (સં.) નાનું પ્રકરણ (૨) વેદની ઋચાઓનો કંટ્રાટી(-ક્ટર) પું. ઠેકેદાર
સમૂહ (૩) ફકરો (કવિતાનો) [ટોપલી, કરંડિયો કંટ્રોલ પં. (ઇં.) કાબૂ; નિયમન; અંકુશ
કંડિયો ડું. (સં. કર૩) વાંસની ચીપોની ઢાંકણવાળી કંઠ . (સં.) ગળું (૨) હૈડિયો (૩) કંઠમાંથી નીકળતો કંડિશન સ્ત્રી. (ઇં.) પરિસ્થિતિ; હાલત (૨) શરત
અવાજ; સૂર(૪) કાંઠો-કાંઠલો (૫) કિનારો [ગ્લેન્ડ કંડી પું. (સં. કરંડિનું) કરંડિયામાં સાપ લઈને ફરનારો કંઠગ્રંથિ સ્ત્રી. કંઠમાં આવેલી એક ગ્રંથિ, થાઇરોઇડ મદારી; વાદી (૨) ટોપલી (માણસને બેસાડી કિંઠતાલવ્ય વિ. (સં.) કંઠ અને તાળવું એ બંને સ્થળમાંથી પહાડોમાં ઊંચકી જવાય છે.) ઉચ્ચારાતું
કંડીલ(-લિj) ન. દીવાવાળી કાચની હાંડી; દીવો કરવાનો કંઠનાળ સ્ત્રી. ગળાની નળી
કાચનો પ્યાલો; હાંડી (૨) ફાનસ; કંદીલ કિંઠપાક . (સં.) ગળાનો સોજો અત્યંત પ્રિયજન કંડ-૬) સ્ત્રી. (સં.) ચળ; ખંજવાળ (૨) ખસ, ખૂજલી કંઠમણિ . (સં.) કંઠીમાંનો હીરો (૨) હૈડિયો (૩) કંડયન ન. ખંજવાળવું તે કિંઠમાધુર્યન, કંઠના અવાજની મધુરતા-મીઠાશ એક રોગ કંડેન્સર વિ. (ઈ.) ઠંડું કરનારું; શીતકર (૨) વરાળને કંઠમાળ સ્ત્રી. ગળામાં માળાના આકારનો ચાંદાં પડવાનો ઠારવાનું ઉપકરણ (૩) પ્રકાશનાં કિરણોને એકત્ર કંઠસૂત્રની કંઠી; મંગળસૂત્ર (૨) ગળાનું એક ઘરેણું (૩) કરવા માટેનો પારદર્શક કાચ (૪) વિદ્યુતસંગ્રાહક જનોઈ
[બોલાતો (વ્યંજન) કડેલિયો પં. બંદર ઉપરનો માર્ગદર્શક દીવો; દીવાદાંડી કંઠસ્થ વિ. (સં.) કંઠે-મોઢે યાદ હોય તેવું (૨) કંઠમાંથી કંઢેરો પં. કાંટાળી કંથર નામની વનસ્પતિ; કંઘેર રીત કંઠસ્થતા સ્ત્રી. (સં.) પૂર્ણ રીતે યાદ હોવું તે કંતાઈ સ્ત્રી, કાંતવાનું મહેનતાણું (૨) કાંતવાની ક્રિયા કે કંઠસ્થાન ન. (સં.) કંઠની જગા
કંતાન ન. શણનું કપડું; શણિયું (૨) ગૂણ પાટ; ટાટિયું કિંઠસ્થાની વિ. (સં.) કંઠમાંથી બોલાતો (વ્યંજન). કંતામણ(-ણી) સ્ત્રી. કાંતવાનું મહેનતાણું કંઠસ્વર પું. (સં.) એક વ્યક્તિના અવાજથી બીજી વ્યક્તિના કંતાવું અકિ. “કાંતવુંનું કર્મણિ (૨) પાતળું થવું; સુકાવું અવાજ ને જુદો પાડતો ગુણ; “મ્બિર'
(૩) ઓછું થવું
[ભરથાર કંઠાભરણ ન. (સં.) કંઠનું તે તે ઘરેણું
કંથ, (oડો, વો) પં. (સં. કાન્ત) કાન્ત; પિયુ (૨) પતિ; કંડાર(-ળ) સ્ત્રી. પું. સમુદ્રકાંઠા પર આવેલો છે તે સમગ્ર કંથડિયો ડું. કંથવો; કંથાધારી બાવો પ્રદેશ
[ચીતળ (લાકડાની) કંથવો છું. (સં. કંથા + વહ) કંથાધારી; વેરાગી; બાવો કંઠાળ સ્ત્રી. કંથાર (૨) વાસણ ભરવાનો કોથળો (૩) (૨) અત્યંત ગરીબ માણસ કંઠી સ્ત્રી. (સં. કઠિકા, પ્રા. કંઠિઆ) ડોકનું એક ઘરેણું કંથવો પુ. કંથ; પતિ
(૨) કંઠમાં પહેરવાની ગુરુએ બંધાવેલી માળા (૩) કંથવો છું. (પ્રા. કુંથુ) ચોમાસાનું તંતુ જેવું પાતળું જંતુ (અંગરખાના) ગળા આગળના ભાગ પરનું શોભતું કંથા સ્ત્રી. (સં.) ચીંથરાનું બનાવેલું વસ (૨) ગોદડી સીવણ કે ભરતકામ મિાદળિયું (સાધુબાવાની)
સિાધુ યોગી કંઠીપગલું ન. વિષ્ણુના પગલાની ચકતીવાળી કંઠી- કંથાધારી . (સં.) કંથવો (૨) કંથા પહેરનારો (૩) કંઠીબંધુ વિ.એક કંઠી બાંધનાર-સમાન ગુણવાળું (૨)વૈષ્ણવ કંથાર ન. (-રી) સ્ત્રી. (સં.) (-રા) . કાંટાવાળી કેટેરો કંઠીરવ શ્રી. સિંહ
[ભાતવાળું સીવણ ' નામની વનસ્પતિ કિંઠો પં. હાર; મોટા મણકાની માળા (૨) ગળા પાસેનું કંથારું ન. કંથારના છોડનું ફળ-બી કંઠોપકંઠ ક્રિ.વિ. એક કંઠથી બીજા કંઠ સુધી વિસ્તરતું કંથાળ સ્ત્રી. ઘોડા કે ગધેડા ઉપર માલ લાદવાની ગૂણ કંઠ્ય વિ. (સં.) કંઠનું, કંઠ સંબંધી (૨) કંઠસ્થાનીય કંદ પું, ન. (સં.) જેમાં ગર હોય તેવું મૂળ; સૂરણ; બટાટા કંઠ્યવર્ણ . (સં.) કંઠથી ઉચ્ચારાતાં વ્યંજન-વર્ણ
વગેરે (૨) મૂળ કારણ સમાસને અંતે). ઉદા. આનંદકંદ કંડ ૫. પાણીનાં કુદરતી સરવાણવાળો ચોતરફ કંદકલી સ્ત્રી, કેતકી વગેરેમાં દાંડા ઉપર ઊગતી કળી (જે પગથિયાવાળો હોજ
જમીનમાં દટાતાં નવો છોડ ઉત્પન્ન કરે છે.) કંડ . કુંડ (૨) કૂવો ચણવાની વાંકી ઈંટ
કંદમૂલ (સં.) (-ળ) ન.બ.વ. કંદ તથા મૂળ ખવાય તેવાં) કંડક્ટર ૫. (ઇ.) બસ, ગાડી વગેરેના ઉતારુઓ અંગેના કંદર ન., (-રા) સ્ત્રી, (સં.) ગુફા; બખોલ
કામકાજ માટેનો કર્મચારી આિલેખ; ચિત્રકામ કંદર્પ . (સં.) કામદેવ; કંદ્રપ, અનંગ કંડાર છું. (‘કંડારવું પરથી) નકશી; કોતરણી (૨) કંદર્પશત્રુ છું. (સં.) કામદેવને બાળી નાખનાર; મહાદેવ કંડારવું સક્રિ. (પ્રા. કંડાર) કોતરવું; નકશી કરવી કંદીલ ન. (અ.) હાંડી; કંડીલ (ફાનસ)

Page #181

કિંદલિયું
૧૬૪
[કાઉન્સેલિંગ કંદીલિયું ન. દીવાદાંડી (૨) દીવાને લાગતો પવન કંપોઝિટર છું. (.) (છાપખાનામાં) બીબાં ગોઠવનાર
અટકવનાર નાનું માટીનું વાસણ; કંડીલિયું કંદુક છું. (સં.) રમવાનો દડો; દડી; “બોલ' કંપોઝિંગ ન. (ઈ.) બીબાં ગોઠવવાનું કામ કે મહેનતાણું કંદો . કુંદો; બંદૂકનો હાથો[મીઠાઈ વેચનાર; હલવાઈ કંપોસ્ટ , (ઈ.) દેશી ખાતર કંદોઈ પું. (સં. કાંદવિક, પ્રા. કંદવિય-કંદોઈઅ) સુખડિયો; કંપ્લીટ વિ. (ઇ.) પરં; પૂર્ણ કંદોઈ (વગો, વાડ, વાડો) પૃ. કંદોઈઓનો મહોલ્લો કંપ્યુટર ન. (ઇં.) સંગણક; સંગણન; ગણક કંદોરાબંધ વિ. કંદોરો પહેરનાર-પુરુષ પૂરતું નોતરું) (૨) કંબલ . (સં.) કામળો (૨) ગાયબળદની ગોદડી-ગરદન ઊભણીવાળું
નીચે લટકતી જાડી ચામડી કંદોરિયો છું. મકાનની ઊભણી; “લિથી
કંબા સ્ત્રી. (સં. કંબી) વાંસની ચીપ (૨) સુતારનો ગજ કંદોરી સ્ત્રી, નાનો કંદોરો (૨) કંદોરિયો
કંબુ છું., ન. (સં.) શંખ (૨) શંખની બંગડી કંદોરો પં. (કટિ+દોરો) કમરે પહેરવાનો કોઈ પણ દોરો કંબુજ છું. (સં. કંબુ, કંબોજ) કંબોજ; શંખ
કે સેર (સૂતર, સોનારૂપા વગેરેનો) (૨) ભીંતમાં કંબોઈ સ્ત્રી. (સં. કાંબોજિકા, પ્રા. કંબોઇઆ) એક ચણેલી ઈંટની કિનારી (૩) આંકો; લીટો
વનસ્પતિ [(પ્રાચીન) એ નામનો દેશ કંદ્રપ છું. (સં. કદ૫) કંદર્પ; કામદેવ
કંબોજ પું. (સં.) શંખ (૨) એક જાતનો હાથી (૩) કંધ પું. (સં. સ્કંધ) ખભો (૨) ગરદનનો પાછલો ભાગ કંસ પું. કૃષ્ણનો મામો (૩) ભાર વહેનાર પશુઓની ખાંધ-બોચી (૪) કંસ ૫. કસ
[ઓરમું નાગરમોથ
કંસાર છું. (દ.) એક ખાવાની વાની; લાપસી; બાંટ; કંધર(-રા) સ્ત્રી. (સં.) ડોક; ગરદન [ભાડે રાખવા તે કંસારણ સ્ત્રી, કંસારાની સ્ત્રી કંધોડું ન. (“કા ઉપરથી) ખેડવા માટે અમુક શરતે બળદ કંસારાઓળ સ્ત્રી, કંસારાઓની દુકાનોનું બજાર કંપ છું. (સં.) કંપારો; ધ્રુજારી
કંસારવાડ સ્ત્રી. કંસારાઓનો મહોલ્લો કંપન ન. (સં.) કંપવું તે; સ્પંદન (૨) આંદોલન કંસારિ છું. (કંસારિ) કંસશત્રુ; શ્રીકૃષ્ણ કંપની સ્ત્રી, (ઇ.) ટોળી; મંડળી (૨) ભાગીદારો મેળવીને કંસારી સ્ત્રી. (દ.) કાગળ વગેરે ખાઈ જનાર એક જીવાત કાટેલી પેઢી કે મંડળી (૩) સાથ; સોબત
કંસારી સ્ત્રી, કંસારાની સ્ત્રી, કંસાર કંપમાત્રા સ્ત્રી. (સં.) કંપવાનું માપ; “એમ્પ્લિટ્યૂડ' કંસારો છું. (સં. કાંસ્યકાર, પ્રા. કંસઆર) ધાતુનું વાસણ કંપલસરી વિ. (ઇં.) ફરજિયાત
ઘડવા-વેચવાનો ધંધો કરનારો પુરુષ આિગેવાન કંપવા પુ. શરીર કંપવાનો રોગ; કંપરોગ
કાઈ()દે-આઝમ પુ. (ફા.) મોટા-મહાન નેતા કે કંપવું અ.ક્રિ. (સં. કંપ) ધ્રુજવું; થરથરવું (૨) બીવું; ડરવું કાઈનેટોસ્કોપ ન. (ઈ.) સંપૂર્ણ કદ દેખાડતું યંત્ર કંપાઉંડ ન. (ઇં.) ઘર કે મકાનની ચોતરફની આંતરી કાઈલ સ્ત્રી. (દ. કવલ્લિ) શેરડીનો રસ પકવવાની કઢાઈ
લીધેલી જમીન; વાડો; ચોગાન; આંગણું (૨) બે કે કાઉં છું. (સં. કાક, મ. કાઉ) કાગડો; કાગ વધુ મૂળતત્ત્વના સમાસથી બનતો (રસાયણ) પદાર્થ કાઉકાઉન. કાગડા-કૂતરાનો અવાજ
(ર.વિ.) કિરી આપનારો તેનો મદદનીશ કાઉન્ટ ૫. (ઇ.) એક પ્રકારનો (અમુક દરજ્જાનો) કંપાઉડર ૫. (ઇ.) દાક્તરકહેતેદવા-દવાનું મિશ્રણ તૈયાર ઉમરાવ કે તેનો ખિતાબ કંપાઉન્ડ-ફેક્યર ન. (ઇ.) માંસ-સ્નાયુ સાથેની હાડકાંની કાઉન્ટર ન. લેવડદેવડનું ટેબલ; ગલ્લો (૨) ખાદ્ય તૂટભાંગ
વાનીઓ ગોઠવેલું ટેબલ (૩) રસીદબુકમાંનું અડધિયું કંપાણ સ્ત્રી, ભારે અને મોટી વસ્તુ જોખવાનો કાંટો કાઉન્ટરમેન પું. (ઈ.) બેંક કે પેઢી યા દુકાનના ગલ્લા કંપાયમાન વિ. (સં.) ધ્રૂજતું; કાંપતું (૨) અસ્થિર; ચલિત પર બેઠેલો કર્મચારી કંપારી સ્ત્રી. (-રો) પું. (સં. કંપ) ધ્રુજારી; કમકમી કાઉન્સેસ સ્ટી. કાઉન્ટની સ્ત્રી કે તેનો ખિતાબ કંપાર્ટમેન્ટ ન. (ઈ.) ગાડીના ડબાનું ખાનું
કાઉન્સિલ સ્ત્રી. (ઇં.) વિચાર કે વહીવટ કરનાર મંડળ કંપાસ પં. (ઈ.) હોકાયંત્ર (૨) વર્તુળ દોરવાનું સાધન (૨) તેની બેઠક-સભા (૩) ધારાસભા કંપિત વિ. (સં.) કંપેલું; ધૂંજી ઊઠેલું
કાઉન્સિલર ૫. (ઇ.) સભા કે મંડળના સભ્યસિભાગૃહ કંપેનિયન વિ. (ઇ.) સાથીદાર; મિત્ર
કાઉન્સિલ હૉલ પું. (ઈ.) ધારાસભાનું મકાન; ધારાસભાનું કંપોઝ ન. (ઇ.) છાપખાતામાં બીબાં ગોઠવવાનું કામ કાઉન્સેલ પું. (ઈ.) ધારાશાસ્ત્રી; વકીલ કંપોઝ-કામ ન. છાપખાનામાં બીબાં ગોઠવવા અથવા કાઉન્સેલિંગ ન. (ઈ.) મૂંઝવણ દૂર કરવા અપાતું કમ્યુટર પર અક્ષરો ગોઠવવાનું કામ કરવું તે
મનોવૈજ્ઞાનિક રીતનું માર્ગદર્શન

Page #182

કાઉન્સલેરી
૧૬૫
[ કાગડિયો કાઉન્સલેર વિ. ઇં.) સલાહ આપનાર; સલાહકાર કાકલ પું. (સં.) ગળામાં હૈડિયો બનાવતું હાડકું કાઉવા ઉદ્. ગરબડાટભર્યું અને ન સમજાય તેમ (૨) કાકલી વિ. સં.) મુખમાંથી નીકળતો કોમળ ને મધુર સ્ત્રી, એકસામટાં ઘણાં માણસો બોલાબોલી કરે તે અવાજ
[કાલાવાલા કાઉસગયું. (સં, કાયોત્સર્ગ, પ્રા. કાઉસ્સગ્ગ) શારીરિક કાકલૂદી સ્ત્રી. (સં. કાકલી) દયા ઉપજાવે એવી આજીજી;
વ્યાપારી છોડી એક આસને કરાતું ધ્યાન, દેહથી પર કાકલૂદીવેડા પુ.બ.વ. કાકલૂદીભર્યું વર્તન થવું તે (જૈન)
કાકવંઝા(-ધ્યા) (સં.) સ્ત્રી. કાગડીની જેમ એક જ વાર કાક છું. (સં.) કાગડો; કાગ
ફળનાર કેળ વગેરે વનસ્પતિ (૨) એવી સ્ત્રી કાકડી સ્ત્રી. (સં. કર્કટિકા, પ્રા. કક્કડિયા) આરિવું; ચીભડું કાકશિખંડ પું. (સં.) બાબરી
(૨) ચીંથરાને વળ દઈ બનાવેલી દિવેટ; કાકડો કાકસ્વર પું. (સં.) કાગડાનો અવાજ કાકડો છું. (સં. કર્કટક, પ્રા. કક્કડમ) ચીંથરાની મોટી કાકા !. કાગડાનો અવાજ; કાઉક્રાંઉં
કાકડી (૨) ગળાની બારીની આસપાસનો એક કાકા પુ.બ.વ. (સં. કાક, પ્રા. કક્ક, સર. ફ. કાકો = અવયવ; ચોળિયો (૨) પડજીભ
પિતાનો મોટો ભાઈ) “કાકોનું માનવાચક રૂપ; કાકડોળે ક્રિ.વિ. કાગના ડોળે; અતિશય આતુરતાથી પિતાના નાના ભાઈ (૨) પિતાને સંબોધનમાં પણ કાકાલીય પં. (સં.) કાગનું તાડ પર બેસવું અને અક- વપરાય છે. (૩) દુશ્મન (લંગમાં) [પક્ષી
સ્માત તાડફળનું પડવું થાય એવું; અણધાર્યું; ઓચિંતું કાકાકૌવો . (મલાથી કાકાતુઆ) એક જાતનું પોપટ જેવું કાકદષ્ટિ વિ. (સં.) કાગડાની જેવી ચંચળ કે છિદ્રાવેષી કાકાજી પુ.બ.વ. કાકો સસરો નજર-વૃત્તિ
[ઊંઘ; કાગા-નીંદર કાકાબળિયા પુ.બ.વ. બળિયાકાકા; શીતળા કાકનિદ્રા સ્ત્રી. (સં.) કાગડા જેવી (ઝટ ઊડી જાય એવી) કાકિણી સ્ત્રી. (સં.) કોડી (૨) કોડીના માપ કે વજનનું કાકપક્ષ પું. (સં.) કાન પરના વાળના ગુચ્છા; કાનછરિયાં કાકી સ્ત્રી. (સં.) કાગડી (૨) કાગડા જેવા ક્રૂર અવાજથી કાક(૦પગલું ચિહ્ન) ન. કાગડાના પગના આકારનું કાકી સ્ત્રી. કાકાની પત્ની ચિહન; હંસપદ
કાકીજી સ્ત્રી, કાકી સાસુ
કિાકીજી કાકપત્ર(-) ન. કાગડાના પગના આકારનું ચુસ્ત હંસપદ કાકીસાસુ સ્ત્રી. વહુને પતિની અને પતિને વહુની કાકી;
(૨) ચાર લઘુમાત્રા જેટલો સમય (સંગીત) કાકીડો છું. (દ. કક્કિડ, કિડિ) કાચંડો; કાચિંડો કાકપદ ન. (સં.) હંસપદ; લખાણમાં ઉમેરો કરવા કરાતી કાકુ છું. (સં.) દુ:ખ, ભય, ક્રોધથી
એક નિશાની [બાંધવામાં વપરાય છે તે) દર્શાવતો ઉક્તિભેદ (૨) કરડાકી કે લંગમાં બોલવું તે કાકબ છું. (દ. કક્કબ) ગોળ કે મહુડાની રસી (તમાકુ કાકુ છું. કીકો (ભાટિયા લોકોમાં); ગગો કાકભુશુંડી પું. (સં.) શાપથી કાગડો જન્મેલ એક ઋષિ કકુસ્થ પું. (સં.) કુકુસ્થ વંશમાં જન્મેલા શ્રીરામ; રામચંદ્ર કાકામ S. (“કાકબ' પરથી) પ્રવાહી ગોળ જેવો થાય ત્યાં કાકો પં. (સં. કાક્ક, પ્રા. કક્ક) પિતાનો ભાઈ (૨) પિતાનું સુધી ઉકાળેલો શેરડીનો રસ
સંબોધન કરવામાં વપરાય છે. (૩) દુશમન (લંગમાં) કાકર છું. (સં. કર્કર ઉપરથી) દાંત; દંતશૂળ (સૂવર વગેરે કાકોલ(-દર) પું. (સં.) (કાગડાના જેવા પેટવાળો) સાપ
પ્રાણીના) (૨) કરવતનો દાંતો (૩) ચામડીમાં પડેલો કાકો સસરો પું. જુઓ “કાકોજી' કઠણ ચીરો
કાખ સ્ત્રી. (સં. કક્ષા, પ્રા. કમ્બા) બગલ કાકર છું. (સં. કર્કર) ઠળિયો; કાંકરો [અક્કડ પટી કાખઘોડી સ્ત્રી, કાખમાં ટેકા માટે રખાતી લાકડાની ઘોડી કાકર સ્ત્રી, પીંજણને છેડે તાંતની નીચે રહેતી ચામડાની કાખલાઈ, કાબબિલાડી સ્ત્રી, બગલમાં થતું એક ગૂમડું; કાકરણી સ્ત્રી. કાનસ; અતરડી
બામલી કાકરવું સક્રિ. કરવતના કાકર કાઢવા-તીર્ણ કરવા (૨) કાખલી સ્ત્રી. કાખ; બગલ
ઉશ્કેરવું; મમત પર ચડાવવું (૩) ધીરે ધીરે ખોતરીને કાળી સ્ત્રી, અંગરખા કે કાપડાની બગલની કરાખી ખાવું; કાતરવું
કાખું છું. કાખનો વાળ; બગલનો મોવાળો કાકરિયા પુ.બ.વ. અંદર ચણા મગફળી વગેરે-કાકર-રાખી કાગ . (સં. કાક) કાગડો; કાક
લોટગોળની બનાવેલી એક વાની (૨) તલના લાડુ કાગજ(-ઝ) (અ.) કાગળ (૨) પું. વાંસ, ઘાસ, ધાગા કાકરિયો કુંભાર ૫. એક કલગીદાર પક્ષી
વગેરેમાંથી કરાતી લખવા વગેરેના કામની એક કાકરિયાળું વિ. કાંકરીવાળું (૨) ખૂંચે એવું [કરકર; રેતી બનાવટ (૩) પત્ર; પત્રિકા [કાગળસંબંધી કાકરી સ્ત્રી. નાના દાંતાવાળી ધાર (૨) નાનો કાંકરો (૩) કાગજી(-ઝી) વિ (અ.) કાગળનું કે તેમાંથી બનેલું (૨) કાકરો છું. કાંકરો (૨) ડચકું (જેમ કે, ડુંગળીનું) કાગડિયો છું. કનકવો; પતંગ

Page #183

કાગડી
[કાછીયે
૧૬ ૬ કાગડી સ્ત્રી. કાગડાની માદા (૨) ગાડાની બે ઊધોની કાચરું ન. ચીરિયું; કકડી પિત્તળની જડેલી અણી [(૨) ચાલાક લુચ્ચું પ્રાણી કાચરું વિ. ખોખરું
સુિકવણી કાગડો છું. (સં. કાક, પ્રા. કાગ) કાક; એક કાળું પક્ષી કાચલી સ્ત્રી. (દ. કચ્ચરા) શાકની-ખાસ કરીને કોઠમડાની કાગડોળ વિ. કદરૂપું; બદસિકલ એિક રોચક વનસ્પતિ કાચલી સ્ત્રી. (સં. કવચ ઉપરથી) નાળિયેરનું ભાંગેલું કોટલું કાગડોળિયું વિ. કાગડાના ડોળા જેવું; કાણું (૨) ન. કાચલું ન. નાળિયેરનું ભાંગેલું કોટલું (૨) કોઈ પણ ભાંગેલું કાગદી વિ. (ફા.) પાતળી છાલવાળું (જેમ કે, લીબુ) (૨) અર્ધગોળ જેવું કઠણ કોટલું. ઉદા. “ઠીબ' (૩) એવો
તકલાદી (૩) . કાગળ બનાવનારો કારીગર (૪) વાડકો
કાગળવેચનારો અથવા ચોપડા વગેરે બાંધનાર વેપારી કાચલું ન. નદીના ભાઠાની ખેડેલી જમીન કાગદી-ચલણ ન. કાગળની નોટોનું ચલણ
કાચં(-ચિ, ચી)ડો ડુંઘરોળીના જેવું એક પ્રાણી કાગવાસ સ્ત્રી. (સં. કાન્વા = બોલવું, બોલાવવું) કાચી જેલ સ્ત્રી. કાચી કેદ કે તેની સજા
શ્રાદ્ધને દિવસે પિતૃ નિમિત્તે કાગડાને બલિ નાખતી કાચું વિ. (સં. કચ્ચ) પાકેલું નહિ એવું (કાચી કેરી) (૨) વખતો ઉદ્દગાર (૨) એ બલિ
બરાબર નહિ પકવેલું કે રંધાયેલું (કાચી ચાસણી; કાચી કાગવિદ્યા સ્ત્રી. પશુપંખીની ભાષા સમજવાની વિદ્યા માટલી; કાચો ભાત) (૩) શેકેલું-રાંધેલું નહિ એવું કાગવૃત્તિ સ્ત્રી, કાગડા જેવી (ચાંદુકેગંજીવાની)વૃત્તિ-વલણ
(કાચી સોપારી, ચણા વગેરે) (૪) કલા સંસ્કાર ન કાગળ પું. કાગજ; વાંસ, ઘાસ, ધાગા વગેરેમાંથી કરાતી કરાયેલ-કુદરતી સ્થિતિમાં હોય એવું (કાચો માલ,
લખવા વગેરેના કામની એકબનાવટ (૨) પત્ર; પત્રિકા કાચી ધાતુ) (૫) નાદાન; બિનઅનુભવી માણસ, કાગળકૂટો છું. કાગળ બનાવનાર-કારીગર વ્યવહાર જ્ઞાન વગેરે) (૬) અધૂરું; અપૂર્ણ (કાચું કામ, કાચી કાગળ(૦પતર, ૦પત્ર) ૫. ચિઠ્ઠીચપાટી કે ટપાલનો બુદ્ધિ) (૭) કામચલાઉં; છેવટનું નહિ એવું (કાચો કાગળિયું ન. કાગળનો કટકો (૨) ચલણી નોટ, લોન, હિસાબ વગેરે) (૮) બારદાન વગેરે સાથેનું કે અંદાજી
હૂંડી અને શેર જેવો-જેનાં નાણાં થાય તેવો કાગળ (વજન, માપ) (૯) પાકું-બંગાળી નહિ, તેથી અડધા કાગાનીંદર સ્ત્રી. કાગડાના જેવી, ઝટ ઊડી જાય એવી વજનું શિર, મણ વગેરે વજન) (૧૦) ન. કચાશ, ઊંઘ
બુિમરાણ કસર, અધૂરાપણું (૧૧) તકલાદી; મજબૂત કે ટકાઉ કાગારોળ ૫. (કાગડા જેવી) રોકકળ (૨) ગરબડાટ; નહિ એવું (કાચી સડક, કાચો રંગ) (૧૨) પોચું; કાગિયો છું. કાગડાને ખવડાવવાનો શ્રાદ્ધનો લાડુ-લાડવો નરમ (કાચા કાળાનું)
[પરણેલું કાગોલિયું ન. કાગડાનું બચ્ચું
કાચુંકુંવારું વિ. કાચી વયનું (૨) અવિવાહિત; નહિ કાચ પું. (સં. કાચ, પ્રા. કચ્ચ) રેતી અને ખારવાળી માટી કાચુંકોરું વિ. નહિ રાંધેલું અને લૂખું ,
ઓગાળીને બનાવાતો એક પદાર્થ (૨) દર્પણ (૩) કાચુંનચ વિ. તદન કાચું પાસાદાર, ચળકતી મિશ્રધાતુ (૪) નિર્મળ કે કાચું પાકું વિ. કંઈક કાચું અને કંઈક પાકું એવું; અડધું પાકું ક્ષણભંગુર એવી ઉપમા આપતાં વપરાય છે. જેમ કે, કાચુંપોચું વિ. અનુભવ અને હિંમત વગરનું (૨) ભોળું; કાચ જેવું પાણી; કાચનું વાસણ
અકુશળ (૩) ડરપોક; બીકણ કાચકાગળ પૃ. કાચના કણ ચોંટાડેલો એક પ્રકારનો કાગળ કાચો કૂચો છું. છેવટનો બાકી રહેલો ભાગ (૨) ફાચર કાચકી સ્ત્રી, કાંકચ; એક વનસ્પતિ (૨) ગળાની બારી કાછ(-૨) . (સં. કક્ષ, પ્રા. કચ્છ) કચ્છો; લંગોટ (૨) આગળ થતો એક રોગ (૩) સંકડામણ; મુશ્કેલી બ્રહ્મચર્ય
ધિોતિયાનો એક ભાગ કાચકું ન. (-કો) છું. કોચકીનું ફળ; કાકચું [ભાગ કાછડી સ્ત્રી. (સં. કક્ષા) કાછડાની રીતે-પાછળ ખોસેલો કાચડ સ્ત્રી. (કાચું ઉપરથી) ગૂમડાની આજુબાજુનો સૂજેલો કાછડીછૂટું વિ. વ્યભિચારી કાચપ સ્ત્રી. કચાશ; કાચાપણું
કાછડો ૫. (સં. કશ્યા, પ્રા. કચ્છા-કચ્છ) ધોતિયું કે સાલ્લો કાચબી સ્ત્રી. કાચબાની માદા (૨) એક રોગ, કાચકી ઊંચો લઈ બે પગની વચ્ચેથી પાછળ ખોસવો તે (૨) કાચબો !. (સં. કચ્છપ, પ્રા. કચ્છભ-કચ્છવ) એક તે રીતે ખોસેલો વસનો ભાગ જળચર-સ્થળચર ઢાલવાળું પ્રાણી
કાછણ સ્ત્રી. કાછિયાની સ્ત્રી; કાછિયણ કાચમણિ પું. (સં.) કાચ જેવો હલકો મણિ
કાછવું સક્રિ. કચ્છો વાળવો (૨) બ્રહ્મચર્ય પાળવું કાચર સ્ત્રી. કકડી; કરચ (૨) કાચો પદાર્થ
કાછિયણ સ્ત્રી. કાછિયાની સ્ત્રી આિદમી કાચરકુચર ન. પરચૂરણ ખાઘવસ્તુઓ; પરચૂરણ ભાંગીતૂટી કાછિયો છું. (સં. કાચ્છિક્ક) શાક વેચવાનો ધંધો કરનારો વસ્તુઓનો સમૂહ
સુિકવણી કાછો છું. કછોટો; કાછોટો કાચરી સ્ત્રી. મીઠામાં આથેલી ફળની-શાકની કકડી; કાછોટી સ્ત્રી, કછોટી

Page #184

કાછોટો
૧૬૭
[ કાઢવાલ કાછોટો પુ. કછોટો
કાટછાંટ સ્ત્રી. (હિ.) કાપકૂપ; સુધારો વધારો કાજ ન. (સં. કાર્ય, પ્રા. કન્જ) કામ (૨) કારણ; પ્રયોજન કાટપીટિયો છું. કાટ-ઇમારતી લાકડાનો વેપારી કાજ ના. કાજે; માટે; વાસ્ત; સારું
કાટમાળ પું. (કાટ-કાઇ ઉપરથી) જૂનું નવું પરચૂરણ કાજગરું વિ. (કાજ + ફા. પ્રત્યય ગર + ૬) શક્તિવાળું; ઇમારતી લાકડું (વળી, વાંસ વગેરે)
કાબેલ (૨) જુવાનજોધ (૩) ઘણું પ્યારું; માનીતું; કાટરડો છું. (સં. કિદ) ઠરેલો કચરો; પ્રવાહી વસ્તુનો મેલ લાડકું (૪) નાજુક; તકલાદી
(૨) કટાઈ-બગડીને ખરાબ થઈ ગયેલો માલ; નકામો કાજવું વિ. કચરાવાળું; બગડેલું
રદી સરસામાન વગેરે કાજળ ન. (સં. કજલ, પ્રા. કજલ) મેશ (૨) આંખમાં કાટલું ન. વજન; અમુક નક્કી વજનનું તોલવાનું સાધન આંજવાની મેશ
નેિ કંકુ (૨) સુવાવડમાં સ્ત્રીઓને અપાતું ગુંદર વગેરેનું કાજળકંકુન.બ.વ. (સૌભાગ્યવતીના શણગારનાં) કાજળ વસાણું (૩) ઓછું કરવું તે; કાપી લેવું તે (૪) કાટ; કાજળરાણી સ્ત્રી. શ્રાવણ વદ ત્રીજ; કાજળી ત્રીજ કાંટો; નડતર; બલા (કરડવું (૩) છેતરવું કાજળjઅકિ.કાજળ-મેશવળવી(૨) કજળી જવું, ઓલવાનું કાટવું સક્રિ. (સં. ક, પ્રા. કટ્ટ) કાપવું; છેદવું (૨) કાજળી સ્ત્રી, મેશ (૨) રાખનું પડ (૩) કાળી ફૂગ (૪) કાટવું વિ. કાટના રંગનું, રતાશ પડતું.
મેશ પાડવાનું કોડિયું (૫) ગાય પૂજવાનું સ્ત્રીઓનું કાટવો . શોકનો કાટવા રંગનો સાલ્લો
એક વ્રત (શ્રવણ વદિ ત્રીજ) (૬) કાજળિયાતી વિદ્યા કાટાકાટ સ્ત્રી. કાપાકાપી (૨) કતલ (૩) અંટસ; અદાવત કાજળી ત્રીજી સ્ત્રી. શ્રાવણ વદ ત્રીજ; કાજળરાણી કાટોડો છું. (સં. કિટ્ટ) કાટરડો; કટાઈને કે બીજી રીતે ખરાબ કાજળો છું. (સં. કwલ, પ્રા. કwલ) આંખની અંદરનો થઈ ગયેલો માલ (૨) પ્રવાહી વસ્તુનો ઠરેલો કચરો કાળો ભાગ
પિંડિત (૩) કાચી ધાતુમાંથી લોઢું કાઢી લીધા પછી ભઠ્ઠીમાં કાજી છું. કાઝી; ઇસ્લામી ન્યાયધીશ (૨) ઇસ્લામી વિદ્વાન- રહેતો બાકી ભાગ કાજુ છું. (પો.) એક સૂકો મેવો (મીઠાઈ કાઠ વિ. (કાઠું-કઠિન ઉપરથી) ધૂર્ત; પહોંચેલા કાજુકતરી સ્ત્રી. માવા અને કાજુમાંથી બનાવાતી એક કાઠ પું(સં. કાઇ, પ્રા. કઠ) કાઠ; લાકડું (૨) ઈમારતી કાજકળિયા પુ.બ.વ. કાજ (૨) સાકરિયા કાજ (૩) સાકર કાટ (૩) કાઠડો (૪) હેડબડીનું ચોકઠું; હેડ ચડાવેલ ચણા-મગફળી વગેરેના દાણા
કાઠગઢ . લાકડાની દીવાલવાળો કિલ્લો કાજુડી સ્ત્રી. કાજુનું ઝાડ
કાઠડી સ્ત્રી, નાનો કાઠડો; ખોગીર લાકડાનું આસન કાજે ના. માટે; વાસ્તે
કાઠડુન, (-ડો) . ઊંટ વગેરે જાનવરની પીઠ પર મુકાતું કાજો પં. કચરો પંજો
કાઠલો છું. કન્યાને પરણાવતાં પહેલાં ચડાવાતું ઘરેણું કાઝી છું. (અ.) કાજી; ન્યાયાધીશ
કાઠા વિ. (બ.વ.) લાલાશ પડતા એક જાતના (ઘઉ) કાટ છું. (દાવો કાપવા) સામે મંડાતો દાવો; પ્રતિકાર (૨) કાઠિન્ય ન. (સં.) કઠિનતા (૨) કઠોરતા (૩) કઠણાઈ
સ્ત્રી. ગંજીફામાં અમુક ભાત ન હોવી-કાપતું હોવું તે કાઠિયાણી સ્ત્રી. કાઠી સ્ત્રી કાટ છું. (સં. કદ, પ્રા. કદ) ભેજથી ધાતુ પર થતો રાતો કાઠિયાવાડ કું, ન. ગુજરાત પાસેનો એક પ્રદેશ; સૌરાષ્ટ્ર
પોપડો (૨) કાંટો; નડતર; આડ; વિM. ઉદા. શત્રુનો કાઠિયાવાડી વિ. કાઠિયાવાડનું; કાઠિયાવાડ સંબંધી (૨) કાટ કાઢવો - શત્રુરૂપી નડતર દૂર કરવું.
પું. કાઠિયાવાડનો રહીશ કાટ પું. (સં. કાષ્ઠ) ઇમારતી લાકડું (૨) સ્ત્રી. ચિતા; ચેક કાઠી વિ. (૨) કાઠિયાવાડની એક અસલી જાતનું (માણસ) કાટ વિ. પહોંચેલ; પાકું; ખંધું; લોભી
કાઠી સ્ત્રી, (સં. કઠિકા, પ્રા. કઆિ ) બાળવાનું લાકડું કાટજૂટ સ્ત્રી. કાપવું અને કૂટવું-ખાંડવું ટીચવું તે (૨) (૨) જમીનનું એક માપ (૪00 કાઠી=વધું) (૩) તૂટેલો ફૂટેલો સરસામાન (૩) મકાનના બાંધકામનો લાકડી; દડો; વાંસ (૪) કાઠું (શરીરનું)
કાઠું વિ. સં. કષ્ટ, પ્રા. કઅિ ) કઠણ; આકરું (૨) કઠોર કાટકો . કડાકો; મોટી ગર્જના (વાદળામાં થતી) (૩) કંજૂસ (૪) ખરાબ; માઠું કાટખૂણ પું. નેવું અંશનો ખૂણો (૨) એ માપનું કડિયાનું- કાઠું ન. (સં. કષ્ટ, પ્રા. કઠ) ક્લેવર; શરીરનો બાંધો (૨) સુતારનું ઓજાર
ખોખું (ઢોલ, ડફ વગેરેનું); આકાર (૩) કાઠડો (૪) કાટખૂણ-ત્રિકોણ પં. કાટખૂણાવાળો ત્રિકોણ
કોર ચીડવાની હોય એવું સાલ્લાનું કપડું (૫) ઘોડા કાટખૂણિયું ન. કાટખૂણો દોરવાનું સાધન
ઊંટ વગેરેની પીઠ પર મુકાતી લાકડાની માંડણી કાટખૂણો પું. કાટખૂણ; નેવું અંશનો ખૂણો (૨) કાટકોણ કાડર સ્ત્રી. સંવર્ગ; “કેડર' (૩) એ માપનું કડિયાનું-સુતારનું ઓજાર
કાઢઘાલ સ્ત્રી. કાઢવું અને ઘાલવું તે
માલ

Page #185

કાઢવું
૧૬૮
[કાદવિવું કાઢવું સક્રિ. (સં. કૃષ્ટ, પ્રા. કડૂઢ-કઢઈ ભૂતકૃદંતથી કંકણ (૬) કટાક્ષ; કરડી આંખે જોવું તે (૭) સ્લેટનો
નામધાતુ) (હોય ત્યાંથી કે અંદરથી બહાર ખેંચવું- ભાંગેલો મોટો ટુકડો લાવવું-લેવું-મોકલવું (૨) અલગ કરવું; છૂટું પાડવું કાતરી સ્ત્રી. (સં. કર્તરિકા, પ્રા. કત્તરિઅ) કેરી જેવા ફળની (૩) રદ કરવું; દૂર કરવું (‘આ શબ્દ કાઢો તો લખાણ ચીરી (૨) બટાટાની ચીરી (૩) સોપારી કાતરી હોય મંજૂર છે.) (૪) આલેખવું; દોરવું (જેમ કે, અક્ષર, તે (૪) પથ્થરની થાંભલામાં વાપરવાની લાંબી ચીપ ચિત્ર વગેરે) (૫) કહેવું; બોલવું; ઉચ્ચારવું (જેમ કે, કાતરો પં. ચપટું; લાંબું ને વાંકું ફળ ઉદા. આમલીનો કાતરો અવાજ, સાદ) (૬) સ્થાપવું; નવું ખોલવું; શરૂ કરવું (૨) એને મળતા આકારનું એક દારૂખાનું (૩) એક (જેમ કે, નિશાળ, દુકાન વગેરે) (૭) ગણી કાઢવું; જીવડો (એ ઊગતા અનાજનો છોડ કાતરી ખાતો) ગણતરી કરવી (જેમ કે, ભાવ, માપ) (૮) જાહેરમાં (૪) દાઢીની બંને બાજુ રખાતા વાળના લાંબા બહાર આણવું (જેમ કે, નામ, આબરૂ, દેવાળું) (૯) થોભિયામાંનો પ્રત્યેક (૫) પથ્થરપેન [વચન કમાવું; મેળવવું; જોગ કરવો (મજૂરીમાંથી રોટલો કાતરોક્તિ સ્ત્રી. (સં.) બીકમાં બોલાયેલ વાણી; કાયરનાં કાઢવાનો છે.) (૧૦) અંદરનો સાર કે અમુક ભાગ કાર્ય ન. (સં.) કાયરતા; કાયરપણું અલગ કરવો (જેમ કે, મલાઈ કાઢવી, “તેણે સો કાતળી સ્ત્રી, અફવા; ગપ્યું રૂપિયા આ ખાતે કાઢ્યા.) (૧૧) બીજા ક્રિયાપદ સાથે કાતળી સ્ત્રી, વાંસ, શેલડી તેમજ જાર-બાજરીના સાંઠાનો તે ક્રિયા પૂરી કરી દેવી, પતવવી એવો ભાવ પ્રેરે કાતળું ન. જાડી ચીરી-ગાબચું (૨) મોટો બેડોળ કકડો
છે. (જેમ કે, “એણે બધુંયે ઘાસ વાઢી કાઢ્યું.) કાતળો પં. કેળની લૂમ (૨) આંબલીની ફળી કાઢવું સક્રિ. (સં. ક્વથુ, પ્રા. કડી ઉકાળવું; કઢવું કાતિબ વિ. (અ) લેખક કાઢો છું. (સં. ક્વાથ, પ્રા. કાઢ) કાવો; ઉકાળો; ક્વાથ કાતિલ વિ. (અ.) કતલ કરનારું-કરે એવું (૨) ઘાતક; કાઢો છું. ખેતરમાંથી વધારાનું પાણી કાઢી નાખવા જીવલેણ (૩) મર્મવેધી; ગળાકાપ [(૩) દગો બનાવતો પાળો
કાતી સ્ત્રી. (સં. કર્તિકા, પ્રા. કરિઆ) છરી (૨) કરવતી કાણ(કૂટણ, ૦મોકાણ) સ્ત્રી. (દ.) મરણ પાછળ રોવું- કાતીડો છું. (સાડી) પું. કૃત્તિકા નક્ષત્ર
કૂટવું અથવા લૌકિકે જવું તે (૨) શરમ; સંકોચ (૩) કાતું ન. (કાતી ઉપરથી) મોટી છરી (૨) બૂઠી તલવાર વેર; ઝઘડો
કાત્યાયન છું. (સં.) એક ઋષિ (૨) એક વૈયાકરણી (૩) કાણિયું વિ. કાણ કરનારું (૨) કાણે આવેલું કાણિયું વિ. એક આંખ ફૂટેલ હોય તેવું; એક આંખ ગઈ કાત્યાયની સ્ત્રી. (સં.) પાર્વતી-દુર્ગાનું એક સ્વરૂપ
[છિદ્ર; બાકું કાત્યાયનીવ્રત ન. ઇચ્છેલો પતિ મેળવવા કન્યાઓ કાણુંવિ. (સં. કાણ,પ્રા. કાણા)વેહ-છિદ્રવાળું (૨)નાવે; કાત્યાયની દેવીને ઉદેશી કરે છે તે વ્રત કાતડી સ્ત્રી. (સં. કૃત્તિ) ચામડી કિતરાતું; વાંકું કથાકબલા પુ.બ.વ. કૂથલી; સાચાં-જૂઠાં (૨) નકામી કાતર વિ. (સં.) બીકણ; કાયર (૨) ભયભીત (૩) ભાંજગડ; નજીવી તકરાર [બનાવેલું પગલુછણિયું કાતર સ્ત્રી. (સં. કર્તરી, પ્રા. કત્તરી) કાતરવાનું ઓજાર કથિયું ન. કાથીનું દોરડું (૨) કાથીની સાદડી (૩) કાથીનું
(૨) વાળ ખરી પડવાનો જાનવરોનો એક રોગ (૩) કાથિયું વિ. કાથામાંથી બનેલું અથવા કાથાના રંગનું (૨)
કાતરના જેવી ધારવાળી પાતળી ઠીકરી, પતરું, વગેરે ન. કાથો રાખવાની ડબ્બી કતરણ ન. કાગળની કપાયેલી પટીઓ; કતરણ કાથિયો છું. કાથીનું પગલુછણિયું કાતરણી સ્ત્રી. કાપવું તે; કાપવાની રીત (૨) કાતર (૩). કાથી સ્ત્રી, (મ. કાથા) નાળિયેરનાં છોડના રેસા કે તેની
કણસલાં કાપી લીધા પછી ખળું કરતી વખતે બ્રાહ્મણોને દોરી (કાથી જેવા રંગના); સીંદૂરી જે ભાગ આપે છે તે
[પણું કાથો છું. ખેરની છાલનું સત્ત્વ; ખેર-સાર કાતરતા સ્ત્રી, (-ભાવ) પં. (સં.) કાયરપણું (૨) બીકણ- કાથો પુ. નાળિયેરનાં છોડામાંથી કાઢવામાં આવતા સીંદૂરી કાતરવું સક્રિ. કાતરથી કાપવું; વેતરવું (૨) કાપવું; કરડવું તૈયાર કરવાના રેસા
ચિક્કર (૩) ઓછું કરવું (૪) ખોતરવું; ખણવું (૫) ઘસાતું કાથો છું. હળની ઉપર રાખવામાં આવતું લોઢાનું ગોળ બોલવું
કાદર વિ. (અ. કાદિર) શક્તિમાન (પરમાત્મા) કાતરિયું ન. છેક છાપરાની નીચેનો નીચો મેડો (૨) કાદવ છું. (સં. કદમ, પ્રા. કદમ) ધૂળ-મટોડીમાં પાણી
લાકડાનું એક બેધારું અન્ન (૩) દીવાલ કોચવાનું મળીને બનતો ગારો; કીચડ ચોરનું એક ઓજાર; ખાતરિયું (૪) ત્રણ ખૂણાવાળું કાદવકીચડ છું. ઘણો કાદવ મકાન (૫) બે ચૂડીની વચમાં પહેરાતું પાતળી ચીપનું કાદવિયું વિ. કાદવને લગતું (૨) કાદવમાં પેદા થનારું
ન. નિકંદન' એક અપિ (૨) એક વૈયાકર
છે એવું કામલ હોય તેવું; એક અ

Page #186

કાદંબ-ક) ૧ ૬૯
[ કાપવું કાર્દન(ક) પં. (સં.) કલહંસ; બાળહંસ
કાનુડો છું. (સં. કૃષ્ણ, પ્રા. કન્ડ) કહાનો; કૃષ્ણ કાદંબરી સ્ત્રી. (સં.) બાણભટ્ટે રચેલી સંસ્કૃત સુપ્રસિદ્ધ કથા કાનૂગો છું. (ફા. કાનૂનગો) કાયદો જાણનાર પુરુષ
(૨) તે કથાનું મુખ્ય સ્ત્રીપાત્ર (૩) નવલકથા (૪) કાનૂન ૫. (અ) કાયદો; નિયમ (૨) ધારો; રિવાજ કોકિલા (૫) મેના (૬) સરસ્વતી (૭) કદંબના કાનૂનભંગ કું. કાનૂનનો-કાયદાનો ભંગ
ફૂલોમાંથી બનતી મદિરા [બાણભટ્ટ કાનૂનસર ક્રિ.વિ. કાયદા પ્રમાણે [‘રૂલ ઑફ લો” કાદંબરીકર . (સં.) નવલકથાકાર (૨) કાદંબરીનાં કર્તા કાનૂનરાજ(-ય) ન. કાનૂનસર-ન્યાયપૂર્વક ચાલતું રાજય; કાદંબિની સ્ત્રી. (સં.) વાદળોનો સમૂહ, મેઘમાળા (૨) કાનૂની વિ. કાનૂને લગતું; કાયદેસર [કાનથી
એક રાગિણી [લક્ષ; ધ્યાન (૩) નાકું; છિદ્ર કાનેકાન ક્રિવિ. જુદા જુદા કાને થઈને (૨) ખુદ પોતાના કાન પું. સં. કર્ણ, પ્રા. કન્ન) સાંભળવાની ઇન્દ્રિય (૨) કાનો છું. (સં. કર્ણ) લિપિમાં “આનું ' આવું ચિહ્ન કાન સ્ત્રી. શરમ; સંકોચ; લાજ; મર્યાદા
(૨) વાસણની કોર (જુઓ ‘કાનેકાન કાનકોચિયું ન. કાનમાં વીંધ પાડવાનું ઓજાર કાનોકાન ક્રિ.વિ. જુદા જુદા (વાસણના) કાના સુધી (૨) કાનકોચિયો છું. કાન વીંધવાનો ધંધો કરનારો જીવડે કાન્ત વિ. . પ્રિય; ઈચ્છિત (૨) અનુકૂળ; મજાનું (૩) કાનખજૂરો છું. (સં. ખજૂર વીંછી) ઘણા પગવાળો એક મનોહર; સુંદર (૪) પું. પ્રિયતમ; પ્રીતમ (પ) પતિ; કાનચિમડિયું ન. વાગોળ (૨) ચામાચીડિયું
વર (૬) (સમાસાન્ત) કીમતી પથ્થર; હીરો (૭) ચંદ્ર કાનચિમોરી ન. વાગોળ
(2) ઓસડ દવા (૯) કંકુ (૧૦) કેસર પૃિથ્વી કાનછરિયાં ન.બ.વ. કાન ઉપરના વાળના ગુચ્છા; ઝૂલફાં કાન્તા શ્રી. (સં.) સુંદર સ્ત્રી (૨) પ્રિયતમા; પ્રિયા (૩) કાનટોપી સ્ત્રી. કાન ઢંકાય તેવી ટોપી [ભાષા કાનિ સ્ત્રી. (સં.) શોભા; સૌંદર્ય, મનોહરતા (૨) તેજ; કાનડી વિ. કર્ણાટકનું, –ને લગતું (૨) સ્ત્રી. કન્નડ-કર્ણાટકી નૂર; દીતિ (૩) ચહેરાનું તેજ કાનન ન. (સં.) વન; જંગલ (૨) બાગ; બગીચો કાન્યકુબ્ધ ન. (સં.) કનોજ કાનનવાસી સ્ત્રી. (સં.) વનવાસી
કાપ મું. કાપવું તે (૨) કાપવાથી પડતો આંકો; વાઢ; કાનપટી(દી) સ્ત્રી, કાનની કોર કે બૂટ
કાપો (૩) સ્ત્રીઓના કાનનું એક ઘરેણું (૪) કાનપટો(-ટ્ટો) ૫. કાન ઢાંકવાનો પટ્ટો-પટો
કાપવાની-વેતરવાની રીત; ખૂબી (પ) અંદાજપત્રમાં કાનફટો છું. કાનમાં મોટું કુંડળ-કડું પહેરનાર સાધુ કાપ મૂકવો તે; “કટ' કાનફૂટું વિ. બહેરું
કાપકૂપ સ્ત્રી. કાપાકૂપ; થોડુંઘણું કાપવું-ઘટાવું તે (૨) કાનફૂસિયાં ન.બ.વ. કાનભંભેરણી
કરકસર (૩) સુધારો-વધારો વિનાનું કપડું કાનકુસિયું વિ. કાન ભંભેરનારું (૨) ગુગલોર (૩) ન. કાપડ ન. (સં. કર્પટ, પ્રા. કપડ) કોરું કપડું સીવ્યા
એવું માણસ (૪) ભંભેરણી કે ચુગલી કરવી તે કાપડિયો પં. કાપડ વેચનાર; કાપડના વેપારી કાનફોડિયું વિ. (અવાજથી) કાન ફાડી નાખે એવું કાપડી ૫. કાપડિયો (૨) વિ. કાપડને લગતું[સંન્યાસી કાનબુદ્દી, (-બૂટ(-ટી)) સ્ત્રી. કાનની બૂટ
કાપડી ૫. (સં. કાપટિક, અપ. કપ્પડિય) કાપેટિક; સાધુકાનભંભેરણી સ્ત્રી. કાન ભંભેરવા તે; કાંઈનું કાંઈ કહી કાપડીસ્ત્રી. (સં. કત્પટ, પ્રા. કપ્પડે) નાનું કપડું ઊંધી દોરવણી કરવી તે
કાપડું ન. સ્ત્રીઓનું છાતીએ પહેરવાનું વસ્ત્ર; કાંચળી (૨) કનમસ્ત્રી (સં. કૃષ્ણભૂમિ,પ્રા. કહભૂમિ,કાન્ડમ) કપાસ- દાયજા-આણાનું વસ્ત્ર
ને અનુકૂળ કાળી જમીન (૨) ન. વડોદરા અને ભરૂચ કાપણી સ્ત્રી. (સં. કલ્પની, પ્રા. કપ્પણી) કાપવાની રીત
વચ્ચેનો પ્રદેશ; ઢાઢર અને કીમ નદી વચ્ચેનો પ્રદેશ (૨) પાકેલા અનાજને કાપવું તે (૩) પતરાં કાપવાનું કાન(શિયાં, શેરિયા) ન.બ.વ. કાનપેરિયાં; કાન ઓજાર; કાતર પરના વાળના ગુચ્છા-ઝૂલફાં
કાપતું વિ. “કાપવું'નું વર્તમાન કૃદંત (૨) મોટી રકમમાં કાનશૂળ ન. કાનમાં થતી પીડા; કાનનો ચસકો
નાની રકમ સમાવાને ગણાતું (વ્યાજ) કનસ સ્ત્રી, એક ઓજાર: અતરડી (૨) ઘરની મેડાની કાપદરખાસ્ત સ્ત્રી. અંદાજપત્ર રજૂ કરતી વેળા નામની
આગલી પાટડી ઉપર ગોઠવાતો બીજો નાનો પાટડો રકમનો કાપ મૂકી દરખાસ્ત કરવામાં આવે છે તે કાનસવું સક્રિ. કાનસ ઘસી હળવું યા ઓછું કે ટૂંકું કરવું તે જાતની ચર્ચા-માંગ; ‘કટ-મોશન' [નો નાનો કકડો કાનસિયાં ન.બ.વ. જુઓ “કાશિયાં
કાપલી સ્ત્રી. (‘કાપવું' પરથી) નાનો કાપલો; કાગળ કે કપડાકાનાફૂસી સ્ત્રી. (હિ) કાનમાં વાત કહેવી તે; ગુસપુસ કાપલો છું. કાગળ, કપડા કે પાનનો કાપેલો ટુકડો કે કકડો કાનીકોડી સ્ત્રી, ચપટા નાકવાળી સ્ત્રી [(સંતાન) કાપવું સક્રિ. (સં. કલ્પતિ, પ્રા. કમ્પઈ) વાઢવું; વાઢી કાનીન વિ. (સં.) કન્યાનું; કન્યાને લગતું કે તેને થયેલું જુદું પાડવું (૨) ઘટાડવું (૩) દૂર કરવું; ફેડવું (૪)

Page #187

કાપાકાપ(-પી))
(ગંજીફાની રમતમાં) ચીપ્યા પછી પાનાં વહેંચતાં પહેલાં અધ્ધર અમુક ભાગ ઉઠાવવો (૫) રમાતી ભાતનું પત્તું ન હોય તો હુકમનું પાનું ઊતરવું-કાટવું (૬) (કોઈની વાતને) ઘસાતું કે વિરોધમાં કહેવું, તેને વખોડી કે તોડી પાડવું કાપાકાપ(-પી) સ્ત્રી. એકબીજાને સામસામે કાપી નાંખવું તે; કતલ; ખૂનરેજી [સુધારો-વધારો (૩) કરકસર કાપાકૂપ(-પી) સ્ત્રી. થોડુંઘણું કાપવું-ઘટાડવું તે (૨) કાપાલ(-લિક) પું. (સં.) ખોપરીનો હાર રાખનાર મહાદેવ
(૨) એક જાતનો અઘોરી બાવો (શિવભક્ત) કાપુરુષ પું (સં.) નામર્દ; બાયલો (૨) અધમ-તુચ્છ માણસ કાપુરુષતા સ્ત્રી. (-ત્વ) ન. (સં.) કાપુરુષ હોવાપણું કાપો હું. આંકો; લીટો; છેકો (૨) ચીરો; કાપ કાપોતી વિ.,સ્ત્રી. (સં.) પારેવા-કબૂતરને લગતું કાફર વિ. (અ. કાફિર) ઇસ્લામને નહિમાનનાર;નાસ્તિક;
અધર્મી (૨) લુચ્ચું; હરામખોર (૩) જંગલી (૪) પું. આફ્રિકાની મૂળ વતની જાતનો માણસ [સમૂહ; ‘નૅવી' કાફલોપું. (અ. કાફિલહ) પ્રવાસી-સંઘ(૨)લશ્કરી વહાણનો કાફિયો પું. ગઝલ પ્રકારનો અંત્યાનુપ્રાસ કાફિર વિ.,પું. (અ.) કાફર; નાસ્તિક (૨) ઉપદ્રવી કાફી સ્ત્રી. એક રાગિણી
૧૭૦
કાફી સ્ત્રી. (ઈં. કૉફી) બુંદદાણામાંથી બનાવાતું એક પીણું કાફી વિ. (અ.) પૂરતું; જરૂર જેટલું; બસ [કૉફીઘર કાફે ન. (ઈં.) (કૉફીની) હોટેલ; ઉપાહાર-ગૃહ (૨) કાફેટેરિયા ન. (ઈં.) જ્યાં જાતે જ કૉફી, નાસ્તો વગેરે
લઈને ખાઈ-પી શકાય તેવી દુકાન
કાબર સ્ત્રી. (સં. કર્બુરી, પ્રા. કમ્બુરી, જૂ.ગુ. કાબર્ય) મેનાની જાતનું એક સર્વસામાન્ય પંખી (૨) કચકચિયણ સ્ત્રી [પ્રકારનો ઝઘડો; કચકચાટ કાબરકલહ સ્ત્રી. કાબરોનો કલહ (૨) કાબરના કલહ કાબરચીતરું વિ. (સં. કર્બુક, પ્રા. કમ્બુરઅ ઉપરથી અને ચીતરું સં. ચિત્રલ, પ્રા. ચિત્તલ) ચિત્રવિચિત્ર; કાબરું; રંગબેરંગી
કાબરિયું વિ. (સં. કર્બુર) રંગબેરંગી; કાબરચીતરું કાબરી સ્ત્રી. કસૂંબીનું બી (૨) કાબરચીતરા ધોળા અને
કાળા રંગની તલી (૩) કસૂંબી; એક વનસ્પતિ કાબરું વિ. (સં. કર્બુરક, પ્રા. કમ્બુરઅ) કાબરિયું; કાબરચીતરું (૨) ન. એવા રંગનો એક સાપ કાબા પું. (અ. કઅબહ) મક્કામાં આવેલું એક ઇસ્લામી જાત્રા(હજ)નું સ્થાન
કાબિલ વિ. (અ.) કાબેલ; ચતુર કાબુલ ન. (ફા.) અફઘાનિસ્તાનનો એક પ્રાંત (૨) અઘાનિસ્તાનનું પાટનગર
કાબુલી વિ. કાબુલનું; કાબુલને લગતું (૨) પું. કાબુલનો
[કામઠી
વતની; અફઘાન; પઠાણ [(૪) વજન; વગ કાબૂ પું. (તુર્કી) સત્તા; અખત્યાર (૨) અંકુશ (૩) કબજો કાબેલ વિ. અ. કાબિલ) પહોંચેલું; હોશિયાર (૨) પ્રવીણ; બાહોશ [બાહોશી; હોશિયારી કાબેલિયત સ્ત્રી. (અ. કાબિલિયત) કાબેલ હોવાનો ગુણ; કાબોપું. કચ્છ તરફ વસતી એકલુટારુ અને ચાંચિયા જાતિનો
આદમી; લૂંટારો(૨)વિ.,પું. કાબેલ; પક્કો; હોશિયાર કામ પું. (સં.) ઇચ્છા; વાસના (૨) ચા૨ પુરુષાર્થોમાંનો
એક (૩) ઇન્દ્રિયસુખ; વિષયસુખ (૪) કામદેવ; મદન (૫) એક છંદ
કામ ન. (સં. કર્મ, પ્રા. કમ્મ) કર્મ; કૃત્ય (૨) નોકર
ચાકરનું કામ; કામગી૨ી (જેમ કે, કામ કરનારી) (૩) કર્તવ્ય (૪) વ્યવસાય, ધંધો (૫) જરૂર; ખપ (૬) કેસ; મુકદ્દમો (ઉદા. એના પર કામ ચલાવાયું છે.) (૭) ના. કાજે; માટે (શું કામ ?) કામ સ્ત્રી. કાંખ, કામડી (૨) પતંગની કમાન કામકાજ ન. નાનુંમોટું કોઈ પણ કામ; વ્યવસાય (૨) ધંધો; રોજગાર (૩) કાર્યસૂચી; ‘એજન્ડા’ કામકામી વિ. (સં.) વિષયસુખની ઇચ્છાવાળું કામ(કુમાર, કુંવર) પું. પ્રદ્યુમ્નનો પુત્ર; અનિરુદ્ધ કામકેલિ(-લી) સ્ત્રી. (સં.) સ્ત્રીપુરુષની કામવાસનાપ્રેરિત રમત (૨) સંભોગ; સ્ત્રીસંગ [કરવાનું કામ કામગ(-ગી)રી સ્ત્રી. નોકરી; ચાકરી (૨) નોકરી અંગે કામગરું વિ. કામમાં મચ્યું રહેનારું; ઉદ્યમી કામગરો પું. ભવૈયાઓના પેડુમાં પરચૂરણ કામકાજ કરનાર વ્યક્તિ [મજૂર કામગાર વિ. કામ-મહેનત મજૂરીકરનાર (૨)પું. કામદાર; કામગારી સ્ત્રી. મજૂરી
કામગીરી સ્ત્રી. ફરજ તરીકેનું કામકાજ; ‘ડ્યૂટી’ કામગુણ પું. (સં.) શબ્દાદિ પાંચ વિષય (૨) કામવાસનાનું લક્ષણ
કામચર વિ. (સં.) સ્વચ્છંદી
કામચલાઉ વિ. કામ ચલાવવા પૂરતું જ હોય એવું (૨) ‘કાયમી’થી ઊલ્ટું; હંગામી; ‘ઍક્ટિંગ’ કામચાર પું. (સં.) સ્વચ્છંદ, સ્વેચ્છાચાર કામચારી વિ. (સં.) સ્વચ્છંદી; સ્વેચ્છાચારી કામચોર વિ. પોતાને સોંપાયેલું કામ બરાબર નહીં કરનાર
હાડકાંનું આખું (૨) પું. એવો આદમી (૩) કસબચોર કામચોરી સ્ત્રી. કામચોરનું વલણ-વૃત્તિ; દિલદગડાઈ કામજિત વિ. (સં.) વિષયવાસના જીતનારું કામજોગ(-ગું) વિ. કાર્ય પૂરતું; કામ-પૂરતું કામજ્વર પું. તીવ્ર વિષયકામનાને લીધે શરીર તપવું તે;
તીવ્ર વિષયવાસના[(૨) કામઠીવાળો માણસ; ભીલ કામઠી સ્ત્રી. (સં. કમઠ=વાંસ) નાનું કામઠું; સાદું ધનુષ્ય

Page #188

કામઢી ૧૯૧
[ કામેચ્છા કામઠું (સં. કમ્મઠ = વાંસ, પ્રા. કમ્મઠ) ન. ધનુષ કામલોલુપ વિ. (સં.) કામવાસનામાં ગળાબૂડ રહેલું કામડકોટ ૫. ખપાટિયાંની દીવાલ
કામવશ વિ. (સં.) કામવાસનાને વશ થયેલું કામડકોટિયું ન, વિ. ખપાટિયાંની દીવાલવાળું (ઝૂંપડું) કામવાસના સ્ત્રી, કામભોગની ઇચ્છા; કામલોલુપતા કામડી વિ. સ્ત્રી. વાંસની ચીપ (૨) રૂ ઝૂડવાની સોટી કામવાળી સ્ત્રી, ઘરકામ કરનાર બાઈ-સ્ત્રી કામડી સ્ત્રી, (સં. કામઠિકા, પ્રા. કામટિઆ) કાચબાની ઢાલ કામવાળો છું. ઘરકામ કરનારો પુરુષ; નોકર
કે શંખ વગેરેમાંથી બનાવેલી ચૂડી (૨) કાચની બંગડી કામવિકાર ૫. કામવાસનને લીધે થતો મનોવિકાર કામડું વિ. વાંસનું (૨) ન. કામડી; વાંસની ચીપ કામવું અક્રિ. કામના-ઇચ્છા કરવી (૨) મેળવવું; કમાવું; કામઠું વિ. (સં. કર્મઠ, પ્રા. કમ્મઢ) કામ કર્યા કરે એવું; રળવું
[તીવ્રતા કર્તવ્યનિષ્ઠ (૨) મહેનતુ; ઉદ્યમી
કામશર પું, ન. (સં.) કામરૂપી બાણ; કામવાસનાની કામણ ન. (સં. કાર્પણ, પ્રા. કમ્મણ) વશીકરણ; મોહિની કામશાસ્ત્ર ન. (સં.) કામભોગનું શાસ્ત્ર; કામતંત્ર લગાડવી તે (૨) જંતરમંતર; ટુચકો
કામસર ક્રિ.વિ. કામને માટે-અંગે રિચેલો ગ્રંથ કામણગારું વિ. કામણ કરે એવું; મોહક (૨) વરણાગિયું કામસૂત્ર ન. (સં.) કામશાસ્ત્ર નિરૂપતો વાત્સ્યાયન મુનિએ કામણટ્રમણ ન. કામણ અને બીજા ટુચકા; જંતરમંતર કામસેવન ન. (સં.) સંભોગ; મૈથુન કામતંત્ર ન. (સં.) કામશાસ [(૩) કાર્તિકસ્વામી કામળ(-ળી) સ્ત્રી. (સં. કંબલી-કંબલિકા) ઊનની ધાબળી કામદ વિ. (સં.) મનઃકામના પૂરી કરનારું (૨) પુ. ઈશ્વર કામળો છું. (સં. કંબલ, પ્રા. કંબલ) ધાબળો; મોટી કામળી કામદા વિ., સ્ત્રી. કામધેનુ (૨) નાગરવેલ કામાં સ્ત્રી. (સં. કામિની) સુંદર સ્ત્રી; કામિની કામદાર ૫. કારભારી; દીવાન (૨) કામ કરનાર - કામાક્ષી વિ., સ્ત્રી. (સં.) વિષયી આંખવાળી સ્ત્રી (૨) નોકરિયાત માણસ અથવા મજૂરી
તંત્રો પ્રમાણે દેવીની એક મૂર્તિ (૩) દુર્ગાનું નામ કામદારસંઘ પું. કામ કરનારાઓનો-કામદારોનો સંઘ કામાખ્યા સ્ત્રી. દુર્ગાનું એક નામ; કામાક્ષી કામદારી સ્ત્રી, કામદારપણું (૨) કારભારું (૩) મજૂરી કામાગ્નિ પં. (સં.) કામવાસનારૂપી અગ્નિ કામદુધાસ્ત્રી. (સં.) ઇચ્છિત આપનારી કલ્પિતગાય; કામધેનુ કામાતુર વિ. (સં.) વિષયેચ્છાથી આતુર બનેલું કામદૃષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) વિષયવાસના થી ભરેલી નજર કામોનલ (સં.) (-ળ) મું. કામરૂપી અગ્નિ, કામાગ્નિ કામદેવ પું. (સં.) કામવાસનાનો કલ્પિત દેવ; મદન કામાયુધ ન. (સં.) કામદેવનાં ફૂલ વસંત વગેરે હથિયાર કામધંધો પુ. કામ અને ધંધો; વેપાર-રોજગાર (ગાય કામારિ ૫. કામદેવનો શત્રુ; મહાદેવ કામધેનુ સ્ત્રી. (સં.) મનઃકામના પૂરી કરનારી એક કલ્પિત કામાર્ત(-) વિ. (સં.) કામવાસનાથી પીડિત; કામાતુર કામના સ્ત્રી. (સં.) વાસના; મનોભાવ (૨) ઇચ્છા; કામાર્થી વિ. (સં.) વિષયેચ્છાને પોષવા માગતું અભિલાષા
[કામિની (૨) સુંદરી કામાવેશ ૫. (સં.) વિષયેચ્છાનો આવેશ-જુસ્સો કામની સ્ત્રી. (સં. કામિની) કામ-પ્રેમ-હેત રાખનારી સ્ત્રી, કામાસક્ત વિ. (સં.) વિષયાસક્ત; કામાતુર કામપરાયણ વિ. સતત કામમાં મસ્ત રહેનારું; કામઠું કામાસક્તિ સ્ત્રી. વિષયાસક્તિ; કામવાસના કામબંધી સ્ત્રી, કામ બંધ કરવું તે; કામદારોની હડતાલ કામાસન ન. કામવાસનાને દબાવવાનું એક આસન કામબાણ ન. કામદેવનું બાણ (અરવિંદ, અશોક, આમ્ર, કામાસ્ત્રન. (સં.) કામદેવનાં ફૂલ વસંત વગેરે અસ; કામાયુધ
નવમલ્લિકા અને નીલોત્પલ એ પાંચ) (૨) નેત્રકટાક્ષ કામાંધ વિ. (સં.) કામાવેશથી આંધળું બનેલું કામભાવ ૫. કામવાસના; વિષયવાસના
કામાંધતા સ્ત્રી, કામાવેશનું આંધળાપણું કામભોગ પં. (સં.) કામુકવૃત્તિ; લંપટપણું કામિત વિ. (સં.) ઇચ્છેલું (૨) ન. ઈચ્છા; મરજી કામમય વિ. (સં.) વિષયવાસના થી ભરેલું કામુક ચર્ચા કામિની સ્ત્રી. (સં.) કામની; કામી સ્ત્રી (૨) સુંદરી; કામા કામમીમાંસા સ્ત્રી, કામશાસ (૨) એને લગતી તાત્ત્વિક કામિયાબ જુઓ “કામયાબ' કામ(-મિયાબ વિ. સફળ; કૃતાર્થ
કામિયાબી જુઓ “કામયાબી’ કામ(મિ)યાબી ન, સફળતા
કામિયો ૫. કામાતુર; વિષયી પુરુષ કામરિપુ છું. (સં.) મહાદેવ-રુદ્ર
કામી વિ. (સં.) વિષયી, વિષયાસક્ત કામરૂ છું. (સં. કામરૂપ) કામરૂપ - આસામ દેશ કામુક વિ. (સં.) ઇચ્છુક (૨) વિષયી; કામી (૩) પં. કામરૂપ વિ. (સં.) ઇચ્છામાં આવે એવું રૂપ ધરનારું (૨) યાર (૪) કામી પુરુષ
સુંદર; મોહક (૩) પં. આસામ દેશના એક ભાગનું કામુકા વિ., સ્ત્રી. (સં.) કામુક સ્ત્રી પ્રાચીન નામ
રૂિપ ધરનારું કામું ન. કામ; કાર્ય (૨) વ્યાપાર કિયા કામરૂપી વિ. (સં.) કામરૂપ; સુંદર; મોહક (૨) ઇચ્છિત કામેચ્છા સ્ત્રી. (સં.) કામની-વિષયભોગની ઇચ્છા

Page #189

કામે ૧૨
[કારણદેહ કામેચ્છ વિ. કામેચ્છાવાળું; કામુક [(૨) શિવ કાયોત્સર્ગ કું. દેહત્યાગ; શરીરનું સમર્પણ કામેશ્વર પું. (સં.) વિષયવાસના પર કાબૂ મેળવનાર પુરુષ કાર પું. (સં.) ક્રિયાનું કાર્ય (૨) નિશ્ચય (૩) યત્ન (૪) કામેશ્વરી સ્ત્રી. (સં.) પાર્વતી
સંબંધ; વ્યવહાર (૫) વક્કર; શાખ (૬) ગજું (૭) કામો છું. હલકું કામ; નિંદ્ય કામ
ફેરફાર (૮) કામકાજ; ધંધો કામોત્તેજક વિ. (સં.) કામવાસનાને ઉશ્કેરનારું -કાર અનુ. (સં.) નામને અંતે “કરનાર' એવા અર્થમાંનો કામોત્તેજિત વિ. (સં.) કામવાસનાના ઉશ્કેરાટવાળું
અનુગ. ઉદા. “કલાકાર, ગ્રંથકાર' (૨) વર્ણને અંતે કામોદ પું. એક રાગ [ઇચ્છાથી કરેલું (૩) સુંદર તે વર્ણ કે તેના ઉચ્ચાર' એવા અર્થમાં, ઉદા. ‘ટકાર' કામ્ય વિ. (સં.) ઇચ્છા કરવા યોગ્ય (૨) કામનાથી- (૩) રવાનુકારી શબ્દ અંતે “તે રવ’ એવા અર્થમાં. કામ્યકર્મ ન. (સં.) ફળના નિર્મિત કરેલ કર્મ
ઉદા. કુત્કાર; હુંકાર; આવકાર કાય સ્ત્રી. (સં.) શરીર; કાયા (૨) એક ઔષધિ-ફળ કાર પુ. (ફા.) પૂર્વપદ તરીકે જ વપરાય છે. જેમ કે, કાયકષ્ટ ન. કાયાનું કષ્ટ (૨) તપ આદિથી દેહનું દમન કારકૂન; કારકિર્દી કરવું તે (૩) શારીરિક કામ-મહેનત
કાર સ્ત્રી, (ઇ.) મોટરગાડી કાયકષ્ટી વિ. દેહનું દમન કરનારુતિપાસ અને સારવાર કારક વિ. (સં.) કરનારું-કરાવનારું (સમાસને છેડે) ઉદા. કાયચિકિત્સા સ્ત્રી. (સં.) શરીરની ચિકિત્સા-વૈદકીય સુખકારક” (૨) ના વાક્યમાં નામ અને ક્રિયાપદ કાયટિયો છું. કાયટું કરાવનાર બ્રાહ્મણ
અથવા એની સાથે વિભક્તિનો સંબંધ ધરાવતા શબ્દો કાયદાપોથી સ્ત્રી. કાયદાનું પુસ્તક આિવડતવાળું વચ્ચેનો સંબંધ (૩) પદવિન્યાસ કાયદાબાજ વિ. કાયદાની ઝીણવટ જાણનાર; કાયદાની કારકિર્દગી સ્ત્રી. (ફા.) જુઓ ‘કારકિર્દી કાયદાબાજી સ્ત્રી, કાયદાની આવડત તે લડવાની કશળતા કારક વિભક્તિ સ્ત્રી છઠ્ઠી સિવાયની કોઈ પણ વિભક્તિ (૩) કાયદાની લડાલડ
કારકિર્દી સ્ત્રી. (ફા.) કારભાર દરમ્યાનનો સમય (૨) કાયદાભંગ કું. કાયદો તોડવો તે; કાનૂનભંગ વિકલ અમલ દરમ્યાન કરેલું કામકાજ; વહીવટ કાયદાશાસ્ત્રીપું. કાયદાનો જાણનાર; ધારાશાસ્ત્રી; કાનૂનવિદ; કારકુન પુ. (ફા.) દફતર હિસાબ વગેરેનું કામ કરનાર કાયદા(-)સર ક્રિ.વિ. કાયદા મુજબ-પ્રમાણે
કર્મચારી; ગુમાસ્તો કાયદેઆઝમ પં. જુઓ “કાઈદેઆઝમ
કારકુની સ્ત્રી, કારકુનનું કામ કાય(-ઈદ)દેસર ક્રિ.વિ. જુઓ “કાયદાસર'
કારખાન-ને)દાર છું. કારખાનાનો માલિક કાયદો છું. (અ.) નિયમ; ધારો (૨) સરકારી કાનૂન (૩) કારખાનું ન. (ફા.) જયાં હુન્નર-ઉદ્યોગનું કામ થતું હોય
ઘોડાના ચોકડા સાથે સંબંધ રાખતી દોરી, જે તેની તે મકાન (૨) કોઈ પણ મોટા કામકાજનું ખાતું
ડોકની હાંસડીના આંકડામાં ભેરવાય છે. કારગત સ્ત્રી. શક્તિ; કૌવત (૨) વગ; ચલણ (૩) કામ; કાયનાત સ્ત્રી. (અ.) બ્રહ્માંડ; દુનિયા
અર્થ (૪) વિ. અસરકારક; સફળ કાયમ વિ. (અ.) સ્થિર; ટકે એવું (૨) હંમેશ માટેનું કારગો ડું. જહાજી માલ; વહાણમાં ભરેલો માલ સ્થાયી; “કામચલાઉથી ઊલટું
કારજ ન. (સં. કાર્ય) કામ (૨) વિવાહ કે મૃત્યુ સંબંધી કાયમી વિ. હંમેશ માટેનું સ્થાયી; નિત્ય ડિરપોક (ખર્ચનો) પ્રસંગ કાયર વિ. (સં. કાતર, પ્રા. કાયર) નાહિંમત; બાયેલું; કારટું ન. (મૂળરૂપ કારટું છે. સં. કરટ, દે. કરટ્ટ) કાયર(-) વિ. (અ. કાહિલ સુસ્ત) કામથી કંટાળી જાય મરનારના દસમા-અગિયારમા બારમાના દિવસે કરાતી એવું; આળસુ (૨) થાકી-કંટાળી ગયેલું
શ્રાદ્ધક્રિયા કે જમણ કાયરતા સ્ત્રી, કાયર હોવું તે; બાયલાપણું
કારટુન ન. (ઇં.) ઠઠ્ઠાચિત્ર; નર્મચિત્ર; કાર્ટૂન કાયા સ્ત્રી. (સં. કાય) શરીર
કારટુનિસ્ટ . (ઇં.) વ્યંગચિત્રકાર કાયાકલ્પ છું. વૃદ્ધ કે અશક્ત શરીરને નવું તાજું કરવાનો કારણ ન. (સં.) કાર્યની ઉત્પત્તિ કે પ્રવૃત્તિનું મૂળ-બીજ; એક ઔષધ કે ચિકિત્સાનો વિધિ
સબબ(૨) હેતુ; ઉદેશ(૩) જરૂર;ગરજ (૪)ભૂત, પ્રેત, કાયાકષ્ટ ન. (-ષ્ટિ) સ્ત્રી, તપ વ્રતાદિ અર્થે શરીરને કષ્ટ મૂઠ વગેરેથી જે વ્યથા થાય તે (૫) સાધન; કરણ, આપવું તે (૨) દુઃખ; પીડા
અમલમાં આણવાની યુક્તિ કેરીત (૯) સંયો. કારણકે કાયાપલટ સ્ત્રી. (-ટો) ૫. શરીરની ફેરબદલી; નવો કારણ-અવતાર છું. અમુક નિશ્ચિત કાર્ય કરવાને સારુ ઈશ્વર અવતાર લેવો તે (૨) બાહ્ય દેખાવની-વેશની જે અવતાર લે છે તે
કે; કેમ કે ફેરબદલી (૩) ભારે ફેરફાર
કારણ કે સંયો. (સં.) એટલા વાસ્તે કે; એનું કારણ એ કાયિક વિ. (સં.) કાયા-શરીરને લગતું: શારીરિક કારણદેહ . કારણ શરીર (૨) લિંગદેહ

Page #190

કારણબ્રહ્મ
૧e 3
[ કાર્ડિયોલોજિસ્ટ કારણબ્રહ્મ ન. (સં.) જગતના જન્માદિ જેનાથી થાય છે કારા(૦ગાર, ગૃહ) ન. (સં.) કેદખાનું; જેલ તે અજ્ઞાત બ્રહ્મ કે ઈશ્વર (તત્ત્વ)
કારાગારવાસ પું. (સં.) જેલવાસ; જેલનિવાસ કારણભૂત વિ. કારણસાધનરૂપ બનેલું; પ્રયોજક કારાગારવાસી વિ. (સં.) જેલનિવાસી કારણમાલા-ળા) સ્ત્રી. એક અર્થાલંકાર રૂિપ; શ્રેષ્ઠ રૂપ કારાધ્યક્ષ . (સં.) કારાગારનાં વડો અમલદાર; “જેલર” કારણરૂપ વિ. કારણભૂત (૨) ન. બધાં રૂપોના મૂળબીજ- કારાવાસ પું. (સં.) કેદખાનામાં રહેવું તે; જેલનિવાસ કારણવશાતુ ક્રિ.વિ. કારણને લીધે
કારિકા સ્ત્રી. (સં.) શ્લોકબદ્ધ વ્યાખ્યા કે વિવરણ કારણવાદ પં. (સં.) કારણ વિના કાર્ય ન જ થઈ શકે કારિણી વિ. સ્ત્રી. (સં.) કરનારી. ઉદા. શુભકારિણી.
એવો વાદ-મત; સિદ્ધાંત (૨) ફરિયાદ (૩) અપીલ કરી છું. (અ.) કુરાનનું શુદ્ધ ઉચ્ચારથી પઠન કરનાર કારણશરીર ન. (સં.) સ્કૂલ-સૂક્ષ્મ શરીરના મૂળ કારણરૂપ વ્યક્તિ
[અંતે ઉદા. લાભકારી (અવિદ્યા શક્તિરૂપ) દેહ (વેદાંત) (૨) લિંગદેહ -કારી વિ. (સં.) કરનાર, કરે એવું' એ અર્થમાં સમાસને કારણસર કિ.વિ. -ના કારણથી; કારણવશાતું; સકારણ કારી વિ. કારમું; દાસણ (૨) ઘાતક; મારક કારણીભૂત વિ. (સં.) કારણ-સાધનરૂપ બનેલું
કારી સ્ત્રી, યુક્તિઃ તદબીર (૨) ઈલાજ: ઉપાય કારતક પું. (સં. કાર્તિક) વિક્રમ સંવતનો પહેલો મહિનો કારીગર પુ. (ફ.) હાથની કારીગરીમાં પ્રવીણ માણસ કારતકી વિ. કારતકનું; કાર્તિકી [જેવી બનાવટ (૨) મંત્રાદિ ચલાવી જાણનાર (૩) કોઈ પણ કળામાં કારતૂસ સ્ત્રી. (પો.) બંદૂક વગેરેમાં ભરી ફોડવાની ટોટી કુશળ - હોશિયાર માણસ; ઉસ્તાદ કારનામું ન. (ફા.) પરાક્રમ (૨) કારસ્તાન
કારીગ-બી)રી સ્ત્રી. (ફા.) કારીગરનું કલાત્મક કામ; કારભાર પુ. (ફા. કારોબાર, સં. કાર્યભાર) કારોબાર; વ્યવસ્થાનું રચના (૨) કળાકૌશલ્ય; ચતુરાઈ; ઉસ્તાદી
કામ (૨) એકાદ મોટા કામનો વ્યવસાય સ્ત્રિી કારીંગો છું. કળીયુગ [(૨) પં. કારીગર-શિલ્પી કારભારણ સ્ત્રી. કારભાર કરનારી સ્ત્રી (૨) કારભારીની કારુ વિ. (સં. કાસક, પ્રા. કારુઅ) કરનારું બનાવનારું કારભારી છું. કારભાર કરનારો; વ્યવસ્થાપક (૨) પ્રધાન; કાણિકવિ. (સં.) કરુણાવાળું (૨) કરુણાજનક; દયાજનક દીવાન
કારુણિકા સ્ત્રી. કરુણરસપ્રધાન નાટક; ટ્રેજેડી” કારભારું ન. કારભારીનું કામ; પ્રધાનવટું
કાય ન. (સં.) કાણિક્તા; કરુણા; દયા વિલો કારમું વિ. (સં. કાર્મિક) ભયંકર (૨) કૂટ સ્વરૂપવાળું; કારેલી સ્ત્રી, (સં. કારવેલિ, પ્રા. કારેલિઆ) કારેલાનો અદ્ભુત (૩) દૈવી; સુંદર
કારેલું ન. શાક તરીકે વપરાતું એક કડવું ફળ લિંકારો કારયિતા (સં. કારયિ) વિ. પું, કરાવનાર
-કારો પં. (સં. કાર) ‘-કાર'. ઉદા. જાકારો; દેકારો; તુંકારો; કારયિત્રી વિ. (સં. કારયતૃ) સર્જન કરે તેવી (પ્રતિભા) કારોબાર પુ. (ફા.) કારભાર; વહીવટ સિમિતિ (૨) સ્ત્રી. જે કરે છે તે કર્ણી
કારોબારી વિ. કારોબારનું; –ને લગતું (૨) સ્ત્રી. કારોબારી કારવવું સક્રિ. (સં. કારયું) બીજા ક્રિયાપદ સાથે વપરાતાં કારોબારી મંડળી સ્ત્રી કાર્યવાહક સભા
તેમાં ઇત્યાદિનો ભાવ ઉમેરે છે. ઉદા. જો ઈંકારવીને; કાર્યક્ષ ન. (સં.) કર્કશપણું; કર્કશતા કરીકારવીને.
કાર્ગો છું. (.) જુઓ “કારગો’
વિહાણ કારવા . આબરૂ; પ્રતિષ્ઠા (૨) સડો; રોગ કાર્ગોબોટ સ્ત્રી. (ઇ.) વેપારી માલસામાન લઈ જતું કારવાં પુ. (ફા.) યાત્રીઓનો કાફલો-સંઘ; વણજારા કાર્ટુન ન. (ઇં.) ઠઠ્ઠાચિત્ર; નર્મચિત્ર; કારટુન કારવાઈ સ્ત્રી. (ફા. કારવાઈ) કામકાજ; કાર્યક્રમ (૨). કાર્ટૂનિસ્ટ પં. (ઇ.) વ્યંગચિત્રકાર યુક્તિ; કરામત
કાર્ટોગ્રાફી સ્ત્રી. (ઇ.) નકશાશાસ્ત્ર કારવો . કામ; ક્રિયા [ગાવાનો રાગ કાર્ડ ન. (ઈ.) જાડો કાગળ (૨) પd (૩) ટપાલનું પતું કારવો . એક જાતનો નાચ-કેરબો (૨) કેરબા વખતે (૪) પોતાના નામનું પતું (૫) શેર-બજાર વગેરેમાં કારસી સ્ત્રી. તોલ કરવાનો કાંટો: કંપાણ
કામ કરવાની સત્તા આપતું પ્રમાણપત્ર કારસો પં. હિમ્મત; યુક્તિ (૨) મનસૂબો; તજવીજ (૩) કાર્ડિનલ . ખ્રિસ્તી ધર્મમાં એક ઊંચી પદવી ધરાવતો ઇલાજ (૪) સઢ સંકેલવું તે
પાદરી કે ધર્મગુર કારસ્તાન ન. (ફા.) પ્રપંચ; લુચ્ચાઈ (૨) તોફાન; મસ્તી કાર્ડિયાક સજર્યન છું. (ઇં.) શસ્ત્રક્રિયા કે શસ્ત્રક્રિયા દ્વારા કારસ્તાની વિ. કારસ્તાન કરનારું-કરાવનારુંતોફાની હૃદય, રક્તવાહિનીઓ વગેરેને લગતા રોગોની કારંજ(-જો) પૃ. ફુવારો (૨) ફુવારાવાળો બાગ
ચિકિત્સા કરનાર – ડોક્ટર કે તબીબ કારંડ, (૦૧) ન. (સં.) એક જળચર પક્ષી-બતક કાર્ડિયોલોજિસ્ટ . (ઇ.) હૃદયને લગતા રોગોનું નિદાન કારાકોરમ પું. કાશ્મીર-તિબેટની હદમાં આવેલો એક પર્વત અને ચિકિત્સા કરનાર – ડૉક્ટર કે તબીબ

Page #191

કાર્ડિયોગ્રામ
૧૪
[ કાર્યકાર્યવિવેક કાર્ડિયોગ્રામ પં. હૃદયની ક્રિયાલેખ (૨) હૃદય દ્વારા થતા કાર્યકારી વિ. કાર્ય કરનાર; કામચલાઉ નિમાયેલ રક્તાભિસરણનો આલેખ
કાર્યકશલ(ળ) વિ. કાર્યો કરવામાં હોશિયાર-પાવર (૨) કાર્ડિયોલોજી સ્ત્રી. (ઇં.) હૃદય અને તેના રોગોનો અભ્યા- કામની આવડતવાળું
સ અને ચિકિત્સાસંબંધી દાક્તરીવિજ્ઞાનની એક શાખા કાર્યક્રમ પું. (સં.) કામ કરવાની અનુક્રમવાર કરેલ કાર્તિક પું. કારતક માસ (૨) શિવના પુત્ર
વ્યવસ્થાની યાદી; “પ્રોગ્રામ (૨) સભામાં કે કાર્તિકી વિ. કારતક માસનું [માં જન્મેલો પુત્ર સમિતિમાં કરવાનાં કામોનો ક્રમ; “એજન્ડા કાર્તિકસ્વામી, કાર્તિકેય પું. (સં.) મહાદેવનો કૃત્તિકા નક્ષત્ર- કાર્યક્ષમ વિ. (સં.) કામમાં ધીરજ રાખે એવું (૨) કાર્ય કાર્નિવલ પું. (ઈ.) રોમન કેથોલિક ખ્રિસ્તી સંપ્રદાયનો એક કરી શકે એવું; પાવરવું ઉત્સવ
કાર્યક્ષમતા સ્ત્રી. (સં.) કાર્યકુશળતા કાર્પટ(-ટિક) પં. (સં.) સંન્યાસી (૨) ચીંથરેહાલ યાત્રી કાર્યક્ષેત્ર ના કામકાજનું ક્ષેત્ર કાર્પણ્ય ન. (સં.) કુપણતા; કંજુસાઈ; ગરીબાઈ; નીચતા કાર્યદક્ષ વિ. કાર્યનિપુણ; કામકાજ કરવામાં પાવર કાર્પેટ સ્ત્રી. (ઇ.) સાદડી (૨) જાજમ (૩) ગાલીચો કાર્યદક્ષતા સ્ત્રી. (સં.) કામ કરવામાં પારવધાપણું કાર્પેન્ટર . (.) સુથાર
કાર્યનિપુણ વિ. કાર્યો કરવામાં પ્રેશિયાર-પાવર: કામની કાર્બન ૫. (ઇં.) એક રસાયણી તત્વ; અંગારવાયુ
આવડતવાળું કાર્બન ડાયોક્સાઈડ!. (ઇં.) (શ્વાસમાં બહાર નીકળતો) એક કાર્યનોંધ સ્ત્રી. સભાના કાર્યની નોંધ; મિનિટ્સ
ઝેરી વાયુ અંગારવાયુ ખિાસબનાવટનો કાગળ કાર્યપદ્ધતિ સ્ત્રી. (સં.) કાર્ય-કામ કરવાની પદ્ધતિ-રીત કાર્બન-પેપર પૃ. (ઇં.) નકલ કરવામાં વપરાતો શાહીવાળો કાર્યપરાયણ વિ. (સં.) (નિષ્ઠાપૂર્વક) કામકાજમાં બરોબર કાર્બનિક વિ. કાર્બનને લગતું
લાગેલું કાર્બાઇડ ન. (ઇ.) કોઈ પણ ધાતુનું કાર્બન સાથેનું સંયોજન કાર્યપરીક્ષા સ્ત્રી. (-ક્ષણ) ન. (સં.) થયેલાં કે થતાં કાર્યોની
(૨) પાણી સાથે મળતાં જેમાંથી બળે એવો ગેસ તપાસ કરનાર, કારોબાર કરનાર; એગ્નિકુટર' નીકળે છે તે પદાર્થ
કાર્યપાલક વિ. (સં.) સભા, કચેરી વગેરેનું સંચાલન કાર્બન સ્ત્રી. (ઇ.) એક ટૂંકી બંદૂક
કાર્યપદ્ધતિ સ્ત્રી. (સં.) કાર્ય-કામ કરવાની પદ્ધતિ-રીત કાબોનિક વિ. (ઇ.) કાર્બનનું; તે સંબંધી-મિશ્રિત કાર્યપ્રથા સ્ત્રી. (સં.) કાર્યપદ્ધતિ કાર્બોનિક એસિડ પં. (.) એક પ્રકારનો તેજાબ કાર્યપ્રદેશ . (સં.) કાર્યક્ષેત્ર કાર્બોનિક-ઍસિડ-ગેસ પું. (ઇ.) શ્વાસ વાટે પ્રાણીઓ કાર્યબોજ પું, કામકાજનો બોજ, કાર્યપ્રમાણ; “વર્કલોડ બહાર કાઢે છે તે વાયુ; કાર્બન વાયુ
કાર્યવાહક વિ. કારોબાર કરનારું (૨) ૫. કારભારી કાર્બોનેટ કું. (.) કાર્બોનિક ઍસિડનો ક્ષાર કાર્યવાહક-સભા સ્ત્રી કાર્યવાહકોનું મંડળ [કાર્યક્રમ કાર્બોનેટ ઑફ સોડા . (ઇ.) સાજીખાર કાર્યવાહી સ્ત્રી કાર્ય ચલાવવાની રીત; “પ્રોસીજર (૨) કાર્બોલિક વિ. (ઇ.) કાર્બનમાંથી ઉત્પન્ન થયેલું. કાર્યશક્તિ સ્ત્રી. કાર્ય કરવાની શક્તિ-ક્ષમતા; “એનર્જી' કાર્બોલિક સાબુ પુ. નાહવાનો એક જંતુવિનાશક સાબુ કાર્યશાલા સ્ત્રી. (ઇં.) કામકાજ કરવાનું સ્થાન કે છાવણી; કાર્બોહાઈડ્રેટ ન. (ઈ.) સ્ટાર્ચ અગર સાકરવાળું દ્રવ્ય “વર્કશોપ કાર્બ્યુરેટર ૫. (ઇં.) ખનિજતેલથી ચાલતા એન્જિનનો એક કાર્યસરણિ(Cણી) સ્ત્રી. (સં.) કાર્ય કરવાની સારણી-પદ્ધતિ
ભાગ કે કળ (૨) એન્જિનમાં હવા અને પેટ્રોલની કાર્યસંખ્યા સ. (સં.) મંડળનું કાર્ય કરવાનું જરૂરી વરાળનું મિશ્રણ કરવાનું યંત્ર
(સભ્યોની) નાનામાં નાની સંખ્યા; કોરમ' બર્મક ન. (સં.) ધુનષ્ય (૨) વાંસ (૩) ધનરાશિ કાર્યસંજ્ઞા સ્ત્રી. કોઈ બે ભાવની વચ્ચે અમુક સંબંધ કાર્ય કાનુંકી વિ. (સં.) ધનુર્ધારી; ધનુષ્ય ધારણ કરનાર વગેરે બતાવવા નક્કી કરેલ સંજ્ઞા કાવ ન. (સં.) કરવાનું હોય તેનું કામકાજ (૨) પ્રયોજન; કાર્યસાધક વિ. (સં.) કાર્ય સાથે - પાર પાડે એવું
હતુ (૩) વિરોધ સામે કરવું પડતું બળ (૪) કુંડળીમાંનું કાર્યસાધકસંખ્યા સ્ત્રી. મંડળોનું કાર્ય કરવાનું જરૂરી દશમું સ્થાન (૫) કારજ (૯) પાંચ ધર્મપ્રકૃતિમાંની (સભ્યોની) નાનામાં નાની સંખ્યા; બકોરમ' છેલ્લી જ (૭) બળ સમે કરવાનું બળ (૮) વિ. કરવા કાર્યસિદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) કાર્યની સિદ્ધિ કામ પાર પાડવું તે યોગ્ય; કર્તવ્ય
[અસરકારક કાર્યસાધક કાર્યસૂચિ(-ચી) સ્ત્રી. કાર્યક્રમની યાદી; “એજન્ડા કાર્યકર વિ. (સં.) કામકાજ કરનારું-કરે એવું (૨) કાર્યાકાર્ય ન. (સં.) કાર્ય અને અકાર્ય કરવા જેવું અને કાર્યકર્તા(-7) પું. (સં.) કાર્ય કરનારો (૨) સંચાલક ન કરવા જેવું કાર્ય કાર્યકારણભાવ ૫. (સં.) કાર્ય અને કારણ વચ્ચેનો સંબંધ કાર્યાકાર્ય વિવેક ૫. (સં.) કાર્યાકાર્યનાં વિવેક કે સમજબુદ્ધિ

Page #192

કાયનુક્રમ ૧ ૫
[ કાલિંદી કાર્યાનુક્રમ પું. (સં.) કાર્યક્રમ; “એજન્ડા
લાકડાનો પગનો ઘાટ (૨) ઘાટ; બીબું (૩) પાયો; કાર્યાન્વિત વિ. (સં.) કાર્યવાળું; કાર્ય સાથે સંબંધવાળું ઓઠું (કજિયાનું) (૪) મૂર્ખ કાર્યાલય ન. (કાર્ય + આલય) કામ કરવાની જગા; કાલ(ળ)ભેદ પું. સમયનો ફેર કે ફરક “ઓફિસ
ફિક્કો કાલ(-ળ)માનન. (સં.) સમયનું માપ (૨) સમય સંજોગોની કાર્યોત્તર વિ. (સં.) કાર્ય થઈ ગયા પછીનું; “એક્સ-પોસ્ટ- યોગ્યાયોગ્યતાની ગણતરી (૩) ઋતુનું વાતાવરણનું કાલ સ્ત્રી. ચાલતા દિવસનો આગલો કે પાછલો દિવસ આકલન કરવું તે માપકયંત્ર: "કોનોમીટર કાલ કિ.વિ. (સં. કલ્ય-કલ્ય, પ્રા. કલ્લે) ગઈ કાલે અથવા કલ(-ળ)માપક વિ. સમયને માપે એવું (૨) ન. કાળ
આવતી કાલે (૨) હમણાં થોડા દિવસ ઉપર કે પછી કાલ(-ળ)મુખું વિ. સામું મળતાં મૃત્યુની આગાહી આવે કાલ(-ળ) (સં.) કાળ; વખત (૨) સમયનું માપ; વેળા તેવું (૨) કાળના જેવા મોંવાળું
(૩) મોત; નાશ (૪) મોસમ; ઋતુ (૫) જ્યાં ઠેકો કાલરાત્રિ(-ત્રી) સ્ત્રી. (સં.) ઘોર અંધારી રાત (૨) કાળરૂપી ન આવે એવું માત્રાનું સ્થળ (સંગીત).
રાત્રિ; જગતના નાશની રાત્રિ (૩) ૭૭ વર્ષે આવતી કાલકૂટ ન. (સં.) હલાહલ ઝેર (૨) અફીણ (૩) મંથન આસો સુદ આઠમ કે શ્રાવણ વદ આઠમની રાત (૪) વખતે નીકળેલું અને શિવે પીધેલું હલાહલ
કાળીના જન્મની રાત (૫)યમરાજાની બહેન કાલ(-ળ)કમ છું. કાલા(-ળા)નુક્રમ (સં.) વખતનું જવું કાલવવું સક્રિ. (દ. કલ્લવિય = ભીંજાયેલું) પ્રવાહી સાથે - તે (૨) કાળગણનાની ક્રમિકતા
મેળવી ઘુંટવું કાલકમવિદ્યા સ્ત્રી. ઘટનાઓની તિથિ કે સમય નક્કી કરવા કાલ(ળ)વાચક વિ. સમયનો ખ્યાલ આપનારું (વ્યા.)
સંબંધી વિદ્યા; “ક્રૉનૉલૉજી' [‘એનેક્રોનિઝમ કાલવિપર્યાસ પું. કાલક્રમદોષ (૨) કાળની ક્રમગણનામાં કાલકમદોષ . કાળની કમગણનામાં કે સમજમાં દોષ; કે સમાજમાં દોષ; “એનેક્રોનિઝમ' કાલક્રમાનુસારી વિ. (સં.) કાળક્રમ પ્રમાણેનું નુિં કાલ(ળ)વિવર્ત પું. કાળનું ફરવું-બદલાવું તે; વારોફેરો કાલાનુકમિક વિ. (સં.) કાલક્રમાનુસારી; કાલક્રમ પ્રમાણે- કાલ(ળ)વ્યુત્કમ . (સં.) કાલક્રમદોષ કાલક્ષેપ છું. (સં.) કાલબંધન પં. ન. વખત ગુમાવવો કાલ(-ળ) સર્પ વિ. કરડતાંવેંત માણસ મૃત્યુ પામે તેવો તે; વિલંબ કરવો તે
સાપ; ઘણો ઝેરી સાપ; કાળોતરો કાલખંડ કું. (સં.) સમયનો ગાળો (૨) પિત્ત પેદા કરનારો કાલસિદ્ધ વિ. (સં.) કાળની કસોટીએ ઊતરેલું
અને શિરાઓનું મેલું લોહી શુદ્ધ કરનારો એક મોટો કાલાગ્નિ પં. (સં.) કાળરૂપી અગ્નિ; પ્રલયાગ્નિ માંસલ અવયવઃ યુકત
[‘ઑબ્સોલિટ કાલાતીત વિ. (સં.) કાળથી અતીત-પર (૨) વીતી ગયેલું કાલગ્રસ્ત વિ. કાળનો ગ્રાસ થઈ ગયેલું; જૂનું થયેલું; (૩) જૂનું થઈ ગયેલું કાલચક ન. (સં.) કાળનું ચક્ર-પૈડું (૨) ભાગ્યનું ચક્ર; કાલાનુક્રમ પું. કાળક્રમ; સમયનો ક્રમ; સમયની આનુપૂર્વી
જિંદગીના વારાફેરા (૩) મોટી આફત[(૨) પું. જોશી કાલાપણું ન. કાલપણ; કાળાશ કાલજ્ઞવિ. (સં.) કાલને-સમયની યોગ્યયોગ્યતાને જાણનારું કાલાવાલા પુ.બ.વ. કરગરવું તે; આજીજી વિદ આઠમ કાલજ્ઞાન ન. (સં.) સમયનું જ્ઞાન; કાળ સંબંધી જ્ઞાન કાલાષ્ટમી સ્ત્રી. કાર્તિક વદ આઠમ (૨) દરેક મહિનાની કાલવરપું. (સં.) કાળરૂપ જવર; મોત નિપજાવે એવીતાવ કાલાં ન.બ.વ. કાલાણ (૨) કપાસના છોડનાં ફળ કાલત્રય ન. (સં.) ત્રણે કાળનો - ભૂત, ભવિષ્ય અને કાલાંતરે ક્રિ.વિ. સં. કાલાંતર) ઘણા લાંબા સમયનાવર્તમાનનો સમૂહ
યુગોના અંતર પછી (૨) કેટલોક કાળ વીત્યા પછી કાલદંડ કું. (સં.) મૃત્યુની સજા; દેહાંતદંડ
(૩) કદી પણ કલદોષ પં. (સં.) સમયનો દોષ (૨) કાલવ્યુત્કમ કાલિક વિ. (સં.) કાળ-સમયને લગતું નિો સમૂહ કાલધર્મ છું. (સં.) સમયનો યોગ્ય એવો ધર્મ-કર્તવ્યધર્મનો કાલિકાસ્ત્રી. (સં.) ચંડિકા; કાલી મહાકાળી (૨) વાદળાં
માર્ગ (૨) સમયનો ધર્મ-ગણ-નિયમ (૩) મોત કાલિદાસ પં. (સં.) સંસ્કૃત ભાષાનો એક પ્રખ્યાત કવિ કાલનિદ્રા સ્ત્રી. (સં.) મોતની નિદ્રા; મોત
- કાળિદાસ
છિાયા કાલ(ળ)નિર્ણય . સમયનો નિર્ણય કરવો તે કાલિમા સ્ત્રી. (સં.) કાળપ (૨) અંધારું (૩) કલંક (૪) કાલપણ ન. કાલાપણું; કાલા થવું તે
કાલિય પં. (સં.) શ્રીકૃષ્ણ નાથેલો કાળીનાગ [ભૂરું કોળું, કાલપાશપું. (સં.) યમનો ફાંસો-સકંજો
કાલિંગડું ન. (સં. કાલિંગ ઉપરથી) કાલિંગડ; તડબૂચ (૨) કાલપુરુષ છું. (સં.) યમરાજા
કાલિંગડો !. (સં. કાલિંગ) એક રાગ કાલ(ળ)બલ(-ળ) ન. સમયનું બળ; સમયની બલિહારી કાલિંદી સ્ત્રી, (સં.) કલિંદ પર્વતમાંથી નીકળતી યમુના કાલબૂત ન. (ફા. કાલબુદ) જોડાની અંદર ઠોકવાનો નદી (૨) કૃષ્ણની એક પટરાણી

Page #193

કાલી)
[ કાસ્ટિંગવૉટ-મત) કાલી સ્ત્રી, (સં.) કાળી; કાળકા માતા; મહાકાળી કાવ્યશક્તિ સ્ત્રી. (સં.) કાવ્યની શક્તિ (૨) કાવ્ય કરવાની -કાલીન વિ. (સં.) (અમુક) સમય સંબધી (સમાસમાં). આવતસિદ્ધિ ઉદા. તત્કાલીન
કાવ્યશાસ્ત્ર ન. (સં.) કાવ્ય-કવિતાનું શાસ્ત્ર કાલીંગડું ન. કાલિંગડું; તડબૂચ
કાવ્યાનંદ પું. કાવ્યની ખૂબીઓ માણવાથી થતો આનંદ કાલીંગડો ૫. કાલિંગડો (એક રાગ) [બનાવનારી માછલી કાશ કિ.વિ. (ફા.) ખુદા કરે; ભગવાન કરે કાલુપું., સ્ત્રી. દરિયાઈ ખડક (૨) એક જાતની મોતી કાશ પુ. (સં.) પાણીમાં થતું એક ઘાસ; કાસડો કે તેનું ફૂલ કાલે વિ. બાળકની વાણી જેવું, ભાંગ્યુંતૂટ્યું અને મધુર (૨) કાશ(-સ) પું. (સં. કાસ) ખાંસી, ઉધરસ તોતળું (૩) બાલિશ; અણસમજુ
કાશ(-સ) સ્ત્રી. આડખીલી (૨) ચીકણાશ; ચોળાચોળ કાલું ન. (સં. કલક) કપાસનું જીંડવું
કાશમય વિ. (સં.) કાસડાથી ભરેલું કાલે દિ વિ. (સ. કલ્લિ, કલ્ય) ગઈ કે આવતી કાલે (૨) કાશ-સીડી-દી, દ્રી) સ્ત્રી, (કાશીની બનાવટનો) મોટા થોડા દિવસ ઉપર કે પછી; હમણાં
* પેટનો પડઘીવાળો લોટો; શિરાઈ કાલ્પનિકવિ. (સં.) સાચું નહિ એવું; કલ્પેલું; કૃત્રિમ તુિલા કાશિ(-શી) સ્ત્રી. (સં.) યાત્રાનું પ્રસિદ્ધ સ્થળ; (જ્ઞાનનું) કાવડ(-ડી) સ્ત્રી. (દ.) ખાંધે બોજો ઉપાડવાને બનાવેલી અજવાળું આપનારી નગરી; વારાણસી દિવ કાવડ સ્ત્રી, ખામી; ખોટ
કાશિ(-શી)નાથ પું. (સં.) કાશીવિશ્વનાથ; કાશીના મહાકાવડિયું ન. પૈસો (જૂના વખતનો).
કાશી-સી)દું ન. વૈતરું કાવડિયો ડું. (દ. કાવડિઅ) કાવડ ઊંચકનારો કાશ્મીર સ્ત્રી. (સં.) એક જાતનું કપડું (૨) ન. કેસર (૩) કાવડી સ્ત્રી, જુઓ “કાવડ”
સુખડ (૪) ., ન. ભારતની છેક ઉત્તરમાં આવેલો કાવડું ન. કાવડનું લાકડું કે વાંસ
એક પ્રદેશ કાવડું વિ. ધૂર્ત, ઠગારું
કાશ્મીરક ન. (સં.) કેસર (કાશમીરની ભાષા કાવતરા(oખોર, બાજ) વિ. કાવતરું કરનારું; પ્રપંચી કાશ્મીરી વિ. કાશ્મીરનું; કાશ્મીર સંબંધી (૨) સ્ત્રી. કાવતરું ન. છળ; પ્રપંચ; કારસ્તાન (૨) ગુપ્ત અને કાશ્યપ પુ. (સં.) એક પ્રસિદ્ધ ઋષિ (૨) મુનિ કપટપૂર્ણ યોજના
કાશ્ય ન. (સં.) કૃશતા; દુબળાપણું (૨) પાતળાપણું કાવરું (બાવરું) વિ. બેબાકળું; આકુળવ્યાકુળ કાષાય વિ. (સં.) ભગવું (૨) ન. ભગવું વસ કાવલી સ્ત્રી. ખટપટ
કાષ્ઠ ન. (સં.) લાકડું (૨) કાઠી; બળતણ કાવલું વિ. ઘણું નાજુક (૨) શોભીતું પણ તકલાદી[ફ્ટ કાષ્ઠફળ ન. કોચલાવાળું ફળ કાવળી સ્ત્રી, પાણી, દૂધ વગેરે પર તરતું પાતળું પડ (૨) કાષ્ઠવતુ ક્રિ.વિ. (સં.) લાકડાની માફક જડ થઈ ગયેલું કાવળી સ્ત્રી. કાચની બંગડી વાસણ; કીટલી કાઠૌષધિ સ્ત્રી. (સં.) વનસ્પતિમાંથી બનતી દવા કાવાદાન(-ની) સ્ત્રી. (ફા. કહવહદાની) કાવો કરવાનું કામ ., ન. પાણીમાં થતું એક ઘાસ; કાસડો (૨) ન. કાવાદાવા પુ.બ.વ. છળપ્રપંચ; કપટબાજી
કાસનું ફૂલ કવું ન. છાપરા ઉપરની નળિયાંની પ્રત્યેક ઓળ (૨) કાસ પું. ઉધરસ ખાટલાની પાટીનો આંટો
કાસ છું. નાની નહેર; કાંસ કાવું અ.ક્રિ. કંટાળવું (૨)કાયર થઈ જવું (૩) થાકી જવું કાસ સ્ત્રી. આડખીલી જિનાર આદમી - ખેપિયો કાવેરી મું. એક રાગ (૨) સ્ત્રી. દક્ષિણ ભારતની એક કાસદ પું. (અ. કાસિદ) સંદેશો – કાગળ લાવનાર લઈ નદી
[કાઢો કાસદિયું ન. કાસદું (૨) વિ. એ કામ કરનાર (કબૂતર) કાવો પુ. (ફા. કહબહ) બુંદદાણાનો ઉકાળો (૨) ઉકાળો; કાસદું ન. કાસદનું કામ કિાવાદાવો . છળકપટ
કાસરોગ પં. (સં.) ઉધરસનો રોગ કાવ્ય ન, (સં.) કવિતામાં જે કલાત્મક રસનું તત્ત્વ હોય છે કાસળ ન. આડખીલી; નડતર - તે (૨) રસાત્મક વાક્ય કે પદબંધ; કવિતા કાસાર ન. (સં.) સરોવર; તળાવ જેિમ કે માનપત્ર) કાવ્યકાર ૫. (સં.) કવિતા કરનાર; કવિ
કાસ્કેટન. સ્ત્રી, નાની પેટી કેડબી (કીમતી વસ્તુ રાખવાની, કાવ્યમય વિ. (સં.) કાવ્યથી ઓતપ્રોત થયેલું રિસચર્ચા કાસ્ટ સ્ત્રી. (ઈ.) નટોને તેમની ભૂમિકા આપવી તે (૨) કાવ્યમીમાંસા સ્ત્રી, (સં.) કાવ્યશાસ (૨) કાવ્યની શાસ્ત્રીય અભિનેતા મંડળ (૩) ઢાળેલો ઘાટ કાવ્યરચના સ્ત્રી. (સં.) કાવ્યની રચના
કાસ્ટ સ્ત્રી, (ઇ.) જ્ઞાતિ કાવ્યરસ છું. (સં.) કાવ્યથી અનુભવાતો રસ
કાસ્ટિંગવૉટ છું. (ઇં.) (-મત) પં. બે પક્ષે સરખા મત કાવ્યરસિક વિ. (સં.) કાવ્યનો રસ માણનારું; ભાવક પડતાં અપાતો વધારાનો નિર્ણાયક મત; તુલસીપત્ર

Page #194

કાળો
૧eo
[ કાળોચોર કાળ છું. કાલ; સમય (૨) દુકાળ (૩) ક્રોધ (૪) સમયનું કાળાંતરે ક્રિ.વિ. લાંબા સમયના (કે યુગોના) અંતર પછી
માપ (૫) મોત; નાશ (૬) મોસમ ઋતુ (૭) જયાં (૨) કેટલોક કાળ વીત્યા પછી (૩) કદી પણ
ઠેકો ન આવે એવું માત્રાનું સ્થાન (સંગીત) કાળાધોળાં ન.બ.વ. કારસ્તાન; બદચાલ કાળકરાળ વિ. કાળ જેવું ભયંકર (૨) મૃત્યુ કાળિદાસ પું. જુઓ “કાલિદાસ કાળકા સ્ત્રી. દેવી કાલિકા; મહાકાળી
કાળિયાર છું. હરણના ટોળાનો મુખી - કાળો નર કાળકૂટ ન. જુઓ ‘કાલકૂટ'
કાળિયું વિ. કાળા રંગનું (૨) ન. કાળી કંઠી (૩) અફીણ કાળગણના સ્ત્રી, કાળ કે સમય ગણવો તે (જ્યોતિષ). (૪) કાળિયો (કાળી તમાકુ) કાળગણનાશાસ્ત્ર ન. (સં.) જ્યોતિષ
કાળિયો છું. કાળી તમાકુ (ર) વિ. પું. કાળો-શામળો કાળચક્ર ન. કાલચક્ર; સમયનું ચક્ર (૨) ભાગ્યનું ચક્ર (૩) (પુરષ); શ્રીકૃષ્ણ જિંદગીના વારાફેર (૪) મોટી આફત
કાળિયો કોશી પું. એક કાળું લાંબી પૂંછડીવાળું પક્ષી કાળચંદ્ર પું. (સં.) ઘાતક ગણાતી રાશિનો ચંદ્ર કાળી વિ. સ્ત્રી, કાળા રંગની સ્ત્રી (૨) કાળી છાપવાળી કાળચોઘડિયું ન. નુકસાનકારક-ઘાતક ચોઘડિયું
ગંજીફાના પત્તાની એક જાત (૩) દેવી કાલિકા કાળજ(૦૩) ન. કલેજે; કાળજું
કાળી છું. કાલિયનાગ
એિક ઘરેણું કાળજા-તૂટ વિ. કાળજું તૂટી જાય એવું આકરું (કામ) કાળીકં(-ગાંઠી સ્ત્રી, (સ. કલ્પકઠિકા) સ્ત્રીઓની કોટનું કાળજી સ્ત્રી, હૃદયપૂર્વ સંભાળ-ચિંતા; ચીવટ કાળીચીસ સ્ત્રી, ભયંકર ચિચિયારી કાળજીÉ વિ. કાળ જેવી નુકસાનકારક-ઘાતક જીભવાળું; કાળીચૌદશ-સ) સ્ત્રી, આસો વદ ચૌદશ
અત્યંત કડવાબોલું [અંદરનો જીવ; દિલ કાળીજીરી સ્ત્રી. એક ઔષધ - તેનાં બીજ કે તેનો છોડ કાળજું ન. (સં. કાલેયક, પ્રા. કાલિજ્જ) કલેજું (૨) અંતર; કાળીટીલી સ્ત્રી. કલંક; લાંછન કાળનું વિ. કાળ જેટલું - અતિ જૂનું; પુરાણું કાળીનાગ પં. કાલિયનાગ (ર) કાળો નાગ પરજ કાળજ્વર પુ. કાલજવર; જીવલેણ તાવ
કાળીપરજ સ્ત્રી. દૂબળા વગેરે આદિવાસી લોકો; રાનીકાળઝાળ વિ. ભયંકર ફિરજ (૩) મોત; મૃત્યુ (જૈન) કાળીરોટી સ્ત્રી, માલપૂઓ કાળધર્મ છું. ઋતુઋતુનું લક્ષણ (૨) સમયને યોગ્ય એવી કાળીરોળી સ્ત્રી. રોળકોળી - સાંજનો વખત કાળનિદ્રા સ્ત્રી. મૃત્યુની નિદ્રા (૨) ગાઢ નિદ્રા કાળીંગો છું. કળિયુગ કાળપ સ્ત્રી. કાળાપણું; કાળાશ (૨) કલંક
કાળું વિ. (સં. કાલ, પ્રા. કાલઅ) મેશના રંગનું (૨) કાળપણું વિ. અપશુકનિયાળ; અપશુકનિયું
નઠારું; દુષ્ટ (૩) અઘોર, અનીતિમય (જેમ કે, કાળું કાળપુરુષ છું. યમરાજ; કાલપુરુષ
કામ, કાળું બજાર વગેરે) (૪) વસમું, સખત, કારમું કાળભૈરવ પં. શિવ; મહાદેવ (૨) શિવનો એક ગણ વગેરે ભાવવાળું (જેમ કે, કાળો ચોર, કાળી મજૂરી) કાળમીંઢ વિ. ઘણું જ કાળું (૨) નિષ્ફર (૩) ૫. એક કાળુંકટ વિ. તદન કાળું
જાતનો કઠણ અને કાળો પથ્થર જેિવા મોંવાળું કાળુંકૂબડું વિ. કાળું. કદરૂપું કાળમુખું વિ. (સં. કાલમુખ, પ્રા. કાલમુહઅ) કાળના કાળુડિબાંગ વિ. અતિશય કાળું કાળમૂર્તિ-ર્તિ) વિ. કાળના જેવી મૂર્તિવાળું (૨) સ્ત્રી. કાળું ધોળું ન. ખરાબ કામ; અતિશય કાળું કામ
શરીરધારી કાળ પોતે (૩) કાળના જેવી ભયંકર કાળુપાણી ન. દેશનિકાલ; જન્મટીપ આકૃતિવાળો માણસ
કાળુંબજાર ન. છાનુંમાનું ચાલતું ગેરકાયદે નફાખોરીનું કાળયોગ છું. સમયનો યોગ; સંજોગ રિાત્રિ બજાર-વેચાણ ને ખરીદ કાળરાત્રિ(-ત્રી) સ્ત્રી. કાળરૂપી રાત્રિ; જગતના નાશના કાળુંબલ(-લ)ક વિ. કાળું કાળું ભૂત જેવું; અતિ કાળું કાળવેળા સ્ત્રી. ભયંકર વખત (૨) સંધ્યાકાળ (૩) ક-ટાણું કાળુંભમ્મર વિ. ભમરા જેવું ખૂબ કાળું કાળવળિયો . છોકરાં ચોરી જનારો (૨) ધુતારો બાવો કાળુંભ(-ભં)ઠ વિ. સાવ કાળું કાળવ્યુત્કમ છું. (સં.) કાલક્રમદોષ (૨) યોગ્ય કાળ વીતી કાળુંમી(-મિ)ઢ વિ. સાવ કાળું જવો તે
કાળુંમેશ વિ. મેશ જેવું કાળું કાળસરું વિ. કાળાશ પડતું
વિપારી કાળુંમાં (-મોટું) ૫. કલંક કે શરમથી પડી ગયેલું માં કાળાબજારિયો છું. કાળું બજાર ચલાવનારો માણસ કે કાળોકાયદો . ખરાબ અકારો જુલમી કાયદો (૨) પહેલા કાળાગ્નિ પું. કાળરૂપી અગ્નિ; પ્રલયાગ્નિ
વિશ્વયુદ્ધ પછી અંગ્રેજ સરકારે ભારતમાં લાગુ કરેલો કાળાટ મું. (-શ) સ્ત્રી, કાળાપણું
જુલમી કાયદો -- રૉલેટ એક્ટ કાળાશ સ્ત્રી, કાળાટ (૨) કાળાપણું (૩) કાલિમાં કાળોચોર પં. ભારે જબરો ચોર; મહા ખરાબ માણસ

Page #195

કાળોતરિયો
ખેપિયો
કાળોતરિયો પું. કાળોતરી (અશુભ પત્રિકા) લઈ જનારો [મરણના સમાચારની ચિઠ્ઠી કાળોતરી સ્ત્રી. (સં. કાલપત્રિકા, પ્રા. કાલવતરિઆ) કાળોતરું વિ. ખૂબ કાળું (૨) ભયાનક કાળોતરું વિ. જૂના સમયનું કાળોતરો છું. કાળો નાગ; ફણીધર કાળોત્રી સ્ત્રી. કાળોતરી; અશુભ પત્રિકા કાળોમૃગ પું. કળિયર મૃગ; કૃષ્ણસાર કાં ક્રિ.વિ. કેમ; કેવી રીતે
કાંઈ, (ક) વિ. (૨) સર્વ. કંઈ; કંઈક કાંક સર્વ., વિ. કાંઈક; કશુંક
કાંકચ પું. કાચકી; એક વનસ્પતિ; કાકચિયાનો છોડ કાંણદોરો પું. કંકણદોરો; વિવાહની વિધિ કરી કાંડે
બાંધેલા મીંઢણ સાથેનો નાડાછડીનો દોરો કાંકરાળું(-યાળું), કાંકરિયું વિ. કાંકરીવાળું કાંકરીસ્ત્રી. ઝીણો કાંકરો (૨) રેતી; પથરી (૩) એ નામનો
રોગ (૪) કાકરી-દાવની કૂટી [અડપલું; ઉશ્કેરણી કાંકરીચાળો પું. કોઈના પર મશ્કરીમાં કાંકરી નાખવી તે; કાંકરીદાવ છું. છોકરાંની એક રમત
૧૦૮
• કાંકરેજ ન. ઉત્તર ગુજરાતનો ભાગ જ્યાંનાં ગાય, બળદ વગેરે પંકાય છે. [વગેરેનું મિશ્રણ કાંકરેટ પું. (ઈં. ક્રોન્ક્રીટ) રોડાં, પથરા, ચૂનો, સિમેન્ટ કાંકરોપું. (સં. કર્કર, પ્રા. કંકર) ઝીણો પથ્થ૨ (૨) કોઈપણ
કઠણ પદાર્થનો નાનો ગાંગડો (૩) કંટક; ફાંસ; નડતર (૪) શંકા; વહેમ; ખટકો (૫) ખીલ (આંખમાં થતો) કાં કે સંયો. કેમ જે; કારણ કે
કાંક્ષા સ્ત્રી. (સં.) આકાંક્ષા; ઇચ્છા; ઝંખના કાંક્ષિણી વિ.,સ્ત્રી. આકાંક્ષા રાખનારી (સ્ત્રી)[હિતકાંક્ષી -કાંક્ષી વિ. (સં.) ઇચ્છા કરનારું (સમાસમાં અંતે. ઉદા. કાંગ પું., સ્ત્રી. (સં. કંડુ) એક જાતનું ધાન્ય કાંગ સ્ત્રી. કાંસકી [એવો દાણો; ડોળ કાંગડું ન. (પ્રા. કંકડુ) ગાંગડુ; ન પલળે કે ન બફાય કાંગરી સ્ત્રી. દાંતા જેવી હાર-ભાત; કાંગરાં (૨) કો૨; ધાર કાંગરો પું. (ફા. કંગુરા) દાંતો (૨) શિખર (૩) કોટની
કો૨ણ ઉ૫૨નું એક ચણતર (૪) મોટા દાંતાની કાંગરી (૫) ભરત ભરવાની એક પદ્ધતિ
ન
કાંગલું વિ. કાંગું; રાંક (૨) કાયર (૩) નિર્બળ કાંગાઈ સ્ત્રી. કાંગાવેડા; ગરીબડાવેડા કાંગારૂ (ઇં.) ઑસ્ટ્રેલિયાનું એક ચોપગું પ્રાણી કાંગાવેડા પું.બ.વ. ગરીબવેડા; કાંગાઈ કાંગું વિ. રાંક; ગરીબ (૨) કાયર
કાંચન ન. (સં.) કંચન; સોનું (૨) ધન-દોલત કાંચનિગિર પું. મેરુ પર્વત [હીજડો; પપૈયો કાંચળિયો સ્ત્રી. ભવાઈમાં સ્ત્રીપાઠ ભજવનારો નટ (૨)
[ કાંઠી(-યુિં, ઢિયો)
કાંચળી સ્ત્રી. (સં. કંચુલિકા, પ્રા. કંચુલિઆ) કાપડું; કમખો (૨) સાપે ઉતારી દીધેલી ચામડી-ખોળ કાંચિ(-ચી) સ્ત્રી. (સં.) ઘૂઘરીવાળો કંદોરો (૨) દક્ષિણમાં આવેલું હિંદુઓનું પવિત્ર ધામ
કાંજી સ્ત્રી. (સં. કાંજિકા, પ્રા. કંજિઆ) રાબ (૨) લાહી (૩) ખેળ (૪) કાંજીખોરાક
કાં જે સંયો. કેમ જે; કારણ કે
કાંટ સ્ત્રી. કાંટાવાળાં વૃક્ષોની ગીચ ઝાડી
કાંટાકોળું ન. બિલ તરીકે યજ્ઞમાં વપરાતું એક જાતનું કોળું કાંટાદાર વિ. કાંટાવાળું (૨) પાણીદાર; જુસ્સાવાળું કાંટાળું વિ. કાંટાવાળું (૨) ખૂબ મુશ્કેલ
કાંટાળો તાજ પું. (સં.) અંતરાય; મુશ્કેલ જવાબદારી કાંટાળો તાર પં. કાંટાવાળો તાર; ‘બાર્ડ વાયર’ કાંટાળો થોર પું. ફાફડા થોર, જેના પર કાંટા હોય તે કાંટિયું ન. મડદા ઉપર નાખવાનું કપડું; કફન (૨) સંડાસ કાંટિયો પું. (‘કાંઠિયો’ ઉપરથી) સંડાસ; જાજરૂ (૨) મડદા
માટે સામાન વેચનાર વેપારી કાંટિયો પું. કાંટો-અંટસ રાખનારો [પાતળો કાંટો કાંટી સ્ત્રી. ગોખરુ (૨) નાકમાં પહેરવાનો ઝીણો, નાનો, કાંટું ન. માલ આપવા અને લેવાની ગોઠવણ - કરાર (અણછાજતો) (૨) કઠોળનાં પાંદડાં ડાંખળાં વગેરેનો ભૂકો; ગોતર
કાંટો પું. (સં. કંટક, પ્રા. કંટ) કેટલીક વનસ્પતિ પર ઊગતો કઠણ અણીદા૨ સીધો કે વાંકો અંકુર; શૂળ (૨) એના જેવા આકારની કોઈ પણ વસ્તુ (ઘડિયાળનો કાંટો) (૩) યુરોપી ઢબે જમતાં વપરાતું દાંતાળું, ચમચા ઘાટનું સાધન ઉદા. છરીકાંટો (૪) તોલ કરવાનું યંત્ર; કંપાણ વગેરે (૫) નાકે પહેરવાનું સ્ત્રીઓનું એક ઘરેણું (૬) રોમાંચ (૭) નડતર; ફાંસ (૮) અંટસ; કીનો (૯) વહેમ; શંકા (૧૦) જુસ્સો; પાણી (જેમ કે કાંટાદાર માણસ) (૧૧) ટેક; મમત (૧૨) માછલાં પકડવાનો ગલ
કાંટોકાંટ ક્રિવિ. બરાબર કાંટે ઊતરે એવું (૨) ઘડિયાળના કાંટે; બરોબર સમય પ્રમાણે
કાંઠલી સ્ત્રી. સ્ત્રીઓના કંઠનું એક ઘરેણું; હાંસડી (૨) વાણાનો તાર તાણામાં નાખવાનું વણકરનું એક ઓજાર; કાંઠલો
કાંઠલો પું. (સં. કંઠ) ગળાને બેસતો આવતો અંગરખાનો કાપ (૨) પોપટને કંઠે કાળું વર્તુળ હોય છે તે (૩) કાંઠલી (૪) ઘડા, ગાગર વગેરેના પેટાની ઉપરનોકંઠના ભાગનો ગોળ કાંઠો (૫) ઘાટ; કિનારો કાંઠાળ વિ. કાંઠાવાળું; કિનારાવાળું (૨) પું. કાંઠાવાળો વિસ્તાર; કંઠાર [ડટણ-જાજરૂ કાંઠી સ્ત્રી. (-ઠિયું) ન. (-ઠિયો) પું. એક જાતનું જાજરૂ;

Page #196

કાંઠો)
૧૯
[કાંસ્યપાત્રી કાંઠો પં. (સં. કંઠક, પ્રા. કંઠઅ) કિનારો; તટ; ઘાટ (૨) કાંધવો ૫. કાંધ દેનારો પુરુષ; કાંધિયો
અંત; છેડો (૩) ઘડો, ગાગર, કૂવો વગેરેની છેક કાંધાખત ન. હપતા પ્રમાણે દેવું ભરી દેવાનું લખત ઉપરનો વર્તુળાકાર ભાગ
કાંધાપાંજરાં ન.બ.વ. કરેલાં કાંધાં ચૂકતે ન થાય તો વ્યાજ કાંડ કું. (સં.)પ્રકરણ; વિભાગ (૨)છોડની બેગાંઠવચ્ચેનો સાથે તેનાં ફરી કાંધાં કરવાં તે ભાગ; પેરી (૩) ડાળી; શાખા (૪) ન. તીર; બાણ કાંધિયો છું. ખભા ઉપર ભાર ઉપાડનાર મજૂર (૨) બળદ
. (સં.) કાતળી કે પેરાઈમાંથી ઊગતું (શેરડી. (૩) મડદું ઊંચકનાર આદમી (૪) કાંધાખત કરી નાણાં ધરો વગેરે)
ધીરનાર આદમી (૫) ખુશામત કરનાર સાગરીત કાંડા ઘડિયાળ સ્ત્રી. કાંડે પહેરવાની ઘડિયાળ; “રિસ્ટ-વોચ કાંધું ન. હપતા પ્રમાણે ભરી દેવાની રકમ; હપતો (૨) કાંડા છોડ વિ. ગમે તેવું સખત પકડેલું કાંડું છોડવી નાંખે કૂંડાના સારા દાણા કાઢી લીધા પછી રહેતો હલકો
એવું; બળવાન (૨) કાંડાબળની અજમાયશની રમત પોચો દાણો [(૨) સાથી (ખેતી કામમાં) (૩) ચડસાચડસી; હુંસાતુંસી
કાંધેવાળિયો છું. મોટો છોકરો; ઘરનો ભાર વહેનાર દીકરો કાંડાબળ ન. કાંડાનું-હાથનું બળ
કાંધો ૫. મુદત પ્રમાણે ભરી દેવાની રકમ; કાંધું; હપતો કાંડાબળિયું વિ. કાંડાના બળવાળું; મજબૂત
કાંપ છું. કાળો-ચીકણો ઠરેલો કાદવ કાંડા-વછોડ વિ. ગમે તેવું મજબૂત પકડેલું કાંડું છોડવી નાખે કાંપ છું. કંપ; કંપારો
એવું (૨) કાંડાબળની રમત (૩) ચડસાચડસી કાંપ છું. (ઇ.) કેમ્પ કાંડિયું ન. સ્ત્રીઓનું કાંડે પહેરવાનું ઘરેણું (૨) ખમીસ કાપવું અ.કિ. (સં. કંપતે, પ્રા. કંપઈ) કંપવું, ધ્રુજવું (૨)
વગેરેનો કાંડા આગળનો ભાગ [પેટી (૨) કાં ભયથી થરથરવું કાંડી સ્ત્રી. (સં. કંડિકા, પ્રા. કંડિઅ) દીવાસળી કે તેની કાંબળ(-ળી) સ્ત્રી. (સં. કંબલ) કામળી કાંડું ન. (સં. કાંડક, પ્રા. કંડઅ) જયાં હાથનો પંજો કાંબળો પુ. ધાબળો; કામળો જોડાયેલો છે તે ભાગ
કાંબી સ્ત્રી. (સં. કંબી) સ્ત્રીઓના પગનું એક ઘરેણું (૨) કાંડૂર વિ. બીકણ; ડરપોક
કોસના મોંનો કાંઠલો (૩) સારણગાંઠ દબાવવાનો કાંડેર છું. તાંદળજો
કંદોરો
પ્રિાચીન દેશ કાંત વિ. (સં.) ઇચ્છિત; પ્રિય (૨) મજેનું અનુકૂળ (૩) કાંબોજ પું. (સં.) હિંદુકુશ પર્વત પ્રદેશમાં આવેલો એક
સુંદર; મનોહર (૪) પં. પ્રીતમ (૫) વર; પતિ (દ) કાંશિયાં ન.બ.વ. કાંસીજોડાં, મંજીરા ચકમકનો પથ્થર (૭) ન. લોહચુંબક
કાંસ ૫. પાણી લઈ જવાને બનાવેલી નાની નહેર (૨) કાંત સ્ત્રી, રેંટિયાની ત્રાક
પાણી વહી જવાને માટે કરેલી નીક; ગટર કાંત સ્ત્રી. કાંટાની ઝાડી
કાંસકી સ્ત્રી, (સં. કંકતિકા, પ્રા. કંકશિકા, કાંકશી) વાળ કાંતણ ન. કાંતવું તે; કાંતવાની ક્રિયા
ઓળવાનું એક સાધન (૨) એક વનસ્પતિ કાંતણકામ ન. કાંતવાનું કામ
કાંસકો પુ. (કંકશ” ઉપરથી કાંકસો અને પછી વ્યત્યય કાંતણવર્ગ કું. કાતરકામ શીખવવા માટેનો વર્ગ કે તે જગા થઈને “કાંસકો’) વાળ ઓળવાની મોટી કાંસકી કાંતણિયો છું. સૂતર કાંતી ગુજરો કરનાર પુરુષ કાંસવું અ.કિ. (સં. કાસ) ખાંસવું (૨) ખોંખારવું (૩) કાંતવું સક્રિ. (સં. કૃન્નતિ) વળ દઈને તાર કાઢવો (૨) હાંફવું; ફેંકે કરવું (૪) સક્રિ. ઠાંસવું; ચગદીને ભરવું
ઝીણી-નકામી ચર્ચા કરવી (૩) પાતળું કરવું; ઘટાડવું કાંસાં ન.બ.વ. (સં. કાંસ્ય, પ્રા. કંસ) કાંસીજોડ કાંતા સ્ત્રી. (સં.) પ્રિયા (૨) સુંદર સ્ત્રી (૩) પત્ની (૪) કાંસિયો પં. પિત્તળની કડછી (૨) કાંસાનો મોટો વાડકોપૃથ્વી
તાંસળું (૩) કાંસકો કાંતાર ન. (સં.) મોટું કે નિર્જન જંગલ (ર) દુર્ગમ માર્ગ કાંસી, (૦જોડ) સ્ત્રી. (૦જોડ) ન. (બહુવચનમાં) કાંસાની કાંતિ સ્ત્રી. (સં.) સૌંદર્ય, મનોહરતા (૨) તેજ; દીપ્તિ (૩) બનાવેલી મોટી ઝાંઝ; કાંસાનું છબછબિયું ચહેરાનું તેજ
_તિજદાસ કાંસુડી સ્ત્રિ. નાની વાટકી કાંતિમય વિ. (સં.) મનોહર રૂપાળું (૨) પ્રકાશિત; કસું ન. (સં. કાસ્ય, પ્રા. કાંસ-કંસ) તાંબું, જસત અને કાંતિમાન વિ. (સં.) કાંતિવાળું, તેજસ્વી
કલાઈથી બનતી એક મિશ્રધાતુ કાં તો સંયો. અથવા; અગર તો
કાંસ્ય ન. (સં.) કાંસું કાંદોપું. (સં. કંદક, પ્રા. કંદઅ) ડુંગળી(૨) કંદ, હરકોઈવન- કાંસ્યકાર પં. (સં.) કંસારો
સ્પતિના મૂળની ગાંઠ-જડ (૩) લાભ; ફાયદો ટિણ કાંસ્યપાત્ર ન. (સં.) કાંસાનું વાસણ કાંધ સ્ત્રી. (સં. સ્કંધ, પ્રા. કંધિ) ખભો (૨) ખાંધ; ધૂંસરીનું કાંસ્યપાત્રી સ્ત્રી. (સં.) કાંસાની થાળી

Page #197

!
ફિક]
કિક સ્ત્રી. (ઈં.) ઠોકર; લાત (૨) વાહનને ચાલુ કરવા માટે પગથી અપાતો બલાયાન
કિકલાવવું સ.ક્રિ. ‘કીકલાવું’નું પ્રેરક
ત
કિકિયાણ ન. એકસામટા ઘણા મોટા તીણા અવાજો થવા કિકિયારી સ્ત્રી, તીણી કારમી ચીસ
૧૮૦
કિકિયારો છું. મોટી કિકિયારી કિચન ન. (ઈં.) રસોડું કિચૂકો પું. કચૂકો; આમલીનો ઠળિયો [ચાકળાનો) કિચૂડ ક્રિ.વિ. તેવો અવાજ થાય તેમ (જેમ કે, કાંસના કિચૂ(-ચો)ડો પું. કિચૂકો (૨) કિચૂડકિચૂડ થતો અવાજ (૩) થાંભલે ભેરવેલ પાટિયાના બે છેડે બેસવાથી ઊંચાનીચા થવાથી મળતા આનંદની બાળકોની રમત કિટ સ્ત્રી. (ઈં.) સાજસરંજામ; સાધનસામગ્રી (૨) પ્રવાસી, સિપાહી કે વ્યવસાયી વગેરે માટેને સાધનસામગ્રીનો થેલો
ક્રિટકિટ પું. ટિકિટ અવાજ (૨) વાદવિવાદ કિટ્ટા સ્ત્રી. અક્કા; દોસ્તીનો ભંગ કિટ્સન(લાઈટ, લૅમ્પ) ન. ઘાસલેટની કોઠી દ્વારા પમ્પિંગથી થતો તેજસ્વી દીવો
કિનાર(-રી) સ્ત્રી. (ફા.) ધારનો ભાગ; કોર (૨) વસ્ત્ર પર મૂકવાની કોર (૩) કિનારો
કિનારો પું. કાંઠો; તટ (૨) અવિધ; અંત; છેડો કિન્ડરગાર્ટન ન. (ઈં.) બાલવાડી; બાલમંદિર કિન્નર પું. (સં.) એક જાતનો દેવ; કુબેરનો ગણ[વાળી કિન્નરકંઠા વિ. (-ઠી) વિ., સ્ત્રી. કિન્નર જેવા મધુર કંઠકિન્નરી સ્ત્રી. (સં.) કિન્નરની સ્ત્રી (૨) સારંગી કિન્નાખોર વિ. વેર રાખનારું; ખારીલું; દ્વેષીલું : કિન્નો પું. અંટસ; ખાર; દ્વેષ
કિફાયત સ્ત્રી. બચત (૨) વિ. (અ.) સસ્તુ; સોંઘું
કિડની સ્ત્રી. (ઈં.) મૂત્રપિંડ; ફુક્કો; ગુરદો કિડનેપર પું. (ઈં.) અપહરણ કરનાર; અપહરણકર્તા કિતવ પું. (સં.) જુગારી (૨) કપટી; ઠગારો કિતવી સ્ત્રી. (સં.) ધુતારી
કિતાબ સ્ત્રી. (અ.) ચોપડી; ગ્રંથ; પુસ્તક કિતાબ(ખાનું, ૦ઘર) ન. ગ્રંથભંડાર; પુસ્તકાલય કિતાબપરસ્ત વિ. ચોપડીચુંબક; ચોપડીઓના વાંચનમાં મશગૂલ રહેનારું
કિતાબી વિ. (અ.) કિતાબ-પુસ્તકને લગતું; પુસ્તકિયું કિત્તો પું. (અ. કિંતુઅહ=તેણે કાપ્યું ઉપરથી) જાડા કાપની કલમ-લેખણ (૨) સારો લખેલો ખરડો-નમૂનો (૩) ખેતરનો કકડો-વિભાગ (૪) ક્રિ.વિ. એનું એ જ; એજન; ‘ડિટ્ટો’; ઉપર મુજબ કિનખાબ પું. (ફા. કમ્બાબ) જરીબુટ્ટાના વણાટનું એક જાતનું કા૫ (૨) કસબ
[કિલોવૉલ્ટ
કિફાયતી વિ. ફાયદા પડતું; સસ્તું; સોંઘું મિર્થમ્ ક્રિ.વિ.(સં.) શા માટે ? શા હેતુથી ? શું કામ? કિયું વિ. (૨) સર્વ. ક્યું
કિરકિરી સ્ત્રી. રજકણ (૨) અપમાન [થોડેથોડે કરીને કિરકોલ(-ળ) વિ. (સં.) પરચૂરણ (૨) ક્રિ.વિ. છૂટક; કિરણ ન. (સં.) તેજની રેખા; રશ્મિ કિરણમય વિ. (સં.) કિરણોવાળું કિરણમાલી પું. (સં.) સૂર્ય; સૂરજ કરણવંતું વિ. કિરણવાળું
કિરણશાસ્ત્ર ન. (સં.) (ક્ષ-કિરણો જેવાં વિકરણ થતાં) કિરણોનું શાસ્ત્ર; ‘રેડિયોલૉજી’
કિરાણાળ વિ. કિરણોવાળું; કિરણવંતું [‘રેડિયો ઍક્ટિવ’ કિરણોત્સર્ગ પું. (સં.) હાનિકારક કિરણો છોડવાં તે; કિરતાર પું. (સં. કર્તા) સૃષ્ટિનો કરનારો-સ્રષ્ટા; કર્તાર કિરપા સ્ત્રી. કૃપા; મહેર [છે તે) એક હથિયાર કિરપાણ સ્ત્રી. (સં. કૃપાણ) (શીખો ધર્મચિહ્ન તરીકે રાખે કિરમજ પું. (અ. કિર્મજ) એક જાતનો કીડો (૨) એમાંથી નીકળતો કિરમજ–રાતો રંગ અને દવા કિરમજી વિ. કિરમજના રંગનું; ઘેરું લાલ કિરાત પું. (સં.) પહાડી જંગલી લોકોની એક જાત (૨)
વનવાસી ભીલોની એક જાતિ [પાર્વતી; દુર્ગા કિરાતી સ્ત્રી. (સં.) કિરાતની સ્ત્રી; કિરાતિની (૨) કિરાયાદાર વિ. કિરાયે-ભાડે રહેનારું (૨) પું. ભાડૂત કિરાયું ન. (અ. કિરાય) ભાડું કિરા(-લા)વવું સ.ક્રિ. સૂપડેથી ઝાકટવું કિરીટ (સં.) ઊભો મુગટ; તાજ
કિરીટી વિ. કિરીટવાળું (૨) પું. રાજા (૩) અર્જુન કિલ ઉર્દૂ. (સં.) ખરેખર [કિકિયારી કિલકાર પું. આંનદભર્યો કલબલાટ (૨) આનંદની કિલકારવું અક્રિ. કિલકાર કરવો
કિલકારી સ્ત્રી. કિલકાર (૨) તીણી ચીસ કે પોકાર કિલકિલ સ્ત્રી. (સં.) પક્ષીઓના એકીસાથે બોલવાથી થતો કિલકિલ એવો હર્ષભર્યો અવાજ
કિલકિલાટ પું. પક્ષીઓનું કિલકિલ કરવું તે (૨) હર્ષધ્વનિ કિલાવો પું. (ફા. કલાવા) મહાવતને ચડવા માટે હાથીને ગળે લટકતું રાખેલું દોરડું [માપ કિલો પું. (ઈં.) દશાંશપદ્ધતિમાં ૧૦૦૦ ગણું એમ બતાવતું કિલોગ્રામ પું. (ઈં.) એક હજાર ગ્રામ વજન; ‘કિલો’ કિલોમીટર પું. એક હજાર મીટર (૩૨૮૦.૮૯ ફૂટ) કિલોલિટર પું. (ઈં.) એક હજાર લિટર (પ્રવાહી); ૩૫.૩૧ ૫. ૨.
કિલોવૉટ પું. (ઈં.) એક હજાર વૉટ (વીજળીનો એકમ) કિલોવૉલ્ટ પું. (ઈં.) વીજળીની શક્તિ માપવા વપરાતું એક દશાંશ માપ

Page #198

કિલોસાયકલો
૧૮ ૧
[ કીચ, () કિલો સાયકલ સ્ત્રી. (ઈ.) એક હજાર આવર્તન દર સેકન્ડે કિંકર પં. (સં.) ચાકર; સેવક
થાય એવો મોજાની ફરીતાનો એકમ (રેડિયો, કિંકરતા સ્ત્રી. (સં.) ચાકરી; ચાકરપણું વાયરલેસમાં)
[(૩) રોગ; માંદગી કિંકરી સ્ત્રી. (સં.) ચાકરડી; સેવિકા કિલ્ડિ(-લ્મિ)ષ (સં.) કિલ્લિશ ન. પાપ (૨) અપરાધ કિંકર્તવ્ય ન. (સં.) શું કરવું તે શું ન કરવું એ [એવી દશા કિલ્લી સ્ત્રી. કૂંચી; તિજોરી; નાણાપેટી
કિંકર્ત(-)વ્યતા સ્ત્રી. (સં.) કર્તવ્ય શું છે તેવો પ્રશ્ન ઊઠે કિલ્લીદાર ૫. કિલ્લા તિજોરી વગેરેની ચાવી જેની પાસે કિંક(-)વ્યમૂઢ વિ. કિંકર્તવ્યતાથી મૂઢ-મૂંઝાયેલું રહેતી હોય તે વ્યક્તિ
(ભોટવું કિંકિણાટ પુ. કિંકિણી (ઘંટડી)ના જેવો અવાજ; ઘૂઘરીકિલું ન. (સં, કીટલું) અનાજમાં પડતું એક જીવડું; ઓનો ખણખણાટ (કાંગરાવાળું વલય (૩) ઘૂઘરી કિલ્લેદાર . કિલ્લાનો ઉપરી અમલદાર (૨) કિલ્લાનો કિંકિણી સ્ત્રી. (સં.) ઘૂઘરીવાળો કંદોરો; કાંચી (૨) કંકણ;
કબજો ધરાવનાર કે તેનું રક્ષણ કરનાર સૈનિક કિંગ કું. (ઇ.) રાજા કિલ્લેદારી સ્ત્રી, કિલ્લેદાર અમલદારની ફરજ (૨) હિંગલાણ ન. કિંગલાવું તે આનંદનો મત
લાવું તે; આનંદનો મલકાટ (૨) કિલ્લેદારને મળતું વેતન
કિંગલાવાનો હર્ષધ્વનિ
હિરખાવું કિલ્લેબંદી(-ધી) સ્ત્રી. શત્રુની સામે રક્ષણ મળે એવું કિંગલાવું અ.ક્રિ. આનંદમાં આવી જવું; ખૂબ ખુશી થવું;
બાંધકામ-કિલ્લો કરવો તે (૨) કિલ્લાનું બાંધકામ કિંચિત્ સર્વ. વિ. (સં.) થોડુંક (૨) ક્રિવિ. સહેજ; જરા કિલ્લો છું. (અ. કિલઅહ) કોટ: દુર્ગ
કિંચિકર વિ. (સં.) કિંચિત કરે એવું કંઈકમાત્ર કરનારું કિલિષ ન. (સં.) જુઓ 'કિલ્બિષ'
કિંચિદપિ સર્વ, વિ. (સં.) જરા જેટલું પણ; થોડું પણ કિવામ સ્ત્રી, તમાકુ ભેળવેલો ઉકાળીને બનાવેલો ઘટ્ટ રસ કિંચિત્માત્ર વિ. (૨) (સં.) ક્રિ.વિ. કિંચિત જ કિશોર વિ. (સં.) નાની ઉંમરનું; સગીર (૨) પં. કિંડરગાર્ટન ન. (જર્મન) ગમ્મત સાથે જ્ઞાન આપવાની
અગિયારથી પંદર વર્ષ સુધીની ઉંમરનો છોકરો બાળશિક્ષણની એક પદ્ધતિ (રમકડાંની રમતની); કિશોરવય સ્ત્રી. ન. (સં.) કિશોરાવસ્થા
બાલવાડી; શિશુમંદિર કિશોરાવસ્થા સ્ત્રી. કિશોર વય કે સ્થિતિ
કિંતુ સંયો. (સં.) પરંતુ; તોપણ
[જાત કિશોરી સ્ત્રી. (સં.) કુમારી; ૧૧ થી ૧૫ વર્ષની છોકરી કિંમર ૫. (સં.) કુબેરનો ગણ; એક પ્રકારની અર્ધ દેવી કિશ્વ સ્ત્રી. (ફા.) શેતરંજનો એક દાવ; શેઠ (૨) વાવેતર; કિનરાધિપ કિનરાધીશ પં. (સં.) કિનરોના સ્વામી; કુબેર ખેતી
કિંનરેશ(-શ્વર) પું. (સં.) કુબેર કિશ્તી સ્ત્રી. (ફ.) હોડી; નાવ
કિંપુરૂષ છું. (સં.) કિન્નર (૨) પ્રાચીન કાળની એક જંગલી કિકિંધા સ્ત્રી. (સં.) સુગ્રીવની રાજધાની (આજના જાતનો પુરુષ (૩) વર્ણસંકર - તુચ્છ માણસ
અનાગોંદી પાસેનું સ્થળ-દક્ષિણ ભારતમાં મૈસુર અને કિંબહુના સંયો. (સં.) વિશેષ (કહેવા)થી શું? (૨) ઊલટ હૈદરાબાદ વચ્ચે).
પક્ષે (૩) ટૂંકમાં; સંક્ષેપમાં
લિખું કિસ સ. (હિ.) કોણ; શું
કિંમત સ્ત્રી, કીમતનું મૂલ્ય; બદલો; વળતર (૨) કદર; બૂજ; કિસબત છું. મસક ઊંચકતા ભિસ્તીઓ પોતાની ડાબી કેડ કિંમતવાર કિ.વિ. કિંમત ઉપરથી કે કિંમત પ્રમાણે (હિસાબ અને થાપા ઉપર પહેરે છે તે ચામડું
ગણતાં); “એડવેલોરમ' કિસમ સ્ત્રી (અ. કિશ્મ) જાત; પ્રકાર; રીત સૂિકી દ્રાક્ષ કિંવદંતી સ્ત્રી. (સં.) લોકવાયકા; અફવા કિસમિસ સ્ત્રી. (ફા. કિમિશ) નાના દાણાની એક જાતની કિંવા સંયો. (સં.) અથવા; યા
(ફૂલ કિસલય ન. (સં.) કૂંપળ
કિંશુક છું. (સં.) ખાખરો; કેસુડો (૨) પું, ન. કેસુડાનું કિસાન . (હિ.) ખેડૂત
કિીકરો છું. ફરસી, ટાંકણું; વીંજણું કિસાનપત્ર ન. કૃષિવિકાસ માટે બચતપત્ર કિકરો . ચૂનો બનાવવાનો કાંકરો; મરડિયો કિસાનસંઘ ૫. ખેડૂતોનું મંડળ; ખેડૂતસંઘ
કીકલાવું અક્રિ. (સં. કિલકિલ પરથી) કિંગલાવું; ખૂબ કિસ્ત સ્ત્રી. (ફા.) મહેસૂલ વગેરેનો હપતો (૨) મહેસૂલ; ગેલમાં આવવું કીસ (૩) ખંડણી; કર (૪) કિત
કિીકલી સ્ત્રી. નાની કીકી-છોકરી કિસ્તી સ્ત્રી, કિશ્તી (હાડી)
કીકલો (સં. કિક) પં. નાનો કીકો-છોકરો કિસ્મત ન. (અ.) નસીબ; ભાગ્ય
કીકી સ્ત્રી, (પ્રા. કીયા) આંખની પૂતળી કિસ્સો ૫. (અ.) કહાણી; અદ્દભુત કથા-બનાવ (૨). કીકી સ્ત્રી, નાની બાળકી કલ્પિત વાર્તા (૩) ઘટના; બનાવ
કીકી પું. (સં. કિડ્ઝ, પ્રા. કિક) નાનો બાળક કિહાં ક્રિ.વિ. ક્યાં
કીચ, (૦૩) ૫. કાદવ; ગારો
" બાળકો

Page #199

કીજિયે, કીજે
કીજિયે, કીજે આજ્ઞાર્થ બી.પુ. કરવામાં આવે; કરો કીટ વિ. બરાબર પાઠ-મોઢે કરેલું (૨) પૂરું માહિતગાર; કાબેલ; હોશિયાર [(૩) ગો; ગાંઠ કીટ પું. (સં. કિટ્ટ) મેલ; કાટ (૨) કચરો; કસ્તર; કીટું કીટ, (ક) પું. (સં.) કીડો; જંતુ
કીટ(ક)શાસ્ત્ર ન. જીવજંતુ વિશેનું શાસ્ત્ર; ‘એન્ટોમોલોજી' કીટન વિ. (સં.) જંતુનાશક; જંતુઘ્ન [ખાનારું કીટ(ભક્ષક, ભક્ષી, ૦ભોજી) વિ. (સં.) કીડાઓ કીટલી સ્ત્રી. (ઇં.) ચાદાની (૨) ચાની રેંકડી કીવિજ્ઞાન ન. (સં.) જુઓ ‘કીટશાસ્ર’ કીટાણું ન. નાની નાની જીવાત; જીવાણુ કીટાં ન.બ.વ. લાકડાં
કીટિયું વિ. (સં. કિટ્ટ, પ્રા. કિટ્ટ) કીટીવાળું (૨) ન. લાકડાની ચીપટ (૩) સળગતું લાકડું
કીટી સ્ત્રી. (પ્રા. કિટ્ટિ) રૂમાં જે (કપાસિયાની કરચ કે
પાંદડીનો ભૂકો વગેરે) કસ્તર વળગી રહેલું હોય તે કીટું ન. (સં. કિટ્ટ) ઘીને તાવ્યા પછી નીચે જામતો કચરો કીટો, (ડો) પું. (સં. કટ્ટકૃટ, કિકટ) ઈંટો કે નળિયાં
પકવતાં પીળગીને ગઠ્ઠો થઈ ગયેલી માટી (૨) બળીપીગળીને ઠરેલો કોઈ પણ કચરો (૩) ધાતુના પદાર્થો; ઘણા તાપથી રસરૂપ થઈ બંધાઈ જાય છે તે (૪) બાવળના લાકડાનો ગાંઠવાળો કકડો
કીનો પું. (ફા.) કિન્નો; વેર; અંટસ
કીબૉક્સ સ્ત્રી. (ઈં.) આવીઓની પેટી
કીડ સ્ત્રી. (સં. કીટ) કીટ; ઊધ (૨) એક રોગ; દાદર, ઊંદરી વગેરે (૩) ખંજવાળ; ચળ [દર-ધર કીડિયારું ન. (સં. કીડિકાગાર, પ્રા. કીડિયારઅ) કીડીઓનું કીડિયાસેર સ્ત્રી. કીડિયાં-મોતી પરોવી બનાવેલી સેર-કંઠી કીડિયાહાર પું. કીડિયાંની હાર કીડિયું ન. ખૂબ નાનો કાચનો મણકો
કીડી સ્ત્રી. (સં. કીટિકા) એક ઝીણો જીવ-જંતુ કીડીખાઉ વિ.,ન. કીડીઓ ખાનારું એક પ્રાણી કીડીવેગ પું. કીડીના જેવો-ધીમો વેગ; મંદગતિ કીડો પું. (સં. કીટક, પ્રા. કીડઅ) પેટે ચાલનારો નાનો જીવડો (૨) કોઈ વાત કે વસ્તુમાં પાવરધું કે રચ્યુંપચ્યું હોય તે (૩) અજંપો; ફિકર; ચિંતા કીધ(-ધું) વિ. (સં. કથિત, પ્રા. કષિદ) કહ્યું કીધું સાક્રિ. (સં. મૃતક, પ્રા. કિદ) કર્યું કીનાખોર વિ. કિન્નાખોર; કીનો રાખે એવું; દેશીલું કીનાખોરી સ્ત્રી. કિન્નાખોરી
૧૮૨
કીબોર્ડ ન. (ઈં.) કળપટ; કળફલક
કીમત સ્ત્રી. (અ.) કિંમત; મૂલ્ય; દ૨; ભાવ (૨) કદર કીમતી વિ. (ફા.) ભારે કિંમતનું કીમિયાગર પું. (ફા.) કીમિયો કરી જાણનારો આદમી
| કીસ્ટોન
(૨) કળાવાન-યુક્તિબાજ આદમી (૩) ધુતારો કીમિયો છું. (અ. કીમિયા) હલકી ધાતુને કીમતી બનાવવાની ગુપ્ત રસાયણવિદ્યા (૨) ઇલમ; યુક્તિ (૩) સહેલાઈથી ઘણું દ્રવ્ય મળે અથવા ફાયદો થાય એવો ઇલમ-ધંધો અથવા વસ્તુ
કીર પું. (સં.) પોપટ; સૂડો
[‘બેયોનેટ’
કીરચ સ્ત્રી. કરચ; ઘણો નાનો કકડો (૨) સંગીન; કીરત સ્ત્રી. કીર્તિ; યશ; પ્રતિષ્ઠા
કીરતન ન. કીર્તન; ઈશ્વરનું યશોગાન
કીરતનિયાં ન.બ.વ. કાંસીજોડ; કીર્તન કરવાનાં છબછબિયાં કીરતનિયો છું. કીર્તનકાર; હરદાસ કીરવો પું. પોપટ
કીર્ત(-ત્ત)ન ન. (સં.) યશોગાન; ગુણકીર્તન (૨) ગાયન અને સંગીત સાથેનું ઈશ્વરનું ગુણવર્ણન કીર્ત(-ર્ન)નકાર પું. કીર્તન કરનારો આદમી; હરદાસ કીર્ત(-ત્ત)નીય વિ. (સં.) વખાણવા જેવું (૨) ગુણગાન કરવા જેવું
કીર્તિ(-ત્તિ) (સં.) સ્ત્રી. ખ્યાતિ; નામના; યશ કીર્તિ(-ત્તિ)કર વિ. ખ્યાતિ કરનારું કીર્તિ(-ત્તિ)ગાન ન. (સં.) યશોગાન; પ્રશસ્તિ કીર્તિ(-ત્તિ)ત વિ. (સં.) પ્રખ્યાત; જાણીતું કીર્તિ(-ત્તિ)દાયી(-યક) વિ. (સં.) યશ આપનારું કીર્તિ(-ત્તિ)ધ્વજ પું. કીર્તિરૂપી ધજા; યશોધ્વજ કીર્તિ(-ત્તિ)માન વિ. કીર્તિવાળું; યશસ્વી; નામાંકિત કીર્તિ(-ત્તિ)લાલસા સ્ત્રી. (સં.) યશ ખાટવાની લોલુપતા કીર્તિ(-ત્તિ)વંત વિ. કીર્તિમાન; યશસ્વી કીર્તિ(-ત્તિ)લેખ પું. કીર્તિનું સૂચન કે વર્ણન કરતો લેખ કીર્તિ(-ત્તિ)સ્તંભ પું. કીર્તિ કરવા (કે કાયમ રાખવા) માટે
રોપેલો કે ચણેલો સ્તંભ-મિનારો; સ્મરણસ્તંભ કીલ પું. (ગાડાની) મળી (૨) જવાળા કીલ પું. (સં.) મેખ; ખૂંટો (૨) ઢોર બાંધવાનો ખીલો કીલક ન. મેખ; ખૂંટો (૨) ઢોર બાંધવાનો ખીલો (૩) ધરી
(૪) જ્યોતિષનો એ નામનો શુભ યોગ (૪) ચાવી કીલકાસ્થિ ન. જેની વચ્ચે કરોડરજ્જુ હોય છે તે કરોડની હાડમાળાનો બીજો મણકો
કીલિકા સ્ત્રી. (સં.) ખીલી (૨) ચાવી; કૂંચી ચાવી; કૂંચી કીલી સ્ત્રી. (સં. કીલ=મેખ) તિજોરી; નાણાંની પેટી (૨) કીલી સ્ત્રી. નાની છોકરી; ગગી
કીલીદાર પું. જેની પાસે કૂંચી રહેતી હોય (કિલ્લો, તિજોરી, વગેરેની) તે વ્યક્તિ; કિલ્લીદાર (૨) હિસાબનીશ કીલો પું. કીકો; છોકરો; ગગો કીશ પું. (સં.) વાંદરો (૨) સૂર્ય
કીસ સ્ત્રી. (ફા. કિસ્ત) જમીન-મહેસૂલ; સરકારીભરણું કીસ્ટોન પું. (ઈં.) ચણતરમાં કમાનનો ચાવીરૂપ પથ્થર

Page #200

૧૮ 3
[કુનેહબાજ કુ પૂર્વ. (સં.) નામ પૂર્વે આવતાં “ખરાબ, હલકું, નિદિત' કુટેવ સ્ત્રી. ખરાબ ટેવ-આદત ચલાવનારી સ્ત્રી એવો અર્થ સૂચવે. ઉદા. કુમાર્ગ
કુટ્ટણી (પ્રા.), (-ની) (સં.) સ્ત્રી. કૂટણી (૨) ફૂટણખાનું કુ સ્ત્રી. (સં.) પૃથ્વી
[વચન કુઠાર છું. (સં.) કુહાડો (૨) ફરસી કુકથન ન. (સં.) સામાને ખોટું લાગે તેવું વચન; ખરાબ કુઠારાઘાત પં. કુઠારનો ઘા; કુહાડીનો ઘા કુકરે કૂક ન. કૂકડાનો અવાજ
કુડતું ન. (હિ. કુરતા) પહેરણ; કુરતું કુકર્મ ન. (સં.) ખોટું-ખરાબ કર્મ
કુણ સર્વ. કોણ; કયું કુકર્મરત વિ. (સં.) ખરાબ કર્મમાં રચ્યુંપચ્યું રહેનારું કુણિયાટવું જુઓ ‘કોણિયાટવું'
| દિડકો કુકર્મી વિ. કુકર્મ (ખરાબ કામ) કરનારું, અધર્મ કુત-)કું ન. (-કો) ૫. (તુર્કી કુત્ક) ડફણું, બૂઠું (૨) કુકૃત્ય ન. (સં.) ખરાબ-ખોટું કર્મ
કુતરિયું ન. એક ઘાસ; કૂતરી કુકકુટ . (સં.) કૂકડો, મરઘો
કુતર્ક છું. (સં.) ખોટો તર્ક (૨) ખરાબ વિચાર કુલ(-શિ) સ્ત્રી. (સં.) કૂખ; પેટનું પડખું; ગર્ભાશય કુતર્ક વિ. (સં.) કુતર્ક કર્યા કરનારું કુખ ૫. ગર્ભ; કુશ
કુતુબ પું. (અ. કબુ) ઘંટીનો ખીલડો (૨) ધ્રુવતારો કુખ્યાત વિ. ખરાબ ખ્યાતિવાળું; બદનામ
કુતુબખાનું ન. (અ.) ગ્રંથાલય; પુસ્તકાલય કુખ્યાતિ સ્ત્રી. (સં.) બદનામી; અપયશ
કુતુબનુમાન. (ફા.) હોકાયંત્ર કુચ પું. (સં.) સ્ત્રીની છાતી; સ્તન
કુતુબમિનાર(-રો) દિલ્હીમાં આવેલો એક પ્રસિદ્ધ મિનારો કુચરિત ન. (સં.) ખરાબ આચરણ[અશાસ્ત્રીય વાતચીત કુતૂહલન. (સં.) અમુક વસ્તુ-નવી વસ્તુ જેવા જાણવાની કુચરિત સ્ત્રી, (સં.) ખરાબ વિષયને લગતી વાતચીત (૨) ઉત્કંઠા; કૌતુક (૨) નવાઈભરી વસ્તુ કુચાલ સ્ત્રી, કચલા; ખરાબ વર્તણુક
કુત્તી સ્ત્રી. (હિ.) કૂતરી કુચાલ પું. ખરાબ રીતરિવાજ
ભિાત) કુત્તી સ્ત્રી. પતંગના દોરામાં પડતી દાંતી કુચેષ્ટા સ્ત્રી, (-ષ્ટિત) ન. (સં.) ખોટી-ખરાબ ચેષ (રીત- કુત્તો છું. કૂતરો (૨) બંદૂકનો ઘોડો કુછંદ છું. (સં.) ખરાબ છંદ-વ્યસન કે ચસકો; લંપટપણે કુત્સા સ્ત્રી. (-ન્સીન) ન. (સં.) કૂથલી; નિંદા કુછદી વિ. કુછંદે ચડેલ; વ્યભિચારી
કુત્સિત વિ. (સં.) ધિક્કારવા યોગ્ય; નિદિત (૨) નીચ; કુવારપું. (સં.) મંગળવાર
નઠારું; અધમ (૩) મેલું, ગંદું (૪) ન. નિંદા (૫) કુજોગ મું. કુયોગ; ખરાબ યોગ-સંયોગ
શિતરંજી (૩) કંથા કુટજ પું. (સં.) ઇંદ્રજવ [(૨) કૂટવાનું મહેનતાણું કુથ પું. (સં.) થી ઉપર નાંખવાની કૂલ (૨) સાદડી; કુટામણ ન., (–ણી) સ્ત્રી, કુટારો છું. કુટાવું તે; ટિચામણ કુદકડું વિ. કૂદાકૂદ કરનારું (૨) વધુ પડતું ઉત્સાહી કુટાવવુંસ.ક્રિ. “ફૂટવુંનું પ્રેરક સૂઝન પડવી; કુટારો થવો કુદકણું ન. કૂદવાની ક્રિયા (નાચણામાં) કુટાવું અ.ક્રિ. ‘કૂટવું'નું કર્મણિ (૨) ટિયાવું; અથડાવું (૩) કુદકારો પં. કૂદકો; ઠેકડો કુટિ, (૨) સ્ત્રી. (સં.) ઝૂંપડી; કુટી; કુટીર કુદકું ન. (-કો) ૫. જુઓ ‘કુતર્ક(કો) કુટિર ઉદ્યોગ પું. (સં.) ગૃહઉદ્યોગ [કપટી કુદરતી સ્ત્રી. (અ.) ઈશ્વરી શક્તિ; નિસર્ગ; પ્રકૃતિ (૨) કુટિલ વિ. (સં.) વાંકું; વળેલું (૨) હઠીલું (૩) છળવાળું, જાતિસ્વભાવ (૩) ; તાકાત કુટિલતા સ્ત્રી. કપટ; વંકાઈ (૨) હઠીલાપણું કુદરતી વિ. કુદરત સંબંધી; નૈસર્ગિક (૨) સ્વાભાવિક કુટિલાઈ સ્ત્રી, કુટિલપણું; કુટિલતા
કુદર્શન ન. (સં.) મિથ્યાત્વનું દર્શન (જૈન) કુટી, (૦૨) સ્ત્રી. (સં.) જુઓ ‘કુટિ
કુદાન ન. (સં.) કુપાત્રને અપાયેલું દાન કુટુંબ ન. (સં.) એક બાપનો પરિવાર-વંશ (૨) સ્ત્રી. કુદાવવું સક્રિ. “કૂદવું'નું પ્રેરક
છોકરાં વગેરે ઘરનાં માણસોનો સમૂહ (૩) કુદાવું અ.ક્ર. “કૂવું’નું કર્મણિ
સ્ત્રીછોકરાંનો સમૂહ; પરિવાર ઓિનો સમૂહ કુદૃષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) મેલી નજર (૨) ખોટા મત-કલ્પના કુટુંબકબીલો છું. કુટુંબ અને કબીલો; નજીકનાં સગાંસંબંધી- (૩) ખોટા-ખરાબ ખ્યાલથી જોવું તે; બદનજર કુટુંબનિયોજન ન. કુટુંબને વધતું અટકાવવાની વૈદ્યકીય કુદ્રવ્ય, કુધન ન. (સં.) ખરાબ પૈસો-સંપત્તિ
પ્રક્રિયા કે નિરોધને લગતાં સાધનોનો ખ્યાલ આપતી કુધાન ન. હલકા પ્રકારનું ધાન્ય ખોટી દિશામાં ગતિ વ્યવસ્થા (૨) આયોજનપૂર્વકનો વસ્તાર; “ફેમિલી કુધારો છું. ખરાબ રિવાજ (૨) સુધારાથી વિરુદ્ધ એવી પ્લાનિંગ
કુનીતિ સ્ત્રી. (સં.) અનીતિ; દુરાચાર કુટુંબિની સ્ત્રી. (સં.) કુટુંબી સ્ત્રી કુિટુંબનું માણસ કુનેહ સ્ત્રી. (અ. કુન્હ) હિકમત (૨) ચતુરાઈ કુટુંબી વિ. (સં.) કુટુંબનું (૨) કુટુંબવાળું (૩) ન., . કુનેહબાજ વિ. કુનેહવાળું; ચાલાક

Page #201

(કુરૂઢિ
કુપથી
૧૮૪ કુપથ પું. (સં.) ખરાબ-અનીતિનો માર્ગ
કુંવારી કન્યા (૩) રાજકુંવરી (૪) પુત્રી કપથગામી વિ. વિપથગામી; ખરાબ માર્ગે જનારું કુમારિકાવ્રતન. (સં.) આજીવન કુંવારા રહેવાનું કન્યાનું વ્રત કુપથ્થ વિ. (સં.) પથ્ય નહિ તેવું; આરોગ્યને માફક ન કુમારી પુત્ર પું.(સં.) કુંવારી કન્યાને થયેલો પુત્ર કુિછંદ
આવે એવું (૨) ન. પરેજી-કરી ન પાળવી તે કુમાર્ગ કું. (સં.) ખરાબ-આડો રસ્તો (૨) અધર્મ (૩) કુપાત્ર વિ. (સં.) નાલાયક; અનધિકારી (૨) બે-અદબ; કુમાવિસદાર છું. (મ. કમાવીસદાર) મહેસૂલ ઉઘરાવનાર
છકી ગયેલું (૩)ના ખરાબ વાસણ (૪) ખરાબ માણસ આદમી; મહેસૂલી અમલદાર; મહાલકારી કુપિત વિ. કસં.) ક્રોધે ભરાયેલું; કોપેલું
કુમાવિસી સ્ત્રી, તહેસીલ; મહેસૂલ સિફાઈદાર વણાટ પુત્ર . (સં.) નઠારો દીકરો; કપૂત સિાધન કુમાશ સ્ત્રી. (અ.) સુંવાળપ; નરમાશ (કવિની) (૨) કુપ્પી સ્ત્રી. (સં. કૂપિકા) નાનો કુષ્પો; યંત્રમાં તેલ ઊંજવાનું કુમાશદાર વિ. કુમાશવાળું, સૂકોમળ મિત્ર કુપ્પો . (સં. કૂપક) કુલ્લું
કુમિત્ર પું. (સં.) નઠારો-મિત્ર; ધર્મથી ઊલટો ચાલનાર કુપ્રથા શ્રી. (સં.) ખરાબ રીત-રિવાજ
કુમુદ ન. (સં.) (રાત્રે ખીલતું) ધોળું કમળ; પોયણું (૨) કુફર ન. (અ. કુફ) નાસ્તિકતા; કાફરપણું
નૈઋત્ય ખૂણાનો દિગ્ગજ કુફરાન ન. (અ.) કુફર; નાસ્તિકતા; કાફરપણું (૨) ખોટું કુમુદ(૦નાથ, ૦પતિ, વબંધુ) ૫. (સં.) ચંદ્રમા; ચંદ્ર તહોમત; આળ (૩) ધાંધળ; તોફાન
કુમુદિની સ્ત્રી, (સં.) કુમુદના ફૂલનો વેલો (૨) જેમાં કુબજાસ્ત્રી, કુન્જા; ખૂંધી(૨) ખરાબ સ્ત્રી (૩) કૈકેયીનીદાસી; પોયણાં થતાં હોય તેવી જગા
મંથરા (૪) કૃષ્ણની કૃપાપાત્ર એવી કંસની એક દાસી કુમેળ પું. અણબનાવ; કુસંપ કુબુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) નઠારી બુદ્ધિ () લુચ્ચાઈ; કપટ કુયુક્તિ સ્ત્રી. (સં.) દાવપેચ, કપટ (૨) ખોટો તર્ક વખત કુબેર ન. (સં.) ઇન્દ્રના ધનનો ભંડારી-એક દેવ (૨) કુયોગ છું. (સં.) ગ્રહનો ખરાબ યોગ (૨) કવખત; ખરાબ સૂર્યમાળાનો એક ગ્રહ; “લૂટો”
કુરકુર પું. કુરકુરિયાને બોલવવાનો ઉદ્દગાર (૨) દાંત વડે કુબેરભંડારી . અત્યંત ધનવાન
થોડુથોડું કરડવાથી અવાજ થાય છે તે ગિલૂડિયું કુન્જ, (ક) વિ. (સં.) ખૂંધવાળું; ખંધું-કૂબડું. કુરકુરિયું ન. (સં. કુકુર) કૂતરાનું નાનું બચ્યું; ભટોળિયું; કુબ્ધત્વ ન. (સં.) કૂબડાપણું (૨) સપ્રમાણતાનો અભાવ કુરતું ન. (ફા. કુર્તહ) કુતું; પહેરણ કિરવી તે કુન્જા વિ. સ્ત્રી. (સં.) જુઓ ‘કુબજા',
કુર (નિ) સ્ત્રી. (ફા. કુર્નિશ) નમીને-ઝૂકીને સલામ કુભારજા સ્ત્રી. (કુ+ભાય) નઠારી સ્ત્રી (૨) કજિયાખોર કુરબાન વિ. (અ.) બલિદાન તરીકે સમર્પેલું (૨) ફૂલ; સ્ત્રી; કર્કશા (૩) ફુવડ
ન્યોછાવર કુભાંડ ન. (સં. કુષ્માંડ) જૂહું તહોમત (૨) તરકટ કુરબાની સ્ત્રી. કુરબાન થવું કે કરવું તે; બલિદાન કુભાંડી વિ. ઢોંગી; વેષધારી; તરકટ કરનારું (૨) ખોટો કુરમ(મુ)રા પું. લીલા ચોખા બાફી-ફૂટીને કરવામાં આરોપ મૂકનારું (૩) કૌભાંડી
આવેલી વાનગી; મમરા કુમક સ્ત્રી. (તુર્કી) મદદ; સહાય [(૨) કેસર કુરર છું. (સં.) એક પંખી; ટિટોડી (નર) કુમકુમ ન. (સં. કંકુમ) કુંકુમ; કંકુ (કુમકુમ અશુદ્ધ શબ્દ) કુરરી સ્ત્રી. (સં.) ટિટોડી કુમકુમપત્રિકા સ્ત્રી, કંકોતરી (કુંકુમપત્રિકા શુદ્ધ શબ્દ) કુરંગ કું. (૦૬) ન. (સં.) હરણ; મૃગ કુમતિ સ્ત્રી. (સં.) નઠારી બુદ્ધિ, દુર્બુદ્ધિ
કુરંગ(-ગિણી, કુરંગી (સં.) સ્ત્રી. હરણી; મૃગી કુમળાશ સ્ત્રી. કુમળાપણું; મુલાયમતા
કુરાન ન. (અ.) ઇસ્લામનો મુખ્ય ધર્મગ્રંથ કુમળું વિ. સં. કોમલ, પ્રા. કોમલ) કોમળ; મુલાયમ (૨) કુરાન(-)શરીફ, કુરાન મજીદ ન. કુરાન (માનવાચક)
સુકુમાર; તાજુ (૩) મૃદુ; નરમ (૪) મધુર (૫) દયાળ કુરિયર છું. (ઇં.) આંગડિયો; મારફતિયો કુમાતા સ્ત્રી. (સં.) ખરાબ માતા; સંતતિ પ્રત્યે વાત્સલ્ય કુરિયરસર્વિસ સ્ત્રી. (ઇ.) માલ વગેરેની હેરફેર માટે કે ફરજના ભાન વિનાની માતા
આંગડિયા-મારફતિયા જેવી સેવા કુમાન ન. (સં.) અપમાન
કુરુ પું. (સં.) પાંડવકૌરવોનો પૂર્વજ (૨) અર્વાચીન કુમાર પં. (સં.) પાંચ વર્ષની અંદરનો બાળક (૨) દિલ્હીની આજુબાજુના પ્રદેશનું પ્રાચીન નામ
યુવાવસ્થા અથવા એની પહેલાંની અવસ્થાવાળો કુરુક્ષેત્ર ન. (સં.) દિલ્હીની પાસે આવેલું એક વિશાળ
છોકરો (૩) કુંવારો છોકરો (૪) પુત્ર (૫) રાજપુત્ર મેદાન; જયાં પાંડવો અને કૌરવો વચ્ચે યુદ્ધ થયું હતું. કુમારમંદિર ન. (સં.) પ્રાથમિક શાળા; કુમારશાળા કુર્દમ પં. (સં. કુરુવિન્દ) એક સખત ખનિજ પદાર્થ
કુમારાવસ્થા સ્ત્રી. (સં.) કુમારવયની કે કુંવારી સ્થિતિ જેમાંથી ઝવેરાતનાં નંગ બને છે. ! કુમારી(-રિકા) સ્ત્રી. (સં.) બાર વર્ષ સુધીની કન્યા (૨) કુરૂઢિ સ્ત્રી. (સં.) નઠારો રિવાજ

Page #202

કુરૂપ ૧૮૫
[કુશકા કુરૂપ વિ. (સં.) કદરૂપું; બેડોળ; વરવું
અધિકારી, “ચેન્સેલર (પૂર્વ કુલપતિ' કહેવામાં આવતું) કુરૂપતા સ્ત્રી. કદરૂપાપણું; વરવાપણું
કુલાધીશ-શ્વર) પું. (સં.) કુળનો મુખ્ય માણસ કુર્નિશ સ્ત્રી. (તુર્કી) નમીને થતી સલામ; કુરનિસ કુલાબો પું. ભૂશિરની જમીન (૨) બાંયનો કાપ (૩) કુલ વિ. (અ. કુલ્લ) એકંદર (૨) તમામ
માછલાં પકડવાનો કાંટો
ગિૌરવ કુલ (સં.) ન. કુટુંબ; વંશ; કુળ (૨) ખાનદાની; કુલીનતા કુલાભિમાન ન. (સં.) પોતાના કુળ વિશેનું અભિમાન
(૩) ટોળું; જૂથ (૪) અસીલ (વકીલનો) કુલાલ પું. (સં.) કુંભાર કુલકન. (સં.) પાંચ શ્લોકોના સળંગ અવયવવાળો શ્લોક- કુલાંગના સ્ત્રી. (સં.) કુલીન ઘરની સ્ત્રી
સૂમ (કા.શા.)[(૩) ક્રિ.વિ. કુલ અખત્યાર સમેત કુલાંગાર પં. (સં.) કુળમાં અંગાર જેવો નીવડેલો આદમી કલકલાં વિ. કલ અખત્યાર ભોગવતું (૨) અંગત; ખાસ કલિશ ન. (સં.) ઈન્દ્રનું અસ્ત્ર-વજ કુલક્ષણ ન. (સં.) અપલક્ષણ; ખોડ (૨) કુટેવ કુલી છું. (તુર્કી) ભાર ઊંચકનારો; મજૂર કુલક્ષણે વિ. કુલક્ષણવાળું; ખોડીલું; અપલક્ષણે કુલીન વિ. (સં.) ઊંચા કુળનું; ખાનદાન; કુળવાન કુલ(-ળ)ક્ષય વિ. કુળનો નાશ
કુલીનતા સ્ત્રી. (સં.) ખાનદાની; કુળવાનપણું કુલગુરુ છું. કૌટુંબિક કે વંશપરંપરાના ગુરુ
કુલીશ ન. (સં.) ઇન્દ્રનું વજ; કુલિશ કુલગ્ન ન. (સં.) ખરાબ મુહૂર્ત એવું-કરનારું કુલે(-લ્લે) ક્રિ.વિ. (અ. કુલ્લા) એકંદરે; સરવાળે કુલબ(-ઘા)તક, (-ઘાતી) વિ. (સં.) કુળનો નાશ કરે કુલેર સ્ત્રી. (દ. કુલ્લરી) ઘીગોળ સાથે ચોળેલો બાજરી કુલઝપટ ક્રિ.વિ. બધું મળીને; કુલ
વગેરેનો કાચો લોટ - તેનું એક ખાદ્ય કુલટા સ્ત્રી. (સં.) ખરાબ ચાલની સ્ત્રી, વ્યભિચારિણી સ્ત્રી કુલોત્પન્ન વિ. કુળમાં જન્મેલું કુલડી સ્ત્રી. (સં. કુલ્લા, પ્રા. કુલ્લાડિઆ) કસલી જેવું નાનું કુલોદ્ધાર પં. (સં.) કુળનો ઉદ્ધાર-ઉત્કર્ષ
માટીનું વાસણ; ચડવો (૨) સોનું કે રૂપું ગાળવાનું કુલોદ્ધારકવિ. (સં.) કુળનો ઉદ્ધાર કરનારું અિથવા ઝરણું એક પાત્ર (૩) ગુદાનો ભાગ (જેમાંથી મળ બહાર કુલ્યા સ્ત્રી. (સં.) સુશીલ સ્ત્રી (૨) નાની નદી; નહેર આવે છે.)
કુલ્લી સ્ત્રી, નાનું કુલ્લે (૨) કુલડી કુલદીપક પં. (સં.) કુલને દીપાવનારી વ્યક્તિ (૨) પુત્ર કુલ્લ ન. ઘીતેલ ભરવાનું ચામડાનું મોટું પાત્ર કુલદેવ પં., (તા) (સં.) .બ.વ. સ્ત્રી, કુળના ઇષ્ટદેવ કુલ્લે ક્રિ.વિ. જુઓ ‘કુલે’ કુલદેવી સ્ત્રી, કુળની ઇષ્ટદેવી ધિર્મ-આચાર કુવચન ન. (સં.) ગાળ (૨) કડવું વેણ નિંદક કુલધર્મ પું. (સં.) વંશપરંપરાથી ચાલતો આવેલો વિશિષ્ટ કુવચની વિ. (સં.) અપશબ્દ બોલનારું (૨) નિંદા કરનારું; કુલનાયક . કુલાધિપતિ પછી બીજા ક્રમનો વિશ્વ- કુવર્ષન. (સં.) દુકાળનું વરસ (અતિવૃષ્ટિ કે અનાવૃષ્ટિનું) વિદ્યાપીઠનો અધિકારી
કુવલય ન. (.) ભૂરું કમળ (૨) પોયણું કુલપતિ છું. (સં.) કુટુંબનો-કુળનો વડો (૨) ૧૦,૦૦૦ કુવાક્ય ન. (સં.) કુવચન; ગાળ; અપશબ્દ
શીષ્યોને " વડાવનાર અને ભણાવનાર ઋષિ (૩) કુવાસ સ્ત્રી. ખરાબ વાસ; દુર્ગધ વિશ્વવિદ્યાલયનો કુલાધિપતિ પછીના દરજ્જાનો કુવાસ પું. (સં.) ખરાબ રહેઠાણ અધિકારી; “વાઇસ ચાન્સેલર
કુવાસી(-શી) સ્ત્રી. કુમારિકા, કુંવારી કન્યા કુલપર્વત પું. (સં.) કુલાચલ; મુખ્ય પર્વત; (મહેન્દ્રગિરિ, કુવાહક વિ. (સં.) ગરમી અગર વિધુતને ન વહી શકે
મલય, સહ્યાદ્રિ, શુક્તિમાન, ઋક્ષ, વિંધ્ય, અને કે પરાણે વહી જાય તેવું પારિપાત્ર)
કુવિચાર છું. (સં.) ખરાબ વિચાર-ભાવના કુલફી સ્ત્રી. (હિ.) બરફમાં ઠારેલ દૂધની એક બનાવટ કુવેચ સ્ત્રી. જેના સ્પર્શથી ચળ આવે એવી એક વનસ્પતિ કુલમર્યાદા સ્ત્રી. કુળની મર્યાદા; લજ્જા
કુવેણ ન. કુવચન; ખરાબ વચન કુલવધૂ સ્ત્રી. (સં.) સારા કુટુંબની વહુ-સ્ત્રી
કવેણી સ્ત્રી, ઢંગધડા વિનાનો વાળેલો ચોટલો કુલવ્રત ન. (સં.) કુળનું વિશિષ્ટ વ્રત
કુવેતર ન. કૂવાવાળી જમીન; વાડી-પડું કુલસચિવ પં. (સં.) વિશ્વવિદ્યાલયનો અધ્યક્ષ (૨) કુવેતર ન. ખરાબ સંતાન; કુસંતતિ યુનિવર્સિટીનો ‘રજિસ્ટ્રાર”
કુવેતી પું. કૂવા પરનો કોસ હાંકનારો આદમી; કોસિયો કુલહીન વિ. કુળ વિનાનું (૨) કુલીન નહિ એવું કુવ્વત ન. (ફા.) કૌવત; તાકાત કુલાચલ (સં.) (-ળ) પું. મુખ્ય પર્વત; કુલપર્વત કુશ છું. (સં.) એક જાતનું ઘાસ; દર્ભ (૨) રામનો એક કુલાચાર છું. (સં.) કુળધર્મ; કુળનો આચાર કુશકા પુ.બ.વ. (સં. કુક્કસ, પ્રા. કુક્કસ) ડાંગર કોદરા કુલાધિપતિ પું. (સં.) વિશ્વવિદ્યાલયમાં સર્વોપરી સ્થાનનો વગેરેનાં છોડાં (૨) ઠળિયા (ખારેક, ખજૂર વગેરેના)

Page #203

કુશકી ૧૮ ૬
[કુંઠા કુશકી સ્ત્રી. ખાંડેલા ચોખાનું ઝીણું ઝટકામણ કુહર ન. (સં.) ગુફા; બખોલ (પહાડની) કુશન ન. (ઇં.) મોટર, રેલવે વગેરેમાં તેમજ ખુરશી કુહાડી સ્ત્રી, નાનો કુહાડો (૨) ફરસી; પરશુ
વગેરેમાં પોચાપણું રાખવા માટે મુકાતી ગાદી (૨) કુહાડો પું. (સં. કુઠાર, પ્રા. કુહાડ-કુઢાર) લાકડાં કાપવાનુંબિલિયર્ડ રમવાની મેજની ધાર (૩) કમાન ઉપર ફાડવાનું એક હથિયાર (૨) પરશુ; ફરસી
આંચકા ખાળવા માટે કરવામાં આવતું ચણતર કુહુ, (૦૬, ૦કાર) ૫. કોયલનો ટહુકો કુશલ (સં.), (-ળ) વિ. શુભ; કલ્યાણકારી (૨) કુળ ન. કુલ; વંશ
આરોગ્યવાન (૩) પ્રવીણ (૪) ન. કુશળતા કુળકર્ણ પું. (સં.) તલાટી (૨) એક મરાઠી અટક; કુલકર્ણી કુશલક્ષેમ વિ. (સં.) સુખી અને આરોગ્યવાન (૨) ન. કુળ(ગુરુ, ગોર) ૫. કુલગુરુ; વંશના ગોર આબાદી અને તંદુરસ્તી (૩) ક્ષેમકુશળ
કુળતારક વિ. કુળને તારે એવું કુશલતા (સં.) (-ળતા) સ્ત્રી. કુશળ હોવાપણું; કૌશલ્ય કુળદીવો(-પક) જુઓ ‘કુલદીપક' કુશળસમાચાર મું. સલામતીને લગતી ખબર
કુળદેવતા છું. જુઓ ‘કુલદેવ' કુશળું વિ. કુશળક્ષેમ
કુળદેવી સ્ત્રી, જુઓ ‘કુલદેવી કુશંકા સ્ત્રી. (સં.) ખોટી કે વહેમી શંકા
કુળધર્મ . જુઓ “કુલધર્મ કુશાગ્ર ન. (સં.) કુશઘાસ-ડાભડાની તીક્ષ્ણ અણી (૨) કુળમરજાદ સ્ત્રી. કુળની અદબ-મર્યાદા ક્રિ.વિ. જીભને ટેરવે બરોબર યાદ
કુળવધૂ સ્ત્રી. જુઓ ‘કુલવધૂ કુશાગ્રતા સ્ત્રી. (સં.) તીક્ષ્ણતા; સૂક્ષ્મતા; તીવ્રતા કુળવંત વિ., (-તી) વિ. સ્ત્રી, કુલીન કુશાગ્રબુદ્ધિ વિ. (સં.) તીવ્ર બુદ્ધિવાળું [નિખાલસ કુળવાટ સ્ત્રી. (કુળ+વાટ) કુળની રીત કુશાદા વિ. (ફા.) ખુલ્લું (૨) વિશાળ; સગવડવાળું (૩). કુળવાન વિ. કુલીન; કુળવંત કુશાવતી સ્ત્રી. (સં.) બુદ્ધનું મૃત્યસ્થળ; કુશીનગર કુળહીણ(મું) વિ. જુઓ ‘કુલીન' કુશાસન ન. (સં.) દર્ભાસન; દર્ભનું બનાવેલું આસનિયું કુંકુમ ન. (સં.) કંકુ (૨) કેસર (૩) હળદરનો ખારાની કુશાસન ન. (સં.) ખરાબ રાજ અમલ; જુલ્મી સત્તા મદદથી બનતો લાલ પદાર્થ કુશિક્ષક છું. (સં.) ખરાબ શિક્ષણ આપનાર શિક્ષક કંકમપત્રિકા સ્ત્રી. કંકોતરી કશિક્ષણ ન. (સં.) ખરાબ પ્રકારનું ભણતર-શિક્ષણ કંચિકા સ્ત્રી. (સં.) કૂંચી, ચાવી ધિટા; લતામંડપ કુશિક્ષિત વિ. (સં.) ખરાબ રીતે શિક્ષણ પામેલું કિંજ સ્ત્રી. (સં.) ઝાડ અથવા વેલાનાં પાંદડાંથી થયેલી કુશીલવ . (સં.) ભાટચારણ (૨) ગવૈયા (૩) નટ; કુંજ એકાદશી સ્ત્રી, ફાગણ સુદ અગિયારસ
નાટકનો ખેલાડી (૪) વાલ્મીકિ (૫) કુશ અને લવ કુંજકુટીર સ્ત્રી. (સં.) લતાગૃહ કુષ્ઠ પું, ન. (સં.) કોઢ (રક્તપિત્ત અને સફેદ ડાઘ એ કોઢ કુંજગલી સ્ત્રી. (-લન) ન. કુંજમાં થઈને જતો સાંકડો માર્ગ
નથી. કોઢની અંતિમ કક્ષાની વિકૃતિ એ કુષ્ઠરોગ છે.) (૨) સાંકડો અને છાયાવાળો ગીચ વનમાર્ગ (૩) કુષ્ઠરોગ પં. (સં.) રક્તપિત્ત; કોઢનો રોગ
વૃંદાવનની પ્રાચીન યાત્રારૂપ સ્થળ કુષ્ઠી વિ. કોઢીલું; કોઢિયું
સિાબત કુંજડી સ્ત્રી, નાની કુંજ; કુંજગલી કુસંગ કું. (સં.) (9ત, અતિ) સ્ત્રી. નઠારો સંગ; ખરાબ કુંજડી સ્ત્રી. (સં. કુંજ પરથી) એક પક્ષી; કૂંજડી કુસંપ છું. (સં. કુસંપ, સંપ નહિ તે; અણબનાવ કુંજડું ન. એક પક્ષી; કૂજવું કુસંસ્કાર . (સં.) ખરાબ સંસ્કાર-રીતભાત
કુંજડો . કાછિયો (૨) માળી (૩) એક પક્ષી [શ્રીકૃષ્ણ કુસુમ ન. (સં.) ફૂલ; પુષ્પ
કુંજબિત-વિહારી વિ. કુંજમાં વિહાર કરનારું (૨) પું. કુસુમ(oધવા, ૦બાણ) પું. (સં.) કામદેવ કુંજર છું. (સં.) હાથી (૨) હસ્ત નક્ષત્ર કુસુમાકર પં. (સં.) વસંતઋતુ (૨) બાગ; બગીચો કુંજરકાળ પું. કુંજર (હાથી)નો શત્રુ-સિંહ કુસુમાયુધ પું. (સં.) કામદેવ; કુસુમધન્વા
કુંજરાવું અ.ક્રિ. ખીલતું અટકવું; બટકું અને અણખી રહી કુસુમાંજલિ સ્ત્રી. (સં.) ફૂલોનો ભરેલો ખોબો
જવું (૨) અંતરમાં બળવું કુસુમિત વિ. (સં.) ફૂલવાળું ફૂલથી ભરેલું-પૂર્ણ કુંજવું અક્રિ. ગુંજન કરવું; મીઠું ગણગણવું [ઘટાદાર કુસેવા સ્ત્રી. (સં.) સેવાથી ઊલટું આચરણ; ખરાબ સેવા કુંજાર સ્ત્રી. કુંજવાળી હરિયાળી (૨) વિ. કુંજ જેવું; કુસ્તી સ્ત્રી. (ફા.) અંગકસરતની એક રીત (૨) કુંજો પુ. કુંજ; ભોટવો; ચંબુ
તિ બથંબથ્થા; કંકયુદ્ધ
કુંઠત્વ ન. (હિ.) ચોક્કસ પ્રકારની માનસિક ગ્રંથિ હોવી કુસ્તીબાજ વિ. કુસ્તીમાં પ્રવીણ
કુંઠન ન. કુંઠિત હોવું તે કુસ્તીબાજી સ્ત્રી. (સં.) કુસ્તી ખેલવી તે
કુંઠા સ્ત્રી. (હિ.) સંકીર્ણ માનસિકતા; “કોપ્લેક્સ

Page #204

[[ઈ
કુંતિ )
૧ ૮s કુંઠિત વિ. (સં.) બૂઠું; ખાંડું (૨) રૂંધાયેલું; અટકી પડેલું જાડો છેડો (૩) સંકીર્ણ માનસિક ગ્રંથિ ધરાવનાર
કુંભ મું. (સં.) ઘડો (૨) હાથીના માથા ઉપર બે બાજુ કુંડ પું. (સં.) જમીન ખોદી બાંધેલો ખાડો (યજ્ઞ માટેનો); ઊપસી આવેલો ભાગ; ગંડસ્થળ (૩) એક રાશિ (૪)
વેદી (૨) પાણી માટેનો પાકો પગથિયાવાળો હોજ ચૌદ શેરનું એવું વજન-માપ (૩) કુંડના આકારનું પાત્ર (૪) બલિ આપવાની જગા કુંભક પું. (સં.) પ્રાણાયામ કરતાં શ્વાસ રૂંધી રાખવો તે (૫) કુંડી; નાનો હવાડો (૬) ખાડો (૭) કુંડપુત્ર; કુંભકર્ણ પું. (સં.) રાવણનો એક ભાઈ (૨) તેના જેવો વ્યભિચારથી ઉત્પન્ન થયેલો પુત્ર
ઊંઘણશી માણસ કુંડકુંવર પુ. સધવા સ્ત્રીમાં પરપુરુષને થયેલ પુત્ર-સંતાન કુંભકાર છું. (સં.) કુંભાર કુંડલ ન. (સં.) (-ળ) કાને પહેરવાનું એક ઘરેણું કુંભમેળો ૫. કુંભમેળો, મોટો મેળો (૨) દર બાર વરસે કુંડલિની સ્ત્રી. (સં.) મૂલાધારમાં સુષુમ્મા નાડીની જડની ભરાતો એક હિંદુ મેળો
[રાશિ નીચે રહેતી મનાતી એક સર્પાકાર શક્તિ; જેને જાગ્રત કુંભરાશિ સ્ત્રી, (સં.) કુંભ; બાર રાશિઓમાંની અગિયારમી
કરવી એ યોગીઓનો એક મહા પુરુષાર્થ ગણાય છે. કુંભસ્થળ(-ળ) ન. હાથીનું લમણું; ગંડસ્થળ કુંડલી સ્ત્રી. (સં.) નાનું કૂંડાળું (૨) લાકડી ભાલા વગેરેને કુંભાર પું. (સં. કુંભકાર, પ્રા. કુંભઆર) માટીનાં વાસણ
છેડે બેસાડાતી ધાતુની ખોળી (૩) ગ્રહ વગેરેની ઘડનાર એક જ્ઞાતિનો માણસ (૨) અણઘડ અથવા
ગણતરીનું ખાનાવાળું ચોકઠું કે ચકરડું (જયો.) મૂર્ખ માણસ કુંડળ ન. (સં. કુંડલ) કુંડલ; કાનનું એક ઘરેણું કુંભારકામ ના કુંભારનું કામ; કુંભારી કામ કુંડળી સ્ત્રી, જુઓ “કુંડલી”
કુંભારવાડો . કુંભારો રહેતા હોય તે વાસ કુંડાળું ન. ગોળ વર્તુળ
કુંભારી વિ. કુંભારને લગતું કુંડી સ્ત્રી, જુઓ “કૂંડી'
કુંભારી સ્ત્રી, એક પ્રકારની ભમરી; અંજનહારી કુન. કુંડા જેવું પહોળા મોંનું નાનું મોટું કોરું (૨) છોડ કુંભિયો છું. જુઓ “કુંભિયો'
વાવવાનું માટીનું વાસણ (૩) ઢોર માટે દાણાભરી કુંબિલ વિ. પં. અધૂરે માસે જન્મેલું બાળક રાખવાનું વાસણ (૪) ચોમાસામાં પાણી ભરાઈ રહે કુંભી સ્ત્રી. (સં. કુંભક) જુઓ “કૂંભી’ તેવી ખેતરાઉ વિશાળ જમીન
કુંભી સ્ત્રી. (સં.) નાનો કુંભ-ઘડો (૨) નાનું કુલ્લું કુંત, (ક) પું(સં.) ભાલો
(મશાલમાં તેલ પૂરવા માટે) કુંતલ પું. (સં.) માથાના વાળ; જુલકું (૨) હળ કુંભીપાક છું. (સં.) એક જાતનું નરક (૨) માર; ઠોક કુંતા-તી) (સં.) સ્ત્રી. શૂરસેન યાદવની પુત્રી - કુંવર પું. (સં. કુમાર, કુમારક, પ્રા. કુમાર-કુમારઅ) કુંવારો
કુંતીપ્રદેશના રાજા કુંતીભોજની દત્તક દીકરી અને છોકરો (૨) રાજકુમાર (૩) પુત્ર-લાડકો પુત્ર પાંડુરાજાની પત્ની
કુંવરપછેડો છું. રાજકુટુંબમાં સંતાન જન્મે તે પ્રસંગે પ્રજા કુંતાગ્ર ન. (સં.) ભાલાની અણી
તરફથી રાજયને અપાતી ભેટ કુંતીસુત છું. કુંતીનો પુત્ર
કુંવરી સ્ત્રી. (સં. કુમારી) કુંવારી કન્યા (૨) રાજકુમારી કુંઘુનાથ પું. (સં.) જૈનોના વર્તમાન ચોવીસ તીર્થંકરોમાંના (૩) દીકરી; લાડકી દીકરી સત્તરમાં
[(૨) એનું ફૂલ કુંવાર સ્ત્રી. (સં. કુમારી) એક વનસ્પતિ ઔષધિ કુંદ પું, ન. (સં.) એક જાતનો મોગરો; કસ્તૂરી મોગરો કુંવારકા સ્ત્રી. (સં. કુમારિકા) કુંવારી કન્યા (૨) સમુદ્રને કુંદ વિ. (ફા.) પાણી વિનાનું (હથિયાર); બૂઠું
મળતી ન હોય એવી નદી કુંદન ન. શુદ્ધ સોનું; સુવર્ણ
કુંવારવું ન. (સં. કુમાર ઉપરથી) નાના બાળકના મરણ કુંદવ વિ. કૃશ; દૂબળું
પાછળ અપાતું ભોજન (૨) કુંવારું બાળક કુંદુ વિ. ઠાંસાઈ-ભરાઈ ગયેલું; રૂંધાયેલું (૨) તેવો અવાજ કુંવારપાઠું ન. કુંવારનો બરછી જેવો શણગો (આમાંથી કરતું (૩) તેજ વગરનું; બુઠું
એળિયો બને છે.) કુંદી સ્ત્રી. (હિ.) ધોયેલાં કપડાંને ટીપીને સફાઈદાર કુંવારિકા સ્ત્રી. જુઓ “કુંવારકા
કરવાનું એક ઓજાર; લાકડાની મોગરી (૨) ધોયેલાં કુંવારી વિ., સ્ત્રી (સં. કુમારી) સમુદ્રને નહિ મળતી કપડાંને સફાઈદાર કરવાની ક્રિયા; ઇસ્ત્રી કરવી તે (નદી) (૨) જેનું વાગ્દાન થયું નથી તેવી છોકરી (૩) ટીપવું-મારવું તે
કે કન્યા કુંદીપાક . માર; ઠોક (બંદૂકના કૂદાથી થતો સખત માર) કુંવારું વિ. (સં. કુમારક) નહિ પરણેલું; અપરિણીત કુંદો પુ. (ફા.) દંડૂકો; ધોકો (૨) લાકડી અથવા બંદૂકનો કૂઈ સ્ત્રી. (સં. કૂપિકા, પ્રા. લૂઈઆ) નાનો કૂવો

Page #205

કૂઉકૂલે ૧૮૮
[ કૂતરી કૂઉકૂઉ છું. (રવા.) કોયલનો અવાજ; ટહુકો કૂજવું અ.કિ. (સં. ફૂ) મધુર શબ્દ કરવો; મધુર ગાવું કૂક ન. કૂકડીકૂક (૨) એંજિનની સિસોટીનો અવાજ કૂજિત ન. (સં.) કૂજન; દૂજવું તે (૨) કલરવ; કલગાન કૂક ૫. (ઇ.) રસોઇયો; “બટલર'
કૂજો પુ. (ફા.) ચંબુ, ભોટવો કૂકગાડી સ્ત્રી, રેલગાડી; આગગાડી (બાળભાષામાં) કૂટ વિ. (સં.) ભેદ અથવા ગૂંચવણભર્યું (૨) કૂડભર્યું (૩) કૂકડાં ન.બ.વ. (સં. કુફ્ફટ) મરઘાં બતકાં વગેરે
૫., ન. ફૂડ, છેતરપિંડી (૪) પર્વતની ટોચ; શિખર કૂકડી સ્ત્રી. (સં. કુફ્ફટી) મરધી; કૂકડાની માદા
(૫) ઢગલો (૬) ન સમજાય એવું જે કાંઈ હોય તે કૂકડીકૂક ઉદ્. સંતાકૂકડીની રમતમાં કરાતો અવાજ (રહસ્ય, કોયડો વગેરે) કૂકડે કૂક ન. કૂકડાના બોલવાનો શબ્દ
ફૂટ સ્ત્રી, લમણાઝીક (૨) ભંગાર (૩) કડાકૂટ કૂકડો છું. (સં. કુફ્ફટ, પ્રા. કુકકુડ) મરઘો
કૂટજ્ઞાની વિ. કપટી (૨) દંભી કૂકર છું. (સં. કુક્કર, પ્રા. કુક્કર) કૂતરો; કુત્તો; શ્વાન કૂટણખાનું ન. વેશ્યાગૃહ [(૨) ચાડીચૂગલી કૂકર . (ઇ.) રાંધવાનું એક ખાસ પાત્ર
કૂટણાં ન.બ.વ. ફૂટતી વખતે બોલવાના બોલ; રાજિયા કૂકરી સ્ત્રી. હળમાં મારેલી ફાચર
કૂટણી સ્ત્રી. (સં. મુદિની, પ્રા. કુટિણી) અનીતિના કામમાં કૂકરી સ્ત્રી. ગુરખા પાસેનું એક છરા જેવું શસ્ત્ર[કાંકરી દલાલું કરનાર કે કૂટણખાનું ચલાવનાર સ્ત્રી કૂકરી (સં. કર્કર) સ્ત્રી. નાનો ભૂકો (૨) (કરમ) રમવાની કૂટ ન. ભગવાઈ -- દલાલું કૂકરેલૂકન. જુઓ “કૂકડે કૂક ખ્રિખવો કુટર્ણ વિ. કુટણુંદલાલું કરનારે.
પ્રિસંગ કૂકવો છું. મરનારને નામે પુરુષો શિષ્ટાચાર ખાતર રહે તે; કૂટણું ન. (કૂટવું પરથી) મરણ પાછળ ફૂટવું તે (૨) તેવો કૂકી સ્ત્રી. નાનો ભૂકો-કાંકરો
કૂટનીતિ સ્ત્રી. (સં.) કપટી નીતિ; દાવપેચવાળી નીતિરીતિ કુકી સ્ત્રી, કૂતરી (બાળભાષામાં)
કૂટનીતિક વિ. (સં.) દાવપેચને લગતું (૨) દાવપેચથી કૂકું ન. કૂતરું (બાળભાષા)
કામ કરનારું પ્રપંચી કૂકો પું. પથ્થરનો ગોળ કાંકરો (૨) ઠીકરીનો ગોળ કકડો કૂટનીતિજ્ઞ વિ. (સં.) મુત્સદી, દાવપેચને જાણનારું કૂખ સ્ત્રી. (સં. કુક્ષિ, પ્રા. કુકિખ) પેટનું પડખું (૨) કૂટપ્રશ્ન પું. કૂટ એવો પ્રશ્ન; કોયડો (૨) ઉખાણો ભિાષા ગર્ભાશય; પેટ (૩) સંતતિ; સંતાન
કૂટભાષા સ્ત્રી. (સં.) સાંકેતિક ભાષા; પારસી (૨) ગુપ્ત કુખિયો છું. સ્ત્રીઓના કબજાનો લૂખો ઢાંકતો ભાગ તૂટશબ્દ પું. (સં.) સંકેતશબ્દ; સાંકેતિક શબ્દ કૂચ સ્ત્રી. (ફા.) રવાના થવું-મુકામ ઉપાડી ચાલતા થવું કૂટવું સક્રિ. (સં. કુટ્ટયતિ, પ્રા. કુદઈ) મારવું; ઠોકવું (૨) - તે (૨) લશ્કરી ઢબની ચાલ
ખાંડવું (૩) મૂએલા પાછળ છાતી પીટવી કુચ પું. (.) કુચ; સ્તન [જાડા વાળની પીંછી ફૂટસ્થ વિ. ટોચે; ઊંચામાં ઊંચા સ્થળે ઊભેલું (૨) શ્રેષ્ઠ કૂચડી સ્ત્રી. (સં. કૂર્ચ, પ્રા. કુચ્ચ) નાનો કૂચડો; પૂંજણી; (૩) સર્વકાળે એકરૂપે રહેનારું, અચળ (૪) પું. ઈશ; કૂચડો છું. (સં. કૂર્ચ, પ્રા. કુચ) વાસણને અંદરથી પરમાત્મા
માંજવાનો એક છેડે કૂચાવાળો લાકડાનો કકડો (૨) કૂદાકૂટ સ્ત્રી. ઠોકાઠોક (૨) મૂએલા પાછળ ખૂબ ફૂટવું તે ધોળવા માટે બનાવેલ ભીંડી કે મુંજના રેસાનો ઝૂડો કૂટિયું . મારપીટ (૨) બાજરીને ખાંડીને કરેલી એક વાની
(૩) વણાટમાં પવાયત વખતે વપરાતું એક સાધન તૂટી સ્ત્રી, કૂકરી; સોકટી ભૂકો (૨) માર; ઠોક કૂચહ પુ. (ફ.) ફળિયું; શેરી
કૂટો છું. (કૂટવું પરથી) કચરાયેલું-ખંડાયેલું હોય તે; ભંગાર; કૂચાપાણી વિ. કૂચા અને પાણી જેવું; એકરસ નહિ થયેલું કૂડ ન. (સં. ફૂટ) કપટ; ઠગાઈ (૨) વાંધોવચકો
એવું (૨) ન.બ.વ. કૂચા અને પાણી (૩) સત્ત્વહીન કૂડકપટ ન. છળપ્રપંચઃ દગોફટકો વસ્તુઓ
કૂડાઈ સ્ત્રી. (-પણ) ન. કપટ; દગો (૨) દુષ્ટતા કુચિપૂડી ન. એક દક્ષિણી નૃત્યપ્રકાર
કૂડાદાની સ્ત્રી. (હિ.) કચરાપેટી કૂચી સ્ત્રી. (સં. મૂચિકા, પ્રા. કુચી) કૂચડી
કૂવું વિ. (સં. ફૂટક, પ્રા. ફૂડઅ) કપટવાળું; કપટી (૨) કુચો છું. કચરાવાથી અથવા ચાવવાથી જેના રેસેરેસા જુદા વાંકું (૩) ન. વાંધોવચકો (ખાસ કરીને દેવીને કે
થઈ ગયા હોય એવી વસ્તુ (૨) પ્રવાહીની નીચે ઠરેલો માતાને પડે તે) કચરો અથવા ઓગળેલી કૂચા જેવી વસ્તુ (૩) કૂડો ૫. (હિ) કચરો વારંવાર કહેવાયેલી-સત્વહીન થઈ ગયેલી વાત (૪) કુણપ, કૂણાશ સ્ત્રી. કૂણાપણું; કોમળતા (૨) નમ્રતા
પૂરી સમજી વિચારી લીધેલી વસ્તુ (૫) નિંદા કૂણું વિ. કુમળું; પોચું; મૂળ કૂજડો છું. માટીનાં વાસણ વેચનારો
કૂત(-દ)કું ન. (તુર્કી કુતકું; ડફણું જાય છે.) કૂજન ન. (સં.) મધુર ગાન; દૂજવું તે
કૂતરી સ્ત્રી, એક વનસ્પતિ (તેની ચમરી કપડામાં ચોંટી

Page #206

કૂતરી ૧૮૯
[કૃત કૂતરી સ્ત્રી. કૂતરાની માદા
સઢનો મુખ્ય થાંભલો; કૂવો; “માસ્ટ' કૂતરો પં. શ્વાન; કુત્તો [એક પશુ; શ્વાન કુવો છું. (સં. કૂપક, પ્રા. કૂવઅ) જમીનમાંથી પાણી કાઢવા કૂતરું ન. (સં. કુક્કર, દ. કુત્ત) શિયાળના જેવું ગ્રામવાસી માટે ખોદેલો ખાડો કૂથલી સ્ત્રી. (દ. કુન્દ=સડવું) નિંદા; ખોટી ચકચાર કૂળું વિ. સં. કોમલ, અપ. કોવલઅ) કૂણું; કુમળું કૂથો(થલો) ૫. ગરબડ – ગોટો; ગૂંચવાડો (૨) કડાકૂટ કૂંચી સ્ત્રી. (સં. કુંચિકા, પ્રા. કુંચિઆ) ચાવી (૨) ઉપાય; (૩) કયો (૪) કૂથલી; નિંદા
ઈલાજ (૩) રહસ્ય જાણવાનું સાધન કૂદકું ન. જુઓ કૂકું
કૂંજડી સ્ત્રી. (સં. કુંજ ઉપરથી) એક પક્ષી; કુંજડી કૂદકો મું. (કૂદવું ઉપરથી) ઠેકડો; છલંગ
કુંજર્ડ ન. એક પક્ષી; કુંજડું કૂદવું અક્રિ. (સં. કૂર્દતિ, પ્રા. કુદઈ) છલંગ મારવી; ઠેકડો કૂંજડો !. કુંજ પક્ષી-નર
મિનમાં બળવું મારવો (૨) ગજા ઉપરવટનો ભપકો - ખર્ચ કરવો કુંજરાવું અ.કિ. કુંજરાવું; ખીલતું અટકવું (૨) હીજરાવું, કૂદં(-દા)કૂદા-દી) સ્ત્રી. વારંવાર કૂદવું તે (૨) વલવલાટ કુંડલી(-ળી) સ્ત્રી. કુંડલી; નાનું કૂંડાળું (૨) ધાતુની ખોળી;
(૩) હદથી વધુ ખર્ચ કરવો તે ચોરસ વાવ ચોકઠું (ગ્રહ વગેરેની ગણતરીવાળું) કૂપ પુ. (સં.) કૂવો; પગથિયાં વિનાની સાંકડી ગોળ કે કું(-કુંડાળી સ્ત્રી, નાનું કૂંડાળું કૂપખનન ન. (સં.) કૂવો ખોદવો તે
ફેં(-)ડાળું ન. (સં. કુંડાલ, પ્રા. કુંડવાલ) વર્તુલ; ગોળ કૂપન સ્ત્રી. (ઇં.) વસ્તુની લેવડદેવડ તેમજ વ્યાજ ડિવિડંડ આકૃતિ (૨) ગોટાળો; ગોટો
વગેરે અંગે અગાઉથી અપાતું ખાતરીપત્ર; પહોંચના કું(-)ડી સ્ત્રી. (સં. કુણ્ડ ઉપરથી) કુંડ જેવો નાનો ખાડો ફૉર્મનું અડધિયું
(દષ્ટિવાળી વ્યક્તિ (૨) પહોળા મોંનું નાના કુંડ જેવું વાસણ (૩) નાનો કૂપમંડૂક છું. (સં.) કૂવામાંનો દેડકો (૨) ખૂબ સંકુચિત હવાડો (૪) વીસની સંખ્યાનો સંકેત (૫) મળતું પાણી કુપી સ્ત્રી. (સં.) નાનો કુપો (૨) યંત્રોમાં તેલ ગવાતું એકઠું થાય તેવો વહાણના તળિયાનો ભાગ (૬) ગબી
સાધન કુિલ્લે (૨) એ ઘાટનો કાચની શીશો કૂં(-)ડું ન. ક્રૂડ જેવું પહોળા મોંનું નાનુંમોટું શકોરું (૨) કૂપો છું. ફુલેલા પેટનું અને સાંકડા મોંનું ચામડાનું પાત્ર; ફૂલઝાડ વાવવાનું એવું પાત્ર (૩) કૂંડાળું કૂબડ(હું) વિ. સં. કુબ્ધ, પ્રા. કુમ્બડ) ખૂંધવાળું; ખંધું -કુણપ, કૂં(કું)ણાશ સ્ત્રી. જુઓ “કૂણપ' કૂબડી સ્ત્રી. ચાલવા માટે ટેકા સારું લેવાતી લાકડી કૂણું વિ. કૂળ; કુમળું (બગલમાં લેવાની).
(કું)દલી સ્ત્રી, સાંબેલાને છેડે લગાવેલું ગોળ લોઢું કૂબો છું. (અ. કુબ્બધુમ્મટ) પક્ષીએ બાંધેલો માળો (૨) ટૂંદવું સ.ક્રિ. કુંદી કરવી (ટીપવું – મારવું તે). ઘુમ્મટ જેવા છાપરાવાળું ઘાસનું ઝૂંપડું
(કું)દ(-ધોવું ન. ઘાસની નાની ગંજી ઢગલો કુબો પુ. (ફ. કૂબમોગરી) છો-કાંકરેટવાળી જમીન; (-કું)દ(-ધોવો ૫. કૂદવું (ઘાસની ગંજી) (૨) લાકડાનો
રથડ (૨) તે ટીપવાનું લાકડાના કે લોઢાના વજનદાર ફેં-૬)પળ સ્ત્રી. (સં. કુમલ, પ્રા. કુપ્પલ-કુંપલ) કુમળું ડચકામાં લાકડી ખોસી બનાવેલું સાધન
- નવું ફૂટતું પાંદડું કૂર પું. (સં.) ભાત; રાંધેલા ચોખા
દૂ-મું)પી સ્ત્રી. (સં. કુંપક, પ્રા. કંપઅ) કૂપી; નાન કૂપો કુરિયર છું. (.) આંગડિયો
કું(કું) પોપું. (સં. કંપક, પ્રા. કુંપઅ) તેલ-ધીરાખવાનો કૂપો કરિયો છું. જુવારને મોટીમોટી ભરડીને બનાવાતી એક (-કું)ભિયો છું. (સં. કુંભક) થાંભલા નીચે મુકાતો ઘડેલો વાની (૨) જુવારનો પોંક (૩) જુવારના ઠોઠા (૪) પથ્થર
બેસણી)
કિં(કું)ભી સ્ત્રી, કુંભી (થાંભલા નીચેની પથ્થર કે લાકડાની કુર્ચ ૫. (સં.) દાઢી (૨) કૂચડો (૩) મૂછ
(કું)વાડિયો ન. એક વનસ્પતિ-છોડ; પૂંવાડિયો કુયૅકર્યા ક્રિ.વિ. (સં. કુર્ચાનો દ્વિર્ભાવ) ટુકડે ટુકડા કૂવું વિ. (સં. કોમલ, પ્રા. કોમલ) કુમળું; કૂણું
. હાડકાંના સાંધા પરનો દોરી જેવો પ્રત્યેક સ્નાયુ કુચ્છ વિ. (સં.) કષ્ટ પડે એવું (૨) પું. કષ્ટ (૩) કૂર્મ પું. (સં.) કાચબો; કચ્છપ (૨) કચ્છપાવતાર
પ્રાયશ્ચિત-વ્રત કૂર્ણાવતાર પું. (સં.) કાચબારૂપે વિષ્ણુનો એક અવતાર, કુચાંદ્રાયણ ન. ઘણા કષ્ટ થાય એવું એક વત; વદ કચ્છપાવતાર
એકમથી પંદર કોળિયામાંથી એકેક ઓછો કરતાં જવું કૂલ છું. (સં.) કિનારો; કાંઠો; તટ; તીર
અને સુદ એકમથી એકેકે વધારતા જવું એવું એક કૂલર ન. (ઇ.) પાણી ઠંડું કરવાનું સાધન-યંત્ર નિતંબ માસનું પ્રાયશ્ચિત માટેનું વ્રત ફૂલો . (સં. કુલ્લ, પ્રા. કુલ્લ) ધગડો; ઢગરો; જઘન; કૃત વિ. (સં.) કરેલું, બનાવેલું (૨) ૫. કૃતયુગ; સત્યયુગ કૂવાથં(-સ્થીભ . (કૂવો + સ્થંભ) વહાણના વચલા (૩) ન. કર્મફળ (૪) ચારની સંખ્યા
૧
-
ચોખા

Page #207

કે
કુતકો
૧૯ ૦ કૃતક વિ. કૃત્રિમ; બનાવટી
કૃપાનાથ પું. (સં.) કૃપા કરવી જેના હાથની વાત છે એ કૃતકૃત્ય વિ. (સં.) પોતાની ફરજ પૂરી કરી ચૂક્યું હોય એવું કૃપાનિધિ પું. (-ધાન) ન. કૃપાના ભંડારરૂપ
(૨) તેના સંતોષવાળું [નિમકહરામ; લૂણહરામ કૃપાપાત્ર પું, ન. (વિવેકની ભાષામાં) પત્ર; કાગળ કૃતઘ્ન (બી) વિ. કરેલો ઉપકાર ભૂલી જાય એવું; કૃપાપાત્ર વિ. (૨) ન. કૃપાને યોગ્ય હોય તે) કૃતઘ્નતા સ્ત્રી. (સં.) કૃતઘ્નપણું; અપકાર
કૃપાયુક્ત વિ. (સં.) દયાળુ; કૃપાળુ કૃતજ્ઞ વિ. (સં.) કરેલા ઉપકારની કદર કરનારું; કૃપાલ (સં.) (-ળ, -ળુ) વિ. દયાળુ; કરુણાળુ નિમકહલાલ; લૂણહલાલ
કૃપાસિંધુ વિ., મું. (સં.) કૃપાનો સાગર; અપાર દયાવંત કિતશતા સ્ત્રી. (સં.) ઉપકારની લાગણી; કૃતજ્ઞપણું
(૨) પરમેશ્વર કૃતનિશ્ચય વિ. (સં.) નિશ્ચય કરી બેઠેલું, જેણે નિશ્ચય કરી કૃમિ પં. (સં.) કીડો (૨) પેટમાંનો એક જીવ; કરમિયો લીધો છે તેવું
કૃમિઘ્ન વિ. (સં.) કૃમિનો નાશ કરનારું કૂતપૂર્વ વિ. (સં.) અગાઉ કરેલું
કૃશ વિ. (સં.) દુર્બળ; સૂકું (૨) પાતળું, નાજુક કૃતયુગપું. (સં.) સત્યયુગ
કૃશતા સ્ત્રી. દુર્બળતા (૨) પાતળા હોવું તે (પાતળું અંગ કૃતાત્મા વિ. (સં.) જેને જ્ઞાનદશા પ્રાપ્ત થઈ છે તેવું કૃશાંગ વિ. (સં.) કૃશ અંગ-શરીરવાળું (૨) ન. દૂબળું કૃતાર્થ વિ. (સં.) કૃતકૃત્ય; જેનું કાર્ય સિદ્ધ થઈ ચૂક્યું છે કૃશાંગી વિ. સ્ત્રી. (સં.) કુશ-નાજુક શરીરવાળી સ્ત્રી
તેવું (૨) ૫. જૈનોના અતીત ચોવીસ તીર્થંકરોમાંના કુશોદર ન. (સં.) પાતળું પેટ (૨) વિ. પાતળા પેટવાળું ઓગણીસમાં
કૃશોદરી વિ. સ્ત્રી. (સં. કુશ-ઉદર) પાતળા પેટવાળી સ્ત્રી કૃતાંત છું. (સં.) મૃત્યુનો દેવ; યમ (૨) કાળ; મૃત્યુ કૃષક છું. (સં.) ખેડૂત (૨) બળદ કૃતિ સ્ત્રી. (સં.) કાર્ય; કામ (૨) રચના; સર્જન (૩) કૃષિ સ્ત્રી. (સં.) ખેતી (૨) ખેડ આચરણ; કરણી
દિવી તે; તફડંચી કૃષિક (-કાર) પું. (સં.) ખેડૂત; ખેડુ (૨) બળદ કૃતિચૌર્ય ન. (સં.) કોઈની રચના પોતાને નામે ચડાવી કૃષિજન્ય વિ. (સં.) ખેતીમાંથી ઉત્પન્ન કરી શકાય તેવું કતિસંગ્રહ ૫. લખાણોનો સંગ્રહ; સાહિત્યિક કે તે વિશેની કૃષિવિજ્ઞાન ન. (સં.) ખેતીના પાકનું ઉત્પાદન અંગેનું રચનાઓનો સંગ્રહ
- વિજ્ઞાન; “એગ્રોનોમી
યિા વિજ્ઞાન કૃતિહક્ક છું. કર્તુત્વનો માલિકીહક્ક; “કોપીરાઈટ' કૃષિવિદ્યા સ્ત્રી. (શાસ્ત્ર) ન. ખેતી વિશેની વિદ્યા કે શાસ્ત્ર કતી વિ. (સં.) કૃતકૃત્ય (૨) ભાગ્યશાળી (૩) વિદ્વાન કૃષીવલ ડું. (સં.) ખેડૂત; ખેડ [ર્ષાયેલું (૩) ખેડેલું કૃત્તિકા સ્ત્રી. (સં.) ત્રીજું નક્ષત્ર; કાતીસાડો
કૃષ્ટ વિ. (સં.) તાણેલું; ખેંચેલું; ખેંચી કઢાયેલું ૨) આકકૃતપ્રત્યય પં. (સં.) ધાતુને લાગી નવો શબ્દ બનાવતો કૃષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) ખેતી, ખેડાણ
પ્રત્યય; જેમકે, અક(ધારકો, આમણું (લોભામણું) વગેરે કૃષ્ણ વિ. (સં.) શ્યામ; કાળું (૨) અંધારિયું (૩) પં. કૃત્ય ન. (સં.) કાર્ય; કામ (૨) આચરણ; વર્તન (૩) વિષ્ણુનો આઠમો અવતાર (૪) પરાશરના પુત્ર;
ભૂમિતિમાં રચના કરવાને અંગેનો સિદ્ધાંત; “પ્રોબ્લેમ દ્વૈપાવન વ્યાસ (૪) કાયદો; “એક્ટ'
કૃષ્ણતા સ્ત્રી. (સં.) કાળાશ કૃત્યા સ્ત્રી. (સં.) મેલી દેવી; મેલડી (૨) ડાકણ; ચુડેલ કૃષ્ણપક્ષ પુ., ન. (સં.) ચાંદ્ર માસનો વદ પક્ષ; અંધારિયું
(૩) જાદુ કરનારી સ્ત્રી (૪) કર્કશા; શંખણી કૃષ્ણસાર છું. (સં.) કાળિયાર મૃગ [(૩) દુર્ગાદેવી કૃત્રિમ વિ. (સં.) બનાવટી; અકુદરતી
કષ્ણા સ્ત્રી, (સં.) દ્રૌપદી (૨) દક્ષિણ ભારતની એક નદી કૃદંત પં., ન. (સં.) જે ક્રિયારૂપ મુખ્ય ક્રિયાપદ તરીકે કૃષ્ણાગર(-૨)ન. (સં. કૃષ્ણાગુરુ) કાળું અગરુ; કૃષ્ણચંદન
આવી શકતું નથી પણ મુખ્ય ક્રિયાપદની પૂર્ણકાલિક કૃષ્ણાર્પણ ન. શ્રીકૃષ્ણને અર્પણ કરેલું તે; ઈશ્વરાર્પણ ક્રિયા દર્શાવવા ક્રિયાવિશેષણની પેઠે પ્રયોજાય છે તે. કૃષ્ણાવતાર છું. (સં.) વિષ્ણુનો આઠમો અવતારઆઠમ
જેમ કે, કરતું, કરનારું, કરેલું વગેરે નીચ; દુષ્ટ કૃષ્ણાષ્ટમી સ્ત્રી. (સં.) શ્રીકૃષ્ણની જન્મતિથિ; શ્રાવણ વદ કૃપા વિ. (સં.) કંજૂસ; લોભી (૨) દીન; દયાપાત્ર (૩). વિ. (સં.) ખેડી શકાય તેવું કૃપણતા સ્ત્રી. (સં.) કંજૂસાઈ; કાર્પશ્ય
કે સંયો. (સં. કિમ્) અથવા; યા; વા કૃપયા ક્રિ.વિ. (સં.) મહેરબાની કરીને
કે સંયો. વાક્યને અંતે આવતાં પ્રશ્નસૂચક. ઉદા. આવશો કૃપા સ્ત્રી. (સં.) મહેરબાની (૨) દયા (૩) રહેમ કે? (૨) ઉક્તિ-બોધક સંયોજક ઉદા. મેં એને કહ્યું કપાણ . (સં.) તરવાર; ખડગ; કિરપાણ
કે આવ; કારણ કે, જેમ કે, કેમ કે વગેરે (૩) નિરર્થક કૃપાણિકા સ્ત્રી. (સં.) કટાર (હથિયાર)
સંબોધક. “જે સર્વનામ આગળ આમ વપરાય છે. કૃપાદૃષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) કૃપાભરી દષ્ટિ; રહેમનજર
દુષ્યત રાજા કે જેને શકુંતલાનો વિયોગ ભોગવવો

Page #208

કેઈનો ૧૯ ૧
[ કેન્સલ પડ્યો હતો તે...” (૪) એટલે, એથી તરત. ઉદા. કેતન ન. (સં.) ચિહ્ન (૨) ધજા; વાવટો (૩) ઘર;
“હું કંઈ શિખામણ આપું છું કે તેનું મોં ચઢે છે.' નિવાસસ્થાન કેઇન ન. (ઈ.) નેતર (૨) નેતરની સોટી
કેતુ . (સં.) એક ગ્રહ; ધૂમકેતુ (૨) ધજા; નિશાન કેક સ્ત્રી. (ઈ.) વિલાયતી ઢબે કરાતી એક વાની-મીઠાઈ કેતુદંડ કું. (સં.) ધજાનો દંડ; ધ્વજની દાંડી કેકર વિ. (સં.) બાર્ડ
કૅથલિક વિ. (૨) પં. (ઈ.) એ નામના એક ખ્રિસ્તી કેકરી વિ. સ્ત્રી. બાડી સ્ત્રી
સંપ્રદાયનું (માણસ). કેકા સ્ત્રી. (સં.) કેકારવ; મોરનો ટહુકો
કંથાર્સિસ . (ઈ.) વિરેચન કેકાણ પુ. ઘોંઘાટ (૨) ઘોડો
કંથી(-થે)ડૂલ ન. (ઈ.) મોટું ખ્રિસ્તી દેવળ; “ચર્ચા કેકારવ પું. (સં. કેકારવ) મોરનો ટહુકાર; કેકાનો અવાજ કૅથે ન. (ઈ.) પૂર્વ ચીનનું પ્રાચીન નામ કેકાવલ (સં.) (-ળ) પું. મોર
[પરંપરા કેથેટર ન. (ઇં.) મૂત્રાશયમાંથી પેશાબ કાઢવા માટેનું એક કેકાવલિ(-લી) સ્ત્રી. (સં. કેકા+આવલિ) મોરના ટહુકારની નળી જેવું (વૈદકીય) ઓજાર; મૂત્રશલાકા કેકી પું. (સં.) મોર
કેથોડ કું. (ઈ.) (વીજળીનો) ઋણધ્રુવ કેક્ટસ પં. (ઈ.)થોર; એક વનસ્પતિ શ્મિી કેથોલિક જુઓ કેથલિક
કારાગૃહ કંચ પું. (ઈ.) ઝીલવું તે (૨) સ્ત્રી. બારણું બંધ રાખવાની કેદ વિ. (અ.) બંધનયુક્ત (૨) સ્ત્રી, એવી સ્થિતિ (૩) કેચઆઉટ વિ. (ઇ.) દડો ઝિલાઈ જવાથી રમનારનું બહાર કેદખાનું ન. જેલ; કારાગાર; તુરંગ નીકળી જવું તે
કેદાર ૫., ન. (સં.) ખેતર (ડાંગરના ક્યારડા પ્રકારનું) કૅજ્યુઅલ વિ. (સં.) આકસ્મિક; અણધાર્યું
(૨) પં. હિમાલયનું એક શિખર-એક યાત્રાસ્થાન (૩) કેયુઅલ લીવ સ્ત્રી. (ઇ.) આકસ્મિક રજા
એક રણ કેટ(-2)ગરી સ્ત્રી. (ઇ.) કોટિ; શ્રેણી; વર્ગ કેદારનાથ ૫. (સં.) શિવ (૨) હિમાલયનું એક યાત્રાસ્થાન કેટરિંગ સ્ત્રી. (ઇ.) આહાર-વ્યવસ્થા
કેદાર(-રો) ૫. (સં.) સાંજે ગવાતો એક ગંભીર રાગ કૅટલ કૅમ્પ છું. (.) પાંજરાપોળ કેિ મોટર-ખટારો કે દી ક્રિ.વિ. કયે દહાડે? ક્યારે? માણસ; બંદીવાન કેટલ ટ્રક પું. (ઇ.) ઢોરને લઈ જવાનો રેલવેનો ડબ્બો કેદી વિ. કેદમાં પડેલું (૨) કેદ કરેલું (૩) પં. કેદ કરેલો કેટલું સર્વ. વિ. (સં. કિતતુલ્ય, અપ, કેતુલ્લા ) માપ, કૅન ન. (ઇ.) ડબ્બો; બરણી સંખ્યા કે કદમાં શા માપનું-પ્રમાણનું
કેન, (-નોપનિષદ) ન. એક ઉપનિષદનું નામ કેટલુંક(-એક) વિ. અમુક માપ કે પ્રમાણનું (અનિશ્ચિતાર્થક) કેનન સ્ત્રી. (ઇ.) તોપ કેટલું(કેટલું, બધું, ૦૫) વિ. થોડું કે સાધારણ નહિ પણ કેનાલ સ્ત્રી. (ઇ.) નહેર; કાંસ (૨) નીક; ધોરિયો
અનિશ્ચિત છતાં પ્રમાણમાં ઘણું (માપ, સંખ્યા કે કદનું) કેનિયા . (ઇ.) પૂર્વ આફ્રિકાનો પ્રદેશ કેટ(-)લોગ ન. (ઈ.) નોંધણીપત્રક; ક્રમબદ્ધ યાદી; કેનિગ સ્ત્રી. (ઇ.) ડબ્બાબંધી
સૂચિપત્રનો મધ્ય ભાગ; કમર (૨) કુમક; પીઠબળ કેનું વિ. કોનું?; કઈ વ્યક્તિનું ? કેડ સ્ત્રી. (સં. કટિ, પ્રા. કડિ, ગુ. કિડનો વિકલ્પ) શરીર- કેનોપનિષદ ન. જુઓ “કેન’ કૅડમિયમ ન. (ઇં.) એક ધાતુ - મૂળ તત્ત્વ (૨.વિ.) કેન્ટર સ્ત્રી. (ઇં.) ઘોડાની એક ચાલ કૅડર સ્ત્રી, (ઈ.) દર; કક્ષા: સંવર્ગ નાહવું તે કેન્ટીન સ્ત્રી., ન. ચાપાણી નાસ્તાની હોટેલ (મોટે ભાગે કેડિયું ન. કેડ સુધી આવે એવું બદન; બંડી (૨) કેડ સુધી કોઈ ખાસ જગામાં કામ કરનાર માટે કરાતી) કેડી સ્ત્રી, સાંકડો પગરસ્તો; પગથી; પગદંડી કેન્ટોન્મેન્ટ ૫. (ઇ.) લશ્કરી છાવણી વિસ્તાર કે કિ.વિ. (‘ડી’ પરથી) પં. પાછળ
કૅન્ડલ સ્ત્રી. (ઇ.) ફાનસ (૨) મશાલ (૩) મીણબત્તી કેડેટ કું. (ઈ.) સૈનિકવિદ્યાનો વિદ્યાર્થી
કૅન્ડલ પાવર પં. (ઈ.) દ્યુતિમાપ; પ્રકાશમાન કેડેટ કોર સ્ત્રી. (ઇ.) કેડેટની ટુકડી તેમનો સમૂહ કૅન્ડિડેટ પુ. (ઇ.) ઉમેદવાર; પ્રત્યાશી કેડેસ્ટ્રલ ન. (ઈ.) ખેતીની આવકનું નોંધણી પત્રક કેન્ડી સ્ત્રી. (ઇ.) સળી પર ઠારેલો આઈસક્રીમ કેડો છું. (સં. કટિ) પગરસ્તો (૨) પીછો; પૂંઠ (૩) છે; કૅન્વાસ ન. (ઈ.) એક જાતનું જાડું કપડું પ્રિચારક
અંત (૪) કેડે પડવું તે; સતામણી કિઈ બાજુ કેન્વાસર વિ. (ઇ.) મતો કે ગ્રાહકો મેળવી આપનાર (૨) કેણી(oકોર, ૦ગમ, વેપાર, પા, મગ, ૦મેર) કિ.વિ. કેન્વાસિંગ ન. (ઈ.) કોઈ પણ પ્રકારનો પ્રચાર કેતક છું. (સં.) એક વનસ્પતિ; કેવડો (૨) ન. અંબોડા કેન્સર પું. (ઇ.) શરીરનું પોષણ હરી લઈ (ગાંઠ વગેરે
પર ખોસવાનું એક ઘરેણું; ચાક (૩) કેવડાનું ફૂલ દ્વારા) પીડારૂપ થતો રોગ (૨) કર્ક રાશિ કેતકી સ્ત્રી. (સં.) એક ફૂલઝાડ (૨) એ ઝાડનું પાન કૅન્સલ (ઇ.) રદબાતલ કમી; રદ

Page #209

૧૯ ૨
[ કેલિડોસ્કોપ કંપ સ. (ઈ.) ટોપી (૨) કારતૂસનું (પાતળું) ટોચકું કેરખી સ્ત્રી. કાંગરી (૨) સોનાની ગોળ ટીપકીઓની હાર કૅપિટલ સ્ત્રી. (ઈ.) રાજધાની (૨) મૂડી; પૂંજી (૩) કેરડાં ન બ.વ. કેરડાનાં ફળ, કેરાં
અંગ્રેજી ભાષાની પહેલી અને ત્રીજી વર્ણમાળાનો દરેક કેરડી સ્ત્રી. (સં. કરીર) (જેનાં ચણીબોર જેવડાં ફળનું અક્ષર
અથાણું થાય છે એવી પાંદડાં વિનાની કાંટાવાળી) કેપેસિટી સ્ત્રી, (ઈ.) ગ્રહણશક્તિ; તાકાત (૨) યોગ્યતા એક વનસ્પતિ કૅપ્ટન પૃ. (ઇ.) કમાન (૨) ક્રિકેટ જેવી રમતોમાં બને કેરડી સ્ત્રી. નાની વાછરડી (૨) ચાબુક (૩) સપાટો તરફનો જે તે મુખ્ય આગેવાન ખેલાડી (૩) વહાણ કેરડું ન. કેરડીનું ફળ; કેરું
[વનસ્પતિ કે આગબોટનો ઉપરી; ટંડેલ
કેરડો ડું. (સં. કરીર, અપ. કઈર) કેરડી નામની એક કેપ્શન ન. (ઇ.) સમજૂતીનું લખાણ-શીર્ષક
કૅરબો પં. (ઈ.) પ્રવાહી ભરવાનું હાથાવાળું પ્લાસ્ટિકનું કૅટૂલ સ્ત્રી. (ઈ.) ટોટી (દવા કે કોઈ પદાર્થ ભરવાની) પાત્ર
[(૩) એનો રાગ કેફ છું., સ્ત્રી. (ફા.) નશો; ઘેન
કેરબો પું. એક નાચ; કારવો (૨) એમાં ગવાતું ગાયન કેફિયત સ્ત્રી. (અ.) અધિકારી આગળ રજૂ કરાતી હકીકત કેરબો (ફા. કહબા) સુગંધી ગંદર જેવો એક પદાર્થ (તેના (૨) જુબાની (૩) ખુલાસો
પારા ફકીરો રાખે છે.); “એમ્બર' રિમત કેફી વિ. કફવાળું; કેફ ચઢે એવું; માદક
કેરમ ન. (લખોટી દાવ જેવી) કેરમબોર્ડ પર રમાતી એક કેફીન ન. (ઈ.) કોફીમાં રહેલું ઉત્તેજક દ્રવ્ય તિાર કેરમબોર્ડ પું. (ઇ.) કેરમ રમવા માટેનું ખાસ પાટિયું; કેબલ ન. (ઈ.) દરિયાઈ તારનું દોરડું (૨) દરિયા પારનો ચારેબાજુ ચાર કાણાંવાળું લાકડાનું ચોરસ બોર્ડ કૅબલગ્રામ પં. (ઇ.) કેબલનો તાર કે તેથી મળતો સંદેશ કેરલ (સં.) (-ળ, -લા) ૫. દક્ષિણ ભારતના પશ્ચિમ સમુદ્રકૅબિન સ્ત્રી. (ઇ.) નાની ઓરડી (૨) લાકડાના ખોખાની તટ પરનો પહેલાં મલબાર નામે ઓળખાતો પ્રદેશ દુકાન
કેરાં નબ.વ. કેરડાં કૅબિનેટ સ્ત્રી. (ઇ.) નાની કેબિન (૨) પ્રધાનમંડળ કૅરિકેચર ન. (ઈ.) વ્યંગચિત્ર; ઠઠ્ઠાચિત્ર
(દશનું) (૩) અમુક ઘાટની લાકડાની પેટી કે કૅરિયર ન. (ઇ.) (ભાર વહી જનાર) વાહન (૨) ખાનાંવાળું ટેબલ
સાઈકલને લગાડેલું (ભાર મૂકવા ઘોડી જેવું) સાધન કેબ્રે ન. (ઈ.) એક પ્રકારનું કામોત્તેજક પાશ્ચાત્ય નૃત્ય (૩) સ્ત્રી કારકિર્દી (૪) કામકાજ; ધંધો (આજીવિકાનું કેમ ક્રિ.વિ. શા કારણે ? શા માટે ? (૨) કેવી રીતે? સાધન) [આંબાનું ફળ (૨) કપાસનું જીંડવું (૩) પ્રશ્નસૂચક અવ્યય
કેરી સ્ત્રી. (મૂળ કેરડાનું ફળ તે કેરી, પછી અર્થવિકાસ) કેમ કે, (0 જે) સંયો. કારણ કે
કેરીગાળો ૫. કેરીની મોસમ કેમનું વિ. કેવું; કઈ રીતનું; કઈ તરફનું
કેરું ન. કેરડીનું ફળ કેમ રે ઉદ્. (ધમકાવવા માટે) કેમ અલ્યા?; અરે શા માટે? કેરું (દે. કેર) નું (સંબંધ વિભક્તિનો અર્થ બતાવે છે.) કૅમિકલ વિ. (ઇ.) રાસાયણિક, રસાયણને લગતું (૨) કેરેક્ટર ન. (ઇ.) પાત્ર (૨) ચારિત્ર્ય; શીલ (૩) માત્ર - ન. રસાયણી દ્રવ્ય
પુરુષ (૪) પ્રકૃતિ; સ્વભાવ (૫) આચરણ કૅમિકલ વર્ક્સ (ન.બ.વ.) કેમિકલનું કારખાનું; રસાયણ- કેરેજ ન. (ઈ.) કોઈ પણ વાહન રંગ ઔષધ વગેરે બનાવવાનું કારખાનું
કેરેટ છું. (ઇ.) સોનાના કસ કે શુદ્ધિનો આંક; ટચ કેમિસ્ટ . (ઇ.) કેમિકલ બનાવનાર કે વેચનાર (૨) કેરેટિયું કેરેટનું કે કેરેટને લગતું રસાયણશાસ્ત્રી
કેરેવાન સ્ત્રી. (ઇ.) કારવાં કેમિસ્ટ્રી ન., સ્ત્રી. (ઇં.) રસાયણશાસ્ત્ર
કેરેમલ ન. (ઇં.) દૂધ-સાકરનું મિશ્રણ કેમેરા ૫. (ઈ.) ફોટા પાડવાનું યંત્ર; છબીયંત્ર કેરોસીન ન. (ઇં.) ગ્યાસતેલ કેમેરામેન પું. (ઈ.) છબી પાડનાર; “ફોટોગ્રાફર કેલ . (સં. કેલુ=કેળવવું પરથી) કેળવેલો ચૂનો કેમ્પ . (ઇ.) છાવણી (૨) પડાવ; મુકામ કેલરી સ્ત્રી. (ઇ.) એક ગ્રામ વજનના પાણીને શૂન્ય ડિગ્રી કેમ્પસ ન. (ઈ.) શાળા, કોલેજ કે યુનિ.નું મેદાન; પ્રાંગણ (સેંટી.)થી ૧ ડિગ્રી સુધી લાવવામાં અપાતી ગરમી કેમ્પન ન. (ઇ.) અભિયાન; ચળવળ; આંદોલન કૅલરીમીટર ન. (ઇ.) કેલરી-ગરમી માપવા વપરાતું યંત્ર કૅબ્રિક ન. (ઇં.) એક જાતનું ઝીણું વસ્ત્ર; કેમરિક કેલિ(-લી) સ્ત્રી. (સં.) રમત (૨) રતિક્રીડા; મૈથુન કેયૂર ન. (સં.) બાજુબંધ; બેરખો દિખરેખ કૅલિકો પં. (.) એક જાતનું મુલાયમ અને સફેદ સુતરાઉ કૅર સ્ત્રી. (ઇ.) પરવા; ધ્યાન (૨) ચિંતા (૩) દેખભાળ; કાપડ. કેર પું. (અ. ક) જુલમ; ગજબ
કેલિડોસ્કોપ ન., પં. (ઇ.) બહુદર્શક; બહુબીમ દર્શક
૩ ડાબાનું

Page #210

કૅલિપરી ૧e 3
[ કેસરોલ કૅલિપર પં. (ઇ.) ગોળ પદાર્થનો વ્યાસ માપવાનું સાધન; કેશ પુ.બ.વ. (સં.) વાળ
પરકાર (૨) નબળા કે જખમી પગ માટે ધાતુનો ટેકો કેશકર્તન ન. (સં.) વાળ કાપવા તે; હજામત કરવી તે કૅલિપર્સ ન. (ઈ.) નબળા પગ માટે ધાતુનો ટેકો કેશકલાપ પં. (સં.) કેશનો સમૂહ; અંબોડો; (૨) વેણી; કેલેન્ડર ન. (ઇ.) તારીખિયું (૨) પંચાંગ
ચોટલો
[‘કપિલરી' કેલેન્ડર-મશીન ન. (ઇ.) મિલમાં વપરાતું, કાપડની કેશનળી (-લિકા) સ્ત્રી, વાળ જેવા બારીક વેહવાળી નળી;
સફાઈ લાવતું યંત્ર તરીકે વપરાય છે. કેશપાશ પું. (સં.) વેણી; ચોટલો (૨) અંબોડો કૅલોમેલ ન. (ઇ.) પારો અને ક્લોરિનનું સંયોજન જુલાબ કેશપ્રક્ષાલન ન. (સં.) વાળ ધોવા તે [રોકડમેળ કેક્યુલેટર ન. (ઇં.) ગણકયંત્ર
કેશબુક સ. (ઇ.) રોકડે થતી આપ-લેની હિસાબપોથી; કૅલ્શિયમ ન. (ઇં.) એક ધાતુ-તત્ત્વ; ચૂનાનું તત્ત્વ કેશબોક્સ સ્ત્રી. (ઈ.) રોકડ રાખવા માટેની પેટી કેવટ(૦ક, ટિયો) . માછીમાર (૨) વહાણ ચલાવવાનો કેશભાર ૫. અંબોડો; ચોટલો ધંધો કરનાર
કેશ મેમો . (ઇ.) રોકડેથી માલ ખરીદીને ચૂકવેલું બિલ કેવડિયું વિ. કેવડામાં રાખેલું, કેવડાની સુગંધવાળું કેશર ન. (સં.) કેસર નામનો છોડ (૨) તેના ફૂલની કેવડિયો !. કેવડો
વચમાં ઊગતો રસો - તંતુ (૩) હરકોઈ ફૂલમાં થતો કેવડું વિ. (સં. કિયત) (માપ, કદ કે વયમાં) કેટલું મોટું? તંતુ (૪) સ્ત્રી. વાળ કેવડુંક વિ. આશરે-અંદાજે કેવડું?
કેશરંજન ન. (સં.) વાળ રંગવા તે કેવડુંય વિ. અનિશ્ચિત છતાં પ્રમાણમાં મોટું
કેશરી વિ. પું. કેસરના રંગનું; પીળું કેવડો છું. (સં. કેતક, પ્રા. કેવઅ) સુગંધીદાર કેતકીનો છોડ કેશરી પું. (સં.) કેસરી; સિંહ
(૨) એનો ડોડો છિક (૪) ફક્ત; માત્ર કેશલુંચન ન. વાળ ખૂટી કાઢવા તે (જૈન) કેવલ વિ. (સં.) શુદ્ધ (૨) એકમાત્ર (૩) ક્રિ.વિ. સાવ; કેશવ . (સં.) શ્રીકૃષ્ણ
[કપાવવા તે કેવલજ્ઞાન ન. ભ્રાન્તિશૂન્ય વિશુદ્ધ જ્ઞાન
કેશવપન ન. (સં.) માથાના વાળનું વપન-મૂંડાવવા કે કેવલજ્ઞાની વિ. (સં.) કેવળ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરનારું; કેવળી કેશવાહિની સ્ત્રી, (સં.) કેશનલિકા
(૨) જૈનોના અતીત ચોવીસ તીર્થંકરમાંના પહેલા કેશવાળી સ્ત્રી. સિંહ કે ઘોડાની ગરદનના પરના કેશ કેવલધામ ન. (સં.) મુક્તિપદ; મોક્ષધામ
કેશસર્ટિફિકેટ ન. (ઇં.) મુદતબંધી હૂંડી ખેંચાણ કેવલાદ્વૈત પં. (સં. કેવલ+અદ્વૈત) શંકરાચાર્યે સ્થાપેલો જીવ કેશાકર્ષણન.કેશવાહિનીમાંનું (પ્રવાહી પદાર્થનું આકર્ષણ
અને બ્રહ્મના અદ્વૈતનો સિદ્ધાંત; બ્રહ્મનું માયામાં પડેલું કેશાશિ ક્રિવિ. (સં.) સામસામા વાળની ખેંચાખેંચી પ્રતિબિંબ તે જગત અને અવિઘામાં પડેલું પ્રતિબિંબ કરીને વનસ્પતિ; જટામાંસી (૩) દુર્ગા તે જીવભાવ – આ બંને સર્વથા મિથ્યા છે અને જીવ કેશિની સ્ત્રી. (સં.) સુંદર લાંબા કેશવાળી સ્ત્રી (૨) એક તો બ્રહ્મ છે તથા માત્ર કાંઈ પણ હોય તો એ કેવળ કૅશિયર છું. (ઇ.) રોકડિયો; કેશનું કામ કરનારો કારકુન નિરંજન નિરાકાર બ્રહ્મ જ છે એવો આ માયાવાદ કેશી છું. (સં.) સિંહ (૨) ઘોડો (૩) શ્રીકૃષ્ણ સંહારેલો નામથી ઓળખાતો સિદ્ધાંત
એક રાક્ષસ કેવલાદ્વૈતવાદી વિ. પુ. કેવલાદ્વૈતમાં માનનાર કેશીનિકૂદન ૫. (સં.) કેશીદૈત્યને હણનાર કૃષ્ણ કેવલી વિ. (સં.) કેવલાદ્વૈતમાં માનનારું (૨) કેવલજ્ઞાન કેસન. (ઈ.) મુકદમો; ખટલો (૨) દરદી કે તેના વિષેની
જેને પ્રાપ્ત થયું હોય તે (જૈન) (૩) સ્ત્રી, ચેતન અને હકીકતનો દવાખાનામાં કરાતો કાગળ (૩) કોઈ અચેતનની એકતાનો સિદ્ધાંત
અમુક બાબત કે કિસ્સો યા તે સંબંધમાં આવતી વ્યક્તિ કેવળ વિ. એકમાત્ર; અનન્ય (૨) ક્રિ.વિ. ફક્ત; માત્ર કેસર ન. (સં.) જુઓ કેશર' કેવળજ્ઞાન ન. ભ્રાન્તિશૂન્ય-વિશુદ્ધ જ્ઞાન
કેસરભીનું વિ. કેસરિયાં કરીને નીકળેલું કેવળધામ ન. મુક્તિપદ; મોક્ષધામ
કેસરવર્ણ સ્ત્રી. (સં.) કેસરી કેવળપ્રયોગી વિ. વાક્યમાંના અન્વયથી અગલ રહેનારું કેસરિયાં ન.બ.વ. કેસરી વાઘા પહેરીને અથવા તો છેલ્લો
(ઉદા. અરે, અહો, રે વગેરે); ઉગારવાચક | કસુંબો પીને મરણિયા થઈને રજપૂતોએ લડવું તે કેવળી વિ. જુઓ ‘કેવલી’
કેસરિયું વિ. કેસરી રંગનું; પીળું (૨) રંગીલું; ઉમંગી; કેવું સ., વિ. કયા પ્રકારનું?
આનંદી (૩) ન. સ્ત્રીઓને પહેરવાનું કેસરી રંગનું વસ્ત્ર કેવુંક વિ. કેવું?
કેસરી વિ. કેસરના રંગનું; પીળું કેવુંય વિ. અજ્ઞાત-અનિશ્ચિત પ્રકારનું
કેસરી પું. (સં.) સિંહ; કેશરી[વાનું ઇસ્યુલેટેડસાધન-પાત્ર કેશ સ્ત્રી. (ઈ.) રોકડું નાણું
કેસરોલન. (ઈ.) રાંધેલો ખોરાકજેસ્થિતિમાં હોય તેમ રાખ

Page #211

કેસીની
૧ ૯૪
[ કોકડિયો કુંભાર કેસીન ન. (ઈ.) દૂધમાં રહેલ એક પદાર્થ
કૈટભ પં. (સં.) એક પૌરાણિક દાનવ કેસુ(ડાં)ન.બ.વ. (સં. ઐશુક, પ્રા. કેસૂઅ) કેસરી રંગનાં કેતવ ન. (સં.) શરતમાં મૂકેલી વસ્તુ (૨) જુગાર (૩) એક જાતનાં ફૂલ; ખાખરાનાં ફૂલ
જૂઠાણું (૪) છળકપટ (૫) પુ. જુગારી (૬) ધુતારો; કેસુડી સ્ત્રી. ( ડો) પૃ. ખાખરાનું ઝાડ; ખાખરો
ઠગ (૭) વંતૂરો કેસેટ સ્ત્રી. (ઇ.) મેગ્નેટિક ટેપ
મૈતવવાદ પં. (સં.) જૂઠાણું કેસ્ટર-ઓઇલ ન. (ઈ.) દિવેલ; એરંડિયું
કૈરવી . (સં.) ચાંદની
[નિવાસસ્થાન કેહ વિ. (૨) સર્વ. કોણ? છેિ તે ઝાડ કૈલાસ પં. (સં.) હિમાલયનું એક શિખર (૨) શિવનું કેળ સ્ત્રી. (સં. કદલી, પ્રા. કલી-કેલી) જેને કેળ બેસે કેલાસવાસ પું. કલાસમાં રહેવું તે (૨) મૃત્યુ; અવસાન કેળડો(-દો)ડો છું. કેળનાં ફૂલનો ડોડો-પોટો
કૈલાસવાસી વિ. કૈલાસમાં રહેનારું (૨) મૃત્યુ પામેલું; કેળવણી સ્ત્રી, કેળવવું તે (૨) વ્યવસ્થિત ઉછેર, ખિલવણી સદ્ગત
અને શિક્ષણ (૩) શિક્ષણ (૪) ભણતર; વિદ્યા કૈવર્ત પું. (સં.) માછી; માછીમાર કેળવણીકાર પું. કેળવણીના સિદ્ધાંતોનો-તેના શાસનો કૈવર્તક પું. (સં.) નાવિક
જાણકાર અથવા તેનો અમલ કરનાર પુરુષ કૈવલ્ય ન. (સં.) દ્વૈતભાવ સર્વથા લુપ્ત થઈ કેવળસ્વરૂપકેળવવું સક્રિ. (દ. કેલાય) વ્યવસ્થિત રીતે ખીલવવું, બ્રહ્મસ્વરૂપ થવું તે (૨) નિર્લિપણું; મોક્ષ
ઉછેરવું-સુધારવું-તાલીમ આપવી (૨) (કણક-લોટ) ઐશિક વિ. (સં.) કેશ જેવું; વાળ જેવું ઝીણું; વાળનું બનેલું ગૂંદીને તૈયાર કરવું (૩) (કાચા ચામડાને) પકવી કૅશિકિવૃત્તિ સ્ત્રી. (સં.) નાટકની લખાવટની (કૌશિકી, નરમ ને સફાઈદાર બનાવવું (૪) પલોટવું
આરટી, સાત્વતી અને ભારતી) ચારમાંની એક શૈલી કેળસોપારી સ્ત્રી, ઊંચી જાતની એક સોપારી
જેમાં શૃંગાર, કરુણ અને હાસ્ય ત્રણે રસની જમાવટ કેળિયું ન. કેલ-કેળવેલો ચૂનો ભરવાનું - ઊંચકી જવાનું હોય છે.
લોઢાનું વાસણ; તગારું કેિ શણિયાનું પલ્લું કૈસર . (અ.) બાદશાહ; રાજા કેળિયું. કાનનું એક જાતનું ઘરેણું (૨) ત્રાજવાનું લૂગડાનું કો સર્વ. (૨) વિ. કોઈ (૩) કોણ કેળું ન. (સં. કદલક, પ્રા. કયલા) કેળનું ફળ કો પુ. (રવા.) હોલાના બોલવાનો અવાજ કેંગરવું અક્રિ. ટહુકા કરવા (ખાસ કરીને મોરનાં) કોઈ સર્વ.(૨) વિ. સં. કઃ અપિ) ગમે તે જણ કે વસ્તુ કૅચી સ્ત્રી. (તુર્કી) કાતર (૨) છાપરાના આધાર માટે મુકાતું માટે, અનિશ્ચિતાર્થ વાચકો ત્રિકોણાકાર ચોકઠું
કોઈ(વેક, એક) વિ. (૨) સર્વ. ગમે તે એક કેંદ્ર ન. (સં.) મધ્યબિંદુ (૨) મધ્ય-મુખ્ય સ્થાન (૩) ઇષ્ટ કોઈનું ન. સરપણનાં લાકડાં ચીરવાનું ઉપકરણ - લગ્નથી ગ્રહનું પહેલું, ચોથું અને દશમું સ્થાન (જયો.) કોઈનો પુ. નાળિયેરની છાલ ઉખેડવાનો મોટો છરો કેંદ્રગામી વિ. (સં. ૫.) કેન્દ્ર તરફ જતું; “સેન્ટિમેટલ કૉઈલ ન. (ઇ.) વીજળી પસાર થવા માટે તાર વીંટીને કેંદ્રત્યાગી વિ. સં. પુ.) કેન્દ્રમાંથી વિપરાતું; “સેન્ટિફયૂગલ' કરાતી તેવી રચના, ગૂંચળી, વીંટો કેંદ્રવર્તી વિ. (સં.) કેન્દ્રમાં રહેતું-રહેલું; મધ્યવર્તી કો-એજ્યુકેશન ન. (ઇં.) સહશિક્ષણ સહકારી કેંદ્રશાસિત વિ. (સં.) કેન્દ્રના સીધા નિયંત્રણ હેઠળનું
કો-ઓપરેટિવ વિ. (ઇ.) એકબીજાના સહકારથી ચાલતું કેંદ્રસ્થ વિ. (સં.) કેંદ્રવર્તી, મધ્યવર્તી
કો-ઑપરેટિવ સોસાયટી સ્ત્રી. (ઇ.) સહકારી મંડળી કેંદ્રસ્થતા સિ. કેન્દ્રસ્થાનમાં રહેવાપણું
કો-ઓપરેશન ન. (ઇં.) સકાર; સહયોગ દ્રસ્થાન ન. (સં.) કેંદ્રરૂપ સ્થાન; મધ્ય-મુખ્ય સ્થાન કૉ-વિ. (ઇ.) સમિતિ વગેરેમાં વધારાના સભ્ય કે કેંદ્રાનુસારી વિ. કેન્દ્રને અનુસરનારું, કેંદ્રગામી
- સભ્યો ઉમેરવાનું કેદ્રાપગામી વિ. કેંદ્રત્યાગી
કોક વિ. (૨) સર્વ. કોઈક કેંદ્રાભિમુખ વિ. (સં.) કેંદ્ર તરફ મુખ છે જેનું એવું કોક પું. (ઇ.) કાર્બનનો એક પ્રકાર; અમુક જાતનો કોલસો કેંદ્રિત વિ. (સં.) કેંદ્રમાં સ્થિત થયેલું
કોક પુ. દેડકો (૨) વરુ (૩) હોલો (૪) ચક્રવાક સારસ કેંદ્રિતતા સ્ત્રી. (સં.) જુઓ કેંદ્રીકરણ
(૫) ૫. વિષ્ણુ (૬) કોકશાસ જાણનાર પંડિત (૭) કેન્દ્રીય વિ. (સં.) કેન્દ્રને લગતું; “સેન્ટ્રલ
ન. કોકશાસ્ત્ર
(ખાદી) કેંદ્રીકરણ ન. કેન્દ્રમાં ન હોય તેને કેન્દ્રમાં લાવવાની ક્રિયા કોકટી વિ. (સં. કુફ્ફટી) રૂની એક જાત (૨) એની બનેલી કેદ્રીભવન ન. કેન્દ્રમાં ન હોય તેનું કેન્દ્રમાં આવી જવું તે કોકડાવું અ.ક્રિ. કોકડું વળવું; કોકડા જેવું થવું કેંદ્રીય વિ, (સં.) કેન્દ્રમાં રહેલું; “સેલ' માતા કોકડિયો કુંભાર ૫. કુંભારનાં ટપલાંથી થતા અવાજ જેવો કેક(કે)થી સ્ત્રી. (સં.) દશરથની એક પત્ની; ભરતની અવાજ કરતું પક્ષી

Page #212

[ કોટિ
કોકડી]
૧૯૫ કોકડી સ્ત્રી, નાનું કોકડું (૨) ચામડી વળી ચડી જાય તે; કોચરી સ્ત્રી. એક જાતનું એ નામનું પક્ષી લિચ્યું
કરચલી (૩) સૂકવેલી રાયણ (૪) સૂતરની દડી (૫) કોચરું વિ. કોચાઈ ગયેલું; છિદ્રવાળું (૨) ઘણું જૂનું (૩) ગૂંચળી
કોચરી . વૃદ્ધ પુરુષ (તિરસ્કારમાં) [ઉપરનું) કોકડું ન. શંકુ આકારમાં વીંટાળેલા સૂતરનો કે કોઈ દોરાનો કોચલું ન. (સં. કવચ) કોટલું; કઠણ છોડું (ફળ, ઈંડાં વગેરે
દડો (૨) ચામડીનું કે શરીરનું વળી-ચડી જવું કે કોચવવું સક્રિ. દૂભવવું
સંકોચાવું તે (૩) ગૂંચવણભર્યું કામકાજ કે મામલો કોચવાન જુઓ “કાચબાન'[(૩) દિલ દુખવવું; સતાવવું કોકપિટ ન. (ઇ.) એરોપ્લેનમાં પાયલટને બેસવાની જગા કોચવું સક્રિ. કાણું પાડવું (૨) (ઘરમાં) ખાતર પાડવું કોકમ ન. (મ. કોલંબ) એક ખાટું ફળ
કોચિંગ ન. (ઇ.) ખાનગી શિક્ષણ; અનુ શિક્ષણ[કારકુન કોકમડી સ્ત્રી. કોકમનું ઝાડ
કોચિંગ ક્લાર્ક . (ઇ.) રેલવેની ટિકિટ કાઢી આપનાર કોકર(૦વરણું, વવાયું) વિ. (સં. કોષણ = ક+ઉષ્ણ = કોચીન ન. દક્ષિણ ભારતનું એક નગર
થોડું ઊનું+ન્વર્ણ) જરાતરા ઊનું ગરમ; નવશેકું કોરું વિ. પાકતાં પહેલાં સુકાઈ સંકોચાઈ ગયેલું (૨) કોકરવું સક્રિ. છેતરવું (૨) ફોસલાવવું (૩) ખણવું સત્વહીન (૩) સડી ગયેલું (૪) ન. કોટલું (૫) કોકરવું. કાનનું એક ઘરેણું [જ્ઞાનનું પુસ્તક; કામવિજ્ઞાન છોતરે; છોડું
[(પૂનમ) કોકશાસ્ત્ર ન. (સં.) કોકદેવ પંડિતે રચેલું કોકશાસ; જાતીય કોજાગરી સ્ત્રી. (સં. કોજાગર ઉપરથી) માણેકઠારી કોકશાસ્ત્રી વિ. કોકશા જાણનાર
કૉઝ-વે ન. (ઇં.) (નદીનાળામાં બાંધેલો) બેઠો પુલ કોઠંબી ન. કોકમનું ઝાડ
કોટ પં. (સં. કોઢ) કિલ્લાની દીવાલ; રક્ષણ માટે કરેલી કોકા પં.બ.વ. સારાં ને કીમતી કપડાં-જામા વગેરે
ભીંત (૨) શત્રુ ન ભેદી શકે એવી વ્યુહરચના (૩) કોકા સ્ત્રી, ચુંબન; બચી
વડો; વરંડો (૪) કોટની અંદરનો ભાગ કોકા કું. (અ.) દૂધભાઈ
કોટ ૫. કોટિ; કરોડ કોકા સ્ત્રી. (ઇં.) એક વનસ્પતિ, જેમાંથી કોકેન બને છે કોટ છું. (.) ડગલો (૨) એકદમ સાત હાથ કરી લેવા કોકિલ ૫. (સં.) કોયલનો નર; એ કાળો હોય છે અને અને સામાને એકેન કરવાદેવા તે ગંજીફાની રમતમાં) - એ ટહુકે છે.) (૨) સંગીતમાં એક અલંકાર કોટ સ્ત્રી. (સં. કોટ્ટ, પ્રા. કોટ્ટ) ડોક, ગળુંગરદન કોકિલા સ્ત્રી. (સં). કોકિલની માદા; કોયલ
કૉટ ૫. (ઇ.) ખાટલો: પલંગ
ખોલી કોકીશું ન. કામઠાનો છેડો-ગાળો, જેમાં પણછ ચડાવાય કોટડી સ્ત્રી. (સં. કોઇ ઉપરથી) ઓરડી; નાની ઓરડી;
છે. (૨) કોસીસું (કોટમાંથી બંદૂક, તીર વગેરે કોટડું ન. નાનું-પીંઢેરી ઘર (૨) દીવાલ
મારવાનું બાકું; કોટ પરનું શોભાનું શિખર) કૉટન ન. (ઇ.) કપાસ (૨) રૂ (૩) વિ. સુતરાઉ કોકેન ન. (ઇં.) એક કેફી ઔષધિ
કોટબંધી સ્ત્રી,(સં.) કિલ્લેબંધી કોકો ન. (ઈ.) નાળિયેરની જાતનું એક ઝાડ (૨) તેનું કોટ ન. (સં.) ઝાડની બખોલ
બીજ (૩) પીણા માટે કરાતી તેના બીજની ભૂકી (૪) કોટલું ન. (સં. કોઇ ઉપરથી) કઠણ છોડું; કોચલું (૨) તેમાંથી બનાવાતું પીણું
જેની અંદર કંઈ સાર ન હોય તેવી ચીજ [કોઠાર કોકો પૃ. ઝભલું
કોટલો છું. (સં. કો) માટીનો બનાવેલો પટારો (૨) કોકો પૃ. (રવા.) ચુંબન; બાકી [વાંઝિયણ કોટવાલ(-ળ) પૃ., (સં. કોટ્ટ-પાલ, પ્રા. કોટવાલ) કોબજલી સ્ત્રી. બાળક મરી જતાં હોય તેવી સ્ત્રી (૨) કોટનો-શહેર કે ગામનો બંદોબસ્ત રાખનાર અમલદાર કોગળિયું ન. ઝાડા અને ઊલટીનો એક રોગ; કોલેરા
અટક કોગળો છું. માં ભરાય એટલું પાણી – કોઈ પણ પ્રવાહી કોટવાલી(-ળી) પં., સ્ત્રી, કોટવાળનું કામ
વસ્તુ (૨) તેને મોંમાં હલાવી બહાર કાઢી નાખવું તે કોટા(ક્વોટા) ૫. (ઇ.) માલસામાન-અનાજ-પાણી કોચ ન. (‘કોચવું ઉપરથી) કોચાઈને થયેલું તે; કાણું વગેરેનો નક્કી કરેલો અંશ કે ભાગ, કોટા કોચ પું. (ઈ.) સુખાસન, સોફા (૨) છત્રપલંગ (૩) સુખા- કોટાકોટ વિ. કરોડોની સંખ્યાનું
સનવાળી ચાર પૈડાંની ગાડી (૪) રેલગાડીનો ડબ્બો કોટાનકોટ-ટિ,ટી) વિ. (સં. કોટિ-અનુ-કોટિ) કરોડો કોચબાન, કોચમેન પું. કોચગાડી હાંકનારો
કોટિવિ. (સં.) કરોડ; સોલાખ કોટિક; અગણિત (૨) સ્ત્રી, કોચમણી સ્ત્રી, લોખંડના સળિયાથી ભીની જમીનમાં એક કરોડનો આંકડો કે સંખ્યા; ૧,000,000 (૩) - તાકીને ઝૂંપાડવાની બાળ-રમત
કમાનનો છેડો (૪) તકરારના પ્રશ્રની એકબાજુ-પૂર્વપક્ષ કોચરાની સાલ સ્ત્રી. ઘણા જુના સમયની સાલ
(૫)વર્ગ પ્રકાર (૬) ઊંચામાં ઊંચુંબિંદુ અંતિમતા (૭) કોચરી સ્ત્રી. સ્ત્રી (તિરસ્કારમાં)
કાટખૂણત્રિકોણનીકર્ણસિવાયનીબાજુ, “એબ્લિસ્સી
(૨)

Page #213

કોટિક
કોટિક વિ. (સં.) કરોડોની સંખ્યાનું; અગણિત કોટિકોણ પું. પૂરો કાટખૂણો બનાવનાર પૂર્તિરૂપ ખૂણો; ‘કૉમ્પલિમેન્ટરી ઍન્ગલ' (ગ.)
કોટિજ્યા સ્ત્રી. (સં.) અમુક ખૂણાની કોટિકોણની યા; ‘કો સાઈન’ (ગ.) [કરોડાધિપતિ કોટિધ્વજ છું. કરોડપતિના ઘર પર ફરકતી ધજા (૨) કોટિયું ન. હોડકું; મછવો
કોટિયું ન. (-યો) પું. મોઈદંડાની રમતનો એક દાવ (૨)
જાનવરના ગળામાં બંધાતું ગોળ લાકડું કોટિંગ ન. (ઈં.) અસ્તર ચડાવવાની ક્રિયા (૨) અસ્તર; પડ (૩) કોટ-ડગલા કરવા માટેનું કાપડ કોટી સ્ત્રી. આલિંગન
કોટી સ્ત્રી. (સં.) કોટિ (કરોડ)
૧૯૬
કોટીલી સ્ત્રી. કાળાં રંગેલાં કપડાં પર ઠોકવાની મોગરી કોટીલો પુ. પીંજવા માટે પીંજણની તાંતને થડકાવવાનું ઓજાર; ગોટીલો
કામ
કોટું ન. સામો છેતરાય ને આપણને ફાયદો થાય એવો પેંતરો-બાજી (૨) તક૨ારી-ખટપટનું વચ્ચે ઊભું કરેલું [મકાન કૉટેજ સ્ત્રી.,ન. (ઇં.) કુટિર; ઝૂંપડી (૩) નાનો બંગલો; કૉટેજ ઇન્ડસ્ટ્રી સ્ત્રી. (ઈં.) કુટિર ઉદ્યોગ; ગૃહઉદ્યોગ કોટેશન ન. (ઈં.) છાપવામાં ખાલી જગા પૂરવા માટેનું
સીસાનું ગચિયું (૨) ચીજવસ્તુનો ભાવ જણાવતી ૨કમ (જેમ કે ટેન્ડર વગેરેમાં) (૩) અવતરણ; ઉતારો કોચક્ષ પું. (સં. કોટિ-અક્ષ) કરોડ આંખવાળો-ઇન્દ્ર કોટ્યવધિ વિ. (સં. કોટિ+અવધિ) કરોડોથી ગણાતું હોય
તેવું (૨) અપાર; બેસુમાર [નાનો કોઠલો કોઠલી સ્ત્રી. (સં. કોષ ઉપરથી) નાની કોઠી; ટાંકી (૨) કોઠલો હું. માટીનો બનાવેલો પટારો (ખાવાની વસ્તુઓ મૂકવાનો) (૨) કોઠાર
યુદ્ધ
કોઠાદાવ પું. એક જાતની રમત કોઠાયુદ્ધ ન. કોઠામાંનું-ચકરાવામાંનું-અટપટા દાવપેચવાળું કોઠાર પું. (સં. કોઠાગાર, પ્રા. કોટ્કાર) અનાજ ભરવાનો ઓરડો (૨) ભોંયરું કે ચા૨ ભીંતોવાળી ચણેલી ઊંચી કોઠી (૩) ભંડાર; વખાર (૪) ખજાનો કોઠારિયું ન. નાનો કોઠાર; ભંડારિયું કોઠારી પું. કોઠારનો ઉપરી; વખારિયો (૨) ભંડારી કોઠાવિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) તૈયા-ઉકલત (૨) કોઠાયુદ્ધની વિદ્યા કોઠાવિરામ પું. (સં. કોઇ+અભિરામ) જુદી જુદી પ્રકૃતિને
જુદું જુદું ખાવાનું અનુકૂળ આવવું તે [‘કૉમન સેન્સ’ કોઠાસૂઝ સ્ત્રી. હૈયા-ઉકલત; હાજર-બુદ્ધિ; પોતીકી સમજ; કોઠી સ્ત્રી. (સં. કોષ્ઠ ઉપરથી) માટીનો (કે ધાતુનો) ઊંચો નળો(૨)વખાર (૩)વેપારીની પેઢી-દુકાન(૪) મથક; થાણું (૫) કોઠીના આકારનુંએક દારૂખાનું(૬) સરકારી
[ કોઢારું
અમલદારને રહેવાની જગા (૭) પોલીસથાણું કોઠી સ્ત્રી. કોઠાનું ઝાડ
કોઠીમડી સ્ત્રી, રાજગરાનાં ફળોથી વધુ નાનાં કડૂચાં ફળ આપનારો એક ચોમાસુ વેલો; કોઠીંબડી કોઠીમડું ન. કોઠીમડીનું ફળ; કોઠીંબડું
કોઠું ન. સામી વ્યક્તિ છેતરાય ને આપણને ફાયદો થાય એવી પેંતરાબાજી; ખટપટનું વચ્ચે ઊભું કરેલું કામ કોઠું ન. (સં. કપિત્થ, પ્રા. કવિટ્ઠઅ-કવિત્થ) કોઠીના ઝાડનું ફળ કોઠું ન. ચહેરો; મો
કોઠો પું. (સં. કોષ્ઠક, પ્રા. કોટ્ક) પેટ (૨) શરીરની અંદરનો કોઈ પણ કોષરૂપ ભાગ (૩) મન; અંતઃકરણ (૪) ખાનું. ઉદા. કોઠા પાડીને લખવું (૫) (સોગટાં ઇત્યાદિ બાજીનું) ઘર; ખાનું (૬) મોટી કોઠી (૭) મોટો કૂવો (૮) કિલ્લાનો બૂરજ (૯) સુધરાઈની મુખ્ય ઓફિસ (૧૦) રખડતાં ઢોર પૂરવાનો ડબો (૧૧) વ્યૂહરચના (૧૨) કોષ્ટક; આંકનો પાડો (૧૩) અંગરખાનો ગળાની આસપાસનો ભાગ (૧૪) પાણીના કોસનો ઉપલો ભાગ
કોડ પું. (દે. કોડ) મનોભાવ; અંતરની ઉમેદ; અભિલાષા કોડ કું. (ઈં.) કાયદાના નિયમોનો સંગ્રહ-સંહિતા (૨) સાંકેતિક લિપિ કૉડલિવર(-ઑઇલ) ન. (ઈં.) કૉડ નામની માછલીના ‘લિવર’ કલેજામાંથી કઢાતું તેલ (દવા તરીકે ખપનું) કોડવર્ડ પું. (ઈં.) સાંકેતિક શબ્દ કોડામણું વિ. કોડવાળું; કોડીલું (૨) વરણાગિયું કોડિયું ન. (દે. કોડિઅ) માટીનું નાનું શકોરું; ચપણિયું
(૨) એ આકારનું દીવો કરવાનું પાત્ર કોડિયું વિ. કોડીલું; કોડામણું [રૂપ વીલ; વિલની પૂર્તિ કૉડિસિલ ન. (ઈં.) (વિલમાં સુધારો-વધારો કરતું) પૂર્તિકોડી સ્ત્રી. (સં. કપર્દિકા, અપ. કવડિયા) એક જાતનું દરિયાઈ જીવડાનું ઘ૨; શંખલી (૨) એક હલકું ચલણ કોડી સ્ત્રી. વીસની સંજ્ઞા કોડીનું વિ. કિંમતમાં સાવ નજીવું [ઘણું કોડીબંધ વિ. ૨૦-૨૦ની સંખ્યાનાં ગણાય એવું કે એવડું; કોડીલું વિ. કોડવાળું; કોડામણું કોડું વિ. રીતભાત વગરનું; ઓઢું કોડું ન. (સં. કપર્દક) શંખલી કોડો છું. શંખલો (૨) મૂર્ખ માણસ
કોઢ પું. (સં. કુષ્ઠ, પ્રા. કોઢ) (રક્તપિત્ત અને સફેદ ડાઘથી ભિન્ન એવો) ચામડીનો એક રોગ
કોઢ પું. (સં. ગોષ્ઠ) ગમાણ; ઢોરને બાંધવાની જગા (૩) કારીગર લોકોને કામ કરવા બેસવાની જગા કોઢારું ન. ઢોરની કોઢ

Page #214

કોઢિયું(વેલ) ૧૯o
[ કોપિંગ કોઢિયું(વેલ) વિ. કોઢના રોગવાળું
કોદું ન. થોડું યા નહિ જેવું દૂધ દેતી અથવા ઘરડી ભેંસ કોઢિયું ન. ઢોરની કોઢ; કઢારું
કોદો ૫. કોદાળ (જાડી બુદ્ધિનો) આદમી કોઢી સ્ત્રી. કુહાડી
કોનું સર્વ., વિ. કોનું? કઈ વ્યક્તિનું? ('કોણ'નું સંબંધ કોટી (૦૯) વિ. કોઢના રોગવાળું
વિભક્તિનું રૂ૫) (૨) કોઈનું કોઢો છું. કુહાડો (૨) વિ. પું. કોવાડ; કોદાળ કોન્ટિનેન્ટલ વિ. (ઈ.) ગ્રેટ બ્રિટન અને આયર્લેન્ડ કોણ છું. (સં.) ખૂણો[(પશ્નાર્થક. બહુધા માણસ માટે) સિવાયના યુરોપના બીજા ખંડીય દેશોને લગતું કોણ સર્વ. (૨) વિ. (સં. કાપુન, પ્રા. કવણ) કર્યું કોન્ક્રીટ વિ. (ઈ.) મજબૂત (૨) ચૂના-રેતી-કાંકરી-કપચીનું કોણ જાણે રૂ.પ્ર. શી ખબર? હું નથી જાણતો એ અર્થમાં ઘટ્ટ થયેલું મિશ્રણ કોણમાત્ર વિ. જેનો હિસાબ નહિ એવું; નજીવું કૉટુર સ્ત્રી. (ઇં.) પાળો કોણમાપક વિ. કોણ - ખૂણો માપનારું (૨) ન. એ માટેનું કૉર્રબંધ . પાળાબંધ
કિાચ એક ઓજાર
આિકાર કોન્ટેક્ટ લેન્સ છું. (ઈ.) આંખની કીકીને લગાડાતો દગકોણાકાર વિ. કોણ-ખૂણાના આકારનું (૨) ૫. કોણનો કોન્ટેસ્ટ સ્ત્રી. (ઇં.) હરીફાઈ; પ્રતિયોગિતા (૨) વિવાદ કોણિયાટવું સક્રિ. કોણીએ કોણીએ મારવું
કૉન્ટ્રાસેપ્ટિવ વિ. ૫. (ઇ.) ગર્ભનિરોધક (દવા કે સાધન) કોણી સ્ત્રી. (સં. કફોણિકા, પ્રા. કોણિઆ) ખભા નીચેનો કૉન્ટ્રાસ્ટ કું. (ઇં.) વૈષમ્ય; વિરોધ
તિ હાથનો (પહેલો) સાંધો (૨) એ સાંધાનું અણીદાર કૉન્ટ્રિબ્યુશન ન. (ઈ.) યોગદાન; ફાળો કે તે આપવો હીકું
કોન્ટેકટ પું. (.) કરારથી કરવાનું કામ; ઠેકો કોણી વિ. ખૂણાવાળું; ખૂણો પડે એવું
કોન્ટેક્ટર છું. (ઈ.) કંટ્રાક્ટ રાખનાર; કંટારી; ઠેકેદાર કોણે સર્વ, કોઈએ પણ; કઈ વ્યક્તિએ? (૨) કોઈથી પણ કોન્ટ્રોવર્સી સ્ત્રી. (ઈ.) વાદવિવાદ; વિવાદ કોતર ન. (સં. કોટર) જમીન કે પર્વતમાં ઊંડો પહોળો કૉન્ડોમ ન, સ્ત્રી. (ઇ.) કુટુંબનિયોજન માટે વપરાતી ખાડો કે બખોલ
પુરુષો માટેની રબરની ટોટી; નિરોધ કોતર સ્ત્રી. કોતરવાની ક્રિયા; કોતરણી
કૉન્ફરન્સ સ્ત્રી. (ઇં.) સંમેલન; પરિષદ (૨) અધિવેશન કોતરકામ ન. કોતરીને કરેલું નકશીકામ
કોન્ફિડેશિયલ વિ. (ઇં.) ગોપનીય; ખાનગી [સ્થાપક કોતરણી સ્ત્રી. કોતરવું તે (૨) કોતરવાની પદ્ધતિ (૩) કૉન્ફયૂશિયસ છું. (.) બુદ્ધનો સમકાલીનચીનનો એકધર્મ
કોતરકામ; નકશી (૪) કોતરવાની મજરી (પ) કૉન્ડેક્સ વિ. (ઇ.) બાહ્યાગોળ કાચ કોતરવાનું ઓજાર
કોન્વોકેશન ન. (ઇ.) પદવીદાન સમારંભ પ્રિતિનિધિ કોતરણું ન. (કોતરવું ઉપરથી) ખોતરણું (૨) કડિયાનું કોન્સલ ૫. (.) પરદેશના નગરમાં રહેતો રાજ્યનો કોતરવું સક્રિ. આછું આછું ખોદવું, ખોતરવું; કોરવું કૉન્સલેટ ન. (ઇં.) કૉન્સેલની કચેરી કે ઘર કોથમી, (૦૨) સ્ત્રી. (સં. કુતુંબરી; પ્રા. કોથંબરી) કોન્સેપ્ટ છું. (.) વિભાવના; ખ્યાલ
ધાણાની ભાજી મારી પહેલો પહોંચવાની રમત કૉન્સ્ટન્ટ વિ. (ઇં.) સતત (૨) અવિચલ સંખ્યા કોથળાદોડ સ્ત્રી. કોથળામાં પગ નાખી ખેલાડીએ કૂદકા કૉન્સ્ટિટ્યૂશન ન. (ઇ.) બંધારણનું સંવિધાન કોથળી સ્ત્રી, (દ. કોયૂલિઆ) થેલી (૨) વૃષણ (૩) કૉસ્ટેબલ પું. (.) પોલીસનો સિપાઈ
હજારની સજ્ઞા (૪) ધન; પૈસો (૫) વાળંદની કોથળી કોમ્યુલેટ સ્ત્રી. (ઈ.) એલચી કચેરી; દૂતાવાસ કોથળી-છોડામણ ન.કરજે રૂપિયા પ્રથમથી કાપી લે છે તે કોપ છું. (સં.) ક્રોધ; રોષ (૨) નાશકારક આફત; ગજબ કોથળીમાંથી સ્ત્રી. જમીનદારના, ગરાસિયાના અથવા કોપટું(ડુ) ન. ગૂમડા કે વાગેલ ઘા ઉપરનું વળતું ભીંગડે સરકારના ભરણામાંથી અપાતો વટાવ
કૉપર ન. (ઇં.) તામ્ર; તાંબુ કોથળો પં. (દ. કોન્થલ) થેલો; મોટી કોથળી ધાન્ય કોપરબરાસન. (ઇં. કોપરબ્રાસ) તાંબુ અને પિત્તળ મળીને કોદરા પુ.બ.વ. (સં. કોદ્રવ, પ્રા. કોદાલ) એક જાતનું ખડ- બનતી એક ધાતુ [(૨) (કટાક્ષમાં) માર કોદરી સ્ત્રી, કોદરાના દાણા-કણ
કોપરાપાક પું. કોપરાના ખમણની બનાવેલી એક મીઠાઈ કોદંડ ન. (સં.) ધનુષ્ય; કામઠું
કોપરું ન. (સર. તમિળ કોપરા-કોપર) નાળિયેરની કોદાળ વિ. ખાધોકડું, ખાઉધર (૨) જાડી બુદ્ધિનું, મૂર્ખ અંદરનો ગર; ટોપરું કોદાળી સ્ત્રી, (સં. કુદાલ, પ્રા. કોદાલ) ખોદવાનું એકઓજાર કોપરેલ ન. કોપરાનું તેલ કોદાળો ૫. મોટી કોદાળી
કોપવું અ.ક્રિ. (સં. કુપુ) કોપ-ગુસ્સો કરવો કોદી સ્ત્રી. ઘરડી ભેંશ
કોપાયમાન, ફોપાવિષ્ટ, કોપિત વિ. (સં.) કોપેલું; રૂઠેલું કોદી કિ.વિ. કોઈ દિવસ કે દી; કોઈ વાર
કોપિંગ સ્ત્રી. (ઈ.) મકાનની પીઠિકાનો કંદોરો
ટાંકણ

Page #215

કોપી)
૧૯૮
[ કોયાબોલું કૉપી સ્ત્રી. (ઈ.) પ્રતિલેખ; નકલ (૨) પુસ્તકની નકલ કોમી વિ. કોમનું; કોમ સંબંધી પ્રિહસન કે પ્રત (૩) અનુકરણ
કૉમેડીસ્ત્રી. ન. (ઇ.) હાસ્યરસ પ્રધાન લખાતી નાટ્યકૃતિ; કોપી વિ. સં. ૫) કોપવાળું; ક્રોધી [કપીન કૉમેન્ટ સ્ત્રી. (ઈ.) ટિપ્પણી; ટીકા (૨) સમીક્ષા (૩) કોપીન ન.(સં. કૌપીન) લંગોટી (ખાસ કરીને સંન્યાસીની); અભિપ્રાય (૪) ચર્ચા કૉપીબુક સ્ત્રી. (ઇં.) અનુલેખનપોથી
કોમેન્ટરી સ્ત્રી. (ઇં.) (ચાલુ રમતનો) આંખે દેખ્યો કૉપીરાઇટ કું. (ઈ.) લેખક પ્રકાશનાદિને પોતાની કૃતિ કે અહેવાલ આપતાં બોલવું તે (૨) ભાષ્ય; ટીકા
પ્રકાશન પર મળતો કાનુની હક; કુતિહક્ક; માલિકીક કોમેન્ટેટર ૫. (ઇ.) આંખે દેખ્યો અહેવાલ આપનાર (૨) કોફતા-કરી સ્ત્રી. (ઈ.) મૂઠિયાં નાખેલી દાળ; ખાવાની ટીકાકાર; ભાષ્યકાર એક વાનગી
કોમ્પલિમેન્ટરી કોપી સ્ત્રી. ભેટ નકલ કૉફિન ન. (.) શબપેટી; મડદાપેટી (૩) કફન [પીણું કોમ્પાઉન્ડ(-ઉંડ) ન. (ઇ.) ઘર કે મકાનની ચોતરફની કૉફી સ્ત્રી. (ઇં.) શેકેલા બુંદદાણાનો ભૂકો કે તેનું બનાવેલ આંતરી લીધેલી જમીન; વાડો (૨) બે કે વધુ કોફે પોસા પં. વિદેશી હૂંડિયામણ-જાળવણી અને દાણચોરી- મૂળતત્ત્વના સમાસથી બનતો (રસાયણ) પદાર્થ (૩) નિવારણ અધિનિયમ
[(૫) ભંડરિયું સંયોજન (૪) મિશ્રણ કોબાડ વિ. મૂર્ખ (૨) ભોળું (૩) સાહસિક (૪) ન. કબાટ કૉમ્પન્સેશન ન. (ઈ.) નુકસાનીનું વળતર (૨) એ રીતે કોબાલ્ટ ન. (ઇ.) એક સફેદ ધાતુતત્ત્વ [કરમકલ્લો આપવાની રકમ કે વસ્તુ વગેરે કોબી, (૦૪) સ્ત્રી, ન. (ઇં. કેબેજ) એક શાકભાજી- કૉમ્પોઝિશન ન. (ઇ.) સંયોજન (૨) રચના; સર્જન; કૃતિ કોબ્રા ૫. (ઇ.) કાળા રંગનો ફેણ ચડાવનારો એક ઝેરી (૩) સ્વરનિયોજન
કિરાયેલું ખાતર સાપ; નાગ
કૉમ્પોસ્ટ ન. (ઇ.) કચરો અને છાણમૂતમિળના મિશ્રણથી કોમ સ્ત્રી. (અ. કૌમ) એક જ નામથી ઓળખાતો લોક- કોમ્પ્રોમાઇઝ ન. (ઇં.) તડજોડ કરવી તે; સમાધાન
સમૂહ (જ્ઞાતિ, ધર્મ કે જાતવાર) નાતજાત; ફિરકી; કૉસ્ટ્રેશર ન. (ઇં.) દાબક અિભિવાદન કોમ્યુનિટી”
[(૩) સહિયારું કૉમ્પ્લિમેન્ટ ન. (ઇ.) પ્રશંસા (૨) અભિનંદન; શુભેચ્છા; કૉમન વિ. (ઇ.) સર્વસામાન્ય (૨) મામૂલી; સાધારણ કૉપ્લેક્ષ ન. (ઇ.) સંકુલ; જુદાં જુદાં રહેઠાણ (૨) સંદિગ્ધ કૉમરેડ પં. (ઈ.) બિરાદર; સાથી (સામાન્યતઃ સામ્યવાદી) કોમ્યુનલ વિ. (ઇ.) કોમી; જાતિનિઝ કોમર્સ ૫. (ઇં.) વાણિજય; વેપાર
કૉમ્યુનિકેશન ન. (ઇ.) પ્રત્યાયન; સંપ્રસારણ (૨) સંદેશાકોમર્સિયલ વિ. (ઈ.) વેપાર સંબંધી [દેશોનો રાષ્ટ્રસમૂહ વ્યવહાર; પત્રવ્યહાર (૩) પરિવહન કૉમનવેલ્થ ન. (ઇ.) બ્રિટિશ સામ્રાજયના સ્વતંત્ર થયેલા કૉમ્યુનિઝમ પં. (ઇં.) સામ્યવાદ કોમલ વિ. (સં.) (-ળ) કુમળું; મુલાયમ (૨) સુકુમાર; કોમ્યુનિટી સ્ત્રી. સમાન લક્ષણો ધરાવતો સમુદાય કે જૂથ
નાજુક (૩) નરમ; મૃદુ (૪) મધુર (૫) દયાળુ કોમ્યુનિટી-હોલ પં. (ઇં.) સાર્વજનિક ભવન, સભાખંડ કોમલતા સ્ત્રી. (સં.) (-ળતા, -તાઈ) સ્ત્રી. (-ત્વ) ન. કૉમ્યુનિસ્ટ વિ. સામ્યવાદમાં માનનારું; સામ્યવાદી | (સં.) કોમળપણું વિખત જતાં હાડકું બને તે પદાર્થ કોય સર્વ. (સં. કાઅપિ) કોઈ કોમલાસ્થિન. (સ. કોમલ+ અસ્થિ) કુમળું હાડકું (૨) જેનું કોય સ્ત્રી, કાબર જેવડું એક વગડાઉ પક્ષી કોમલાંગી વિ. (કોમલ+અંગી) કોમળ શરીરવાળી (૨) કોયડો છું. (સં. કુક, પ્રા. કુહા-કુડા) કોરડો; સાટકો
સ્ત્રી. કોમળ અંગોવાળી સ્ત્રી મિત-સિદ્ધાંત (૨) સમસ્યા; ઉખાણું (૩) દોર; સત્તા (૪) જુલમ; કોમવાદ ૫. કેવળ કોમના જ સાંકડા હિતાહિતની દષ્ટિનો સખતાઈ; ત્રાસ કોમવાદી વિ. કોમવાદમાં માનતું કે તેને લગતું કોયલ સ્ત્રી. (સં. કોકિલ, પ્રા. કોઇલ) એક પક્ષી; કોકિલા કોમળ વિ. જુઓ “કોમલ'
(૨) એ નામનું એક રમકડું (દોરી ખેંચી ફેરવતાં છું કોમળતા (ઈ) સ્ત્રી. જુઓ “કોમલતા
અવાજ કરતું છેડે દડા જેવા ગોળાકારવાળું રમકડું) કોમા પું. (ઈ.) અલ્પવિરામ
કોયલ ૫. મંદિરનો આગલો ઘૂમટ (સ્થા.) કૉમા છું. (.) બેભાન અવસ્થા; દીર્થમૂછ
કોયલડી સ્ત્રી. કોયલ (પદ્યમાં) કોમળત્વ ન. જુઓ “કોમલત્વ' [(૩) ફારસ; વિનોદ કોયલી સ્ત્રી. ગળાનો એક રોગ; “ડિપ્લેરિયા કૉમિક વિ. (ઇ.) રમૂજી (૨) ન. હાસ્યરસની નાટ્યરચના કોયલી સ્ત્રી. પેટમાં ખાડો પડ્યો તે (૨) તકલીફ (૩) કૉમિક્સ સ્ત્રી. ન. (ઇં.) રમૂજ જન્માવે એવી બાળકો મંદવાડ; દુઃખ
માટેની ચિત્રપટ્ટી (૨) એવી ચિત્રપટ્ટીઓ ધરાવતું કોયલો પું. કોલસો (૨) ઠારેલો કોલસો સામયિક કે પુસ્તક
કોયાબોલું વિ. બોલાવનું ડોઢડાહ્યું

Page #216

કરો
0
.
૧ ૯૯
[કોલસી કોર સ્ત્રી. વસ્તુનો છેડો; કિનાર (૨) ત્યાં મૂકવાની ભાત કોરુંમોટું વિ. તદન નવું; વાપર્યા કે ઉકેલ્યા વિનાનું
કે પટ્ટી (૩) બાજુ પડખું (૪) બાજુ પરનો કકડો; કોરેકોરું ન. તદન કોરું થોડોક ભાગ
કૉરેન્ટાઈન ન., સ્ત્રી. (ઇં.) ક્વૉરેન્ટીન (૨) ન. રોગના કોર સ્ત્રી. (ઇ.) લશ્કરની પલટન; સેના
ચેપથી બચવા વહાણમાં માણસ કે પ્રાણીને અલગ -કોર સ્ત્રી. (“કુંવર' ઉપરથી) સ્ત્રીઓના નામને છેડે મુકાતો રાખવામાં આવે છે તે અવધિવાળો પ્રતિબંધ કે મનાઈ શબ્દ. જેમ કે, જીવકોર; પાનકોર
(૩) એક પ્રકારનું સૂતક તપાસ કરનાર અધિકારી કોરટ સ્ત્રી. (ઇં. કોર્ટ) અદાલત; ન્યાયાલય
કોરોનર છું. (.) અપમૃત્યુથી મરેલાના શબ પર અદાલતી કોરડું વિ. ભીનાશ વિનાનું, કોરું; સૂકું
કોર્ટ સ્ત્રી. (ઈ.) ન્યાયમંદિર; ઈન્સાફની અદાલત (૨) કોરડો ૫. ગુંથેલો ચાબકો: સાટકો (૨) દોર: સત્તા (૩) બેડમિન્ટન વગેરે રમતો માટેનું સ્થળ
ત્રાસ; જુલમ; સખ્તાઈ (૪)ઝટન ઊકલી શકે એવો પ્રશ્ન કોર્ટલી સ્ત્રી. (ઇ.) કોર્ટના કેસના ખર્ચની સરકારને ભરવી કોરણ સ્ત્રી. કોરવું તે; નવો કોર ફૂટવો તે
પડતી રકમ-સ્ટેમ્પ ખર્ચ યિા કુશળતા કરણ સ્ત્રી, આંધી (૨) લશ્કર ચાલવાથી ઊડેલ ધૂળ કોર્ટબાજી સ્ત્રી. કૉર્ટમાં કેસ લડવા-કરવા તે કે તેમાં રસ કોરણિયો . કોરીને કરેલો ખોભણખાંચો (૨) કોરવાનું કોર્ટમાર્શલ સ્ત્રી. (ઈ.) સૈનિકો માટેની લશ્કરી અદાલત
કામ કરનાર કારીગર (૩) શરીર કોરી ખાય તેવો કોર્ટયાર્ડન, સ્ત્રી. (ઈ.) વાડો ,
તાવ; હાડકવર; હાડનો તાવ [કારીગર કોર્ડન ન. (ઈ.) ચક્રવ્યુહ; પોલીસ વડે ઘેરીને અલગ પાડવું કરણી સ્ત્રી. કોરવાનું ઓજાર (૨) કોરવાની રીત - તે (૨) ચક્રાકારે ગોઠવેલી સૈન્યરચના કોરમ ન. (ઇ.) સભા-સમિતિનું કામ શરૂ કરવા કે કોર્નર ન. (ઈ.) ખૂણો (૨) નામું (૩) ખૂણામાં રાખી
ચલાવવા માટે સભ્યોની જરૂરી આંકેલી કાનૂની સંખ્યા; શકાય તેવું ટેબલ કાર્યસાધન સંખ્યા
કોર્પોરેટ ન. (ઈ.) સંસ્થાપિત કોરમું ન. કઠોળનો ભૂકો ચૂરો
કોર્પોરેશન ન. મહાનગરપાલિકા (૨) નિગમ (૩) કોરવં; વિ. એક કોરથી વાંકું-ઢળતું
આયોગ (૪) મોટું મંડળ કોરવું સક્રિ. (સં. કોરતિ, પ્રા. કોરઇ) વીંધવું; કાણું પાડવું કોર્સ પું. (ઈ.) અભ્યાસક્રમ; ભણવાનો પાઠ્યક્રમ
(૨) અંદરથી કોતરવું; કંડારવું (૩) કોરેથી જરા જરા કોલ પં. કેલ; ચૂનાની મેળવણીનો ગારો (૨) શેરડીનો તોડવું
રસ કાઢવાનો સંચો (૩) શિયાળ (૪) રમકડું (૫) કોલું કોરવું અક્રિ. કોળવું (૨) વિકસવું [સાથેનું ગાયકવૃંદ કોલ પું. (અ.) વચન; કબૂલાત; ખાતરી કોરસ ન. (ઈ.) વૃન્દગાન; સમૂહગાન (૨) વાજિંત્રો કૉલ પું. (ઈ.) ફોન પર બોલવું તે (૨) ફોનથી વાતચીત કૉરસસ્પોન્ડન્સ .ન. સંલગ્નતા (૨) પું. પત્રવ્યવહાર કોલ પં. બંદરમાં આવતાંજતાં વહાણની જકાત ખાતાની કોરાડું, (-, ) વિ. કોરું; સૂકું [કાનો કે સીમા નોંધ (૨) સ્ત્રી. હોડી કોરાણ સ્ત્રી. બાજુ પડખું (૨) વસ્તુના છેડા પરનો ભાગ; કોલકરાર પું. કોલ અને કરાર; પાળવાનું વચન આપ્યું કોરાણ વિ. કોરું; સૂકું (૨) સ્ત્રી. સૂકાપણું; સુકવાણ હોય એવું કબૂલાતપત્ર (૨) સંધિપત્ર; તહનામું કોરાણે ક્રિ.વિ. બાજુએ; પડખે
કોલગેસ પુ. કોલસામાંથી કઢાતો બળે એવો વાયુ કૉરિડોર પં. સ્ત્રી. (ઇ.) મકાનમાંનો જુદી જુદી સ્વતંત્ર કોલગ્રાફિક્સ ન. (ઈ.) લિપિ આલેખક ઓરડીઓમાં જવાનો રસ્તો કે પરસાળ
કોલટા(તા)ર પું. (ઇ.) ખનિજ કોલસાનો ચૂવો; ડામર કોરિયા પું. (ઈ.) પૂર્વ એશિયાનો એક દેશ [રૂપાનાણું કોલન ન. (ઈ.) (૯) આવું ચિહ્ન; મહાવિરામ કોરી સ્ત્રી. રૂપિયાના ત્રીજા ભાગની કિંમતનું એક જૂનું કોલન-વૉટર ન. (ઈ.) એક પ્રવાહી દવા કોરી સ્ત્રી. કચ્છમાં લખપત પાસેથી ઉત્તરમાં રણમાં દાખલ કૉલબૅલ પુ. સ્ત્રી. (ઈ.) બોલાવવા માટેની ઘંટડી
થવાની દરિયાઈ ખાડી આવતો ભાતનો કોળિયો કોલમ ૫., સ્ત્રી, (સં. કલમ) ડાંગરની એક જાત કોરી સ્ત્રી, વામમાર્ગમાં પાટને નમન કરતી વખતે લેવામાં કોલમ ન. (ઇ.) વર્તમાનપત્ર, ગ્રંથ વગેરેના પાનાના કોરું વિ. ભીનું નહિ એવું; સૂકું (૨) વાપર્યા વિનાનું તદન લખાણની ઊભી ઓળ; કટાર (ર) વિભાગ;ખાનું, કોઠો
નવું (કાપડ) (૩) લૂખુ (૪) લખ્યા વિનાનું (પતું, કૉલમિસ્ટ ૫. (ઇ.) (છાપાનો) કટારલેખક કાગળ વગેરે) (૫) રાંધેલું નહિ એવું સીધું; અનાજ) કૉલર પં. (.) કપડાનો ગળા માટેના સીવણનો ભાગ (૬) રંગ્યા વગરનું
(૨) (અંગ્રેજી લેબાસમાં) ગળે પહેરાતી કાંઠલા જેવી કોરું(વકટ, ૦ધાકોડ(ર)) વિ. તદન કોર
બનાવટ
ભૂિકી કોરું કડકડતું વિ. તદન નવું (વ); ન વપરાયેલું કોલસી સ્ત્રી. (દ. કોલ્લ, ઇં. કોલ) કોલસાની કે કોયલાની

Page #217

૨ ૩ ૪
કોલસો
[ કોહિનૂર કોલસો પં. એક જાતનું બળતણ
કોશેટાઉછેર મું. રેશમ માટે કોશેટો ઉછેરવાનું કામ કે ધંધો; કોલાબો પુ. જુઓ ‘કુલાબો
સેરિકલ્ચર'
ઘર-કોકડું કોલાહલ પું. (સં.) શોરબકોર; ઘોંઘાટ
કોશેટો . (સં. કોશકીટ, પ્રા. કોસઈદ) રેશમના કીડાનું કોલાહલી વિ. કોલાહલવાળું
કોષ (સં.) ખજાનો ત્મિક બંધારણીય એકમ; “સેલ' કોલિયારી સ્ત્રી. (ઇ.) કોલસાની ખાણ [(૨) ચિચોડો કોષ પું. (સં.) સજીવના શરીરનો રચનાત્મક તેમજ ક્રિયાકોલુ છું. (સં. કોષ્ટક, પ્રા. કોલ્હય) શેરડી પીલવાનો સંચો કોષકેન્દ્ર ન. (સં.) શરીરના કોશનું કેન્દ્ર; “ ન્યૂક્લિયસ' કોલું ન. (દ. કુલ્ડ, કોલ્હઅ) શિયાળ
કોષવિદ્યા સ્ત્રી. કોષવિજ્ઞાન ન. (સં.) શરીના કોશ વિશેની કોલું વિ. ઘઉંવર્ણ, ગોરું
[વિદ્યાલય વિદ્યા; “સાઈટોલોજી' કૉલેજ સ્ત્રી. (ઇં.) મહાવિદ્યાલય; ઉચ્ચ શિક્ષણ માટેનું કોષાધ્યક્ષ . (સં.) કોષની અધ્યક્ષ; ખજાનચી; ભંડારી કૉલેજિયન યું. (ઇં.) કોલેજની વિદ્યાર્થી [કોગળિયું કોષ્ટક ન. (સં. કોઇક) આડી અને ઊભી સમાંતર લીટીઓ કૉલેરા પું. (ઈ.) ઝાડા અને ઊલટીનો એક ચેપી રોગ; દોરવાથી જે ચોખૂણી આકૃતિ પડે તે; કોઠો (૨) તોલ કોલો છું. મકાનનો ખૂણો; કોણ (૨) કૂવામાંનું દર કે કાણું માપ નાણાં વગેરેના હિસાબો સહેલાઈથી કરી શકાય કૉલોની સ્ત્રી. (ઇં.) વસાહત (૨) પરું (૩) સંસ્થાન એ માટે તૈયાર કરેલો એમના પરિણામનો કોઠો કોલ્ડ વિ. ઠંડું (૨) સ્ત્રી. ઠંડી
કોષ્ઠ પું. (સં.) પેટ; કોઠો (૨) પેટનો નીચલો ભાગ; કોલ્ડડ્રિન્ક ન. (ઇં.) ઠંડું પીણું
મળાશય (૩) કોઠાર [કિલોમીટર)નું અંતર કોલ્ડડ્રિક્સ નાબ.વ. (ઈ.) ઠંડાં પીણાં
કોસ S. (સં. કોશ) ગાઉ અથવા દોઢ માઈલ (અઢી કોલ્ડ સ્ટોરેજ ન. (ઇ.) શીતાગાર
કોસ પું. (સં. કોશ) કૂવામાંથી પાણી કાઢવાનો ચામડાનો કોવડામણ સ્ત્રી. કોવડાવવું તે; સડાવવું તે
કોથળો કોવડા(-રા)વવું સક્રિ. “કોહવું'નું પ્રેરક
કોસવું ક્રિ. શામવું; ડામવું ['વત્સ દેશની રાજધાની) કો(૦૨)વાટ ૫. કોહવાવું તે
કોસંબી સ્ત્રી. (સં. કૌશાબી,પ્રા.કોસી ) એક પ્રાચીન નગરી કોવાડ કું. જોડાણમાં જેના આધારે કોસનું પૈડું રહે છે તે કોસિયો છું. કોશિયો કોવાડ વિ. કુહાડીની ધાર જેવી (વાણી, જીભ) (૨) કોસીસું ન. (સં. કપિશીર્ષ) કોટમાંથી બંદૂક, તીર વગેરે
કોદાળ; જાડી બુદ્ધિનું-ઝટ મારફાડ કરી બેસે એવું મારવાનું બાકું; કોકીશું (૨) કોટ ઉપરનું શોભાનું કોવાવું અ.ક્રિ. સડવું; “કોહવું'નું કર્મણિ
નાનકડું શિખર કોવિદ વિ. (સં.) જાણકાર; પ્રવીણ (૨) વિદ્વાન; પંડિત કોનું ન. (સં. કુશ ઉપરથી) બાજરી જુવાર વગેરેના કોશ સ્ત્રી. (સં. કુશિકા, પ્રા. કુસિઆ) ખોદવાનું એક ગાંઠામાંથી ફૂટેલો ફણગો (૨) બાણનો છેડો ઓજાર; નારાજ
કૉસ્ટિક પોટાશ-સ) પું. (ઈ.) એક જલદ રસાયણ કોશ છું. (સં.) શબ્દકોશ (૨) કોઈ પણ વસ્તુ સંઘરવા- કૉસ્ટિક સોડા . (ઇ.) એક જલદ ક્ષાર (સાબુ બના
સાચવવાનું પાત્ર; ખાનું આવરણ અથવા ઘર (૩) વવામાં વપરાતો) ભંડોળ; ખજાનો (૪) મ્યાન (૫) કૂવામાંથી પાણી કૉમ્યુમ પં. ન. પોશાક પહેરવેશ કાઢવાનું ચામડાનું પાત્ર; કોસ (૬) જીવતા પ્રાણીના કૉસ્મિક વિ. (ઇ.) અંતરિક્ષ-બ્રહ્માંડ સંબંધી; વૈશ્વિક શરીરનો અણુ જેવો મૂળ ઘટક (૭) વીજળીની કૉસ્નેટિક સર્જન પું. (ઇ.) પ્લાસ્ટિક સર્જન બૅટરીનો એકમ
કૉન્મેટિક્સ નાબ.વ. (ઇ.) સૌંદર્યપ્રસાધનો કોશકાર ૫. (સં.) શબ્દકોશ બનાવનાર વ્યક્તિ કૉસ્મોપોલિટન વિ. (ઈ.) પંચરંગી વસ્તીવાળું (૨) પું. કોષકેશ . કોશના તંતુઓ; “સિલિક'
વિશ્વનાગરિક વિર્ણ રાષ્ટ્ર વગેરે ભેદોથી પર કોશન મની સ્ત્રી. (ઇં.) અનામત રકમ
કૉસ્મોપોલિન વિ. (ઇં.) વિશ્વ કુટુંબભાવનાવાળું; જાતિ, કોશરચનાવિજ્ઞાન ન. (સં.) કોશવિદ્યા; લેક્સિકોગ્રાફી કૉસ્મૉલૉજી સ્ત્રી. ન. (ઈ.) અંતરિક્ષવિજ્ઞાન કોવિજ્ઞાન ન. (સં.) શબ્દકોશ બનાવવાનું વિજ્ઞાન; કૉસ્મૉસ ન. (ઈ.) અંતરિક્ષ; બ્રહ્માંડ લેક્સિકોલોજી
કોહ પુ. કોહવું તે; સડો (૨) ચામડીનો એક રોગ કોશિ(-સિDયો છું. કોસ ચલાવનાર-હાંકનાર (૨) પાણી કોહ પું. પહાડ; પર્વત
કાઢનાર; કુવેતી (૩) જેનો કોસ ચાલતો હોય તેવો કોહલું ન. (સં. ક્રોષ્ટક, પ્રા. કોલ્હઅ) શિયાળ; કોલું કૂવો
મિારેલો (ભૂસકો) (૨) કૂવો કોહવ(-વા)ણ ન. કોહવાટ(-ટો) પૃ. કોહ; સડો કોશિયો વિ. (સં.) કોસની જેમ પાણીમાં તદન ઊભો કોહવું અક્રિ. (સં. કુથતિ, કુહો) સડવું (૨) કોહ થવો કોશિશ સ્ત્રી. (ફા.) પ્રયત્ન; મહેનત
કોહિનૂર પુ. (ફા.) તેજનો પર્વત (૨) એક તેજસ્વી હીરો

Page #218

કોકિસ્તાન ૨ : ૧
[ ક્યાસ કોહિસ્તાન ન. (ફા.) પહાડી પ્રદેશ
કૌતૂહલ ન. (સં.) કુતૂહલ; ઈંતેજારી કોહિસ્તાની વિ. (ફા.) કોહિસ્તાનને લગતું (૨) સ્ત્રી. કૌપીન ન. (સં.) લંગોટી; કોપીન પહાડી સ્ત્રી (૩) એક પૌશાચી ભાષા
કૌભાંડ ન. (સં. કુષ્માપ્ત, પ્રા. કુંભંડ) કાવતરું; તરકટ કોહ્યાબોલું વિ. ચીડિયું (૨) કચાટિયું
કૌમાર(-) ન. (સં.) કુમારાવસ્થા (૨) કુંવારાપણું કોહ્યું--હેલું) વિ. સડેલું (૨) કોટવણવાનું
કૌમાર(-૨)વ્રત ન. (સં.) કુમાર દશામાં કરવાનું વ્રત (૨) કોળ છું. (સં. કોલ) મોટો જાડો ઉંદર; ઘૂસ
કુંવારા રહેવાનું વ્રત કોળ સ્ત્રી. નદીકાંઠાની મીઠી જમીન
કૌમાર્ય ન. (સં.) કુમારાવસ્થા; કુંવારાપણું કોળવાઈ સ્ત્રી. ઉંદરિયું.
વિકસવું કૌમુદી સ્ત્રી. (સં.) ચાંદની; જયોત્સના (૨) એક સંસ્કૃત કોળવું અ.કિ. ખીલવું; ફૂલવું; પાંગરવું (૨) ફેલાવું; વ્યાકરણ ગ્રંથ કોળામણી સ્ત્રી. કોળવું તે (૨) ખિલવણી
કૌમોદકી સ્ત્રી. (ઈ.) વિષ્ણુની એ નામની ગદા [દરેક કોળાવું અ.ક્રિ. હર્ષ કે અભિમાનથી ફૂલાવું કૌરવ પું. (સં.) કુરુનો વંશજ (૨) ધૃતરાષ્ટ્રના પુત્રોમાંનો કોળિયું ન. ઉંદરિયું; કોળવાઈ
કૌલ વિ. (સં.) વામમાર્ગી; શાક્ત [જાતિ કોળિયું ન. ઊંડળમાં માય એટલું ઘાસ
કૌલ છું. (સં.) પ્રાગૈતિહસિક કાળની આયેંતર આદિવાસી કોળિયો છું. (સં. કવલ, પ્રા. કવલ) મોંમાં એક વાર લેવાય કૌલીચ ન. (સં.) ખાનદાની; કુલીનતા એટલો ખોરાક-ગ્રાસ
કૌવચ સ્ત્રી, ન. જુઓ “કૌંચ કોળી પું. (સં. કૌલિક) પ્રાચીન કૌલ જાતિમાંથી ઊતરી કૌવત ન. (અ. કુવ્વત) તાકાત; શક્તિ આવેલી એક જાતિ અને એનો પુરુષ
કૌવતદાર વિ. કૌવતવાળું કોળી સ્ત્રી. (સં. કુષ્માડી) કોળાંનો વેલો
કૌવો છું. કાગડો કોળું ન. (સં. કપિલ, પ્રા. કવિલઅ) શાક તરીકે વપરાતું કૌશલ(-લ્ય) ન. (સં.) કુશલપણું; પ્રવીણતા
એક ફળ (ભૂરું અને પતકોળું) પ્રિદેશ કૌશ(-સોલ્યા સ્ત્રી. (સં.) શ્રીરામની માતા કોંકણ છું. (સં.) સહ્યાદ્રિ પર્વતની પશ્ચિમે આવેલો એક કૌશિક પં. (સં.) વિશ્વામિત્ર (૨) ઈન્દ્ર (૩) ન. ઘુવડ કોંકણપટ્ટી સ્ત્રી. કોંકણનો (કિનારાનો પટ્ટી જેવો) મુલક કૌશિકી, (વૃત્તિ) સ્ત્રી (સં.) નાટકની ચારમાંની એક શૈલી, કોંકણા પુ.બ.વ. કોંકણના આદિવાસીઓની એક જાત જેમાં શૃંગાર, કરુણ અને હાસ્ય ત્રણે રસની જમાવટ હોય કોંકણી વિ. કોંકણનું (૨) સ્ત્રી. મરાઠીની એક બોલી કૌસ્તુભ છું. (સં.) એકજાતનો મણિ; સમુદ્રમંથનથી નીકળેલાં કોંગ્રેસ સ્ત્રી. (ઈ.) અખિલ ભારતીય રાષ્ટ્રીય મહાસભા ચૌદ રત્નોમાંનું એકરત્ન [{},0) આવાં ચિહ્ન (૨) મેળાવડો; સભા
કંસ પું. (ઇં. કાઉંસ) કંસ; લખાણમાં વપરાતાં (C). કોંગ્રેસી વિ. કોંગ્રેસનું કે તેને લગતું (૨) ૫. મહાસભાવાદી કયામત સ્ત્રી. (અ. કિયામત) મરણ બાદ ખુદા આગળ કોંટાઈ સ્ત્રી. મગરૂરી; ગર્વ (૨) વેરઝેર
ઊભા થઈને જવાબ આપવાનો દિવસ; ઈશ્વર કોંટી સ્ત્રી. તલવારને મ્યાન સાથે બાંધી રાખવાની દોરી આગળનો ઇન્સાફનો દિવસ (૨) મહાપ્રલય (૩) અથવા સાંકળી (૨) તાળો (ગ.).
મોટી આફત; સંકટ કોંટું ન. કોટું; પેંતરો
શ્ચમ ક્રિ.વિ. કેમ ? કોંટો પું. (સં. કંટક) ફણગો; અંકુર [કુટિલતા ચહું કિ.વિ. ક્યાંય પણ કૌટિલ્ય પું. (સં.) કુટિલ રાજનીતિજ્ઞ ચાણક્ય (૨) ન. ક્યારડી સ્ત્રી, નાનો ક્યારેડો; ક્યારી [(ડાંગર વગેરેનું) કૌ(વ)ચ સ્ત્રી. ન. એક વનસ્પતિ (૨) એના ખજૂરીવાળો ક્યારડો ડું. જેમાં પાણી ભરાઈ રહે એવું પાળ બાંધેલું ખેતર ફાફડો
[(૨) સગું-સાગવું ક્યારી સ્ત્રી, નાનો ક્યારો (૨) પાણી પાવું પડે તેવી જમીન કૌટુંબિક વિ. (સં.) કુટુંબનું; કુટુંબને લગતું; પારિવારિક (૩) પાણી ભરાઈ રહે એવી જમીન (૪) ખેડાણ કૌતક ન. કૌતુક કુતૂહલનિવાઈ; અજાયબી (૩) ટીખળ જમીન કૌતુક ન. (સં.) કુતૂહલ જાગ્રત કરે એવું ગમે તે (૨) ચારે ક્રિ.વિ. (પ્રા. કિવારઇ) કયે વખતે ? કૌતુકપ્રિય (સં.), કૌતુકરાગી વિ. કૌતુકના શોખવાળું ચારેક ક્રિ.વિ. કોઈક વખતે કૌતુકવાદ પું. “રોમેન્ટિસિઝમ
ક્યારેય ક્રિ.વિ. ગમે ત્યારે (૨) કદી પણ કૌતુકાચાર છું. (સં.) વિવાહવિધિનો એક ભાગ, જે ક્યારો છું. (સં. કેદાર, પ્રા.કેઆર) ક્યારડો (૨) ઝાડ છોડ . દરમિયાન કેટલીક રમતો તેમજ મીંઢળ બાંધવું વગેરે વગેરેની આજુબાજુ પાણી ભરવા માટે કરેલો ખાડો માંગલિક ક્રિયા
ક્યાસ પું. (અ. કિયાસ) અટક; ધારણા (૨) કિંમતની કૌતુકી વિ. (સં.) કૌતુકવાળું
આંકણી; અંદાજ (૩) કસોટી; પરીક્ષા

Page #219

કિંતુ . (સં.) યજ્ઞ
૨ - ૨
[ક્રિયાપૂરક ક્યાં ક્રિ.વિ. કઈ જગ્યાએ?
કાંત વિ. (સં.) ઓળંગી જવાયેલું; વીતેલું (૨) આક્રાંત ક્યાંક કિ.વિ. કોઈક જગાએ
(૩) જૂના સમયનું (૪) ઊંડાણમાં રહેલું તિ કચાંય ક્રિ.વિ. કોઈ પણ જગાએ
ક્રાંતદર્શન ન. (સં.) કોઈ પણ વિષયમાં ઊંડાણમાં ઊતરવું ક્યુરેટર છું. (ઇં.) (સંગ્રહાલય, પુસ્તકાલય વગેરેમાં) ક્રાંતદર્શી વિ. (સં.) અતીત, અનાગત તથા સૂક્ષ્મ પદાર્થ
વ્યવસ્થાપક કે સંચાલક જેવો એક અધિકારી (૨) જોઈ શકનારું (૨) વસ્તુનું રહસ્ય જોઈ શકનારું (૩) રક્ષક; રખોપિયો
સર્વજ્ઞ કક્યુસેક પું. (ઈ.) પાણી વહે તેનું કદ માપવાનો (સિંચાઈ કાંતદેષ્ટા વિ. (સં.) જુઓ “ક્રાંતદર્શન
વગેરે માટે) એકમ (દર સેંકડે એક ઘનફૂટ)' ક્રાંતિ સ્ત્રી, (સં.) એક સ્થાનેથી બીજે સ્થાને જવું તે; ગતિ કયું વિ. (સર્વ) કોણ, શું (પ્રશ્નવાચક)
(૨) (ધરમૂળથી) પરિવર્તન;ઊથલપાથલ, રેવોલ્યુશન ક્યૂ સ્ત્રી, (ઇ.) કતાર; હરોળ
(બાહોશ (૩) સૂર્યના ફરવાનો ભાસ આપતો માર્ગ ક્યૂટ વિ. (ઇ.) કુશળ; ચતુર (૨) સુઘડ (૩) વિચક્ષણ; ક્રાંતિ(વેકર, કારક, વેકારી) વિ. ક્રાંતિ-પરિવર્તન કરનારું કયૂબ પું. (ઈ.) ઘન (સંખ્યા) (૨) છ સરખી બાજુવાળી ક્રાંતિકાર, (ક) વિ. (સં.) (-રી) વિ. પરિવર્તન આકૃતિ
લાવનારું; “રેવોલ્યુશનિસ્ટ' [‘ક્રિટીકલ એન્ગલ' કચૂબિઝમ ન. (ઇ.) ઘનવાદ
ક્રિાંતિકોણ છું. (સં.) ક્રાંતિ કે ગતિ જે કોણથી થાય તે;
ક્રાંતિબિંદુ ન., ૫. (સં.) જે બિંદુએ પદાર્થમાં ફેરફાર થાય ક્રમ પું. (સં.) એક પછી એક આવે એવું વસ્તુસંકલન (૨)
શ્રેણી: હારમાળા (૩) ડગલું; પગલું(૪) ધારો; રિવાજ ક્રાંતિવૃત્ત ન. (સં.) સૂર્યની ગતિથી જે ગોળાકાર રેખા
(૫) આક્રમણ; હુમલો (૬) સંગીતમાં એક અલંકાર ખગોળમાં થતી કલ્પાય છે તેનું સૂર્યમાર્ગ ક્રમપુરઃસર, ક્રમપૂર્વક ક્રિ.વિ. ક્રમ પ્રમાણે એક પછી એક ક્રિઝ સ્ત્રી. (ઇં.) ક્રિકેટની રમતમાં પીચ પર નિશ્ચિત સ્થાને ક્રમબદ્ધ વિ. નિયત ક્રમવાળું
દોરેલો પાટો (૨) કરચલી રિમાતી રમત ક્રમભંગ કું. (સં.) ક્રમ-નિયમનો ભંગ[‘ગ્રેડેશન લિસ્ટ ક્રિકેટ સ્ત્રી. (ઇ.) એક અંગ્રેજી રમત; બોલ અને બેટથી કમયાદીસ્ત્રી. (સં.) આગળપાછળનો ક્રમ બતાવતી યાદી; ક્રિકેટર છું. (ઇ.) ક્રિકેટ રમી જાણનાર; ક્રિકેટનો ખેલાડી ક્રમવાચકવિ. (સં.) ક્રમ બતાવનારું (વ્યા.)
ક્રિટિકલ વિ. (ઇં.) સંકટપૂર્ણ; ગંભીર (૨) વિવેચનાત્મક ક્રમવાર ક્રિ.વિ. હારબંધ; અનુક્રમ પ્રમાણે; ક્રમશઃ ક્રિટિસિઝમ ન. (ઇં.) વિવેચન ક્રમશઃ ક્રિ.વિ. (સં.) નિયત ક્રમ પ્રમાણે; ક્રમ પ્રમાણે એક ક્રિમિનલ વિ (ઇ.) ફોજદારી (૨) ૫. ગુનેગાર અપરાધી
પછી એક (૨) ક્રમે ક્રમે; હપતેથી અિથવા મળેલું ક્રિમિનલ કૉર્ટ સ્ત્રી. (ઇ.) ફોજદારી અદાલત ક્રમાગત વિ. (સં.) વંશપરંપરા પ્રમાણે ઊતરી આવેલું ક્રિમિનૉલૉજી સ્ત્રી. ન. (ઇ.) અપરા ક્રમાનુસાર ક્રિ.વિ. (સં.) ક્રમવાર; ક્રમાનુસારી ક્રિયમાણ વિ. (સં.) થતું; બનતું; કરાતું (૨) ન. ક્રિયાકર્મ; ક્રમાંક ૫. અનુક્રમ પ્રમાણેનો આંકડો
ધર્મ-સંસ્કારવિધિ (૩) નસીબ; ભાગ્ય ક્રમિક વિ. (સં.) એક પછી એક-ક્રમ પ્રમાણે આવે એવું ક્રિયા સ્ત્રી, (સં.) કાર્ય; કર્મ (૨) સંસ્કારવિધિ; ક્રિયમાણ (૨) વંશપરંપરાગત
(૩) કામ કરવાની રીત; કૃતિ (૪) મરણ પાછળનું ક્રમિક્તા સ્ત્રી. (સં.) ક્રમિક કે ક્રમમાં હોય તે; કારજ (૫) પ્રવૃત્તિ; વ્યાપાર
કર્મકાંડ ક્રમાનુસારીપણું (૨) પરંપરા (૩) નિયમિતતા ક્રિયાકાંડ કું. ક્રિયા-ધર્મવિધિને લગતો વેદશાસનો ભાગ; ક્રય . (સં.) ખરીદવું તે; ખરીદી
ક્રિયાકાંડી વિ., પૃ. ક્રિયાકાંડ કરનાર વિદ્વાન બ્રાહ્મણ કંદન ન. (સં.) રડવું તે; રુદન (૨) કલ્પાંત; રોકકળ ક્રિયાતિપત્તિ સ્ત્રી. (સં.) ન જ થયેલી ક્રિયા થઈ છે એની ક્રિાઇટેરિયા પુ.બ.વ. (ઇ.) માપદંડ; માનદંડ
સંભાવના ક્રાઈમ પું. (ઇં.) ગુનો; અપરાધ
ક્રિયાતિપત્યર્થ છું. ક્રિયાપદનું સાંકેતિક ભવિષ્યકાળનું રૂપ. ક્રાઇમબ્રાન્ચ સ્ત્રી. (ઇં.) ગુનાશોધક શાખા
ઉદા. જો વૃષ્ટિ થઈ હોત તો સારો થાક થાત. (૨) ક્રાઇસિસ સ્ત્રી. (ઇ.) સંકટભરી સ્થિતિ; કટોકટી
એક કાવ્યાલંકાર ક્રાઇસ્ટ . (ઇં.) ખ્રિસ્તી ધર્મના સ્થાપક; ઈશુ ખ્રિસ્ત ક્રિયાત્મક વિ. અમલી; અમલમાં આવતું (૨) પ્રયોગાત્મક ક્રાઉડ ન. (ઇ.) ભીડ; ટોળું; જનસમૂહ
ક્રિયાનાથ પું. ક્રિયાપદનાં લિંગ, વચન વગેરે જેના પર ક્રાઉન વિ. (ઈ.) (છાપવાના) કાગળના એક માપનું - આધાર રાખે છે તે પદ (વ્યા.)
૨૦ ઈંચ x ૩૦ ઈંચ (૫૧ ૪૭૬ સેમી.) (૨) પં. ક્રિયાપદન. (સં.) ક્રિયા બતાવનારું પદ (વ્યા.) [(વ્યા.) એક અંગ્રેજી નાણું-પાંચ શિલિંગ
ક્રિયાપૂરક વિ. ક્રિયાનો અર્થ પૂરો કરનાર (પદ કે પદ)

Page #220

ક્રિયાફલ(ળ)]
૨ 3
[ ક્રોંચધ્ધ ક્રિયાકલ(ળ) ન. ક્રિયાનું-કર્મનું પરિણામ
કેડલ ન. (ઈ.) ઘોડિયું; પારણું (૨) ફોનનું રિસિવર મૂકવા ક્રિયાયોગ કું. (સં.) ક્રિયાપદ સાથેનો સંબંધ (૨) ઉપાયો માટેની જગ્યા; આધારફૂલક
યોજવા તે (૩) દેવતાનું આરાધન; દેવમંદિર કેડિટ સ્ત્રી. (ઈ.) આબરૂ કે સદ્ધરતા (૨) તત્કાળ નાણાં બનાવવાં વગેરે પુણ્યકર્મ (૪) યોગનો અભ્યાસ થઈ ચૂકવ્યા વિના વસ્તુની ખરીદપદ્ધતિ (૩) કરજો-નાણાં
શકે તે માટે કરવાનાં સાધનરૂપ કર્મ (વ્યા.) મેળવવાની વ્યક્તિની શક્તિ (૪) દ્વિનોંધી નામાક્રિયાવાચક વિ. (સં.) જેનાથી ક્રિયાનો બોધ થાય એવું પદ્ધતિમાં જમણી બાજુ લખવામાં આવતી વિગત-જમા ક્રિયાવિશેષણ ન. (સં.) ક્રિયાપદના વિશેષણ તરીકે ક્રેડિટ-કાર્ડ ન. (ઈ.) શાખપત્રક; ધિરાણપત્રક વપરાતો શબ્દ
ક્રેડિટ સોસાયટી સ્ત્રી, (ઇ.) ધિરાણમંડળી ક્રિયાશક્તિ સ્ત્રી. (સં.) ક્રિયા-કામ કરવાનું બળ (૨) કેતા પું. (સં.) ખરીદનાર
ઈશ્વરની એ શક્તિ, જેથી બ્રહ્માંડની ઉત્પત્તિ થયેલી કેન પં. (ઈ.) ભારે વજન ઉપાડવાનું એક સાધન; ઊંટડો મનાય છે.
કોકરી સ્ત્રી, (ઇ.) ચિનાઈમાટીનાં જુદી જુદી જાતનાં વાસણ ક્રિશ્ચિયન પં. (.) ખ્રિસ્તી; ઈસાઈ પ્રિવૃત્તિશીલ કોડપત્ર ન. (સં.) પૂર્તિ; વધારો (૨) પરિશિષ્ટ ક્રિયાશીલ વિ. કાંઈ કર્યા કરવાના સ્વભાવવાળું; કોડ વસા જિ.વિ. (કરોડ+વસો) જરૂર; ચોક્કસ ક્રિસ(-સ્ટ)મસ છું. (ઇ.) નાતાલ પચીસમી ડિસેમ્બરે ક્રોધ છું. (સં.) ગુસ્સો; કોપ
થતી ઇસુખ્રિસ્તના જન્મદિનની વાર્ષિક ઉજવણી ક્રોધયુક્ત વિ. (સં.) ક્રોધવાળું કીડન ન. (સં.) ખેલવું તે; ક્રીડા
ક્રોધવર્જિત વિ. (સં.) ક્રોધ વિનાનું ક્રિીડવું અ.ક્રિ. (સં. ક્રીડતિ) ખેલવું; રમવું
ક્રોધવ(-શાત) ક્રિ.વિ. ક્રોધને તાબે થઈને; ગુસ્સામાં ક્રિીડા સ્ત્રી. (સં.) ખેલ; રમતગમત (૨) ક્રીડન ક્રિોધાગ્નિ પું. (સં.) ભારે ક્રોધ કીડાગાર ન. રમતગમતનું સ્થાન કે મકાન; વિલાસ-ભવન કોપાયમાન વિ. (સં. કુષ્યમાન) ક્રોધે ભરાયેલું; ખફા ક્રિીડાભૂમિ(-મી) સ્ત્રી., ક્રિીડાંગણ ન. ક્રીડા કરવાનું ક્ષેત્ર- કોધાવેશ , ક્રોધના આવેશ; ક્રોધનો ઉછાળો
સ્થળ (૨) રમતગમતની જગા કે મેદાન ટેિકરો ક્રોધિષ્ઠ વિ. (સં.) ભારે ક્રોધી; કોપાવિષ્ઠ ક્રિીડાલ પું. (સં.) બાગમાં કરાતો બનાવટી (પર્વત જેવો) કોલી વિ. (સં.) ક્રોધવાળું; ક્રોધયુક્ત ક્રિીડાંગણ ન. (સં.) ક્રીડા કરવાનું ક્ષેત્ર-સ્થળ (૨) કોનોગ્રાફ ન. (ઇ.) સમયનું માપ કાઢવા માટેનું યંત્ર રમતગમતની જગા કે મેદાન
કૉનૉલૉજી સ્ત્રી. (ઇં.) કાલક્રમ વિજ્ઞાન કિીત વિ. (સં.) ખરીદેલું (૨) સ્ત્રી. ખરીદી ક્રોમ ન. (ઇ.) ચામડું કેળવવાનો એક પ્રકાર (તે રંગવાળું ક્રિીમ સ્ત્રી. (ઈ.) મલાઈ (૨) એક પ્રકારનું સૌંદર્ય પ્રસાધન; બને છે); કે તેવી રીતે કેળવાયેલ ચામડું કે તેની જાત
મોં પર લગાવાનો એક સુગંધી પદાર્થ (૨) સર્વોત્તમ ક્રોમિયમ ન. (ઇ.) એક ધાતુ-તત્ત્વ અંશ
ક્રિોમોઝોમ ન. (ઇ.) રંગસૂત્ર
આિક્રોશ કુદ્ધ (સં.) (-ધિત) વિ. ક્રોધે ભરાયેલું; ગુસ્સે થયેલું ક્રિોશ છું. (સં.) બે કિલોમિટરનું અંતર; કોસ (૨) બૂમ; કુસેડ સ્ત્રી. (ઇ.) મુસલમાનો પાસેથી પોતાનાં ધર્મસ્થાન ક્રૉસવું. (ઇ.) ચોકડીઘાટનોવધસ્તંભ (૨)ખ્રિસ્તી ધર્મચિહન પાછાં મેળવવા ખ્રિસ્તીઓએ મધ્યકાળમાં આદરેલું
. ખ્રિસ્તીઓએ મધ્યકાળમાં આદરેલું કૉસ અપીલ ન. અપીલ સામે કરવામાં આવેલી અપીલ ધર્મયુદ્ધ (૨) ધર્મયુદ્ધ; જેહાદ
કૉસ-એક્ઝામિનેશન ન., સ્ત્રી. (ઇં.) ઊલટતપાસ ફૂડ-ઑઇલ ન. (ઇ.) કાચું ખનિજતેલ
કૉસ-એન્ટ્રી સ્ત્રી. પ્રતિપ્રવિષ્ટિ; પ્રતિનિર્દેશ ફૂમ ન. (ઇં.) ચામડાની એક મુલાયમ જાત
ક્રિોસ ચેકિંગ ન. (ઈ.) સામસામી ચકાસણી દૂર વિ. (સં.) ઘાતકી; હિંસક (૨) દયાહીન: નિર્દય ક્રોસિંગ ન. (ઇં.) પગરસ્તામાં વચ્ચે આવતા રેલમાર્ગને પૂરતા સ્ત્રી. ઘાતકીપણું; શૂરપણું
ઓળંગવા રખાતો રસ્તો (૨) બે રેલગાડીઓનું એક (સ પું. (પો. જૂસ, ઇં. ક્રૉસ) ક્રૉસ (ચોકડીઘાટનો જગાએ સામસામેથી આવીને મળવું તે (૩) ચોકડી વધસ્તંભ) (૨) ખ્રિસ્તી ધર્મચિહ્ન
કોલ્ડ ચૅક કું. (.) રેખિત ચેક, રેખાંતિક ચેક; બેંક દ્વારા સારોહણ ન. ક્રોસ પર ચડવું તે; “સિફિક્સન' ખાતામાંથી પૈસા જમા થાય એવું સૂચવતો ચેક સિફિક્સન છું. (.) ક્રોસ પરની ક્રાઈસ્ટની મૂર્તિ કૉસ્મોલૉજી ન. (ઈ.) અંતરિક્ષવિજ્ઞાન કેક સ્ત્રી. (ઇં.) તિરાડ (૨) વિ. (લા.) ગાંડું; ચક્રમ કૌચ પું. (સં.) બગલા જેવું એક પક્ષી (૨) સારસ પક્ષી કેઝી વિ. (ઇ.) ધૂની (૨) ઘેલું (૩) ટાઇલ્સ કે પથ્થરના (૩) પુરાણોમાં વર્ણવેલા સત દ્વીપોમાંનો એક (૪) ટુકડાઓની ફરસબંધી
હિમાલયમાંનો એક પર્વત ક્રેટ . (ઈ.) ખાનાંવાળી ખુલ્લી પેટી
ક્રોંચધ ન. (સં.) હિમાલયની એક ઘાટી

Page #221

કૌચી
૨ ૩ ૪
[ક્વૉરેન્ટીન કોંચી સ્ત્રી. (સં.) ક્રૌંચ પક્ષીની માદા
ક્લેબ ન. (સં.) ક્લીવપણું; નામર્દાઈ ક્લચ સ્ત્રી. (ઇં.) એન્જિનની ગતિ ફેરફાર કરવાની કળ ક્લૉક ન. (ઇ.) મોટું ઘડિયાળ, દીવાલ ઘડિયાળ ક્લબ સ્ત્રી. (ઈ.) મનોરંજન તથા મળવા કરવા માટે કઢાતું ક્લોકરૂમ પું. (.) મુસાફરોએ સામાન મૂકવા માટેનો
મંડળ (૨) સ્વતંત્ર વ્યવસ્થાથી એક રસોડે જમતું મંડળ સ્ટેશન પરનો ઓરડો; સામાનઘર ની છબી
કે તેનું રસોડું (૩) એવી મંડળીનું મકાન ક્લોઝઅપ પં. (.) બહુ નજીકથી કોઈ વ્યક્તિ કે દેશ્યક્લાઈમેક્સ ન, સ્ત્રી. (ઇં.) ચરમસીમા; પરાકાષ્ટા ક્લોથ ન. (ઇ.) વસ્ત્ર; કાપડ ક્લાયન્ટ પું. (.) વકીલનો ગ્રાહક; અસીલ (૨) ગ્રાહક ક્લોરાઈડ કું. (ઈ.) જેમાં ઋણાયન તરીકે ક્લોરિન હોય ક્લાર્ક છું. (ઇ.) કારકુન
વિગેરેનો વર્ગ તેવો પદાર્થ (૨) મીઠાના તેજાબનો ક્ષાર (૩) કોઈ ક્લાસ રૂં. (ઈ.) વિશિષ્ટ સામાજિક વર્ગ; શ્રેણી (૨) શાળા પણ ધાતુનું ક્લોરિન સાથેનું સંયોજન ક્લાસ-ટીચર છું. (ઈ.) વર્ગશિક્ષક
ક્લોરિન ૫. (ઇ.) મીઠાના ક્ષારનું એક વાયુરૂપ તત્ત્વ ક્લાસમેટ કું. (ઇં.) સહાધ્યાયી; સહપાઠી
ક્લોરેટ . (.) (ક્લોરિન કે ઓક્સિજનનું બનેલું) એક ક્લાસરૂમ પું. (ઇં.) વર્ગખંડ
રસાયણી દ્રવ્ય [વપરાતી એક ઔષધિ-દવા ક્લાસિકલ વિ. (ઇં.) પ્રશિષ્ટ પરંપરાનું (૨) શાસ્ત્રીય ક્લોરોફૉર્મન. (ઇં.) શસ્ત્રક્રિયા માટે દરદીને અચેત કરવા ક્લિાસિઝમ પં. (ઇં.) પ્રશિષ્ટવાદ; પ્રશિષ્ટતાવાદ ક્લોરોમાઈસેટિનન. (ઇં.) તાવ માટેની એક રસાયણી દવા ક્લાસિફિકેશન ન. (ઇ.) વર્ગીકરણ
ક્વચિત્ ક્રિ.વિ. (સં.) કદાપિ; કદી; કોક વખત (૨) ક્યાંક ક્લાંત વિ. (સં.) થાકેલું; ગ્લાનિ પામેલું
વિથન ન. (સં.) ઉકાળવું તે ક્લાંતિ સ્ત્રી. (સં.) થાક; મનની બેચેની; ગ્લાનિ ક્વાથ પું. (સં.) ઉકળો; કાઢો (૨) કાવો
ક્લાસિક વિ. (ઇ.) પ્રશિષ્ટ (૨) ઉત્કૃષ્ટ (૩) પ્રાચીન ક્વાર્ટર છું. (.) ૨૮ રતલનું વજન () ન. મોટા ભાગે ક્લિપ સ્ત્રી. (ઇ.) કાગળો; ચિઠ્ઠીઓ વગેરે સાથે રાખવા સંસ્થાના કર્મચારીને માટેનું મકાન (૨) ચતુર્થાશ
માટેની ધાતુ વગેરેની પકડના પ્રકારની ચાંપ ક્વાર્ટરલી વિ. (ઇં.) ત્રણ મહિને પ્રગટ થતું સામયિક; ક્લિન વિ. (ઈ.) ભીનું, આદ્ર
ત્રમાસિક; ત્રિમાસિક ક્લિન્નતા સ્ત્રી. (ઇં.) આદ્રતા; ભીનાશ
ક્વાર્ઝન. (ઇં.) કાચમણિ; સ્ફટિક; એક ખનિજનું નામ ક્લિનિક ન, (ઈ.) માંદાના ઉપચાર કરવા માટેની ક્વાઝ ઘડિયાળ ન. (ઇ.) એક પ્રકારનું ઘડિયાળ - દાક્તરી-કામની વિશેષ જગા; ચિકિત્સાગૃહ ક્વાર્ટર્સ ન. (ઇં.) નિવાસસ્થાન (પ્રાય: સંસ્થાના ક્લિનિકલ વિ. ક્લિનિકને લગતું
કર્મચારીઓ માટેનું) ક્લિયર વિ. (ઇ.) સ્વચ્છ, નિર્મળ (૨) સ્પષ્ટ ક્વિઝ સ્ત્રી, (ઇં.) પ્રશ્નોત્તરી સ્પર્ધા-હરીફાઈ ક્લિયરિંગ ૫. (ઇ.) બેંકોની નાણાકીય લેવડદેવડની ક્વિનાઈન, ક્વિનીન ન. (ઇ.) સિંકોના નામના ઝાડની
પતાવટ માટેની ક્રિયા (૨) હિસાબપતાવટસમાશોધન છાલનું સત્વ; તાવની એક દવા ક્લિયરિંગ બેંક સ્ત્રી. (ઇં.) હવાલાબેંક [શોધનગૃહ ક્વિન્ટલ S. (.) ૧૦૦ કિલોગ્રામ જેટલું વજન ક્લિયરિંગ હાઉસ ન. (ઇ.) હવાલાબેંક કાર્યાલય; સમા- ક્વીન સ્ત્રી. (ઇ.) બેગમ; રાણી ક્લિષ્ટ વિ. (સં.) સમજતાં મહેનત પડે એવું; અર્થની ક્વેશ્ચન પું. (ઇં.) પ્રશ્ન; સવાલ (૨) સમસ્યા (૩) સંદેહ
ખેંચતાણ કરવી પડે તેવું સ્પષ્ટ નહિ તેવું; દુર્બોધ (૨) ક્વેશ્ચનપેપર ન. (ઇં.) પ્રશ્નપત્ર માટે તૈયાર કરાતી) પીડિત
ક્વેશ્ચન બેંક સ્ત્રી. (ઇં.) પ્રશ્નસંચય (ખાસ કરીને પરીક્ષા ક્લીન વિ. (ઇ.) ચોખ્ખું; સ્વચ્છ; નિર્મળ (૨) કોરું ક્વૉન્ટમ પં. (ઇ.) ઊર્જાના એકમનો ઘટક મિત ક્લીનર છું. (.) (મોટર વગેરે માટેનું) સફાઈકામ કરતો
| (મોટર વગેરે માટેની સફાઈકામ કરતો ક્વોટા પં. (ઈ.) જથ્થો: પ્રમાણ-માત્રાઃ કોટા (૨) અનામાણસ
ક્વોટેશન ન. (ઈ.) ભાવના આંકડા આપવા તે (૨) ક્લીનિંગ પાઉડર છું. (ઇં.) સાફસૂફી માટેનો પાઉડર ઉલ્લેખ (૩) સંદર્ભમાંથી ઉતારો (૪) સીસાનો ક્લબ વિ. (સં.) નપુંસક; નામર્દ [પસીનો ચોક્કસ તે તે માપનો ટુકડો ક્લેદ પું. (સં.) ભેજ; ભીનાશ; આદ્રતા (૨) પરસેવો; ક્વૉરી સ્ત્રી. (સં.) પથ્થરમાંથી કપચી બનાવવાનું કારખાનું ક્લેદન ન. ભીનું કરવું તે (૨) પરસેવો આણવો તે (કોરી) (૨) પથ્થરથી ખાણ ક્લેશ પં. (સં.) માનસિક સંતાપ (૨) કજિયો; કંકાસ (૩) ક્વૉરેન્ટીન સ્ત્રી, ન. (ઈ.) રોગચાળાને ફેલાતો રોકવા પીડા; દુઃખ
માટે રોગના શકમંદ વહાણ, મુસાફર કે રોગીની ક્લેશકર વિ. (સં.) ક્લેશ કરનારું [ઝઘડો કરાવનારું અવરજવર ઉપર મુકાતો અમુક વખતનો પ્રતિબંધ કે ક્લેશ(દાતા, વદાથી, પ્રદ) વિ. ક્લેશ આપનારું (૨) મનાઈ (૨) એક જાતનું સૂતક

Page #222

ઇ,
ક
ક્વૉન્ટિટી ૨ ૩ ૫
[ ક્ષારક ક્વૉન્ટિટી સ્ત્રી. (ઇં.) માત્રા; પ્રમાણ
વાળું (૬) સ્ત્રી. માફી; ક્ષમા [(૩) સહનશક્તિ ક્વૉલિટી સ્ત્રી. (ઇ.) ગુણવત્તા; યોગ્યતા (૨) લક્ષણ; ક્ષમતાસ્ત્રી. (સં.) શક્તિમત્તા; “કોમ્પિટન્સી' (૨) લાયકાત ગુણધર્મ (૩) ખાસિયત
ક્ષમતાકેન્દ્રી વિ. ક્ષમતા અર્થાત માનવ શક્તિનો અંશ જેના ક્વોલિફિકેશન ન. (ઇ.) લાયકાત; યોગ્યતા
કેન્દ્રમાં છે એવું (શિક્ષણ); અભ્યાસક્રમનો એકેક મુદો ક્ષ છું. (સં.) ફ + પનો જોડાક્ષર
નક્કી કરી તે મુદ્દો સંપૂર્ણ શીખવાથી ભણનારમાં કઈ ક્ષકિરણ ન. શરીરની અંદરના ભાગનો ઉપરના આવરણને શક્તિ (કયું કૌશલ્ય) વિકસશે તે સ્પષ્ટ કરતું વિધાન
ભેદીને ખ્યાલ મેળવવાની ચોક્કસ પ્રકારની ફોટોગ્રાફની કે વિધાનો જેના કેન્દ્રમાં છે એવો (અભ્યાસક્રમ) પ્રક્રિયા, “એક્સ-રે
ક્ષમતું ક્રિ. ક્ષમા આપવી; ખમી લેવું ક્ષણ મું, સ્ત્રી. (સં.) વખતનું એક માપ; સેકન્ડનો ક્ષમાં સ્ત્રી. (સં.) દરગુજર કરવું તે; માફી
૪૫ ભાગ ૨) છેક જ જૂજ સમય (૩) અવસર; ક્ષમાદેષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) રહેમનજર મોકો; તક
ક્ષમાધર વિ. ક્ષમા ધારણ કરનારું () પું. પર્વત (૩) ક્ષણજીવી વિ. ક્ષણ સુધી જ જીવે કે ટકે એવું; અલ્પાયુ - પૃથ્વીને ધારણ કરનાર-શેષનાગ
તિ ક્ષણબુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) ક્ષણેક્ષણે જેની બુદ્ધિ કરે એવું; ચલિત ક્ષમાપન ન.. -ના) સ્ત્રી, (સં.) ક્ષમા માગવી તે-આપવી બુદ્ધિવાળું; તરંગી
ક્ષમાપાત્ર ન. ક્ષમાને યોગ્ય; ક્ષમ્ય [શીલવાળું ક્ષણભર ક્રિ.વિ. ક્ષણને માટે; ક્ષણવાર
ક્ષમાવંત(-વાન, શીલ) વિ. (સં.) ક્ષમાવાળું; ક્ષમાના ક્ષણભંગુર વિ. (સં.) ક્ષણમાં નાશ પામે એવું; નાશવંત ક્ષમ્ય વિ. (સં.) ક્ષમા આપી શકાય એવું; ક્ષમાપાત્ર ક્ષણમાત્ર ક્રિ.વિ. જુઓ ‘ક્ષણભર'
ક્ષયપું. (સં.) ક્ષીણ થવું-ઘસાઈ જવું તે (૨)નાશ(૩) ક્ષીણ; ક્ષણિક વિ. (સં.) ક્ષણનું; ક્ષણભંગુર; નાશવંત; નશ્વર યક્ષ્યા; ક્ષયરોગ(૪) ચાંદ્રમાસનો ક્ષયતિથિનો દિવસ ક્ષણ સ્ત્રી. ક્ષણ
ક્ષયતિથિ સ્ત્રી, જેનો લોપ થતો હોય તે તિથિ ક્ષણ()ક્ષણ(મું) ક્રિ.વિ. ક્ષણે ક્ષણે
ક્ષયધર્મી વિ. (સં.) ક્ષય કે ઘસારો થવાના સ્વભાવનું ક્ષત વિ. (સં.) ઈજા પામેલું; જખમી (૨) ઓછું થયેલું ખવાઈ જવાવાના સ્વભાવનું; “કોરોસિવ' (૩) ન. નાનો છેદ; ઘા (૪) ચાંદું
શનિવારણ ન. (સં.) ક્ષયરોગને દૂર કરવાની પ્રક્રિયા થતવિક્ષત વિ. (સં.) ખૂબ ઘાયલ-જખમી કે લોહીલુહાણ ક્ષયપક્ષ કું. (સં.) તેર દિવસનું પખવાડિયું શતિ સ્ત્રી. (સં.) નુકસાન; હાનિ (૨) ઊણપ; ખોડ (૩) લયમાસ પું. (સં.) એક જ ચાંદ્ર માસમાં બે સૂર્યસંક્રાંતિ કલંક (૪) લત; ઘા (૫) ભૂલ; ચૂક
આવી પડવાથી વચ્ચેથી ન ગણવામાં આવતો માસ. ક્ષતિપૂર્તિ સ્ત્રી. (સં.) નુકસાની ભરપાઈ આપવી તે (૨) મોટે ભાગે કારતક, માગશર, પોષ અને માહ એ
નિરામિાટે લખી આપવામાં આવતો બંધણીપત્ર ચારમાંથી જ કોઈ એક ક્ષય પામે છે, બાકીના લયમાસ ક્ષતિપૂર્તિપત્ર પું. (સં.) નુકસાન ભરી આપવા કે હાનિરક્ષા ન થતાં અધિક માસ બને છે. (જ્યો.) ક્ષત્ર ૫. (સં.) ક્ષત્રિય
ક્ષયરોગ કું. (સં.) ફેફસાં કે બીજાં અંગ સુકાઈને સડી ક્ષત્રતા સ્ત્રી, (સં.) ક્ષત્રિયપણું નિામનો એક રાજવંશ જવાનો રોગ; યહ્મા
શિરીર ક્ષત્રપ છું. (સં.) સુબો; રાજયપાત્ર (૨) ક્ષત્રિય (૩) એ ક્ષર વિ. (સં.) નાશ પામે એવું; નાશવંત (૨) ન. દેહ; ક્ષત્રવટ સ્ત્રી. ક્ષત્રીવટ; ક્ષત્રિય જાતિનું બિરુદ
મંતવ્ય વિ. (સં.) ક્ષમ્ય; ક્ષમા યોગ્ય ક્ષત્રાણી સ્ત્રી, ક્ષત્રિય જાતિની સ્ત્રી; રજપૂતાણી ક્ષાત્ર વિ. (સં.) ક્ષત્રિયનું, -ને લગતું (૨) ન. ક્ષત્રિયનું કર્મ ક્ષત્રિય વિ., પૃ. જેનો ધર્મ પ્રજાનું સંરક્ષણ કરવાનો છે (૩) ક્ષત્રિયપણું (૪) પું. ક્ષત્રિયોનો સમૂહ, ક્ષત્રિય જાતિ તે વર્ણનો (પુરુષ); રાજપૂત
ક્ષાત્રતેજ ન. (સં.) ક્ષત્રિયનું તેજ-પરાક્રમ; ક્ષત્રીવટ ક્ષત્રિયાણી સ્ત્રી. (સં.) ક્ષત્રાણી; રજપૂતાણી
ક્ષાત્રધર્મ છું. (સં.) ક્ષત્રિયોનો ધર્મ; યુદ્ધમાંથી પાછા ન ક્ષત્રી પું. (સં.) ક્ષત્રિય [ક્ષત્રિય હોવાની ટેક હઠવું તે (૨) શૌર્ય; તેજ
[બિરુદ ક્ષત્રીવટ સ્ત્રી. (સં. ક્ષત્રિયવૃત્તિ) ક્ષત્રિય જાતિનું બિરુદ; ક્ષાત્રવટ સ્ત્રી. (સં.) ક્ષત્રિય હોવાની ટેક; ક્ષત્રિય જાતનું ક્ષપણ છું. (સં.) ઉપવાસ
ક્ષાત્રવૃત્તિ સ્ત્રી, ક્ષત્રીવટ; ક્ષત્રિયનો સ્વભાવ ક્ષપણક છું. (સં.) બૌદ્ધ ભિક્ષુ (૨) જૈન સાધુ ક્ષાત્રોઢેક પું. (સં.) ક્ષત્રિયપણાનો ઉક; વધારે પડતી ક્ષપા સ્ત્રી. (સં.) રાત્રિ; રાત
ક્ષત્રિયતા; ‘મિલિટેરિઝમ' (૨) ક્ષત્રિયપણાનો ઊભરો ક્ષપાકર ૫. (સં.) ચંદ્ર; ચંદ્રમાં
કે આવેશ ક્ષમ વિ. (સં.) સમર્થ; શક્તિમાન (૨) યથાર્થ; યોગ્ય (૩) ક્ષાર વિ. (સં.) ખારું (૨) પં. ખારાશવાળું તત્ત્વ
કન કરી શકે એવું (૨) સાધી શકે એવું (૫) ધીરજ- ક્ષારક પું‘આલ્કલી' (ર.વિ.)

Page #223

ક્ષારગુણી
૨
[ ક્ષૌરિક ક્ષારગુણી વિ. (સં.) ક્ષારના ગુણવાળું; ખારું ક્ષેત્રગણના સ્ત્રી, (સં.) ક્ષેત્રફળની ગણતરી ક્ષારભૂમિ(મી) સ્ત્રી, ખારાશવાળી જમીન, ખારી જમીન ક્ષેત્રજ પં. (સં.) રીતસર નીમેલા પુરુષ દ્વારા પોતાના પતિ ક્ષાલન ન. પલાળવું-ધોવું તે
માટે ઉત્પન્ન કરેલું બાળક (૨) વિ. ખેતરમાં ઉત્પન્ન થયેલું ક્ષાંત વિ. ક્ષમાવાનુંસહનશીલ
ક્ષેત્રજ્ઞ વિ. (સં.) ક્ષેત્રને જાણનારું; જ્ઞાની (૨) ચતુર; ડાહ્યું ક્ષાંતિ સ્ત્રી. (સં.) ક્ષમા, સહિષ્ણુતા
(૩) પુ. આત્મા (૪) પરમાત્મા (૫) ખેડૂત (6) ક્ષિતિ સ્ત્રી. (સં.) પૃથ્વી; ભૂમિ () ક્ષય; નાશ
સ્વચ્છંદી પુરુષ
[‘ટ્રિગોનોમેટ્રી ક્ષિતિજ સ્ત્રી. (સં.) આંખને પૃથ્વી આકાશ સાથે મળતી ક્ષેત્રત્રિકોણમિતિ સ્ત્રી. (સં.) સમતલ ત્રિકોણમિતિ;
જણાય એ કલ્પિત રેખા; દૃષ્ટિમર્યાદા [આવેલું ક્ષેત્રપાલ પું. (સં.) (-ળ) ખેતરનો રખેવાળ (૨) ખેતરનું ક્ષિતિજસમાંતર વિ. સપાટ; ક્ષિતિજ રેખાની સપાટીએ રક્ષણ કરનાર (૩) ફિર” (ક્રિકેટની રમતમાં) (૪) ક્ષિતીશ પં. (સં.) રાજા
સર્પ) સાપ ક્ષિપ્ત વિ. નાખેલું; ત્યજેલું (૨) ભ્રમિત; વ્યગ્ર (ચિત્ત) ક્ષેત્રફલ ન. (સં.) (-ળ) જમીનની લંબાઈ-પહોળાઈના લિમ (અ.) તરત; જલદી; એકદમ
ગુણાકારનું માપ; “એરિયા' ક્ષિપ્રા સ્ત્રી, ખિચડી (૨) ક્ષિપ્રા નદી (ઉજ્જૈન પાસેની) ક્ષેત્રભૂમિતિ સ્ત્રી. સમતલ ભૂમિતિ; “પ્લેન જયોમેટ્રી' ક્ષીણ વિ. ઘસાયેલું, સૂકાયેલું; નબળું
ક્ષેત્રશુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) આત્મશુદ્ધિ ક્ષીણવયુ વિ. (સં.) જેનું શરીર દુબળું છે તેવું; દુર્બળ ક્ષેત્રસંન્યાસ પું. (સં.) ઘણાંબધાં ક્ષેત્રોને છોડી એક જ ક્ષીણ વીર્ય વિ. જેનું વીર્ય-પરાક્રમ ક્ષીણ થયેલું છે તેવું (૨) ક્ષેત્રને-સ્થાને વળગી બેસવું તે (૨) પોતાની ચાલુ નમાલું; નિર્બળ
રિસ પ્રવૃત્તિ છોડી દઈ નિવૃત્તિ લેવી તે ક્ષીર ન. દૂધ (૨) પાણી (૩) ખીર (૪) ઝાડનું દૂધ ક્ષેત્રાધિકાર છું. (સં.) અધિકારક્ષેત્ર; જ્યુરિડિશન” ક્ષીરજ ન. (સં.) દહીં
ક્ષેત્રી-ત્રિય) વિ. ખેતરને લગતું (૨) કાર્યપ્રદેશને લગતું ક્ષીરનિધિ છું. (સં.) દૂધનો સાગર; ક્ષીરસાગર
(૩) ન. ચરિયાણ બીડ વગેરે (૪) પં. ખેડૂત ક્ષીરસાગર ૫. દૂધનો સમુદ્ર; ક્ષીરનિધી
ક્ષેપ પુ. (સં.) ફેંકવું-નાખી દેવું તે (૨) ગાળવું-ગુમાવવું ક્ષીરદક ન. દૂધ જેવું સફેદ પાણી (૨) ક્ષીરસાગર (૩) તે (સમયનું); દાખલ કરવું તે એક જાતનું ધોળું રેશમી વસ્ત્ર
ક્ષેપક વિ. પાછળથી ઉમેરેલું-ઘુસાડેલું (૨) પં. નાખનાર ક્ષણ વિ. (સં.) ખોદેલું; ખાંડેલું; દળેલું; ભાંગેલું (૨) પુરુષ (૩) પાછળથી ઉમેરેલી વસ્તુ; ઉમેરો હિલેસું
પગ તળે વટાયેલું (૩) બરોબર વિચારેલું (૪) પણી સ્ત્રી. ગોફણ (૨) માછલાં મારવાની જાળ (૩) કચડાયેલું; ચગદાયેલું
ક્ષેમ વિ. (સં.) સુખશાંતિ આપનારું (૨) સુખશાંતિવાળું મુદ્ર વિ. (સં.) તુચ્છ; પામર (૨) દરિદ્ર; કૃપણ (૩) (૩) ન. સુખશાંતિ (૪) શ્રેય; કલ્યાણ (૫) સલામતી;
આકારમાં નાનું, ઝીણું, બારીક કિંદોરો રક્ષણ (૬) આરોગ્ય ક્ષુદ્રઘંટાળી, ક્ષુદ્રઘંટિકા સ્ત્રી. ઝીણી ઘૂઘરીઓવાળી મેખલા- ક્ષેમ(-મ)કર વિ. (સં.) કલ્યાણકારક ક્ષુદ્રતા સ્ત્રી. (સં.) શુદ્રપણું
ક્ષેમકુશલ વિ. (સં.) (-ળ) સુખશાંતિ અને આરોગ્યવાળું ક્ષુધા સ્ત્રી, (સં.) ભૂખ (૨) તીવ્ર ઇચ્છા; લાલસા (૨) ન. તેવી સ્થિતિ કે તેના સમાચાર (૩) વિ. સુધાક્રાંત વિ. (સં.) ખૂબ ભૂખ્યું
એકદમ સલામત
[‘કોન્ઝર્વેટિઝમ સુધાર્ત(-7) વિ. ભૂખે પીડાતું; સુધાપીડિત
ક્ષેમવૃત્તિ સ્ત્રી. (સં.) વસ્તુનું ક્ષેમ સાચવવા તરફની વૃત્તિ; શ્રુધિત વિ. (સં.) ભૂખ્યું (૨) લાલચ
લોણી(-ણિ) સ્ત્રી. (સં.) એકની સંખ્યા (૨) પૃથ્વી ક્ષુબ્ધ વિ. (સં.) ડહોળાયેલું; અસ્થિર (૨) ક્ષોભ પામેલું; ક્ષોભ પું. (સં.) મનનો ગભરાટ; વ્યગ્રતા (૨) ખળભળાટ ખળભળેલું (૩) ડરેલું (૪) આકુળવ્યાકુળ
(૩) ઓસારો ખાવો-શરમાવું તે (૪) સંકોચ; આંચકો યુભિત વિ. (સં.) લોભ પામેલું (૨) ડહોળાયેલું; ડહોળું ક્ષોભક વિ. (સં.) ક્ષોભ કરનારું સુર પું. (સં.) અસ્ત્રો (૨) છરે
ક્ષોભસીમા સ્ત્રી. (સં.) પૃથ્વીની સપાટીથી ઊંચે જતાં જ્યાં સુરા સ્ત્રી. (સં.) જાનવરના પગની ખરી
તાપમાન ઘટતું અટકી જાય છે તે સપાટી; ટ્રોપોપોઝ” યુરિકા સ્ત્રી. છરી
ક્ષોભાવરણ ન. (સં.) પૃથ્વીની સપાટીથી એકદમ નજીક ક્ષુલ્લક વિ. થોડું; અલ્પ (૨) નજીવું; તુચ્છ
આવેલા વાતાવરણનું આવરણ; “ટ્રોપોસ્ફિયર' ક્ષેત્ર ન. (સં.) જમીન; ખેતર (૨) જાત્રાનું ઠેકાણું; તીર્થ ક્ષૌર ન. (સં.) હજામત; મુંડન
(૩) જગા; લંબાઈ (૪) કાર્ય કે ધંધાનો અવકાશ; ક્ષૌરકર્મ ન. (સં.) મુંડન, હજામત મોકળાશ (૫) રણાંગણ (૬) દેહ; શરીર લોરિક પુ. (સં.) નાઈ; વાણંદ
લાલ

Page #224

૨ ૭
[ખટ ખચ ક્રિ.વિ. (સં. ખચ = ખેંચી બાંધવું) ખેંચીને સખત
રીતે (૨) અંદર પેસી જવા કે ભોંકાવાનો કે તેથી ખ પં. (સં.) કંઠસ્થાની બીજો વ્યંજન (૨) ન. પોલાણ; ઊલટી ક્રિયાનો અવાજ (ખચ કરતું ઘૂસી ગયું.)
આકાશ (૩) શૂન્ય; મી૩ (૪) મીંડાનો સંકેત (પદ્યમાં) ખચકવું અ ક્રિ. અચકવું; ખમચાવું
(૫) શૂન્ય; મીંડું (૬) હર કોઈ નક્ષત્રથી દસમું નક્ષત્ર ખચકાટ પુ. ખચકાવું તે ખઈ પું. ક્ષયરોગ () ખાઈ
ખચકાવવું સક્રિ. ખચ દઈને ખોસી દેવું ખખ વિ. ખખળી ગયેલું (૨) જીર્ણ દિમામદાર; ભવ્ય ખચકાવું અ.ક્રિ. પાછા પડવું (૨) અચકાવું [અંતરાય ખખડધ્વજ વિ. (ખખળેલું-વૃદ્ધ છતાં) મજબૂત બાંધાનું (૨) ખચકો ૫. સપાટી પર પડેલો ખાડો-ખાંચો (૨) અટકાવ; ખ(oડ)ખડવું અ.ક્રિ. ખડખડ એવો અવાજ થવો ખચખચવું અક્રિ. (‘બચવું'નો દ્વિર્ભાવ) ખીચોખીચ ખ(os)ખડાટ . ખખડવાથી થતો અવાજ
ભરાવું; ભિડાવું ખખડાવવું સક્રિ. ધમકાવવું (૨) મારવું (જેમ કે, લાફો) ખીર ન, જુઓ “ખચ્ચર (૩) ખડખડ અવાજ કરવો
ખચરી સ્ત્રી, ખચ્ચરની માદા ઘિોર્ડ (૩) જવાનનું મરણ ખખરવખર ક્રિ.વિ. ખખળેલું-દોદવું હોય એમ (૨) ખચર વિઘરડું નબળું (૨) ન. નિર્માલ્ય-ખચ્ચર જેવું આમતેમ વીખરાયેલું પડ્યું હોય એમ
ખચવું સક્રિ. (સં. ખર્ચ ઉપરથી) જડવું; બેસાડવું (૨) ખ(૨)ખરી સ્ત્રી. ગળામાં બાઝેલો કફ કે ખાધેલી વસ્તુનો ખીચોખીચ ભરવું-લાદવું
ભાગ (જેનાથી અવાજ ખોખરો થાય છે.) (૨) સૂર; ખચાક કિ.વિ. ખચ દઈને ખૂંપી જવાનો અવાજ થાય એમ અવાજ (૩) ગાતી વખતે સૂર કંપાવવો તે (૪) ચિંતા; ખચાખચ ક્રિ.વિ. ખચખચ (૨) ખીચોખીચ ભીડ ચટપટી
શિક; અંદેશો ખચાખચી ક્રિ.વિ. ખચીત; અવશ્ય (૨) સ્ત્રી. ગિરદી; ખખરો પં. પસ્તાવો; પશ્ચાતાપ (૨) શોક; સંતાપ (૩) ખચિત વિ. (સં.) બેસાડેલું; જડેલું ખ(૦ળ)ખળતું વિ. (‘ખખળવું'નું વર્તમાન કૃદંત) ખૂબ ખચીત ક્રિ.વિ. જરૂર; અવશ્ય
ઊનું, ઊકળતું (૨) ખળખળ કરતું) વહેતું ખચૂકખચૂક કિ.વિ. ખદુખદુક; ઊછળતું અને ધીરે ચાલતું ખખળવું અક્રિ. ખૂબ ઊનું થવું; ઊકળવું (૨) વહેતાં હોય તેમ (ઘોડાની ચાલ માટે)
ખળખળ અવાજ કરવો (૩) બાંધાનું હાલી ઊઠવું; ખચોખચ ક્રિ.વિ. ખીચોખીચ (૨) ભચભચ ખખ - જીર્ણ - અશક્ત થવું
[ધોવું ખચ્ચ કિ.વિ. ખચ અવાજ થાય તેમ ખખળાવવું સક્રિ. “ખખળવુંનું પ્રેરક (૨) ઘણા પાણીથી ખચ્ચર ન. ઘોડો અને ગધેડું એ બંનેની મિશ્ર જાતિનું પ્રાણી ખખા સ્ત્રી. મગજમારી; પંચાત (૨) પરવા; ચિંતા તિ ખચ્ચરગાડી સ્ત્રી. ખચ્ચર દ્વારા ખેંચાતી ગાડી ખમૈથું ન. વાંદરો ખિજવાટમાં મોં પહોળું કરી અવાજ કરે ખજવાળ સ્ત્રી. (સં. ખર્જ પરથી) ખંજવાળ; વલૂર ખગ પું. (સં.) પલી (૨) સૂર્ય (૩) ગ્રહ (૪) તારો (૫) ખજવાળવું સ.કિ. વરવું, ખંજવાળવું પોચા નખે ખણવું દેવ (૬) નવની સંખ્યા
ખજાનચી પુ. (ફા.) ખજાનાનો ઉપરી; કોષાધ્યક્ષ ખગનાથ પું. (સં.) ગરુડ પક્ષી
ખજા(-જી)નો છું. (અ.) નાણું રાખવાની જગા; ધનભંડાર ખગરાજ પું. (સં.) ગરુડ
(૨) ધન; દોલત (૩) બંદૂકમાં ગોળી ભરવાનું ખાનું ખગપતિ . (સં.) પક્ષીઓનો રાજા-ગરુડ (૨) હંસ (૪) ચલમમાં તમાકુ મૂકવાનો ખાડો (૫) હથિયાર ખગવાહન પુ. (સં.) ગરુડ જેમનું વાહન છે તેવા-વિષ્ણુ ભરવાની ખોલ (૬) બાકાવાળો પટો (૭) મીઠું ખગેશ(૪) પું. (સં.) ગરુડખગનાથ
પકવવાનો અગર
છેિ તે ફળ ખગોલ(-ળ) (સં.) પું. ગગનમંડળ વિગેરેનું ગણિત ખજૂર ન. (સં. ખજૂર, પ્રા. ખજૂર) સુકાવાથી ખારેક બને ખગોલ(-ળ)ગણિત ન. (સં.) ખગોલના પદાર્થોની ગતિ ખજૂરિયું વિ. ખજૂરી-ખંજવાળ લાવે તેવું ખગોળવિજ્ઞાન ન. ખગોળશાસ્ત્રી; “એસ્ટ્રોનોમી'
ખજૂરી સ્ત્રી. (સં. ખજું; પા. ખજુ) ખંજવાળ લાવે એવા ખગોલ(-ળ)વિદ્યા સ્ત્રી. ગ્રહનક્ષત્ર વગેરે સંબંધી શાસ્ત્ર
નાનાનાના કાંટા (૨) ખંજવાળ; વલૂર ખગોલ(ળ)વેત્તા, ખગોલ(ળ)શાસ્ત્રી પું. ખગોળવિદ્યાનો ખજૂરી સ્ત્રી, ખજૂરનું ઝાડ (૨) એક મીઠાઈ (૩) ખજૂર જાણકાર
- જેમાંથી નીરો નીકળે છે. ખગોલ(-ળ)શાસ્ત્ર ન. (સં.) ખગોળવિદ્યા (મોટું ખરું ૫. (સંખ - ખજૂર = વીંછી) કાનખજૂરો (૨) બગોલી(-ળી)ય વિ. ખગોલને લગતું (૨) અતિશય; ઘણું; વણાટમાં તાણાવાણાના તાર વધારે આવી જવા તે ખગ્ન ન. ખ; તલવાર
ખટ વિ. (સં. ષ) છ (૨) એક રાગ (સં.) ખગ્રાસ પું. (સં.) સૂર્ય, ચંદ્ર કે કોઈ પણ ગ્રહનું પૂર્ણ ગ્રહણ ખટ પું. (સં. શઠ) લબાડ, લુચ્ચો (નટખટ)

Page #225

२०८
કામ
ખટો
| ખડક ખટ પું. “ખટ એવો અવાજ (૨) ક્રિ.વિ. કશું ઠોકવાનો ભૈરવ, માલકોશ, હિંદોલ, શ્રીરાગ, કેદાર અને મલાર અવાજ થતો હોય એમ
ખટરાગ પં. અણબનાવ (૨) સાંસારિક જંજાળ; કડાકૂટ ખટક સ્ત્રી. (રવા.) ખટડો (૨) ચાનક; ખંત [એમ (૩) તકરાર; ઝઘડો
કિરાવનારું ખટખટક કિ.વિ. (રવા.) ખટખટ એવો અવાજ થાય ખટરાગી વિ. કજિયાખોર; ઝઘડાખોર (૨) અણબનાવ ખટ(અકરમ, રુકમ) ન.બ.વ. (સં. પર્યકમ) બ્રાહ્મણે ખટલો છું. કુટુંબકબીલો; પરિવાર; રસાલો (૨) સરસામાન;
કરવાનાં છ ધર્મકાર્યો (યજન, યાજન, અધ્યયન, સરંજામ (૩) મુકદમો; કેસ (૪) ગૂંચવણવાળું-મુશ્કેલ અધ્યાપન, દાન અને પ્રતિગ્રહ) (૨) ધર્મ સંબંધી નિત્યકર્મ (૩) તાંત્રિક છ કર્મ
ખટવવું સક્રિ. ખટાશ ચડે એમ કરવું ખટકવું અ.ક્રિ. (પ્રા. ખટક્કય) કાંકરીને પેઠે ખેંચવું; ખટવવું સક્રિ. ખાટવું'નું પ્રેરક; ખટાવવું
ભોંકાવું; સાલવું (૨) અંદરથી લાગવું; પશ્ચાતાપ થવો ખટશાસ્ત્ર ન.બ.વ. (સં. શાસ્ત્ર) ભારતીય તત્ત્વજ્ઞાનનાં ખટકો . ખટકવું છે કે તેનો અવાજ અથવા પીડા (૨) છ શાસ્ત્રો : સાંખ્ય, યોગ, ન્યાય, વૈશેષિક, મીમાંસા,
હરકત; નડતર (૩) શક; અંદેશો (૪) ચાનક; કાળજી વેદાંત; ખટદર્શન ખટખટ છું. (રવા.) “ખટ ખટ' એવો અવાજ; ખટખટાટ ખટાઈ સ્ત્રી, ખાટાપણું; ખટાશ (૨) ખાટી વસ્તુ ખટખટ ૫. પંચાત; માથાકૂટ
ખટાઉ વિ. ખટાવે-લાભ કરાવે એવું (૨) પું. ભાટિયાની ખટખટારો છું. કંટાળો આવે એવી માથાઝીક; કચકચાટ એક અટક અને તેનો પુરુષ અિવાજથી ખટખટાવવું અ.ક્રિ. “ખટખટ' એવો અવાજ કરવો (૨) ખટાક . (રવા.) એવો અવાજ (૨) ક્રિ.વિ. એવા સક્રિ. ખખડાવવું
ખટાખટ ક્રિ.વિ. ખટપટ અવાજથી ખટગુણ પુ.બ.વ. (સં. પગુણ) (માનવના) છ ગુણ : ખટાખટ, (ટી) સ્ત્રી. ખટાખટ એવો અવાજ (૨) કજિયો; ઉદ્યોગ, સાહસ, પૈર્ય, બળ, બુદ્ધિ અને પરાક્રમ (૨) તકરાર
[[ધમપછાડા (ઈશ્વરના) ઐશ્વર્ય, વીર્ય, યશ, શ્રી, જ્ઞાન અને વૈરાગ્ય ખટાટોપ પુ. આડંબર; (ખોટો) મોટો દેખાવ (૨) ખટચક ન.બ.વ. (સં. ષટૂચક) (યોગ) શરીરની ખટાણ સ્ત્રી. ખટાશ; ખટાઈ (૨) ખાટો પદાર્થ
અંદરનાં છ ચક્રો આધાર, લિંગ, નાભિ, અનાહત, ખટાપટી સ્ત્રી. ગરબડ; ખટપટ (૨) કજિયો; તકરાર કિંઠ અને મધ
ખટામણ સ્ત્રી. ખટાશ (૨) ખાટો પદાર્થ ખટદર્શનન.બ.વ. (સં. ૧દર્શન) ભારતીય તત્ત્વજ્ઞાનનાં ખટામણ સ્ત્રી. ફાયદો, લાભ, નફો
છ શાસ્ત્રો સાંખ્ય, યોગ, ન્યાય, વૈશેષિક, મીમાંસા ખટારો છું. (સં. ખટ્વાકારક) ભાર ભરવાનું વાહન (૨) અને વેદાંત
તેના જેવું મોટું કોઈ વાહન; ભારની “મોટર-લૉરી’ ખટપટ સ્ત્રી, યુક્તિપ્રયુક્તિથી કામ સાધી લેવાની તજવીજ- (૩) કર્કશ અવાજ કરે એવું-ખરાબ વાહન
રીત (૨) કડાકૂટ; પંચાત (૩) ઝઘડો; કજિયો ખટારો છું. ખટપટ (૨) અણબનાવ; તકરાર ખટપટિયું વિ. ખટપટી; કારસ્તાની
ખટાવવું સક્રિ. “ખટાવું', “ખાટવું'નું પ્રેરક ખટપટી વિ. જુઓ “ખટપટિયું
ખટાવું અ.ક્રિ. ખટાશ ચડવી; ખાટું થવું; અખરાવું (૨) ખટપદ પું. (સં. પપદ) છ પગવાળાં પ્રાણીઓનો વર્ગ “ખાટવું'નું કર્મણિ (૩) લાભ આપવો
(૨) ભમરો (૩) મધમાખ (૪) કરોળિયો ખટાશ સ્ત્રી. (દ. ખટ્ટઃખાટું ઉપરથી) ખટાઈ, ખાટાપણું; ખટપાટી સ્ત્રી, ખાટલામાં ભરેલ પાટી
(૨) ખાટી ચીજ (૩) અણબનાવ ખટમધુર(-૪) વિ. દ. ખટ્ટ+મધુર) કંઈક ખાટા અને કંઈક ખરાંદ સ્ત્રી. ખાટી ગંધ મીઠા સ્વાદવાળું; ખટમીઠું
ખટું(-ટીબડું વિ. થોડુંક ખાટું ખટમલ પં. (હિ.) માંકડ; માંકણ
ખટૂલી સ્ત્રી, નાનો ખાટલો; ખાટલી ખટમાસી વિ. છ છ મહિને આવતું; છ માસિક ખવા પું. ખાટલો (૨) હિંડોળો એિ અર્થમાં ખટમાસી વિ. (સં. પહ્માસ) છ મહિને આવતું શ્રાદ્ધ; ખડ વિ. (દ. ખડું મોટું) સમાસના પૂર્વપદ તરીકે “મોટું છમાસી શ્રાદ્ધ
ખડ ન. (સં. ખટ, પ્રા. ખડ) ઘાસ; કડબ (૨) ખેતરમાં ખટમીઠું વિ. (દ. ખટ્ટમીઠું) ખટમધુરું
ઊગેલું નકામું ઘાસ; નીંદામણ ખટરસ પુ.બ.વ. (સં. પરસ) છ સ્વાદ : ખાટો, ખારો, ખડ સ્ત્રી, તાડી ભરવા માટેનું માટીનું વાસણ કડવો, તૂરો, તીખો અને ગળ્યો (૨) વિ. છ રસ- ખડક પં. (સં. ખડક સ્થાણુ) પાણીમાંનો કે જમીન ઉપરનો સ્વાદવાળું; બધા રસવાળું
પથ્થરનો ટેકરો (૨) ખરાબો ખટરાગ પં. (સં. પરાગ) છ રાગ : (એક મત પ્રમાણે) ખડક છું. એક પ્રકારની હાથની કાંડાની ચૂડી (સ્ત્રીઓની)

Page #226

ચંક
ખડકલો
२०८
[ ખડાઉતાર ખડકલો ૫. ખડકેલી ચીજોનો જથ્થો, ઢગલો
ખવાયેલું (૨) ખરડાયેલું; મેલું (૩) ઘસાયેલું; નબળું ખડકવું સક્રિ. ઉપરાઉપરથી ગોઠવવું
ખડ(-૨)પવું સક્રિ. (ખડખું ઉપરથી) ખોતરી-ઉખેડી કાઢવું ખડકાળ વિ. ખડકવાળું; પથરાળ
(૨) સોરવું ખડકી સ્ત્રી, (સં. ખડક્લિકા, પ્રા. ખડઝિઆ) ઘર ખડપિતરાઈ, ખડપિત્રાઈ વિ. મોટી પાંખીના પિતરાઈ
આગળની બાંધેલી-બારણાવાળી છૂટી જગા; ડેલી (૨) ખડપીઠ સ્ત્રી. ઘાસનું ખરીદ-વેચાણ બજાર બે અથવા વધારે ઘર આગળની એક સામાન્ય ખડખું ન. (ખૂરપી ઉપરથી) ખડપવાનું ઓજાર; ખરપી દરવાજાવાળી ગલી કે શેરી (૩) એવી જાતની- ખડપો છું. ખરપો; ખરપડો (૨) ચામડાં ઉઝરડવાનું ઓજાર
દરવાજાવાળી રચના અથવા એની ઉપરની ડેલી ખડ(-૨)બચડું વિ. ખાડામૈયાવાળું; ઊંચુંનીચું ખડ ખડ કિ.વિ. ખડ ખડ એવો અવાજ કરીને (હસવું ખડબડાટ કું. ખડબડવાળો અવાજ; ખડભડાટ (૨) (લા.)
(૨) સ્ત્રી. એવો અવાજ (૩) પીડા, ઉપાધિ (૪) ધમાચકડી (૩) તોફાન; ધાંધલ (૪) પેટમાં આવતી તકરાર; ખટપટ ખિડખડિયું (૩) બરતરફ થવું તે
[પડે તેવું ખડખડતું વિ. ખડ ખડ અવાજ કરતું (૨) ન. સૂકું નાળિયેર; ખડબાદાર વિ. ખડબાં નીકળે એવું; ઉપરના પડનાં ચોસલા ખડખડ ક્રિ.વિ. ખડખડ એવો અવાજ કરીને (૨) સ્ત્રી. ખડબું ન. જામી ગયેલા પ્રવાહીનું ચોસલું; ખર્દુ એવો અવાજ (૩) ગરબડ
ખડબૂચ(-ચુ) ન. (સં. ખર્ભુજ, ફા. ખર્ભુજહ) એક જાતનું ખડખડવું અ.ક્રિ. ખડ ખડ એવો અવાજ થવો
ફળ; તરબૂચ ખડખડાટ . ખડ ખડ એવો અવાજ થવો તે (૨) ક્રિ વિ. ખડબૂચી સ્ત્રી, તરબૂચી (૨) ટેટીનો વેલો એવો અવાજ કરીને (હસવું)
ખડબૂચું ન. ખડબૂચ, તરબૂચ (૨) ટેટી ખડખડાવવું સક્રિ. ખખડાવવું
ખડભડ સ્ત્રી. એવો અવાજ (૨) ગરબડ, ધાંધલ (૩) ખડખડિયું વિ. (૨) ન. ખડખડતું (૩) વસાય ખોલાય કજિયો; તકરાર (૪) દખલ
એવી નાનાં નાનાં પાટિયાની બારીબારણાંની મુકાતી ખડભડવું અ.જિ. ખડભડ અવાજ થવો (૨) તકરાર થવી રચના (૪) ન. સૂકું નાળિયેર (૫) ખાવાની એક ખડભડાટ મું. ખડભડ અવાજ (૨) ગરબડ, ધાંધલ વાની (૬) બરતરફ થવું તે; બરતરફી
ખડ(-ળ)ભળવું ક્રિ. ખળભળ અવાજ થવો (૨) હાલી ખડગ ન. ખડ્ઝ; તલવાર (૨) ગેંડાનું શિગડું
ઊઠવું; તળે ઉપર થવું (૩) મનમાં અજંપો થવો; ખડગ ખું. ખડક; એક પ્રકારની ચૂડી
ગભરાવું
એક જીવડું ખડચંદી સ્ત્રી. ઘોડાને ઘાસ સાથે અપાતું જોગાણ ખડમા(-માં)કડી સ્ત્રી, પાતળા લાંબા પગવાળું લીલા રંગનું ખડચંપો પં. (દ, ખડુ=મોટુંચંપો) એક જાતનો ચંપો ખડમોસાળ ન. (દ, ખડમોસાળ) માનું કે બાપનું મોસાળ ખડણ વિ. (‘ખડવુંઉપરથી) હરામ હાડકાંનું; આળસુ ખડવેવાઈ S. (દ. ખ+વેવાઈ) વેવાઈનો બાપ ખડતર(-લ) વિ. (સં. ખરતર) દુઃખ ખમી શકે એવું; ખડવું સક્રિ. (પ્રા. ખ=મર્દન કરવું) ખરેડવું (૨) લેપ
ખરવાણ (૨) મજબૂત બાંધાનું (૩) મહેનતું (૪) તુચ્છ કરવો (૩) ડાઘ લગાડવો (૪) સંડોવવું; આળ મૂકવું ખડતાલ પું. એ નામનો તાલ (સંગીત)
(૫) નઠારા કામમાં ભેળવવું ખડતાલ ન. કાંસીજોડાં; ઝાંઝ
ખડવું અ.ક્રિ. (દ. ખડિઅ) અટકવું; થંભી જવું (૨) ખડતાલ પુ. ગધેડાનું પાટું
હાથપગ વગેરે અવયવ ઊતરી જવો (૩) પડી જવું ખડતાલ પુ. આંતરો; ફરેતાળ
T(જમીન) ખડંગ કું. પવાથી ધાતુના વાસણનો થતો અવાજ (૨) ખડતાલ(-ળ)વું સક્રિ. ખરી વડે તોડવું-ખોદવું-ઠોકવું ક્રિ.વિ. એવો અવાજ કરીને ખડતુ(તૂસ ન. ખડખડતું; બરતરફી
ખડંગ ક્રિ.વિ. ઊભાં ઊભાં (૨) સાવધાન; જાગ્રત ખડતું વિ. ખડી પડતું (૨) બરતરફ થતું
ખડા સ્ત્રી. જોડાની પાની તરફનો ઊભો ભાગ (૨) ખડદાદા પુ.બ.વ. દાદાના દાદા; પરદાદા નુિં ચોસલું પાદુકા; ચાખડી (૩) પાડી; ખંડણી ખડ૬ન. પ્રવાહી પદાર્થનું જામેલો પોપડો; ખડબું (૨) દહીં- ખડાઈ સ્ત્રી. (‘ખટ'=શઠ) શઠતા (૨) કામચોરી ખડદું ન. છિદ્ર; દોષ; ખૂધરું (ખોતરણું)
ખડાઈ સ્ત્રી, ભેંસની માદાબચ્યું; પાડી ખડધાન(વન્ય) ન. (ખડ જેવું ધાન) વગરનેત્રે ખડાઈ વિ. ઊભું; ખડું
ઊગતું-ખેડ્યા કે વાવ્યા વિના થતું ધાન (સામો, ખડાઉ સ્ત્રી, પાવડી, ચાખડી
રાજગરો વગેરે) (૨) હલકી જાતનું અનાજ ખડાઉ સ્ત્રી. સૂકા ઘાસનો જથ્થો ખડધાલ(-યેલું) વિ. (ખધરાવું ઉપરથી) ચાઠાં; ખૂજલી ખડાલ વિ. સીધું ઊભું, ખડું
વગેરે થવાથી ખરાબ થયેલું; કીડ પડી હોય તેવું; ખડાઉતાર વિ. જડા ઉતારતાં વેંત-તરત સ્વીકારવાય એવી

Page #227

ખડાખડ
ખડાખડ ક્રિ.વિ. એવો અવાજ થાય એમ (૨) ઉતાવળથી ખડાખાટ ન. (સં. ષટ્અષ્ટ) જ્યોતિષમાં છ અષ્ટકવાળો યોગ (૨) અણબનાવ
ખડાખાણું (-ષ્ટકું, “સટું, -હું) ન. ખડાખાડ; ખડાષ્ટક ખડાજંગી સ્ત્રી. ગેરવાજબી રીતનો ઝઘડો ખડિયાખડખડ વિ. જીર્ણ; સખળડખળ; ખખળી ગયેલું (૨) સ્ત્રી. ભાંગીતૂટી હાલત (૩) જંજાળ (૪) માથાફોડ; પંચાત
૨૧૦
ખડિયાટ પું. તળાવમાં ઊતરવાની ઢાળ પડતી પણ ખસી ન પડાય એવા ચણતરવાળી ઓકળીબંધ રચના ખડિયું ન. સુકવણું (૨) સૂકાવાથી તડો પડી ગઈ હોય
તેવી જમીન (૩) ચોમાસામાં કેટલાક દિવસ વરસાદ ન થવાથી જે તાપ પડે છે તે
ખિયું ન. (ખડું) બાજીમાં છેવટની કરી ઘરમાં બરાબર પહોંચે એથી વધારે દાણા પડતાં તેણે બહાર નીકળવું પડે તે
ખડિયું ન. ચિત્તો; વાઘ (૨) પહેલા વેતરની ભેંસ ખડિયો છું. કિત્તાથી લખવા પ્રવાહી ખડી કે લખવાની શાહી રાખવાનું પાત્ર (૨) દીવો કરવાનો નાનો ડબો (૩) ઘણા પડવાળી ઝોળી; ખભાની બે તરફ ઝૂલતો નખાય એવો કોથળો (૪) ખલતો; વાટવો [ટણખાર ખડિયો, (ખાર) પું. (‘ખડી’ + ક્ષાર) એક જાતનો ક્ષાર; ખડિંગ ક્રિ.વિ. એવો અવાજ કરીને ખડી સ્ત્રી. (સં. ખટિકા, પ્રા. ખડિઆ) ખડી માટી (૨) રસ્તા પર નંખાય છે એવા પથ્થરના કાંકરા-મરડિયા ખડી સ્ત્રી. વગર વિયાવેલી ભેંસ; ખડેલી ખડીફોજ સ્ત્રી. (ખડુંફોજ) કાયમી લશ્કર-સેના ખડીબોલી સ્ત્રી. (હિં.) (દિલ્હી પાસેની-પશ્ચિમી) હિંદીહિંદુસ્તાની ભાષા
ખડીમાટી સ્ત્રી. ખડી; એક જાતની ધોળી માટી ખડી-સાકર સ્ત્રી. એક જાતની પાસાદાર સાકર ખડુ સ્ત્રી. નનામી; ઠાઠડી
ખડુ ન. પાણીનો ધોધ (૨) કોતર; ખીણ
ખડુ ન. મુસ્લિમો પેશાબ કર્યા પછી ભીનાશ દૂર કરવા વાપરે છે તે પથ્થરનો-ઈંટનો કે માટીનો ટુકડો ખડું વિ. ઊભું રહેલું (૨) તત્પર
ખડું ન. સુકાવાથી તડો પડી ગઈ હોય તેવી જમીન ખડેઘાટ વિ. (ખરું + ઘાટ) ભઠ્ઠીમાં બાફ્યા વગર ધોયેલું (કપડું) (૨) ક્રિ.વિ. ટટ્ટાર; મગરૂર રીતે સજ્જ;
તત્પર
ખડેચોક ક્રિ.વિ. છચોક; જાહેર રીતે ખડેજોડે ક્રિ.વિ. ઊભેઊભે; આવતાંવેંત ખડેધડે ક્રિ.વિ. સશક્ત; ટટ્ટાર [ગેંડાનું શિગડું ખડ્ગ નં. (સં.) નાની જાડા પાનાની તલવાર; ખડગ (૨)
{ ખત્તા ખણ સ્ત્રી. (‘ખણવું’ પરથી) વલૂર; ચળ; ખંજવાળ (૨) એક જાતની ગરોળી (૩) ટેબલનું કે કબાટનું ખાનું ખણક છું.,સ્ત્રી. ખણણણ એવો અવાજ ખણકાર છું. ખણણણ એવો અવાજ [એવો અવાજ ખણખણ ક્રિ.વિ. ખણખણ અવાજ થાય એમ (૨) પું. ખણખણ સ્ત્રી. બારીક તપાસ-શોધ (૨) ખણખોદ; નિંદા ખણખણવું અ.ક્રિ. (પ્રા. ખણખણ) ખણખણ અવાજ થવો ખણખણાટ પું. ખણખણે એવી નાનીનાની ધૂધરીઓ કે
કાંસીજોડ જેવાં પતરાં (રથ વગેરેનાં) (૨) કાંસીજોડ; છબછબિયાં (૩) ખણખણ એવો અવાજ ખણખણું વિ. ખણકો ઊઠે એવું (૨) ખૂબ શેકાયેલું (૩)
ખું થયેલું; ખૂબ તપેલું
ખણખોજ(-ત, -તર, -દ) સ્ત્રી. (ખણવું + ખોજવું, ખોત
રવું, ખોદવું) બારીક તપાસ-શોધ (૨) કોઈના દોષ શોધ્યા-કાઢ્યા કરવા તે (૩) નિંદા કર્યા કરવી તે ખણખોદિયું વિ. ખણખોદ કરવાની ટેવવાળું ખણખોળ સ્ત્રી. ખણખોજ; બારીક શોધ - તપાસ ખણજ સ્ત્રી. ખંજવાળ; વલૂર; ખણ; ચળ ખણવું સ.ક્રિ. (સં. ખન્, પ્રા. ખણ) ઉઝરડવું; ખોતરવું (૨) ખોદવું (૩) વલૂરવું; ખંજવાળવું (૪) ચીમટીચૂંટી ભરવી-ખણવી [હજત ખણસ સ્ત્રી. ઇંદ્રિયની લાગણી (૨) (ઝાડા-પેશાબની) ખણુ ન, ક્ષણ
ખણખણુ ક્રિ.વિ. ક્ષણેક્ષણે
ખત ન. (અ.) લેખ; લખત; દસ્તાવેજ
ખત સ્ત્રી. દાઢી કે મૂછ (૩) પું. દાઢી કે મૂછનો વાળ[‘ડીડ’ ખતપત્ર(-તર) ન. ખત કે તેને લગતાં કાગળિયાં; દસ્તાવેજ; ખતમ ક્રિ.વિ. (અ. ખત્મ) ખલાસ; સમાપ્ત ખતરણ સ્ત્રી. ખત્રીની સ્ત્રી
ખતરનાક વિ. ખતરાવાળું; જોખમભર્યું; ભયંકર ખતરવટ ક્રિ.વિ. આગ્રહપૂર્વક; જીદપૂર્વક (૨) સ્ત્રી. ક્ષત્રીવટ; ક્ષાત્રવટ
ખતરિયાંવટ સ્ત્રી, ક્ષત્રીવટ
ખત્રી(-તરી) વિ. (સં. ક્ષત્રિય) ક્ષત્રિયની એક જાતનું (૨) કાપડ વણવાનો કે રંગવાનો ધંધો કરતી એક ન્યાતનું (૩) પું. એ ન્યાતનો માણસ
ખતરું ન. ખતરો; આફત
ખરું ન. ખોડ; છિદ્ર; ખૂલ્લું (૨) દોષ; વાંધો ખતરો પું. (અ.) ભય; જોખમ (૨) અંદેશો; સંદેહ ખતવણી સ્ત્રી. ખાતાવાહીમાં ખતવવું તે [કરવી ખતવવું સ.ક્રિ. (રોજમેળમાંની રકમની) ખાતાવાર નોંધ ખતા(-ત્તા) સ્ત્રી. (અ.) નુકસાન (૨) ચૂક; ભૂલ ખતીબ પું. (અ.) ઉપદેશક, વ્યાખ્યાતા (૨) પેશ-ઇમામ ખત્તા સ્ત્રી. જુઓ ‘ખતા’

Page #228

ખરો] ૨ ૧ ૧
[ખબધું ખરો પં. ઠોકર (૨) ધષ્પો
ખનીજ વિ. જુઓ “ખનિજ ખરો . ધાબળો; કામળો
અન્ય વિ. (સં.) ખોદાવી કાઢવા જેવું ખત્રાણી સ્ત્રી. ખત્રીની સ્ત્રી; ખતરણ ખતરી ખપ પું. (ખપવું ઉપરથી) વપરાશ (૨) અગત્ય; જરૂર ખત્રી વિ. (સં. ક્ષત્રિય) (૨) પું. ખતરી જાતિનો પુરુષ; (૩) તંગી; ખોટ (૪) માલનો ઉપાડ; ખપત (૫) ખદખદ કિ.વિ. એવો અવાજ થાય તેવું; ખદબદ કરતું પ્રયત્ન
સડતું હોય - કીડીઓથી તળે ઉપર થતું હોય એમ ખપજોગ(-ગું) વિ. ઉપયોગ પૂરતું; જોઈતા પ્રમાણનું ખદખદવું અ.ક્રિ. ખદખદ થવું (૨) ખદખદ અવાજ સાથે ખપત સ્ત્રી, વેચાણ તરીકેનો ઉપાડ ઉકળવું; ખદખદ થવું
ખપતું વિ. વપરાય એવું ઉપયોગી (૨) વેચાય એવું (૩) ખદ-દોડવું સક્રિ. ખૂબ દોડાવવું; તગેડવું (૨) ફેરા વ્યવહારમાં ચાલે એવું; લેવાય-ખવાય એવું ખવડાવવા; અથડાવવું (૩) ખૂબ મહેનત આપવી ખપનું વિ. ઉપયોગી
ટિટ્ટી; ખપેડી બદડામણ સ્ત્રી. ખદડવું કે ખદડાવું તે
ખપરડી સ્ત્રી, નાનો ખપરડો (૨) વાંસની ચીપોની સાદડીખદડુક ખદડુક ક્રિ.વિ. એવો અવાજ કરીને (ઘણુંખરું ખપરડો . વાંસની ચીપોની સાદડી-ટટ્ટી; ખપેડો ઘોડાનો); ખદૂક ખદૂક એવો અવાજ
ખપવું અ.ક્રિ. (સં. લખતે, પ્રા. ખપ્પઈ) વેચાવું; ઉપાડ બદડું વિ. (દ. ખધ્ધ) ઘટ્ટ પોતનું જાડું (કપડું) [રાંડવો હોવો (૨) વપરાવું; ખરચાવું; ખતમ થવું (૩) ખદડો છું. (સં. સુદ્ર, હિં. ખદરા=મુદ્ર; નકામું) હીજડો; લેખાવું; ગણાવું (૪) વહેવારમાં ખપતું હોવું (૫) ખદબદ ક્રિ.વિ. ખદબદ કરતું સડતું હોય-કીડાથી તળેઉપર કામ લાગવું; ખપમાં આવવું થતું હોય એમ
ખપાટ સ્ત્રી. વાંસની-લાકડાની ચીપ (૨) કામઠું ખદબદવું અ.ક્રિ. ખદબદ થવું મિોજમજા ખપાટિયું ન. ખપાટ; વાંસની ચીપ (૨) વાંસનું-લાકડાનું ખદબદિયાં ન.બ.વ. પૈસા ખદબદે એવી સુખી સ્થિતિ; ફાડિયું (૩) ખપાટનું ઢોરનું છાપરું ખદર સ્ત્રી. નવા કાંપવાળી જમીન
ખપાડવું અ.કિ. ખપવું પ્રેરક
દિલાલી ખદિર . (સં.) ખેરનું ઝાડ
ખપામણ(-ણી) સ્ત્રી. ખપાવી આપવાનું મહેનતાણું; ખદિરસાર પં. (સં.) ખેરસાર; કાથો (૨) ખેરનો વેર ખપુષ્પ ન. (સં.) આકાશકુસુમ (૨) મિથ્યા કલ્પના ખદુક(-શીખદુક(-શ) ક્રિ.વિ. ખડુક ખડક; ટૂંક ડગલે ખપુષ્પવતુ ક્રિ.વિ. આકાશકુસુમની જેમ (અસંભવિત) ઘોડું ગધેડું ચાલે તેમ; ખદૂક ખદૂક
ખપૂકલી સ્ત્રી. ઝૂંપડી ખદેડવું સક્રિ. ખદડવું; ખૂબ દોડાવવું; ફેરા ખવરાવવા; ખપૂસવું અ.ક્રિ. ખંતથી પાછળ લાગવું-મંડવું; એકધ્યાન ખૂબ મહેનત આપવી
થવું (૨) સક્રિ. મારવું; ઝૂડવું ખડ વિ. ઘટ્ટ (કાપડ).
સૂિરજ વગેરે ખપેડી સ્ત્રી, ઊગતા છોડ ખાઈ જનારું એક જીવડું (૨) ખદ્યોત મું. (સં.) આકાશમાં તેજ કરે તે આગિયો; તારો; છો; પોપડો (૩) નાકમાં બાઝેલું ગૂંગું ખધરાવું અ.ક્રિ. (દ. ખધખાધેલું) સપાટી પરથી ખવાવું- ખપેડો છું. ખારડો; વાંસની ટટ્ટી (૨) પાલખમાં વપરાતો કતરાવું; ખરબચડું થવું
વાંસનો ત્રાપો ખધાસ્ત્રી. સુધા; ભૂખ (૨) વારંવાર ખાવાની વૃત્તિ [ચોર બપોટી સ્ત્રી. પોપડી; ભિંગડું (૨) કપોટી ખનકડું. (સં.) ખાણ ખોદનાર; ખાણિયો (૨) ખાતરિયો; બપોટું ન. પાતળું છોડું; ભિંગડું ખનકવું અ.કિ. (રવા.) ખખડવું; ખણખણવું ખપોડી સ્ત્રી, જુઓ “ખોટી ખનખન સ્ત્રી, છંદ; વ્યસન (૨) ખંત (૩) તપાસ; ખપ્પર ન. (સં. ખર્પર, પ્રા. ખખ્ખર) જેમાં આવેલું બધું ખણખોદ (૪) શંકા; હાજત; ખણસ
નાશ પામે એવું પાત્ર (દેવીનું) (૨) ઝેરી નારિયેળનું ખનન ન. (સં.) ખોદવું તે; ખોદવાની ક્રિયા [‘માઈનિંગ' કે બીજું કોઈ પણ ભિક્ષાપાત્ર ખનનવિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) ખાણ ખોદવા વિશેનું શાસ્ત્ર; ખફગી સ્ત્રી. (ફા.) ખફાપણું; નાખુશી (૨) રોષ; ગુસ્સો ખનિ સ્ત્રી. (સં.) ખાણ
ખફા વિ. (અ.) નાખુશ; ક્રોધાયમાન ખનિજ વિ. ખનીજ; ખાણમાંથી નીકળેલું; જમીનમાંથી ખબતાવવું ક્રિ. ચોરવું; ઉચાપત કરવી (૨) ખોસવું
ખોદી કાઢેલું (૨) જેમાં કાર્બન ન હોય તેવું; બબ બબ કિ.વિ. ખદૂક ખદૂક (૨) એવા અવાજથી ‘ઇનઓર્ગેનિક' (૩) ન. તેવી ધાતુ (સોનું, લોઢું ખબડખત વિ. જાડુ ઘટ્ટ (ઉદા. દૂધ) વગેરે)
[(૩) ત્રીકમ ખબડદાર વિ, ખબરદાર; હોશિયાર ખનિત્ર ન. (સં.) ખોદવાનું ઓજાર; કોદાળી (૨) પાવડો ખબડદારી સ્ત્રી, જુઓ “ખબરદારી ખની સ્ત્રી, ખનિ; ખાણ
ખબરું ન. જાડું પડ કે થર – ખપોટું

Page #229

ખબર
૨૧ ૨
[ ખરચુ,પાણી) ખબર પુ.બ.વ. સ્ત્રી. (અ.) સમાચાર; બાતમી (૨) બોલાતા સૂત્રનું નામ
સંદેશો; કહેણ (૩) જાણ; જ્ઞાન; ભાન (૪) નજર; ખમાસનું સક્રિ. ખમાસણું કરવું સંભાળ
[તબિયતના સમાચાર ખમીર ન. (અ.) ખટાશ કે આથો ચડાવનારું તત્ત્વ; યીસ્ટ' ખબરઅંતર પુ.બ.વ., સ્ત્રી. માહિતી; સમાચાર (૨) (૨) ખટાશવાળું ઉભરણ (૩) જોશ; તાકાત ખબરદાર વિ. હોશિયાર; કાબેલ (૨) સાવધ (૩) ઉદ્ ખમીરી વિ. ખમીરવાળું
સાવધ રહો, યાદ રાખો' એવા અર્થનો ઉદ્ગાર ખમીસ ન. (અ. કમીસ) એક પ્રકારનું પહેરણ ખબરદારી સ્ત્રી. સાવચેતી; સાવધાની (૨) કાળજી ખમેડો છું. ઓસરીની જાળી
ખિમાં ખબરપત્ર પું. ખબરઅંતર; કાગળપત્ર (૨) ખબર દેતો પત્ર ખમૈયા પુ.બ.વ. “ખમાખમ' એવો ઉદ્ગાર (૨) ક્ષમા; ખબરપત્રી મું. (છાપામાં) ખબર મોકલનાર (૨) ખમ્મા ઉદ્. (સં. ક્ષમા) ક્ષેમકુશળ રહો-દુઃખ ન થાઓ' સંવાદદાતા; વૃત્તાંતનિવેદ; રિપોર્ટર'
એવું બતાવતો ઉગાર ખબાખબ ક્રિ.વિ. ઘોંઘાટ-ઘાંટાઘાંટ થાય એમ (૨) સ્ત્રી. ખયાલ ૫. (અ. ખિયાલ) ખ્યાલ (૨) તર્ક; વિચાર; કલ્પના
ઘોંઘાટ; ધાંધલ (૩) ઘાંટાઘાંટ; તકરાર; બોલાબોલી (૩) છાલ; કેડો (૪) એક જાતનું ગાયન- તેનો પ્રકાર ખબૂકવું સ.ક્રિ, જોયા વિના કૂદી પડવું; ખપૂસવું; મંડવું ખર ૫. સં.) ગધેડો (૨) . રાવણનો ભાઈ ખોખરું (૨) મારવું-ઝૂડવું
ખર વિ. (સં.) તીક્ષ્ણ (૨) કઠોર (૩) ઠોઠ; મૂર્ખ (૪) ખબેડવું સક્રિ. ગમેતેમ ખૂંદવું
ખરકડો ૫. રાચને ઉપર-નીચે કરવા માટે મોભનું સ્થાન ખબ્લડ વિ. ખબડ; જાડું; ઘટ્ટ
ધરાવતો સાળનો આડો દંડો ખભળવું અ.ક્રિ. ખળભળ અવાજ થવો (૨) હાલી ઊઠવું; ખરકલો ૫. ખડકલો; ઢગલો
તળે-ઉપર થવું (૩) મનમાં અજંપો થવો ખરખબર પુ.બ.વ., સ્ત્રી. ખબર; સમાચાર ખભળાટ ૫. ખડભળાટ; ખળભળવું એ
ખર ખર સ્ત્રી. ખરખરી (ખખરી; ગળામાં થતો કફનો ખભો છું. (સં. ખંભક, પ્રા. ખંભા) ધડ ને હાથ જ્યાં અવાજ) (૨) ક્રિ.વિ. એક પછી એક ખરતું હોય એમ જોડાય છે તે (કાંધ પાસેનો) અવયવ
(આંસુ); સપાટાબંધ ખમચ(-ચા)વું અ.ક્રિ. પંચાવું; અટકવું; સંકોચ અનુભવવો ખરખરવું ક્રિ. લાગવું; બળાપો-શોક થવો; સાલવું (૨) ખમણ ન. (સં. ક્ષપણ, પ્રા. ખવણ) છીણીને કરેલો છૂંદો ખેંચવું (આંખમાં) (૩) ખખળવું; ખૂબ ઊનું થવું; (૨) ખમણ-ઢોકળાં
કિાકડી ઊકળવું (૪) વહેતાં ખળખળ અવાજ કરવો (૫) ખમણ-કાકડી સ્ત્રી, ખમણી શકાય એવી કાકડી; સુરતી બાંધાનું હાલી ઊઠવું; ખખ-જીર્ણ-અશક્ત થવું ખમણ-ઢોકળાં ન.બ.વ. એક ખાવાની વાની; ખમણવાળા ખરખરાજાત સ્ત્રી, પરચૂરણ ખર્ચ (૨) ઘટ; ખાધ; નુકસાન ઢોકળાં
ખરખરી સ્ત્રી, ખખરી; ગળામાં થતો કફનો અવાજ ખમણવું સક્રિ. છીણવું (ખમણીમાં) એક વાનગી ખરખરો પં. શોક; સંતાપ; ખખરો (૨) પસ્તાવો; ખમણી સ્ત્રી, ખમણવાનું ઓજાર; છીણી (૨) ખાવાની પશ્ચાતાપ (૩) શક; અંદેશો ખમતલ વિ. ખમના; સહન કરનારું; ખમી ખાય તેવું ખરખલો . ખડકલો; ઢગલો ખમતી વિ. બોજો સહનાર
ખરગોશ(-સ) ન. સસલું ખમતીધર વિ. ખમી શકે તેવું; ખમતું (૨) સધ્ધર; પૈસાદાર ખરચ ન., પૃ. ખર્ચ; વાપર (૨) કિંમત; લાગત (૩) ખમતું વિ. ખમી શકે એવું (૨) ગજા પ્રમાણેનું (૩) સધ્ધર; મોટી રકમ વાપરવાનો સારો કે નરસો અવસર પૈસાદાર
ખરચખૂટણ ન. પરચૂરણ-ફાલતુ ખર્ચ (૨) અવસર વખતે ખમવું સક્રિ. (સં. ક્ષમતે, પ્રા. ખમી) સહન કરવું; સાંખવું કરવાનું ખર્ચ પર છૂિટથી ધન ખરચવું તે
(૨) ક્ષમા કરવી (જૈન) (૩) ખમણવું (૪) અક્રિ. ખરચપાણી ન ખરચીપાણી (૨) વરો જમણવાર વગેરેમાં
થોભવું; રાહ જોવી [ઉદ્. ખમ્મા એવો ઉદ્ગાર ખરચવું સક્રિ.ખર્ચ કરવું; વાપરવું [“એસ્પેન્ડિચરટેક્સ' ખમા સ્ત્રી. (સં. ક્ષમા, પ્રા. ખમા) ક્ષમા (૨) સબૂરી (૩) ખરચવેરો પં. ખરચ પર પડતો કે આકારાતો વેરો; ખમાચ, (-જ, ચી) પું. એક રાગ
ખરચાઉ(-ળ, -ળ) વિ. ખર્ચ કરે એવું; હાથનું છૂટું (૨) ખમાર પં. (અ. ખમ્માર) દારૂ ગાળનારો; કલાલ મોંઘુ
1 ખિરચ-સાધન ખમાવવું ક્રિ. ક્ષમા માગવી (જૈન).
ખરચી સ્ત્રી. ખરચવાને માટે જોઈતી રકમ (૨) ગુજરાતનું ખમાસણું (સં. ક્ષમાસન, પ્રા. ખમાસણઅ) ક્ષમાપન; ક્ષમા ખરચીપાણી ન. ખરચી (૨) પરચૂરણ ખરચ (૩)
માગવી તે (૨) પર્યુષણને અંતે જૈન સાધુને વંદન ગુજરાનનું સાધન કરવાની ક્રિયા (૩) જૈન સાધુની ક્ષમા માગવા ખરચુ(૦પાણી) ન. (ફા. ખર્ચ) ઝાડે જવું તે; મળત્યાગ

Page #230

ખરચો
૨૧ 3
[ખરીદવેરો ખરચો છું. ખર્ચ
ખરવું અ.ક્રિ. (ક્ષતિ, પ્રા. ખરઇ) ઉપરથી નીચે પડવું ખરચો !. ખાંપો (વાળનો કે છોડનો)
(૨) સુકાઈને પડી જવું; ગરવું (૩) હારીને દૂર થવુંખરજવું. (સં. પ૪) પજ-સા સ્વર (સંગીત)
જતા રહેવું ખરજ સ્ત્રી. (સં. ખજું, પ્રા. ખરજુ) ચામડીનો એક રોગ ખરવો ૫. ખરવા જેવું મોચીનું એક ઓજાર . (૨) ખંજવાળ; વલૂર ચામડીનો એક રોગ ખરસટ વિ. ખરબચડું; ખરબચડી સપાટીવાળું ખિસલું ખરજવું ન. (સં. ખર્ફક, પ્રા. ખરજુઅ-ખરજજુવઅ) ખરસલી સ્ત્રી, પશુઓને ખાવાનુંઝીણું સૂકું ઘાસ;ખસલી (૨) ખરડ સ્ત્રી, જાડા રગડાનો લેપ
ખરસલું ન. ખસલું; ઘાસ કે તેનું પાન યા તણખલું ખરડવું સક્રિ. (સં. ક્ષતિ, પ્રા. ખરડઇ) ખરડ-લેપ કરવો ખરસાણી, ખરસાડી સ્ત્રી. (ફા. ખુરાસાની) પાન વગરની
(૨)ખરાબ-મેલું કરવું; બગાડવું (૩) સંડોવવું; લબડાવવું ને જેમાંથી દૂધ નીકળે છે એવી થોરની એક જાત ખરડાવવું સક્રિ. “ખરડવું'નું પ્રેરક
ખરસૂરું (-લું) વિ. જરા ખારું ખરડાવું અ.ક્રિ. “ખરડવું'નું કર્મણિ
ખરાઈ સ્ત્રી, ખરાપણું, “વેરિફિકેશન (૨) માંદગી વખતે ખરડિયું ન. (દ. ખરડિ) દુકાળ જેવું વર્ષ, સુકવણું રખાતી હિંમત અને સહનશક્તિ ખરડો ડું. ઘૂંટવાના અક્ષરોનો કાગળ (૨) કાચું લખાણ; ખરાખર ક્રિ.વિ. નક્કી; ખરેખર સિંકટવેળા;બારીક વખત મુસદો (૩) યાદી (૪) ખરડ; લેપ
ખરાખરી સ્ત્રી, ખરાપણું; સચ્ચાઈ (૨) સાબિતી (૩) ખરતલ વિ. ખરી પડે એવું; ડેસિડ્યુઅસ',
ખરાય ન. ખાતરિયું મિાલ પાછળ થતું ખર્ચ ખરતાડ . ગુજરાતની ભૂમિમાં થતું તાડનું ઝાડ ખરાજાત સ્ત્રી. (અ. અબ્રાજાત) મજૂરી કે બગાડને કારણે ખરપડી સ્ત્રી. ખરપવાનું-ખોતરી-ઉખેડી કાઢવાનું ઓજાર ખરાદ સ્ત્રી. (ફા. ખદ) લાકડું, હાથીદાંત વગેરેનો ઘાટ ખરપડો છું. મોટી ખરપડી (૨) મોટો તાવેથો (૩) ઉતારવાનું યંત્ર; સંઘાડો
એંજિનની આગળનું પાટા પર થોડું ઊંચું રહેતું ખરપી ખરીદવું સક્રિ. ખરાદીકામ કરવું જેવું હોય છે તે (૪) મોચીનું ચામડું નરમ કરી ખરાદી છું. ખરાદથી ઘાટ ઉતારનારો કારીગર સિામાન ઉઝરડવાનું ઓજાર (૫) કમઅક્કલ ગામડિયો; ગમાર ખરાદીકામ ન. ખરાદીનો ધંધો (૨) ખરાદીએ કરેલો માણસ
ટિટી ખરાપણું ન. ખરું હોવાપણું. સચ્ચાઈ ખરપડો પુ. વાંસની ચીપોની સાદડી; ખપેડો (૨) ઘાસની ખરાફત સ્ત્રી. (અ.) વૃદ્ધાવસ્થા (૨) વિ. શિથિલ; ઢીલું ખરપવું સક્રિ. (સં. સુરમ, પ્રા. ખુરપ્પ) ખડપવું ખરાબ વિ. (અ.) (કોઈ બાબતમાં) સારું નહિ તેવું; નઠારું ખરપી સ્ત્રી, ખૂરણી (૨) ખરપડી
(૨) અનીતિમાન; ભ્રષ્ટ
થયેલું ખરપો છું. ખરપડો, મોટી ખરપડી કે મોટો તવેથો ખરાબખસ્સ(-સ્તા) (ફા.) વિ. અત્યંત ખરાબ; પાયમાલ ખરબચડું વિ. ખડબચડું; ખાડામૈયાવાળું; ઊંચુંનીચું ાિત ખરાબી સ્ત્રી, (ફા.) બગાડ; નુકસાન (૨) નાશ; ખરભીંડી સ્ત્રી,રેસા કાઢવાના કામમાં આવતી ભીંડીની એક પાયમાલી; બરબાદી ખરમુખું વિ. ગધેડાના મોંઢા જેવા મોંઢાવાળું તિારો) ખરાબો પુ. (ફા.) પાણીથી ઢંકાયેલો ખડક (૨) ખેડવા ખરરર, (oખટ) ક્રિ. વિ. ઝપાટાબંધ ખરે તેમ (જેમ કે લાયક ન હોય તેવી જમીન; પડતર જમીન ખરલ પું. (સં. ખલ્લ, ખલ્વ, પ્રા.ખલ) ઔષધઘૂંટવાનોખલ ખરાબોલું વિ. ખરાવાદી; સાચાબોલું; સત્યવક્તા ખરવ વિ. ખર્વ (દસ અબજ; હજાર કરોડ)
ખરાવાડ વિ. ખરવાડ (ગામનું પાદર-જયાં ખળાં કરાય ખરવડ સ્ત્રી, (દ, ખરડિઅર્ક: તતડેલ) ઝાડની છાલ છે); ખળાવાડ
ઉપરનો સુકાયેલો ભાગ (૨) (ભાત દૂધ વગેરેમાં) ખરી સ્ત્રી, (સં. ખુર, પ્રા. ખુર) કેટલાંક ચોપગાં પ્રાણીઓને નીચે દાઝીને વળતું ખબવું; ખરેટો (૩) તળાવ સુકાઈ પગનાં આંગળાંને ઠેકાણે જે આખા કે ફાટવાળા નખ ગયા પછી તળિયે બાઝી જતી કાદવની પોપડી હોય છે તે
ખલીતો ખરવણ વિ. (ખરું ઉપરથી) ખરવાણ; દુ:ખ ખમી શકે ખરીતો છું. (અ.) સરકારી કાગળિયાંનો લખોટો થેલો (૨) એવું; કઠણ (૨) ખડતલ
ખરીદ સ્ત્રી. (ફા.) ખરીદવું તે; ખરીદી ખરવા પું. પશુઓની ખરીમાં કીડા પડીને થતો એક રોગ ખરીદકિંમત સ્ત્રી વસ્તુની ખરીદી કરવા ચુકવાતી કિંમત ખરવાડ સ્ત્રી. ગામને પાદર; જયાં ખળાં કરાય છે. ખરીદદાર વિ. ખરીદ કરનાર; વેચાતું લેનાર ખરવાણ વિ. ખડતલ; દુ:ખ ખમી શકે એવું રિોગ ખરીદદારી સ્ત્રી, ખરીદવું તે; ખરીદી ખરવા-મોં-વાસો છું. પશુઓનો ખરી તથા મોંમાં થતો એક ખરીદનારું વિ. ખરીદ કરનાર; ગ્રાહક; ઘરાક ખરવાહન ન. (સં.) ગધેડા પર સવારી કરવી તે (૨) ખરીદવું સ.ક્રિ. (ફા. ખરીદન) વેચાતું લેવું ટિક્સ વિ. જેને ગધેડાનું વાહન છે તેવું
ખરીદવેરો પં. ખરીદી પર પડતો કે આકારાતો વેરો; ‘પઝ

Page #231

ખરીદશક્તિ
૨ ૧૪
( ખવાયું ખરીદશક્તિ સ્ત્રી. ખરીદવાની શક્તિ; તે માટે પાસે છત કે સંખ્યા; ૧૦,00,00,00,000 કે નાણાં હોવાં તે
ખલ પું. (સં. ખલ્લ, ખલ્વ) “ઔષધ' વગેરે કચરવાનો ખરીદાવવું સાકિ, ખરીદવું’નું પ્રેરક
કે ઘૂંટવાનો ખાડાવાળો ઘડેલો પથરો; ખરલ ખરીદવું અ.ક્રિ. “ખરીદવું'નું કર્મણિ [ઉપાડ ખલ વિ. (સં.) શઠ; ધૂર્ત
માણસજાત ખરીદી સ્ત્રી, ખરીદવું તે; વેચાતું લેવું તે (૨) માગણી; ખલક સ્ત્રી. (અ. ખ૯) જગત; દુનિયા (૨) સંસાર; ખરીપટ્ટીસ્ત્રી.ગામને દેવામાંથી મુક્ત કરવા માટેનું ઉઘરાણું ખલકત સ્ત્રી. (અ.) સર્જનસૃષ્ટિ (૨) આદત; ટેવ ખરીફ સ્ત્રી. (અ.) ચોમાસુ પાક
ખલકો . (અ. ખિર્ક) ફકીરનો લેબાસ (૨) પહેરેલું ખરું (સં. ખર) વિ. સાચું; “ખોટુંથી ઊલટું; યથાર્થ; જેવું પહોળું ખૂલતું વસ્ત્ર
વાટવો હોય તેવું (વાત, હિસાબ) (૨) નકલી કે બનાવટી ખલતો પુ. (ફા. ખલીતહ) ખાનાખાનાંવાળી થેલી; મોટો નહિ એવું; અસલ (ખરો રૂપિયો) (૩) સાચાબોલું; ખલનાયક પું. (સં.) નાટકમાં નાયકથી બીજી કક્ષાનો ધૂર્ત ઈમાનદાર (માણસ) (૪) શેકીને કડક કરેલું કે થયેલું નાયક
બિત્તો (ખરી રોટલી) (૫) બરોબર; ઊણપ વગરનું (ખરા ખલબત્તો છું. ખલતો બત્તો; ઉપરવટો (૨) ખેલ અને બપોર) (૬) આશ્ચર્યના ઉદ્ગારનો (“ભલું, “બરોબર' ખલલ સ્ત્રી., ન. (અ.) હરકત; અડચણ; ખલેલ જેવો) ભાવ બતાવે છે (‘કાકાએ તો ખરી વાત ખલવું સક્રિ. ખરલ કરવું; ખલમાં ઘાલીને ઘૂંટવું; બારીક કાઢી!') (૭) ઉદ્. અહા, હા-સાચું, વારુ, અલબત્ત, કરવું (૨) ન. ગાડાનાં પાંજરાં ટેકવવા માટે નંખાતો જેવા અર્થનો ઉદ્દાર સૂચવે છે. (ઉદા. “ખરું, લાકડાનો ઠોયો; આડું (૩) ક્રિકેટમાં રોપાતો દાંડિયો; ખરું !” “જો ખરું ને !' વગેરે)
સ્ટમ્પ ખરે ઉદ્. સાચે; ખરેખાત (૨) ખચીત; નક્કી ખલવો પુ. મૂર્ખ (૨) આડે આવે તે ખરેખર ક્રિ.વિ. સાચે (૨) નક્કી
ખલવો છું. કારેલામાં વેસણ ભરી કે છાંટી કરાતું શાક ખરેખરું વિ. સાચેસાચું
ખલા(-ળા)નું ક્રિ. ખટકી રહેવું ખરેખાત ઉદ્. જુઓ “ખરે [વાસમાં બાઝેલી પોપડી ખલાસ વિ. (અ.) સમાપ્ત; પૂરું ખરેટી સ્ત્રી. કાદવ સુકાઈ ફાટી ગયેલી જમીન (૨) ખલાસ(-સી) પું. (અ.) ખારવો; નાવિક ખરેટું ના કરેટું; તરત વિયાયેલી ગાય-ભેંસનું દૂધ; ખીરું ખલિત વિ. અલિત; ખરી પડેલું (૨) (દેવને) વાંકું-ફૂડું પડવું તે
ખલી સ્ત્રી. ખિસકોલી ખરેટો પં. ઓઘરાળો; રેલાનો ડાઘ (૨) દાઝી ગયેલા ખલી સ્ત્રી. બાળકોની એક રમત; ખોભિલ્લુ અન્નનો પોપડો
ખિરખરી ખલી સ્ત્રી, ખળું (૨) કઠોળની દાળ કરવાની જગા ખરેડી સ્ત્રી, ગરગડી; ગરેડી (૨) ગળામાં પડતી કાચકી; ખલીફ વિ. (અ.) નમ્ર; સુશીલ ખરેરી સ્ત્રી. ખખરી (૨) ગળામાં ખરખર થવું તે ખલીતો છું. (ફા.) લખોટો; પરબીડિયું; ખરીતો ખરેરો છું. ઘોડા, બળદ વગેરેની માલિસ કરવી તે કે તે ખલીફ(-ફા) . (અ.) હજરત મહંમદ પેગંબર સાહેબ કરવાનું ઓજાર
પછી એમની ધર્મની ગાદી સંભાળનાર તે તે ઇસ્લામી ખરેંટી સ્ત્રી. (-ટુ) ન. કાદવ સુકાઈને ફાટી ગયેલી જમીન ગુરુ; ધર્મરક્ષક ખરોખર ઉદ્. ખરેખર; સાચે (૨) નક્કી
ખલુ ઉદ્. (સં.) જરૂર; નક્કી
ઘેિલી ખરોષ્ટી સ્ત્રી, સમ્રાટ અશોકના સમયની વાયવ્ય ભારતમાં ખલેચી સ્ત્રી. (ફા. ખલીત ઉપરથી) ખાનાંવાળી કોથળી;
પ્રચલિત (ત્રીજી સદીની) એક જૂની લિપિ ખલેડી(-રી) સ્ત્રી. ખિસકોલી; ખલી ખર્ચન, ૫. (અ.) ખરચ; વાપર; કિંમત (૨) લાગત ખલેલ સ્ત્રી, ન. ખલલ; હરકત; અડચણ (૨) નુકસાન (૩) મોટી રકમ વાપરવાનો સારાનરસો અવસર
) મોટી રકમ વાપરવાનો સારોનરસો અવસર ખક સ્ત્રી. (અ.) ખલક; જગત; દુનિયા ખર્ચખૂટણ ન. પરચૂરણ-ફાલતુ ખરચ; અવસરે કરવાનું ખવડા(રા)વવું સક્રિ. ‘ખાવું'નું પ્રેરક ખરચ-વરો
ખવળવું અક્રિ. ભોય, બિછાના પર આળોટવું (૨) ખર્ચનું સક્રિ. ખરચ કરવું; વાપરવું [પેન્ડિચર-ટેક્સ' વલૂરવું; ખણવું (૩) ખળભળવું ખર્ચવેરો છું. ખર્ચ પર પડતો કે આકારાતો વેરો; “એક્સ- ખવાઉ વિ. ખવાય, સડે, કાટ લાગે, તેવું; “કોરોઝિવ' ખર્ચા (-ળ, -ળુ) વિ. ખરચ કરે એવું; હાથનું છૂટું (૨) ખવાડવું સક્રિ. ખવડાવવું મોંઘું
અિપંગ (૩) વામન; ઠીંગણું ખવાણ ન. ખવાવું તે; “કૌરોઝન' ખર્વ વિ. (સં.) દસ અબજ; હજાર કરોડ (૨) ખોડીલું; ખવાબ છું. ખ્વાબ; સ્વપ્ન; સોણલું [ક્ષીણ થવું
અપંગ (૩) વામન; ઠીંગણું (૪) પં. ખર્ચનો આંકડો ખવાવું અ.ક્રિ. “ખાવું'નું કર્મણિ (૨) કાટ કે સડો લાગવો;

Page #232

ખવાસ
૨૧૫
[ ખંખોળા-ળાં) ખવાસ પુ. સ્વભાવ, પ્રકૃતિ (૨) પદાર્થનો ગુણ; ખાસિયત ખળખળતું વિ. ખખળતું; ઘણું ગરમ થવાથી એવા અવાજે
(૩) ખિજમતદાર; હજૂરિયો; નોકર (૪) એક જાતનો ખળખળવું અક્રિ. (સં. ખલખલાય) ખખળવું; ખળખળ
માણસ (૫) વિ. સેવાચાકરીનો ધંધો કરતી એક જાતનું અવાજથી ખૂબ ઊકળવું (પ્રવાહીનું) (૨) વહેતાં ખવાસણ(Cણી) સ્ત્રી, દાસી (૨) ખવાસની સ્ત્રી
ખળખળ અવાજ કરવો (દ) બાંધાનું હાલી ઊઠવું (૭) ખવીસ પું. (અ.) એક જાતનું ભૂત-પ્રેત (૨) રાક્ષસ ખખ-જીર્ણ -ખરાબ હોવું ખશ(-સ)કુલું વિ. વામણું; ઠીંગણું
ખળખળાટ ક્રિ.વિ. ખળખળ અવાજ સાથે; અટક્યા વગર ખશિ(-સિDયાણું વિ. ખિશિયાણું; છોભે; ઝંખવાણું વહેતું હોય એમ (૨) પં. ખળખળ અવાજ ખસ સ્ત્રી, (સં. ખસ, અપ, ખસ) ચામડીનો એક રોગ ખળભળ સ્ત્રી, (દ. ખલભલિય) ગરબડ; ઘોંઘાટ (૨) ખસ સ્ત્રી, (ફા.) વીરણનો વાળો
મનનો અજંપો; ગભરાટ ખસકવું અ.જિ. ખીસકવું; લપસવું; ધીમે ધીમે ખસકતું જવું ખળભળવું અ.ક્રિ. ખળભળવું: ખળભળ અવાજ થવો: ખસકૂલું વિ. વામણું; ઠીંગણું
હાલી ઊઠવું; તળેઉપર થવું; ગભરાવું ખસકો પું. ખચકો, ખાંચો (૨) ખસરો; ખસરકો ખળભળાટ મું. ક્ષોભ; ગભરાટ (૨) ગરબડ; કોલાહલ ખસખસ સ્ત્રી. (સં. ખમ્મસ) અફીણનો છોડ (૨) એ ખળવું અ.ક્રિ. (સં. અલતિ, પ્રા. ખલઇ) અચકાવું; છોડનું બીજ
અટકવું (૨) ચૂકવું; ભૂલવું (૩) નાશ પામવું ખસખસા પુ. દાંત કરડવા એ અિવાજ થાય એમ ખળવું સ.ક્રિ. છેતરવું, ફોસલાવવું (૨) હસવું ખસડફસડ ક્રિ.વિ. ઘસડાતું હોય તેમ; ફાટેલા જોડાનો ખળાવાડ સ્ત્રી. ખળું કરવાની જગા; ખરાવાડહોય એમ ખસમ . (અ. ખમ્મ) પતિ; ધણી; ખાવિંદ ખળાંઢળાં ક્રિ.વિ. ખળાં ઊભરાઈ જાય એમ; પુષ્કળ છત ખસર સ્ત્રી. નાનો અસરકો; લીટીનું નિશાન
ખળી સ્ત્રી. (સં. ખલ, પ્રા. ખલ) જુઓ ખલી’ ખસરકો . લીટો; ખચકો (૨) ઉઝરડો; કાપો ખળી સ્ત્રી. (પાદરા તરફ) દૂધની બળી ખિસલી સ્ત્રી, પશુને ખાવાનું ઝીણું સૂકું ઘાસ; ખરસલી ખળું ન. (સં. ખલ, પ્રા. ખલ) કણસલાં ગૂંદીને કે ઝૂડીને ખસલું ન. જુઓ “ખસલી'
અનાજ કાઢવાની જગા ખસલું ન. ખસના રોગવાળું; ખરાબ
ખળળો . ખળખળ પડતો દદૂડો ખસવું અ.દિ. (દ. ખસ) સરકવું; આઘા થવું (૨) લપસવું અંક વિ. નબળું
(૩) કરાર, મત, માન્યતા, કથન વગેરેમાંથી ફરી જવું આંખ વિ. ખાલી (૨) ખોખા જેવું નકામું (૩) નિર્ધન ખસિયાણું વિ. ખિસિયાણું; ઝંખવાણું, ખશિયાણું ખંખ ૫. પાયમાલી (૨) બદલો વાળવો તે ખસિયું-યેલ) વિ. ખસના રોગવાળું
ખંખ સ્ત્રી. ભૂખ (૨) ખંત (૩) દબામણી ખસિયું(વેલ) વિ. ખસી કરેલું
ખંખડ પું. હાડપિંજર ખસી સ્ત્રી. (અ.) અંડ-વૃષણ પર ઉપચાર કરી તેમને ખંખરોટવું સક્રિ. જરાતરા ચોપડવું; ખાખરોંટવું નિરુપયોગી કરવા તે (પશુના).
ખંખળાવવું સક્રિ. ઝબકોળીને ધોવું; ખંખાળવું ખસૂકલાં ન.બ.વ. ચાડી-ચૂગલી
કિરીને ખંખાર પું. (રવા.) ખોંખારો (૨) બળખો (૩) હણહણાટ ખસૂસ(0) ક્રિ.વિ. (અ.) ખચીત; જરૂર (૨) ખાસ ખંખારવું અ.ક્રિ. ખોંખારવું ખસેડવું સક્રિ. (“ખસવું' ઉપરથી) દૂર કરવું; ખસાવવું ખંખાળવું સક્રિ. પાણીમાં ઝબકોળીને અને હલાવીને ધોવું; ખસેલું વિ. મગજ ખસી ગયું હોય તેવું; ખસકેલું પાણી વડે ખૂબ ધોવું-સાફ કરવું (૨) પાણીના કોગળા ખસ્વસ્તિક છું. ક્ષિતિજ (૨) ખમધ્ય; “ઝેનિથ
કરી (મો) ખૂબ સાફ કરવું ખસ્સી સ્ત્રી, જુઓ “ખસી’
ખંખેરવું સક્રિ. ખેરવી નાખવું (૨) ઝાટકણી કાઢવી; ખળ વિ. ખલ; શઠ; ધૂર્ત
ધમકાવવું (૨) માર મારી લૂંટી લેવું (૪) માર મારવો ખળ સ્ત્રી, લાહી (૨) આર; કાંજી; ખેળ
ખખોરવું સકિ. ખોરવું; સંકોરવું (દેવતા) (૨) વેરી ખળકવું અ.ક્રિ. શોભવું; દીપવું
નાખવું; વીંખી નાખવું (૩) નખથી ખોતરવું (૪) ખળકનું અજિ. ખડખડવું; ખણખણવું
છિન્નભિન્ન કરી નાખવું ખળકો . (સં. ખ ખકઠું કરવું) ઉચ્ચક રકમ; અમુક ખંખોળવું ક્રિ. વેરણછેરણ કરી નાખવું; ચૂંથી નાખવું (૨) સંખ્યા (૨) જથ્થો; સમૂહ
ખૂણેખાંચરે શોધવું (૩) પાણીમાં ઝબકોળીને અને ખળકો . ખળખળ થઈ પાણીનું વહેવું એ
હલાવીને ધોવું; પાણી વડે ખૂબ ધોવું; સાફ કરવું (૪) ખળખળ ક્રિ.વિ. ખળખળ અવાજ થાય એવી રીતે (૨) પાણીના કોગળા કરી (મો) ખૂબ સાફ કરવું સ્ત્રી, ન. ખળખળાટ
[ઊકળતું ખંખોળા પુ.બ.વ. (-ળા) ન.બ.વ. ખોર્ગખોળા

Page #233

ખંખોળિયા]
૨ ૧ ૬
[ ખંભાતી ખંખોળિયાં ન.બ.વ. પાણીથી નવડાવવું તે તિ ભરે તે [પાડવો-રદિયો આપવો તે; પ્રત્યાખ્યાન ખંખોળિયુંન. (બાળકોની ભાષામાં) માથે પાણી રેડીનાહવું ખંડન ન. (સં.) તોડવું તે (૨) દલીલ કે વાદને તોડી મંગ પું. ખડકલો; ઢગલો (૨) દાઝ; વેર (૩) સારો બદલો ખંડન-મંડન ન. તોડવું અને માંડવું તે (૨) ચર્ચામાં વાદને આપવો (૪) ખંત; ખાંત
ખાંગું તોડવો અને માંડવો તે બંગ વિ. પંજ (લંગડું); ભૂલું (૨) એક બાજુ નમેલું; ખંડનાત્મક વિ. (સં.) જેમાં બીજાના સિદ્ધાંતો કે દલીલોને બંગડ વિ. ક્રોધી; ઉગ્ર
તોડી નાખવાનું ઠેર ઠેર હોય તેવું બંગડ સ્ત્રી. બહુ પાકી ઈંટ; ખંજર
ખંડવું સક્રિ. (સં. ખ) તોડવું; કકડા-વિભાગ કરવા (૨) મંગળાવવું સક્રિ. ખંખળાવવું (ઝબકોળીને ધોવું)
માગતા પેટે અમુક ઓછું આપી પતાવવું (૩) સામટો બંગાળનું સ.કિ, પાણીથી ખબ ધોઈ સાફ કરવું (૨) ભાવ ઠરાવીને સોંઘામાં ખરીદવું પાણીના કોગળા કરી મોં સાફ કરવું
ખંડશ ક્રિવિ. (સં.) ટુકડેટુકડા; થોડું થોડું કરીને ખંચકાવું અક્રિ. ખમચાવું; ખેંચાવું; અટકવું; પાછા પડવું ખંડશિખરણી સ્ત્રી. (સં.) શિખરિણી છંદનાં ચરણોને પંચામણ સ્ત્રી. પંચાવું તે; ખચકાટ; આનાકાની
૬ અને પછીના ૧૧ અક્ષરોના ટુકડા પાડી તે તે પંચાવું અ.ક્રિ. ખમચાવું; અટકવું; પાછા પડવું
ટુકડાના આવર્તનવાળો કરેલો છંદ પ્રકાર ખચેરવું સક્રિ. ખંખેરવું; ખેરવી નાખવું (૨) ઝાટકણી ખંડહરિગીત ન., પુ. ૨૮ માત્રાના હરિગીત છંદની પહેલી કાઢવી, ધમકાવવું (૩) મારવું
- બે માત્રા જતી કરી સાધવામાં આવેલો છંદ પ્રકાર અંજ વિ. (સં.) લંગડું; લૂલું
ખડખંડા સ્ત્રી, (‘ખાંડવું ઉપરથી) ઉપરાઉપરી ખાંડવું તે ખંજત્વ ન. (સં.) લંગડાપણું નિાનો ખાડો (૨) ખંડાખંડી; તોડાફોડી [ભીડ; તોડાફોડી ખંજન ન. (સં.) એક પક્ષી (૨) હસતાં ગાલમાં પડતો ખંડાખંડી સ્ત્રી, (સર. પ્રા. ખંડાનંડિ) કચરકચરા; ભીડખંજર ન. (ફા.) કટાર જેવું બેધારું એક શસ્ત્ર; જમૈયો ખંડામણ ન. ખાંડવાની ક્રિયા (૨) ખંડામણી ખંજરી સ્ત્રી, (હિ.) ઘૂઘરીઓવાળી નાની નગારી - ડફ ખંડાવવું અ.ક્રિ. ખાંડવું, “ખંડવુંનું પ્રેરક ખંજરી સ્ત્રી, ઘાસ રાખવાની જગા
ખંડાવું અ.કિ. ‘ખાંડવું', “ખંડવું'નું કર્મણિ (૨) નુકસાનમાં ખંજવાળ સ્ત્રી. (સં. ખજું, પ્રા. ખજજુ ઉપરથી) ચામડીનો આવવું (૩) પીડાવું; ભીડમાં હેરાન થવું
એક રોગ; લૂખસ; ચૂંટ (૨) ચળ; વલૂર ખંડિત વિ. (સં.) ભાંગેલું; જેનો એક કે વધુ ભાગ તૂટ્યો ખંજવાળવું સ.ક્રિ. (સં. ખજું, પ્રા. ખજજુ ઉપરથી “આલુ છે તેવું (ખાંડું)
તાબેદાર (૨) ખંડિત પ્રત્યય લાગી “ખજ્જઆ દ્વારા) ખણવું; વલૂરવું ખંડિયું વિ. (પ્રા. ખઅિ=પરાજિત) ખંડણી ભરનારું; ખંજળ સ્ત્રી. ખંજવાળ; વલૂર ખણવું; વલૂરવું ખંડિયેર ન. (સં. ખંડિતગૃહ, પ્રા. ખંડિઅહર) ભાંગીતૂટી ખજોળવું સક્રિ. (સં. ખજું, પ્રા. ખજુ) ખંજવાળવું; ઇમારત; પડી ગયેલા ઘરનું ખોખું બંટાવું ક્રિ. સમાવું (૨) પોષાવું; નભવું
ખંડેર ન. (સં. ખડગૃહ, પ્રા. ખંડહર) ખંડિયેર પુરુષ ખંડ વિ. (સં.) વિભાગવાળું (૨) નાનું; ટૂંકું (૩) ૫. ખંડે(વેલ)વાલ પું. રાજસ્થાનનીવણિકોની એક જ્ઞાતિ કેતેનો
ભાગ; કકડો (૪) જૂથ; સમૂહ (૫) પ્રકરણ (૬) ખંત સ્ત્રી. (સં. શાન્તિ,પ્રા.ખંતિ) ચીવટપૂર્વકલાગ્યા-મંડ્યા એક ચોળી કે કાંચળી જાય તેટલું મોળિયાં સાથે વણેલું રહેવાનો ગુણ (૨) ચીવટ; કાળજી (૩) ખાંત; હોંશ કાપડું; રેજો (૭) ઘરનો એક ભાગ; ઓરડો (૮) ખંતીય,(હું) વિ. ખંતવાળું; હોંશીલું, ચીવટવાળું ખાડો પૃથ્વીના પાંચ મોટા ભાગોમાંનો પ્રત્યેક (એશિયા, નંદક પં. (અ) કોટ કે કિલ્લાને ફરતી આવેલી ખાડી (૨)
અમેરિકા, આફ્રિકા, યુરોપ અને ઑસ્ટ્રેલિયા) બંધ પું. (સં. સ્કંધ) ખભો; ખાંધ ખંડક પં. નાનો ઓરડો
ખંધાઈ સ્ત્રી. (‘ખંધું' પરથી) લુચ્ચાઈ; ધૂર્તતા ખંડકથા સ્ત્રી. (સં.) નાની-ટૂંકી વાર્તા
બંધાડિયો ધું. રાનીપરજમાં રખાતો ઘરજમાઈ ખંડકાવ્ય ન. (સં.) મહાકાવ્યનાં બધાં લક્ષણ જેમાં ન હોય ખંધું વિ. (સં. સ્કંધ, ફા. કન્દ = હસેલું) લુચ્યું; ધૂર્ત
તેવું વિભિન્ન વૃત્તો-છંદોવાળું અને પ્રસંગનિરૂપણવાળું ખંધોલું ન. (સં. અંધક) કાંધ; ખાંધ (૨) બળદની ખૂંધ કાવ્ય
(૩) બળદને કાંધ પાડવા ખાંધે મૂકાતું લાકડું ખંડગ્રહણ ન. (સં.) સૂર્ય કે ચંદ્ર સંપૂર્ણ ગ્રસ્ત ન હોય એવું બંધોલો છું. ખભાનો ઉપરનો ભાગ; કાંધ
ગ્રહણ (૨) જે અંશનો જ સ્વીકાર કરી પ્રધાન સ્થાને પંપાલી(-ળી) સ્ત્રી. ખેતીનું એક ઓજાર, પંજેટી સ્થાપવાના દોષ
તિાલની જાતિ ખંભ . (સં. સ્કમભ) થાંભલો; સ્તંભ ખંડજાતિ સ્ત્રી. (સં.) પાંચ કે પંચમાંશ માત્રાના ખંડવાળા ખંભાતી વિ. (મૂળ ખંભાતમાં બનતું) એક મજબૂત જાતનું ખંડણી સ્ત્રી, ખંડિયું રાજય ઉપરી રાજયને જે રકમ દર વર્ષે (તાળું) (૨) ખંભાત ગામનું કે તેને લગતું

Page #234

ખંભો] २१७
[ખાડું ખંભો છું. થાંભલો (૨) ખભો
(૩) ખાખી બાવો (૪) સ્ત્રી. બીડી ફિરનારું ખા ઉદ્(‘ખાવું” ઉપરથી) વારતાં છતાં ન માને ને ખાખી બંગાલી(-ળી) વિ. ખાલી હાથે ખિસ્સ ફક્કડ થઈને
નિષ્ફળતા મળે ત્યારે કટાક્ષનો બોલ; “લેતો જા' ખાખી બાવો છું. રાખ ચોળનાર બાવો ખાઈ શ્રી. (સં. ખાતિકા, પ્રા. ખાઈઆ) ખાણ; ઊંડે ખાડો ખાખો ૫. સાચાં મોતી (૨) એક જાતનું ઝવેરાત
(૨) કોટને ફરતી ખાડી (૩) ગામનું પાણી જવા ખાવાં ન. ખાંડાં; તલવાર ખોદેલો કાંસ
ખાજ ન. (સં. ખાદ્ય) ખાદ્ય; ખાવાનો પદાર્થ (૨) ખાજું ખાઈ સ્ત્રી, ખાવાની ચીજ; આજીવિકાનું સાધન; ખાઉથી ખાજ સ્ત્રી. (સં. ખજું) ખૂજલી, ખંજવાળ ખાઈખપૂસીને કિ.વિ. ખંત અને એકાગ્રતાથી બાજરું ન. પૂર્વે ખેડૂતો પાસેથી લેવાતો લગ્નવેરો ખાઈપીને ક્રિ.વિ. ખાઈખપૂસીને; ખંત અને એકાગ્રતાથી ખાજલી સ્ત્રી, નાનું ખાજું; એક ખાવાની વાની ખાઈબદેલું વિ. પહોંચેલું; પાકું; યુક્તિપ્રયુક્તિ વગેરે પામી ખાજલું ન. (સં. ખાદ્ય, પ્રા. ખ૪) એક ખાવાની વાની; ગયેલું [છેડે વપરાય છે. ઉદા. ભાજીખાઉ ખાજું (૨) કુંડાળું
હિીંડોળાનું પાટિયું ખાઉ વિ. ખાનારું સહન કરનારે; એવા અર્થમાં નામને ખાટ સ્ત્રી. (સં. ખવા, પ્રા. ખટ્ટા) હીંડોળાખાટ (૨) ખાઉ ન. ખાવાનું; ખાવાની ચીજ
ખાટ સ્ત્રી, ખાટવું તે; લાભ; ફાયદો [ધાતકી ખાઉધરાવેડા પુ.બ.વ. ખાઉધરાપણું [લાંચિયું ખાટકી પું. (સં. ખટ્ટિક) કસાઈ; હલાલખોર (૨) વિ. ખાઉધરું વિ. ખાખા કરનારું; ખાતાં ધરાય નહિ એવું (૨) ખાટખટુંબડું, ખાટખટૂમડું વિ. ખટમધુર (૨) ખાટખટૂમડાનું ખાઉંખાઉં કિ.વિ. ખા-ખા કરવું એ રીતે
- ફળ
[થાય છે તેવી એક વનસ્પતિ ખાએશ સ્ત્રી. (ફા. ખાહિશ) ઇચ્છા; અભિલાષા, ગ્વાદેશ ખાટખટુંબડો, ખાટખટૂમડો છું. જેનાં પાંદડાંનાં ભજિયાં ખાક સ્ત્રી. (ફા.) રાખ; ધૂળ (૨) મારેલી ધાતુ (૩) નાશ; ખાટલાવશ વિ. સુવાવાડ કે સખત માંદગીથી પથારીવશ પાયમાલી
ખાટલી સ્ત્રી, નાનો ખાટલો; માંચી (૨) ઠાઠડી બાકટી સ્ત્રી. (-ટુ) ન. કેરીનો મરવો; ખાખડી ખાટલો છું. (સં. ખટ્વા, પ્રા. ખટ્ટલિઆ) સૂવાનો ખાટ; ખાકસાર વિ. (ફા.) પગની રજ જેવું તાબેદાર; નમ્ર; ચારપાઈ (૨) મંદવાડ (૩) પ્રસૂતિ (૪) (માંદગીનો)
વિવેકી (૨) પામર, અધમ (૩) એક રાજદ્વારી ખાટલો ઈસ્લામી સંઘનો સભ્ય
ખાટવું સક્રિ. ફાયદો મેળવવો; રળવું ખાકારી સ્ત્રી. વિનમ્રતા; વિવેક
ખાટસવાદુ(-દિયું) વિ. પોતાના સંબંધ વિનાની નકામી ખાકી વિ. (ફા.) ખાખવાનું રાખોડી ચોળનારું (૨) વાતમાં રસ લેનાર [બનાવાતી પ્રવાહી વાની રાખોડિયા રંગનું (૩) ઘેરા પીળા રંગનું (૪) પં. ખાટિયું ન. ખાટું પ્રવાહી શાક (૨) કાચી કેરીને બાફીને ખાખી બાવો; ફકીર
બનાવાતી પ્રવાહી વાની (૩) ખાટી કઢી (મિટ' ખાખ સ્ત્રી, જુઓ “ખાક'
ખાટીમીઠી સ્ત્રી ખટમધુરી ખાવાની ચકતી કેગોળી; “પિપરખાખર છું. (દ. ખંખર) પલાશ; કેસૂડો
ખાટું વિ. (સં. ખટ્ટ, પ્રા. ખટ્ટ) ખટાશવાળું (૨) ખાખર પું. (ગોતા તરીકે ઢોર ખાય તે) તુવેરની સૂકી પાંદડી કચવાયેલું; નારાજ ખાખર-વખર ક્રિ.વિ. તદ્દન જુદું જુદું વીખરાઈ ગયેલું ખાટું(૦ચરડ, ચુબડક(-સ)) વિ. ખૂબ ખાટું [ખાટવ ખાખરી સ્ત્રી. માર; શિક્ષા
પાંદડાં ખાટું વડું ન. લગનની નાત (લગ્નને આગલે દિવસે); ખાખરી સ્ત્રી, નાનો ખાખરો (૨) તંબાકુનાં સુકાઈ ગયેલાં ખાટોડી સ્ત્રી, એક જાતની ખાટી ભાજી પાંદડાં
[ખાવાની વાનગી ખાડ સ્ત્રી. (સં. ખાડુ, પ્રા. ખફા) ખાઈ; ગર્તા ખાખરો પુ. (દ, ખકખગ) શેકીન કડક કરેલી રોટલી જેવી ખાડાખાતર ન. ખાડામાં અમુક ઢબે ઉકરડો કરી કરાતું ખાખરો પં. કેસૂડો; જેનાં પાનનાં પતરાળાં થાય છે. (૨) ખાતર; “કંપોસ્ટ' તુવેરની સૂકી પાંદડી
ખાડામૈયા પુ. ખાડાટેકરા
[જાજરૂ ખાખરોટવું સક્રિ. જરાતરા ચોપડવું; ખખરોટવું ખાડાજાજરૂ ન. ખાડા ઉપર ગોઠવાતું ફેરવી શકાય એવું ખાખસૂસ કિ.વિ. ખસૂસ; જરૂર; ખચીત
ખાડાળું વિ. ખાડાવાળું ખાનાખીખી સ્ત્રી, ખીખી કરીને હસવું તે; દાંત કાઢવા તે ખાડી સ્ત્રી, (સં. ખાડુ) દરિયાની ભરતી પહોંચે ત્યાં સુધીનો ખાખાવીખી (‘વીખરાવું ઉપરથી) વિ. ખાખરવીખર; નદીનો ભાગ (૨) જમીનમાં ગયેલો દરિયાનો સાંકડો - છિન્નભિન્ન (૨) દુઃખી; હેરાન (૩) સ્ત્રી. પ્રવાહ; ભૂશિર (૩) ગટર; મોરી પાયમાલી; ધૂળધાણી
ખાડી ૫. ઢોરનો દલાલ ખાખી વિ. ખાલી; નિર્ધન (૨) ન. ખાખી રંગનું લૂગડું ખાવું ન. ભેંસોનું ટોળું

Page #235

ખાડો
ખાડો પું. (સં. ખાડુ, પ્રા. ખાડા) ખાધરો; જમીનમાં ખોદાણ (૨) ખોટ; નુકસાન ખાડો(ખડિયો, ૦ખૈયો) પું. ખાડો કે ખાધરો ખાણ સ્ત્રી. (સં. ખાનિ, પ્રા. ખાણિ, ખણિ) ખનિજ પદાર્થો કાઢવા માટે ખોદેલો ખાડો (૨) તેવા પદાર્થોખોદતાં મળી આવે તેવું સ્થળ-છૂપો ભંડાર (૩) અખૂટ ભંડાર (૪) જેમાંથીબહારનનીકળાયતેવોઊંડો ખાડો (૫) અનાજ ભરવામાટેબનાવેલું ભોંયરું; ભંડાર (૬) ઉત્પત્તિસ્થાન (૭) ધારવાળી વસ્તુની ધારમાં પડેલો ખચકો ખાણ ન. (સં. ખાદન, પ્રા. ખાણ) ઢોરને ખાવાનું અનાજ કે ગોતું [છે તેવું જમણ; ખાણીપીણી ખાણાપીણી સ્ત્રી. (ખાણું+પીણી) ખાવાનું અને પીવાનું ખાણિયો છું. ખાણનો મજૂર
ખાણી સ્ત્રી. ખાણ; ઉત્પત્તિસ્થાન (૨) ભંડાર ખાણીપીણી સ્ત્રી. જુઓ ‘ખાણાપીણી’ ખાણું ન. (સં. ખાદન) જમણ; ભોજન (૨) મિજબાની (૩) (ખાવાપીવામાં પળાતો) મરણનો શોક ખાતમુ(૦૨ત, હૂર્ત) ન. બાંધકામનો પાયો નાખવાનો મંગળ સમય કે તેનો વિધિ
ખાતમો પું. (અ. ખાતિમહ) અંત; છેડો (૨) મોત; મરણ ખાતર સ્ત્રી. ચાકરી; સરભરા (૨) તરફદારી ખાતર ન. (દે. ખત્ત) ખેતર સુધારવા માટે તેમાં નખાતાં છાણ, કાંપ, લીંડી વગેરે પદાર્થો; તેવો બીજો રસાયણી પદાર્થ [બાકું (૨) ચોરી ખાતર ન. (સં. ખાત્ર, પ્રા. ખત્તર) ચોરે ભીંતમાં પાડેલું ખાતર ના.યો. માટે; વાસ્તે (૨) લીધે
૨૧૮
ખાતર(પડો, ૦પાડુ) પું. ખાતર પાડનાર; ચો[લાયક ખાતરદાર વિ. ચાકરી કરે એવું (૨) ભરોસાપાત્ર; ખાતરીખાતરદારી સ્ત્રી. બરદાશ; ચાકરી (૨) તરફદારી, પક્ષપાત ખાતરપૂંજો પું. ખાતરમાં કામ આવે એવો કચરો-પૂંજો; ઘાસ, છાણ, વાસીદું વગેરે કચરો
ખાતરબરદાશ(-સ) સ્ત્રી. (ફા. ખાતિર+બરદાશ્ત) આગતાસ્વાગતા; સરભરા; ચાકરી [હથિયાર; ગણેશિયું ખાતરિયું ન. (સં. ખાત્ર = કોદાળો) ઘર કોચવાનું ચોરનું ખાતરિયો પું. ખાતરનાં છાણ વગેરે પદાર્થ એકઠા કરનારો મજૂર [માણસ; ભૂવાનો માણસ ખાતરિયો પું. (અખતર ઉપરથી) મેલી વિદ્યામાં પ્રવીણ ખાતરીસ્ત્રી. (અ. ખાતિ) ભરોસો; પતીજ (૨) ચોકસાઈ, નિઃશંકપણું (૩) સાબિતી; પ્રમાણ (૪) પું. ચોર ખાતરીદાયક વિ. ખાતરી આપનારું ખાતરી(પૂર્વક, તબંધ) ક્રિ.વિ. ચોકસાઈથી (૨)
ખાતરીથી; વિશ્વાસપૂર્વક
ખાતરીદાર વિ. ખાતરીવાળું; ભરોસાપાત્ર ખાતરીલાયક વિ. ભરોસાપાત્ર; વિશ્વાસપાત્ર
[ખાન
ખાતલ વિ. સુખી (૨) ખાય તેટલી કમાણી આપે તેટલું (૩) ખોટ ખવડાવતું; ઉધાર ખાતાકીય વિ. ખાતાને લગતું રૈિયતવારી પદ્ધતિ ખાતાબંધી સ્ત્રી. (ફા. ખત+બંદિશ) જમીન-મહેસૂલની ખાતાબાકી સ્ત્રી. ખાતે બાકી નીકળે તે [કે ચોપડો ખાતાવહી સ્ત્રી. ખાતાવાર હિસાબ નોંધવાની વહી-ચોપડી ખાતાવાર ક્રિ.વિ. દરેક ખાતાદીઠ ખાતાંપીતાં ક્રિ.વિ. નિર્વાહનું ખર્ચ કાઢતાં ખાતાંપોતાં ન.બ.વ. હિસાબકિતાબ; ચોપડામાંનાં ખાતાં ખાતું ન. (ફા. ખત) આસામીવાર અથવા આવકખર્ચની
જાતવાર જમે-ઉધારનોહિસાબ (૨) લેણાદેણીનું લખાણ (૩) કામકાજની ફાળવણીનું અંગ ઉદા. ‘ન્યાયખાતું' ખાતુંપડ્યું ન. લેવડદેવડ (૨) લેણદેણને લગતું લખાણ ખાતુંપીતું વિ. ઠીકઠીક ગુજરાનના સાધનવાળું ખાતૂન સ્ત્રી. (તુર્કી) મોટા ઘરની સ્ત્રી; બેગમ ખાતે ક્રિ.વિ. સ્થળે; મુકામે. ઉદા. સુરત ખાતે મળેલી સભા (૨) ખાતામાં; હિસાબે
ખાતેદાર પું. સરકારના મહેસૂલી ખાતાવાળાં (૨) કોઈના ખાનગી ચોપડે ખાતાવાળો; ‘ડિપોઝિટર’ ખાદરું ન. મોટો ખાડો (૨) ચણતર વિનાનો કૂવો (૩) પું. ઊંડો ખાડો
ખાદી સ્ત્રી. (ખડદુ) હાથે કાંતેલા સૂરતનું હથે વણેલું કાપડ ખાદીધેલું વિ. ખાદી માટે અત્યંત પ્રેમ ધરાવનારું ખાદીફેરી સ્ત્રી. ખાદી વેચવા નીકળવું તે ખાદીભંડાર પું. ખાદીની બનાવટોનું વેચાણ કરતી દુકાન ખાદ્ય વિ. (સં.) ખવાય એવું; ખાવા યોગ્ય (૨) ન. ખાવાનું; ખાવાની ચીજ
ખાઘાખાદ્ય વિ. ખવાય અને ન ખવાય એવું ખાધ સ્ત્રી. (સં. ક્ષુધા) ખોરાક; આહાર (૨) ખોટ, નુકસાન (૩) ખોડ; ખાંપણ
ખાધરું, ખાધોકડું વિ. ખાઉધરું; ખાઉંખાઉં કરનારું ખાધરો પું. ઊંડો ખાડો ખાધરોપું. નુકસાન [પોષણ માટેની જોઈતી જરૂરી ૨કમ ખાધા(ખરચ, ૦ખર્ચ, ૦ખાઈ, ખોરાકી) સ્ત્રી. ભરણખાધાવેધ પું., સ્ત્રી. સામાને ભોગવવા ન દેવું એવા પ્રકારની શત્રુવટ; વેર
ખાધાળું વિ. ખાધ-ખોટ કે નુકસાનવાળું ખાધાળું વિ. ખાઉધરું; અકરાંતિયું ખાધું સક્રિ. (દે. ખદ્ધ) ‘ખાવું’નું ભૂતકાળ ખાધેલ ભૂ.કૃ. (૦-પીધેલ) વિ. (-લું) ભૂ.કૃ. ખાધેપીધે સુખી (૨) માતેલું; હૃષ્ટપુષ્ટ ખાધોડ, (કું) વિ. ખાઉધ્
ખાન પું. (ફા.) શાહજાદા, અમીર ગૃહસ્થ વગેરેને અપાતું મુસલમાની ઉપનામ (૨) પઠાણ લોકોનો વાચક શબ્દ

Page #236

ખાનખાના, (ન)
૨ ૧૯
[ખારેક-ટોપરાં ખાનખાના, (૦ન) વિ. (ફા.) ખાનના ખાન - સૌથી મોટા કરેલી બેસણી (૨) છીછરો ક્યારો (ઝાડનો) (૩) ખાનનો ઇલકાબ ધરાવનાર; મોટો ઉમરાવ
ખામું કદ (૪) વિ. ઠીંગણું ખાનગી વિ. (ફા.) પોતીકું; અંગત (૨) જાહેર નહિ એવું; ખામણિયું ન. નીચે ખામણા પર રહેતું કોસનું દોરડું; વરત | ગુપ્ત; “પ્રાઈવેટ' (૩) ન. કુટુંબ કુળ ખામણું ન. (પાણિયારા વગેરેમાં) વાસણ મૂકવા સારુ ખાનદાન વિ. (ફા.) સારા ઘરનું; કુળવાન (૨) પ્રતિષ્ઠિત કરેલી બેસણી (૨) છીછરો ક્યારો (ઝાડવાં) (૩) ખાનદાની સ્ત્રી, ખાનદાનપણું; કુલીનતા (૨) સજજનતા શરીરનો બાંધો ખાનદેશ પુ. મહારાષ્ટ્ર રાજયનો એક પ્રદેશ
ખામવું સક્રિ. ક્ષમા કરવી [(૩) ભૂલ; દોષ ખાનદેશી વિ. ખાનદેશને લગતું
ખામી સ્ત્રી. (ફા.) ખોડખાંપણ; ઊણપ (૨) ખોટ; ઘટ ખાનપાન ન. (સં.) ખાવુંપીવું તે (૨) તેની વસ્તુ ખામુખા ક્રિ.વિ. (ફા. ખાહખા) ઇચ્છાએ કે અનિચ્છાએ; ખાનબહાદુર વિ. (૨) પું. એ ઇલકાબ ધરાવનાર ન છૂટકે (૨) ખાસ કરીને (૩) જાણીજોઈને ખાનસામા પું. (ફા.) (મુસલમાન અને અંગ્રેજ ઘરમાં) ખામોશ ઉદ્. (ફા.) “સબૂર, થોભો શાંત! એ અર્થનો ઉદ્ગાર રસોઈ વગેરેનો કારભારી
ખામોશ(-શી) સ્ત્રી. (ફા.) સબૂરી; ધીરજ ખાનસાહેબ વિ. (૨) પું. એ ઇલકાબ ધરાવનાર ખાયકી સ્ત્રી, પેદાશ; મળતર (૨) કોઈનું છાનું ખાવુંખાનાખરાબ વિ. (ફા.) સત્યાનાશ વાળનારું
મેળવવું તે (૩) લાંચરુશવત ખાનાખરાબી સ્ત્રી. સત્યાનાશ; પાયમાલી
ખાર પુ. (ફા.) કાંટો (૨) વેર (૩) ઈર્ષા અદેખાઈ ખાનાગ વિ. ઘરમાં કજિયો કરનારું [ઘર-કજિયો ખાર પં. (સં. ક્ષાર, પ્રા. ખાર) ખારાશવાળો પદાર્થ; ક્ષાર ખાનાજંગી સ્ત્રી. (ફા.) ઘરમાં-આપસઆપસમાં લડવું તે; ખારપાટ કું., ન. ખારવાળી-જેમાં મીઠું પાકતું હોય એવી ખાનાબદાશ ૫. (ફા.) ઘરખટલા સાથે આમતેમ ભટકતું જમીન જજીવન જીવનાર; વણજારો
ખારપાટિયું વિ. ખારાપાટવાળું ખાનારા(સુ)મારી સ્ત્રી. (ફા.) ઘરોની (વસ્તીની) ખારપાટિયું વિ. ઈર્ષ્યાથી બળ્યા કરનારું (૨) દાવપેચિયું; ગણતરી; વસ્તી ગણતરી
પ્રપંચી
ખેંચી લીધેલા સાંઠા બાનું ન. (ફા.) ભંડાર; નિધિ (૨) પેટીપટારો કે મેજ, ખારવાં ન.બ.વ. વરસાદને અભાવે સુકાતી જારબાજરીના
કબાટ વગેરેમાં વસ્તુ મૂકવા કરેલો વિભાગ (૩) ખારવો છું. (સં. શાર+વહ) ખલાસી; વહાણ ચલાવનારો લખાણ માટે અલગ પડાતો વિભાગ કે કોઠો
(૨) સંચારો ખાપ સ્ત્રી. (સં. કર્કર ઉપરથી) દર્પણ; ભારતમાં ભરવામાં ખારવો છું. ખારાશવાળો ગોળ આવતું આભલું (૨) અબરખની પતરી
ખારાઈ સ્ત્રી, ખારાપણું; ખારાશા ખાપણ ન. શબ ઉપર ઓઢાડાતું કપડું; કફન ખારાટ પું. ખારાશ; ખારાપણું (૨) વિ. ખારાશવાળું ખાપરિયું ન. (સં. ખર્ષરી) આંખનું એક ઔષધ (૨) ખારાશ સ્ત્રી. ખારાટ; ખારો સ્વાદ બાળકને આપવાનું એક ઔષધ
ખારાશ સ્ત્રી. ખાર; ષ (૨) અણબનાવ ખાપરી સ્ત્રી. નાકનો મેલ; ગૂંગું બિહુજ પહોંચેલું; ચતુર ખારિજ વિ. (અ.) રદ કરેલું (૨) બહિષ્કૃત [કકડો ખાપરું વિ. (સં. ખર્પર, પ્રા. ખપ્પર) ગાંકું ન જાય એવું; ખારિયું વિ. ખારવાળું (૨) ન. મીઠું ચડાવેલો ચીભડાનો ખાપરો કોડિયો પં. એકબીજાથી ઠગાય નહિ એવો બે ખારિયું વિ. ખારીલું; ઈર્ષ્યાખોર ધૂર્તોમાંનો એક (૨) સમાન હરીફ
ખારી સ્ત્રી. (સં.) એક વજન (દોઢ મણ, ત્રીસ કિલો) ખાપરો ઝવેરી મું. ચાંપાનેરનો એક પ્રાચીન, મહા કાબેલ ખારી સ્ત્રી. (સં. ખારી, પ્રા. ખારિઆ, ખારવાળી માટી કે
અને ધૂર્ત ઝવેરી (૨) મહા ઠગ (૩) હીરાપારખુ જમીન (૨)ખારાશવાળી એકભાજી (૩) ખારી બિસ્કિટ ખાપવું સક્રિ. ખાંપવું; થોડું થોડું સોરવું; પાતળું કરવું (૪) એક નદી [(૨) ઈર્ષાળું (૩) કિન્નાખોર ખાબ પુ. (ફા. ખ્વાબ) ઊધ (૨) સ્વપ્ન
ખારીલું વિ. (“ખાર” ઉપરથી) વેરઝેર રાખનારું; લીલું ખાબકવું અ.ક્રિ. ઝંપલાવવું; ઊંચેથી ટપકવું (૨) વચ્ચે ખારુઈ સ્ત્રી. વિધવાને પહેરવાનું એક જાતનું વસ્ત્ર બોલી ઊઠવું (૩) ધસી જવું
ખારું વિ. (સં. ક્ષાર) મીઠા જેવા સ્વાદનું (૨) મીઠામાં ખાબડ વિ. ખડબચડું (૨) ન. ખાબોચિયું
આથેલું; મીઠું ચડાવેલું (ઉદા. ખારી સૂંઠ) ખાબડખૂબડ વિ. ખાડામૈયાવાળું, ઢેકાઠેયાવાળું ખારું વિ. ઈર્ષાળુ (૨) દ્વેષીલું (૩) કિન્નાખોર ખાબડું ન. ખોરડું
ખારેક સ્ત્રી. (દ. ખારિ%) સૂકવેલું ખજૂર ખાબોચિયું ન. પાણીથી ભરેલો નાનો ખાડો
ખારેક-ટોપરાં ન.બ.વ. હોળીના તહેવારે કન્યાના સાસરેથી ખામણ ન. (પાણિયારા વગેરેમાં) વાસણ મૂકવા સારુ કન્યા માટે મોકલાતી ભેટ

Page #237

ખારેકી
ખારેકી વિ. ખારેક જેવું કે જેવડું (જેમ કે બોર) ખારેજ વિ. (અ.) જુદું કાઢેલું (૨) રદબાતલ ખારો પું. (સં. ક્ષાર) એક ક્ષાર; સંચોરો; પાપડખાર[જમીન ખારોડ વિ. ક્ષારવાળું (જમીન વગેરે માટે) (૨) પું. એવી ખારોપાટ પું. ખારપાટ; જેમાં મીઠું પાકતું હોય એવી
ખારવાળી જમીન (૨) એક રમત; અગ૨પાટો ખાલ(ડી) સ્ત્રી. (સં. ખલ્લ, પ્રા. ખલ્લા) ચામડી (૨) ઝાડની છાલ
૨૨૪
ખાલપી સ્ત્રી. ચામડિયણ; ખાલપા જાતિની સ્ત્રી ખાલપો હું. (ખાલસં. પૂ = સાફ કરવું) ચામડિયો; ચમાર ખાલવવું સ.ક્રિ. ખાલી કરવું; ઠાલવવું ખાલસા વિ. (ફા. ખાલિસહ) પોતાની કુલ માલિકીનું;
આગવું (૨)સરકારના વહીવટનું; સરકારનું (૩) ગુરુ ગોવિંદસિંહે શીખોમાં પ્રવર્તાવેલ વિધાનને માનનારું ખાલિક પું. (અ.) સર્જનહારે; માલિક ખાલિસ વિ. (અ.) શુદ્ધ (૨) કડાકૂટ વિનાનું ખાલી વે. (અ.) ઠાલું; કશું ભર્યાવગરનું (૨)નિર્ધન; ગરીબ
(૩) શૂન્ય; અવકાશમય (૪) ક્રિ.વિ. માત્ર; ફક્ત ખાલી સ્ત્રી. શરીરનો કોઈ ભાગ એક જ સ્થિતિમાં રહેતાં કે
દબાતાં લોહી વહેતું અટકી જાય ત્યારે થતી ઝણઝણાટી ખાલી ક્રિ.વિ. અમથું; વ્યર્થ (૨) માત્ર; ફક્ત [‘વક્યુમ’ ખાલી(ખમ, ખંખ) વિ. તદ્દન ખાલી; ઠાલુંઠમ(૨) શૂન્ય; ખાલીપીલી ક્રિ.વિ. વગર કારણે; અમથું ખાણું ન. (સં. ખલ્લ, પ્રા. ખલ્લઅ) જોડાનું ઉપલું ચામડું (૨) ખળાના અનાજ ઉપર ઢાંકવાનું ઘાસ ખાલું વિ. ખાલી પડેલું (૨) ન. (‘ખાલી’ ઉપરથી) વાણા
ની કોકડી ભરવાનો નેતર કે બ્રુનો પોલો કકડો (૩) પડતર રાખેલું ખેતર (૪) ક્યારો (ઉદા. તમાકુનું ખાલું) ખાવ્યું વિ. ખા-ખા કરનારું
ખાવટી સ્ત્રી. શાહુકાર કે ધણિયામા (માલિક)ને ત્યાંથી
ખાવા માટે ઉછીનું લેવાતું અનાજ (૨) જિવાઈ ખાવડા પું. કચ્છના રણમાં આવેલો એ નામનો પ્રદેશ ખાવડું વિ. ખાઉંધું; ખાખા કરનારું ખાવું(-વિં)દ પું. (ફા.) માલિક; શેઠ (૨) પતિ (૩) ઈશ્વર ખાવું સ.ક્રિ. (સં. ખાદતિ, પ્રા. ખાઅઇ-ખાઇ) અન્ન લેવું;
જમવું (૨) વેઠવું; ખમવું (ઉદા. ‘માર ખાવો’) (૩) વાપરવું; ભોગવવું (ઉદા. હવા ખાવી) (૪) લેવું; ખર્ચ કરાવવું; ખર્ચ તરીકે કઢાવવું (ઉદા. ‘આ દુકાને સો રૂપિયા ખાધા’; ‘આ ધંધાએ બહુ દહાડા ખાધા.') (૫) દમ; છીંક; બગાસું; ઉધરસ વગેરે સાથે વપરાય છે - શરીરની તે ક્રિયા કરવી કે થવી; એ અર્થમાં (૬) ખવાવું; કાટ ચઢવો (૭) વગરકે લેવું; ચોરીછૂપીથી લેવું; ઉચાપત કરવી (ઉદા. ‘ઘણા પૈસા ખાઈ ગયો.') (૮) ન. પકવાન (૯) ખાવાની ચીજ;
[ખાંગ
ભાથું (ઉદા. ખાવું બંધાવવું')
ખાશ સ્ત્રી. (‘ખાવું’ ઉપરથી) ખાવાની શક્તિ (૨) ખાવાનો જથ્થો (૩) ખાયકી; લાંચ-રુશ્વત ખાસવિ. (અ.)પોતીકું; અંગત (ઉદા. ‘ખાસ માણસ’) (૨) વિશિષ્ટ; અસાધારણ (૩) ખરું; અસલ (ઉદા. ખાસ માલ, ખાસ ખબર) (૪) અમીરી (ઉદા. દીવાને ખાસ) ખાસગી(-ગત) વિ. (અ.) પોતાનું; અંગત (૨) ખાનગી; ગુપ્ત (૩) અગત્યનું; મુદ્દાનું [છુ ખાસડિયું વિ. ખાસડાના જેવું (૨) ન. એક હલકી જાતનું ખાસડું ન. જૂતું; જોડો (ઘસાયેલ કે જૂનાં) (૨) ઠપકો (૩) બદનામી
ખાસદાન ન. પાનનો ડબો; પાનદાન [અશ્વપાલ ખાસદાર છું. સેવક; હજૂરિયો (૨) ઘોડાની ચાકરી કરનાર; ખાસબજાર પું. મોટું-મુખ્ય બજાર ખાસબરદાર છું. (ફા.) સરદારનાં હથિયાર લઈ સાથે ફરનાર; અનુચર (સેવક) (૨) રાજાનો હજૂરિયો ખાસંખાસ વિ. પોતીકું; એકદમ નજીકનું ખાસિયત સ્ત્રી. (અ.) સ્વભાવ; પ્રકૃતિ (૨) વિશિષ્ટ ગુણધર્મ (૩) આદત; ટેવ
ખાસિયું ન. ગધેડા ઉપર લાદવાની બે પાસિયાંવાળી ગૂણ;
પોઠ (૨) તેની નીચે મૂકેલી ગાદલીગોદડી; આછર ખાસું વિ. (અ. ખાસ્સહ) રૂડું; મજેનું; સુંદર; બરોબર;
યોગ્ય (૨) ક્રિ.વિ. શાબાશ (૩) સુંદર ! બેશ ! સરસ ખાહિશ સ્ત્રી. (ફા.) ઇચ્છા; ભાવના
ખાળ પું., સ્ત્રી. (સં. ખલ્લ, પ્રા. ખાલ) મેલા પાણીના
નિકાલ માટેનો નળ-નીક (૨) ખાળવાળી ચોકડી ખાળકૂવો પું. ખાળનું પાણી જેમાં છોડાતું હોય તેવો ઊંડો
ખાડો-કૂવો (૨) જાજરૂ માટે કરેલો કૂવો ખાળકૂંડી સ્ત્રી. ખાળના મેલા પાણીની કૂંડી ખાળવું સ.ક્રિ. (સં. સ્કાલયતિ, પ્રા. ખાલઇ) ‘ખાળવું’નું
પ્રેરક; અટકાવવું; રોકવું [(૪) મુકામ; વિસામો ખાળો પું. અટકાવ; રોકાણ (૨) વાર; વિલંબ (૩) બંદર ખાં પું. મુસલમાન ગૃહસ્થ અથવા અમી૨ને બોલાવવાનો
માનવાચક શબ્દ (૨) ઉસ્તાદ; નિષ્ણાત ખાંખત(-દ) સ્ત્રી. કુતૂહલ (૨) ચીવટભરી ખંત (૩) ખણખોદ (૪) ઈર્ષ્યા; અદેખાઈ ખાંખતી(-દી) વિ. ખાંતવાળું ખાંખદ(-દી) જુઓ ‘ખાંખત, ખાંખતી’ ખાંખરોટવું સ.ક્રિ. થોડું લઈને ઘસીને ચોપડવું ખાંખાં ન.બ.વ. ફાંફાં મારવાં તે ખાંખાંખોળા પં.બ.વ. (ખાંખાં ફાંફાં + ખોળા – ખોળવું) ખૂણેખાંચરે ખૂબ ખોળાખોળ કરવી તે ખાંગ પું. ફૂકો (૨) અતિ ગરમીથી પીગળી ગયેલો ઈંટ કે નળિયાનો કટકો; કીટો
=

Page #238

ખાંડુ]
ખાંગુ છું. જાણભેદુ; જાસૂસ (૨) ખાડો ખાંગું વિ. એકબાજુ નમેલું (૨) ન. ટેબલનું ખાનું ખાંગું વિ. કોરવુંકું (જેમ કે રમતમાં પાસો કે કોડી) ખાંચ સ્ત્રી. ખાંચો; નાનો ખાડો-કાપ (૨) સાંકડ; ગૂંચવણ (૩) ખોટ; તોટો (૪) આંચકો (૫) જમે-ઉધારનો તાળો નહિ મળવો તે; વધઘટ
ખાંચકો હું. ખાંચો; ખચકો (૨) આંચકો [ભૂલચૂક ખાંચખૂંચ સ્ત્રી. નાનીમોટી ખોડખાંપણ (૨) ઝીણવટ (૩) ખાંચવું સ.ક્રિ. ખેરત રાખવું; પાછું હઠાવવું (૨) ખમચાવું;
અટકવું (૨) લાકડામાં ખાંચ કરવી; ખાંચો પાડવો ખાંચાખૂંચી સ્ત્રી. નાનો ખાડોખૈયો; ખૂણો-ખાંચરો (૨) ગલીકૂંચી [ઘૂંટીવાળું ખાંચાળું વિ. ખાંચાવાળું (૨) ગલીકૂંચીવાળું (૩) આંટીખાંચો પું. એકસરખી ધાર, સપાટી અથવા લીટીમાં પડતો કાપ, ખાડો કે વાંક (૨) સાંકડો રસ્તો; ગલી (૩) વાંધો; હરકત (૪) ખૂણો
ખાંજણ સ્ત્રી. જ્યાં દરિયાનું પાણી આવી ભરાઈ રહેતું હોય એવી જગા; ભાઠાની જમીન (૨) ખાડી ખાંજરું ન. ખૂણો; ખૂણે પડતું-જાહેર નહિ તેવું સ્થળ (૨) ચૂંટણીનુંધર; કૂટણખાનું (૩) અનાજનો કોઠાર (૪) માંસ ખાંટ સ્ત્રી. સૌરાષ્ટ્રમાં વસતી એક જાતિ ખાંટ(-ટુ) વિ. પડ્યું; ધૂર્ત ખાંટુ વિ. નિષ્ણાત
ખાંડ સ્ત્રી. (સં. ખંડ, પ્રા. ખંડા) એક ગળ્યો પદાર્થ (સાકર તે ગાંગડા અને ખાંડ તે ભૂકો-દળવાથી તે ‘બૂરું’ બને છે.) [કામ (૨) માનસિક મૂંઝવણ; અકળામણ ખાંડફ્રૂટ સ્ત્રી. ખાંડવું-કૂટવું તે; ખાંડવા કરવાનું પરચૂરણ ખાંડખાજું ન. ખાંડ પાયેલ ખાજું ખાંડણિયું ન. (‘ખોડવું' ઉપરથી) સાંબેલું ખાંડણિયો પું. અનાજ કે બીજી ચીજ ખાંડવા માટે બનાવેલું
લાકડા કે પથ્થરનું સાધન-પાત્ર [નાનો ખાંડણિયો ખાંડણી સ્ત્રી. (સં. ખંડન, પ્રા. ખંડણ) ખાંડવાનું પાત્ર; ખાંડણું ન. ખાંડવું તે (૨) ખાંડવાની વસ્તુ ખાંડણું ન. ખાંડવાનું સાધન; સાંબેલું ખાંડવ ન. (સં.) કુરુક્ષેત્ર પાસેનું એક વન ખાંડવી સ્ત્રી. ખાંડની ચાસણીવાળી એક વાનગી ખાંડવી સ્ત્રી. પાટવડી; ચણાના લોટને બાફી, તેનું પાતળું થર થાળી પર પાથરી, જેના ગોળ વીંટા વાળી તેના પર વધાર કરી બનાવાતી એક ગુજરાતી વાનગી ખાંડવું સ.ક્રિ. (સં. ખંડયતિ, પ્રા. ખંડઇ) ફોતરાં-છોડાં જુદાં કરવા કૂટવું (ડાંગર વગેરેને)
૨૨૧
ખાંડવું સ.ક્રિ. મારવું; ઠોકવું (૩) કચરવું; કૂટવું ખાંડસરી(-સારી) સ્ત્રી. દેશી જુનવાણી પદ્ધતિથી તાવડામાં બનાવેલ ખાંડ
|ખાંસાહેબ
ખાંડાધર વિ. ખાંડું ઝાલનાર અર્થાત્ વાપરી જાણનાર ખાંડાધાર સ્ત્રી. તલવારની ધાર
ખાંડિયું વિ. (સં. ખંડિત, પ્રા. ખંડિઅ) ખંડિત થયેલું; ખોડખાંપણવાળું (૨) ન. ભાગલાં શિંગડાંવાળું ઢોર (૩) નાની ભેંસ; પાડું; જોડું[કિલોનું) તોલ-માપ ખાંડી સ્ત્રી. (દે. ખંડિઆ) વીસ કાચા મણનું (૪૦૦ ખાંડી સ્ત્રી. રમવા માટે બનાવેલી લાકડાની તલવાર ખાંડીબંધ ક્રિ.વિ. ખાંડીને હિસાબે; જથ્થાબંધ ખાંડું વિ.સં. ખડ, પ્રા. ખંડ) ખંડિત; ભાંગેલું ખાંડું ન. (સં. ખડ્ગ) સામાન્ય કે બેધારી તલવાર (૨)
વરને બદલે એનું ખાંડું લઈને ગયેલી જાન ખાંડેરું ન. સાંઢિયો; ઊંટ (૨) ઊંટનું ટોળું ખાંઢ પું. બે ધારવાળી સીધી તલવાર; કિરપાણ ખાંત (સં. ક્ષાંતિ, પ્રા. ખંતિ) સ્ત્રી, ખંત (ઉત્સાહ) (૨) હોંશ, ઉમંગ (૩) લાલસા; તૃષ્ણા ખાંતીલું વિ. ખાંતવાળું; હોંશીલું
ખાંધ સ્ત્રી. (સં. સ્કંધ, પ્રા. બંધ) ખભો (૨) પશુની ગરદન (૩) ભાર વહેતા પશુની ગરદન પર પડતું આંટણ (૪) મદદ
ખાંધિયો છું. ખાંધે ચડાવી લઈ જનારો; મુડદું ઊંચકનારો;
કાંધિયો (૨) મદદ કરનારો; સાથી (૩) ખુશામતિયો ખાંધી વિ. ખાંધવાળું (૨) પું. ખાંધવાળો બળદ ખાંપ વિ. લાંબું થઈને પડેલું કે સૂતેલું
ખાંપ (ણ) સ્ત્રી. ખામી; ખોડ; એબ (૨) ગ્લાનિ; દિલગીરી [કપડું; કફન ખાંપણ સ્ત્રી. (દે. ખંપણય=વસ) મુડદા પર ઓઢાડવાનું ખાંપવું સક્રિ. કાઢી નાખવા સોરવું (૨) થોડુંથોડું ખોદવું; પાવડાથી (ઢગલામાંથી લઈ) આમતેમ ફેરવવું ખાંડું ન. હળનો અણીદાર દાંતો; ચવટું ખાંપો છું. (સં. ખંપ, પ્રા. ખંપ) કાપ્યા પછી રહેલું વણખોદાયેલું જડિયું (૨) ભાગેલી ડાંખળીનું થડને વળગી રહેલું ઠૂંઠું (૩) કોઈ પણ સપાટી ઉપર રહી ગયેલો કરચો; ખૂંપરો (૪) ખાંપ; ખામી (૫) રાભો માણસ ખાંભ પું. (સં. સ્તંભ) થાંભલો, ખંભો
ખાંભી સ્ત્રી. પાળિયો; સ્મરણસ્તંભ (૨) ખોભણ; પાટિયાં બેસાડવા લાકડામાં પાડેલી ખાંચ
ખાંભો પું. (સં. સ્કમ્ભક, પ્રા. ખંભ) સીમાડાની હદ બતાવતો પથ્થર (૨) ખાંભી; પાળિયો
ખાંયાણું ન. ખાંડતી વખતે ગવાતું ગીત (૨) પલાળી અને ખાંડી રાંધવા માટે તૈયાર કરાતી બાજરી ખાંસ સ્ત્રી. ખાંસી; ઉધરસ
ખાંસવું અક્રિ. (સં. કા) ખાંસી ખાવી; ઉધરસ ખાવી ખાંસાહેબ પું. મુસલમાન ગૃહસ્થ અથવા અમીરને બોલાવવાનો માનવાચક શબ્દ (૨) સંગીતનો ઉસ્તાદ

Page #239

ખાંસી ૨૨૨
[ખીલડી ખાંસી સ્ત્રી. (સં. કાસા, પ્રા. કાસ-ખાસ) ઉધરસ; ઠાંસો નાણું (૨) ખાસ વાપરવા મળેલું નાણું , ખિખિયાટો ૫. ખીખી કરવું તે; હસાહસ
ખિસું ન. ખી; ગજવું ખિખિયારો . (રવા.) કંટાળો ઊપજે તેવી રીતે હસવું Mિટી સ્ત્રી, જુઓ ખીંટી’ ખિચડિયું વિ. (‘ખીચડી' ઉપરથી) પંચરાઉ; ભેળસેળવાળું ખિટો . જુઓ ખીંટો” (૨) ખીચડીના જેવું
ખીખી ક્રિવિ. એવો અવાજ કરીને (૨) સ્ત્રી, ખીખી હસવું ખિજમત સ્ત્રી. (અ. ખિદમત) સેવાચાકરી; તહેનાત તે; ખડખડાટ હસવું તે ખિજમતગાર પં. સેવક; નોકર; ચાકર
ખીચ વિ. ગીચ; ભરચક ખિજમતગારી સ્ત્રી. ખિદમતગારી; સેવાભાવ ' ખીચડપાક ૫. ખીચડી (તુચ્છકારમાં) ખિજવણી સ્ત્રી. (અ.) ખીજવવું કે ચીડવવું તે ખીચડી સ્ત્રી. (સં. ખિચ્યા, પ્રા. ખિચ્ચા) ચોખા અને ખિજવાટ કું. ખિજાવું તે; ગુસ્સો; ક્રોધ (૨) ચીડ દાળની મિશ્રણની એક વાની ખિજાવવું સક્રિ. “ખીજવું'નું પ્રેરક
ખીચડીખાઉ વિ. ખીચડી ખાનારું (૨) હલકી પંક્તિનું ખિજાવું અક્રિ. “ખીજવુંનું કર્મણિ [‘ખઝાં'). ખીચડું ન. ખીચડી (તુચ્છકારમાં) ખિજાં(-ઝાં) સ્ત્રી. (ફા.) પતજડ; પાનખર (શુદ્ધ ઉચ્ચાર ખીચડો છું. આખા મગ અને ચોખાની અથવા આખા ઘઉં ખિડકી સ્ત્રી. (હિ) બારી
અને દાળની ખીચડી (૨) ખીચડું (૩) ગોટાળો; ખિતાબ છું. (અ.) ઇલકાબ; પદવી; ઉપાધિ
સેળભેળ તે ખિદમત સ્ત્રી. ખિજમત; સેવાચાકરી
ખીચા(-ચોખીચ કિ.વિ. ગીચોગીચ; ભરચક; ઠાંસીઠાંસીને ખિદમતગાર પં. ખિજમતગાર સેવક નોકર
બીચિયું ન. ચોખાના બાફેલા લોટનો પાપડ-પાપડી માટે ખિન વિ. (સં.) દિલગીર; ગમગીન
બાફેલ લોટ ખિન્નતા સિ. ખિન્ન હોવાપણું
ખીચી સ્ત્રી, જારચોળાનો બાફેલો લોટ મિાટે પાડેલું નામ ખિન્નમનસ્ક વિ. ઉદ્વેગભર્યા મનવાળું
ખીજ સ્ત્રી. (દ. ખિજ્જિા ) ચીડ; ગુસ્સો (૨) ખીજવવા ખિન્ની સ્ત્રી, (સં. સીરિણી) રાયણ
ખીજડો છું. (સં. ખદિર) એક ઝાડ; સમડો (૨) શમીવૃક્ષ ખિરાજ સ્ત્રી. ખંડણી બિાજરાના કાચા કણવાળું (ડું). ખીજવવું સક્રિ. ખીજે એમ કરવું; ચીડવવું બિરોયું વિ., ન. (સં. શીર=દૂધ) દુધાળ (ઢોર) (૨) ખીજવાવું અ.ક્રિ. “ખીજવવું'નું કર્મણિ બિલકોડી સ્ત્રી. ખિસકોલી: બિલાડી
ખીજવું અક્રિ. (સં. ખિઘતિ, પ્રા. ખિજઈ) ગુસ્સે થવું ખિલખિલ કિ.વિ. ખિસકોલીનો અવાજ હોય એવા (૨) સક્રિ. ડાંટવું; વઢવું; ઠપકો આપવો
અવાજથી (૨) ૫. ખૂબ હસવાનો અવાજ ખીણ સ્ત્રી. બે ટેકરીઓ વચ્ચે આવેલો સાંકડો માર્ગ (૨) ખિલખિલાટ પું. ખિલખિલ અવાજે હસવું તે
પર્વતના બે ઊંચા ભાગ વચ્ચેનો પ્રદેશ [જડેલું નંગ ખિલવટ(-ણી) સ્ત્રી. ખીલવવું તે
ખીમણું ન. નંગની બેસણીનું ખાનું (૨) વાળી કે નથમાં ખિલવાડ કું., સ્ત્રી. રમત; ખેલ; તમાશો (૨) મન ખીમો છું. (અ. કમ) માંસનો છૂંદો બહેલાવ (૩) છળકપટ; પ્રપંચ; દગો
ખીર સ્ત્રી. (સં. ક્ષીર, ફીરક, પ્રા. ખીરઅ) દૂધભાતની ખિલાફ વિ. (અ.) વિરુદ્ધ; પ્રતિકૂળ
એક વાની (૨) ક્ષીર; દૂધ ખિલાફત સ્ત્રી. (અ. ખલીફાત) ખલીફની ગાદી અથવા ખીરું ન. લોટ અને પાણીને અડવાળી કરેલો રગડો (પૂડા, સત્તા (૨) ઇસ્લામની સેવા
ભજિયાં વગેરે બનાવવા) (૨) ખમીર ચડાવેલો ખિલાફતી વિ. ખિલાફતને લગતું
આથો (જલેબી વગેરેનો) (૩) એક જાતનું જાડું કાપડ ખિલાવટ સ્ત્રી. ખિલવટ; ખીલવવું તે
(૪) ખરેટું; કરેટું (૫) એક જાતની કુમળી કાકડી ખિલાવવું સક્રિ. ખીલે એમ કરવું
બીરો છું. એક શાક; કાકડી ખિલાવું અ.ક્રિ. ઊંચે અટકી રહેવું; ભરાઈ જવું, ટિંગાવું ખીરોદકન. શીરોદક; દૂધ જેવું સફેદ પાણી (૨) સાગરનાં ખિલોડી સ્ત્રી, બિલકોડી; ખિસકોલી
મોજાંની છાપણીવાળું સ્ત્રીઓનું એક વસ્ત્ર (૩) એક ખિલોણું ન. (હિ. ખિલૌના) રમકડું
ધોળું રેશમી વસ (૪) ક્ષીરસાગર ખિસકાવવું સક્રિ. “ખીસકવું'નું પ્રેરક
ખીલ પુ. (સંકિલ) જુવાનીમાં મોં પર થતી ફોલ્લી (૨) ખિસકોલી સ્ત્રી. એક જનાવર; બિલકોડી
આંખના પોપચાં પર થતી લોહીમાંસની ગડી (૩) ખિસિયાણું વિ. ખસિયાણું; ઝંખવાણું; ખશિયાણું
ઘંટીનો ખીલડો (૪) ચીચવાનો ઊભો ડાંડો ખિસ્સાકાતરુ વિ. ખીસાકાતરુ ખીસું કાતરી ચોરી કરનાર ખીલગોટીલો પં. બંટીનો ખીલડો (૨) બાળકોની એક રમત ખિસ્સાખર્ચ(-રચ) ન. ખરચવા માટે ખિસ્સામાં રખાતું ખીલડી સ્ત્રી, નાની ખીલી

Page #240

ધા
ખીલડો
૨૨ 3
(ખુરાસાની ખીલડો છું. ઘંટીના હેઠલા પડમાં વચ્ચોવચ આવેલી ખીલી, ખુદકાશ્તા(-સ્તા) વિ. (ફા.) જાતે ખેડેલું જેના પર ઉપલું પડ ફરે છે.
ખુદકુશી સ્ત્રી. (ફા.) આપઘાત; આત્મહત્યા બલમા-માં)કડી સ્ત્રી ઘંટીના ઉપલા પડિયાની વચ્ચોવચનું ખુદગરજી વિ. (ફા.) સ્વાર્થી; આપમતલબી (૨) સ્ત્રી.
લાકડું, જે ખીલડામાં પરોવાય છે. (૨) ખીલડો અને આપગરજીપણું
માંકડી સિીવવું (ધાબળા ચોફાળના બે પાટ પેઠે) ખુદનુમાઈ સ્ત્રી. (ફા.) ખોટી શાનનું પ્રદર્શન; આત્મદર્શી ખીલવવું સક્રિ. ખીલે એમ કરવું (૨) ખીલવું; ફાંટવવું; ખુદપરસ્ત વિ. (ફા.) અહંકારી (૨) આપમતલબી; ખીલવું અ.ક્રિ. ફૂલવું-ફાલવું; વિકસવું (૨) શોભવું; સ્વાર્થી
[સ્વાર્થ દીપવું (૩) ખુશીમાં આવવું; ગમ્મતે ચડવું (૪) ખુદપરસ્તી સ્ત્રી. (ફા.) અહંકાર (૨) આપમતલબીપણું; ચગવું; ઉશ્કેરાવું; વીફરવું
ખુદફરેબી સ્ત્રી. (ફા.) આત્મવંચના ખીલવું સક્રિ. (ચોફાળ, કાળા વગેરેની વચ્ચે) બખિયા ખુદબખુદ ક્રિ.વિ. (ફા.) આપમેળે; સ્વતઃ દઈને સીવવું; ફાંટવું; ખીલવવું
ખુદા પુ. (ફા.) ઈશ્વર; પ્રભુ ખીલાપાટી સ્ત્રી, પેચ પાડવાનું-જૂ બનાવવાનું ઓજાર ખુદાઈ વિ. ઈશ્વરનું-ઈશ્વરને લગતું (૨) પવિત્ર કુદરતી; ખીલારખું વિ. અમુક ખીલે જ બંધાવાની આદતવાળું (૨) દૈવી (૩) ભોળું (૪) સ્ત્રી. ઈશ્વરપણું (૫) સૃષ્ટિ
બહાર ચરવા નહિ જતાં ઘેર ખીલે બાંધ્યું રહેવાની ખુદાતાલા . (ફા.) મહાન પ્રભુ; પરમેશ્વર
ટેવવાળું [વગેરેમાં મુકાતી પેચવાળી સળી ખુદાપરસ્ત વિ. (ફા.) પ્રભુપરાયણ; આસ્તિક ખીલી સ્ત્રી, નાનો ખીલો; ચૂંક (૨) ખીંટી (૨) બંગડી ખુદાપરસ્તી સ્ત્રી. (ફા.) ઈશ્વરની ભક્તિ બીલી-ખટકો . ખીલી ખૂંચવા જેટલી પીડા; ઈજા (૨) ખુદાબક્ષ વિ. (ફ. બલિદન એટલે દિલપૂર્વક અપાયેલું) અડચણ; વિપ્ન; હરકત
ઈશ્વરે બક્ષેલું (૨) જેનો પિતા કોણ છે, તે જાણવામાં ખીલીપબિ(-સિDયારાં ન.બ.વ. ખીલી અને પસિયારાં; નહિ આવેલું; અનાથ (૩) મફતિયું; ટિકિટ વિના
અંદર ખીલી નાખવાથી ઉઘાડવાસ થાય એવાં બરડવાં મુસાફરી કરનારું ખીલો છું. (સં. કીલક, પ્રા. ખીલઅ) ખૂટો; મેખ (૨) ખુદાવંત(-દ) વિ. (ફા.) ઈશ્વરતુલ્ય (સંબોધન માટે)
આધાર-સ્થાન; મૂળ બળ (૩) છક્કા પંજાના જુગારમાં ખુદાહાફેજ (અ. હાફિજ - રક્ષણ કરનાર) “પ્રભુ તમારું પૈસાની હોડ લાગે તે લેનારો મધ્યસ્થ જુગારી (૪) રક્ષણ કરે એવું આશીર્વચન અડચણ
ખુદી સ્ત્રી. (ફા.) હુંપણું; હુંપદ; ગર્વ ખીસકવું અક્રિ. (દ. ખિસ) લપસવું; ખસવું ખુનામરકી સ્ત્રી. (ખૂન+મરકી) ખૂનરેજી વેિરઝેર ખીસાકાતરુ વિ. જુઓ “ખિસ્સાકાતરું
ખુન્નસ સ્ત્રી, ન. ખૂન કરાવે એવી ઝેરી લાગણી; ખૂનસ; ખીસાખર્ચ(-રચ) પૃ. જુઓ “ખિસ્સાખર્ચ
ખુસી વિ. ખુન્નસવાળું ખીસાભરું વિ. ખિસ્સાભરું; લાંચિયું (૨) લોભિયું ખુપાવવું સક્રિ. ખૂપવું'નું પ્રેરક ખીસામાર વિ. ખીસાકાતરુ; ખિસ્સામાર
ખુપાવું અ.ક્રિકે “ખૂપવું', કર્મણિ ખીસું ન. (ફા. કિસહ) જુઓ “ખિસ્યું
ખુફિયા વિ. (અ) છુપાયેલું; ગુપ્ત બી(-ર્બિ)ટી સ્ત્રી, નાનો ખીંટો (૨) કપડાં ભરાવવા ખુફિયા પોલીસ સ્ત્રી. છૂપી પોલીસ ભીંતમાં જડેલું ટેકણ (૩) નાના ખીંટો
ખુમારી વિ. (અ.) આંખમાં દેખાતો નશો; ઘેન; મસ્તી ખીં(બિં)ટો પું. ખૂટો; ખીલો; મેખ
(૨) ધન, વૈભવ, ઓધ્ધા વગેરેનો ગર્વ ખુટાડવું સક્રિ. ખૂટે એમ કરવું, ઘટાડવું (૨) પૂરું કરવું ખુર સ્ત્રી. (સં.) (પગની) ખરી ખુટામણ ન. ખોટ; ઘટ (૨) દગો; વિશ્વાસઘાત ખુરદો પુ. (ફા.) ખુડદો; ભૂકો (૨) મોટા સિક્કાની ખુડદો પુ. (ફા. ખુર્દહ) ખુરદો; મોટા સિક્કાની કિંમતના કિંમતના નાના સિક્કા તે; પરચૂરણ
નાના સિક્કા તે; પરચૂરણ (૨) કકડે-કકડા; ભૂકો ખુરમી સ્ત્રી, (-મું) ન. (ફા.) એક જાતની મીઠાઈ ખુશિયાળું વિ. ખૂણાવાળું
ખુરમો છું. સેવનો બિરંજ (૨) ખજૂર ખુતબો પુ. (અ. ખુતબા) તારીફ; પ્રશંસા (૨) જુમાને ખુરશી સ્ત્રી. (અ. કુર્સી) એક જાતનું ચાર પાયાવાળું આસન
દિવસે નમાજ વખતે પઢાતો ખાસ સ્તુતિ-પાઠ (૨) માનવું કે પદ અથવા અમલનું સ્થાન ખુતાડવું સક્રિ. ખૂતવું'નું પ્રેરક
ખુરશેદ પું. (ફા.) સૂરજ; સૂર્ય ખુદ વિ. (ફા.) અસલ; શુદ્ધ (૨) સર્વ. પોતે; જાતે ખુરસી સ્ત્રી. ખુરશી ખુદ અખત્યારી સ્ત્રીએ પોતાનો કાબૂ હોવો તે
ખુરસું ન. નાની ખુરશી નામના પ્રદેશનું કે તેને લગતું ખુદકલમી વિ. મૌલિક કલમવાળું (લખાણ)
ખુરાસાની વિ. (ફા.) ઈરાન દેશમાં આવેલા ખુરાસાન

Page #241

ખુરાંટો ૨૨૪
[ ખૂણિયું ખરાંટ વિ. વૃદ્ધ; સમર્થ (૨) માથાભારે; ભારાડી ખુશામદખોર વિ. (ફા.) ખુશામતખોર; ખુશામતિયું ખુરી સ્ત્રી. (પગની) ખરી
[ભારે ખુશાલ વિ. (“ખુશહાલ' ઉપરથી) ખુશ હાલતમાં હોય ખુર(-)ટ વિ. અનુભવી; ચાલાક (૨) ઉસ્તાદ; માથા- એવું; સુખી (૨) કુશળ; તંદુરસ્ત ખુલાસઅ.ક્રિ. ખુલાસો થવો
ખુશાલી સ્ત્રી. આનંદ; પ્રસન્નતા ખુલાસાવાર કિ.વિ. ખુલાસા સાથે; નિરાકરણપૂર્વક ખુશી સ્ત્રી. (ફા.) આનંદમગ્નતા, હર્ષ (૨) મરજી; ઇચ્છા ખુલાસો ૫. (અ.) સ્પષ્ટીકરણ; ચોખવટ (૨) સારાંશ; (૩) વિ. ખુશ; રાજી
ભાવાર્થ (૩) નિકાલ; રસ્તો (૪) મોકળાશ (૫) ખુશ્ક વિ. (ફા.) સ્ક; શુષ્ક (૨) નીરસ (૩) બુદ્ધિહીન દસ્ત; ઝાડો
ખુંખારવું અક્રિ. જુઓ ખૂંખાળવું ખુલ્લંખુલ્લા ક્રિ.વિ. ખુલ્લેખુલ્લી રીતે; ઉઘાડે છોગે ખુંખારો ૫. જુઓ “ખૂંખારો' ખુલ્લું વિ. (અ. ખલા) ઉઘાડું (૨) નિખાલસ; ચોખ્ખું (૩) ખુંચ, (oખાંચ) જુઓ ખેંચ, (oખાંચ)
સ્પષ્ટ (૪) નાગું; ઢાંકેલું નહિ તેવું (૫) છૂપું નહિ- ખુંચવવું સક્રિ. જુઓ “ખૂંચવવું જાહેર (૯) અસભ્ય (૭) અણઘેરાયેલું (૮) ઘેરું નહિ- ખેંચાવવું અક્રિ. જુઓ ખેંચાવવું આછું (જેમ કે આકાશ)
ખુંટ ૫. જુઓ “ખૂટ’ ખુલ્લંખુલ્લું વિ. સાવ ખુલ્લું
ખુંટડું છું. જુઓ ખૂટડું ખુવાર વિ. (ફા. વાર) અતિદુઃખી; હેરાન (૨) પાયમાલ ખુંટવું સક્રિ. જુઓ ખૂટવું ખુવારી સ્ત્રી પાયમાલી; હેરાનગતિ (૨) (યુદ્ધ, આફત ખંટિયો છું. જુઓ “ખૂંટિયો વગેરેમાં) જાનહાનિ
બંટી સ્ત્રી, જુઓ ખૂટી ખુશ વિ. (કા.) આનંદી; હર્ષિત; પ્રસન્ન (૨) તંદુરસ્ત ખુટો . જુઓ ખૂટો ખુશ(oકિસ્મત, નસીબ) વિ. નસીબવાળું; સદ્ભાગી ખુંદવું સક્રિ. જુઓ ખૂંદવું ખુશ(વકિસ્મતી, નસીબી) સ્ત્રી. સદ્ભાગ્ય; સારું નસીબ ખુંદાબુંદ સ્ત્રી. જુઓ “ખૂદાખૂંદ ખુશકી સ્ત્રી. (કા.) જમીનમાર્ગ
ખુંધ સ્ત્રી. જુઓ ખૂંધી ખુશખબર સ્ત્રી. સારા-શુભ સમાચાર
ખુધાળું, બુધિયું, ખુધી જુઓ અનુક્રમે “ખૂંધાળું, “ખૂંધિયું', ખુશખયાલી સ્ત્રી. (અ ફા.) સારો વિચાર (૨) સંભ્રમ ખુશખુશાલ વિ. તંદુરસ્ત તેમજ ખુશ; ખૂબ ખુશ ખેપ સ્ત્રી. જુઓ ખૂપ' ખુશદિલ વિ. પ્રસન્ન; આનંદી
ખૂંપરું ન. જુઓ ખૂંપરું ખુશનુમા વિ. (ફા. ખુશનુમા) સુંદર; રમણીય ખૂંપરો છું. જુઓ ખૂંપરો’ ખુશમહમી સ્ત્રી. (અ. ફા.) બીજાં કરતાં પોતે સારા ખુંપ(-પા)વવું જુઓ “ખૂપાવવું હોવાનો વિચાર કે ધારણા (૨) સંભ્રમ
ખપવું સક્રિ. જઓ “ખંપવું? ખુશબખ્તી(ખેતી) (ફા.) સ્ત્રી. સદ્ભાગ્ય (૨) ખુશાલીની ખૂજલી(-ળી) સ્ત્રી. (સં. ખજું, પ્રા. ખજજુ-બુજુ + લા ભેટ - બક્ષિસ
પરથી ખૂજલી અને ખજુ+લ્લ પરથી ખૂજલી) ચળ; ખુશબો(ઈ) સ્ત્રી. (ફા. ખુશબૂણે સુગંધી
વલૂર; ખંજવાળ (૨) ચામડીનો એક રોગ (૩) જે ખુશબોદાર વિ. સુગંધીવાળું (ર) ખુશમિજાજવાળું
લાગવાથી ખંજવાળવું પડે તે; ખજૂરી ખુશમિજાજ છું. (સં.) સારો આનંદી સ્વભાવ (૨) વિ. ખૂટ સ્ત્રી. ખોટ; ઘટ (૨) છાપખાનામાં બીબાં ગોઠવતાં ખુશમિજાજી
ખૂટતાં બીબાં ખુશમિજાજી વિ. ખુશમિજાજવાળું; આનંદી (૨) સ્ત્રી. ખૂટલ વિ. ખૂટીને સામા પક્ષમાં જનારું; અપ્રામાણિક આનંદી હોવું તે
તિંદુરસ્ત ખોટાબોલું; વિશ્વાસઘાતી ખુશહાલ વિ. ખુશ હાલતમાં હોય એવું; સુખી (૨) કુશળ; ખૂટલવેડા છું. અપ્રમાણિકતા ખુશહાલી સ્ત્રી. ખુશ હાલત; સુખ; ખુશખુશાલપણું ખૂટલાઈ સ્ત્રી. ખૂટલપણું ખુશામત (ફા.) સ્ત્રી સ્વાર્થ માટે કરેલાં હદ બહારનાં ખૂટવું અ.ક્રિ. (દ. ખુદ0) ઓછું થવું; ઘટવું (૨) ખૂટલ વખાણ; પનશી; હાજી - હા
થવું
ફૂિટેલું; વિશ્વાસઘાતી ખુશામતખોર વિ. ખુશામતની ટેવવાળું; ખુશામતિયું ખૂટેલ(-લું) વિ. ખાલી થયેલ; કંગાળ; દેવાળિયું (૨) ખુશામતિયું વિ. ખુશામત કરનારું, ખુશામતખોર ખૂણિયું વિ. ખૂણાવાળું (૨) ન. સાલને મજબૂત કરવા ખુશામતિયો . ખુશામત કરનારો પુરુષ
લગાડાતી લોઢાની કાટખૂણ આકારની ચીપ; “કેટ’ ખુશામદ સ્ત્રી. (ફા.) ખુશામત; પબશી
(૨) કાટખૂણાના આકારનો નળનો નાનો ટુકડો

Page #242

ખૂણિયો
૨૨૫
[ ખં-ખું)પ ખૂણિયો છું. ખૂણા માપવાનું સાધન
ખૂલવું અક્રિ. (સં. ખુલ્લ, પ્રા. ખુલ્લ ખુલ્લું થવું; ઊઘડવું બૂણી સ્ત્રી, નાનો ખૂણો
જિગાએ (૨) ખીલવું (ફૂલ) (૩) દીપવું; શોભવું (રંગ) (૪) ખૂણેખાંચરે ક્રિ.વિ. કોઈ ખૂણામાં-ખૂણા પડતી અપરિચિત ઉઘાડ નીકળવો
[બેવકૂફ ખૂણો પું. (સં. કોણક, પ્રા. કોણઅ) જયાં બે દિશા કે લીટી ખૂસટ ન. (સં.) વૃદ્ધ માણસ (૨) વિ. મનહૂસ (૩)
મળતી હોય તે જગા; કોણ; ખાંચો (૨) જાહેર કે ખંત-ખું)ખારવું અ.ક્રિ. ખંખું અવાજ કરવો (૨) (અમુક આગળ ઉઘાડું નહિ એવું સ્થાન કે પદ (૩) શોક- અવાજ કરી) ગળું સાફ કરવું (૩) હણહણવું (૪)
પતિના અવસાન પછી વિધવાએ ઘરમાં રહેવું તે (પોતાની હાજરી, મરદાઈ કે બડાશ બતાવવા) ખૂણોખાંચરો પં. ખૂણો કે ખાંચો (૨) ખૂણા પડતી કે ખૂંખારાથી અવાજ કરવો
ખાંચામાં આવતી જતી-ઓછી જાહેર-જગા ખૂ(-ખું)ખારો છું. ખૂખારવું તે (૨) ખૂંખારવાનો અવાજ બૂતવું અ.ક્રિ. (સં. ફંપતિ, પ્રા. ખુષ્પઈ) કાદવમાં ઊતરી ખૂ(-ખુંખૂટ-બુ) ન. (ખૂંખારવાનો કે ખાંસીનો) અવાજ
જવું; કળવું (૨) અંદર જઈ ચોંટી જવું (૩) ખંતવું; ખેં(-બુ), (oખાંચ) સ્ત્રી. ખૂણો; ખાંચો (૨) ખેંચવાની ખૂંપવું
[વાંધોવચકોછિદ્ર અસર; ભોંક (૩) લાગણી; અસર (૪) દાઝ; વેર ખૂદ(-ધોરું ન. ખોતરણું (૨) દ્વેષ ખાતર કાઢેલી ભૂલ; (૩) (૫) બારીક સમજ (૬) વાંધાવચકો; ખોડખાંપણ ખૂન ન. (ફા.) લોહી (૨) ખૂનની-વેરની તરસ; ખૂનસ ખેં(-બુ)ચવવું સક્રિ. ખેંચીને લઈ લેવું; પડાવી લેવું (૩) જીવથી મારી નાખવું તે; હત્યા
બં-બુ)ચવું અ.ફ્રિ. નડવું; ભોંકાવું (૨) મનમાં ખટકવું; ખૂન-ખરાબો પુ. (ફા. ખૂન+ખરાબી) મારફાડ; ખૂનામરકી દુખવું (૩) બંધનમાં પડવું; ખૂંપવું ખૂનખાર વિ. (ફા.) લોહી રેડાય એવું (૨) પ્રાણઘાતક; ખૂ(-ખું)ચાવવું સક્રિ. ખૂંચવી લેવું; ઝૂંટવી લેવું જીવલેણ
ખેં(-ખું), . આખલો; સાંઢ સીમાસ્તંભ; બાણ ખૂનતરસ્યું વિ. લોહીતરસ્યું
ખૂન-ખું), પૃ. જમીનની હદ બતાવતો ખોડેલો પથ્થર; ખૂનરેજી સ્ત્રી. (ફા. ખૂન+રેજી) લોહી રેડવું તે; કાપાકાપી; ખૂટ સ્ત્રી, પાટના ચાર ખૂણે કરાતી સોનાની ઢગલી (મો.)
કતલ (૨) લોહી રેડાય એવી-ખૂનખાર મારામારી; ખૂ(-ખું)ટર્ડ ન. ખૂટવાનું (મૂળ સાથે ખેંચવાનું) ઓજાર ખૂનામરકી
ખૂ-ખું)ટર્ડ ન. ઝાડનું ટૂંઠું; ખૂટું (૨) ખોરિયું; કોયણું ખૂબસ સ્ત્રી. ન. ખૂનની-વેરની તરસ; ખુન્નસ ખૂન-ખું)ટવું સક્રિ. મૂળ સાથે ખેંચી-ટૂંપી કાઢવું (૨) ખૂનસદાર વિ. ખુન્નસદાર; કિન્નાખોર
ચૂંટવું ટૂંપવું ખૂની વિ. ખૂન કરે એવું; ઘાતકી (૨) ખૂન કરનારું, ત્યારે ખૂ(ખું)ટિયો છું. ખૂટ; સાંઢ ખૂંપરું ન. દાઢીના વાળનો રહી ગયેલો ઠોંસો (૨) મોલ ખૂ(-ખોટી સ્ત્રી. (સં. ખુંટ) ખીંટી (૨) લાકડાની મેખ; કપાઈ ગયા પછી રહી ગયેલ તે તે ટૂંઠું
ખીલ (તથા જમીન માપવા) (૩) કપાળની બે ખૂપાવવું સક્રિ. “ખૂપવું'નું પ્રેરક (૨) બરાબર ગોઠવવું; બાજુથી વાળ ટૂંપાવીને કરાવેલો ખૂણો (૪) અંગજમાવવું (જેમ કે, દુકાન).
રખાની કળી (૫) (તંતુવાદ્યના) તાર લપેટવાની ખીંટી ખૂપવું અ.ક્રિ. (પ્રા. ખુધ્ધ=ડૂબવું) ખૂંપવું; ઊંડા ઊતરવું; ખેં(-ખું)ટો છું. (સં. ખુંટ, પ્રા. ખુંટ) ખીલો
ભોંકવું (૨) કળી જવું; અંદર ઊતરી ચોટી જવું; ખંતવું ખૂ-ખું)તવું સક્રિ. (સં. કુંપતિ) પગ વડે ગદડવું ખૂબ વિ. (ફા.) ઘણું: પુષ્કળ (૨) સારું; સુંદર ખૂદતલ વિ. ખોળાનો ખૂંદનાર ખૂબસૂરત વિ. રૂપાળું; ફૂડું
ખંત-ખુંદવું સક્રિ. (સં. સુંદતિ, પ્રા. ખુદઈ) ગૂંદવું; ખૂબસૂરતી સ્ત્રી, સૌંદર્ય; ફૂટડાપણું; દેખાવડાપણું
કચરવું (૨) કૂદતાં-કૂદતાં હમચી લેવી (૨) હેરાન ખૂબી સ્ત્રી. (ફા.) ખાસ ગુણ રહસ્ય (૨) મજા; લિજજત કરવું, વિતાડવું
(૩) ચાતુરી-ચતુરાઈ (૪) સૌંદર્ય, ચમત્કાર(૫) ભલાઈ ખૂન-ખું)દાખં(-બુ)દ સ્ત્રી. (‘ખૂંદવું' પરથી) ગૂંદાળંદ; ખૂબીદાર વિ. ખૂબીવાળું
ચગદાચગદી (૨) કૂદાકૂદ; ધમાચકડી ખૂમચાવાળો છું. ખૂમચામાં ભરીને વસ્તુઓ વેચનારો ફેરિયો ખૂન-ખું)ધ સ્ત્રી. (ખાંધ ઉપરથી) (પશુના) વાંસા પર હોતો ખૂમચો પુ. (ફા. ખાચહ) ઢળતા કાનાનો છાછરો થાળ ટેકો (૨) વાંસો વળી જવાથી થતો ટેકો (માણસને)
(૨) વેચવાની વસ્તુઓથી ભરેલો છાછરો થાળ (૩) ખં()ધાળું, ખંત-ખંધિયું, ખૂ(-ખું)વું વિ. વાંસે ખૂંધવાળું એમાં ભરેલી વસ્તુ; ભેટની વસ્તુ
(માણસ) ખૂરપી સ્ત્રી. (સં. સુરમ, ખુરાપ) નાનો ખૂરપો; ખરપડી ખૂન-ખું) ૫. પરણવા જતાં વરને પહેરવાનો ફૂલનો એક ખૂલતું વિ. (“ખૂલવું” ઉપરથી) ખુલ્લું કે પહોળું ભીંસાતું- શણગાર (૨) હજામત કરતાં રહી ગયેલ ખાંપા જેવા તંગ નહિ એવું (૨) ઊઘડતું (રંગમાં)
વાળ (૩) વિ. ખૂંપી ગયું હોય એવું ગરદ

Page #243

ખં-ખું)પી ૨૨૬
[ ખેર ખૂ-ખું)પરું ન. ખાંપો (૨) કાંટો; ફણગો (૩) આંખ ખેડૂત પું. ખેડવાનો ધંધો કરનાર (૨) તે વર્ગનો આદમી માંહેનો ખીલ
ખેત ન. (સં. ક્ષેત્ર) ખેતી માટેનો જમીનનો ટુકડો; ખેતર ખેં(-ખું)પરો છું. (ઝાડ-છોડ કાપ્યા પછી રહેલું) જડિયું, ખેતમજૂર પં. (બીજાની) ખેતીની મજૂરી વડે નિર્વાહ
ખાંપો (૨) હજામત વેળા રહી ગયેલા ખાંપા જેવા કરનાર; ખેતરનો મજૂર વાળ (૩) ખીલો કે ખાંપો ભરાવાથી કપડામાં પડેલ ખેતમજૂરી સ્ત્રી. ખેતીકામ કે ખેતરનાં મજૂરીકામ ફાટ કે ચીરો
ખેતર ન. (સં. ક્ષેત્ર, પ્રા. ખેત્ર) ખેત (૨) ક્ષેત્ર ખંત-ખું) (-પા)વવું ખૂંપવું, ખૂંપાવું'નું પ્રેરક
ખેતરપાદર ન. સ્થાવર મિલકત ખૂ-ખું)પવું સક્રિ. (સં. કુંપતિ) ખંતવું (૨) અ.ક્રિ. ઊંડું ખેતરપાળ પં. (પાળ' પાલ ઉપરથી) ખેતરનું રક્ષણ
ઊતરવું; ભોંકાવું(૨) કળજવું; અંદર ઊતરીચોટી જવું કરનાર દેવ (૨) ગ્રામદેવતા (૩) સાપ ખંભાનાડું ના કળશ અને જયોતને જોડતું ના; નાંગળ (૨) ખેતરવા ક્રિ.વિ. એક ખેતરની લંબાઈ એટલે
જવ અને શિવના મિલન બંધનું પ્રતીક (લા.) ખેતરાઉ(-૩) વિ. ખેતરનું-ને લગતું (૨) ખેતર વચ્ચે થઈને ખે ન. ક્ષયરોગ
જતો (માગ)
[કમ એકડો છું. (સં. કર્કટ, પ્રા. કક્કડ) કરચલો
ખેતી સ્ત્રી. જમીનમાં અનાજ વગેરે પકવવા માટે કરવાનું ખેખાણ વિ. નુકસાન કરનારું (૨) ભયાનક
ખેતીકાર વિ. ખેતી કરનારું; ખેડુ
[એવું ખેચર વિ. (સં.) આકાશમાં ફરનારું (૨) ન. પક્ષી (૩) ખેતીપ્રધાન વિ. ખેતી જેનો પ્રધાન કે મુખ્ય ઉદ્યોગ હોય
ભૂતપ્રેત (૪) ૫. તારા, ચંદ્ર, ગ્રહ વગેરે (૫) દેવ ખેતીવાડી સ્ત્રી. ખેતર અને શાકભાજી કે ફળફળાદિની વાડી બેચરાઈ સ્ત્રી. ખેચરાપણું [(૩) એક યોગમુદ્રા (૨) ખેડૂતનો કામધંધો ખેચરી સ્ત્રી દેવી; ભૂતડી; જોગણી (૨) પંખિણી; સમડી ખેતીવિષયક વિ. (સં.) ખેતીને લગતું થાક ખેટ ન. (સં.) ખેડ; ગામડું (૨) પું, ન. શિકાર ખેદ પું. (૦ના) સ્ત્રી. (સં.) શોક; સંતાપ; દિલગીરી (૨) ખેટક છું. શિકારી (૨) ન. નાનું ગામડું (૩) ખેડાનગર ખેદજનક વિ. (સં.) ખેદ થાય તેવું; ખેદ જન્માવે તેવું ખેટકી પું. (સં.) શિકારી
રિખા ખેદનીય વિ. (સં.) ખેદ કરવા-કરાવા લાયક-જેવું ખેટલી સ્ત્રી. ગૂંથેલા ચોટલા વચ્ચેની સેંથી-ખાલી દેખાતી ખેદયુક્ત વિ. (સં.) ખેદવાળું ખેડ સ્ત્રી. ખેતી
ખેદાનમેદાન વિ. તારાજ; પાયમાલ ખેડ ન. ખેટ; ગામડું
ખેદીવ . (ઈ, અ. ખદીવ) મિસરનો રાજા ખેડ સ્ત્રી. કાંટાવાળી એક વનસ્પતિ
ખેદો(-ધો) પૃ. કેડો; પીછો (૨) એદખાઈ; ઈર્ષ્યા ખેડણ વિ. ખેડનારું (ઉદા. “રથઓડણ')
ખેન ન. કંટાળો આપે એવું માણસ કે કામ; પીડા (૨) ખેડણહાર છું. ખેડનાર ખેડૂત (૨) હાંકેડુ
મુસીબત; વિપદ ખેડતર વિ. ખેતીલાયક (જમીન)
ખેપ સ્ત્રી. (સં. લેપ) ભાર લઈને કોઈ દૂરની જગાએ જઈ ખેડવવું સક્રિ, બારણું અણિયારામાંથી છટકાવવું
આવવું તે; આંટો; કેરો (૨) લાંબી મુસાફરી; સફર ખેડવાણ સ્ત્રી. ખેતીને લાયક જમીન
(૩) ફેરાનું મહેનતાણું (૪) વેપારની વસ્તુનું એક ખેડાં સકિ. (સં. એટયતિ, પ્રા, ખેડઇ) જમીનને હળ વડે દેશથી બીજે દેશ આવવું તે (પ) પછવાડે લાગવું
ખોદી, ચાસીને પોચી કરવી (૨) સુધારવુંઃ કેળવવું તે; ખંત (૯) હપતોઃ વારો (૭) ધોબીને ધોવા (૩) સાહસ કે વેપારધંધો કરવો (૪) મુસાફરી કરવી આપેલાં લૂગડાંની ગાંસડી (૫) ચલાવવું; હાંકવું
ખેપટ સ્ત્રી. ધૂળ; કચરો (૨) ક્રિવિ. મૂઠીઓ વાળીને; ખેડહક(-) પું. ખેડવાનો હક્ક
ઝપાટાબંધ (જેમ કે, દોડવું) ખેડાઉ વિ. ખેડવા જેવું; ખેડી શકાય એવું
ખેપાન(-ની) વિ. તોફાની (૨) યુક્તિબાજ ખેડાણ વિ. ખેડેલું; ખેડાતું હોય એવું (૨) ન. ખેડેલી- ખેપિયો S. (‘ખેપ” ઉપરથી) દૂત; કાસદ
ખેડાતી હોય એવી જમીન (૩) ખેતી (૪) ખેડવું તે પ્રેમ વિ. સુખશાંતિ આપનારું (૨) સુખશાંતિવાળું; આબાદ (૫) કોઈ વિષયમાં ઊંડા ઊતરતી વખતે કરવામાં (૩) ન. સુખશાંતિ (૪) કલ્યાણ; લેમ (૫) આરોગ્ય આવતું પરિશીલન, લેખન વગેરે
(૬) સલામતી; સંરક્ષણ
સિમાચાર ખેડામણ ન. ખેડવાનું મહેનતાણું
ખેમકુશળ વિ. (૨) ન. ક્ષેમકુશળ; સાજુંનરવું કે તેના ખેડી સ્ત્રી. ક્રીડા માટેની હોડી
ખેમટો છું. (સંગીતમાં) એક તાલ (૨) એ તાલમાં ગવાતું ખેડુ વિ. ખેડનારો; ખેતી કરનાર (૨) પું. ખેડૂત
ગાયન
તેિ ઝાડ ખેડું ન. (સં. ખેટક, પ્રા. ખેડા) ગામડું
ખેર ન. (સં. ખદિર, પ્રા. ખઇર) જેમાંથી કાથો બને છે

Page #244

ખેર)
૨૨e
[ ખેંચાખેંચ(-ચી) ખેર ઉદ્. (અ.) ભલે; હશે; ફિકર નહિ (૨) સ્ત્રી. ખેલણ ન. (સં. ખેલન, પ્રા. ખેલણ) ખેલવું-કૂદવું તે ખેરિયત; સાજાનરવાપણું
ખેલદિલ વિ. ખેલદિલવાળું; મોટા મનનું ખેર સ્ત્રી, ધૂળ; ખેરો (૨) ઊધઈ
ખેલદિલી સ્ત્રી, દિલમાં ખેલ કે રમતનો પ્રસન્ન ભાવ હોવો ખેરખાહ વિ. (ફા.) ભલું ચાહનારું; શુભેચ્છક; “પેટ્રન તે (૨) નિખાલસતા ખેરખાહી સિ. ખેરખાપણું
ખેલન ન. (સં.) ખેલવું-રમવું તે (૨) તમાશો; ખેલ ખેરવવું સક્રિ. (સં. સ્કેરયતિ, પ્રા. ખેરવઈ) ખરી પડે એમ ખેલપંચ . નિર્ણાયક; “રેફરી’
કરવું; ગેરવવું (૨) ખસેડવું; દૂર કરવું; કાઢી મૂકવું ખેલવવું સક્રિ. (સં. ખેલ્લતિ, પ્રા. ખેલ્લઈ) ઘોડાને સવારી (૩) પજવવું; માથું ફોડવું
કરી ફેરવવું ખેરવિખેર ક્રિ.વિ. વેરણછેરણ; આમતેમ; ગમેતેમ પડેલું ખેલવું અ.ક્રિ. (સં. ખેલતિ, પ્રા. ખેલ્લઇ) રમવું; ગેલખેરવું સક્રિ. ખેરવવું; ગેરવવું (૨) હલકું ચીતરવું ગમ્મત કરવી (૨) યુક્તિ કે પ્રપંચથી કાર્ય કરવું (૩) ખેરસલ્લા સ્ત્રી. (અ. ઐરસલાહ) સુખરૂપતા; સુલેહશાંતિ જુગાર રમવો (૪) શિકાર કરવો
(૨) ઉ૬. ખેર, હશે. બળ્યું. એવો મન વાળવાનો ખેલંદું અ.વિ. ખેલવામાં કુશળ; ખેલાડી ઉદ્દગાર
[પદાર્થ; કાથો ખેલાડી વિ. રમતમાં કાર્ય કાઢી લે એવું; ચતુર મુત્સદી (૨) ખેરસાર(-લ) પું. ખેરના લાકડામાંથી નીકળતો-કઢાતો પું. ખેલ કરે-રમત રમે તે; નટ (૩) મુત્સદી (૪) ખેરંચો(ટો) પું. પA; રજ; ધૂળ (૨) પરચૂરણ ચીજવસ્તુ ખેલકૂદમાં ભાગ લેનારું ખેરાચોલ(-ળ) વિ. કાથા જેવું રાતું; લાલચોળ ખેલાડુ વિ. ખેલાડી સ્વભાવનું (૨) રખડ ખેરાત સ્ત્રી. (અ.) દાન; પુણ્ય; સખાવત [એવું ખેલૈયો છું. ખેલ કરનાર માણસ; ખેલંદો [(૩) નાવિક ખેરાતી વિ. ખેરાત માટે કાઢેલું, ધર્માદાનું (૨) ખેરાત કરે છેવટ (હિ.) (-ટિયો) ૫. માર્ગદર્શક નેતા (૨) સુકાની ખેરિયત સ્ત્રી. (અ.) સુખરૂપ-ક્ષેમકુશળ હોવું તે; ખેવટું ન. સુકાનીનું-હોડી હંકારવાનું કામ; વહાણવટું સાજાનરવાપણું.
[થાંભલો ખેવના સ્ત્રી. કાળજી; સંભાળ (૨) ગરજ; પરવા ખેરિયું વિ. ખેરના લાકડા સંબંધી (૨) ન. ખેરનો સોટો ખેવૈયો છું. પાણી પૂરું પાડનાર પખાલી ખેરિયો છું. ખેરિયા બાવળનો ગુંદર; ખરી ગુંદર ખેસ પું. (પુરુષ) ખભે નાખવાનું વસ; દુપટ્ટો ખેરી સ્ત્રી. દાંત ઉપર બાઝતી પોપડી
ખેસવવું સક્રિ. (“ખસવું” ઉપરથી) ખસેડવું ખેરી વિ. ખેરના લાકડામાંથી કાઢેલું બનાવેલું ખેસિયું ન. ખેસ તરીકે ચાલે એવું વસ; ખેસ ખેરી વિ. ખેરના લાકડાનું બનાવેલું
ખેસિયું ન. નજીકનું સગું ખેરી સ્ત્રી. ગરમ લૂગડામાં પડતી એક જીવાત ખેહ સ્ત્રી. (દ.) ધૂળ; રજ ખેરી મું. ઘેટો (૨) બકરો (૩) સ્ત્રી. બકરી
ખેહ છું. (સં. ક્ષય) ક્ષય ખેરીચો !. (અ. ખરીજ=પરચૂરણ ઉપરથી) પરચૂરણ ખેળ સ્ત્રી. લાહી (૨) આર; કાંજી; “સ્ટાર્ચ ચીજોનો ડાબડો (૨) ધાતુનો ઝેરો-ખેરો
બેંકડો . એકડો; કરચલો અત્યંત અશક્ત ખેરીજ વિ. (અ. પારિજ) વધારાનું; અંદર આવી ગયેલું ખંખલી વિ. (મેં મેં ઉપરથી) ખવાઈ-ખળખળી ગયેલું,
ન હોય તેવું (૨) ના. વિના; સિવાય; વગર ખેં ક્રિ.વિ. (૨) સ્ત્રી. ઉધરસનો એવો અવાજ ખેરો પં. ગૂંથીને બનાવેલો દોરીઓનો જાળીદાર ખેંચ સ્ત્રી. (પ્રા. પંચ=ખેંચવું) ખેંચાણ; તાણ (૨) આગ્રહ થેલો-ઝોળી
(૩) તાણ; તંગી ખેરો પં. બાજપક્ષી; સીંચાણો
ખેંચણગાડી સ્ત્રી. ખેંચવાથી ચાલતી ગાડી ખેરો છું. પોંક પાડવાનો ખેરના લાકડાનો કે પછી કોઈ ખેંચણિયું વિ. ખેંચી જાય તેવું પણ લાકડાનો ટુકડો; ખેરિયો
ખેંચતાણ સ્ત્રી. ખેંચવું અને તાણવું તે; ખેંચાખેંચ; ખેરી મું. અડાયનો ગેર; ભૂકો (૨) ડાંગરના ડૂડાનો એક તાણાતાણી (૨) રસાકસી (૩) વાદવિવાદ
રોગ (૩) ચોખાના લોટની વડી (૪) પોંક પાડવાનો ખેંચપકડ સ્ત્રી. ખેંચી કે પકડી રાખવું તે (૨) જીદ; ઠ ડાંડિયો
ખેંચવું સક્રિ. પોતા તરફ આણવું; આકર્ષવું; તાણવું (૨) બેરોગ . ક્ષયરોગ
કસવું; તંગ કરવું (૩) આગ્રહ કરવો; આગ્રહથી ખેલ પું. (સં.) રમત (૨) તમાશો; ભવાઈ (૩) રચના; વળગી રહેવું (૪) શોષી લેવું; ચૂસવું (૫) અર્ક કાઢવો
લીલા (૪) મામલો; કિસ્સો (૫) સહેજ-જરામાં થાય ખેંચંખેંચા સ્ત્રી. તાગંતાણા; ખેંચાખેંચ (૨) તંગી; તાણ " એવું કામ
(૩) અત્યંત આગ્રહ ખેલકૂદ સિ. રમવા-કૂદવાની ક્રિયા
ખેંચાખેંચ(-ચી) સ્ત્રી, જુઓ “ખેંચંખેંચા”

Page #245

ખેચાણ
૨૨૮
[ ખોડખાંપણ ખેંચાણ ન. ખેંચ; તાણ (૨) આગ્રહ (૩) તંગી; તાણ કોતર (૪) જૂનો જમાનો
(૪) આકર્ષણ (૫) પાણીનું સખત તાણ ખાચરે ક્રિ વિ. ઝટ ધ્યાન ન પડે તેવી જગાએ; ખૂણે ખેંચતાણ સ્ત્રી. જુઓ 'ખેંચાખેંચ [મહેનતાણું; “કાર્ટેજ' ખોચરો પં. (ખૂણેખાંચરે સાથે પ્રયોજાય છે) ખૂણો; ખાંચો ખેંચામણ ન. (ગાડી વગેરે વડે) માલ વહી જવાનું ખોચંડો . (‘બોચરે' પરથી) અયોગ્ય સ્થળ, કઠેકાણું ખેંટવું સક્રિ. (અનાજ) ઝાટકવું
ખોજ સ્ત્રી. (અ. ખોજ૪) તપાસ; શોધખોળ ખેંપટ વિ. ખૂબ પાતળું; સુકલકડી
ખોજવું સાકિ, ખોજ કરવી; ખોળવું; શોધવું ખેંસરા પુ.બ.વ. ઓળી અને અછબડાનો રોગ ખોજ(-જે)ણ સ્ત્રી, ખોજાની સ્ત્રી; ખોજી બૈડ સ્ત્રી. (ખરડિયું ઉપરથી) પાણી ન પાવું-સુકાવા દેવું ખોજી સ્ત્રી, જુઓ ખોજણ’ તે (૨) સુકવણું; સૂક
ખોજો વિ. (ફા. ખ્વાજ) આગાખાની ઇસ્માઇલી મુસ્લિમ ઐડિયું વિ. પાણી વિનાનું (૨) નીક કે નહેર વગેરેથી સંપ્રદાયના અનુયાયી (૨) પું. એ જાતિનો પુરુષ
જેને પાણી ન પડાતું હોય તેવું (ખેતર) (૩) ન. ખોજો પુ. (ફા. ખોજ) વ્યંઢળ; હીજડો (૨) - સુકવણું; ખરેડિયું; સૂકો દુકાળ
જનાનખાનામાં સ્ત્રીઓની તહેનાતમાં રહેનારો નોકર ખો પુ. વંશ; મૂળ
ખોટ સ્ત્રી. (ખૂટવું' ઉપરથી) ઘટ; ઓછાપણું; અપૂર્ણતા ખો સ્ત્રી. (ફા. ખ) ટેવ (૨) ખાર; હેષ; વેર
(૨) નુકસાન; ગેરલાભ (૩) ભૂલચૂક (૪) નાની ખો સ્ત્રી. ખાઈ (ખો); ખીણ; ખાઈ (૨) કોતર
ભરતી (ઉધાનથી ઊલટા પ્રકારની) ખો સ્ત્રી. એક રમત (૨) ખોખો રમતનો એક બોલ ખોટક(-કા)વું અક્રિ. (સં. ખોટુ લંગડાવું ઉપરથી) ખોઇયું ન. ઘોડિયાની ખોઈ; ખોયું
અટકવું; અચકાવું (૨) અટકી પડવું ખોઈ સ્ત્રી. બાળકને સુવાડવા માટે કરેલી કે બાંધેલી ઝોળી ખોટકો . ઘટ (૨) ખોટકાવું તે (૨) ઘોડિયું (૩) ખોળો
ખોટવટાવ પં. નહોતોટો ખોકલી સ્ત્રી. (રવા.) ઉધરસ
ખોટવધ સ્ત્રી. નુકસાન કે નફો ખોખ ન. મોટા કદનું પણ ખાલી ખોખું હોય તે ખોટંખોટા ક્રિ.વિ. જૂઠે જૂઠું ખોખ વિ. નકામું થઈ ગયેલું
ખોટાઈ સ્ત્રી. (“ખોટું ઉપરથી) ખોટાપણું; જૂઠાપણું (૨) ખોખરાટ પું. ખોખરાપણું
હરામીપણું (૩) આળસુપણું; એદીપણું ખોખરું વિ. જાડો ને પોલો અવાજ નીકળે એવું (૨) અડધું- ખોટાબોલું વિ. ખોટું બોલે તેવું બોલીને ફરી જાય એવું પડધું ભાંગેલું-તૂટેલું
ખોટારવો . છાણાં બળી ગયા પછી રહેલો રાખનો ગોટો ખોખલી સ્ત્રી. ('ખોખું' ઉપરથી) ઘરડી શિયાળ (૨) પડી ખોટારું વિ. (ખોટું” ઉપરથી) જૂઠું (૨) ભૂંડું; ખોટું (૩) ગયેલા દાંતવાળી વૃદ્ધા-ડોશી (૩) મોટી ઉધરસ; ન. જૂઠાણું (૪) તરકટ
[પોપૈયો ઉટાંટિયું
ખોટારો પુ. ઈંટનો કકડો; રોડું (૨) અંગારો; લાળો (૩) ખોખલું વિ. ખખળી ગયેલું; વૃદ્ધ (૨) ઉધરસ ખાતું હોય ખોટારો છું. નખરાં
તેવું [આદમી (૩) ઝાડની બખોલ ખોટાળું વિ. ઘણાં બાળકો મર્યા પછી ઊછરેલું; ખોટનું ખોખલો છું. ઉધરસનો ઠાંસો (૨) વૃદ્ધ ખખળી ગયેલો ખોટી ક્રિ.વિ. વિલંબ-ઢીલ થાય એમ; નકામું થોભી રહેવું ખોખું ન. (સં. શુષ્ક) અંદરથી પોલું ને સાર(ગર) કાઢી પડે-વખત બગડે એમ (૨) સ્ત્રી. વાર; વિલંબ
લીધેલું જે કાંઈ હોય તે (૨) માલ કાઢી લીધો હોય ખોટીપો ૫. ખોટી થવું તે, રોકાઈ રહેવું તે તેવી ખાલી તકલાદી પેટી; હલકી બનાવટની પેટી ખોટીલું વિ. (ખોટું” ઉપરથી) આખાં હાડકાંનું; કામચોર (૩) કાગળ અને લૂગડું શાહીથી ચોપડી બનાવેલો (૨) ખોડવાળું (૩) ન. નિઃસંતાનને ઘણા વખત બાદ પાઘડીનો આકાર; કકડાઓની બનાવેલી પાઘડી (૪) થયેલું-ખોટનું બાળક ભરપાઈ થઈ ગયેલો હૂંડીનો કાગળ (૫) નમૂનો; ખોટું વિ. જૂઠું; અસત્ય (૨) ભૂલચૂકવાળું (૩) ખરાબ; બીબું () કાચું લખાણ; મુસદો (૭) ક્લેવર; નઠારું (૪) ફરી જાય એવું; બેવફા (૫) ચેતન વિનાનું હાડપિંજર (૮) વાહનની “બૉડી
(૬) કામ ન દે એવું; નકામું (૭) ન. નુકસાન; ખોખો સ્ત્રી, એક રમત; ખોભિલ્લુ
અન્યાય; ખોટું કામ (ઉદા. “કોઈનું ખોટું કરીએ તો ખોગીર ન. (ફા.) ઘોડા ઉપર મૂકવાની ઊનની ગાદી; આપણું પણ ખોટું થાય.') જીન (૨) તકિયો (૩) પાઘડી
ખોડ સ્ત્રી. ખો; આદત; કુટેવ (૨) શારીરિક ખામી (૩) ખીચડ વિ. બીજાના કામમાં દખલ કરનારું
ભૂલ; ખામી (૪) કલંક; લાંછન ખોચરું વિ. પોલું (૨) ખાંચા-ખાંચાવાળું (૩) ન. ખો; ખોડ-ખાંપણ સ્ત્રી, ખોડ કે ખામી; શારીરિક ખામી

Page #246

ખોડવું
૨૨૯
ખોરાકી ખર્ચ ખોડવું સક્રિ. (સં. લો =હીથી બાંધવાનો થાંભલો; દે. ખોફનાક વિ. ભયાનક; ડરામણું (૨) વિનાશક
ખોડ સીમાકાષ્ઠ) દાટવું (૨) રોપવું; ઊભું કરવું (૩) ખોબો(-બેલો) પં. બે હાથ છતા જોડવાથી બનતો પાત્રનો તોડવું; ભાંગવું (૪) ખોડું કરવું
આકાર; પોશ (૨) તેમાં માય તેટલું માપ ખોડલું ન. મોટું લાકડું - હૂણકું (૨) ઝાડનું જૂનું થડિયું ખોભણત-ણી) સ્ત્રી. ખો; ગુફા (૨) કોતરની બે બાજુનો ખોડંગ(-ગા)વું, ખોડાવું અ.ક્રિ. (સં. ખો) લંગડાવું; ખોડું ખાંચો (૩) ખાડો (કેસ, ચાંપ કે ઉલાળો અટકે એવો) ચાલવું એક રૂ૫) ખચકો
પહેરણ વગેરે ખોડિયાર સ્ત્રી. ખોડિયાળ માતા; એક દેવી દુર્ગાનું મનાતું ખોભળો ૫. ઢીલો-કદ કરતાં મોટો-ગલેફ (૨) એવું ખોડિયું વિ. ખોડવાળું; અપંગ
ખોભિલ્લુ સ્ત્રી, ખોખોની રમત ખોડીબારું ન. (લાકડાં “ખોડીને કરેલું બારું) ખેતરમાં જવા ખોયણી સ્ત્રી. રાઈમેથીનો વઘાર
આવવા માટે બે પાંખિયાવાળું લાકડું ઘાલી કરવામાં ખોયણી સ્ત્રી. ખોરણી; ઉશ્કેરણી આવતો રસ્તો - છીંડું
ખોયણી સ્ત્રી, એક છોડની મઠના જેવી શિંગ ખોડીલું વિ. ખોડિયું; ખોડ-ખાંપણવાળું [(અક્ષર માટે) ખોયણું ન, બળતું લાકડું કે સળેખડું (૨) જામગરી (૩) ખોટું વિ. (સં. ખો) ખોડિયું (૨) લંગડું (૩) સ્વર વિનાનું ચાંદવું; ઉશ્કેરણી ખોડેટ સ્ત્રી. (રવા.) કૂકડીનું સેવન વખતનું બોલવું તે ખોયું ન. ઘોડિયાની ખોઈ (૨) ઘોડિયું
. ક્વિ) માથાની ચામડી પર બાઝતો મેલ બોર વિ. (ફા.) “ખાનારું’, ‘–ની ટેવવાળું'. “ખાઉ' એવા (૨) માથાની ચામડીનો રોગ (૩) સંહાર; નાશ અર્થમાં ઘણુંખરું નામને અંતે અનિષ્ટ ભાવ સૂચવે છે. ખોતરણી સ્ત્રી. (‘ખોતરવું' ઉપરથી) ખરપડી (૨) ઉદા. હરામખોર; દગાખોર [ઓરડી
કોતરવાનું ઓજાર; ટાંકણું (૩) કોતરણી; નકશીકામ ખોરડું ન. ઝૂંપડું; માટીની ભીંતનું નાનું ઘર (૨) ખોલી; (૪) ખોતરવાનું મહેનતાણું
ખોરડું ન. એક વનસ્પતિ ખોતરણી સ્ત્રી, દાંત ખોતરવાની ધાતુની સળી ખોરણ ન. (“ખોરવું' ઉપરથી) હોલવાઈ ગયેલું જે હોય ખોતરણું ન. ટાંકણું (૨) ખરપડી (૩) ખોતરવાનું સાધન છે (૨) ખોરવાનું સાધન (૪) ખૂધરું; દોષ
ખોરણી સ્ત્રી. ખોરવું તે (૨) ઉશ્કેરણી ખોતરવું સક્રિ. કોતરવું; આછું ખોદવું; ખણવું (૨) ખોરણું ન. જુઓ “ખોયણું
પાયમાલ કરવું; (કોઈનું) ખોદવું મહેનતાણું ખોરદાદ પુ. (ફા.) જરથોસ્તી ધર્મની માન્યતા પ્રમાણેના ખોતરાઈ સ્ત્રી. (૦મણ) ન. ખોતરવાનું-ખોતરાવવાનું મુખ્ય સાત ફિરસ્તાઓમાંના છઠ્ઠા (૨) જરથોસ્તી ખોદકામ ન. ખોદવાનું કામ (૨) પ્રાચીન સ્થળો ખોદવાનું વર્ષનો ત્રીજો મહિનો (૩) જરથોસ્તી મહિનાનો છઠ્ઠો
દિવસ ખોદણિયો છું. ખોદવાનું કામ કરનાર મજૂર
ખોરદાદસાલ પુ. (ફા.) જરથોસ્તી વર્ષના-ત્રીજા માસનો ખોદણી સ્ત્રી. (“ખોદવું' ઉપરથી) ખણખોદ; નિંદા; છઠ્ઠા દિવસનો પારસી તહેવાર કે તે દિવસ બગદોઈ (૨) ખોદવાની ક્રિયા
ખોરવણી સ્ત્રી. ખોદણી (૨) અદેખાઈ; ઈર્ષા ખોદણી સ્ત્રી, બીજાની નિંદા કરવી તે
ખોરવવું સક્રિ. (વાહન વગેરેને) અટકાવવું (૨) ખોરવી ખોદવું સક્રિ. (સં. ખુઈ, અપ. ખોદ્ધ) અ.ક્રિ. ભોંય નાખવું ઉખાડવી; ખણવું (૨) કોતરવું; નકશી પાડવી (૩) ખોરવાનું અ.ક્રિ. (‘ખોરવું' ઉપરથી) વેરવિખેર થઈ જવું; ખોદણી કરવી; નિંદા કરવી
ખોદશી તૂટી પડવું ખોદાહોદ સ્ત્રી, વારંવાર ખૂબ ખોદવું તે (૨) સામસામી ખોરવું સક્રિ. (દેવતાને સતેજ કરવા કે બળતાને જલદી ખોદાણ ન. ખોદાવું કે ખોદવું તે; ખોદકામ (૨) પાણીના બાળવા) ખંખેરવું–તળેઉપર કરવું જોરથી ખોદાયેલી જમીન
મહેનતાણું ખોરંચે ક્રિ.વિ. ખૂણેખાંચરે; નિકાલ ન થાય એવું ઠેકાણે; ખોદામણ ન. (-ણી) સ્ત્રી. ખોદવાનું-ખોદાવવાનું
ખોળે બે બોધું ન. લાડકાનો જાડો અને વજનદાર ટુકડો (૨) મૂર્ણ ખોરંચો . અડચણ; નડતર ખોપરી સ્ત્રી. (સં. ખોખર, પ્રા. ખોખ્ખર) માથાનું પેટી ખોરંભો છું. વિલંબ; ખળભો
જેવું હાડકું; જેમાં મગજ છે તે (૨) અસામાન્ય ખોરાક (ફા. ખરાક) ખાવાનો પદાર્થ; ભોજનસામગ્રી (૨) બુદ્ધિશાળી લેવું તે
[(૪) રોષ ખાવાનું પ્રમાણ (૩) દવાનું પ્રમાણ; “ડોઝ” ખોફ છું. (અ) ડર (૨) ગુસ્સો (૩) અવકૃપા; ઇતરાજી ખોરાકી સ્ત્રી. ખોરાક; ગુજરાતની વસ્તુ (૨) તેનું ખરચી ખોફગી સ્ત્રી, ખફગી: ખોફ
ખોરાકી ખર્ચ ન. ખોરાકીનું ખર્ચ; નિર્વાહખર્ચ
કામ

Page #247

ખોરાકીપોશાકી
ખોરાકીપોશાકી સ્ત્રી. અન્નવસ્ર (૨) તેનું ખરચ ખોરાટ પું., (-શ) સ્ત્રી. ખોરાપણું, ખોરાશ ખોરિયું ન. ખોયણું; ઉબાડિયું; ઊંબાડિયું ખોરું વિ. જૂનું થવાથી સ્વાદ વગરનું; બેસ્વાદ ખોલ સ્ત્રી. (દે. ખોલ, ખોલ્લ) ખામી; કરચલી; પોલાણ (૨) ઊતરી ગયેલી જીર્ણ ચામડી (૩) સાપની કાંચળી (૪) ખોળી (૫) ખોળ; ગાદી-તકિયા વગેરેનું ઉપલું પડ-ગલેફ
ખોલકી સ્ત્રી. (દે. ખોલ) ગધેડી; ખોલી
ખોલકું ન. ગધેડાનું બચ્ચું ખોલકો પું. ગધેડો
ખોલડું ન. માટીનું ઘર
ખોલવું સ.ક્રિ. ઉઘાડવું (૨) કાઢવું; સ્થાપન કરવું ખોલી સ્ત્રી. (સં. ખોલ્લ, પ્રા. ખુલ્લ) મૂઠને સ્થાને ઓજાર માટે વાળવામાં આવતી ભૂંગળી
ખોલી સ્ત્રી. (દે. ખુલ્લ=કુટીર) નાની કોટડી; ઓરડી ખોલી સ્ત્રી. ગધેડી; ખોલકી
૨૩૦
ખોલો પું. ગધેડો (૨) ગધેડાનું નરબચ્ચું ખોવડા(-રા)વવું સ.ક્રિ. ‘ખોવું’નું પ્રેરક ખોવાવું અ.ક્રિ. ‘ખોવું’નું કર્મણિ
ખોવું સ.ક્રિ. (સં. ક્ષપયતિ, પ્રા. ખવઇ) ગુમાવવું (૨) ગેરલાભ થવો (૩) હારી જવું
ખોસવું સ.ક્રિ. (સં. સ્કોષતિ, પ્રા. ખોસઇ) જોરથી દાખલ કરવું; ઘાલવું; ઘોંચવું
ખોહ સ્ત્રી. (સં. ગોહ) ખો; કોતર; ખીણ; ખાઈ (૨) રમતમાં કરાતો જમીનનો નાનો ખાડો; ગબી ખોળ સ્ત્રી. ઊતરી ગયેલી જૂની ચામડી (૨) સાપની કાંચળી; ખોળી (૩) ખોળ (ગાદી કે તકિયાનું ઉપલું પડ); ગલેફ
ખોળ પું. (દે. ખીલ) તેલ કાઢી લીધા બાદ રહેતો તેલી બીનો કૂચો
ખોળ સ્ત્રી. તપાસ; શોધ; તલાશ ખોળવું સ.ક્રિ. શોધવું; તપાસ કરવી; હૂઁઢવું ખોળંખોળા, ખોળાખોળ(-ળી) સ્ત્રી. શોધાશોધ; ખોળાખોળ ખોળંબો, (-ભો) પું. વિલંબ; ઢીલ ખોળાખોળ(-ળી) સ્ત્રી. ખોળંખોળા; શોધાશોધ ખોળાઢંઢોળા પં.બ.વ. ખોળંખોળ; ખૂબ ઢૂંઢવું તે ખોળાધર પું. (ખોળો+ધરવો) જામીન; ‘ગેરન્ટર’ ખોળાધરી સ્ત્રી. જામીનગીરી, ‘ગેરન્ટી’ ખોળાભરણું ન. (ખોળો+ભરવું) સીમંત; અધરણી (૨) તેનો માંગલિક વિધિ
ખોળાંખંખોળાં, ખોળાંખાંખાં ન.બ.વ. ખૂબ બારીક
તપાસ
ખોળિયું ન. (સં. ખોલિ) ગોદડાં વગેરે ભરવાનો ઓઢો;
[ખ્વાહિ(-હે)શ
ગલેફ (૨) શરીર; ક્લેવર
ખોળી સ્ત્રી. (સં. ખોલિ) વસ્તુના રક્ષણ માટે છેડા ઉપર ગોઠવેલું ઢાંકણ
ખોળો પું. (સં. ક્રીડક:) પલાંઠી મારી બેસતાં બંને જાંધ ઉપરથી ઘૂંટણ લાગી થતી આસન જેવી જગાનો ભાગ (૨) એ ભાગ ઉપરના વસને (તેમાં કાંઈ લેવા) ઝોળી પેઠે કરાય છે તે
ખોખારવું અક્રિ. ખૂંખું અવાજ કરવો (૨) અમુક અવાજથી ગળું સાફ કરવું (૩) ખૂંખારાથી અવાજ કરવો (૪) હણહણવું
ખોંખારો પું. ખૂંખારવું તે; ખૂંખારો (૨) ખૂંખારવાળો અવાજ; ખૂંખારો
ખોં ખોં ક્રિ.વિ. ઉધરસનો અવાજ થાય તેમ ખ્યાત વિ. (સં.) પંકાયેલું; નામીચું ખ્યાત સ્ત્રી. ખ્યાતિ; કીર્તિ (૫.) ખ્યાતનામ વિ. (સં.) કીર્તિસંપન્ન; પ્રખ્યાત ખ્યાતિ સ્ત્રી. (સં.) પ્રસિદ્ધિ; જાહેરાત (૨) પ્રતીતિ; જ્ઞાન ખ્યાતિપંચક ન. (સં.) અસખ્યાતિ, આત્મખ્યાતિ,
અન્યથાખ્યાતિ, અખ્યાતિ અને અનિર્વચનીયખ્યાતિ એવા શૂન્યવાદી, ક્ષણિકવાદી, ન્યાય, મીમાંસા અને શાંકરવેદાંતના મતે અનુક્રમે આવતી ભ્રમમૂલક જ્ઞાનની પાંચ ખ્યાતિઓનો સમૂહ
ખ્યાપન ન. (-ના) સ્ત્રી. (સં.) જાહેરાત (૨) કબૂલાત ખ્યાલ પું. તર્ક; કલ્પના (૨) સ્મરણ (૩) કેડો (૪) એક જાતનું ગાયન
ખ્યાલટપ્પો છું. ગાતાંગાતાં બે માણસોથી ગોળ ફરતે કરવામાં આવતું એક નૃત્ય
ખ્યાલી વિ. તરંગી; મનસ્વી (૨) ખ્યાલ-લાવણી જોડનારું ખ્રિસ્ત પું. (ગ્રીક-ખ્રિસ્ટોસ) જીસસ ક્રાઇસ્ટ
ખ્રિસ્તી વિ. ઈસુ સંબંધી; ઈસુના ધર્મનું (૨) પું. એ ધર્મ માનનારો માણસ
ખ્રિસ્તીકરણ ન. ખ્રિસ્તી ન હોય તેવાં અન્ય ધર્મનાં માણસોને ખ્રિસ્તીધર્મમાં લાવવાની ક્રિયા ખ્રિસ્તેતર વિ. (ખ્રિસ્ત + ઇતર) ખ્રિસ્તનું અનુયાયી ન હોય તેવું; ‘હીધેન’
ખ્વાજા પું. અમીર જેવો મોટો માણસ; હાકેમ (૨) મોટો ફકીર કે પીર
ખ્વાબ પું., ન. (ફા.) ખવાબ; સ્વપ્ન
ખ્વાબી વિ. સ્વપ્નનું; તે સંબંધી (૨) સ્વપ્નમાં રચ્યા કરનારું; સ્વપ્નશીલ
ખ્વાહિ(-હે)શ સ્ત્રી. (ફા.) ખાદેશ; અભિલાષા

Page #248

૨ 3 ૧
ગજબ ગચ ક્રિ.વિ. ઘોંચાવાના અવાજથી; ગચ એવા અવાજથી
ગચ સ્ત્રી. ચૂનોકેલ ગ કું. (સં.) ગુજરાતી લિપિનો કંઠસ્થાની ત્રીજો વ્યંજન ગચ કિ.વિ. માફક; જેમ
[ગચરકું ગ ૫. ગાંધાર સ્વરની સંજ્ઞા
ગચકડું, ગચકિયું ન. (ડૂબતાં) તરફડિયાં મારવાં તે (૨) ગ પુ. ગુરુવર્ણ કે શ્રુતિ દર્શાવતો વર્ણ [ઉદા. ખગ; ઉરગ ગચરકે ન., (-કો) ૫. ખાટો કે તીખો ઓડકાર; ઘચરકું -ગ (સં.) (સમાસને અંત) “જતું, “ચાલતું એવા અર્થમાં. ગચિત-શ્ચિ)યું ન. (‘ગચ્ચે ઉપરથી) ઢેલુંચોસલું (જેમ ગઈ ભૂ.કે. ગયો’ ભૂતકાળનું સ્ત્રીલિંગ (૨) વિ. ગયેલી; કે, ઈંટ ચૂનો વગેરેનું) (૨) આડ, નડતર વીતેલી
ગચું(-ચૂ)બડું ન. ગોળાકાર એકઠું થયેલું ટોળું; ઘચૂંબલો ગઈકાલ સ્ત્રી. આજની પહેલાંનો દિવસ
ગચ્ચ કિ.વિ. ગચ ) સજજડ-તૂટે છૂટે નહિ એવી રીતે ગઈ કાલે કિ.વિ. આજની પૂર્વેના દિવસે; કાલે (૨) બહુ ગશ્ચિયું ન. જુઓ ‘ગચિયું જૂના કાળમાં નહીં - તાજેતરમાં
ગચ્ચી સ્ત્રી. (ફા. ગચ) માટી, ઈંટો, કાંકરા અને ચૂનો ગઈગુજરી સ્ત્રી, બની ગયેલી-ભૂતકાળની હકીકત વગેરેનું બાઝી જવું તે; ઉદા. ચૂનાગસ્ત્રી (૨) ગગડવું અ.જિ. નરમ પડવું; શક્તિહીન થવું (૨) ઓછું અગાસી; ધાબું (૩) છોબંધ જમીન થવું (૩) હિંમત હારવી
ગમ્યું ન. જુઓ “ગચિયું” ગ(૦૩)ગડવું અ.કિ. “ગડ ગડ અવાજ થવો , ગચ્છ મું. (સં.) સમુદાય; જથ્થો; ફિરકો (જૈન) (૨) (૦૩)ગડાટ ૫. ગડગડ એવો અવાજ (૨) ક્રિ.વિ.
શ્રેણીમાં અમુક પદોનો સમુદાય (ગ) (૩) ન. સપાટાબંધ વગર હરકતે
(પાલિ ગચ્છ=ઝાડ) વંશવૃક્ષ; ગાછનિાસી જવું તે ગ(૦૩)ગડાવવું સ.જિ. ગડગડે એમ કરવું (૨)
ગચ્છન્ની સ્ત્રી. (સં. ગચ્છ પરથી) આઘાપાછા થઈ જવું તે; ઝપાટાબંધ-અટક્યા વગર કામ ચલાવવું (જેમ કે, ગચ્છી-છછી) સ્ત્રી, જુઓ “ગચ્ચી’
વાચનનું) (૩) નરમ પડવું (૪) ઓછું થવું ગજ પુ. (ફ., સં.) લંબાઈ ભરવાનું ચોવીસ તસુનું મા. ગ(Oણ)ગણવું અ.જિ. ગણગણ એવો અવાજ કરવો (૨) (૨) બારણાની ભૂંગળ (૩) ધાતુનો નક્કર સળિયો નાકમાં બોલવું (૩) પોતાની નામરજી અસ્પષ્ટ રીતે
(૪) બંદૂકની નાળમાં દારૂ ઠાંસવા માટે વપરાતો બતાવવી (૪) સક્રિ. મનમાં બબડવું, ગગણતાં કહેવું
સળિયો (૫) તંતુવાદ્ય વગાડવાનું ધનુષ્ય જેવું સાધન (૫) અતિશયતા દર્શાવવી; આનાકાની કરવી
(૬) ઘાણીમાંથી તેલ કાઢવાનો સળિયો ગ(Oણ)ગણાટ પુ. ગગણવું તે (૨) ગુપ્ત બાતમી
ગજ . (સં.) હાથી ગગન ન. (સં.) આકાશ; આભલું; આસમાન ગજક ન. (ફા.) નશો ક્ય પછી કરવામાં આવતા ગગનગામી વિ. ગગનમાં જનારું; આકાશગામી
નાસ્તાની ચીજ
[(૩) ગણપતિ ગગનગાંઠિયા પં.બ.વ. એક મીઠાઈ, ઘઉંના લોટના ગજકર્ણ'.રણો (સં) હાથીનો કાન (૨) દરાજ: દાદર ચાસણી પાયેલા ગાંઠિયા
ગજગતિ સ્ત્રી, (સં.) હાથીની ચાલ (૨) તેના જેવી ડોલતી ગગનચર વિ. આકાશમાં ફરનારું; ગગનગામી
ને મગરૂર ચાલ
(સ્ત્રી) ગગનચુંબી(-બિત) વિ. આકાશને ચુંબતું; ઘણું ઊંચું ગજગામાન-મિની) (સં.) વિ. સ્ત્રી. ગજગતિથી ચાલનારી ગગનપ(-પંથ પું. આકાશ માર્ગ
ગજગામી વિ. (સં. ગજગામિનું) ગજગતિથી ચાલનારું ગગનભેદી વિ. ગગનને ભેદે એવું મોટું (અવાજ કે નાદ)
ગજગ્રાહ છું. પક્ષ પાડીને દોરડું ખેંચવાની રસાકસીની ગગનવિહાર પું. આકાશમાં વિહાર (૨) બહુ ઊંચા ઊંચા
રમત; ‘ટગ ઑફ વૉર' ખ્યાલો કરવા તે
ગજચર્મ ન. (સં.) હાથીનું ચામડું ગગનવિહારી વિ. (સં.) ગગનવિહાર કરનારું
ગજદળ ન. હાથીનું લશ્કર; હસ્તિસેના ગગનસ્પર્શી વિ. આકાશને અડે એવું; બહુ જ ઊંચું
રજદંત છું. (સં.) દંતશૂળ (૨) ગણપતિ (૩) ખીંટી ગગારી સ્ત્રી. (સં. ગર્ગરિકા, પ્રા. ગમ્મરિઆ) (ધાતુનો). ગજધર પું. (સં.) દરજી (૨) સુથાર (૩) કડિયો નાનો ગગરો-ઘડો
ગજનાળ સ્ત્રી. હાથી ખેંચે તેવા પ્રકારની તોપ ગગરો પુ. ધાતુનો ઘડો, મોટી ગાગર [ઉપર આવેલું
ગજપતિ પું. (સં.) હાથીનો માલિક (૨) ગજદાનો નાયક ગ(વળ)ગળું વિ. (સં. ગલિત) ઢીલું; દીન (૨) પાકવા
(૩) મોટો ઉત્તમ હાથી
મિહાવત ગગા સ્ત્રી. (બાળભાષામાં) બાળકનું ઝભલું
ગજપાલ(ળ) . હાથીની માવજત કરનારો આદમી (૨) ગગી સ્ત્રી, છોડી (૨) દીકરી
ગજબ પું. (અ.) કેર; જુલમ (૨) મોટું દુઃખ (૩) આશ્ચર્ય; ગગો ૫. છોકરો (૨) દીકરો
૧
નવાઈ

Page #249

ગજબનાક
ગજબનાક વિ. (ફા.) ગજબ કરનારું; કેર વર્તાવનારું ગજર પું. પહોર પહોરને આંતરે ઘડિયાળાં વગાડવામાં આવેછેતે; ગજજર (૨) ચોઘડિયાં; સમયસૂચક ટકોરા ગજરાજ પું. (સં.) ઉત્તમોત્તમ હાથી
૨૩૨
ગજલ સ્ત્રી. સ્ત્રીઓના પ્રેમની, મૈત્રીની અને જવાનીની હકીકત રજૂ કરતી કવિતા (૨) એક ફારસી રાગ; રેખનો (ગઝલ)
હાર (૨) કાંડે પહેરવાનું સ્ત્રીનું ઘરેણું
ગજરું ન. (-રો) પું. કાંડે કે અંબોડે પહેરવાનો ફૂલનો ગટગટાવવું સ.ક્રિ. ગટગટ કરતાં-ઝટ પી જવું ગટર સ્ત્રી. (ઈં.) ગંદું પાણી જવાની નીક; મોરી; ખાળ (૨) એ માટે આખા ગામની ભેગી વ્યવસ્થા (૩) ગટર જેવું ગંદું કે હીણું તે [સજાવટ ગટરપટર ક્રિ.વિ. ગમે તેમ આડુંઅવળું (૨) ઊંધીચત્તી ગટરવ્યવસ્થા સ્ત્રી. ગટરની વ્યવસ્થા; ડ્રેનેજ’ ગટિયું વિ. ગદ્યું; ઠીંગણું (૨) બટકું અને જાડું ગસૂચી સ્ત્રી. (સં. ગુરૂચી) એક વનસ્પતિ, ગળો ગટ્ટી(-ઢું) વિ. (સં. ગ્રથિત=ગંઠાઈ ગયેલું) ઠીંગણું (૨) બટકું અને જાડું
ગઢો પું. જુઓ ‘ગઠ્ઠો’
ગઠડી સ્ત્રી. (હિં.) પોટલી; બચકી
ગજલિસ્તાન ન. ગઝલિસ્તાન; ગઝલનો સંગ્રહ ગજવત્ર, (-દન) પું. (સં.) ગજાનન; ગણપતિ ગજ(-જા)વવું સ.ક્રિ. ગાજે એમ કરવું; ગાજવું; ગરજવું; જાહેર થવું; નામના થવી
ગજવાડ સ્ત્રી. હાથીખાનું; ગજશાળા ગજવાકાતરુ પું. ખીસાકાતરુ; ખીસાચોર; પાકીટમાર ગજવું ન. (સં. ગુહ્ય) ગૂંજું; ખીસું (૨) પાસે પૈસો હોવો તે; ધનબળ
ગજવેલ સ્ત્રી. ખરું લોઢું; પોલાદ ગજવેલ સ્ત્રી. સતાવરી ગજશાલા(-ળા) સ્ત્રી. હાથીખાનું '- [ગણપતિ ગજાનન પું. (સં.) (હાથીના જેવું મોઢું કર્યું છે તે) ગજાનીક ન. (સં.) હાથીનું સૈન્ય; ગજસેના ગજાર સ્ત્રી. (સર. ગોઝાર) (રસોડા કે ભંડાર તરીકે વપરાય એવો) મુખ્ય ઓરડાની બાજુનો ખંડ ગજારકોટ પું. લાકડાનો બનાવેલો કોટ ગજારોહણ ન. (સં.) હાથી ઉપરની સવારી ગજાવવું સ.ક્રિ. ગજવવું; ‘ગાજવું’નું પ્રેરક ગજિયાણી સ્ત્રી. ગજ પનાનું એક રેશમી કાપડ ગજિયું વિ. એક ગજ માપનું (૨) ન. જાડા સૂતરનું (બહુધા ગજી) કપડું
ગજી વિ. ગજિયું (૨) સ્ત્રી. ગજિયાણી [યોગ્યતા ગજું ન. ગુંજાશ; શક્તિ (૨) શરીરનું કદ; કાઠું(૩) પાત્રતા; ગજેન્દ્ર પું. (સં.) ઉત્તમ હાથી (૨) ઐરાવત ગજ્જર પું. (ગજ+ધર) વડો સુતાર; મિસ્ત્રી (૨) વડો
મુકાદમ (૩) ગુજ્જર જાતિના સુતારની એક અટક ગજ્જર પું. અમુક વખત થયો એવું દર્શાવનારો ટકોરો;
ગજર (૨) સમય; કાળ [પું. એક મુસલમાની અટક ગઝનવી વિ. (ફા.)ગિજની નામના શહેરનું; –નેલગતું (૨) ગઝલ સ્ત્રી. (અ.) સ્ત્રીઓના પ્રેમની, મૈત્રીની અને
જવાનીની હકીકત આપતી કવિતા (૨) એક ફારસી રાગ; રેખતો (ગઝલ) ગઝલગોષ્ઠિ(-હી) સ્ત્રી. પ્રેમની કવિતાનું ગાન તેમજ શ્રવણ (૨) (લા.) ગપ્પાં, ટાઢા પહોરનાં ગપ્પા ગઝલિસ્તાન ન. ગઝલોનો સંગ્રહ; ગજલિસ્તાન
| ગડદો ગઝાલા ન. (અ.) હરણનું માદા બચ્ચું (૨) પું. સૂર્ય ગટકગટક ક્રિ.વિ. ગટગટ; સપાટાબંધ [કરવું ગટકાવવું સ.ક્રિ. ગટગટ કરતાં પીવું કે ખાઇ જવું; ઓહિયાં ગટગટ ક્રિ.વિ. ગટગટ અવાજ થાય એમ
[ત
ગઠન ન. (સં. ગ્રથન) ગાંઠવું - બાંધવું તે; એકત્રિત કરવું ગઠબંધન ન. (હિં.) ગાંઠ બાંધવી તે; (લગ્નમાં) છેડાછેડી
બાંધવી તે ક૨) જોડાણ; સાઠગાંઠ
ગઠિયણ વિ., સ્ત્રી. (ગઠિયું) લુચ્ચી; પાકી (સ્ત્રી) ગઠિયું (સં. ગ્રથિત=ગંઠાઈ ગયેલું) લુચ્ચું; પાકું (૨) ધુતારું ગટ્ટો પું. (સં. ગ્રંથિ, પ્રા. ગંઠિ) ગાંગડો, ગચિયું; બાઝી ગયેલો જથ્થો
ગડ ન. (સં. ગફુ=ગાંઠ કે દે. ગડ=મોટો પથ્થર) ગાંઠ; આંટી(૨) ગૂમડું; ગોડ (૩)સ્ત્રી. ગડી (લૂગડાની); ગેડ ગડગડ ક્રિ.વિ. એવા અવાજથી ગડગડવું અક્રિ. ગાજવું [સપાટાબંધ; વગર હરકતે ગડગડાટ કું. ગડગડ એવો અવાજ (૨) ક્રિ.વિ. ગડગડાવવું સ.ક્રિ. ગડગડે એમ કરવું (૨) ઝપાટાબંધ
અટક્યા વગર કામ ચલાવવું (જેમ કે, વાચનનું) ગડગૂમડ ન. નાનાંમોટાં ગૂમડાં (૨) ગૂમડાં થઈને થતો ચામડીનો એક રોગ
ગડગૂંદી સ્ત્રી. ગડગૂંદાનું ઝાડ ગડગૂંદું ન. ગડગૂંદાનું ફળ; મોટું ગૂંદું ગડગૂંદો હૂં. ગડગૂંદાનું ઝાડ
ગડડગફ ક્રિ.વિ. ગરડગફ; ઝટ; જોતજોતામાં ગડથોલું(-લિયું) ન. ગોથું; લથડિયું; ગુલાંટિયું [ભીડાભીડ ગડદાગડદી સ્ત્રી, ગડદાથી મારામારી; મુક્કામુક્કી (૨) ગડદાટવું સ.ક્રિ. ગડદાવવું; ગડદે ગડદે મારવું [મારામારી ગડદાપાટું ન.બ.વ. ગડદા અને પાટુ (૨) હાથપગની ગડદાવવું સ.ક્રિ. ગડદે ગડદે મારવું; ગડદાટવું ગડદો હું. (દ. ગુડદાલિઅ=મારીને પિંડો કરી નાખેલું ઉપરથી) ઠોંસો; ધીબકો; મુક્કો (૨) તૂટેલા પથ્થરનો ટુકડો

Page #250

ગડબ
૨ 3 3.
[ ગણવેશ ગડબ સ્ત્રી. ગડ; ગાંઠ; સોજો
ગઢેચી સ્ત્રી. ગઢની અધિષ્ઠાત્રી દેવી ગડ(-૨)બડ શ્રી. (દ.ગડબડ) ઘોંઘાટ (૨) અવ્યવસ્થા; ગણ છું. (સં.) ટોળું; મંડળ (૨) જાત; વર્ગ (૩) શિવનો
ગોટાળો (૩) તોફાન; ધમાલ [પાલમેલ; તફડંચી સેવક-સમુદાય (૪) છંદશાસ્ત્રમાં ત્રણ અક્ષરનો ખંડ ગડ(-૨)બડગોટો પુ. ગોટાળો; અવ્યવસ્થા (૨) હિસાબમાં ઉદા. વગણ, મગણ ગડબડવું અ.ક્રિ. ગબડવું (૨) પાચન ન થવું ગણ . (સં. ગુણ) પાડ; ઉપકાર | ભાગ ગડબડસડબડ સ્ત્રી. ગડબડગોટો (૨) ધમાલ; ઘોંઘાટ ગણ સ્ત્રી. હળમાં નખાતો આડો ઊભો અને ત્રાંસો એક ગડ(-૨)બડાટ કું. ગરબડ કરવી તે અડબડિયું; ગોથે ગણક છું. (સં.) ગણતરી કરનાર માણસ (૨) જોષી (૩) ગડ(-૨)બડિયું વિ. ગડબડ કરે તેવું; ધાંધલિયું (૨) ન. ન. “કેક્યુલેટર (કપ્યુટર = સંગણક). ગડબવું કિ. (ગડબ ઉપરથી) દાબીને ભરવું; ઠાંસવું ગણકારવું સક્રિ. ગણતરીમાં - લેખામાં લેવું: દરકાર (૨) મારી મારી અધમૂઉં કરવું
કરવી; ધ્યાનમાં લેવું ગડબું ન. ગડબ; ગાંઠ
ગણગણ ક્રિ.વિ. ગણગણતું હોય એમ (૨) ગણગણાટ ગડમથલ સ્ત્રી, ફાંફાં; ઘાલમેલ; નિરર્થક મહેનત ગણગણવું અ.કિ. ગણગણ એવો અવાજ કરવો (૨) ગડરિયો !. ચરાવનારો, ચરવૈયો ગિડગડવું સામી વ્યક્તિ ન સમજે એ રીતે બોલવું ગડવું અ.ક્રિ. અંદર પેસવું-જવું; ગરવું (૨) ગબડવું (૩) ગણગણાટ પુ. ગણગણવું તે; ગગણાટ ગડવો છું. (સં. ગફુકા) ઘડાના જેવો ગોળ પડઘીદાર લોટો ગણગીત ન. (સં.) સમૂહમાં ગવાતું ગીત; સમૂહ ગીત (૨) ગાવો
ગણતર વિ. (‘ગણવું” ઉપરથી) ગણી શકાય એવું; ગયુંગાંડ્યું ગડાકુ પું, સ્ત્રી, ગોળ કે કાકબ ભેળવી કરાતી તમાકુ ગણતર ન. ગણતરી (૨) ડહાપણ હોવું તે ગડિયું ન. (‘ગડ” ઉપરથી) તમાકુનાં પાન આમળીને ગણતરી સ્ત્રી. ગણવું તે () ગણવાની રીત (૩) ગણીને
વાળેલી મૂડી (૨) ગડાકુનો ગોળો - નાનો ગડો (૩) કાઢેલી સંખ્યા (૪) અંદાજ ઉદા. ગણતરી બહારનું ન. પાલી કે મણ સોળમા ભાગનું માપ
ખર્ચ (૫) માન; પ્રતિષ્ઠા ગડિયો પં. ઘડિયો; આંકનો પાડો [(૩) ગરેડીનો ખચકો ગણતંત્ર ન. ગણરાજય; પ્રજાસત્તાક; લોકશાહી ગડી સ્ત્રી. (ગડ) ગાંઠ; આંટી (૨) ગેડ (જેમ કે કપડાની). ગણતી સ્ત્રી. ગણતરી; ગણના; ગણતર ગડી પું. (મ.) દક્ષિણી ચાકર; ઘાટી
ગણધર પું. (સં.) વર્ગ અથવા સમૂહના મુખી (૨) એક ગડીબંધ વિ. વપરાયા વિનાનું; ગડી સહિત; ગડીભેર પ્રકારના આચાર્ય, જેઓ તીર્થકરનાશિષ્ય હોયછે. (જૈન) ગડુડાવવું સક્રિ. “ગડૂડવું'નું પ્રેરક
ગણન ન. (સં.) ગણવું તે ગણતરી કરવી તે ગડુડાવું અ.ક્રિ. “ગડૂડવું'નું ભાવે
ગણના સ્ત્રી. (સં.) ગણવું તે; ગણતરી ગડુડુડ ક્રિ.વિ. (ગબડવાના) એવા અવાજથી ગણનાથ પું. (સં.) ગણોના ઉપરી; ગણપતિ (૨) શિવ ગડૂચી સ્ત્રી. (સં. ગુડૂચી) ગર્ચી; ગળો
ગણનાયક પું. (સં.) ગણોના નેતા; ગણપતિ (૨) શિવ ગયો છું. નગારું મૂકવાની ત્રણ પાયાની ઘોડી ગણનીય વિ. (સં.) ગણાય એવું; ગણવા યોગ્ય (૨) ગÇ(-૩)ડવું અ.ક્રિ. ગફૂડ એવો અવાજ કરવો; ગાજવું ગણતરીમાં લેવા જેવું ગડેડાટ કિ.વિ. એવા અવાજથી (૨) પું. ગડગડાટ ગણપતિ મું. (સં.) મહાદેવના નાના પુત્ર; ગણેશ; ગોર . ઘેટો (૨) બકરો
- ગણનાયક
મિળેલી હોય એવું ગડેરિયો છું. ગાડરાં સાચવનાર કે ચારનાર ભરવાડ ગણમાન્ય વિ. (સં.) લોકપ્રસિદ્ધ; જનસમૂહ વડે માન્યતા ગડો છું. (સં. ગડ) કાંકરો; મોટો ગાંગડો (૨) તમાકુ- ગણભૃતક યું. (સં.) ગણરાજયનો સેવક ગડાકુનું મોટું ગડિયું
ગણરાત્ર ૫. ન. (.) રાત્રીઓનો સમૂહ ગરિકાપ્રવાહ પુ. ગાડરિયો પ્રવાહ
ગણરાજ્ય ન. (સં.) ગણતંત્ર; પ્રાચીન ભારતનું એક ગઢ ૫. (દ.) પર્વત પરનો કોટ; કિલ્લો
પ્રકારનું પ્રજાસત્તાક રાજય ગઢવી પુ. ગઢનો રખેવાળ (૨) ચારણ (૩) ચારણ- ગણવત ન. (૦પટો) ૫. ગણોત; સાથ (૨) ગણોતનામું બારોટનો ઇલકાબ
ગોળનું) ગણવું સક્રિ. (સં. ગણપતિ, પ્રા. ગણઈ-ગુણઈ) સંખ્યા ગઢવું ન. (સં. ઘટિત, પ્રા. ગઢિ) ઘડવુંમાટલું કાઢવી ગણતરી કરવી (૨) હિસાબ કે ગણિતનો ગઢાણ ન. જયાં એકલું ઘાસ થતું હોય એવી જમીન: બીડ દાખલો કરવો (૩) લેખામાં લેવું માનવું; આદર ગઢી સ્ત્રી. નાનું ગઢવું-માટલું કિલ્લેદાર કર (૪) સમજણ કે ડહાપણ મેળવવું (જેમ કે, ગઢી સ્ત્રી, નાનો ગઢ (૨) ગઢમાં રહેનાર (૩) ગઢવી; ભણ્યો પણ ગણ્યો નહિ.) | યુનિફોર્મ ગઢેચા પુ.બ.વ. ગઢના રક્ષક મનાતા દેવ ગણપતિ ગણવેશ પં. આખા સમૂહનો એક સમાન પહેરવેશ;
--*JSS

Page #251

ગણસારો|
ગણસારો પું. અવાજથી ચેતવણી આપવી તે; અણસારો ગણાધિપ પું. (સં.) ગણોનો અધિપતિ; શંકર (૨) ગણપતિ
ગણિક યું. ગણક; જોષી
ગણિકા સ્ત્રી. (સં.) વેશ્યા; વારાંગના; ગુણકા ગણિત વિ. (સં.) ગણેલું (૨) ન. ગણિતવિદ્યા (૩) તેની (ખાસ કરી અંકગણિતની) ચોપડી ગણિતપાસ પું. (સં.) અંકપાશ; ‘પરમ્યુટેશન’ ગણિત(વિઘા, શાસ્ત્ર) ન. ગણિતનું જ્ઞાન કે શાસ્ત્ર; આંકડાની ગણતરી કરવાનું શાસ્ત્ર ગણિતશ્રેણી(-ઢી) સ્ત્રી. (સં.) પ્રત્યેક અંક વચ્ચે સમાન સંખ્યાનું અંતર રહેતું હોય એવો અંકોનો ક્રમ ગણિતી પું. (સં.) ગણિતશાસ્ત્રી ગણિતીય વિ. ગણિતને લગતું ગણિપિટક ન. (સં.) જૈન ધર્મગ્રંથોનો સમૂહ [ત; ‘ગ્રંથિંગ’ ગણીકરણ ન. (સં.) રકમમાં પદોના ગણ-સમૂહ કરવા ગણું વિ. (સં. ગુણ) -થી ગુણતાં આવેતેટલું (ઉદા. ચાર ગણું) ગણેલ(-લું) અનુભવ લીધેલું; અનુભવી ગણેશ પું. (સં.) ગણપતિ; વિનાયક; ગજાનન ગણેશ(ચતુર્થી, ૦૨:૫) સ્ત્રી. ગણેશના પૂજનનો દિવસ; ભારદવા સુદ ચોથ
૨૩૪
ગણેશભાગિયો છું. ફક્ત નફામાં જ ભાગવાળો ભાગીદાર ગણેશિયું ન. (-યો) પું. ખાતરપાડુનું એક હથિયા૨; ખાતરિયું ગણોત સ્ત્રી., ન. (સં. ગણ+પત્ર) ગણવત; સાંથ (૨)
ગણોતનામું; જમીનદાર અને ખેડૂત વચ્ચે થતો સાંથનો લેખ (૩) વિઘોટી; મહેસૂલ (૪) ભાડે ખેડવા આપેલી જમીન
ગણોતધારો પું. ગણોતનો કાયદો ગણોત(નામું) ન. પટો(-ટ્ટો) પું. જમીનદાર અને ખેડૂત વચ્ચેનો સાંથનો કરાર-દસ્તાવેજ
ગણોતિયો પું. જમીન ગણોતે રાખનાર-ખેડનાર; સાંયોડો ગણોતી વિ. ગણોને રાખનાર
ગણ્ય વિ. (સં.) ગણનામાં લેવા જેવું
ગણ્યુંગાંઠ્યું વિ. ગણતર; થોડુંક; અલ્પ સંખ્યામાંનું ગત વિ. (સં.) ગયેલું (૨) ભૂતકાળનું; વીતી ચૂકેલું (૩)
મરી ગયેલું (૪) ના. સુધી. ઉદા. ‘પેઢીઓ ગત કોઈનું ધન પહોંચતું નથી.' (પ) (સમાસને અંતે) ‘-માં આવેલું’, ‘-ને અંગેનું કે લગતું’ એ અર્થમાં. ઉદા. વ્યક્તિગત; અંતર્ગત [(કોઈ રાગના) સ્વરોની રચના ગત સ્ત્રી. (સં. ગતિ) ગતિ (૨) વાઘ પર વગાડવાની ગતકડું ન. નવાઈનો બનાવ (૨) ટોળ; મશ્કરી; મજાક ગતકાલીન વિ. (સં.) ભૂતકાળનું; ગયા જમાનાનું ગતભર્તૃકા સ્ત્રી. (સં.) વિધવા [ જવર (૩) જન્મ ને મરણ ગતાગત વિ. (સં.) ગયેલું અને આવેલું (૨) ન. અવર
| ગદાધર
ગતાગમ સ્ત્રી. (ગતિ+ગમ) સમજ; જ્ઞાન ગતાનુગતિક (સં.) વિ. ચીલે ચાલનારું; ગાડરિયું; અનુકરણ કરનારું
ગતાંક છું. (સં.) ગયો અંક
ગતિ સ્ત્રી. (સં.) ચાલ (૨) ઝડપ (૩) પ્રવેશ; પ્રવેશ કરવાની બુદ્ધિ-શક્તિ (૪) સમજ; મતિ (૫) શક્તિ; બળ (૬) સ્થિતિ; દશા (૭) મૂઆ પછીની હાલત (૮) રસ્તો; માર્ગ; ઉકેલ
ગતિચક્ર વિ. વેગ આપનારું; વેગનું બળ સંગૃહીત કરનારું અથવા વેગનું નિયમન કરનારું પૈડું ગતિજ વિ. ગતિમાંથી પેદા થતું; ‘કાઇનેટિક' ગતિજનક વિ. (સં.) વેગ જન્માવનારું-ઉત્પન્ન કરનારું ગતિતંતુ પું. મગજમાંથી સંદેશા લઈ જનાર-બહિર્ગામી
જ્ઞાનતંતુ; ‘ઍફેસસ્તમ’ (શ.શા.) [ગતિનો ભંગ ગતિભંગ વિ. (સં.) ભગ્ન ગતિવાળું; નિશ્ચેત્ (૨) પું. ગતિમય વિ. (સં.) સતત ચાલ્યા કરતું [પ્રમાણ ગતિમાન વિ. (સં.) ગતિવાળું (૨) ન. ગતિ-વેગનું માનગતિમાપક યંત્ર ન. વાહનોની ગતિ કે વેગ માપતું યંત્ર; ‘સ્પીડોમીટર’
ગતિયું વિ. સદ્ગતિ પામેલું
ગતિરોધક હું. વાહનો ધીમે પાડવા રસ્તા ઉપર કરેલ
ઉપસેલ ભાગ (૨) વેગ અટકાવનારું ઉ૫ક૨ણ; ‘બ્રેક' ગતિવાદ પું. (સં.) પદાર્થો (જેમ કે વાયુ)ના અણુઓમાંથી
ગતિથી દબાણ વગેરે બળ પેદા થાય છે એવો વાદ; ‘કાઇનેટિક થિયરી’ [એનર્જી‘ ગતિશક્તિ સ્ત્રી. (સં.) ગતિથી પેદા થતી શક્તિ; ‘કાઇનેટિક ગતિશાસ્ત્ર ન. ગતિની ગણિતવિદ્યા; ‘ડાઇનેમિક્સ’ ગતિશીલ વિ. (સં.) ગતિમાન થવાના કે કહેવાતા લક્ષણવાળું; ગતિવંત; ‘મૉબાઇલ’
ગતિહીન વિ. (સં.) હલનચલન ન કરનારું; સ્થિર ગદ ન. બહાનું; મિષ
ગદગદ વિ. (૨) ક્રિ.વિ. ગદ્ગદ્ અવાજથી ગદગદિયાં ન.બ.વ. ખાનપાન, નાણાં કે આનંદની રેલુંછેલ (૨) ગલીપચી થવી તે
ગદગદું વિ. (ગદગદ) પાણીપોચું (૨) કોહી ગયેલું ગદડવું સ.ક્રિ. (પગ વતી) દબાવવું; મસળવું (૨) હેરાન
કરવું; રગડવું
ગદબ સ્ત્રી. ઢોરને ખવડાવવાની એક વનસ્પતિ; રજકો ગદબદ વિ. જેમાં કીડા ખદબદતા હોય તેવું; ખદબદ ગદદિયાં નં.બ.વ. ગદગદિયાં; ગલીપચી થવી તે; ખાનપાન, નાણાં કે આનંદની રેલછેલ ગદળું વિ. ડહોળું
ગદા સ્ત્રી. (સં.) લડાઇનું એક હથિયાર ગદાધર પું. (સં.) ગદા ધારણ કરનાર (૨) વિષ્ણુ

Page #252

ગદાયુદ્ધ
૨ 3 ૫
[ગબોળો ગદાયુદ્ધ ન. (સં.) ગદા વડે થતું યુદ્ધ
ગપગોળો ૫. (ગપ+ગોળો) ગપાટો સિટી ગપતાળીસ ગદાવવું સ.ક્ર. દડ કે રેતીમાં દોડાવવું; થકવવું ગપતાળીસ વિ. ‘અનિશ્ચિત સંખ્યા'નું એમ સૂચવે છે. ઉદા. ગદિયાણી (સં. ગદ્યાણક) અર્ધા તોલાનું વજન ગપસપ સ્ત્રી. (‘ગપ' ઉપરથી) ગપ્પાં; આડીઅવળી ગદેલું ન. ગાદલું (૨) જાડી ગાદી
નવરાશની વાત; અર્થ વિનાની વાત ગદ વિ. (સં.) ગળગળું (૨) ક્રિ.વિ. ગળગળા કંઠે ગપાગપ કિ.વિ. ગપગપ; ઉપરાઉપરી
(૩) જેમાં કીડા ખદબદતા હોય એવું [ગયેલું ગપાટી વિ. ગપાટા હાંકનારું; ગપ્પી ગદ્ગદિત વિ. (સં.) ગદ(ગળગળું) થયેલું ગળગળું થઈ ગપાટો છું. ગ૫; ગપ્યું (૨) અફવા ગદ્દાર વિ. કૃતઘ્ન (૨) દેશદ્રોહી
ગપાવવું સક્રિ. ગપાવું'નું પ્રેરક ગધ ન. (સં.) ગવાય નહિ એવું; પધથી ઊલટું ગપાવું અક્રિ. (સં. ગુપુ) ચુપચાપ કે છાનામાના ઘેસવું ગધકાર પં. (સં.) ગધ લખનાર
ગાષ્ટક ન. ખોટા તડાકા; ગપ ગદ્યકાવ્ય ન. (સં.) કાવ્યાત્મક ગદ્ય-રચના
ગપોડશંખ મું. ગપ્પીદાસ ગધાત્મક વિ. (સં.) ગધવાળું; ગદ્યના સ્વરૂપમાં હોય એવું ગપોડી વિ. ગપ મારનારું; ગપ્પી ગદ્યાળ(-ળુ) ગધના ભાવવાળું; ઊમિ વિનાનું
ગપોડું ન., (-ડો) ૫. ગણું; ગપાટો ગધાડિયું ન. જે ચપટા અને મોટા લાકડામાં ગાડીના પૈડાના ગપોલિયું ન. (સં. ગુરૂ ઉપરથી) કશામાંથી છટકી જઈને
લઠ્ઠા બેસાડાય છે તે (૨) વિ. જાડું; ગધૈયા જેવું (જેમ ભરાઈ બેસવું તે (ખાસ કરીને નિશાળમાંથી) (૨) કે, કપડું) (૩) મૂર્ખ
વ્યભિચાર
ફિલાવનારું ગધાડી સ્ત્રી. જુઓ “ગધેડી
ગપ્પી વિ. ગપ્પાં મારે એવું; ગપોડી (૨) અફવા ગધાડું ન. (સં. ગર્દભ, જુઓ “ગધેડું
ગપ્પીદાસ પું. ગપ મારવાની આદતવાળો માણસ; ગપોડી ગધાડો છું. જુઓ “ગધેડો
ગડું ન. ગપાટો; ઊડતી વાત (૨) ખોટી વાત; હિંગ ગડિયું ન. જુઓ “ગધાડિયું
ગફલત સ્ત્રી. (.) બેદરકારી; અસાવધાની (૨) ભૂલ ગધેડી સ્ત્રી, ગધેડાની માદા (૨) વરાધ
ગફલતી (-તિયું) વિ. ગફલત કરનારું [વિ. ક્ષમાશીલ ગધેડું ન. ઘોડાના પ્રકારનું એક ભારવાહક ચોપગું પ્રાણી ગફાર (અ. ગરૂફાર ઉપરથી) પુ. ઈશ્વર; મોક્ષદાતા (૨) ગધેડો છું. (સં. ગર્દભ; ગદહ) નર ગધેડું
ગલૂર વિ. (અ.) દયાળુ (૨) માફ કરનારું બૂિકડો ગયો છું. એક પ્રાચીન સિક્કો; ગધ્ધયું
ગફફો છું. ઉતાવળમાંગ૫ દઈને ભરેલો મોટો કોળિયોગધ્ધાપચીશી, (-સી) સ્ત્રી. સોળથી પચીસ વર્ષ સુધીનો ગબ ક્રિ.વિ. ગ૫; ઝટ; ચટ (૨) એવા અવાજથી
સમય, જયારે માણસમાં ગધ્ધાપણાનું જોર હોય છે. ગબકાવવું સક્રિ. ગપકાવવું (૨) જુવાનીનો ઉદ્ધતાઈ ભરેલો સમય
ગબ ક્રિ.વિ. ટપોટપ ગધ્ધાપાટુ સ્ત્રી, ન. ગધ્ધામસ્તી; લાતંલાતા તિ ગબડગંડ(-ડું) વિ. (ગરબડિયું+ગાડું) દાધારંગું; મૂર્ખ ગથ્થામજૂરી સ્ત્રી, ગદ્ધાવૈતરું; ગજા ઉપરાંત મહેનત કરવી ગબડગંદું વિ. (ગરબડિયુંગંદુ) ગંદું અને અવ્યવસ્થિત ગપ્પામસ્તી સ્ત્રી. મૂર્ખાઈભર્યું અતિશય તોફાન; લાતંલાતા ગબડવું અ.ક્રિ. ગડબડવું, તળે-ઉપર થતાં સરવું (૨) ગદ્ધાવૈતરું ન. સખત વૈતરું (૨) લાભ વગરની-નકામી આળોટવું (૩) (વગર વાંધે કે વિને) ચાલી કે નથી મહેનત
જવું; આગળ વધવું
જિવું તે ગથ્થી સ્ત્રી. ગધેડી; ગધાડી પિડતું) એક જીવડું ગબડ્ડી (-૨ડી) સ્ત્રી. (‘ગબડવું' ઉપરથી) એકદમ દોડી ગધે--ઢ)યું ન. (સં. ગર્દભક, પ્રા. ગદય) (દાણામાં ગબરુ વિ. ગાભલા જેવું; ગોરું અને માંસલ (૨) ભોળું ગધ્ધો-દ્ધો) . ગધેડો (૨) મૂર્ખ
ગબાગબ ક્રિ.વિ. ગબગબ; ટપોટપ ગન સ્ત્રી. (ઇં.) બંદૂક; પિસ્તોલ
ગબાગબી સ્ત્રી. મુક્કામુક્કી (૨) બોલાબોલી ગનારનું સક્રિ. (‘ગણકારવુંઉપરથી) ગણકારવું ગબારો પુ. ગપગોળો
(‘ગનારતું નથી' એમ નકાર સાથે વપરાય છે.) ગબારો પું. (અ. ગુબાર) નાનું બલૂન (૨) હવાઈ; ગની વિ. (અ.) ધનવાન; માલદાર
હવામાં ઊંચે જઈ ફૂટે એવું એક જાતનું દારૂખાનું (૩) ગનીમત સ્ત્રી. (અ.) ઈશ્વરકૃપા સદ્ભાગ્ય ડિંગ ગપ
ખાડે ગપ સ્ત્રી. (ફા.) ઊડતી વાત; અફવા (૨) ખોટી વાત; ગબી સ્ત્રી, લખોટી કે મોઈદડાની રમત રમવાનો નાનો ગ૫ ક્રિ.વિ. ગબ; ઝટ
કે ખાઈ જવું ગબો છું. (અ. ગબી) મૂરખો; રાવ્યો ગ૫(બ)કાવવું સક્રિ. ‘ગપ’ કે ‘ગબ' દઈને લઈ લેવું ગબગબ કિ.વિ. ગબગબ; ઉપરાઉપરી ગપગપ કિ.વિ. એક પછી એક; ઉપરાઉપરી
ગબોળો પં. ગપગોળો (૨) ભવાડો

Page #253

ગબ્બર
ગબ્બર પું. (સં. ગણ્વર, પ્રા. ગભર) અંબાજી પાસેનો એક (ચડવામાં કઠણ) ડુંગર (૨) ગુફા; ગબાર (૩) વિ. જબરું; સંગીન ગબર પું. પૈસાદાર ગબ્બો પું. ગો; મૂરખો [ધ્રાસકો; દહેશત ગભરાટ પું. (‘ગભરાવું' ઉ૫૨થી) ગભરામણ (૨) ગભરાટિયું વિ. ગભરાટવાળું; ગભરાટિયા સ્વભાવનું ગભરામણ સ્ત્રી. અકળામણ, મૂંઝવણ (૨) ભય ગભરાવું અક્રિ. ગૂંચાવું; મૂંઝાવું (૨) બીવું; ડરવું ગભરુ વિ. ગાભલા જેવું; ગોરું અને માંસલ (૨) નિર્દોષ;
ભોળું; ઢીલા સ્વભાવનું [લાકડું રાખી કરેલી જગા ગભા(-મા)ણસ્ત્રી. (સં. ગવાદની) ઢોરના નીરણ માટેઆ ગભાણ ન. ગામના પાદર પરની ગોચર જમીન; ચરો; [અંદરનો ભાગ; ગર્ભગૃહ ગભાર(-રો) પું. (સં. ગર્ભાગાર, પ્રા. ગબ્બાર) મંદિરની ગભીર વિ. (સં.) ઊંડું (૨) ધાડું (૩) ગંભીર ગમ સ્ત્રી. (સં. ગમ્ ઉપરથી) તરફ; બાજુ (૨) મનનું
ચરાણ
વલણ (૩) ગતિ; પ્રવેશ (૪) સૂઝ; સમજ ગમ સ્ત્રી. (અ.) શોક; દુઃખ (૨) ગમ ખાવી તે; ખામોશી •ામ પું. (ઈં.) ગુંદ૨; ગુંદ (૨) એને મળતો કોઈ પણ પદાર્થ ગમખાનું ન. (અ.,ફા.) સંસ્કાર
ગમખ્વાર વિ. ગમ ખાય એવું (૨) કરુણ ગમગીન વિ. ખિન્ન; ઉદાસ [દિલગીરી ગમગીની સ્ત્રી. (ફા.) ગમગીનપણું; ઉદાસીનતા; ગમાં ન.બ.વ. બોલતાં બોલતાં અચકાવું તે (લાગણી વિચાર કે નામરજીથી)
૨૩ ૬
ગમછો પું. (હિં. ગમાના) શરીર લૂછવાનું કપડું; ‘ટૉવેલ’ ગમ(-મ્મ)ત સ્ત્રી. જુઓ ‘ગમ્મત’ ગમતી વિ. આનંદી (૨) વિનોદી
ગમતું વિ. ગમે એવું; પસંદ પડે - રુચે એવું [સ્ત્રીસંગ ગમન ન. (સં.) જવું-ચાલવું તે (૨) ચાલ; ગતિ (૩) ગમવું અક્રિ. (સં. ગમ્યતે, પ્રા. ગમ્મઇ) મનને સારું
લાગવું; ગોઠવું (૨) પસંદ પડવું
ગમા પું.બ.વ. શક્તિ (૨) શરીરના સાંધા ।‘ગભાણ’ ગમાણ સ્ત્રી. (સં. ગમાદની, પ્રા. ગવાણિ) જુઓ ગમાણિયું ન. ગમાણનું આડું લાકડું ગમાર વિ. સં. ગ્રામાચાર, પ્રા. ગામાઆર-ગામાર, ‘ગા’નું ધૃસ્વીકરણ થઈ ‘ગમાર') અણસમજુ (૨) રોંચું; મૂર્ખ [ઇચ્છા મુજબનું ગમે તે સર્વ. (૨) વિ. કોઈ કે કશું પણ (૨) રુચિ કે ગમેતેમ ક્રિ.વિ. રુચિ મુજબ; ઇચ્છા પ્રમાણે (૨) કાંઈ બંધન કે મર્યાદા વગ૨; નિરંકુશ-શૃંખલ રીતે (૩) અવ્યવસ્થિત રીતે
ગમો છું. ગમવું તે; ચિ
|ગરનાળું
ગમ્મત સ્ત્રી. ગમત; ગંમત
ગમ્ય વિ. (સં.) જવાય-પહોંચાય એવું કે જવા ધારેલું તેવું (૨) સમજાય એવું (૩) ઔષધ વગેરેથી મટાડી શકાય એવું; સાધ્ય (૪) સ્ત્રીસંગ-ગમનને યોગ્ય ગયવર પું. (સં. ગજવર) મોટો હાથી; ગજેન્દ્ર ગણંદ પું. (સં. ગજેન્દ્ર) હાથી ગયાવ(-વા)ળ પું. (હિં. ગયાવાલ) ગયાનો પંડો ગયું (સં. ગત, અપ. ગય૩) ‘જવું’નું ભૂતકાળનું રૂપ; ગયેલું (૨) વિ. ગયેલું; વીતેલું; ભૂતકાળનું (૩) મરી ગયેલું
ગર પું. (સં. ગર્ભ) ફળની કે ઝાડના થડની અંદરનો ગર્ભ (૨) ફળની અંદર રહેલો માવો (૩) મનનો ભેદ (૪) કૃત્રિમ ઝેર
ગર પું. (સં.) ઝેરી અઘાર; ગલ [‘સોદાગર’,‘કારીગર’ -ગર (ફા.) ‘કરનાર’ એવો અર્થ સૂચવતો પ્રત્યય. ઉદા. -ગર પું. ગોસાંઈની એક જાતના નામના અંતે વપરાતો પ્રત્યય, ઉદા. કેશવગર (કેશવગિરિ, કેશવગીર) ગરક વિ. (અ.) ડૂબેલું (૨) મગ્ન; લીન ગરકવું અક્રિ. કળી-ખૂંપી જવું (૨) ડૂબી જવું (૩) મગ્નલીન થઈ જવું
ગરકાવ વિ. ગરક; મશગૂલ [દોરાની ગરબડી; ‘રીલ’ ગરગડી સ્ત્રી. (‘ગડગડ’ ઉપરથી) ફરે તેવું નાનું પૈડું (૨) ગરજ સ્ત્રી.(અ.) ખપ; જરૂર (૨) સ્વાર્થ ગરજ સ્ત્રી, (હિં.) વાદળોનો ગડગડાટ; મેઘગર્જના ગરજવંત(-વાન) વિ. ગરજવાળું; સ્વાર્થી ગરજવું .ક્રિ. (સં. ગ) ગર્જના કરવી; ગાજવું (૨) મોટેથી બરાડવું; તડૂકવું
ગરજુ(-જાઉ, -જિયું, -જી, -જીલું) વિ. ગરજવાળું; સ્વાર્થી ગરજો પું. ફણગો; અંકુર (૨) કાંટો; ઊભો ખીલો (૩) ખૂંપરો ગરડગપ(-ફ) ક્રિ.વિ. ગડડગફ; ઝટ દઈને; અચાનક ગરડવુંસ.ક્રિ. (સં. ઘર્ષ) (અક્ષર) ઘૂંટવા (જૈનસાધ્વી) ગરણી સ્ત્રી. (સં. ગુરુ ઉપરથી) સ્ત્રીગુરુ (૨) ગરણીજી ગરણી સ્ત્રી. એ નામની એક ઔષધિ-વનસ્પતિ ગરણીજી સ્ત્રી. (જી માનાર્થે) જૈન સાધ્વી ગરથ પૂં. નાણું; પૈસો (૨) સમૃદ્ધિ ગરદ સ્ત્રી. (ફા. ગર્દ) ધૂળ
ગરદ વિ. ભિડાયેલું; સાંકડમાં આવેલું (૨) દટાયેલું ગરદન સ્ત્રી, ડોકી; ગળચી; બોચી ગરદી સ્ત્રી. ગિરદી; ભીડ
ગરદો પું. (ફા. ગર્દ) તમાકુનાં પાંદડાંનો ભૂકો; જરદો ગરનાળ સ્ત્રી. (પો. ગાર્નેલ) છરાના ગોળા ભરવાની
ખાંડણી જેવી તોપ બાંધેલો સાંકડો માર્ગ; નાળું ગરનાળું ન. (ગર=ગરવું+નાળું) પાણી આવવા જવા માટે

Page #254

ગરબડો
૨ 39
ગરુડાસન ગરબડ સ્ત્રી. (દ. ગડબડ) ઘોંઘાટ (૨) અવ્યવસ્થા; ગરવ પું. (સં. ગર્વ) ગર્વ, અહંકાર ગોટાળો (૩) ગડબડ [ઘાલમેલ; તફડંચી ગરવાઈ સ્ત્રી. ગરવાપણું
ગૌરવવાળું ગરબડગોટો પુ. ગોટાળો; અવ્યવસ્થા (૨) હિસાબમાં ગરવું વિ. (સં. ગુરુક) મહાન (૨) મોટા દિલનું (૩) ગરબડવું અ.ક્રિ. ગબડવું
ગરવું અ.ક્રિ. (સં. ગલું) ખરવું; પડવું (૨) ધીરે રહીને ગરબડસરબડ સ્ત્રી. ગરબડગોટો (૨) ઘોંઘાટ; ધમાલ અંદર પેસવું
વ્યિસની ગરબડિયું વિ. ગરબડ કરે તેવું; ધાંધલિયું (૨) ગરબડવાળું ગરાડી વિ. બંધાણી; ભાંગ અફીણ કે ગાંજો વગેરેનો (૩) ન. અડબડિયું; ગોથું
ગરાડી સ્ત્રી, ગાડામાર્ગ ગરબી સ્ત્રી, સમૂહનૃત્યમાં ગાવા માટેની ઊર્મિમય દેશી ગરાડી સ્ત્રી, ગરેડી; ગરગડી
કાવ્યરચના (૨) સ્ત્રીઓના રાગમાં ગાવાની એક ગરાશિયણ સ્ત્રી, ગરાશિયાવર્ણની સ્ત્રી જતની કવિતા
રાંડવો; હીજડો ગરાશિયો છું. (ગામગરાસ મળ્યાં હોય તેવો) રજપૂત (૨) ગરબીભટ ૫. ગરબીઓ ગાનારો બ્રાહ્મણ (૨) વિ., પૃ. રાજવંશી (૩) ગરાસ ખાનારો; ભાયાત ગરબો પં. નોરતામાં અથવા માતા સ્થાપન પ્રસંગે જેમાં ગરાસ પું. (સં. ગ્રાસ) ગામનું રક્ષણ કરવાના બદલામાં
ચાલુ ઘીનો દીવો રખાય છે તે કાણાવાળી માટલી (૨) કાઢી આપેલી જમીન અથવા ઊચક રકમ (૨) દીવા કે માંડવીની આસપાસ ફરતાં ફરતાં તાબા ગુજરાન માટે આપેલી જમીન (રાજવંશીઓને)
પાડીને ગાવું તે (૩) મોટી ગરબી, રાસડો ગરાસણ(Cણી) સ્ત્રી. ગરાસિયાની સ્ત્રી (૨) ગરાસિયા ગરભ પું. (સં.) ગર્ભ; માના પેટમાં રહેલું જીવનું રૂપ જાતિની સ્ત્રી
(૨) ફળમાંનો માવો-ગર (૩) કોઈ પણ વસ્તુનો ગરાસદાર વિ. ગરાસ ધરાવનારું; ગરાસિયો અંદરનો ભાગ
તિોપ (૩) અફવા ગરાસિયણ સ્ત્રી. ગરાસિયાવર્ણની સ્ત્રી ગરભછાંટ સ્ત્રી છરા ભરેલો દારૂનો ગોળો (૨) ગરનાળ; ગરાસિયો છું. જુઓ ગરાશિયો ગરબ(સુતરાઉ, સૂતર) વિ. તાણામાં રેશમ અને ગરિમા સ્ત્રી. (સં.) મોટાઈ, પ્રોઢતા; ગૌરવ (૨) ઈચ્છા વાણામાં સૂતરના વણાટવાળું (કાપડ).
પ્રમાણે ભારે થઈ જવાની યોગની એક સિદ્ધિ ગરોળું ન. (સં. ગર્ભ પરથી) મકાઈનો દૂધિયો ડોડો ગરિયો . (‘ગરવું ઉપરથી) ભમરડો (૨) દાણા ન પડ્યા હોય એવું હું
ગરિષ્ઠ વિ. (સં.) ભારેમાં ભારે (૨) સૌથી વધુ અગત્યનું ગરમ વિ. (કા. ગમ) ઊનું (૨) શરીરમાં ઉષણતા પેદા ગરીબ વિ. (અ. ગરીબ એટલે બેવતન) નિર્ધન; કંગાલ
કરે-વધારે તેવું (૩) જોસમાં કે ક્રોધમાં આવેલું (૪). (૨) બાપડું; દુઃખી (૩) રાંક; સાલસ તેજ; જાહીલ (સ્વભાવમાં) (૫) તીખું; તેજ ગરીબખાનું ન. (અ., ફા.) ગરીબનું ઘર (૨) (વિવેકમાં)
(સ્વાદમાં) (૬) બરોબર રંગમાં આવેલું; ઉત્કટ પોતાનું ઘર-મકાન ગરમ મસાલો પુ. તેજ, લવિંગ વગેરે ગરમ તેજાનાનો ભૂકો ગરીબગ(ગુ)રબું ન. (અ. ગરવા-ગરીબનું બ.વ.) ગરમર સ્ત્રી, ન. એક વનસ્પતિ (તેનાં મૂળનું અથાણું ગરીબ અને કંગાલ માણસ; તદ્દન ગરીબ થાય છે.)
ગરીબન(-નિ)વાજ વિ. (અ. ગરીબ + ફા. નવાજ) ગરમાગરમ વિ. ગરમગરમ; ઊનુંઊનું તિ; ઉશ્કેરાટ ગરીબ પર રહેમ રાખે-ગરીબનું પોષણ કરે એવું ગરમાગરમી સ્ત્રી. ગરમાગરમ-બરોબર ગરમ થવું કે હોવું ગરીબપરવર વિ. (અ. ગરીબ+ફા. પરવર) ગરીબને ગરમાટો(વો) પૃ. ગરમી; ઉષ્ણતાવાળી સ્થિતિ
પાળનારું; ગરીબોનો બેલી નિમ્રતા; સાલસાઈ ગરમાવવું અ.ક્રિ. ગરમી આપવી (૨) હૂંફ આપવી ગરીબી(-બાઈ) (ફા.) સ્ત્રી. નિર્ધનતા; કંગાલિયત (૨) ગરમાળાનો ગોળ છું. ગરમાળાની શીંગમાંથી નીકળતો ગરીબીરેખાસ્ત્રી. ગરીબાઈની વ્યાખ્યા માટે નિયત ન્યૂનતમ રેચક પદાર્થ ફૂલવાળું ઝાડ આવકમર્યાદા
વિધારે મોટી ગરમાળો છું. (સં. કૃતમાલક) એ નામનું સુંદર પીળાં ગરીયસી વિ., સ્ત્રી, (સં.) ગૌરવશાળી; માન (૨) ગરમી સ્ત્રી, ઉશ્કેરાટ; ઝઘડો પિરમિયાનો રોગ ગરુડ ૫., ન. (સં.) એક પક્ષીઃ પક્ષીરાજ (૨) કશયપનો ગરમી સ્ત્રી (ફા.) ઉષ્ણતા; તાપ (૨) ગરમી-ચાંદી કે વિનતાથી થયેલો પુત્ર (૩) વિષ્ણુનું વાહન ગરમી સ્ત્રી. માપસર કપાડવા માટેનું સુતારનું એકઓજાર ગરુડગામી ૫. (સં.) વિષ્ણુ ગરમું ન. તપેલી જેવો પડઘી વિનાનું મોટું પાત્ર કે વાસણ ગરુડધ્વજ પું. ધજા પર ગરુડના ચિહ્નવાળા, વિષ્ણુ ગરલ ન. (સં.) વિષ; ઝેર
ગરુડબૂહ . (સં.) એક જાતનો ગરલ ન, ઘાસનો પૂળો
ગરૂડારૂઢ વિ. ગરુડ પર આરૂઢ-બેઠેલું ગરલ સ્ત્રી, ગિલોડી; ગરોળી
ગરુડાસન ન. ગરુડના જેવું એક યૌગિક આસન

Page #255

ગરુડો
૨ 3 ૮
| ગલતકોઢ, ગલકુઈ ગરુડો છું. (સં. ગુરુ ઉપરથી) હરિજનનો ગોર . -સૂવાનો ઓરડો (૩) મંદિરનો ગભાર-અંદરનો -ગરુ પ્રત્ય. વિશેષણ બનાવતો પ્રત્યય. ઉદા. કામગર મૂર્તિવાળો ભાગ ગર્ભગૃહ ગરૂર વિ. (અ. ગર=અભિમાન) મગરૂર; ગર્વીલું ગર્ભાધાન ન. (સં.) ગર્ભ મૂકવો તે (૨) ગર્ભ ધારણ કરવો ગરૂવું વિ. ગરવું; ગરવવાનું
- તે (૩) એક જાતનો હિંદુ સંસ્કાર ગરેડી સ્ત્રી, ગરગડી
ગર્ભાશય ન. શરીરમાં ગર્ભ રહેવાની જગા - તે અવયવ ગરોડો . (સં. ગુરુ) ગરુડો; હરિજનનો ગોર ગર્ભાડયું. (સં.) નાટકના કોઈ એક અંકમાં રજૂ થતો અન્ય ગરોળ(-ળુ) ન. (વોકળા વગેરેને કાંઠે ઊગતું) એક ઘાસ કોઈ નાટકનો અંશ ગરોળી સ્ત્રી. (સં. ગૃહગોલિકા, પ્રા. ધરોલિઆ) ઘરોબી, ગર્ભિણી સ્ત્રી. (સં) સગર્ભા સ્ત્રી ગિલોડી; ચિપકલી
અિવાજ ગર્ભિત વિ. સં.) જેના ગર્ભમાં-ઊંઝણમાં કંઈ બીજી વસ્તુ, ગર્જન ન., (-ના) સ્ત્રી. (સં.) ગર્જવું તે (૨) એનો અર્થ કે ભાવ રહેલો હોય તેવું; છૂપું (૨) માર્મિક; ગર્જન્ત વિ. ગર્જતું; ગાજતું બિરાડવું; તાડૂકવું અર્થસૂચક ગર્જવું અ.કિ, ગરજવું. ગર્જના કરવી. ગાજવું (૨) મોટેથી ગર્વ ૫. (સં.) અભિમાનગુમાન અભિમાની ગર્જિત વિ. (સં.) ગર્જના કરી ઊઠેલું (૨) તડૂકી ઊઠેલું ગર્વિત (સં.) (-ઇ), (૦ગર્વ), (૦૯) વિ. ગર્વવાળું; (૨) ન. ગર્જન
ગોંક્તિ સ્ત્રી. (સં.) ગર્વ ભરેલી ઉક્તિ-વાણી કે વચન; ગર્ડર ૫. (.) લોખંડનો પાટો (નાનો કે મોટો) અહંકારનો બોલ ગર્ત પું, ન. (સં.) ખાડો; ખાણ
ગઈણ ન. (-ણા) સ્ત્રી. (સં.) નિંદા; ગલા ગર્થ ૫. ગરથ; પૈસો
ગહણીય વિ. નિધ; નિંદાપાત્ર ગઈ સ્ત્રી, (ફા.) ધૂળ; રજ; ગરદ
ગઈ સ્ત્રી. (સં.) નિંદા; ગીલા ગર્દભ પું. (સં.) ગધેડો (૨) મૂર્ખ
ગહિત વિ. (સં.) નિંદિત; નિંદાયેલું ગર્દભ (-ભિકા) સ્ત્રી. (સં.) ગધેડો
ગર્ઘ વિ. (સં.) નિધ; નિંદાને પાત્ર ગર્દિશ સ્ત્રી. મુશ્કેલી; આપત્તિ
ગલ છું. (સં. ગલ=ગળું) માછલાં પકડવાનો આંકડો (૨) ગર્ધવ ૫. ગર્દભ; ગધેડો
કૂવામાંથી વાસણ વગેરે કાઢવાની મીંદડી; બિલાડી ગર્ભ પું. (સં.) માના પેટમાં રહેલું જીવનું રૂપ (૨) ગર; (૩) લાંચ; લાલચ (૪) ગુપ્ત વાત; બાતમી (૫)
અંદરનો માવો (૨) કોઈ પણ વસ્તુનો અંદરનો ભાગ ગર; માવો
(૪) નાટકની એક સંધિ; ગર્ભસંધિ (ગર્ભાશય ગલ છું. (સં. ગલ = ખરવું) ગર; ઝેરી અઘાર કે લાળ ગર્ભકોશ(-ષ) ૫. (સં.) ફળેલો અંડકોશ; “ઝઈગોટ' (૨) (૨) બત્તીનો મોગરો (૩) પિવાઈ ગયેલી - બળી ગર્ભગૃહ ન. (સં.) મકાનની અંદરનો ભાગ (૨) ગભાર ગયેલી ચલમમાંની ગડા, ગર્ભજોગી ૫. જન્મથી જ યોગી; શુક્રદેવ
ગલ (સં.) (-ળ) પં. કંઠ; ગળું ગર્ભદ્વાર ન. મંદિરનો છેક અંદરનો ભાગ; ગભાર (૨) ગલ છું. એક ફૂલ છોડ; ગુલબાલ - ગર્ભાગારનું બારણું
ગલ ન. (ઇ.) એ નામનું પક્ષી ગોદડી જેવી ચામડી ગર્ભધારણ ન. (સં.) ગર્ભ ધારણ કરવો-રહેવો તે ગલકંબલ . (સં.) ગાય તથા બળદને ગળે લટકતી ગર્ભનાટક ન. (સં.) નાટકમાંનું નાટક
ગલકી સ્ત્રી. શાકનો એક ચોમાસુ વેલો ગર્ભનિરોધ વિ. (સં.) ગર્ભ રોકવો તે; ગર્ભાધાન-નિરોધ ગલકું ન. ગલકીનું ફળ ગર્ભનિરોધક . (સં.) ગર્ભ રહેતાં રોકનારું ગલખોડ ., (-ડી) સ્ત્રી. અછોડે કે ઢોરને ગાળિયે ઘાલેલો ગર્ભપાત પું. (સં.) ગર્ભનું પાડવું-પડવું તે ગિાર મોઈના આકારનો લાકડાનો કકડો ગર્ભમંદિર ના ગભાર; મંદિરનો અંદરનો ભાગ; ગર્ભા- ગલગલી સ્ત્રી, (-લિયા) ન.બ.વ. ગલી ગલી; ગલીપચી ગર્ભવ(-4)તી વિ. સ્ત્રી. (સં.) સગર્ભા (૨) સ્ત્રી. ગર્ભ ગલગંડ ૫. ગળામાં ગાંઠો થવાનો રોગ; ગાલપચોટિયું
ધારણ કર્યા છે તેવી માદા કે સ્ત્રી: ગર્ભિણી ગલગોટો પુ. (ગલ+ગુલગોટો) એક ફૂલનો છોડ (૨) ગર્ભવાસ છું. (સં.) ગર્ભનો ઉદરમાં વાસ (જન્મેલું તેનું કુલ ગર્ભશ્રીમંત વિ. ગર્ભથી - જન્મથી પૈસાદાર; શ્રીમંતને ઘેર ગલટું વિ. ઘરડું, વૃદ્ધ, જૈફ (૨) મોટું ગર્ભસ્રાવ પં. (સં.) ગર્ભનું સૂવી-ગળી જવું તે; ગર્ભપાત; ગલઢેરો પં. (ગલટું = મોટું; વૃદ્ધ ઉપરથી) કાઠી ગરાસિયો | કસુવાવડ
નિકાલ ગલત વિ. (અ.) ભૂલભરેલું; જૂઠું ગર્ભહત્યા સ્ત્રી. ગર્ભમાંના બાળકનો અકુદરતી કરાતો ગલતકોઢ, ગલકુઇ પુ. લોહી કે રસ ટપક્યા કરે એવી ગભગાર પું, ન. (સં.) ગર્ભાશય (૨) અંદરનો ખાનગી કોઢનો એક પ્રકાર, ગળત કોઢ

Page #256

ગલતફહમી
૨ 3 ૯
| ગદ્વર ગલતફહેમી સ્ત્રી, ગેરસમજ
ગલ્લો પં. (ફા, ગુલ્લક) નાણું રાખવાનું ઠામ-ખજાનો (૨) ગલતી સ્ત્રી. (હિ.) ભૂલ; ચૂક
પરચૂરણ વકરાનું નાણું નાખવાનું પાત્ર ગલતી સ્ત્રી. ગોળ પાનાવાળું સુતારનું એક સાધન ગવડાવવું સક્રિ. ‘ગાવું'નું પ્રેરક; ગવરાવવું ગલથૂથી સ્ત્રી. (ગોળ+ધૂથી-ઘૂંથો - પૂમડું) તરત જન્મેલા ગવન ન. (ઇં. ‘ગાઉન', એક જાતનો સાલ્લો કે તેનું કપડું
બાળકને આપવાનું ગોળ-ઘી-પાણીનું મિશ્રણ; ગળથુથી ગવરાવવું સ.ક્રિ. ગવડાવવું ગલધાણી સ્ત્રી, ધાણીની ગોળપાપડી
ગવરી સ્ત્રી. (સં. ગૌરી) ગાય (૨) વિ., સ્ત્રી. ગરી; ગલન ન. (સં.) ઓળગી જવું તે (૨) ટપકવું તે [આંક ધોળી ને સહેજ લાલ ધાબાવાળી (ગાય) ગલનબિંદુ ન. (સં.) પદાર્થ ઓગળવા માંડે તેના તાપનો ગવર્નમેન્ટ સ્ત્રી, (ઇ.) સરકાર ગલનશીલ વિ. (સં.) ઓળવાના સ્વભાવનું
ગવર્નર . (.) રાજ્યપાલ; રાજયના વડા હાકેમ (૨) ગલપટો(-કો) પું. (સં. ગલ+પટો) ગળે વીંટવાનો પટો; સાઇકલનો હાથો (૩) એંજિનમાં જનારી વરાળનું ગલૂબંધ; “મફલર'
નિયમન કરનારો ભાગ ગલબો . (સર. ફા. ગુલબાંગ) ગપાટો; ગપ ગવર્નર જનરલ પું. (ઇં.) વડા ગવર્નર ગલબો પુ. (ફા. ગુલબાન) એક ફૂલઝાડ
ગવલી(-ળી) ૫. (મ. ગવળી) ગોવાળિયો (૨) ઢોર ગલગુંડી(-ડિકા) સ્ત્રી. જીભનો આગળનો ભાગ; ગળાનો રાખનાર કે દુધ વેચનાર (મુંબઈમાં) કાકડો (૨) કાકડા ફૂલવાનો રોગ
ગવાક્ષ . (સં.) બાકું; જાળિયું (૨) ઝરૂખો ગલસ્થલ ન. (સં. ગલ્લDલ) ગળું; ગળસ્થળ (૨) ગાલ ગવાનિ(-)ક ન. (સં. ગવાહિનક) જમતાં પહેલાં ગાયને ગલિત વિ. (સં.) પડેલું, ટપકેલું (૨) ગળી ગયેલું માટે જુદું કાઢેલું અન્ન; ગોગ્રાસ ગલી સ્ત્રી. (દ. ગંજલિઅ) ગલીપચી
ગવાર ૫. એક કઠોળ; ગુવાર (૨) તેની શીંગ અને બીજ ગલી સ્ત્રી. (હિ) સાંકડી વાટ (૨) શેરી
ગવારફળી, ગવારશિ(-શી, સિં, સી)ગસ્ત્રી. ગવારની સીંગ ગલી(-કું, કં)ચી સ્ત્રી. (ગલી+ફ. કૂચહ) ગલીઓમાંનો ગવાવું અ.ક્રિ. “ગાવુંનું કર્મણિ (૨) નિંદાવું; ફજેત થવું આડોઅવળો અને સાંકડો માર્ગ-રસ્તો
ગવાહ પુ. (ફા.) સાક્ષી પૂરનાર ગલી ગલી સ્ત્રી. ગલીપચી
ગવાહી સ્ત્રી સાક્ષી, પુરાવો; શાહેદી[ભરવાનો કોથળો ગલીચ વિ. (અ.)ગંદું-અતિ ગંદું (૨) અશ્લીલ(૩) અશુદ્ધ ગવાળો છું. સરસામાન વગેરેનો પરચૂરણ ઢગલો (૨) એ ગલીચો છું. જુઓ ‘ગાલીચો
ગષક વિ. (સં.) અન્વેષક; તપાસ કરનાર (૨) ગલીપચી સ્ત્રી. શરીરના અમુક ભાગમાં સ્પર્શથી થતા શોધખોળ કરનાર [શોધખોળ; સંશોધન
સળવળાટની મજેદાર અસર [ચાલવું) ગવેષણ ન. (સં.) (-ણા) સ્ત્રી. (સં.) અન્વેષણ; ગલૂડગલૂડ ક્રિ.વિ. જાણે ગબડતું હોય તેમ (બળદ વગેરેનું ગષનું સક્રિ. ખોજ કરવી; સંશોધવું ગલૂહ-લુ)ડિયું ન. ભટોળિયું; કુરકુરિયું; કૂતરીનું બચ્યું ગવેષી વિ. (સ.) ગવેષણ કરનાર ગલૂબંદ(-ધ) મું. (ફા. ગુલૂણંદ) ગલપટ્ટો
ગવૈયો છું. ગાવામાં ઉસ્તાદ; ગાનાર; ગાયક ગલેફ છું. (અ. ગિલાફ) ગાદીતકિયા વગેરેની ખોલ ગવ્ય ન. (સં.) ગાયમાંથી નીપજતું દૂધ, દહીં, ઘી, છાણ, ગલેફી સ્ત્રી, (ગલેફ ઉપરથી) એક જાતનું ભજિયું
મૂત્ર વગેરે પાંચ પદાર્થ [લશ્કરીઓની ટુકડી ગલકું ન. (ગલેફ ઉપરથી) ખાંડ પાયેલી એક મીઠાઈ (૨) ગઢ(-સ્ત) સ્ત્રી. (ફા.) ચોકી-પહેરો (૨) તેવા ગલોફં.
ગહગહવું અ ક્રિ. રાજી રાજી થઈ જવું ગલેલી સ્ત્રી, તાડનાં ફળની અંદરનો ગર - ગર્ભ ગહન વિ. (સં.) ઊંડું, ગાઢ (૨) ન. દુર્ગમ; દુર્ભેદ્ય (૩) ગલોટિયું ન. ગુલાંટ, ગોટીમડું
અકળ; ગૂઢ (૪) ગાઢ વન; ઝાડી ગલોહેં-૬) ન. ગાલ નીચેનો મોંની અંદરનો ભાગ ગહનતા સ્ત્રી. (સં.) ગહનપણું; ઊંડાણ ગલોલ સ્ત્રી, ગોફણ જેવું ગલોલા ફેંકવાનું એક સાધન (૨). ગહર પં. દ્રાક્ષ કે કેળાનો ઝૂમખો. તેના વડે ફેંકાતો ગલોલો
ગહિરગંભીર વિ. (દ. ગુહિર = ઊંડું + ગંભીર) ગહન ગલોલી સ્ત્રી, નાનો ગલોલો
અને ગંભીર (૨) ઊંડાણ અને ગંભીરતાવાળું ગલો પુ. (અ. ગલૂલહ) ગલોલ વડે મારવાનો ગોળ કાંકરો ગહેક પુ. મોરનો ટહુકો કે પથરો
ગહેકવું અક્રિ. મોરનું ટહુકવું (૨) મહેકવું (૩) ઉમંગમાં ગલ્ફ ૫. (ઇં.) ખાડી; અખાત
આવવું; હરખાવું (૪) ગરજવું ગલ્ફ કન્ટ્રીઝ પુ.બ.વ. (ઇ.) ખાડીના દેશો
ગહેકાટ પું. ગહેકવું તે; મોરનો ટહુકો; કેકારવ ગલ્લાતલ્લાં નબ.વ, બહાનાં; આનાકાની
ગવર ન. (સં.) પહાડની અંદરની બખોલ; કુદરતી ગુફા

Page #257

ગળકબારી)
૨ ૦ ૩
ગંગાપુજન ગળકબારી સ્ત્રી, મોટા દરવાજામાં રાખેલી બારી; ડોકાબારી ગળાટૂંપો પુ. ગળું ટૂંપી-દબાવીને મારી નાખવું તે ગળકવું કિ.વિ. ગહેકવું; ટહુકવું
ડિસકાં ગળાફાંસો ખું. ગળે ફાંસો ખાવો-દેવો તે ગળકાં ન.બ.વ. (ગળું ઉપરથી) ડૂબકાં; ડુબતી વખતનાં ગળાબૂડ વિ. ગળું બૂડે એવું; ગળચિયું ગળકો . એક વાર ચાખેલી વસ્તુનો રહી ગયેલો સ્વાદ ગળામણ ન. (સોનું રૂપું વગેરે) ગાળવાની રીત કે તેનું (૨) ચસકો
મહેનતાણું (૨) ગાળતાં નીકળેલો કચરો તિ ગળગળું વિ. (સર. સં. ગગંદ) પાણીપોચું; ઢીલું (૨) ગળાવ . ગળાયેલું હોય તે (૨) અડસટ્ટો-અંદાજ કાઢવો
દુઃખથી કે લાગણીથી હૈયું કે કંઠ ભરાઈ જવાથી થાય ગળાવવું સક્રિ. ‘ગળવું, ‘ગાળવું'નું પ્રેરક એવું; ગદ્ગદિત
ગળિયારો છું. (ગળી+સં. કાર) ગળીથી કપડાં સૂતર વગેરે ગળચકું ન. ગૂચકવું (ડૂબતાં) તરફડિયાં મારવાં તે; ગચરકું રંગનાર (૨) રંગનાર કારીગર ગળચકું ન. (સ્વા.) ઘચરકો, ખાટો-તીખો ઓડકાર ગળિયું વિ. (સં. ગલિ, પ્રા. ગલિઅ) બેઠું ઊઠે નહિ એવું ગળચટું વિ. જરા ગળપણના સ્વાદવાળું
(૨) નિર્માલ્ય (૩) જક્કી ગળચવાં ન.બ.વ. ગૂંચવાઈને બોત જેવા ઊભા રહેવું કે ગળિયેલ વિ. ગળીના રંગનું બોલતાં અચકાવું તે
[કે તુચ્છકારમાં) ગળિયેલ વિ. બેઠું ઊઠે નહીં તેવું (ઢોર); ગળિયું ગળચવું સક્રિ. ગળા સુધી ઈચવું: ખૂબ ખાવું (તિરસ્કાર ગળી સ્ત્રી. એક વનસ્પતિ (૨) એનાં પાંદડાંમાંથી કઢાતો ગળચવું ન. અચકાતાં અચકાતાં બોલવું તે ધિરેણું નીલો રંગ
[(૨) અવાજ; સૂર ગળચવું ન. (-વો) પૃ. ગળામાં પહેરવાનું પુરુષનું એક ગળું ન. (સં. ગલ, પ્રા. ગલઅ) શરીરનું એક અંગ-ગરદન ગળચિયું વિ. ગળા સુધી આવે એટલું ખાવા તે ખૂબંધ . ગળાનું એક ઘરેણું (૨) ગલપટ્ટો ગળચિયું ડૂબતા માણસનું ઉપરનીચે આવવું તે; ખૂબકાં ગળચી સ્ત્રી, ઢોરનો એક રોગ ગળચી સ્ત્રી. ગળું; બોચી; ગરદન
ગળપડુ વિ. પારકી વસ્તુ બથાવી પાડનારું (૨) ખોટો ગળચું ન. ગળું, ગળચી (તિરસ્કારમાં)
આરોપ મૂકનારું, આળ ચડાવનારું ગળણી સ્ત્રી, ગાળવાનું છિદ્રવાનું સાધન
ગળો સ્ત્રી. (સં. ગુડૂચી, પ્રા. ગલોઈ) એક વેલ; ગડૂચી ગળણું ન. પાણી વગેરે પ્રવાહી ગાળવાનો કપડાનો કકડો ગળોટી શ્રી. (સં. ગલપટ્ટિકા, પ્રા. ગલપટ્ટિયા) ગળે ગળતી સ્ત્રી, (સં. ગલતી) જેમાંથી ટીપેટીપે પાણી ગળ્યા બાંધવાની લૂગડાની પટ્ટી; “નેક-ટાઈ’
કરે એવું શિવલિંગ ઉપર લટકાવાતું પાણીનું વાસણ ગળ્યું વિ. (સં. ગુલ્ય પરથી) ગોળ સાકરના જેવા ગળથૂથી સ્ત્રી. (સં. ગુડ, પ્રા. ગુલ = ગોળ+ધૂથી = સ્વાદવાળું; મીઠા સ્વાદનું
પૂમડું) તરત જન્મેલા બાળકને આપવાનું ગોળ ઘી તથા ગળ્યું (મધ, સાકર) વિ. મધ, સાકર જેવું બહુ ગળ્યું પાણીનું મિશ્રણ કે તે પાવાની ક્રિયા
ગંગ સ્ત્રી. ગંગા નદી ગળધરી, ગળધી(-ધાઈ) સ્ત્રી. (ગળું + સં. દાહ). ગંગ કું. એક હિંદી કવિ
પિત્તવિકારથી ગળું બળવું તે; અન્નનળીની બળતરા ગંગરી સ્ત્રી. ગળે બંધાતી સગડી (કાશ્મીરમાં) ગળપણ ન. ગળ્યો સ્વાદ (૨) ગોળ ખાંડ જેવી ગળી વસ્તુ ગંગા સ્ત્રી. (સં.) પવિત્ર મનાતી એક નદી; ભાગીરથી ગળફો પુ. ગળામાંથી જે કફ મોંમાં આવતાં ઘૂંકીએ છીએ (૨) ગંગાજળ તે; બળખો
ગંગાગોળી સ્ત્રી. ગંગા જેવી પવિત્ર ગોળી (જે ગોળીમાંથી ગળબંધ પું. ગલપટ્ટો; ગબૂબંધ
બોટેલ વાસણે જ કાઢીને પાણી પિવાય છે તેને એમ ગળમાણું ન. એક ગળ્યું પેય ખિળાવાડ જેવું સ્થાન મશ્કરીમાં કહે.). હિોય તેવું (મુદ્રણ) ગળવાઈ સ્ત્રી. તૈયાર થયેલાં ગોળનાં માટલાં રાખવાનું ગંગાછાપ વિ. વચમાં મૂળ અને તળે-ઉપર ટીકા છાપી ગળવું સક્રિ. (સં. ગિલતિ, પ્રા. ગિલઇ) ગળામાં ઉતારી ગંગાજમની વિ. બે બાજુ જુદાજુદા રંગવાળું (૨) જુદીજુદી
જવું (૨) ગાળવું; શુદ્ધ કરવું (૩) અ.ક્રિ. બોલ્યું ન ધાતુઓનું બનેલું બોલ્યું કરવું
ગંગાજળ ન. ગંગા નદીનું (પવિત્ર) પાણી ગળવું અ.ક્રિ. (સં. ગલતિ, પ્રા. ગલઇ) ઝમવું (૨) ઓગ- ગંગાજળિયું વિ. ગંગાજળ જેવું [(૩) ઘોડાની એક જાત
બવું (૩) ઢીલું થવું; પાકવું (૪) અંદર ઊતરી જવું ગંગાજળી સ્ત્રી, ગંગાજળ રાખવાનું વાસણ (૨) તાંબાકુંડી ગળસૂર્ણ ન. ગળું સૂજી આવવું તે
ગંગાજળું વિ. ઘોડાની એક જાત ગળસ્થળ ન. (સં. ગલ્લDલ) ગળાનો-કંઠનો ભાગ ગંગાતટ પું. સં.) ગંગાનો કાંઠો-કિનારો ગળાકાપ વિ. (ગળું+કાપવું પરથી) ગળું કાપે એવું; વસમું ગંગાધર છું. (સં.) શિવ પૂજનવિધિ-વર ગળાકાપુ વિ. ગળું કાપનાર (૨) નિમકહરામ ગંગાપૂજન ન. ગંગાયાત્રા કરી ઘેર ગંગા લાવે ત્યારે કરાતો

Page #258

ગંગાલાભો ૨ ૪ ૧
ગાઉન ગંગાલાભ પં. (સં.) અવસાન; મરણ; મૃત્યુ ગંદવાડ પં. સ્ત્રી, (-ડો) ૫. (ગંદુ) વાસ મારતો કચરોપું ગંગાવતરણ ન. ગંગાનું પૃથ્વી પર અવતરણ થવું તે અથવા મળમૂત્ર (૨) અસ્વચ્છતા ગંગાસ્વરૂપ વિ. પવિત્ર (વિધવાના નામ આગળ માનાર્થે વિ. (ફા. ગંદા) ગંદકીવાળું; મેલું સ્વિભાવવાનું
વપરાતું ગં.સ્વ. વિશેષણ) વિનસ્પતિ ગંદુંગોબરું વિ. મેલું અને વાસ મારતું: ગંદું રહેવાના ગંગોત્રી સ્ત્રી, ગંગા નદીનું મૂળ-એક તીર્થ (૨) એક ગંધ પું. સ્ત્રી. (સં.) સોડમ; વાસ (૨) સુગંધી પદાર્થ; ગંગોદક ન. (સં.) ગંગાજળ
ચંદન
સિહવાસ (૩) લવલેશ ગંજ છું. (ફા.. સં.) ઢગલો (૨) એક જાતની એકબીજામાં ગંધ સ્ત્રી. (સં.) ખરાબ સોડમ; બદબો (૨) અસર;
બેસતી વસ્તુઓની ઉતરડ (૩) (જથ્થાબંધ) અનાજનું ગંધક ૫. (સં.) એક ખનિજ પદાર્થ: સલ્ફર'
બજાર [(૪) વિ. જુલમી (૫) ચડિયાતું ગંધકિયું વિ. ગંધકને લગતું (૨) ગંધકના રંગનું ગંજન ન. જુલમ (૨) ચડિયાતાપણું (૩) નાશ; પરાજય ગંધદ્રવ્યન. (સં.) સુગંધી પદાર્થ વૃક્ષમાંથી નીકળતો રસ ગંજાવર વિ. (ફા.) ઘણું મોટું; ભારે વિશાળ ગંધબિરોઝો પુ. એક વનસ્પતિ; બેરજો (૨) દેવદારના ગંજિયું ન. ગંજમાંનું એક પાત્ર; છાલિયું
ગંધમાદન પું. ગેરુની પૂર્વે આવેલો સુંગધીદાર એક પર્વત ગંજી સ્ત્રી. (ગંજ) ઘાસનો ઢગલો (૨) ઓધો ગંધર્વ ૫. (સં.) સ્વર્ગનો ગવૈયો
મૃગજળ ગંજી ન. ગંજીફરાક
ગંધર્વનગર ન. (સં.) ગંધર્વોની કાલ્પનિક નગરી (૨) ગંજીફરાક ન. (ગંજી + ઇં. ફ્રૉક) શરીરે ચપટ આવી ગંધર્વ(લગ્ન) ન. (વિવાહ) (સં.) પું. જેમાં વરકન્યા રહે એવું ગૂંથેલું બદન; “અન્ડર-વેર'
પોતાની મેળે છાની રીતે પરણે છે એવો લગ્નનો એક ગંજીફો પુ. (ફા.) રમવાનાં પાનાંનો જથ્થો
પ્રકાર
સિંગીતશાસ્ત્ર ગંજેડી(-રી) વિ. (ગાંજા ઉપરથી) ભાંગ-ગાંજાનો વ્યસની ગંધર્વવેદ પું. (સં.) સંગીત વિશે ચર્ચા કરતો એક ઉપવેદ; ગંઠાવું અ.ક્રિ. ‘ગાંઠવું'નું કર્મણિ (ર) વધતું અટકવું ગંધવતી વિ. સ્ત્રી, (સં.) સુંગધ ધરાવનાર (૨) પૃથ્વી ગંજ પું. વાળ જતા રહ્યા હોય એવો બો માણસ (૨) ગંધવા પુ. (ગંધ+વા) ખોડખાંપણ કાઢવાની ટેવ (૨) - એક મોટું વહાણ
સહવાસ; સોબત ગંઠન ન. ગૂંથણી કે તેનું મહેનતાણું (કળા ગંધવાહ પું. (સં.) પવન; વાયુ (૩) ગંધક ગંઠાઈ સ્ત્રી. ગોઠવાનું મહેનતાણું (૨) ગોઠવાની રીત કે ગંધસાર પં. (સં.) સુગંધીવાળી વસ્તુ, અત્તર (૨) સુખડ ગંઠામણી સ્ત્રી, ગંઠાઈ
ગંધાક્ષત પુ.બ.વ. (સં.) ચંદન અને ચોખા ગંઠાવું ક્રિ. વધતું અટકવું, ગાંઠવું (૨) ગૂંથવું (૩) ગઠેલું ગંધાતું વિ. ગંધ મારતું (૨) ચીડિયું ગંઠિયું વિ. (સં. પ્રથ, પ્રા. ગંઠ = દુષ્ટ હોવું) ઠગ (૨) ગંધાર છું. (સં.) ભારત અને ઈરાન વચ્ચે આવેલા દેશનું ખિસ્સાકાતર..
પ્રાચીન નામ; ગાંધાર; કંદહાર (૨) “ગ' સ્વર (સં.) ગંઠો પં. કોટે પહેરવાનું એક ગાંઠેલું ઘરેણું; કંઠો (૨) ગંધાવું અ.ક્રિ. (સં. ગંધ ઉપરથી) ગંધ-બદબો મારવી
દાબીને બાંધેલી ગાંસડી (૩) આઠ ફૂટ (અઢી ગંધીલું વિ. (‘ગંધ’ ઉપરથી) વાસ મારતું (૨) અદેખું (૩) મીટર)ની લંબાઈનું માપ (૪) ગાંઠિયો
કંકાસિયું (૪) અતિશય ચીકણા સ્વભાવનું ગંઠોડો ૫. (‘ગાંઠ' ઉપરથી) સ્ત્રીના પગનું એક ઘરેણું ગંભીર વિ. (સં.) ઉડ (૨) અહોભાવ ને માન ઉપજાવે
(૨) હાથનું સોનાનું સાંકળું (૩) પીપરીમૂળ; એક તેવું પ્રૌઢ (૨) પુખ્ત; ઠરેલ; વજનદાર (માણસ, ઔષધિ
વિચાર વગેરે) (૩) ધીર; સહનશીલ (સ્વભાવ) ગંડ કું. (સં.) લમણો (૨) ગાલ (૩) ગાલ ને લમણા ગમત સ્ત્રી. ગમ્મત; વિનોદ
સહિત ચહેરાની એક બાજુ (૪) ગાંઠ; ગોડ; કાચું બંસી સ્ત્રી. બાણની લોખંડની અણી ગૂમડું (૫) ગાળ
ગાઈડ સ્ત્રી. (ઇ.) (વિદ્યાર્થીની અભ્યાસની) માર્ગદર્શિકા; ગંડમાળ સ્ત્રી. (સં.) કંઠમાળ નામનો રોગ
માર્ગદર્શન પુસ્તિકા (૨) (રેલવેની) ટાઈમ-ટેબલની ગંડસ્થલ (સં.) (-ળ) ન. (હાથીનો) લમણાનો ભાગ; ચોપડી (૩) પં. ભોમિયો; માર્ગદર્શક કુંભસ્થળ (૨) ગાલ
ગાઈડન્સ ન. (ઇ.) સલાહસૂચન; માર્ગદર્શન ગંડું વિ. ગાંડિયું, ગાંડું
ગાઉ છું. (સં. ગભૂત, પ્રા. ગાઉએ) અંતરનું એક પરિમાણ ગંડૂષ છું. (સં.) કોગળો; કુલ્લો
(દોઢેક માઈલ, અઢી કિલોમીટર) ગંડેરી સ્ત્રી. (સં. ગંડ, પ્રા. ગંડિયા) છોલેલી શેરડીના કકડા ગાઉટ . (ઇં.) ગાંઠિયો વા, સંધિવાનો રોગ (૨) લાકડાના ગોળવા
ગાઉન પં. (ઇ) સ્ત્રીઓનું લાંબું પહેરણ (૨) પાદરી ગંદકી સ્ત્રી, (ફા, ગંદગી) ગંદવાડ
ન્યાયાધીશ વગેરેનો અધિકૃત ઝખમો

Page #259

ગાગરો
૨ ૪ ૨
[ ગાભણી ગાગર સ્ત્રી. (સં. ગર્ગરી) સાંકડા મોંનું પાણી ભરવાનું ગાઢેરું વિ. વધુ ગાઢ; વધુ ઘાટું - વાસણ; અમુક ઘાટનો ઘડો
ગાઢું વિ. ઘટ્ટ; ઘાડું (૨) અત્યંત; ઘણું (અજ્ઞાન, અંધારું) ગાગર સ્ત્રી. હબ વચ્ચેનો જાડો ભાગ
(૩) (લા.) ચીકણું; કંજૂસ [જાણકાર ગાગરબેડિયું ન. બેત્રણ ગાગરોની ઉતરડ
ગાણિતિક વિ. (સં.) ગણિતને લગતું (૨) પં. ગણિતનો ગાગરિયો ભટ છું. માણભટ
ગાણું ન. (સં. ગાયન, પ્રા. ગાઅણ) ગાવું તે (૨) ગાયન; ગાગલી સ્ત્રી. અળવીની ગાંઠ
લગ્નગીત (૩) વાત, વિવરણ, કથની જેમ કે પોતાનું ગાજ છું. (ઇ. ગોઝ) બટન ઘાલવાનું નાકું
જ ગાણું ગાવું (૪) સ્તુતિ ગાજ સ્ત્રી, ગાજવું તે; ગર્જના
ગાતડી સ્ત્રી. (સં. ગાત્રિકા, પ્રા. ગરિઆ) વગર સીવેલું ગાજબટનન.બ.વ. બોરિયું અને તે માટેનું નાકુ-ગાજ કિંદ કપડું ઓઢીને ગળે વાળેલી ગાંઠ ગાજર ., ન. (સં. ગાર્જર, પ્રા. ગજજર) એક વનસ્પતિ- ગાતર ન.બ.વ. (સં. ગાત્ર) શરીરના અવયવ; માત્ર ગાજરિયું ન. ઘોરખોદિયું
વિજળી ગાત્ર ન. (સં.) શરીરના અવયવ-ભાગ ગાજવીજ સ્ત્રી, (ગાજવીજ) વાદળાંની ગર્જના અને ગાત્રસૌષ્ઠવ ન. ગાત્રોની સુંદરતા (ઉદા. બૌદ્ધ ગાથા) ગાજવું અ.ક્રિ. (સં. ગર્જ) ગર્જના કરવી; ગરજવું (૨) ગાથા સ્ત્રી. (સં.) કથા (૨) છંદબદ્ધ વાર્તા (૩) શ્લોક જાહેર થવું; નામના થવી
વીર ગાદલાપાટ ન. ગાદલાં કરવા માટેનું કાપડ ગાજી(-ઝી) વિ. (અ.) ધર્મને માટે લડનાર કે મરનાર ગાદલી સ્ત્રી. નાની (આસન જેવી) ગાદી ગાજોવાજો . (ગાજવું-વાજવું) શોરબકોર; બુમબરાડા; ગાદલું ન. (સં. ગઈ, પ્રા. ગદ) રૂથી ભરેલું ગોદડું હાકલા-પડકારા
ગાદી સ્ત્રી. બેસવાના માપનું નાનું ગાદલું (૨) શેઠ કે ગાઠવું અ.ક્રિ. ઠગાવું; છેતરાવું
મોટા માણસ કે મહંત વગેરેનું આસન કે પદ (૩) ગાઠવું વિ. ગઠિયું; છેતરનારું
રાજાનું તખ્ત; સિંહાસન
[કારીગર ગાડુઓ પુ. ગઠિયો
[(૩) છેતરાયેલું ગાદીગર પું. ગાદીતકિયો પડદા વગેરેની સજાવટ કરતો ગાઠું વિ. (સં. વૃષ્ટ) ઘસાયેલું; નબળું પડેલું ૨) હારેલું ગાદીતકિયો . ગાદી અને તકિયો (૨) આરામ અને ગાડર-૨) ન. (સં. ગડર, પ્રા. ગાર) ઘેટું; મેટું સુખની સ્થિતિ (૩) શેઠાઈ [રાયારૂઢ; તાનશીન ગાડરિયું વિ. ગાડર (ઘેટા)ને લગતું (૨) ગાડર(ઘેટા)ની ગાદીનશીન વિ. ગાદીએ આવેલું; ગાદી પર બેઠેલું (૨)
જેમ-આંધળી રીતે અનુસરતું; ગતાનુગતિક ગાદીપતિ . ગાદીનો સ્વામી; રાજા (૨) ગાદીનો વારસ ગાડરિયો . ગાડરાં ચરાવનારો; ભરવાડ
ગાધિ(-ધી)સુત પું. (સં.) ગાધિના પુત્ર વિશ્વામિત્ર ગાડરું ન. ગાડર (ઘેટું) (ત્રિકોણાત્મક સમૂહ ગાન ન. (સં.) ગાવું તે; ગાયન (૨) ગાવું તે ગાડલી સ્ત્રી, ગાલ્લી: રોહિણી નક્ષત્રનો આકાશમાં દેખાતો ગાનતાન ન. ગાવું બનાવવું તે (૨) ચેનબાજી; જલસો ગાડલું ન. ગાલ્લું; નાનું ગાડું
ગાનશાસ્ત્ર ન. (સં.) સંગીતશાસ્ત્ર ગાડવું સક્રિ. (સં. ગર્ત, પ્રા. ગરુ ઉપરથી) ખાડો કરીને ગાપ(બ)ચી સ્ત્રી, યુક્તિભેર કાઢી કે નીકળી જવું તે
દાટવું-રોપવું તેિલનો કૂપો (૨) (લા.) માથું ગાપચું ન. ગાપચી (૨) ડગલું; દળદાર ટુકડો ગાડવો છું. (સં. ગડુક, પ્રા. ગડુઅ) ઘડા જેવું વાસણ; ઘી- ગાફ(-)લ વિ. (અ. ગાફિલ, ગફલત કરનાર; અસાવધ ગાડાખેડુ છું. ગાડું ચલાવનારો; ગાડાનો હાંકે
ગાફેલી,(-લિયત) સ્ત્રી. ગોકલપણું, બેદરકારી; ગાફેલાઈ ગાડાગર વિ. ૫. ગાડાં બનાવનાર સુથાર
ગાબચી સ્ત્રી. (-ચે) ન. ગાપચી; ગાપચું ગાડાંમાર્ગ . (-વટ, વાટ) સ્ત્રી, ગાડાનો માર્ગ, ચીલો ગાબડગૂબડ ન.બ.વ. નાનાંમોટાં પરચૂરણ ગાબડા ગાડી સ્ત્રી, (પ્રા. દે. ગરી) એક વાહન (રેલગાડી, ગાબડી સ્ત્રી. કાણું (૨) નાનો ખાડે (ઉદા. ગાબડીદાર મોટરગાડી, ઘોડાગાડી વગેરે)
રૂપિયો) (૩) ગાપચી ગાડી(on, ૦વાન) પું. ગાડી હાંકનાર
ગાબડું ન. બાકું કાણું (૨) ખાડો (૩) નુકસાન; ખોટ ગાડું ન. (સ. ગર્દ–ગર્ત = ગાડીની બેઠક, પ્રા. ગ૬) એક (૪) છાપવાની ગોઠવણીમાં (મૂળમાંથી-મૂળ પ્રમાણે)
બળદથી ચાલતું વાહન (ર) ઘરસંસાર; રોજગાર (૩) રહી ગયેલું લખાણ; મુફમાં આમ મળી આવે તે (લા.) વ્યવહારનું કામકાજ
ગામ . (સં. ગર્ભ, પ્રા. ગબભ) ગર્ભ (પશુની માદાનો) ગાઢ (સં.), (-હું) વિ. ઘટ્ટ; ઘાડું (૨) અત્યંત; ઘણું (અજ્ઞાન, ગાભણ ન. એક જાતનો પોચો પથ્થર (ચિરોડી) (૨) વિ.
અંધારું) (૩) ભારે; ઘોર (નિદ્રા) (૨) ધીરજ સ્ત્રી, ગાભણી; ગર્ભવાળી (ઢોર માટે) ગાઢ સ્ત્રી, કામ કરતી વખતે વણકરે પગ રાખવાનો ખાડો ગામણી વિ. સ્ત્રી, (સં. ગર્ભિણી. પ્રા. ગબિલ્પણી) ગાઢતા સ્ત્રી, ગાઢાપણું
ગર્ભવાળી (પશુની માદા)

Page #260

ગાભ
૨ ૪ 3
|| ગાર્ડન ગાભરું વિ. ગભરાયેલું; બેબાકળું
સરણી (૨) ગામ (ખેડા જિલ્લામાં) (૩) વિ. આખા ગાભલું વિ. (સં. ગર્ભઉપરથી) નરમ; પોચું (૨)ન. પીંજેલા ગામનું ગામઈ [(૩) ૫. ગામનો ગોર
રૂનો પોલ (૩) વાદળનો જથ્થો નાડૂચા-ગાભા ગામોટ(-ટી) વિ. (‘ગામ” ઉપરથી) ગામનું (૨) ગામડિયું ગાભાચૂંથા પુ.બ.વ. (ગાભો+ચૂંથા) રદી કાગળ કે કપડાં- ગામોટું ન. આખા ગામનું ગોરપદું ગાભો છું. (સં. ગર્ભક, પ્રા. ગર્ભા ) જેનાથી વસ્તુની ગામોતર પં. (સં. ગ્રામ+ઉત્તર) ગામનો બહારવટિયો
અંદરનું પોલાણ પૂરવામાં આવે તે (૨) પાઘડીનું ગામોતરું ન. ગામતરું; ગ્રામાંતર કરવું તે બોતાનું (૩) ઘરેણાની અંદરનો તાંબા-પિત્તળનો ગાય સ્ત્રી. (સં. ગો) દૂધ દેતું એક ચોપગું પશુ; ગાવડી
સળિયો (૪) અંદરનો ગર-ગરભ (૫) રદી કપડું-ચો ગાયક પું. (સં.) ગાનાર; ગવૈયો એિક દેવી ગાભોડ ન. વાછરડાંઓનું ટોળું
ગાયત્રી સ્ત્રી, (સં.) એક વૈદિક છંદ (૨) વૈદિક મંત્ર (૩) ગામ ન. (સં. ગ્રામ, પ્રા. ગામ) માણસના વસવાટનું સ્થળ ગાયત્રી પુરશ્ચરણ ન. (સ.) સવા લાખ ગાયત્રી જપ ગીત
(બહુધા શહેરથી નાના પાયા પરનું) (૨) વતન; ગાયન ન. (સં.) ગાવું તે; ગાન (૨) ગાવાની ચીજ; રહેઠાણ
ગાયનવાદન ન. ગાવું-બજાવવું તે વિદ્યાલય ગામઈ વિ. આખા ગામનું; –ને લગતું
ગાયનશાલા(-ળા) સ્ત્રી, સંગીતની શાળા; સંગીતગામગપ સ્ત્રી. (-પાટો) ૫. ગામમાં ચાલતી અફવા ગાયનશાસ્ત્ર ન. સંગીતશાસ; ગાનવિદ્યા ગામગરાસ પં. રાજાએ બક્ષિસ આપેલી જમીન (૨) ગામ. ગાયનેકૉલૉજિસ્ટ પં. (ઈ.) સ્ત્રી રોગનું નિદાન અને
કે જમીનની આવકરૂપી આજીવિકા (૩) ગામ કે ચિકિત્સા કરતા દાક્તર
ગરાસ; માલમિલકત તેિ જમીન કે સ્થળ; ગામતળ ગાયનેકૉલૉજી સ્ત્રી. (ઇ.) સ્ત્રીઓની શારીરિક સમસ્યાઓ ગામઠાણ ન. (ગ્રામ+સ્થાન) જેની પર ગામ વસ્યું હોય અને રોગોના અભ્યાસ અને ચિકિત્સા સંબંધી ગામઠી વિ. (સં. ગ્રામસ્થિત, પ્રા. ગામર્હિઅ) ગામડાનું; તબીબી વિજ્ઞાન
ગામડાને લગતું; ગામડિયું; ને લગતું (૨) ગ્રામ્ય ગાયબ વિ. (અ. ગાઈબ) ગેબ; અલોપ સિાધન ગામડિયણ સ્ત્રી. ગામડિયા સ્ત્રી
ગાયરોસ્કોપ ન. (ઇં.) પૃથવીના ભ્રમણની અસર દર્શાવતું ગામડિયું વિ. ગામડાનું, -ને લગતું (૨) તેવી રીતભાતનું; ગાયિકા સ્ત્રી. (સં.) ગાનારી સ્ત્રી; ગાયક સ્ત્રી
રોંચા જેવું; પ્રાકૃત (૩) ન. ગામડાનું રહીશ ગાર સ્ત્રી, લીંપવા માટે બનાવેલો છાણ-માટીનો ગારો ગામડિયો છું. ગામડાનો પ્રાકૃત માણસ
ગાર વિ. (પ્રાય; “ઠંડું સાથે) ઘણું ઠંડું (ઠંડું ગાર) ગામડી સ્ત્રી. નાનું ગામડું
-ગાર વિ. (ફા.) “કરનાર એવા અર્થનો-નામને લાગતો ગામડું, ગામ ન. નાનું ગામ
તદ્ધિત પ્રત્યય (ઉદા. મદદગાર) ગામડું ન. દેવદેવતા સામે દીવો કરવા માટે લોટનું બનાવેલું ગારત(-૨) વિ. (અ.) જેર; મૃત્યુવશ (૨) ઉજડ
કોડિયું-કુલરું (લા.) જિવું-ગ્રામાંતર કરવું તે ગાદી પું. પહેરેદાર; ચોકીદાર; “ગાર્ડ ગામતરુંન. (સં. પ્રામાન્તર) એક ગામ છોડી બીજે ગામ ગારવો પુ. ગર્વ; ગૌરવ; અભિમાન ગામલોક પુ.બ.વ. ગામની બધી વસ્તી
ગારિયું ન. (‘ગાર' ઉપરથી) ગૂંદીને ગાર કરવા છાણ ગામવખો પં. (ગ્રામ+qખો = વિખૂટા પડવું) ગામનો માટીનો કરેલો ગોળો
વિયોગ (૨) તેનુંદુઃખ (૩) આખા ગામસાથેલડાઈટંટો ગારિયું ન. રાંધેલું અન્ન ઢાંકવાનું ટોપલા જેવું માટીનું ઠામ ગામસ(-સા)રણી સ્ત્રી. આખા ગામને જમાડવું તે; ગામેરું ગારુડણ સ્ત્રી. ગારુડીની સ્ત્રી ગામાત વિ. (‘ગામ’ ઉપરથી) ગામઈ; આખા ગામનું ગારુડી ૫. (સં. ગાડિક, ગાડિઅ) મદારી (૨) સાપનો
આખા ગામને લગતું મુિખી (૨) ગામવાળો મંત્ર જાણનાર (૩) જાદુગર ગામી પું. (સં. ગ્રામી, પ્રા. ગામિઅ) ગામનો માલિક; ગારુડીવિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) ગાડીની વિદ્યા; સાપને પકડવા ગામી પું. (દ. ગહિઅ) માળી
તેમ જ તેનું ઝેર ઉતારવાની વિદ્યા -ગામી વિ. (સં.) (સમાસને અંતે) જતું; પોંચતું એવા ગારો પં. કાદવ; કીચડ (૨) ચણતરમાં વાપરવા કરેલી
અર્થમાં. ઉદા. વિપથગામી (૨) ની સાથે વ્યભિચાર તૈયાર માટી વગેરેનું મિશ્રણ (૩) કેલ સ્ત્રિી કરનારું
ગાર્ગી સ્ત્રી, (સં.) ઉપનિષદોમાં પ્રસિદ્ધ એવી બ્રહ્મવાદિની ગામડું ન. ગામનાં ઢોરોનું ટોળું
ગાર્ટર ન, (ઇ.) પગના મોજાંનો વ્યવસ્થિત રાખવા બંધાતી ગામેતી ૫. (સં. ગ્રામપતિ) ગામનો મુખ્ય માણસ; મુખી દોરી સંભાળીને હંકાવી જનાર અધિકારી
* (૨) ગામનો રખવાળ (૩) ગામ ગરાસિયો ગાર્ડ ૫. (ઇ.) (લશ્કરી) પહેરેગીર; રક્ષક (૨) રેલગાડીને ગામેરું ન. આખા ગામને જમાડવું તે - મોટો વરો; ગામ- ગાર્ડન પં. (ઈ.) બાગ; બગીચો; ઉપવન

Page #261

ગાર્ડિયનો ૨૪ ૪
|| ગાંજો ગાર્ડિયન વિ. સગીરનું રક્ષણ કરનાર; વાલી; સંરક્ષક પ્રવાહી (૨) ગાળવું તે [‘ફિલ્ટર-પેપર ગાર્બેજ ૫. (ઇ.) કચરો; પંજો (૨) ઉકરડો (૩) અશ્લીલ ગાળણપત્ર ન. ગાળવા માટે કામમાં લેવાતો ખાસ કાગળ; સાહિત્ય
ગાળણી સ્ત્રી. (ખનિજતેલ વગેરે) ચોખ્ખું કરવું-ગાળવું તે ગાર્મિક વિ. (સં.) ગર્ભને લગતું
કે તેનું કારખાનું: ‘રિફાઇનરી’ ગાર્મેન્ટ ન. (ઇં.) પહેરવાનું વસ્ત્ર
ગાળવું સક્રિ. (સં. ગાલયતિ, પ્રા. ગાલ) કચરો કાઢી ગાહપત્ય પું. (સં.) હિંદુ ધર્મશાસ્ત્ર પ્રમાણે ગૃહસ્થ રાખવા- શુદ્ધ કરવું (કૂવો, પાણી વગેરે) (૨) આંચ દઈ
ના ત્રણ અગ્નિમાંનો એક (૨) વિ. ગૃહસ્થને લગતું ઓગાળવું; ચોખું કરવું (ધાતું વગેરે) (૩) શોષવું;
(૩) ન. ગૃહસ્થાઈ, ગૃહસ્થાશ્રમ; કામકાજ વગેરે ઓછું કરવું (૪) વિતાવવું; પસાર કરવું તિ ગામેધ છું. ગૃહસ્થ રોજ કરવાના પાંચ મહાયજ્ઞો ગાળંગાળા(-ળી), ગાળાગાળી સ્ત્રી, પરસ્પર ગાળો દેવી ગાઈથ્ય ન. (સં.) ગૃહસ્થાશ્રમ, ગૃહસ્થપણું
ગાળિયું ન. ઢોરને બાંધવાનું ગાળાવાળું દોરડું (૨) કામનો ગાલ પં. (સં. ગલ. પ્રા., ગલ્લ) માણસના મોંની બે બોજો; જવાબદારી (૩) ગળણી બાજુમાંનો દરેક ભાગ
ગાળિયું ન. ગાળતાં નીકળેલો કચરો 1 ખિીણ ગાલપચોરિ(-ળિ)માં ન.બ.વ. કાકડા કે ચોળિયા ફૂલવા ગાળી સ્ત્રી. (‘ગાળો' પરથી) પર્વતો વચ્ચેનો સાંકડો માર્ગ; ગાલમશુ-શુક-સુ-સરિયું ન. ગાલ તળે રાખવાનું મશરૂ ગાળો ૫. (ગળું પરથી) સરકાવી જવાય એવું નવું; ફાંસો
વગેરેનું નાનું ગોળ ઓશીકું ઓિછી સમજવાળું (૨) અમુક સમય (૩) મોસમ. ઉદા. કેરીગાળો (૪) ગાલાબેલું વિ. અધું ગાંડું; દાંધારંગું (૨) ભોળું ને કંઈક ઘરનો વિભાગ; ખંડ (૫) બે સ્થળ કે કાળ વચ્ચેનું ગાલિ(-લી) સ્ત્રી. (સં.) ગાળ
ભાંડવી તે અંતર (૬) પહોળાઈ; પનો (૭) અમુક જગ; પ્રદેશ ગાલિપ્રદાન ન. (સં. ગાલિ+પ્રદાન) ગાળ આપવી- (૮) દળણું ઓરવાનું ઘંટીનું મોં (૯) બંગડીનો વ્યાસ ગાલીચો પુ. (ફા.) ઊનનું એક જાતનું પાથરણું
(૧૦) શરીરનો બાંધો (૧૧) ફેર; વટાવ (૧૨) ગાલોઠું ન. ગલોઠું; ગલોડું આકાશનું સપ્તર્ષિ મંડળ પેટમાં ગળાઈને જામેલો મળ (૧૩) બેત્રણ ડાળીઓ ગાલ્લી સ્ત્રી, નાનું ગાલ્લું (ભારનું કે વાહનનું) (૨) નીકળતી હોય તે થડનો ભાગ ગાલ્લી સ્ત્રી. ત્રીસ મણ(છસો કિલો)નું જૂનું માપ ગાળો પુ. સ્ત્રીને પહેરવાનું એક જાતનું રેશમી વસ્ત્ર ગાલ્લું ન. ગાડું; નાનું ગાડું
ગાંગડી સ્ત્રી, નાનો ગાંગડો ગાવડકું ન. થોરનું પાંદડું
ગાંગડું વિ. (સં. કાશ્કટુ, પ્રા. કંકડુઅ) ન પલળે અને ન ગાવડી સ્ત્રી. ગાય
બફાય એવું (૨) પું. પલાળવા કે બાફવા છતાં નરમ ગાવડોલ પું. મુખ્ય કૂવાસ્થંભ (વહાણનો).
ન થાય એવો દાણો નિહિ ફાટેલું કપાસનું જીંડવું ગાવશું ન. ભૂંગળ વગેરે વાદ્યોનો પ્રયોગ કરી ભવૈયાઓ ગાંગડો છું. વસ્તુનો બાઝી ગયેલો નક્કર કકડો-કાંકરો (૨)
લોકોને ભવાઈ તથા તેની ઉત્પત્તિ વિશે ગાઈને કહે ગાંગરવું સક્રિ. (સં. ગંગરીતિ, પ્રા. ગંગર) બરાડવું છે તે ક્રિયા (૨) ગાવાની ક્રિયા
(ઊંટનું) (૨) ભેંકડો તાણી રડવું ગાવલડી સ્ત્રી, ગાવડી; ગાય
ગાંગલું વિ. કાંગલું, નકામું (૨) ન. ગણગણાટ (૩) ગાવલી સ્ત્રી. (હિ.) દલાલી; કમિશન
આનાકાની (૪) બડબડવું-ફરિયાદ કરવી તે ગાવલું ન. ગાવલી (કમિશન) કાઢી જવું તે (૨) બહાનું ગાંગાંતલ્લાં ન.બ.વ. ગલ્લાતલ્લાં પ્રકૃતિનું; અણઘટ કાઢી કામમાંથી છટકવાની ક્રિયા
ગાંગું વિ. (ગાંગલે ઉપરથી) કાંગું; નમાલું (૨) મૂર્ખ ગાવી પુ. ગાવડોલ ચડાવેલો શઢ.
ગાંગેય પું. ગંગાના પુત્ર; ભીખ ગાવું સક્રિ. (સં. ગાયતિ, પ્રા. ગાઅઈ) સુરેલ અવાજ ગાંગેરિયું ન. ખંજન પક્ષી ગાંગલે, ગરીબ-રાંક માણસ
ગીતમાં બોલવું (ગીત વગેરે) (૨) વખાણ ગાંગો છું. ઘેરઘેર ફરીને તેલ-દિવેલ વગેરે વેચનારો (૨) કરવાં (૩) એકની એક વાત વારંવાર કહેવી ઘિાસિયો ગાંગલું, ગરીબ-રાંક માણસ
ગૂંથનારો ગાશા(-શિયો) (અ.) ઘોડાની પીઠ ઉપર નાખવાની ડળી; ગાંછો !. વાંસફોડો; વાંસની ચીપટોનાં ટોપલા-ટોપલી ગાસ(હ) . ઘાણીની આસપાસનો બળદ નીચે વટાયેલો ગાંજરો પં. હાથીને કાબૂમાં રાખવાનો અંકુશ
કચરો (૨) તુવેર, મગ વગેરેનાં ઝીણાં છોડાં કે ગાંજવું સક્રિ. (સં. ગંજાતિ, પ્રા. ગંજ) ફોસલાવવું (૨) કણસલાં
ખરાબ બોલ હરાવવું (૩) બદવું; ગાંઠવું; લેખવું ગાળ સ્ત્રી. (સં. ગાલિ, પ્રા. ગાલિ) અપશબ્દ; ભૂંડો કે ગાંજિ(-)(૦ધન્વા, ૦પાણિ) પં. (સં. ગાંવિધવા, ગાળ પું. કૂવો વગેરે ગાળતાં નીકળેલો માટી વગેરે કચરો ગાંડીવપાણિ) અર્જુન
કિળી ગાળણ ન. ગાળતાં નીકળેલું (ફિલ્ટેડ); ગળાઈને આવેલું ગાંજો . (સં., પ્રા. ગંજ) ભાંગનો છોડ અથવા તેની

Page #262

ગાંજો ૨ ૪ -
[ગિની ગાંજો ૫. શરીરનો બાંધો; કદ
ન. ગાંડું કામ કે વર્તન (૩) બાજીમાં અવળી ચાલે ગાંઠ સ્ત્રી. (સં. ગ્રંથિ, પ્રા. ગંઠિ) આંટીવાળો બંધ; ગ્રંથિ કૂટી ચારવાનું રમવું તે
(૨) ઝાડને (શેરડી વગેરેને) જ્યાંથી ડાબા ફૂટેછેતે ભાગ ગાંડુંઘેલું વિ. ગાંડા જેવું (૨) ભોળું (૩) લાકડામાંનો ભમરાવાળો ગંઠાઈ ગયેલો ભાગ ગાંડુંતૂર વિ. છેક ગાંડું (૨) પ્રેમથી આતુર (૪) મૂળના ગઠ્ઠા જેવો ભાગ (જેને વાવવાથી ફણગો ફૂટે ગાંદરું ન. (-રો) ૫. ગોંદ; ગામનાં ઢોર ઊભા રહેવાની છે.) (૫) શરીરમાં લોહી ગંઠાઈ જઈ બાઝેલી ગોળી ભાગોળ પાસેની જગા (૨) ગામની ભાગોળ (૬) એક રોગ, પ્લેગની ગાંઠ (૭) અંટસ કીનો (૮) સંપ ગાંધર્વ વિ. (સં.) ગંધર્વોને લગતું (૨) પં. ગંધર્વ
(૯) લગ્નગાંઠ (૧૦) પોતાની અંગત માલિકી ગાંધર્વનગર ન. ગંધર્વોનું નગર; ગંધર્વનગર ગાંઠકંદ પું, ન. સૂરણ કે અળવી જેવો જમીનમાં થડ ગાંધર્વ(લગ્ન)ન. (વિવાહ) પુ. વિવાહનો એક પ્રકાર,
ફૂલીને થયેલો કંદ (૨) ખટકો; સંશય જેમાં વરકન્યા પોતાની મેળે છાની રીતે પરણે છે; ગાંઠગળફો પં. ગાંઠ કે રૂનો ફોદ (સૂતરના તારમાંનો) ગંધવલગન: ગંધર્વવિવાહ ગાંઠડી સ્ત્રી. ગાંસડી (૨) ધન; સંપત્તિ
ગાંધર્વવેદ પું. (સં.) સંગીતશાસ્ત્ર ગાંઠડો છું. મોટી ગાંઠડી; ગાંસડો
ગાંધાર પું. (સં.) સંગીતના સાત સ્વરોમાંનો એક “ગ” ગાંઠણ ન. સાંધો (૨) બે તારને જોડતી ગાંઠ (૩) ગાંધાર પું. ભારત અને ઈરાન વચ્ચે આવેલા દેશનું પ્રાચીન ગાંઠવાના દોરા (૪) ગાંઠવાની ઢબ-કળા
નામ (હાલનું કંદહાર) ગાંઠદાર વિ. ગાંઠવાળું
ગાંધારી સ્ત્રી. ગાંધારના રાજાની પુત્રી-ધૃતરાષ્ટ્રની પત્ની ગાંઠનું વિ. ખાસ પોતાનું; પદરનું
(૨) કૌરવોની માતા (૩) શરીરમાંની દસ ગાંઠવું સક્રિ. (સં. ગ્રંથ) મણકા કે એવી વેહવાળી વસ્તુને નાડીઓમાંની એક (તત્ત્વ)
દોરામાં પરોવી ગાંઠ વાળી એકબીજા સાથે ગૂંથવું (૨) ગાંધિયાટું-શું ન. ગાંધીવટું (૨) ભેળસેળ; ગૂંચવાડો દોરી, તાર વગેરેને એકબીજા સાથે ગાંઠ વાળીને (૩) (લા.) બધી બાબતોનું થોડું થોડું જ્ઞાન હોવું તે બાંધવું (૩) મેળવવું; ગાંઠે કરવું (૪) તાબે રહી હુકમ ગાંધી પું. (સં. ગાંધિક, પ્રા. ગંધિ) કરિયાણું વગેરે
માનવો; બદવું (૫) ગાંઠ બાંધવી; નક્કી કરવું વેચનારો વેપારી (૨) સરૈયો ગાંઠાળું, ગાંઠિયું વિ. ગાંઠવાળું, ગાંઠાગાંઠવાળું ગાંધીટોપી સ્ત્રી, ખાદીની સફેદ લાંબી ટોપી ગાંઠિયો છું. (‘ગાંઠ' ઉપરથી) સૂકવેલી હળદરનો કાંકરો ગાંધીવટું ન. (-ટો) પં. ગાંધીનો ધંધો (૨) બધી બાબતોનું
(૨) ચણાના લોટની એક તળેલી વાની (૩) મોટી થોડું થોડું જ્ઞાન હોવું તે ગાંઠ (૪) ગાંઠનો આકાર (૫) વિ. ગાંઠ સાથે- ગાંધીવાદ ૫. સત્ય અને અહિંસાના પાયા પર આખી સંબંધવાળું
" [એક ઘરેણું સમાજવ્યવસ્થા તથા માનવજીવનની ગાંધીજીએ ગાંઠી સ્ત્રી. (સં. કઠિકા) સ્ત્રીઓનું કોણી પર પહેરાતું બતાવેલી દૃષ્ટિ કે ફિલસૂફી ગાંઠે કિ.વિ. પાસે; કબજામાં
ગાંધીવાદી વિ. ૫. ગાંધીવાદમાં માનનારું ગાંઠો છું. મોટી ગાંઠ; પેરાઈ આગળનો ભાગ ગાંનું ન. (રોગથી) ગંઠાઈ ગયેલો તુવેરનો દાણો ગાંઠોગળફો પં. ગાંઠગળફો (ગાંઠ કે રૂનો હોદો) (૨) ગાંભીર્ય ન. (સં.) ગંભીરતા; ગંભીરાઈ
સંશય; ખટકો [(૨) કશાયની બેસણી – બૂ ગાંજો . (દ. ગઝ) વાળંદ; નાઈ (૨) ટચાક માણસ ગાંડ સ્ત્રી, (દ. ખંડી = અદ્ધિાર) (અશિષ્ટ પ્રયોગ) ગુદા ગાંસડી સ્ત્રી. ગાંઠડી; અનેક વસ્તુ એકઠી બાંધી કરેલો ગાંડગુલામી સ્ત્રી. હલકા પ્રકારની ખુશામત
બોજો: પોટલી ગાંડછા સ્ત્રી. (-પણ) ન., ગાંડાઈ ગોડાપણું; ઘેલછા ગાંસડો છું. મોટી ગાંસડી; પોટલો ગાંડિયું વિ. ગાં; ગાંડા જેવું
ટ્રિકો ગાસી સ્ત્રી, તીરની લોઢાની અણી ગાંડિયું . કોસ હાંકનારનો કેડ ઉપર બાંધવાનો ચામડાનો ગિગલાવવું સક્રિ. ગિગલાવું'નું પ્રેરક ગાંડિવન. (સં.) અર્જુનનું ધનુષ્ય (૨) (લા) કોઈપણ ધનુષ્ય ગિટાર ન. (ઇ.) (સિતાર જેવું) એક વિલાયતી વાદ્ય ગાંડિવ(૦ધા, ૦પાણિ) પું. અર્જુન
ગિદરડું ન. (સં. ગફુર ઉપરથી) ઘેટાનું બચ્ચું શિયાળ ગાંડી સ્ત્રી. (‘ગાં’નું સાંગ) બાજીમાં અવળી ચાલે ગિલ્ડ વિ. (સં. વૃદ્ધ) સુસ્ત ભારે (ઘણું ખાવાથી) (૨) ન. ચાલતી કૂટી-કૂકરી (૨) ગાંડી સ્ત્રી
ગિનતી સ્ત્રી, (હિ) હાજરી લેવી તે; ગણતરી ગાંડીવ ન. (સં.) અર્જુનનું ધનુષ્ય
ગિની સ્ત્રી, (ઈ.) ગીની: વીસ શિલિંગની કિંમતનો ગાંડીવ(૦ધન્વા, ૦પાણિ, જુઓ “ગાંડિવધન્વા'
સોનાનો અંગ્રેજી સિક્કો (૨) ૫. પશ્ચિમ આફ્રિકાનો ગાંડું વિ. ઘેલું; અણસમજુ:નાદાન; મગજનું ચસકેલું (૨) (કિનારાનો) એક દેશ

Page #263

ગિન્ના
ગિન્નાવું અક્રિ. (‘ગિન્ની’ ઉપરથી) (પતંગનું) એક બાજુ નમતું-કતરાતું રહેવું (૨) રિસાવું; ગુસ્સે થવું ગિન્ની સ્ત્રી. (હિં.) ચક્કર ખાવું-ખવરાવવું તે ગિફટ સ્ત્રી. (ઇ.) ભેટ; ઉપહાર ગિમ્લેટ સ્ત્રી. (ઈં.) શારડી; ગિરમીટ
ગિયર ન. (ઈં.) દંતચક્ર વડે કરાતી અમુક યાંત્રિક રચના કે યંત્રનો તે ભાગ જેથી તેની ગતિ નિયમનમાં લઈ શકાય ગિરજા સ્ત્રી. ગિરિજા; પાર્વતી ગિરજા,(ઘર) ન. (પો. ઇંગ્રિક્રિયા) ખ્રિસ્તી દેવળ; ‘ચર્ચ’ ગિરદી સ્ત્રી. (ફા.) ભીડ; ગરદી ગિર(૦ધર, ૦ધારી) પું. (સં. ગિરિ+ધર) શ્રીકૃષ્ણ ગિરનાર પું. (સં. ગિરિનગર, પ્રા. ગિરિનઅર) સૌરાષ્ટ્રનો જૂનાગઢ પાસેનો એક પર્વત
ગિરનારી વિ. ગિરનારનું કે તેને લગતું ગિરફતાર વિ. (ફા. ગિરિશ્તાર) પકડાયેલું ગિરફતારી સ્ત્રી. કેદ પકડવું તે; બંધન [સારડી ગિરમીટ ન. (ઈં. ગિમ્લેટ) છેદ પાડવાનું એક ઓજાર; ગિરમીટ ન. (ઈં. એગ્રીમેન્ટ) ભારત બહાર સંસ્થાનોમાં
મજૂરી માટે મજૂરો પાસે કરાવી લેવાતું કરારપત્ર ગિરમીટિયો છું. ગિરમીટ(કરાર)થી બંધાયેલો મજૂર ગિરવી સ્ત્રી. ગીરવી; ગીરો
ગિરા સ્ત્રી. (સં.) વાણી (૨) ભાષા કે બોલી ગિરિ પું. (સં.) પર્વત; ડુંગર ગિરિકંદર(-રા) સ્ત્રી. (સં.) પર્વતની ગુફા ગિરિજા સ્ત્રી. (સં.) પાર્વતી ગિરિજા(પતિ) (સં.) (૦વર) પું. મહાદેવ ગિરિજાસુત પું. (સં.) ગણેશ; ગણપતિ ગિરિતનયા સ્ત્રી. પાર્વતી
૨૪૩
ગિરિધર પું. (સં.) ગિરિધારી પું. શ્રીકૃષ્ણ ગિરિરાજ પું. (સં.) પર્વતોનો રાજા-મોટો પર્વત (૨) હિમાલય (૩) ગોવર્ધન પર્વત
ગિરિસ્રોત પું. પહાડી ઝરણું ગિરીશ પું. (સં.) મહાદેવ (૨) હિમાલય
ગિરો પું. (ફા.) ગીરો; ગીરવી (૨) ગીરવવું તે; દેવા પેટે આડમાં કાંઈ મૂકવું તે
ગિલતાન પું. મોભ વગેરેને ત્રિશૂલાકાર ટેકો મૂકવામાં આવે છે તે (૨) ફડેતાલ જડતાં માંડવીમાં પાટડી ઉપર મુકાતી બીજી બે ચીતરેલી પાટડીઓમાંની પહેલી ગિલા સ્ત્રી. ચાડીચૂગલી (૨) નિંદા ગિલાખોર વિ. ચાડિયું; ગિલા કરનારું ગિલિંડર વિ. ચાલાક; જબરું (૨) છેતરી જાય તેવું; ઠગ ગિલેટ પું. (ઇ. ગિલ્ટ) ધાતુ પર (સોના વગેરેનો) ઢોળ ચડાવવો-રસવું તે ગિલોટિ(-તિ)ન ન. મનુષ્યનો વધ કરવાની રીતે કે તે
[ગીમ
માટેનું યંત્ર કે ઓજાર યા વધસ્થળ (૨) ધારાસભા કે પાર્લામેન્ટમાં અમુક પ્રકારના બિલને ઝટ અને વગર વિરોધે તે પસાર કરવાની રીત કે પદ્ધતિ (૩) છાપખાનાનું કાગળ સરખા એકધારા કાપવા માટેનું યંત્ર ગિલ્લી સ્ત્રી. મોઈ (૨) ગડગૂમડ કે બીજા દરદને લીધે આવતો સોજો; વેળ (૩) ખિસકોલી ગિલ્લીદંડો પું. મોઈ ને દંડો કે તેની રમત
ગિસ્ત સ્ત્રી. (ફા. ગિફ્ત) લૂંટારાઓને પકડવા જનારી ફોજ (૨) ચોકી-પહેરો
ગિસ્ત વિ. નકામું; ફોગટ
-ગી પ્રત્ય. એક ફારસી તદ્ભવ તન્દ્રિત પ્રત્યય. વિશેષણ
પરથી ભાવવાચક નામ બનાવે છે. ઉદા. રવાનગી ગીગલાનું અ.ક્રિ. અકળાવું; ગભરાવું (૨) કિંગલાવું; ખુશ થવું
ગીગલી સ્ત્રી. નાની છોકરી; કીકી ગીગી સ્ત્રી. નાની છોકરી; કીકી; ગીગલી ગીગો પું. નાનો છોકરો; કીકો; ગીગલો ગીચ વિ. પાસેપાસે સંકડાઈને આવી રહેલું; ઘાટું ગીચોગીચ ક્રિ.વિ. ખીચોખીચ; ભીડ-ગીરદી થાય તેમ (૨) વિ. ખૂબ ગીચ ચાલતું સાધન ગીઝર ન. (ઈં.) પાણી ગરમ કરવા માટેનું વીજળીથી ગીત ન. (સં.) ગાયન (૨) અવસર પર ગવાતું ગાણું ગીતકથા સ્ત્રી. (સં.) ગવાય એવે સ્વરૂપે રચેલી વાર્તા; ‘બૅલૅડ’
ગીતકાર પું. (સં.) ગીતની રચના કરનાર ગીતસંગ્રહ પું. (સં.) ગેય કાવ્યોનો સંગ્રહ ગીતા સ્ત્રી. (સં.) ‘ભગવદ્ગીતા’ (૨) કેટલાક ધાર્મિક
પદ્યગ્રંથોને આપવામાં આવેલું નામ. ઉદા. ‘શિવગીતા' ગીતાકાર પું. (સં.) ગીતા રચનાર; શ્રીકૃષ્ણ ગીતાજયંતી સ્ત્રી. (સં.) ભગવદ્ગીતા કહેવાયાના
દિવસનો ઉત્સવ; માગશર સુદ અગિયારસ ગીતામૃત ન. (સં.) ગીતા કે તેના ઉપદેશરૂપી અમૃત ગીતાર્થ પું. ગીત કે ગાનનો અર્થ ગીતાર્થ પું. (સં.) ગીતાનું રહસ્ય
ગીતાહાર્દ ન. (સં.) ભગવદ્ગીતાનો રહસ્યાર્થ ગીતિ સ્ત્રી. (સં.) એક માત્રમેળ છંદ ગીદડું ન. ઘેટાનું બચ્ચું
[ગરજાડું
ગીધ ન. (સં. ગૃધ્ર, પ્રા. ગિદ્ધ) એક મોટું માંસાહારી પક્ષી; ગીની સ્ત્રી. (ઈં.) સોનાનો એક બ્રિટિશ સિક્કો (૨) પશ્ચિમ આફ્રિકાનો (કિનારાનો) એક દેશ ગીબત સ્ત્રી. (અ.) પીઠ પાછળ કરાતી નિંદા; બદબોઈ (૨) આળ; તહોમત
ગીમ ન. (ઈં. ગેઈમ) ગંજીફાની રમતમાં થતી પૂરી હાર (૨) ગંજીફાનાં પત્તાંની એક રમત

Page #264

ગીર]
ગીર પું. (સં. ગિરિ) ગોસાંઈની એક જાતના નામને અંતે વપરાય છે. (૨) ગિરનારનો ગિરિપ્રદેશ (જેમાં સિંહોની વસ્તી છે.)
૨૪૦
-ગીર (ફા.) એક પ્રત્યય. ‘વાળું’, ‘ઝાલનાર’ એવા અર્થમાં નામને અંતે. ઉદા. જહાંગીર; દસ્તગીર ગીરણી સ્ત્રી. (મ.) યંત્રથી ચાલતું કારખાનું; ‘મિલ’ ગીરવવું સક્રિ. ગીરોઘરેણે મૂકવું ગીરવાવવું સ.ક્રિ. ‘ગીરવવું’નું પ્રેરક ગીરવાવું અક્રિ. ‘ગીરવવું’નું કર્મણિ ગીરવી ક્રિ.વિ. (ફા. ગિર્વી) ગીરવેલું; ઘરેણે મૂકેલું ગીરવીદાર વિ. ગીરો રાખનાર-મૂકનાર
-ગીરી (-ગીર + ઈ) સ્ત્રી. નામ બનાવતો પ્રત્યય: ઉદા. ગુમાસ્તાગીરી; ગુંડાગીરી
ગીરો ક્રિ.વિ. (ફા. ગિરા) ગીરવી (૨) પું. ગીરવવું તે; દેવા પેટે આડમાં કાંઈ મૂકવું તે
ગીરો(૦ખત) ન. (૦દસ્તાવેજ) ગીરો મૂક્યાનું ખત-લખાણ ગીરોહક(-) પું. ગીરો રાખવાથી મળતો હક્ક ગીર્વાણ પું. (સં.) દેવ; સુર ગીર્વાણભાષા સ્ત્રી. (દેવભાષા) સંસ્કૃત ગીલી સ્ત્રી. ગિલ્લી
ગીલીદંડો છું. ગિલ્લીદંડો
ગીસ સ્ત્રી. (અ. ગીશ=નઠારાપણું) ચોરી [જિંગોડો ગીગોડો છું. કૂતરા, ગાય વગેરેના શરીરે બાઝતા જીવ; ગુગ્ગલ ન. (સં.) ગૂગળનું ઝાડ (૨) તેનો ગુંદર ગુચપુચ ક્રિ.વિ. ગુસપુસ; છાની રીતે; કોઈ સંભાળી ન
જાય એમ (૨) એકમેકમાં ગૂંચવાતું ગયેલું હોય તેમ; અસ્પષ્ટ(લખાણ) (૩) સ્ત્રી. એમ કરેલી વાત ગુચપુચિયું વિ. અસ્પષ્ટ (૨) ગુપચુપ કરનારું ગુચપુછ ક્રિ.વિ. ગુપચુપ [જુલફં ગુચ્છ (સં.) ગુચ્છો; ગોટો; કલગી (૨) વાળનો જથ્થોગુજગોષ્ઠિ સ્ત્રી. બે પ્રેમીઓ વચ્ચે થતી વાતચીત ગુજર સ્ત્રી. (ફા.) ગતિ; પ્રવેશ ગુજરડાં-ગોરમટી સ્ત્રી. ગુજરડું ને ગોરમટી; તે લાવવાનો લગ્નનો એક વિધિ
ગુજરડું ન. ગણપતિ આગળ મૂકવાનું માટીનું વાસણ (૨) ગારાની ગાજર જેવી આકૃતિ, જે માંગલિક પ્રસંગે વેદી ઉપર મૂકવામાં આવે છે. (૩) પાણી કાઢવાનો ડોયો; ઉલેચણો ગુજરબસર સ્ત્રી. (હિ.) ગુજરાન; ગુજારો ગુજરવું અક્રિ. (ફા. ગુરુ ઉપરથી) જવું; વહી જવું (૨) વીતવું; માથે આવી પડવું (૩) મરણ પામવું (૪) સ.ક્રિ. જતું કરવું; દરગુજર કરવું ગુ(-ગૂ)જરાત પું., સ્ત્રી. ન. (સં. ગુર્જરત્રા, પ્રા. ગુજરત્તા) ગુજરાત. અત્યારે તળગુજરાત સૌરાષ્ટ્ર
[ગુણ
અને કચ્છ એ ત્રણ પ્રદેશોનો બનેલો ભારતનો એક રાજકીય એકમ પ્રદેશ
ગુજરાતણ સ્ત્રી. ગુજરાતની રહેવાસી સ્ત્રી ગુજરાતી વિ. ગુજરાતનું; -ને લગતું (૨) સ્ત્રી. ગુજરાતી (ભાષા) (૩) પું. ગુજરાતનો રહેવાસી ગુજરાતીતા સ્ત્રી. (-ત્વ) ન. ગુજરાતીપણું ગુજરાન ન. (ફા.) નિર્વાહ; ગુજારો; ભરણપોષણ ગુજરી સ્ત્રી. સ્ત્રીના હાથનું એક ઘરેણું (૨) ભૈરવ રાગની એક રાગણી
ગુજરી સ્ત્રી. (ફા. ગુ૪૨) શહેર-કસબામાં ભરાતું બજા૨ ગુજરેજી સ્ત્રી. ગુજરાત અને અંગ્રેજીના મિશ્રણવાળી ભાષા ગુજારવું સ.ક્રિ. (ફા. ગુજાર્દન) નિર્ગમન કરવું; ગાળવું (૨) રજૂ કરવું; દાદ માગવી (૩) માથે નાખવું; વિતાડવું
ગુજારિશ સ્ત્રી. (ફા.) પ્રાર્થના; નિવેદન ગુજારો (ફા. ગુજારહ) નિભાવ; નિર્વાહ; ગુજરાન ગુજ્જર વિ. (સં. ગુર્જર, પ્રા.) સુતાર; વાણિયા; આહીરો ને ક્ષત્રિયોનો એક ભેદ
ગુજ્જુ વિ. ગુજરાતી (તુચ્છકારવાળો પ્રયોગ)
ગુટકો પું. (સં. ગુટિકા) ઘણી ઓછી લંબાઈ-પહોળાઈની જાડી ચોપડી [ગોટપોટ ગુટપુ(-મુ)ટ ક્રિ.વિ. બરોબર ઓઢી કરીને (સૂવા માટે); ગુટી, (-ટિકા) સ્ત્રી. (સં.) ગોળી (દવાની)
ગુટી સ્ત્રી. માટીનો ગોળો બાંધીને (છોડની કે ઝાડની)
કલમ કરવાની રીત અથવા એવી રચના (૨) ગોળી ગુટીમાતા સ્ત્રી. (સં.) શીતળાદેવી (૨) શીતળાનો રોગ ગુડ કું. (સં.) ગોળ સિલામ ગુડ ઇવનિંગ ઉર્દૂ. સાંજ ટાંણે મળતાં અંગ્રેજી રસમમાં ગુડગુડ ક્રિ.વિ. એવો અવાજ કરીને (જેમ કે, પેટમાં, હૂકાથી) (૨) ધીરે ધીરે ગબડતું હોય એમ (ભોટીલાં કે બાળક ચાલે એમ) [શુક્રવા૨નો તહેવાર ગુડ ફ્રાઇડે પું. (ઈં.) ઈસુ ખ્રિસ્તને વધસ્તંભે ચડાવેલા તે ગુડવિલ સ્ત્રી. (ઇ.) શુભેચ્છા; સદ્ભાવ (૨) વેપારધંધાની આબરૂ; પ્રતિષ્ઠા કે તેનું મૂલ્ય [(૩) શિવ ગુડાકેશ વિ. (સં.) વાંકડિયા વાળવાળું (૨) પું. અર્જુન ગુડાવવું સ.ક્રિ. ‘ગૂડવું’નું પ્રેરક
ગુડાવું અ.ક્રિ. ‘ગૂડવું'નું કર્મણિ (૨) (તિરસ્કારમાં) છુપાવું; સંતાવું ટ્રિન' ગુડ્ઝ ન. (ઇં.) સરસામાન (૨) સ્ત્રી. માલગાડી; ‘ગુડ્ઝ ગુણ પું. (સં.) જાતિસ્વભાવ; મૂળ લક્ષણ; લાક્ષણિકતા
(૨) સારું લક્ષણ, સદ્ગુણ (૩) પ્રકૃતિના ત્રણ ધર્મ · સત્ત્વ, ૨૪, તમ (૪) (તે પ૨થી) ત્રણની સંખ્યા (૫) અસર; ફાયદો (૬) ઉપકાર (૭) પણછ (૮) દોરી; દોરો; દોરડું (૯) દોકડો; ‘માર્ક' (૧૦)

Page #265

ગ્રંથિ
ગુણક ૨૪૮
ગુમમત સ્વરના બે ફેરફાર - ગુણ, વૃદ્ધિ - માંનો પ્રથમ (૧૧) ગુણાનુવાદ પું. (સં.) ગુણગાન; ગુણો કહી બતાવવા તે કૃતિનું રસપ્રદ લક્ષણ (શૈલી, લાલિત્ય વગેરે)
(૨) શ્રદ્ધાસુમન અર્પતા થતી પ્રશંસા ગુણક છું. (સં.) ગુણનાર એક - સંખ્યા - રકમ (ગ) ગુણાન્વિત વિ. (સં.) ગુણવાળું, ગુણયુક્ત ગુણકક્ષા સ્ત્રી. (સં.) ગુણની કક્ષા કે ક્રમ; ‘ગ્રેડિંગ' ગુણાવયવ છું. (સં.) ગુણાકારનો અવયવ; ‘ફેક્ટર' ગુણકથન ન. (સં.) સદ્ગુણો કહી બતાવવા તે ગુણાંક . (સં.) ગુણાકાર કરવાથી આવેલી રકમ (૨) ગુણકર વિ. (સં.) ગુણકારી; ફાયદાકારક
ગુણવાનું–ગણા કરવાનું બતાવતો આંકડો; ગુણક; ગુણ(-ણિીકા સ્ત્રી, ગણિકા; વેશ્યા
કોઇફિશન્ટ' ગુણકારી(-૨ક) વિ. ફાયદો કરે એવું ફાયદાકારક ગુણિકા સ્ત્રી, ગણિકા ગુણગાન ન. (સં.) ગુણ ગાવા તે; વખાણ (૨) કથા; ગુણિયલ વિ. સગુણી; ગુણવાન આખ્યાન
ગુણી વિ. (સં.) સગુણી (૨) પુ. ગુણવાન પુરુષ (૩) ગુણગુણ ક્રિ.વિ. ગણગણ; ગણગણાટ
કલાકોવિદ (૪) જંતરમંતર જાણનાર ગુણગ્રહણ ન. (સં.) ગુણની બૂજ-કદર કરવી તે; કૃતજ્ઞતા ગુણીજન પં., ન. કદરદાન, ચતુર માણસ (૨) સજજન; ગુણગ્રામ ન. (સં.) સદ્ગણનો સમૂહ તિજ્ઞ ગુણિયલ માણસ (૩) ભાટ; ચારણ; બંદીજન ગુણગ્રાહક ન. (સં.) સામાના ગુણોને સ્વીકારનાર (૨) ગુણીભૂત વિ. (સં.) ગૌણ બનેલું (૨)ગુણરૂપ-ભૂષણરૂપ ગુણજ્ઞ, (-ગ્રાહક, ગ્રાહી) વિ. (સં.) કૃતજ્ઞ; કદરદાન બનેલું-કરેલું
(૨) સામી વ્યક્તિમાં ગુણો હોવાનું સ્વીકારનાર ગુણોત્તર પું, ન. (સં.) બે રકમ વચ્ચેનું પ્રમાણ; “રેશિયો’ ગુણત્રયન.બ.વ. (સં.) સત્ત્વ, રજ અને તમ એ ત્રણ ગુણ ગુણોપેત વિ. (સં.) સદ્ગુણી
તિ (ગ.) (૨) કૃતિના ત્રણ ગુણનો સમૂહ [‘ક્વોલિટેટિવ' ગુણ્ય વિ. (સં.) ગુણાકારમાં જે રકમને ગુણવાની છે ગુણદર્શક(-દશ) વિ. (સં.) ગુણ કે લક્ષણ બતાવતું; ગુત્થી સ્ત્રી. (હિ.) ગૂંચ; ગાંઠ (૨) કોયડાં; સમસ્યા (૩) ગુણદાયક વિ. (સં.) ફાયદાકારક ગુણદોષ છું. (સં) ગુણ અને દોષ; સારાસાર ગુદગુદી સ્ત્રી, (હિ.) ગલીપચી ગુણધર્મ છું. (સં.) વસ્તુસ્વભાવથી પ્રાપ્ત થયેલા ગુણધર્મ ગુદા સ્ત્રી. (સં.) શરીરમાંની વિષ્ટા નીકળવાનું દ્વાર; ગાંડ; ગુણન ન. (સં.) ગુણવું તે; ગુણાકાર
મારા
[ત્રિકોણ હાડકું ગુણનચિન ન. (સં.) ગુયાનું ચિહન ‘x'
ગુદાસ્થિ ન. (સં.) માણસના શરીરમાં કરોડને છેડે આવેલું ગુણયુક્ત વિ. ગુણવાળું
ગુદાંકુર પું. (સં.) હરસનો મસો ગુણવત્તા સ્ત્રી. (સં.) ગુણવાળા હોવું તે (૨) ઉત્તમતા ગુનાઈ(-હિ)ત વિ. ગુનેગાર; ગુનામાં આવેલું ગુણવંતી વિ. સ્ત્રી. ગુણવાળી
ગુનાખોર વિ. ગુનો કરવાની વૃત્તિવાળું ગુણવાચક વિ. (સં.) ગુણ બતાવનારું (વિશેષણ) (વ્યા.) ગુનાખોરી સ્ત્રી, ગુનો કરવાનો સ્વભાવ ગુણવિગ્રહ ૫. (સં.) ગુણાકારના અવયવોને છૂટા ગુનાવિજ્ઞાન ન. ગુનાને લગતું વિજ્ઞાન
પાડવાની ક્રિયા, ‘ફેક્ટરાઇઝેશન' [‘ફેક્ટરાઇઝશન’ ગુનાવિદ્યા સ્ત્રી. અપરાધવિજ્ઞાન [‘ક્રિમિનોલૉજી' ગુણવિશ્લેષણ મું. (સં.) ગુણવિગ્રહ; ગુણપૃથક્કરણ; ગુનાશોધનવિદ્યા સ્ત્રી. ગુના શોધી કાઢવા અંગેનું શાસ્ત્ર; ગુણવિષયક વિ. (સં.) ગુણને લગતું; ગુણસંબંધી ગુનેગાર વિ. ગુનો કરનારું; અપરાધી ગુણવું સક્રિ. (સં. ગુણ) એક સંખ્યાને બીજી સંખ્યા જેટલી ગુનેગારી સ્ત્રી. ગુનેગારપણું, અપરાધ વાર વધારવી
ગુનો પુ. (ફા.) અપરાધ; તકસીર ગુણસંપન્ન વિ. (સં.) સદ્ગણવાળું; સદ્ગુણી ગુપચુપ ક્રિ.વિ. (ગુપ-ગુપ્ત + ચુપ) ચુપચાપ; છાનુંમાનું ગુણાકાર પુ. ગુણવું તે (૨) એથી આવતી રકમ (૨) (દહીં-બટાકાની) એક વાની ગુણાત્ય વિ. (સં.) ગુણથી ભરપૂર (૨) પૈશાચી ભાષામાં ગુપ્ત વિ. (સં.) છુપાવેલું; સંતાડેલું (ધન વગેરે) (૨) ‘બૃહત્કથા' લખનાર એક પ્રાચીન ગ્રંથકાર
છાનું; ગૂઢ (વાત વગેરે) (૩) ૫. એક પ્રાચીન રાજવંશ ગુણાતીત વિ. (સં.) સર્વ વગેરે ત્રણ ગુણોને - તેમનાં ગુપ્તચર પં. (સં.) વેશપલટો કરી માહિતી મેળવનાર કાર્યોને ઓળંગી ગયેલું; પરમજ્ઞાની
રાજપુરુષ; જાસૂસ મિળવવા ફરવું તે; અજ્ઞાતચર્ચા ગુણાત્મક વિ. (સં.) પ્રવૃત્તિના ત્રણ ગુણવાળું; સગુણ ગુપ્તચર્ચા સ્ત્રી. (સં.) કોઈ ઓળખે નહિ તેવી રીતે માહિતી ગુણાનુરાગ ૫. (સં.) બીજાના ગુણો પ્રત્યે આસક્તિ કે ગુપ્તતા સ્ત્રી, (સં.) ગુપ્ત રહેવું તે (૨) ખાનગીપણું આદર કે પ્રેમ
ગુપ્તદાન ન. (સં.) છૂપું દાન ગુણાનુરાગી વિ. (સં.) બીજાના ગુણ તરફ પ્રેમવાનું ગુખમત ન. ગુપ્ત રીતે અપાતો મત: ‘બેલેટ’

Page #266

ગુપ્તલિપિ ૨૪૯
ગુર્જરી ગુપ્તલિપિ શ્રી. સાંકેતિક ભાષા; ગૂઢલિપિ
ગુરુકોણ પૃ. કાટખૂણાથી મોટો ખૂણો; ‘ ન્યૂઝ એંગલ' ગુપ્તવાસ પં. ઓળખ છુપાવીને રહેવું તે; છૂપી રીતે રહેવું ગુરુકમ . (સં.) ગુરુ-પરંપરા - તે (ર) અજ્ઞાતવાસ
ગુરુગમ્ય વિ. ગુરુ દ્વારા જ સમજાય એવું ગુપ્તાવસ્થા સ્ત્રી. (સં.) છૂપાઈ રહેવાની પરિસ્થિતિ ગુરુચર્યા સ્ત્રી. (સં.) ગુરુની સેવા; ગુરુસેવા વિગેરે) ગુપ્તિ સ્ત્રી. ગુપ્તતા (૨) રક્ષણ ક્રિયા
ગુરુજન ., ન.બ.વ. (સં.) વડીલવર્ગ (માબાપ, શિક્ષક ગુણી સ્ત્રી, (સં. ગુપ્ત) લાકડીની અંદર ગુણ-છૂપું રહે એવું ગુરુજ્ઞાન ન. (સં.) ગુરુ પાસેથી મેળવેલી સાચી સમજ એક અણીદાર સળિયા જેવું હથિયાર
ગુરુતમ વિ. (સં.) સૌથી મોટું (૨) સૌથી ભારે (૩) સૌથી ગુફતગૂ સ્ત્રી. (ફા.) છાની વાતચીત; મસલત
લાંબુ ગુફા સ્ત્રી. (સં. ગુહા) પહાડની બખોલ-ઊંડું કોતર; ગુહા ગુરુતમ સાધારણ અવયવ છું. દંઢભાજક અવયવ [પણું ગુફત(-ફતે)ગો સ્ત્રી. (ફા.) છાની વાતચીત; મસલત ગુરુત્વન. (સં.) ગુરુપણું (૨) મોટાઈ; ગૌરવ (૩) ભારેગુબાર ૫. (અ.) ધૂળ; રજ (૨) મનનો મેલ ગુરુત્વ( કેન્દ્ર, મધ્યબિંદુ) ન. જે બિંદુથી વજનનું ગુબારો છું. ગબારો; કાગળનું નાનું વિમાન (૨) ગપગોળો સમતોલપણું થતું હોય તે; “સેન્ટર ઑફ ગ્રેવિટી ગુમ વિ. (ફા.) ખોવાયેલું [અજ્ઞાત નામ ગુરુત્વરેખા(-ષા) સ્ત્રી. ગુરુત્વકેન્દ્રના આકર્ષણની લીટી ગુમનામ વિ. (ફ.) જેને કોઈ જાણતું નથી તેવું (૨) અથવા દિશારેખા ખેિંચાવું તે; “ગ્રેવિટેશન ગુમરાહ વિ. (ફા.) રસ્તો ભૂલેલું (૨) અવળે માર્ગે વળેલું ગુરુત્વાકર્ષણ ન. (સં.) પદાર્થોનું પૃથ્વીના કેન્દ્ર તરફ ગુમસૂમ ક્રિ.વિ. સૂમસામ; ગુપચુપ
ગુરુદક્ષિણા સ્ત્રી. (સં.) અભ્યાસ પૂરો કર્યા પછી ગુરુને ગુમાન ન. (ફા.) અભિમાન; ગર્વ; ફાંકો
આપવાની દક્ષિણા કે ભેટ ગુમાની વિ. અભિમાની; અહંકારી; ગર્વીલું
ગુરુદાસ વિ. ૫. ભલો, બાઘો (માણસ) (કટાક્ષમાં) ગુમાવડા(રા)વવું અ.ક્રિ. ખોવડાવવું કિરવું; ઉડાવી દેવું ગુરુપત્ની સ્ત્રી, (સં.) ગુરુની પત્ની ગુમાવવું સક્રિ. (ફા. ગુમ ઉપરથી) ખોવું (૨) ધૂળધાણી ગુરુપદ ન. (સં.) ગુરુનું પદ-પદવી; ગુરુનું સ્થાન ગુમાસ્તાગીરી સ્ત્રી, ગુમાસ્તાનું કામ; મહેતાગીરી ગુરુપૂજા સ્ત્રી. (સં.) ગુરુજનોની પૂજા-આદર-માન ગુમાસ્તી સ્ત્રી, જુઓ ‘ગુમાસ્તાગીરી'
ગુરુ(૦બંધુ, ૧ભાઈ) પું. એક ગુરુનો શિષ્ય; સહાધ્યાયી ગુમાસ્તો છું. (ફા. ગુમાસ્તહ) કારકુન; મહેતો ગુરુભક્તિ સ્ત્રી. (સં.) ગુરુજનો પ્રત્યે ભક્તિ-આદરભાવ ગુખ્ખો પુ. ધબકો, મુક્કો; ઘુમ્મો; ગડદો
ગુરુભાર . ગુરુ તરીકેની જવાબદારી (૨) ભારે દબાણ ગુરખર ૫. જંગલી ગધેડો
ગુરુમંત્રપું. ગુરુએ આપેલો મંત્ર (૨) છૂપી સલાહ; શિખવણી ગુરખો પં. નેપાળ, ભૂતાન જેવા દેશનો વતની ગુરુમુખ વિ. (સં.) ગુરુના મોંએથી મળેલું (૨) મનસ્વી ગુર ગુર ક્રિ.વિ. એવો અવાજ થાય તેમ
નહિ પણ દીક્ષિત-ગુરુના મોંએથી મળેલું (૩) ન. ગુરગુરવું અ.ક્રિ. ગુર ગુર અવાજ કરવો [(મગદળ) ગુરુનું મુખ ગુરજ સ્ત્રી. (ફા. ગુર્જ) ગદા જેવું હથિયાર; મુગર ગુરુમુખી વિ. સ્ત્રી. (સં.) ગુરુના મુખથી મળેલી (વિદ્યા) ગુરદો (ફા.) લોઢાનો મગદળ, મગદળ (૨) મૂત્રપિંડ; ગુરુમુખી વિ. (સં.) સ્ત્રી. શીખોમાં શરૂ થયેલી પંજાબની “કિડની' (૩) હિંમત; સાહસ
એક લિપિ ગુરુ વિ. (સં.) મોટું (૨) ભારે (૩) દીર્ઘ; લાંબુ (૪) ગુરુયોજના સ્ત્રી. (સં.) અનેક બાબતોને સમાવી લઈ થતી
. શિક્ષક (૫) પુરોહિત, ગોર (૬) એ નામનો ગ્રહ; સમગ્ર મોટી યોજના; “માસ્ટર પ્લાન' [ચિહ્ન બૃહસ્પતિ (૭) ગુરુવાર (૮) પહોંચી વળે એવી ગુરુરેખા સ્ત્રી. (સં.) મહારેખા, (-) આવું વિરામ
ચડિયાતી અક્કલ-આવડત કે શક્તિવાળો માણસ ગુરુવાદ પું. (સં.) સાધના માટે ગુરુ અનિવાર્ય છે અને ગુરુકંસ પુ. મોટો કૌંસ; ઉદા. 10
તેના પ્રત્યે અનન્ય ભક્તિ હોવી જોઈએ એવો વાદ ગુરુકિલ્લી સ્ત્રી. ગમે તેવી મુશ્કેલીમાં માર્ગ કાઢવાની ગુરુવાર પું. (સં.) અઠવાડિયાનો પાંચમો દિવસ, યુક્તિ; ગુરુકૂચી; “માસ્ટર કી
બૃહસ્પતિવાર ગુરુકુલ(ળ) ન. ગુરુને રહેવાનું ઠેકાણું, જ્યાં વિદ્યાર્થીઓને ગુરુવિરામ ન. (સં.) (:) આવું વિરામચિહન રાખીને તે શિક્ષણ આપે છે. (૨) તે પદ્ધતિને ગુર્જર વિ. (સં.) ગુજરાતનું (૨) ૫. ગુજજર જાત-મધ્ય અનુસરતી શિક્ષણ સંસ્થા
એશિયાના જયોર્જિયા કે કુર્દિસ્તાનમાંથી આવેલી પશુગુરુકંચી સ્ત્રી, અનેક તાળાંને લાગુ પડે એવી કુંચી, પાલક જાતિ (૩) ગુજરાત (૪) ગુજરાતનો વતની
માસ્ટર-કી' (૨) ગમે તેવા સંજોગોમાં કામ આપે ગુર્જરી સ્ત્રી. (સં.) ગુજરાતણ (૨) રબારણ; ગોવાળણી એવી યુક્તિ; ઉપાય; સાધન વગેરે
(૩) એક જૂનો ગુજરાતી રાસ (૪) રાગની એક ઢબ

Page #267

ગુર્જતો
૨ પs
[ગુંચળી (૫) ગુજરાતી ભાષા (૬) ગુજરાત રૂપી દેવી (૭) ગુલાલ પું., ન. એક રાતા રંગનો સહેજ સુગંધીદાર ભૂકો વિ. ગુર્જર-ગુજરાત દેશને લગતું
ગુલાંટ સ્ત્રી. (-ટિય) ન. (દ. ગુલુલ્ય, ગુલુચ્છ) ગોટીમડું ગુર્જત સ્ત્રી. (અ) ગરીબી; કંગાલિયત
(૨) ઊલટું ફરી જવું તે ગુલ ન. (ફા.) ફૂલ (૨) ગુલાબનું ફૂલ (૩) બત્તી ઉપરનો ગુલિસ્તાન ન. (ફા.) ગુલશન; ફૂલવાડી બળેલો ભાગ; મોગરો
મુરબ્બો ગુજ્જુ છું. ન. ચૂંટણ; ઢીંચણ ગુલકંદ પુ. (ફા.) ગુલાબની પાંખડીઓ ને સાકરનો ગુલ્મ ન. (સં.) ગોળાનો રોગ (૨) ગાંઠ (૩) ઝૂડ; ઝાડી ગુલચમન પુ. (ફા.) આનંદ; મોજમજા
(૪) અમુક સંખ્યામાં ચતુરંગ સેનાની પલટણ ગુલચમ વિ. (ફા.) ફૂલના જેવું સુંદર
ગુલ્લર ન. ગૂલર; ઉમરડો ગુલછડી સ્ત્રીએક ફૂલઝાડ (૨) તેનું ફૂલ (૩) ગુલાબનો ગુલ્લું ન. પાપડની કણકનો લૂઓ; ગૂલરું ગોટો અથવા તોરો (૪) એક ઘરેણું
ગુવાતરી સ્ત્રી. ગુવારની શિંગની સૂકી ફોતરી બીજ ગુલજાન વિ. (ફા.) ગુલાબના ફૂલ જેવું; મોક; સુંદર ગુવાર પું. એક વનસ્પતિ, ગવાર (૨) તેની શિંગ અને ગુલજા(-ઝા) ૫. (ફા.) ગુલાબની વાડી; ગુલવાડી (૨) ગુવારશિ(-શી, સિ, સીગ, ગુવારફળી સ્ત્રી. ગવારશિંગ મનોહર; સુંદર
ગુસપુસ સ્ત્રી. છાની વાતચીત-મસલત ગુલતાનવિ. (ફા.) મશગૂલ; તલ્લીન (૨) એક ફૂલછોડ ગુસલ ન. નાહવું તે; સ્નાન ગુલતોરો પં. (ગલ+અ. તુર) ગુલાબનો ગોટો-ગજરો ગુસલખાનું ન. નાહવાની ઓરડી; “બાથરૂમ ગુલદસ્ત પુ. (ફા.) ફૂલનો ગોટો-તોરો; ગજરો ગુસ્તાખ વિ. (ફા.) બેશરમ, બેઅદબ ગુલદાન ન. (ફ.) ફૂલદાની; “ફૂલાવરપોટ' ગુસ્તાખી સ્ત્રી, (ફા.) બેશરમી; અસભ્યતા ગુલદાવદી(-રી) સ્ત્રી. (ફા. ગુલિ(-લે)દાવૂદી) સેવતી ગુસ્લ ન. જુઓ “ગુસલ ફૂલવેલ (૨) તેનું ફૂલ
ગુસ્લખાનું ન. જુઓ “ગુસલખાનું ગુલનાર ન. (ફા.) દાડમ કે તેનું ફૂલ (૨) પં. દાડમના ગુસ્સો છું. (અ.) ક્રોધ; કોપ; રોષ ફૂલ જેવો કિરમજી રંગ
ગુહ કું. (સં.) કાર્તિકેય (૨) એક રાજા; ગુહક રિાજા ગુલફામ વિ. (ફા.) ફૂલ જેવા રંગનું
ગુહક છું. (સં.) (રામચંદ્રને ગંગા પાર ઉતારનાર) નિષાદ ગુલબદન વિ. (ફા.) ફૂલ જેવા કોમલ અંગોવાળું ફૂલ ગુહા સ્ત્રી. (સં.) ગુફા [મર્મ (૩) છૂપી વાત ગુલબાસ ન. (ગુલ+એ. અબ્બાસ) એક ફૂલછોડ (૨) તેનું ગુહ્ય વિ. સં.) છૂપું; છૂપાવવા યોગ્ય (૨) ન. રહસ્ય; ગુલબાંગ ન. (ફા.) શોરબકોર (૨) આનંદની- ગુહ્યક છું. (સં.) દેવોનો એક વર્ગ; કુબેરનો અનુચર ઠઠ્ઠામશ્કરીની વાત (૩) ગામગપાટો
ગુહ્યતા સ્ત્રી. ગુપ્તતા; ખાનગીપણું (૨) મર્મ ગુલમોર સ્ત્રી. (ફા. ગુલમુહ) એ નામનું સુંદર લાલ ગુ0ાર્થ છું. (સં.) ગૂઢ અર્થ; ગૂઢાર્થ (૨) રહસ્યપૂર્ણ ફૂલવાળું ઝાડ (૨) તેનું ફૂલ
ગુલ્વેન્દ્રિય સ્ત્રી. (સં.) જનનેંદ્રિય ગુલશન ન. (ફા.) ગુલિસ્તાન; ફૂલવાડી
ગુંગ (ફા., સ.) (-ગું) વિ. ગૂગ, ગૂંગું ગુલાબ ન. (ફા.) એક ફૂલછોડ (૨) તેનું ફૂલ ગુંગણું વિ. જુઓ “ગૂંગણું ગુલાબજળ ન. ગુલાબની ખુશબોવાળું પાણી
ગુંગળામણ ન. જુઓ ‘ગૂંગળામણ” ગુલાબજાંબુ ન. માવાની એક મીઠાઈ
ગુંગળાવવું સક્રિ. જુઓ “ગૂંગળાવવું ગુલાબદાન ન. (ફા.), (-ની) સ્ત્રી. (ફા.) ગુલાબજળ ગંગાવેડા પુ.બ.વ. જુઓ “ગૂંગાવેડા' છાંટવાની શિરોઈના આકારની ઝારી
ગુંગું વિ. જુઓ “ગૂંગું' ગુલાબી વિ. (ફા.) ગુલાબના રંગનું (૨) મીઠું; મજેદાર ગંગો છું. જુઓ “ગૂગો’ (ઉદા. ઊંઘ, સ્વભાવ) (૩) સ્ત્રી. ગુલાબ જેવો રાતો ગુંચ શ્રી. જુઓ “ગૂંચ”
પિરતંત્ર માણસ ગુંચવણ સ્ત્રી, જુઓ “ગૂંચવણ' ગુલામ પં. (અ) ખરીદ કરેલો ચાકર; લૂડો (૨) પરવશ- ગુંચવણિયું વિ. જુઓ ‘ગૂંચવણિયું ગુલામખત ન. ગુલામ તરીકેના વેચાણનું લખત (૨) ગુંચવવું સક્રિ. જુઓ “ગૂંચવવું પરતંત્ર બનાવે એવું લખાણ-કરાર
ગુંચવાડિયું વિ. જુઓ ‘ગૂંચવાડિયું' ગુલામગીરી સ્ત્રી, (ફા.) ગુલામી; ગોલાપો
ગુંચવાડો પૃ. જુઓ ગૂંચવાડો ગુલામડી સ્ત્રી, ખરીદ કરેલી દાસી – નોકરડી ગુંચવાળું અ.ક્રિ. જુઓ “ગૂંચવાળું' ગુલામદાર ૫. ગુલામનો ધણિયામો-શેઠ (૩) પરાધીનતા ગુંચળિયાળું વિ. જુઓ “ગૂંચળિયાળું ગુલામી સ્ત્રી, (ફા.) ગુલામપણું (૨) ઘણી હલકી તાબેદારી ગુંચળી સ્ત્રી. જુઓ ‘ગૂંચળી'
રંગ

Page #268

ગુંચળું ૨૫૧
( ગૂઢવાદ ગુંચળું ન. જુઓ “ગૂંચળું
ગુંદરિયું ન. પલાળેલો ગુંદર રાખવાનું પાત્ર (૨) કંટાળો ગુંચાવું સક્રિ. જુઓ ‘ગૂંચાવું
આવે તોય ને ખસે એવું-ચોટણવૃત્તિનું માણસ (૩) ગુંછળિયાળું વિ. જુઓ ‘ગૂંછળિયાળું”
વિ. ગંદર જેવું ચીકણું-ચોટે એવું ગુંછળી સ્ત્રી. જુઓ “ગૂંછળી’
ગુંદવું સક્રિ. જુઓ ‘ગૂંદવું ગુંછળું ન. જુઓ ‘ગૂંછળું”
ગુંદાપાક પું. જુઓ ‘ગંદાપાક' ગુંજ પું. (૦ન) ન. (સં.) ગણગણાટ; કોમળ-મધુર ધ્વનિ ગુંદાવું અ.ક્રિ. જુઓ “ગૂંદાવું ગુંજન. છૂપી વાત; ભેદ (૨) વિ. ગુહ્ય; ગુપ્ત (૩) સ્ત્રી. ગુંદિયું ન. ગુંદરનું પાત્ર, ગુંદરિયું
ગાંઠ; ગૂંચ; આંટી (૪) ચણોઠી કે તેનું ઝાડ (૫) ગુંદી સ્ત્રી, જુઓ ગૂંદી
ચણોઠી જેટલું વજન; રતી (૯) . ગુંજન ગુંદીપાક ૫. જુઓ “ગૂંદીપાક ગુંજક વિ. (સં.) ગુંજારવ કરે તેવું
ગંદું ન. જુઓ “ગંદું ગુંજન ન. (સં.) કોમળ મધુર ધ્વનિ; ગુંજારવ ગુંફન ન. (સં.) ગૂંથવું તે; ગૂંથણી ગુંજક વિ. ગુંજારવ કરે એવું; રેઝોનેટર'
ગુંફાક્ષર . બે અથવા વધારે અક્ષરોના સંયોજનથી બનેલો ગુંજવું અ.ક્રિ. (સં. ગંજ) ગણગણવું; ગુંજાર કરવો
એક અક્ષર: “મોનોગ્રામ ગુંજા સ્ત્રી. (સં.) ચણોઠી કે તેનું ઝાડ (૨) ચણોઠી જેટલું ગુંફિત વિ. (સં.) ગૂંથેલું વજન; રતી
ગુંબજ પું. (ફા. ગુંબદ) ઘૂમટ (૨) મિનારો; બૂરજ ગુંજાઈશ સ્ત્રી. (ફા.) સમાવાની શક્તિ; ગુંજાશ ગૂલ-ગુ) ન. (સં. ગૂથ, પ્રા. ગૂહ) વિષ્ટા; મન (માનવનું) ગુંજાફલ (સં.) (-ળ) ન. ચણોઠી અિવાજ ગૂગલી વિ. (ઇ.) દેખીતી લેગ-બ્રેક એકશન દ્વારા ફેંકવામાં ગુંજાર, (૦૧) પું. ગુંજવાનો અવાજ (૨) અવ્યક્ત મધુર આવતો ઓફ બ્રેક દડો ગુંજાશ સ્ત્રી. (ફા. ગુંજાઈશ) ગજું; તાકાત (૨) ગૂગળ છું. (સં. ગુગ્ગલુ, પ્રા. ગુગ્ગલ) એક ડુંગરી ઝાડનો સમાવવાની શક્તિ (૩) સમાઈ શકવું તે
ગુંદર (દવાના તેમજ ધૂપ કરવાના કામમાં આવે છે.) ગુંજાલાર પં. (સં.) ચણોઠીની માળા
ગૂજ સ્ત્રી. (સં. ગુહ્ય) ગુણ વાતનું રહસ્ય (૨) બે બાજુ ગુંજ(-) ન. જુઓ “ગૂંજુ
અણીવાળો (પાટિયાં જોડવાનો) ખીલો (૩) વિ. ગુંજો . જુઓ “ગૂંજી”
ગુહ્ય; ગુપ્ત ગુંજય વિ. ગુંજારવ કરે એવું; “રેઝોનેટર'
ગુજરj. જુઓ “ગુજર' ગંઠન ન. (સં.) ઢાંકવું તે; છુપાવી દેવું તે
ગૂજરાત પં., સ્ત્રી. ન. (સં. ગૂર્જરત્રા) જુઓ ગુજરાત ગુંઠિત વિ. (સં.) છુપાવી દીધેલું; ઢાંકેલું
ગૂજરાતી વિ. જુઓ “ગુજરાતી ગંઠો પં. (ઇં. ગુંતર નામની વ્યક્તિ. તેની સાંકળ માપમાં ગૂઝ સ્ત્રી, જુઓ ગૂજ
લેવાતી તે પરથી) જમીનનું એક માપ (એકરનો ૪૦ ગૂટી સ્ત્રી. રેશમના કીડાએ બાંધેલું કોકડું
મો ભાગ ૧૧ ગણ્યા ૧૧ ચોરસ વાર) ગૂડ વિ. (ઈ.) ઉત્તમ; સારું (૨) ભલું (૩) શુભ ગુંડ વિ. જુઓ “ગુંડો'
ગૂડબાય શ... (ઇં.) આવજો; અલવિદા; “બાય' ગુંડાગીરી સ્ત્રી. ગુંડાપણું, ગુંડા જેવું વર્તન
ગૂડલું ન. (સં. ગૂડ–દડો) ગુલ્લું ગુંડાશાહી સ્ત્રી. ગુંડાઓના અમલની પરિસ્થિતિ ગૂડવું સક્રિ. કાપવું; વાઢવું (૨) ખોદવું; ગોડવું ગંડું, (-ડો) વિ. જબરદસ્તીનાં કામ કરનારું, બદમાશ; દાંડ ગૂડાલાકડી સ્ત્રી, એક પ્રકારની જૂની સજા-રિબામણી (૨) . એવો આદમી
ગૂડી (મ. ગુડી (કન્નડ ગુડિ = ધ્વજ)) ઉત્સવને દિવસે ગુંથણ ન. જુઓ ‘ગૂંથણ'
ઊભો કરેલો ઝંડો; માણેકથંભ ગુંથણી સ્ત્રી, જુઓ “ગૂંથણી”
ગૂડીપડવો પું, ચૈત્ર સુદ પડવો-એકમ
હિજા ગુંથવું સક્રિ. જુઓ “ગૂંથવું
ગૂડો . (દ. ગોડ=પગ) પગનો નળો (૨) બળ; શક્તિ; ગુંથામણ (-ણી) સ્ત્રી. જુઓ “ગૂંથામાણી) ગૂઢ વિ. (સં.) ગુહ્ય; છાનું (૨) ન સમજાય એવું; ગહન ગુંથાવવું સક્રિ. જુઓ “ગૂંથાવવું
(૩) ઇન્દ્રિયાતીત; “મિસ્ટિક ગુંથાવું અ.ક્રિ. જુઓ ‘ગૂંથાવું
ગૂઢતમ વિ. (સં.) અત્યંત ગૂઢ ગુંદ, (૦૨) ૫. (સં. ગુંદ્ર, પ્રા. ગુંદ) કેટલાંક ઝાડમાંથી ગૂઢતા સ્ત્રી. (સં.) ગૂઢપણું
ઝરતો ચીકણો રસ (૨) ચોટાડવાના કામમાં આવતો ગૂઢલિપિ શ્રી. (સં.) ગુલિપિ
તેવો (બાવળાનો) રસ મીઠાઈ (૩) માર; મેથીપાક ગૂઢવાદ પું. વસ્તુ ગૂઢ ઈ સ્વાનુભવનો જ વિષય છે. ગુંદરપાક ૫. ગુંદર ભેળવીને બનાવેલું વસાણું (૨) એક એવો તત્ત્વજ્ઞાનનો વાદ; ‘મિસ્ટિસિઝમ'

Page #269

ગૂઢવાદી ૨૫ ૨
| ધસી ગૂઢવાદી વિ. (૨) ૫. ગૂઢવાદમાં માનનારું, રહસ્યવાદી ગૂં(-ગુંચવવું સક્રિ. ગૂંચવણમાં નાખવું ગૂઢવિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) મંત્રતંત્રની વિદ્યા
ગૂં(-ગું)ચવાડિયું વિ. ગૂંચવાડાવાળું ગૂઢાક્ષર પું. (સં.) ગૂઢ અક્ષર; છુપાઈ રહેતો વર્ણ ગૂં(-ગું)ચવાડો પુ. ગૂંચવણ; ગૂંચવણી ગૂઢાગ્નિ સ્ત્રી, (સં.) છુપાઈ રહેલો કે ભારેલો અગ્નિ –(-ગું)ચવાવું અ.જિ. ગંઠાવું (દોરા વગેરેનું) (૨) ગૂઢાર્થ છું. (સં.) ગૂઢ, ઊંડો કે ગહન રહેતો અર્થ સપડાવું; ઉકેલ ન સૂઝવો (૩) મૂંઝાવું; ગભરાવું ગૂણ સ્ત્રી, (સં. ગોણી) શણનો થેલો; કોથળો (૨) છાલકું ગૂં(-ગું)ચળિયાળું વિ. ગૂંછળીવાળું
(ગધેડા વગેરે ઉપરનું) (૩) સો કિલોનું મા૫; પાંચ ગૂં(મું)ચળી સ્ત્રી, દોરાની અટેરીને કરેલી આંટી કે ગોળો મણનું માપ
ગૂં(-ગું)ચળું ન. (સં. ગુચ્છ, પ્રા. ગુંછ) ગોળ આકારમાં ગૂણપાટ ન. શણ કે સૂતળીનું વણેલું તાપડું; ટાટિયું (૨) વળેલું કે વીંટેલું હોય તે
ન.બ.વ. તેનાં વસ્ત્ર કે તે પહેરવાની જેલશિક્ષા –(-ગું)ચાવું અ ક્રિ. ગૂંચવાનું ગૂણિયું ન. ગૂણપાટનો બનાવેલો થેલો; શણિયું; કંતાન –(-ગું)છળિયાનું વિ. ગૂંચળીવાળું ગૂણિયો છું. તાંબાનો ઘડો (૨) થેલો; ગૂણ (૩) પં. નૂત-ગું)છળી સ્ત્રી. ગૂંચળી
કાટખૂણો (કારીગરનો) (૪) અમુક વજનનું માપ –(-ગું)છળું ન. ગૂંચળું ગૂધ વિ. (સં. ગૃધ, ગુગ્ધ) રમતિયાળ (૨) કામી ગૅઝી(જી) સ્ત્રી, નાનું ખિસ્સે ગૂમડ(-ડું)ન. (સં. ગુલ્મ, પ્રા. ગુમ્મ) શરીરે ઊઠતો ફોલ્લો ગૂં(-ગું)જું-શું ન. (સં. ગુહ્ય, પ્રા. ગુજઝ) ગજવું; ખિસ્સે - ટેટા જેવો ગો
ગૂં(-ગું તો છું. ગૂંચ (૨) વાંધો; શંકા (૩) કલંક ગૂ-મૂતર ન. મળમૂત્ર
ગૂં(S)થણ ન. ગૂંથવું તે (૨) ગૂંથવાનું કામ (૩) ગૂરજી પું. એક જાતનું ખૂબ વાળવાળું ઠીંગણું કૂતરું ગૂંથવાની કળા આવડત (૨) ગૂંથામણી ગૂર્જર વિ. ગુર્જર પું. ગુજરાત (ગૌર્જર અપભ્રંશ) ગૂં(-ગું)થણી સ્ત્રી. ગૂંથવાનું કામ (૨) ગૂંથવાની કળા કે ગૂર્જરી સ્ત્રી. ગુજરાતની સ્ત્રી (૨) ગુજરાતની ભાષા (૩) ગૂંથણીકામ ન. ગૂંથણકામ
ગુજરાતની એક આધ્યાત્મિક દેવી ધિરેણું ગૂં(-ગું)થવું સ.કિ. (સં. ગ્રંથતિ-ગુંફતિ, પ્રા. ગુંથઈગૂલર ન. ગુલ્લર; ઉમરડો (૨) ઉમરડું (૩) કાનનું એક ગુફઈ) દોરો કે સેરને આંટી પાડીને પાડીને સાંકળવું ગૂલરું ન. (ગૂલું પરથી) પાપડનો લૂઓ (૨) ગૂલર (૩) - જાળીદાર રચના કરવી (૨) ઓળવું (માથુ) ઘોડિયે લટકાવવાનું લાકડાનું એક રમકડું
ગૂં(-ગું)થામણ ન. (-ણી) સ્ત્રી. ગૂંથવાનું મહેનતાણું કે ગૂલરો પુ. ઉમરડો; ગુલ્લર
તેની રીત ગૂં(-ગુંગણું વિ. (સં. ગુંગ) નાકમાંથી બોલતું-બોલનારું ગૂં(મું)થાવવું સક્રિ. “ગૂંથવું'નું પ્રેરક ગૂં(-ગુંગળામણ ન. સ્ત્રી, ગૂંગળાવું તે; શ્વાસ રૂંધાવો તે ગૂંગું)થાવું અક્રિ. ‘ગૂંથવું'નું કર્મણિ ગૂં(-S)ગળાવવું સક્રિ. ‘ગૂંગળાવું'નું પ્રેરક
ગૂંદડવું સક્રિ. કચડવું ગૂં(-ગું)ગળાવું અ.ક્રિ. (ગૂંગે અવાજ ઉપરથી) હવાની ગૂં(-ગું)દવું સક્રિ. પગ તળે કચરવું; ખૂંદવું (૨) દાબી
ખોટ કે અટકાતને લીધે અમૂંઝાવું; શ્વાસ રૂંધાવો મસળીને નરમ કરવું (૩) મારવું; ઠોકવું ગૂં(-ગું)ગાવેડા પુ.બ.વ. ગૂંગાના જેવું વર્તન-ચાળા; ગંદાગૂંદી સ્ત્રી, વારંવાર ગૂંદવું તે
ગૂંગાપણું (૨) કોઈ કામમાં ચીકાશ કર્યા કરવી તે (૩) ગૂં(-ગુંદાપાક પું. (ગંદુ) એક મીઠાઈ (૨) માર વગર આવચ્ચે કામમાં ચૂંથણાં કરવાં તે
-ગું)દાવવું સ.કિ. ‘ગૂંદવું'નું પ્રેરક ગૂંગાળું વિ. નાકમાં ઘણા ગૂંગા ભરાયા હોય તેવું મૂિંગું ગું(-ગું)દાવું અ.ક્રિ. ‘ગૂંદવું'નું ભાવે
મિડ. ગૂં(-ગુ)નું વિ. (સં. ગ) નાકમાંથી બોલાતું; ગૂંગણું (૨) ગૂં(-ગુંદી સ્ત્રી. (સં. ગુન્દ્ર) નાનાં કેસરી ફળ આપતું એક ગૂં(-ગું)નું ન. નાકના મળનો બંધાઈ ગયેલો પોપડો ગૂં(-ગું) દીપાક પું. ગૂંદાપાક (૨) માર ગૂં(-મુંગો . (નાકમાંનું) ગૂંગું; નાકના મળનો બંધાઈ ગૂં(-ગું)હું ન. ગૂંદીનું ફળ
ગયેલો પોપડો (૨) એક જાતનો જીવડો –(-ગુંદો પું. ગૂંદવું એ; સખત માર મારવો તે ગૂં(-ગું)ચ સ્ત્રી, (દોરા વગેરેનું) ગંઠાઈ જવું તે (૨) ઉકેલ ગૂંદો પુ. ગૂંદાનું જાડ
ન મળે એવી સ્થિતિ; આંટીઘૂંટી; મુશ્કેલી ગૃધ્યા સ્ત્રી. (સં.) લાલચ; લોલુપતા ગૂં(-ગું)ચવણ સ્ત્રી, ગૂંચાઈ જવું તે () જેમાંથી ઉકેલ વૃદ્ધ ન. (સં.) ગીધ; ગરજાવું કાઢવો મુશ્કેલ થઈ પડે એવી પરિસ્થિતિ
ગૃધ્રપત્ર વિ. ન. ગીધનાં પીંછાવાળું (બાણ) ગૂં()ચવણી સ્ત્રી. જુઓ ‘ગૂંચવણ'
ગૃધ્રસી સ્ત્રી. કમર અને તેની નીચેના ભાગમાં લાગુ પડતો ગૂં(મું)ચવણિયું વિ. ગૂંચવણવાળું
એક પ્રકારનો વાત રોગ (૨) એ નામની નાડી

Page #270

ગૃહ
ગૃહ ન. (સં.) ઘર (૨) છાત્રાલય (૩) જગા; આલય; મકાન કે ઓ૨ડો (અંતે સમાસમાં, જેમ કે, શયનગૃહ, ભોજનગૃહ) (૪) વિધાનસભા કે લોકસભાનો ખંડ ગૃહઉદ્યોગ પું. (ફાલતુ સમયમાં) ઘેર બેઠાં થઈ શકે તેવો ઉદ્યોગ (ઉદા. કાંતવાનો ઉદ્યોગ) કે હુન્નર; 'કૉટેજઇન્ડસ્ટ્રી’ [લાવવાનું લેસન-ભણવાનું કામ ગૃહકાર્ય ન. (સં.) ઘરનું કામકાજ (૨) ઘેરથી કરી ગૃહત્યાગ પું. (સં.) ઘર છોડી જવું - સંન્યાસ લેવો તે ગૃહદેવતા સ્ત્રી. (સં.) ઘરની દેવી (૨) પું.બ.વ. ઘરના દેવો (કુલ ૪૫ છે.)
ગૃહદ્વાર ન. (સં.) ઘરનું બારણું ગૃહનિર્માણ ન. આવાસો બાંધવા તે
૨૫૩
ગૃહપતિ પું. (સં.) ગૃહસ્થ (૨) છાત્રો પર દેખરેખ રાખનાર શિક્ષક અધિકારી; છાત્રાલયના સંચાલક ગૃહપત્ની સ્ત્રી. ગૃહિણી; ઘરધણિયાણી ગૃહપ્રધાન પું. (સં.) ગૃહસચિવ; ગૃહખાતાનો પ્રધાન ગૃહપ્રવેશ પું. (સં.) ઘરમાં વિધિપૂર્વક પ્રવેશ કરવો તે (૨) બીજાના ઘરમાં કે હદમાં રજા વિના પેસવું તે; ડ્રેસપાસ’ [મિનિસ્ટર' ગૃહમંત્રી પું. (સં.) ગૃહખાતાનો પ્રધાન; ગૃહપ્રધાન; ‘હોમ ગૃહમાતા સ્ત્રી. છાત્રો કે છાત્રાઓ પર દેખરેખ રાખનારી સ્ત્રીઅધિકારી; છાત્રાલય સંચાલિકા (ખાસ કરીને કન્યા છાત્રાલયમાં)
ગૃહરાજ્ઞી સ્ત્રી, (સં.) ઘર-ધણિયાણી
ગૃહરેખા સ્ત્રી. (સં.) ગૃહીત લેખાતી કે મનાતી રેખા;
સ્વીકાર તરીકે રખાયેલી હદ; ‘ૉટમ લાઈન’ ગૃહલક્ષ્મી સ્ત્રી. સુશીલ, સચ્ચરિત સ્ત્રી (૨) ઘરની
લક્ષ્મીરૂપ ઘરધણિયાણી [ ‘જયુડિશિયલ સેપરેશન' ગૃહવિચ્છેદ પું. (સં.) કાયદેસર રીતે પતિ-પત્ની જુદા થવાં તે; ગૃહવિજ્ઞાન ન. (સં.) ઘરને લગતું શાસ્ત્ર; ‘હોમસાયન્સ' ગૃહસચિવ પું. દેશની આંતરવ્યવસ્થા સંભાળનાર અધિકારી ગૃહસંસાર પું. ધ૨ની કૌટુંબિક વ્યવસ્થા; ઘરસંસાર ગૃહસંસ્કાર પું.બ.વ. ઘરમાંથી મળતા કે પડતા સંસ્કાર ગૃહસૂત્ર ન. (સં.) ગૃહતંત્ર; પરનો કારભાર (૨) ઘ૨સંસાર ગૃહસ્થ પું. (સં.) બ્રહ્મચર્યાશ્રમ પૂરો કરી ગૃહસ્થાશ્રમમાં દાખલ થયેલો પુરુષ (૨) સારો ખાનદાન માણસ;
સજ્જન
ગૃહસ્થાઈ સ્ત્રી. ગૃહસ્થપણું; ગૃહપણું [ગૃહસ્થ-જીવન ગૃહસ્થાશ્રમ યું. (સં.) બ્રહ્મચર્યાશ્રમ પછીનો બીજો આશ્રમ; ગૃહસ્થાશ્રમી વિ. (૨) પું. ધરસંસારી પુરુષ ગૃહસ્થી વિ. ગૃહસ્થને લગતું (૨) સ્ત્રી. ગૃહસ્થાઈ; ગૃહસ્થાશ્રમનું કામકાજ વગેરે
ગૃહસ્વામી વિ.,પું. (ગૃહસ્થ સ્વામિન્) ઘરધણી ગૃહસ્થાગત વિ. (સં.) ગૃહસ્થને ધેર આવેલું; મહેમાન
{ગેરઅમલ
ગૃહાંગણ ન. (સં. ગૃહ+અંગન, પ્રા. આંગન)ઘરનું આંગણું ગૃહિણી સ્ત્રી. (સં.) ગૃહસ્થની સ્ત્રી; ઘરધણિયાણી ગૃહી પું. (સં.) ગૃહસ્થાશ્રમી; ઘરસંસારી (૨) ઘરધણી ગૃહીત વિ. (સં.) ગ્રહણ કરેલું (૨) માની લીધેલું (૩) ન. ગ્રહણ કરેલું તે; ‘હાઇપોથેસિસ’ ગૃહોચિત વિ. (સં.) ઘરને લાયક ગૃહોદ્યોગ પું. (સં.) ગૃહ-ઉદ્યોગ [માટે ઉપયોગી ગૃહોપયોગી ન. (સં. ગૃહોપયોગિન) ગૃહમાં ખપનું; ઘરને ગૃહ્ય વિ. (સં.) ગૃહનું; ગૃહ સંબંધી
ગૃહ્યસૂત્ર નં. (સં.) ગૃહધર્મ સંબંધી સૂત્રોનો સંસ્કૃત ગ્રંથ ગેઇમ સ્ત્રી. (ઇં.) રમત; ‘ગેમ’
ગેજ પું. (ઈં.) માપ; માપવાનું સાધન; માપનું ધોરણ (જેમ કે તેને - બ્રોડ કે મીટર)
-
ગેજમીટર પું. (ઈં.) પતરાંની જાડાઈ માપવાનું સાધન ગૅઝેટ ન. (ઈં.) સરકારી સમાચારપત્ર કે છાપું; રાજપત્ર; આજ્ઞાપત્રિકા
ગૅઝેટિયર ન. (ઈં.) સર્વસંગ્રહ; ભૂગોળની માહિતી આપતું પુસ્તક (એક સરકારી પ્રકાશન) (૨) સરકારી આદેશપત્રિકા
ગેઝેટેડ વિ. (ઈં.) રાજપત્રિત
ગેટ પું. (ઇ.) દરવાજો (૨) સ્ત્રી. પોલીસચોકી; થાણું ગેટઅપ ન. (ઇં.) વસ્તુનો બહારનો ઊપસતો આવતો દેખાવ; ઊઠાવ
ગેડ સ્ત્રી. ગડ; પડ; ગડી (કપડાંની) (૨) સળ (કાગળનો) (૩) મેળ બેસવોતે; સયુક્તિક્તા (૪) બંધન
ગેડી સ્ત્રી. (દે. ગેડિઆ) ગેડીદડાની રમતમાં વપરાતી છેડેથી વાંકી લાકડી
ગેડીદડો છું. ગેડી અને દડો કે તે વડે રમાતી રમત ગેડીબાજ વિ. ગેડીદડામાં કુશળ (ખેલાડી) ગેડો પું. ગેડી જેવી વળેલી મોટી લાકડી ગેણું(-ણિયું) ન. (દે. ગોણ=બળદ) ઠીંગણો પણ વેગથી ચાલનાર એક જાતનો બળદ
ગેધરિંગ ન. (ઈં.) કોઈ ખાસ હેતુ માટે ભેગા થવું તે; સ્નેહમિલન; મેળાવડો
ગૅનેટ ન. (ઈં.) બતક જેવું એક દરિયાઈ પક્ષી ગૅપ પું. (ઈં.) બે વસ્તુ વચ્ચેનો ગાળો-અંતર; ખાલી જગ્યા ગેબ વિ. (અ.) ન દેખાય એવું; અદૃશ્ય (૨) ન. ગુમ ગેબી વિ. ગુપ્ત; અદૃશ્ય; ગૂઢ (૨) ઇન્દ્રિયાતીત; અગમ્ય ગેય વિ. (સં.) ગવાય એવું કે ગાવા જેવું ગેયતા સ્ત્રી. (-ત્વ) ન. ગવાય એવું હોવાનો ગુણ ગેર પું. (‘ગરવું’ ઉપરથી) ગરેલો ભૂકો [વનાર પૂર્વગ ગેર પૂર્વ. (ફા.) ‘નિષેધ, અભાવ, ખોટું' એવો અર્થ દર્શાગેરઅમલ પું. કાબૂની સત્તાનો ગેરઉપયોગ કરવો તે; ખોટો અમલ કરવો તે; 'મિસર્ફિઝન્સ'

Page #271

ગેરઆબરૂ
૨૫૪ ગેરઆબરૂ સ્ત્રી. અપકીર્તિ, બદનામી
મટોડી (૨) ઘઉંના ખેતરમાં થતો એક રોગ ગેરઆવડત સ્ત્રી. આવડત ન હોવી તે
ગેરુઓ(-વો) . ગેરુનો - ભગવો રંગ ગેરઇન્સા(-નસા)ફ છું. અન્યાય; ખોટો ન્યાય ગેરેજ ન. (ઇ.) મોટર જેવા વાહન રાખવાનું કે સમારકામ ગેરઉપયોગ છું. ખરાબ ઉપયોગ: દુરુપયોગ
કરવાનું મકાન કે જગા
1 ખેિરો ગેરઉપયોગી વિ. દુરુપયોગી
ગેરો પં. (‘ગરવું' ઉપરથી) પાંદડાંનો ગરેલો ભૂકો: ગેર; ગેરકાનૂની(-કાયદે) વિ. સં. કાયદા વિના; કાયદા વિરુદ્ધ ગેલ ન. લાડ (૨) લાડભર્યો ખેલ; રમત (૩) લટકો ગેરકાયદે વિ., ક્રિ.વિ. (ફા.) કાયદા વિના; કાયદા વિરુદ્ધ ગેલ સ્ત્રી, ગલી; વાટ; રસ્તો (૨) ઘુવરનું પાકું પાન જે ગેરકાયદેસર ક્રિ.વિ. ગેરકાયદે; કાયદા પ્રમાણે નહિ સ્લેટ ઉપર ઘસાય છે (૩) ક્રિ.વિ. કેડે; પાછળ ગેરત સ્ત્રી. માન; આબરૂનું ભાન; લાજ શરમ ગેલેક્સી સ્ત્રી, (ઇ.) આકાશગંગા ગેરદોરવણી સ્ત્રી. ખોટી કે ભૂલભરેલી દોરવણી ગૅલનપું. (ઈ.) પ્રવાહીનું વિલાયતીમાપ (આશરે બે કિલો) ગેરન્ટર વિ. પું. બાંહેધરી આપનાર
ગેલા સ્ત્રી. કૂદકાચાલ (ધોડાનું) ગેરફાયદો ૫. ફાયદાથી ઊલટું; ગેરલાભ; નુકસાન ગેલફળ ન. મીંઢા
[વાળી જગા; “લોબી' ગેરબંદોબસ્ત છું. અવ્યવસ્થા; અરાજકતા કે બહારનું ગેલરી સ્ત્રી, વિશાળ મકાનની આગળ-પાછળની લંબાઈગેરબંધારણીયવિ. બંધારણીયનહિ એવું, બંધારણથી વિરુદ્ધ ગૅલિયમ ન. (ઇ.) એક નવી શોધાયેલ ધાતુ ગેરમરજી સ્ત્રી. નારાજી; નારાજગી
ગેલરી સ્ત્રી, એક પછી એક હાર ઊંચી ઊંચી ગોઠવી હોય ગેરમુનાસ(-સિ) વિ. ગેરવાજબી; અણઘટતું
તેવી બેઠક (૨) છજુ (૩) કલાત્મક વસ્તુઓના ગેરરસ્તે; ગેરરાહે ક્રિ.વિ. ખોટે માર્ગે; ખરાબ રસ્તે
પ્રદર્શનનો ઓરશે ગેરરીત-તિ) સ્ત્રી. ખોટી રીત; ખરાબ રીત કે પદ્ધતિ ગેલિના ન. (ઇ.) કાચું સીસું ગેરલાભ ૫. ખોટનુક્સાન (૨)ખોટો લાભ(૩) ગેરફાયદો ગૅલી સ્ત્રી. (ઇં.) (છાપખાનામાં) ગોઠવેલાં બીબાના ગેરલાયક વિ. લાયક નહિ એવું; “ડિસક્વોલિફાઈડ' ચોકઠાંને મૂકવાનું લંબચોરસ પતરું કે પાટિયું (૨) ગેરવર્તણક સ્ત્રી. ગેરવર્તન ન. ગેરવર્તાવ ૫. ખરાબ ગેલીમૂહ
રીતભાત - વર્તન જિગાએ; ખોટી જગાએ ગેલીપૂફ ન. (ઇ.) ગેલીનાં બીબાં પરથી કઢાતું પ્રૂફ ગેરવલ્લે ક્રિ.વિ. (અ. વલા પરથી) જ્યાંથી ન જડે એવી ગેલેરી સ્ત્રી. (ઇ.) જુઓ “ગેલરી’ ગેરવવું સક્રી. (“ગરવું” ઉપરથી) પાડવું; ખંખેરવું ગેલ્વેનાઇઝડ વિ. (ઈ.) જસતના ઢોળવાળું ગેરવસૂલી સ્ત્રી. ખોટું કે વધારે પડતું કે ગેરકાનૂની વસૂલ ગેલ્વેનોમીટર ન. (ઈ.) વિદ્યુતપ્રવાહનું અસ્તિત્વ તેમજ કરવું તે - તેવી વસૂલાત; “એઝેશન’
દશા બતાવતું સાધન (૨) વિદ્યુતશક્તિ માપક ગેરવહીવટ . અવ્યવસ્થા; અંધેર; અરાજકતા ગેસ પું(ઇ.) વાયુરૂપી પદાર્થ (૨) કોલસામાંથી કઢાતો ગેરવાજબી વિ. અયોગ્ય; અઘટિત; અણઘટતું
બળે એવો વાયુ -ગેરવિશ્વાસ છું. અવિશ્વાસ કે ખોટો વિશ્વાસ
ગેસએંજિન ન. (ઈ.) તેલ કે તેના ગેસથી ચાલતું એંજિન ગેરવું વિ. ગેરુના રંગનું
ગેસ પ્લાન્ટ છું. (ઈ.) ગેસ પેદા કરવા માટેનું ઊભું કરાયેલ ગેરવું અ.ક્રિ. ઊલટી કરવી (૨) સક્રિ. ત્યજી દેવું માળખું
વિાળો પ્રદેશ ગેરવો !. ઘઉંના પાકમાં થતો એક રોગ; ગેરુ ગેસફિલ્ડ ન. (ઇ.) જમીનમાંથી ગેસ નીકળવાની શક્યતાગેરવ્યવસ્થા સ્ત્રી. ગેરવહીવટ; ગોટાળો અિભાવ ગેસ બૅગ સ્ત્રી. (ઇ.) ગૅસ ભરવાની રબરની કોથળી ગેરશિસ્ત સ્ત્રી, (સં.) અશિસ્ત: ખોટી શિસ્ત કે શિસ્તનો ગેસલાઈટ ન. (ઇ.) ગેસથી બળતો દીવો કે તેનો પ્રકાશ ગેરસમજત-જૂત, જૂતી) સ્ત્રી. ખોટી, ઊંધી, અવળી, ગેસલાઈટર ન. (ઇ.) ગેસની સગડી સળગાવવા માટેનું ભૂલભરેલી સમજ
સાધન ગેરહાજર વિ. હાજર નહિ તેવું અનુપસ્થિત ગેસુ છું. (ફા. ગેસ) વાળની લટ; જુલકું ગેરહાજરી સ્ત્રી, હાજરીનો અભાવ; ગેરહાજર હોવું તે ગેસુ છું. (ડી) સ્ત્રી. ધૂળ; જેહુ ગેરંટી સ્ત્રી, (ઇ.) ખાતરી કે તેની જમીનગીરી ગેસ્ટ ૫. (ઇ.) મહેમન; અતિથિ ગેરંટીખત ન. ગેરંટીનું ખતપત્ર; “વૉરંટી'; “બોન્ડ ગેસ્ટ-હાઉસન. (ઇ.) અતિથિનિવાસ, મહેમાનગૃહ (૨) ગેરંટેડ વિ. બાંહેધરીવાળું [રીતે કામ કરતો લડવૈયા ઊતરવાનું સ્થળ ગેરીલા ૫. સેનામાં નિયમથી બંધાઈને નહિ પણ આઝાદ
ગઇ નિયમથી બંધાઇને નહિ પણ આઝાદ ગેહ ન. (સં.) ઘર; ગૃહ ગેરીલાયુદ્ધ ન. ગેરીલાની રીતનું યુદ્ધ; છાપામાર યુદ્ધ ગહિની સ્ત્રી, (સં.) ગૃહિણી ગેરુ પું, ન. (સં. ઐરિક, પ્રા. ગેરુઅ) એક જાતની લાલ ગેંગ સ્ત્રી. (ઇ.) ટોળકી

Page #272

ગેંગવોર
૨ ૫૫
[ ગોટીલું-મ) ગેંગવોર સ્ત્રી. (ઈ.) ટોળકીઓની અંદરોઅંદરની અથડામણ ગોખાટવું સક્રિ. ગોખગોખ કરવું; વારંવાર ગોખવું ગેનું વિ. સહેજમાં રડી પડે એવું; રોતલ
ગોગલ્સ નબ.વ.(ઇ.) (તડકામાં પહેરાતા) અમુક રંગીન ગંગાટ ૬. ભારે શોક (૨) ઘોંઘાટ; ગરબડાટ એિમ ચશમાં ગેંગેફેંકે કિ.વિ. ગભરાટથી બોલવામાં લોચા પડે કે ફેંકાય ગોગળો પં. ઘેરો અવાજ (૨) હડપચીની નીચેનો ગળા ગેંગ્રીન ન. (ઇ.) લોહીના ભ્રમણના અભાવે અંગોપાંગોની તરફ લચી પડતો ભાગ (૩) ઊંટ મસ્તીમાં આવે ત્યારે
પેશીઓનું વિઘટન કે કહોવાણ સાથે થતું મૃત્યુ મોંમાંથી જીભની પાછળથી તાળવાનો ભાગ બહાર ગેન્ગસ્ટર છું. (ઇ.) ગુનાખોર ટોળકીનો સભ્ય; ગુંડો કાઢે છે તે ગુંઘટ વિ. ચકચૂર; મસ્ત
ગોગિયો છું. ખાંચાખેયાવાળા પથ્થર [વિનાનું ગેડી સ્ત્રી, ગેંડાની માદા એિક જંગલી જાનવર ગોરું વિ. માલ વગરનું (૨) આવડત વગરનું; વેતા ગેડો . (સં. ગઠંડ-ગંડ, પ્રા. ગચંડ-ગંડ) જાડી ચામડીનું ગોગો છું. સાપ; સર્પ [અન્ન; ગવાનિક ગંદ સ્ત્રી. (સં. મેંદુક, પ્રા. ગંદુએ) દડી (ખાસ કરીને ગોગ્રાસ પં. (સં.) જમતાં પહેલાં ગાયને માટે જુદું કાઢેલું ફૂલ કે રેશમની)
ગોઘર છું. (સં. ગોહ, પ્રા. ગોઘર) મોટો અને પકડેલો ગેરેય ન. (સં.) શિલાજિત [(૫) આકાશ બિલાડો ગો સ્ત્રી. (સં.) ગાય (૨) ઈન્દ્રિય (૩) વાણી (૪) પૃથ્વી ગોળાતી(તક) વિ. (સં.) ગાયનું હત્યારું ગોકર્ણ પુ. (સં.) ગાયનો કાન (૨) અંગૂઠાથી અનામિકા ગોચર વિ. (સં.) ઈન્દ્રિયગમ્ય (૨) ન. ગૌચર; ચરો
સુધીના વિસ્તારનું પ્રમાણ (૩) એક જાતનો મૃગ (૪) ગોચરાઈ સ્ત્રી. ગાયોને ચરાવવાનું મહેનતાણું [ગતિ ન. એક ધોળું ફૂલ (૫) દક્ષિણમાં આવેલું શિવનું એક ગોચરી સ્ત્રી. ભિક્ષા; માધુકરી (૨) ગ્રહોની એક પ્રકારની પ્રસિદ્ધ તીર્થ (૬) ખચ્ચર (૭) સાપ (૮) ગાયના ગોચલું. વર્તુળાકારમાં એકઠા થવું તે (૨) કૂંડાળું કરવું તે કાનના આકારમાં વળેલો હાથ
ગોચું ન. ચૂનાના પથ્થરવાળી જમીન ગોકશી સ્ત્રી. ગોવધ; ગોહત્યા
ગોઝાર સ્ત્રી. (સં. ગુહ્યાગાર) (રસોડા કે ભંડાર તરીકે ગોકળ આઠમ સ્ત્રી. (સં. ગોકુલ + અષ્ટમી) શ્રાવણ વદ વપરાય એવો) મુખ્ય ઓરડાની બાજુનો ખંડ; ગજાર આઠમ; શ્રીકૃષ્ણની જન્મતિથિ
ગોઝારું વિ. (સં. ગો+હત્યારું) ગાયની હત્યા કરનાર; ગોકળગાય સ્ત્રી. ચોમાસામાં થતું એક લાલ અને સુંવાળું પાપી (૨) જ્યાં હત્યા થઈ હોય એવું; અપવિત્ર
જીવડું; ઇન્દ્રગોપ (૨) શિંગડાંવાળું એક જીવડું (તેને ગોઝારો છું. ગોહત્યા કરનાર (૨) હત્યારો
ઈન્દ્રની ગાય પણ કહે છે.) વિગરનું ગોટ પુ. ગોટો (ધુમાડાનો) (૨) ઘૂંટડો (૩) સ્ત્રીઓ તથા ગોકળગાંડ વિ. ગોકુળની ગોપી જેવું ગાંડ: સાવ ભાન છોકરાંને હાથે પહેરવાનું એક ઘરેણું (૪) બીજા રંગના ગોકળિયું. ગોકુળ (લાલિત્યવાચક) (૨) વિ. ગોકુળનું કપડાને ઓટીને મૂકેલી કિનાર ગોકળી પું. ગાયનો ગોવાળ (૨) રબારી (૩) ભરવાડ ગોટપિટ ન. અંગ્રેજી કે તે બોલવું તે (કટાક્ષમાં) ગોકીરો પં. શોરબકોર; ઘોંઘાટ
ગોટપો(મો)ટ કિ.વિ. બરોબર ઓઢી કરીને (સૂવા માટે); ગોકુલ (સં.) (-ળ) ન. ગાયોનું ટોળું; ધણ (૨) મથુરા ગુટપુટ
[(૩) કામમાંથી ગપોલિયું પાસેનું, શ્રીકૃષ્ણ ઊછર્યા હતા તે ગામ
ગોટલી સ્ત્રી, નાનો ગોટલો (૨) ગોટલાની અંદરની મીજ ગોકુલ(ચંદ્ર, ૦નાથ, વેજી) પુ. શ્રીકૃષ્ણ
ગોટલીબાજ વિ. ગોટલી મારવામાં હોશિયાર; કામચોર ગોકુલાષ્ટમી સ્ત્રી. ગોકળ આઠમ
ગોટલો . ફળની અંદરનું કોટલાવાળું બીજ (૨) કઠણ ગોખ પું. (સં. ગવાક્ષ, પ્રા. ગોકખુરઅ) છજું; ઝરૂખો; માંસપિંડ (૩) પગ વગેરેના સ્નાયુનો ગોળાકાર સોજો અગાસી (૨) ગોખલો
ગોઠવવું સક્રિ. ગોટે ચડાવવું; મૂંઝવણમાં મૂકી દેવું. ગોખણ ન. ગોખવું તે
ગોટાવું અ.ક્રિ. (‘ગોટો' પરથી) ગોળગોળ ગોટા વળવા ગોખણપટ્ટી સ્ત્રી, ગોખી પાડવું તે
કિરેલું (૨) ઘુમાવું (૩) ગૂંચાવું ગોખરિયું વિ. ગોખી પાડનારું (૨) ગોખી ગોખીને યાદ ગોટાળવું વિ. ગોટલાવાળું, ગોટાળો કરે એવું ગોખરુ પું, ન. (સં. ગોરક, પ્રા. ગોકપુરા) એક ગોટાળો છું. (ગોટો ઉપરથી) અવ્યવસ્થા છબરડો (૨)
પૌષ્ટિક વનસ્પતિ (૨) એનું કાંટાવાળું બીજ (૩) ગૂંચવણ (૩) (હિસાબ કે પૈસાની બાબતમાં) ગરબડ હાથીના પગે બાંધવાનું કાંટાવાળું સાધન
કે ઘાલમેલ અથવા અફરાતફરી ગોખલી સ્ત્રી, નાનો ગાખલો
ગોટી સ્ત્રી. (સં. ગુટી) ગોળી (૨) નાની ગાંઠ (૩) કસબ ગોખલો છું. ગોખ; તાકે (૨) દાંત વિનાનું મોટું
બળ્યા પછી રહેલી ધાતુની ગોળી ગોખવું સક્રિ. (મોઢે કરવા) વારંવાર બોલવું ગોટીલું(-મર્ડ) ન. ગુલાંટ; ગુલાંટિયું

Page #273

ગોદાવવું
૨ ૫૬
[ગોદાવરી ગોટીલો પુ. પીંજણની તાંતને થડકાવવાનું ઓજાર (૨) ગોતર ન. (ગોતું પરથી) કઠોળની શિંગોનાં ફોતરાં અને
નક્કર ગોળ; દડો (૩) કાંઠલો (૪) કપડાનો વણેલો પાંદડાંનો ભૂકો (ઢોરનું ખાણ) સાટકો
અનેક ગૂંછળાં ગોતર ન. ગોત્ર; કુળ ગોટેગોટા-ટા) પુ.બ.વ. ખૂબ ગોટા; ધૂમાડાનાં નીકળતાં ગોતરજ પં., સ્ત્રી, ગોત્ર ગોટો પુ. ગોળો; પિંડ (૨) ફૂલનો તોરો; કલગી (૩) ગોતરડું ન. ગોત્રજની પૂજા માટે આણેલી માટી અથવા વસ્તુ
ગલગોટો (૪) વાદળા જેવો ગોળો (ધૂળ ધુમાડાનો). કે તેલાવવાનો સમારંભ (લગ્નમાં મંગળતરીકે કરાતો) (૫) ફળની અંદરની ગોળ ચીજ; દા.ત. નાળિયેરનો ગોતવું સક્રિ. (દ. ગુજ્જ) શોધવું; ખોલાવું
ગોટો (૬) છબરડો, ગોટાળો (૭) (પેટમાંચડેતે) ગોળો ગોતામણ સ્ત્રી, ગોતવાની મહેનત કે મજૂરી ગોઠ સ્ત્રી, (સં. ગોષ્ઠિ) છાની-અંતરની વાતચીત; ગુંજ ગોતું ન. (દ. ગવત્ત=ઘાસ) ઢોરને માટે બાફેલું ખાણ (૨)
(૨) મિજબાની; ઉજાણી (૩) મશ્કરી; ટોળ (૪) ગમેતેમ રાધેલું કે ટાઢું ને સ્વાદ વગરનું અન્ન મિત્રતા (૫) ભેટ (ખાસ કરીને હોળીના દિવસોમાં ગોત્ર ન. (સં.) વંશ; કુળ; “ટ્રાઇબ' દેવતા; ગોતરજ ગુલાલ વગેરે છાંટનારને અપાતી).
ગોત્રજ વિ. (સં.) ગોત્રમાં જન્મેલું (૨) ., સ્ત્રી, કુળગોઠ ન. ગામડું; ગોઠડું મીઠી વાતચીત; પ્રેમાલાપ ગોત્રીય વિ. એક ગોત્રનું સગોત્ર ગોઠડી સ્ત્રી. છાની-અંતરની વાતચીત (૨) (લાલિત્યવાચક) ગોથ સ્ત્રી. (અ. ગોત=ડૂબકી) ઊંધે માથે ફરી જવું તે; ગોઠડું ન. નાનું ગામડું [ગોઠિયા; સખી ગુલાંટ (પતંગની) (૨) ભૂલથાપ; ગોથું ગોઠણ પું. ઢીંચણ; ધૂંટણ (૨) સ્ત્રી. (ગોઠ પરથી) ગોથ પુ. વેપારીનો “ચાર'ના આંકડાનો સંકેત ગોઠણી સ્ત્રી. (‘ગોઠવું” ઉપરથી) ઉતરડની બેસણી; ગોથણો પુ. ધૂંસરી નાડવાનો ખીલો; ગોફણો ઈંઢોણી; સૂથિયું (૨) ગોઠવણ
ગોથાટવું સક્રિ. ગોથે ગોથે મારવું ગોઠણ બૂડ વિ. ઢીંચણ ડૂબે એટલું ઊંડું, ગોઠણભેર ગોથાવું અક્રિ. ગોથાં ખાવાં ગોઠમ ન. ગોઠીમાં (૨) ગુલાંગ
ગોથિક સ્ત્રી. પ્રાચીન ગોથ લોકની ભાષા (૨) વિ. ગોઠ(-ઠી)પણાં ન બ.વ. મૈત્રી; દોસ્તી
(પશ્ચિમ યુરોપની) અમુક શિલ્પ-સ્થાપત્ય કાળનું કે ગોઠવણ(-ણી) સ્ત્રી. ગોઠવવું છે કે તેની રીત; રચના (૨) તેને લગતું (૩) ગૉથ લોકનું કે તેમની ભાષાને લગતું સગવડ; બંદોબસ્ત
ગોથું ન. માથું નીચે હોય તેવી શરીરની સ્થિતિ; ગોલિયું ગોઠવવું સક્રિ. વ્યવસ્થિત બંધબેસતું મૂકવું કે કરવું (૨) (૨) ગુલાટ (૩) માથું મારવું તે - નોકરીમાં કે કામધંધામાં રાખવું-રખાવવું
ગોથાં ન.બ.વ. નકામાં ફાંફાં (૨) ભૂલથાપ ગોઠવું અકિ, અનુકૂળ આવવું; ગમવું; રુચવું ગોદ સ્ત્રી. (હિ.) ખોળો અિંતરાય; પજવણી ગોઠિયણ સ્ત્રી. સ્ત્રીમિત્ર; સખી; ગોઠણ (દોસ્ત ગોદ શ્રી. (ગોદવું) વારંવાર ટોક્યા કરવું તે (ર) ડખલ; ગોઠિયો છું. (સં. ગોષ્ઠિક, પ્રા. ગોષ્ઠિઅ) મિત્ર; સાથી; ગોદડિયું વિ. (‘ગોદડું ઉપરથી) ખડબચડું ને જાવું (૨) ગોઠી પુ. જૈન દેરાસરનો નોકર-પૂજારી (૨) ગોઠિયો; ગોદડીમાં હોઈએ ને થતું-રાતનું (ગ્રહણ) (૩) પાસે ભાઈબંધ
માત્ર ફાટેલી ગોદડી કે ચીંથરાં રાખનાર (બાવો, સાધુ) ગોઠીપણાં ન.બ.વ. ગોઠપણાં; મૈત્રી; મિત્રતા
(૪) ન. એક જાતનો શીતળાનો રોગ-ઓરી ગોઠીમડું ન. ગોટીમડું; ગુલાંટ
ગોદડી સ્ત્રી, નાનું ગોદડું (૨) લૂગડાંના કકડા વગેરે ગોડ . (ઇં.) ઈશ્વર; ભગવાન
ગોઠવીને કરાતું હલકું પાતળું ઓઢણ કે પાથરણું (૩) ગોડ ન. (સં. ગડ; ગંડ) ઉપર થતી ગાંઠ; ઢીમણું
ગાયની ડોક નીચેની લબડતી ગોદડી જેવી જાડી ગોડ સ્ત્રી. ગોડવું તે
ચામડી (૪) એક વૃક્ષ
પિાથરણું ગોડવું સક્રિ. ખોદવું
ગોદડું ન. (દ, ગઢ) રૂ ભરીને કરાતું મોટું ઓઢણ કે ગોડાઉન સ્ત્રી, ન. (ઇં.) માલ ભરવાની વખાર; ગોદામ ગોદવણી સ્ત્રી, ગોદ; ખલ; પજવણી; દખલ ગોડિયો પં. બંગાળના ચૈતન્ય સંપ્રદાયનો અનુયાયી (૨) ગોદવું સક્રિ. ગોવું; ખોદવું (૨) ગોદો મારવો ગોડબજાણિયો
ગોદાટવું સક્રિ. વારંવાર કહ્યા કરવું; ટોક્યા કરવું (૨) ગોડી સ્ત્રી, એક રાગિણી; ગડી (૨) મીઠાશ; મધુરતા વારંવાર ગોદાવવું, ગોદા મારવા સંસ્કાર-વિધિ ગોડે કિ.વિ. પેઠે; જેમ (૨) –ની સાથે; સોબતમાં ગોદાન ન. (સં.) ગાયનું દાન (૨) કેશ કપાવવાનો ગોણિયું ન. ગાય દોહવાનું વાસણ
ગોદામ સ્ત્રી. ન. (ઇ. ગોડાઉન) માલ ભરવાની ગોદી; ગોત સ્ત્રી, શોધ; ખોળ
‘ગોડાઉન
(વિ, બાર (સંકેતમાં) ગોત ન. (સં. ગોત્ર) કુળ
ગોદાવરી ઓ, મહારાષ્ટ્રમાં આવેલી એક પવિત્ર નદી

Page #274

ગોદાવવું
૨ ૫૭
[ ગોયણી ગોદાવવું સ.કિ. “ગોદવુંનું પ્રેરક (૨) ગોદો મારવો (૩) ગોપીચંદનન.(સં.) ટીલું કરવામાં વપરાતી એકપીળી માટી ટોકીને જાગ્રત કે સતેજ કરવું
ગોપુર (૦૫) ન. (સં.) દક્ષિણનાં મંદિરોનો તે તે ગોદી સ્ત્રી. અંદર પાણી કઢાયઘલાય એવી સગવડવાળું, દરવાજાનો ઉત્તમ શિલ્પના નમૂનારૂપ ઘાટ અને તે
વહાણો બાંધવાં કે ઊભાં રાખવાનું બંદર (૨) તે દરવાજો (૨) મુખ્ય દ્વાર ગોડાઉન; વખાર
ગોતા પું. (સં.) રક્ષક; વાલી ગોદો પુ. ગોદાવે-ખૂંચે યા ભોંકાય એવું ઊપસેલું તે (૨) ગૌણ વિ. (સં.) ગુપ્ત રાખવા યોગ્ય; ગોપનીય
મુકકો, ઠોંસો (૩) અણીદાર વસ્તુથી ઘોંચાયેલું તે; ગોફ છું. (સં. ગુંફ) કોટનું એક ઘરેણું (૨) હાથનું એક ઘોદો (૪) ખોટ; નુકસાન
ઘરેણું (૩) રાસ રમતાંની સાથે હાથમાંનાં રંગબેરંગી ગોદોહન ન. (સં.) ગાયને દોહવી તે
દોરડાં ગૂંથાતાં જાય છે તે રમત-રાસ ગોદોહની સ્ત્રી. (સં.) ગાય દોહવાનું વાસણ ગોફણ સ્ત્રી. (દ. ગોફણા) ગોળા-પથરા ફેંકવાનું નાના ગોધણ ન. ગાયોનું ટોળું; ગોધન
જોતર જેવું સાધન (૨) પું. અંબોડે લટકાવવાનું ગોધન ન. (સં.) ગાયો રૂપી ધન - દોલત (૨) ગોધણ સ્ત્રીઓનું એક ઘરેણું ગોધલો છું. (-લિયું)ન. નાનો ગોધો; (ખસી કરેલો) વાછરડો ગોફણિયું વિ. ગોફણના કામનું; કઠણ (પથ્થર) ગોધાલગન ન. ગોધૂલિક-સમીસાંજનું લગ્ન
ગોફણિયો ૫. ગોફણમાં ફેંકવાનો ગોળો (૨) થોડા ઘીના ગોધુમ પુ.બ.વ. (સં.) ઘઉં
કઠણ લાડુ ગોધુમચૂર્ણ ન. (સં.) ઘઉંનો આટો
ગોફણી સ્ત્રી. અંબોડે લટકાવવાનું સ્ત્રીઓનું એક ઘરેણું ગોધુલગન ન. ગોધૂલિક-સમીસાંજનું લગ્ન
ગોફણો છું. તુંગા પર જડેલો લાકડાનો એક ભાગ (૨) ગોધું ન. ગોધલિયું; નાનો ગોધો; વાછરડું
અંબાડાનું એક ઘરેણું
ભૂિકો ગોધૂમ પુ.બ.વ. (સં.) ગોધુમ; ઘઉં
ગોબર ન. (દ. ગોબર) (ગાયનું) છાણ (૨) છાણાંનો ગોધૂલિક વિ. (સં.) (-ળિક) ગોરજ-સમી સાંજનું લગ્ન ગોબરગણેશ . (હિ, મૂર્ખ મિાટેનો) ગેસ ગોધો પું. (સં. ગોઃ+ધવ, પ્રા. ગોદ્ધઅ) આખલો; ખસ્સી ગોબરગેસ પું. છાણ, મળમૂત્રાદિમાંથી કઢાતો (બળતણ નહિ કરેલો બળદ
ગોબરપ્લાન્ટ પુ. (ઇ.) ગોબરગેસ મેળવવા કરાતી યોજના ગોપ છું. (સં. ગુફ) (પુરુષનું) સોનાનું કોટનું એક ઘરેણું ગોબરુ છું. ઓરી; એક જાતની શીતળા; ગોદડિયું ગોપ . (સં.) ગોવાળિયો; ગોવાળ કિવિતા ગોબરું વિ. (ગો + ઉધ્વર) ગંદું (૨) ન. ગોબર (ગાયનું ગોપકવિતા સ્ત્રી. ગ્રામજીવન કે ગોપજીવન વર્ણવતી છાણ) (૩) અસ્વચ્છ; મેલું ગોપકાવ્ય ન. ગ્રામજીવન વર્ણવતું કાવ્ય
ગોબરી મું. ઘૂંસરી બાંધવાની હળની દાંડી થિવું ગોપકુલ ન.(સં.)(-ળ) ગોવાળિયાઓનું કુળ-વંશ [ગીત ગોબાવું અ ક્રિ. ગોબો પડવો; ઘોબાવું (૨) મનમાં દુઃખ ગોપગીત ન. (સં.) ગ્રામજીવન કે ગોપજીવન વર્ણવતું ગોબો ધું. પછડાવાથી ધાતુની બનેલી વસ્તુની સપાટી ઉપર ગોપટ ન. (સં.) ગાયનું પગલું
તિ પડતો ખાડો બ્રિાહ્મણનો રક્ષક (રાજા) ગોપન ન. (-ના) સ્ત્રી. (સં.) સંરક્ષણ (૨) ગુપ્ત રાખવું ગોબ્રાહ્મણપ્રતિપાલ (સં.) (-ળ) વિ. (૨) પં. ગાય ને ગોપનીય વિ. (સં.) ગુપ્ત રાખવા યોગ્ય; ગોપ્ય ગોમય (સં.), (-ળ) ન. ગાયનું છાણ, ગોબર ગોપવવું સ.કિ. છુપાવી રાખવું; સંતાડી રાખવું (૨) ગોમંડલ (સં.), (-ળ) ન. પૃથ્વીનો ગોળાકાર-ચક્ર (૨) સંકેલવું
છુિપાવવું ગાયોનો સમૂહ (૩) શબ્દસંગ્રહ (૪) જ્ઞાનકોશ (૫) ગોપવું (-વવું) સક્રિ. (સં. ગુ, ઉપરથી) સંતાડવું; વ્યાપક વાણી ગોપહાર છું. (સં. ગુંફ+હાર) (સ્ત્રીનું) કોટનું એક ગૂંથેલી ગોમાંસ ન. (સં.) ગાયનું માંસ; “બી” સાંકળીનું ઘરેણું
શ્રીકૃષ્ણ ગોમુખ ન. (સં.) ગાયનું મોટું (ખાસ કરીને પથ્થર ગોપાલ, (ક) પં. (સં.) ગોવાળિયો (૨) રાજા (૩) વગેરેમાંથી બનાવેલું) (૨) એક જાતનું નગારું ગોપાલન ન. (સં.) ગાયના રક્ષણ અને સંભાળ ગોમુખી સ્ત્રી. (સં.) માળા જપવાની ગોમુખ જેવી કોથળી ગોપાલી (-લિકા) સ્ત્રી. (સં.) ગોપી
ગોમૂત્ર ન. (સં.) ગાયનું મૂતર ગોપાષ્ટમી સ્ત્રી. (સં.) કારતક સુદ આઠમ, ગોપ આઠમ ગોમૂત્રિકા સ્ત્રી, (સં.) ગાયના મૂતરની ધાર જેવી આકૃતિ ગોપી (-પિકા), ગોપવધૂ સ્ત્રી. (સં.) ગોવાળણ (૨) (૨) એક પ્રકારનું ચિત્રકાવ્ય વૃંદાવનની શ્રીકૃષ્ણભક્ત ગોવાળણ
ગોમેદ ૫. (સં.) એક જાતનો હીરો; પોખરાજ (યજ્ઞ ગોપિત વિ. ગોપાયેલું; ગુપ્ત કે રક્ષિત રખાવેલું ગોમેધ છું. (સં.) જેમાં ગાયનો ભોગ આપવાનો હોય તેવો ગોપી સ્ત્રી, ગોવાળની સ્ત્રી; ગોપીજન; ગોવાલણી ગોયણી સ્ત્રી. ગોરાણી

Page #275

ગોયણી
ગોયણી સ્ત્રી. (સં. ગૌરી ઉપરથી) સૌભાગ્યવતી સ્ત્રી (૨) વ્રત નિમિત્તે જમવા બોલાવેલી સૌભાગ્યવતી સ્ત્રી ગોયરો સ્ત્રી. (સં. ગૌરી) ગોરમાનું વ્રત; ગોર્યો ગોર પું. (છાણાનો) ભૂકો; ગેરો (૨) ઢોરનો સમૂહ ગોર પું. (સં. ગુરુ, પ્રા. ગઉરુ) પુરોહિત (૨) પંડો ગોર સ્ત્રી. (સં. ગૌરી સાથે સંબંધ) કુમારિકાઓનું
૨૫૮
ગૌરીપૂજનનું (ગોરમાનું) વ્રત (૨) એવી કુમારિકા ગોરક્ષ વિ. (સં.) ગાયોનું રક્ષણ કરનારું (૨) ઇંદ્રિયોને કબજે રાખનાર
ગોરક્ષક છું. (સં.) ગાયોનું રક્ષણ કરનાર; ગોવાળ ગોરક્ષા સ્ત્રી. (સં.) ગાયોનું રક્ષણ-પાલન ગોરખ વિ. (સં. ગોરક્ષ) ઇન્દ્રિયોને સ્વાધીન રાખનારું; સંયમી (૨) પું. શિવમાર્ગી સાધુઓનો એક પ્રકાર (૩) મત્સ્યેન્દ્રનાથના પ્રસિદ્ધશિષ્ય ગોરખનાથ [ફળ ગોરખ(૦આમલી, ૦આંબલી) સ્ત્રી. એક ઝાડ (૨) એનું ગોરખધંધો પું. ખોટાઈ કે ખોટો ધંધો (૨) એકના એક કામનું નિરર્થક પુનરાવર્તન (૩) છેતરપિંડી ગોરખનાથ પું. શૈવ સંપ્રદાયના કાનફટા સાધુ-પેટા સંપ્રદાયના સંસ્થાપક ગુરુ [સ્થાપેલો પંથ ગોરખપંથ પું. ગોરખ સાધુઓનો પંથ (૨) ગોરખનાથે ગોરખપંથી વિ. ગોરખપંથનો અનુયાયી ગોરખવાણી સ્ત્રી. ગોરખનાથની વાણી (૨) અવળવાણી ગોરજ સ્ત્રી. (સં.) ગાયોના ચાલવાથી ઊડતી રજ-ધૂળ (૨) સમીસાંજ
ગોરજમુહૂર્ત ન. (સં.) સમીસાંજનું માંગલિક ટાણું ગોરજલગ્નન. સમીસાંજનુંલગ્ન; ગાલિકલગ્ન; ગોધુલગ્ન ગોરજી પું. (સં. ગુરુ+જી) જૈન સાધુ-ધર્મોપદેશક ગોરટ(-ટિયું, ટું) વિ. (સં. ગૌર) ગોરા વર્ણનું; ગોરું
(૨) ગોરું અને રેતાળ; ગોરાટ [(૨) ગોયણી ગોરણી સ્ત્રી. વ્રત નિમિત્તે જમવા તેડેલી સૌભાગ્યવતી સ્ત્રી ગોરણું ન. લૂવો; ગુલ્લું [જમાડવાનું એક વ્રત ગોરતો પું. (સં. ગૌરી ઉપરથી) સોભાગ્યવતી સ્ત્રીઓને ગોરધન પું. ગોવર્ધન
ગોરપદું ન. (સં. ગુરુ+પદ) યજમાનવૃત્તિ; ગોરનું કામ ગોરબસરા ન. નાની પાંખનું કલાગીવાળું બાજ ગોરમટી સ્ત્રી. (સં. ગૌરવૃત્તિકા) લાલ-પીળી માટી; મટોડી ગોરમા સ્ત્રી, (સં. ગૌરી+માતા) ગૌરી, પાર્વતી (૨)
કુમારિકાઓનું ગૌરીપૂજનનું વ્રત; ગોર
ગોરસ ન. (સં.) ગાયનાં દૂધ, દહીં વગેરે (૨) તે રાખવાનું પાત્ર; ગોરસી ગોરસડું ન. ગોરસું; દોણું (૨) ગોરસ ગોરસિયું વિ. ગોરસવાળું (૨) ન. ગોરસી; દોણું [દોણી ગોરસીસ્ત્રી. (-સું) ન. દહીં, દૂધ રાખવાનું માટીનું વાસણ; ગોરસી સ્ત્રી. ગૂરસી; ચૂલો
[ ગોલાધ ગોરંભ(-ભા)નું અ.ક્રિ. (સં. ઘોર+ભાવ) ઘનઘોર થવું (વાદળાંથી આકાશનું) (૨) ઘુમાવું (૩) સૂઝ ન પડવાથી ગૂંચવાડું [ચડી આવવાં તે ગોરંભો પું. ગોરંભાવું તે; ગૂંચવણ (૨) ઘેરો (૩) વાદળાં ગોરાટ વિ. ગોરટ; ગોરું
ગોરાટ(-g) વિ. (સં. ગૌર ઉપરથી) પોચી, રેતાળ અને
લાલાશ વા પીળાશ મારતી (માટી યા જમીન) ગોરાણી સ્ત્રી. ગોરની સ્ત્રી (૨) ગુરુપત્ની કે સ્ત્રીગુરુ ગોરાશ સ્ત્રી. ગૌરતા; ગોરાપણું [રૂપાળી સ્ત્રી ગોરી(-રાંદે) સ્ત્રી. (સં. ગૌરી) ગોરા દેહવાળી સ્ત્રી; ગોરીલો પું. (ઈં.) એક જાતનો મોટો વાંદરો [વર્ષોં ગોરું વિ. (સં. ગૌર, પ્રા. ગોરિઆ) ઊજળા રંગનું; ગૌરગોરુચંદન ન. ગોરોચન
ગોરેવાન વિ. ગોરા રંગનું; ગૌરવસૢ [વગેરેનો) માણસ ગોરો પું. ગોરી ચામડીનો પરદેશી (યુરોપ, અમેરિકા ગોરોચન ન. (-ના) (સં.) સ્ત્રી. ગાયના માથામાંથી
મળતી કે તેના પિત્ત યા મૂત્રમાંથી કરાતી એક ઔષધિ ગોર્યો સ્ત્રી. (સં. ગૌરી) ગોરમાનું વ્રત; ગોયરો ગોલ પું. (ઈં.) (ફૂટબૉલ વગેરે રમતોમાં) જ્યાં દડો પહોંચવાથી જીત ગણાય તે મુકરર કરેલી હદ; પોયું (૨) લક્ષ્ય
ગોલ(-ળ) વિ. (સં.) વર્તુલના - દડાના આકારનું (૨) પું. ગોળ આકાર [થયેલો પુત્ર (૩) ગોલો ગોલક પું. (સં.) આંખનો ડોળો (૨) વિધવાને જારકર્મથી ગોલક પું. (ફા. ગુલ્લક) પૈસા નાખવાનો ગલ્લો-પેટી ગોલકિક સ્ત્રી. (ઈં.) ફૂટબોલ, હોકી વગેરે રમતોમાં તૈયા પર જઈ મરાતી લાત કે હોકીની ઠોક ગોલકી વિ.,સ્ત્રી. હલકી સ્ત્રી; દાસી [ખેલાડી ગોલકીપર પું. (ઇ.) ગોલ સાચવનાર; પોયું સાચવનાર ગોલખ સ્ત્રી. (ફા. ગુલ્લક = પૈસા રાખવાનું વાસણ) રોકડ ભેટ નખાય તેવી ધર્માદાપેટી
ગોલપોસ્ટ પું. (ઈં.) ફૂટબૉલ અને હૉકી વગેરે રમતમાં તૈયા પાસે ખોડેલી ચા૨ થાંભલીઓમાંની પ્રત્યેક થાંભલી ગૉલબ્લેડર સ્ત્રી. (ઇં.) શરીરમાંનું પિત્તાશય [ઘાલમેલ ગોલમાલ પું., સ્ત્રી. (હિં.) ગરબડગોટો; અવ્યવસ્થા; ગોલલાઇન સ્ત્રી. (ઈં.) ફૂટબૉલ, હૉકી વગેરેની રમતમાં પૈયા પાસે દોરેલી લીટી
ગોલવાડ સ્ત્રી. ગોલાઓનો વાસ-મહોલ્લો
ગોલવું સ.ક્રિ. પગ વડે ખૂંદી નાખવું; ગૂંદવું [‘બૉલર’ ગોલંદાજ પું. (ફા.) તોપચી (૨) ક્રિકેટમાં દડો ફેંકનાર; ગોલંદાજી સ્ત્રી. તોપમાંથી ગોળા ફેંકવાની ક્રિયા (૨) ક્રિકેટમાં આકરી દડાફેંક, ‘બૉલિંગ’ ગોલાબારૂદ ન. દારૂગોળો
ગોલાધ પું. (સં.) અર્ધગોળ (૨) પૃથ્વીનો અર્ધો ગોળો

Page #276

ગોલાં
૨ ૫e
[ ગોળાકાર ગોલાં ન.બ.વ. જનાનખાનામાં હલકા દરજ્જાનાં દાસદાસી ગોષ્ઠિ(-ઠી) સ્ત્રી. (સં.) વાતચીત; ગોઠડી (૨) મસલત; ગોલી સ્ત્રી, ગોલણ (૨) વડારણ
છૂપી વાતચીત (૩) એક ગેય પ્રકારની એકાકી રચના ગોલીય વિ. ગોળાકાર (૨) ગોળાને લગતું; “સ્ફરિકલ' ગોષ્પ(-પ્પા)દ ન. (સં.) ગાય કે બળદનું પગલું; ગોપદ ગોલો છું. (સં. ગોલ, ગોલા) એ નામની જ્ઞાતિનો માણસ કે તેનાથી પડતો ખાડો નિ. સઢની નાથનું દોરડું
(૨) જનાનખાનાનો નોકર (૩) ગંજીફાનું એક પતું ગોસ વિ. જમણી બાજુનું સુકાન ફેરવવા વિશે) (૨) (૪) અનાજનો (ગોળાકાર) ભંડાર
ગોસ ન. (ફા. ગોશ્ત) માંસ; ગોત ગોલોક પું. (સં.) વિષ્ણુ યા કૃષ્ણનું નિવાસસ્થાન ગોસંવર્ધન ન. (સં.) ગાય-બળદનો ઉછેર ગોલ્ડ ન. (ઈ.) સોનું, સુવર્ણ
ગોસાંઈ પું. (સં. ગોસ્વામી) મોગલાઈમાં ગાયોનો ગોલ્ડન વિ. (ઈ.) સોનાના રંગનું; સોનેરી
સ્વામી એવા ગોપાલક આચાર્યો માટેનો ઇલકાબ (૨) ગોલ્ડન એજ છું. (ઇં.) સુવર્ણયુગ
વલ્લભાચાર્યના વંશજ આચાર્ય - ગોસ્વામી ગોલ્ડન જ્યુબિલી સ્ત્રી, (ઈ.) વ્યક્તિ કે સંસ્થાને ૫૦ વર્ષ ગૉસિપ સ્ત્રી. ગપસપ ગપાટા
થતાં ઊજવાતો ઉત્સવ; સુવર્ણજયંતી; સુવર્ણ મહોત્સવ ગોસેવા સ્ત્રી. (સં.) ગાય ને તેના વંશની સેવા-પરિચર્યા ગોલ્ડફિલ્ડ ન. (ઇં.) સોનાની ખાણાનો પ્રદેશ ગોસ્વામી પું. (સં.) વૈષ્ણવોના આચાર્ય ગોલ્ફ ૫. (ઇં.) ગેડી જેવી ખાસ લાકડીથી રમાતી દડાની ગોહ સ્ત્રી. (સં.) ગુફા; ગોહર
[પાપ એક રમત
ભિક્ત ગોહત્યા સ્ત્રી. (સં.) ગાયને મારી નાખવી તે (૨) તેનું ગોલ્લો છું. (સં. ગો ઉપરથી) વાછરડો (૨) માતાનો ચુસ્ત ગોહત્યારું વિ. ગોહત્યા કરનારું (૨) ગોઝારું ગોલ્લો છું. વગર નોતરે જમવા ફરતો માણસ; લાખો ગોહર ૫. (સં. ગદ્વર) ગોહ; ગુફા ગોલ્લો પુ. બારસાખ પાસેનો કમાડનો ભાગ
ગોહવું અ.ક્રિ. અંધારે અથડાવું (૨) મૂંઝાવું ગોવધ પું. (સં.) ગાયનો વધ; ગો-હત્યા
ગોહિલ પું. એ નામની જાતનો કે અટકનો ક્ષત્રિય ગોવરું ન. ગોબરું; ઓરી
ગોહિલ સ્ત્રી. વણવાના સાધન તરીકે વપરાતી વાંસની ગોવર્ધન પું. (સ) વૃંદાવનમાં આવેલો એક ડુંગર પાતળી લાકડી (સૌરાષ્ટ્રનો પૂર્વ-દક્ષિણ પ્રદેશ ગોવર્ધન(૦ધર, ૦ધારી) કું. (સં.) શ્રીકૃષ્ણ
ગોહિલવાડ પં. ગોહિલોએ આવી જયાં રાજય કર્યું તે પ્રદેશ; ગોવંશ પું. (સં.) ગાય-બળદની ઓલાદ
ગોળ વિ. વર્તુલના આકારનું (૨) પૃ. ગોલ (ગોળ આકાર) ગોવંશવધન ન. (સં.) ગાય-બળદની ઓલાદનો ઉછેર ગોળ છું. પરસ્પર કન્યાની લેવડદેવડ માટે નક્કી કરેલું ગોવાનીઝ . ગોવાનો વતની; ગોવાઈ
નાતીલાઓનું જૂથ બનાવાતું એક ગળ્યું ખાદ્ય ગોવારું ન. (સં. ગોવૃદ) ગાય-ઢોરનું ટોળું ગોળ . (સં. ગુડ, પ્રા. ગુલ) શેરડીના રસને ઉકાળીને ગોવારું ન. ઠાઠમાઠ
[ગોવાળની સ્ત્રી ગોળકેરી સ્ત્રી. ગોળવાળું કેરીનું અથાણું ગોવાલણ(-શી) સ્ત્રી. (સં. ગોપાલિની) ગોવાળણ; ગોળગોળ વિ. (વર્તુલાકાર પરથી) અસ્પષ્ટ; ઉડાઉ ગોવાળ પં. (સં. ગોપાલ) ગાય-ઢોર ચરાવનારો; ગોવાળિયો ગોળગોળ વિ. (ખાવાના ગોળ પરથી) નરમ; પૂર્ણ રીતે ગોવાળિયો છું. જુઓ “ગોવાળ'
ચડી ગયેલું (૨) જેનું મન પીગળી ગયું હોય એવું ગોવાળી સ્ત્રી. ગોવાળનો ધંધો (૨) દલાલી
ગોળચું ન. જેમાં ગોળનું પ્રમાણ વધારે હોય એવું અથાણું ગોવાળી પુ. ગોવાળ; ગોવાળિયો [ગોવાળોનો વાસ ગોળધાણા પુ.બ.વ. ગોળ સાથે મેળવેલા ધાણા ગોવાળું ન. ગોવાળનો ધંધો (૨) ગાયોનું ધણ (૩) ગોળપાપડી સ્ત્રી, એક મીઠી વાની; સુખડી ગોવાળો ૫. ગોવાળ; ગોવાળિયો
ગોળમટોળ વિ. તદન-બરાબર ગોળ (૨) હૃષ્ટપુષ્ટ, ગોવિંદ(-દો) પું. (સં.) શ્રીકૃષ્ણ
ગોળમેજી વિ. (૨) સ્ત્રી. ગોળ મેજને ફરતાં બેસીને ગોવૃંદ ન. (સં.) ગાયોનું ટોળું; પણ
ભરાતી (પરિષદ) ગોત્રજ ન. (સં.) ગાયોને બાંધવાનો વાડો (૨) ગાયોને ગોળવા પુ.બ.વ. (‘ગોળ' ઉપરથી) સ્ત્રીઓનાં હાથનાં
ચારવાની જગા (૩) ગાયોનું ટોળું; ધણ [માટે). સોનાનાં કડાં (૨) તેવા ઘાટની કાચની બંગડી (૩) ગોશપેચ વિ. (ફા.) કાન ઢાંકી દે તેવું (પાઘડી, સાફા લાકડાના ગોળ ટુકડા ગોશાલા (સં.), (-ળા) સ્ત્રી. ગાયોને બાંધવા-પાળવાની ગોળવો છું. ગોફણ વડે ફેંકવાનો ગોળ પથ્થર કે ગોળો જ્ઞા
(૨) ટૂંકો અને ગોળ મોભિયાના કકડ (૩) ગોળો; ગોશીતલા સ્ત્રી. (ગો+શીતલા) શીતળાનો રોગ; બળિયા ગોળ આકૃતિ ગોશ્ત ન. (ફા.) ગોસ, માંસ, માટી; “મટન ગોળાઈ સ્ત્રી. ગોળપણું ગોષ્ઠ પું. (સં.) ગાયોનો વાડો; ગોઠડું (૨) ભરવાડવાડો ગોળાકાર વિ. ગોળ; ગોળ આકાર
છે ૬. (૨) વાળિયો
ગોવંદ

Page #277

ગોળાકૃતિ
૨ { s
[ ગ્રહણશીલ ગોળાકૃતિ વિ. ગોળાકાર (૨) સ્ત્રી. ગોળ આકૃતિ ગૌમૂત્ર ન. (અશુદ્ધ) ગાયનું મૂતર ગોળાઢાંકણું ન. પાણીના ગોળા ઉપર ઢંકાતું ઢાંકણું ગૌર વિ. (સં.) ગુલાબી ઝાંયવાળું ધોળું; ગોરું ગોળાર્ધ પુ. ગોલાધે; અર્ધગોળ (૨) પૃથ્વીનો અર્ધો ગોળો ગૌરક્ષા સ્ત્રી. (અશુદ્ધ) ગાયોની રક્ષા ગોળી સ્ત્રી. (સં. ગુલી) કોઈ નાનો ગોળ પદાર્થ (૨) ગૌરવ ન. (સં.) ભાર; વજન (ર) મહત્તા (૩) આદર
દવાની ગોળી; ગુટિકા (૩) બંદૂક કે પિસ્તોલમાં ગૌરવપૂર્ણ વિ. (સં.) ગૌરવથી ભરેલું; મહત્તાવાળું ભરીને મારવાની (સીસાની) ગોળી (૪) પાણી ગૌરવપ્રદ વિ. ગૌરવ આપનાર; મહત્તા અપાવનાર ભરવાની માટલી (૫) દહીં વલોવવાનું ગોળ વાસણ ગૌરવર્ણ વિ. ગોરા રંગનું (શરીર માટે); ગોરું (૬) અંડકોષ (૭) નુકસાન; ખોટ
ગૌરવશાલી(-ળી) વિ. ગૌરવવાળું; મહત્તાવાળું [પ્રભુ ગોળીલો છું. લોખંડનો ગોળ માથાવાળો ખીલો
ગૌરાંગ વિ. ગોરા અંગવાળું; ગોરું (૨) પં. ચૈતન્ય મહાગોળો ખું. (સં. ગોલક: ફા. ગોલ) કોઈ પણ ગોળ વસ્તુ; ગૌરાંગિની વિ. સ્ત્રી. (૨) સ્ત્રી. ગોરી સ્ત્રી
પિડો (૨) ગોફણથી મારવાનો ગોળો (૩) તોપથી ગૌરી સ્ત્રી. (સં.) પાર્વતી, ઉમા (૨) આઠ વર્ષની બાળા મારવાનો ગોળો (૪) પાણી ભરવાની મોટી ગોળી (૩) સ્ત્રીઓના નામ સાથે માનાર્થે વપરાતો એક શબ્દ (૫) પેટનો એક રોગ (૬) ગપગોળો (૭) ફાનસનો (ઉદા. વિમળાગૌરી) (૪) એક રાગ કે વીજળીના દીવાનો પોટો
ગૌરીપુત્ર (સં.) ગણેશ () કાર્તિકેય ગોંદરું ન. (સં. ગોવૃદ) ગાંદરું; ગામનાં ઢોર ઊભા ગૌરીપૂજન ન. પાર્વતીની પૂજા (૨) એક વ્રત
રહેવાની ભાગોળ પાસેની જગા (૨) ગામની ભાગોળ ગૌરીવ્રત ન. કુંવારી કન્યા દ્વારા કરાતું પાંચ દિવસનું ગોંદરો પં. ગાંદરો
મોળાકત વ્રત ગોંધવું સક્રિ. બંધ જગામાં પૂરવું; કેદ કરવું
ગૌરી(વશંકર, શિખર)ન. હિમાલયનું એક ઊંચું શિખર ગોંધળ . સેલભેળ; ખીચડો (૨) ગોટાળો
ગૌશાલા, (-ળા) સ્ત્રી. (અશુદ્ધ) ગાયો રાખવાનું મકાન ગોધિયારું વિ. ગોંધાઈ મરાય એવું બંધિયાર (૨) ન. ઘોલકું અથવા વાડો; ગોશાલા (૨) દુગ્ધાલય ગૌ સ્ત્રી. (સં. ગો) (અશુદ્ધ) ગાય
ગૌહત્યા સ્ત્રી. (અશુદ્ધ) ગોહત્યા; ગાયની હત્યા ગોગ્રાસન. (સં. ગોગ્રાસ) (અશુદ્ધ) જમતાં પહેલાં ગાયને ગ્યાસતેલ (-લેટ) ન. ઘાસતેલ; ઘાસલેટ; “કેરોસીન માટે જુદું કાઢેલું અન્ન; ગવાનિક
ગ્રંથન ન. (સં.) ગ્રંથન; ગૂંથવું તે (૨) પુસ્તક રચવુંગૌચર ન. (અશુદ્ધ) ગોચર; ચરો
લખવું તે (૩) ઘાડું થઈ જવું, ગાંઠા પડી જવા તે ગૌડ પં. (સં.) બંગાળનો એક પ્રાચીન વિભાગ (૨) એક ગ્રથનું સક્રિ. (સં. ગ્રંથુ) ગૂંથવું; ગાંઠવું (૨) રચવું; લખવું રાગ (૩) વિ. ગૌડ – બંગાળને લગતું
ગ્રથિત વિ. (સં.) પ્રથેલું; ગૂંથેલે (૨) રચેલું ગૌડિયો ૫. (ગૌડ પરથી) ગારુડી; મદારી
ગ્રસન ન. (સં.) પ્રસવું તે ગૌડી સ્ત્રી, (સં.) ગૌડ પ્રદેશની સ્ત્રી (૨) એક બોલી (૩) ગ્રસવું સક્રિ. (સં. 2) પકડવું (૨) કોળિયો કરવો; ખાવું ગોળમાંથી કાઢેલો દારૂ
(૩) સૂર્યચંદ્રને રાહુએ ઘેરવું; ગ્રહણ કરવું ગૌણ વિ. (સં.) મુખ્ય નહિ એવું; પેટામાં આવતું ગ્રસ્ત, (-સિત) વિ. (સં.) પકડાયેલું ગ્રાસ કરેલું ગૌણતા સ્ત્રી, (-7) (સં.) ગૌણ હોવાપણું.
ગ્રહ છું. (સં.) (પ્રાચીન વ્યાખ્યા પ્રમાણે) સૂર્ય, ચંદ્ર, ગૌણાર્થ છું. (સં.) મુખ્યવાચિક નહિ તેવો અર્થ; લાક્ષણિક મંગળ, બુધ, ગુરુ, શુક્ર, શનિ, રાહુ અને કેતુ એ
અર્થ; લક્ષ્યાર્થ સંસ્થાપક (૩) કૃપાચાર્ય નવમાંનો કોઈ એક (૨) સૂર્યની આસપાસ ફરતો ગૌતમ પું. (સં.) બુદ્ધ ભગવાન (૨) ન્યાયદર્શનના આકાશીય ગોળો (ઉદા. બુધ, શુક્ર, પૃથ્વી વગેરે) ગૌત્રા(તરા)ટ ન. (સં. ગો+ત્રિરાત્ર) (અશુદ્ધ) ત્રણ રાત (૩) ગ્રહવું તે; ગ્રહણ (૪) પૂર્વગ્રહ (૫) ભાગ્ય;
પાળવાનું ગોપૂજનનું સ્ત્રીઓનું વ્રત (ભાદરવા સુદમાં) નસીબ, ગ્રહદશા (૬) ગીતના આરંભમાં જેનો પ્રયોગ ગૌદાન ન. (અશુદ્ધ) ગાયનું દાન; ગોદાન
થાય છે તે સ્વર
[ફરવાની ક્રિયા ગૌધન ન. (અશુદ્ધ) ગાયો રૂપી ધન; ગોધન
ગ્રહગતિ સ્ત્રી. (સં.) આકાશીય ગ્રહોની સૂર્યની આસપાસ ગૌપાલક વિ. ૫. (અશુદ્ધ) ગાયો પાળનાર; ગોવાળ ગ્રહણ ન. (સં.) લેવું-પકડવું તે (૨) સમજવું તે (૩) ગૌબ્રાહ્મણપ્રતિપાલ(ળ) વિ. (અશુદ્ધ) ગાયો અને સૂર્ય અને પૃથ્વી વચ્ચે ચંદ્રના આવવાથી કે સૂર્ય અને બ્રાહ્મણનું પાલન-પોષણ કરનાર (રાજા)
ચંદ્ર વચ્ચે પૃથ્વીના આવવાથી સૂર્ય અને ચંદ્રનું ઘેરાવુંગૌમુખ ન. (અશુદ્ધ) ગોમુખ; ગાયનું મોટું મુિખવાળું પ્રસાવું તે ધારણાશક્તિ; આકલનશક્તિ ગૌમુખિયું વિ. (અશુદ્ધ) દેખીતું ગાયના માં જેવું-દીન ગ્રહણશક્તિ સ્ત્રી. (સં.) સમજી લેવાની શક્તિ (૨) ગૌમુખી સ્ત્રી. (અશુદ્ધ) ગોમુખી: માળા જપવાની કોથળી ગ્રહણશીલ વિ. (સં.) ગ્રહણ કરવાના સ્વભાવનું

Page #278

ગ્રહદશા
૨ ૩ ૧
| | ગ્રામોફોન ગ્રહદશા સ્ત્રી. (સં.) ગ્રહોની સ્થિતિ (૨) તેને કારણે થતી ગ્રંથિત વિ. (સં.) ગ્રથિત; સંકળાયેલું ગંઠેલું
મનુષ્યની ભલી કે બૂરી અવસ્થા (૩) દુર્દશા ગ્રંથિલ વિ. (સં.) ગ્રંથિવાળું, ગાંઠવાળું ગ્રહદાન ન. (સં.) ગ્રહની નઠારી અસર મટાડવા માટે ગ્રંથિવાત છું. (સં.) સાંધાનો વા, સંધિવા
અપાતું દાન બિચવા કરાતું ગ્રહોનું અર્ચન-પૂજન ગ્રંથોત્તમ વિ. (સં.) શ્રેષ્ઠ ગ્રંથ ગ્રહપૂજા સ્ત્રી. (-જન) ન. (સં.) ગ્રહોની પીડામાંથી ગ્રાઇન્ડર ન. (ઈ.) દળવા માટેનું સાધન ગ્રહબલ(-ળ) ન. ગ્રહનું ૨ - સારીમાઠી અસર ગ્રાઉન્ડ ન. (ઇ.) રમતગમતનું મેદાન (૨) જમીન ગ્રહમંડલ(ળ) ન. (સં.) ગ્રહોનું મંડળ-ચક્ર
ગ્રાઉન્ડ ફલોર ૫. (ઇ.) ભોંયતળિયું (૨) સૌથી નીચેનો ગ્રહમાન ન. ગ્રહોની ગણતરી
માળ (૩) તળિયું
અિનુદાન ગ્રહયંત્ર ન. (સં.) આકાશીય ગ્રહોની ગતિ દર્શાવતું યંત્ર ગ્રાન્ટ સ્ત્રી. (ઈ.) મદદ તરીકે અપાતી સરકારી રકમ; ગ્રહયોગ પું. (સં.) ગ્રહનો યોગ; સંજોગ
ગ્રાન્ડ વિ. (ઇં.) ભવ્ય; ઉદાત્ત ગ્રહરાજ પું. (સં.) ગ્રહોનો રાજા; સૂર્ય
ગ્રાન્ડ રિહર્સલ ન. (ઇં.) નૃત્ય, નાટક વગેરેનો કાર્યક્રમ ગ્રહવું સક્રિ. (સં. ગ્ર) લેવું, પકડવું (૨) સમજવું જાહેરમાં રજૂ કરતાં પહેલાં પૂર્વ તૈયારીરૂપ અંતિમ ગ્રહશાંતિ સ્ત્રી. (સં.) (ક) ન. કોઈ પણ મંગળ કાર્યની પ્રયોગ
શરૂઆતમાં ગ્રહોની માઠી અસર નિવારવા માટે કરાતી ગ્રાફ છું. (ઇ.) રેખાલેખન; રેખાંકન ધાર્મિક ક્રિયા
ગ્રાફપેપર ૫. ન. (ઈ.) આલેખપત્ર ગ્રહીતા છું. (સં.) ગ્રહણ કરનાર; ગ્રહનારો
ગ્રાફબુક સ્ત્રી. (ઇ.) ગ્રાફની ચોપડી સ્વિર-સમૂહ ગ્રહેશ પં. (સં.) સૂર્ય
ગ્રામ ન. (સં.) ગામ; ગામડું (૨) મૂછનાના આશ્રયરૂપ ગ્રંથ ૫. (સં.) પુસ્તક; પોથું (૨) બત્રીસ અક્ષરોનો બનેલો ગ્રામ પં. (ઈ.) (દશાંશ પદ્ધતિમાં) વજનનો એકમ
અનુરુપ છંદનો શ્લોક (૩) બંધન (૪) ગ્રંથ સાહેબ ગ્રામઉદ્યોગ, ગ્રામોદ્યોગ પું. ગામડામાં ને તેની અર્થનીતિની ગ્રંથ(કર્તા, કાર) ૫. (સં.) પુસ્તક રચનાર; લેખક દષ્ટિએ કરીને ખીલવી શકાય એવો ઉદ્યોગ-ધંધો; ગ્રંથકીટ . (સં.) પુસ્તકિયો કીડો; “બુકવર્મ'
‘વિલેજ-ઈંડસ્ટ્રી' ગ્રંથગત વિ. (સં.) ગ્રંથમાં લખેલું-લખાયેલું લિખવું તે ગ્રામજન ન. (સં.) ગામડાનું માણસ; ગામડિયું ગ્રંથનન. (-ના) સ્ત્રી (સં.) ગૂંથણ, ગંઠણ (૨) પુસ્તકરચવું- ગ્રામજનતા (સં.) (-પ્રજા) સ્ત્રી. (સં.) ગામડાંમાં વસતી ગ્રંથપાલ(-ળ) ૫. પુસ્તકાલયમાં પુસ્તકોની રક્ષા કરનાર પ્રજા; ગ્રામીણ જનતા પિદ્ધતિ વગેરે
અને તેમને આપવાલેવાની વ્યવસ્થા કરનાર; ગ્રંથાલયી ગ્રામજીવન ન. (સં.) ગ્રામજનતાનું જીવન, તેનું ધોરણ, ગ્રંથભંડાર . (સં.) પુસ્તકોનો ભંડાર કે સંગ્રહ (૨) ગ્રામદેવતા પુ.બ.વ. (સં.) ગામનું રક્ષણ કરનાર દેવતા પુસ્તકાલય
(૨) સ્ત્રી. ગામની ઇષ્ટ દેવતાચલાવનાર પંચાયત ગ્રંથમાલા સ્ત્રી. (સં.) (-ળા) સ્ત્રી. ગ્રંથોની હારમાળા ગ્રામપંચાયત સ્ત્રી. (૦મંડળ) ન. ગામનો વ્યવહાર ગ્રંથસંકલન ન.(.) ગ્રંથમાંના વિષયોની આંતરિક ગોઠવણી ગ્રામર ન. (ઇં.) વ્યાકરણ ગ્રંથસાહેબ . શીખ લોકોનો ધર્મગ્રંથ
ગ્રામસુધાર પું. (૦ણા) સ્ત્રી. ગામડાના આખા જીવનને ગ્રંથસૂચિ(-ચી) સ્ત્રી. (સં.) ગ્રંથોની યાદી
સુધારવું તે [વિકાસ; તેમની ખિલવણી ગ્રંથસ્થ વિ. ગ્રંથમાં રહેલું અિધિકાર; “કોપીરાઇટ’ ગ્રામવિકાસ છું. (સં.) ગામડાનો દરેક બિંદુ અને ક્ષેત્રમાં) ગ્રંથસ્વામિત્વ ન. (સં.) ગ્રંથ-લેખન કે પ્રકાશનના સર્વ ગ્રામવિદ્યાપીઠ સ્ત્રી. (સં.) ગામડાંમાં આવેલી અને ગ્રંથાગાર છું. (સં.) પુસ્તકાલય; ગ્રંથાલય; ગ્રંથભંડાર ગ્રામજનતાના પ્રશ્નો તથા જીવન વિશે વિશેષ શિક્ષણ ગ્રંથાર્પણ ન. (ગ્રંથ+અર્પણ) ગ્રંથનું અર્પણ કરવામાં આવ્યું આપતી વિદ્યાપીઠ
જીવન-સંસાર હોય તેનું નામ (૨) ગ્રંથના પ્રસિદ્ધ થયાનો વિધિ; ગ્રામસમાજ પં. (સં.) ગ્રામજનોનો સમાજ; ગામડાંનો લોકાર્પણ
ગ્રામસુધાર છું. (૦ણા) સ્ત્રી. (સં.) ગામડાંના આખા ગ્રંથાલય ન. (સં.) (ગ્રંથ+આલય) પુસ્તકાલય; લાયબ્રેરી જીવનને સુધારવું તે ગામતરુ (૨) બીજું ગામ ગ્રંથાવલિ(લી, ળિ, -ળી) સ્ત્રી. ગ્રંથમાળા [અવલોકન ગ્રામાંતર ન. એક ગામથી બીજે ગામ જવાનો પ્રયાસ; ગ્રંથાવલકોન ન. (ગ્રંથ- વલોકન) પુસ્તકના ગુણદોષનું ગ્રામીણ વિ. (સં.) ગામડાનું, -ને લગતું (૨) પું. ગ્રંથિ સ્ત્રી, (સં.) ગાંઠ (૨) સાંધો (૩) શરીરમાં અમુક ગામડિયો (૩) કૂતરો (૪) કાગડો (૫) ભૂંડ; સૂવર રસ સ્રવતો વિશેષ અવયવ
ગ્રામોદ્યોગ ૫. જુઓ “ગ્રામઉદ્યોગ” ગ્રંથિક છું. (સં.) જોશી
ગ્રામોફોન ન. (ઇ.) થાળી ચડાવીને વગાડવાનું એક ગ્રંથિક્વેર પં. (સં.) ગાંઠિયો તાવ, મરકી; “પ્લેગ'
વિલાયતી વાજું; થાળીવાજું

Page #279

ગ્રામોફોન રેકડી ૨ ૬૨
[વાલ ગ્રામોફોન રેકર્ડ સ્ત્રી. (ઈ.) ગ્રામોફોનમાં વગાડવાની ગ્રેજ્યુએટ છું. (ઈ.) યુનિવર્સિટીનો સ્નાતક થાળી-રેકર્ડ
ગ્રેટ વિ. (ઇં.) મહાન (૨) વિશાળ ગ્રામ્ય વિ. (સં.) ગામડાનું, -ને લગતું (૨) (લા.) તેવી ગ્રેડ સ્ત્રી. (ઇં.) કક્ષા; દરજજો (૨) પગારનો ક્રમ કે પાયરી
રીતભાતનું; રોંચા જેવું; પ્રાકૃત; ગામડિયું (૩) ગ્રેન પં. (ઇ.) એક ઘણું નાનું વજન (ચોખા કે જવ-ભાર અશ્લીલ ધેિરાયેલો ભાગ (૩) ગરાસ જેવું)
વિપરાતો) ગ્રાસ વિ. (સં.) કોળિયો (૨) ગ્રહણને લીધે સૂર્યચંદ્રનો ગ્રેનાઈટ છું. (.) એક જાતનો પથ્થર (મકાન માટે ગ્રાહ પું. (સં.) ગ્રહણ; પકડ (૨) મગર
ગ્રેપ સ્ત્રી. (ઈ.) દ્રાક્ષ પેન્સિલની અણી બને છે. ગ્રાહક વિ. (સં.) ગ્રહણ કરનારું; સમજનારું (૨) પું. ગ્રેફાઈટ છું. (ઈ.) એક કાળો ખનિજ પદાર્થ જેમાંથી ઘરાક (૩) ગ્રહણ કરનાર
ગ્રંફોલૉજી સ્ત્રી. (ઇં.) હસ્તાક્ષર પરથી માણસની ગ્રાહી વિ. (સં.) ગ્રહણ કરનારું (સમાસને અંતે) ઉદા. ચાલચલગત વગેરે જાણવાની વિદ્યા
ગુણગ્રાહી (૨) કબજિયાત કરનારું (૩) પં. એક છંદ રૈવલ ધું. (ઇ.) પથ્થરના નાના કકડા કે કાંકરા (ફરસ ગ્રાહ્ય વિ. (સં.) ગ્રહણ કરવા યોગ્ય
રસ્તા વગેરેમાં ઉપયોગી); મોટી કપચી ગ્રાહ્યતા સ્ત્રી. (-ત્વ) ન. (સં.) ગ્રાહ્ય હોવાપણું ગ્રેવિટી સ્ત્રી, (ઇ.) ગુરુત્વાકર્ષણ ગ્રિટિંગકાર્ડ ન. (ઈ.) અભિનંદનપત્ર
ગ્રેસ સ્ત્રી. (ઇં.) રહેમ; કૃપા ગ્રિડ સ્ત્રી. (ઈ.) (વીજળીના વાલ્વમાં વપરાતી) તારની ગ્રેસફૂલ વિ. (ઇં.) મોહક (૨) શાલીન
જાળી (૨) વીજળીનાં મંથકોને સાંધીને કરાતી તેની ગ્રેહાઉન્ડ કું. (ઇં.) શિકારી કૂતરો
યોજના કે વ્યવસ્થા (૩) તે રીતે વીજળી પૂરી પાડવી તે ગ્રોથ પું. (ઈ.) વિકાસ; વૃદ્ધિ ગ્રિલ સ્ત્રી. (ઇં.) મકાનમાં વપરાતી જાળી (૨) કૂકર, ગ્રૉસ ન. (ઇં.) બાર ડઝન-૧૪૪ નંગ
ઓવન વગેરેમાં વપરાતી સળિયાવાળી વાળી ગ્લાઈડર ન. (ઇં.) એંજિનરહિત વિમાન ગ્રીક વિ. (ઇં.) ગ્રીસ દેશનું (૨) પું. ગ્રીસનો વતની (૩) ગ્લાનિ સ્ત્રી. (સં.) થાક (૨) અનુત્સાહ; ગમગીની (૩) સ્ત્રી. ગ્રીસની ભાષા
ધૃણા; અણગમો (૪) અછત; કટોકટી (૫) શોક ગ્રીઝન. (ઇ.) પ્રાણીઓની ચરબી (૨) યંત્રનાં ફરતાં ચક્રો ગ્લાયડિંગ ન. (ઇ.) એંજિનરહિત વિમાનમાં હવાઈ સહેલ
વગેરે ઘસાતાં અટકાવવા વપરાતો તૈલી ઘટ્ટ પદાર્થ ગ્લાસ પં. (ઇં.) કાચ (૨) કાચનો પ્યાલો (૩) ઊભો ગ્રીટિંગ ન. (ઇં.) અભિનંદન; અભિવાદન
અને લાંબો કોઈ પણ પ્યાલો ગ્રીટિંગ કાર્ડ ન. (ઇં.) અભિનંદન પત્ર
ગ્લાસવેર ન. (ઇં.) કાચનો સામાન ગ્રીન વિ. (ઇં.) લીલું; લીલ
શ્વિકોજન ન. (ઇ.) પ્રાણિજ સ્ટાર્ચ જેિવો પદાર્થ ગ્રીનકાર્ડન. (.) વિદેશમાં કાયમી અધિવાસ માટેનો એક ગ્લિસરિન ન. (ઈ.) વનસ્પતિ તેલોમાંથી નીકળતો મધ પ્રકારનો પરવાનો
લૂકોઝ ૫. (ઇં.) સાકર જેવો એક રાસાયણિક પદાર્થ; ગ્રીનબુક સ્ત્રી. (ઇ.) વાર્ષિક નાણાકીય પત્રક
ફળશર્કરી ગ્રીનરી સ્ત્રી. (ઈ.) હરિયાળી; લીલોતરી
ગ્લેઝ પું(.) સફાઈવાળી લીસી સપાટી ગ્રીનરૂમ છું. (ઇ.) નેપથ્યશાળા (૨) પાત્રોને સજજ લૅન્ડ સ્ત્રી. (ઇં.) શરીરમાંનો કોઈ પણ પ્રકારનો રસ થવાનો રૂમ (નાટકમાં)
ઉત્પન્ન કરનારો પિંડ; અંતઃસ્ત્રાવી ગ્રંથિ (૨) ગાંઠ; ગ્રીનહાઉસન. (ઇ.) યોગ્ય તાપમાને રાખી છોડ ઉછેરવા ગ્રંથિ
મિલ્કતા માટેનું પારદર્શક કાચ કે પ્લાસ્ટિકનું ઘર
લૅમર . ન. (ઇ.) જદુ; માયા (૨) ભભકો (૩) ગ્રીવા સ્ત્રી. (સં.) ડોક; ગરદન [ઉનાળો ગ્લેમરસ વિ. મોર્ક; લોભામણું ગ્રીષ્મ પું, સ્ત્રી, (સં.) છ ઋતુમાંની) ગરમીની મોસમ; ગ્લેશિયર છું. (ઈ.) બરફનો ખસતો તે તે પહાડ; ગ્રીષ્મવર્ગ પું. ગ્રીષ્મ-ઉનાળાની રજાઓમાં ચલાવવામાં હિમશીલા
| (ગોળો આવતો વર્ગ
ગ્લોબ ન. (ઇ.) વીજળીના દીવાનો ગાળો (૨) પૃથ્વીનો ગ્રીસ પું. (ઈ.) યૂનાન દેશ
ગ્લોબલ વિ. (ઇં.) વૈશ્વિક ગ્રુપ ન. (ઇં.) સમૂહ; ટોળું
ગ્લોબલાઇઝેશન ન. (ઇ.) વશીકરણ ગ્રે વિ. (ઇ.) રાખોડી રંગનું; ભૂરા રંગનું (૨) ધૂંધળું (૩) ગ્લોબ્યુલર વિ. (ઇ.) ગોળાકાર; ગોળ ૫. રાખોડી રંગ
ગ્વાલ પું. (સં. ગોપાલ, પ્રા. ગોવાલ ઉપરથી) ગોપ; ગ્રેઇપ સ્ત્રી. (ઇં.) દ્રાક્ષ
બિક્ષિસ; ઉપદાન ગોવાળ (૨) વનમાં શ્રીકૃષ્ણ ગાયો ચરાવવા જય ગ્રેગ્યુઇટી સ્ત્રી, (ઈ.) નોકરીને અંતે અપાતી અમુક રકમની એવો ખ્યાલ આપતો વૈષ્ણવ મંદિરમાંનો દર્શનપ્રકાર

Page #280

થો
૨૩૩
ઘ પું. (સં.) ગુજરાતી લિપિનો કંઠસ્થાની ચોથો વ્યંજન ઘઈ સ્ત્રી. ઘાઈ; ઉતાવળ; દોડાદોડી (૨) ધાંધલ; ધમાલ (૩) ભીડ; ભરાવો [એક અનાજ ઘઉં પું.બ.વ. (સં. ગોધૂમ, ફા. ગંદુમ) (સારું ગણાતું) ઘઉંલું(-વર્ણ) વિ. ઘઉં જેવા રંગનું ઘઉંલો છું. ઘઉંમાંથી બનાવાતું એક ખાદ્ય ઘકાર પું. (સં.) ‘ઘ’ વર્ણ (૨) ‘ધ' ઉચ્ચારણ કારાંત વિ. જેને છેડે ‘ઘ’ વર્ણ હોય તેવું ઘઘરણું ન. નાતરું; ઘરઘરણું
ઘચ, (ક) ક્રિ.વિ. (ભોંકાવાનો અવા૪) એવા અવાજથી ઘચડવું સ.ક્રિ. કચડવું (૨) ભીડવું (૩) ઘચરડવું ઘચડાઘચડ(-ડી) સ્ત્રી. ભીડાભીડ; કચડાકચડી ઘચરકું ન. (-કો) પું. ખાટો કે તીખો ઓડકાર; ગચરકું ઘચરડવું સ.ક્રિ. ઘચડવું; ઘચડ-ચડ અવાજ થાય એમ જોરથી હીંચોળવું (૨) કચડવું ઘચાઘચ ક્રિ.વિ. ઉપરાઉપરી ભોંકવું એમ; ઘચઘચ થયુ(-ચું)મલ વિ. (ઘૂમચો ઉપરથી) ઘચૂમલાવાળું (૨) સ્ત્રી. ઘચૂમલો
ઘચૂ(-j)મલો પું. જૂથ; ઝોલું (૨) ગૂંચવાડો; અવ્યવસ્થા ઘટ સ્ત્રી. ઘટવું તે; ઘટાડો (૨) ખોટ ઘટ વિ. ઘટ્ટ; ઘાટું; ધાડું (૨) મજબૂત
ઘટ ક્રિ.વિ. પ્રવાહી ગળતાં ગળામાંથી થતો અવાજ ઘટ પું. (સં.) ઘડો (૨) શરીર (૩) હૃદય; મન ઘટક વિ. (સં.) વસ્તુના અંશરૂપ (૨) યોજનારું; રચનારું
(૩) પું. વસ્તુનો એકમ કે અંગભૂત અવયવ; ‘યુનિટ’ (૪) ક્રિ.વિ. કોઈ પેય ગળતાં થતાં અવાજની જેમ ઘટક ક્રિ.વિ. પ્રવાહી ગળતાં ગળામાંથી થતા અવાજથી; અવાજની જેમ
ઘટકઘટક ક્રિ.વિ. ‘ઘટક ઘટક’ એવા અવાજથી
ઘટકાવયવ પું. (સં.) અંગભૂત અવયવ કેભાગ; ‘કૉમ્પોનન્ટ’ ઘટકાવવું સ.ક્રિ. ઘટક ઘટક - ઝટ પી જવું ઘટત સ્ત્રી. (હિં.) ઘટ; ઘટવું તે (૨) ખોટ ઘટતા સ્ત્રી. (સં.) ઘડો હોવાપણું ઘટતા સ્ત્રી. ઘટ્ટપણું
ઘટતું વિ. (‘ઘટવું’ વ.કૃ.) યોગ્ય; વાજબી (૨) કમી; ખૂટતું ઘટત્વ ન. (ઘટ્ટ ઉ૫૨થી) ઘનફળના એકમ જેટલા પદાર્થનું વજન; ઘનત્વ; ઘનતા; સઘનતા; ‘ડેન્સિટી’ ઘટવાંક છું. કોઈ પણ પદાર્થ પાણી કરતાં કેટલો ભારે છે તે દર્શાવનાર ગુણોત્તર; સાપેક્ષ ઘનત્વ; વિશિષ્ટ ઘનત્વ; ‘સ્પેસિફિક ગ્રેવિટી’ (૨) ઘનત્વનો માપદર્શક અંક
[કારીગરી ઘટના સ્ત્રી. (સં.) રચના; બનાવટ (૨) બનાવ (૩)
[ઘડપણ
ઘટનાક્રમ પું. (સં.) બનાવોનો સિલસિલો ઘટનાલોપ પું. કૃતિમાં ઘટના તત્ત્વ હોવા છતાં ન જણાય તે; ઘટનાતત્ત્વનું તિરોધન
ઘટમાન વિ. (સં.) બનતું; થતું (૨) બને એવું; સંભવિત
(૩)યોગ્ય, ઘટતું [હાર (૨) ક્રમ; પરંપરા; પ્રણાલી ઘટમાળ(-ળા), (-લિકા) સ્ત્રી. રેંટમાં ગોઠવેલી ઘડાની ઘટવું અક્રિ. (સં. ઘટ્ટતિ, પ્રા. ઘટ્ટઇ) યોગ્ય હોવું; છાજવું
(૨) બનવું; થવું (૩) બેસતું આવવું; લાગુ પડવું (જેમ કે, શ્લોકનો અર્થ) [(૩) બંધ પડવું ઘટવું અક્રિ. ઓછું કે કમી થવું (૨) (કપડું) ચડી જવું ઘટસ્થાપન ન. (સં.) નવા ઘરમાં વસતાં પહેલાં ત્યાં
પાણીનો ઘડો મૂકવાની ક્રિયા; કુંભસ્થાપન (૨) નવરાત્રિમાં ઘડા દ્વારા માતાજીની સ્થાપના કરવાની ક્રિયા ઘટસ્ફોટ પું. મડદાને બાળી ચિતા છાંટ્યા પછી છેલ્લી વાર
તે તરફથી મોં ફેરવી ઘડો ફોડી નાખવો તે (૨) હંમેશને માટે સંબંધ તોડી નાખવો તે (૩) છૂપી વાતનો ભેદ ભાંગી નાખવો તે (૪) તોડ; નિકાલ ઘટાસ્ત્રી. (સં.) જમાવ; ઝુંડ; સમૂહ (ઝાડ, વાદળાં વગેરેની) ઘટાકાશ ન. (સં.) ઘડામાંનું આકાશ-ખાલી જગા ઘટાટોપ પું. (સં.) ચારે બાજુ ઢંકાઈ જાય તેવી ઘટા (૨)
(વાદળાંનું) તેવું ઢાંકણ (૩) આડંબર; ભપકો ઘટાડવું સ.ક્રિ. ‘ઘટવું' (ઓછું થવું)નું પ્રેરક; ઓછું કરવું ઘટાડો છું. (ઘટવું ઉપરથી) ઘટવું-કમી કે ઓછું થવું તે;
ઘટ; ઊણપ (૨) બંધ પડવું તે
ઘટાદાર વિ. સારા ઘાટવાળું; ઘાટીલું (૨) ભારે ઘટાવાળું ઘટારત વિ. (સં. ઘટિતાર્થ) યોગ્ય; ઘટતું; વાજબી ઘટાવવું સ.ક્રિ. ‘ઘટવું'નું પ્રેરક; બેસતું કરવું; લાગુ પાડવું
(ઉદા. શ્લોકનો અર્થ ઘટાવવો)
ઘટિકા સ્ત્રી. (સં.) ચોવીસ મિનિટ જેટલો વખત; ઘડી (૨) ઘડી માપવાનો વાડકો; ઘડિયાળ ઘટિકાયંત્ર સ્ત્રી. ઘડી માપવાનું યંત્ર; ઘડિયાળ ઘટિત વિ. (સં.) યોગ્ય; ઉચિત; વાજબી (૨) બનેલું;
બનાવેલું
ઘટિયા વિ. (હિં.) નિર્દેષ્ટ; હીન
ઘટી સ્ત્રી. (સં.) ઘડી; ચોવીસ મિનિટ જેટલો સમય ઘટોત્કચ પું. (સં.) ભીમસેનનો હિડિંબાથી થયેલો પુત્ર ઘટ્ટ વિ. (પ્રા.) ઘાટું; ઘાડું (૨) મજબૂત ઘટ્ટતા સ્ત્રી. (-ત્વ) ન. ઘટ્ટ હોવાપણું ઘડઘડાટ પું. ઘડઘડ અવાજ; ઘેરો ગડગડાટ ઘડતર ન. (‘ઘડવું’ ઉપરથી) ઘડીને-ટીપીટીપીને કરેલી
બનાવટ(૨)ઘડવું, રચવુંકેબનાવવુંતેકે તેની રીત (૩) થડામણ (૪) ઘડાઈને-કેળવાઈનેતૈયારથવુંતે; કેળવણી (૫) વિ. ઘડીને-ટીપીને થતું (સરખાવો ‘ભરતર') ઘડપણ ન. વૃદ્ધાવસ્થા; ઘરડાપણું

Page #281

ઘડભાંગ(-જ)
૨ ડું ૪
| ઘનફલ(-ળ) ઘડભાંગ, (-જ) સ્ત્રી, ઘડવું અને ભાંગવું તે (૨) વિચારોનું ઘડલિયો . જુઓ ‘ઘકૂલિયો’ ડામાડોળપણું (૩) સંકલ્પ-વિકલ્પ
ઘડુલી સ્ત્રી, જુઓ ‘ઘડૂલી' ઘડમથલ સ્ત્રી. (‘ઘડવું + મથવું) ગડમથલ; નિરર્થક ઘડુલો પુ. જુઓ “ઘડૂલો'
મહેનત: નિરર્થક વિચારણા અને વાટાઘાટ ઘડૂડ-ઘડૂડ કિ.વિ. ઘેડૂડ-ઘડૂડ એવા અવાજથી ઘડમાંચી સ્ત્રી. (ઘડો+માંચી) માટલું રાખવાની ત્રણ ઘડૂ(ડુ)લિયો !. ઘડૂલો; ઘડો (૨) (કવિતામાં) ચોથું પાયાની ઘોડી; ઘડમં(-4)ચી
ચરણ ટૂંકાવેલો દુહો ઘડવું ન. ગોળનો ગાડવો; ઘડવો
ઘડૂ(ડુ)લી સ્ત્રીનાનો ઘડૂલો; ઢોચકું દુિહો ઘડવું સક્રિ. (સં. ઘટયતિ, પ્રા. ઘડઇ) ઘાટ-આકાર આપવો ઘડૂ(-૩)લો !. ઘડો (કવિતામાં) (૨) ચોથું ચરણ ટૂંકાવેલો
(૨) બનાવવું; રચવું (જેમ કે, ગાદી, ખુરશી વગેરે) ઘડો છું. (સં. ઘટ, પ્રા. ઘડઅ) પાણી ભરવાનું ધાતુ કે (૩) ગોઠવવું; સંકલના કરવી (૪) ટીપવું (જેમ કે, માટીનું પાત્ર (૨) (લા.) માથું ધાતુ) (૫) ખરડો તૈયાર કરવો (જેમ કે, ઠરાવ, ઘડો-લાડવો પુ. મડદાને બાળ્યા પછી સ્મશાનમાં લાડવાઅરજી, યોજના, મુસદો વગેરે) (૬) (લા.) કેળવીને વાળો ઘડો ભાંગવો તે (૨) છેવટનો નિકાલ; ફેંસલો તૈયાર કરવું (૭) મારવું
ઘણ કું. (સં. ઘન, પ્રા. ઘણઅ) મોટો ભારે હથોડો ઘડવું ન. નાનો ઘડો
ઘણ કું. (સં. ઘુણ) લાકડામાં થતો એક કીડો ઘડવૈયો છું. ઘડવામાં પાવરધો માણસ ગિાડવો ઘણાઘણી સ્ત્રી. ઘણો સ્નેહ; ગાઢ સંબંધ ઘડવો છું. (સં. ઘટ) ઘાના ઘાટનો લોટો (૨) ગોળનો ઘણું વિ. (સં. ઘન, પ્રા. ઘણઅ) (-ણેરું) ખૂબ; પુષ્કળ; ઘડાઈ સ્ત્રી. ઘડામણ; ઘડવાનું મહેનતાણું (૨) ઘાટ
ખાસ કરીને આપવો તે
ઘણુંક વિ. ઘણુંથી જરાક ઓછું (૨) કેટલું (૩) ક્રિ.વિ. ઘડાઉ વિ. ધાર્યો ઘાટ ઘડી શકાય તેવું; “પ્લાસ્ટિક ઘણુંખરું કિ.વિ. બહુધા; મોટે ભાગે ઘડાબૂડ વિ. ઘડો બૂડે એટલું ઊંડું (પાણી)
ઘણુંય વિ. ઘણુંથી વધુ ઘડામણ ન. (-ણી) સ્ત્રી, ઘડવાનું મહેનતાણું ઘણેરું વિ. (સં. ઘન + તરક) ઘણું; ખૂબ ઘડાયેલ(-લું) વિ. (‘ઘડવુંનું ભૂ.ક.) અનુભવથી પાકું ઘન વિ. (સં.) નક્કર (૨) ઘાડું; ગીચ (૩) ઘણું; પુષ્કળ થયેલું; કસાયેલું; અનુભવી
કિસાવું (૪) લંબાઈ, પહોળાઈ અને ઊંચાઈવાળું; “ક્યૂબિક ઘડાવું અ.કિ. “ઘડવુંનું કર્મણિ (૨) અનુભવથી પાકું થવું; (૫) વેદપાઠનો એક પ્રકાર (૬) મું. કોઈ સંખ્યાને ઘડિયાળ સ્ત્રી, ન. (સં. ઘડીતાડ, પ્રા. ઘડિયાલ) વખત તેનાથી જ બે વાર ગુણવાથી આવતો ગુણાકાર;
જણાવનારું યંત્ર (૨) કાંસાનો ગોળ સપાટ ઘંટ-ઝાલર ‘યૂબ' (ગ.) (૭) છ સરખી બાજુઓની આકૃતિ (2) ઘડિયાળાં ન.બ.વ. કલાકે કલાકે તેમજ અમુક નક્કી સમય ૫., ન. મેઘ; વાદળું બતાવવા વગાડાતા ટકોરો
ઘનકોણ છું. (સં.) ત્રણ સપાટી એક ખૂણા કે બિંદુએ મળે ઘડિયાળી પું. ઘડિયાળો વેચનાર તથા દુરસ્ત કરનાર તે કોણ; “સૉલિડ એન્ગલ'
જિમાવટ ઘડિયાં લગન ન.બ.વ. વખત નહિ ગુમાવતાં નજીકના ઘનઘટા સ્ત્રી. વાદળાંની ઘટા (૨) વૃક્ષવેલીઓની ઘાટી સારામાં સારા મુહૂર્તનો લગ્નવિધિ
ઘનઘોર વિ. ગાઢું (જેમ કે, વાદળ); ઘેઘૂર (૨) ભયાનકઘડિયું ન. તાડી ઝીલવાનો (લાંબી ડોકનો) ઘડો (લગન) કાળાં વાદળોથી આખું છવાયેલું; ઘેઘૂર ઘડિયું વિ. ગમે તે ઘડીએ થતું; તાત્કાલિક (જેમ કે, ઘડિયું ઘનચક્કર વિ. મગજનું ચસકેલું. બદ્ધિહીન ઘડિયો ડું. (સં. ઘટિત) આંકનો પાડો; ગડિયો ઘનતા સ્ત્રી. (-ત્વ) ન. (સં.) ઘનપણું; નક્કરપણું ઘડિયો ડું. સોનાના ઘરેણાં ઘડનારો તિક; પ્રસંગ ઘનદર્શક, (યંત્ર) ન. એક જાતનું યંત્ર, જેમાં બેવડી છબી ઘડી સ્ત્રી. (સં. ઘટિકા, પ્રા. ઘડિઆ) ઘટી (૨) ક્ષણ (૩). મૂકી જોવાથી પદાર્થની ઊંડાઈ-જાડાઈ પણ આબેહૂબ ઘડીક કિ.વિ. થોડીવાર માટે
દેખાય છે; ‘સ્ટિરિયોસ્કોપ' બ્રુિવ; “એનોડ'(પ.વિ.) ઘડીકમાં ક્રિ.વિ. થોડીવારમાં જ
ઘનઘુવ પં. (સં.) વીજળીના ત્રણ ધ્રુવથી ઊલટા ગુણવાળો ઘડીઘડી ક્રિ.વિ. ઘડીએ-ઘડીએ; વારંવાર
ઘનપદી સ્ત્રી. (સં.) જે પદીનું દરેક પદ ત્રણ ઘાતવાળું ઘડીયાળ ક્રિ.વિ. મરવાની અણી પર: ઘડીસાધ
હોય અને બાકીનાં પદ ત્રણથી વધુ ઘાતવાળાં ન હોય ઘડીબંધ વિ. વપરાયા વિનાનું
તેવી સંખ્યા; ક્યુબિક એસ્ટેશન' ઘડીભર ક્રિ.વિ. એક ઘડી સુધી; થોડીવાર માટે ઘનપરવલય પં. (સં.) પરવલય પોતાની ધરી ફરતાં ઉત્પન્ન ઘડીસા ક્રિ.વિ. ઘડતાળ; મરવાની અણી પર
થતો ઘન આકાર; “પેરેબોલોઇડ' (ગ.) [‘વૉલ્યુમ ધડુડાટ !. ઘડડડ અવાજ
ઘનફલ (સં.) (-ળ) ન. વસ્તુના કદનું માપ; ઘનમાપ;

Page #282

ધનફૂટ
-
ઘનફૂટ પું. (સં.) એકેક ફૂટ લાંબું, પહોળું અને જાડું – એટલા કદનું એક માપ; ધનમાનનો ફૂટનો એકમ ઘનભૂમિતિ સ્ત્રી. લંબાઈ, પહોળાઈ અને ઊંચાઈ – ઊંડાઈ કે જાડાઈ એ ત્રણ પરિમાણોના સિદ્ધાંત વિચારતું શાસ્ત્ર; ‘સૉલિડ જ્યોમેટ્રી’
૨૩૫
ધનમાન, (-૫) ન. લંબાઈ, પહોળાઈ અને ઊંચાઈ-ઊંડાઈ કે જાડાઈનું માપ; ‘ક્યૂબિક મેઝર’
ઘનમૂળ ન. (સં. ધનમૂલ) ભાજયને ત્રણ વખત એક જ ભાજકથી ભાગતાં નિઃશેષ રહે તો તે ભાજકને જે તે સંખ્યાનો ઘનમૂળ કહેવાય. ‘ક્યૂબરૂટ’ કેમિસ્ટ્રી ઘનરસાયણન. (સં.)રસાયણ શાસ્ત્રની એક શાખા; ‘સ્ટિરિયો
ધનવાઘ ન. ઘંટ મંજીરા વગેરે નક્કર વાદ્ય ઘનશ્યામ વિ. (સં.) મેઘ જેવું કાળું (૨) પું. શ્રીકૃષ્ણ ઘનસમીકરણ ન. ઘનનું સમીકરણ; ‘ક્યુબિક ઇક્વેશન' ધનસમુત્સાર પું. (સં.) ધનપરવલય
ઘનસાર પું. (સં.) કપૂર (૨) પાણી (૩) પારો (૪) ચંદન ઘનાક્ષર(-રી) પું. (સં.) ૩૨ અક્ષરનો એક છંદ ઘનાતિપરવલય, ઘનાધિકોત્સાર પું. (સં.) અતિપરવલય; ‘હાઈપર બોલૉઇડ’
ઘનિષ્ઠ વિ. (સં.) સૌથી ધન; ગાઢ; નિકટનું ઘનીકરણ ન. (સં.) ઘનરૂપ કરવું તે ઘનીભવન ન. (સં.) ધનરૂપ થવું તે ઘનીભૂત વિ. (સં.) નક્કર કે ઘટ્ટ બનેલું ઘપલું ન. (હિં.) કૌભાંડ (૨) ગોલમાલ ઘમ ક્રિ.વિ. ધમ એવો અવાજ થાય તેમ ઘમકવું અક્રિ. ધમ ધમ અવાજ થવો (જેમ કે, ધૂધરાનો, વલોણાનો વગેરે)
[કાવવું ઘમકાર, (-રો), ધમકો પું. ઘમકવાનો અવાજ (૨) ધમઘમઘમવું અ.ક્રિ. ઘમઘમ અવાજ થવો
ઘમઘમાટ પું. ઘમઘમ અવાજ
ઘમઘમાવવું સ.ક્રિ. થમ દઈને જોરથી મારવું (૨) ધમકાવવું ધમ(-મ્મ)ર પું. (રવા.) વલોણાનો અવાજ ધમર-ઘમર ક્રિ.વિ. ગોળગોળ ગતિના અવાજની જેમ ઘમરડી-ચકરડી સ્ત્રી. છોકરાંની એક રમત (૨) પું.બ.વ. ફેરફુદરડી
ધમસાણ ન. (સં. ઘર્ષણ) રમણભમણ; તોફાન (૨) ભયંકર યુદ્ધ (૩) વિનાશ (૪) લોકોની ભીડ-ટોળું ઘમંડ કું. અહંકાર; ગર્વ (૨) ખોટો દેખાવ; ડોળ ઘમંડી વિ. ધમંડવાળું; અભિમાની ઘમેલું ન. તગારું; તબાહ્યું
ધોડવું સ.ક્રિ. હલાવવું (૨) ચોરીને લઈ જવું
· ઘમ્મર ક્રિ.વિ. ગોળ ગતિના ઘોર અવાજની જેમ (૨)
ધમર-ધમર ઘૂમે એમ
ઘમ્મરઘંટી સ્ત્રી. મોટી ભારે ઘંટી
ઘમ્મરઘાઘરો પું. મોટો-ખૂબ ઘેરવાળો ઘાઘરો ધમ્મરવલોણું ન. મોટું ભારે વલોણું
ઘર ન. (સં. ગૃહ, પ્રા. ઘર) (માણસ કે પશુપંખીનું) રહેવાનું ઠેકાણું (૨) વસ્તુને રાખવાનું કે રહેવાનું ખોખું; ખાનું, ઘોડી, ઠેકાણું વગેરે (ઉદા. ચશ્માનું ઘર, સોક્ટીનું ઘ૨) (૩) ગ્રહનું જે રાશિમાં સ્થાન હોય તે (૪) કુટુંબ (કે લક્ષણાથી તેની આબરૂ, સુખસંપત્તિ, વ્યવહાર વગેરે) (૫) ઘરસંસાર (લક્ષણાથી સ્ત્રી, પુત્ર વગેરે) (૬) ખાનદાન; કુળ
ઘરઆંગણું ન. ઘરનું આંગણું; ગૃહાંગણ (૨) અતિ પરિચિત-પાસેનું સ્થાન [કંકાસ ઘરકંકાસ પું. ઘરમાંનો કંકાશ; ઘરના માણસોનો કજિયોઘરકાજ(-મ) ન. ઘરનું સાધારણ કામકાજ [શરમાળ ઘરકૂકડી(-ડિયું) વિ. ઘરમાં ને ઘરમાં ભરાઈ રહેનારું (૨) ઘરખટલો પું. ઘરને લગતો સરસામાન; ઘરવાખરો (૨) સંસાર-વહેવારનું કામકાજ (૩) સ્ત્રી, છોકરાં વગેરે સમુદાય
ઘરખર્ચ(-રચ) પું., ન. ઘર ચલાવવામાં થતો ખરચ ઘરખર્ચી(-૨ચી) સ્ત્રી. ઘરખર્ચ માટેની રકમ [અપ્રસિદ્ધ ઘરખૂણિયું વિ. ઘરકૂકડિયું (૨) ઘરખૂણે પડી રહેલું; ઘરખૂણે ક્રિ.વિ. ધરના ખૂણે; ખાનગીમાં; એકાંતમાં ઘરખેડ સ્ત્રી. ઘરના માણસે જાતે પોતાની જમીન ખેડવી તે; ખાતેદારે જાતે કરેલ ખેતી
[ઘરજમાઈ
ઘરખોયું વિ. ઘરનું ગુમાવે તેવી બુદ્ધિવાળું ઘરગતુ(હ્યું, -થું, -હ્યું) વિ. જેની ઉત્પત્તિ કે વપરાશ ઘરમાં જ હોય તેવું (૨) વેચવા માટે નહિ કરેલું (૩) ખાનગી
ઘરઘર ક્રિ.વિ. ઘેરઘેર
ઘરઘર સ્ત્રી. એ નામની એક બાળરમત
ઘરઘરણું ન. નાતરું; ઘરણું; પુનર્લગ્ન ઘરઘરવું અક્રિ. ‘ઘરઘર' એવો અવાજ કરવો (૨)
અંતકાળનો એવો શ્વાસ ઊપડવો ઘરઘરવું અક્રિ. ઘરઘરવું; નાતરું કરવું ઘરઘરાઉ વિ. માંહોમાંહેનું; ખાનગી (૨) ધેર બનાવેલ ઘરઘરાટ પું. ઘરઘર અવાજ; ઘરઘરવું તે ઘરઘવું અક્રિ. વિધુર કે વિધવાએ ફરી ઘર કરવું; પુનર્લગ્ન કરવું; નાતરું કરવું
ઘરઘંટી સ્ત્રી. ઘરવપરાશનું અનાજ દળવા માટેની હાથ કે વીજળીથી ચલાવવાની ઘંટી
ઘરઘાટી પું. ઘરકામ કરનારો; રામો; ઘાટી
ઘરઘાલુ વિ. ઘર ઘાલે એવું; પોતાના જ ઘરને નુકસાન પહોંચાડનારું (૨) ખરચાળ (૩) દગાબાજ ઘરચોળું ન. સ્ત્રીઓએ પહેરવાનું એક રેશમી વસ્ર ઘરજમાઈ ન. સસરાને ઘેર સંસાર માંડી રહેનારો જમાઈ

Page #283

ઘરડો
ઘરડ સ્ત્રી. (દે. ઘરટ્ટ=રેંટ) ચીલો (૨) ચાલુ પ્રણાલી કે રૂઢિ (૩) રૂઢિગ્રસ્ત કે ચીલાચાલુ થવું તે (૪) આમલીની સૂકી છાલ
ઘરડ, (ઘરડ) ક્રિ.વિ. ઘરડ ધરડ અવાજથી
૨૬
ઘરડપણ ન. ઘડપણ; વૃદ્ધાવસ્થા ઘરડવું સ.ક્રિ. જોરથી વલૂરવું (૨) ઘસડાતું ખેંચવું ઘરડાઘર ન. વૃદ્ધોને રાખવા-રહેવાની આશ્રમ જેવી ડિહાપણ; દોઢ-ડહાપણ ઘરડાપો છું. ઘડપણ-બુઢાપો (૨) (લા.) ઘરડાના જેવું ઘરડાયું વિ. ઘરડું દેખાય એવું (૨) ઘરડાંને યોગ્ય ઘરડિયું વિ. ઘરડું; વૃદ્ધ
વ્યવસ્થા
ઘરડિયો છું. ઘરડો; વડીલ માણસ [માણસનો) ઘરડયો છું. ગળામાં બોલતો શ્વાસ (ખાસ કરીને મરતા ઘરડું વિ. (સં. જરઠ, દે. જરડ) પાકી ઉંમરે પહોંચેલું; મોટી વયનું (૨) પુરાણું; જૂનું (૩) પાકી ગયેલું; કઠણ ઘરડુંખખ વિ. સાવ ઘરડું - ખખળી ગયેલું ઘરડું ઠચ્ચર વિ. સાવ ઘરડું (તિરસ્કારમાં) ઘરડેનું વિ. ઘણું ઘરડું; વડીલ ઘરણ ન. (સં. ગ્રહણ) સૂર્યચંદ્રનું ગ્રહણ ઘરણઘેલું વિ. અર્ધું ગાંડું (૨) શંકાશીલ ઘરથાર વિ. સ્ત્રી. મકાનના બાંધકામ માટે નક્કી કરેલી જગા; ઘરભેગ઼ી; ‘હોમસાઇટ [ઘરવાળી ઘરધણિયાણી સ્ત્રી. ઘરધણીની પત્ની (૨) ઘરની માલિક; ઘરધણી છું. ધ૨ ચલાવનારો મુખ્ય પુરુષ (૨) ઘરનો માલિક ઘરધંધો પું. ઘરને લગતું કામકાજ ઘરધોણી સ્ત્રી. ઘરનાં કપડાંલત્તાં ધોવાનું કામકાજ ઘરનું વિ. પોતીકું; પોતાના ઘર જેવું (૨) ખાનગી ઘરપ્રવેશ પું. ગૃહપ્રવેશ; નવા ઘરમાં દાખલ થવાની વિધિ ઘરફાડુ વિ. ઘર ફાડીને ચોરી કરનારું; ખાતર પાડનારું ઘરફૂટ સ્ત્રી. ઘરનાં જ માણસે અંદરથી ફૂટવું-દગો દેવો તે ઘરફોડ સ્ત્રી. ઘર ફાડીને કરાતી ચોરી ઘરફોડું(-ડિયું) વિ. ઘરફોડ ચોરી કરનારું; ‘બáર’ ઘરબાર ન. (સં. ઘરદ્વાર) ઘર; રાચરચીલું; માલમિલકત વગેરે (૨) કુટુંબકબીલો
ઘરબારી વિ. ઘરબારવાળું (૨) સંસારી; ગૃહસ્થાશ્રમી ઘરબોળુ વિ. ઘરને બોળે – બેઆબરૂ કે પાયમાલ કરે એવું ઘરભરુ વિ. પોતાનું ઘર ભરવાની-સ્વાર્થી વૃત્તિવાળું ઘરભંગ પું. (સ્ત્રી મરવાથી) ઘર ભંગાવું તે (૨) વિ. તેવી દશામાં આવેલું; વિધુર
ઘરભાડું હું. ઘરનું ભાડું કે તેવી રકમ ઘરભેદુ વિ. પોતાના ઘરનો ભેદ જાણનારું (૨) ઘરનો ભેદ બહાર પાડી દઈ દગો દેનારું ઘરમેળે ક્રિ.વિ. માંહોમાંહે સમજીને (ત્રીજા પક્ષ પાસે ગયા વિના) (૨) મિત્રતાની રીતે-પદ્ધતિએ
[ઘરોઘર
ઘરમોયું (-હ્યું) વિ. (સં. ગૃહમુખ) ઘરકૂકડિયું [શાણું ઘરરખુ વિ. ઘરની સંભાળ રાખે એવું; પોતાનું સમજનારું; ઘરવખરી સ્ત્રી. ઘારવાખરો; ઘરમાંની ચીજવસ્તુ; રાચરચીલું ઘરવખુ વિ. ધરની ચાહનાવાળું; ઘરમોહ્યું
ઘરવટ સ્ત્રી. એક ઘરનાં હોય તેવો ગાઢ સંબંધ; ધરોબો (૨) વિ. ઘર જેવા સંબંધવાળું [રહેનાર ઘરવલું વિ. ઘર પ્રત્યે મમતાવાળું (૨) ઘ૨માં જ પડી ઘરવાખરો પું. ઘરને લગતો સરસામાન; રાચરચીલું; ઘરવખરી [પત્નીનો સહવાસ ઘરવાસ પું. ઘર કરીને રહેવું તે; ગૃહસ્થાશ્રમ (૨) પતિઘરવાળી સ્ત્રી. ઘરધણિયાણી (૨) પત્ની ઘરવાળો પું. ઘરધણી (૨) પતિ ઘરવેરો પું, ઘર ઉપર લેવાતો કર-વેરો ઘરવૈદું ન. ઘરગથ્થું વૈદું
ઘરસંસાર પું. ગૃહસ્થાશ્રમ (૨) સંસારવહેવાર; ધરવહેવાર ઘરસંસારી વિ. ઘરસંસારવાળું; ગૃહસ્થાશ્રમી (૨) ઘરસંસારને લગતું [સંસાર-વહેવાર ઘરસૂત્ર ન. ઘરસંસાર; ગૃહસ્થાશ્રમ (૨) ઘરવહેવાર; ઘરાઉ(-g) વિ. અંદરઅંદરનું; ખાનગી
ઘરાક હું.,ન. (સં. ગ્રાહક) ખરીદનાર (૨) ખૂબી પિછાનનાર-પારખનાર [ખપત; ઉઠાવ ઘરાકી સ્ત્રી. ધરાકપણું (૨) ખરીદનારાનો આવરો (૩) ઘરાણિયાત વિ. ધરેણે લીધેલું કે આપેલું [ોય એમ ઘરાણે ક્રિ.વિ. (સં. ગ્રહણ) ઘરેણે; ગીરો આપેલું - લીધેલું ઘરાળુ વિ. ધરને લગતું; ઘરઘરાઉ
ઘરાળુ ન. એક પોશાક
ઘરિયા સ્ત્રી, ધાતુ ગાળવાની કુલડી [(જેમ કે ચશ્માનું) ઘરું ન. (ઘર ઉપરથી) કોઈ વસ્તુ રાખવાનું ખોખું - ઘર ઘરૂણી સ્ત્રી. ગૃહિણી; ઘરવાળી; પત્ની ઘરેડ સ્ત્રી. ઘરડ; રૂઢિ (૨) ચીલો (૩) કૂવા પરના પથ્થર ઉપર દોરડાના ઘસારાથી પડેલો ખાડો
વખતનો શ્વાસ
ઘરેડી સ્ત્રી. ગરગડી (૨) ઘરડ ઘરડ એમ બોલતો – મરતી [ચીલો ઘરેડો છું. મરતી વખતના શ્વાસથી થતો અવાજ (૨) ઘરડ; ઘરેણાઉ વિ. ગીરો સંબંધી (૨) ગીરો રાખેલું ઘરેણાખત ન. ગિરોખત; ગિરો-દસ્તાવેજ થરેણિયું(-યાત) વિ. ધરાણિયાત; ઘરેણે લીધેલું કે આપેલું ઘરેણું ન. (સં. ગ્રહણ) દાગીનો; આભૂષણ ઘરેણુંગાંઠું ન. ઘરેણું ને બીજો ગાંઠેલો અલંકાર; દરદાગીનો ઘરેણે ક્રિ.વિ. (સં. ગ્રહણ) આંટમાં - ગીરો આપેલું -
લીધેલું હોય તેમ [- આપઅખત્યાર હોય એમ ઘરેબારે ક્રિ.વિ. ધરબારવાળું હોય તેમ (૨) ઘરમાં કર્તાહર્તા ઘરેરાટ પું. ઘ૨૨ ઘ૨૨ અવાજ ઘરોઘર ક્રિ.વિ. ઘેરઘેર; દરેક ઘેર

Page #284

ઘરોપું-પો,-બો)
૨ ૬o
_ ઘાઘરાપાટ ઘરોપું ન. (-પો, -બો) પું. ઘરના જેવો ગાઢ સંબંધ; ઘરવટ પીવા-પાવાનું ઓસડ; ઘસારવું ઘરોળી સ્ત્રી. (સં. ગૃહગોલિકા, પ્રા. ઘરોલિઆ) ગરોળી; ઘસારવું ને. ઘસીને પીવાનું ઓસડ; ઘસારો એક જાનવર
[અસ્પષ્ટ ઘસારાખર્ચ(-રચ) પં. ન., મિલકત વાપરવાનું ખર્ચ ઘર્ઘર વિ. ઘર ઘર' એવો અવાજ થાય-કરે તેવું (૨) ઘસારો છું. ઘસારણ; ઘસાવું તે; નુકસાની (૨) ઘસીને ઘર્મ . (સં.) ઘામ; ઉકળાટ; બફારો
પીવાતું ઓસડ (૩) ઘસારાખર્ચ ઘર્ષ ૫. (સં.) ઘર્ષણ; ઘસારો
ઘસાવવું સક્રિ. ‘ઘસવું’નું કર્મણિ (૨) ઘસારો વેઠવો; ખર્ચ ઘર્ષણ ન. (સં.) ઘસાવું તે; ઘસારો (૨) સામસામી કે નુકસાનમાં ઊતરવું
બોલાચાલી; અથડામણ; તકરાર કિરે છે તે ઘસિયું વિ. ગાંગડું નહિ-ભૂકા જેવું (મીઠું) ઘર્ષણકોણ છું. બે પદાર્થો વચ્ચે જે કોણે ઘર્ષણનું બળ કામ ઘસિયો છું. લોટ શેકીને કરાતી એક વાની (૨) ઘસવાનું ઘર્ષણગુણક ન. (સં.) ઘર્ષણ અને સપાટી વચ્ચેના બળનું કામ કરનારો માણસ પ્રમાણ
દિલરૂબા) ઘસીટ સ્ત્રી. (ઘસવું પરથી) એક સ્વર પરથી બીજા સ્વર ઘર્ષણવાધ ન. ઘર્ષણથી વાગતું વાઘ (જેમ કે સારંગી, પર જતાં વચ્ચેનું અંતર નાદસ્વરથી પ્રકાશિત કરવું ઘર્ષણાંકડું. ઘર્ષણના માપનો અંક, “કોઈ ફિશર ઓફ ફિકશન તે; મીંડ (સંગીત) ઘર્ષિત વિ. (સં.) ઘસેલું (૨) આથડી પડેલું ઘસેરું વિ. ઘાસ વાઢનારું
[અકરાંતિયું ઘલાત સ્ત્રી. ઘાલી કે ઘલાઈ જવું તે (૨) નુકસાની; ખોટ ઘમ્મર વિ. (સં.) વિનાશક (૨) નઠારું; ખરાબ (૩)
(૩) વસૂલાત ન આવવી તે (૪) ફસાઈ પડવું તે ઘંઘોડી સ્ત્રી. સારંગીનો ગડ ઘલાવું અ.ક્રિ. “ઘાલવુંનું કર્મણિ (૨) ફસાઈ પડવું (૩) ઘંઘોલિયું ન. (દ. ઘંઘ + અપ. ઉલ્લ) નકામું, ખરાબ ઘરખોટ વહોરવી
ખોરડું (૨) માથેમોઢે-ગોટપોટ ઓઢવું તે; ઘોઘો (૩) ઘલોડી સ્ત્રી, ટીંડોરા શાકનો વેલો; ધિલોડી (૨) ગરોળી ધૂળધાણી ઘલોડું ન. ઘિલોડું, ટીંડોરું [વેઠવું (૩) ખેંચવું; તાણવું ઘંટ વું. (સં. ઘંટા) ઘાણીની બળદથી ચાલતી મોટી ઘંટી ઘવડવું અદિ. ખણવું; જરથી વલૂરવું (૨) સહન કરવું; ઘંટ છું. (સં. ઘંટા) ધાતુની (કાંસાની) ઊંધા પ્યાલાના ઘવાવું અ.ક્રિ(‘ધાવ' ઉપરથી) ઘાયલ થવું; ઘા પડવો; આકારની વસ્તુ (૨) જાડી લોઢી જેવી વગાડવાની - જખમી થવું
વસ્તુ; ઝાલર (૩) એના પર વગાડેલો ટકોરો (૪) ઘસ ઘસ, (-સાટ) ક્રિ.વિ. ગાઢ રીતે (ઊંઘવું તે) ઉસ્તાદ; પાકો ધૂર્ત
કા. શો ધર્મ
નિહિ ઘસડપટ્ટી સ્ત્રી. ખૂબ કે ગમે તે ઘસડ્યા કરવું તે (૨) (લા.) ઘંટડી સ્ત્રી. છેક નાનો ઘંટ; ટોકરી (૨) (લા.) શૂન્ય; કાંઈ નકામી મહેનત-મજૂરી
[ઘસડપટ્ટી ઘંટલો છું. ભરડવાની થાળા વિનાની ઘંટી, ઘટૂડો ઘસડબોરો પં. ઘસડવા-લખલખ કરવાની મહેનત; ઘંટા સ્ત્રી. (સં.) ઘંટ; ઘંટડી (૨) ઝાલર [ઘર; “ટાવર' ઘસડવું સક્રિ. (સં. વૃષતિ, પ્રા. વિસઈ) ઢસરડાતું ખેંચવું ઘંટાઘર ન. જાહેર ઉપયોગ માટે રખાતી મોટી ઘડિયાળનું
(૨) ઝપાટાબંધ - ગમેતેમ લખવું કે કામ કરવું ઘંટારવ પું. ઘંટનો અવાજ-રણકો ઘસરકો . (ઘસડવું ઉપરથી) કાપો; આંકો; ઘસરડો ઘંટાળી સ્ત્રી. (સં. ઘંટાલી) ઘૂઘરીઓની હાર (યાંત્રિક) ઘસરડવું સક્રિ. ઘસડવું; ખેંચવું
ઘંટી સ્ત્રી. (જૂ.ગુ. ઘરટી) દળવાનું સાધન (હાથનું કે ઘસરડો ડું. ઘસરકો; ઉઝરડો (૨) ઉસરડો; વેઠ ઘંટીલો . ઘંટીને ફેરવવા માટેનો ઉપલા પડમાં રખાતો ઘસરપસર ક્રિ.વિ. ઘસડાતું-પછડાતું; જેમતેમ (૨) પરાણે; હાથો વેઠ લેખે; ઘસડ-પસડ
ઘંટીચોર પં. (મૂળ શબ્દ “ગંઠીછોડ - ગાંઠે બાંધેલ ધન ઘસવું સક્રિ. (સં. વૃષતિ, પ્રા. વિસઈ) એક વસ્તુને બીજી છોડી લઈ જનાર) ચાલાક ચોર (૨) ખિસ્સાકાતરુ
વસ્તુ પર દાબીને જોરથી આમતેમ ખેંચવી (૨) ઘંટો પુ. મોટો ઘંટ (૨) એનો ટકોરો ચોળવું; મસળવું (૩) માંજવું (વાસણ) (૪) ઘસીને ઘંદૂર ન. લસણ ધાર ચડાવવી કે ઓપ આપવો
ઘા (૦૧) પું. (સં. ઘાત, પ્રા. ઘાય) ઝટકો; પ્રહાર (૨) ઘસાઘસ સ્ત્રી. ખૂબ ઘસવું તે (૨) અથડામણ; તકરાર જખમ (૩) (લા.) દુઃખની ઊંડી અસર ઘસાતું વિ. (ઘસાવુંનું વાકુ) ઉતારી પાડે એવું (૨) ઘા () પં. ચોવીસ કાગળનો જથ્થો; દસ્તો નુકસાનકારક
ઘાઈ સ્ત્રી. ઉતાવળ; દોડાદોડી (૨) ધાંધલ; ધમાલ (૩) ઘસાર પં. (સં. ઘર્ષાકાર) ઘસારો; ઘર્ષણ
ભીડ; ભરાવો; ગિરદી ઘસાણ ન. ઘસાવું તે; ઘસારો (૨) ઘસાવાથી પડેલી રજ ઘાઘરાપલટન સ્ત્રી. સ્ત્રીઓનું ટોળું (કટાક્ષમાં)
(૩) ઘસાવાથી લાગતી ખોટ; નુકસાન (૪) ઘસીને ઘાઘરાપાટ કું. ઘાઘરા માટે કામમાં આવે એવું લૂગડું

Page #285

ઘાથિરયું]
ઘાઘરિયું વિ. ઘાઘરી પહેરનારું; ઘાધરાવાળું ઘાઘરિયો છું. ફાતડો; હીજડો; રાંડવા
ઘાઘરી સ્ત્રી. નાનો ધાયરો
ઘાઘરો ખું. (સં. ઘર્ચરી, પ્રા. ધય્ય૨) ચણિયો ઘાટ પું. (સં. ઘટ્ ઉપરથી) આકાર; દેખાવ (૨) પ્રસંગ; લાગ (૩) યુક્તિ-પ્રયુક્તિથી કામ કાઢી લેવાની યોજના; તજવીજ (૪) રીત; લક્ષણ; શોભા ઘાટ પું. (સં.) બાંધેલો આરો; ઓવારો (૨) પહાડી રસ્તો (૩) સહ્યાદ્રિનો પહાડી પ્રદેશ
૨૩૮
ઘાટ પું. સ્ત્રીઓને પહેરવાનું એક રેશમી વસ્ત્ર ઘાટફૂટ પું. આકાર; સારો સુરેખ સપ્રમાણ આકાર ઘાટડી સ્ત્રી. રાતા રંગનું બાંધણીની ભાતનું સ્ત્રીઓને પહેરવાનું રેશમી વસ્ર-ચૂંદડી (૨) ગાતડી ઘાટણ સ્ત્રી. ઘાટીની સ્ત્રી
ઘાટાખાતું ન. ખોટખાતું
ઘાટી વિ. દખ્ખણના ઘાટમાં રહેતી એક જાતિનું (૨) પું. તે જાતનો માણસ; રામો (૩) (મુંબઈમાં) ઘરકામ કરનાર નોકર; ઘરઘાટી
ઘાટીલું વિ. ઘાટવાળું; રૂપાળું ઘાટું, (-g) વિ. (સં. ગાઢ) ઘટ્ટ; લચકાદાર (૨) ખીચો
ખીચ ભરેલું (૩) પુષ્કળ; ગાઢ (૪) કઠણ; સંગીન ઘાડવું ન. (ઘડો ઉપરથી) ગોળ ભરવાનું માટલું (૨) ઘીતેલનો કૂંપો
ઘાડવો પું. ગાડવો; ધીતેલનો કૂંપો (૨) (લા.) માથું ઘાડું વિ. (સં. ગાઢક) ઘાટું
ઘાણ પું. (સં. ઘાતન) એક વેળા ગંધાય, તળાય કે કચરાય, ખંડાય એટલો જથ્થો; આખા જથ્થાનો ભાગ (૨) સંહાર; ખરાબી
ઘાણ પું. (સં. ઘન, પ્રા. ઘણ) મોટો હથોડો; ઘણ ઘાણ પું. (સં. ઘુણ) લાકડું કોરી ખાનાર એક કીડો ઘાણ સ્ત્રી. (સં. પ્રાણ) ગંધ; બદબો [સ્થાન ઘાણી સ્ત્રી. (દે. ઘાણ) તેલી બી પીલવાનું યંત્ર અને તેનું ઘાત પું. (સં.) ઝટકો; ધા (૨) નાશ; ખૂન (૩) એકની એક સંખ્યાને તેની તે સંખ્યાથી એક કરતાં વધારે વાર ગુણવાથી આવતો ગુણાકાર; ‘પાવર' (ગ.) ઘાત સ્ત્રી. અકાળ મૃત્યુની ઘાંટી-સંભાવના ઘાતક વિ. (સં.) મોતનિપજાવે એવું; નાશક (૨) ધાતમાન ઘાતકી વિ. ખૂની (૨) ક્રૂર; નિર્દય ઘાતચિહ્નન. આંકડાને જ આંકડાથી જેટલી વાર ગુણ્યો હોય
તેબતાવનાર અંક; ધાતાંક; ‘ઇનડાઇસ’; ‘ઇન્ડેક્સ' ઘાતતિથિ સ્ત્રી. કુંડળીમાની જે સ્થિતિને કારણ મૃત્યુ થવાની સંભાવના હોય તે અશુભ સ્થિતિ
ઘાતારોહ પું. (સં.) ચડતી ધાત; ‘ઍસેન્ડિંગ ઑર્ડર' ઘાતાવરોહ (સં.) પું. ઊતરતી ધાત; 'ડિસેન્ડિંગ ઑર્ડર'
[ધાસ
ઘાતાંક પું. (સં.) આંકડાને તે જ આંકડાથી કેટલી વાર ગુણવાનો છે તે બતાવતો અંક; ‘ઇન્ડેક્સ’ ઘાતિની વિ., સ્ત્રી. (સં.) હત્યારી, વાત કરનારી (સ્ત્રી) ઘાતી વિ. પું. (સં.) હત્યા-ખૂન કરનાર (પુરુષ) ધાતીલું વિ. ઘાત કરવાની ટેવવાળું ઘાતેલ ન. ધા ઉપર રૂઝ લાવનારું તેલ ઘાપહાણ પું. ઔષધિ તરીકે વપરાતો એક પથ્થર ઘાબાજરિયું ન. ઘા પર કામ આવતી એક વનસ્પતિનું ઠૂંઠું ધામ પું. (સં. ધર્મ, પ્રા. ઘમ્મ) તાપ (૨) ઉકળાટ; બફારો (૩) પરસેવો [ન. પરસેવો ઘામચ, (-છ, -ટ) વિ. ધામ-પસીનાથી ગંદું થયેલું (૨) ઘામચ(-છ, -ટ, -ત) ન. તડમાં થઈને વહાણમાં ભરાયેલું પાણી [થવાની કૂંડી ધામતકુંડી સ્ત્રી. વહાણમાં તડમાંથી પેસતા પાણીને એકઠું ઘામવું અક્રિ. ઘામ થવો; બફારો થવો ઘાયડમલ(-લ્લ) વિ. પહેલવાન; શૂરવીર [કે પીડાયેલું ઘાયલ વિ. ઘાવાળું; જખમી (૨) કામવાસનાથી પીડાતું ઘાયાંપડઘાયાં, ઘાયાંબૂડ્યાં વિ. ધવાયા, બૂડવા વગેરેથી
કમોતે મરેલાં (તેવાંઓનું શ્રાદ્ધ ભાદરવા વદ ચૌદસે કરાતું હોય છે.)
ધારણ ન. (પ્રા.) ઘોર નિદ્રા-ઊંધ (૨) ઊંઘથી ધોરવું તે (૩) ઊંઘ લાવે એવું ઔષધ
ધારી સ્ત્રી. (સં. ઘારિકા, પ્રા. ધારિઆ) એક મીઠાઈ (૨) અડદ કે મગની દાળનું વડું (૩) ચોટલીની ચારે બાજુએ રાખેલા કેશનું ચકડું
ધારું ન. રોગથી શરીરમાં પડેલું નાડું
ઘારું ન. બકરી કે ભેટીનું બચ્ચું [પંગતનો આખો સમૂહ ઘાલ સ્ત્રી. સાથે જમવા બેઠેલાઓની હાર-ઓળ (૨) તેવી ઘાલખાદ(-ધ) સ્ત્રી. (ચાલવું) નુકસાન; ખાધ ઘાલમેલ સ્ત્રી. કાઢઘાલ; ગરબડ-સરબડ (૨) પંચાત; ધમાલ (૩) ખટપટ; પ્રપંચ ઘાલમેલિયું વિ. ઘાલમેલ કરે એવું; ખટપટી ઘાલવું સ.ક્રિ. (સં. ધલ્યતિ, પ્રા. ઘલ્લઇ) ખોસવું; અંદર
નાખવું; ઘુસાડવું (૨) પહેરવું (૩) પ્રસંગે ભેટ તરીકે પહેરાવવું. ઉદા. મેં કન્યાની કોટમાં અછોડો ઘાલ્યો. (૪) અંદર નાખવા-મૂકવાની રીત સૂચવનાર સહાયકારી ક્રિયાપદ સાથે વપરાય છે. જેમ કે, ‘ખોસી ઘાલવું’, ‘ચગદી ઘાલવું' (૫) નાણાં ખાઈ જવાં. ઉદા. પૈસા ઘલાઈ ગયા. (૬) બગાડવું; પાયમાલ કરવું. ઉદા. ભાઈએ ઘર ઘાલ્યું.
ઘાવ પું. (સં. ધાત) ધા; જખમ (૨) સમસ્યા (૩) ચોવીસ કોરા કાગળનો જથ્થો; ધા ત ઘાવટો પું. સોનાચાંદીમાંથી સોની ચોરી કરે કે કાઢી લે ઘાસ ન. (સં.) ખડ; ચાર; તૃણ

Page #286

ઘાસચારો, વાસપાલો ૨૬ ૯
[ ધુણ ઘાસચારો, ઘાસપાલો . ઢોરનું ઘાસ, ચારો વગેરે બૂમ (૩) ખિજાઈને કાઢેલો સાદ-અવાજ ઘાસણી સ્ત્રી, ક્ષયરોગ; ‘ટી.બી.”
ઘાંયજો ૫. વાળંદનાઈહજામ [જીવડું; ઝિમેલ ઘાસતેલ ન. (ઇં. ગેસ + તેલ) ગ્યાસતેલ; કેરોસીન વિમેલ સ્ત્રી, એક જાતનું લાલ રંગનું મંકોડાની જાતનું ઘાસપૂંજો ૫. ઘાસનો કચરો
ળિયાવાડ સ્ત્રી. ઘીના વેપારીઓનો મહોલ્લો (૨) ઘીકાંટો; ઘાસલ(લિયું) વિ. ઘાસવાળું
ઘીખાણિયું ઘાસલેટ ન. બાળવાનું એક ખનીજ પ્રવાહી; ઘાસતેલ ધિયાળ વિ. વધારે ઘી આપે એવું (ઢોર) ઘાસલેટિયું વિ. હલકા પ્રકારનું
ધિયાળ વિ. ઘણું ઘી આપે તેવું ઘાસલેટિયો ૫. ઘાસલેટ વેચનારો ફેરિયો
ધિયો છું. ઘી વેચનારો ઘાસવું સક્રિ. ઘસવું; મસળવું (૨) માંજવું; ઘસીને ઓપ ધિલોડી સ્ત્રી. ઘલોડી; ટીંડોરી
આપવો (૨) અક્રિ. ઘસાવું; નુકસાન પામવું; ક્ષય પામવું
વિસાવવું સક્રિ. “ઘસવું'નું પ્રેરક ઘાસાળું વિ. ઘાસવાળું
વિસાવું અ.ક્રિ. “ઘસવુંનું કર્મણિ ઘાસિયું વિ. જેમાં ઘાસ નીપજતું હોય તેવું (૨) ઘાસમાંથી ધિસોડી સ્ત્રી, તુરિયાંનો વેલો
ઉત્પન્ન થતું (૩) સત્ત્વ વગરનું; હલકું (જેમ કે, પિસોડું ન. તૂરિયું (શાક) [ઘસારો (૨) ધક્કો; ઠોકર ઘાસિયું ઘી, સોનું) (૪) ન. એક પક્ષી (પ) ઘાસ શિસ્સો . (વિસાવું ઉપરથી) એકદમ જોરથી પડેલો ઘસરકોમાટેની જમીન કે ખેતર
ઘી ન. (સં. વૃત) છાશ કરતાં તરી આવતા માખણને ઉકાળી ઘાસિયો . સાથરો; ઘાસનો પાથરો (૨) ઘાસ કાપનારો કરેલ સત્ત્વ; ધૃત; તૂપ [ખાણિયું; ઘી બજાર ઘાસિયો છું. ઘોડાની પીઠ પર નાખવાની ડળી; ગાશિયો ઘીકાંટો પુ. જયાં ઘી જોખાતું, વેચાતું હોય એ જગા; ઘીનું ઘાસ(-સો)ટિયું ન. (ઘાસવું ઉપરથી) ઘરમાં પહેરવાની ઘીકેળાં ન.બ.વ. ઘી અને કેળાં (૨) ભારે લાભ (સામાન્ય) ચૂડી
ઘીચ વિ. ગીચ; ઘાડું. ઘાસીટી સ્ત્રી, ઘસારો [આરડવું (જેમ કે, પાડીનું) ધીચોધીચ વિ. ગીચોગીચ; ખૂબ ઘાડું-ગીચ ઘાંઘરડવું અક્રિ. ભારે ઘાંટો કાઢીને - ખૂબ રોવું (૨) ઘી-ચોપડ ન. ઘી ને તેવો ચીકટ પદાર્થ ઘાંઘઉંન.ઓવારણું (ઉદા. ઘાંઘલાં લેવાં) (૨) ગાંડા જેવું વીતેલી સ્ત્રી, ઘીતેલાનો વેલો મૂિળમાં થતી ગાંઠ
આચરણ (ઘાંઘલાં કાઢવાં) (૩) વિ. વ્યાકુળ વીતેલું ન. પાણીમાં થતા એક વેલાનું ફળ; પોયણીના ઘંઘાઈ સ્ત્રી. ઘાંઘાપણું
ઘીવટી મું. ઘીનો વેપારી; વિયો ઘાંઘું વિ. ઉતાવળું (૨) ગભરાયેલું; વિહવળ (૩) રઘવાયું ઘીવટો છું. ઘીકાંટો; ઘીખાણિયું; ઘીનું બજાર ઘાંચ સ્ત્રી. (‘ગૂંચ” કે “ખાંચ' ઉપરથી) ચીલામાં પડેલો ઘીસ સ્ત્રી. (ફા. ગત) રોન
ખાડો ખાડો (૨) ગૂંચ; મુશ્કેલી (૩) વાંધો; અડચણ ઘસ સ્ત્રી. ધિસ્સો; ઘસરકો (૨) ચોરી (૩) માર; ઠોક ઘાંચણ સ્ત્રી. ઘાંચી સ્ત્રી
ઘીસ સ્ત્રી. હોળીની લડવા નીકળતી ગેર; હોળીનો વરઘોડો ઘાંચી છું. (સં. ઘંચિક, પ્રા. ઘચિઅ) ઘાણી ચલાવી તેલ ઘસરું ન. (સં. ગ્રસ, પ્રા. વિસ) કઢામણું
કાઢવાનો ને તે તેલ વેચનાર અથવા દૂધ વેચવાનો ઘસલું ન. (‘વિસાવું' ઉપરથી) બળદ પલોટવાનું ત્રણચાર ધંધો કરનાર ન્યાતનો માણસ
હાથ લાંબું છેડે બે પાંખવાળું લાકડું; જેંસલો ઘાંચીવાડ સ્ત્રી. (ડો) ૫. ઘાંચીઓને વસવાનો મહોલ્લો ઘસવું સક્રિ. ઘસવું
ઉપર ઘસવું તે ઘાંચો !. ટોપલા સાદડી વગેરે બનાવનાર; વાંસફોડો ઘસાઘીસ સ્ત્રી. (‘ઘસાવું” પરથી) ઠોકંઠોકા (૨) ઉપરા ઘાંટા સ્ત્રી, એરંડાની પાકેલી લૂમ
ઘાંઘર સ્ત્રી. સેંકડો માણસોનું મોટું ટોળું ઘાંટાઘાંટ(-ટી) સ્ત્રી. બૂમાબૂમ
ઘીંસરું ન. ઘીસરું કઢામણું ઘાંટી સ્ત્રી. ઘાંટા કે કંઠની - પડજીભની જગા; હૈડિયો ઘુઘરવટ સ્ત્રી. (ઘૂઘરીવૃત્તિ) ઘાઘરાના ઘરની નીચેની ઘાંટી સ્ત્રી. ઘાટ; બે પર્વતની કે ડુંગરાની વચ્ચેનો સાંકડો ઘૂઘરીઓવાળી કૂલ (૨) પં. નૂલ પર ઘૂઘરીઓની હાર રસ્તો (૨) મુશ્કેલીનો બારીક સમય (૩) હરકત; હોય એવો ઘાઘરો અડચણ
મુશ્કેલી કે મુશ્કેલીનો સમય ઘુઘરિયાળું વિ. ઘૂઘરીઓવાળું ઘાંટીઘૂંટી સ્ત્રી. (ઘાંટી + ઘૂંટી) આંટીઘૂંટીવાળો માર્ગ (૨) ઘુઘવાટ, (-ટો), ઘુઘાટ પું. ઘૂઘંવવું તે ઘાંટું ન. તલનો ડોડવો; તલસરું
દુધુ ક્રિ.વિ. જુઓ દૂધૂ' ઘાંટો પુ. મોટી ઘાંટી-ડુંગરાળ રસ્તો
પુચ્ચો !. ઘુમ્મો; ગડદો ઘાંટો પું. (સં. ઘટ્ટ = બોલવું) કંઠ; સાદ (૨) મોટો સાદ; ધુણ . (સં.) સૂકું લાકડું કોરી ખાનારો એક કીડો

Page #287

લુણાક્ષરી
૨૦૦
ફૂલર(-)-રો) ઘુણાક્ષર પું. ઘુણના કરવાથી લાકડામાં કે પાનામાં પડેલો ઘૂઘરમાળ સ્ત્રી, (બળદને કોટે બાંધવાની) ઘૂઘરાની માળા અક્ષર જેવો આકાર
ઘૂઘરી સ્ત્રી. (સં. ઘર્ઘરી) ધાતુના પતરાની પોલી ઘુમડાવવું સક્રિ, ઘૂમડવુંનું પ્રેરક
ખણખણતી ગોળી (૨) સ્ત્રીઓના હાથનું ઘુઘરિયાળું ઘુમરડવું સક્રિ. પુરમડી ખવડાવવી
એક ઘરેણું (૩) એક રમકડું; નાનો ઘૂઘરો (૪) બાફેલી ઘુમરડી સ્ત્રી. (‘ઘૂમવું ઉપરથી) ચક્રાકારે ફરવું-નાચવું તે; જારબાજરી વગેરે
ફૂદડી (૨) ફેર; ચક્કર (૩) પકડનારને ચુકાવી દેવા ઘૂઘરો છું. અંદર કાંકરા જેવી વસ્તુ ભરીને કરેલો ખખડે તેવો ઘૂમી જવું તે (૪) હીંચોળવું તે (૫) પેટની ચૂંક, ધાતુ વગેરેનો પોલો ગોળો (૨) તેવું એક રમકડું (૩) આંકડી કે અમળાવું તે
ભિમરી એક વાની (૪) વલોણાનો દાંડો ઘૂઘરા જેવા જે ઘાટમાં ઘુમરાઈ સ્ત્રી. (‘ઘૂમરાવું ઉપરથી) પુરમડી (૨) વમળ; ફરે છે, ને જે ગોળીને મોઢે ગોઠવાય છે તે ગોળ ઘાટ ઘુમરાવવું સક્રિ. ઘૂમરાવું'નું પ્રેરક
(૫) દાળ પાડવા માટે પલાળીને સૂકવેલું કઠોળ ઘુમાવદાર વિ. ચકારાવી દે તેવું પ્રભાવી (૨) વળાંકવાળું ઘૂઘવવું અને ક્રિ. “દૂધૂ' એવો અવાજ કરવો (૨) ગજેવું ઘુમાવવું સક્રિ. “ધૂમવું'નું પ્રેરક
ઘૂઘવાવું અ.ક્રિ. ઘૂ ઘૂ અવાજ થવો [થાય એમ ઘુમાવું અ.ક્રિ. “ઘૂમવું'નું ભાવે
ધૂળ-ધુ)ઘૂ(9) ક્રિ.વિ. રેલગાડી, સમુદ્ર વગેરેનો અવાજ ઘુમ્મટ મું. ઘુંમટ, ગુંબજ
ઘૂટન સ્ત્રી. (હિં.) ગૂંગળામણ (૨) બેચેની ઘુમ્મો છું. ગુખ્ખો; મુક્કો
ઘેડ પં., ન. ઘુવડ; ગૅક (૨) વિ. મૂર્ખ ઘુરકાટ કું. ઘૂરકવું છે કે તેનો અવાજ
ઘુડખર ૫. જંગલી ગધેડો (કચ્છના રણમાં દેખાતો). ઘુરકાવવું સક્રિ“પૂરકવું'નું પ્રેરક
[બોલ ઘૂમ ક્રિ.વિ. (ફા. ગુમ, પ્રા. ગુમ્મ) એવા અવાજથી (૨) ઘુરકિયું ન. પૂરકવાનો અવાજ (૨) છાંછિયું; ગુસ્સાનો વિ. ગરક; લીન (૩) ચકચૂર-બેભાન વુિમરડી ઘુરઘુર જિ.વિ. ઘુરઘુર એવા અવાજથી
ધૂમચી સ્ત્રી. (“ધૂમવું' ઉપરથી) ચક્રાકારે ફરી વળવું તે; ઘુરઘુરાટ પું. ઘૂરકવાનો તેવો અવાજ (૨) કફને લીધે ઘૂમચો છું. (ફા. ગુંચ=પાંદડીઓનો જથ્થો) જથ્થો; સમૂહ
માણસને ગળામાં થતો અવાજ (૩) પેટમાં થતો ઘૂમટ છું. જુઓ ઘુંમટ વાયુનો અવાજ
[એક પક્ષી ઘૂમટદાર વિ. ઘૂમટવાળું ઘુવડ કું., ન. (સં. ધૂક, પ્રા. ઘૂઅ) રાત્રે જ દેખી શકતું ઘૂમટી સ્ત્રી. ઘુંમટ જેવી નાની આકૃતિ (૨) નાનો ઘૂમટ ઘુસણ(oખોરી, નીતિ) ઘૂસીને કાંઈ કરવાની નીતિ કે ઘૂમટો છું. ઘૂંઘટ (સ્ત્રીઓ સંપૂર્ણાશે મોં ઢાંકતાં થતો માથાનો
[(૨) તેવા સ્વભાવનું આકાર) (૨) (લા.) લાજ ચિકર ફેરવવું ઘુસણિયું વિ. ગમેતેમ કરીને ઘૂસનારું કે ઘૂસી જાય એવું ઘૂમડવું સક્રિ. (‘ઘૂમવું” ઉપરથી) હીંચોળવું (ર) ચકર ઘુસપુસ કિ.વિ. અંદર-અંદર છાની રીતે (૨) સ્ત્રી, ઘૂમડાવું અ.ક્રિ. ઘૂમવું'નું કર્મણિ (ધુમ્મસ) ઘુમરડી ગુસપુસ
[(વગર રજાએ કે હકે) પૂમડી, (-ણી) સ્ત્રી. (‘ઘૂમવું' ઉપરથી ઘુમરડી, પ્રા. ઘુસાડવું સક્રિ. (‘ઘૂસવું' ઉપરથી) પેસાડવું; દાખલ કરવું ધૂમરાવું અ.ક્રિ. (“ઘૂમવું” ઉપરથી) રીસમાં મોં ચડવું; ઘુસાવવું સક્રિ. “ઘૂસવું'નું પ્રેરક
ધંધવાવું (૨) ઘૂમરી ખાવી (૩) વરસાદનું ચડી ઘુસાવું અ.ક્રિ. “ઘૂસવુંનું ભાવે
આવવું (૪) ડહોળાવું
[ઘુમરડી ઘુસ્તો !. પડખામાં મરાતી બાંધી મુઠ્ઠીનો ઘુમ્મો, ગડદો ઘૂમરી સ્ત્રી, (‘ઘૂમવું' ઉપરથી) વમળ; ભમરો (૨) ઘૂમડી; છું(ઘૂંઘટ પું. જુઓ “ઘૂંઘટ’
ઘૂમવું અ.ક્રિ. (સં. ઘુમ્મતિ, પ્રા. ઘુમ્બઈ) ગોળ ફરવું (૨) ઘુંટ . જુઓ “ઘૂંટ’
રખડવું (૩) મહાલવું (૪) મથ્યા રહેવું (પ) વિચાર ઘુંટડો છું. જુઓ “ઘૂંટડો
આવવો ઘુંટણ(-ણિયું) જુઓ “ઘૂંટણ(-ણિયું)
ધૂમાબૂમ, (-મી) સ્ત્રી. (‘ધૂમવું' ઉપરથી) હરફર; દોડધામ ઘુંટવું સક્રિ. જુઓ “ઘૂંટવું
ઘૂરકવું અ.ક્રિ. (દ. ગુરુક્ક) ઘુરઘુર કરવું (૨) જોરથી ઘુંટાવવું સક્રિ. જુઓ “ઘૂંટાવવું
ભસવું (૩) ગુસ્સામાં ઘાંટો પાડવો; તડૂકવું ઘુંટાવું અ.ક્રિ. જુઓ “ઘૂંટાવું'
ઘૂરકાધૂરકી સ્ત્રી. સામસામે ઘૂરકવું તે ઘુંટી સ્ત્રી. જુઓ “ઘૂંટી
ઘૂરકાવું અક્રિ. “પૂરકવું'નું ભાવે; ઘૂરકવાની ક્રિયા થવી ઘુંમટ પુ. (ફા. ગુંબદ) દેરા અથવા મકાન ઉપરનું છત્રાકાર ઘૂર્ણાયમાન વિ. (સં.) ચક્રાકારે ધૂમતું-ફરતું
ધાબું, ગુંબજ (૨) ઘુમટ નીચેનો દેરાનો અંદરનો ભાગ પૂલર, (-૨) ન. (રો) પું. ગુલ્લર; ઉમરડો (૨) કાનનું ધૂક ન. (સં.) ઘુવડ; ગૂડ
એક ઘરેણું (૩) ગૂલરું (પાપડનો લૂઓ) (૪) ઘોડિયે ઘૂઘર સ્ત્રી, ઘૂઘરી
લટકાવવાનું લાકડાનું રમકડું
રીતિ.

Page #288

ઔષધ
૨૭૧
[ઘોઘરાણો ઘૂસ છું. મોટી જાતનો ઉંદર; કોળ ધિસણિયું; ઘૂસણખોર ઘેર ક્રિ.વિ. ઘરમાં (૨) ઘર તરફ ઘૂસણ ન. ઘૂસવું તે; વગર હકનો પ્રવેશ (૨) વિ. ઘેર પં. ઘેરાવો; “સર્કમ્ફરન્સ' (૨) સમૂહ; ટોળી (૩) સ્ત્રી. ઘૂસણખોરન. ઘુસણિયું; ઘુસણિયા વૃત્તિવાળું ઘૂસણખોરી કોર પરનોભાગ (૪) ચોટલીની આસપાસ રાખેલી ઘારી ઘૂસણનીતિ સ્ત્રી. ઘૂસીને કાંઈ કરવાની નીતિ કે રીતિ; ઘેર સ્ત્રી. ગેરૈયાનું ટોળું; ગેર ઘૂસવું અક્રિ. જોરથી કે ગમે તેમ કરી પેસી જવું ઘરગ(-ગંભીર વિ. ઘેરું અને ગંભીર; ઘનઘોર; ઘેઘૂર ઘૂસાધૂસ સ્ત્રી. વારંવાર ઘૂસવું તે
ઘેરદાર વિ. ઘેરવાળું (કપડું) (૨) ખૂલતું; ચપસીને નહિ ધૂસિયું ન. (ઘૂસ=ઉંદર ઉપરથી) ઉદરિયું; કોળવાઈ તિ એવું; ઘેરાવાવાળું ઘૂં(નવું)ઘટ(-ટો) . ઘૂમટો; સ્ત્રીઓ મો પર કપડું ઢાંકે છે ઘરની સ્ત્રી. રેંટિયો ફેરવવાનો હાથો [પાણી પાવું ઘૂંટ-ધું) . (દ. ઘૂંટી ઘૂંટડો (૨) ઘાંટો; કંઠ (૩) સ્ત્રી. ઘેરવું સક્રિ. ચારે તરફથી વીંટળાઈ વળવું (૨) (પશુને)
(જીવનું) ઘૂંટાવું-ગૂંગળાવું તે પ્રિવાહી પદાર્થ ઘેરાવ ૫. ઘેર; ચારે તરફનો વિસ્તાર; પરિધિ (૨) ઘે ધૃત-ઘુંટડો . ગળા વાટે એકીવખતે ઊતરી શકે તેટલો તે; રોકાણ; અટકાયત ઘૂં(-૬)ટણ(-ણિયું) ન. (સં. ઘુંટ) ઢીંચણ; ગોઠણ (૨) ઘેરાવું અ.ક્રિ. “ઘેરવુંનું કર્મણિ (૨) સપડાવું; ઘેરામાં
(આસાનીથી બેસતાં) ઘૂંટણ નીચે રખાતું ટેકણ આવી જવું (૩) ઘેરું થવું; વ્યાપવું (જેમ કે, આંખ નશા ઘૂં(-૬)ટવું સક્રિ. લસોટવું; પીસવું (૨) ઘેરવું; રોધવું કે ઊંઘથી, આકાશ કે ચંદ્ર વાદળથી, વાદળ કાળાશથી)
(શ્વાસને) (૩) અભ્યાસથી-પુનરાવર્તનથી પાકું કરવું ઘેરાવો !. ઘેરવું તે; ઘેરાવ (જેમ કે, અક્ષર, રાગ)
ઘેરું વિ. (સં. ગભીર; પ્રા. ગહિર) ગાઢ; પાકું (રંગના ધૂળ-ધું)ટાવવું સક્રિ. “ઘૂંટવું'નું પ્રેરક
સંબંધમાં); ઘણી માત્રામાં રંગવાળું (જેમ કે, ઘેરો ઘૂં(-)ટાવું અક્રિ. ઘૂંટવુંનું કર્મણિ [આગળનું હાડકું લાલ) (૨) ઊંડું; ગહન (૩) ચકચૂર; ખુમારીવાળું ઘૂંટ-ધું)ટી સ્ત્રી. પગની પાટલી અને નળાને જોડનાર સાંધા (આંખના સંબંધમાં) ધિરમાંનો માણસ; હોમૈયો ઘૂં(-૬)ટી સ્ત્રી, (‘ઘૂંટવું' ઉપરથી) છંટીને બાળકને પવાતું ઘેરેયો છું. (‘ઘેર” = ટોળી) હોળી ખેલવા નીકળેલો;
| મુશ્કેલી; ગૂંચવણ ઘેરો પં. ઘેરી લેવું તે (૨) રોકાણ; અટકાવ (૩) સમૂહ -ઘુંટી સ્ત્રી, (સર. ઘાંટી') ભરાઈ પડાય એવી ઘચૂમલો (જેમ કે, ઝાડનો) ઘૂં(નવું)ટો છું. ઘૂંટીને બનાવેલો લોંદો (૨) ઘૂંટવાથી ઘેલછા સ્ત્રી. ઘેલાપણું, ગાંડપણ (૨) આંધળી ધૂન આવેલો ઓપ
ઘેલાઈ સ્ત્રી. ઘેલાપણું, ગાંડપણ ઘંટો . ઘૂટવાનું કે લસોટવાનું સાધન; બત્તો ઘેલું વિ. (સં. ગ્રહિલ, પ્રા. ગહિલ્લઅ) ગાંડું; અક્કલ ધૃણા સ્ત્રી. (સં.) તિરસ્કાર; અણગમો (૨) દયા; અનુકંપા વગરનું (૨) ન. ગાંડપણ; ઘેલછા ધૃણાજનક વિ. (સં.) ધૃણા-તિરસ્કાર જન્માવે તેવું ઘેવર ન. (સં. વૃતપૂર) ઘેબર ધૃણાપાત્ર વિ. (સં.) ધૃણા કરવા-બતાવવા યોગ્ય; ધૃણાસ્પદ ઘેવરિયું વિ. ઘેબરિયું ધૃણાલ વિ. (સં.) (વાન) વિ. ધૃણાવાળું (૨) દયાળુ ઘેવરું ન. ઘેબર; ઘેબરું ? ધૃણાસ્પદ વિ. (સં.) અણગમો-તિરસ્કાર ઉપજાવનારું; ઘૂંઘટ વિ. ઊંઘ કે કેફથી ઘેરાયેલું (૨) ચકચૂર; મગ્ન (૩) ધૃણાપાત્ર
સ્ત્રી. વરસાદ અંધાર્યો હોય એવી આકાશની સ્થિતિ ધૃણિત વિ. (સં.) ધૃણા પામેલું
ઘેશ(-સ) સ્ત્રી. ખાવાની એક હલકી રાની – ભરડકું ધૃત ન. (સં.) ઘી; તૂપ
ઘેશિ(-સિ)યું ન. સાવ પાતળા કાગળનું બનેલું (૨) પેંશના ધૃતપક્વ વિ. (સં.) ઘીમાં પકાવેલું કે તળેલું
જેવું નરમ ધૃતપાત્ર ન. (સં.) ઘીનું વાસણ-પાત્ર
હૈયું ન. (સં. ગદ્વર) ખાડો; ખાધરો ઘેઘૂર વિ. ગાઢ; ઘનઘોર (૨) મસ્ત; ચકચૂર
સ્ત્રી. (સં. ગોધીઆ, પ્રા. ગોહા) ગરોળીના આકારનું ઘેટી સ્ત્રી, ઘેટાની માદા; માદા ઘેટું
એનાથી મોટું એક પ્રાણી, જેમ કે પાટલા ઘો (૨) ઘેટું ન. જેના શરીર ઉપર ઊન થાય છે તે પ્રાણી; ગાડર કંકાસ; કજિયો (૩) આફત; મુશ્કેલી (૪) અડચણરૂપ ઘેટો છું. ઘેટાનો નર, નર ઘેટું; મેંઢો
દાખલ થઈ ગયેલું માણસ બિવડાવવાનો હાઉ ઘેન ન. (અ. નૈન) નશો; કેફ (૨) મદ; અભિમાન ઘોઘર પં. ભારે માથાનો જંગલી બિલાડો (૨) બાળકને ઘબર ન. (સં. ધૃતપૂર, દે.પ્રા. ઘટઉર-ઘેલર) ઘીનું મોણ ઘોઘર ન. એ નામનું એક વૃક્ષ કે પક્ષી
નાખી તળી ચાસણી પાયેલ એક પકવાન ઘોઘરબિલાડો પુ. ભારે માથાનો જંગલી બિલાડો ઘેબરિયું વિ. ઘેબરના જેવું
ઘોઘરાણો પં. ઘોઘરોનો રાજા; મોટો ઘોઘર (નવરાત્રીમાં ઘેબરું ન. ઘેબર - એક પકવાન
બનાવાતો)

Page #289

ઘોઘં
ઘોઘરું વિ. ખોખરું – ભારે સાદવાળું
ઘોઘરો, (-ળો) પું. ભારે સાદ; ઘાંટો (૨) ગળાના જે ભાગમાંથી અવાજ નીકળે છે તે
૨૦૨
ઘોઘો વિ.,પું. અભણ; મૂર્ખ (માણસ) (૨) પું. મોટો સાપ (૩) મોંમાથું ઢંકાય એમ ઓઢવું તે; ધંધોલિયું ઘોચ સ્ત્રી. ઘોંચવું-ઘોંચાવું તે; ઘોંચાયાની અસર ઘોચપરોણી સ્ત્રી. ઘોંચપરોણી
ઘોચપરોણો છું. ઘોંચપરોણો ઘોચવું અ.ક્રિ. ઘોંચવું; ભોંકવું ઘોટ પું. ઘૂંટ; ઘૂંટડો ઘોટક યું. (સં.) ઘોડો
[માટેનું મેદાન કે રસ્તો
ઘોડદોડ સ્ત્રી. ઘોડાઓની દોડવાની હરીફાઈ (૨) એને ઘોડાગાડી સ્ત્રી. ઘોડા વડે ખેંચાતી ગાડી ઘોડાગાંઠ સ્ત્રી. બેવડી સૈડકાગાંઠ (૨) શેતરંજમાં બે ઘોડાને એકમેકના ોરમાં રાખવા તે [બ્રિટિશ સિક્કો ઘોડાગીની સ્ત્રી. ઘોડાની છાપવાળી ગીની; સોનાનો એક ઘોડાઘાટડી સ્ત્રી. ઘોડે બેઠેલી કન્યાને વર તરફથી માથે ઓઢાડાતી ચૂંદડી
ઘોડાપૂર ન. ઘોડાની જેમ એકદમ ધસી આવતું મોટું પૂર (૨) ક્રિ.વિ. તેની જેમ; જોશથી; ઝડપથી ઘોડાર સ્ત્રી. (સં. ઘોટાગાર, પ્રા. ઘોડાઆર) ઘોડાને બાંધવાની જગા; અશ્વશાળા
ઘોડારિયો છું. ઘોડારની સાફસૂફી રાખનારો; ખાસદાર ઘોડાલિયું ન. વાંસની ચીપમાંથી બનાવેલું વાજું ઘોડાવજ સ્ત્રી. એક વનસ્પતિ ઔષધ ઘોડાવેગ પું. ઘોડાના જેવી ઝડપી ગતિ [‘હોર્સપાવર' ઘોડાશક્તિ સ્ત્રી. ઘોડાની તાકાત જેટલી તાકાત કે બળ; ઘોડાસર સ્ત્રી. ઘોડાર; અશ્વશાળા ઘોડિયાખાતું, ઘોડિયાઘર ન. કારખાનામાં કામ કરતી સ્ત્રીઓનાં બાળકોને સાચવવાનો વિભાગ ઘોડિયું પું. (‘ઘોડી’ ઉપરથી) એક જાતનું પારણું (૨) તાડ
છાંનો દાંડો (૩) ઘોડિયામાં બાંધવામાં આવતું ખોયું ઘોડી સ્ત્રી. ઘોડાની માદા (૨) જેની ઉપર કોઈ વસ્તુ મુકાય
અથવા ગોઠવાય કે રંગાવાય એવી લાકડા કે ધાતુની બનાવટ (૩) જેનો ટેકો લઈ ચલાય એવી લાકડી (૪) ઊંચે ચડવાની નિસરણી [ટટ્ટુ
ઘોડું ન. ઘોડો અથવા ઘોડી (૨) નાનું અથવા દુર્બળ થોડું; ઘોડે ક્રિ.વિ. પેઠે; ગોડે; જેમ [સિપાઈ; અસવાર ઘોડેસવાર પું. ઘોડા ઉપર સવારી કરનારો માણસ કે ઘોડેસવારી સ્ત્રી. ઘોડા ઉપર સવાર થવું તે ઘોડો પું. (સં. ઘોટક, પ્રા. ઘોડઅ) સવારીનું એક પશુ; અશ્વ (૨) નદી કે દરિયાનું મોટું મોજું; લોઢ (૩) ઘોડા જેવા આકારની જાડી નકશીદાર ખીંટી (૪) ચાંપ-કળ (જેમ કે, બંદૂકની) (૫) મોટી ઘોડી; કોઈ
[ ધોકવું
વસ્તુ મૂકવા માટે બનાવેલું ઉભેટું ચોકઠું ઘોણિયું ન. તબલાં જોડમાંનું ભોણિયું; બાંયું (૨) દોહવાનું વાસણ; દોણું
ઘોયરું ન. ગોતું બાફવાનો ચૂલો (ઢોરના ખાણ માટેનું) ઘોયું ન. ભમરડા ઉપર બીજા ભમરડાની આળથી પાડવામાં આવતો ખાંચો
ઘોર વિ. (સં.) બિહામણું; ભયંકર (૨) કમકમાટી ઉપજાવે એવું (૩) ગાઢ; અત્યંત (માત્રામાં)
ઘોર
પુ. એવો અવાજ કે રણકો (૨) તંબૂરા વગેરેમાં ખરજ સ્વરના તારનો અવાજ કે રણકો (૩) ઊંઘમાં નાક બોલવાનો અવાજ
ઘોર સ્ત્રી. (ફા. ધોર) મડદું દાટવાનો ખાડો; કબર ઘોરખોદિયો પું. ઘોર ખોદનારો (૨) ઘોર ખોદીને મડદાં કાઢી ખાનારું એક પ્રાણી; ઘોરખોદિયું (૩) હીણું કામ કરનારો [ખોદિયો ઘોરખોદુ વિ. ઘોર ખોદનારું; વિનાશક (૨) ન. ઘોરઘોરવું અ.ક્રિ. (સં. ઘુર, પ્રા. ઘોર) (ઊંધમાં) નસકોરાંથી અવાજ કરવો (૨) ઘસઘસાટ ઊંધવું [ઘેરાવાં ઘોરંભવું (-ભાવું) અ.ક્રિ. વાદળાં ચડી આવવાં; વાદળ ઘોરંભો છું. વાદળાં ચડી આવવાં તે; ગોરંભો ઘોરાવું અ.ક્રિ. અવાજથી ગાજી ઊઠવું ઘારી વિ. (‘ઘોરવું’ ઉપરથી) ઊંઘણશી ઘોરી પું. ઢોરનું ટોળું (ચરવા માટે જતું આવતું) ધોરી વિ. ધોર પ્રાંતનું વતની ઘોલક(-કી) સ્ત્રી. ઘોલકું ન. સાવ નાનું અંધારું ઘર; ઘોલ્યું(-હૈયું) વિ. વગર નોતરે જમવા જનારું ઘોષ પું. (સં.) મોટો ધ્વનિ; અવાજ (૨) ઢંઢેરો (૩) ગોવાળિયાનું રહેઠાણ; નેસડો (૪) મૃદુ વ્યંજનના ઉચ્ચારણનો બાહ્ય પ્રયત્ન
‘સ્લમ’
ઘોષક છું. સાદ પાડનારો; ડાંડિયો ઘોષણ ન. (-ણા) સ્ત્રી. જાહેરાત (૨) ઢંઢેરો ઘોષણાપત્ર ન. (સં.) જાહેરનામું; ઢંઢેરો ઘોષવ્યંજન પું. કોમળ મૃદુ વ્યંજન (ગ, જ, ડ...ધ, ઝ... વગેરે ૨૦ વ્યંજનો)
ઘોષિત વિ. (સં.) ગર્જીને કહેલું; જાહેર કરેલું ઘોળવું સ.ક્રિ. (સં. ધોલયતિ, પ્રા. ઘોલઇ) ફરતેથી દાબીને નરમ કરવું (૨) ઓગાળવું (૩) મેળવવું (૪) જોરથી ઘૂમડવું
ઘોળાઘોળ (-ળી) સ્ત્રી. ખૂબ ઘોળવું તે (૨) મનમાં વિચાર ઘોળાયા કરવો તે; મનની અનિશ્ચિત સ્થિતિ; ગડમથલ ઘોળાવું સ.ક્રિ. ‘ઘોળવું'નું કર્મણિ
ઘોળ્યું વિ. ધોળેલું - ઘૂંટેલું (૨) બળ્યું; મૂઉં (ઉદા. ઘોળ્યો પગાર !)
ઘોકવું સક્રિ. કોણી કે ગોદો મારવો (૨) ઘોંચવું

Page #290

ધોકારિયું ૨9 3
[ ચકવી ઘકારિયું ન. ક્રોધે ભરાઈ દાંતિયાં કરવાં તે
બેસીને ગોળ ફરવાનો ફાળકો; ફજેત-ફાળકો (૨) ફેર; ઘોંકો ૫. કોણીનો ગોદો; ઠોંસો (૨) મુક્કો
ચકરી ઘોઘાટ ન. શોરબકોર; ગરબડાટ
ચકતી સ્ત્રી, નાની ચપટી ગોળ તકતી (૨) ફૂલબેસણીનો ઘોંચ સ્ત્રી. ચીલામાં પડેલો ઊંડો ખાડો (૨) ભોંકાવાથી વૃદ્ધિ પામતો ભાગ, જેમાં કોઈકવાર મધ હોય છે;
પડેલો ખાડો - ઘા કે તેની અસર (૩) નુકસાન ડસ્ક' (૨) ચંદો; “ડાયલ' ઘોંચપરોણો પુ. વારેવારે પરોણો ભોંકવો તે
ચકતદાર વિ. ચકતીઓવાળું ઘોંચવું સક્રિ, ભોંકવું; ઘોંચો મારવો
ચકતું ન. ગોળ કે ખૂણાદાર ચોરસ ઢેલું; જાડું દળદાર પડ ઘોંચાટવું સક્રિ. વારંવાર ઘોંચવું
(૨) ચકામું (ચામડી પરનું) ઘોંચામણ સ્ત્રી, ઘોંચવાની ક્રિયા; ઘોચાસણ
ચકતું વિ. (‘ચકવું” ઉપરથી) સાવધ; સાવચેત ઘોંચાઘોંચ સ્ત્રી. સામસામે ઘોંચવું-ગોદા મારવા તે ચકનાચૂર વિ. (હિ.) ચૂરેચૂરા થયેલું ઘોચાવું અ.ક્રિ. ભોંકાવું
ચકભિલ્લ ન. એક દેશી રમત; ખોભિલ્લુ; માટલી ઘોંટવું અ.ક્રિ. ઘોરવું; ઊંઘવું (તુચ્છકારમાં)
ચકમક પું. (તુર્કી) અગ્નિ સળગાવવાનો પથ્થર (૨) સ્ત્રી, -બ વિ. (સં.) હણનારું-નાશ કરનારું (સમાસને અંતે). તણખો (૩) ચમક; ઝલક (૪) તકરાર, કજિયો ઉદા. કૃતજ્ઞ
ચકમંડળ ન. ઉપર ચકરચકર ફરવું તે (૨) તેમ ફરતી ઘાણ ન. (સં.) નાક; નાસિકા (૨) સુંઘવું તે
વસ્તુઓનો સમૂહ (૩) અતિ ખટપટથી વધી ગયેલી ધ્રાણેન્દ્રિય સ્ત્રી. (સં.) શ્વાસ લેવાની ઇન્દ્રિય - નાક અવ્યવસ્થા (૪) મજાકમશ્કરી કરવાને મળેલી ટોળી ઘાવું સક્રિ. સુંઘવું (૨) ચુંબવું
ચકરચકર ક્રિ.વિ. ગોળગોળ ફરતા ચક્રની માફક
ચકરડી સ્ત્રી. (સં. ચક્ર ઉપરથી) ફૂદડી (૨) ફેર; ચકરી S:
(૩) ચક્કર ફરતી ચક્લી; ફરકડી (૪) ચક્કર ફરે
એવું એક રમકડું ડયું. કંઠસ્થાની અનુનાસિક (આ વ્યંજનથી શરૂ થતો કોઈ ચકરડી-ભમરડી સ્ત્રી. ફૂદડી ફરવાની એક રમત શબ્દ નથી.)
ચકરડું ન. ચક્ર (૨) શૂન્ય; મીડું (૩) ચકરી પાઘડી
(તિરસ્કારમાં) ચકરભમર ક્રિ.વિ. (ચકર + ભમવું) ફરતા ચક્રની જેમ
ચકરવકર ક્રિ.વિ. ચકરી આવવાથી બેભાન (૨) ફરતા ચ પું. (સં.) તાલુસ્થાની પહેલો વ્યંજન
પૈડાંની પેઠે ગોળગોળ ફરવું ને વંકાવું એમ (જેમ કે, ચ સંયો, અને; વળી; તથા
આંખ). ચક પં. (તુર્કી ચિક) બારણા પર નાખવાનો સળીઓનો ચકરાવું અ.ક્રિ. ચકર લેવું. ઘૂમરી લેવી વિદ્ધ: ચક્રવ્યુહ પડદો; જાળીદાર અંતરપટ-કિનારી
ચકરાવો પુ. ફેરાવો, ચક્રાવ (૨) ઘેર; પરિઘ (૩) કોઠાચક છું. (સ્ત્રીઓનું) એક ઘરેણું
ચકરી વિ. (સં. ચક્ર) ગોળ આકારનું (જેમ કે, ચકરી ચક છું. (સં. ચક્ર) કુંભારનો ચાક (૨) બચકું
પાઘડી = ગોળ દક્ષિણી પાઘડી (૨) સ્ત્રી. ફેર; તમ્મર ચક ચક છું. ચકલાનો અવાજ (૨) નકામો બકવાટ કે (૩) ચકરડી
લવારો (૩) વિ. ક્રિ.વિ. “ચક ચક' એવો અવાજ ચકરીદાર વિ. ગોળ આંટાવાળું થતો હોય તેમ
ચકલી સ્ત્રી. (‘ચક એવા અવાજ ઉપરથી અથવા સં. ચકચક ક્રિ.વિ. ચળકતું હોય એમ; ચકચકાટ થતો હોય ચટકા, ચટિકા) ચકલાની માદા (૨) પાણીનો નળ ચકચકવું અક્રિ. (સં. ચકા, પ્રા. ચિકચિકાય) ચળકાટ ખોલવાની ચકલી (૩) પાણીનો નળ (૪) બારીમારવો; ઝળકવું
બારણાં વાસવાની ઠેસી ચકચકવું અ.ક્રિ. “ચક ચક' એવો અવાજ કરવો ચકલું. ચકલીનું નપુંસકલિંગનું રૂપ (૨) કોઈ નાનું પંખી ચકચકાટ પું. ચળકાટ (૨) સફાઈદાર પોલિશ [વાળું ચકલું ન. (સં. ચક્ર + લું, અપ. ઉલ્લઅ અથવા ચતુષ્ક ચકચકિત વિ. ચકચકતું; ચળકતું (૨) સફાઈદાર પોલિશ
- ચઉ% + લું) મહોલ્લા આગળની છૂટી જગ્યા (૨) ચકચાર સ્ત્રી. પડપૂછ; ચર્ચા; વાતનો ઊહાપોહ
ચાર રસ્તા મળતા હોય એવું નાકું ચકચૂર વિ. (અનુ.) નશામાં ચૂર-ગરક
ચકલો . ચકલું કે ચકલામાં બેસતું બજાર (૨) આડણી ચકચૂર કિ.વિ. (આ.) ચૂરેચૂરા; ભૂકેભૂકા
ચકલો . નર ચકલું; એક પંખી ચકડોલ(-ળ) પં. (સં. ચક્ર+દોલા) પારણા જેવી ડોળીમાં ચકવી સ્ત્રી, ચકવાની માદા: ચક્રવાકની માદા

Page #291

ચકવું ૨૪
|| ચટ ચકવું વિ. (સં. ચકો લાગ જોતું બેઠેલું; તત્પર ચક્રવર્તિત્વ ન. ચક્રવર્તીપણું; સાર્વભૌમતા ચકવું અ.ક્રિ. લાગ જોતાં બેસવું (૩) તકાસવું ચક્રવર્તીવિ. (સં. ચક્રવર્તિ) એકચક્ર રાજય કરનારું સાર્વચકવે ક્રિ.વિ. (સં. ચક્રપતિ, પ્રા. ચક્રવર્ડ) ચક્રવર્તીપણે ભૌમ (૨) ૫. તેવો રાજા (૩) જટામાંસી (વનસ્પતિ) ચકવો છું. (સં. ચક્રવાક, પ્રા. ચક્રવાઅ) એકપંખી; ચક્રવાક ચક્રવાક !. (સં.) એક પક્ષી; ચકવો ચકવો . ચકડોળ વિકળ = વ્યાકુળ) આકુળવ્યાકુળ ચક્રવાકી સ્ત્રી. (સં.) ચક્રવાક પક્ષીની માદા; ચકવી ચકળવ(-વિ)કળ વિ. (૨) ક્રિ.વિ. (સં. ચક્ર ચકિત અને ચક્રવાત, (યુ) પું. (સં.) વંટોળિયો ચકાચક ક્રિ.વિ. (સં. ચફ = પરિતૃપ્ત થવું) ભરપટ્ટ; પેટ ચક્રવાલ ન. ગોળ ઘેરાવ; કૂંડાળું ોિય તેવું
ભરીને (૩) યથેચ્છ મિજબાની ઊડવી એમ ચક્રવૃદ્ધિ વિ. (સં.) મુદ્દલ સાથે વ્યાજનું પણ વ્યાજ ગણાતું ચકામું, (-યુ) ન. ચામડી પર પડેલું ચાંદું કે ચાઠું ચક્રવ્યુહ પું. (સં.) ચક્રાકારે ગોઠવેલી સૈન્યરચના ચકારાણા, ચકો ૫. ચકલો (બાળભાષામાં)
ચક્રાકાર વિ. (સં.) ચક્રના આકારનું (૨) ૫. સંગીતમાં ચકાર છું. (સં.) “ચ” વર્ણ કે વ્યંજન (૨) “ચ” ઉચ્ચારણ એક અલંકારભિૌમ રાજા (૪) વિષ્ણુ (૫) કુંભાર ચકાસણી સ્ત્રી. તપાસીને જોવું તે; પરીક્ષણ
ચક્રી વિ. (સં.) ચક્રવાળું (૨) સાર્વભૌમ (૩) ૫. સાર્વચકાસવું સક્રિ. તપાસીને જોવું; કસોટી કરવી (૨) પ્રકાશવું ચક્રીય વિ. (સં.) ચક્રને લગતું; ચક્રની જેમ ક્રમ પ્રમાણે (૩) મૂલ્ય આંકવું
આવતું; “સાઇક્લિક' ચકાસિત વિ. (સં.) ચકાસેલું
ચક્ષ(-ખ) ન. (સં. ચક્ષુ) આંખ; નેત્ર ચકિત વિ. (સં.) આશ્ચર્ય પામેલું; દિલ્મઢ
ચક્ષુ સ્ત્રી. (સં.) આંખ; નેત્ર ચકિતતા સ્ત્રી. (સં.) નવાઈ; વિસ્મય
ચક્ષુગોચર વિ. આંખથી દેખાય એવું ચકી, (૨બાઈ) સ્ત્રી. ચકલી (બાળભાષામાં)
ચક્ષુદાન ન. (સં.) આંખનું દાન; નેત્રદાન રિાગ-પ્રેમ ચકોતરું ન. (-રો) . મોટા લીંબુ જેવું પાનસ ચક્ષુરાગપું. (સં.)આંખોનીલાલાશ(૨) આંખોવડદેખાડાતો ચકોર વિ. (સં.) તરત ચેતી જાય એવું; ચપળ ચક્ષુરોગ . (સં.) આંખનો રોગ ચકોર પું, ન. (સં.) તેતરને મળતું એક પક્ષી; ચક્રવાક ચક્ષુષ્માન વિ. (સં.) દેખતું; આંખોવાળું સિાંભળનાર-સાપ ચકોરી સ્ત્રી. ચકોરની માદા; ચક્રવાકી
ચક્ષુઃશ્રવા ૫. (સં.) (લોકમાન્યતા મુજબ) આંખથી ચક્કર વિ. (સં. ચક્ર ઉપરથી) અસ્થિર મનવાળું, ગાંડું; ચખ ન. (સં. ચક્ષુ) ચક્ષુ; આંખ
ચસકેલું (૨) ન. ચક્ર; પૈડું (૩) આંટા મારવા-ફરવું ચખાડવું સક્રિ. “ચાખવું'નું પ્રેરક તે (૪) કૂંડાળું, ગોળાકાર (૫) ચક્રાકાર ગોઠવણમાં ચગડોલ, (-ળ) ન. પારણા જેવી ડોળીઓમાં બેસી ચક્રાકારે મકાનનો વાડો (જલનો) (૬) ચકરી; તમ્મર (૭) ફરાય તેવો ફાળકો; ચકડોળ (૨) ફેર; ચકરી (૩) ક્રિ.વિ. ગોળાકારે
ન. એક પક્ષી
કિરવો; ચડાવવું ચક્કી સ્ત્રી. (સં. ચક્રિકા, પ્રા. ચક્રિઆ) ઘંટી (૨) ઘાણી ચગદવું સક્રિ. પગ તળે કચરવું; જોરથી દબાવું (૨) વધ ચક્યું ન. (ચપ્પ અને ચાકુના મિશ્રણથી થયેલ) ચાકુ; ચપ્પ ચગદાવવું સ.જિ. “ચગદવુંનું પ્રેરક ચક્ર ન. (સં.) પૈડું (૨) ધારવાળું એક ગોળ હથિયાર (૩) ચગદાયું અ.ક્રિ. “ચગદવુંનું કર્મણિ વિષ્ણુનું એક હથિયાર - સુદર્શનચક્ર (૪) કૂંડાળું; ચગવું અ.ક્રિ. (સં. ચફ ઉપરથી) આકાશમાં - ઊંચે ઊડવું ગોળાકાર (૫) ઘણું મોટું રાજય (દ) સમૂહ; સમુદાય; (૨) રંગમાં આવવું; ખીલવું મંડળ (૭) તંત્રમાં વર્ણવેલાં ગુદાથી તાળવા સુધીનાં ચગળવું સક્રિ. ધીમેધીમે ચાવવું; મમળાવીને ખાવું છ સ્થાનોમાંનું કોઈપણ
ચચણવું અ.કિ. બળતરા થવી; લાય બળવી (૨) ચણ ચણ ચક્રગતિ સ્ત્રી. (સં.) ગોળાકાર ચાલ; પરિભ્રમણ
થઈને બળવું (૩) મનમાં દુઃખી થવું-બળવું (૪) રોષે ચક્રધર વિ. (સં.) ચક્ર ધારણ કરનારું (૨) પં. વિષ્ણુ - ભરાવું
ચામડીની બળતરા થવી તે ચક્રધારી વિ. ચક્ર ધારણ કરનારું (૨) ન. પાણીમાં થતું ચચણાટ પું. ચચણવું તે; લાય (૨) ગુમડું-સોજા વગેરેમાં
એક સૂક્ષ્મ જંતુ (૩) પં. વિષ્ણુ (૪) શ્રીકૃષ્ણ ચચરવું અ.જિ. બળતરા થવી; લાય બળવી-થવી ચક્રનાભિ સ્ત્રી. (સં.) ચક્રનો મધ્યભાગ, જેમાં આરા ચચરાટ પુ. બળતરા; લાય બળવી તે; બળતરા
ખોસેલા હોય છે; પૈડાની નાયડી, નારખુ ચચૂત-ચુ)કો(ડો) ૫. (સં. ચિચા=આંબલી ઉપરથી) ચક્રનેમિ સ્ત્રી. (સં.) ચક્રનો પરિઘ-ઘેરાવો
ચિચૂકો; કસૂકો; આંબલીનો ઠળિયો ચક્રપાણિ પુ. (સં.) (હાથમાં સુદર્શન ચક્રધારી) વિષ્ણુ ચચ્ચાર વિ. ચાર ચાર વિાળેલી દાભની સળી ચક્રફેંક ન. લોખંડના ચક્રને ફેંકવાની એક રમત ચટ ૫. શ્રાદ્ધમાં દેવ વગેરેના પ્રતીક તરીકે મુકાતી ગાંઠ ચક્રમ પું. ગાંડો - ચક્કર માણસ (૨) વિ. ગાંડું ચટ સ્ત્રી, (સં. ચ ઉપરથી) કાળજી; ચાનક (૨) જીદ; હઠ

Page #292

ચટી
૨૭૫
ચિડસાચડસી ચટ ક્રિ.વિ. સાથે (૨) તદન સફા (ખાવાનું) (૩) ઝટ; ચટ્ટાં ક્રિ.વિ. ચટ; ઝટ (૨) ખતમ; ઓહિયાં ખડક ચપટી સાથે
ચટ્ટાન સ્ત્રી, (હિ.) મોટી પહોળી શિલા કે ઊભો આખો ચટક છું. (સં.) ચકલી
ચડ(-ઢ) સ્ત્રી. ચડવું તે; મમત
[ઊતરી ચટક વિ. (સં. ચટુ ઉપરથી) આંખે બાઝે એવું દીપતું ચડ(-ઢ)ઊતર(-રી) સ્ત્રી. ચડવું અને ઊતરવું તે; ચા
(ઉદા. લાલ ચટક) (૨) સ્ત્રી, લહેજત; સ્વાદ (૩) ચડચડ ક્રિ.વિ. બળવાના એવા અવાજથી [બળવું ચટકો; ડંખ (૪) ચાનક; લાગણી
ચડચડવું અ.ક્રિ. તતડવું (૨) ચડચડ એવા અવાજ સાથે ચટકચાંદની સ્ત્રી. ઘણી સ્વરૂપવાન સ્ત્રી
ચડગડાટ પું. ચચડ એવો અવાજ; તતડાટ ચટકતું વિ. ભપકાદાર; ચટકદાર
ચઢઊતર(-રી) સ્ત્રી, જુઓ ચડઊતર(-રી) ચિડાવ ચટકતું વિ. ચટક ચટક કરતું
ચડ(-4)ણ ન. (‘ચડવું' ઉપરથી) ઊંચે ચડવાનો ઢોળાવ; ચટકદાર વિ. સ્વાદિષ્ટ; લહેજતદાર (૨) મોક; ચડ(-)તી સ્ત્રી. (ચડવું પરથી) ઉન્નતિ (૨) બઢતી; વૃદ્ધિ ચિત્તાકર્ષક (૩) મનમાં ડંખે તેવું (૪) લાગણી ઉશ્કેરે ચડ(-ઢ)તીપડતી સ્ત્રી, ચડવું અને પડવું તે; અસ્તોદય એવું (લખાણ, ભાષણ).
ચડ(-ઢ)તી ભાંજણી સ્ત્રી, નાનામાંથી મોટા પરિમાણમાં ચટકમટક વિ. ફાંકડું; નખરાંબાજ (૨) સ્ત્રી, વરણાગિયો- રકમ ફેરવવી તે નખરાંબાજ દેખાવ કે ચાલવાની રીત
ચડ(-4)ની શ્રેઢી સ્ત્રી. સરખા ઉત્તરની અથવા સરખા ચટકવું સક્રિ. ચટકો ભરવો (૨) મનમાં ચટકો લાગવો ગુણોત્તરની વધતી સંખ્યાઓનો હિસાબ ગણવાની (૩) અ.ક્રિ. (ચાંદનીનું) દીપવું; ખીલવું
રીત (ગ.) ચટકંતું વિ. ચટકતું
ચડ(-)તું વિ. વધતું; ઊંચે જતું (૨) ચડિયાતું ચટકાવવું સક્રિ. ચટકો ભરવો; ડંખ મારવો; કરડવું ચડપ (૦ચડપ) કિ.વિ. ઉતાવળથી; ઝડપથી ચટાકાવવું સ.કિ. મનમાં ખેંચવું
ચડપવું સક્રિ. ચડપ કરી ઊંચકી લેવું; ઝડપવું ચટકી સ્ત્રી તીવ્ર લાગણી (૨) ચૂંટી;ચપટી (૩) મોહિની (૪) ચડભડ સ્ત્રી, (દ, ચડપડ) ચડભડવું તે; તીવ્ર બોલાચાલી
ખૂલતો લાલ રંગ (૫) કપડાં વગેરેનો રંગ ખૂલવો તે ચડભડવું અ.કિ. ગુસ્સે થવું; ખીજવું; લડી પડવું; ચટકીલું વિ. (હિ.) ભપકાવાળું; ભડકીલું (૨) મજેદાર ઊંચાનીચા થવું ચટકો છું. દંશ; ખ (૨) મનની તીવ્ર લાગણી (૩) સ્વાદ; ચડભડાટ . ચડભડ; ભારે બોલાચાલી (૨) મનદુ:ખ લહેજત; ચસકો
ચડવું સક્રિ. અ.ક્રિ. (સં. ચઢતિ, પ્રા. ચડઈ) નીચેથી ઉપર ચટચટ ક્રિ.વિ. ઝટઝટ; સપાટામાંએિક ચટાકેદાર વાની જવું (૨) વધવું; ઊંચે જવું (ઉદા. ભાવ, રેલ) (૩) ચટણી સ્ત્રી. (દ. ચટ્ટ = ચાટવું+અણી) વાટીને બનાવાતી સવારથવું; બેસવું (ઉદા. ઘોડે ચડવું) (૪) ચડાઈ કરવી ચટપટ ક્રિ.વિ. તાબડતોબ; ઝટપટ [સંતાપ (ઉદા. માળવા ઉપર ચડી આવ્યો.) (૫) બફાવું; ચટપટી સ્ત્રી, અતિ ઉત્સુકતા; તાલાવેલી (૨) અકળામણ; રંધાવું (ઉદા. દાળ ચડી ગઈ છે.) (૬) ગુસ્સે થવું ચટવું અ.કિ. (સં. ૨) દિલ પર ચોટ લાગવી
(ઉદા. ચડીચડીને બોલે છે.) (૭) સંકોચાવું; ટૂંકું થવું ચટાઈ સ્ત્રી. (સં. કટ) સાદડી
(ઉદા. કપડું ચડી ગયું.) (૮) –ના કરતાં શ્રેષ્ઠ ઠરવું ચટાકેદાર વિ. સ્વાદિષ્ટ; લહેજતદાર સ્વિાદ (૯) –નો નશો કે ખૂબ અસર કે પાસ લાગવો (ઉદા. ચટાકો પં. (દ. ચક્ર = ભૂખ) ચટકો; તીવ્ર લાગણી (૨) અફીણ વગેરે તથા થાક, ક્રોધ, કાટ, રંગ વગેરે) ચટાચટ કિ.વિ. ચટચટ; ઝટઝટ; ઝટપટ
(૧૦) -ની લતમાં કે નાદમાં ફસાવું (ઉદા. હઠે ચડવું) ચટાડવું સક્રિ, “ચાટવું'નું પ્રેરક
(૧૧) (કોઈ વસ્તુની બાકી) વધવી, ચૂકતે કે અદા ચટાપટા પુ.બ.વ. રંગબેરંગી આડાઅવળા પટા
કરવાનું એકઠું થવું (ઉદા. કામ, ઉઘરાણી, રજા વગેરે) ચટાપટાળું વિ. ચટાપટાવાળું
(૧૨) લેપ કે અર્ચા કરવી (ઉદા. હનુમાનને તેલ ચટાપટી સ્ત્રી, ચટપટી; તાલાવેલી (૨) અકળામણ; સંતાપ ચડવું; પીઠી ચડવી) (૧૩) ગર્વથી ફૂલવું (૧૪) નૈવૈદ્ય ચટિયુંવિ. (‘ચટ'સ્ત્રી. ઉપરથી) જિદી; હઠીલું (૨) ચટવાળું વગેરે તરીકે અપાવું (ઉદા. દેવને ફૂલ, નાળિયેર ચડવું) ચટીલું વિ. ચટવાળું; ચટિયું (૨) હઠીલું; જિદી
(૧૫)-નાઉપરઢાંકણકે ગલેફ પેઠે આવવું (ઉદા. પૂઠું, ચકલું ન. દષ્ટાંતરૂપ ટુચકો
લાંચિયું ગલેફ વગેરે) (૧૬) ચઢવું ચટૂ-ટુ)ડું વિ. (‘ચાટવું' ઉપરથી) ખાવાનું લાલચું (૨) ચડવો છું. માટીની નાની લોટી; ઉલેચણું ચટોચટ(-ઢ) ક્રિ.વિ. (‘ચટ' કિ.વિ. ઉપરથી) તાબડતોબ, ચડસ ૫. એક માદક પદાર્થ (૨) વ્યસન; ચસકો; લત - ટપટ
(૩) મમત; જીદ (૪) ઈર્ષ્યા (૩) વિરોધ ચટ્ટ ક્રિ.વિ. ચટ; ઝટ
ચડસાચડસી સ્ત્રી. હુંસાતુંસી (૨) શત્રુતા ભરેલી હરીફાઈ

Page #293

ચણસીલી
૨૭૬
[ચતુરાસન ચડસીલું વિ. ચડસ ભરેલું
ચણતરિયો છું. ચણનારો કારીગર ચડાઈ સ્ત્રી. (‘ચડવુંઉપરથી) લશ્કરી આક્રમણ; હુમલો ચણભણ ક્રિ.વિ. ધીમે અવાજે ઘુસપુસ થાય એમ (૨) ચડાઉ વિ. ફૂલણજી (૨) ઝટ ગુસ્સે થઈ જાય એવું (૩) સ્ત્રી. ધીમે અવાજે ચાલતી લોકચર્ચા
જમીનને માફક એવું; ગુણકારી (૪) ચઢવા-સવારી ચણભણવું સક્રિ. ચણભણ કરવી; ઘુસપુસ કરવી
કરવા યોગ્ય [ઉતરાણ (૨) સારી અને માઠી દશા ચણભણાટ પુ. ચણભણવું તે; ઘુસપુસ (૨) અફવા ચડાઊતર(રી) સ્ત્રી, ચડવું અને ઊતરવું તે; ચડાણ- ચણવું સક્રિ. (સં. ચિનોતિ; પ્રા. ચિણઈ) (ઈટ વગેરે વડે) ચડાચડ(-ડી) સ્ત્રી. હુંસાતુંસી; સરસાઈની સ્પર્ધા
દીવાલ; મકાન વગેરે બનાવવું ચડામણી સ્ત્રી. ચડાવવું-ઉશ્કેરવું તે; ઉશ્કેરણી
ચણવું સક્રિ. (સં. ચિનોતિ, પ્રા. ચિણઈ = એકઠું કરે છે ચડાણ ન. ઊંચે ચડવાનો ઢોળાવ; ચડાવ
ઉપરથી) વીણીને ખાવું (પક્ષી માટે) ચડાવ છું. ઊંચાણ (૨) ચડતા ઊંચાણવાળી જગા (૩) ચણાનાર ૫. ચણાના છોડ ઉપરથી મળતો ક્ષાર તેવો માર્ગ (૪) વૃદ્ધિ; વધારો
ચણાપણી સ્ત્રી, ચણાનો પોપટાવાળો છોડ (૨) તેવા ચડાવવું અ.ક્રિ. “ચવું'નું પ્રેરક (૨) ઉશ્કેરવું (૩) આરોગી છોડની ઝૂડી જવું; ખાઈ જવું
તે (૪) ચડાવવું તે ચણિયારું ન. જે ખાડામાં ટેકાવાથી બારણું ફરે છે તે ચડાવો પું. ચડાવ; (૨) ચડાઈ (૩) ચડવું કે ચડી આવવું ચણિયો છું. (“ચરણ” પરથી) ઘાઘરો; ચરણિયો ચડિયાતાપણું. ચડિયાતું હોવું તે (ગુણલક્ષણમાં) એિવું ચણી સ્ત્રી, નાનો ચણો; ચણાની એક જાત ચડિયાતું વિ. (‘ચડવું' ઉપરથી) વધારે સરસ; ચડતું; ચડે ચણીબોર ન. ચણા જેવું નાનું એક જાતનું બોર ચડીચોટ ક્રિ વિ. એકદમ; ઝપાટાબંધ (૨) ભયંકર રીતે ચણો . છડેલી કોદરી ચડેડાટ ક્રિ.વિ. મોટે અવાજે (ફાટવું)
ચણો છું. (સં. ચણક, પ્રા. ચણઅ) મગ જેવું એક કઠોળ ચડ્ડી સ્ત્રી, (કન્નડ) અર્થે પાટલૂન
ચણોઠિયું વિ. ચણોઠીના રંગનું; કસુંબલ ચઢઊતર સ્ત્રી. ચડવું અને ઊતરવું તે; ચડઊતર ચણોઠી સ્ત્રી, (પ્રા. ચિણોઠી, પ્રા. ચિણોઠી) રાતી ચઢવું સક્રિ. અ.કિ. ચવું. નીચેથી ઉપર જવું (૨)
અથવા કાળી પીળી કે સફેદ ગુંજાની વેલ (૨) તેનું વધીને ઊંચે જવું (૩) સવાર થવું (બેસવું) (૪) ફળ (૩) વાલના ત્રીજા ભાગનું વજન; રતી ચઢાઈ કરવી (૫) ગુસ્સે થવું (૬) ટૂંકું થવું (.દા. ચણોઠીભાર વિ. બહુ થોડું; ચણોઠી જેટલા વજનનું પેન્ટ ચઢી ગયું) (૭) -ની લતમાં ફસાવું
ચતરમાર ૫. બિલાડીનો ટોપ ચઢાઈ સ્ત્રી, લશ્કરી આક્રમણ; ચડાઈ; હુમલો ચતરંગ વિ. ચાર અંગવાળું (૨) ન. એક જાતનું વાજું ચઢાઉ વિ. ચડાઉ; ફૂલણજી (૨) ઝટ ગુસ્સે થઈ જાય એવું ચતરંગી વિ. વિવિધ પ્રકારનું; ભાતભાતનું
(૩) જમીનને માફક એવું; ગુણકારી (૪) ચઢવા- ચતુર્ વિ. (સં.) ચાર (સમાસમાં પૂર્વપદ તરીકે. ઉદા. સવારી કરવા યોગ્ય
ચતુર્ભુજ, ચતુર્મુખ) ચઢાઊતર(-રી) સ્ત્રી. ચડવું અને ઊતરવું તે ચતુર વિ. (સં.) ચાલાક, હોશિયાર; યુક્તિબાજ ચઢાચઢ(-ઢી) સ્ત્રી. હુંસાતુંસી; સરસાઈની સ્પર્ધા ચતુરતા સ્ત્રી. (સં.) ચતુરાઈ; ચતુરપણું ચઢાવ ૫. ચડાવ; ઊંચે ચડવાનો ઢોળાવ (૨) વૃદ્ધિ; ચતુરશિરોમણિ વિ. ચતુરોમાં શ્રેષ્ઠ વધારો (૩) ચડાઈ
ચતુરસુજાણ વિ. ચતુર અને સમજુ ચઢાવવું અ.ક્રિ. ચડાવવું; ઉશ્કેરવું (૨) આરોગી જવું ચતુરગ્સ વિ. (સં.) ચખૂણિયું; ચાર ખૂણાવાળું ચઢાવો પું. ચડાવો; વૃદ્ધિ; વધારો (૨) ઊંચે ચડવાનો ચતુરંગ વિ. (સં.) ચાર અંગવાળું (સૈન્ય) (૨) પં. શેતરંજ ઢોળાવ (૩) ઉશ્કેરણી
ચતુરંગિણી વિ. સ્ત્રી. (સં.) હાથી, ઘોડો, રથ અને ચઢિયાતાપણું ન. ચડિયાતાપણું
પાયદળ એ ચાર અંગવાળી (સેના) ચઢિયાતું વિ. ચડિયાતું (૨) વધારે સરસ; ચડતું ચતુરંગી વિ. (સં.) ચતુરંગ; ચાર અંગવાળું ચણ સ્ત્રી, પંખીઓને ચણવા માટે નખાતું અનાજ ચતુરંત વિ. (સં. ચતુર્ + અંત) ચાર છેડાવાળું ચણ સ્ત્રી, ચીણ; કરચલીવાળી કપડાની સીવણી ચતુરા વિ. સ્ત્રી. (સં.) ચતુર સ્ત્રી (૨) સ્ત્રી ચણક . (સં.) ચણો
ચતુરાઈ સ્ત્રી. ચતુરપણું; ચાલાકી ચણચણ કિ.વિ. ચણણ થાય એમ
ચતુરાનન વિ. ચાર મુખવાળું (૨) ૫. (સં.) ચાર ચણચણવું અ.ક્રિ. ચચણવું; બળતરા થવી
મુખવાળા-બ્રહ્મા ચણચણાટ . ચચણાટ; બળતરા
ચતુરાશ્રમ પું. (સં.) ચાર આશ્રમ : બ્રહ્મચર્યાશ્રમ, ચણતર ન, ચણવું તે; ચણવાનું કામ (૨) ચણવાની રીત
ગૃહસ્થાશ્રમ, વાનપ્રસ્થાશ્રમ અને સંન્યસ્તાશ્રમ

Page #294

ચતુર્થાતો
૨eo
[ચપાટી-તી) ચતુર્થાત પું. અમુક સંખ્યાને તેની તે જ સંખ્યા વડે ત્રણ ચતુઃસીમા સ્ત્રી. ચાર બાજુની સીમા-બૂટ
વાર ગુણતાં આવે તે ગુણાકાર (૨ = ૧૬) (ગ.) ચનમનિયાં નબ.વ. ગદબદિયાં (૨) ચેનબાજી; લહેર ચતુર્થ વિ. (સં.) ચોથું
ચનોઠી સ્ત્રી, ચણોઠી ચતુર્થક વિ. (સં.) ચોથું (૨) પં. ચોથિયો તાવ ચપ કિ.વિ. ચટ લઈને; એકદમ વિઘાર કરવો ચતુર્થાશ્રમ પું. (સં.) ચોથો આશ્રમ-સંન્યસ્તાશ્રમ ચપકાવવું સક્રિ. ઊનું કરીને ચાંપવું (૨) ચોટાડવું (૩) ચતુર્થાશ્રમી વિ. સંન્યસ્તાશ્રમી; સંન્યાસી
ચપકો પુ. (‘ચપકાવવું” ઉપરથી) ડામ (૨) મહેણું (૩) ચતુર્થાશ પું. (સં.) ચોથો ભાગ-અંશ (વિભક્તિ મહેણાનો ડંખ ચતુર્થી સ્ત્રી. (સં.) ચોથ (૨) ચોથી વિભક્તિ, સંપ્રદાન ચપ ચપ ક્રિ.વિ. તેવા અવાજથી (૨) ઝટપટ (૩) લપ ચતુર્દશી સ્ત્રી. (સં.) ચૌદશ; ચૌદમી તિથિ
ચપચપું વિ. ચીકણું થયેલું; ભીનું થયેલું ચતુર્દિશ ક્રિ.વિ. ચોતરફ; ચારેબાજુ
ચપટ વિ. (સં. ચિપટ) ચોટેલું; ચપટું; ચપ્પટ [આવવું ચતુર્યામ ન.બ.વ. ભારતના ચાર ખૂણે આવેલાં - પૂર્વે ચપટાવું અક્રિ. ચપ્પટ થવું; દબાવું (૨) નુકસાનમાં
જગન્નાથપુરી, ઉત્તરે બદરીકેદાર, પશ્ચિમે દ્વારકા અને ચપટી સ્ત્રી, (પ્રા. ચપ્પડિયા) હાથનો અંગૂઠો અને દક્ષિણે રામેશ્વર એ ચારે તીર્થ
આંગળી ભીડવાં તે (૨) તેમાં પકડાય તેટલું માપ ચતુર્ભુજ વિ. (સં.) ચાર હાથવાળું (૨) હાથ પાછળ (૩) તેમ કરીને કરાતો ચટ એવો અવાજ (૪) એ
બાંધ્યા હોય તેવું - કેદ પકડેલું (૩) ચાર ખૂણા કે અવાજ કરતાં લાગે એટલો સમય; જરા વાર (૫). બાજુઓવાળું (૪) પં. ચારે બાજુઓવાળી આકૃતિ પકડ; ચીમટી
(૫) વિષ્ણુ, નારાયણ (૬) આળસુ માણસ ચપટું વિ. (‘ચપટ” પરથી) બેઠેલું; દબાયેલું ચતુર્માસ પુ.બ.વ. (સં.) ચાતુર્માસ (દેવપોઢીથી દેવઊઠી ચપટો પુ. મોટી ચપટી
એકાદશી સુધીના ચાર માસ); ચોમાસાના ચાર ચપડવું સક્રિ. ટીપીને ચપટું કરવું મહિના
ચપડાલાખ સ્ત્રી. ચપડીને લગડી બનાવેલી ચોખ્ખી લાખ ચતુર્મુખવું. (સં.) ચારમુખવાળા-બ્રહ્મા, ચતુશનન [કલિ ચપડિયો . સોનારૂપાના તારને ચપટા કરનારો કારીગર ચતુર્કંગ પુ.બ.વ. (સં.) ચાર યુગ : સત્ય, દ્વાપર, ત્રેતા, ચપડું વિ. ચીઠું (૨) ચીકણું, લીસું (૩) ખુશામતિયું (૪) ચતુર્વર્ગ પુ.બ.વ. (સં.) ચાર પુરુષાર્થ : ધર્મ, અર્થ, કામ ચાર પડવાળું
[ભિક્ષાપાત્ર અને મોક્ષ
[અને શૂદ્ર ચપણ(-ણિયું, “ણું) ન. ચપ્પણ; શેકોરું; બટેરું (૨) ચતુર્વર્ણ પુ.બ.વ. (સં.) ચાર વર્ણ બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય ચપતરું ન. ( પતરું' સં. પત્ર પરથી) કાગળની કકડી; ચતુર્વિધ વિ. (સં.) ચાર પ્રકારનું ચતુર્વેદ પુ.બ.વ. (સં.) ચાર વેદ : ઋગ્વદ, યુજર્વેદ, ચપચપર ક્રિ.વિ. ચબડચબડ (૨) મનમાં આવે એમ સામવેદ અને અથર્વવેદ
ચપરાસ સ્ત્રી. સિપાઈના પટાની પિત્તળની તખતી (૨) ચતુર્વેદી વિ. ચારે વેદ જાણનારું
મિજાગરું (૩) બડાઈ; પતરાજી [(૨) સ્ત્રી. બડાઈ ચતુર્વ્યૂહ પુ. વાસુદેવ, સંકર્ષણ, પ્રદ્યુમ્ન અને અનિરુદ્ધ એ ચપરાસી છું. (ફા.) ચપરાસવાળો-પટાવાળો; “ઓર્ડલી” ચાર રૂપ ધારણ કરનાર - વિષ્ણુ
ચપલ વિ. (સં.) ચંચલ (૨) હોશિયાર; ચાલાક ચતુષ્ક ન. (સં.) ચારનો સમૂહ; ચતુષ્ટય
ચપલતા સ્ત્રી. હોશિયારી; ચાલાકી; ચંચળતા ચતુષ્કલ વિ. ચાર માત્રાઓવાળું (પિ.)
ચપલા સ્ત્રી. (સં.) ચપળ સ્ત્રી (૨) લક્ષ્મી (૩) વીજળી ચતુષ્કોણ વિ., પૃ. (સ) ચાર ખૂણાવાળું કે તેવી આકૃતિ; (૪) એક છંદ ક્વાઝિલેટરલ (૨) ચાર ખૂણા
ચપસવું અ.ક્રિ. (ફા. ચસ્પીદન) દાબવું; જોરથી દાબવું ચતુષ્ટય ન. (સં.) ચારનો સમૂહ; ચતુષ્ક (૨) વિ. ચાર (૨) ચપ દઈને બરાબર બંધબેસવું
પ્રકારનું (૩) ચાર ભાગવાળું ચિકલું (૨) ચોકડી ચપળ વિ. ચાલાક ચંચળ ચતુષ્પથ પું. (સં.) ચાર રસ્તા એકઠા થતા હોય એવી જગા- ચપળતા સ્ત્રી. ચાલાકી; હોશિયારી ચતુષ્પદ વિ. (સં.) ચાર પગવાળું
ચપળા સ્ત્રી. ચપળ સ્ત્રી; વીજળી (૨) લક્ષ્મી ચતુષ્પદી સ્ત્રી, (સં.) ચાર પદની બનેલી કડી ચપાચપ કિ.વિ. ઝટઝટ ચતુઃસીમા સ્ત્રી. ચાર બાજુની સીમા-હદ [પાંસરું ચપાટ ક્રિ.વિ. સાફ; ચટ (૨) સપાટ ચતું, -નું) વિ. છતું; સવળું (૨) ઉઘાડું; જાહેર (૩) સીધું; ચપાટવું સક્રિ. સપાટાબંધ ખાવું; ચટ કરી જવું ચતું-તું)પાટ વિ. છçપાટ; તદન સીધું પડેલું કે સૂતેલું ચપાટી-તી) સ્ત્રી. (ફા. ચપાતી) ચાર પડવાળી રોટલી ચતા(-ત્તા)પાટ ક્રિ.વિ. છત્તાપાટ; તદન સીધું પડેલું કે સૂતેલું (૨) જાડી રોટલી
ચબરકી

Page #295

ચપેટા–ટી)] ૨૭૮
ચમાર ચપેટ(-ટી) સ્ત્રી. (સં. ચંપટ) ઝાપોટ; તમાચો (૨) ચમકવું અ.ક્રિ. (પ્રા. ચમક્ક0) ઝબૂકવું (૨) ચોંકી ઊઠવું;
સકંચો; કબજો (ખાસ કરીને ભૂતના વળગણ માટે) ચોંકવું (૩) વંઠી જવું (૪) ધ્રૂજવું વિંઠી જવું તે (૩) નુકસાન; આફત
ચમકાટ પુ. ચમકારો; ઝબકારો (૨) વાઈનો આવેશ (૩) ચપટો . તમાચો; થપ્પડ
ચમકાર(-રો) ૫. (સં. ચમત્કાર, પ્રા. ચમક્કાર) ઝબકારો ચપોચપ ક્રિ.વિ. ઝટઝટ
(૨) ચમક; કંપારી (૩) ચમચમ થતો અવાજ ચપતરું ન. કાગળની કકડી; ચપતરું તિવું ચમકાવવું સાકિ“ચમકવું’નું પ્રેરક (૨) ચોડી દેવું; મારવું ચપ્પટ વિ. ચપટ; ચોટેલું, ચપટું (૨) બરોબર ચોંટીને હોય ચમકિત વિ. ચમકવાળું; ચકચકતું (૨) ચમકી ઊઠેલું ચપ્પણ(-ણિયું)ન. ચપણ; શેકોરું; બટેરું (૨) ભિક્ષાપાત્ર ચમકીલું વિ. ચમકદાર; ઝળહળતું ચપ્પાચપ્પા પુ.બ.વ. તસુએ તસુ જમીન; દરેક જગ્યા ચમચમ ક્રિ.વિ. ચમચમે એમ બળતરા થવી ચપ્પ ., ન. (સર. મ. ચાપુ) ચાકુ
તિ ચમચમતું અ.ક્રિ. ‘ચમચમ' એવો અવાજ થવો (૨) તીવ્ર ચપ્પો પુ. લખોટીની રમતમાં સામાની લખોટીને તાકવી ચમચમાટ . (-ટી) સ્ત્રી. ચમચમવું તે ચબકાવવું સક્રિ. ચપકાવવું; ઊભું કરી ચાંપવું (૨) ચમચી સ્ત્રી, નાનો ચમચો (૨) (લા.) ખુશામતખોર ચોંટાડવું (૩) વઘાર કરવો
મતલબી સ્ત્રી
1 ખિલેચી ચબકો પં. ચપકો; ડામ (૨) મહેણું (૩) મહેણાનો ડંખ ચમચી સ્ત્રી. પાનસોપારી વગેરે રાખવાની ખાસ કોથળી; ચબડચબડ અ.ક્રિ., વિ. ચપચપ (૨) મનમાં આવે એમ ચમચો !. (તુર્કી યુગ્રહ) રસોઈમાં તથા ખાવાપીવાનું ચબરકી(-ખી) સ્ત્રી. (પત્ર પરથી, વરખ-પાનું) કાગળનો પીરસવામાં કામ આવતું એક કડછી જેવું સાધન (૨) નાનો કકડ
(લા.) ખુશામતખોર પુરુષ ચબરાક વિ. (ફા. ચાબક=ચાલાક, ચર્ન=ચપળતેજ, ચમડી સ્ત્રી. (હિ.) ચામડી; ત્વચા
ચપળ; ચાલાક (૨) બોલવામાં કુશળ; વાચાળ ચમડી(તૂટ, તોડ) વિ. ચમ્મરતોડ; કંજૂસ; કૃપણ ચબરાકિયું ન. ટૂંકી ચબરાક ઉક્તિ
ચમત્કાર છું. (સં.) આશ્ચર્ય; આશ્ચર્યકારક બનાવ - દેખાવ ચબરાકી સ્ત્રી, ચબરાકપણું; ચાલાકી
(૨) કરામત; અલૌકિક ક્રિયા ચ(-ચિ)બાવલું વિ. દોઢડાહ્યું; ચાંપી ચાંપીને બોલતું ચમત્કાર(-રિ)ક વિ. (સં.) ચમત્કારવાળું ચબાં ક્રિ.વિ. મોંમાંથી ઉચ્ચાર નીકળતો હોય તેમ ચમત્કારિતા સ્ત્રી, ચમત્કારી હોવાપણું ચબાં કરવું રૂ.પ્ર. (ચબા = ઉક્તિ; ઉચ્ચાર) ચૂકે ચાં કરવું; ચમત્કારી વિ. (સં. ચમત્કારિનુ) ચમત્કારવાળું કાંઈ પણ બોલવું; જીભ ચલાવવી
ચમત્કૃતિ સ્ત્રી. (સં.) ચમત્કારે આશ્ચર્ય; આશ્ચર્યકારક ચબૂતરી સ્ત્રી, નાનો ચબૂતરો; પરબડી
બનાવ-દેખાવ (૨) કરામત; અલૌકિક ક્રિયા ચબૂતરો ખું. પોલીસથાણું; “ગેટ' (૨) કર લેવાની ચોકી; ચમન !, ન. (ફા.) બાગ (૨) આનંદ; મોજમજા
નાકું (૩) ચોતરો (૪) પંખીઓને માટે દાણા ચમર સ્ત્રી. (સં. ચામર) વાળ કે પીંછાં (૨) સ્ત્રી, ન. નાખવાની જગા; પરબડી
ચમરી ગાયના કે બીજા વાળની બનેલી ચમરી; ચામર ચબૂરિયો છું. હીંચકો (૨) હિંડોળાખાટ
ચમરખું ન. (સં. ચર્મરક્ષક) રેંટિયાની ત્રાક જેમાં રખાય અબોલા પુ.બ.વ. સામસામે ટોણાં મારવાં તે; કટાક્ષબોલ છે તે (ચામડાનો કકડો) ચબોળવું સક્રિ. ગાળો ભાંડવી
ચમરબંધ . (સં. ચર્મબંધ) ચામડાનો પટો ચભડ ભડ ક્રિ.વિ. આવવાના અવાજથી; ભચડ ભચડ ચમરબંધી વિ. કેડે ચમરબંધવાળું (૨) શૂરવીર (૩) પં. ચભડવું અ.કિ. ચડભડવું; ગુસ્સે થવું; ખીજવું; લડી પડવું જેના માથા આસપાસ ચમર ફરે છે તેવો રાજા કે ચભડાટ ૫. ચડભડાટ; ભારે બોલાચાલી
શ્રીમંત (૩) સત્તાધારી માણસ [બળદ ચમક સ્ત્રી, (પ્રા. ચમક્ક) ચમકારો (૨) ધ્રુજારી-તાણ ચમરિયો છું. પૂંછડે ચમરી ગયાના જેવા ધોળા વાળવાળો
આવવી તે (૩) તાજુબી; આશ્ચર્ય; ચોંક (૪) પં. ચમરી સ્ત્રી. (સં. ચામરિકા) રેસાવાળી ફૂલની માંજરલોહચુંબક (૫) ન. (રેશમ જેવું ચમકતું) એક મંજરી (૨) ફૂલની મંજરીના આકારની રેશમ કે બનાવટી કાપડ કે સૂતર; “રેયૉન'
ઊનની બનાવટ (૩) મચ્છર વગેરે ઉડાડવાની ચમકગિરિ પુ. લોહચુંબકનો પર્વત
ઘોડાના વાળની બનાવેલી ચામર ચમક ચમક ક્રિ.વિ. ચળકાટ મારે એમ; ઝબક ઝબક ચમરીગાય સ્ત્રી, એક પ્રકારની પહાડી ગાય, જેના પૂંછડાચમકદાર વિ. ચમકવાળું; ચમકતું
ના વાળની ચામર બને છે. [(૨) એક યજ્ઞપાત્ર ચમક( પત્થર, ૦પથ્થર, ૦૫હાણ) પં., (બાણ) ન. ચમસ છું. (સં.) સોમરસ પીવાનો એક પ્રકારનો ચમચો લોહચુંબક (૨) ચકમકનો પથ્થર
ચમાર છું. (સં. ચર્મકાર, પ્રા. ચમ્માર) ચામડિયો

Page #296

ચો
૨૯
[ચરામણી ) ચમ્ સ્ત્રી. (સં.) સેના (૨) ટુકડી; “ટીમ
ચરણ પં., ન. (સં.) પગ (૨) તૂક; કડી (કવિતાની) ચમ્પતિ . સેનાપતિ; સેનાધ્યક્ષ ફૂિલવેલ; ચંપેલી (૩) ચોથો ભાગ; ચોથિયું; “કોટ’ ચમેલી સ્ત્રી. (સં. ચમ્પકવેલ્લી, પ્રા. ચંપાયવલ્લી) એક ચરણ ન. (ઢોર) ચરવું છે કે ચારો યા ચરો ચમ્મડ વિ. (સં. ચર્મનું ઉપરથી) ચામડા જેવું, ઝટ તૂટફાટે ચરણકમલ ન. (સં.) સુકોમળ ચરણ; પદકમળ નહિ એવું (૨) કૃપણ; કંજૂસ
ચરણરજ સ્ત્રી. પગની રજ-ધૂળ; ચરણધૂલિ ચમ્મડતોડ વિ. કંજૂસ; ચમડીતૂટ; ચમડીતોડ
ચરણસેવા સ્ત્રી. (સં.) પગચંપી (૨) ભક્તિનો એક પ્રકાર ચમ્મર સ્ત્રી. ન. (સં. ચામર) ચમરી ગાયના કે બીજા ચરણસ્પર્શ ૫. પગનો સ્પર્શ - વાળની બનેલી ચમરી, ચામર
ચરણામૃત ન. (સં.) ચરણોદક (૨) દૂધ, દહીં, ઘી, મધ ચય પું. (સં.) ઢગલો; રાશિ (૨) વધારો (૩) ગણિતની અને પાણી વગેરેનું મિશ્રણ, જેના વડે દેવમૂર્તિને
શ્રેણીમાં નજીક નજીકની સંખ્યા વચ્ચે તફાવત સ્નાન કરાવ્યું હોય તે
બતાવનારી સામાન્ય સંખ્યા; “કૉમન ડિનોમિનેટર' ચરણારવિંદ ન. (સં.) ચરણરૂપી અરવિંદ-કમળ ચયન ન. (સં.) એકઠું કરવું તે; સંચય; સંગ્રહ (૨) ચરણિયો છું. (ચરણ ઉપરથી) ચણિયો; ઘાઘરો પસંદગી
ચરણોદક ન. (સં.) દેવ, ગુરુ વગેરેનાં ચરણ ધોયેલું ચયાપચય ન. (સં.) પાચનતંત્ર
પાણી; ચરણામૃત [(૨) (લા.) મદ; અભિમાન ચર વિ. (સં.) ચંચળ; અસ્થિર; ફરતું (૨) ફરનારું ચરબી સ્ત્રી. (ફા.) પ્રાણીઓના માંસમાં રહેલો તેલી પદાર્થ
(સમાસને છેડે) ઉદા. “જલચર; ખેચર' (૩) ૫. ચરભક્ષ ન. (સં. ચરુ+ભક્ષ) હોમ માટે રાંધેલું અન્ન
જાસૂસ; બાતમીદાર; “ડિકેટિવ' [અન વરકન્યાએ એકબીજાને ખવડાવવું તે (૨) લગ્નને ચર છું. (સં. ચરુ) હોમ નિમિત્તે રાંધેલું બલિ આપવાનું બીજે દિવસે કરાતી એક વિધિ ચર ક્રિ.વિ. (કપડું વગેરે ફાટવાનો અવાજ) “ચર’ એવા ચરમ ન. (સં. ચર્મ) ચામડું (૨) કૃમિ, કરમિયો અવાજથી
ચૂિલ; તમણ ચરમ વિ. (સં.) અંતિમ; છેવટનું ચર સ્ત્રી. કિલ્લાની આસપાસ ખોદેલી ખાઈ; નીક (૨) ચરમપંથી વિ. (સં.) અંતિમ-મોક્ષ માર્ગે ચાલનારું ચરક સ્ત્રી, પંખીની ચરકેલી અઘાર ગિપ્તચર ચરમો ૫. તમાકના પાનને આવતો એક રોગ ચરક પું. (સં.) પ્રસિદ્ધ પ્રાચીન વૈદકશાસ્ત્રી (૨) જાસૂસ; ચરરચરર ક્રિ.વિ. કપડું વગેરે ફાટવાના તેવા અવાજથી ચરક પુ. શેરડી પીલવાનો કોલું; ચિચોડો (૨) ખોભિલું ચરવાયો છું. ઢોર ચરાવનારો; ગોવાળ
(રમત) [જાય એવું; ડરકણ; ડરપોક ચરવું અક્રિ. (સં. ચરતિ, પ્રા. ચરઈ) ચાલવું; ફરવું (૨) ચરકણ(-) વિ. ચરક્યા કરતું (૨) બીકનું માર્યું ચરકી ઘાસ, દાણો વગેરે ફરીને શોધી ખાવો (પશુ પંખીએ) ચરકલું વિ. ચકરણું (૨) ન. ચકલું; ચેલું પક્ષીનું) (૩) રળવું; પેદા કરવું ચરકવું અ.ક્રિ. થોડું પ્રવાહી જેવું અઘવું (ખાસ કરીને ચરવૈયો છું. ઢોર ચરાવનારો; ચરવાયો ચરકું(-ખું) વિ. સહેજ તમતમું તથા કચુંબેસ્વાદ; ચિમ- ચરસ ૫. એક માદક પદાર્થ; ચડસ (૨) મમત; મમત્વ
બાયેલું બિરાદ; સંઘાડો (૪) રેંટિયો (૫) ચકડોળ ચરસાચરણી સ્ત્રી, ચડસાચડસી; શત્રુતા ભરેલી હરીફાઈ ચરખો પુ. (ફા.) કપાસ લોઢવાનો સંચો (૨) મિલ (૩) (૨) વિરોધ ચરચર ક્રિવિ, બળવાના એવા અવાજથી (૨) ઝડપથી; ચરસી વિ. ચરસનું વ્યસની
જલદીથી (૩) સ્ત્રી. “ચરચર' એવો અવાજ (૪) ચરસી પું. કોસ હાંકનાર મજૂર; કોસિયો
ધીમી બળતરા; ચચરાટ (૫) (લા.) ચિંતા; ફિકર ચરચીલું વિ. ચડસીલું; હઠીલું (૨) લતવાળું ચરચરવું સાકિ, ચચરવું; બળતરા થવી,
ચરંદુ વિ. (ફા. ચરંદહ) ચરનારું – ઘાસ ખાનારું (૨) ચરચરાટ ૫. લાય બળવી તે; ચચરાટ; બળતરા
ન. જાનવર; પશુ ચરચરી સ્ત્રી, બળતરા, ચિંતા
ચરાઈ સ્ત્રી. ઢોર વગેરે ચારવાનું મહેનતાણું; ચરામણી ચરચવું સક્રિ. (સં. ચર્ચ પરથી) (ચંદન વગેરેનો) લેપ (૨) ઢોર વગેરેને ચારવાને લઈ જવાં તે નિ. ચરો કરવો; અર્ચા કરવી (૨) કથૂલી કરવી
ચરાઉ વિ. ચરવા માટે યોગ્ય; ચરા તરીકે વાપરવાનું (૨) ચરડ ક્રિ.વિ. કપડું વગેરે ફાટતાં થતા અવાજથી (૨) ચરાચર વિ. સં.) ચર અને અચર; ચેતન અને જડ; જોડામાંથી નીકળતા અવાજથી
સ્થાવર અને જંગમ (૨) ન. આખી સૃષ્ટિ ચરડકો . ચરડ થતો અવાજ (૨) દિલ ચિરાય એવી ચરાણ ન. ચરો; ગોચર (૨) ચરામણ (૩) સમુદ્રકાંઠાની લાગણી; ઉગ્ર ચિંતા; પ્રાસકો
મીઠું પકવવાની જગા ચિારવાનું મહેનતાણું ચરડવું સક્રિ. ‘ચરડ' થાય એવી રીતે ચીરવું કે ફાડવું ચરામણ ન. (-ણી) સ્ત્રી. ચરાઈ (૨) ઢોર વગેરેને

Page #297

ચરાવવી ૨૮
[ચલમ ચરાવવું સક્રિ. “ચારવું', “ચરવુંનું પ્રેરક
ચર્ચાનું અ.ક્રિ. “ચર્ચવું’નું કર્મણિ [‘સેમિનાર ચરિત ન. (સં.) આચરણ; વર્તન (૨) જીવનચરિત્ર ચર્ચાસત્ર ન. (સં.) ચર્ચા-વિચારણાનો નિયત સમય; ચરિતાર્થ વિ. કૃતકૃત્ય; કૃતાર્થ (૨) સાર્થક; સફળ (૩) ચર્ચાસ્પદ વિ. ચર્ચાને જેમાં સ્થાન હોય તેવું; ચર્ચાપાત્ર ૫. નિર્વાહ (૪) ભાવાર્થ
ચર્ચિત વિ. (સં.) ચર્ચાયેલું (૨) નિંદિત ચરિત્ર ન. (સં.) વર્તન; આચરણ (૨) (લા.) ચરિતર; ચપેટ છું. (સં.) થપ્પડ; ધોલ
કપટ; પાખંડ; કાવાદાવા (૩) પાત્ર (૪) જીવનચરિત્ર ચર્મ ન. (સં.) ચામડું; ત્વચા ચરિત્રકાર પું. જીવનચરિત્ર લખનાર
ચર્મકામ ન. ચામડાનું કામ ચરિત્રકત(-7)ન ન. (જીવન) ચરિત્રનું ગુણગાન લેખન ચર્મકાર છું. (સં.) ચામડિયો (૨) મોચી ચરિત્રનિરૂપણ ન. જીવનનું વર્ણન; જીવનકથા (૨) પાત્રા- ચર્મચક્ષુ ન. ભૌતિક-કુદરતી આંખ (જ્ઞાનચક્ષુથી ઊલટું) ચરિયાણ ન. ચરો: ચરાણ: ગોચર; “પાશ્ચરલેન્ડ ચર્મમય વિ. (સં.) ચામડારૂપ; ચામડાનું ચરી સ્ત્રી, ઊભું થવાતું ન હોય તેમ બેઠેલા ઢોરને ઊભું ચર્મવાદ્ય ન. (સં.) જેને ચામડું મઢેલ છે તેવું વાદ્ય
રાખવાની લાકડાની ઘોડી (૨) ચારા માટે વાવેલો પાક ચમલય ન. ચામડાનું કારખાનું; “ટેનરી ચરી સ્ત્રી. (સં. ચર્યા) કરી; પરેજી વિર્તન ચર્યા સ્ત્રી. (સં.) કામકાજ; વ્યવહાર (૨) રીતભાત; ચરીતર ન. પાખંડભરેલું વર્તન (૨) ચમત્કારવાળું ભૂતનું વર્તણૂક (૩) સેવા (૪) અંદરનો ભાવ સમજાય તેવો ચરુ છું. (સં.) એક પહોળા મોંનું વાસણ; દેગ (૨) હોમમાં દેખાવ - ચહેરો હોમવા રાંધેલ ધાન્ય
ચર્વણ ન. (સં.) ચાવવું-વાગોળવું તે () (લા.) મનન ચરુડી સ્ત્રી, નાનો ચર; દેગડી
ચર્વણા સ્ત્રી. (સં.) ચર્વણ (૨) આસ્વાદ; ઉપભોગ ચરુભક્ષણ ન. શ્રેમ માટે રાંધેલું અન્ન વરકન્યાએ એકમેકને ચણીય વિ. (સં.) ચાવવા જેવું; ચર્વિતવ્યો
ખવડાવવું તે; ચરભક્ષણ પ્રાસકો; ફાળ ચર્વિત વિ. (સં.) જેનું ચર્વણ થઈ ગયેલું છે એવું; ચાવેલું ચરેડાટ ક્રિવિ, ચડેડાટ; મોટે અવાજે (ફાટવું) (૨) પું. ચર્વિતચર્વણ ન. એકની એક વાત ફરી કહેવી તે; ચરેડો . ધ્રાસકો; ચીરો; ચરડકો
પિષ્ટપેષણ [(૩) ફેરફારવાળું; “વેરિયેબલ' ચરેરાટ પુ. ચરેડો; ચર એવો અવાજ
ચલ વિ. (સં.) ચાલતું; હાલતું (૨) અસ્થિર; ચલાયમાન ચરેરો પં. ચરેડો; ચીરો; પ્રાસકો પડતર જમીન ચલકચલાણુંન. છોકરાંની એક રમત; “બાઈ બાઈ ચાળણી ચરો પં. (‘ચરવું' ઉપરથી) ગૌચર તરીકે ઇલાયદી રાખેલી ચલકેતુ પું. (સં.) ધૂમકેતુ ચરોતર ન. (સં. ચતુરુત્તરશત, પ્રા. ચઉત્તર) મહી અને ચલચિત્ર ન. સિનેમાની ફિલમ (૨) બોલપટ; “મૂવી
વાત્રક એ બે નદીઓ વચ્ચેનો ગુજરાતનો પ્રદેશ (૨) ચલણ ન. (સં. ચલન) ચાલવું તે; અમલ; સત્તા (૨) ચતુરુત્તર (શત) - ૧૦૪ ગામનો પ્રદેશ
ચલણી નાણું; “કરન્સી' (૩) ધારો; રિવાજ (૪) એક ચર્ચ ન. (ઇં.) દેવળ; ખ્રિસ્તીઓનું પ્રાર્થનામંદિર કે આખું જાતની ચેક જેવી સરકારી નાણાચિઠ્ઠી ધર્મતંત્ર; ગિરજાઘર
ચલણી વિ. વ્યવહારમાં વપરાતું હોય એવું ચર્ચક વિ. (સં.) ચર્ચા કરનાર
ચલણી નાણું ન. ચલણમાં હોય તે નાણું ચર્ચન ન. (સં.) ચર્ચાવિચારણા (૨) લેપન; લેપ ચલણીનોટ સ્ત્રી, કાગળની નોટોનું ચલણ કે તેની (કોઈ) ચર્ચયાર્ડ કું. (ઇ.) ખ્રિસ્તી દેવળની આસપાસની વાડ કે નોટ; “પેપર મની'
વંડીથી વાળી લીધેલ ખુલ્લી જમીન (૨) ખ્રિસ્તીઓનું ચલતાપુર્જા પું. (હિં. ચલતા + ફા. પુર્જ) વ્યવહારકુશળ; કબ્રસ્તાન
પહોંચેલ (૨) ગાડરિયા પ્રવાહમાં તણાયે જનાર (૩) ચર્ચવું સક્રિ. (સં. ચર્ચ) ચર્ચાવિચારણા કરવી (૨) કૂથલી (લા.) હોશિયાર કે પહોંચેલ ચાલાક માણસ
કરવી (૩) ચરચવું; લેપ કરવો; ચોપડવું ચલતી સ્ત્રી, સંગીતની એક ઢબ, જેમાં પદ કે કીર્તનની ચર્ચા સ્ત્રી. (સં.) વાદવિવાદ (૨) કૂથલી (૩) લેપ છેલ્લી કડીએ તાલની ગતિને બહુ ઝડપથી વધારી ચર્ચાત્મક વિ. (સં.) ચર્ચા કરતું; ચર્ચાથી ભરેલું; ચર્ચા મુકાય છે. (૨) આઠ માત્રાનો એક તાલ [ગતિ
જગવે એવું (જેમ કે, નિબંધ, વાત, મુદ્દો વગેરે) ચલન વિ. (સં.) હાલતું; કંપતું (૨) ન. ચાલવાની ક્રિયા; ચર્ચાપત્રની ચર્ચાકવિવેચનનોછાપામાં આવેલો પત્ર-લખાણ ચલનવલન ન. હાલવું-ચાલવું તે; હરફર ચર્ચાપત્રી પુ. ચર્ચાપત્ર લખનાર સિભા; “સેમિનાર' ચલનશાસ્ત્ર ન. (સં.) ગતિવાળા પદાર્થોના વિષયનું શાસ્ત્ર ચર્ચાપરિષદ સ્ત્રી. ચર્ચા કરવા મળેલી કે મળતી પરિષદ- ચલનશીલ વિ. (સં.) હાલવાના સ્વભાવવાળું; ગતિશીલ ચર્ચાપાત્ર વિ. ચર્ચા થાય તેવું ચર્ચાસ્પદ
ચલમ સ્ત્રી. (ફા.) તમાકુ વગેરે પીવા માટેનું માટીનું એક ચર્ચાવિચારણા સ્ત્રી, (સં.) વિચારવિનિમય; સલાહ સાધન (૨) હોકાનું માટીનું ચાડું

Page #298

ચલાવવું
૨૮ ૧
[ચળવળવું ચલવવું સક્રિ. ચલાવવું; ચાલે એમ કરવું
ચમું ન. આંખે બરાબર દેખાય તે માટે પહેરવાનો કાચ ચલવિચલ વિ. અસ્થિર; ડગમગતું
ચશ્મબદ સ્ત્રી. (ફા.) બૂરી નજર ચલાઉ વિ. ચાલી શકે - નભે એવું
ચમેધબ વિ. તદન આધળું ચલાચલ વિ. (સં.) સ્થાવર અને જંગમ
ચશ્નો પુ. (ફા. ચશ્મહ = આંખ) પાણીનો ઝરો કે ફુવારો ચલાણી સ્ત્રી. નાનું ચલાણું (૨) એ નામની એક રમત ચસક સ્ત્રી. (નસ કે સાંધાના સ્નાયુના એકાએક) ચલાણુંના પડઘીવાળું કાચનું કે ધાતુનું નાનું પ્યાલું(૨) છાલિયું ચકવાથી થતું દુઃખ ચલન ન. (હિ.) સરકારી નાણાચિઠ્ઠી (૨) ભરતિયું ચસકવું અ.ક્રિ. પકડમાંથી અથવા એકાદા સ્થાનમાંથી ચલાયમાન વિ. (સં.) હાલતું (૨) ફરતું; બદલાતું ખસવું; છટકવું (૨) ગાંડા થવું; મગજ ઠેકાણે ન રહેવું ચલાવવું સક્રિ. “ચાલવું'નું પ્રેરક
ચસકેલ વિ. ગાંડપણને વશ થયેલું ચલાવું અક્રિ. ચાલવાની ક્રિયા થવી; “ચાલવુંનું ભાવે ચસકો પું. ચસક; સળક (૨) તલબ; ભાવ; ચડસ (૩) ચલિત વિ. (સં.) ચળેલું; સ્થાનભ્રષ્ટ (૨) અસ્થિર (૩) લત; ખો (૪) નખરાંબાજી . સંગીતનો એક અલંકાર
ચસ ચસ ક્રિ.વિ. બરોબર ખેંચીને; ખસે નહિ તેમ ચલિયું ન. ચકલું; એક નાનું પંખી
ચસચસવું અક્રિ. તંગ હોવું; જકડાવું (૨) સક્રિ. ચલુડી સ્ત્રી, ન. નાની છીછરી વાટકી
ચસચસાવવું; બરાબર ખેંચીને પીવું ચલૂડું ન. કચોલું (૨) માટીની લોટી; લોટું
ચસચસાટ કિ.વિ. ચસી ન જાય તેમ - તંગ (૨) ચલો ઉદ્. (હિ) ચાલો; તૈયાર થાઓ (૨) ખસો સપાટાબંધ (પીવું) (૩) ૫. તંગ હોવું તે [પીવું ચર્લ્ડ ન. ચકલાની જાતનું નાનું પંખી; ચકલું ચસચસાવવું સક્રિ. તંગ કરવું (૨) ઝપાટામાં કે બરોબર ચર્લ્ડ ન. (સં. ચુલુક) ચાંગળું; અંજલિ
ચસચસાવું અ.જિ. “ચસચસવુંનું કર્મણિ ચલ્લોવું ન. વરને પરણતાં અગાઉ નિમંત્રણ આપવા ચસમ ડું. (હિ) રેશમના દોરાની ગૂંછળી કન્યાપક્ષવાળાનું જાનીવાસામાં જવું એ
ચસમપોશી સ્ત્રી. ચશમપોશી; દીઠુંઅદીઠું કરવું તે ચવ પું, સ્ત્રી. મોતીનું એક તોલ; વજનિયું (૨) હોશ; ચસમું ન. આંખે પહેરવાનો કાચ (ચસમાં બ.વ.) રામ (૩) આવડત; ગમ (૪) ઢંગ; ઠેકાણું (૫) ચસવું અ ક્રિ. ચળવું; ખસવું (૨) નુકસાનીમાં આવી પડવું
સ્વાદ; લહેજત ચૂિંટી કાઢેલી-કુટકળ બાબતો ચસોચસી સ્ત્રી, ચડસાચડસી; રસાકસી (૨) ખેંચતાણ ચવચવ વિ. પરચૂરણ; કુટકળ (૨) સ્ત્રી. જુદે જુદે ઠેકાણેથી ચહલકદમી સ્ત્રી. (હિ.) ધીરેધીરે ચાલવું કે આંટા ચવટિયું ન. પગની આંગળીએ પહેરવાનું એક ઘરેણું મારવા તે ચવડ વિ. મુશ્કેલીથી તૂટે ફાટે કે ચવાય એવું ચહલપહલ સ્ત્રી. અવરજવર ચવડાવવું સક્રિ. ‘ચાવવુંનું પ્રેરક [ભોંયમાં પેસે છે. ચહુ વિ. (સં. ચતુર, પ્રા. ચી) ચાર ચવડું વિ. ચવડ (૨) ન. હળનો અણીદાર દાંતો, જે ચહુદિશકિ.વિ. ચારે દિશાએ; બધી બાજુ ભરપૂર હોજ ચવની સ્ત્રી. (હિ.) જૂની ચાર આની; પાવલી (૨૫ નવા ચહેબચો છું. (ફ. ચહબચહ) લીલ અને વનસ્પતિથી પૈસાનો સિક્કો)
ચહેરાદાર વિ. ઘાટીલું; સુંદર; શક્કાદાર; સુંદર ચવરાવવું સક્રિ. “ચાવવું'નું પ્રેરક
ચહેરો . (ફા. ચહરહ) મોંનો ઘાટ; શિક્કલ; સૂરત (૨) ચવર્ગીય વિ. (સં.) “ચ” વર્ગને લગતું; “ચ” વર્ણનું તેિવું કપાળ પરની એક હજામત ચવલું(-લિયું) વિ. પાંપણોના વાળ ધોળા થઈ ગયા હોય ચળ વિ. ચલ; અસ્થિર ચવવુંસ ક્રિ. (પ્રા.ચવ=કહેવું) કહેવું; વર્ણવવું (૨) જન્મવું ચળ સ્ત્રી. ખૂજલી; ખંજવાળ (૨) (લા.) અજંપો; ચટપટી ચવળવું અ.ક્રિ. સળવળવું; ચળ આવવી
ચળક સ્ત્રી. ચળકાટ; ઝારો અવળાટ મું. ચળ (૨) તનમનાટ; ચળવળાટ
ચળકવું અ.ક્રિ. તેજ મારવું; ઝબકવું (૨) શોભવું; દીપવું ચવાણું ન. (સં. ચર્વણ) કાચું કોરું કે શેકેલું ખાવાનું પાણી, ચળકાટ પું. ચકચકાટ, ઝગઝગારો ચણા, મમરાશેવ વગેરે) ખાદ્ય
ચળકારો પં. પ્રકાશનો ચમકારો; ઝબકારો ચવાનું અક્રિ. “ચાવવુંનું કર્મણિ (૨) લોકમાં ગવાવું ચળકી સ્ત્રી, ચળકાટ (૨) ચળકારા મારતી વસ્તુનું છાંટણું ચવ્યું વિ. ચાવેલું (૨) અનુભવેલું
(ઉદા. કપડા ઉપર ચળકી છંટાવી છે.) ચશ્મ સ્ત્રી. (ફા.) આંખ; નેત્ર Iકરવા તે ચળવળ સ્ત્રી. (સં. ચમ્ + વલ) ચટપટી; અજંપો; વલોચશમપોશી સ્ત્રી. દીઠું અણદીઠું કરવું તે; આંખ આડા કાન પાત (૨) હિલચાલ પ્રવૃત્તિનું આંદોલન (૨) ઉશ્કેરણી ચશ્માં ન.બ.વ. આંખે બરાબર દેખાય તે માટે પહેરવાના ચળવળવું અ.કિ. જરા હાલવું; સળવળવું (૨) કંઈક કાચ
કરવાને ઊંચાનીચા થવું; ડગમગવું (૩) મનમાં ખેંચવું

Page #299

ચંદો
ચળવળાટો
૨૮૨ ચળવળાટ મું. ચળવળવું તે (૨) તલસાટ; વલવલાટ (૩) ચંચુ() સ્ત્રી. (સં.) ચાંચ (પક્ષીની) ખંજવાળ
ચળવળવાળું ચંચુ(-૨) (૦પાત, પ્રવેશ) પં. ચાંચ બોળવી તે (૨) પ્રવેશ ચળવળિયું વિ. ચળવળ જગાડવાના સ્વભાવનું ધમાલિયું; માત્ર; અલ્પ પરિચય ચળવિચળ વિ. ચલવિચલ: અસ્થિર
ચંડ વિ. (સં.) ગરમ (૨) ક્રોધી (૩) ભયંકર; ભયાનક ચળવું અ.ક્રિ. (સં. ચલતિ, પા. ચલઈ) ડગવું; ખસવું ચંડરશ્મિ પં. (સં.) ઉગ્ર કિરણો જેનાં છે તે; સૂર્ય
(૨) (લા.) પતિત થવું; યુતિ થવી (૩) પડવું; ચંડકિરણ વિ. પું. (સં.) જેનાં કિરણ ઉગ્ન છે તેવો; સૂર્ય લાલચમાં પડવું; યુતિ થવી
ચંડા સ્ત્રી. (સં.) ઉગ્ર સ્વભાની સ્ત્રી (૨) દુર્ગા દેવી ચળાઈ સ્ત્રી. (‘ચાળવું' પરથી) ચળામણી
ચંડાલ (સં. ચાંડાલ, પ્રા. ચંડાલ) (-ળ) વિ. નિર્દય; ઘાતકી ચળાચળ વિ. સ્થાવર અને જંગમ; ચરાચર; ચળ-અચળ (૨) પાપી; નીચ (૩) પં. મારો; જલ્લાદ (૪) ચળામણ ન. ચળામણી (૨) ચાળતાં નીકળેલું ભૂસું-કચરો (લા.) નીચ-ઘાતકી કર્મ કરનારો ચળામણી સ્ત્રી, ચાળવાનું મહેનતાણું (૨) ચાળવાની ક્રિયા ચંડાલ(ળ)ચોકડી સ્ત્રી, કાળાં કામ કરનારાઓની ટોળકી કે રીત
ચંડિ, (વેકા), ચંડી સ્ત્રી, (સં.) દુર્ગા દેવી (૨) ઉગ્ર ચળાયમાન વિ. ચલાયમાન; હાલતું; બદલાતું; ફરતું સ્વભાવની સ્ત્રી ચળાવવું સક્રિ. “ચળવું', “ચાળવું'નું પ્રેરક
ચંડીપાઠ પં. (સં.) દુર્ગા દેવીનું સ્તોત્ર-સપ્તશતી ચળાવું અ.ક્રિ. “ચાળવું'નું કર્મણિ (૨) “ચળવું'નું ભાવે ચંડૂલ ૫. અફીણનું સત્ત્વ (ચલમમાં પીવાતું હોય છે.) ચળિયું. ચાળતાં વધેલું તે (૨) ચૂરમું ખાંડ્યા પછી ચાલતાં ચંડોલ(-ળ) પું. (હિ. ચંડૂલ, મ. ચંડોલ) એક પક્ષી (૨)
વધેલ ટુકડો (ચળિયાં એમ બહુવચનમાં વપરાય છે.) ચકડોળ ચળુ ન. (સં. ચુલુક, પ્રા. ચલુઅ) હાથમાં પાણી લેવા અંત સ્ત્રી. ચિંતા (૨) ન. ચિત્ત
હથેળીને પાત્રાકાર કરવામાં આવે છે તે (જમી ઊઠી ચંતવવું સક્રિ. (સં. ચિન્ત) ચિંતવવું; વિચારવું હાથમાં ધોતી વખતે) (૨) જમી ઊઠીને કોગળા કરતાં ચંદ વિ. (ફા.) કેટલુંક; થોડું; જૂજ (ખાસ કરીને દિવસો કે મોં ધોવું તે
[(૨) ગાંડું મુદતના અર્થના શબ્દો સાથે વપરાય. જેમકે ચંદરોજ) ચળું વિ. સં. ચલક, પ્રા. ચલખ) ચલિત થયેલું; વંઠેલું ચંદ પું. (સં.) ચંદ્ર (૨) ચાંલ્લા તરીકે કપાળે ચોડવાની ચંગ વિ. (સં.) સ્વચ્છ(૨) મજેદાર (૩) તંદુરસ્ત (૪) પુષ્કળ થકી
[(૩) ટીલું, તિલક ચંગ ૫. (ફા.) મોંથી પકડીને વગાડવાનું એક વાજું; ચંદન ન. (સં.) સુખડનું ઝાડ-લાકડું (૨) સુખડનો લેપ
મોરચંગ (૨) વગાડવાની પિત્તળની તકતી; તાળ (૩) ચંદનગિરિ સ્ત્રી. (સં.) જયાં સુખડનાં ઝાડ થાય છે એવો
પતંગનું પૂંછડું (૪) ગંજીફાની એક રમત (૫) ન. ઘંટ એક પર્વત; મલયાચલ ચંગી, (ભંગી) (ચંગ+ભંગ= ભાંગ) ભાગગાંજામાં મસ્ત ચંદનઘો છું. ઊડણઘો
રહેનાર; વ્યસની (૨) વ્યભિચારી; કામુક ચંદન-ચિતા સ્ત્રી. (સં.) ચંદનના લાકડાંની ચિતા ચંગું વિ. (સં. ચંગક, પ્રા. ચંગઅ) નીરોગી; તંદુરસ્ત (૨) ચંદનહારપું. સ્ત્રીઓના કોટનું એક ઘરેણું સુંદર (૩) પવિત્ર
ચંદની સ્ત્રી. (સં. ચંદ્ર = ચંદ) ચાંદની (૨) ચંદરવો; છત ચંગૂલ ૫. પક્ષીનો નહોર
(૩) એક વનસ્પતિ-બારમાસી (૪) ચંદન ભરવાની ચંચ સ્ત્રી, ચંચું; ચાંચ
કટોરી ચંચરી મું. (સં.) ભમરો (૨) સ્ત્રી. ભમરી ચંદરવું સક્રિ. વાત કઢાવી લેવી (૨) છેતરવું ચંચલ વિ. (સં.) (-ળ) ડગમગતું (૨) અધીરું (૩) ચંદરવો મું. (સં. ચંદ્રોદય, પ્રા. ચંદોવઅ) છતનું રંગબેરંગી ક્ષણિક, ફાની (૪) ચકોર ચાલક (૫) પ્રવૃત્તિશીલ
૨) છત; ચંદની ચંચલ(ળ)તે સ્ત્રી. ચંચળપણું; અધીરાઈ
ચંદા સ્ત્રી. (સં. ચંદ્ર, પ્રા. ચંદ. અંગ્રેજી સાહિત્યના સાદગ્યે ચંચલા સ્ત્રી. (સં.) (-ળ) ચંચળ સ્ત્રી (૨) લક્ષ્મી (૩) સ્ત્રીલિંગ) ચંદ્ર (૨) ચંદ્રિકા, ચાંદની (૩) ચંદની; વીજળી (૪) એક છંદ
ચાંદરણું ચંચવાળવું સક્રિ. (સં. ચંચુ પરથી ચંચ થઈને) ચાંચમાં ચંદાવું અ.ક્રિ. ચાંદું પડવું (૨) કોહવાણ લાગવું
આવે તેટલું થોડું થોડું મોંમાં લઈને મમળાવવું (૨) ચંદિર ૫. ચંદ્ર પંપાળ્યા કરવું
ચંદી સ્ત્રી, ઘોડા કે બળદને અપાતો સૂકો દાણો (૨) (લા.) ચિંચળ વિ. જુઓ “ચંચલ'
(લશ્કરના વાહનને ચંદીરૂપે) ખંડણી (૩) લાંચરુશ્વત ચંચળતા સ્ત્રી, જુઓ ‘ચંચલતા
ચંદો . (સં. ચન્દ્રક) ચાંદો (૨) ધાતુના પતરા ઉપર ચંચળા સ્ત્રી, જુઓ “ચંચલા'
લખેલું બક્ષિસનામું (૨) ચહેરો; મુખવટો (૪) ચંદ્રમાં

Page #300

ચંદૌસી
૨૮ ૩
જેવો ગોળ આકાર (ટોપીનો ચાંદો) (૫) ચાંલ્લો (૬) મહોર; છાપ (૭) ઘડિયાળનું ડાયલ ચંદૌસી પું. એક પ્રકારની ઊંચી જાતના ગણાતા ઘઉં ચંદ્ર પું. (સં.) ચાંદો (૨) ઉપગ્રહ (જેમ કે, શનિને અમુક ચંદ્ર
છે.) (૩) છૂંદણું; ટપકું (૪) ચાંલ્લો (૫) એકની સંજ્ઞા ચંદ્રક છું. (સં.) ચાંલ્લો (૨) મોરના પીંછાની ટીલડી (૩)
મહોરછાપવાળો સિક્કો; બિલ્લો (૪) ચંદ્ર જેવો આકાર ચંદ્રકલા સ્ત્રી. (સં.) (-ળા) ચંદ્રની કળા; બિંબનો સોળમો ભાગ (૨) એક જાતની સાડી (૩) ચંદ્રનું કિરણ (૪) અંબોડાનું એક ઘરેણું; ચાક
ચંદ્રકાંત પું. (સં.) એક જાતનો મણિ, જેના ઉપર ચંદ્રનાં કિરણ પડતાં તેમાંથી પાણી ઝમે છે. ચંદ્રકાંતા સ્ત્રી. (સં.) રાત્રિ (૨) ચાંદની (૩) પું. એક છંદ ચંદ્રગ્રહણ ન. (સં.) ચંદ્રનું ગ્રહણ; પૂનમની વેળાએ સૂર્ય અને ચંદ્ર વચ્ચે પૃથ્વી સીધી લીટીમાં આવે ત્યારે ચંદ્ર ઉપર પડતી પૃથ્વીની છાયા [શિવ ચંદ્રચૂડ, (-ડામણિ) મું. (સં.) (કેશકલાપમાં ચંદ્રવાળા) ચંદ્રજ્યોતિ સ્ત્રી. (સં.) ચાંદની, ચંદ્રપ્રકાશ (૨) એક જાતનું
દારૂખાનું [હોય એ પ્રકારની ગણાતી નાડી; ઇંડા ચંદ્રનાડી સ્ત્રી. (સં.) ડાબા નસકોરામાંથી શ્વાસ ચાલતો ચંદ્રપ્રભા સ્ત્રી. (સં.) ચંદ્રનો પ્રકાશ; ચાંદની (૨) શિલા
જિતમાંથી બનતી એક રાસાયણિક દવા (આયુ.) ચંદ્રપ્રભુસ્વામી પું. (સં.) જૈનોના વર્તમાન ચોવીસ તીર્થંકરોમાંના આઠમા [નિશાની ચંદ્રબિંદુ ન. (સં.) અનુનાસિક અવાજની (*) આવી ચંદ્રબિંબ પું. (સં.) ચંદ્રનો ગોળો
ચંદ્રમણિ પું. (સં.) ચંદ્રકાંત નામનો કાલ્પનિક મણિ ચંદ્રમંડલ (સં.) (-ળ) ન. ચંદ્ર અને તેની આસપાસનું કૂંડાળું ચંદ્રમા પું. (સં.) ચંદ્ર; ચાંદો
ચંદ્રમાન ન. (સં.) ચંદ્રની ગતિ પ્રમાણેની ગણતરી [વદની ચંદ્રમુખી વિ., સ્ત્રી. (સં.) ચંદ્રના જેવા મુખવાળી; શશીચંદ્રમુખી ન. ચંદ્રના પ્રકાશમાં ખીલતી ફૂલની એક વેલ ચંદ્રમૌલિ પું. (સં.) (મુગટમાં ચંદ્રવાળા) મહાદેવ; ચંદ્રચૂડ ચંદ્રયાન ન. (સં.) ચંદ્ર તરફ જવા માટેનું વૈજ્ઞાનિક સાધન ચંદ્ર(-લે)ખા સ્ત્રી. (સં.) ચંદ્રની કળા (૨) બીજનો ચંદ્ર ચંદ્ર(વલ્લરી, ૦વલ્લી, (-લ્લિકા)) સ્ત્રી. (સં.) સોમ
નામની વેલ; સોમવલ્લી ચંદ્રવાર પું. (સં.) સોમવાર
ચંદ્રશાલા (સં.) (-ળા) સ્ત્રી. અગાસી કે અગાસીમાંનો એવો ખંડ જેમાં ચંદ્રનાં કિરણ પડતાં હોય ચંદ્રશેખર પું. (સં.) મસ્તકભાગમાં ચંદ્રવાળા મહાદેવ ચંદ્રહાસ પું. (સં.) (ચંદ્રની જેમ) ચકચકતી તલવાર (૨) રાવણની તલવારનું નામ (૨) એક પૌરાણિક રાજા ચંદ્રાર્ધ વિ., પું. (સં.) આઠમનો ચંદ્ર
[ચાકટ
ચંદ્રાસ્ત પું. ચંદ્રનું આથમી જવું તે ચંદ્રાંશુ ન. (સં.) ચંદ્રનું કિરણ ચંદ્રિકા સ્ત્રી. (સં.) ચાંદની; જ્યોત્સ્ના; કૌમુદી (૨) ચંદ્રની સોળ કળામાંની એક (૩) નાનું મોરપિચ્છ ચંદ્રિકોત્સવ પું. (સં.) શરદપૂર્ણિમાનો ઉત્સવ ચંદ્રી સ્ત્રી. ચંદા; ચાંદની (૨) ચાંદો; ચંદ્ર ચંદ્રોદય પું. (સં.) ચંદ્રનું ઊગવું તે (૨) એક ઔષધિચંપક છું. (સં.) ચંપો; એક ખૂશબોદાર ફૂલ ઝાડ કે તેનું ફૂલ
[દવા
ચંપકવણું વિ. ચંપાના ફૂલના વર્ણ-રંગનું; ચંપાવğ ચંપલ પું. સ્ત્રી., ન. ઉ૫૨ પટ્ટીઓવાળું એક જાતનું પગરખું ચંપાતે પગલે શ.પ્ર. દબાતે પગલે; ધીમેથી ચંપાવવું સ.ક્રિ. ‘ચાંપવું’નું પ્રેરક [(૩) દઝાવું ચંપાવું અક્રિ. ‘ચાંપવું’નું કર્મણિ (૨) ગંદકીમાં પગ પડવો ચંપી સ્ત્રી. (દે. ચંપીઆ = આક્રમણ; દબાવ) મસળવું દબાવવું તે (હાથ કે પગને)
ચંપૂ સ્ત્રી., ન. (સં.) સંસ્કૃતની ગદ્ય અને પદ્ય બન્નેવાળી લલિત પ્રકારની કથા કે આખ્યાયિકા ચંપેલી સ્ત્રી. ચમેલી; એક ફૂલવેલ [ફૂલ ચંપો છું. (સં. ચંપક, પ્રા. ચંપઅ) એક ફૂલઝાડ કે તેનું ચંબુ પું. ભોટવા-ઘાટનું એક વાસણ (૨) કૂજો; ભોટવો
(૩) વિજ્ઞાનની પ્રયોગશાળાનું એક પાત્ર; ‘લાસ્ક’ ચંબુ(-બુ)ડિયો પું. ઊંચા ઘાટનો લોટો; નાનો ચંબુ થંબૂ(-)ડી સ્ત્રી. ખૂબ નાનો ચંબુ ચંબેલી સ્ત્રી. ચંપેલી; ચમેલી
ચા યું., સ્ત્રી. (ચીની = તા, શા) એક છેાડ (૨) તેની સૂકી પત્તીનું પીણું (૩) ચાની સૂકી પત્તી ચાઇના પું. ચીનનો પ્રદેશ (૨) વિ. ચીનના પ્રદેશનું ચાઈનીઝ વિ. (ઈં.) ચીનના પ્રદેશને લગતું [ઓજાર ચાઊ(-ઉ)ર ન. વાવણી માટે અનાજ ઓરવાનું એક ચાઊ(-ઉ)સ પું. (તુર્કી ચાવૂસ) લશ્કરમાં ડંકા-નિશાન
વગેરેની ટુકડીનો જમાદાર (૨) આરબ સિપાઈ; ચોકીદાર (જૂના જમાનાનો) [ઓજાર ચાઓળ ન. ચાઊર; વાવણી માટે અનાજ ઓરવાનું એક ચાક વિ. (તુર્કી) તંદુરસ્ત; બરોબર તૈયાર (જેમ કે, એની તબિયત ચાક છે.)
ચાક હું. (સં. ચક્ર, પ્રા. ચક્ક) ચક્ર; પૈડું (૨) કુંભારનું ચક્ર; ચાકડો (૩) ચક્રની ગોળ ગતિ; ચકર ચકર ફરવું તે; ઘૂમરી (૪) અંબોડામાં નંખાતું એક ગોળાકાર બિલ્લા જેવું ઘરેણું
ચાક છું. (ઈં. ચોક) એક જાતની ધોળી પોચી માટી; ખડી ચાક વિ. (ફા.) ફાટેલું; ચીરેલું ચાકઘર્ષણ ન. ગબડતા પદાર્થનું ઘર્ષણ; ‘રોલિંગ ફ્રિકશન’ ચાકટ સ્ત્રી. (દે. ચક્કલંડા) બે મોઢાળો આંધળો સાપ

Page #301

ચાકડો ૨૮૪
[ચાણાક્ષ ચાકડો છું. (સં. ચક્ર) કુંભારનો ચાક
ચાટ સ્ત્રી. કૂતરા વગેરેને ખાવાનું નાખવાનું કામ (૨) ચાકણ સ્ત્રી. ચાકટ; બે મોઢાબો આંધળો સાપ
ખાવાનો ચસકો: લાલસા મિહેણું ટોણો ચાકર છું. (ફા.) દાસ; નોકર
ચાટ સ્ત્રી. (સં. ચટુ ઉપરથી) લપડાક તમાચો (૨) ચાકરડી સ્ત્રી. ચાકરનું કામ કરનારી સ્ત્રી; નોકરડી ચાટ પું. (સં.) વિશ્વાસમાં લઈ લૂંટી લેનારો પુરુષ ચાકરિયાત વિ. ચાકરી કરનારું (૨) ચાકરિયું (૩) ૫. ચાટકો છું. મનમાં લાગતો ચટકો (૨) મહેણું ટોણો નોકર; ચાકર
ચાટણ ન. ચાટવું તે (૨) ચાટવાની ઔષધિ; અવલેહ ચાકરિયું વિ. ચાકરી પેટે મળેલું
ચાટણિયું વિ. ચાટવા-ખાવાની લોલુપતાવાળું (૨) લાંચિયું ચાકરી સ્ત્રી. ચાકરનું કામ (૨) સેવા; સારવાર (૩) (૩) ખુશામતિયું ચાકરનું મહેનતાણું (૪) નોકરી
ચાટણું ન. ચાટવાની ઔષધિ ચાકલો છું. કાંચળી ઉપર પાડેલી રેશમ કે કસબની ભાત ચાટલું ન. દર્પણ; આયનો (૨) મોટું (તિરસ્કારમાં) ચાકવું સક્રિ. ખળામાં અનાજના ઢગલા વગેરે ઉપર રાખ ચાટવી સ્ત્રી. સામાન્ય નાની કડછી (૨) કાનમાંથી મેલ
કે ખડીનાં નિશાન કરવાં (૨) હદ બાંધવી; સીમા કાઢવાની સળી આંકવી
ચાટવું સક્રિ. (સં. ચકૃતિ, પ્રા. ચટ્ટ) જીભ વતી અડીને ચાકળ, (ત્રણ) સ્ત્રી. (દ, ચક્કલંડા-ચાકુલંડ-ચાકળણ- વસ્તુને સ્પર્શવી: જીભ તે પર ફેરવવી કે તે વડે ચાકણ) ચાકટ; બે મોઢાળો આંધળો સાપ
ચાખવું; ચૂસવું કે ખાવું (૨) ખુશામત કરવી ચાકળો છું. (સં. ચકલ, પ્રા. ચક્કલ) આખળિયો; આડણી ચાટવો . (સં. ચટ્ટક, અપ, ચટુઅ-ચઢ઼વલ) લાકડાનો
(૨) કોસની મોટી ગરગડી (૩) ગોળ કે ચોરસ નાની કડછો (૨) હલેસું તેવું વાક્ય-વાત (૩) ખુશામત ગાદી (ખાસ કરીને ચામડાની) (૪) ભરતકામ કરેલો ચાટુ વિ. (સં.) પ્રિય; મીઠું (વચન) (૨) ન. પ્રિય લાગે
કપડાનો ચોરસ કકડો (ભીંત શણગારવા માટેનો) ચાટુકાર વિ. (સં. મીઠું-પ્રિય લાગે તેવું બોલનાર; ચાકી સ્ત્રી. (સં. ચક્ર ઉપરથી) ખીલા, સ્ટ્ર વગેરે સાથે
ખુશામતખોર વપરાતી પેચવાળી કે પેચ વિનાની ચકતી; “નટ' (૨) ચાટુકારી સ્ત્રી, ખુશામત
ધિર ગોળ ગાંઠડી (૩) ગોઠવીને કરેલો ઢગલો ચાડી સ્ત્રી, નાનો ચાટવો (૨) કાંટામાં નંગ બેસાડવાનું ચાકુ(કુ) . ન. (ફા.) ચપ્પ ખિજૂરનું વાઢિયું ચાટુડું વિ. દોઢડાહ્યું; ચિબાવલું ચાકું ન. (સં. ચક ઉપરથી) ચકતું (૨) ગચિયું (૩) ચાટર્ડ વિ. ચાટણિયું (૨) લાંચિયું ચાકુ છું., ન. જુઓ “ચાકુ' [શકાતું (૩) આંખથી થતું ચાટી પું. (ચાટવું' ઉપરથી) ચાટણ; ચાટણું ચાક્ષુષ-સ) વિ. (સં.) આંખને લગતું (૨) પ્રત્યક્ષ જોઈ ચાઠું ન. ચામડું; ચકામું ચાખડી સ્ત્રી. પગપાવડી; પાદુકા
ચાડિયણ વિ. સ્ત્રી. ચાડી ખાનારી (સ્ત્રી) ચાખવું સક્રિ. (સં. ચક્ષતિ, પ્રા. ચકખાઈ) જીભથી સ્વાદ ચાડિયું વિ. ચાડી ખાનારું જોવો (૨) (લા.) જરા-થોડુંક ખાવું (૩) અનુભવ ચાડિયો ૫. સુકલકડી માણસ (૨) પંખી, વાંદરાં વગેરેને
ડરાવવા કરેલો માણસ જેવો આકાર (૩) ગામ કે ચાગ મું. લાડ; પ્યાર (૨) ચાગલાઈ
ફિળિયાનો નઠારો માણસ (૪) નિંદાપાત્ર માણસનું ચાગલા(-ળા)ઈ સ્ત્રી. ચાગલાપણું; ચાગલાવેડા
પૂતળું (૫) વિ., પૃ. ચાડી ખાનારો (માણસ) ચાગલું(-ળું) વિ. મૂર્ખ છતાં ચતુર હોવાનો ઢોંગ કરતું; ચાડી સ્ત્રી. જેમાં ગોળો મુકાય તેવો ગોફણનો ભાગ ચબાવલું (૨) લાડ કે પ્યાર ઇચ્છતું
ચાડી સ્ત્રી. (સં. ચાટુ, પ્રા. ચાડુ) એકની વાત બીજાને ચાગાવાગો છું. કાચુંકોરું ખાવાનું; નાસ્તો
કહી દેવી તે; ચુગલી ચાઘર ન. ચા પીવા-મળવાનું સ્થળ; ‘ટી હાઉસ ચાડીખાઉ વિ. ચાડી ખાવાની ટેવવાળું; યુગલોર ચાચર છું. (સં. ચત્વર, પ્રા. ચચ્ચર) મંડપની બહારનો ચાડીચુગલી સ્ત્રી. ચાડી; ચુગલી (૨) નિંદા અને કૂથલી ખુલ્લો ચોક (૨) ચાર રસ્તાનું ચકલું
ચાડું ન. (દ. ચડુ) ગોફણની ચાડી (૨) ખાડાવાળું દીવો ચાચર સ્ત્રી. (સં. ચત્વરી, ચચ્ચરી) (લા.) ચૌટામાં મૂકવાનું ચોકઠું (૩) મોં; ડાચું (તુચ્છકારમાં) (૪) સ્થાપવામાં આવેલી દેવી; ચકલાની દેવી
ખામણું ચાચરિયાં ન.બ.વ. ચકલાની દેવીના ગણનાં દેવલાં ચાણક્ય છું. (સં.) અર્થશાસ્ત્રનો પ્રાચીન પ્રસિદ્ધ લેખકે - ચાચા (માનાર્થે) ચાચો છું. (ઉર્દૂ ચાચા) કાકો; પિતાનો કૌટિલ્ય: ચંદ્રગુપ્ત મોર્યનો બ્રાહ્મણ અમાત્ય વિષ્ણુગુપ્ત ભાઈ (૨) (બગમાં) દુશમન
(ર) વિ. (લા.) મુત્સદી; કૂટનીતિજ્ઞ ચાટ વિ. ભોંઠું; શરમિંદુ
ચાણાક્ષ વિ. મુત્સદી
લેવો

Page #302

ચાતક
ચાતક નં. (સં. પું.) એક પંખી (તેને વિશે એમ કહેવાય છે કે તે આકાશમાંથી પડતાં વરસાદનાં ટીપાં જ પીને રહે છે.)
ચાતકી સ્ત્રી. ચાતકની માદા
ચાતરણ ન. ચાતરવું તે
[(૩) ખસેડવું ચાતરવું સ.ક્રિ. ચુપચાપ સરકાવી લેવું (૨) છુપાવરાવવું ચાતરી સ્ત્રી. રેંટિયાની ત્રાક
૨૮૫
ચાતુર વિ. (સં.) ચતુર
ચાતુરી સ્ત્રી. (સં.) ચતુરાઈ; દક્ષતા ચાતુર્માસ પું.બ.વ. (સં.) ચતુર્માસ; ચાર માસનો સમૂહ (દેવપોઢીથી દેવઊઠી અગિયારસ સુધીના ચાર મહિના) (૨) વર્ષાઋતુ ચાતુર્ય ન. (સં.) ચાતુરી; ચતુરાઈ ચાતુર્વર્ય ન. (સં.) ચાર વર્ણ : ક્ષત્રિય, વૈશ્ય, બ્રાહ્મણ અને શૂદ્ર (૨) ચારે વર્ણના ધર્મ કે તે પ્રમાણેની [લગતું ચાતુર્વેદ વિ. (સં.) ચાર વેદો કે જ્ઞાનશાખાઓવાળું; –ને ચાતુર્વેદી વિ. (સં.) ચાર વેદ જાણનારું ચાદર સ્ત્રી. (ફા.) ઓછાડ (જેમ કે, ઓઢવાની, પથારીની, મડદા કે કફનની)
સમાજવ્યવસ્થા
ચાદરપાટ પું. ચાદરો કરવા લાયક કપડાની એક જાત ચાદરું ન. ચાદ૨થી મોટું અને રંગેલું પાથરણું કે ઓછાડ ચાદાન(-ની) સ્ત્રી. ચાની કીટલી
ચાનક સ્ત્રી. કાળજી (૨) ચેતવણી (૩) જાગૃતિ; ચાલાકી ચાનકી સ્ત્રી. નાનો રોટલો કે ભાખરી
ચાનકું ન. ચાનકી; નાનો રોટલો
ચાન્સ પું. (ઈં.) નસીબ; ભાગ્ય (૨) ફાયદો; લાભ (૩) અવસર; મોકો; તક
ચાન્સેલર પું. (ઇં.) યુનિવર્સિટીનો અધ્યક્ષ; કુલાધિપતિ
(૨) વહીવટીતંત્રનો ઉચ્ચ અધ્યક્ષ [એ સર્કલ' ચાપ ન. (સં.) કામઠું; ધનુષ્ય (૨) વર્તુલખંડ; ‘આર્ક ઓફ ચાપકોણ પું. (સં.) ધનુષ્ય આકારનો ખૂણો; ‘સ્ફરિક્સ
ઍન્ગલ'
ચાપ(પા)ચીપ સ્ત્રી. ટાપટીપ (૨) દોઢડહાપણ ચાપટ સ્ત્રી. (સં. ચંપટ) લપડાક; તમાચો ચાપટ ક્રિ.વિ. (‘ચપટ' ઉપરથી) પલાંઠી વાળીને (બેસવું) ચાપડો પું. ચપટ-સજ્જડ રાખે એવો બંધ – પટો (૨) ગોળ નહિ પણ ચપટા પત્તા પર વીંટેલો દોરો (પતંગનો) (૩) કણકના બે લૂઆને ભેગા કરી એક બનાવેલો લૂઓ ચાપણ સ્ત્રી. લોઢામાં ખાંચ પાડવાનું સાધન ચાપણિયું ન. રામપાતર; ચપ્પણિયું [‘આર્ક લેમ્પ’ ચાપ(૦દીપ, ૦દીવો) પું. એક પ્રકારનો વીજળીનો દીવો; ચાપલ ન. ચપળતા; ચપળપણું [તે; ચબાવલાપણું ચાપલૂસી સ્ત્રી. (ફા.) ખુશામત (૨) ચીપીચીપીને બોલવું
[ચારખૂણિયું
ચાપલ્ય ન. (સં.) ચપળતા (૨) સાહસ; અવિચારી કામ ચાપવું ન. હાથ કે પગની આંગળીઓવાળો ભાગ; ચાપું (૨) કાનની બૂટ (૩) કાનનું એક ઘરેણું ચાપાચીપ સ્ત્રી. જુઓ ‘ચાપચીપ’ [કે વિદાયની મિજલસ ચાપાણી ન.બ.વ. ચા કે ચા સાથેનો નાસ્તો (૨) સ્વાગત ચાપીય વિ. (સં.) અર્ધગોળાકાર
ચાપુ ન. ચપ્પુ; ચાકુ
ચાપું (-પું) ન. પગનું ચાપવું
ચાબખો પું. (ફા. ચાબુક ઉપરથી) ચાબુક; કોરડો (૨) (લા.) અસરકારક-માર્મિક વર્ન ચાબવું સ.ક્રિ. ટાંકણી ભોંકવી
ચાબુક છું. (ફા.) પાતળી દોરીનો કોરડો; સાટકો ચાબુકબાજી સ્ત્રી. ચાબુકની લડાઈ ચાબુકસવાર પું. ઘોડો કેળવનારો
ચામ ન. (સં. ચર્મ, પ્રા. ચમ્મ) ચામડી; ચામડું [લાકડી ચામખેડું ન. મદારી કે જાદુગરની ઝોળી (૨) જાદુગરની ચામખેડુ ન. એ નામનું એક પ્રકારનું જીવડું ચામડું ન. ચામડી ઉપરનું ચાઠું કે સોળ ચામઠું વિ. વાંકખોરિયું (૨) દોઢડાહ્યું (૩) છંદીલું ચામડ વિ. ચામડા જેવું ચીકણું ચામડિયણ સ્ત્રી. ચામડિયાની સ્ત્રી
ચામડિયો પું. ચામડાં ઉતારવાં-કેળવવાનું કામ કરનારો ચામડી સ્ત્રી. (સં. ચર્મ, પ્રા. ચમ્મ) ત્વચા (શરીર પરની);
ખાલ [કરે તેવું; કામ ન કરનારું; કામચોર ચામડી(ચોર, ૦૨ખું) વિ. કામમાં પોતાની જાત સંભાળ્યા ચામડું ન. (સં. ચર્મ, પ્રા. ચમ્મ) ઢોરની ઉતારેલી ખાલ
(કેળવેલી કે ન કેળવેલી) (૨) ચામડી (તુચ્છકારમાં) ચામર પું., ન. (સં.) ચમ્મર; ચમરી (૨) એક છંદ ચામરસ પું. ચામડામાંથી કાઢેલાં ચીકણાં પદાર્થ; સરેસ ચામાચીડિયું ન. વાગોળની જાતનું એક નાનું પ્રાણી ચામાચેણ સ્ત્રી. છછૂંદર (૨) માદા ચામાચીડિયું ચામુંડા સ્ત્રી. (સં.) દુર્ગાનું એક સ્વરૂપ ચામોદિયું વિ. નખરાખોર (૨) અડપલું; ચાંદવું (૩) ન. નખરું (૪) અડપલું [સ્વભાવ ચામોદી સ્ત્રી. નખરાંખોરી; ચાળોચમકો (૨) ચાંદવો ચાર પું. (સં.) જાસૂસ (૨) ખેપિયો ચાર સ્ત્રી. (પ્રા. ચારિ) લીલું ઘાસ; ચારો ચાર વિ. (સં. ચત્વારિ, પ્રા. ચાઆર) ત્રણ વત્તા એક
(૨) થોડુંઘણું; કાંઈક ગણનામાં લેવા જેટલું (જેમ કે, મનુ ચાર પૈસા કમાયો છે.) (૩) થોડું; અલ્પ (જમે ચાર દિવસનું ચાંદરણું) (૪) પું. ચારનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૪’
ચારક વિ.,પું. પશુ ચરાવનારો; ગોવાળ ચારપૂણિયું વિ. ચાર ખૂણાવાળું; ચોરસ ઘાટનું

Page #303

ચારઘૂંટ
ચારખૂંટ ક્રિ.વિ. ચોખૂંટ; સમગ્ર બધું; તમામ (૨) વિ. ચાર ખૂણાવાળું (૩) આખી પૃથ્વીનું ચારચક્ષુ વિ., પું. (સં.) જાસૂસની આંખે જોતો-રાજા ચારણ વિ. (સં.) રાજદરબારમાં કવિતા કરનારી એક જાતિનું (૨) પું. એ જાતિનો માણસ ચારણ ન. (સં.) ચારવાની ક્રિયા (૨) ઢોરની ચરામણી ચારણકાવ્ય ન. સ્તુતિકાવ્ય; ‘બૅલડ’ ચારણિયાણી સ્ત્રી. ચારણની સ્ત્રી (૨) ચારણજાતિની સ્ત્રી ચારણી વિ. ચારણનું, –ને લગતું (૨) ચારણની રચેલી કવિતાની ભાષા; ડિંગળ પ્રકારની ભાષા (૩) ચારણસ્ત્રી; ચારિણયા
૨૮૬
ચારણી સ્ત્રી. ચારવાની ક્રિયા (૨) ચારવાનું સાધન ચારધામ ન.બ.વ. હિંદુઓનાં ચાર મુખ્ય તીર્થો :
જગન્નાથપુરી, સેતુબંધ રામેશ્વર, દ્વારકા, બદરી-કેદાર ચારપદાર્થ પું.બ.વ. જીવનના ચાર મુખ્ય પુરુષાર્થ : ધર્મ, અર્થ, કામ, મોક્ષ
ચારપાઈ સ્ત્રી. (હિં.) ખાટલો [(૨) સોગટું ચલાવવું ચારવું સ.ક્રિ. (સં. ચારયતિ, પ્રા. ચારઇ) (ઢોર) ચરાવવું ચારસૈં(-સો) વિ. ચારસોની સંખ્યાનું (૨) પું. ચારસોનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૪૦૦'
ચારસો-વીસ વિ.,સ્ત્રી. પીનલકોડની ૪૨૦મી કલમછેતરપિંડી, દગાબાજી, વગેરે માટે (૨) વિ. તેવા ગુના કરનારું
ચારિત્ર, (-ત્ર્ય) ન. (સં.) આચરણ (૨) સદાચાર; શીલ ચારિત્ર(-ત્ર્ય)ક્ષમ વિ. સદાચારી; ચારિત્ર્યવાળું ચારિત્ર(-ત્ર્ય)બળ ન. ચારિત્રનું બળ; સદાચરણની શક્તિ; ‘મોરલ ફોર્સ’
ચારિત્ર(-ત્ર્ય)મીમાંસા સ્ત્રી. (સં.) નીતિશાસ્ત્ર; ‘ઍથિક્સ’ ચારિત્ર(-ત્ર્ય)શીલ વિ. (સં.) ચારિત્ર્યવાળું; સદાચારી ચારિયું વિ. જેમાં માત્ર ચાર થતી હોય તેવું (ખેતર) (૨)
ફક્ત ચાર - ઘાસ પામનારાં ઢોરનું (ધી) (૩) ન. ચાર વાઢી લાવનાર માણસ (૪) ચાર બાંધવાનું વસ્ત્ર ચારુ વિ. (સં.) સુંદર; મનોહર; રળિયામણું ચારુતા સ્ત્રી. (-ત્વ) ન. (સં.) સુંદરતા; મણિતા ચારું ન. બીજાં ઢોર સાથે ચરવા જતું ઢોર-પ્રાણી (૨) ખોદીને ચારો કરવા પડતર રાખેલું ખેતર ચારું ન. વારંવાર ચાર ભોંકવાથી પડેલું આંટણ ચારેક વિ. લગભગ કે અંદાજે ચારની સંખ્યાનું ચારો પું. (‘ચારવું’ ઉપરથી) પશુપંખીનો ખોરાક; ભક્ષ (૨) ઢોર માટેનું ઘાસ; ‘ફોડર
ચારો પું. (ફા.) ઇલાજ; ઉપાય (૨) સત્તા; ચલણ ચારોલું ન. ઘોડા તથા ઢોરનો ચારો (૨) ગોચર [મેવો ચારોળી સ્ત્રી. (સં. ચારુફલી, પ્રા. ચારુફલી) એક સૂકો ચાર્કાલ પું. (ઈં.) બાળેલાં લાકડાંનો કોલસો; ચાલુ કોલસો
| ચાલવું
ચાર્જ પું. (ઈં.) મૂલ્ય (૨) આરોપ; તહોમત (૩) સુપરત; તેવું કામ કે જવાબદારી (૪) કામનો હવાલો (૫) કાર્યભાર; સત્તા (૬) બૅટરીમાં સંગ્રહીત કરવામાં આવતી ઊર્જા
ચાર્જશીટ ન. (ઇ.) તહોમતનામું; આરોપનામું ચાર્ટ પું. (ઈં.) નકશો; આલેખ (૨) પત્રક ચાર્ટર પું. (ઈં.) પરવાનો; અધિકારપત્ર (૨) (વહાણ,
વિમાન વગેરે) કરારથી ભાડે લેવાં-રાખવાં તે ચાર્ટર્ડ-એકાઉન્ટન્ટ પું. (ઈં.) સનદી હિસાબનીસ ચાર્વાક યું. (સં.) નાસ્તિક મતનો પ્રવર્તક (૨) સ્ત્રી. દુર્યોધનનો એક મિત્ર
ચાર્વાકમત પું. (સં.) ચાર્વાકનો નાસ્તિક સિદ્ધાંત ચાર્વાકવાદ પું. (સં.) ચાર્વાકે પ્રવર્તાવેલ નાસ્તિક મત કે વાદ; દેહાત્મવાદ
ચાર્વાકવાદી વિ. પું. ચાર્વાકવાદને લગતું કે માનનારું ચાલ પું. (‘ચાલવું’ પરથી) રિવાજ, શિરસ્તો ચાલ સ્ત્રી. ચાલવાની પદ્ધતિ હીંડછા (૨) ચાલવાની ગતિ
(૩) (રમતમાં) ફૂટી વગેરે ચલાવવી કે તેનો દાવ (૪) ચાલચલગત; વર્તણૂક (૫) પાઘડીપને બાંધેલી અનેક ઓરડીઓવાળી ઇમારત; ચાલી ચાલક વિ. (સં.) ચલાવનારું; પ્રવર્તક; કાર્યવાહક ચાલચલગત સ્ત્રી., ચાલચલણ ન. વર્તણૂક (૨) ચારિત્ર્ય; શીલ; ‘કૅરેક્ટર’
ચાલણગાડી સ્ત્રી. છોકરાંને ચાલતાં શીખવવાની ગાડી ચાલણચૂલો પું. ફરતો, કામચલાઉ ચૂલો (૨) ‘સ્ટવ’ ચાલતી વિ., સ્ત્રી. ચાલ્યા જવું; જતા રહેવું ઉપયોગી ચાલતું વિ. ચાલું; વર્તમાન (૨) ગતિમાન (૩) કામ દેતું; ચાલનન. (સં.) ચલાવવાની ક્રિયા; એક વસ્તુને એક જગા
એથીબીજી જગાએલઈજવી-મૂકવીતે(૩) હલાવવુંતે ચાલનહાર વિ. ચાલનારું (૨) ચલાવનારું વેશન’ ચાલના સ્ત્રી. ચાલવું કે ચલાવવું તે (૨) પ્રેરણા; ‘મોટિચાલબાજ વિ. યુક્તિબાજ; ચતુર (૨) ધૂર્ત; કપટી ચાલબાજી સ્ત્રી. રમતમાં ફૂટી વગેરે ચલાવવાની રીત કે હોશિયારી (૨) (લા.) પ્રપંચ; ચાલાકી
ચાલવું અ.ક્રિ. (સં. ચલ્યતિ, પ્રા. ચલ્લઈ) હીંડવું (૨)
કોઈ યંત્રનું ગતિવાળું કે ક્રિયાવાન થવું (૩) નિર્વાહ થવો; નભવું (૪) ટકવું; પહોંચવું (આટલા ઘઉં ઘણા દિવસ ચાલશે.) (૫) કહ્યાનો અમલ થવો; સત્તા હોવી (મગનનું કંઈ ચાલતું નથી.) (૬) વર્તવું; અનુસરવું (વડીલના કહ્યા પ્રમાણે ચાલશો તો સુખી થશો.)(૭) બસ-પૂરતું થવું (આટલું દૂધ ચાલશે.) (૮) કોઈ પણ પ્રવૃત્તિનું ગતિમાન થવું કે હોવું (અહીં મસલત ચાલે છે.) (૯) વ્યવહારમાં - અત્યારે ઉપયોગમાં હોવું (વર્ગમાં આ પુસ્તક નથી ચાલતું.)

Page #304

ચાલાક
ચાલાક વિ. (ફા.) ચતુર; હોશિયાર (૨) ધૂર્ત ચાલાકી સ્ત્રી. ચાલાકપણું; ચતુરાઈ (૨) ધૂર્તતા ચાલી સ્ત્રી. પાઘડીપને બાંધેલી અનેક ઓરડીઓવાળી ઇમારત; ‘ચાંલ’[ચાળીસનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૪૦ ચાલીસ(-શ) વિ. (સં. ચત્વારિશત્) ચાળીસ; (૨) પું. ચાલુ વિ. ચાલતું; જારી (૨) હાલનું; વર્તમાન ચાલો ઉર્દૂ. વારુ; સારું; બરાબર ચાવડી સ્ત્રી. (ચાર+વાટ) પોલીસથાણું; ગેટ (૨) જકાતનાકું (૩) રાજમહેલ જેવાં મકાનોની દોઢી ઉપરની ચોકી; દેવડી
૨૮૭
ચાવડું ન. અનાજ વાવવા-ઓરવાનું સાધન; ચાઊર (૨) વિ. દોઢડહાપણ કરનારું (૩) ચાંપલું; ચિબાવલું ચાવણ ન. ચાવવું તે (૨) ચાવવાનો પદાર્થ ચાવણું ન. (‘ચાવવું’) કાચુંકોરું ખાવાનું; ચવાણું ચાવરિયું વિ.માંકડ ભરાઈ રહે એવું કાણાંવાળી લાકડાની વસ્તુ; માંકડિયું
ચાવરો પું. માંકડ
ચાવલ પું.બ.વ, (હિં.) ચોખા
ચાવલાં ન.બ.વ. નખરાં; હાવભાવ (૨) મલાવડાં ચાવવું સ.ક્રિ. (સં. ચર્ચતિ, પ્રા. ચવ્વઈ) (અન્નને) ખાવા માટે દાંત વડે કચરવું
ચાવળ પું. (સં. ચામલ, પ્રા. ચાઉલ) ફડકો; વાણિયો ચાવળાઈ સ્ત્રી. ચાવળાપણું; ચિબાવલાઈ ચાવળું વિ. (સં. ચાપલક, પ્રા. ચાવલઓ) દોઢડહાપણ કરનારું (૨) ચાંપલું; ચિબાવલું
ચાવી સ્ત્રી. (પો. ચાવે) કૂંચી (૨) ઉપાય; યુક્તિ ચાષ(-સ) પું. (સં.) એક પક્ષી; નીલકંઠ ચાસ પું. (સં. ચર્ષ, પ્રા. ચાસ) ખેડવાથી પડતો લાંબો આંકો (૨) રોપાની હાર; વાવણીનો લીટો ચાસ સ્ત્રી. ખોટ; નુકસાની; ખાધ
ચાસટિયો પું. (છાસઠ દિવસમાં તૈયાર થતી) પાણી પાઈને ઉગાડેલ જુવાર; છાછટિયો
ચાસણી સ્ત્રી. (ફા. ચાશની=શરબત) ઉકાળીને કરાતું ખાંડનું પ્રવાહી (૨) કસોટી (૩) (સોના વગેરેનો) નમૂનો; માછલો
ચાસણી સ્ત્રી. ચાસ પાડવાની ક્રિયા ચાસ(-હ)ન ક્રિ.વિ. (૨) જાહેર રીતે; છડે ચોક ચાસવું સ.ક્રિ. ચાસ પાડવા (ખેતરમાં) [ઊગેલા (ઘઉં) ચાસિયા વિ.બ.વ. (‘ચાસ’ ઉપરથી) પાણી પાયા વિના ચાસિયું વિ. ચાસના જેવા સળવાળું [હત ચાહ પું. (‘ચાહવું’ પરથી) પસંદગી; ઇચ્છા (૨) પ્યાર; ચાહક વિ. ચાહનાર; હેતાળ (૨) આશક; ચાહનારું ચાહન વિ. (૨) ક્રિ.વિ. જુઓ ‘ચાસન’ ચાહના સ્ત્રી. ચાહ; પ્રેમ; હેત; ભાવ
|ચાંચવો
જુએ છે)
ચાહવું સ.ક્રિ. (સં. ચાતિ, પ્રા. ચાહઇ ઇચ્છવું (૨) પ્રેમ કરવો (૩) અપેક્ષા હોવી ચાહીને ક્રિ.વિ. (‘ચાહવું’ પરથી) જાણીબૂજીને; ઇરાદાપૂર્વક ચાહે ક્રિ.વિ. (‘ચાહવું' પરથી) ઇચ્છા મુજબ; મરજીમાં આવે તેમ ઘેર (૨) ચાળવવું તે ચાળ સ્ત્રી. (‘ચાળવવું’ પરથી) અંગરખાનો છાતી નીચેનો ચાળક ન. (ઘેટાં, બકરાં કે ઊંટનું તે તે) ટોળું ચાળણ ન. ચળામણ; થૂલું
ચાળણી સ્ત્રી. (સં. ચાલનિકા, પ્રા. ચાલણિ) ચાળવાનું બારીક છિદ્રોવાળું સાધન
ચાળણો પું. મોટાં છિદ્રોવાળી કે મોટી ચાળણી ચાળવ-ચૂળવ પું. ઊથલપાથલ; ફેરફારી ચાળવણી સ્ત્રી. ચાળીને અલગ પાડવું તે; ચાળવવું તે (૨) ઊથલપાથલ (૩) ચાળવાનું મહેનતાણું ચાળવવું સક્રિ. (‘ચાળવું’નું પ્રેરક) અવારનવાર ઉથલાવવુંફેરબદલ કરવું (૨) એક ઉપર બીજું દોઢવાતું આવે એમ ગોઠવવું કે સીવવું (૩) જુદીજુદી રીતે ઉપયોગ ક૨વો (૪) ચારવું (બાજીમાં); કૂટી ચલાવવી ચાળવું સ.ક્રિ. (સં. ચાલયતિ, પ્રા. ચાલઇ) ચાળણી વડે
=
ચોખ્ખું કરવું (૨) સંચારવું (છાપરું) (૩) સારુંમાઠું વીણી અલગ કરવું (૪) છણવું; ચકાસવું ચાળા પું.બ.વ. મશ્કરી ખાતર કોઈનું અનુકરણ-નકલ કરવી તે (૨) હાવભાવ; નખરાં; અંગચેષ્ટા (૩) અડપલાં; તોફાન
ચાળાચસકા પું.બ.વ. નખરાં; હાવભાવ (૨) આનાકાની ચાળીસ(-શ) વિ. (સં. ચત્વારિશત્, પ્રા. ચાલીસ) ત્રીસ
વત્તા દસ (૨) પું. ચાળીસનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૪૦’ ચાળીસ(-શ)મું વિ. ચાળીસની સંખ્યાએ પહોંચેલું (૨) ચાળીસમા દિવસનું [(૩) અડપલું ચાળો પું. ચાળાનું એ.વ. (૨) લક્ષણ; નિશાની; એંધાણ ચાળો પું. છાપરું ચાળનારો; સંચારો ચાંઈ વિ. શરમિંદું (૨) સ્ત્રી. નાનો ચાંલ્લો ચાંઉ ક્રિ.વિ. મોઢામાં ગળી જવાય તેમ [તેટલો જથ્થો ચાંગળું ન. (સં. ચતુરંગુલક) ચાર આંગળાંની અંજલિ ક ચાંગળુંક વિ. લગભગ એક આંગળા જેટલું ચાંચ સ્ત્રી. (સં. ચંચુ) પક્ષીઓનું અણિયાળું મોં (૨) તેના આકારની વસ્તુ (પાયડીની ચાંચ)
ચાંચડ છું. ઝાંખા રાતા રંગનું એક ઘણું નાનું કરડતું જંતુ ચાંચલ્ય ન. (સં.) ચંચળતા; ચંચળપણું
ચાંચવું ન. ચાંચવાળું; અનાજમાં પડતું ચાંચવાળું એક જીવડું (૨) વિ. બહુ બોલબોલ કરનારું; બોલકું ચાંચવો પું. (‘ચાંચ’ ઉપરથી) જમીન ખોદવાનું હથિયાર; તીકમ (૨) કૂવામાંથી પાણી કાઢવાનું એક યંત્ર ચાંચવો પું. દરિયાઈ લૂંટારો; ચાંચિયો

Page #305

ચાંચાટવું
૨૮૮
|| ચિકિત્સા ચાંચાટવું અક્રિ. ચાંચ મારવી
કોળિયો વધારતા-ઘટાડતા જવાનું એક વ્રત કે તપ ચાંચાળું વિ. ચાંચવાળું
ચાંપ સ્ત્રી. (“ચાંપવું ઉપરથી) કોઈ પણ યંત્ર કે યુક્તિને ચાંચાળો છું. બપૈયો (પક્ષી)
ચાલુ કે બંધ કરવાની કળ; પેચ (૨) નાનો ઉલાળો ચાંચિયાગીરી સ્ત્રી, ચાંચિયાનો ધંધો; દરિયાઈ લૂંટ (૩) પૈસાનું પાકીટ (૪) (લા.) દાબ; ધાક (૫) ચાંચિયો છું. (સં. ચંચ = ગુનાખોર વૃત્તિવાળો, ચંચિક. સાન; ચેતવણી (૬) કાળજી
ચાંચ = અરબ સાગરનો એક બેટ) દરિયાઈ લૂંટારો ચાંપણ સ્ત્રી. ચાંપવું-દાબવું તે (૨) ઉશ્કેરણી (૩) અંકુશ; ચાંચિયો ૫. લાંબી ચાંચની પાઘડી પહેરનારો પુરુષ દાબ (૪) કળ; જેને દાબવાથી ગતિ અટકે તેવી ચાંડાલ (સં.) (-ળ) વિ. (૨) પં. ચંડાળ
થોભણ; “બ્રેક' [બારણાના ચોકઠાનું ઉપલું લાકડું ચાંડાલી(-લિની) સ્ત્રી. ચંડાળસ્ત્રી ચંદ્રકબિલ્લો; “મેડલ' ચાંપણિયું વિ. લાંચ આપવાની ટેવવાળું (૨) ન. ચાંદ પું. (સં. ચંદ્ર, ચંદ્રક, પ્રા. ચંદ, ચંદઅ) ચાંદો (૨) ચાંપણી સ્ત્રી. ચાંપવું-દાબવું તે (૨) ઉશ્કેરણી (૩) અંકુશ; ચાંદણી સ્ત્રી ખાટલાની પાંગત
જેને દાબવાથી ગતિ અટકે તેવી કળ; “બ્રેક ચાંદની સ્ત્રી. (‘ચાંદ પરથી) ચંદ્રપ્રકાશ (૨) ચંદરવો (૩) ચાંપણું ન. સાળમાં તાર ઊંચાનીચા કરવાની પાવડી સફેદ ફૂલનો છોડ (૪) અજવાળી રાત
ચાંપતી વિ., સ્ત્રી. (ચાંપવું પરથી) તાકીદ; ચેતવણી ચાંદની રાત સ્ત્રી. ચાંદવાળી-અજવાળી રાત
ચાંપતું વિ. (ચાંપવું ઉપરથી) સખત; આકરું (૨) ઝટ ચાંદબીજ સ્ત્રી. સુદ બીજ
અસર કરે તેવું (૩) ખંતીલું; કાળજીવાળું ચાંદરડું (-પ્સ) ન. (સં. ચંદ્ર ઉપરથી અંદર થઈ; જૂ.ગુ. ચાંપલાવેડા પુ.બ.વ. ચાંપલું વર્તન; દોઢડહાપણ (૨)
ચાંદ્રાણી - ચાંદ્રણી = ચાંદની) તારાઓનો ઝાંખો ચબવલાપણું પ્રકાશ (૨) ચાંદની (3) ઝીણા કાણામાંથી પડતું ચાંપલાશ સ્ત્રી. ચાંપલાપણું; દોઢડહાપણ અજવાળાનું ચાંદુ
ચાંદરણું ચાંપલું વિ. (ચાપલૂસી પરથી) દોઢડાહ્યું; ચિબાવલું ચાંદરણી વિ. ચાંદરણાવાળી (૨) સ્ત્રી. તારો (૩) ચાંપવું સક્રિ. (સં. ચંપતિ, પ્રા. ચંપઈ) દબાવવું (૨) ચાંદરણું ન. જુઓ “ચાંદરડું
લગાડવું; દઝાડવું (૩) લાંચ આપવી (૪) ઠાંસવું ચાંદ વિ. ધોળા કે જુદા જુદા રંગનાં ચાંદાવાળું (ઉદા. (૫) તળાસવું
ચાંદરી ભેંસ) (૨) (લા.) નિરંકુશ; મસ્તાની ચાંપું ન. ફણસની પેશી (૨) ચંપાનો છોડ કે ચંપો ચાંદલા-વહેવાર છું. (ચાંલ્લોQહેવાર) શુભ પ્રસંગે નાણાં- ચાંલ્લાવહેવાર પું. ચાંદલાવહેવાર; શુભપ્રસંગે નાણાંની
ની ભેટ આપવા લેવાનો વહેવાર-સંબંધ; ચાંલ્લાવહેવાર ભેટ આપવાલેવાનો વ્યવહાર સંબંધ ચાંદલિયો છું. ચાંદો; ચંદ્રમા (૨) ચાંલ્લો (પદ્યમાં) ચાંલ્લો છું. કપાળે કરાતું (કંકુનું) ગોળ ટપકું (૨) તેની ચાંદલો છું. (“ચાંદ' પરથી) (કપાળનો તેમજ લગ્નનો) ઉપર ચોડવાની ટપકી (૩) શુભ પ્રસંગે અપાતી ચાંલ્લો
[અડપલું; અટકચાળું નાણાંની ભેટ (૪) બરાબર નહિ ગળેલો (દાળનો) ચાંદવું વિ. ચાંદરું (૨) અડપલાંખોર; અટકચાળું (૩) ન. - દાણો (૫) (લા.) દંડ કે સજારૂપે વેઠવું પડતું ખર્ચ ચાંદાયેલું વિ. કોહવાણ કે ગૂમડાંનાં ચાંદાંવાળું ચિકટાવવું સક્રિ. “ચીકટાવુંનું પ્રેરક કામવાળું કાપડ ચાંદી સ્ત્રી. (સં. ચંદ્રિકા, પ્રા. ચંદિઆ) એક ધાતુ; રજત; ચિકન (ફા. ચિકિન) ન. ભરતકામ (૨) એવા ભરત
શુદ્ધ રૂપું [ખસી ગઈ હોય કે ઊપસી હોય એવું ચાંદું ચિકન ન. એક જાતનું કાકડી જેવું ફળ ચાંદી સ્ત્રી. (ચાંદુ) એક ચેપી રોગ (૨) જયાંથી ખાલ ચિકન ન. (ઇં.) કૂકડી-મરઘીનું બચ્યું ચાંદીકામ ન. ચાંદી ઉપરની નકશી
ચિકનકારી સ્ત્રી. કશીદાકારી ચાંદુંની ઘારું; ચાંદી (૨) ચાંદાનો ડાઘચાઠું (૩) લાંછન; ચિકનદોજ વિ. (ફા.) ભરતકામ કરનાર કારીગર ડાઘ (૪) છિદ્ર; દોષ
ચિકનદીજી સ્ત્રી. (ફા.) ચિકન પરનું ભરતકામ ચાંદૂડિયાં ન.બ.વ. ચાંદવાં (૨) અટકચાળો; અડપલાં ચિકાબાઈ સ્ત્રી, મેલ કાપનાર એક વનસ્પતિ; શિકાકાઈ ચાંદો . (સં. ચન્દ્ર) ચંદ્ર; ચંદ્રમા (૨) તેના જેવો ગોળ ચિકાટીસ્ત્રી. ચીટકીને રહેવાનો ગુણ; ચીકટપણું ભરપૂર આકાર
ચિકાર વિ. (૨) ક્રિ.વિ. જરાય ખાલી ન હોય એવું; ચાંદ્ર વિ. (સં.) ચંદ્રનું; ચંદ્રને લગતું
ચિકારતું ન. શિંગડાંવાળું કથ્થાઈ નાનું હરણ; ચિંકારે ચાંદ્રમાનન. (સં.) ચંદ્રની ગતિ પરથી કઢાતું સમયનું માપ ચિકિત્સક વિ. (સં.) ચિકિત્સા કરનારું (૨) પુ. વૈદ, ચાંદ્રમાસ પું. (સં.) ચંદ્રની ગતિ ઉપરથી ગણાતો માસ હકીમ (૩) ઊંડી શોધખોળ કરનાર ચાંદ્રવર્ષ ન. (સં.) ચાંદ્રમાનથી ગણાતું વર્ષ | ચિકિત્સા સ્ત્રી. (સં.) વૈદકનો ઉપચાર (૨) ગુણદોષ ચાંદ્રાયણ ન. (સં.) ચંદ્રની કળાની વધઘટ પ્રમાણે રોજ પારખવાની શક્તિ (૩) ટીકા; દોષદર્શન

Page #306

ચિકિત્સાખોરી
૨૮ ૯
[ચિત્રવિચિત્ર ચિકિત્સાખોર વિ. ટીકાખોર; ખણખોદ કરનારું ચિત્ત ન. (સં.) અંતઃકરણ; મન (૨) (લા.) લક્ષ; ધ્યાન ચિકિત્સાલય ન. (સં.) દવાખાનું; ઇસ્પિતાલ ચિત્તક્ષોભ પં. (સં.) ચિત્તનો ક્ષોભ; મનની વ્યગ્રતા ચિકિત્સુ વિ. (સં.) ચિકિત્સા કરનારું
ચિત્તગત વિ. (સં.) મનમાં રહેલું ચિકોરી સ્ત્રી, (ઈ.) બુંદદાણા સાથે દળવામાં આવતું એક ચિત્તચોર પં. ચિત્ત ચોરી જનાર - વશ કરનાર
છોડનું મૂળિયું (કોફીને બદલે પણ વપરાય છે.) ચિત્તભ્રમ છું. (સં.) ઉન્માદ (૨) ભ્રમ; ગાંડપણ ચિખલ S. (સં. ચિકિલ) કાદવ
ચિત્તવૃત્તિ સ્ત્રી. (સં.) ચિત્તનું વલણ; મનોવૃત્તિ ચિચરવટી સ્ત્રી. પ્રાસકો; ફાળ
ચિત્તશાસ્ત્ર સ્ત્રી. ન. (સં.) માનસશાસ્ત્ર; મનોવિજ્ઞાન ચિચરૂકો . હીંચકો (૨) ચીચવો [(૨) ટળવળાવવું ચિત્તશુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) ચિત્તના મેલ – કામાદિ વિકારો તથા ચિચવાવવું સક્રિ(“ચીચવાવું'નું પ્રેરક) ચીસ પડાવવી વૃત્તિઓની શુદ્ધિ - સફાઈ ચિચિયારી સ્ત્રી, (દુઃખ કે ભયની) ચીસ; કિકિયારી ચિતહ(-હા) વિ. (સં.) મનોહર ચિચૂત ચુ)કો(ડો) ૫. (સં. ચિચા = આમલી પરથી) ચિત્તાકર્ષક વિ. (સં.) ચિત્તને આકર્ષે એવું; મનોહર આંબલીનો ઠળિયો; કચકો
ચિત્તો છું. (સં. ચિત્રક, પ્રા. ચિત્તઅ) વાઘ જેવું એક હિંસ ચિચૂકી છું. ચિચોડો; કોલું (૨) પાવો; સિસોટો
પ્રાણી ચિચોટો છું. હૈડિયો [(૩) હાલારમાં રમાતી એક રમત ચિત્ર ન. (સં.) ચીતરેલું તે; છબી (૨) વિ. વિચિત્ર (૩) ચિચોડો ૫. શેરડીનું કોલું (૨) ચિચૂડો (આંબલીનો ઠળિયો) વિવિધ (૪) રંગબેરંગી (૫) ઉદ્. અહો ચિઝલ સ્ત્રી. (ઇ.) ટાંકણું (૨) વીંધણું; છીણું ચિત્રકથા સ્ત્રી. ચિત્રોના રૂપમાં વાર્તા આલેખન-વિદ્યા ચિટનીસ પું. ચિટનીસ; અવલકારકુન
ચિત્રકલા (સં.) (-ળા) સ્ત્રી. ચિત્ર દોરવાની કળા; ચિટનીસ છું. મંત્રી; અવલકારકુન
ચિત્રકંઠ ન. (સં.) કબૂતર ચિટફંડન. (ઈ.) સમૂહનાં નાણાં એકઠાં કરી ચિઠ્ઠી ઉપાડી ચિત્રકામ ન. ચિત્રનું કામ; ચિતારાનો ધંધો સભ્યને રકમ આપતી ઇનામી યોજના
ચિત્રકાર છું. (સં.) ચિત્ર દોરનારો; ચિતારો ચિટ્ટી-શ્રી) સ્ત્રી. થોડી મતલબનો નાનો કાગળ કે કાપલી. ચિત્રકારી સ્ત્રી, (સં.) ચિત્ર દોરવાની કળા; ચિત્રકામ
ચબરકી (૨) કાળોતરી (૩) ભલામણપત્ર ચિત્રકાવ્ય ન. (સં.) ચિત્રના આકારમાં લખેલી કવિતા ચિટ્ટી(-ઠ્ઠીચપાટી ન. ચિટ્ટીરૂપ કાગળ; કાગળપત્ર ચિત્રકટ ૫. (સં.) પ્રયાગ નજીક આવેલો એક પર્વત ચિઠ્ઠી(-ક્રી)દોરો પં. ભૂતપિશાચનું વળગણ દૂર કરવા ચિત્રગર્દભ પું. (સં.) ચટાપટાવાળું એક પ્રાણી; “ઝિબ્રા
બાંધવામાં આવતો સંતરેલો દોરો કે ચિઠ્ઠી ચિત્રગુપ્ત છું. (સં.) જીવોનાં કર્મો નોંધી રાખનાર ચિડકણું વિ. ચીડિયા સ્વભાવનું ચીડિયું
યમરાજાનો સેવક (૨) ગુપ્તચર (૩) જૈનોના અનાગત ચિડાવું અદિ. ખીજવાવું; ગુસ્સે થવું
ચોવીસ તીર્થકરોમાંના સત્તરમાં ચિડિયલ વિ. ચીડિયું મુકાતું (માટીનું) વાસણ ચિત્રણ ન. (સં.) ચીતરવું તે; આલેખન ચિડિયારું ન. માટલીમાંથી ઝમતા પાણીને ઝીલવા નીચે ચિત્રપટ પું, ન. (સં.) જેના પર ચિત્ર દોર્યું હોય તે કપડું. ચિઢાણું વિ. ચીકટવાળું (૨) વાસ મારતું
કે પાટિયું (૨) પડદો (૩) સિનેમાની ફિલ્મ ચિણ(-)ગારી સ્ત્રી, તણખી; ચિનગારી
ચિત્રપોથી સ્ત્રી. ચિત્ર દોરવા માટેની પુસ્તિકા-પોથી (૨) ચિત ન. (સં.) જ્ઞાન; ચેતના (૨) ચિત્ત (૩) ચૈતન્ય; માત્ર ચિત્રોવાળી પુસ્તિકા - જ્ઞાનસ્વરૂપ બ્રહ્મા
ચિત્રપ્રહેલિકા સ્ત્રી. (સં.) શબ્દો અને ચિત્રોના સંયોજન ચિતચોર પં. ચિત્તચોર; ચિત્ત ચોરી જનાર
દ્વારા પૂછાતું ઉખાણું ચિતડું ન. ચિત્ત; અંત:કરણ; મન નું મહેનતાણું ચિત્રફલક ન (સં.) ચિત્ર કાઢવાનું પાટિયું-ફલક ચિતરામણ ન. ચિત્ર (૨) ચીતરવાની ક્રિયા (૩) ચીતરવા ચિત્રભાનુ . (સં) સૂર્ય (૨) આકડો (૩) અગ્નિ (૪) ચિતરાવવું સક્રિ. “ચીતરવું'નું પ્રેરક
ચિહ ચીતરો; એક વનસ્પતિ ચિતા સ્ત્રી. (સં.) મડદું બાળવા ગોઠવેલી લાકડાની ચોકી; ચિત્રમંજૂષા સ્ત્રી. ચિત્રોના સંગ્રહની વહી; “આલ્બમ ચિતાક પું. ગળાનું એક ઘરેણું
ચિત્રલ વિ. (સં.) કાબરચીતરું ચિતાર છું. ચિત્ર (૨) આબેહુબ વર્ણન (૩) રૂપરેખા ચિત્રલિપિ(-પી) સ્ત્રી. (સં.) સાંકેતિક ચિત્રોની બનેલી ચિતારો છું. (સં. ચિત્રકાર, પ્રા. ચિત્તાઆર) ચિત્રકામ લિપિ
[વિધાતા કરનારો; ચિત્રકાર
ચિત્રલેખા સ્ત્રી. (સં.) બાણાસુરકન્યા ઓખાની સખી (૨) ચિતાળ સ્ત્રી, ચીરેલો લાડકાનો કકડો, ચીતળ, ફાચરો ચિત્રવત્ ક્રિ.વિ. ચિત્ર જેવું; સ્તબ્ધ; દિકમુઢ ચિત્કાર છું. (સં.) ચીસ; ચીત્કાર (૨) હાથીનો અવાજ ચિત્રવિચિત્ર વિ. (સં.) રંગબેરંગી (૨) વિચિત્ર; વિલક્ષણ

Page #307

| ચિરોડી,
ચિત્રવીથિ (0કા)
૨૯ ૩ ચિત્રવીથિ; (વેકા) સ્ત્રી, (સં.) ચિત્ર દર્શન પાળી; ‘આર્ટ ચિપકાઉટિકિટ સ્ત્રી. ચોંટી જાય એવી ટિકિટ
ગેલેરી કાઢતાં શીખવાનું સ્થાન; કલાભવન ચિપકાવવું સ.ક્રિ. ચોટાડવું; લગાવવું ચિત્રશાલા (સં.) (-ળા) સ્ત્રી, ચિત્રો કાઢવાનું અથવા ચિપાવવું સ.કિ. ચીપવું'નું પ્રેરક ચિત્રશૈલી સ્ત્રી, (સં.) ચિત્રો ચીતરવાની ચોક્કસ પરિપાટી ચિપાવું એ કી. “ચીપવું'ને કર્મણિ વિર્તન; કંજૂસવેડા ચિત્રકથા સ્ત્રી, (સં.) ચિત્રમય વાર્તા
ચિપાસિયાવેડા પુ.બ.વ. ચિપાસિયું થવાની ટેવ કે તેવું ચિત્રસંગ્રહ ૫. (સં.) ચિત્રોનો સંગ્રહ; “આલ્બમ' ચિપાસિયું વિ. કંજૂસ (૨) વાતને ચોળીને ચીકણું કરવાની ચિત્રસંગ્રહાલય વિ. ૫.ચિત્રોનો સંગ્રહ કરનાર સ્થળમૂઈના ટેવવાળું, ચીકણું ને દીર્ઘસૂત્રી ચિત્રા સ્ત્રી. (સં.) ચૌદમું નક્ષત્ર (૨) ગાંધાર ગ્રામની એક ચિબાવલું વિ. જુઓ “ચબાવલું ચિત્રાકાર વિ. (સં.) ચિત્રવત; સ્તબ્ધ (ર) ૫. ચિત્રરૂપ ઘાટ ચિબુક સ્ત્રી, (સં.) હડપચી; દાઢી ચિત્રાત્મક વિ. સં.) ચિત્રવાનું ચિત્રમય
ચિબોળવું સક્રિ. ચીંબોળવું; ચીમળવું; આમળવું (કાન) ચિત્રાર્પિત વિ. (સં.) ચીતરેલું; ચિત્રમાં ઉતારેલું ચિમળાવવું સકિ. ‘ચીમળાવું', “ચીમળવુંનું પ્રેરક ચિત્રામણ ન., સ્ત્રી. ચિતરામણ
ચિમાડવું સક્રિ. ચોંટાડવું: લગાડવું ચિત્રાંકન ન. (સં.) ચિત્ર દોરવું તે; ચીતરવાની ક્રિયા ચિમાવું અક્રિ. ચુમાવું; અમુક વસ્તુ પોતાની પાસે નહિ ચિત્રાંગદા સ્ત્રી, (સં.) મણિપુરની પુરુષવેશધારી રાજકન્યા હોવાથી મનમાં બળવું કે શરમાવું (૨) તે મેળવવાની
જે અર્જુનને પરણી હતી; બબ્રુવાહનની માતા ઇચ્છાથી તાકીતાકીને જોવું ચિત્રિણી સ્ત્રી, (સં.) ચતુરસુંદર અને ગુણવાન સ્ત્રી (પબિની. ચિમે(મો)ડ સ્ત્રી, એક વનસ્પતિ ઔષધિ
ચિત્રિણી, હસ્તિની, શંખિની એ ચારમાંની એક) ચિમોડી સ્ત્રી, (-ડિયું) ન. જિગોડ; ચિમોડું ચિત્રિત વિ. (સં.) ચીતરેલું (૨) રંગબેરંગી ચિત્રવિચિત્ર ચિર વિ. (સં.) લાંબું (સમય માટે) (૨) લાંબા વખતનું ચિત્રો પં. ચીતરો; એક જાતનો સાપ
(૩) કિ.વિ. લાંબા વખત સુધી ચિન્શક્તિ સ્ત્રી, (સં. ચિત + શક્તિ) ચૈતન્ય
ચિરકાલ (સં.) (-ળ) છું. લાંબો વખત, સમય ચિસ્વરૂપ વિ. (સં. ચિત્ + સ્વરૂપ) ચેતનાત્મક (૨) ન. ચિરકાલીન વિ. (સં.) લાંબા વખતનું-જૂનું; દીર્ઘકાલીન પરબ્રહ્મ યા આત્મતત્ત્વ
ચિરાત વિ. (સં.) લાંબા સમયે કે પછી જન્મેલું ચિત-ચિ, ચી)થરિયું વિ. ચીંથરેહાલ ચીંથરિયું ચિરનિદ્રા સ્ત્રી. (સં.) મૃત્યરૂપ ઊંધ; મરણ કે મોત ચિદંશ છું. (સં.) જ્ઞાનરૂપ બ્રહ્મ કે ચિતશક્તિ-તેનો અંશ ચિરપરિચિત વિ. (સં.) લાંબા સમયથી ઓળખાણ મળી ચિદાકાશ ન. (સં. ચિત્ + આકાશ) શુદ્ધ બ્રહ્મ
હોય તેવું ચિદાત્મા ૫. (સં. ચિત્ + આત્મા) ચૈતન્યસ્વરૂપ પરબ્રહ્મ ચિરસ્થાયી વિ. (સં.) દીર્ઘકાળ સુધી ટકી રહે એવું ચિદાભાસ પું. (સં. ચિત+આભાસ) જીવ[(૨) પં. બ્રહ્મ ચિરસ્મરણીય વિ. ચિરકાળ યાદ રાખવા જેવું-યોગ્ય ચિઠ્ઠન વિ. સં. ચિત+ઘન) જ્ઞાનથી ભરેલું જ્ઞાનસ્વરૂપ ચિરસ્મૃતિ સ્ત્રી. (સં.) લાંબા સમયની યાદગીરી ચિરૂપ વિ. (સં. ચિત્ + રૂપ) જ્ઞાનસ્વરૂપ; ચૈતન્યસ્વરૂપ ચિરંજીવ વિ. (સં.) લાંબા આવરદાવાળું (૨) ૫. પુત્ર ચિદ્વિલાસ વિ. (સં. ચિત + વિલાસ) જ્ઞાનમાં જ વિલાસ ચિરંજીવિતા સ્ત્રી. (સં.) ચિરંજીવીપણું સ્ત્રિી. પુત્રી
છે જેનો એવું (૨) ૫. પરબ્રહ્મમાં રમણ (૩) ચિરંજીવિની વિ., સ્ત્રી. (સં.) લાંબા આવરદાવાળી (૨) | ચિસ્વરૂપ ઈશ્વરની માયા-લીલા
ચિરંજીવી વિ. (સં.) લાબાં આવરદાવાળું (૨) પું. પુત્ર ચિનગારી સ્ત્રી. (સં.) ચિણગારી; તણખો
ચિરંતન વિ. (સં.) ચિરકાલીન; જૂનું; પ્રાચીન ચિનાઈ વિ. ચીનમાં બનાવેલું ચીન દેશનું (૨) ચિનાઈ ચિરાઈ સ્ત્રી, ચીરવાની ક્રિયા (૨) ચીરવાનું મહેનતાણું
માટીનું બનાવેલું (૩) તકલાદી; આકર્ષક પણ ટકે ચિરાગ ૫. (ફા.) દીવો; બત્તી (૨) શગ; દીવાની જયોત
નહીં તેવું (૪) સ્ત્રી, એક જાતની રેશમી સાડી ચિરાગદાન ન. (-ની) (ફા.) દીવો રાખવાની ઘોડી ચિનાઈ માટી સ્ત્રી, એક જાતની સફેદ માટી, જેમાંથી ચિરાડ સ્ત્રી. (-ડો) પં. ચીર; ફાટ
સિણ વગેરે ઘાટ બનાવાય છે. મગફળી ચિરામણ ન. (૦ણી) સ્ત્રી. ચિરાઈ; ચીરવાનું મહેનતાણું ચિનાઈસિ(-સી) સ્ત્રી, શેકેલી કે મીઠાથી પાયેલી ચિરાયુ વિ. (સં.) લાંબા આવરદાવાળું; દીધુ ચિનાર ૫. (ફા.) એક જાતનું ઝાડ
ચિરાવવું સક્રિ. “ચીરવું'નું પ્રેરક ચિનિકબાલા શ્રી. એક વનસ્પતિનાં બીજ-ઔષધિ ચિરાવું અ.કિ. “ચીરવું'નું કર્મણિ ચિન્મય વિ. (સં. ચિત્ + મય) જ્ઞાનમય (૨) ન. બ્રહ્મ ચિરૂટ પં., સ્ત્રી, (ઈ.) તમાકુનાં પાનનો જ વાળેલો મોટો ચિન્માત્ર વિ. (સં. ચિત + માત્ર) ચિન્મય; જ્ઞાનમય (૨) ટોટો - એક પ્રકારની વિલાયતી બીડી [‘સિમ ન. શુદ્ધ જ્ઞાન
ચિરોડી છે. એક જાતનો પોચો વિલાયતી પથ્થર-ખનિજ;

Page #308

ચિલગોજી ૨૯ ૧
[ચીડિયું ચિલગોજા ન. (ફા.) એક મેવો-ફળ
વસ્તુ (ઘી તેલ વગેરે) કે પદાર્થમાં હોતું તેલી તત્ત્વ ચિશ્તી ૫. (અ.) સૈયદોના જેવી એક મુસલમાન જાતિ “ફેટ’ (૫) ચિન્સ; કંજૂસ (૬) દોઢડાહ્યું ચિન. (સં.) નિશાની (૨) “સાઈન' (ગ.) (૩) પ્રતીક ચીકટાવું અ.ક્રિ. ચીકટવાળું થવું; તેલ વગેરેથી ખરડાવું
(૪) ડાઘ (૫) વિરામચિહનોમાંનું પ્રત્યેક (૬) લક્ષણ () ચીકટવાળો પદાર્થ ખાવામાં આવવાથી રોગ કે ચિહ્નાંતરન. (સં.) ચિહનનો ફેરફાર; “ચેન્જ ઑફ સાઈન્સ' ગૂમડાનું વીફરવું-વકરવું (૩) ચોંટવું ચિહ્નિત વિ. (સં.) ચિહ્નવાળું; મુદ્રિત (૨) ડાઘાવાળું ચીકટું વિ. ચીકટવાળું - ચીકાશવાળું ચિંકારું ન. શિગડાંવાળું કથ્થાઈ નાનું હરણું, ચિકારતું ચીકણાઈ, (-૨) સ્ત્રી. ચીકણાપણું (૨) ચીકણાવેડા ચિંગું (-ગૂસ) વિ. બહુ કરકસરિયું; કંજૂસ સ્વભાવનું (૨) ચીકણું વિ. (સં. ચિક્કણ) ચોટી રહે તેવું (૨) ચિંગૂસ;
કંજૂસ (૩) ચાપચીપિયું; દોઢડાહ્યું (૪) પકડી વાત ચિંગૂસાઈ સ્ત્રી, કરકસર; કંજૂસાઈ
છોડે નહીં તેવું ચિંઘાડ સ્ત્રી, હાથી અવાજ કરે તે
ચીકણું લાટ વિ. અતિ ચીકણું (૨) અતિઆગ્રહી ચિંચવો છું. જો “ચીંચવો’
ચીકાશ સ્ત્રી, ચીકણાઈ; ચીકણાશ ચિંચિ પુ. જુઓ “ચીંચીં'
ચીકી સ્ત્રી, નાની ચકતી પેઠે (ગોળ-ખાંડની ચાસણીની) ચિંત સ્ત્રી. ચિંતા; ફિકર (૨) વિચાર ફિલસૂફ પાડેલી એક મીઠી વાની ચિંતક વિ. (સં.) ચિંતન કરનારું (૨) પં. વિચારક, ચીકુ ન. એક ફળઝાડ (૨) એનું ફળ ચિંતન ન. (સં.) વિચાર કરવો તે; મનન (૨) ધ્યાન ધરવું તે ચીકુડી સ્ત્રી, ચીકુનું ઝાડ
આવતી ફૂલી ચિંતનશીલ વિ. (સં.) ચિંતન કરવાના સ્વભાવવાળું ચીખલું ન. વૂડાં ગંદરની વેડા બળદને મોઢે બાંધવામાં ચિંતનાત્મક વિ. (સં.) વિચાર-મનનથી ભરેલું ચીચવાટો(-ડો) પં. બુમાટો; ચીસ ચિંતનીય વિ. (સં.) ચિંતન કરવા યોગ્ય, વિચારણીય ચીચવાવું અ.ક્રિ. ટળવળવું ચિંતવન ન. (ચિંતવવું પરથી) ચિંતન
ચીચવું અ.ક્રિ. ચીસ પાડવી (૨) ચીચી અવાજ કરવો ચિંતવવું સક્રિ. (સં. ચિતયતિ, પ્રા. ચિતવઈ) મનન કરવું, ચીચવો છું. અણીદાર ઊભા લાકડા પર એક આડી મૂકી વિચારવું (૨) ચિંતા કરવી
હીંચાતા ગોળ ફરવાનું રમતનું સાધન ચિંતવું સક્રિ. ચિંતવવું
ચીચી સ્ત્રી, સ્ત્રીના સ્તનની ડીંટડી (૨) નાની કીકલી ચિંતા સ્ત્રી. (સં.) ફિકર (૨) વિચાર; ધારણા ચીચી મું. ચીચીકાર–એવો અવાજ ચિંતાકુલ (સં.) (-ળ) વિ. ચિંતાથી આકુળ થયેલું-ગભરાયેલું ચીજ, (-ઝ) (ફા.) સ્ત્રી. વસ્તુ; “આર્ટિકલ' (૨) સરસ ચિંતાતુર વિ. (સં.) ચિંતાથી વ્યાકુળ
ગાયન, પદ કે ઉસ્તાદી કવિતા; સરસ ગીત ચિંતામણિ પું(સં.) ચિતવેલું આપે તેવો મણિ ચીઝ ન. દૂધમાંથી બનાવાતો એક ખાદ્ય પદાર્થ ચિંતિત વિ. (સં.) વિચારેલું; ધારેલું
ચીટકવું સક્રિ. ચોંટવું; વળગવું; વળગી રહેવું ચિંત્ય વિ. (સં.) ચિંતનીય; વિચારણીય
ચીટકી સ્ત્રી, ચપટી (૨) તડકો ચિંથરિયું વિ. જુઓ “ચીંથરિયું”
ચીટકું વિ. ચીટકી રહેનારું ચિંથરું ન. જુઓ ચીંથરું
ચીટિયું ન. લાકડાની પાતળી ચીપ (૨) પાતળી પટ્ટીની ચિંથરેહાલ વિ. જુઓ “ચીંથરેહાલ
ચીટી સ્ત્રી, લાકડાં ફાડતાં થતી અણઘડ પાતળી ચીપ ચિંદરડી સ્ત્રી, જુઓ “ચીંદરડી
ચીટું વિ. ચીકણું, ચીકટવાળું (૨) ન. ઘી તાવ્યા પછી ચિંદરડો ૫. જુઓ “ચીંદરડો'
નીચે ઠરતો કચરો-કીટું ચિંધવું સક્રિ. જુઓ “ચીંધવું
ચીડ ન. હિમાલય તરફ થતું એક ઝાડ; “પાઇન” ચિંબોળવું સક્રિ. જુઓ “ચીંબોળવું
ચીડ સ્ત્રી. ગુસ્સો; રીસ (૨) સખત અણગમો ચિંથરું ન. જુઓ “ચીંથરું એિક વાનર જાત ચીડ . વનસ્પતિનો ચીકણો રસ; ચીકણું દૂધ ચિંપાજી !. (ઇં. શિપૈન) માણસને વધુ મળતી આવતી ચીડવવું સક્રિ. ગુસ્સ કરવું; ખીજવવું -ચી (તુર્કી) “વાળું' એ અર્થનો નામને લાગતો પ્રત્યય ચીડવાવું અ.કિ. ખિજાવું; ચિડાવું (ઉદા. તોપચી)
ચીડવું અ.ક્રિ. ચિડાવું; ગુસ્સે થવું ચીક પું, સ્ત્રી, વનસ્પતિનાં ફળ, શંખળાં વગેરેમાંથી ચીડિયાખાનું ન. પશુપંખીનું સંગ્રહસ્થાન; “ઝૂ (૨) જ્યાં નીકળતું ચીકણું પાણી અથવા દૂધ; ચીર
શોરબકાર થતો હોય તેવું સ્થાન ચીકટ વિ. ચોટી રહે એવું; ચીકણું (૨) તેલ ઇત્યાદિના ચીડિયાઘર ન. (હિ.) ચીડિયાખાનું; “
પાસવાળું (૩) ન., સ્ત્રી, ચીકાશ (૪) ચીકાશવાળી ચીડિયું વિ. સહેજમાં ચિડાઈ જતું (૨) ન. છાંછિયું; છણકો
ચૂિડી

Page #309

ચીડિયું
[પારધી
ચીડિયું ન. ચકલું; પક્ષી ચીડીમાર છું. પક્ષીઓને મારી નાખનાર; પક્ષીનો શિકારી; ચીણ સ્ત્રી. (‘ચીણવું’ ઉપરથી) સ્ત્રીઓની કોટનું એક જાતનું ઘરેણું
ચીણ સ્ત્રી. ઘાઘરાના નેફા આગળની કચરલીઓ ચીણવું સ.ક્રિ. (સં. ચિં, પ્રા. ચિણ) ચીણ ભરવી (૨) કણેકણે ખાવું; ચાંચ વડે ખાવું
ચીણો પું. (પ્રા. ચીણ) જેનો ભાત (તેમજ રોટલા) થઈ શકે એવું પીળાશ પડતા દાણાવાળું એક અનાજ ચીત ક્રિ.વિ. પીઠ પર પડેલું; ચત્તુ (કુસ્તીમાં) ચીત ન. (સં. ચિત્ત) ચિત્ત; અંતઃકરણ; મન ચીતડું ન. ચિત્ત; મન (પદ્યમાં) ચીતરવું સ.ક્રિ. ચિત્ર કાઢવું; આલેખવું (૨) જેમતેમ લખી કાઢવું (૩) વર્ણન કરી બતાવવું [કારીગર ચીતરિયો છું. સોનાનાં ઘરેણાં ઉપર ચિતરામણ કરનારો ચીતરી સ્ત્રી. સૂગ કે અણગમાની કંપારી (૨) જુવાર,
શેરડીમાં થતો રોગ (૨) સૂગવાળી અણગમતી કંપારી ચીતરો, (-ળ) પું. (સં. ચિત્રક, પ્રા. ચિત્તલ) ચિત્તો (૨) એક જાતનો સાપ; ચીતળો
૨૯૨
ચીતળ સ્ત્રી. લાકડાની ફાચ [પહોળી બંગડી; પાટલી ચીતળ સ્ત્રી. સ્ત્રીઓની કોટનું એક ઘરેણું (૨) ચપટી ચીતળ ન. (સં. ચિત્રક, પા. ચિત્તલ) હરણનો એક પ્રકાર ચીતળી સ્ત્રી. ચીતરી; સૂગ કે અણગમાની કંપારી ચીતળો પું. એક જાતનો સાપ; ચીતરો ચીત્કાર પું. (સં.) દુખની ચીસ; ચિત્કાર ચીથડું(-રું) ન. ફાટેલા કપડાનો નાનો ટુકડો; ચીંથ ચી(-ચિં, -ચી)થરી સ્ત્રી. નાની ચીંદરડી; ચીંથરી ચીથરિયું વિ. જુઓ ‘ચિથરિયું’
ચીથરેહાલ વિ. ફાટ્યાંતૂટ્યાં કપડાં પહેર્યાં હોય તેવું કંગાળ; ચીંથરેહાલ (૨) અત્યંત ગરીબ દિશ ચીન પું. (સં.) ભારતની ઉત્તરે આવેલો એશિયાનો એક ચીનગવું અ.ક્રિ. ચીસ પાડવી [મનન કરવું ચીનવું સ.ક્રિ. (સં. ચીર્ણ) જાણવું; ઓળખવું (૨) સતત ચીનાંશુક ન. (સં. ચીન + અંશુક) ચીનનું રેશમી કાપડ કે સાડી
ચીની વિ. ચીન દેશનું; -ને લગતું (૨) સ્ત્રી. એક જાતની
સફેદ માટી (૩) ચીન દેશની ભાષા (૪) ખાંડ; બૂરું ચીનીકબાલા પું. (ચીન + સં. કક્કોલ, અ. કબાબ) એક વનસ્પતિનાં બીજ - ઔષધિ
ચીનીકામ ન. ચીની માટીનું કામ (૨) કાચનું કામ ચીનીખાનું ન. દારૂખાનું ચીનો પું. ચીન દેશનો વતની ચીપ સ્ત્રી. (ચીપવું ઉપરથી) લાંબી ચપટી પટી; ચીપટ (૨) પત્તાં ચીપવાનું કામ કે તેનીવારી (૩) દબાવવુંએ;
|ચીરડાં
દાબ (૪) ચૂડી જેવામાં ચડાવાની ધાતુની પાતળી પટ્ટી ચીપકવું અ.ક્રિ. ચોંટવું (૨) વળગવું ચીપટ સ્ત્રી. ચીપ; પટી
- ચીપટવું સ.ક્રિ. ચોંટાડવું ક૨) બાથ ભરવી ચીપટી સ્ત્રી. ચપટી ભરવી તે
ચપટું વિ. ચપટ બેઠેલું
ચીપટો પું. જરા મોટી ચપટી; ચપટો (૨) ચીમટો ચીપડું ન. (-ડો) પું. સુકાઈ ગયેલો આંખનો મેલ; ચીપડો ચીપડો પું. આંખનો મેલ; પિયો ચીપણી સ્ત્રી. (-ણું) ન. પત્તાંની ચીપ (કંઈક તુચ્છકારમાં) ચીપવું સ.ક્રિ. (પ્રા. ચિપ્) દાબી ખેંચીને ચીપ બનાવવી
(૨) સફાઈથી ઠીક કરીને ગોઠવવું (જેમ કે, ધોતિયાની પાટલી, ગંજીફાનાં પાનાં, બોલવાની ઢબ વગેરે) (૩) ગંજીફાનાં પત્તાંને છૂટાં પાડવા ઉપરતળે કરવાં; પીસવું (૪) (વાતને) ચોળીને લાંબી કરવી ચીપાચીપ સ્ત્રી. વારંવાર ચીપવાની ક્રિયા (૨) અત્યંત ચોકસાઈ
ચીપિયું ન. ચીપ જડેલી પાતળી પટ્ટી ચીપિયો પું. (‘ચીપ’ ઉપરથી) દેવતા વગેરે પકડવાનું સાધન; ચીમટો [(૨) પું. અધ્યક્ષ; સરદાર ચીફ વિ. (ઇં.) મુખ્ય; વડું (જેમ કે ‘ચીફ ઓડિટર') ચીબડી(-રી) સ્ત્રી. (‘ચિવચિબ’ રવ કરે તે ચિવ્વિરી,
ચિત્બિરી, પ્રા. ચિબ્બિર) ઘુવડની જાતનું એક પક્ષી; ચીબરી; ભેરવ (૨) બહુ બોલ બોલ કરનારી સ્ત્રી ચીબડું વિ. દબાયેલા નાકવાળું; ચીબું; ચપટું ચીબરી સ્ત્રી. જુઓ ‘ચીબડી’
ચીબું વિ. (સં. ચિપટ=ચપટું નાક) બેઠેલા ચપટા નાકવાળું ચીભડી સ્ત્રી. (સં. ચિર્ભટિકા) ચીભડાંનો વેલો
ચાનક
ચીભડું ન. (સં. ચિર્ભટ, પ્રા. ચિબ્લડ) ચીભડીનું ફળ ચીમકી સ્ત્રી. ચીમટી; ચૂંટી (૨) (લા.) સૂચક ચેતવણી; [ચીમકી ચીમટી સ્ત્રી. (દે. ચિપ્પ) ચપટી; ચીપટી (૨) ચૂંટી (૩) ચીમટો પું. ચૂંટલો (૨) ચીપિયો ચીમડ(-૨)વું સ.ક્રિ. વળ દેવો; મરડવું ચીમની સ્ત્રી. (ઈં.) ધુમાડિયું (૨) ફાનસની બત્તીનું રક્ષણ
ક૨ના૨ી કાચની નળી-ગોળો કે તેનું ફાનસ ચીમળવું સ.ક્રિ. ચીંબોળવું; આમળવું (કાન) ચીમળાવું અક્રિ. (‘ચીમળવું' ઉપરથી) કરમાવું (૨) મનમાં બળ્યા કરવું; ઝૂરવું
ચીમળાવું સ.ક્રિ. ‘ચીમળવું'નું કર્મણિ
ચીર સ્ત્રી. (‘ચી૨વું’ ઉપરથી) ચીરી (૨) ફાટ; તરડ ચીર ન. (સં.) સ્ત્રીઓનું એક રેશમી વસ્ર (૨) વલ્કલ
(૩) કોઈ કીમતી વસ્ત્ર (પ્રાયઃ કટાક્ષમાં) [કકા ચીરડાં ન.બ.વ. ગરાસિયા કે પટેલે વેચી દીધેલી જમીનના

Page #310

ચીરપટોળી ૨૯ 3
[ ચુંગી ચીરપટોળું ન. ફાટેલું કપડું (લંગમાં)
ચુકાવવું સક્રિ. “ચૂકવું નું પ્રેરક ચીરફાડ સ્ત્રી. (ચીરવું + ફાડવું) ચીરીને ફાડિયાં કરવાં ચુકાવું અક્રિ. “ચૂકવુંનું કર્મણિ - તે (૨) ચીરવું-ફાડવું તે; વાઢકાપ
યુગલ વિ. (તુર્કી યુગ્લ, ફા. યુગલ) ગુગલખોર; ચીરવું સક્રિ. (સર. સં. ચીર્ણ = ફાટેલું) ફાડવું; કાપવું ચાડીખાનારું (ર) સ્ત્રી. પીઠ પાછળ કરેલી નિંદા
(૨) વચ્ચેથી બે ભાગ કરવા; સોંસરું કે આરપાર જાય ચુગલખોર વિ. ચુગલી કર્યા કરનારું; ચાડી ખાનારું એમ કરવું (જેમ કે, ચીરીને જવું) (૩) (લા.) ઘરાક ચુગલી સ્ત્રી, ચુગલ; ચાડી; પીઠ પાછળ કરેલી નિંદા પાસેથી ખૂબ ભાવ લેવો
ચુગલીખોર વિ. ચુગલખોર; ચાડી ખાનારું ચીરિયાં ન.બ.વ. કેરીની ચીરીનું અથાણું કિકડો ચુડેલ સ્ત્રી. (હિ. ચુડેલ) ડાકણ (૨) ચોમાસામાં જમીન ચીરિયું ન. ફાડ; ચીરી (૨) (પ્રાયઃ કેરીનો) અથાણાનો
તો ગોળ વળી જતી એક ચીરી સ્ત્રી. ચીર; નાની પાતળી ફાડ-કકડો
જીવાત (એને સૌરાષ્ટ્રમાં “ભરવાડ” કહે છે.) ચીરો પં. લાંબો પાતળો કકડો (ચીરી પાડેલો) (૨) ફાટ; ચુનંદા વિ. (ફા.) () ખાસ પસંદ કરેલું; ઉત્તમ તરડ (૩) ઓવારો; ઘાટ
યુનાઈ વિ. ચૂનાનું; ચૂના સંબંધી ચીર્ણ વિ. (સં.) ફાડેલું; ચીરેલું (૨) એકઠું કરેલું ચુનારું ન. ચૂનાનો કેલ ભરવાનું તગારું, બકડિયું ચીલી સ્ત્રીવનસ્પતિમાંથી દૂઝતો ચીકણો રસ; ચીક (૨) ચુનારો પં. ચૂનો પકવનાર (૨) ચૂનાથી ધોળનાર કડિયો એક ભાજી
(૩) ચુનારાની વાતનો માણસ ચીલ સ્ત્રી. (સં. ચિલ્લ, દે, ચિલ્લા) સમડી
ચુનાવ છું. (હિં.) ચૂંટણી; ઇલેક્શન ચીલઝડપ સ્ત્રી, ચીલ-સમડી પેઠે ઝટ ઝડપવું તે ચુનાળું વિ. ચૂનો દીધેલું, ધોળેલું (૨) ચૂનાનું (૩) ન. ચીલાચાલુ વિ. ચાલુ રીત-રિવાજને અધીન; એકધારી રૂઢિ કડિયાનું એક ઓજાર-લેલું
પ્રમાણે ચાલનારું, “રૂટીન' રૂિઢિ (૩) માર્ગ; રસ્તો ચુનૌતી સ્ત્રી. (હિં.) પડકાર ચીલો છું. (દ. ચિય) ગાડાવાટ – ઘરડ (૨) રિવાજ; ચુપ વિ. જુઓ “ચૂપ ચીવટ સ્ત્રી, કાળજી; દરકાર [ભિક્ષુઓનું અંગવસ ચુપકી, (વેદી) સ્ત્રી. જુઓ “ચૂપકીદી)' ચીવર ન. (સં.) વસ; કપડું (૨) ફાટેલું કપડું; કંથા (૩) ચુપકેચુપકે ક્રિ.વિ. ચૂપચાપ; છાનુંમાનું [છાનામાના ભિક્ષુઓનું અંગવસ
ચુપચાપ, ચુપચુપ ક્રિ.વિ. કંઈ પણ અવાજ કર્યા વિના; ચીવરી પું. (સં.) બૌદ્ધ ભિક્ષુ (ચીવરધારી)
ચુપકારવું સ.ક્રિ. ચુંબન કરી વહાલ કરવું ચીસ ઝી. (દ. ચીહાડી) તીણી બૂમ; રાડ
યુપી સ્ત્રી(હિ) ખામોશી; મૌન ચીસાચીસ સ્ત્રી. ઉપરાઉપરી ચીસો પાડવી તે ચમકાવવું સક્રિ. ચુંબક બનાવવું[આંકડો કે સંખ્યા; “૪૪' ચીં-ચિ)ચવો છું. હીંચકો (૨) ચકડોળ; ફજેત ફાળકો ચુંમાલીસ વિ. ચાળીસ અને ચાર (૨) પું. ચુંવાળીસનો ચીંતચિં)ચી છું. (ચકલાંનો) એવો અવાજ
ગુમાવવું સક્રિ. “ચૂમવું'નું પ્રેરક [મનમાં બળવું ચીચું છું. (રવા.) ચિચોડો; કોલ
યુમાવું અ.ક્રિ. ચિમાવું; મરજી વિરુદ્ધ શાંત થવું (૨) ચીં(-ચિ)થરિયું વિ. ફાટ્યાંતૂટ્યાં વસ્ત્ર પહેર્યા હોય તેવું ચુતરું ન. પાટલીને જડેલી ધારિયાના ઘાટની પાળી ચીં(-ચિ)થરી સ્ત્રી. નાનું ચીંથરું; ચીંદરડી
ચુલેતરો ખું. કેરી કાપવાનું ઓજાર; સૂડો ચીંતચિ)થરું ન. ફાટી ગયેલું કપડું કે તેનો કકડો ચુલ્લિકા સ્ત્રી. (સં.) ચૂલો ચીંતચિ)થરેહાલ વિ. ફાટ્યાંતૂટ્યાં વસ્ત્ર પહેર્યા હોય એવું ચુલ્લું પેન. ચાંગળું ચૂિસવાનું રમકડું, ધાવણી (૨) છેક જ ગરીબ
ચુસણિયું વિ. ચૂસવાના સ્વભાવવાળું (૨) ન. બાળકને ચીં(ચિદરડી સ્ત્રી, લૂગડાની લાંબી પટી
ચુસાડ(-૨)વું સક્રિ. “ચૂસવું'નું પ્રેરક ચીંદરડું ન. સાંકડો પણ લાંબો લુગડાનો કાપલો ચુસાવું અ.ક્રિ. “ચૂસવુંનું કર્મણિ તિંગ પહેર્યું હોય તેવું ચીંતે-ચિંદરડો ડું. મોટી ચીંદરડી
ચુસ્ત વિ. (ફા.) આગ્રહી; દઢ; તંગ; સક્કસ (૨) ચપોચપ ચ(-ચિંદરી સ્ત્રી, ચીંદરડી
ચુસ્તી સ્ત્રી, ચુસ્તપણું ચીં-ચિ)ધવું સક્રિ. (સં. ચિન, પ્રા. ચિંધ, ચિન્હ) ચું ન. જુઓ “ચું આંગળી કરીને દેખાડવું (૨) ફરમાવવું
ચુક સ્ત્રી. જુઓ “ચૂંક ચીં(-ચિં)બોળવું સક્રિ. આમળવું; ચીમળવું (કાન). ચુંકાવું અ.ક્રિ. જુઓ “ચૂંકાવું ચુકવણી સ્ત્રી. ચૂકવવું કે ચૂકતે કરવું તે
ચુખડું(-ળું) વિ. જુઓ “ચૂંખડું(બુ)' પિકડ; સકંચો ચુકાઉ વિ. નક્કી કરેલું (૨) જથ્થાબંધ
ચુંગ(-ગા) સ્ત્રી. (ફા.) પંજો (૨) એની કે એવી મજબૂત ચુકાદો છું. (“ચૂકવવું' ઉપરથી) ફેંસલો (૨) નિર્ણય ચુંગી સ્ત્રી, તમાકુ પીવાની નળીના આકારની ચલમ

Page #311

ચુંગી] ૨૯ ૪
| ચૂર્ણ ચુંગી સ્ત્રી, (હિ.) દાણ; જકાત
પક્ષીઓની ચાંચ નીચે લટકતી રાતી ઝલ ચુંગીખાનું ન. જકાતી થાણું
ચૂઓ(-વો) ૫. (હિ. ચુડા) ઉંદર ચુંગીઘર ન. (હિ.) જકાતનાકું; ચુંગીખાનું
ચૂક સ્ત્રી. (“ચૂકવું' ઉપરથી) ચૂકવું તે (૨) ભૂલ; કસૂર ચુંગીનાકું ન. જકાતનાકું; ટોલનાકું
ચૂકતી સ્ત્રી. ચૂકવવું-ચૂકતે કરવું કે થવું તે; ચુકવણી; ચુંચવાવું સક્રિ. જુઓ ‘ચૂંચવાનું
પતાવટ ચુંચળું વિ. જુઓ “ચૂંચળું
ચૂકતું વિ. ચૂકવી દીધેલું (ઉદા. દેવું ચૂર્ત કર્યું.) ચુંચાં ન, જુઓ ‘ચૂંચ'
ચૂકતે કિવિ. ચૂકવી દીધું હોય એમ ચંચું ન. જુઓ “ચૂંચું
ચૂકવનાર વિ. નાણાં ચૂકવી આપનાર વુિં વગેરે) ચુંટ સ્ત્રી. જુઓ “ચૂંટ
ચૂકવવું સક્રિ. ચુકાવવું; ભુલાવવું (૨) પતાવવું (કજિયો, ચુંટણી સ્ત્રી. જુઓ “ચૂંટણી’
ચૂકવાવું અદિ. ‘ચૂકવવું'નું કર્મણિ ચુંટલો . જુઓ “ચૂંટલો
ચૂકવું અ.ક્રિ. (પ્રા. ચુક્ક=ભૂલવું) ભૂલ કે ગફલત કરવી; ચુંટવું સક્રિ. જુઓ ‘ચૂંટવું
ભૂલવું (૨) ચૂકતે થવું; પતવું (જેમ કે દેવું, કજિયો) ચુંટાવવું સક્રિ. જુઓ “ચૂંટાવવું”
(૩) બીજા ક્રિયાપદની સહાયમાં આવતાં તે ક્રિયા કરી ચુંટાવું અ.ક્રિ. જુઓ “ચૂંટાવું'
પરવારવું, એવો અર્થ બતાવે છે. જેમ કે, રમાડી ચુંટિયાટવું સક્રિ. જુઓ “ચૂંટિયાટવું
ચૂક્યો (૪) સક્રિ. ખોવું (જેમ કે, વખત, ગાડી, તક) ચુંટી સ્ત્રી, જુઓ “ચૂંટી
ચૂગવું સક્રિ. (સં. ચિનોતિ, પ્રા. ચિણઈ) (પક્ષીનું) ચાંચ ચુથ સ્ત્રી, જુઓ “ચૂંથ’
વડે ખાવું-ચણવું ચુંથાવું ન. જુઓ ચૂંથાવું
ચૂચવવું અ.કિ. ચૂચૂકે કચૂડ કિચૂડ અવાજ કરવો (પૈડાંએ) ચુંથવું સક્રિ. જુઓ “ચૂંથવું”
ચૂચી સ્ત્રી. સ્ત્રીના સ્તનની ડીટડી ચુંથાસ્થ સ્ત્રી. જુઓ “ચૂંથાચૂંથ'
ચૂટકવું સક્રિ. ચાબુક મારવી (૨) તોડવું ચૂંથો . જુઓ “ચૂંથરો'
ચૂટકી સ્ત્રી, ચપટી (૨) ચીંટિયો શિરોભાગ ચુંથાવું અ.ક્રિ, જુઓ “ચૂંથાવું
ચૂડપું. (સં.) પક્ષીઓના માથા ઉપરની કલગી (૨) લા. ચૂંથો છું. જુઓ “ચૂંથો”
ચૂડ સ્ત્રી. (દ.) આંટી; ભરડો; પકડ (સાપની) (૨) ચુડેલ ચુંદડી સ્ત્રી, જુઓ “ચૂંદડી'
ચુડગર . (ચૂડી+ગર) ચૂડી વહેરનાર - ઉતારનાર; ચુંધર્ડ વિ. જુઓ “ચૂંપડું'
મણિયાર; ચૂડીગર ચુધીખોર વિ. જુઓ “ધીખોર'
ચૂડલો પે. સ્ત્રીઓના કાંડાનું એક ઘરેણું; ચૂડો ચુંવાળ . જુઓ “ચૂંવાળ'
ચૂડા સ્ત્રી. (સં.) ચોટલી (૨) મસ્તક (૩) શિખર (૪) ચુંવાળાં ન.બ.વ. જુઓ “ચૂંવાળાં'
(મોરની) કલગી ચુંવાળીસ વિ. (૨) ૫. જુઓ ‘ચૂંવાળીસ'
ચૂડાઉતાર વિ. ચૂડી પેઠે નાનું થતું જાય એવું ચુંવોતેર વિ. (૨) ૫. જુઓ “ચૂંવોતેર
ચૂડાકર્મ(-રણ) ન. (સં.) સોળ સંસ્કારમાંનો એક; માથાના ચુંબક વિ. (સં.) ચુંબન કરનારું (૨) પોતાની તરફ વાળ ઉતારવા તે (૨) પતિ મરી જતાં પત્નીની ચૂડીઓ
આકર્ષનારું (૩) ન. ચુંબક ઉદા. લોહચુંબક (૪) કંજૂસ ભાગી નાખવાની ક્રિયા આપવું તે (વંદ્ય માટે) ચુંબકતા સ્ત્રી. (સં.) (-ત્વ) ન. ચુંબકપણું; આકર્ષણશક્તિ ચૂડાદાન ન. પતિને બચાવી સ્ત્રીએ ચૂડીઓ - સૌભાગ્ય ચુંબકીય વિ. (સં.) લોહચુબંકને લગતું
ચૂડામણિ પું. (સં.) મુગટમાં જડેલો મણિ (૨) (સમાસને ચુંબન ન. બચ્ચી; બોકી; ચૂમી
છેડે) તે વર્ગમાં ઉત્તમ; શ્રેષ્ઠ. ઉદા. નરચૂડામણિ ચુંબવું ક્રિ. (સં. ચુંબુ) બચ્ચી કરવી; ચૂમી લેવી ચૂડી સ્ત્રી, (દ. ચૂડ) નાનો ચૂડો (૨) ગ્રામોફોનની જૂની ચુંબિત વિ. (સં.) ચુંબેલું; બચ્ચી કરેલું
ચૂડી-ઢબની રેકર્ડ; ગ્રામોફોનની તાવડી [ભાંગવી તે ચુંમાળાં ન.બ.વ. ચુંમાળીસ વર્ષની ઉમ્મર થતાં આંખે ઝાંખ ચૂડીકરમ ન. પતિનું મરણ થતાં સ્ત્રીના હાથની ચૂડીઓ પડવી-નબળાઈ આવવી તે; ચૂંવાળાં
ચૂડીગર પં. ચૂડગર; મણિયાર ચુંમાળીસ વિ. (સં. ચવારિશત, પ્રા. ચઉઆલીસ) ચાળીસ ચૂડીદાર વિ. એક પર એક ચૂડીઓ હોય એવાં કરચલી
અને ચાર (૨) પં.ચુંવાળીસનો આંકડો કે સંખ્યા; “૪૪' ઓનો ઘાટસહિત (પાયજામો) (૨) ૫. તેવો પાયજામો ચુમોતેર વિ. (સં. ચતુઃસપ્તતિ, પ્રા. ચઉત્તરી) ઍવોતેર ચૂડો પં. (સં. ચૂડ, પ્રા. ચૂડઅ) સ્ત્રીઓના કાંડાનું એક (૨) પં. ચોતેરનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૭૪
ઘરેણું; ચૂડલો [(૨) ચૂણી; બાંયની કરચલી ચૂઈ સ્ત્રી. માછલાંની શ્વાસ લેવાની ઇન્દ્રિય (૨) કેટલાંક ચૂણ સ્ત્રી. (‘ગૂણવું' ઉપરથી) ખોરાકની શોધ (પક્ષીની)

Page #312

ચૂણવું,
૨૯,
ચૂં-ચું)ટાવું ચૂણવું સક્રિ. (સં. ચિ, પ્રા. ગુણ) ચીણવું; ચણિ ભરવી; સૂવવું; ઝમવું (છિદ્રમાંથી) કણેકણે ખાવું
ચૂવો પૃ. જુઓ “ચૂઓ” ચૂણી સ્ત્રી. બાંયની કરચલી; ચીણ
ચૂવો . પાણી ચૂવે એવું છાપરામાંનું કાણું (૨) લાકડું ચૂત પં. (સં.) આંબો
કે કાચલી બાળતાં નીકળતો રસ ચૂતપલ્લવ ન.બ.વ. આંબાની કૂંપળ
ચૂવો . (હિં. ચૂત ઉપરથી) ઉંદર ચૂતાંકુર આંબાનો મોર
ચૂસ સ્ત્રી. (“ચૂસવું ઉપરથી) ચૂસી ખાવું તે; શોષણ ચૂન . (સં. ચૂર્ણ, પ્રા. ચુન્નો લોટ; આટ
ચૂસકી સ્ત્રી, (હિ. ચુસકી) હુક્કાની ફૂંક (૨) પાણીનો ચૂનવું સક્રિ, વીણવું; ચૂંટવું; ચૂણવું (૨) પસંદ કરવું કોગળો ચૂનાગચ્ચી(-છી) સ્ત્રી. ચૂનાનું મજબૂત ચણતર (૨) તેની ચૂસણ ન. ચૂસ (શોષણ) (૨) વિ. ચૂસનારું બનાવેલી અગાસી; ધાબું
ચૂસણખોર વિ. ચૂસનારુંગેરલાભ લેનારું, ‘એમ્પ્લોઇટર' ચૂની સ્ત્રી, હીરાકણી (૨) ચૂનીવાળી નાની નાની જડ ચૂસણ(૦નીતિ, ૦પદ્ધતિ) સ્ત્રી. પારકું ચૂસી ખાવાની (૩) ચૂનું; અનાજનો નાનો ટુકડો
પદ્ધતિ; એમ્પ્લોઇટેશન'
તિ ચૂનું ન. કઠોળ ભરડતાં પડેલો ઝીણો ભૂકો કે ભેંસ ચૂસણી સ્ત્રી. ચૂસવાનું સાધન; ધાવણી (૨) ચૂસી ખાવું ચૂનો છું. (સં. ચૂર્ણ, પ્રા. ચુન્ન) ચણવામાં વપરાતો પથ્થર ચૂસવું સક્રિ. (સં. ચૂપતિ, પ્રા. ચૂસઈ) મોં વડે રસ ખેંચવો મરડ વગેરેનો પકવેલો ભૂકો
(૨) નિઃસર્વ કરવું (૩) આર્થિક રીતે નિચોવી લેવું ચૂપ વિ. શાંત કે મૂક (૨) ક્રિ.વિ. શાંત કે મૂક રહેવા ચૂંટ-ચુ) ન. ઉંદરનો અવાજ સૂચવતી નિશાની કે ઉદ્ગાર
ચૂં-ચું)ક સ્ત્રી, (સં. ચક્ક) પેટની આંકડી ચૂ-ચુ)પકી સ્ત્રી. શાંતિ; મૌન; ચુપકી
ચૂંટ-ચું)ક સ્ત્રી. નાની ખીલી; રેખ (૨) ચૂની ચૂ-ચુ)પ(-પા)ચૂ-ચુ)પ ક્રિ.વિ. કંઈપણ બોલ્યા કે અવાજ ચૂંટ-ચું)કલવું સક્રી. ત્રોફવું
કર્યા વિના; ચુપચાપ; ચુપચુપ; ચુપાચૂપ ચૂં(-ચું)કારો પં. “ચું' એવો અવાજ ચૂમવું સક્રિ. (સં. ચુંબતિ, પ્રા. ચુંબઈ) બચ્ચી કરવી, ચુંબવું ચૂં(-ચું)કાવું અ.કિ. (પેટમાં) ચૂંક આવવી (૨) (લા.) ચૂમી સ્ત્રી. બી; ચુંબન; બોકી
મનમાં ગુપ્ત વાંધો હોવો-ના ગમવું ચૂર પુ. (ચૂરવું” પરથી) ચૂરો; ભૂકો
ચૂં કે ચાં ક્રિ.વિ. એવો અવાજ (૨) આનાકાની (૩) સામે ચૂરણ ન. ભૂકો ચૂરો (૨) ઔષધિનો ભૂકો લાડુ ઉત્તર કરવો તેમ ચૂરમું ન. (જૂ.ગુ. ચૂરિમક) ભોજનની એક વાની - છૂટો ચૂંટ-ચું,ખડું(-ળું) વિ. (તેજથી અંજાઈ જાય તેવી) ઝીણી ચૂરવું સ.કિ. (સં. ચૂર્ણ, પ્રા. ચૂર) ભૂકો કરવો
આંખોવાળું; મંદ દૃષ્ટિનું; ચૂંચળું ચૂરી સ્ત્રી, ચૂર; ઝીણો ચૂરો (જેવી કે, સોપારીનો) ચૂંચ સ્ત્રી. સ્તનની ડીંટડી ચૂરેચૂરા પુ.બ.વ. ભૂકેભૂકા; ભાંગીને ભૂકો થઈ જવું તે ચૂં-ચું)ચવાવું અ ક્રિ. મનમાં ચુમાવું ચૂરો પં. ભૂકો, ચૂર્ણ
ચૂંટ-ચું)ચળું વિ. ચૂખડું; (તેજથી અંજાતી) દષ્ટિવાળું ચૂર્ણ વિ. (સં.) ચૂરો થયેલું (૨) ન. ચૂરણ ચૂં(-ચું)ચાં ન. ચૂં કે ચાં-જરા પણ બોલવું તે; સામે જવાબ ચૂર્ણિ(-Í) સ્ત્રી. (સં.) પાણિનીનાં સૂત્રનું પતંજલિનું આપવો તે (૨) આનાકાની મહાભાષ્ય (૨) ચરણ; ચૂર્ણ
[સાર
સિાર ચૂંટ-ચંચું વિ. ચંખળું (તેજથી અંજાતી) દષ્ટિવાળું ચૂર્ણિ(-ર્ણ)કા સ્ત્રી. (સં.) કવિતાનો ગદ્યમાં સમજાવેલો ચૂંટ-ચું)ચૂં(-ચુ) ન. ઉંદરનો તેવો અવાજ ચૂર્ણિત વિ. (સં.) ચૂરો કરેલું; દળેલું
ચૂંટ-ચું). સ્ત્રી. (ચૂંટી ઉપરથી) ખંજવાળ; વલૂર ચૂર્ણકરણ ન. (સં.) ભૂકો કરવો તે
ચૂં(-ચું)ટણી સ્ત્રી. ચૂંટવું તે; પસંદગી (૨) પ્રતિનિધિને ચૂર્ણકૃત વિ. (સં.) ભૂકો કરેલું, ચૂર્ણિત મિોટો ચૂલો; તમણ ચૂંટવો તે; “ઇલેક્શન' ચૂલ સ્ત્રી, (સં. ચુલ્લી, પ્રા. ચુલ્લી) રસોઈ માટે ખોદેલો ચૂં(-ચું)ટણીજંગ ૫. ચૂંટણીનો જંગ; ચૂંટણી લડાય તે ચૂલડી સ્ત્રી, બાળકીઓને રમવાનો ચૂલો
ચૂંટ-ચં)ટણીમંડળ ન. જેઓએ ચૂંટણી કરવાની હેય તેઓનું ચૂલાશ(-સ)(-ઘોડી સ્ત્રી, ચૂલાની પણ ગરજ સારે એવી મંડળ; ઇલેક્ટ્રોરિયલ કોલેજ - શગડી; સગીચૂલો
ચૂં(-ચું)ટલી સ્ત્રી. ચૂંટી ચૂલી સ્ત્રી, (સં. યુલ્લિલ્લી) નાનો ચૂલો કિ ગોઠવણ ચૂંટ-ચું)ટલો છું. મોટી ચૂંટી [(૨) પસંદ કરવું ચૂલો !. રાંધવા વગેરે માટે બળતણ ગોઠવવા કરાતી જગા ચૂંટ-ચું)ટવું સક્રિ. (સં. ચુટતિ, પ્રા. ચુંટઈ) તોડવું; ટૂંપવું ચૂવાચંદન ન. એક જાતનું ચૂવા અને ચંદનનું મિશ્રણ ચૂં(ચું)ટાવવું સક્રિ. “ચૂંટવું'નું પ્રેરક ચૂવું અ ક્રિ. (સં. ચ્યોતતિ, પ્રા. ચુઆઇ) ટપકવું, ગળવું; ચૂં(ચું)ટાવું અ.કિ. “ચૂંટવું'નું કર્મણિ

Page #313

ચૂં(-ચું)ટિયાટી
૨૯૬
(ચેનબાજી ચૂં(-)ટિયાટવું સક્રિ. બહુ ચૂંટીઓ ખાવી
ચેટકિયું વિ. નખરાં કે છાંડા કરનારું; નાટકડા કરનારું ચૂં(-ચું)ટી સ્ત્રી. (સં. ચુકાપવું; છૂટું પાડવું) ચીમટી ચેટકી વિ. જાદુગરી; ઇંદ્રજાળી દ્વારા થતું પ્રત્યાયન ચૂંટ-ચું)થ સ્ત્રી. ચૂંથારો - પીડા
ચેટિંગ ન. (ઈ.) ગપસપ (૨) કોમ્યુટર પર ઈન્ટરનેટ ચૂંટ-)થણું ન. ચૂંથવું તે; ચૂંથાચૂંથ (૨) વગોણું ચેટી, (-ટિકા) સ્ત્રી. (સં.) દાસી; લોંડી; ચાકરડી ચૂં(ચું)થવું સક્રિ. આમતેમ અસ્તવ્યસ્ત કરીને ચોળી ચેડાં ન.બ.વ. ગાંડાં (૨) અડપલાં; ચાંદવાં નાંખવું; ફેંદવું; ક્રમ કે વ્યવસ્થા વગેરે બગાડી નાખવાં ચણ ન. છછૂંદર
[ચેતવું એ; સાવધાની (૨) છણાવટ કરવી
((૨) ભાંજગડ ચેત સ્ત્રી. ચેતના; જ્ઞાન (2) હોંશ; સૂધ (૩) ન. ચિત્ત; ચૂંટ-ચું)થાચૂં(-ચું)થ સ્ત્રી. ફરીફરીને ચૂંથવું તે; ફેંદાફેંદ ચેતન વિ. (સં.) ચેતનાવાળું; સજીવ (૨) ન. ચૈતન્ય; ચૂંટ-ચું)થારો પં. ચૂંથાઈ ગયેલી વસ્તુ (૨) શરીરમાં થતું જીવનશક્તિ; પ્રાણ (૩) હોશ; સૂધ
કળતર (૩) ચુંથાચૂંથ (૪) હૃદય ચૂંથાતું હોય એવી ચેતનતા સ્ત્રી. (ત્વ) ન. (સં.) ચેતન હોવાપણું પીડા; ગભરામણ (૫) કૂચો
ચેતનદાયી(ક) વિ. ચેતન આપનારું ચૂં(ચું)થાવવું સક્રિ. “ચૂંથવું નું પ્રેરક
ચેતનદેહ . (સં.) સૂક્ષ્મદેહ ચૂંટ-ચું)થાવું અ.ક્રિ. “ચૂથવું’નું કર્મણિ (૨) (શરીરમાં કે ચેતનદ્રવ્ય ન. (સં.) જીવાત્મા મનમાં) ચુંથારો થવો
ચેતનમય વિ. (સં.) ચેતનથી ભરેલું; ચેતનથી પૂર્ણ ચૂં(-ચું)થો છું. રોળાયેલો, ચોળાયેલો ડૂચો
ચેતનવાદ છું. (સં.) જીવનનું મૂળ જડ નહિ પણ ચેતન ચૂંટ-ચૂંદડિયાળી વિ. સ્ત્રી. ચૂંદડીવાળી; સુહાગણ; સધવા છે એવો વાદ; “વાઈટલિઝમ' ચૂંટ-ચું)દડી સ્ત્રી, એક જાતનું ભાતીગર રેશમી લૂગડું ચેતનવાદી વિ. (સં.) ચેતનવાદમાં માનનારું ચૂં(-)ધળું વિ. ચંખ; મંદ દષ્ટિનું
ચેતનશાસન. (સં.) માનસશાસ;મનોવિજ્ઞાન, સાઈકોલોજી' ચૂં(-ચું)ધી સ્ત્રી. ટીકાખોર નજર (૨) ખણખોદ ચેતના સ્ત્રી. (સં.) ચૈતન્ય; જીવનશક્તિ (૨) સમજશક્તિ ચૂં() ધીખોર વિ. નકામી ખણખોદ કરવાના સ્વભાવનું ચેતનાતંતુ પું. (સં.) જ્ઞાનતંતુ ચૂં(-ચું)પવું સક્રિ. પ્રવાહી પદાર્થને થોડો થોડો લઈને પીવો ચેતનાશક્તિ સ્ત્રી. શરીરમાંનું ચૈતન્ય તરફ દોરનારું બળ ચૂંટ-ચુંવાળ પં. ઉત્તર ગુજરાતના પાટણ અને કડી વચ્ચેનો ચેતવણી સ્ત્રી. ચેતવવું તે; અગાઉથી આપેલી ખબર;
૪૪ ગામોનો અમુક જથો-પ્રદેશ પિડવી તે સાવચેતી (૨) તાકીદ ચૂં-ચું)વાળાં ન.બ.વ. ચુંમાળાં, ચુંમાળીસ વર્ષે આંખે ઝાંખ ચેતવવું સક્રિ, “ચેતવું'નું પ્રેરક ચૂંટ-ચં)વાળીસ વિ. ચાળીસ વત્તા ચાર (૨) પં. ચેતવું અ.ક્રિ. (સં. ચિત) સળગવું, લાગવું (૨) આગ ચુંમાળીસનો આંકડો કે સંખ્યા; ૧૪૪
લાગવી (૩) ઈશારતમાં સમજી જવું (૪) સાવધાન ચૂં(-ચું)વોતેર વિ. (સં. ચતુસપત્તિ, ત્રા. ચઉત્તરી) સિત્તેર થવું; અગાઉથી જાણી જવું
વત્તા ચાર (૨) પં. ચુંવોતેરનો આંકડો કે સંખ્યા; ૭૪ ચેતસ ન. ચિત્ત; અંતઃકરણ; મન [ચેતવણી ચેઇન સ્ત્રી. (ઇ.) સાંકળ (૨) અછોડો; “ચેન ચેતા સ્ત્રી. ચેતી જવું એ; સભાનતા (૨) સૂચના; ખબર; ચેઇન-સ્મોકર છું. (ઈ.) સતત ધુમ્રપાન કરનારો ચેતાતંતુ વિ. જ્ઞાનતંતુ ચેઈન્જ પં. (.) પરિવર્તન (૨) પરચૂરણ (પૈસા). ચેતાતંત્ર ન. જ્ઞાનતંત્ર ચેક પું. એક જાતનું ચોકડી ભાતનું કાપડ (૨) દાબ ચેતાવવું સક્રિ. ચેતવવું; સાવધ કરવું ચેક પું. (ઇં.) બેંકમાંથી નાણાં ઉપાડવાની ચિઠ્ઠી ચેતાવું અ.ક્રિ. “ચેતવું'નું ભાવે ચેકડેમ પું. (ઈ.) આડબંધ
ચેદિ પું. (સં.) બુદેલખંડ પાસેના પ્રદેશનું પ્રાચીન નામ ચેકપોસ્ટ ન. (ઇ.) તપાસના ચોકી
ચેદિ(cપતિ, ૦રાજ) પું. (સં.) ચેદિનો રાજા; શિશુપાલ ચેકબુક સ્ત્રી. (ઇ.) કોરા ચેકની ચોપડી
ચેન ન. (સં. ચૈતન્ય, પ્રા. ચેઅન્ન) સુખ; આરામ (૨) ચેકમેઇટ ન. (ઇં.) શતરંજમાં માતા અને શેહ
ગમ્મત ચેકર વિ. પુ. (ઈ.) તપાસનાર; ચેક કરનાર નિાખવું ચેન ન. (સં. ચિહ્ન) ચિહુન; લક્ષણ; એંધાણ ચેકવું સક્રિ. છેકવું; ચેરવું (૨) લખેલું કાઢી નાંખવું; ભૂંસી ચેન સ્ત્રી. (ઇ.) સાંકળ; માળા ચેકંચકા, ચેકાચેક સ્ત્રી. છેકાછેક; ચરાચર
ચેનકાં ન.બ.વ. ચાળા; બહાનાં (૨) ચિહન ચેકિંગ ન. (ઇ.) તપાસ; તપાસણી
ચેનચાળા પુ.બ.વ. લટકામટકાં; હાવભાવ ચેકો મું. છેકો (૨) છેકાવાથી પડેલો લીટી કે ડાઘો ચેનચાળો પં. નામનિશાન; ચિહન ચેટ(ક) પું. (સં.) દાસ; સેવક ભિવાઈ ચેનબાજ વિ. મોજીલું; લહેરી ચેટક ન. ભૂત; વળગણ (૨) જાદુના ખેલ (૩) નકામી ચેનબાજી સ્ત્રી. સુખચેન; મોજમજા; રંગરાગ

Page #314

ચેનલો ૨૯૭
[ ચોક ચેનલ સ્ત્રી. (ઇં.) દૂરદર્શનના પ્રસારણ માટે વપરાતી ચેષ્ટમાન વિ. (સં.) ચે-હિલચાલ કરતું (૨) ટીખળ
આવર્તનોનો સાંકડો પટ્ટો (૨) દરિયાનો સાંકડો પટ્ટો ચેણ સ્ત્રી, (સં.) ચાળા (૨) ઠઠ્ઠો; મશ્કરી (૩) ચાલ(૩) ખાડી; સમુદ્રધુની (૪) વીજમાર્ગ
ચલગત (૪) હિલચાલ ચેપ છું. પરુ; રસી (૨) બીજાના રોગ કે સંબંધની અસર ચેષ્ટાખોર વિ. ચેષ્ટા કરનારું; ટીખળી; તોફાની ચેપ પુ. દબાણ (૨), તંત; દુરાગ્રહ; ચીકણાશ ચેષ્ટાળી સ્ત્રી. ઠેકડી; મશ્કરી (૨) પંચાત ચેપક વિ. અસર કરે એવું; ચેપી
ચેષ્ટિક વિ. (સં.) ટીખળી; તોફાની ચેપનાશક વિ. રોગના ચેપનો નાશ કરનારું (દવા વગેરે) ચેષ્ટિત સ્ત્રી. (સં.) હિલચાલ (૨) વર્તન; આચરણ ચેપવું સક્રિ. ચાંપવું; દાબવું (૨) નિચોવવું (૩) ખોસવું; ચેસ S. (ઇ.) શતરંજની રમત
રોપવું (૪) ચેપની અસર કરવી [(૩) કંજૂસ ચેસ-બોર્ડ ન. (ઈ.) શતરંજ ખેલવાનું પાટિયું ચેપી(-પિયું) વિ. ચેપ લગાડે એવું (૨) ચીકણું; દુરાગ્રહી યેહ સ્ત્રી. (સં. ચિંતા, પ્રા. ચિઆ) મડદાની ચિતા ચેપ્ટર ન. (ઇં.) પુસ્તકનું પ્રકરણ
ચૂળ સ્ત્રી. ખંજવાળ, ખૂજલી, ચળ ચેરકેસ પું. (ઈ.) ફોજદારી કાયદાના અમુક પ્રકારના ચેચે સ્ત્રી. ચીંચીં (૨) કચકચ; બકવાટ ગુનાનો કેસ; જામિન કેસ
ચેપેર્ચે ક્રિ.વિ. ખાનગી રીતે; માંહોમાંહે (૨) સ્ત્રી. ચૅમ્પિયન છું. (ઇ.) સર્વોત્તમ ખેલાડી સિમાજ આનાકાની (૩) ન. બડબડાટ (૪) સ્ત્રી, જીભાજોડી ચેમ્બર . (ઈ.) ખાનગી-ખાસ ખંડ (૨) મંડળી; સભા; ચૈતન્ય ન. (સં.) ચેતના; ચેતનપણું (૨) આત્મા (૩) ચેર ન. એક ફળઝાડ
પરમાત્મા (૪) સમજ; જ્ઞાન (૫) બળ; પરાક્રમ (૨) ચૅર સ્ત્રી. (ઇ.) ખુરશી (૨) (લા.) અધ્યક્ષનું પદ (૩) પં. ચૈતન્ય મહાપ્રભુ વિદ્યાપીઠમાંનું કોઈ પણ વિષયનું મહત્ત્વનું અધ્યાપક- ચૈતન્યઘન વિ. જ્ઞાનથી ભરેલું; જ્ઞાનસ્વરૂપ (૨) પં. બ્રહ્મ સ્થાન
ચૈતન્યદાયી વિ. (સં.) ચેતન કે બળ-પરાક્રમ આપનાર ચેરપરસન પું, સ્ત્રી. (ઈ.) અધ્યક્ષીય મહોદય કે મહોદયા ચૈતન્યવાદ ૫. (સં.) જડવાદથી ઊલટો-આત્મા છે એવો ચૅરમૅન પું. (.) (સભા કે સમિતિનો) અધ્યક્ષ
વાદ ચેરવું સક્રિ. છેકવું (૨) ખોતરણી કરવી; ચર્ચા કરવી ચૈતન્યવાદી વિ. પું. ચૈતન્યવાદમાં માનનારું ચેરં(-૨)ચેર સ્ત્રી. ખૂબ ચેરવું તે; એકાએક
ચૈતર પું. ચૈત્ર માસ ચેરાં ન.બ.વ. બહાનાં (પારસી)
ચૈતરિયું વિ. ચૈત્ર માસમાં થતું (૨) ન. મહુડાનું ફૂલ ચેરિટી સ્ત્રી. (ઈ.) દાન; સખાવત (૨) કરુણા; ઉદારતા ચેતરી વિ. ચૈત્રનું; ચૈત્રથી શરૂ થતું (૨) (લા.) ચૈત્રની ચૅરિટી કમિશનર . (.) ધર્માદા ટ્રસ્ટ વગેરે પર દેખરેખ પૂનમ
રાખનાર મુખ્ય સરકારી અધિકારી, સખાવત આયુક્ત ચૈતસિક વિ. (સં.) ચેત (ચતસ) કે ચિત્તસંબંધી ચેરિટેબલ વિ. ધર્માદા; સખાવતી
ઐત્તિક વિ. (સં.) ચિત્તને લગતું; માનસિક ચેરી સ્ત્રી, ગુલામડી; દાસી
ચૈત્ય ન. (સં.) હદ બતાવતો પથ્થર (૨) સ્મરણસ્તંભ; ચેરીમેરી સ્ત્રી. (આંગ્લ ભારતીય) બક્ષિસ; બોણી
પાળિયો (૩) બુદ્ધદેવના અવશેષ ઉપર બાંધેલો ચેરો છું. છેકો (૨) નિંદા; ટીકા
મિનારો; બૌદ્ધ મંદિર (૪) દેરાસર (જૈન) (૫) દેવાલય ચેલ ન. (સં.) વસ; કપડું
ચૈત્ર . (સં.) વિક્રમ સંવતનો છઠ્ઠો માસ; ચૈત્ર માસ ચેલ સ્ત્રી. ફૂટી (વહાણ)
[(તિરસ્કારમાં) ચૈત્રરથ પું. (સં.) કુબેરનો બગીચો ચિત્રની પૂનમ ચેલકી સ્ત્રી, છોડી (વહાલ તેમ જ તિરસ્કારમાં) (૨) ચેલી ચૈત્રી વિ. (સં.) ચૈત્રનું; ચૈત્રથી શરૂ થતું વર્ષ (૨) સ્ત્રી. ચેલકું ન. છોકરું (૨) ચેલો
ચેલ ન. (સં.) વસ; લૂગડું ચેલકો મું. છોકરો (૨) ચેલો
ચેલાજિન ન. (સં.) મૃગચર્મનું વસ્ત્ર ચેલી સ્ત્રી. શિષ્યા
ચો વિ, પૂર્વ. (સં. ચતુર, પ્રા. ચઉ) (સમાસની શરૂઆતચેલી-ચેલો સ્ત્રી, ૫. શિષ્યા કે શિષ્ય
માં) “ચાર' એવું બતાવતો પૂર્વગ. ઉદા. “ચોતરફ ચૅલેન્જ સ્ત્રી. (ઇ.) પડકાર; લલકાર
ચોઇસ સ્ત્રી. (ઈ.) પસંદગી: રચિ ચેલો છું. (સં. ચેલ્લક, પ્રા. ચેલ્લઅ) શિષ્ય
ચોક વિ. (‘ચોકવું ઉપરથી) સજાગ; સાવધ ચેવડો છું. (સં. ચિપિટ=પવા) પવાની એક વાની ચોક વિ. (સં. ચુતષ્ક, પ્રા. ચીક્ક) ચાર ગણું (આંકમાં) ચેવવું સક્રિ. શેકવું; ગરમ કરવું (બળતા રૂ કે મીણથી) (૨) ૫. ઘર વચ્ચેની ચોખંડી ખુલ્લી જગા (૩) ચેષ્ટક વિ. ચેષ્ટા કરનારું (૨) ટીખળ કરનાર
આંગણા આગળની ખુલ્લી જગા (૪) વસ્તી વચ્ચેની ચેપ્ટન ન. (સં.) ચેષ્ટા; હિલચાલ (૨) ટીખળ કરતું ખુલ્લી જગા (૫) બજાર; ગુજરી

Page #315

૨૯૮
ચોકો
|| ચોખ્ખણ(-ણિયું) ચોક પું. (.) ખડી; ચાક |એક ભાત; ચોકડી બળદનું ગાડું ચોકટ સ્ત્રી, ગંજીફાનાં પાનની ચારે બાજુ ખૂણા આવે એવી ચોકી સ્ત્રી, (સં. ચતુશ્કેિક, મા, ચઇકિઆ) રખેવાળને ચોકઠું ન. (સં. ચતુષ્કાઇ, પ્રા. ચીક્કી બારી કે બારણાં રહેવાનું સ્થાન; “ગેટ' (૨) રખેવાળી (૩) તપાસ;
બેસાડવા ચાર લાકડાં સાલવીને કરેલો ચોખંડો ઘાટ સંભાળ (૪) (જકાત લેવાનું) ના (૫) એક ઘરેણું (૨) એવો કોઈ ચોખંડો ઘાટ; ફેમ' (૩) યુક્તિ; (દ) નાનો બાજઠ (૩) પહેરો બાજી (૪) શેરી કે પોળનું ચકલું-ચોગાન (૫) દાંતનું ચોકીદાર ૫. ચોકિયાત: રખેવાળ ચોક, ડેન્ચર
સ્ત્રીનું વસ્ત્ર ચોકીદારી સ્ત્રી, રખેવાળી; રખવાળી ચોકડિયું વિ. ચોકડીવાળું; ચોકડી ભાતનું (૨) ન. તેવું ચોકીપહેરો છું. ચોકી અને પહેરો; સખત જાપતો ચોકડી સ્ત્રી. (સ. ચતુષ્ક, પ્રા. ચઉક્ક ઉપરથી) x આવી ચોકું ન. (સં. ચતુષ્ક, પ્રા. ચઉક્ક) ચારનો ઘડિયો-પાડો
આકૃતિ (૨) ઓરડામાં (સામાન્ય રીતે તેના ખૂણામાં) ચોકો . (સં. ચતુષ્કક, પ્રા. ચક્કઅ) ચાર ખૂણાવાળી પાણી ઢોળવા કરવામાં આવતું ખાળવાળું કડિયાકામ જગા (૨) રસોઈ કરવા અબોટ કરેલી જગા (૩) (૩) ચારની ટોળી ઉદા. ચંડાળ ચોકડી (૪) ચાર મરનારને સુવડાવા લીપી તૈયાર કરેલી જગા (૪) યુગનો સમુદાય (૫) ગંજીફાની ચોકટ-એક ભાત (૨) ગંજીફાનો ચોખ્ખો (૫) અલગ કે જુદો-નિરાળો ચાર રસ્તા મળતા હોય તેવું સ્થાન
વિભાગ કે જગ્યા (દ) ચારનો સમય ચોકડીદાર વિ. ચોકડી ભાતનું
ચોક્કસ જુઓ ચોકસ ચોકડું ન. (સં. ચતુષ્ક ઉપરથી) કાનનું એક ઘરેણું (૨) ચોક્કો ૬. ચોકો (ગંજીફાનો) (૨) ચાર રન (ક્રિકેટ)
ગાડા ઉપર માલ ભરવા મૂકવામાં આવતું લાકડાનું ચોખાઈ સ્ત્રી. જુઓ ચોખ્ખાઈ પાંજરું (૩) ઘોડાના મોંમાં રહેતો લગામનો લોઢાનો ચોખાબોલું વિ. જુઓ ‘ચોખ્ખાબોલું ભાગ (૪) ચોકડી x (તુચ્છકારમાં) (૫) લગામ; ચોખું વિ. જુઓ ‘ચોખું અંકુશ; દાબ (૬) ચારનો સમુદાય
ચોખું(૦ચણક, ૦ચટ) જુઓ “ચોખ્ખ(૦ચણક, ચટ)' ચોકલ વિ. (-લિયું) ચાર માત્રાવાળું; ચતુષ્કલ ચોખ્ખફૂલ વિ. જુઓ “ચોખુલ'[ચોખ્ખાઈ (૩) નિકાલ ચૉકલેટ સ્ત્રી. (ઇં. ચોકોલેટ પરથી) પીપરમિન્ટના ચોખ વિ. (સં. ચોક્ષ, પ્રા. ચોખ) ચોખ્ખું (૨) સ્ત્રી.
પ્રકારની ખાવાની એક ગળી વાનગી (૨) વિ. ઘેરા ચોખચાખ સ્ત્રી, ચોખ્ખાઈ કથ્થાઈ રંગનું
ચોખડિ(-લિ)યાત વિ. વટાળ-આભડછેટ વિનાનું ચૉક્લેટી વિ. (ઇ.) ઘેરા કથ્થાઈ રંગનું
ચોખડિ(-લિ)વાવેડા પુ.બ.વ. આભડછેટ-વટાળ બહુ ચોકલો પુ. ખસખસનો છોડવો (૨) છાલ
પાળતા હોઈએ એમ બતાવવું તે ચોકવું અ.ક્રિ. ચોંકવું; ચમકવું
ચોખડિ(-લિ)યું વિ. વટાળ વિનાનું (૨) શુદ્ધિ કે નીતિનો ચોક(-)સ ક્રિ.વિ. (સં. ચતુ+ક) ચોક્કસ; નક્કી; અતિ આગ્રહ રાખનાર
બરાબર (વસ્તુ) (૨) સાવધાન (માણસ) (૩) ચોખવટ સ્ત્રી. ચોખ્ખાઈ, પવિત્રતા (૨) સ્પષ્ટતા (૩)
ખાતરીદાર (માણસ) (૪) ક્રિ.વિ. નક્કી; અવશ્ય (લા.) નિકાલ; ખુલાસો ચોકસપણું ન. ચોકસાઈ સ્ત્રી. ચોક્કસપણું (૨) ખાતરી ચોખળું ન. આજુબાજુ આવેલાં ગામડાંનો સમૂહ (૩) સાવધાની; ખબરદારી
ચોખંડ વિ. ચાર ખંડવાળું; ચાખૂણિયું (૨) ચોરસ (૩) ચોકસી ૫. સોનારૂપાનો કસ કાઢનાર (૨) સોનારૂપાનો . ચોખંડી આકૃતિ (૪) ચારે ખંડ (પૃથ્વીના) ધંધો કરનાર
[પારખું; પરીક્ષા ચોખંડું વિ. ચાખૂણિયું (૨) સમચોરસ (૩) ચાર ખંડવાળું ચોકસી સ્ત્રી. ચોકસાઈ; સાવધાની (૨) ખાતરી (૩) ચોખા પુ.બ.વ. (સં. ચોક્ષ, પ્રા. ચોખા ) (ડાંગર) ચોકાધર્મ . રસોઈના ચોકાના-ખાનપાનાદિના નિયમો ભરડીને કઢાતું) એક અનાજ જરાક; થોડુંક
વગેરે પાળવા તે કે તેટલામાં મનાતો ધર્મ [પાડા ચોખાપૂર વિ. એક ચોખા જેટલું (માપ કે વજનમાં) (૨) ચોકાં નબ.વ. (સં. ચતુષ્ક, પ્રા. ચીક્ક) “ચોકના ઘડિયા- ચોખાભાર વિ. એક ચોખાના વજન જેટલું (૨) (લા.) ચોકિયારુન. ચોકિયાતપણું; રખેવાળું (૨) ચોકી કરવાનું જરાકથોડુંક
જેટલા માપનું, ચોખાપુર મહેનતાણું
ચોખાવા વિ., ક્રિ વિ. ચોખા જેટલું અંતર દૂર (૨) ચોખા ચોકિયાત પુ. ચોકી કરનાર; રખેવાળ
ચોખામું વિ. (ચોખું' ઉપરથી) ચોખલિયાત; વટાળ ચોકિયાતી વિ. ચોકિયાતને લગતું (ર) રખેવાળું, વિનાનું () એવું ન ગણાય તેવું ચોકિયાતપણું (૨) ન. દાણ; જકાત
ચોખું, (૦ચટ) વિ. (સં. ચોક્ષ, પ્રા. ચોખઅ) તદન સાફ ચોકિયું વિ. ચાર બળદ કે ઘડા જોડેલું (૨) ન. ચાર ચોખૂણ(-ણિયું) વિ. ચાર ખૂણાવાળું

Page #316

ચોખૂણે-ખું)ટો ૨૯૯
[ ચોધાર ચોખં(-ખું). વિ. ચારે દિશાની મર્યાદામાં આવતું - તમામ ચો(-ચ)ટાડવું સક્રિ. ‘ચોટવું'નું પ્રેરક
(૨) ક્રિ.વિ. ચારે ખૂણાઓમાં - ચારે બાજુ ચોટિયાલાડુ પુ.બ.વ. ચૂરમાના લાડુ ચોખો . ચોખાનો દાણો નિખાલસતા ચોટી સ્ત્રી. (દ. ચોટ્ટી) ચોટલી; શિખા (૨) પહાડ કે ચોખા(-)ઈ સ્ત્રી સ્વચ્છતા; શુદ્ધતા (૨) પ્રામાણિક્તા; ડુંગરનું શિખર (૩) પક્ષીના માથા પરની કલગી ચોખા(ખા)બોલું વિ. ચોખ્ખું બોલનાર; સ્પષ્ટ વક્તા ચોટીદાર વિ. ચોટીવાળું (૨) શંકુ આકારનું ચોખ્ખું-ખું) વિ. (સં. ચોક, પ્રા. ચોખા) સ્વચ્છ ચોઢાઈ સ્ત્રી. ચોટ્ટાપણું; ચોરીની આદત
(૨) ભેળ, બગાડ કે કચરા વગેરેનું (૩) સાચું; ચોદું વિ. ચોરી કરવાની ટેવવાળું; ચોરટું (૨) લુચ્યું પ્રામાણિક (૪) ખુલ્લું; સ્પષ્ટ (૫) કાપવા જેવું કે બાદ ચોડ સ્ત્રી. (દ. ચો) વસ્તુઓની થપ્પી કરવા જેવું બધું જતાં રહેતું ચોખ્ખું; “નેટ' (જેમ કે, ચોડ વિ. (હિ. ચૌડા) પહોળું ખર્ચ, નફો વગેરે) (૬) ભૂલચૂક વિનાનું (૭) ચોડવું સક્રિ. ચોટાડવું; ચિપકાવવું (૨) જડવું; બેસાડવું ગોટાળા વિનાનું
સિાફ (જેમ કે, ખીલી) (૩) લગાડવું; ઠોકવું (જેમ કે, ચોખ્ખું-ખું)(૦ચણક, ૦ચટ) વિ. બિલકુલ ચોખ્ખું; તદન સોટી, ધોલ) (૪) બરોબર લાગે તેવો સચોટ આકરો ચોખ્ખું-ખું)ફૂલ વિ. ફૂલ જેવું ખૂબ ચોખ્ખ-સાફ બોલ કહેવો (જેમ કે કડક વેણ) મિહેનતાણું ચોગઠ સ્ત્રી. (ચો + સં. ગ્રંથિ, ગંઠિ દ્વારા) ચારે છેડે ગંઠાવું ચોડાઈ સ્ત્રી. (-ણ) ન. પહોળાઈ; વિસ્તાર (૨) ચોડવાનું
તે: લગ્નની ગાંઠ (૨) ચોરીની આસપાસ બાંધેલી ચોડાઈ સ્ત્રી. ચોડવાની ક્રિયા દોરીની ગાંઠ
ચોડાવવું સક્રિ. “ચોડવું નું પ્રેરક ચોગડો ૫. ચારનો આંકડો કે સંખ્યા; “'
ચોડાવું અ.ક્રિ. ‘ચોડવું’નું કર્મણિ ચોગઢ સ્ત્રી. વીંટીનું પડેલું આંગળી પરનું નિશાન; વેઢ ચોડું વિ. ચાર પડવાળું; ચોવવું (૨) પહોળું ચોગણું વિ. (સં. ચતુર્ગુણ, પ્રા. ચઉગણ) ચારગણું; ચોડો છું. એક ઉપર એક વસ્તુઓનો ખડકલો
ચોગણું યિારે દિશામાં; ચોમેર; ચોતરફ ચોતરફ ક્રિ.વિ. ચારે તરફ; ચોગમ ચોગમ, (-રદમ) ક્રિ.વિ. (ચો=ચાર+ફા. ગમ, ચોગઈમ) ચોતરફી વિ. ચારે બાજુનું ચોગાન ન. (ફા.) ખુલ્લી જગ; મેદાન[જુમલો (ક્રિકેટ) ચોતરો વિ. (ફા. ચવતરહ) મોટો ઓટલો; ચબૂતરો (૨) ચોગ્ગો પુ. ગંજીફાનું ચોક્કાનું પાનું (૨) ચાર રનનો પોલીસચોકી; ચાવડી
કિાપડ ચોઘડિયાંન.બ.વ. ચારચાર ઘડીને આંતરે વગાડતાં નગારાં ચોતારું વિ. ચાર તારવાળું (૨) ન. ચાર તારના વણાટવાળું ચોઘડિયું ન. ચાર ઘડી જેટલો વખત (૨) મુરત (૩) દોઢ- ચોટારો છું. (ચાર તારનો) તંબૂરો દોઢ કલાકનું
ચાતાલ(-ળ) વિ. ચાર તાલ-ઠોકવાળું (ગાયન) (૨) પં. ચોજાવો પુ. જાવાથી આવતી ચાર તેજાનાની વસ્તુ : સંગીતનાં ૧૨ માત્રાનો એક તાલ
લવિંગ, ઈલાયચી, તજ અને જાયફળ (૨) ગરમ ચોત્રીસ(-શ) વિ. (સં. ચતુસિંશત, પ્રા. ચઉતીસ) ત્રીસ મસાલો; તેજાનો
- વત્તા ચાર (૨) પં. ચોત્રીસનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૩૪' ચોટ સ્ત્રી. (દ. ચહુંટઇ) આઘાત; પ્રહાર; મુક્કી (૨) ચોત્રીસા પુ.બ.વ. ચોત્રીસાનો ઘડિયો
દાવ; લાગ (૩) એક જાતનું જાદુ-મારણ; મૂઠ (૪) ચોથ સ્ત્રી. (સં. ચતુર્થી, પ્રા. ચઉત્થ) પખવાડિયાની ચોથી નિશાન (તીર, ગોળીનું) (૫) મૂઠ (મેલીવિદ્યા) તિથિ (૨) ચોથો ભાગ ચોટ સ્ત્રી, ચોદવાની અસર
ચોથાઈ સ્ત્રી, ચોથો ભાગ
[ભાગ ચોટડું (કૂક, ણ) વિ. ચોંટી રહે – ખસે નહિ એવું ચોથાઈ સ્ત્રી. ખંડણી તરીકે આપવાનો મહેસૂલનો ચોથો ચોટણું વિ. ચોટે એવું; ચીકણું (૨) ન. ચોટેલી વસ્તુ ચોથિયું વિ. ચોથે દિવસે આવતું (૨) ન. ચોથો ભાગ ચોટદાર વિ. ચોટવાળું; તાકેડ (૨) અસરકારક
(૩) નાના બાળકના મરણ પછી ચોથા દિવસે કરાતી ચોટલી સ્ત્રી. (દ. ચોટ્ટી) શિખા; ચોટી (૨) નાળિયેરના ક્રિયા કે ભોજન
ઉપરના રેસા (૩) મકાઈ જેવા દોડામાં સ્ત્રીકેસરનું ઝૂમખું ચોથિયો (૦ તાવ) પં. ચોથે ચોથે દહાડે આવતો તાવ ચોટલો પુ. વેણી; અંબોડો (૨) બૈરાંના જોડાના આગલા ચોથું વિ. ક્રમમાં ત્રીજા પછીનું ચોતરફ; ચોગમ
ભાગમાં મોરની ડોક જેવો રખાતો ભાગ (૩) નારી; ચોદ(-દિ)શ કિ.વિ. (સં. ચતુર્દિશમ્) ચારે દિશાઓમાં; સ્ત્રી (તિરસ્કારમાં)
ચોધરો પં. ગાડીવાન (૨) એક અવટંક ચો-ચો)ટલું સક્રિ. (દ. ચહુટઇ) ચીકાશને લીધે વળગવું ચોધાર વિ. (૨) ક્રિ.વિ. (ચો=ચારધાર) આંખના ચારે (૨) (લા.) આગ્રહપૂર્વક વળગવું; અફ જમાવવો ખૂણાઓથી ધારા નીકળતી હોય તે પ્રકારનું; પુષ્કળ (૩) અક્રિ. બેસવું (તિરસ્કારમાં) (૪) નુકસાન થવું (૨) વિ. ચોધારું; ચાર ધારવાળું

Page #317

ચોધા]
ચોધારું વિ. ચાર ધારવાળું (૨) બધી વાતમાં ડહાપણ કરતું (૩) ન. ચાર ધારવાળું એક હથિયાર [ચોબ ચોપ સ્ત્રી. (સર. ‘ચાપ’) ખંત (૨) ઉત્સાહ (૩) છડી; ચોપગ(-ગું) વિ. ચાર પગવાળું (૨) ન. જાનવર; પશુ ચોપટ સ્ત્રી, સોગટાંની રમત (૨) તે રમવાનું કપડુંકે પાટિયું ચોપડ ન. ચાર પડવાળું [બનાવેલું મિશ્રણ ચોપડ ન. ચોપડવાની વસ્તુ ઘી વગેરે (૨) વાણ રંગવાને ચોપડવું સ.ક્રિ. (સં. ચોપ્પ, પ્રા. ચોપ્પડઇ) લગાડવું;
લપેડવું (૨) ગાળ દેવી (૩) ખુશામત કરવી ચોપડાપૂજન ન. દિવાળીએ થતું હિસાબવહીઓનું પૂજન ચોપડાવવું સ.ક્રિ. ‘ચોપડવું'નું પ્રેરક (૨) ગાળ કે અપશબ્દ કહેવો
૩૦૦
ચોપડી સ્ત્રી. (સં. ચતુપુટિકા, પ્રા. ચઉપ્પુડિઆ) પુસ્તક ચોપડીખોર વિ. ચોપડી ખાનારું; ચોપડીમાં દટાઈ રહેનારું ચોપડીચુંબક વિ. ચોપડીઓમાં મજબૂલ રહેનારું ચોપડું વિ. (ચો = ચાર + પડ) ચાર પડવાળું (૨) ચીકટું (૩) ચીકણું; લીસું (૪) (લા.) ખુશામતિયું ચોપડું ન. ચાર પડવાળી રોટલી ચોપડું ન. ચોપડી (તિરસ્કારમાં) [લખવાની વહી ચોપડો છું. (સં. ચતુપુટક, પ્રા. ચઉપ્પુડઅ) હિસાબ ચોપન વિ. (સં. ચતુઃપંચાશત્, પ્રા. ઉચ્ચન) પર્યાસ વત્તા ચાર (૨) પું. ચોપનનો આંકડો કે સંખ્યા; (૫૪’ ચોપનમું વિ. ચોપનની સંખ્યાએ પહોંચેલું ચોપવું સ.ક્રિ. (સર. ચાંપવું) ખોસવું; રોપવું (૨) ટીપવું; ટીપીને બેસાડવું (૩) મારવું; ઠોકવું ચોપાઈ સ્ત્રી. (સં. ચતુષ્પાદિકા, પ્રા. ચઉપ્પાઇઆ) એક છંદ (૨) ચારપાઈ; ખાટલો
ચોપાટ સ્ત્રી. (સં. ચતુષ્ટ, પ્રા. ચઉપ્પટ્ટ) ચોપટ; ચોસર
(૨) સરખી સુધરેલી જમીન; ચોગાન (૩) પરસાળ જેવો બેઠકનો ભાગ; ચોપાડ
ચોપાટી સ્ત્રી. ચારે બાજુ ખુલ્લો હરવાફરવાનો વિસ્તાર
(૨) મુંબઈમાં ઉપસાગર કાંઠાનું એક સ્થળ ચોપાડ સ્ત્રી. ચારે બાજુએ અવાય તેવી પરસાળ ચોપાનિયું ન.બ.વ. ચાર પાનાંનું પતાકડું; ‘પેમ્ફલેટ’ (૨) નાનકડું જાહેરનામું (૩) વર્તમાનપત્ર ચોપાસ ક્રિ.વિ. ચારે પાસ-બાજુ; ચારે તરફ ચોફાળ પું. ચાર ફાળ સાથે સાંધી બનાવેલો ઓઢો ચોફેર(-રી) ક્રિ.વિ. (ચો = ચાર+ફેર) ચારે બાજુ; ચોગમ ફરતે
ચોબ સ્ત્રી. (ફા.) (વાદ્ય વગાડવાની) નાની લાકડી; દંડૂકો (૨) (ઘર કે તંબૂનો) વચલો વાંસ-થાંભલો ચોબદાર પું. (ફા.) છડીદાર ચોબદારી સ્ત્રી. ચોબદારનું કામ ચોબવું અક્રિ. ચાંપવું; ડામવું; ડામ દેવો
[ચોરાઉ
ચોબો પું. (સં. ચતુર્વેદ, પ્રા. ચઉબે) મથુરા તરફનો બ્રાહ્મણ ચોબો પું. ચબકો; ડામ (૨) છૂંદણું
ચોબો છું. ઢોલ વગાડવાનો દંડૂકો; દાંડી (૨) એ દાંડીનો ઢોલની પડી ઉપર પડેલો સોળ
ચોભવું અક્રિ. ક્ષોભ પામવો; શરમાવું ચોભિ(-ભી)હું વિ. ભોંઠું; છોભીલું
ચોમગ ક્રિ.વિ. (ચો = ચાર + ગમ. વ્યત્યયથી; અથવા
ચો + મગ = માર્ગ) ચોપાસ; ચોમેર; ચોતરફ ચોમટિયું વિ. ચારે છેડે પહેરેલું (ધોતિયું વગેરે) ચોમાસુ વિ. ચોમાસામાં થતું; ચાર મહિનાને લગતું ચોમાસું ન. (સં. ચતુર્માસ, પ્રા. ચઉમાસ) વરસાદના ચાર મહિના; વર્ષાઋતુ
ચોમુખ(-ખું) વિ. ચાર મોં, બારણાં કે બાજુવાળું [બાજુ ચોમેર ક્રિ.વિ. (ચો = ચાર + મેર = બાજુ) ચારે તરફચોર છું. (સં.) ચોરી કરનાર માણસ; ડુંગો [આંકડો ચોરઅં(-આં)ક હું. માલ ઉપર લખેલો મૂળ કિંમતનો પો ચોરકડી સ્ત્રી. છૂપી કડી-નાનો આંકડો ચોરખલી સ્ત્રી. ઉપરથી દેખાય નહીં તેવો છૂપો ખાડો
(પ્રાણીઓને ફસાવવાનો) [કળ (૨) ચોર આગળી ચોરખીલી સ્ત્રી. છૂપી ખીલી-ટૂંક; બારણું વાસવાની છૂપી ચોરખાનું ન. (કબાટ, પેટી વગેરેનું) છૂપું ખાનું ચોરચખાર પું. (‘ચખાર' અર્થહીન શબ્દ, માત્ર ‘ચોર’ સાથે) ચોર વગેરે
ચોરટું વિ. ચોદું; ચોરીની આદતવાળું ચોરણી સ્ત્રી. (સર. સં. ચલની; ચલનકું; દે. ચલ્લનગ =
ચણિયો) લેંઘી; સૂંથણી; પાયજામો [મોટી ચારણી ચોરણો પું. સાથળ આગળ ખૂલતો હોય એવો લેંઘો (૨) ચોરદાનત, ચોરદૃષ્ટિ (સં.), ચોરનજર સ્ત્રી. ચોર જેવી
ઝીણી-છૂપી નજ૨ (૨) ખોટી દાનત; અપ્રામાણિકતા ચોરપગલે ક્રિ.વિ. છાનીમાની રીતે; ચોરીછૂપીથી ચોરબજાર પું., સ્ત્રી., ન. જ્યાં ચોરીનો માલ વેચાતો હોય તેવું બજાર
ચોરબાતમી સ્ત્રી. છૂપી-જાસૂસ દ્વારા મળેલ બાતમી ચોરવિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) ચોરી કરવાની વિદ્યા ચોરવું સ.ક્રિ. (સં. ચોરયતિ, પ્રા. ચોરઇ) પારકાનું પી
રીતે લઈ જવું (૨) પૂરેપૂરું કામ ન દેવું; કસર રાખવી ચોરસ પું. (સં. ચતુરસ, પ્રા. ચઉરસ) ચારે સરખી બાજુ
ને સરખા ખૂણાની ચતુષ્કોણ આકૃતિ (૨) વિ. તેવા આકારનું; ‘સ્કવેર’
ચોરસી સ્ત્રી. ચોરસ આકારની તખતી (૨) સુથારની ફરસી
(૩) ચોખંડું છઠ્ઠું (૪) નાનો ચોરસો [ઓઢણું ચોરસો છું. જાડા કાપડનો સમચોરસ ઘાટનો ઓઢો કે ચોરાઈ સ્ત્રી. ચોરનું કાર્ય; ચોરી ચોરાઉ વિ. ચોરીને લગતું; ચોરાયેલું

Page #318

ચોરાયોર(ત્રી) 3 c ૧
[ચૌટું ચોરાચોર(-રી) સ્ત્રી. ચોરચોરા; વારંવાર ચોરી કરવી તે ચોસઠ વિ. (સં. ચતુઃષષ્ટિ, ચસિદ્ધિ) સાઠ વત્તા ચાર
(૨) માંહોમાંહે અરસપરસ ચોરી થયા કરવી તે (૨) પં. ચોસઠનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૬૪ ચોરાણુ વિ. (સં. ચતુર્નરવતિ, પ્રા. ચણિકઈ) નેવુ વત્તા ચોસર વિ. સં. ચતુઃસર, પ્રા. ચઉસર) ચોમેરું (૨) સ્ત્રી.
ચાર (૨) પં. ચોરાણુંનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૯૪' ચાર દોરીવાળો; ચાર સેરવાળું (૩) ચાર સેરનું ભરતચોરાશી(-સી) વિ. (સં. ચતુરશીતિ, પ્રા. ચહેરાસીઈ) ગૂંથણ (૪) સોગઠાં વડે રમાતી એક બાજી (૫)
એશી વત્તા ચાર (૨) પું. ચોરાશીનો આંકડો કે સંખ્યા; ચારની જોડ (બળદની) ગિચિયું; દડબું ‘૮૪' (૩) સ્ત્રી. બ્રાહ્મણોની ચોરાશી-બધી વાતોનું ચોસલું ન. (સં. ચતુશૈલ્યક, પ્રા. ચઉસ્મલ્લઅ) સમચોરસ જમણ (૪) ચોરાશી જન્મના ફેરા (૫) ચોરાશી ચોસાર સ્ત્રી. દાંડીની ચારે બાજુ બન્નેની જોડમાં પરસ્પર ગામોનો ગોળ કે સમૂહ
કાટખૂણે પાન બેસવાની પદ્ધતિ; ‘ડેક્યુસેટ’ ચોરિત વિ. (સં.) ચોરેલું
ચોસિયું ન. સોળ મણનું વજન ચોરિયાટું વિ. ચોરોચપાટી કરે એવું; ચોરટું
ચોળ વિ. (દ. ચોલ = મજીઠ) “રાતું અને લાલ સાથે ચોરિયું વિ. (વહાણોને) લૂંટનારું (૨) ચોરીને લગતું “ખૂબ' એ અર્થમાં (ઉદા. ચાતું ચોળ) ચોરિયો છું. ચાંચિયો; દરિયાઈ લૂંટારો
ચોળ સ્ત્રી, ચોળવાની ક્રિયા (એકલો નથી વપરાતો.) ચોરી સ્ત્રી. (સં. ચત્વરિકા, પ્રા. ચઉરિઆ) માહ્યરું; ચોળવું સક્રિ, ઘસવું-મસળવું (૨) ચૂંથવું; વારંવાર વરકન્યા પરણવા બેસે છે તે મંડપ
ઉથલાવવું; બગાડવું
[એક કઠોળ ચોરી સ્ત્રી. ચોરવું અથવા ચોરાવું તે (૨) ચોરનો ધંધો ચોળા પુ.બ.વ. (સં. ચવલક, પ્રા. ચલિએ) મગ જેવું ચોરીચપાટી સ્ત્રી. કોઈ જાતની ચોરી અથવા ગુનો (૨) ચોળાઈસ્ત્રી.એકભાજી; ચોળાફળી (૨)તાંદળજાની ભાજી ચોરનું-છીનવી લેવું તે
ચોળાઈ સ્ત્રી. ચોળવાની-મસળવાની ક્રિયા ચોરી છૂપી સ્ત્રી. ચોરી કે ગુપ્તતા કે છૂપા દગાવાળું વર્તન ચોળાચોળ(-ળી) સ્ત્રી. (‘ચોળવું' ઉપરથી) સૌરાષ્ટ્રી ચોરીફેરાપુ.બ.વ.ચોરી-મારામાં વરકન્યાનેફેરવાતાફેરા સ્ત્રીઓમાં વપરાતું લાલ કપડું ચોરો પં. (સં. ચત્રક, પ્રા. ચરિઅ) ગામમાં સહુને ચોળાફળી સ્ત્રી, ચોળાની શિંગ; ચોળી
બેસવાની જગા (૨) પોલીસથાણું; “ગેટ' (૩) મોટો ચોળિયા પુ.બ.વ. ગળાની દીવાલના બંને બાજુનો સોજો; ઓટલો (૪) ગામના તલાટીની કચેરી
કાકડા (૨) તેથી થતું દર્દ ચોવટ પું, ન. (સં. ચતુર્વર્ભ, પ્રા. ચઉદ્ગુઠ્ઠઅ) ચકલું; ચોળિયું ન. એક જાતના કાંકરા
બજાર; ખુલી જગા (૨) પંચનો નિર્ણય-ચુકાદો (૩) ચોળી સ્ત્રી. (સં. ચોલી) સ્ત્રીઓનો ટૂંકી બાંયનો કબજો ક્રિ.વિ. ચોતરફ; ચોવાટ (૪) સ્ત્રી. પંચાત; (લાંબી ચોળી સ્ત્રી, ચોળાની શીંગ (૨) એક કઠોળ; નાની જાતના દોઢડાહી) ચોળાચોળ
ચોળ ચોવટિયણ વિ., સ્ત્રી. દોઢડાહી (સ્ત્રી) [ચુકાદો ચોળીમાર્ગ ૫. કાંચળિયો પંથ; વામમાર્ગ ચોવટિયું વિ. દોઢડાહ્યું (૨) પંચાતિયું (૩) ન. પંચનો ચોળું વિ. ચબાવલું; દોઢડાહ્યું ચોવટિયોપું. ચોરેબેસનારો (૨)આગેવાન પુરુષ (૩) પંચ ચોળો . (‘ચોળવું ઉપરથી) પ્રવાહીમાં ચોળીને કે ચોવડ સ્ત્રી, ચાર પડ (૨) વિ. ચાર પડ કે સ્તરવાળું; ચોવડું ઉકાળીને બનાવેલું પેય (૨) વિચારોની ઘડભાંગ ચોવડું વિ. ચાર પડવાળું (૨) ચાર ગણું
ચોળો . (સં. ચોલ) અંગરખાનો કોઠો (૨) (સાધુ ફકીરો ચોવાટ-ર) કિવિ, (ચો = ચાર + વાટ) ચોતરફ: બધી ઢીલો ખૂલતો પહેરે છે એવો) એક જાતનો ઝભ્ભો
ઢીલો ખલતો પહેરે છે એવો) એક જાતન બાજુએ (૨) સ્ત્રી. ચાર રસ્તા ઉપરની જગ; ચકલો ચોક સ્ત્રી, (સં. ચમત્ક. પ્રા. ચમક્ક = ચમકવું) ચોંકવુંચીવાડ વિ. ચારે બાજુએ વાડવાળું (૨) પું, ન. એવું ચમકવું તે (૨) પ્રાસકો ખેતર (૩) પં. ચોરાશીનું જમણ
ચોંકવું અ.ક્રિ. (સં. ચમતું + કરોતિ, પ્રા. ચમ ઇ) ચોવાડો ૫. ઢોર-બકરાં ચરતાં હોય તે સ્થળ
ચમકવું; નવાઈ પામવું (૨) પ્રાસકો પડવો; ભડકવું ચોવિહાર સ્ત્રી. સૂર્યાસ્ત પછી નહિ જમવાનું જૈન વ્રત ચોચલું વિ. ઉછાંછળું; તોફાની (૨) ચૂંખળું ચોવીસ(-શ) વિ. (સં. ચતુર્વિશતિ, પ્રા. ચકવીસઈ) વીસ ચોંટવું સક્રિ. (પ્રા. ચહુદઈ-ચહુંટો) ચોટવું; વળગવું
વત્તા ચાર (૨) પં. ચોવીસનો આંકડો કે સંખ્યા; “૨૪ ચોંટાડવું સક્રિ. ચોટાડવું; વળગાડવું ચોવીસા ન.બ.વ. ચોવીસનો ઘડિયો-પાડો
ચોટિયાટવું સક્રિ. ખૂબ ચૂંટીઓ ખણવી ચોવું સક્રિ. ઘોંચવું; ખોસવું
ચોંટી સ્ત્રી, (-ટિયો) પૃ. ચૂંટી; ચમટી ચોષવું સક્રિ. (સં. ચૂષ) ચૂસવું
[ખાદ્ય ચોપ સ્ત્રી. ખંત; ચીવટ; ઉમંગ ચોષ્ય વિ. (સં.) ચૂસવાલાયક (૨) ન. ચૂસીને ખાવાનું ચૌટું ન. (સં. ચતુટ્ટક, પ્રા. ચહિટ્ટા) બજાર (૨) ચોક
ખાવ

Page #319

ચૌડકમી
ચૌડકર્મ ન. ચૂડાકર્મ; મૂંડણ-વાળ ઉતારવા તે ચૌદ વિ. (સં. ચતુર્દશ, પ્રા. ચઉદસ) દસ વત્તા ચાર (૨) પું. ચૌદનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૧૪’ ચૌદ(૦ભવન, બ્લોક) પું.બ.વ. (ભૂલોક, ભુવર્લોક, સ્વર્લોક, મહર્લોક, જનલોક, તપોલોક, સત્યલોક (બ્રહ્મલોક), અતલ, વિતલ, તલ, રસાતલ, તલાતલ, મહાતલ, પાતાલ) સમગ્ર બ્રહ્માંડ, વિશ્વ (૨) ચૌદ બ્રહ્માંડ
ચૌદશિયો છું. વિઘ્નસંતોષી માણસ; પંચાતિયો ચૌદસ સ્ત્રી, ચૌદશ (ચૌદમી તિથિ) ચૌર પું. (સં.) તસ્કર; ચોર ચૌર્ય ન. (સં.) ચોરી
ચૌદમું વિ. ક્રમમાં તેર પછી આવે એવું (૨) ન. માણસના મરણને ચૌદમે દિવસે કરાતો જમણવાર ચૌદમું રતન ન. અમૃત (૨) માર; દંડ ચૌદ રત્ન ન.બ.વ. સમુદ્રમંથનમાંથી નીકળેલાં ચૌદ રત્નઃ લક્ષ્મી, કૌસ્તુભ, પારિજાતક, સુરા, ધન્વંતરી, ચંદ્રમા, કામદુઘા, ઐરાવત, રંભા, સાતમુખી ઘોડો, ઝેર, સારંગ ધનુષ, પાંચજન્ય શંખ અને અમૃત ચૌદવિધા સ્ત્રી. પ્રાચીન ચૌદ વિદ્યાઓ : ચાર વેદ, છ વેદાંગ, ધર્મ, પુરાણ, ન્યાય ને મીમાંસા ચૌદશ સ્ત્રી. (સં. ચતુર્દશી, પ્રા. ચઉદસી) પખવાડિયાની ચૌદમી તિથિ
3 ૪ ૨
ચૌલ, (૦કર્મ) ન. (સં.) ચૂડાકર્મ (૨) જન્મ્યા પછી એકાદ વર્ષ બાદ પુત્રના માથાના વાળ ઉતરાવવાની ક્રિયા ચ્યવન પું. (સં.) એક ઋષિ (૨) પતન; ભ્રષ્ટતા ચ્યવનપ્રાશ પું. (સં.) એક પૌષ્ટિક ચાટણ (આયુ.) ચ્યવવું અક્રિ. (સં. ચ્યુ) પડવું; ખસી પડવું (૨) સ્થાનભ્રષ્ટ થવું
ચ્યુત વિ. (સં.) ખસી પડેલું; ભ્રષ્ટ થયેલું ચ્યુતિ સ્ત્રી. પતન (૨) ખામી (૩) સ્ખલન; ભૂલ
છ પું. (સં.) ગુજરાતી લિપિનો તાલુસ્થાની બીજો વ્યંજન છ વિ. (સં. ષટ્, પ્રા. છ-છ) પાંચ વત્તા એક (૨) પું. છનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૬’
છ ઉદ્. ‘છિ’, ‘છટ’ એવો તિરસ્કારસૂચક ઉદ્ગાર છક ક્રિ.વિ. નવાઈ પામ્યું હોય એમ; ચકિત; દિગ્મૂઢ છક પું. (છકવું પરથી) છાક; તોર
છકડિયો કું. દોઢિયો દુહો (લો.સા.)
છકડું ન. (સં. ષટ્ક, પ્રા. છક્ક) છનો જથ્થો-સમૂહ છકડું ન. ગાડું
[ચાનકી
છકડું ન. બાજરાના લોટની હાથે થાબડી કરેલ પૂરી કે
1992
છકડો પું. (સં. શકટ) એક બળદ જોડાય તેવું જરી મોટાં પૈડાંવાળું ગાડું (૨) ચારથી વધુ કે છ જેટલા માણસ બેસી શકે એવી સગરામઘાટની રિક્શા-વાહન
છકવુંઅ.ક્રિ. (સં. ચક્) બહેકી જવું; વંઠી જવું (૨)નશામાં ચકચૂર હોવું (૩) તોરમાં આવવું; ચગવું [ઉચ્ચાર છકાર પું. (સં.) ‘છ' વર્ણ કે અક્ષર (૨) ‘છ’ વર્ણનો છકેલ વિ. છકી ગયેલું
છકોણિયું વિ. છ ખૂણિયું
છક્કડ સ્ત્રી. તમાચો; થપ્પડ (૨) ભૂલથાપ છક્કડ,(-ડિયો) પું. (સં. ષટ્ક, પા. છક્ક પરથી) છ આંગળીવાળો માણસ
છક્કો પું. (સં. ષટ્ક, પ્રા. છક્ક) છ ચિહ્નવાળું ગંજીફાનું પત્તું (૨) છ દાણાવાળો પાસો (૩) ક્રિકેટમાં છ રન મળે એવો ફટકો (૪) (લા.) હીજડો છક્કોપંજો પું. સટ્ટાનો ખેલ કે ગંજીફાની એક રમત (૨) જુગાર (૩) (લા.) દાવપેચ; દગલબાજી છખૂણ,(-ણિયું) વિ. છ ખૂણા કે બાજુવાળું (ષટ્કોણ) છગ પું. (સં.) બકરો; છાગ
છગડો પું. (સં. ષટ્) છનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘e' છગણું વિ.સં. ષડ્ગળિત, પ્રા. છગુળિય) છએ ગુણવાથી થાય એટલું
છગન પું. (સ્. ષદ્ગુણ, પ્રા. છગ્ગુણ, વ્રજ ભાષામાં છગન) એક નામ (પુરુષનું) (૨) પ્યારું નાનું બાળક છગાર સ્ત્રી. ઝાડની ઊંચામાં ઊંચી ડાળનું ટોચકું છગાલ સ્ત્રી વડવાઈ
છગુની સ્ત્રી. ટચલી આંગળી છગ્ગો પું. જુઓ ‘છક્કો’
છચોક ક્રિ.વિ. છડેચોક; ખુલ્લી રીતે; જાહેરમાં છછણવું અક્રિ. છણછણ અવાજ કરવો (૨) ગણગણવું (૩) ઊકળતું (પાણી હોવું) (૪) ગુસ્સે થવું છછણાટ પું. ખણખણાટ (૨) મિજાજ; ગુસ્સો છછરું વિ. છીછરું; ઊંડું નહિ તેવું (૨) ઉપર છલ્લું છઠ્ઠું(-છૂં)દર(-રું) ન. (સં. છુઠ્ઠુંદર, પ્રા. છછૂંદર)
ઉંદરના જેવું એક પ્રાણી (૨) એક જાતનું દારૂખાનું (૩) વિ. અડપલાંખોર; તોફાની (૪) ઘુસણખોર સ્વભાવનું; ઘુસણિયું
છઠ્ઠું(-હૂઁ)દરી સ્ત્રી. છછૂંદરની માદા છ છું(-છું)દરું ન. જુઓ ‘છછુંદર’ [કલું છછોરું વિ. છોકરવાદ; બાળકબુદ્ધિનું; નાદાન (૨) આછછજાવટી સ્ત્રી. છજા પરનું નાનું છાપરું; વાછંટિયું છજાવવું સ.ક્રિ. ‘છાજવું'નું પ્રેરક (૨) છઠ્ઠું કાઢી ઘરને
શોભાવવું (૩) છાપરું બનાવવું; છાજ નંખાવવું છજું ન. (સં. છાદ્ય, પ્રા. છજ્જ) નાનો ઝરૂખો; ‘ગૅલેરી’ છટ ઉર્દૂ. ધુત્કારસૂચક ઉદ્ગાર; છીટ

Page #320

છો 3 0 3
[છતું પાટ છટ. સ્ત્રી, ગંધ
ગોટો; કલગી
[ચોબદાર છટકકળ સ્ત્રી, છટકી શકે તેવી કળાની યોજના છડીદાર વિ. છડી ઝાલનાર (૨) પં. નેકી પોકારનાર; છટકણું વિ. છટકી જાય એવું
છડીસવારી સ્ત્રી, છડી-સાથે કે રસાલા વગર-એકલા જવું છટકબારી સ્ત્રી. (-૨) ન. જેમાંથી છટકી જવાય એવી તે વિનાનું (૨) કુંવારું (૩) છોકરાં હૈયાં વિનાનું
બારીક, યુક્તિ કે કરામત (૨) નાસી છૂટવાનું બારણું છડું વિ. (પ્રા. છ = છોડવું; તજવું પરથી) એકલું; સાથ (૩) ગૂંચમાંથી ઉકેલ કાઢવાનો ઉપાય
છડેચોક ક્રિ.વિ. (છડું = જાતે + ચોક = જાણીબૂજીને) છટકવું અક્રિ. એકદમ છૂટવું-ખસવું (૨) નાસી જવું; ચોકમાં એકલું ઊભું હોય તે રીતે; ખુલ્લી રીતે; સટકવું (૩) નિશાન ચૂકવું (૪) બહેકી જવું
જાહેર રીતે છટકારવું સક્રિ. છટ કહેવું; ધુત્કારવું
છડે છડું વિ. સાવ એકલું (૨) છોકરાં વિનાનું (૩) કુંવારું છટકિયું ન. (છડકવું = છાંટવું) ઠંડક માટે રખાતો ભીનો છેડો . “છડા'નું એકવચન; (સ્ત્રી કે બાળકનું) પગનું
રૂમાલ (૨) ઉંદર પકડવાનું પાંજરું; ઉંદરિયું (૩) ઘરેણું; સાંકળું (૨) મોતીનો કંઠો (૩) છંટકાવ
પેચ; દાવ [પેચ; જાળ; ફસામણી; કાવતરું છણકછ(-ભ)ણક ક્રિ.વિ. છણકા કરતું હોય તેમ છટકું ન. (૧છટકવું” ઉપરથી) છકટવાનું કાર્ય (૨) દાવ- છણક(-કાર)નું સક્રિ. છણકો કરવો; ગુસ્સામાં બોલવું છટકેલ વિ. વંઠી ગયેલ (૨) વ્યભિચારી
(૨) સૂપડા વડે ઝાટકવું છટણી સ્ત્રી, કાપકૂપ; રિટેચમેન્ટ (૨) કપાત (૩) (લા.) છણકાખોર વિ. છણકા કરવાની ટેવવાળું (૨) મિજાજી
કર્મચારીઓ અથવા કામદારોને ઘટાડવાની ક્રિયા છણકાખોરી સ્ત્રી. છણકા કરવાની ટેવ છટા સ્ત્રી. (સં.) શોભા; ક્રાંતિ (૨) રીત; ખૂબી (૩) છણકારો પં. છણકો
[અવાજ અર્ચા (૪) પ્રભાવશાળી ઢબછબ (૫) વાકચાતુરી છણકો પું. ગરમ તેલમાં પાણીનો છાંટો પડવાથી થતો છટાછટ ક્રિ.વિ. “છટ છટ’ એવા અવાજ સાથે છણકો-છાકોટો છું. છણકો; ગુસ્સાનો બોલ (૨) તરછોડવું છટાદાર વિ. છટાવાળું
તે (૩) મિજાજ છટાંક ન. (છ + સં. ટંક) આશરે સાઠ ગ્રામ; નવટાંક છણ છણ ક્રિ.વિ. (રવા.) “છણ છણ' એવા અવાજથી છઠ્ઠી સ્ત્રી, જુઓ “છઠ્ઠી'
છણછણવું અક્રિ. છણ છણ એવો અવાજ કરવો (૨) છઠ્ઠ વિ. જુઓ છä'
છણકો કરવો (૩) ઊકળવું (પાણીનું) (૪) છઠ સ્ત્રી. (સં. ષષ્ઠ, પ્રા. છઠ) પખવાડિયાની છઠ્ઠી તિથિ ગણગણવું (૫) ગુસ્સે થવું; મિજાજ કરવો
(૨) પું. એકસાથે ચાર ટંક - બે દિવસ ન ખાવાનું છણછણાટ પું. છછણાટ; ખણખણાટ (૩) મિજાજ; ગુસ્સો
વ્રત (જૈન) [બાળકને ઓઢાડાતું લૂગડું છણણી, છણાવટ સ્ત્રી. છણવું તે; બારીક તપાસ છઠિયું ન. જન્મ પછી છઠ્ઠીનો દિવસ (૨) છઠ્ઠીને દિવસે છણવું (સં. છિનતિ, પ્રા. છિણઈ) સક્રિ. કપડાથી ચાળવું છઠ્ઠી-દી) સ્ત્રી. (સં. ષષ્ઠી, પ્રા. છઠી) બાળકના જન્મ કે ગાળવું (૨) બારીક તપાસ કરવી (૩) ખણવું;
પછીનો છઠ્ઠો દિવસ (૨) તે દિવસે કરવામાં આવતી વલૂરવું (૪) દબાઈ ગયેલી વાતને ફરી છેડવીક્રિયા (૩) દૈવ; વિધાતા (૪) છઠની તિથિપછીનું ઉખેળવી (૫) ખમણવું [(૪) સ્પષ્ટીકરણ છઠ્ઠ(-ઠું) વિ. (સં. ષષ્ઠિકા, પ્રા. છઠિઆ) ક્રમમાં પાંચ છણાવટ શ્રી. છણવું તે (૨) બારીક તપાસ (૩) ખુલાસો છડ સ્ત્રી. છડવું તે
છત સ્ત્રી. (સં. સતા) હોવાપણું; હસ્તી (૨) પુષ્કળપણું; છ૪ સ્ત્રી. જિદ; હઠ; જક ભિાલાનો હાથો ભરતી (૩) સત્ત્વ; હીર (૪) ધનાઢ્યતા છડ કું. વાંસ (૨) બરુનો છોડ (૩) જટામાંસી (૪) છત સ્ત્રી. (સં. છત્રી; પ્રા. છતા) ઓરડા મકાનના છડકવું સક્રિ. (હિ.) છાંટવું; છંટકાવ કરવો
છાપરાનો અંદરનો ભાગ - ચંદરવો; વિતાન; છડવું સક્રિ. (સં. શટું, પ્રા. છખાંડીને છોડાં જુદાં કરવાં સીલિંગ' (૨) ધાબું; અગાશી
(૨) મારવું; ઠોકવું (૩) છેતરી-ચોરી લેવું છતરડી સ્ત્રી. મૃતદેહને અગ્નિદાહ દીધો હોય કે દાટ્યો છડા પુ.બ.વ. કંકુના થાપા મારવા તે
હોય તે સ્થળે કરેલું છત્રાકાર બાંધકામ છિતું; ખુલ્લું છડા પુ.બ.વ. (સ્ત્રી કે બાળકના) પગનું એક ઘરેણું છતરાયું વિ. (છત્ર-છતર દ્વારા સૌના જોવામાં આવે તેવું; છડાગાંઠણ(મું), છડાબંધન, છડાબાંધણ(મું) ના વર- છતાં સંયો. (સં. સત્ ઉપરથી) તોપણ
કન્યાના છેડા ગાંઠવાનું વસ્ત્ર નિીકળેલો ભૂકો; કુશકી છતાંય સંયો. છતાં પણ છડાણ, (-મણ) ન. છડવાનું મહેનતાણું (૨) છડતાં છતું વિ. (સં. સત ઉપરથી) જીવતું; વિદ્યમાન (૨) ચતું; છડી સ્ત્રી, સીધી પાતળી સોટી (૨) રાજચિહન તરીકે રાજા સવળું (૩) સીધું; પાંસરું (૪) ઉઘાડું; જાહેર
આગળ રખાતો દંડ (૩) સળી ઉપર ફૂલ બાંધી કરેલી છત્પાટ વિ. ચçપાટ

Page #321

છત
3 - ૪
[છબલીકાં છતે ઉક્ત (‘છે + તેનું લઘુરૂપ) એક નકામો વાક્યારંભનો છ—મું વિ. છનૂની સંખ્યાએ પહોંચેલું
શબ્દપ્રયોગ (જેમ કે, છતે તમે ક્યારે આવશો ?) છપતરું વિ. છાછરું (૨) ઘસાઈને પાતળું થઈ ગયેલું (૨) છતુંનું “સતિસપ્તમી' પ્રયોગનું રૂપ (જેમ કે, છપર ન. (સં. છત્વર) છપ્પર; છાપરું છતે પૈસે લાચાર છું.)
છપરખાટ સ્ત્રી, પું. (મચ્છરદાનીની) છત્રીવાળો પલંગ છત્તર ન. (સં. છત્ર) છત્ર
છપરપણું વિ. ચાલતાં જેનું જમીન પર આખું પગલું પડે છત્તા(ડું)પાટ વિ. છતું પાટ; ચતું પાટ
એવું (તે અભાગીનું ચિહ્ન મનાય છે.); અભાગિયું છત્ર ન. (સં.) મોટી ભારે છત્રી (૨) રાજચિહ્ન તરીકે છપરપલંગ પું. છપરખાટ; છત્રીવાળો પલંગ
વપરાતી છત્રી (૩) રક્ષણ કરનાર; પાલક (૪) છપવું અ.ક્રિ. છુપાવું; સંતાવું [છાપ; છાપણી ફૂલબેસણીનો એક પ્રકાર જેમાં બધાં જ ફૂલ એક જ છપાઈ, (-મણ, મણી) સ્ત્રી. છાપવાનું મહેનતાણું (૨)
સપાટીએ હોય છે; “અંબેલ' (૫) મુરબ્બી છપાણ ન. છાપવું તે; છાપકામ કે તેની રીત છત્રક ન. (સં.) નાનું છત્ર (૨) બિલાડીનો ટોપ છપાનિયું ન. છ પાનાનું પતકડું-ચોપાનિયું છત્ર(-ચ્છા) છાયા સ્ત્રી. છત્રની છાયા (૨) આશ્રય છપામણ સ્ત્રી. (-ણી) સ્ત્રી. જુઓ છપાઈ છત્રધર, (૦ધારી) છું. માથે છત્રવાળો; રાજા - છપાવવું સક્રિ. ‘છપવું', “છાપવું'નું પ્રેરક છત્રપતિ . (સં.) રાજા; શહેનશાહ; સમ્રાટ
છપાવું અ.ક્રિ. “છાપવું'નું કર્મણિ (૨) છાપવાની ક્રિયા છત્રપલંગ પું. છપ્પરપલંગ; છત્રીવાળો પલંગ [કાવ્યરચના થવી; “છપવુંનું ભાવે (૩) (પતંગનું) એકદમ નીચે છત્ર(પ્રોબંધ પું. (સં.) છત્રના આકારમાં વંચાય એવી પડવું છત્રભંગ કું. (સં.) રાજય ખોવું તે (૨) પરતંત્રતા (૩) છપાં ન.બ.વ. કમળનાં ફળ; કમળકાકડી વિધવાપણું; વૈધવ્ય
[‘પરેશૂટ' છપ્પન વિ. સં. પાંચાશ, પ્રા. છપન્ન) પચાસ વત્તા છત્રવાહન ન. (સં.) વિમાનમાંથી નીચે ઊતરવાની છત્રી; છ (૨) ઘણું; અનેક; બહુ; બધું (૩) પું. છપ્પનનો છત્રાક ન. (સં.) બિલાડીનો ટોપ (૨) નાની છત્રી આંકડો કે સંખ્યા; “પદ' છત્રાકાર વિ. છત્રના આકારનું-ઘાટવાળું
છપ્પનભોગ પં. ઠાકોરજીને ધરાવવાની છપ્પન પ્રકારની છત્રી સ્ત્રી, તાપ તથા વરસાદથી બચવા માથે ઓઢવાનું - રસોઈ (૨) જગતના બધા ભોગવિલાસ
એક સાધન (૨) ગાડી, પલંગ વગેરે પર હોતી છત- છપ્પનિયું વિ. છપ્પનની સંખ્યાએ પહોંચેલું ઢાંકણ (૩) મૃતદેહને અગ્નિદાહ દીધો હોય કે દાટ્યો છપ્પનિયો વિ., મું. સંવત ૧૯૫૬નો મોટો દુકાળ; છપનો હોય તે સ્થાન ઉપર કરેલું છત્રાકાર બાંધકામ (૪) છપ્પય પું. છપ્પો (પિ.) વિમાનમાંથી-અધ્ધરથી ઊતરવા માટેની છત્રી જેવી છપ્પર ન. છપર; છાપરું રચના: ‘પેરેશૂટ'
છપ્પરખાટ સ્ત્રી. છપ્પરપલંગ; છપરખાટ; છપરપલંગ છત્રીવાજું ન. વાદકવૃંદ (૨) એક પ્રકારનું વાઘ; “બૅન્ડ છપ્પરપગું વિ. છપરપણું; ચાલતાં જેનું જમીન પર આખું છત્રીસ(-સ) વિ. (સં. ષત્રિશતુ, પ્રા. છત્તીસ) ત્રીસ વત્તા પગલું પડે એવું (૨) જેના આવવાથી ઘરની પડતી
છ (૨) પું. છત્રીસનો આંકડો કે સંખ્યા; “૩૬' થાય તેવું; અપશુકનિયાળ છત્રીસ-શ)મું છત્રીસની સંખ્યાએ પહોંચેલું
છપ્પરપલંગ પું. છત્રીવાળો પલંગ; છત્રપલંગ છત્રીશી--સી) સ્ત્રી. છત્રીસ પદ્યોનો સમૂહ
છપ્પો છું. (સં. ષપદ, પ્રા. છપ્પઅ) છ પદનો એક છંદ છત્રીસેક વિ. આશરે છત્રીસ
છબ, (oછબ, છેકછબક) ક્રિ.વિ. પાણીમાં કાંઈ છ ન. (સં.) છળકપટ (૨) બનાવટ; ઢોંગ; બહાનું અફળાવવાનો અવાજ થાય એમ છઘતા સ્ત્રી. (સં.) કપટીપણું; કપટ
છબકડું વિ. સોહામણું; સુંદર છાનામ ન. (સં.) તખલ્લુસ
છબકલું ન. અચાનક હુમલો કરવો તે છદ્મવેશ સ્ત્રી. (સં.) છેતરે એવો બનાવટી વેશ છબકલું ન. ટૂંકી ચાળનું કેડિયું
(ધોવું છાવેશી વિ. (સં.) છદ્મવેશવાળું, બનાવટી વેશવાનું છબછબાવવું સક્રિ. “છબછબ' કરવું (૨) તેમ કરતાં કપડું છધારું વિ. છ ધારવાળું; છ બાજુવાળું
છબછબિયું ન. છીછરા પાણીમાં તરવું તે છનાની સ્ત્રી. ઉપરાઉપરી છનછન અવાજ થયા કરવો છબછબું વિ. છીછરું - તે (ર) પૈસાની રેલછેલ
છબતરું વિ. છીછરું (૨) ગંદું; ચૂંથાયેલું (૩) ન. છપતરું; છન્ન વિ. (સં.) ઢંકાયેલું (૨) છુપાવેલું; સંતાડેલું ઘસાયેલું પતરું (૪) ચૂંથાયેલો કાગળનો કકડોમિડું છ— વિ. (સ. ષષ્ણવતિ, પ્રા. છન્નવઇ-છન્નઉઈ) નેવું છબરડો ડું. ગોટાળો; અવ્યવસ્થા (૨) કામ કે ફળને નામે
વત્તા છ (૨) . છ—નો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૯૬' છબલીકાં ન.બ.વ. છબછબિયાં; કાંસીજોડા

Page #322

જો-સો).
છબિ-બી)
3 : ૫ છબિ-બી) સ્ત્રી. (છવિ ઉપરથી) તસવીર (૨) કાંતિ; (વિષયેચ્છા છોડવી) અને ભૂમિસંસ્કારકારી (સંથારામાં
સૌંદર્ય (૩) ચહેરો; સૂરત નિાર; “ફોટોગ્રાફર' જ શયન રાખવું) એમ છ પ્રકારના “રી’ પાળતા રહી છબીકાર વિ. ૫. ચિત્ર કરનાર; ચિતારો (૨) ફોટો પાડ- યાત્રા કરનારાઓનો સંઘ (જૈન) કેિ પથ્થર છબીઘર ન. સિનેમાઘર
છ૨ ન. થાંભલાના મથાળા ઉપર ગુફાનું નકશીવાળું લાકડું છબીલું વિ. (સં. છવિ + ઇલ્લ, પ્રા. છવિલ્સ) રૂપાળું; છરો છું. (સં. સુરક) મોટી છરી (૨) સીધો જમૈયો (૩) મોહક; દેખાવડું
બંદૂકના બારમાં ઊડે એવી ગોળીઓ (૪) બૉલછોતરું વિ. જુઓ છબતરું'
બેરિંગમાં વપરાતી ગોળી (૫) ચાંદલા વિનાનું મોરનું છમ (oછમ, છમછમક) કિ.વિ. એવા અવાજથી પીંછું; તરવાડી
વિશ (૩) બહાનું છમકલું ન. અટકચાળું; ચાંદવું (૨) નાનકડું તોફાન (૩) છલ પું, ન. (સં.) છળ, છેતરપિંડી; કપટ (૨) ખોટો
અચાનક હુમલો કરવો તે ઠિમકો કરીને ચાલવું તે છલક સ્ત્રી. છાલક (૨) પાણીનું બેડું છમકવું અ.ક્રિ. છમકછમક થવું તે (જેમ કે, ઘૂઘરીનું) (૨) છલક ક્રિ.વિ. છાલક વાગતી હોય એમ છમકાટ-૨) . છમકવું તે
છલ(-ળકપટ ન. છેતરપિંડી; દગો; પ્રપંચ છમકારવું સક્રિ. છમ અવાજ કરવો (જેમ કે, ઊની વસ્તુ છલકાર છું. છલકાવું તે પ્રવાહીમાં બોળીને) (૨) વઘાર કરવો
છલકારો પુ. છાલક; છોળ (પાણીની). છમકારો છું. છમકારવાનો અવાજ દૂધમકાવવું છલકાવું અ.ક્રિ. (હાલવાથી) પ્રવાહી પદાર્થનું ઊછળી છમકાવવું સક્રિ. છમ એવો અવાજ થયા એમ વધારવું; બહાર પડવું કે ઊભરાવું (જેમ કે, વરસાદથી તળાવ છમછમ ક્રિ.વિ. એવો અવાજ કરીને (૨) મદમાં; તોરમાં છલકાઈ ગયાં.) (૨) અભિમાનથી ફુલાવું છમછમવું અ.ક્રિ. 'છમ છમ' એવો અવાજ કરવો (૨) છલછલનું અદ્રિ, છલકાવું તળાતાં અવાજ થવો
છલતી સ્ત્રી. છલકાતા પાણી માટેનો માર્ગ; સ્પિલ-વે' છમછમાટ . “છમછમ અવાજ (૨) (લા.) તોર; મદ છલન ન. (-ના) સ્ત્રી. (સં.) છળવું-છેતરવું તે; ઠગાઈ છમછમિયાં ન.બ.વ. કાંસીજોડાં (૨) ઝાંઝરિયાં છલવું અ.ક્રિ. છેતરવું, ઠગવું (૨) બીકથી ચમકવું; હબકવું છમછરી સ્ત્રી. (સં. સંવત્સરિકા, પ્રા. સંવચ્છરિઅ) છલંગ સ્ત્રી. ઠેકડો; છલાંગ
સંવત્સરી (૨) પજુસણનો છેલ્લો દિવસ છલાછલ ક્રિ.વિ. (દ. હુલ્લુચ્છલ = છલકાવું; ઊછળવું) છમાસિક વિ. (સં. ષણમાસિક, પ્રા. છમાસિય) છ મહિને છલકાય તેમ-છેક સુધી (ભરેલું); ભરપૂર થતું કે બહાર પડતું (૨) છ માસનું
છલાવું અ.ક્રિ. છલકાવું છમાસિયો છું. મરણ પછી છ માસે કરાતી ક્રિયા, છમાસી છલાંગ સ્ત્રી. (સં.) ઠેકડો; છલંગ છમાસી સ્ત્રી. (સં. પારમાસિકા) મરણ પછી છમાસે કરાતી છલિત-ળિ)ત વિ. છેતરાયેલું (૨) છળેલું; ચમકેલું ક્રિયા
છલૂડી સ્ત્રી, નાનું છાલિયું; નાની વાડકી (૨) લગ્ન વખતે છમાસી વિ. છમાસિક
પહેરવાની વીંટી (૩) પૂજાના સામાનની છાબડી છર છું. (સં. સુર) અસ્ત્રો; સજિયો
છલોછલ કિ.વિ. છલોછલ છલકાય તેમ). છર છું. તોર; મદ (૨) મસ્તી; તાન
છલ્લા સ્ત્રી, કાનનો વેહ વધારવા ઘલાતી કડી (૨) છ૨ સ્ત્રી. બરની સોટી-સળી
રાતું પુ.બ.વ. એક જાતની ઘૂઘરીઓની વીંટી; લગ્નવેળા છર(ક)તું વિ. ‘છરર' અવાજ કરતું) આડું; ઢળતું (૨) પહેવારની વીંટી છરણું ન. (સં. રણક, પ્રા. છરણઅ) દહીં વગેરે છેલ્લાં ન.બ.વ. છેલ્લા-વીંટીઓ
છણવાનું કપડું અિવાજની જેમ સરરર છલ્લેયું ન. (દ. છેલ્લી ઉપરથી) સાવ ઘસાઈ ગયેલું છલૂડું છરર, (૦૨) ક્રિ.વિ. વસ્તુ છરતી જતાં કે કપાતાં થતા (૨) છાલ કે લાકડાની ચૂડી [પહેરવાની વીંટી છરાયું, (-યેલું) વિ. (“છ” ઉપરથી) માતેલું; ફાટેલું છલ્લો છું. છલો; એક જાતની ઘૂઘરીઓની વીંટી-લગ્નવેળા છરાવું અ.ક્રિ. તોર કે મસ્તીમાં આવવું; ફાટવું છલ્લો છું. મડદા વિનાની કબર ઢિંકાવું; ઘેરાવું (૨) ફેલાવું છરી સ્ત્રી. (સં. મુરિકા, પ્રા. છરિઆ) છૂરી; પાળી; કાતું છવાવું અ.ક્રિ. (દ. છવિઅ=છવાયેલું) (‘છાવુંનું કર્મણિ) છરીકાન સ્ત્રી પાતળી ચપટી નાની કાનસ છવિ શ્રી. (સં.) છબી; તસવીર (૨) શોભા; સૌંદર્ય છરી' પાલક સંઘ પું. સમ્યકત્વધારી (હૃદયમાં સૌ પ્રત્યે છવ્વીસ(-સ) વિ. (સં. પર્વિશતિ, પ્રા. છવ્વીસ) વીસ
સમાનતા ધારણ કરવી), પાદચારી (પગે ચાલવું), વત્તા છ (૨) પું. છવ્વીસનો આંકડો કે સંખ્યા; “૨૬' એકાશનકારી (એકાસણું કરવું), સચિત્તપરીયારી છવ્વીસા પુ.બ.વ. છવીસનો પાડો-ઘડિયો [‘દ00' (સચિત્ત-મનપસંદ આહાર છોડવો), બ્રહ્મચારી છસેં(-સો) પુ.બ.વ. (છ + સો) છસોનો આંકડો કે સંખ્યા;

Page #323

છળ]
છળ કું., ન. કપટ; છેતરપિંડી (૨) ખોટો વેશ (૩) બહાનું છળકપટ ન. પ્રપંચ; દગોફટકો
છળકો પું. પાણીની છોળ છળપ્રપંચ પું. દગોફટકો; છળકપટ
છળવું સ.ક્રિ. (સં. છલયતિ, પ્રા. છલતિ) છેતરવું; ઠગવું છળવું અ.ક્રિ. બીકથી ચમકવું; હબકવું છંછણવું અ.ક્રિ. છણછણવું; ગણગણવું (૨) ગુસ્સે થવું છંછણાટ પું. છણછણાટ; ગણગણાટ (૨) ગુસ્સો છંછેડવું સ.ક્રિ. (છેડવું પરથી) ચીડવવું; સળી કરવી; ઉશ્કેરવું
છંટકાર પું. (પાણી) છાંટવું તે છંટકારવું સ.ક્રિ. છંટકાર કરવો; છાંટવું
છંટકાવ પું. (પ્રા. છંટ = છાંટવું) છાંટવું-છંટાવું તે છંટકાવસિંચાઈ સ્ત્રી. પાણી છાંટીને થતી સિંચાઈ છંટકોર પું. (છંટકાવ પરથી) છંટકોરવું તે [ઓલવવું છંટકોરવું સ.ક્રિ. છંટકાવ કરવો; છાંટવું (૨) પાણી છાંટી છંટાવ પું. છંટકાવ; છાંટવું તે છંટાવવું સ.ક્રિ. ‘છાંટવું’નું પ્રેરક છંટાવુંઅ.ક્રિ. ‘છાંટવું’નં કર્મણિ (૨) છાંટાઊડવા; છાંટાથી ભીંજાવું (૩) ગાભણું થવું (ગાય, ભેંસ વગેરેનું) છંદ પું. (સં.) લત; વ્યસન (૨) સ્વભાવ છંદ પું. (સં. છંદસ્) અક્ષર કે માત્રાના મેળ-નિયમથી બનેલો પંક્તિ-સમૂહ; વૃત્ત
309
છંદ વિ. પુષ્કળ, બહુ છંદબદ્ધ વિ. પદ્યરૂપે ગોઠવેલું-બનાવેલું છંદભંગ પું. છંદ-વૃત્તનો ભંગ છંદ(-દઃ)શાસ્ત્ર ન. વેદનાં છ અંગમાંનું એક (૨) પિંગળ છંદી, (લું) વિ. મોજી; શોખીન(૨) અમુકલતવાળું; વ્યસની છંદોબદ્ધ વિ. (સં.) છંદબદ્ધ; પદ્યરૂપે ગોઠવેલું-બનાવેલું છંદોભંગ પું. (સં.) છંદભંગ; છંદ-વૃત્તનો ભંગ છાક પું. નશો; કેફ (૨) તોર; મિજાજ
છાક સ્ત્રી. ગોવાળનું ભાથું
છાક સ્ત્રી. સડા કે કોહવાણની ગંધ [બેશરમ છાકટ (ટું) વિ.,ન. દારૂ પીને ભાન ભૂલેલું (૨) નિર્લř; છાકટા(oઈ) સ્ત્રી., (પણું) ન. દારૂ પીને ભાન ભૂલવું તે છાકટો છું. દારૂડિયો [સ્ત્રી. પુષ્કળતા; રેલમછેલ છાકમછોળ ક્રિ.વિ. છોળો ઉપર છોળો વાગે એમ (૨) છાકવું અક્રિ. (છકવું ઉપરથી) છલકાઈ-ફુલાઈ જવું (૨) બહેકી-વંઠી જવું [છાંછિયું (૨) ગર્વ; રોફ છાકો, (ટો) પું. ભારે છાકભર્યો છણકો - તિરસ્કાર; છાગપું. (સં.) બકરો; બોકડો ભરવાનીચામડાની બતક છાગળ પું. (સં. છાગલ) બકરો; બોકડો (૨) સ્ત્રી. પાણી છાગોળ સ્ત્રી. વલોણા માટેની ગોળી
[છાનુછપતું(-નું)
છાછર સ્ત્રી. પાણીની સપાટી પર છરર કરતું જાય એવી છાછરું વિ. છીછરું
છાજ ન. (સં. છાદ્ય, પ્રા. છજ્જ) છાપરામાં ઘાસ પાટિયાં કે વાંસ વગેરેનું કરાતું આચ્છાદન કે તે વસ્તુઓ (૨) અભરાઈ
છાજણ ન. છાજવાની ક્રિયા; છાજવું તે (૨) છાજ છાજલી સ્ત્રી. નાનું છઠ્ઠું (૨) અભરાઈ (૩) છજા પરની
નાની અગાસી [ઢાંકવું; છાવું (૨) છવાઈ રહેવું છાજવું સ.ક્રિ. (સં. છાદયતિ, પ્રા. છજ્જઇ) છાજથી છાજવુંસ.ક્રિ. (સં. છદયતિ -છવ્રુતિ, પ્રા. છજજઇ) લાયક
હોવું (૨) શોભવું; સારું દેખાવું (૩) ઘણો વખત નભવું; ટકવું (ઉદા. અતિસુખ એને ન છાજ્યું.) છાજિયું ન. શોકના આવેશમાં છાતી ફૂટવી તે છાટ સ્ત્રી. પથ્થરનો લાંબો પહોળો કકડો; લાંબી સાંકડી
શીલા (૨) બળદ ઉપર લાદેલો ભાર
છાણ ન. (સં. છકન, છગણ, શકન્, પ્રા. છઅણ) ગાયભેંસનો મળ; ગોબર
છાણપૂંજો પું. કચરોપૂંજો (૨) (ઢોરનું) વાસીદું છાણવું સ.ક્રિ. (દે. છાણણ) બારીક રીતે ચાળવું (૨) છણવું (૩) તપાસવું
છાણિયું વિ. છાણ જેવું; પોચું; દમ વગરનું (૨) છાણ
ખાઈને રહેનારું (૩) ન. છાણમાટીનું બનાવેલું ટોપલું છાણું ન. (સં. છકન - શકન્, પ્રા. છઅણ) બાળવા માટે છાણને થાપીને સૂકવેલું ચકરડું
છાત ન. છત્ર; છત્રી છાતરવું સ.ક્રિ. ખેંચીને બહાર લાવવું
છાતી સ્ત્રી શરીરનો પેટથી ઉપરનો પહોળો ભાગ (૨) (લા.) હૈયું; દિલ (૩) તાકાત; હિંમત (૪) સ્તન છાતીપૂર વિ. છાતી સુધી આવે એટલું છાતીફાટ ક્રિ.વિ. છાતી ફાટી જાય એમ; ખૂબ લાગણીથી છાતીભેર ક્રિ.વિ. હિંમતથી (૨) (ઊંચું ચડતાં) છાતી ભરાઈ આવે-દમ ચડે તેમ છાત્ર પું. (સં.) વિદ્યાર્થી છાત્રપતિ પું. (સં.) ગૃહપતિ છાત્રવૃત્તિ સ્ત્રી. શિષ્યવૃત્તિ છાત્રા સ્ત્રી. (સં.) વિદ્યાર્થિની
છાત્રાલય ન. છાત્રોને રહેવાનું સ્થળ, ‘બોર્ડિંગ’; ‘હૉસ્ટેલ’ છાદન ન. (સં.) ઢાંકવું કે ઓઢવું તે કે તે ઓઢવાની વસ્તુ છાદિત વિ. (સં.) આચ્છાદિત (૨) ઢાંકેલું છાનગપતિયાં ન.બ.વ. છાની છાની વાતો છાનાછાની સ્ત્રી. વાતને છાની રાખવી તે (૨) ક્રિ.વિ. વાત છાની રહે તેમ [ખાનગી
છાનું વિ. (સં. છન્ન, પ્રા. છન્નઅ) ગુપ્ત (૨) મૂંગું (૩)
છાછર સ્ત્રી. છીછરી થાળી; તાસક [રીતે કાંઈ ફેંકવું તે છાનુછપતું, (-નું) વિ. છૂછ્યું; કોઈ જાણે નહિ તેવું; ગુપ્ત

Page #324

કૂચડો
છાનુંમાનું 3 so
[છાશી છાનુંમાનું વિ. છાનુંછપનું (૨) ગુપચૂપ
(૩) ધૂળ (૪) રાખોડી (૫) છારી છાપ સ્ત્રી. ('છાપવું' ઉપરથી) એક વસ્તુ બીજા પર છાર પં. (પ્રા. છાર) મત્સર; અભિમાન
દબાવાથી તેની આકૃતિ પડે તે (૨) આકૃતિ પાડવાનો છારવવું સક્રિ. વાસીદુ વાળવું સિક્કો (૩) પતંગની ગોથ (૪) છાપવાની સફાઈ છારવું સક્રિ. (‘છાર' ઉપરથી) બાળીને ખાખ કરવું (૨) (૫) મન ઉપર થયેલી અસર - તે પરથી બંધાયેલો છારું દબાવવું (૩) માંડી વાળવું; છાવરવું (૪)
અભિપ્રાય (૬) શેહ; દાબ; પ્રભાવ [રીત; છપાઈ છમકારવું છાપકામ ન. છાપવાનું કે તેને લગતું કામ (૨) છાપવાની છારા વિ.બ.વ. (સં. ક્ષાર) પિત્તવાળા; તીખા (ઓડકાર) છાપખાઉં વિ. છાપ ખાનાર પતંગ માટે)
છારાં નબ.વ. છારા જાતિનાં માણસ (તુચ્છકારમાં) છાપખાનું ન. છાપકામ થતું હોય તે સ્થળ; મુદ્રણાલય છારિયું ન. સાંકડા મોંનાં વાસણ ઘસવા માટે વપરાતો છાપગર ૫. છીપો; “પ્રિન્ટર”
થિર છાપજે(થ)ત્ર ૫. છાપવાનું યંત્ર
છારી સ્ત્રી. વસ્તુ પર બાઝતો મિલ કે ક્ષારનો) આછો. છાપટ સ્ત્રી. પાણીની છાલક; છોળ (૨) થાપટ; લપડાક છારું ન. ઈંટો, મટોડી અને ચુનાવાળો ભૂકો છાપણી સ્ત્રી, છાપવાની રીત કે તેની સફાઈ
છારો છું. એ નામની એક જિપ્સી જેવી જાતનો પુરુષ છાપભૂલ સ્ત્રી. છાપવામાં થયેલી ભૂલ; છાપદોષ છારોડિયા વિ.બ.વ. પિત્તવાળા તીખા (ચડકારા); છારા. છાપર ન. છાપરું
છારોડિયાં ન.બ.વ. મરનારના તેરમા દિવસે ચકલામાં છાપર ઝી. વાટવાનો મોટો ચપટો પથ્થર
પીળું વસ્ત્ર ઓઢાડીને મુકાતા ત્રણ ઘડા છાપરિયું વિ. છાપરાનું; છાપરાને લગતું
છારોડી સ્ત્રી, છારી (૨) રાખોડી; રાખ વિગેરેની) છાપરી સ્ત્રી. નાનું છાપરું (૨) ઝૂંપડી.
છાલ સ્ત્રી. (સં. છલિ, પ્રા. લિ) ત્વચા (ઝાડ છાપરું ન. (સં. છત્વર, પ્રા. છપ્પર) મકાન પર કરેલું છાલ પું. કેડો; પીછો ઢાંકણ (૨) છાજ (૩) ઝૂંપડું
છાલક સ્ત્રી. (સં. લાલું ઉપરથી) પાણીની છોળ; છલછાપવું સક્રિ. બીબા વડે છાપ-આકૃતિ પાડવી
કાઈને પ્રવાહી ઊછળવું કે ફેંકાવું તે [પાજી; હલકું છાપાંગરી સ્ત્રી. છાપાં વેચવા-પહોંચાડવાનો ધંધો છાલકું વિ. (“છાલક ઉપરથી) છાછરું (૨) આછલકું; છાપાંગરો છું. છાપાનો વેપારી, ફેરિયો
છાલકું ન. ગધેડા ઉપર નાખવાની બે પાસિયાંવાળી ખુલ્લી છાપું ન. (“છાપવું ઉપરથી) વર્તમાનપત્ર (૨) બીજું ગુણ (૪) ચાર મણ – એંસી કિલોનો સંતોલો છાપું ન. ચામાચીડિયું
પિંકાયેલો માણસ છાલાં ન.બ.વ. (સં. છાલ) ફોતરાં; છોડાં (૨) ચામડી છાપેલ કાટલું ન. (છાપેલું + કાટલું) પહોંચેલું; ખંધા તરીકે પરનાં બરછટ ભિંગડાં છાપો છું. ‘છાપવું' ઉપરથી) ઓચિંતો હુમલો (૨) છાપ છાલિયું ન. પહોળા મોંની વાડકી; છાલું
વડે કરેલું ચિહ્ન (૩) લાગો; વેરો (૪) બધાં છાપાં; છાલી સ્ત્રી. નાનું છાલું; વાડકી (૨) મૂડી ધી પ્રેસ
ટિોપલી છાલું ન. પહોળા મોંનો વાડકો; છાલિયું છાબ, (ડી) સ્ત્રી. (૦j) ન. (દ. છબ) વાંસની છાછરી છાલું ન. (છાલ સ્ત્રીલિંગ ઉપરથી) ઘંટીમાંથી લોટ છાબડીઘાટ વિ. છાબડીના આકારનું
- વાળવાનું નાળિયેરનું છોડું : છાયેલ સ્ત્રી, ન. એક જાતનો છાપેલો સાલ્લો; છીદરી છાલોપાલો પુ. ગરગથું ઓસડ-વેસડકે મથક; કેમ્પ છાયા સ્ત્રી. (સં.) પડછાયો (૨) આશ્રય; ઓથ (૩) છાવણી સ્ત્રી. (દ. છાયણી, છાયણિયા) (લશ્કરી) પડાવ
અસર; છાપ; “ોન, ઈમેજ (૪) છાંયો; છાંયડો છાવર કું. ઢાંકણ (૨) ઢાંકપિછોડો છાયાકાવ્ય ન. (સં.) બીજા કાવ્યની છાયાવાળું કાવ્ય છાવરવું સક્રિ. ઢાંકવું (૨) ઢાંકપિછોડો કરવો છાયાચિત્રન. (સં.) કેવળછાયા-ઓળારૂપે આલેખાયેલુંચિત્ર છાવું (-વવું) સક્રિ. (સં. છાદતિ, પ્રા. છાઅઈ) ઢાંકવું છાયાજોશી(જી) પું. (સં.) વ્યક્તિની છાયા માપી તે ' (૨) છાજ વડે ઢાંકવું
પરથી ભવિષ્ય વાંચનાર જોશી [ભાવાનુવાદ છાવો . લુચ્ચો લફંગો દાદો (૨) દુશ્મન; શત્રુ છાયાનુવાદ પું. (સં.) મૂળની છાયા ઉતારતો અનુવાદ; છાશ સ્ત્રી. (દ. છાસી) દહીં મથી કરાતું પ્રવાહી છાયામાન ન. (સં.) છાયાનું માપ (૨) ચંદ્ર છાશવાર . વલોણાનો દિવસ છાયાયંત્ર ન. (સ.) છાયા ઉપરથી વખત જાણવાનું યંત્ર; છાશવારે ક્રિ.વિ. જયારે-ત્યારે; હરવખત; વારંવાર “સન-ડાયલ' (૨) હોકાયંત્ર
છાશિયું વિ. છાશવાળું; છાશ જેવું (૨) હલકી જાતનું છાયો છું. (સં. છાયા) છાંયો; પડછાયો; ઓળો છાશી વિ. (સં. ષડશીતિ, પ્રા. છાસીઈ) એંશી વત્તા છે છાર પં., સ્ત્રી. (સં. ક્ષાર) ઈટવાડાનો ભૂકો (૨) ફૂગ (૨) પં. શ્યાશીનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૮૬”

Page #325

છાસો 3 x ૮
[છીટ છાસ સ્ત્રી. છાશ
[ઉગાડેલી જુવાર છિટકારવું સક્રિ. ઝારીથી પાણી છાંટવું; છંટકોરવું છાસટિયો !. (છાસઠ દિવસમાં તૈયાર થતી) પાણી પાઈને છિટ છિટ ઉદ્, છટછટ એવો ઉદ્ગાર છાસઠ વિ. (સં. ષષ્ટિ , પ્રા. છાસéિ) સાઠ વત્તા છ છિણાવવું સક્રિ. છીણવું'નું પ્રેરક | (૨) પું. છાસઠનો આંકડો કે સંખ્યા; “દ” છિણાવું અજિ. ‘છીણવું’નું કર્મણિ છાસિયું વિ. જુઓ ‘છાશિયું'
છિદ્ર ન. (સં.) કાણું; બાકું; નાકું (૨) દોષ; ખામી છાસી વિ. જુઓ “છાશી’
છાપ છિદ્રમય વિ. (સં.) કાણાં-કાણાંવાળું છાંઈ સ્ત્રી. છાયા; છાંયડો (૨) પડછાયો (૩) આશરો; છિદ્રયુક્ત વિ. (સં.) છિદ્રવાળું; કાણું છાંકું વિ. છાંટું; ગપ્પી; ગપોડી
છિદ્રયંત્ર ન. (સં.) છિદ્ર-કાણું પાડવાનું યંત્ર; “પંચ છાંછવું વિ. ઉછાંછળું; ઉદ્ધત (૨) ન. છાંછિયું; છણકો છિદ્રાન્વેષણ ન. (સં.) બીજાના દોષ શોધવા તે છાંછિયું ન. રોષ કે તિરસ્કારયુક્ત છણકો કે ઘુરકિયું છિદ્રાવેષી વિ. દોષ શોધનારું છાંટ સ્ત્રી. (દ. છેટા) આછા છાંટા; ફરફર (૨) ઉપર- છિદ્રાળુ વિ. છિદ્રવાળું; કાણાંવાળું
ઉપરથી કાપતાં પડેલા કકડા (૩) ગખં; બડાઈ છિનાળ વિ. સં. છિન્નાલિ, પ્રા. છિન્નાલિઆ) છિનાળવું છાંટ સ્ત્રી, ગૂણપાટનો કોથળો
(૨) સ્ત્રી. વ્યભિચારિણી; કુલટા છાંટણી સ્ત્રી. છાંટવું તે; છાંટવાની ક્રિયા
છિનાળવું વિ. વ્યભિચારી છાંટણી સ્ત્રી. છંટણી; અલગ કરવાની ક્રિયા છિનાળી સ્ત્રી. (-ળુ) ન. જારકર્મ, વ્યભિચાર છાંટણું ન. (કંકુ-કેસર વગેરેથી) છાંટવું તે (૨) (કપડામાં છિન્ન વિ. (સં.) છેદેલું (૨) જુદું પાડેલું; તૂટી પડેલું કે કપડા પર) છાંટાની ભાત
છિન્નભિન્ન વિ. ભાંગીતૂટી ગયેલું (૨) અસ્તવ્યસ્ત; છાંટવું સક્રિ. (સં. છંટતિ, પ્રા. છંટઈ) વિખેરાઈને પડે વેરણછેરણા
વેરણછેરણ એમ નાંખવું (૨) (બી) વેરવું (૩) છોળવું (૪) ઠપકો છિન્નવિચ્છિન્ન વિ. (સં.) કપાઈને છૂટું પડેલું; કપાઈને
દેવો (૫) લાંચ આપવી તારવવું (૪) ચાળવું છિન્નદ્રણ પું. (સં.) કપાવાથી પડેલો જખમ[અંગવાળું છાંટવું સક્રિ. ધાર કાપવી (૨) સોરવું (૩) અલગ પાડવું; છિન્નાંગ ન. (સં.) કપાયેલું અંગ (૨) વિ. કપાયેલા છાંટા પુ.બ.વ. થોડો છાંટા જેવો વરસાદ
છિપકળી સ્ત્રી. ગરોડી; ગિલોડી (૨) એક જાતનો સાપ છાંટાભાર વિ. છાંટા જેટલું થોડું
(૩) કાનનું એક ઘરેણું છાંટુ વિ. ગપ્પી; છાંટે એવું
છિપાવવું સક્રિ. “છીપવું'નું પ્રેરક છાંટો પું. (દ. છંટઅ) બુંદ; ટીપું (૨) ડાઘ; કલંક (૩) છિપાવું અ.ક્રિ. “છીપવું'નું કર્મણિ સ્પર્શાસ્પર્શ કે ખાવાપીવાનો સંબંધ (૪) વિ. થોડુંક; છિપોલી સ્ત્રી, છીપ
[ઊડીને પડેલી રજ ચપટીક (જેમ કે, એનામાં છાંટો અક્કલ નથી.) છિયાડી સ્ત્રી. (દ. ખેહ = ધૂળ; રજ) રજોટી; પવનથી છાંટોપાણી ન. દારૂ; મદિરા
છિયાડો ૫. પવનથી ઊડીને પડેલો કચરો છાંડણ ન. છાંડવું તે (૨) જમતાં છડેલ અન; ઇંડામણ છિલેટું ન. છોડું; છોતરું; છાલટું છાંડવું સક્રિ. (સં. છઈતિ, પ્રા. ઝંડ) તજવું (૨) છિઃ ઉદ્ધિક્કાર કે તુચ્છકાર બતાવતો ઉગાર
ફારગતી આપવી (૩) ભાણામાં પડી રહેવા દેવું છિક સ્ત્રી. જુઓ “છીંક' છાંડી, (-ડેલી) વિ., સ્ત્રી, (‘છાંડવું' પરથી) પતિએ છિંકણી સ્ત્રી, જુઓ “છીંકણી' તજેલી-ફારગતી આપેલી; ત્યક્તા
છિકવું અ.ક્રિ. જુઓ “છીંકવું છાંદવું સક્રિ. (સં. છંદુ = છાંદવું, લેપવું, પ્રા. છંદ) છિંકારડું(નવું) . જુઓ “છીંકાર(-q)” છાંદાથી લેપવું - જાડું લીંપવું
છિકારું ન. જુઓ ‘છીંકારું” છાંદસ વિ. (સં.) વેદ ભણેલું; વેદપાઠી
છિટ સ્ત્રી, જુઓ “છીંટ' છાંદું ન. ગાર કે છો ઊખડવાથી પડેલ ખાડો કે બાકોરું છિટલો છું. જુઓ “છીંટલો છાંદો પું. છાણમાટીનો લોંદો (૨) જાડું લીંપણ છિડી સ્ત્રી, જુઓ “છીંડી છાંય, (oડી) સ્ત્રી. (oડો, -યો) પં. છાયા; પડછાયો (૨) છિડું ન. જુઓ “છીંડ
મળત્યાગ આશ્રય; છાપ
છી સ્ત્રી, ન. ગંદી વસ્તુ (૨) (બાળભાષા) મળ; વિષ્ટા; છિકારું. એક પ્રકારનું હરણ, છિકારડું (૩) મસ્તીખોર છી ઉદ્. છિઃ (૨) ગંદકીસૂચક ઉદ્દગાર છિછલ્લું(-કલું) વિ. આછકલું; ઉછાંછળું (૨) છોકરવાદ છીછરું વિ. થોડી ઊંડાઈવાળું; ઓછા જ્ઞાનવાળું; છછરું છિટ ઉદ્છટ અર્થનો ઉદ્ગાર
છી છી ઉદ્. ગંદી વસ્તુ સૂચવતો ઉદ્ગાર છિટકાર . (રવા.) છિત્કાર; તિરસ્કારના બોલ છીટ ઉદ્. છિટ (૨) સ્ત્રી. સૂગ; અણગમો, તિરસ્કાર

Page #326

છીણવું 30C
[છૂટકો છીણવું સક્રિ. (સં.) છીણી ઉપર ઘસવું; છૂંદો પાડવો છીં-છે)ટલો . કાંટાનો ભારો ઉપાડવાની બે પાંખિયાવાળી (૨) મોળવું; સમારવું (શાક) (૩) ગાળવું
લાકડી; છંટલો નળિયું (૨) નાનું છીંડું છીણી સ્ત્રી. (સે. છેદન, પ્રા. છેઅણ) છીણવાનું સાધન છીં(-છિ)ડી સ્ત્રી, (સં. છિદ્ર, પ્રા. છીંડી) સાંકડી ગલી
(૨) લાકડાં ફાડવામાં વપરાતું લોઢાનું ઓજાર (૩) છીં(-ષ્ઠિ)ડું ન. (સં. છિદ્ર, પ્રા. છિડુ) વાડમાં રાખેલું બાકુંધાતુ કાપવાનું લોઢાનું વીંધણું (૪) પાણીમાં થતું એક માર્ગ (૨) દોષ (૩) બહાનું જાતનું નેતર
છૂકછુક ઉદ્. રેલગાડીના એંજિનનો અવાજ [બાળ રમત છીત સ્ત્રી. સૂગ; તિરસ્કાર (૨) અણગમો
છૂકછૂકગાડી સ્ત્રી. (બાળભાષામાં) રેલગાડી (૨) તેની છીદડી, (-રી) સ્ત્રી. (સં. છિદ્ર ઉપરથી) ટીપકી છુછકારવું સક્રિ. કરડવા કે પાછળ પડવા ઉશ્કેરવું
ટીપકીવાળો એક જાતનો સાલ્લો; છાયલ (૨) ચદરી (કૂતરાને) [એક્વિટલ કે ડિસ્ચાર્જ છીદરું વિ. છીછરું (૨) આછું (૩) છૂટું-છવાયું છુટકારા હુકમ પુ. છોડવાનો હુકમ; “ઓર્ડર ઑફ છીનવવું સક્રિ. (સં. છિન્ન, પ્રા. છિન્ન) ઝૂંટવી લેવું (૨) છુટકારો છું. છૂટકો; મુક્તિ (૨) અંત; છેડો[કિરણોનું) છેતરી લેવું
છુટાણ ન. છૂટું પથરાઈ જવું તે (અણુઓનું અગર પ્રકાશનાં છીનવાવું અ.ક્રિ. “છીનવવુંનું કર્મણિ; ખેંચાવવું છુટાવું અ.ક્રિ. છૂટવાની ક્રિયા થવી; “છૂટવું'નું ભાવે છીનવું સક્રિ. કાપવું, છેદવું; છીણવું
છુટ્ટી સ્ત્રી. છૂટી; રજા (૨) નવરાશ છીનાઝપટી સ્ત્રી. છીનવી લેવું તે
છૂટું વિ. છૂટું; મુક્ત છીપ સ્ત્રી. (સં. શક્તિ, પ્રા. સિMિ) એક જાતની માછલીનું છુપાડવું સક્રિ. જુઓ છુપાવવું કોટલે-ઘર; સીપ; છીપલું
છુપામણી સ્ત્રી. છુપાવવું તે; ગુપ્ત રાખવું તે છીપર સ્ત્રી. પથ્થરની ઘડેલી લાંબી સાંકડી પાટ; છાટ છુપાવવું સક્રિ. (૧છૂપવું' ઉપરથી) સંતાડવું; ગુપ્ત રાખવું છીપલું ન. છીપ; સીપ; છીપલું
છુપાવું અક્રિ. છૂપવું; સંતાવું; “છૂપવુંનું ભાવે છીપવું અ.ક્રિ. (સં. છિદ્યતે, પ્રા. છિન્જઈના સાદશ્યથી છુમ, (Oછુમ) ઉદ્(ઘૂઘરી વગેરેના) એવા અવાજથી છિપ્પઈ) શમવું; શાંત થવું (તરસનું) (૨) સીમવું; છૂમંતર ની જુઓ છૂમંતર છીનવું (૩) લાંગરવું (વહાણ)
છુરી(-રિકા) સ્ત્રી. (સં.) છૂરી; છરી છીપવું અ.ક્રિ. છુપાવું, ઓથે ભરાવું
છુવાવું અ.ક્રિ. “વું'નું કર્મણિ છીપો !. (દ. છિપઅ) કપડાં છાપનારો; છાપગર છું અ.ક્રિ. “હોવુંનું વર્તમાનકાળ પ્રથમ પુરુષ એકવચન છીબું ન. (દ. છબ્બ) તપેલીનું ઢાંકણું; એક પ્રકારની ઢાંકવા છંછાં ન.બ.વ. જુઆ જીંછાં' માટેની તાસક
છું છું ન. જુઓ છૂછું' છીરકવું સક્રિ. છાંટવું; છંટકાવથી નવરાવવું
છુંદણી સ્ત્રી. જુઓ છૂંદણી' છીલકું-૮) ન. (દ. છલ્લી) છિલેટું; છોતરું
છુંદણું ન. જુઓ છૂંદણું છીલવું સક્રિ. છોડાં કાઢવાં; છોલવું
છંદવું સક્રિ. જુઓ છૂંદવું છ ઉદ્. છીંકવાનો અવાજ
છુંદાવવું સ.કિ. જુઓ દાવવું છીં(-9િ)ક સ્ત્રી. (સં. છિક્કા, પ્રા. છિક્કા) છીં કરીને છુંદાવું અક્રિ. જુઓ છૂંદાવું
જોરથી શ્વાસ બહાર ફેંક્યો તે (૨) (લા) અપશુકન છુંદો પુ. જુઓ છૂંદો થવા તે
છૂત-ટ્ટ) ઉદ્દે કૂતરાને કોઈની પાછળ પડવા ઉશ્કેરવાનોછીં(-9િ)કણિયું વિ. વારંવાર છીંક ખાનારું
છૂછકારવાનો ઉદ્ગાર છીં(-છિ)કણિયું વિ. બાજરાના રંગનું, છીંકણીના રંગનું છૂ ક્રિ.વિ. ગૂમ કરી દેવા - જવામાં આવે એમ (૨) ન. છીંછિ )કણી સ્ત્રી. સુંઘવા માટે ઘૂંટીને તૈયાર કરેલી સરકી જવું - જતા રહેવું તે તમાકુની ભૂકી
છૂટ સ્ત્રી. (છૂટવું' પરથી) મોકળાશ (૨) રજા; છીં(-છિ)કવું અ.ક્રિ. છીંક ખાવી (૨) નાક સાફ કરવું પરવાનગી (૩) છોડી દીધેલી - જતી કરેલી રકમ છીં(-છિં)કારડું(નવું) . (સં. છિક્કાર, પ્રા. છિક્કાર) (૪) ઊડવા માટે પતંગને દૂરથી, ઊડે એમ ઊંચી કાચંડા જેવું એક ઝેરી પ્રાણી .
કરી, છોડવી તે (૫) છૂટાપણું; સ્વતંત્રતા (૯) તંગી છી(-છિ)કારવું, છીં(-છિ)કારું ન. એક જાતનું કથ્થાઈ કે સખ્તાઈ, સંકોચ યા મનાઈનો અભાવ
નાનું હરણ; ચિંકારું; ચિકારડું (૨) વિ. વારેઘડીએ છૂટક વિ. છૂટું છૂટું (૨) કિ.વિ. જથ્થાબંધ નહિ તેમ - ઘણી છીંકો ખાનારું
છૂટકબારી સ્ત્રી. છટકબારી; નાસી છૂટવાની બારી-રસ્તો છીં(-છિ), સ્ત્રી, એક જાતનું રેગિત, ભાતીગર કાપડ છૂટકો . છુટકારો; મુક્તિ

Page #327

છૂટછાટ
3 ૧ -
છેતાળીસ છૂટછાટ સ્ત્રી. (લેણી રકમ) થોડીઘણી જતી કરવી તે()છૂટ; છં(છુંદાવું અ.કિ. છૂંદવેનું કર્મણિ
મોકળાશ (૩) મર્યાદાથી આગળ વધવું તે; “કન્સેશન' છૂત-છંદો . છૂંદી ખૂંદીને બનાવેલો લોચો (૨) છીણેલી છૂટવું અ.ક્રિ. (સં. છુ) બંધનમાંથી છૂટા થવું (૨) (અકા- કેરીનું એક અથાણું ક્રિયાપદનું વર્તમાનકાળનું રૂપ
એક કે જોરથી) બહાર નીકળવું (જેમ કે, પરસેવો, છે. ક્રિ. (સં. આક્ષેતિ, પ્રા. અચ્છઇ; જૂ.ગુ. છ0) “છ” દુર્ગધ, બાણવા તપ-બંદૂકની ગોળી વગેરે) (૩) પાસેથી છેક કિ.વિ. (પ્રા. છેઅ + ક) તદન; સાવ (૨) પં. અંત; જવું કે નીકળવું (જેમ કે, ચમડી તૂટી પણ દમડી ન છેડો; હદ (૩) છેકો છૂટે.) (૪) (જવાને માટે) છૂટ કે રજા મળવી (જેમ કે, છેકછાક, છેકંછેક સ્ત્રી. ખૂબ છેકવું તે; ચરાચર ઢોર, સભા,નિશાળ, કચેરી વગેરછૂટવું) (૫) ઊકલવું છેકણી સ્ત્રી છેવું તે (૨) લખેલું છેકી નાખવાનું ઓજાર (જેમ કે, ગાંઠ) (૬) કોઈ ભાવ કે લાગણી એકદમ છેકણું ન. છેકવાનું સાધન; છેકણી; રબ્બર' પ્રગટવી (જેમ કે, ગુસ્સો, દયા, લાજ, કમકમાટી) છેકવું સક્રિ. એકવું લખેલું રદ છે એમ જણાવવાને ઉપર (૭) બીજા ક્રિયાપદ જોડે સહાયમાં આવી, તે ક્રિયા કરી લીટો ખેંચવો (૨) લખેલું કાઢી નાખવું - ભૂંસી નાખવું નાંખી તેમાંથી છૂટ્યો એવો ભાવ બતાવે છે. (જેમ કે. છેકાણેક કિ.વિ. છેક: તદન હું તો કહી છૂટ્યો, તેને ફાવે તે હવે કરે.) (૮) એળે છેકાઈક(-કી) સ્ત્રી. જયાંત્યાં છેકા-લીટા કરવા તે; ચરાચર જવું (જેમ કે, મારી મહેનત છૂટી પડી.)
છેક . (સં. છેદ, પ્રા. છેઅ-ક્ક) છેકવા માટે દોરેલો લીટો છૂટાછેડા પુ.બ.વ. ફારગતી; લગ્નના બંધનમાંથી છુટકારો; એટલું ન. ઘાસ બાંધવાનું કાપડું; ચારિયું
છેડાછૂટકો; તલાક; ‘ડાઇવોર્સ (૨) બાળકનો પ્રસવ છેટી સ્ત્રી, નાની પોતડી; ફાળિયું (૨) ખેસ; પછેડી છૂટી સ્ત્રી. છુટ્ટી; મુક્તિ (૨) રજા; પરવાનગી (૩) છેટું વિ. વેગળું; દૂર (૨) ન. બે જગા વચ્ચેનું અંતર (૩) આરામનો દિવસ
અશક્યતા (પ્રાય: બહુવચનમાં, ઉદા. વિશ્વમાં આના છૂટું વિ. (સં. યુટ્યતે, પ્રા. છુટ) બંધન વિનાનું; મુક્ત જેવી બીજી મળવી, તેનાં તો છેટાં.)
(૨) (નોકરી કે કામયા કોઈ રોકાણમાંથી) ફારેગ (૩) છેટે કિ.વિ. દૂર; આઘે [પજવણી (૨) ખીજ બરતરફ થયેલું યા કરાયેલું (૪) નવરું (૫) અલગ; છેડ, (oણી) સ્ત્રી. (એડવું ઉપરથી) ખીજવવું તે - જુદું; કોઈ સાથે ભેગું સંધાયેલું કે ગોઠવાયેલું યા મુકા- છે. સ્ત્રી. હળનો વચ્ચે રહેલો લાંબો દાંડો યેલું નહિ એવું (૬) ભભરું (૭) મોકળું, વચમાં અંતર છેડતી સ્ત્રી. ‘છેડવુંઉપરથી) (૨) અડપલું; અટકચાળું
હોય તેવું (૮) ન. પરચૂરણ (નાણાનું) (૯) ચૂરમું છેડલો છું. છેડો (લાલિત્યવાચક). છૂટું છવાયું વિ. અલગ-અલગ; વેરાયેલું; આછું છેડવું સક્રિ. અટકચાળું કરવું; ખીજવવું (૨) ટકોરવું; જરા છૂતઅછૂત સ્ત્રી. સ્પૃશ્ય-અસ્પૃશ્ય એવો ભેદભાવ
હળવો સ્પર્શ કરવો (જેમ કે, વીણાના તાર છેડવા, છૂપવું અક્રિ. સંતાવું; છુપાવું
વાત છેડવી). છૂપાછૂપ કિ.વિ. છૂપી રીતે; ગુપ્ત રીતે
છેડાગાંઠણ(-ણું) ન. વરકન્યાના છેગાંઠવાનું વસ છૂપી પોલીસ સ્ત્રી, ગુનાની છૂપી રીતે તપાસ કરતી પોલીસ, છેડાછૂટકા પુ.બ.વ. છૂટાછેડા; તલાક ગુપ્તચરદળ; “સી.આઈ.ડી.'
છેડાછેડ(-ડી) સ્ત્રી. વારંવાર છેડવું તે; સતામણી છૂપું વિ. ગુપ્ત; છાનું, છુપાયેલું
છેડાછેડી સ્ત્રી. (‘છેડો' ઉપરથી) વરના જામા સાથે વહુની છૂટ-છુ)મંતર ન. જાદુ; જંતરમંતરનો પ્રયોગ
ઘાટડીની ગાંઠ બાંધે છે તે અિપાતી રકમ છૂરી(-રિકા) સ્ત્રી. (સં.) છરી; છૂરી
છેડાઝાલણું ન પરણીને આવતાં વહુ સાસુનો છેડો ઝાલતાં છવું સક્રિ. (સં. છુપતિ, પ્રા. છુવઈ) અડવું; છોવું છેડાવું અ.ક્રિ “છેડવું'ની કર્મણિ, ખીજવાવું છું-છું)છાં ન.બ.વ. રૂંછાં; વણતાં કે બીજે કારણે રહી છેડો છું. (સં. છેદ, પ્રા. છેઅ+ડ) અંતનો ભાગ; અંત
ગયેલા તારના છેડા (૨) જંતરમંતર; જાદુવિધા (૨) હદ; સીમા (૩) પાલવ (૪) આશરો; મદદ છું-છું)છું ન. ડાચું; મોં (તિરસ્કારમાં) (૨) વણાટ છેતર(ઓપિડી, ૦બાજી) સ્ત્રી. (છેતરવું પરથી) છેતરામણી; વગેરેમાં ઊપડી આવેલો નાનો ફોદો; jછું
ઠગાઈ
હિસાવવું છું(છુંદણી સ્ત્રી, છૂંદવું તે; છૂંદણું (૨) છૂંદવાની રીત છેતરવું સક્રિ. (સં. છિલ્વર = લુચ્ય) ઠગવું; છળવું (૨) છું(-)દણું શરીર પર છુંદીને પાડેલું ટપકું-ચાહુંકે આકૃતિ છેતરામણ ન. (-ણી) સ્ત્રી છેતરાવાપણું; છેતરાવું તે છું(છુંદવું સક્રિ. (સં. સુંદતિ, પ્રા. છંદ) સોય કે તેવા છેતરામણું વિ. છેતરી લે એવું; વંચક
અણીવાળા હથિયાર વડે ટોચવું (૨) બારીક કચરવું; છેતરી સ્ત્રી. છાશની ગોળીને ગળે બાંધવાનું દોરડું જીંદા જેવું બનાવવું
છેતાળીસવિ. (સં. ષટ્યવારિશત, પ્રા.છચ્ચાલીસ) ચાળીસ છું-છું)દાવવું સક્રિ. “હૂદવુંનું પ્રેરક
વત્તાછ (૨) પં. છેતાળીસનો આંકડો કે સંખ્યા; “૪૬”

Page #328

છેદી 3 ૧૧
[છોડવું છેદ ૫. (સં.) કાપો; ચીરો (૨) છિદ્ર; કાણું (૩) છેદનારી. છેટલી સ્ત્રી, છાણ વીણવા કરવાની રદી તૂટીફૂટી ટોપલી
- ભાગનારી સંખ્યા (અપૂર્ણાકમાં લીટી નીચે લખવામાં (૨) તેવી ગંદી ટોપી (તિરસ્કારમાં “ઍટલું')
આવે છે તે) [(ગ.) (૩) ૫. છેદનાર ઍટલો પુ. છીંટલો; કાંટાનો ભારો ઉપાડવાની લાકડી છેદક વિ. (સં.) છેદનારું - કાપનારું (ર) ભાગનારું છેતાળીસ વિ. ચાળીસ વત્તા છે (૨) પું. છંતાળીસનો છેદન ન. (સં.) છેદવું-કાપવું એ; ઉખાડવું તે (લીટી આંકડો કે સંખ્યા; ‘૪૬'
[પરિવાર છેદન(રેખા) (સં.), (લીટી) સ્ત્રી. વર્તુળને છેદનારી હૈયાંછોકરાં ન.બ.વ. છોકરાઈંયાં; બાળકો; સંતાન કે છેદવું સક્રિ. (સં. છિદ્) કાપવું (૨) છિદ્ર - કાણું પાડવું છેયું ન. (સં. શાવ, પ્રા. છાવ) છોકરું; સંતાન
(૩) નિકંદન કાઢવું (૪) છેદરૂપે થઈને ભાગવું (ગ.) છેયો છું. છોકરો (૨) દીકરો છેદશુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) છેદ ઉડાડી દેવો તે (ગ) છો સ્ત્રી. (સં. સુધા, પ્રા. સુહા) ચૂનાનો કેલ છેદિત વિ. (સં.) છેદવામાં આવેલું
છો અક્રિ. “હેવુંનું વર્તમાનકાળ બીજા પુરુષ બ.વ. છેધ વિ. (સં.) છેદાય એવું; છેદનીય
છો ઉદ્ભલે; બેલાશક છેપ, (ટી) . પૂંછડી
ખેરો; ખેરંટો છોકરમત વિ. (છોકરું + મતિ) બાળક જેવી અલ્પબુદ્ધિનું છેર મું, સ્ત્રી. છેરવું તે (૨) પશુનો પાતળો મળ (૩) કે હઠીલું (૨) સ્ત્રી. બાળક જેવી હઠ છેરવું અક્રિ. પાતળો ઝાડો કરવો
છોકરવાદ વિ. (છોકરું + વૃત્તિ) થોડી અક્કલનું છેરંટો પુ. છેરામણ; પાતળો ઝાડો (૨) ધૂળ; કચરો ઉછાંછળું; અવિવેકી (૨) સ્ત્રી, તેવું વર્તન છેરાટો પું, (-મણ) ન., સ્ત્રી, એરવું તે; પાતળો ઝાડો છોકરવાદી સ્ત્રી, છોકરવાદપણું છેલ વિ., પૃ. (સં. છવિ+ઇલ્લ, પ્રા. છઇલ્લ - છવિલ્લ) છોકરી સ્ત્રી, (દ. છોક્કરી) સ્ત્રી જાતિનું છોકરું (૨) કન્યા; છેલબટાઉ, વરણાગિયો માણસ
દીકરી (૩) (લંગમાં) નામર્દ છેલછબીલું વિ. રંગીલું ને મોહક રૂપવાળું
છોકરું ન. સંતાન; બાળક (૨) નાનો છોકરો કે છોકરી છેલછેલ્લું વિ. (છેલ્લું'નો દ્વિર્ભાવ) છેલ્લામાં છેલ્લું; તદ્દન છોકરો છું. નરજાતિનું છોકરું (૨) નાની વયનો - સોળ છેલું; છેલવેલું
વર્ષ સુધીનો પુરુષ (૩) દીકરો છેડો (૨) તોરો છેલછોગાળું વિ. વરણાગિયું; છેલછબીલું; છેલબટાઉ છોગલો છું. ‘છોગું' ઉપરથી) પાઘડીનો લટકતો ખોલેલો છેલડ . છેલબટાઉ; છેલછબીલું
છોગાળ(-ળું) વિ. (માથે પાઘડીમાં) છોગાં રાખનારું (૨) છેલડી સ્ત્રી, વરણાગિયણ સ્ત્રી
છેલછબીલું, વરણાગિયું છેલડો છું. છેલબટાઉ, વરણાગિયો માણસ
છોગું ન. (સં. સોહાગ) કલગીની જેમ ખોસેલો ઊડતો છેલણ સ્ત્રી. છેલડી; વરણાગિયણ સ્ત્રી
કે ઝૂલતો ફેંટો-ફાળિયાનો છેડો (૨) પાઘડીમાં ખોસેલો છેલણ ન. પાણીનું નદી બહાર ઊભરાઈ જવું તે
ફૂલનો તોરો છેલબટાઉ વિ. (0) પં. છેલ; વરણાગિયો માણસ છોછ સ્ત્રી, ચોખ્ખાઈ કે આચારની ચટ - તીવ્ર લાગણી છેલછેલ્લું વિ. છેલ્લામાં છેલ્લે છેલ્લેવેલું; છેક છેલ્લે છોછત સ્ત્રી. છોછ (૨) ખણખોદ (૩) કાળજી; ખંત છેલવહેલું, છેલવેલું વિ. છેલછેલ્લું
છોછીલું વિ. છોછવાળું; અડવા-અભડાવવાનો વહેમ છેલાઈ સ્ત્રી. છેલપણું (૨) અક્કડબાજી (૩) ઉદ્ધતાઈ રાખનારું
[‘ટ્ટ' પ્રત્યય) નાનું છેલાણી પું. છેલ; સહેલાણી
છોટું વિ. (સં. સુ પરથી લોદ, પ્રા. છોઅ + લધુતાવાચક છેલારવું સક્રિ. ચોરવું; લૂંટવું
છોટું ન. છોડિયું (૨) ભીંડીનું ફેલું રેસાદાર એવી લટ છેલી સ્ત્રી, વરણાગિયણ, છેલછબીલી
(૩) પેંગડાનો ચામડાનો પટો છેલો છું. છોકરો; હૈયો
છોટું વિ. નાનું છેલ્લું વિ. (સં. છેદ-ઇલ્લો છેવટનું; આખરી [નિવેડો છોડ કું. રોપો; છોડવો; “પ્લાન્ટ છેવટસ્ત્રી. ન. (સં. છેદ-પૃષ્ઠ) અંત, છેડો (૨) પરિણામ; છોડન. (દ. છવડી = ચામડી) સુકાઈને થયેલું છોડું (૨) છેવટ(-2) કિ.વિ. અંતે; છે. (૨) પરિણામે
સુકાઈ ગયેલો ગર્ભ (૩) નાકમાં બાઝતું લીંટ વગેરેનું છેવાડું વિ. સં. છેદ + પૃષ્ઠ પરથી છેવાડું - છેવાડું) સૂકું પડ છેલ્લું; છેડા ઉપર, છેડે આવેલું
છોડફળ ન. સાદાં ફળનો એક પ્રકાર; “એકિનિયલ ફૂટ’ છેવાવું ક્રિ. છેલ્લે-મોડા આવવું-પડવું (૨) મોડા પડવાથી છોડ(-ડા)વણી સ્ત્રી. છોડવવું તે કિરાવવું શરમાવું; છેલ્લા પડવું
છોડવવું સક્રિ. (છોડવું ઉપરથી) બંધનમાંથી છૂટું છેહ પુ. દગો; વિશ્વાસઘાત (૨) ત્યાગ
છોડવળગ સ્ત્રી. છોડવું અને વળગવું તે ત્યાગ કરવો છેહ પં. છેડો; અંત
છોડવું સક્રિ. (સં. લોટયતિ) છૂટે એમ કરવું (૨) તજવું;

Page #329

છોડવો)
3 ૧૨
[જમ્બાબ્દ) છોડવો પુ. છોડ રોપો (૨) પોચા થડવાળો છોડ; “હર્બ છવું સક્રિ. (ઘર વગેરેને) છો કરવી છોડામણ ન. છોડાવવું તે; મુકાવવું તે
છો છું. (પ્રા. છોક = ફેંકવું તે) છેહ; દગો (૨) વિયોગ છોડાવવું સક્રિ. બંધનમાંથી છૂટું કરાવવું
છોળ સ્ત્રી. તરંગ; મોજું (૨) છલકાવું તે; છાલક (૩) છોડાંફાડ પં. સુતાર (તિરસ્કારમાં) કિકડો (ભૂકરી) પુષ્કળપણું, અતિશયતા છોડિયું ન. છોડું; છાલ કે તેનો કકડો (૨) લાકડાનો પાતળો છોળવું અક્રિ. (બાળકે વધારાના) ધાવણની ઊલટી કરવી છોડી સ્ત્રી. (દ. છોડિ = નાની) છોકરી, છોરી છોતેર વિ. સિત્તેર વત્તા છ (૨) ૫. છોંતેરનો આંકડો કે છોડું ન. છોટું; છોડિયું (૨) છોતરું; ફોતરું
સંખ્યા; ૧૭૬' [આંકડો કે સંખ્યા; ‘૮૬ છોત સ્ત્રી છો; ચોખ્ખાઈ કે આચારની તીવ્ર લાગણી શ્યાશી(-સી) વિ. એંશી વત્તા છ (૨) પું. ક્યાસીનો છોતરું, છોતિયું ન. છોડું; ફોતરું; પડ છોતેર વિ. (સં. ષટ્યતિ, પ્રા. છાહત્તરિ) સિત્તેર વત્તા
છ (૨) પુ. છોતરેનો આંકડો કે સંખ્યા; “૭૬' છોતો પં. ચૂનો ધોળવાનો કૂચડો કે સંખ્યા; ‘૭૬' જ પં. (સં.) ગુજરાતી લિપિનો તાલુસ્થાની ત્રીજો વ્યંજન છોત્તેર વિ. સિત્તેર વત્તા છે (૨) . છોતેરનો આંકડો જ પ્રત્ય. સમાસને છેડે ‘જન્મેલું, ઉત્પન્ન થયેલું એવો અર્થ છોને ઉદ્. ભલેને; બેલાશિક; જરૂર; ભલેને
બતાવતો પ્રત્યય; જેમ કે, “અનુજ' છોબ પુ. (રવા.) ડામ; ટાઢો
જ નિપા. (સં. ચવ, અપ. જિ, જેવ, જેવુ) વાક્યના પદ છોબંધ વિ. છોવાળું; પ્લાસ્ટરવાળું ખસિયાણું પડવું પાછળ આવતાં તેને અંગે મહત્ત્વ, અનન્યતા, નિશ્ચય, છોભાવું અશકી. (સં. શુભ, પ્રા. છુમ્ પરથી) છોડ્યું- ખાતરી વગેરે બતાવે છે. ઉદા. ‘આવીશ જ'; “ત્યાં જ છોભે(ભીલ) વિ. (સં. સુભુ) ખસિયાણું; ઝંખવાણું; જઈફ વિ. (અ) વૃદ્ધ; જૈફ (૨) અશક્ત શરમિંદુ
જઈફી સ્ત્રી. ઘડપણ; વૃદ્ધાવસ્થા (૨) અશક્તિ છોયલું ન. છો કરવામાં આવી હોય તેવું
જક સ્ત્રીએ જીદ; હઠ (૨) રકઝક; પંચાત છોર પં. (સં. મુરુ) અસ્ત્રો
જકડ સ્ત્રી. જકડવું તે; પકડ; સકંજો; સાણસો [પકડવું છોર પું. (હિ) કિનારો (૨) હદ, સીમા
જકડવું સક્રિ. ખેંચીને-ચસકે નહિ એમ સખત બાંધવુંછોરડું ન. નાનું છોકરું; શિશુ
જકાત સ્ત્રી. (અ.) નાકાવેરો; દાણ; “ઓક્ટ્રોઈ ડ્યુટી” છોરી સ્ત્રી. છોકરી; છોડી
(૨) (ઇસ્લામમાં) દાન, ખેરાત (આવકનો ચાળીસમો છોરુ(૨) ન. (‘છોકર'નું લઘુરૂપ) છોકરું; સંતાન ભાગ ધર્માદા કરવાની આજ્ઞા) છોરો પં. છોકરો
જકાત ઘર ન. જકાત લેવાની જગા કે તેનું નાકું છોલ ., સ્ત્રી, વનસ્પતિ ઉપરની ત્વચા
જકાતદાર પું. જકાત લેનારો અમલદાર; નાકાદાર છોલવું, સ્ત્રી. ('છોલવું” ઉપરથી) (લાકડાના) છોલવાથી જકાતનાકું ન. જકાતઘર પડતા છોલાં ફળ, શાક વગેરેને છોલતાં પડેતે)
જકાતનામુંન.દાણ-જકાત-મહેસૂલનાદરની યાદી; ‘ટેરિફ’ છોલણી સ્ત્રી, છોલવાનું ઓજાર
જકાતમાફી સ્ત્રી, જકાત ભરવામાંથી મુક્તિ જકાતદાર છોલણી સ્ત્રી, છોલવું તે (૨) છોલવાની ક્રિયા જકાતીવિ. જકાતનું, -નેલગતું (૨) જકાતને પાત્ર (૩) પું. છોલવું સક્રિ. (સં. છાલ્પતિ, પ્રા. છોલ્લઈ) ઉપર ઉપરથી જકિયું વિ. જક્કી; હઠીલું દિડાનું (સાતમું-છેલ્લું) માપ
ઉખેડવું (૨) (ફળની) છાલ કાઢવી (૩) (લાકડું) જ, પું. (તેલુગુ કુ = ૭) મોઈદંડાની રમતમાં ગણાતું ઘડવું (૪) (વ્યંગમાં) અણઆવડતથી કે ખરાબ જક્કી વિ. જક કરનારું; જકિયું સાધનથી હજામત કરવા (૫) સખત ઠપકો આપવા; જ કુખડ વિ. જુઓ “જમ્બડ ઝાટકવું (૬) ગપ્પાં મારવાં [આપવો જક્ષ . યક્ષ; કુબેરનો અનુચર
પિત્ની છોલાટવું સક્રિ. ખૂબ છોલછોલ કરવું (૨) સખત ઠપકો જાત-ક્ષિ)ણી સ્ત્રી, યક્ષણી; યક્ષિણી; યક્ષ સ્ત્રી (૨) યક્ષની છોલાવવું સક્રિ. “છોલવું'નું પ્રેરક
જખ સ્ત્રી. (સં. ઝષ = માછલું) માછલી છોલાવું અ.કિ. “છોલવુંનું કર્મણિ
- જખમ પું. (ફા. જન્મ) ઘા; વ્રણ છોલાં નબ.વ. છોડ; છાલાં
જખમાવવું સક્રિ. જખમી કરવું વડા(-રા)વવું સ.કિ. 'છો’નુ પ્રરેક ; છો કરાવવી જખમાવું અ.ક્રિ, જખમી-ઘાયલ થવું છોવાવું અ.ક્રિ. “છોવું'નું કર્મણિ
જખમી વિ. (ફા.) જખમ થયો હોય એવું; ઘાયલ, છોવું સક્રિ. અડકવું; અડકીને અપવિત્ર કરવું (૨) અ.ક્રિ. જમ્મ(કખ)ડ વિ. સહેલાઈથી કાટતટે નહિ એવું - અડકવાથી અપવિત્ર થવું
મજબૂત; જડસું

Page #330

જજિગર
જગત; દુનિયા
જખ્મજિગર ન. (ફા.) ઈશ્કનો ઘા જખ્મદિલ પું. (ફા.) જખ્મજિગર જગ ન. (સં. જગ જગ પું. (ઈં.) એક પ્રકારનો લોટો-પાત્ર; ચંબુ જગકર્તા(-ર્તા) પું. જગતના કરનાર - ઈશ્વર; વિશ્વપતિ જગ(જાહેર, પ્રસિદ્ધ) વિ. જગતમાં બધે જાણીતું; વિશ્વ વિખ્યાત
જગજીવન પું. જગતના જીવનરૂપ - પરમેશ્વર જગજ્જનની સ્ત્રી. (સં.) જગદંબા, દુર્ગા; જગતની માતા જગણ પું. ‘જ’ સંજ્ઞાથી ઓળખાતો બે લઘુ વચ્ચે એક ગુરુ એવા ત્રણ અક્ષરનો ગણ (છંદશાસ્ત્ર) જગત ન. (સં. જગત્) સૃષ્ટિ; વિશ્વ (૨) દુનિયા; પૃથ્વી (૩) લોકો; લોકમત (ઉદા. જગત જિતાયું નથી કોઈથી.)
જગતજનની સ્ત્રી. જગદંબા-દુર્ગા; જગજ્જનની જગતિયું ન. જીવતાં કરાતું અવસાન પછીનું ધાર્મિક કારજ જગતી સ્ત્રી. (સં.) જગત (૨) (મંદિરની) બેસણી; ‘પ્લિન્થ' (૩) એક છંદ
જગત્પ્રય ન. (સં.) ત્રણે જગત : સ્વર્ગ, મૃત્યુ અને પાતાળ જગત્પતિ પું. (સં.) જગતના સ્વામી - પરમેશ્વર જગદંબા સ્ત્રી. (સં.) જગતની માતા - દુર્ગા; જગજ્જનની જગદાત્મા પું. (સં.) જગતના આત્મા - પરમેશ્વર જગદાધાર પું. (સં.) જગતના આધાર - પરમેશ્વર જગદીપ હું. (સં.) સૂર્ય
જગદીશ, (-શ્વર) પું. (સં.) જગતના ધણી - પરમેશ્વર જગદીશ્વરી સ્ત્રી. (સં.) જગતનાં સ્વામિની; જગદંબા
૩ ૧૩
(૨) લક્ષ્મી મુખ્ય આચાર્યની ઉપાધિ (૩) મહાદેવ જગદ્ગુરુ પું. (સં.) આખા જગતનો ગુરુ (૨) શાંકર-મતના જગદ્ધાત્રી સ્ત્રી. (સં.) જગતની ધાત્રી - જગદંબા જગધી સ્ત્રી. (સં. જગ્ધ = ખાધેલું) છોકરી (તિરસ્કારવાચક) જગયું ન. છોકરું (તિરસ્કારમાં)
જગધો પું. છોકરો (તિરસ્કારમાં)
જગદ્વૈધ પું. (સં.) આખા જગતને વંદન કરવા યોગ્ય જગન પું. યજ્ઞ (૨) અતિ મુશ્કેલ કે મોટું કામ જગન્નાથ પું. (સં.) જગતના નાથ પરમેશ્વર (૨) વિષ્ણુનો એક અવતાર (૩) જગન્નાથપુરીમાં આવેલી એ નામની મૂર્તિ (૪) સંસ્કૃતનો એક કવિ જગન્નાથી સ્ત્રી. એક જાતનું ઝીણું સુતરાઉ કાપડ જગન્નિયંતા પું. જગતના નિયંતા, ૫રમેશ્વર જગન્નિવાસ પું. પરમેશ્વર [(૨) મહામાયા જગન્મોહિની સ્ત્રી., વિ. (સં. જગત્ + મોહિની) જગદંબા જગપતિ પું. જગતના પતિ - ઈશ્વર જગપ્રસિદ્ધ વિ. જગજાહેર; જગપ્રસિદ્ધ જગબત્રીશી(-સી) સ્ત્રી. લોકવાયકા; લોકનિંદા
-
જગમગ સ્ત્રી. જગમગાટ; જગારો જગમગવું અ.ક્રિ. જગારા મારવા; જગમગાવું જગમગાટ પું. જગમગ
[જટિત
જગમશહૂર વિ. જગપ્રસિદ્ધ
જગમોહન વિ. (૨) પું. જગતને મોહ પમાડનાર (પ્રભુ) જગા સ્ત્રી. (ફા. જાયગાહ) સ્થળ; ઠેકાણું (૨) ખાલી જગા (૩) નોકરી (૪) સાધુબાવનો મઠ (૫) પદવી; હોદ્દો જગાડ(-વ)વું સ.ક્રિ. ‘જાગવું’નું પ્રેરક જગાવું અ.ક્રિ. ‘જાગવું’નું ભાવે જગાહક પું. નોકરીની જગ્યાનો હક; 'લિયન’ જગુ પું. જકુ; મોઈદંડાની રમતનો એક દાવ જગો સ્ત્રી. જગા; જગ્યા
જગોજગ ક્રિ.વિ. ઠેરઠેર; સર્વત્ર; બધી જગાએ જગ્યા સ્ત્રી. જગા
જધન સ્ત્રી., ન. (સં.) શરીરનો થાપાનો ભાગ (૨) જાંઘ જઘન્ય વિ. (સં.) હલકું; કનિષ્ઠ (૨) અંતિમ; છેલ્લું (૩)
નિંદ્ય; નિંદનીય (૪) હલકી જાતિનું; શૂદ્ર [તિથિ જઘાતિયું વિ. બાળવયમાં કે કુવારું મરી ગયેલાંના શ્રાદ્ધની જઘાતિયો છું. કુંવારો છોકરો [ફાવવું જચવું અ.ક્રિ. (હિં.) માફક આવવું; ગમવું; રુચવું (૨) જજ, જડજ પું. (ઈં.) ન્યાયધીશ; ન્યાયમૂર્તિ જજમાન પું. યજમાન; યજ્ઞ કરનાર (૨) ગોર કે બ્રાહ્મણને
દક્ષિણા આપી ધાર્મિક ક્રિયા કરાવનાર (૩) આશ્રય આપનાર(૪) યજમાન; પરોણાગત કરનાર [નિભાવ જજમાનવૃત્તિ સ્ત્રી. યજમાનવૃત્તિ; યજમાનો ઉપરનો જજમૅન્ટ ન. (ઈં.) કચેરીનો નિર્ણય; ચુકાદો (૨) મૂલ્યાંકન જજિયો(-યાવેરો) પું. (અ. જિઝયહ=હૈડિયો) મુસલમાની
રાજ્યમાં મોટી ઉંમરના (હૈડિયાવાળા) પરધર્મીઓ પાસેથી લેવાતો માથાવેરો
જઝબાત પું.બ.વ. (અ.) ભાવનાઓ જગ્ધા પું. (અ.) ભાવના
જટા સ્ત્રી. (સં.) બાવાઓ માથે રાખે છે તે કે તેવું વાળનું ઝુંડ (૨) અવ્યવસ્થિત લાંબા વાળ (૩) વડ તેમજ પીપરનાં લાંબાં લટકતાં મૂળિયાં; વડવાઈઓ (૪) જટામાંસી
જટાજૂટ પું. (સં.) જટાને આંટો દઈ વાળેલો ઝૂડો-ભારો જટા (૦ધર, ૦ધારી) વિ. માથે જટા હોય એવું (૨) પું.
વડલો (૩) જોગી; તપસ્વી (૪) શિવ જટામાંસી સ્ત્રી. (સં.) એક વનસ્પતિ ઔષધિ; છડ જટાભુકુ(-ગ)ટ પું. કેશના ચૂંછળાના આકારનો મુગટ જટાયુ પું. (સં.) દશરથ રાજાનો મિત્ર - ગૃધ્રરાજ જટાળું વિ. જટાવાળું જટિ, (-ટી) સ્ત્રી. (સં.) જટા (૨) સમૂહ (૩) જટામાંસી ટિત ન. વાળની ઘૂંટી કે ગૂંચવાયેલી લટ (૨) ગૂંચવાયેલું

Page #331

જટિયું 3 ૧૪
| જાત જટિયું ન. માથાના વાળની છૂટી કે ગૂંચવાયેલી લટ જડવું અ.કિ. હાથ લાગવું; મળી જવું (૨) ખોવાયેલું ફરી જટિલ વિ. (સં.) જટાવાળું (૨) ગૂંચાયેલું; અટપટું (૩) મળવું પું. તપસ્વી (૪) બ્રહ્મચારી
જડસલું ન. વાદળિયું વાતાવરણ (૨) ટાઢોડું જટિલતા સ્ત્રી, અટપટાપણું; જટિલપણું
જડસાઈ સ્ત્રી. જડસાપણું; જડતા; જાડ્ય જિડ બુદ્ધિનું જઠર ન. (સં.) ઉદરની અંદરનો અન્નકોષ; હોજરી જડસુ વિ. (સં. જડ) શરીરે મોટું પણ અક્કલમાં ઓછું; જઠરરસ પું. જઠરમાં ઝમતો પાચક રસ
જડાઈ સ્ત્રી. જડવાની-બેસાડવાની રીત (૨) જડતરનું જઠરાગ્નિ પં. (સં.) ખાધેલું પચાવનારો જઠરનો અગ્નિ- મહેનતાણું; જડામણ જઠરની પાચનશક્તિ
જડાઉ(-) વિ. જડેલું-બેસાડેલું; જડતરવાળું (૨) પું, ન જઠોળી સ્ત્રી. જવની રોટલી
જેમાં હીરામાણેક વગેરે જડ્યાં હોય તેવો દાગીનો જડ વિ. (સં.) જીવ વિનાનું (૨) લાગણી, બુદ્ધિ કે સ્કૂર્તિ જડામણ ન. (-ણી) સ્ત્રી. જડવાનું મહેનતાણું વિનાનું (૩) ૫. એવો પુરુષ
જડિત, (-2) વિ. જડેલું; બેસાડેલું; ચિપકાવેલું જડ સ્ત્રી. (સં. જટા, પ્રા. જડા-જડ) જડમૂળ (૨) ખીલી; જડિમા પું, સ્ત્રી. (સં.) જડતા; જડપણું મેખ (૩) સ્ત્રીઓના નાકનું ઘરેણું
જડિયું ન. મૂળિયું; જડ; મૂળ [પચ્ચીગર (૨) બડવો (ઇં. જજ) ન્યાયાધીશ; જજ; ન્યાયમૂર્તિ જડિયો ડું. હીરામાણેક વગેરે જડવાનું કામ કરનાર; જડતર વિ. જડાવકામનું; -ને લગતું (૨) ન. જડવું તે; જડી સ્ત્રી. (‘જડ” ઉપરથી) ઔષધિના ગુણવાળું મૂળિયું
જડવાની રીત; જડાવકામ (૩) મળતર; પ્રાપ્તિ જડીકરણ ન. (સં.) જડ ન હોય તેને જડ કરવાની ક્રિયા જડતા સ્ત્રી. (સં.) જડપણું; મૂઢતા (૨) એક વ્યભિચારી જડીબુટ્ટી સ્ત્રી, જાદુઈ ગુણવાળી જડી (મૂળાડિયું) (૨) ભાવ
રામબાણ ઔષધ
થિઈ ગયેલું જડતી સ્ત્રી. (‘જડવું' દ્વારા) તપાસ; અંગ તપાસ જડીભૂત વિ. (સં.) જડરૂપ બનેલું; હાલે ચાલે નહિ તેવું જડતું વિ. (‘જડવું” પરથી) બંધબેસતું; યોગ્ય રીતનું જણ પૃ., ન. (સં. જન, પ્રા. જણ) આદમી; વ્યક્તિ જડત્વ ન. (સં.) જડતા; જડપણું
જણ પુ.બ.વ. રૂ પીંજતાં તેમાંથી ઊડતા બારીક રેસા જડથું ન. (“જડપરથી) અનેક મૂળવાળું મોટું મૂળડિયું જાતર ન. જાવું તે; પ્રસવ (૨) બાળક (૩) ઓલાદ જડદેહ પં. (સં.) સ્થૂળ શરીર
જણવું સક્રિ. (સં. જનયતિ, પ્રા. જનઈ) જન્મ આપવો; જડધી વિ. (સં.) જડ બુદ્ધિવાળું
પેદા કરવું જડબા(-બાં)તોડ વિ. ઉચ્ચાર કરતાં મુશ્કેલી પડે તેવું (૨) જણસ સ્ત્રી. (અ. જિન્સ) વસ્તુ; ચીજ (૨) માલ; સોદો જડબું તોડી નાખે એવું; સચોટ
(૩) સિલક (૪) ઘરેણું (૫) અફીણ (૬) નવની જડબુદ્ધિ વિ. (સં.) મંદ બુદ્ધિનું હાડકું; “જૉબોન' સંજ્ઞા (સંકેત ભાષામાં) જડબુંના દાંતવાળો મોંનો નીચેનો ભાગ (૨) તે ભાગનું જણસખાતું ન. રોકડમેળનો ચોપડો જડબેસ(-સુ)લાક(ખ) ક્રિ.વિ. (જડ + બે = નહીં + જણસભાવ સ્ત્રી., ન. દરદાગીનો; કીમતી સરસામાન;
સુલાખ. “સુરાખ' ફા. = કાણું) સજજડ; મક્કમ માલમિલકત જડભરત વિ. (સં.) અણસમજુ; મૂર્ખ (૨) ૫. એક યોગી જણસાઉ વિ. જણસ ઉપર આપેલું કે લીધેલું જડમતિ વિ. (સં.) જડ બુદ્ધિવાળું
જણાવવું સક્રિ. ‘જાણવું'નું પ્રેરક જડમૂળ(-ળિયું) . (‘જડએટલે પણ મૂળ. આમ આ જણાવું અ.ક્રિ, “જાણવું'નું કર્મણિ પર્યાવસમાસ છે.) મુખ્ય મૂળિયું
જણી સ્ત્રી, દીકરી; પુત્રી (૨) સ્ત્રી-વ્યક્તિ જડવત્ ક્રિ.વિ. જડની જેમ; તદન નિશ્રેષ્ઠ
જણું ન. મનુષ્ય-વ્યક્તિ જડવાઈ સ્ત્રી, દાગીનામાં હીરા વગેરે જડવાનું મહેનતાણું જત કિ.વિ. (સં. યતુ) “જત લખવાનું કે” એમ પત્રનો જડવાદ પું. (સં. જડવાદિનું) જગતનું મૂળ કારણ જડ મજકૂર લખતાં શરૂઆતમાં લખાતો (જૂના જમાનામાં) પ્રકૃતિ છે, ચેતન નહિ, એવો વાદ; “મટિરિયેલિઝમ'
સિાચવણી; કાળજી જડવાદિતા સ્ત્રી, (-ત્વ) ન. જડવાદી હોવાપણું નાણું જતન ન. (-ના) સ્ત્રી, (સં. યત્ન, યતન) સંભાળ; જડવાદી વિ. જડવાદનું; –ને લગતું (૨) જડવાદમાં માન- જતરડી સ્ત્રી, નાનું જતરડું જડવાસણું ન. જનોઈવેળા બટુકને કે વિવાહવેળા જતરડું ન., (-ડો) ૫. (જંતરડું પરથી) સોનારૂપાના તાર
વરકન્યાને વાળમાં ફોઈએ વીંટી બાંધવાની ક્રિયા ખેંચવાનું એક સાધન (૨) સકંજો; ચુંગલ . જડવું સક્રિ. સજજડ બેસાડવું-જોડવું (જેમ કે, ખીલો, જતાવવું સ.કિ, અનુભવ કરાવવો; જણાવવું
નરમાદા વગેરે જડવાં, બેસણીમાં નંગ ગોઠવવું) જતિ મું. (સં.) યતિ (૨) ગૃહસ્થ જૈન સાધુ
શબ્દ

Page #332

જતિતિ
જતિમતિ સ્ત્રી, દરેકની જુદી કે સામટી-સહિયારી જે જવાબદારી તે (કાયદામાં)
જતિ-સતિ સ્ત્રી. શંકર-પાર્વતી
જતુ સ્ત્રી. (સં.) લાક્ષા; લાખ જતુગૃહ ન. (સં.) લાક્ષાગૃહ; લાક્ષાભવન જતુમણિ પું. શરીર ઉપરનો તલ (૨) લાખું જતુરસ પું. લાખનો બનાવેલો રસ - અળતો જતુવર્ણ વિ. (સં.) ઘેરું લાલ
જત્રતંત્ર ક્રિ.વિ. (સં. યત્રતંત્ર) જ્યાંત્યાં જત્થા(-થ્થા)બંધ ક્રિ.વિ. જુઓ ‘જથ્થાબંધ’ જત્થો(-થ્થો) પું. જુઓ ‘જથ્થો’ જતુ ન., સ્ત્રી. ગળાની હાંસડી; કાંઠલો જથર૫(-વ)થર વિ. જ્યાંત્યાં, ક્યાંનું ક્યાં હોય એવું (૨) આમતેમ ખસી ગયેલું; અવ્યવસ્થિત જથા સંયો. (સં. યથા) જેવી રીતે જથાબંધ ક્રિ.વિ. છૂટક નહિ પણ એકસામટું જથાર્થ,(-રથ) વિ. યોગ્ય; યથાર્થ જથો(-થ્થો) પું. જૂથ; સમૂહ; સમુદાય જથ્થા(-સ્થા)બંધ ક્રિ.વિ. જથાબંધ; એકસામટું જથ્થો(-ત્થો) પું. જથો; જૂથ; સમૂહ; સમુદાય જદપિ સંયો. (સં. યદ્યપિ) જોકે; યદ્યપિ જદા સંયો. (સં. યદા) જે વખતે; જ્યારે જદાતદા સંયો. જ્યારેત્યારે; કોઈ પણ સમયે જદુ પું. (સં.) યદુ નામે પ્રતાપી રાજા જદુ(નાથ, ૦પતિ, રાય) પું. યાદવોના સ્વામી-શ્રીકૃષ્ણ જદુવંશ પું. યાદવવંશ; દુનો વંશ જદોજદ સ્ત્રી. (અ.,ફા.) જદોજહદ; મથામણ (૨) સંઘર્ષ જદોજહદ સ્ત્રી. જુઓ ‘જદોજદ’ જઘપિ સંયો. જપિ; જોકે
જંદ્રાતદ્વા ક્રિ.વિ. આમતેમ; ગમેતેમ; ઠેકાણા વિના જધામણ(-ણી) સ્ત્રી. હેરાનગતિ; પજવણી જન પું. (સં.) માણસ (એકવચનમાં સામાન્ય રીતે સમાસમાં. ઉદા. પ્રજાજન, સ્વજન, પ્રિયજન) (૨) જનતા; લોકોનો સમુદાય (૩) સાત લોક મનાય છે તેમાંનો પાંચમો : જનલોક
જનક વિ. (સં.) ઉત્પન્ન કરનાર; પેદા કરનાર (પ્રાયઃ સમાસને અંતે. ઉદા. દયાજનક) (૨) પું. બાપ (૩) સીતાના પિતાનું નામ
જનકતનયા સ્ત્રી. (સં.) વૈદેહી; મૈથિલી; સીતા જનક(નંદિની, પુત્રી, સુતા) સ્ત્રી. (સં.) સીતા જનકથા સ્ત્રી. (સં.) લોકોમાં ચાલતી આવેલી કે ચાલતી વાત; લોકવાયકા
જનકાત્મજા સ્ત્રી. (સં.) સીતા જનગણના સ્ત્રી. (સં.) વસ્તીગણતરી; ‘સેન્સસ’
૩ ૧૪
[જનશ્રુતિ
જનતંત્ર ન. (સં.) પ્રજાતંત્ર; લોકતંત્ર; ‘રિપબ્લિક' જનતા સ્ત્રી. (સં.) બધા લોકોનો સમૂહ; આખો મનુષ્ય
સમાજ
[નિઝમ’ જનતાસ્મિતા સ્ત્રી. (સં.) માનવબંધુતા; ‘હ્યુમૅનિટે રિયાજનદયા સ્ત્રી. (સં.) લોકો પ્રત્યેનો કરુણાભાવ જનન (સં.) ઉત્પન્ન કરવું તે; ઉત્પત્તિ (૨) પ્રસવ જનનનાળ સ્ત્રી. ગર્ભમાં બાળકની ડૂંટી સાથે જોડાયેલી નાળ; નાયડો
જનનશાસ્ત્ર ન. (સં.) પ્રજનનશાસ્ર
જનનાંગ ન. (સં.) જનનેન્દ્રિય
જનની સ્ત્રી. (સં.) જન્મ આપનારી - માતા; જનેતા જનનેંદ્રિય સ્ત્રી. ગુહ્યેન્દ્રિય; પ્રજોત્પાદક ઇંદ્રિય જનપતિ પું. (સં.) લોકોનો સ્વામી; રાજા
જનપદ પું., ન. (સં.) દેહાત; ગ્રામપ્રદેશ; ‘રૂરલ એરિયા’ જનપ્રવાહ પું. (સં.) લોકસમુદાય; જનમેદની જનબુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) સામાન્ય માણસની બુદ્ધિ જનભાષા સ્ત્રી. (સં.) લોકભાષા; લોકબોલી; ‘ડાયલેક્ટ’ જનમ પું. (સં. જન્મ) જન્મ; અવતરવું તે (૨) જનમારો; જિંદગી
જનમકુંડળી સ્ત્રી. જન્મ વખતના ગ્રહસંયોગનો બરાબર
કાળ લઈને બનાવેલું બાર રાશિવાળું ચક્ર; જન્માક્ષર જનમકેદ સ્ત્રી. જીવે ત્યાં સુધીની સજા, જિંદગી સુધીની કેદ; જન્મટીપ
જનમકેદી વિ., પું. જન્મકેદ થઈ હોય એવું (કેદી) જનમગાંઠ સ્ત્રી. વરસગાંઠ; જન્મતિથિ જનમટીપ સ્ત્રી. જનમકેદ; જન્મટીપ જનમભોમ સ્ત્રી. જન્મભૂમિ; માતૃભૂમિ
જનમત પું. (સં.) લોકોનો અભિપ્રાય; લોકમત; જનાદેશ જનમવું અક્રિ. જન્મવું; પેદા થવું જનમંડલ(-ળ) પું.,ન. જનસમુદાય; લોકસમુદાય [ભવ જનમારો પું. જન્મથી મરણ લગીનો કાળ; આખી જિંદગી; જનમેજય પું. (સં.) પરીક્ષિત રાજાનો પુત્ર જનમોજનમ ક્રિ.વિ. દરેક જન્મે; જન્મોજન્મ જનમોત્રી(-તરી) સ્ત્રી. જન્મ પછી ઉત્તરોત્તર બનનારા બનાવ ને લાભહાનિ જણાવતી જન્મકુંડળી પરથી જોષીએ બનાવેલી પત્રિકા [મા જનયિત્રી સ્ત્રી. (સં.) જનની; જનેતા; જન્મ આપનારીજનરલ પું. (ઇ.) સેનાપતિ (૨) એક મોટી લશ્કરી પદવી
(૩) સર્વસામાન્ય મિનેજ૨; મુખ્ય વ્યવસ્થાપક જનરલ મૅનેજર પું. (ઈં.) (પેઢી કે કચેરીનો) સર્વસામાન્ય જનરલાઇઝેશન ન. (ઈં.) સામાન્યીકરણ જનરેટર ન. (ઈં.) જનિત્ર; વીજ-ઉત્પાદક યંત્ર જનવાર્તા સ્ત્રી. (સં.) લોકવાયકા (૨) લોકવાર્તા; લોકકથા જનશ્રુતિ સ્ત્રી. (સં.) અફવા; જનવાણી; લોકવાયકા

Page #333

જનસમાજો
3 ૧ ૬
|| જબર(-જ)દસ્તી જનસમાજ પં. (સં.) જનતા; જનસમૂહ
જન્નતનશીન વિ. સ્વર્ગસ્થ; સત (૨) મૃત [જિંદગી જનસમુદાય, જનસમૂહ છું. (સં.) લોકોનો સમૂહ; જનતા જન્મ પં. (સં.) જન્મવું-પેદા થવું તે (૨) જનમારો; જનસંખ્યા સ્ત્રી. (સં.) વસ્તી; વસ્તીનો આંક
જન્મકુંડલી (સં.) (-ળી) જનમકુંડળી; જન્માક્ષર જનસંપર્ક ૫. (સં.) લોકો સાથેનો સંપર્ક; લોકસંપર્ક જન્મકેદ સ્ત્રી. જીવે ત્યાં સુધીની સજા; જનમકેદ જનસુખાકારી સ્ત્રી. આખા જનસમાજની સુખાકારી જન્મકેદી વિ., પૃ. જન્મકેદ થઈ હોય એવું (કેદી) જનસેવા સ્ત્રી. (સં.) જનતાની સેવા; લોકસેવા જન્મગાંઠ સ્ત્રી. વરસગાંઠ; વર્ષગાંઠ; જન્મતિથિ જનસ્વભાવ છું. (સં.) માણસનો કે જનતાનો સ્વભાવ જન્મજાત વિ. (સં.) જન્મથી કે જન્મને કારણે પેદા થયેલું જનહિત ન. (સં.) લોકોનું હિત [ઉદેશવાળો વાદ જન્મટીપ સ્ત્રી. જનમકેદ [દિવસ; જનમગાંઠ; વર્ષગાંઠ જનહિતવાદ ૫. (સં.) લોકોનું હિત સાધવું એ સામાજિક જન્મ(અતિથિ) સ્ત્રી, (દિવસ) પું. (સં.) જન્મનો જના (અ. જિના), (વેકારી) (ફા. જિનાકારી) સ્ત્રી. જન્મદાતા વિ. (સં.) જન્મ આપનાર (માતાપિતા). વ્યભિચાર; છિનાળું; જારકર્મ
જન્મભાષા સ્ત્રી. (સં.) માતૃભાષા; સ્વભાષા જનાજો !. (અ.) મુસલમાનોમાં મડદું દાટવા લઈ જવાની જન્મભૂમિ સ્ત્રી. (સં.) જ્યાં જન્મ થયો હોય તે સ્થાન
ખાટલી (૨) એની પાછળ જનાર માનવ સમુદાય કે દેશ; માતૃભૂમિ જનાદેશ મું. (સં.) જનમત; લોકમત; પ્રજામત જન્મરાશિ સ્ત્રી. (સં.) જન્મસમયે ચંદ્ર જેમાં હોય તે રાશિ જનાનખાનું ન. (ફા.) અંતઃપુર; રણવાસ; રાણીવાસ જન્મલગ્ન ન. (સં.) જન્મનક્ષત્ર; જન્મરાશિ જનાની વિ. સ્ત્રીઓને લગતું; સ્ત્રીઓનું જિનાનખાનું જન્મવું અક્રિ. જનમવું; જન્મ લેવો જનાનો પુ. (ફા.) ઓઝલમાં રહેનારો સ્ત્રીસમુદાય કે તેનું જન્મસિદ્ધ વિ. (સં.) જન્મથી જ પ્રાપ્ત થયેલું - મળેલું જનાન્તિક વિ. (સં.) અપવાર્ય; (પાત્રથી) કાનમાં થતી જન્માક્ષર પુ.બ.વ. જન્મકુંડળી વાતચીત
જન્મારો છું. જનમારો; જીવનકાળ વિદ આઠમ જનાન્તિકે કિવિ. (સં.) પ્રેક્ષકો સાંભળે પણ મંચ પરનાં જન્માષ્ટમી સ્ત્રી. (સં.) શ્રીકૃષ્ણનો જન્મદિવસ શ્રાવણ
પાત્રો ન સાંભળે તેમ; એકબાજુએ (નાટક) જન્માંતર ન. (સં.) પૂર્વનો કે પછીનો જન્મ; બીજો જન્મ જનાબ વિ. (અ.) મહેરબાન; કૃપાળુ (સંબોધન કે નામ જન્માંધ વિ. (સં.) જન્મથી આંધળું; પ્રજ્ઞાચક્ષુ
પૂર્વે આદર તરીકે; જેમ કે જનાબ સૈયદ) જન્મોજન્મ ક્રિ.વિ. જનમોજનમ; પ્રત્યેક જન્મમાં જનાબેઆલી વિ. (અ.) મોટા મહેરબાન; પરમ કૃપાળુ જન્મોતરી સ્ત્રી, જન્મોત્રી; જનમોતરી જનાર્દન ૫. (સં.) વિષ્ણુ (૨) કૃષ્ણ
જન્મોત્સવ ૫. (સં.) જયંતી; જન્મદિવસનો ઉત્સવ જનાવર ન. જાનવર; પશુ (૨) સાપ; એરુ -જન્ય વિ. (સં.) -થી જન્મેલું; પેદા થયેલું (સમાસને અંતે) જનાવરખાનું ન. જનાવરોનું સંગ્રહસ્થાન; પ્રાણીસંગ્રહાલય; જપ પં. (સં.) નામ, મંત્ર વગેરેનું રટણ; નામસ્મરણ
‘ઝૂ (૨) પાંજરાપોળ [(૫) દીકરાની વહુ જપત વિ. (અ. જન્ત) જુઓ “જપ્ત જનિત-ની) સ્ત્રી, જન્મ (૨) સ્ત્રી (૩) માતા (૪) પત્ની જપતી સ્ત્રી, જુઓ “જતી’ જનિત વિ. (સં.) જન્મેલું; ઉત્પન્ન થયેલું
જપમાલા (સં.) (-ળા) સ્ત્રી. જપ કરવાની માળા-બેરખો જનિતા સ્ત્રી. પિતા; બાપ
જપવું સક્રિ. (સં. જો જપ કરવો (૨) રટવું જનિત્ર ન. (સં.) વીજઉત્પાદક યંત્ર; “જનરેટર' જપ ન. (સં.) એક ફૂલઝાડ; જસૂદ કે તેનું ફૂલ જનિત્ર ન. (સં.) જન્મસ્થાન; જન્મભૂમિ
જસ વિ. ગુનાસર દંડરૂપે સરકારે કબજે કરેલું; જપત (૨) જનીન છું. (સં.) કોષનાં કાર્ય, લક્ષણો તથા વંશપરંપરાના માગતા પેટે કબજે કરેલું નિયંત્રક એકમ; “જિન”
જસી સ્ત્રી, ગુનાના દંડરૂપે સરકારે કે માગતા પેટે કોઈએ જનીનવિદ્યા સ્ત્રી. કોષનાં કાર્ય, લક્ષણો તથા વંશવારસા લીધેલો કબજો; જપતી (૨) ટાંચ વિષયક વિજ્ઞાન; “જિનેટિક્સ'
જફા સ્ત્રી. (ફા.) જુલમ; જબરદસ્તી (૨) પીડા; તકલીફ જનેતા સ્ત્રી. (સં. જનયિત્રી, જનિત્રી) જન્મ આપનારી; (૩) હાનિ; નુકસાન જનેત્રી સ્ત્રી. (સં.) માતા; જન્મદાત્રી
જબ સંયો. (હિ.) જ્યારે જનોઈ સ્ત્રી. ન. (સં. યજ્ઞોપવીત, પ્રા. જનોઈઅ- જબરી . (ફા.) જબરું જબ્બર; મોટું; ભારે; કઠણ (કદ, જન્નોવીઅ) યજ્ઞોપવીત; ઉપવીત
બળ, સત્તા, ગતિ વગેરેમાં ઘણું) (૨) પું. ઉર્દૂ જનોઈ (વઢ(-ઢો), વાઢ) વિ. ધડ પર જનોઈ રહે છે લિપિમાં વપરાતું એક ચિહ્ન તેની લીટીમાં વાઢતો (ઘા)
જબર(-જ)દસ્ત વિ. જોરાવર; જબરું; જબરજસ્ત જન્નત ન. (અ.) સ્વર્ગજિન્નત
જબર(-)દસ્તી સ્ત્રી, જબરજસ્તી; જુલમ

Page #334

જબરી(-રાઈ)|
જબરી(-રાઈ) સ્ત્રી. જબરજસ્તી; જુલમ
જબરું વિ. જબર; જોરાવર; બળવાન (૨) (લા.) મુશ્કેલ જબાન સ્ત્રી. (ફા.) જીભ (૨) બોલી; ભાષા [જુબાની જબાની સ્ત્રી. (ફા.) બોલીને જણાવેલી હકીકત; સાક્ષી; જબાં સ્ત્રી. (ફા.) જબાન; જીભ
જબી સ્ત્રી. ઢોરને મોઢે બાંધવાનું જાળીવાળું ગૂંથણ જબ્બર વિ. જબરું; બળવાન; જબર
જમ પું. (સં. યમ) મૃત્યુના દેવ; યમ; યમરાજ જજકિંકર પું. યમદૂત; જમદૂત
જમ્યું ન. લોખંડને સીધું કરવાનું એક ઓજાર જમઘટ પું. (હિં.) ભીડ
જમડો છું. યમરાજ (તિરસ્કારમાં)
૩ ૧ Q
જમણવાર સ્ત્રી. સ્નેહીસંબંધીઓ કે નાતને અપાતું ભોજન; નાતવરો (૨) નાતવરાનો દિવસ
જમણ ન. (સં. જેમન, પ્રા. જેમણ, જૂ.ગુ. જિમણા) જમવું તે; ભોજન (૨) નાતવરો (૩) જમવાની વાનગી કે પદાર્થ
જમણું વિ. પૂર્વાભિમુખ થતાં દક્ષિણ તરફનું જમણેરું વિ. જમણી બાજુનું; ‘રાઇટિસ્ટ’ જમદગ્નિ પું. (સં.) એક ઋષિ-પરશુરામના પિતા જમદંડ કું. યમદંડ; યમે કરેલી શિક્ષા જમદૂત પું. યમદૂત; યમનો દૂત [યુમના; કાલિંદી જમના સ્ત્રી. (સં. યમુના) ગંગાને મળનારી એક નદી; જમનોત્રી સ્ત્રી. જમના નદીનું મૂળ; હિમાલયનું એ નામનું શિખર [નગરી જમપુરી સ્ત્રી. (-૨) પું. જમરાજાની નગરી-સંયમની જમરાજા પું. યમરાજ
જમરૂખ ન. (સં. જંબુરુક્ષ, પ્રા. જંબુરુ) જામફળ જમરૂખી(-ખડી) સ્ત્રી. જમરૂખનું ઝાડ; જામફળી જમલે ક્રિ.વિ. બધું મળીને; એકંદર [એક જમલો પું. જુમલો; સરવાળો (૨) વિ. જોડિયું; યુગલમાંનું જમવું સ.ક્રિ. (સં. જમતિ, પ્રા. જિમઇ, જૂ.ગુ. જિમઇ) ભોજન ક૨વું; ખાવું (૨) (લા.) લાભવું; ખાટવું (વ્યંગમાં) [પારસી તહેવાર જમશેદી નવરોજ પું. (ફા.) બાવીસમી માર્ચનો એક જમા વિ. (અ.) એકઠું થયેલું; એકઠું (૨) ચોપડામાં (ડાબી બાજુ) જમા બાજુનું (૩) સ્ત્રી. આવક; ઊપજ; વસૂલ (૪) સરવાળો; જુમલો [પતિ જમાઈ પું. (સં. જામાતૃક, પ્રા. જામાઇઅ) દીકરીનો વરજમાઉધાર ન. ૪મા અને ઉધાર; આવકજાવકનો હિસાબ જમાખર્ચ(-ખરચ) પું., ન. ઊપજ અને ખર્ચ જમાખોર વિ. (હિં.) એકઠું કરવાની વૃત્તિવાળું જમાડવું સ.ક્રિ. ‘જમવું'નું પ્રેરક
જમાત સ્ત્રી. (અ.) (એક નાતના કે પંથના લોકોનો)
[જમીનમહેસૂલ
સમુદાય: સમૂહ (૨) બાવાઓનો સમૂહ જમાતી વિ. જમાતનું; જમાતને લગતું: સામુદાયિક જમાદાર પું. સિપાઈઓની નાની ટુકડીનો ઉપરી (૨) ઉપરીપણું કે પ્રભાવ દાખવે એવું માણસ (કટાક્ષમાં) જમાદારી સ્ત્રી. જમાદારનું કામ-પદ
જમાદિલ અવલ પું. (અ. જમાદિલ અવ્વલ) અરબીમુસલમાની પાંચમો મહિનો
જમાદિલ આખર પું. (અ. જમાદિલ આખિરહ) અરબીમુસલમાની છઠ્ઠો મહિનો
જમાન પું. (અ. જામિન) જામીન
જમાનખત ન. જામીનગીરીનું લખાણ; જામીનખત જમાનત સ્ત્રી. જામીનગીરી; ‘સિક્યુરિટી’ જમાનતી(-તદાર) વિ. જામીન
જમાનાજૂનું વિ. જમાનાઓથી ચાલતું આવેલું; પ્રાચીન જમાની સ્ત્રી, જામીનગીરી; જામીન; જમાનત જમાનો પું. (ફા.) યુગ; લાંબો સમય (૨) દેશકાળની,
આચારવિચારાદિની અમુક સ્થિતિ કે તેનો સમય જમાનોંધ સ્ત્રી. ખરીદનો માલ નોંધવાનો ચોપડો [છે. જમાપાસુંન, ચોપડામાં (ડાબું) પાસું, જ્યાં જમા રકમ લખાય જમાપૂંજી સ્ત્રી. બચાવેલી મૂડી
જમાબંદી(-ધી) સ્ત્રી. જમીન માપી, જાત વગેરેતપાસી કરીને તેનુંસરકારભરત આકારવુંતે; ‘લૅન્ડ રેવન્યુ સેટલમેન્ટ’ જમાબાજુ(-જૂ) સ્ત્રી. જુઓ ‘જમાપાસું’ જમાલ પું. (ફા.) સૌંદર્ય
જમાલગોટો પું. નેપાળો (ઔષધોપયોગી વનસ્પતિ) જમાવ પું. (‘જામવું’ પરથી) ભરાવો; ભીડ [મિશ્રણ જમાવટ સ્ત્રી. જમાવવું તે (૨) બંધબેસતી મેળવણીજમાવવું સ.ક્રિ. ‘જામવું'નું પ્રેરક [વસૂલાત જમાવસૂલ સ્ત્રી., ન. મહેસૂલની ઊ૫૪; મહેસૂલની જમાવહી સ્ત્રી. જમાનોંધ
જમાવું અક્રિ. ‘જમવું’ તથા ‘જામવું’નું કર્મણિ-ભાવે જમાહવાલો પું. જમાબાજુનો હવાલો; ‘કૉન્ટ્રા-ક્રેડિટ’ જમિયત સ્ત્રી. (અ. જમીયત) સમૂહ; મંડળ; જમાત જમીન સ્ત્રી. (ફા.) ભોંય (૨) ખેતર તરીકે વપરાય તેવી
જમીન (૩) ઘા રુઝાવાથી આવતી નવી ચામડી જમીનદાર વિ. જમીનની માલિકીવાળો (૨) પું. જમીનનો
માલિક (૩) લાટબંધ જમીનનો માલિક [દારપણું જમીનદારી વિ. જમીનદારનું; -નેલગતું (૨)સ્ત્રી. જમીનજમીનદારી પદ્ધતિ સ્ત્રી. મહેસૂલ માટે સીધો ખેડૂત સાથે વ્યવહાર રાખવાને બદલે જમીનદાર પાસેથી જ મહેસૂલ લેવાની પદ્ધતિ [પાયમાલ જમીનદોસ્ત વિ. ભાંગીતોડી) જમીનસરખું કરેલું; જમીનમહેસૂલ ન. જમીનના આકારની રકમ; વિઘોટી; ‘લૅન્ડ-રેવન્યુ’

Page #335

જમીનમાલિકો 3 ૧૮
જારિયાન જમીનમાલિક છું. જમીનનો માલિક; જમીનદાર
રૂપાના તાર) કે કસબનું વણતર જમીનમિલકત સ્ત્રી. જમીનરૂપે મિલકત; લેન્ડેડ પ્રોપર્ટી જર સ્ત્રી. જરાયું; ઓર જમીનમોજણી સ્ત્રી. જમીનના તળની માપણી; “લેન્ડસર્વે જરકસ છું. (ફા. જરકશ) સોનારૂપાનો તાર; કસબ; જરી જમીનવેરો છું. જમીન ઉપર લેવાતો વેરો
જરકસી વિ. (ફા.) કસબી; કસબના ભરતવાળું જમીનસત્તા પ્રકાર ૫. જમીન-હક્ક; ‘લેન્ડટેન્યોર' જરખ ન. (સં. તરસ, પ્રા. તરકષ્ઠ) ઝરખ; એક જંગલી જમીલ વિ. (અ) સુંદર
પ્રાણી; ઘોરખોદિયો; તરસ જમે વિ. એકઠું; જમા બાજુનું (૨) સ્ત્રી. ઊપજ; સરવાળો જરજમીન સ્ત્રી, ન.બ.વ. (સં.) પૈસો ટકો ને જમીનજમેલો પું. જમાવ; ભરાવો (૨) મોટો સમુદાય; ભીડ જાગીર; ધનલાલત; “એસ્ટેટ” કિસબી ભરતકામ જમૈયો છું. કટાર જેવું એક હથિયાર માંચી જરજરિયાન ન. પૈસો, ઘરેણાં વગેરે કીમતી વસ્તુઓ (૨) જમોટ ૫. કૂવામાં દીવાલ લેવા માટેની નીચેની લાકડાની જરજરિયું વિ. (સં. જર્જર) જીર્ણ થઈ ગયેલું; જર્જરિત જમોર પું. (સં. યમપુર, પ્રા. જમઉર) જૌહર; જરજોખમ ન. પૈસા વગેરે જોખમની વસ્તુઓ - રજપૂતાણીઓનું સામુદાયિક આત્મસમર્પણ જરઠ વિ. (સં.) વૃદ્ધ; ઘરડું (૨) કઠણ જમોરિયું પુંજમોર (સામુદાયિક આત્મસમર્પણ) કરનારું જરઠતા સ્ત્રી. (સં.) ઘડપણ; વૃદ્ધાવસ્થા જમ્બો વિ. (ઇં.) ખૂબ જ મોટું; વિશાળ
જરડું ન. કાંટાવાળાં ઝાડની નાની તૂટેલી સૂકી ડાળી જય પં. સ્ત્રી. જીત; ફતેહ; સફળતા (૨) મૂળ મહા- જરણવિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) પદાર્થોના નાશનાં કુદરતી કારણો ભારત; જયસંહિતા
વિશે વિચાર આપતું શાસ્ત્ર જયઘોષ છું. (૦ણા) સ્ત્રી. (સં.) વિજય મળવાથી કરેલો જરથુષ્ટ છું. (અવેસ્તા) પારસીઓના ધર્મસંસ્થાપક
પોકાર (૨) વિજય થયો છે એવું જણાવતો ઢંઢેરો જરથોસ્તી વિ. જરથુષ્ટનું, -ને લગતું (૨) જરથુષ્ટ્રનું જયજય પં. જયજયકાર (૨) ઉદ્. જે જે (કોઈને સામા અનુયાયી (૩) પું. પારસી મળતાં કે છૂટા પડતાં બોલાતો શબ્દ)
જરદ(-૬) વિ. (ફા. જદ) પીળું; ઝાંખુંપીળું જયજયકાર છું. જીતની ખુશાલીનો પોકાર
જરદાલુ(-ળુ)ન. (ફા. જર્દ પરથી) એક સૂકો મેવો; આલ જયજયવંતી સ્ત્રી. (સં.) એક રાગિણી; જેજેવંતી જરદી સ્ત્રી. (ફા) ઈંડામાંનો પીળા રંગનો રસ જયજિતેંદ્ર ઉદ્. (સં.) “હે જિનેંદ્ર તમારો વિજય થાઓ' જરદો પુ. (ફા.) તમાકુની ખાવા માટેની પત્તી
એવો ઉદ્ગાર (૨) ન. જય અને મંગળ કરવું અક્રિ. (સં. જરતિ, પ્રા. જરઇ) જીર્ણ થવું; ઘસાઈ જયમંગલ(-ળ) પં. રાજાને બેસવાનો હાથી; ઉત્તમ હાથી જવું (૨) પચવું; હજમ થવું (૩) પાંખું કે છૂટું થવું જયણા સ્ત્રી. (સં. યતના) જતન; સંભાળ
જરસ પુ.બ.વ. મરડામાં પડતો આમ; ધોળો કાચો મળ જયમાળ સ્ત્રી. વિજયના અભિનંદનાર્થે ગળામાં નાંખવાનો જરા સ્ત્રી. (સં.) ઘડપણ (૨) સાપની કાંચળી ફૂલહાર
જિયશાળી જરા વિ. (૨) ક્રિ.વિ. (અ.) લગાર; થોડું; અલ્પ જયવંત વિ. (સં. જયવત, પ્રા. -વંત) જય મેળવનારું; જરાક, (-એક) વિ. (૨) ક્રિ.વિ. થોડું; લગાર; સહેજ જયવારો પુ. લાભ; ફાયદો (૨) સફળતાનો સમય જાગ્રસ્ત વિ. (સં.) તદન ઘરડું જયશાલી (સં.) (-ળી) વિ. વિજયવંત; ફતેહમંદ જરાજીર્ણ વિ. (સં.) ઘડપણને કારણે ખખડી ગયેલું જયશ્રી સ્ત્રી. (સં.) વિજયની દેવી-શોભા મિહાભારત જરાતરા કિ.વિ. થોડું – નહિ જેવું; જરાક જયસંહિતા સ્ત્રી. (સં.) વીર કાવ્ય; “એપિક' (૨) મૂળ જરાતરામાં ક્રિ.વિ. સહેજ સહેજમાં; ખાસ કારણ વિના જયસ્તંભ છું. (સં.) ફતેહની યાદગીરીમાં ઊભો કરેલો (૨) ઝટ; જરા વખતમાં - ખંભ; કીર્તિસ્તંભ
[એવો ઉદ્ગાર જરાયત વિ. વરસાદના પાણીથી થતું (ખેતી કે પાક માટે) જયહિંદ ઉદ્. (સં.) “હે હિંદભૂમિ, તારો વિજય થાઓ (ઊલટું બાગાયત - કૂવાના પાણીથી થતું) જયંત પં. ઇંદ્રનો પુત્ર
જરાયુ ન. (સં.) ગર્ભને વીંટળાયેલ ઓર જયંતી સ્ત્રી. (સં.) મહાન વ્યક્તિનો જન્મદિવસ (૨) તે જરાયુજ વિ. (સં.) ગર્ભાશયમાંની ગર્ભને વીંટળાયેલી
દિવસે ઉજવાતો ઉત્સવ (૩) વિજયનો વાવટો ઓર સહિત જન્મતું (ઈંડામાંથી નહિ) જયા સ્ત્રી, (સં.) દુર્ગા; પાર્વતી
જરાવસ્થા સ્ત્રી, (સં.) વૃદ્ધાવસ્થા; ઘડપણ જયિત વિ. (સં.) જયવાળું; વિજયી
જરાસંધ છું. (સં.) મગધદેશનો રાજા; કંસનો સસરો જયિણ વિ. જયની આકાંક્ષા-ઇચ્છાવાળું
જરિત વિ. (સં.) જીર્ણ; ખખડી ગયેલું : જયી વિ. (સં.) વિજય મેળવનાર; વિજયી
જરિયાન વિ. (ફા. જર્સીન) જરીનું જરીના કસબવાળું; જર છું. (ફા.) પૈસો; નાણું (૨) સોનું (૩) કસબ (સોના- કસબી (૨) ન. સોનારૂપાનાં ઘરેણાં

Page #336

જરી
3 ૧૯
જલ(ળ)યંત્ર જરી સ્ત્રી. (ફા. જર) કસબ, કસબી માલ (૨) વિ. કસબ જલ(ળ)ચરગૃહન. જળચરોનું સંગ્રહસ્થાન: ‘એક્વેરિયમ સાથે વણેલું; કસબી
જલચિકિત્સા સ્ત્રી. (સં.) જલોપચાર; માત્ર પાણીના જરી ક્રિ.વિ. થોડું; લગાર
પ્રયોગથી અપાતી માંદાની સારવાર જરી સ્ત્રી, પથ્થરના વિભાગ કરવા કુહાડો કે કીટાણું જલચુસ્ત વિ. જેમાંથી પાણી ઝરી ન શકે તેવું: ‘વોટરપ્રૂફ' મારવાના સ્થળે આછો કરેલો લિસોર્સ
જલજ વિ. (સં.) જળજ વિ. પાણીમાં ઊગનારું (૨) જરીક વિ, (૨) જિ.વિ. સહેજ: થોડુંક
ન, કમળ; રાત્રિકમળ; ઇંદીવર (૩) શંખ જરીકામ ન. કસબી ભરતકામ
જલ(ળ)જલ(ળ)બંબાકાર ક્રિ. વિ. બધે પાણી પાણી થઈ જરીપત્રકો ૫. પેશવાઈમાં લશ્કરી સરદારને કમરે ગયું હોય તેવું પાણી ભરીને યોજાતું) એક વાઘ
બાંધવાનો કસબી પટકો (૨) કસબી વાવટો જલ(-ળ)તરંગ પું. પાણીનું મોજું (૨) (ચલાણાઓમાં જરીપુરાણું વિ. સં. જરવું પરથી + પુરાણ) જૂનું; જલતરંગી વિ. જલતરંગ ઉપર વગાડનાર ફાટી તૂટી ગયેલું; ઘણું જૂનું
જલ(-ળ)તુલા સ્ત્રી. જલની મદદથી વજન કરવાનું જરીફ સ્ત્રી, (ફા. જરીબ) જમીન માપણીનું કામ (૨). - ત્રાજવું; “હાઈ સ્ટેટિક બેલેન્સ
૫. મોજણીદાર (૩) વિ. વિનોદી; મશ્કરું (૪) જલદ પું. (સં.) જળદ; વાદળ; મેઘ બુદ્ધિમાન; સમજદાર
જલદ વિ. (ફા. જલ્દી ઉગ્ર; આકરું; તેજ જરીમરી સ્ત્રી. કોગળિયું; “કૉલેરા’ (ખાસ કરીને) જલદી સ્ત્રી. (ફા.) ઉતાવળ; ત્વરા (૨) ક્રિ.વિ. જરૂખો છું. (ફા. ઝરુક) ઝરૂખો; હીંચકો અિલબત્ત ઉતાવળથી; ઝટ; સત્વર દિક્ષા; બેટિઝમ' જરૂર સ્ત્રી (અ.) જરૂરત (૨) ક્રિ.વિ. અવશ્ય; નક્કી; જલ(-ળ)દીક્ષા સ્ત્રી. (સં.) જળથી અપાતી ખ્રિસ્તી ધર્મની જરૂરત-રિયા)ત સ્ત્રી. અગત્ય; આવશ્યકતા; ગરજ; હાજત જલદીધિંકા સ્ત્રી. (સં.) પગથિયાંવાળી વાવ ની પરી જરૂરી વિ. જરૂરનું; અગત્યનું
જલ(ળ)દેવતાપુ.બ.વ., સ્ત્રી. (સં.) જળનીદેવી; પાણીજરેજર કિ.વિ. જરા પણ છોડ્યા વિના; રજેરજ; બધું જ જલ(-ળ)ધર . મેઘ; વાદળ (૨) સમુદ્ર જર્જર, (-રિત) વિ. (સં.) તદન જીર્ણ થઈ ગયેલું; ક્ષીણ જલધારા સ્ત્રી, પાણીની ધાર; પાણીનો પ્રવાહ થયેલું
[વિજ્ઞાની નોંધપોથી જલ(-ળ)ધિ, જલ(-ળ)નિધિ છું. (સં.) સમુદ્ર; દરિયો જનલ ન. (ઇ.) સ્વાધ્યાયપોથી (૨) સામયિક (૩) જલલિતરંગ . સાગરનું મોજું જનલિઝમ ન. (ઇં.) પત્રકારત્વ
જલ(-ળ)ધોધ પું. પાણીનો ઊંચેથી પડતો પ્રબળ પ્રવાહ જર્નાલિસ્ટ વિ. વર્તમાનપત્રકાર; પત્રકાર
જલન સ્ત્રી. (સં.) બળતરા; દાઝ (૨) (લા.) ક્રોધ; ગુસ્સો જર્ની સ્ત્રી. (ઇ.) મુસાફરી; પ્રવાસ
(૩) ઈર્ષ્યા જર્મન વિ. (ઈ.) જર્મની નામના દેશનું (૨) પું. તે દેશનો જલ(-)નીલિ(oકા) સ્ત્રી. સેવાળ વતની (૩) સ્ત્રી. ત્યાંની ભાષા
જલપતિ મું. વરુણદેવ (૨) સમુદ્ર જર્મનસિલ્વરન. (ઇ.) તાંબું, જસત અનેનિકલનામિશ્રણમાંથી જલ(ળ)પાત્ર ન. (સં.) પાણીનું વાસણ [ઉપાધર થતી એકધાતુ
જલ(ળ)પાન ન. પાણી પીવું તે (૨) હળવો નાસ્તો; જલ, (-ળ) ન. (સં.) પાણી; વારિ; તોય
જલપ્રપા સ્ત્રી, પાણીની પરબ જલકણ છું. પાણીનું ટીપું; જલબિંદુ
જલ(-ળ)પ્રપાત ૫. પાણીનો ધોધ થવો તે જલ(-ળ) કમલ ન. કમળ (૨) પાણીમાં થતું કમળ જલ(ળ)પ્રલય પં. (સં.) ભારે વરસાદ કે પૂરથી નાશ જલકમલવતુ કિવિ, (સં.) નિર્લેપપણે; વણસ્પર્યું જલ(ળ)બંબાકાર કિ.વિ. બધે પાણી પાણી થઈ ગયું હોય જમકેલિ-લી) સ્ત્રી. પાણીમાં રમાતી રમત; જલક્રિડા એવું; જલમય (વિભાજન થવું તે; “હાઈડેલિસિસ જલ(-ળ) ક્રીડા સ્ત્રી. (સં.) પાણીમાં રમાતી રમત; જલકેલિ જલ(ળ)ભેદન ન. (સં.) પાણીથી કોઈ રસાયણી દ્રવ્યનું જલ(ળ)ગતિશાસ્ત્ર ન. જળની ગતિ વિશેનું વિજ્ઞાન; જલ(ળ)મય વિ. (સં.) બધે પાણી પાણી થઈ ગયું હોય ‘હાઇડાઇનેમિક્સ
લાવી આપનારો એવું; જળબંબાકાર જલ(-ળ)ગરિયો છું. મંદિરમાં ઠાકોરજીની પૂજા માટે પાણી જલમાપકયંત્ર ન. (સં.) પાણીના વપરાશનો જથ્થો જલગૃહ ન. (સં.) વારિગૃહ (૨) તળાવ કે સરોવર પરનું બતાવનારું યંત્ર; પાણીમાપક, વોટર મીટર” ક્રીડાગૃહ
[ઘડિયાળ; “વોટર ક્લોક' જલ(-ળ)માર્ગ ૫. (સં.) જળ ઉપર-વહાણમાં બેસીને જલ(ળ)ઘડી સ્ત્રી, પાણીની યુક્તિથી સમય બતાવતું જવાનો રસ્તો (૨) નહેર; વહેળો (૩) મોરી નીક; જલચર વિ. (સં.) જળચર; પાણીમાં ચાલનારું (૨) ન. “ગટર’
ફુવારો (૩) રેંટ (૪) પમ્પ પાણીનું પ્રાણી
જલ(ળ)યંત્ર ન. (સં.) જનની શક્તિથી ચાલતું યંત્ર (૨)

Page #337

જલ(-ળ)યાત્રા
જલ(-ળ)યાત્રા સ્ત્રી. (સં.) જળપ્રવાસ (૨) ઠાકોરજીને જળવિહાર કરાવવાનો તહેવાર
જલ(-ળ)યાન ન. (સં.) વહાણ (૨) મછવો [કરાતુંયુદ્ધ જલ(-ળ)યુદ્ધ ન. (સં.) પાણી ઉપર-વહાણમાં રહી કરેલુંજલરંગ પું. ચિત્ર ચીતરવા માટેના પાણીમાં કાલેવેલા રંગ; ‘વૉટર કલર’
૩૨૦
જલરંગી જલરંગમાંથી બનાવેલું જલહ ન. (સં.) કમળ [‘વૉટર-પ્રૂફ’ જલ(-ળ)રોધક વિ. પાણીની અસરથી મુક્ત હોય તેવું; જલવંતુ વિ. પાણીવાળું [વાદળ જલ(-ળ)વાહક વિ. (સં.) પાણી વહી જનારું (૨) પું. જલ(-ળ)વિદ્યુત, જલ(-ળ)વીજ(-જળી) સ્ત્રી. (સં.) પાણીના બળથી પેદા કરાતી વીજળી; હાઈડ્રોઇલેક્ટ્રિસિટી’ જલ(-ળ)વું અ.ક્રિ. સળગવું; બળવું જલવ્યાલ પું. (સં.) પાણીમાં થતો સાપ જલ(-ળ)શી(-સી)કર પું. પાણીની છાંટ કે ફરફર જલ(-ળ)સમાધિ સ્ત્રી. (સં.) પાણીમાં કરેલો પ્રાણત્યાગ જલ(-ળ) (સંગ્રહ, ૦સંચય) પું. પાણીનો સંઘરો;
‘વૉટર સ્ટોરેઇજ’ [સંપત્તિ; ‘વૉટર-રિસોર્સિઝ’ જલ(-ળ)સંપત્તિ સ્ત્રી. (સં.) પાણીની છત (૨) જળરૂપી જલસાપાણી ન.બ.વ. નાસ્તાપાણી; આનંદઉત્સવ જલ(-ળ)સેના સ્ત્રી. (સં.) નૌકાસૈન્ય; ‘નવી' જલસો પું. (અ.) આનંદ યા ઉત્સવનો મેળાવડો (૨) સંગીતનો મેળાવડો
જલ(-ળ)સ્થિતિશાસ્ત્ર ન. (સં.) પાણીનાં દબાણ તેમજ
સમતોલપણું દર્શાવતું શાસ્ત્ર; ‘હાઇડ્રોસ્ટેટિક્સ’ જલ(-ળ)હરણ ન. (સં.) પદાર્થમાંથી પાણી અને ભેજ
ઉડાવી દેવાની ક્રિયા; ‘ડિહાઇડ્રેશન’ [‘ડિહાઈડ્રેટર’ જલ(-ળ)હારક વિ.,ન. જળ હરે-ઉડાડે તેવું (રસા.); જલંદ(-ધ)ર ન. (સં. જલોદર) પેટમાં પાણી ભરાવાનો રોગ; જલોદર
જલાઉ વિ. સળગાવવા માટેનું (૨) સળગવાના ગુણવાળું જલા(-ળા)ગાર ન. (સં. જલ + આગર) પાણીનો હોજ; ટાંકી [આવરણ જલા(-ળા)વરણ ન. પૃથ્વીની સપાટી પર આવેલું જળનું જલા(-ળા)ધારીસ્ત્રી.શિવલિંગની યોનિનાઆકારની વેસણી જલાન્વિત વિ. (સં.) પાણીવાળું
જલા(-ળા)ભાસ પું. પાણીનો આભાસ; મૃગજળ પ્રૂફ' જલાભેદ્ય વિ. (સં.) પાણી જેને ભેદી ન શકે તેવું; ‘વૉટરજલાવર્ત છું. (સં.) પાણીના પ્રવાહમાં પડતો ઘૂમરો, ભમરો, વમળ [સ્થળ જલા(-ળા)શય ન. (સં.) કૂવો, તળાવ વગેરે પાણીનું જલીલ વિ. (અ.) પ્રતિષ્ઠિત; મહાન (૨) પૂજ્ય
[જવાવું
જલેબી સ્ત્રી. ગોળ ગૂંછળાંવાળી એક મીઠાઈ (જલંદર જલો(-ળો)દર પું. (સં.) પેટમાં પાણી ભરાવાનો રોગ; જલો(-ળો)પચારપદ્ધતિ સ્ત્રી. (સં.) પાણીથી કરાતી ચિકિત્સા; ‘હાઇડ્રોપથી'
જલ્દબાજ વિ. (ફા.) ઉતાવળું જલ્દબાજી સ્ત્રી. (ફા.) ઉતાવળ
જલ્પ પું. (સં.) બકવાદ; લવારો (૨) કથન; કહેવું તે (૩) તત્ત્વનિર્ણયની ઇચ્છાથી નહિ પણ પ૨પક્ષખંડન અને સ્વપક્ષ–સ્થાપનની ઇચ્છાએ કરેલો વાદ જલ્પક વિ. (સં.) બકવાદ-લવારો કરનારું જલ્પન ન. (સં.) કહેવું તે; કથન (૨) બબડાટ; બકવાદ જલ્પવું અક્રિ. (સં. જલ્પ) બબડવું-લવારો કરવો જલ્લાદ પું. (સં.) ગરદન મારનાર; શિરચ્છેદ કરનાર (૨)
કસાઈ; ખાટકી (૩) વિ. ઘાતક
જહ્વા પું. (સં.) શૃંગાર; શોભા કે વૈભવનું પ્રદર્શન જવ પું. (સં. યવ) ઘઉંના જેવું એક ધાન્ય (૨) જવ જેટલી લંબાઈ અથવા વજનનું માપ (૩) જચિહ્ન જવ પું. (સં.) વેગ; ત્વરા; ઝડપ જવ ક્રિવિ. (હિં. જબ) જ્યારે
જવખાર પું. જવનો ખાર-ક્ષાર; પોટેશિયમનો કાર્બોનેટ જવતલ પં.બ.વ. (લગ્ન કે શ્રાદ્ધ વગેરેમાં) જવ અને તલ દ્વારા કરાતો એક વિધિ
જવની(-નિકા) સ્ત્રી. (સં.) પડદો; અંતરપટ જવરઅવર સ્ત્રી. વારંવાર જવું આવવું તે; અવરજવર જવલું ન. જવનું પાણી
જવલ્લે ક્રિ.વિ. (જવરલું-જેવરલું-જયવરલું ઉપરથી જવલ્લું વિરલ) ક્વચિત્; ભાગ્યે જ
જવવું અક્રિ. (ફળ માટે) બેસવું; ફળ થવું; ઉત્પન્ન થવું (જેમ કે, ફૂલ બેસશે પછી સીંગ થશે.) (૨) (ફળ કે કશામાં) જીવ પડવા; જીવાત પડવી જવાન વિ. (૨) પું. (ફા.) જુવાન; યુવાન (૨) સૈનિક; સિપાઈ (ભારતની ફોજનો)
=
જવાની સ્ત્રી. જુવાની; યુવાની; યૌવન જવાબ પું. (અ.) ઉત્તર; પ્રશ્નનો ખુલાસો જવાબદાર વિ. (ફા.) જવાબદારીવાળું; જુમ્મેદાર જવાબદારી સ્ત્રી. જવાબ દેવાનું જોખમ અથવા ફરજ; જુમ્મેદારી; જોખમદારી; બાંયધરી
જવાબી વિ. (ફા.) જેનો જવાબ માગેલો હોય એવું (૨) જેના જવાબનું ખર્ચ ભરેલું હોય એવું (જેમ કે, પોસ્ટકાર્ડ, તાર) [નાણાં ભરવાનાં હોય એવી હૂંડી જવાબીહૂંડી સ્ત્રી. સ્વીકારાયાનો જવાબ મળ્યા પછી જ જેનાં જવારા પું.બ.વ. (દે. જવરય; જવવાય) જવ વગેરેના નાના-તાજા ઊગેલા અંકુરો
જવાવું અ.ક્રિ. જવાની ક્રિયા થવી; ‘જવું’નું ભાવે

Page #338

જવાસો
3 ૨૧
[જળાતિસાર જવાસો . (સં. યવાસ) ઉનાળામાં ખેતરમાં થતી એક જહાં કિ.વિ. (સં. યસ્માત, અપ. જહાં) જ્યાં (પદ્યમાં) - કાંટાવાળી વનસ્પતિ જે ચોમાસામાં સુકાઈ જાય છે. જહાં સ્ત્રી, (ફા.) દુનિયા; જહાન; આલમ જવાહ(-હિ) ન. (અ.) હીરા માણેક વગેરે ઝવેરાત જહાંગીર પં. દુનિયાને જીતનાર; ચક્રવર્તી (૨) એક જવાહ(-હિ)રખાનું ન. ઝવેરાતની જગા; જયરોત મોગલ બાદશાહ રાખવાનું સ્થાન
દિલવાળો માણસ જહાંગીરી વિ. જહાંગીરનું, -ને લગતું (૨) (લા.) જવાંમર્દ છું. (ફા.) બહાદુર; વીરપુરુષ (૨) (લા.) ઉદાર- આપખુદ; જોહુકમીભર્યું (૩) સ્ત્રી. જોહુકમી; જવાંમર્દી સ્ત્રી, જવાંમર્દપણુંવીરતા (૨) (લા.) ઉદારતા આપખુદી (૪) અમીરી કિરનાર; બાદશાહ જવિયું ન. જવને ભરડી બનાવાતી લાપસી
જહાંપના, () વિ. (૨) પં. (ફા.) જગતનું રક્ષણ જવું અ.ક્રિ. (સં. યા, પ્રા, જા) (તેનાં રૂપો - જાઉં, જાય, જહીં કિ.વિ. (સં. યસ્મિન્, પ્રા. જડિ-હિ-હિ) જ્યાં;
જા, જાઓ, જતું, ગયું, ગઈ, જઈશ વગેરે થાય છે.) જે ઠેકાણે ગતિ કરવી; પગથી આગળ વધવું (૨) પાસેથી જહેમત સ્ત્રી, (અ. જહમત) શ્રમ; મહેનત ખસવું; ઓછું થવું (૩) ઘટવું; નુકસાન થવું; નાશ કનુ પું. (સં.) ગંગાને પી જનાર એક ચંદ્રવંશી રાજા પામવું (૪) વીતવું; પસાર થવું (૫) અન્ય ક્રિયાપદ જતુ(૦કન્યા, ૦જા, સુતા) સ્ત્રી. (સં.) ગંગા નદી સાથે આવતાં તે ક્રિયા બરાબર યા ચોક્કસ થવાનો જળ ન. (સં. જલ) પાણી; વારિ [હોયતે કાઢવાની ક્રિયા
કે ચાલુ રહેવાનો ભાવ બતાવે. ઉદા. ખાઈ જવું જળકિયું ન. નાનાં બાળકોને બીક કે અન્ય ઝપટ લાગી જશ . (સં. યશ, કીર્તિ, યશ [(પારસી) જળકૂકડી સ્ત્રી, એક જળચર પક્ષી જશન ન. (ફા. જશ્ર) ઉત્સવનો કે આનંદનો દિવસ જળકૂડું ન. ચંદ્રની આજુબાજુ આછાં પાણીભર્યા વાદળાંને જશનામી વિ. કીર્તિમંત
લીધે દેખાતું કૂંડાળું. જશવંત વિ. જશવાળું; યશવંત; કીર્તિવાળું
જળકૃત વિ. જળથી બનેલાં (ખડક) જશું(હું) વિ. જેવું; મળતું આવતું (પધમાં) જળકેલી, જળક્રીડા સ્ત્રી. પાણીમાં ખેલવું તે જશો(-સો)દા સ્ત્રી. યશોદા-શ્રીકૃષ્ણનાં પાલક માતા જળઘોડો !. ઘોડાના આકારનું એક દરિયાઈ પ્રાણી; જન પુ. (ફા.) જલસો (૨) હર્ષ
હિપોપોટેમસ જસ . જશ; યશ; કીર્તિ
જળચક્કી સ્ત્રી, પાણીના જોરથી ચાલતી ચક્કી; જલયંત્ર જસત ન. (દ. જસદ) ન કટાતી એવી એક ધાતુ રિખા જળજળવું અ.ક્રિ. (‘જળવું') બળવું (૨) બળતરા થવી જસ(-)રેખા સ્ત્રી, યશનો નિર્દેશ કરતી હથેળીમાંની એક જળજળું વિ. આંસુથી ભરાયેલું (લોચન) દિખાવાં તે જસુ વિ. (સં. યાદશ; પ્રા. જસ) જેવું; મળતું આવતું જળજળિયું ન. (-ય) ન.બ.વ. આંખમાં આછાં અશ્રુ જસોદા સ્ત્રી, જુઓ “જશોદા'
જળઝીલણા(-ણી) વિ., સ્ત્રી. ભાદરવા સુદ અગિયારશ જસ્ટિસ પું. (ઈ.) ન્યાયાધીશ; ન્યાયમૂર્તિ (૨) ન્યાય જળણ ને. (‘જળવું” ઉપરથી) બળતણ; લાકડાં; ઇંધણ જહતી, (-સ્વાથી) વિ. સ્ત્રી. વાર્થનો ત્યાગ કરતી જળથળ ન, જળ અને સ્થળ; પાણી અને જમીન લક્ષણાવૃત્તિ (કા.શા.).
જળધમણ સ્ત્રી, પાણીના દબાણથી ચાલતી ધમણ જહદજહલ્લક્ષણા સ્ત્રી. (સં.) વાચ્યાર્થનો કેટલેક અંશે જળપ્રપાત ૫. પાણીનો ધોધ
ત્યાગ ને કેટલેક અંશે તેનું ગ્રહણ થતું હોય તેવી લક્ષણા જળબંબોળ વિ. (૨) ક્રિ.વિ. જનજળબંબાકાર (કા.શા.).
જળબિલાડી સ્ત્રી, એક જળચર બિલાડી જીંદાજહદ સ્ત્રી. જડચેતન; સચરાચર
જળરંગ ૫. પાણીમાં મેળવીને વપરાતા રંગ[‘હાઈડ્રોલૉજી' જહન્નમ ન. (એ.) નરક; દોજખ
જળવિજ્ઞાન ન. જલઘટકોનો અભ્યાસ કરતું વિજ્ઞાન; જહન્નમી વિ. નરકનું અધિકારી
જળવિધુતીય વિ. જળવિદ્યુતને લગતું જહાજ ન. (અ) મોટું વહાણ
જળવું અક્રિ. (સં. જવલતિ, પ્રા. જલઇ) બળવું; સળગવું જહાજવાડો પું. જહાજ બનાવવાનું સ્થળ; “શિપયાર્ડ જળસ ન. ઝાડા વાટે પડતો પરુ જેવો ચીકણો પદાર્થ; જહાજી છું. જહાજ ચલાવનારો (૨) વિ. જહાજનું; જળપરું
સુિવાડવું તે (સંન્યાસીને) જહાજને લગતું; “કાર્ગો'
જળસોઈ સ્ત્રી. (બાળવા કે દાટવાને બદલે) જળમાં જહાન સ્ત્રી. (ફા.) જાં; દુનિયા
જળંદ(-ધ) જલંધર; પેટમાં પાણી ભરાવાનો રોગ જહાનઆરા વિ. (ફા.) સંસારને સુશોભિત કરનારું જળાઉ વિ. (‘જળવું' ઉપરથી) બાળવાના કામનું લાકડું) જહાનમ ન. જહન્નમ; નરક
જળાતિસાર પં. (સં. જલ + અતિસાર) પાણી જેવા ઝાડા જહાલ વિ. ઉદામ, આકળું (ઊલટું “મવાલ')
થાય તેવો એક રોગ

Page #339

જળાધારી
3 ૨૨ જળાધારી સ્ત્રી, (સં. જલાધાર ઉપરથી) જેમાં શિવલિંગ જંજીરો છું. (અ. જંજીરહ) પાણીમાં બાંધેલો કિલ્લો (૨)
બેસાડવામાં આવે છે તે ક્યારા જેવો ઘાટ (૨) ટાપુ; બેટ (૩) જંબુરી, એક જાતની પૈડાંવાળી નાની
શિવલિંગ ઉપર ટંગાતું નીચે કાણાવાળું જળપાત્ર તોપ (૪) હનુમાનને સાધવાનો મંત્ર જળાપો !. (“જળવું” ઉપરથી) મનમાં થતો બળાપો; જંત પું, ન. જુઓ “જંતુ' કઢાપો; બળતરા
જેતર ., ન. (સં. યંત્ર) તાંત્રિક આકૃતિ (૨) તેવી આકૃતિ જળાબોળ વિ. જળમાં બોળાયેલું ડૂબેલું
કે અક્ષરવાળો કાગળ કે પતરું; તાવીજ (૩) જાદુ જળો સ્ત્રી. (સં. જલૌકા) પાણીમાં રહેતો એક કાળો ચપટો જંતરડું ન. (સં. યંત્ર) સોના-રૂપાના તાર ખેંચવાનું એક
કૃમિઆકારનો જીવડો (ખરાબ લોહી ચૂસી લેવા તેને સાધન; જતરડું(૨) સકંજો; ચુંગલ (૩) ગોફણની દોરી ચામડી ઉપર વળગાડાય છે.)
જંતરમંતર પું, ન, જંતર અને મંત્ર; જાદુ (૨) નજરબંધી જળોથા સ્ત્રી. સંસારની જંજાળ (૨) વિખેરી નાંખવું તે જંતરવુંસ.ક્રિજંતર કરવું; (તાવીજને) જાદુઈ અસર આપવી જળોયું ન. મેડો જડતી વખતે પીઢો ઉપર પાટિયાં જડે છે જંતુ પુ., ન. (સં.) નાનું જીવડું; જીવાત (૨) પ્રાણી
ત્યારે તેની તડ પૂરવા નીચે મુકાતી પાતળી ચીપટ; જંતુખ, (-નાશક) વિ.(સં.) જંતુઓનો નાશ કરે એવું જલોયું
જંતુમુક્ત વિ. (સં.) જંતુઓ વિનાનું તિવું જંકશન ન. (ઇ.) બેથી વધુ ગાડીઓ આવે-જાય તેવું જંતુરહિત વિ. (સં.) જેમાં કોઈ પ્રકારની જીવાત નથી
મથક; (૨) રસ્તાઓ અને રેલમાર્ગોનું સંગમસ્થાન જંતુ (વિજ્ઞાન, વિદ્યા) સ્ત્રી. (શાસ્ત્ર) ન. (સં.) જંતુ જંગ ૫. (ફા.) મોટી લડાઈ; યુદ્ધ (૨) (લા.) ઝઘડો; કંકાસ વિશે વિચાર કરનારું શાસ; બૅક્ટિરિયોલોજી' જંગપરસ્ત વિ. (ફા.) યુદ્ધપ્રિય; યુદ્ધપરાયણ ઇિલ્કાબ જંતુભક્ષી વિ. જીવજંતુ ખાનારું જંગબહાદુર પું. (ફા.) પ્રબળ યોદ્ધો (૨) એ પ્રકારનો જંતુવિજ્ઞાન ન. કીટકશાસ્ત્ર; બૅક્ટોરિયોલોજી' જંગબારન. મોટાંવહાણ માટેનું બારુકેબંદર (૨) ઝાંઝીબાર જંતુશુદ્ધ વિ. (સં.) જીવતાં જીવાણુથી મુક્ત કરેલું, જંગબારી વિ. જંગબારને લગતું; જંગબારનું
જંતુમુક્ત; “સ્ટરિલાઇઝડ જંગમ વિ. (સં.) એક ઠેકાણેથી બીજે ઠેકાણે ખસી શકે જંત્ર ન. (સં. યંત્ર) છાયાયંત્ર (૨) એક જાતનું તંતુવાદ્ય;
એવું ‘સ્થાવરથી ઊલટું) “મુવેબલ' (૨) ગતિશીલ તરડો (૩) ., ન. જંતર જગમંડાણ ન. યુદ્ધની શરૂઆત
જંત્રી મું. જંત્ર વગાડનાર (૨) જાદુગર; ખેલાડી જંગમાત્મક વિ. (સં.) હાલચાલે તેવું; જંગમ જંત્રી સ્ત્રી. જંતરવાનું તાવીજ (૨) તૈયાર ગણતરીનો કોઠો; જંગમેતર વિ. (સં.) જંગમ નહિ તેવું; સ્થાવર
કોષ્ટક (૩) સાંકળિયું, અનુક્રમણિકા જંગલન. (સં., ફા.)વન; અરય; રાન (૨) (લા.) વેરાન જંપ, (વારો) ૫. (દ. ઝંપ) શાંતિ; નિરાંત
કે રહેવાય નહિ એવી ઝાડીની જગ્યા [‘ફોરેસ્ટર' જંપ પું. (.) કૂદકો; ઠેકડો જંગલપાલ(ળ) . (સં.) જંગલનો રક્ષક; વનપાલ; જંપવું અક્રિ. નિરાંત વાળવી; શાંત પડવું (૨) જરા જંગલિયત સ્ત્રી, જંગલીપણું; જંગલી વર્તન
ઊંઘવું-આંખ મળવી (૩) તોફાન, ધમાચકડી, જંગલી વિ. જંગલનું રાની (૨) ખેડ્યા વિના ઊગેલું (૩) વગેરેમાંથી રોકાવું તે બંધ કરી શાંત થવું
(લા.) સુધાર, સંસ્કાર કે વિવેક વિનાનું જંપાણ ન. પાલખી જંગાલ પુ. (ફા. જંગાર) તાંબાનો કાટ; જંગાર જંબુ, (બ) ન. (સં.) જાંબુ જંગાલિયત સ્ત્રી. (અશુદ્ધ) જંગલિયત
જંબુ(-બૂ), પૃ., ન. (સં.) શિયાળ; કોલ જંગી વિ. (ફા.) જંગ-લડાઈને લગતું (૨) મોટું; જબરું (૩) જંબુ(-બૂ) (oખંડ, દ્વીપ) પું. (સં.) (પૌરાણિક ભૂગોળ - સ્ત્રી. કિલ્લાની ભીંતમાંનું ત્રાંસુંબાકું (૪) પં. લડવૈયો પ્રમાણે) મેરુ પર્વતની આજુબાજુ આવેલા સાત ખંડજંઘા સ્ત્રી. (સં.) જાંઘ; સાથળ
માંનો એક (૨) (બૌદ્ધોની માન્યતા પ્રમાણે) ભારતવર્ષ જંધાવિષયક વિ. (સં.) જાંઘને લગતું-સંબંધી
જંબુ(બ)દ્વીપીય વિ. (સં.) જંબુદ્વીપને લગતું જંઘાસ્થાન ન. (.) સાથળનો ભાગ
જંબુસરી વિ. જંબુસરને લગતું પિકડ (૨) નાની તોપ જંજરી સ્ત્રી. બેઠા ઘાટનો ધાતુનો હોકો જિંબૂરો જંબૂર ન. ખીલા ખેંચી કાઢવાનું ઓજાર - એક જાતની જંજાર(-લ) સ્ત્રી. લાંબી નાળીવાળી નાની તોપ કે બંદૂક; જંબૂરચી પુ. (ફ.) તોપ ફોડનાર સૈનિક; તોપચી જંજાળ સ્ત્રી, ઉપાધિ; ખટપટ (૨) કુટુંબ-કબીલાની જંબૂરિયો ૫. (‘જંબૂરો' ઉપરથી) નાનો છોકરો ઉપાધિમય જમાવટ
જંબૂરો પુ. (ફા.) ઊંટ પર લઈ જઈ શકાય તેવી તોપ જંજાળી વિ. જંજાળવાળું
ઝિાંઝર (૨) બાજીગરને મદદનીશ છોકરો જંજીર સ્ત્રી, (ફા.) સાંકળ (૨) બેડી (૩) બંધન (૪) જા કિ. ગતિ કર; ખસો; જાવ (‘જવું'નું આજ્ઞાર્થ)

Page #340

જાઆવ
જાઆવ સ્ત્રી. જવું ને આવવું તે; આવજા; અવરજવર જાઈ વિ., સ્ત્રી. (સં. જાતિકા, પ્રા. જાઇઆ) જણી; જોલી (૨) સ્ત્રી. પુત્રી; દીકરી [એક ફૂલવેલ જાઈ સ્ત્રી. (સં. જાતી, પ્રા. જાઇ) મોગરા જેવી સુગંધી જાઓ ‘જવું’નું આજ્ઞાર્થ બીજો પુરુષ બહુવચન જાકાર(-રો) પું. ‘જાઓ' એવો ઉદ્ગાર; સત્કાર ન થવો તે (૨) રુખસત
૩૨૩
જાકીટ ન. (ઈં. જૅકેટ) વાસકોટ; બાંય વિનાનો કબજો જાગ પું. (સં. યાગ) યજ્ઞ (૨) માતા-દેવીનું ઘટસ્થાપન વગેરે કરી કરાતું અનુષ્ઠાન
જાગ સ્ત્રી. જાગવું તે; જાગરણ
જાગ પું. જગા, જગ્યા
જાગતલ વિ. જાગતું; જાગ્રત (૨) સાવધાન જાગતિક વિ. (સં.) જગતને લગતું; દુન્યવી જાગતી જોત વિ., સ્ત્રી. જેની જ્યોતિ શક્તિ જાગ્રત હોય – તરત પારખું બતાવતી હોય તેવી (દેવી) જાગતું વિ. ઊંધતું નહિ તેવું; જાગ્રત (૨) સાવધાન જાગરણ ન. (સં.) જાગવું તે; ઉજાગરો (૨) જાગૃતિ જાગરણિયું ન. જાગરણ કરનારું જાગરિત વિ. (સં.) જાગેલું; જાગ્રત જાગરિયો પું. ભૂવાની સાથે રહી ડાકલું વગાડનાર (૨) જાગરણ કરનારો; જાગરણિયો
જાગરૂક વિ. (સં.) જાગતું રહેનારું (૨) સાવધ; સજાગ; સાવચેત [સભાનપણું જાગરૂકતા સ્ત્રી. જાગતું રહેવાપણું (૨) સાવધાની; જાગર્તિ સ્ત્રી. (સં.) જાગવું તે (૨) સાવધપણું જાગલિયો પું. પગી; ચોકિયાત
જાગવું અ.ક્રિ. (સં. જાગ્રતિ) ઊંધમાંથી ઊઠવું; જાગ્રત થવું (૨) પ્રમાદમાં ન પડવું; જાગ્રત રહેવું (૩) જાગતા હોવું (૪) ફરી ઊખડવું; તાજું થવું (જેમ કે, ચર્ચા પાછી જાગી છે.) (૫) અજ્ઞાનમાંથી નીકળવું; જ્ઞાન પામવું (૬) દૂઝવું (૭) અશાંતિ ઊભી થવી જાગામીઠું વિ. થોડું જાગતું-ઊંધતું; કાગ-નીંદરવાળું જાગીર સ્ત્રી. (ફા.) સરકાર તરફથી બક્ષિસ તરીકે મળેલી જમીન કે ગામ (૨) ગામ-ગરાસની જમીન જાગીરદાર વિ. ગામ ગરાસની જમીન ધરાવનારું (૨) પું. જાગીરનો ધણી; ગરાસદાર જાગીરદારી સ્ત્રી. જાગીરદારપણું; ગરાસદારી જાગીરી વિ. જાગીરને લગતું (૨) સ્ત્રી. જાગીરદારી જાગૃત વિ. (અશુદ્ધ રૂપ) જાગેલું; જાગતું; જાગ્રત જાગૃતતા, જાગૃતિસ્ત્રી. જાગવુંતે; જાગર્તિ (૨) સાવધપણું;
સાવધતા (સર્વસ્વીકૃત થયેલ હોવાથી માન્ય ગણવું) જાગ્રત વિ. (સં.) જાગતું (૨) હોશિયાર; સાવધ જાગ્રદવસ્થા સ્ત્રી. (સં. જાગ્રત્ + અવસ્થા) જાગૃતિની
[ જાણવું
અવસ્થા (૨) ચિત્તની ત્રણ દશામાંથી એક જાચક પું. (સં. યાચક) યાચક; માગણ જાચકતા સ્ત્રી. (સં.) જાચકપણું [ભીખ જાચકવૃત્તિ સ્ત્રી. ભીખ માંગવાની ટેવ; યાચકવૃત્તિ (૨) જાચના સ્ત્રી. (સં. યાચના) યાચના; વિનંતી (૨) માગણી જાચવું સ.ક્રિ. (સં. યા) યાચવું; માગવું [પાથરણું જાજમ સ્ત્રી. (તુર્કી) એક પહોળું જાડું પાથરણું; વિશાળ જાજર વિ. (સં. જર્જર, પ્રા. જજ્જર) જર્જરિત થયેલું જાજરમાન વિ. જાજ્વલ્યમાન; દેદીપ્યમાન (૨) તરત
પારખું દેખાડે એવું (૩) કરડા મિજાજનું (૪) રુઆબદાર; તેજીલું [જાદરિયું જાજરિયું ન. જુવારના લીલા પોંકની બનાવેલ એક મીઠાઈ; જાજરું વિ. (સં. જર્જર, પ્રા. જજ્જર) તરત નાશ પામે એવું; બિચારું; પામર (૨) જરી ગયેલું; પાંખા વણાટનું જાજરૂ ન. (ફા. જાયેજરુર) સંડાસ; પાયખાનું જાજરૂ વિ. જર્જરિત થયેલું
જાજ્વલ્યમાન વિ. (સં.) પ્રકાશથી ઝગઝગતું; દેદીપ્યમાન જાડધરું વિ. જડ, જાડી કે મોભાગ્ર બુદ્ધિવાળું; જડબુદ્ધિનું જાડપણ ન., જાડાઈ સ્ત્રી. જાડાપણું; સ્થૂલતા જાડપોનું વિ. જાડા પોતનું; જાડા પોતવાળું જાડાઈ(-શ) સ્ત્રી. જાડાપણું; સ્થૂળતા જાડિયું વિ. જાડું (તિરસ્કારમાં)
જાડું વિ. (સં. જડ, પ્રા. જડુ) દળદાર (૨) ચરબીથી ભરેલું; સ્થૂળ (૩) રગડાવાળું; ઘાટું (૪) તીણું નહિ એવું (૫) ખોખરું; ભારે (૬) મંદ બુદ્ધિવાળું; જડ (૭) અશિષ્ટ; ગામડિયું (૮) ઓછી ઝીણવટવાળું (એનું કામ જરા જાડું હોય.)
જાડું ન. જડબું; હડપચી
જાડ્ય ન. (સં.) જડતા (બુદ્ધિની); જાડાપણું (૨) આળસ જાણ વિ. (‘જાણવું’ ઉપરથી) જાણનાર [માહિતી જાણ સ્ત્રી. જાણવું તે; જ્ઞાન; માહિતી (૨) ઓળખાણ; જાણકાર વિ. (૨) પું. જાણનાર; માહિતી ધરાવનાર; ‘નોલેજિયેબલ’
જાણકારી સ્ત્રી. જાણકારપણું; માહિતી જાણણહાર વિ. (‘જાણવું' ઉપરથી) જાણનાર જાણતલ વિ. માહિતી રાખનારું; જાણનાર જાણપણ ન. માહિતગારપણું (૨) આવડત; જ્ઞાન જાણપિછાણ(-ન) સ્ત્રી. ઓળખાણ-પિછાન જાણભેદુ વિ. વાતનો ભેદ જાણનારું; અંદરની વાત જાણતું જાણવું સ.ક્રિ. (સં. જાનાતિ, પ્રા. જાણઇ) (કશા વિશે)
ખબર, માહિતી, સમજ, જ્ઞાન, આવડ કે પરિચય વગેરે હોવું કે પામવું (૨) માનવું; કલ્પવું (જેમ કે, હું જાણું કે તે કરશે.) (૩) સમઝવું (૪) ઓળખવું; પિછાણવું

Page #341

જાણીજોઈ(0ને)
3 ૨૪
[ જાભિમાન જાણીજોઈ, (0) ક્રિ.વિ. જાણતાં છતાં; ઇરાદાપૂર્વક વર્ગ; સમુદાય. ઉદા. “મનુષ્યજાતિ', “આર્યજાતિ’ જાણીતું વિ. (સં. જ્ઞાત, પ્રા. જાણિઅ) ઓળખીતું (૨) (૨) લિંગભેદસૂચક વર્ગ (વ્યા.) (૩) અમુક વર્ગની અનુભવી (૩) પ્રસિદ્ધ; નામીચું
જુદીજુદી જાતિઓમાં રહેલો સમાનધર્મ (ન્યા.) (૪) જાણીબૂજી, (ને) કિ.વિ. જાણતાં છતાં; ઇરાદાપૂર્વક માત્રામેળના બંધારણવાળો એક છંદવિભાગ જાણે ક્રિ.વિ. (સં. જાને, પ્રા. જાણે) “એવું જ હોય ને જાતિગત વિ. (સં.) તે તે જાતિને-વર્ણન-લિંગને લગતું
એવી ઉ—ક્ષા બતાવતો શબ્દ (૨) “માનો કે', “ધારો જાતિછંદ . માત્રામેળ છંદ (પિંગળ) કે એવો ભાવ બતાવતો શબ્દ
જાતિદોષ છું. (સં.) લિંગ બતાવવાની ભૂલ (વ્યા.) જાણે-અજાણે ક્રિ.વિ. જાણતાં કે અજાણતાં; વગર ઇરાદે જાતિદ્વેષ પુ. જાતિજાતિ વચ્ચેનો દ્વેષ-અદેખાઈ જાણે કે કિ.વિ. જાણે; માનો કે; ધારો કે, શું ન હોય ! જાતિધર્મ . (સં.) દરેક જાતિની વિશિષ્ટ ફરજો (૨) એક જાયું વિ. જાણેલું (૨) ન. જાણેલું તે; જેમ કે, જાણ્યામાં આખી જાતિનો વિશિષ્ટ સ્વભાવ આવ્યું.
જાતિબહિષ્કાર . (સં.) નાત બહાર મૂકવું તે જાણ્યે-અજાયે જુઓ “જાણે-અજાણે
જાતિબહિષ્કૃત વિ. (સં.) નાત બહાર મૂકાયેલું જાત વિ. (સં.) જન્મેલું; ઉત્પન્ન થયેલું
જાતિભાઈ પું. એક જ જાતિ કે જ્ઞાતિનો હોઈ ભાઈ જાત સ્ત્રી. (સં. જાતિ) જાતિ; વર્ગ (૨) ખાનદાન; કુલ જાતિભેદ પું. (સં.) જાતિજાતિ વચ્ચેનો તફાવત
(ઉદા. તેં તારી જાત બતાવી.) (૩) નાત; જ્ઞાતિ (૪) જાતિભ્રષ્ટ વિ. (સં.) જાતિમાંથી ભ્રષ્ટ થયેલું; ન્યાત બહાર પંડ; દેહ (૫) (લા.) મૂળ સ્વભાવ (૬) (સમાના જાતિમીમાંસા સ્ત્રી, (સં.) જાતિઓના ગુણધર્મ ચર્ચતું શાસ;
પૂર્વપદ તરીકે) “જાતનું-પોતાનું’, ‘આપ’ એ અર્થમાં જાતિવિજ્ઞાન; “એપ્નોલોજી' જાતઅનુભવ ૫. પોતાનો જ અનુભવ; સ્વાનુભવ જાતિલક્ષણ ન. (સં.) જાતિનું લક્ષણ-વિશિષ્ટતા વિહાર જાતકન. (સં.) જાતકર્મ (૨) જન્માક્ષર; જન્મકુંડળી (૩) જાતિવહેવાર પુ. જ્ઞાતિજ્ઞાતિ વચ્ચેનો ખાધાપીધાનો વ્યજાતકકથા
જાતિવાચક વિ. (સં.) જાતિ બતાવનારું (વ્યા.) જાતકકથા સ્ત્રી. (સં.) બુદ્ધ ભગવાનના પૂર્વજન્મની કથા જાતિવાદ પું. (સં.) જાતિ વ્યક્તિથી લિપ્ત રહી શકે છે તેવો જાતકમાઈ સ્ત્રી. પોતે-જાતે કરેલી-જાતમહેનતની કમાણી મત-સિદ્ધાંત; રિયાલિઝમ (ન્યા.) (૨) કોમવાદ; જાતકર્મન. (સં.) (જન્મ વેળા કરાતો) જેમાં ભાવિ સુરક્ષા કોમ્યુનાલિઝમ'
અને કલ્યાણ માર્ગનો સોળ સંસ્કારમાંનો એક [ગ્રંથ જાતિવિશેષ છું. અમુક ખાસ જાતિભેદ; ‘સ્પીશીઝ' (પ.વિ.) જાતકગ્રંથ છું. (સં.) જાતકકથા (૨) ફલજ્યોતિષનો તે તે જાતિવ્યવહાર પું. (સં.) જાતિવહેવાર જાતનું વિ. જાતે; જાતિથી (ઉદા. જાતનો કોણ છે એ ?) જાતિ સંકર પં. (સં.) વર્ણસંકરતા જાતબુદ્ધિ સ્ત્રીએ પોતાની બુદ્ધિ (પારકાની શિખવણી જાતિસ્મર છું. (૦ણ) ન. (સં.) પૂર્વજન્મનું સ્મરણ વિનાની); આત્મબુદ્ધિ
જાતિસ્વભાવ . (સં.) જાતિ કે કોમનો વિશિષ્ટ સ્વભાવ જાતભાઈ ૫. જ્ઞાતિબંધુ; નાતીલો શિરીરશ્રમ (૨) પોતાનો સ્વભાવ જાતમહેનત સ્ત્રી જાતે કરેલી મહેનત; સ્વાશ્રય (૨) જાતીકુંવિ. પોતીકું; પોતાનું સિંબંધને લગતું; “સેક્યુઅલ' જાતમાહિતી સ્ત્રી. જાતે મેળવેલી માહિતી
જાતીય વિ. (સં.) જાતિનું; –ને લગતું (૨) સ્ત્રી-પુરુષ જાતમુચરકો પું. પોતે જ પોતાના જામીન થવું તે જાતીલું વિ. (‘જાતિ ઉપરથી) પોતાની જાતિનું; સ્વજાતીય; જામૃત વિ. (સં.) જન્મ પામતાં જ મરણ પામેલું નાતીલું; નાતનું (૨) ખાનદાન કુટુંબનું જાતર સ્ત્રી. (સં. યાત્રા) કેટલીક કોમો પાડા-બકરાનો ક્રૂર જાતુવાન . (સં.) રાક્ષસ; યાતુવાન
વધ કરી દેવીનો ઉત્સવ કરે છે તે (ર) જાત્રા જાતુષ વિ. (સં.) લાખનું બનાવેલું જાતરખું વિ. જાત સાચવનારું (૨) સ્વાર્થી
જાતે ક્રિપવિ. (‘જાત' ઉપરથી) પોતે; પડે (૨) જાતિથી; જાતરા સ્ત્રી જાત્રા; યાત્રા
લેિવાતો વેરો જાતિ પ્રમાણે; ઉદા. તે જાતે કોણ છે ? જાતરાવેરો પં. યાત્રના સ્થાનોમાં યાત્રાળુઓ પાસેથી જાત્ય વિ. (સં.) મૂલકોણીય; “રાઇટ એંગલ' (૨) જાતરૂપ ન. (સં.) સોનું
અભિજાત; ઉત્તમ કુળનું જાત(૦વંત, ૦વાન) વિ. ઉચ્ચ ખાનદાન કે ઓલાદનું (૨) જાન્યચતુષ્કોણ છું. (સં.) લંબચોરસ; “રેક્ટગલ'
ઊંચી જાતનું (૩) ઊંચા ગુણ ધરાવતું (૪) ખાનદાન જાત્યપ્રક્ષેપ છું. (સં.) લંબકોણીય પ્રક્ષેપ; “ઓર્થોગોનલ જાતવેદ(-દા) ૫. (સં.) અગ્નિ સ્વિભાવ પ્રોજેક્શન
[‘કૉ-ઑર્ડિનેશન' જાતસ્વભાવ ૫. જાતિસ્વભાવ; કુળનો - બાપદાદાનો જાત્યપ્રતિષ્ઠાપક . સમચતુષ્કોણીય નિર્દેશાંક; “રક્રેગ્યુલર જાતિ સ્ત્રી. (સં.) કુળ વર્ણ કે નાત તથા યોનિના ભેદસૂચક જાત્યભિમાનન. (સં.) પોતાની જાતનું અભિમાન; સ્વાભિમાન

Page #342

જાવંધો
3 ૨૫
| જામદાર જાલંધ વિ. (સં.) જન્મથી આંધળું; જન્માંધ
જાનમાલ ૫. જીવ અને માલમતા જાત્રા સ્ત્રી. (સં. યાત્રા) તીર્થોની મુસાફરીએ જવું તે (૨) જાનવરડી સ્ત્રી. (લગ્નની) જાનમાંની સ્ત્રી; જાનડી
દેવ કે મહાપુરુષને નિમિત્તે થતો મોટો સમારંભ કે જાનવર ન. (ફા.) જનાવર; પશુ (૨) વાઘવર જેવું હિંન્ન
મેળો (૩) ભરપોષણનો માર્ગ વિરો-કર પશુ (૩) સાપ જેવું ઝેરી પ્રાણી જાત્રાવેરો પં. યાત્રાધામોમાં યાત્રાળુઓ પાસેથી લેવાતો જાનિબ સ્ત્રી. (અ.) તરફ (૨) દિશા જાત્રાળુ છું. (૨) વિ. જાત્રા કરવા જનાર; યાત્રાળુ જાની વિ. (ફા.) જાન સમું પ્રિય; પ્રાણપ્રિય (૨) જીવલેણ જાથે. (-ભૂક) કિ.વિ. હંમેશ રહે-ચાલ્યા કરે એમ; કાયમનું જાની કું. (સં. યાજ્ઞિક) યજ્ઞ કરાવનાર; પુરોહિત (૨) જાદર ન. (દે, જદર) એક જાતનું આછા વણાટનું ધોળું બ્રાહ્મણોની એક અટક રેશમી કપડું
જાનીવાસો ૫. જાનનો ઉતારો જાદરિયું ન. જુવાર કે ઘઉંના પોંકના લાડુ; જાજરિયું જાનુ સ્ત્રી. (સં.) ઘૂંટણ; ગોઠણ જાદવ ૫. યાદવ; યદુવંશમાં થયેલો પુરુષ (૨) શ્રીકૃષ્ણ જાનેવારી . જાન્યુઆરી જાદવરાય પં. યાદવોનો રાજા; શ્રીકૃષ્ણ
જાનૈયો છું. (લગ્નની) જાનમાં જનાર પુરુષ જાદવાસ્થળી સ્ત્રીજાદવોની અંદરઅંદર થયેલી લડાઈ જામોતર (સર. દે, જન્નત્તા) સ્ત્રી. જાન (લગ્નની) (૨).
(૨) (લા.) એકવર્ગના માણસોનીમાંહોમાંહેની લડાઈ વિ. જાનને લગતું; જાનમાંનું જાદવી સ્ત્રી. યાદવી; જાદવાસ્થળી (૨) દુર્ગા જાન્યુઆરી મું. (ઇં.) ખ્રિસ્તી વર્ષનો પહેલો મહિનો -જાદી સ્ત્રી. (ફા.) દીકરી; પુત્રી જેમ કે, શાહજાદી) જાપ પું. (સં.) જ૫; નામસ્મરણ જાદુ(-) (ફા.) ૫., ન. મંત્રતંત્ર કે હાથચાલાકીનું કામ; જાપક છું. (સં.) જાપ કરનારો
તિકેદારી નજરબંદી; મંત્રમોહિની (૨) ચમત્કારિક જાતો . (અ. જાહ) પાકો બંદોબસ્ત; જાતો; કાબૂ જાદુ-ધૂઈ વિ. જાદુથી થયેલું-કરવામાં આવેલું; “મેજિક'; જાપાન ૫. (ઇ.) એક દેશનું નામ જાદુ-૬)કપટ ન. જાદુ અને કપટ, છળકપટ માણસ જાપાની વિ. (ઇં. મૂળ નિપ્પોન = સૂર્યોદય ઉપરથી) જાદુ(૬)ગર . જાદુના ખેલ કરનાર (૨) (લા.) ખેપાની જાપાન દેશનું કે તેને લગતું (૨) તકલાદી (૩) સ્ત્રી. જાદુ(-)ગરી સ્ત્રી. જાદુની વિદ્યા (૨) જાદુનું કામ જાપાનની ભાષા (૪) ૫. જાપાનના વતની જાદુ(-)ગારુંવિ. જાદુઈ અસર કરે એવું (૨) માયાવી; મોહક જાતો છું. જાપતો; પાકો બંદોબસ્ત; તકેદારી જાદુ(૬)ગીરી સ્ત્રી, જુઓ “જાદુગરી'
જાફત સ્ત્રી, જિયાફત; મિજબાની; ઉજાણી જાદુ(-)ટોણો મું. જાદુનો નાનો પ્રયોગ (૨) (લા.) જાફરમાની વિ. કેસરના રંગનું; કેસરી
ભૂતપિશાચ વગેરેની અસર કાઢવા કરાતો ટુચકો જાફરાન ન. (અ.) કેસર જાદુ-૬)મંતર પું. જાદુનો મંત્ર; ઈલમ
જાફરાની વિ. કેસરના રંગનું; કેસરી જાદ વિ. (અ. જિયાદ) જયાદા; વધારે
જાફરાં, (-રિયા) ન.બ.વ. લાંબા વાળ (ખાસ કરીને -જાદો પુ. (ફા.) દીકરો; પુત્ર (જેમ કે, શાહજાદો) અવ્યવસ્થિત) (૨) બાબરાં જાન સ્ત્રી. (દ. જન્યા, મા. જન્ના) લગ્નમાં વર સાથે જાફરું (રિયું) વિ. જાફરાંવાળું; બાબરાંવાળું
જનારાઓનો સમૂહ; બરાત દિમ; શક્તિ જામ પં., ન. (ફા.) પડઘીવાળો પ્યાલો જાન પુ. (ફા.) જીવ; પ્રાણ (૨) પ્રાણપ્રિય વ્યક્તિ (૩) જામ પં. જામસાહેબ, જામનગરના રાજયકર્તાનો ઇલકાબ જાન ન. નુકસાન; હાનિ
જામ પં. (સં. યામ) એક પહોર; પ્રહર જાનકી સ્ત્રી, (સં.) જનકદુહિતા; જનકનંદિની; સીતા જામ ન. જામફળ જાનકીનાથ પુ. સીતાપતિ; શ્રીરામ
જામ ક્રિ.વિ. સજ્જડ ચોટી ગયેલું; ઠરીને ચોંટી ગયેલું જાનડી સ્ત્રી, જાનમાં ભાગ લેનારી સ્ત્રી; જાનરડી જામ પં. (ઇ.) ખાંડની ચાસણીમાં ફળ ભેળવી કરાતો જાનનિસાર વિ. (ફા.) પ્રાણને ભોગે સેવા કે ભક્તિ
મુરબ્બો કરનારું (૨) પં. પ્રાણનો ત્યાગ
જામગરી સ્ત્રી. બંદૂક કે તોપના દારૂને સળગાવવા માટેની જાનનિસારી સ્ત્રી, પ્રાણાર્પણ; જાનફિશાની
કાકડી-પલીતો જાનપદ વિ. (સં.) ગાડાનું, -ને લગતું (૨) પં. જામણ ન. જામવું - બંધાવું તે (૨) અધરકણ; મેળવણ ગામડિયો (‘પૌર'થી ઊલટો) (૩) દેશ
જામદખ્ય પૃ. (સં.) જમદગ્નિ ઋષિનો પુત્ર; પરશુરામ જાનપદી વિ. ગ્રામીણ; ગ્રામજીવનને લગતું; આંગલિક જામદાર પુ. (ફા. જામ + દાર) જામદારખાનાનો ઉપરી; જાનફિશાન વિ. (સં.) ખેતવાળું, ઉમંગી ખંત કપડાં-દાગીના વગેરે સાચવનાર અમલદાર જાનફિશાની સ્ત્રી, (ફા.) પ્રાણાર્પણ: જાનનિસારી (૨) જામદાર વિ. (ફા.) પાણી પાવાનું કામ કરનાર

Page #343

જામદારખાનું
[જાવી
જાર સ્ત્રી. (ઈં.) બરણી
જામદારખાનું ન. જવાહિર, દાગીના, રોકડ વગેરે કીમતી વસ્તુઓ રાખવાની જગા; ઝવેરખાનું
જામદારી સ્ત્રી. જામદાર ખાતાની કામગીરી જામદારી સ્ત્રી. (ફા.) પાણી પાવાની કામગીરી જામ(-મિ)ની સ્ત્રી. (સં. યામિની) રાત; રાત્રી જામફળ ન. એક ફળ - જમરૂખ
જાર પું. (સં.) પરસ્ત્રી સાથે વ્યભિચાર કરનાર; યાર જારકર્મ ન. વ્યભિચાર; છિનાળું; ‘ઍડક્ટરી’ જારકર્મી વિ. (સં.) વ્યભિચારી; છિનાળવું જારજ વિ. (સં.) વ્યભિચારથી જન્મેલું [(૨) વશીકરણ જારણ(-ણું) ન. (સં.)માણસ રોગીથઈજાયતેવો મંત્ર-પ્રયોગ જારત સ્ત્રી. (જિયારત) મુસલમાનોમાં મરણને ત્રીજે દિવસે
જામફળી સ્ત્રી. જામફળનું ઝાડ; જમરૂખી (૨) તેની વાડી જામલી વિ. જાંબલી; જાંબુવર્ણ; જાંબૂડિયું જામવું અક્રિ. (સં. યમ્યતે, પ્રા. જમ્મઇ) છૂટાંછૂટાં તત્ત્વોનું એકત્ર થવું; એકઠા થવું (જેમ કે, ટોળું જામ્યું. મેલ જામ્યો.) (૨) ઠરીને ઘન થવું; ઠરવું; બાઝવું; બંધાવું (જેમ કે, દૂધ, બરફ જામવાં) (૩) સ્થિર કે દૃઢ થવુંજારવું સક્રિ. (સં. જૂજારય પરથી) જીર્ણ કરવું
કરવામાં આવતી ઉઠમણાની ક્રિયા – બેસણું જારપ્રીતિ સ્ત્રી. (સં.) ૫૨પુરુષ સાથેનો પ્રેમ જારબાજરી સ્ત્રી. જાર અને બાજરી જેવી ઓછામાં ઓછી જરૂરિયાત; ભરણપોષણ (૨) બરછટ અનાજ
જારિણી સ્ત્રી. (સં.) વ્યભિચારિણી; છિનાળ જારિયું ન. જુવારનું ; કાસલું જારી ક્રિ.વિ. (અ.) ચાલુ
(જેમ કે, ખીલો જામવો) (૪) બરોબર ચાલવું; પૂરું રંગમાં આવવું; પૂરબહાર થવું (જેમ કે, મૈત્રી; ધંધો જામવાં) (૫) મચી પડવું (જેમ કે યુદ્ધ) જામાતા, (-તૃ, -ત્ર) પું. (સં.) જમાઈ; દીકરીનો પતિ જામિન પું. (અ.) જવાબદારી લેનાર; બાંયધરી આપનાર; ‘બૅઇલ’
જારી સ્ત્રી. (સં. જાર ઉપરથી) જારકર્મ; છિનાળું જારીવિજારી સ્ત્રી. પકડાય નહિ અથવા શક પડે નહિ એવો વ્યભિચાર (૨) કાવાદાવા; છળકપટ
જારુ ક્રિ.વિ. (અ. જારી) ચાલુ; જારી જાડું ન. (સં. જાર ઉ૫૨થી) જા૨કર્મ
જાલ સ્ત્રી. (સં.) માછલાં, પંખી વગેરે પકડવા માટેની જાળી (૨) ઘણી વસ્તુઓ ગૂંચવાઈને થયેલું જાળું (૩) ફાંદો; ફરેબ
૩ ૨૬
જામિનકેસ પું. જામીન માગવાનો કેસ; ‘ચેપટર કેસ’ જામિનખત ન. જામીન તરીકેનો લેખી ક૨ા૨; જામિનગીરીનું
લખાણ
જામિનગીરી સ્ત્રી. જામીન થવું તે; ખાતરી આપવી તે જામિની સ્ત્રી. જામિનગીરી
જામિની સ્ત્રી. (સં. યામિની) જામની; રાત્રિ જામીન પું. જુમ્મેદારી લેનાર; જામિન જામીનકેસ પું. જુઓ ‘જામિનકેસ’ જામીનખત ન. જુઓ ‘જામિનખત’ જામીનગીરી સ્ત્રી. જુઓ ‘જામિનગીરી’ જામીની સ્ત્રી. જુઓ ‘જામિની’ [જાતનો અંગરખો જામો છું. (ફા.) મોટા ઘેરવાળો ઘણો જ નીચો એવો એક જામો છું. જામવું-એકઠું થવું તે; જમાવટ જાયકો પું. સ્વાદ; લહેજત
જાયદાદ સ્ત્રી. (ફા.) માલમિલકત (૨) જાગીર; ગરાસ જાયન્ટ વિ. (ઇ.) વિશાળ; ભીમકાય (૨) પું. રાક્ષસ (૩) ભીમકાય માણસ
જાયફળ ન. (સં. જાતિફલ) એક ફળ-તેજાનો જાયફળી સ્ત્રી. જાયફળનું ઝાડ
જાયા સ્ત્રી. (સં.) સ્ત્રી; પત્ની (૨) પુત્રી જાયાપતિ(-તી) (સં.) ન.બ.વ. પતિપત્ની; દંપતી જાયું વિ. (સં. જાતક, પ્રા. જાયઅ) જન્મેલું (એનું સ્ત્રીલિંગ રૂપ ‘જાઈ’) ન. સંતાન [પુત્ર જાયો છું. પુત્ર; દીકરો (૨) વિ., પું. જણેલો; જન્મેલો જાર સ્ત્રી. (દે. જુઆરી, ગુ. ‘જુવાર’નું લાઘવ) એક અનાજ; જુવાર
જાલમ વિ. જાલિમ; જુલમી
જાલમજોર વિ. જુલમ કરવામાં પૂરું
જાલમી સ્ત્રી, ક્રૂરતા; નિર્દયતા (૨) જુલમ કરવો તે જાલંધર પું. (સં.) બિયાસ અને સતલજ વચ્ચેનો પ્રદેશ
(૨) એક દૈત્ય કે સિદ્ધ (૩) ન. પંજાબનું એક નગર જાલિમ વિ. (અ.) જુલમી; નિર્દય
જાલી વિ. (હિં. જાલ) ખોટું ઊભું કરેલું; બનાવટી જાલીનોટ સ્ત્રી. બનાવટી નોટ
જાવ સ્ત્રી, જવાની ક્રિયા (૨) નિકાસ જાવઆવ સ્ત્રી. જાઆવ; અવરજવર; આવજા જાવક વિ. બહાર જતું કે મોકલાતું (૨) સ્ત્રી. બહાર મોકલેલું તે (૩) ખરચ; ઉધારેલી રકમ
જાવક હું. અળતાનો રંગ; લખિયો રંગ, લાલ રંગ જાવકકર પું. નિકાસ પરનો વેરો જાવકનોંધ સ્ત્રી. જાવકપત્રોની નોંધપોથી જાવકબારનીશી સ્ત્રી. જાવકપત્રોની નોંધપોથી [આજીવન જાવજીવ ક્રિ.વિ. સં. યાવજ્જીવં) જિંદગી પર્યંત; જાવત સંયો. (સં. યાવત્ જ્યાંસુધી જાવતચંદ્રદિવાકરૌ ક્રિ.વિ. (સં. યાવત્
ચંદ્રદિવાકરો) [ર્ખાણું
ચંદ્રસૂર્ય ટકે ત્યાં સુધી; અમરપટ્ટાથી જાવરી સ્ત્રી. ચોખા અને દાળનું (માંદાનું પથ્ય) એવું હલકું
-

Page #344

જાવી 3 ૨૭
{ જાચ જાવરું વિ. જીર્ણ, ઘસાઈ ગયેલું (૨) ક્ષણભંગુર (૩) નાજુક જાહેરસેવા સ્ત્રી, લોકસેવા [‘પબ્લિક પ્લેસ જાવરો . જાવક; “ઇસ્ય' (જેમ કે, આવરોજાવરો) જાહેરસ્થળ ન. જયાં બધા લોકો જઈ શકે તેવી જગ્યા; જાવલી સ્ત્રી, ખજૂરીનાં પાંદડાંની સાદડી-ટાટું
જાહેરહિસાબ છું. સૌને જોવાનો અધિકાર હોય તેવા જાવળ વિ. ખૂબ જીર્ણ થયેલું (૨) ઘરડું, વૃદ્ધ - હિસાબી ચોપડા; પબ્લિક એકાઉન્ટ્સ જાવળું વિ. જાવરું, ઘસાઈ ગયેલું (૨) ન. રાખનું પાતળું જાહેરહિંમત સ્ત્રી. લોકોથી દબાયા વગર વિચાર વ્યક્ત પડ; કાજળી
[એક તેજાનો; જાયપત્રી કરવાની ક્ષમતા; “મોરલ કરેજ' જાવંત્રી (-તરી) સ્ત્રી. જાયફળ ઉપરનું સુગંધીદાર છોડું - જાહેરાત સ્ત્રી. (અ. જાહિરાત) જાહેર કરવાની ક્રિયા; જાવા ૫. હિંદી મહાસાગરનો એક બેટ; વવદ્વીપ પ્રસિદ્ધિ (૨) જાહેરખબર (૩) ક્રિ.વિ. છડેચોક ચાહન જાવું અ.ક્રિ. (સં. જાત, પ્રા. જાઅ દ્વારા નામધાતુ) જન્મ જાહેરાતી વિ. જાહેરાતને લગતું પામવો; પેદા થવું
જાહલ વિ. જહાલ; ઉગ્ર; ઝટ તપી જાય તેવું જાવું અ.ક્રિ. (‘જવું” ઉપરથી) ગતિ કરવી; જવું જાહોજલાલી સ્ત્રી. (ફા.) દબદબો; આબાદી; વૈભવ જાવું ન. નકામો પ્રયાસ; ફાંડું
જાનવી સ્ત્રી, (જહુનમુનિ દ્વારા) ગંગા નદી જાસક વિ. પુષ્કળ; જોઈએ તે કરતાં વધુ
જાળ (સં. જાલ) માછલાં, પંખી વગેરે પકડવાની જાળી જાસકિયાન.બ.વ.પુષ્કળતા; વિપુલતા બાંધાનું; માંદલું (૨) ઘણી વસ્તુ ગૂંચવાઈને થયેલું જાળું (૩) ફાંદો; જાસલ વિ. તરત તૂટી જાય તેવું; તકલાદી (૨) નબળા કપટબાજી; ફરેબ (૪) ભમરડો ફેરવવાની દોરી (૫) જાસાચિટ્ટી(-ટ્ટી) સ્ત્રી, જાસાનું કારણ દર્શાવતી ચિઠ્ઠી કરોળિયાનું જાળું જાસુ, (વેદ, વેદી) સ્ત્રી. જપાકુસુમનું ફૂલછોડ; જાસવેણ જાળગૂંથણી સ્ત્રી માળખું; “નેટવર્ક (૨) ભુલભુલામણી જાસૂસ છું. (અ.) શત્રુની છૂપી રીતે બાતમી જાણી જાળવણી સ્ત્રી. (દ. જાલવણી) જાળવવું તે; સંભાળ; લાવનાર; ગુપ્તચર; “સી.આઈ.ડી.’
સાચવણી (૨) નિભાવ; “મેન્ટેનન્સ' જાસૂસકથા સ્ત્રી. રહસ્યકથા ,
જાળવવું સક્રિ. સંભાળવું; સાચવવું જિાળિયું જાસૂસી સ્ત્રી. છૂપી બાતમી લાવવાનું કામ; ગુપ્તચર્યા જાળવાળિયું ન. અંગ દેખાય એવું ઘણું જ ઝીણું કપડું (૨) જાસૂસીખાતું ન. ગુપ્તચરખાતું
જાળાવાળા વિ. અંગ દેખાય એવા આછા વણાટવાળું (૨) જાસો ૫. અંગત વેર વાળવા લોકો પર કરાતી જબરદસ્તી જરી ગયેલું (૨) તેને માટે અપાતી છૂપી ધમકી
જાળાંઝાંખરાં ન.બ.વ, જાળાં અને ઝાંખરાં જાસ્ત વિ. (મ.) જોઈએ તેના કરતાં વધારે
જાળિયું ન. (સં. જાલિક) મકાનમાં અજવાળા માટે મૂકેલું જાસ્તી કિ.વિ. વધુ પડતું; જોઈએ તેના કરતાં વધારે બાકોરું (૨) જાળીદાર ધુમાડિયું જાસ્તી વિ. જોઈએ તેના કરતાં વધારે (૨) સ્ત્રી. જુલમ; જાળી સ્ત્રી, (સં. જાલિકા) વચમાં કાણાં રહે એવી ગૂંથણી જબરદસ્તી (૩) બળજબરી; સખતાઈ
કે તેવી બનાવટની વસ્તુ (૨) તેવી ગૂંથણીવાળા જાસ્મિન સ્ત્રી. જૂઈની વેલ કે તેનું ફૂલ
વાળાથી કે સળિયાથી ભરેલું બારીબારણાનું કમાડ કે જાહરે સંયો. જયારે (પદ્યમાં)
ભીંતનું જાળિયું (૩) ભમરડાની જાળ (૪) કેરી જેવાં જાહિલ વિ. (અ.) નિરક્ષર; અભણ (૨) અસભ્ય (૩) મૂર્ખ ફળોમાં પાકવા આવતાં જામતું રેસાઓનું જાળું જાહેર વિ. (અ. જાહિર) ગુપ્ત નહિ એવું; લોકોને જાણીતું જાળીદાર વિ. જાળીવાળું કે તેના પ્રકારની ગૂંથણીવાળું
(૨) સાર્વજનિક; પબ્લિકfજાહેરજીવન; કાર્યવિસ્તાર જાળું ન. (સં. જાલક) એકબીજા સાથે ગૂંચાઈ કે ગૂંથાઈને જાહેરક્ષેત્ર ન. (સં.) નિયંત્રિત ઉદ્યોગ-સંચાલન (૨) બનેલું કોકડું; ધૂંગું (જેમ કે છોડ વેલા વગેરેનું) (૨) જાહેરખબર સ્ત્રી. સૌ કોઈની જાણ માટેની ખબર (૨) કરોળિયાની લાખની જાળી જેવી રચના (૩) આંખની તેને માટે લખાણ છપાણ વગેરેને લગતું સાધન; છારી (૪) જાળ; ફાંસલો (જેમ કે, કપટનું જાળું) એડ્વર્ટાઈઝમેન્ટ'
જાંગડ વિ. જોવા-દેખાડવા, કિંમત આપ્યા કે સોદો કર્યા જાહેરનામું ન. જાહેરખબર; ઢંઢેરો (૨) જાહેરાત; સિવાય લીધેલું
જાહેરયાદી કે બયાન; “નોટિફિકેશન'; “મેનિફેસ્ટો જાંગડ કિ.વિ. ખૂબ ઘેરા અવાજથી જાહેરવહન ન. સાર્વજડિ વાહન; ‘પબ્લિક કેરિયર’ જાંગલવિ. (સં.) જંગલવિષયક; જંગલને લગતું જિંગલી જાહેરનીતિ સ્ત્રી. સરકારી કાર્યપ્રણાલિ; પબ્લિક પૉલિસી' જાંગલો છું. ગોરો: ટોપીવાળો (કાંઈક તુચ્છકારમાં) (૨) જાહેરસભા સ્ત્રી. જાહેર જગાએ અને સને માટે થતી સભા જાંઘ સ્ત્રી. જંઘા; સાથળ જાહેર સૂચના સ્ત્રી. સૌની જાણ માટેની જાહેરાત; નિવિદા; જાંઘિયો છું. જાંઘ ઢંકાય એવડી ચડી-તંગિયો પબ્લિક નોટિસ
જાંચ સ્ત્રી. (હિ.) તપાસ; તલાશ

Page #345

જંબાઝ
3 ૨૮
| જિલેટીન જાંબાઝ વિ. (ફા.) કોઈકના માટે જાનની બાજી લગાવી તીર્થકરોમાંના પંદરમાં દેનાર (૨) બહાદુર
જિનતાનસ્ત્રી. ખાસ પ્રકારની ઔષધીય ગુણવાળી ગોળીઓ જાંબલી(-લું, -નું) વિ. જાંબુના રંગનું; જામલી જિનધર્મ છું. જૈન ધર્મ
સિદ્ધિ (જૈન) જાંબુ ન. (સં. જંબુ) જાંબુડાનું ફળ
જિનપદ ન. (સં.) જિન તરીકેનું પદ; તીર્થકરની અંતિમ જાંબુ(-બૂ)ક પું, ન. શિયાળ (૨) પં. ભૂતયોનિનું માણસ જિનમંદિર ન. જૈન મંદિર; દેરાસર જાંબુડિયું વિ. જાંબુના રંગનું, કિરમજી રંગનું જિનાલય ન. જૈન મંદિર; દેરાસર પ્રિતિષ્ઠા જાંબુડી સ્ત્રી, લાકડાની ધાવણી
જિનિયસ સ્ત્રી. (ઇં.) પં. પ્રતિભાશાળી વ્યક્તિ (૨) સ્ત્રી. જાંબુડી સ્ત્રી, સફેદ જાંબુનું ઝાડ
- જિનેટિક વિ. (ઇ.) જનીન સંબંધી જાંબુડું વિ. જાંબુના રંગનું (૨) ન. જાંબુ
જિનેટિક્સ ન. (ઈ.) જનીન વિજ્ઞાન જાંબુડો છું. જાંબુનું ઝાડ
જિનેન્દ્ર, (૧ર) પું. (સં.) જૈન તીર્થંકર; જિન (૨) બુદ્ધ જાંસો ખું. ઠપકો (૨) પ્રાર; માર હિઠ; મમત જિનેશ્વર કું. (સં.) જૈનોના અતીત ચોવીસ તીર્થકરોમાંના જિકર સ્ત્રી. (અ. જિક્ર) કથન; વાતચીત (૨) આગ્રહ;
વીસમાં
જિનીનકાય જિરિયું વિ. જિકર કરનારું, મગજમારી કરનાર જિનોમ પં. (.) કોષમાંના સઘળા જનીનોનો સમૂહ જિગર ન. (ફા.) દિલ; હૈયું (૨) (લા) હિંમત (૩) જિનોમિક્સ ન. (ઈ.) જનીનકાર્ય વિજ્ઞાન વિ. દિલોજાન; પ્રાણપ્રિય
જિન્નત ની જન્નત; સ્વર્ગ જિગરજાન વિ. (ફા.) દિલોજાન; પ્રાણપ્રિય
જિનતનશીન વિ. સ્વર્ગવાસી જિગીષા સ્ત્રી. (સં.) જીતવાની ઈચ્છા
જિન્સ ન. (ઇ.) જીનમાંથી બનાવેલ વસ્ત્ર જિગીષ વિ. (સં.) જીતવાની ઇચ્છાવાળું, જિગીષાવાળું જિન્સી વિ. (સં.) જાતીય; સ્ત્રી-પુરુષ સંબંધી જિત્સા સ્ત્રી. (સં.) ખાવાની ઇચ્છા
જિન્સી ક્રિ.વિ. માલને બદલે માલ મળે એ રીતે [(માણસ) જિઘસુ વિ. (સં.) ખાવાની ઇચ્છાવાળું
જિપ્સી વિ. (૨) પં. (ઈ.) એ નામની એક રખડાઉ જાતનું જિઘાંસા સ્ત્રી, (સં.) મારી નાખવાની ઇચ્છા જિબ્રલ પુ. ખુદાનો એક ફિરસ્તો જિઘાંસુ વિ. (સં.) મારી નાખવાની ઇચ્છાવાળું જિભાળ(-ળું) વિ. (જીભ ઉપરથી) બહુબોલું (૨) જિજીવિષા સ્ત્રી. (સં.) જીવવાની ઈચ્છા; “લિબિડો' અસભ્ય; તોછડું (૨) ભુંડું (શબ્દ-વેણ) જિજીવિષ વિ. (સં.) જીવવાની ઈચ્છાવાળું
જિમ સંયો. જેમ (પદ્યમાં) જિજ્ઞાસક વિ. (સં.) જિજ્ઞાસુ
[ઇચ્છા જિમખાનું ન. (ઇં. જિમખાના) (મેદાની) રમતગમતની જિજ્ઞાસા સ્ત્રી, (સં.) જાણવાની ઇચ્છાઃ જ્ઞાન પ્રાપ્તિની મંડળીને ખેલવાની જગા જિજ્ઞાસાહીન વિ. (સં.) જિજ્ઞાસા વિનાનું જિજ્ઞાસક જિનેશિયમ ન. (ઇ.) વ્યાયામશાળા: અખાડો જિજ્ઞાસુ વિ. (સં.) જિજ્ઞાસાવાળું; જાણવાની ઇચ્છાવાળું, જિમ્નેસ્ટિક વિ. (ઇ.) કસરતને લગતું -જિત વિ. સં. જિત) જીતનારું (સમાસને અંતે, ઉદા જિમ્નેસ્ટિક્સ ન. (ઇ) અંગકસરત કે તેના ખેલ વિશ્વજિત)
જિયાફત સ્ત્રી. (અ.) જાત; મિજબાની; ઉજાણી જિત વિ. (સં.) જિતાયેલું, પરાજિત
જિયારત સ્ત્રી. (અ) જારત; મુસલમાનોમાં મરણના ત્રીજા જિતલ પુ. મોગલકાળનો એ નામનો એક સિક્કો
દિવસે કરાતી ઉઠમણાની વિધિ - બેસણું જિતાડવું સક્રિ. “જીતવું'નું પ્રેરક હિોય એવું જિયાવર પં. વરરાજા જિતાત્મા વિ. (સં.) જાતને-પોતાની વાસનાઓને જીતી જિરાફ ન. (ઇં. અ. જરાફહ) આફ્રિકાનું હરણ જેવું પણ જિતાવવું સક્રિ. “જીતવું'નું પ્રેરક
લાંબી ડોકવાળું ને સારી ઊંચાઈ ધરાવતું એકજંગલી પશુ જિતાવું અ.ક્રિ. ‘જીતવું'નું કર્મણિ
જિરાફી સ્ત્રી, જિરાફની માદા પાક માટે); જરાયત જિતેંદ્રિય વિ. (સં.) ઇંદ્રિયોને જીતી હોય એવું જિરાયત વિ. (અ) વરસાદના પાણીથી થતું (ખેતી કે જિદ સ્ત્રી. (અ.) જીદ; હઠ; આગ્રહ
જિ(-જી)રાળું ન. જેમાં જીરું મુખ્ય હોય તેવું મીઠું, હિંગ, જિદ્દી વિ. જક્કી; હઠીલું; દુરાગ્રહી; “એગ્રેસિવ”
હળદર વગેરેનું ચૂર્ણ સિંમેલન; જિરગા જિન પં. (ઈ.) જનીન
જિગ ૫. (ફ.) (સરહદ પ્રાંતની કોમોમાં) પંચ; પરિષદ; જિન ન. (ઇ.) કપાસ લોઢવાનું કારખાનું
જિલકદ પૃ. (અ. જિલ્ડઅદહ) ઈસ્લામી અગિયારમો માસ જિન વિ. (સં.) (રાગદ્વેષાદિ ઉપર) જય મેળવનારું (૨) જિલહજ છું. (અ. જિલ્હીજજહ) ઇસ્લામી બારમો માસ
પુ. બુદ્ધ (૩) વિષ્ણુ (૪) જૈન તીર્થકર (૫) જૈન જિલાયત વિ. જિલ્લાનું; જિલ્લાને લગતું જિન અસ્તાવ . (સં.) જૈનોના અતીત ચોવીસ જિલેટીન ન. (ઈ.) એક પ્રાણિજ ચીકણો પદાર્થ (ર.વિ.)
ક

Page #346

જિલેટીન-પેપર
જિલેટીન-પેપર પું.,ન. (ઈં.) રસોઈ કે ફોટોગ્રાફીમાં ઉપયોગમાં લેવાતો પદાર્થ
૩૨૯
જિલો પું. (હિ.) જુઓ ‘જિલ્લો’ [જુદો બાંધેલો વિભાગ જિલ્દ સ્ત્રી. (અ.) પુસ્તકનું ચામડાનું પૂંઠું (૨) પુસ્તકનો જિલ્લા (૰પંચાયત) સ્ત્રી. (૦બોર્ડ) પું. જિલ્લાનું બોર્ડ કે
તેની પંચાયત[નીચે મુકાતો પ્રદેશનો ભાગ; ‘ડિસ્ટ્રિક્ટ' જિલ્લો પું. (અ. જિલઅ) વિભાગ (૨) કલેક્ટરની હકૂમત જિવાઈ સ્ત્રી. (જીવ ઉપરથી) જીવનનિર્વાહ પેટ બાંધી
આપેલી રકમ કે જમીન-ગરાસ; આજીવિકા જિવાઈદાર વિ. જિવાઈ ધરાવનારું-મેળવનારું જિવાડવું સ.ક્રિ. જીવતું કરવું; મરતું બચાવવું (૨) પોષવું જિવારો પું. (જીવ ઉપરથી) જન્મારો; જિંદગી જિવાવું અ.ક્રિ. ‘જીવવું'નું ભાવે જિવાળી સ્ત્રી. તબલાંના ચામડા ઉપરનું કાળું વર્તુલ (૨) તંબૂરાના ઝારા પર તારને લગાડતા દોરા (તેને લઈને સૂર બરોબર મળે ને રણકે છે.)
[વિજયી જિષ્ણુ છું. (સં.) ઇંદ્ર (૨) વિષ્ણુ (૩) વિ. ફતેહમંદ; જિસમ ન. (અ. જિસ્મ) શરીર
જિસસ ક્રાઇસ્ટ પું. (ઈં.) ઈશુ ખ્રિસ્ત
જિસ્મ ન. (અ.) દેહ; શરીર; જિસમ જિહાદ સ્ત્રી. (અ.) જેહાદ; ધર્મ ખાતર કરેલું યુદ્ધ; ધર્મયુદ્ધ જિહીર્ષા સ્ત્રી. (સં.) હરણ કરી જવાની ઇચ્છા જિહીર્ષ વિ. (સં.) હરણ કરી જવાની ઇચ્છાવાળું જિહોવા પું. (ઇ.) ઈશ્વરનું યહૂદી નામ જિહ્વા સ્ત્રી. (સં.) જીભ
જિહ્વાગ્ર કું., ન. (સં.) જીભનું ટેરવું જિહ્વાદોષ પું. (સં.) બોલવામાં થતી-થયેલી ભૂલ જિાપત્ર ન. દાંડી અને પાંડું મળે ત્યાં ઊગતું જીભ આકારનું નાનું પાન (૨) નાનો જિંગોડો જિહ્વામૂલ(-ળ) ન. (સં.) જીભનું મૂળ જિહ્વામૂલીય વિ. (સં.) જીભના મૂળમાંથી બોલાતું જિાલૌલ્ય ન. (સં.) જીભની ચપળતા-લોલુપતા; ખાવાનો ચટકો
જિહ્વાળી સ્ત્રી. શ્વાસનળીના આદિમાં આવેલું સૂરનું નિયમન કરનારું વાચાનું દ્વાર; ‘ગ્લોડિસ’ જિંગલ ન. (ઈં.) સહેલાઈથી યાદ રાખી શકાય તેવું ગેયસૂત્ર કે નાની ગીત યા તેવી તૂકબંદી જિંગા ન. કાચબાની પેઠે કઠણ કોચલાવાળું એક પ્રાણી (૨) એક જાતની સ્વાદિષ્ટ માછલી
જિંગોડી સ્ત્રી. કૂતરાં, ગાય, ભેંસ વગેરે પશુઓના કાન વગેરે અંગો પર બાઝતો જીવ; નાનો શિંગોડો જિંગોડો છું. મોટી જિંગોડી; ગીંગોડો જિંજર પું. (ઈં.) આદુના રસવાળું એક પીણું જિંદગાની સ્ત્રી. (ફા.) જનમારો; જીવતર; આયુષ્ય
| જીભાજોડી(-રી,-ળી)
જિંદગી સ્ત્રી. (ફા.) જીવન (૨) આયુષ્ય; આવરદા જિંદગીભર ક્રિ.વિ. આખી જિંદગી સુધી; આખો જન્મારો જિંદાદિલ વિ. (ફા.) હસમુખું (૨) વિનોદી (૩) જીવનરસથી છલકાતું
જિંદાદિલી સ્ત્રી. (ફા.) જિંદાદિલ હોવું તે જી પું. જંઈ; પૈસો (શ્ચમ કે, બેજી, અડધોજી) જી ઉર્દૂ. ‘આ રહ્યો’, ‘વા' વગેરે અર્થ બતાવનાર
માનવાચક ઉદ્ગાર (પ્રશ્નાર્થક કે ‘હા’નો નિશ્ચયાર્થક; જેમ કે, ‘જી ?' = શું ?, ‘જી' = હાં; ઠીક) (૨) પાદપૂર્તિમાં આવે છે.
જી અનુ. (સં. ‘જીવ’ ધાતુનું આજ્ઞાર્થ બીજો કે ત્રીજો પુરુષ એ.વ. જીવ = જીવતો રહે; ઘણું જીવો) નામને જોડાતો માનવાચક. ઉદા. પિતાજી
જી સ્ત્રી. (પ્રા. જીઆ) સ્ત્રી, માતા; જનની (૨) દાદી જીજા પું. (હિં. જીજા મોટી બહેનનો વર) બનેવી જીજાજી છું. જીજા
જીજી સ્ત્રી. બા. (૨) મોટી બા; દાદી જીજીબા(-બહેન) સ્ત્રી. મોટી નણંદ જીજીમા સ્ત્રી. બાપ કે માતાની મા [માતાનો પિતા જીજો પું. દાદો (૨) જીજાજી (બનેવી) (૩) નાનો; જીણ સ્ત્રી., ન. (સર. દે. ઝીણ=અંગ) કેરીમાં ગોટલી
પરનું રુંવાટીવાળું સખત પડ [એક અલંકાર જીતસ્ત્રી. (‘જીતવું’ ઉપરથી) ફતેહ; વિજય (૨) સંગીતનો જીતવું સ.ક્રિ. (સં. જિત, પ્રા. જિત નામધાતુ) ફતેહ મેળવવી; સફળ થવું
જીતૂન ન. જેતૂન (એક તેલી બી; ઑલિવ) [(ફળ) જીતેલું ન. એક ફળ અને તેમાંનું બીજ; ઘીતેલું (નામનું જીનોડ વિ. (હિં. સખત; તનતોડ
જીદ સ્ત્રી. જિદ્દ; હઠ
જીન પું. (અ. જિન્ન) એક જાતનું ભૂત
જીન ન. (ફા. જીન, પ્રા. જીણ) ઘોડાનું પલાણ [કાપડ જીન ન. એક જાતનું જાડું મિલનું કપડું; જાડા પોતનું ઘટ્ટ જીનગર વિ. જીન બનાવનાર કારીગર જીનપોશ પું. જીન પર નાખવાનું કપડું જીનો પું. (ફા.) દાદરબારી (૨) અલગ કાઢેલી સીડી જીપ સ્ત્રી. (ઇં.) એક જાતની (મજબૂત) મોટરગાડી જીપ સ્ત્રી. એક જાતની માછલી
જીભ સ્ત્રી. (સં. જિજ્વા, પ્રા. જિજ્મા) બોલવાની કર્મેન્દ્રિય
(૨) વાચા; વાણી (૩) સ્વાદની ઇન્દ્રિય (૪) જોડા પહેરવા વપરાતી પટીનું સાધન (૫) પાવા વગેરેનું મોઢું દાબવાની પટી (૬) અણિયું જીભડ(-ડો) સ્ત્રી. પુ. જીભ (તુચ્છકારમાં) જીભલડી સ્ત્રી. જીભ (પદ્યમાં) જીભાજોડી(-રી, -ળી) સ્ત્રી. બોલાચાલી; તકરાર

Page #347

જીભી)
3 3 s
|| જીવનપ્રકિયા જીભી સ્ત્રી, જીભના આકારનો વહાણનો આગળનો ભાગ પડેલાને ન મારવો - પ્રાણનું દાન કરવું તે; જીવિતદાન
(૨) દેશી વહાણોમાંના ત્રણમાંનો વચલો સઢ (૩) જીવતર ન, જન્મારો; આયુષ્ય; જીવ ઊલ ઉતારવાની ચીપ કે પટી; ઊલિયું
જીવતું વિ. (‘જીવવું'નું વ.ક.) જીવવાળુ; જીવનશક્તિવાળું જીમી સ્ત્રી, ઘાઘરાને બદલે કાઠી સ્ત્રીઓ કથ્થાઈ રંગનું સજીવ (‘મરેલીથી ઊલટું) હયાત જે કપડું પહેરે છે તે
જીવતે(તો)જીવત કિ.વિ. જીવતાં; હયાતીમાં જીમૂત ., ન. (સં.) મેઘ; વાદળ
જીવતોડ વિ. અતિશય મહેનત કરાવે એવું જીમૂતવાહન પું. (સં.) મેઘ જેનું વાહન છે એવો; ઇન્દ્ર જીવદયા સ્ત્રી, જીવો પ્રત્યે દયાની લાગણી અવસ્થા જીરણ વિ. જીર્ણ, જૂનું (૨) કરેલું; જીર્ણ
જીવદશા સ્ત્રી. (સં.) જીવની આહવાન દશા; જીવની જીરવવું સક્રિ. (સં. જીરયતિ, પ્રા. જીરયઈ) પચાવવું; જીવદેહ પં. (સં.) સ્થૂળ શરીર
હજમ કરવું (૨) સાંખવું; વેઠવું; સહન કરવું જીવધારી વિ. (સં. પુ.) જીવવાનું પ્રાણીમાત્ર); જીવંત જીરવાવું અ ક્રિ. ‘જીરવવું'નું કર્મણિ
જીવન ન. (સં.) જીવવું તે (૨) આયુષ્ય; જિંદગી (૩) જીરાકેરી સ્ત્રી, જીરા સાથે આથેલી કેરી
જીવનશક્તિ; પ્રાણ (૪) પાણી; જળ (૫) (લા.) જીરાસાળ સ્ત્રી, એક જાતની ડાંગર
જીવનનો આધાર; આજીવિકા જીરિયાકેરી સ્ત્રી, જીરા જેવી વાસવાળી એક જાતની કેરી જીવનકથા સ્ત્રી. (સં.) જિંદગીનું વૃત્તાંત; જીવનચરિત્ર જીરુંન. (સં. જીરક, પ્રા. જીરઅ, ફા. જીરહ) એક મસાલો જીવનકલહ . (સં.) જીવનસંગ્રામ
(એના ત્રણ પ્રકાર છે સાદું, કલોજી અને ઊથયું જીરું) જીવનકલા(-ળા) સ્ત્રી જીવન જીવવાની કળા જીર્ણ વિ. (સં.) છેક જૂનું; ઘસાઈ કે ખવાઈ ગયેલું (૨) જીવનકાળ ૫. જીવનનો સમય; આવરદા; જિંદગી
પચી ગયેલું; જરેલું [ઝીણો ધીમો તાવ જીવનચક્ર ન. (સં.) વિશ્વમાં જીવન નભે છે તેનો ક્રમ જીર્ણજ્વર પુ. (સં.) માલૂમ ન પડે એવો શરીરમાં રહેતો કે વ્યવસ્થા જીર્ણશીર્ણ વિ. (સં.) તદન જર્જરિત; સાવ તૂટ્યફૂટ્ય જીવનકાર્ય ન. (સં.) જિંદગીનું મુખ્ય કાર્ય; “મિશન' જીર્ણાવસ્થા સ્ત્રી, (સં.) તદન ઘસાઈ ગયેલી દશા (૨ જીવનચરિત(-ત્ર) ન. જિંદગીનું વૃત્તાંત - ઘડપણ
[‘રિનોવેશન જીવનચર્યા સ્ત્રી. (સં.) જીવન જીવવાની રીત જીર્ણોદ્ધાર પં. (સં.) જીર્ણ થયેલાને સમરાવવું તે; જીવનઝરમર સ્ત્રી. જીવનચરિત્ર
ખ્યાલ જીલબે ઉદ્દ્ અતિશય તાબેદારી સૂચવતો ઉદ્ગાર જીવનદર્શન ન. (સં.) જીવન કેવી રીતે જીવવું એનો સાચો જીવ . (સં.) શરીરનું ચેતનતત્ત્વ; પ્રાણ (૨) કોઈ પણ જીવનદાન ન. (સં.) જીવનનું સમર્પણ કરવું તે (૨) જીવન
પ્રાણી (૩) મન; દિલ (૪) પૂંજી; દોલત (૫) દમ; બચાવી આપવાની ક્રિયા સાર (૬) કાળજી; લક્ષ ઉદા. જીવ દઈને કામ કરવું. જીવનદીપ, (ક) ૫. (સં.) જીવનરૂપી દીવો; પ્રાણ (૭) હિંમત; ખંત
જીવનદૃષ્ટિ સ્ત્રી. જીવન વિશેની દૃષ્ટિ-દષ્ટિકોણ જીવઉકાળો પુ. બળાપો; માનસિક કલેશ
જીવનદોરી સ્ત્રી, જીવનરૂપી દોરી; આયુષ્ય (૨) જીવનનો જીવકૃત વિ. (સ.) જીવે કરેલું
| મુખ્ય આધાર
કેિ નભાવનારું જીવજંત(તુ) પૃ., ન. નાનાં જંતુ; જીવાત
જીવનધારક વિ. (સં.) જીવનને ધારણ કરનારું-પોષનારું જીવજાન વિ. અત્યંત વહાલું; પ્રાણપ્યારું
જીવનધારણ ન. જીવનને ટકાવી રાખવું તે જીવટ સ્ત્રી. હૃદયની વૃત્તિ; મર્દાનગી
જીવનધારા સ્ત્રી. (સં.) જીવન જીવાતું થવાની અવિરત જીવડું ન. કદમાં નાનું જંતુ
પ્રક્રિયા; જીવન-પ્રવાહ; જીવનસરણી જીવડો ૫. જીવ; આત્મા (૨) કી
જીવનધોરણ ના જીવનના નિર્વાહનું ધોરણ; રહેણીકરણીની જીવણ, (જી) પું. (સં. જીવન) જીવનનો સ્વામી; કક્ષા કે દરજ્જો પ્રાણપતિ (૨) (લા.) પ્રિયતમ
જીવનધ્યેય ન. (સં.) જીવનનો ઉદેશ-લક્ષ્ય-હેતુ જીવત ન. જીવિત; જીવતર
જીવનનિર્વાહ !. (સં.) ભરણપોષણ; ગુજારો જીવત(વેકિયા, ૦ચરા) સ્ત્રીએ પોતાના મરણ પાછળ જીવનપ(-પ)થ છું. (સં.) જીવનનો માર્ગ
કરવાની ક્રિયા (વરો વગેરે) જીવતાં જ કરવી તે જીવનપર્યત જિ.વિ. જીવન સુધી-દરમિયાન પરિવર્તન જીવતોજાગત ક્રિ.વિ. હયાતી સુધી; જીવનપર્યત (૨) જીવનપલટો છું. આખા જીવનમાં થતો પલટો; જીવન જીવતા જાગતાં
જીવનપાથેય ન. (સં.) જીવન જીવવા માટેનું જ્ઞાનરૂપી જીવતત્ત્વ ન. (સં.) આત્મારૂપી તત્ત્વ: આત્મા
ભાથું; જીવનપંથ માટેનું ભાથું (ક્રિયા જીવતદાન ન, આફતમાં સપડાયેલાને કે પોતાના સકંજામાં જીવનપ્રક્રિયા સ્ત્રી, (સં.) જીવ ટકાવવામાં થતી રાસાયણિક

Page #348

જીવનપ્રણાલી
જીવનપ્રણાલીસ્ત્રી. (સં.)જીવન જીવવાનીરીત; જીવનચર્યા જીવનપ્રેરક વિ. (સં.) ઉચ્ચ જીવન જીવવાની પ્રેરણા આપનારું
૩૩૧
જીવનબુટ્ટી સ્ત્રી. સંજીવની; સજીવ કરી દે એવી બુટ્ટી જીવનમંત્ર પું. (સં.) જીવનનો મુખ્ય ધ્યાનમંત્ર જીવનમુક્ત વિ. (સં.) છતે દેહે માયાનાં બંધનોમાંથી છૂટેલું; બ્રહ્મનિષ્ઠ
જીવરખું વિ. જીવનને કષ્ટથી બચાવી કામ કરનારું જીવરું વિ. (‘જીવ’ ઉપરથી) ચાલાક; ચપળ; તરવરિયું જીવલેણ વિ. મૃત્યુ ઉપજાવે એવું; પ્રાણહારક જીવલોક પું. (સં.) મૃત્યુલોક; પૃથ્વી [શાસ્ત્ર; ‘બાયોલૉજી’ જીવ(વિધા, શાસ્ત્ર) ન. (સં.) જીવોના ભૌતિકજીવનનું
જીવનમુક્તિ સ્ત્રી. (સં.) જીવનમુક્ત દશા (૨) નિર્વાણ જીવવુંઅ.ક્રિ. (સં. જીવતિ, જીવઇ નામધાતુ) જીવનક્રિયાઓ જીવનમૂળી સ્ત્રી. જીવનનું મૂળ; જીવનાધાર કરવાની શક્તિ હોવી; પ્રાણ ધરવા; શ્વાસ ચાલવો (૨) જીવતું હોવું કે રહેવું (૩) હયાત હોવું કે રહેવું (૪) જીવન ગુજારવું
જીવનયાત્રા સ્ત્રી. (સં.) જીવનની સફર; જીવનપ્રવાહ જીવનયાપન નં. (સં.) જીવન ગાળ્યે જવાની ક્રિયા જીવનરસ પું. (સં.) જીવન જીવવામાં કે તે માટેનો રસ
(૨) શરીરના કોષનો એ રસ; ‘પ્રોટોપ્લાઝમ’(ર.વિ.) જીવનરસાયણ ન. (સં.) પ્રાણીના શરીરની ધાતુઓનું રસાયણશાસ્ત્ર; ‘બાયોકેમેસ્ટ્રી
જીવનરેખા સ્ત્રી. (સં.) હથેળીમાં આયુષ્યની રેખા જીવનલીલા સ્ત્રી. (સં.) જીવનરૂપી લીલા; જીવનનો ખેલ જીવનવિકાસ પું. (સં.) જીવનની કેળવણી; જીવનનું ઘડતર જીવનવીમો પું. જિંદગીનો વીમો જીવનવીર વિ., પુ. (સં.) જીવનસંગ્રામમાં વીર જીવનવૃત્તાંત ન. (સં.) જીવનચરિત્ર જીવનવ્યાપાર પું. (સં.) જીવનની સમગ્ર હિલચાલ (૨) ઇન્દ્રિયોનું હલનચલન [‘એનર્જી’ જીવનશક્તિ સ્ત્રી. (સં.) જીવનની મૂળ શક્તિ; ‘લાઈફજીવનશાસ્ત્ર ન. (સં.) સમગ્ર જીવનને વિચારતું શાસ્ત્ર (૨) જીવશાસ; ‘બાયોલૉજી’
જીવનસખી સ્ત્રી. (સં.) સહધર્મચારિણી; પત્ની જીવનસંગ્રામ પું. (સં.) જીવતા રહેવા માટે પ્રાણીઓને કરવો પડતો સંગ્રામ [આપવો તે જીવનસંદેશ પું. (સં.) સારું જીવન જીવવાનો ખ્યાલ જીવનસાથી પું. (સં.) સહધર્મચારી; પતિ (૨) પત્ની જીવનસાફલ્ય ન. (સં.) જિંદગીની સફળતા [મંત્ર જીવનસિદ્ધાંત પું. (સં.) જીવનનો ખાસ સિદ્ધાંત; જીવનજીવનસૂત્ર ન. (સં.) જીવનદોરી; આયુષ્ય (૨) જીવનમંત્ર જીવનસ્પર્શી વિ. (સં.) જીવનને લગતું; જીવનવિષયક જીવનસૃતિ ન. (સં.) સ્મરણરૂપે લખાયેલી આત્મકથા; ‘રેમિનિસન્સીઝ’
જીવનાસક્તિ સ્ત્રી. જીવન જીવવાની આસક્તિ-લગની જીવની સ્ત્રી. (હિં.) જીવનચરિત્ર
જીવનોપાય પું. (સં.) ગુજરાનનું સાધન; જીવનપ્રવૃત્તિ જીવભક્ષી વિ. જીવને મારી ખાનારું; ‘કાર્નિવોરસ' જીવભૂત વિ. (સં.) જીવ નહિ છતાં જીવસ્વરૂપે થયેલું; જીવનસ્વરૂપમાં સરજાયેલું
જીવમંડલ ન. જીવાવરણ; ‘બાયોસ્ફિયર’
|જીસલી
જીવમુક્ત વિ. (સં.) જીવદશામાં પણ માયાનાં બંધોનાંમાથી મુકત; બ્રહ્મનિષ્ઠ
જીવશેષ પું. વનસ્પતિ કે પ્રાણીનો પૃથ્વીના પડમાંથી મળી આવતો અવશેષ; ‘ફોસિલ’
જીવસટોસટ ક્રિ.વિ. જીવને જોખમે જીવસૃષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) પૃથ્વી ઉપરની બધી ચેતનસૃષ્ટિ જીવહત્યા સ્ત્રી. પ્રાણીની હત્યા કરવી તે સક્રિય; કાર્યક્ષમ જીવંતવિ. (સં.) જીવતું; પ્રાણવાન; ‘ઓર્ગેનિક’ (૨) (લા.) જીવંતતા સ્ત્રી. સજીવતા; (૨) (લા.) સક્રિયતા[રજૂઆત જીવંતપ્રસારણ ન. દૃશ્ય-શ્રાવ્ય માધ્યમ દ્વારા તત્કાલીન સીધી જીવા સ્ત્રી. (સં.) ધનુષ્યની દોરી; પણછ (૨)
અર્ધવર્તુળના બે છેડાને જોડનારી લીટી (ભૂમિતિમાં) જીવાણુ પું., ન. (સં.) અણુ જેવડો જીવ; સૂક્ષ્મ જંતુ (૨)
વનસ્પતિસૃષ્ટિમાં નાનામાં નાનો એકમ; ‘બૅક્ટેરિયા' જીવાણુનાશક દવા સ્ત્રી. સૂક્ષ્મજીવનાશક ઔષધિ જીવાણુવિજ્ઞાન ના જંતુશાસ્ત્ર; ‘બૅક્ટેરિયોલૉજી’ જીવાત સ્ત્રી. (‘જીવ’ ઉપરથી) જીવડા કે કીડાનો સમૂહ જીવાતુભૂત વિ. (સં.) જીવતું રાખી રહેલું; પ્રાણભૂત જીવાત્મા પું. જીવ; જીવદશાવાળો આત્મા; પ્રાણતત્ત્વ જીવાદોરી સ્ત્રી. આવરદા; આયુષ્ય (૨) ભરણપોષણનો
આધાર
જીવારોપણ ન. (સં.) જીવનું આરોપણ; સજીવારોપણ જીવાવરણ ન. (સં.) જે આવરણમાં જીવો વસે છે તે
જીવમંડલ; ‘બાયોસ્ફિયર'
જીવાંતક હું. (સં.) પારધી કે ખાટકી (૨) મારો; ખૂની જીવિકા સ્ત્રી. (સં.) આજીવિકા; ગુજરાનનું સાધન (૨)
પગાર (૩) જીવાઈ; ‘પેન્શન’
જીવિત વિ. (સં.) જીવતું (૨) ન. જીવતર; જિંદગી જીવિતવ્ય ન. (સં.) આવરદા (૨) જીવવાનું પ્રયોજન
(૩) વિ. જીવવા યોગ્ય (૪) જીવી શકે તેવું -જીવી વિ. (સં.) (સમાસને અંતે) જીવનારું; નભનારું અર્થમાં ઉદા. ‘શ્રમજીવી’
જીવી સ્ત્રી. મુંજ વગેરેથી ખાટલો ભરતાં વચમાં જે બે સેરો વારાફરતી બુડાડે છે અને તારે છે તે જીસલી સ્ત્રી. ખેતીના કામમાં વપરાતું એક સાધન

Page #349

જીસસ, (0 ક્રાઈસ્ટ).
3 3 ૨
/ જુવાનિયો જીસસ, (ક્રાઇસ્ટ) પું. (ઈ.) ઈશુ ખ્રિસ્ત જુદારો છું. જુદાપણું (૨) તફાવત; ફેર જી સાહેબ ઉ. એક માનવાચક ઉદ્ગાર; જી જુદેરું વિ. જુદું
અિસાધારણ જી હજૂર ઉદ્ ભલે હજૂર
જુદું વિ. (ફા. જુદા) છૂટું; અલગ; ભિન્ન (૨) અનોખું; જી હજુરિયો છું. હાજી હા કરનારો, ખુશામતખોર જુદેરું વિ. જરા જુદું જીંડવું ન. (દ. જિડહ) છોડનો કોટલાવાળો બીજકોષ (૨) જુદ્ધ ન. (. યુદ્ધ) લડાઈ; યુદ્ધ
કપાસનું બંધાયેલું ફળ (૩) (લા.) જોડકું વાળ જુનવટ સ્ત્રી. જૂનાપણું; જુનવાણીપણું; અસલિયત જીંથરાં ન.બ.વ. ઝીંથરાં; માથાના છૂટા અને અવ્યવસ્થિત જુનવાણી વિ. જૂનું (૨) જૂના વિચારનું; ઓર્થોડોક્સ જીંથરિયું વિ. જીંથરાંવાળું; ઝીંથરિયું
જુનિયર વિ. (ઇ.)નીચલા દરજજાનું નાનું ઉમરકે હોદામાં) જુઆ, (-વા) ન. (સં. ધૂત) જૂગટું; જુવું
જુવાન સ્ત્રી. જબાન; જીભ (૨) બોલી; ભાષા જુઆ(-વા)ખાનું ન. જુગારખાનું
જુબાની સ્ત્રી, બોલીને જણાવેલી હકીકત; સાક્ષી જુઆ(વા)ખોર પુ. જુગારી ગૃહસંસાર; જુગલબારું જુમલો . (અ.) એકંદર આંકડો સરવાળો જૂઆત-વા)રું ન. સંયુક્ત કુટુંબમાંથી છૂટા પડી નવો માંડેલો જુમા છું. (અ. જુમઅહ) શુક્રવાર; નમાજનો દિવસ જુઆ(-વા)ળ . જુઓ “જુવાળ
જુમામસી(-સ્જિીદ સ્ત્રી. (શુક્રવારની નમાજ પઢવાની) જુઓ સ.ક્રિ. “વું'નું આજ્ઞાર્થ બીજો પુરુષ બહુવચન; મોટી મસીદ [રાત્રીનો દિવસ - ગુરુવાર
દેખો; નિહાળો (૨) સમ; ધ્યાનમાં લો જુમેરાત સ્ત્રી. (અ. જુમા + રાત) શુક્રવારની પૂર્વની જુક્ત વિ. (સં. યુક્ત) જોડેલું (૨) યોગ્ય; અનુકૂળ જુમ્મદા(-વા) વિ. (ફા.) જોખમદાર; જવાબદાર જુક્તિ સ્ત્રી. (સ. યુક્તિ) ઉપાય; કરામત; તદબીર (૨) રીત; પ્રકાર
જુમ્મો છું. (અ. જિમ્મહ) જોખમદારી; જવાબદારી જુગ પું. (સં. યુગો જમાનો; યુગ (૨) ન. જોડ; યુગલ જુમખું. (અ.) અપરાધ; ગુનો જુગત વિ. જુક્ત; જોડેલું (૨) યોગ્ય; અનુકૂળ જુર્માના પુ. (ફા.) આર્થિક દંડ; સજા લિટ-ગૂંછળું જુગત(-તી) સ્ત્રી. ઉપાય; જુક્તિ; રીત
જુલછું નં. (અ. જુલ્ફહનું બ.વ. જુલફ+ ઉપ્રત્યય) વાળની જુગતું વિ. બંધબેસતું; યોગ્ય
જુલમ . (અજુલ્મો જબરદસ્તી; બળાત્કાર (૨) જુગતે ક્રિ.વિ. જુક્તિભેર (૨) યોગ્યતાપૂર્વક
અત્યાચાર; અન્યાય (૩) કોઈ વાતમાં અતિશયતા જગદાધાર પું. જગદાધાર; જગતનો આધારરૂપ; પરમેશ્વર કરવી કે ખૂબ કરી નાખવું એવો ભાવ બતાવે છે. જુગલ ન. (સં. યુગલ) જોવું; યુગ્મ; બે (૨) જોડ; જુવાન જુલમગાર વિ. જુલમી; અત્યાચારી; સિતમગર દંપતી; પતિ-પત્ની
જુલમાટ પુ. ભારે જુલમ[જુલમ હોય તેવું; જુલમભરેલું જુગલકિશોર પં. શ્રીકૃષ્ણ અને બળદેવ
જુલમી વિ. (ફા.) જુલમ કરનારું, જુલમગાર (૨) જેમાં જુગલજોડી સ્ત્રી. યુગલ; પતિપત્ની; દંપતી
જુલાઈ પું. (ઈ.) ખ્રિસ્તી સનનો સાતમો મહિનો જુગલબંધ સ્ત્રી, (હિ.) બે સંગીતકારોની સંગતની સંગતિ જુલાબ ૫. (અ. જુલાબ) ઝાડા થાય એવું ઓસડ; રેચ જ (૨) ગાઢ મિત્રતા
(૨) દસ્ત; ઝાડો સિરઘસ (૩) સભા; મેળાવડો જુગાર છું. જુગટું; ધૂત
જુલૂસ ન. (અ.) રાજ્યાભિષેક (૨) શોભાયાત્રા; ઉત્સવનું જુગારખાનું ન. જુગાર રમવાનું સ્થળ-ઘર
જુલ્ફન. (ફા.) કપાળની બેઉ બાજુનું વાળનું તે તે ઝૂમખું; જુગારિયો છું. જુગારી; જુગાર ખેલનાર
જુલકું જુગારી વિ. જુગાર રમવાની લતવાળું () પુ. જુગાર જુલ્મ પું. (અ.) જુલમ રમનારો; જુગટું ખેલનારો
જુવટું ન. જૂગટું જુગુપ્સા સ્ત્રી, (સં.) ચીતરી; સખત અણગમો (૨) નિંદા જુવતી સ્ત્રી, યુવતી; જુવાન સ્ત્રી જુગુણિત વિ. (સં.) ચીતરી ચડે તેવું (૨) નિંદિત જુવા ન. જુઓ “જુઆ’ જુગ્ન ન. (સં. યુગ્મ) યુગલ; જોડું; બે
જુવાખાનું ન. જુઓ જુઓખાનું જુદું (વિ.) જૂઠું; અસત્ય (૨) રહી ગયેલું - જડ (અંગ) જુવાખોર પું. જુઓ “જુઆખોર' જુતાવવું સક્રિ. ‘જૂતવું'નું પ્રેરક; જો ડાવું (૨) લાગી પડવું જુવાન વિ. (૨) ૫. જવાન; યુવાન જુતાવું અ.ક્રિ. “જૂતવું'નું કર્મણિ
જુવાનજોધ વિ. ભરજુવાન (૨) મજબૂત; કદાવર જુદાઈ સ્ત્રી. (ફા.) જુદાપણું; અળગાપણું [જુદા જુવાનિયાવાજું ન. જુવાન સ્ત્રીપુરુષોનું ટોળું જુદાઈખત ન. (હિ) જુદા થવાનું ખતપત્ર કે દસ્તાવેજ; જુવાનિયું વિ. જુવાન જુદાજું ન. જુદા પડવું છે કે તેનું ખતપત્ર
જુવાનિયો છું. જુવાન; યુવાન; યુવક

Page #350

જુવાની
3 3 3
જુવાની સ્ત્રી, યુવાની; યવન
[જાર જુવાર સ્ત્રી. (સં. યવાકાર; પ્રા. જુઆરી) એક અનાજ; જુવારું ન. જુઓ “જૂઆરું'
ભરતી; ઝાર જુવા(-આ)ળ પું. (સં. જવચાલ, મા. જવલ) વેળ; જુવું ન. જૂગટું; જુગાર; ધુત ચલાવતી કોર્ટ જુવેનાઇલ કોર્ટ સ્ત્રી (ઇ.) સગીર ગુનેગારોના મુકદમા જુસ્સાદાર વિ. જુસ્સાવાળું; જોમવાળું [જોમ; બળ જુસ્સો પં. ઊભરો; જોશ (૨) લાગણીનો જુસ્સો (૩) જુહાર . (દ. જોહાર) નમસ્કાર', ‘સલામ' એ ભાવ
બતાવતો શબ્દ લેિવા જુહાર કરવા તે જુહારપટોળાં ન.બ.વ. બેસતા વર્ષને દિવસે આશીર્વાદ જૂ(-જુ) સ્ત્રી. (સં. યૂકા, પ્રા. જૂઓ) માથામાં કે ચામડી
પર પડતું એક જંતુ; ટોલો મિળતી એક ફૂલવેલ જૂ-જુ)ઈ સ્ત્રી. (સં. યુથિકા, પ્રા. જૂહિ, જૂહિ) જઈને જૂગટાખોર વિ. જૂગટિયું; જુગારી જૂગટું ન. ધૂત; જુગાર; જવું જૂજ વિ. બહુ થોડું; જરા જૂજજાજ વિ. ઘણું થોડું; જરાતરા; સહેજસાજ [ભાતભાતનું જૂજવું વિ. (અપ. જુઅંજુઅ) જુદું; નોખું (૨) જુદું જુદું; જૂટ છું. (સં.) (વાળનો) ઝૂડો; સમૂહ (૨) દંડનો એક
પ્રકાર (વ્યાયામ) જૂઠ ન. અસત્ય; જૂઠાણું. જૂઠન ન. (હિ.) છાંડેલો ખોરાક; અજીઠવાડ જૂઠરું વિ. છાંડેલું; એઠું જૂઠડું વિ. જૂઠાબોલું; અસત્યવાદી જૂઠણ ન. અજીઠવાડ; ઇંડામણ (૨) પુ. ભવાઈવેશનું
એલફેલ અને જૂઠું પણ બોલનારમશ્કરાનું પાત્ર; રંગલો જૂઠણવેડા પુ.બ.વ. જૂઠણના જેવું વર્તન કરવું તે; રંગલાવેડા જૂઠાણ, (-ણું) . જૂઠી વાત; અસત્ય જૂઠાબોલું વિ. જૂઠું બોલવાની ટેવવાળું [ગયેલું-જડ(અંગ) જૂઠું વિ. અસત્ય; જુઠું (૨) કૃત્રિમ; બનાવટી (૩) રહી જૂઠું વિ. (સં. જુષ્ટ, પ્રા. જુઠ) અજીઠું; એઠું; ઉચ્છિષ્ટ જૂઠે જૂઠું કિ.વિ. તદન જૂઠું; સાવ અસત્ય જૂડી સ્ત્રી. (સં. જૂટ) ઝૂડી જૂડો છું. (ઈ.) જાપાની કુસ્તીનો પ્રકાર [(બળદ વગેરે) જૂડો છું. (સં. જૂટક, પ્રા. ફૂડઅ) સાવરણી (૨) ઝૂડો તવુ સ..ક્ર. (સ. યોકત્ર; પ્રા. d) જોડવું (ગાડું; બળદ
વગેરે) (૨) કામમાં લાગી પડવું જૂતી સ્ત્રી, મોજડી જૂતું (તિયું) ૧. ખાસડું; જોડો જૂથન. (સં. યૂથ) ટોળું; સમૂહ (૨) અલગ ટોળી; ‘ગ્રુપ” જૂથબંધી સ્ત્રી, વાડાબંધી જૂથવાદ ૫. જૂથબંધીની પ્રક્રિયા; “શૂપિઝમ' જૂન ૫. (ઇ.) ખ્રિસ્તી સનનો છઠ્ઠો મહિનો
જૂનાગઢી વિ. જૂનાગઢને લગતું જૂનું વિ. (સં. જૂર્ણ, જુન) પુરાણું; પ્રાચીન; અગાઉનું
(૨) જર્જરિત; જીર્ણ (૩) ઘણો વખત વીતેલું (જેમ કે, જૂનો ગોળ; જૂનો મિત્ર) (૪) ઘણી વખત વાપરેલું
(જેમ કે, જૂનું વાસણ વગેરે) જૂનું પુરાણું વિ. ખૂબ જ જૂનું (૨) ફાટ્યુતૂટ્યું; જીર્ણ જૂરર પું. (ઇ.) જૂરીનો સભ્ય કિરનારું પંચ ભૂરી સ્ત્રી. (ઇ.) ફેંસલો આપવામાં ન્યાયધીશને મદદ જૂલ પુ. (ઇ.) કાર્યશક્તિનો એકમ (પ.વિ.), જૂવો છું. (સં. યૂકઃ) ઢોરના શરીર પર ચોટતું એક જીવડું લૂં(-જુ)ફવું અ.ક્રિ. (સં. જુમ્) બેઠાં બેઠાં ઝોકાં ખાવા લૂંભકાસ્ત્ર નં. (સં.) શત્રુને ઊંઘમાં નાખી દે તેવું અસ્ત્ર જંભણ ન. (સં.) બગાસાં ખાવાં તે જંભા સ્ત્રી. (સં.) બગાસું જે સર્વ. (૨) વિ. (સં. યસ, અપ. જેહુ) (‘તે સાથે સંબંધ
માં વપરાય છે. તેનાં રૂપો - જેણે, જેને, જેનું વગેરે) જે સંયો. કે (વાક્યના બે વિભાગને જોડતું અપેક્ષાપૂરક)
ઉદા. તેનું એ છે કે જે (ક)...) જે પું, સ્ત્રી. (સં. જય આજ્ઞાર્થ બી.પુ.એ.વ., પ્રા. જઈ)
ફતેહ(૨) દીવો; અજવાળું (૩)પ્રણામ (બાળભાષામાં) જેઓ સર્વ. (‘જેનું બ.વ. જેનું, જેમનું, જેમનાથી વગેરે) જેક પું. (ઇ.) નાનો ઊંટડો (વજન ઊંચકવાનો) જે કાર્ડ વિ. (ઈ.) વણાટની ભાતવાળું કાપડ જેકેટ ન. (ઇં.) જાકીટ; વાસકૂટ (૨) પુસ્તકના પાકાપૂઠા
ઉપર ચડાવવાનું જાડા કાગળ કે ચામડાનું યા
પ્લાસ્ટિકનું રક્ષક પડ જેજે (‘જય’ સંસ્કૃત) આજ્ઞાર્થ બી.પુ.એ.વ.નું રૂપ છે. એને
બેવડાવી સં. જયજય, પ્રા. જઈજઈ અને પછી જેજે) પું. જયજય, વંદન (૨) ઉદ્દ્ વંદનસૂચક ઉદ્ગાર જેકાર છું., સ્ત્રી. જયજયકાર જેજેવંતી સ્ત્રી. (સં.) એક રાગિણી; જયજયવંતી નિળી જેટ ન. (ઈ.) જેટવિમાન (૨) પાણી બહાર કાઢવા માટેની જેટ સ્ત્રી. (ઇં.) વાયુ કે પ્રવાહીની જોરદાર ધારા જેટ-એંજિન ન. (ઇ.) જેટ પેદા કરનારું યંત્ર કે વિમાન જેટ-જેટલું વિ. જેટલું જેટલું જેટલું વિ. (અપ. જેનુલ) (‘તેટલુંના સંબંધમાં વપરાય.
કદ, સંખ્યા વજન વગેરેનું માપ કે મર્યાદા સૂચવે છે.).
(૨) જે વખતે; જ્યારે મિર્યાદા વગેરેમાં જેટલે સંયો. (‘તેટલે’ સાથે સંબંધમાં) જેટલે અંતરે હદે કે જેટવિમાન ન. (ઈ.) જેટ એન્જિનવાળું વિમાન જેટી સ્ત્રી, (ઇ.) ડક્કો; ફૂરો જેઠ છું. (સં. જયેષ્ઠ, પ્રા. જેઠ) વરનો મોટો ભાઈ (૨)
વિક્રમ સંવતનો આઠમો મહિનો (૩) વિ. જયેષ્ઠ; સૌથી મોટું

Page #351

જેઠાણી
3 35 જેઠાણી સ્ત્રી, જેઠની વહુ મહિનાની પૂનમ જેષ્ટિકા સ્ત્રી, (સં.) લાકડી; સોટી જેઠી વિ. જેઠ મહિનાનું, -ને લગતું (૨) સ્ત્રી, જેઠ જેસ્યુઇટ . રોમન કેથલિક સોસાયટી ઓફ સિરનો સભ્ય જેઠીપુત્ર છું. પહેલા ખોળાનો અથવા વડો પુત્ર [ઔષધિ જેહ સ. (સર, અપ, જિહ, જેહ) જે [‘કુસંડી જેઠીમધ ન. (સં. યષ્ટિ, પ્રા. જટ્ટિ + મધુ) એક વનસ્પતિ- જેહાદ સ્ત્રી. (અ. જિહાદ) ધર્મ ખાતર કરેલું યુદ્ધ; ધર્મયુદ્ધ જેઠીમલ(-લ્લ) પું. વડો મલ્લ
જહુ સ્ત્રી. (દ. ખેહ) ધૂળ; રજા જેણે સ. ‘જેનું ત્રીજી વિભક્તિનું રૂપ
જેહોવા છું. યહૂદીઓના ધર્મમાં પરમેશ્વર જેતવ્ય વિ. (સં.) જીતવા યોગ્ય; જીતવા જેવું જેસલી સ્ત્રી. (સર. ધાંસલું) નાનો જેસલો (૨) ખેતીનું જેતા પું. (સં.) જીત મેળવનાર; વિજેતા [વિજયેચ્છ ચાસ પાડવાનું ઓજાર જેતુકામ વિ. (સં.) વિજય મેળવવાની ઇચ્છાવાળું; જેસલો યું. પડાં વગરનું બળદ પલોટવાનું સાધન જેતૂન ન. (અ.) એક તેલી બી; “ઑલિવ’
જૈન વિ. (સં.) જિને (તીર્થકરે) પ્રવર્તાવેલું (૨) જૈન ધર્મને જે તે સર્વ. (૨) વિ. ગમે તે કોઈ હરકોઈ (૩) ફાલતુ, લગતું (૩) ૫. જિનનો ઉપાસક; શ્રાવક; જૈનધર્મી
સામાન્ય (ઉદા. આ કાંઈ જે તે માણસનું કામ નથી.) જૈનેતર વિ. (સં.) જૈન સિવાયનું બીજું જેથી, (૦ કરીને) સંયો. જે કારણે; જેને લીધે જૈમિનિ કું. (સં.) પૂર્વમીમાંસાદર્શનના પ્રવર્તક ઋષિ જેન્ટલમેન પું. (ઇ.) સગૃહસ્થ; સર્જન
જૈવ આંકડાશાસ્ત્ર ન. સજીવોના અધ્યયન સાથે સંકળાયેલી જેબ પૃ. (અ.) ગજવું; ખિસ્યું
આંકડાશાસ્ત્રની એક શાખા જેબ !., શ્રી. (ફા.) શોભા; સુંદરતા
જૈવ-વિવેક વિ. (સં.) જીવસંબંધી: “બાયોલૉજિકલ’ જેમ સંયો. (અપ. જિવં-જેવ) જે રીતે; જે પ્રમાણે જૈવિક વિ. (સં.) જીવોને લગતું જેમ કે સંયો. દાખલા તરીકે; ઉદાહરણ તરીકે જૈવિકક્રિયા સ્ત્રી, (સં.) જીવને લગતી ક્રિયા જેમતેમ ક્રિ.વિ. ગમેતેમ; હરકોઈ પ્રકારે
જો સંયો. (સં. યત , અપ. જઉ-જઓ) (સંશય કે શરત જેમનું સર્વ.બ.વ. જેઓનું (૨) વિ. જે પ્રમાણેનું; જે બતાવે છે. તો સાથે વપરાય છે) દિ રીતનું; જેવું (૩) જે બાજુ કે તરફનું
જો ક્રિ. “જોવું'તું આજ્ઞાર્થ બી.પુ.એ.વ. નજર કર; દેખ જેર ક્રિ.વિ. (ફા.) વશ; તાબે (૨) પરાજિત જોઇન્ટ . (ઇં.) સાંધો; જોડાણ (૨) વિ. સંયુક્ત; જેરકડી સ્ત્રી. ઘોડાના ચોકડામાંની કાંટાવાળી કડી - અવિભક્ત જેરણી સ્ત્રી. દહીં ભાંગવાનો સંચો
જોઈએ જોઈjનું વ.કા.નું રૂપ. (જોઈએ છે (હવે જોઈયે જેરબંદ(ધ) ૫. (ફા.) લગામને તંગ સાથે જોડનારી છીએ પણ કરી શકાય) = જરૂરનું છે એ અર્થમાં
ચામડાની કે જાડી બનાતની પટી (૨) ચામડાનો વપરાય છે. બાકી અપૂર્ણ ક્રિયાપદ) (૨) ખપ કે કોરડો; સાટકો
જરૂર યા ઈચ્છા હોય તેમ – એવો ભાવ બતાવે છે. જેરવું સક્રિ. દહીંને ભાંગીને છાશ બનાવવી જોઈએ (જોઇયે) ક્રિ. “જોવું’નું વર્તમાનકાળ પહેલો પુરુષ જેરવું અ.ક્રિ. (કશાકમાંથી) ઝરે એમ કરવું
બહુવચનનું રૂપ
આવશ્યક જેરો પં. (સર. “ગરો') વેરવાથી પડતો ભૂકો; વેર (૨) જોઈતું વિ. (‘જોઈવ'નું વ.ક.) જોઈએ તેટલું; જરૂરી; તંબાકુનો ભૂકો, જરદો
જોઈતું(0કરતું, કારવતું) વિ. જરૂરી; ખપનું જેલ સ્ત્રી. (ઇ.) કેદખાનું (૨) જેલની સજા; કેદ જોઈનું અ.ક્રિ. ખપ, જરૂર કે ઇચ્છા હોવી (૨) સામાન્ય જેલજા(યા)ત્રા સ્ત્રી. જેલમાં જવું તે; જેલનિવાસ
કૃદંત જોડે વપરાતાં “તે ક્રિયા કરવાની જરૂર કે ફરજ જેલ(oનિવાસ રૂં. જેલમાં જવું તે; કારાવાસ
હોવી’ એમ અર્થ થાય છે. ઉદા. તમારે જવું જોઈએ. જેલર પું. (ઇં.) જેલનો વ્યવસ્થાપક
જોઈશે “જોવું'નું ભવિષ્યકાળનું રૂપ જેલી વિ. જેલનું, -ને લગતું (૨) પં. કેદી જોક સ્ત્રી. ઢોરનો વાડો; ઝોક (૨) ઢોરનો સમૂહ જેલી સ્ત્રી. (ઇ.) ફળનો મુરબ્બો
જોક . (ઇં.) રમૂજી; ટૂચકો (૨) મજાક; મશ્કરી જેવડું વિ. (સં. યવૃત્તક, અપ. જેવડલ) ('તેવર્ડ સાથે જોક(-ખ) પું. જળો
[વિદૂષક સંબંધમાં) જેટલા કદ કે માપનું
જોકર છું. (ઇ.) ગંજીફામાં આવતું એક પતું (૨) મશ્કરો; જેવર ન. (ફા.) અલંકાર; દાગીના
જોકી પું. (ઇ.) ઘોડાદોડની શરતમાંનો ઘોડેસવાર જેવારો છું. જયનો વારો - વખત
જોકે સંયો. (જો કે) અગરજ (વિરોધી શરત કે વિધાન જેવું વિ. (અપ. જિવ, જેવ) (‘તેવું સાથે સંબંધમાં બતાવે છે) (૨) ‘છતાં' અથવા ‘પણ સાથે સંબંધમાં
વપરાય.) અમુક જાત, રીત કે ગુણ - લક્ષણનું વપરાય છે. જેમ કે, જોકે તમે કહો છો તે ખરું હશે, જેવુંતેવું વિ. સાધારણ (૨) ગમેતેવું; મામૂલી
પણ મને નથી લાગતું.) (૩) ‘બલ્ક’થી ઊલટો ભાવ

Page #352

જો ખો 3 3 ૫.
|| જડવું બતાવવા (બે વાક્યો વચ્ચે) વપરાય છે. (તણે પૈસા જોગાણ ન. ઘોડા, બળદ વગેરેને ખાવાનું ખાદ્ય ચંદી
આપવા કહ્યું, જોકે એનું મન નથી.) ત્રિાજવું જોગાનુજોગ કિ.વિ. (સં. યોગ + અનુયોગ) જોગ આવી જોખ ન. ખવાનું કાટલું (૨) જોખવાની રીત; તોલ (૩) મળવાથી; બનવાકાળ હોવાથી; સંજોગવશાત જોખ પું. કાચબો
જોગિયો !. યોગી જોખમ ન. (સં. યોગક્ષેમ, જોખમ, .ગુ. જોખિમ) જોગિયો છું. એ નામનો એક રાગ
ભવિષ્યમાં થવાના નુકસાનની ધાસ્તી (૨) નુકસાન; જોગિંગ ન. (ઈ.) એકધારી ધીમી દોડ [(૪) ભરથરી ધોકો (૩) જેમાં નુકસાનની ધાસ્તી હોય એ; સાહસ જોગી છું. યોગી (૨) શૈવપંથી ખાખી બાવો (૩) રાવળિયો (૪) જુમ્મો; જવાબદારી ['ડેન્જરસ જોગીરાજ છું. યોગીશ્વર
પ્રિતિ જોખમકારી(-રક) વિ. જોખમવાળું; જોખમ પહોંચાડે એવું; જોણું વિ. જોગ; લાયક; છાજતું (૨) માટેનું, -ના તરફનું; જોખમદાર વિ. જવાબદાર; જુસ્સેદાર; “રિસ્પોન્સિબલ જોગેશ પં. (સં. યોગેશ) મહાદેવ જોખમદારી સ્ત્રી, જવાબદારી; ‘રિસ્પોન્સિબિલિટી જોજન ., ન. (સં. યોજન) તેર કિલોમીટરનું અંતર જોખમાપન.બ.વ. જખવું અને માપવું તે; તોલ-માપ (૨) જોટડી સ્ત્રી. (-ડે) ન. (દ. ઝોટ્ટી) ઝાટડી, જુવાન
જોખવાનું કાટલું અને ભરવાનું માપ વિહોરવું પહેલવેતરી ભેંસ (૨) (લા.) મોટી થયેલી કન્યા જોખમાવુંઅ ક્રિ. જોખમમાં આવવું જોખમ કે નુકસાન થવું- (તુચ્છકારમાં)
જિાતના કરડા જોખવું સક્રિ. (સં. યોતિ, જોમ્બઇ) તોળવું, વજન કરવું જોટલાં(-વાં) નબ.વ. પગની આંગળીએ પહેરવાના એક
(૨) (લા.) મનમાં તોળીને વિચારી લેવું (જેમ કે, જોટાળી વિ., સ્ત્રી. બે નાળવાળી (બંદૂક)
તમે શબ્દો જોખીને વાપરો.) [જોખવાનું મહેનતાણું જોટો છું. (સં. યોજિતપટ્ટક, પ્રા. જોઈઅઉઠ્ઠઅ) બે સરખી જોખાઈ શ્રી. (-મણ) ન. (-મણી) સ્ત્રી. જોખવું તે (૨) વસ્તુની જોડ (૨) એક વસ્તુને બધી રીતે મળતી જોગ વિ. સં. યોગ્ય, પ્રા. જોન્ગ) જોશું; લાયક; છાજતું આવતી બીજી વસ્તુ
(નામ કે ક્રિયા સાથે નામયોગી પેઠે) જેમ કે, લખવા જોડ સ્ત્રી. (અપ. જોડ=જોડી) બે સરખી વસ્તુઓની જોડી જોગ બાબત, ખાવા જોગ કામ (૨) માટેનું; –ના (૨) હરીફાઈ કે સરખામણીમાં બરાબર ઊતરે તેવી તરફનું (જેમ કે, શાહ જોગ, નામ જોગ હૂંડી) (૩) બીજી વસ્તુ (૩) તંબૂરાના ચાર તારમાંના વચલા બે ના. પ્રતિ; તરફ (જેમ કે ...ના તંત્રી જોગ)
તાર (૪) સંગતિ; સોબત; જોડાણ જોગ પુંયોગ; સંયોગ (૨) જોગવાઈ; સગવડ (૩) જોડ છું. સરવાળો
(વણાટમાં તાણાના) ક્રમવાર તાર તળે-ઉપર કરી જોડકણું ન. ગમેતેમ જોડી કાઢેલું ગીત કે કવિતા (૨) સધાતી ચાકડી જેવી આંટીની યોજના (૪) વૈરાગ્ય; ઉટપટાંગ જોડી કાઢેલી વાત સંસારત્યાગ
[(તુચ્છકારમાં) જોડકામ ન. જોડવાનું કામ કે રીત જોગટી સ્ત્રી, જોગ સાધનારી દંભી સ્ત્રી; સાધુ; બાવણ જોડકું ન. એકબીજાની સાથે વળગેલી વસ્તુઓ; યુગ્મ (૨) જોગટોપું. જોગી; બાવો (તુચ્છકારમાં) [સાધુડી; વેરાગણ જોડે અવતરેલાં બે બાળક (બહુવચનમાં) જોગણ સ્ત્રી. યોગિની (૨) બાવાની સ્ત્રી; દંભી જોગી જોડણી સ્ત્રી. જોડવાનું કામ કે રીત (૨) અમુક ચોક્કસ જોગણી સ્ત્રી ઈશ્વરશક્તિનાં કલ્પલાં ચોસઠ સ્ત્રીરૂપોમાંનું નિયમો પ્રમાણે શબ્દ લખવા, અક્ષરોને જોડવાની રીત; એક; યોગિની
સ્પેલિંગ
[બતાવતો શબ્દકોશ જોગનિદ્રા સ્ત્રી. યોગયુક્ત નિદ્રા - અર્ધી ઊંઘની ને અર્ધી જોડણીકોશ ૫. જોડણીની શુદ્ધિ અર્થે રચેલો કે શુદ્ધજોડણી
સમાધિની સ્થિતિ (૨) યુગને અંતે વિષ્ણુની નિદ્રા જોડપત્ર પું. મૂળ પત્ર સાથે બીડલો પત્ર; “એક્લોઝર
(૩) બ્રહ્માની નિદ્રા (જે વખતે પ્રલય થાય છે.) જોડવું સક્રિ. (સં. યુજુ પરથી પ્રેરક યોજ્ય’ને બદલે સં.માં જોગમાયા સ્ત્રી. સૃષ્ટિને ઉત્પન્ન કરનારી ઈશ્વરની મોટી જુ, પ્રા. જોડ ધાતુ ઉપરથી) જુદી વસ્તુઓનો સંબંધ
શક્તિ જગતના કારણરૂપ ઈશ્વરી માયા (૨) દુર્ગા કરવો-સાંધવી; ભેગું કરવું; વળગાડવું (૨) છૂટા જોગવટો . જોગ ધારણ કરવો તે; જોગીપણું; સંન્યાસ ભાગો કે ઘટકોને ભેગા કરી એક આખી રચના કરવી. જોગવણી સ્ત્રી. અનુકૂળતા; સગવડ
(જેમકે, વાક્ય કે કવિતા જોડવી; સાઇકલ કેયંત્ર જોડવું) જોગવવું સક્રિ. (સં. યોગ્ય, પ્રા. જો દ્વારા નામધાતુ) (૩) વાહન કે કામમાં) લગાડવું; જોતવું (જેમ કે,
જગ ખવરાવવો; મેળ કરાવવો; ગોઠવવું (૨) ગાડીએ ઘોડો ડવો) (૪) વાહનને કે ઓજારને બળદ
વિવેકથી ભોગવવું; માણવું; સાચવીને કામમાં લેવું કે ઘોડો જોતીને તૈયાર કરવું (૫) ખોટ કનુન આવે જોગવાઈસ્ત્રી. ગોઠવણ; બંદોબસ્ત; તજવીજ(૨) અનુકૂળતા ત્યારે ભરી આપવું; ખૂટતું પૂરું કરી આપવું (૭) રચવું જોગંદર ૫. યોગીજ; યોગીશ્વર
(જેમ કે, પ્રીત જોવી; વાત જોડવી)
૩૦

Page #353

જોડવું
3 3 ૬
( જોતાકી જોડવું ન જોડું; જોખું; જોડલું [એક સંયુક્ત અક્ષર જોભો છું. જુઓ ‘જોબી’ જોડાક્ષર પું. બે અથવા વધારે અક્ષરો જોડવાથી બનેલો જોમ ન. (અ. જામ) જુસ્સો (૨) બળ; શક્તિ; ઉત્સાહ જોડાજોડ ક્રિ.વિ. જોડેજોડે; પાસેપાસે; અડોઅડ જોમદાથી વિ. જુસ્સો-જોમ આપે એવું જોડાણ ન. (‘જોડવું' પરથી) સાંધો; સંધાન (૨) એકઠું જોમદાર, જોમી વિ. જમવાનું
કરવું; ભેગું કરી દેવું તે (૩) એકઠા થવું; જોડાવું જોર ન. (ફા.) બળ; શક્તિ; કૌવત (૨) શ્રમ; મહેનત તે (ઉદા. બે રાજ્યોનું જોડાણ)
(૩) વશ; કાબૂ ચલણ (૪) ચડતી; તેજી; જેસ; જોડામણ ન. (-ણી) સ્ત્રીએ જોડવાની ક્રિયા કે મહેનતાણું વેગ (૫) દાબ; ભાર; વજન જોડિયણ વિ., સ્ત્રીજોડે રહેનારી, સાથીદાર સ્ત્રી જોરકસ વિ. જોરવાળું (૨) કસરતી જોડિયું વિ. (‘જોડ” ઉપરથી) સાથે રહેનારું (૨) બેની જોરજબરી(-રાઈ) સ્ત્રી. (ફા.) જબરદસ્તી; જુલમ
જોડમાંનું એક; જોડીદાર (૩) જોડાક્ષરનું (છાપવાનું જોરજુલમ પં. બળાત્કાર; પ્રબળ જુલમ તિ) ખંડણી બીબું) (૪) જોડાયેલું
જોરતલબી સ્ત્રી. (ફા.) (શક્તિના જોરથી ઉઘરાવાતી હતી જોડિયો પં. સાથી; જોડીદાર
જોરદાર વિ. જોરવાળું; તાકાતવાળું, બળવાન જોડી સ્ત્રી. બે સરખી વસ્તુઓની જોડ (૨) નાનાં છોકરાંનું- જોરભેર ક્રિ.વિ. જોરથી; બળથી નાનું પગરખું (૩) દંપતી; યુગલ
જોરશોર પં. (ફા.) મોટેથી પાડવામાં આવતા બુમબરાડા જોડીદાર વિ. સાથી (૨) બરાબરિયું [(૩) ખાસડું જોરાવર વિ. (ફા.) જોરવાળું; બળવાન; તાકાતવર જોડું ન. બે વસ્તુઓની જોડી (૨) વરવહુની જોડી; દંપતી જોરાવરી સ્ત્રી. (ફા.) જબરદસ્તી, બળાત્કાર; જુલમ જોડે ક્રિ.વિ. સાથે; જોડમાં (૨) પાસે; નજીક જોરાળ(-ળું) વિ. જોરવાળું; જોરદાર જોડો છું. પગરખું; કાંટારખું
જોરુ સ્ત્રી. (હિ) પત્ની; વહુ; બૈરી જોડો છું. જોટો
જોરૂકું વિ. જોરદાર; જોરવાળું જોણું ન. જોવું તે (૨) તમાસો; ફજેતો શિગ જોર્જેટ ન. (ઇ.) એક પ્રકારનું બારીક વણાટનું કીમતી કાપડ જોત સ્ત્રી. (સં. જ્યોતિ) તેજ; પ્રકાશ (૨) દીવાની શિખા; જોલી વિ. (સં.) ખૂબ આનંદી; પ્રસન્ન ચિત્તવાળું (૨) જોત સ્ત્રી. જોતર; જોતરું (૪) વિઘોટી કે જમીનનું ભાડું નિર્દોષ મજાક-મશ્કરી કરનારું જોતજોતા(તાં)માં ક્રિ.વિ. ક્ષણમાં; પલક વારમાં જોવડા(રા)વવું સક્રિ. “જોવું'નું પ્રેરક જોતર ન. (સં. યોકત્ર, મા. જોત્ર) ધંસરીની સાથે બળદને જોવાવું અ.કિ. “જોવું'નું કર્મણિ જોડવાનો પટો; જોતરું
જોવું સક્રિ. (સં. ઘોતતે, પ્રા. જોવઈ-અઈ) દેખવું; જોતરવું સક્રિ. (સં. યોફત્રયતિ, પ્રા. જોત્ર) જોતર વડે નિહાળવું; આંખ વડે જાણવું (૨) તપાસવું; પશુને ધૂંસરી સાથે જોડવું
વિચારવું; ધ્યાન આપવું (૩) વાંચવું; અભ્યાસ કરવો જોતરું ન. જોતર; ધૂંસરીની સાથેનો પટો
(૪) જોશની રીતે અથવા વળગાડ છે કે નહિ તે જોદ્ધો, (-ધ) મું. યોદ્ધો; લડવૈયો
તપાસવું (જેમ કે, ટીપણું, અક્ષત, ચોખા) (૫) જોધારમલ(-લ્લ) પું. જબરો અને શૂરવીર મર્દ - યોદ્ધો અખતરો કરવો; પ્રયોગ કરવો (૬) કદર કરવી જોન્ડિસ છું. (ઇ.) કમળાનો રોગ; પીળિયો
જોશ છું. (સં. જ્યોતિષ, પ્રા. જો ઇસ) જયોતિષનું જ્ઞાન; જોબ છું. (ઇં.) નોકરીધંધા માટેનો નાનો મોટો હોદો; ગ્રહ, પ્રફળ વગેરે જોવું તે વિગ; જોર
નોકરીની જગ્યા; “પોસ્ટ’ (૨) નોકરી (૩) પરચૂરણ- જોશ ., ન. (ફા.) ઉછાળો; ઊભરો (૨) જુસ્સો (૩) છૂટું છવાયું કામ
જોશબંધ ક્રિ.વિ. જેમપૂર્વક (૨) વેગથી; વેગપૂર્વક જોબન ન. (સં. યૌવન) જુવાની; યુવાવસ્થા
જોશભેર ક્રિ.વિ. ભારે વેગથી; જોશબંધ જોબનવંતું વિ. જોબનવાળું; યૌવનથી ભરેલું
જોશી પું. (સં. જ્યોતિષિક પ્રા. ઈસિઓ) જોશ જોનારો બનવેશ વિ. યુવાન
જોશીલું વિ. જોશવાળું; જોશદાર જોબનિયું ન. જોબન (લાલિત્યવાચક) યૌવન
જોષિતા સ્ત્રી, જુવાન સ્ત્રી; વોષિતા જૉબર છું. (ઈ.) (મિલમાં) મજૂરો લાવી આપી તેમના જોસ પું, જુઓ “જોશ’ ૧ અને ૨
કામ પર દેખરેખ રાખનાર [પત્રકો વગેરેનું કામ જોયતા(-દા)ન ન. (અ. જીજદાન) ચોપડીઓ વગેરે જોબવર્ક ન. (ઇં.) છાપખાનાનું નાનું પરચૂરણ નમૂના રાખવાની કોથળી-પાકીટ જોબાનું અ.ક્રિ. જોબો આવવો; મરણની ઘાંટીમાં સપડાવું જોસીલું વિ. જુઓ “જોશીલું જોબનપું. જીવ ઊંડો ઊતરી જવો-બેભાન થઈ જવું તે; તમ્મર જોસ્સો છું. જુસ્સો [ઉપરથી) જોહુકમી; આપખુદી જોભાવું અ.ક્રિ. જુઓ “જોબાનું
જોહાકી સ્ત્રી. (અ. જાક - એક જુલમી પાદશાહ

Page #354

જોહુકમ
જોહુકમ પું. (ગુ. ‘જા' = દેખ + હુકમ) જુલમ; દોર (૨) ક્રિ.વિ. હુકમ પ્રમાણે
જોહુકમી સ્ત્રી. જોહુકમ; આપખુદી (૨) વિ. જોહુકમવાળું જોસરવું સ.ક્રિ. ઉતાવળે ઉતાવળે ખૂબ ખાવું જોસો પું. ઝાંસો; ઠપકો
જૌહર ન. (સં. યમગૃહ, હિં. જૌહર) સામુદાયિક આત્મસમર્પણ (કેસરિયાં કરનારા રાજપૂતોની પત્નીઓનું વિશાળચિતાસળગાવીસમૂહમાં બળી મરવુંતે); જમો૨ જૌહર ન. (અ.) જવાહિર; ઝવેરાત જૌહરી છું. ઝવેરી [(સમાસને છડે) ઉદા. ‘સર્વજ્ઞ’ -જ્ઞ પું. (સં.) જ્ + ગ્ નો ોડાક્ષર (૨) વિ. જાણનારું જ્ઞપ્તિ સ્ત્રી. (સં.) જાણવું તે (૨) બુદ્ધિ (૩) સભાનતા જ્ઞાત વિ. (સં.) જાણેલું; વિદિત (૨) સમઝેલું જ્ઞાતયૌવના સ્ત્રી. (સં.) પોતાને યૌવન આવી પહોંચ્યું
330
એવા ખ્યાલવાળી સ્ત્રી; મુગ્ધા નાયિકા શ્વેતવ્ય વિ. (સં.) જાણવા યોગ્ય-જેવું જ્ઞાતા પું. (સં.) જાણનારો; જાણકાર જ્ઞાતિ સ્ત્રી. (સં.) ન્યાત; નાત; ‘કાસ્ટ’ જ્ઞાતિ(જન, તબંધુ) પું. (સં.) નાતભાઈ; નાતીલો જ્ઞાતિવ્યવસ્થા સ્ત્રી. (સં.) નાતનું બંધાયેલું માળખું જ્ઞાન ન. (સં.) જાણવું તે; જાણ (૨) ખબર; માહિતી (૩)
ભાન; પ્રતીતિ (૪) સમજ કે સમજવા જેવી વસ્તુ (૫) બ્રહ્મજ્ઞાન [તત્ત્વજ્ઞાનને લગતો (વેદનો) વિભાગ જ્ઞાનકાંડ પું. (સં.) જીવાત્મા - પરમાત્મા સંબંધીના જ્ઞાનકોશ(-ષ) પું. (સં.) બધી જાતના જ્ઞાનના-માહિતીના
સંગ્રહરૂપ મોટો ગ્રંથ; વિશ્વકોશ, ‘એન્સાઇક્લોપીડિયા’ જ્ઞાનગોષ્ઠિ(-ષ્ઠી) સ્ત્રી. (સં.) જ્ઞાનભરેલી ગોષ્ઠી-વાતચીત જ્ઞાનચક્ષુ સ્ત્રી. (સં.) જ્ઞાનરૂપી ચક્ષુ-આંખ (ચર્મચક્ષુથી ઊલટું)
જ્ઞાનતંતુ પું. જ્ઞાનેન્દ્રિયોને મગજ સાથે સાંધતો તંતુ; ‘નર્વ’ જ્ઞાનતંતુવ્યવસ્થા સ્ત્રી. (સં.) જ્ઞાનતંતુઓની રચના, કામ વગેરેનું તંત્ર; ‘નર્વસ સિસ્ટમ' [બનેલું જ્ઞાનદગ્ધ વિ. (સં.) અડધાપડધા જ્ઞાનને કારણે વિપરીત જ્ઞાનદાતા પું. (સં.) જ્ઞાન આપનાર ગુરુ જ્ઞાનદાન ન. (સં.) જ્ઞાન-ઉપદેશ આપવો તે જ્ઞાનદીપ પું. (સં.) જ્ઞાનરૂપ દીવો [જ્ઞાનવાળું; જ્ઞાની જ્ઞાનધન ન. (સં.) જ્ઞાનરૂપી સંપત્તિ (૨) વિ. જ્ઞાનરૂપ; જ્ઞાનનિષ્ટ વિ. (સં.) જ્ઞાનમાં નિષ્ઠાવાળું; જ્ઞાનપરાયણ જ્ઞાનપરક વિ. (સં.) જ્ઞાનપરાયણ (૨) જ્ઞાનવિષયક જ્ઞાનપરાયણ વિ. (સં.) જુઓ ‘જ્ઞાનપરક’ [પાંચમ જ્ઞાન(પંચમી, ૦પાંચમ) સ્ત્રી. કારતક સુદ પાંચમ; લાભજ્ઞાનપ્રક્રિયા સ્ત્રી. (સં.) જ્ઞાન નિપજવાની પ્રક્રિયા; ‘ઍપિસ્ટેમોલૉજી’
જ્ઞાનપ્રસાર પું. (સં.) જ્ઞાનનો કરાતો ફેલાવો
[ જ્યેષ્ઠ
જ્ઞાનભંડાર પું. પુસ્તકાલય; જ્ઞાન આપનારા (મુખ્યત્વે હસ્તલિખિત) ગ્રંથોનું સંગ્રહાલય
જ્ઞાનમય વિ. જ્ઞાનથી ભરેલું જ્ઞાનમાર્ગ પું. જ્ઞાન દ્વારા મોક્ષ મેળવવાનો રસ્તો જ્ઞાનમૂલક વિ. (સં.) જેના મૂળમાં જ્ઞાન રહેલું છે તેવું જ્ઞાનયોગ પું. (સં.) શ્રવણ મનન ને નિદિધ્યાસનનાં સાધનવાળો એક યોગ
જ્ઞાનરજ્જુ સ્ત્રી. (સં.) જ્ઞાનતંતુ [ભાંગ જ્ઞાનવલ્લિ સ્ત્રી. (સં.) જ્ઞાનરૂપી વેલ; જ્ઞાન-સરણી (૨) જ્ઞાનવાદ પું. (સં.) બધામાં જ્ઞાન મુખ્ય છે એવો મત જ્ઞાનવાદી વિ. (સં.) જ્ઞાનવાદને લગતું કે તેમાં માનનારું જ્ઞાનવાન વિ. (સં.) જ્ઞાનવાળું; જ્ઞાની [(૨) બ્રહ્મજ્ઞાન જ્ઞાનવિજ્ઞાન ન. (સં.) સામાન્ય અને વિશેષ બધું જ્ઞાન જ્ઞાનવિષયક વિ. (સં.) જ્ઞાનને લગતું
જ્ઞાનસત્ર ન. (સં.) જ્યાં કોઈ એક કે વધુ વિષયો પર ચર્ચા-વિચારણા કરવામાં આવતી હોય તેવું આયોજન; ‘સેમિનાર’
જ્ઞાનાત્મક વિ. (સં.) જ્ઞાનસંબંધી; જ્ઞાનનાં લક્ષણવાળું જ્ઞાની વિ. (સં.) જ્ઞાનવાળું; સમજદાર જ્ઞાનેન્દ્રિય સ્ત્રી. (સં.) જ્ઞાન ગ્રહણ કરનારી ઇન્દ્રિય; પંચેન્દ્રિય જ્ઞાપક વિ. (સં.) જણાવનારું; સૂચવનારું જ્ઞાપન ન. જણાવવું તે (૨) જાહેરાત; ઢંઢેરો શાપિત વિ. (સં.) જણાવેલું; સૂચવેલું શાપ્ય વિ. (સં.) જાણવા યોગ્ય જ્યહાં ક્રિ.વિ. જહીં (૨) જ્યાં
જ્યા સ્ત્રી. (સં.) ધનુષ્યની પણછ-દોરી (૨) વર્તુળની રેખાને વચ્ચેથી દોરતાં સ્પર્શતી રેખા (ગ.) જ્યારથી ક્રિ.વિ. જે સમયથી
જ્યારનું વિ. જે સમયનું
જયારલગી ક્રિ.વિ. જે સમય લગી; જ્યાં લગી-સુધી જ્યારે સંયો. જે વખતે વારંવાર જ્યારેત્યારે ક્રિ.વિ. કોઈ ને કોઈ વખતે (૨) ગમે તે વખતે; જ્યાં ક્રિ.વિ. જે જગાએ [(૩) કોઈ પણ રીતે જ્યાંત્યાં ક્રિ.વિ. જહીંતહીં; દરેક જગાએ (૨) મુશ્કેલીથી જ્યુડિશિયરી સ્ત્રી. ન્યાયતંત્ર
જ્યુડિશિયલ સ્ત્રી. (ઇ.) ન્યાયખાતાને લગતું; ન્યાયસંબંધી જ્યુબિલી સ્ત્રી. (ઈં.) મહોત્સવ (અમુક વર્ષ વીત્યા પછીનો) (૨) પરીક્ષામાં નાપાસ થઈ તેના તે વર્ગમાં રહેવું તે
જ્યૂ પું. (ઈં.) યહૂદી જ્યૂટ ન. (ઈં.) શણ
જ્યૂટ બૅગ સ્ત્રી. (ઈં.) શણમાંથી બનાવેલ થેલો-કોથળો જ્યૂસ પું. (ઈં.) ફળોનો રસ [(૩) પતિનો મોટો ભાઈ જ્યેષ્ઠ વિ. (સં.) સૌથી મોટું; વડું (૨) પું. જેઠ માસ

Page #355

હા 3 30
[ઝડઝમક જયેષ્ઠા વિ., સ્ત્રી. અઢારમું નક્ષત્ર (૨) વચલી આંગળી ઝકઝોળવું અ.ક્રિ. આનંદ કરવો (૨) રેલમછેલ કરવી જ્યોતિ પું. (સં.) સૂર્ય, ચંદ્ર, તારા વગેરે આકાશના તેજસ્વી ઝકાર છું. (સં.) છ અક્ષર કે તેનો ઉચ્ચાર પદાર્થ (૨) આંખનું કુદરતી તેજ
ઝઝૂં(કું)બવું અ.ક્રિ. ઝૂકવું; લળી પડવું જ્યોતિ સ્ત્રી, તેજ; પ્રકાશ (૨) તેજસ્વિતા, ચળકાટ ઝકોર શ્રી. (હિ) પવનમાં ફરફરવું તે (૨) ઝકઝોળ જ્યોતિર્ધર ૫. જયોતિ ધારણ કરનાર; પ્રકાશ ફેલાવનાર (આનંદની); મોજમજા
ઝૂિમખું) (ખાસ કરીને જ્ઞાનનો)
ઝકોર ન. (સં.) ગાડું; ખટારો (૨) ગાલ્લી (તારાનું જ્યોતિર્મય વિ. (સં.) તેજસ્વી; તેજોમય સૂર્યમંડળ ઝબસ્ત્રી. જખ; નકામી મહેનત કરવી તે (૨) માછલું તિમ જ્યોતિમંડલ(ળ) ન. તારા-નક્ષત્રો વગેરેનો સમૂહ; ઝગઝ(-મોગકિ.વિ. (પ્રા. જગજગ) ખૂબ તેજ મારતું હોય જ્યોતિર્લિંગ ન. બાર મુખ્ય શિવલિંગોમાનું દરેક ઝગઝ(-મ)ગવું અ.ક્રિ. ઝગમગ થવું: પ્રકાશ વેરવો જ્યોતિર્વિદ ૫. (સં.) જયોતિર્વિદ્યા જાણનારો; જયોતિષી ઝગઝ(-મ)ગાટ ૫. ઝગમગ થતો પ્રકાશ; તેજની ભડક જ્યોતિર્વિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) જયોતિષશાસ્ત્ર (૨) ખગોળશાસ્ત્ર ઝગjઅકિ.લડવું; ટંટોકરવો; સામસામે બોલાબોલી કરવી જ્યોતિષ ન. (સં.) જયોતિશાસ્ત્ર (૨) ખગોળશાસ્ત્ર (૩) ઝગવું અ.કિ. ઝગઝગવું (૨) દીપવું; શોભવું વેદનાં અંગોમાંનું એક
ઝગાર(-રો) પૃ. ઝગઝગાટ; ચળકાટ જ્યોતિષશાસ્ત્ર ન. (સં.) જયોતિષનું ફળાદેશ શાસ્ત્ર ઝઘડવું અ.ક્રિ. લડવું; કજિયો કરવો જ્યોતિષી છું. (સં.) જયોતિષ જાણનારો; જોશી ઝઘડાખોર વિ. ઝઘડવાના સ્વભાવનું; ટેટાખોર જ્યોતિeોમ . (સં.) સોમ રસને લગતો એક યજ્ઞ ઝઘડાળું વિ. ટંટાખોર; ઝઘડાખોર જ્યોતિષ્મતી વિ.. સ્ત્રી. (સં.) તારા અને નક્ષત્રોના ઝઘડાઝઘડી સ્ત્રી, મોટો ઝઘડો પ્રકાશવાળી (રાત)
ઝઘડો !. (દ. ઝગડઅ) લડાઈ; ટંટો જ્યોતિખાન વિ. (સં.) પ્રકાશમાન; ક્રાંતિમાન
ઝઝણાટ ૫. ઝણઝણાટ; મોટો ઝણકારો (૨) ઝમઝમાટ; જયોતિપુંજ પું. નક્ષત્રસમૂહ (૨) આકાશગંગા; નેબ્યુલા' બળતરા (૩) ધમધમાટ જયોતિઃ શાસ્ત્ર ન. (સં.) ગ્રહોની મનુષ્યની સ્થિતિ ઉપર ઝઝણી સ્ત્રી, ઝણઝણી; ખાલી (૨) રીસની લાગણી
થતી શુભાશુભ અસર જાણવાનું શાસ્ત્ર (૨) ઝઝૂમવું અ.ક્રિ. (સં. સુબુ = લટકવું) ઉપર લચી પડવું;
ખગોળશાસ્ત્ર ચિંદ્રની સોળ કળામાંની એક બહાર કે ઉપરથી ઝૂકવું (૨) ટમટમી રહેવું; જોર કર્યા જ્યોત્સના(-સ્તિકા) સ્ત્રી, (સં.) ચાંદની; ચાંદરણું (૨)
કરવું. જ્વર પુ. (સં.) તાવ
[ઉતારનાર ઝટ ક્રિ.વિ. (સં. ઝટિતિ, પ્રા. ઝટ્ટ) તરત; તાબડતોબ વરબ (-નાશક) વિ. (સં.) તાવનો નાશ કરનારું; તાવ ઝટક સ્ત્રી. ઝટકો - આંચકો (૨) સપાટો; ત્વરિત ગતિ જ્વલન ન. (સં.) બળતરા; બળવું તે
(૩) કુસ્તીનો એક દાવ [(૩) ઝાટકવું જ્વલન છું. (સં.) અગ્નિ
ઝટકવું સ.ક્રિ. ઝટકો - અચકો મારવો (૨) ઝટકાથી કાપવું જ્વલંત વિ. (સં.) બળતું (૨) પ્રકાશમાન; ઝળહળતું (૩) ઝટકાવવું સક્રિ. ખૂબ ઝટકાવવું - ઝટકા મારવા ઉઘાડું સ્પષ્ટ (૪) પ્રબળ
ઝટકામણ ન. ઝાટકવાની ક્રિયા (૨) ઝાટકવાથી પડતો જ્વલિત વિ. (સં.) સળગી ઊઠેલું (૨) પ્રકાશિત
કચરો (૩) ઝાટકવાનું મહેનતાણું; ઝટકામણી વાલા (સં.) (-ળા) સ્ત્રી. અગ્નિની શિખા; અગ્નિની ઝાળ ઝટકાવવું સક્રિ. ‘ઝટકવું'નું પ્રેરક (૨) ઝટકો મારવો; જ્વાલાગ્રાહી વિ. સળગી ઊઠે તેવું
ઝટકાથી કાપવું જ્વાલામુખ ન. જ્વાળામુખી પર્વતનું મોં
ઝટકો ૫. જોરથી ઉગામી કરેલો કાપ - ઘા ૨) આંચકો; વાલામુખી વિ., . (સં.) જેના મુખમાંથી જવાલા નીકળે જોરબંધ ખેંચ (૩) ઘાની માફક થતું દુઃખ છે એવો - બળતો (પહાડ)
ઝટ(-ટો)ઝટ ક્રિ.વિ. તરત; તાબડતોબ વેલરી સ્ત્રી, (ઇ.) ઝવેરાત
ઝટપટ ક્રિ.વિ. તરત; તાબડતોબ ઝટપટી સ્ત્રી, જોશમાં ચાલેલી તકરાર; બોલાબોલી ઝટાઝ(૫)ટી સ્ત્રી, બોલાબોલી; જીભાજોડી
ઝટેરવું સક્રિ. સખત ઠપકો આપવો; ઉધડો લેવો ઝ ૫. (સં.) તાલુWાની ચોથો ભંજનતાલવ્ય ઘોષ ઝટઝટ કિ.વિ. ઝટઝટ; તરત; તાબડતોબ
મહાપ્રાણ વ્યંજન હિલોળો પરથી) મશગૂલ ઝડકો ૫. કપડાનો ચીરો; ઝરડકો (૨) વલોણું ઝટકો ઝકઝોલ(ળ) વિ. (ઝાક = ઝબકારો ધક્કો + ઝોળ = મારીને ફેરવવું તે [વારંવાર આવે; ઝડ ઝકઝોલ(ળ) સ્ત્રી. રેલછેલ (આનંદની)
ઝડઝમક સ્ત્રી, શબ્દનો એક અલંકાર જેમાં એકનો એક વર્ણ

Page #356

ઝડતી) 3 3૯
ઝિમણ ઝડતી સ્ત્રી, (પ્રા, ઝડ=ઝપટ મારવી) બારીક તપાસ (૨) ઝપાઝપ ક્રિ.વિ. ઝપાટાથી; ઝપઝપ * ટાંચ; જપતી (૩) પોલીસની તપાસ
ઝબ કિ.વિ. ઝપ: ઓચિતું; એકદમ ઝડપ સ્ત્રી. (દ. ઝડપ્પ) વરા; વેગ (૨) ઝડપવાની ક્રિયા ઝબ,(ક) સ્ત્રી. ઝબકવું તે; ઝબકારો (૩) ઝાપટ; અડફડ
ઝબકડી સ્ત્રી, (-દીવડો) પૃ. ભૂતપ્રેતના ઉતાર તરીકે ચાર ઝડપ(બંધ, oભેર) ક્રિ.વિ. ઝડપથી; સપાટાબંધ રસ્તા મળતા હોય ત્યાં મૂકાતો દીવો ઝડપલું ન. ગૂંટ મારવી તે; ઓચિંતું ઝૂંટવી લેવું (૨) ઝબકતું અ.કિ. ચમકવું; ચોંકવું (૨) ઝબૂકવું
એકદમ પકડવું ઓચિંતું ઝૂંટવું-લઈ લેવું ઝબકાર(-રો) ૫. પ્રકાશનો ઝબૂકો ઝડપવું સક્રિ. (દ. ઝડપ્પ = લઈ લેવું) એકદમ પકડવું; ઝબકારવું અ.ક્રિ. પ્રકાશની રેખા વાળવી; ઝબકારો કરવો ઝડપાઝડપીસ્ત્રી, લૂંટાલૂંટ; પડાપડી (૨)ઝપાઝપી; મારામારી ઝબકોળ સ્ત્રી, પાણીમાં ઝબકાવવું તે; ઝબકોળું ઝડપી વિ. ઝડપવાળું; વેગીલું રિમઝટ; ઝપાટો ઝબકોળવું સક્રિ. પાણીમાં બોળવું-ઝબોળવું ઝડી સ્ત્રી. (દ.) એકીસપાટે - જોસભેર વરસવું તે (૨) ઝબકોળા ડું બ.વ. ઘણાં ઝબકોળાં ઝણ સ્ત્રી, ઝીણી ૨જ (૨) વરસાદની બારીક છાંટ-ફરફર ઝબકોળું ન, પાણીમાં ઝબકોળવું તે ઝણ સ્ત્રી. ઝીણો રણકાર; હળવો ઝણઝણાટ
ઝબલું ન. (અ. ઝુબ્બ) નાના છોકરાનું પહેરણ; ઝભલું ઝણકો (-કાર,કારો) પૃ. (સં. ઝણકાર) ઝણઝણ અવાજ ઝબાકો ૫. ઝબકારો; ઝબૂકો ઝણઝણ પું, સ્ત્રી. બળતરા; ચરચરે એવી અસર ઝબુકાવવું સ.જિ. ‘ઝબૂકવું'નું પ્રેરક ઝણઝણવું અક્રિ. (પ્રા. ઝણઝણ) ઝઝણી - ખાલીના જેવી ઝબૂક કિ.વિ. (સર. ‘ઝબક’) રહી રહીને ચમકે તેમ (૨)
અસર થવી; તમતમવું (૨) ઝણકાર કરવો; ઝણકારવું સ્ત્રી, ઝબૂકો; ઝબકારો ઝણઝણાટ છું. ઝઝણીની અસર; ઝમઝમાટ (૨) ઝણકારો ઝબૂકણ ન. ઝબકારો; ઝબૂકો ઝણઝણાટી સ્ત્રી, ઝણઝણાટ; ઝઝણી જેવી તીવ્ર અસર ઝબૂકવું અ.કિ. ઝબૂકઝબૂક પ્રકાશવું ઝણઝણી સ્ત્રી. ઝઝણી; ખાલી (૨) રીસની લાગણી ઝબૂકો ૫. ઝબાકો; ઝબકારો ઝણકાર છું. (સં.) ઝણકાર
ગુિસ્સો ઝબે સ્ત્રી. (અ. જન્ડ) વધેરવું – ભોગ આપવો તે; કતલ ઝનૂન સ્ત્રી, એ. (અ. જુનૂન) ગાંડો જુસ્સો; અવિચારી ઝબો ૫. (અ. ઝુબ્બ) લાંબો અને ખૂલતો ડગલો ઝનૂની વિ. આંધળા જુસ્સાથી ભરેલું
ઝબોઝબ કિ.વિ. ઝપાઝપઃ ઝપાટાપૂર્વક ઝપ, (૦ઝ૫) ક્રિ.વિ. ઝટઝટ; ટપ દઈને; એકાએક ઝબોળવું સક્રિ. પાણીમાં ઝબકોળવું; ઝબકોળવું ઝપટ સ્ત્રી. ઝપાટો; ઉતાવળ (૨) ઝડપી લેવું તે; ઝડપ ઝબ્બો . જુઓ ઝભ્યો (૩) ભૂતપ્રેતની અડફટ (૪) અડફટ
ઝભ્ભો છું. જુઓ ઝભ્ભો ઝપટવું સક્રિ. ઝડપી લેવું (૨) ઝટપ-ઉતાવળ કરવી (૩) ઝભલું ન. નાના છોકરાનું પહેરણ; ઝબલું ડિગલો ઝડપવું; ઝૂંટવું (૪) મંતરવું, મૂઠ મારવી
ઝભો(-ભો, -બ્બો) પૃ. ઝબો: ઝબ્બો; લાંબો અને ખૂલતો ઝપટાવવું સક્રિ. ‘ઝપટવું'નું પ્રેરક; ઝડપાવવું (૨) ઝમ ક્રિ.વિ. ‘ઝમ એવા અવાજથી મંતરાવવું
ભિરાવું; ફસાવું ઝમક સ્ત્રી. (સં. યમક) એક શબ્દાલંકાર; યમક (૨) ઝપટાવું અ.દિ. ઝપટમાં આવવું; વચ્ચે આવી જવું (૨) ઝમકાર (૩) ભભક; તેજ (૪) નખરાળી ચાલ ઝપતાલ પું. (સં.) સંગીતનો એક તાલ
ઝમકઝોલ(-ળ) વિ. આનંદ અને લાલિત્યયુક્ત ઝપવું અ.ક્રિ, જંપવું; સખણું (શાંત) રહેવું
ઝમકદાર વિ. ઝમકવાળું ઝપાઝપ(-પી) સ્ત્રી, (‘ઝપ' ઉપરથી) મારામારી; ટેટો (૨) ઝમકવું અ.કિ. ઝમકાર - મધુર રણકાર થવો (૨) રણકાર કાપાકાપી; કતલ
થવો (૩) ચળકવું (૪) નખરાં કરતાં ચાલવું ઝપાટવું સક્રિ. ઝપાટો કરવો (૨) મારવું; ઝપાટામાં લેવું ઝમકારવું અ.ક્રિ. ઝમકાર કરવો
(૩) ઝટઝટ, ચાંપીને ખાવું; ઠાંસીને ખાવું ઝમકો (-કાર, કારો) પૃ. રણકો; ઠક્ષકો ઝપાટાબંધ કિ.વિ. ઝપાટાથી; વેગપૂર્વક
ઝબકાળું વિ. ઝમકારવાળું (૨) ઝમકવાળું ઝપેટ સ્ત્રી. ઝપટ; ઝડપી લેવાની ક્રિયા (૨) ઝપાટો; ભૂત- ઝમઝમ પં. (અ.) કાબા પાસેનો પવિત્ર કૂવો
પ્રેતની અડફેટ (૩) અડફેટ સિપાટો (૩) અડફટ ઝમઝમ કિ.વિ. રણકે તેમ (૨) ઝીણું ઝીણું બળે તેમ (૩) ઝપા(-૫)ટો પુ. ઝડપ; વૈગ (૨) જોરમાં કરેલો પ્રહાર; ઝમઝમાટી થાય એમ બિળવું; ચચરવું ઝપેટ સ્ત્રી. જુઓ “ઝપટ’
ઝમઝમવું અ.ક્રિ. ઝમઝમ થવું; રણકવું (૨) ઝીણું ઝીણું ઝપેટવું સક્રિ. ઝપટ-ઉતાવળ કરવી
ઝમઝમાટ પું, (-ટી) સ્ત્રી. ઝમઝમવું તે ઝપેટો . જુઓ ‘ઝપાટો
ઝમણ ન. ટપકીને પાણી એકઠું થવું તે

Page #357

ઝમરો
3 ૪ =
|| ઝળમ-હોળ ઝમર છું. ઝમોર; જૌહર
ઝરેણી સ્ત્રી, ઝઝણી; ખાલી ઝમર(-૨)ખ ન. (જમરૂખ' ઉપરથી) શોભા માટે રંગાતો ઝોળી સ્ત્રી, ધ્રુજારી; કંપારી (૨) તાવલી; તાવની જરકી
બિલોરી કાચનાં લોલકોવાળો કાચની હાંડીઓનો ઝરેળો છું. (સર. ઝાળ) ચામડી બળવાથી ઊઠેલો ફોલ્લો દીવો; ઝુંમર
ઝરો પં. (સં. ઝર) મોટું ઝરણું, વહેળો ઝમરખ દીવડો . (લગ્નપ્રસંગે વપરાતો) રામણદીવો ઝર્દ વિ. (ફા.) પીળું; જરદ (૨) ફીકું રિંગનો રસ ઝમરી સ્ત્રી; પ્રભા; તેજ (૨) તેજની અસરથી આંખે ઝર્દી સ્ત્રી, જરદી; આછો પીળો રંગ (૨) ઈંડામાંનો પીળા અંધારાં આવવાં તે
ઝલક સ્ત્રી. (સં. ઝલા) ઓપ; ચળકાટ (૨) ગાવામાં સુંદર ઝમરૂખ ન, જુઓ ‘ઝમરખ' ચૂિવું મરોડ
પ્રિકાશવું ઝમવું અ.ક્રિ. પ્રવાહીનું જરાજરા થઈને બહાર ઝરવું; ઝલકવું અ.ક્રિ. તેજ મારવું; ચળકવું (૨) (લા.) પોત ઝમાઝમી સ્ત્રી, હાથના ચાળા સહિત બોલાચાલી (૨) ઝલકાવું અ.ક્રિ. (ઝલકjનું ભાવે) ઝળકવું; ઝળહળવું - ઝપાઝપી
ઝલમલસ્ત્રી. (હિ.)તેજ, ઝળક(૨) વિ.ઝળકતું; ઝબકદાર ઝમેલો . ઝઘડે; બખેડો (૨) જમાવ; ભીડ ઝલમલતું વિ. ઝળહળતું (૨) ચમકતું; ઝળકદાર ઝમેલિયું વિ. ઝઘડાળું: ઝઘડાખોર
ઝમિલ વિ. (અ.) નીચ; હલકટ (૨) બદનામ ઝમોર પું. જમોર; હર
ઝલાવું અ.ક્રિ. ‘ઝાલવું’નું કર્મણિ (૨) અક્કડ થઈ જવું; ઝમોરિયું . ઝમોર (જૌહર) કરનારું તિરસ હલનચલન બંધ થવું; (અંગનું) રહી જવું ઝરખ ન. (સં. તરસ, પ્રા. તરફખ) ઘોરખોદિયું; જરખ; ઝલું વિ. (‘ક્લાવું પરથી) તૈયાર; તત્પર (સેવા કરવામાં) ઝરગર છું. (ફા.) સોની
ઝલ્લક ન. (સં.) કાંસીજોડ ઝરગરી સ્ત્રી. (ફા.) સોનીનો ધંધો
ઝલ્લરી સ્ત્રી. (સં.) ઝાલર; ઝાંઝ; મંજીરા ઝરડ સ્ત્રી. લૂગડું ફાડતાં થતો અવાજ (૨) ઝરડાંના કકડા ઝવલું ન. ઝરતું ઝીણું ટીપું ઝરડકી સ્ત્રી, ધમકી
ઝવવું અક્રિ. (સર. ઝમવું) ટપકવું; ઝમવું દિમ ઝરડકો !. ઝડકો; કપડાનો ચોરો
ઝવેર ન. (અ. જૌહર) જવાહિર; ઝવેરાત (૨) પાણી; ઝરડવું સક્રિ. ઝરડ એવા અવાજ સાથે ફાડવું (કપડું) ઝવેરખાનું ન. ઝવેરાત જેમાં રખાતું હોય તે જગા; ઝરડું ન. ઝાંખરું; કાંટાવાળું ડાળું (૨) (લા.) લફરું; પંચાત જવાહિરખાનું ઝરણ ન. (સં. શરણ, પ્રા. ઝરણ) જમીન કે પહાડમાંથી ઝવેરાત ન. (અ. જહારત) હીરા, માણેક, મોતી વગેરે
ઝરતો પાણીનો વહેળો (૨) પહાડમાંથી પાણીનું (૨) જડાવ દાગીના (૩) બળ; સત્ત્વ; દમ ઝરવું તે
ઝવેરી મું. ઝવેરાતનો વેપારી (૨) (લા.) સાચી પરીક્ષા ઝરણી સ્ત્રી. નાનું ઝરણું
કરનાર વ્યક્તિ ઝરણું ન. (સં. ક્ષરણ, પ્રા. ઝરણ) ઝરણ; વહેળો ઝષ ન (સં.) ઝખ; માછલું ઝરમર ન. સ્ત્રીઓની કોટનું સોનાનું એક ઘરેણું (૨) સ્ત્રી- ઝળક સ્ત્રી. પ્રકાશની ઝલક; ચળકાટ
ઓના પગનું એક ઘરેણું (૩) એક જાતનું ઝીણું લૂગડું ઝળકવું અ.ક્રિ. ઝલકવું; તેજ મારવું (૨) પોત પ્રકાશનું ઝરમર સ્ત્રી. વરસાદની ફરફર (૨) ક્રિ.વિ. ઝીણે ઝીણે ઝળકાટ પું. ઝળકવું તે છાંટે (વરસવું તે)
ઝળકાર(-રો) પૃ. તેજનો ચમકાર; ઝળકાટ ઝરમરવું અ.ક્રિ. ઝરમર ઝરમર વરસવું
ઝળકિત વિ. ઝળકાટ મારતું; ચળકતું ઝરમરિય | વણાટનું (૨) ન. તેવું વસ્ત્ર ઝળકી સ્ત્રી, ઝળક; ભભક (૨) કોઈ પણ અસર સહેજઝરમરિયું વિ. ઝરમર ઝરમર વરસતું (૨) ન. તેવો વરસતો સાજજણાવીતે. ઉદા. ‘તાવનીઝળકી’, ‘ટાઢનીઝળકી’
વરસાદ [ધીમેધીમે બહાર નીકળવું; સવવું; ટપકવું ઝળકો . ઓપ; ચળકાટ; ઝળકાટ ઝરવું ન., અ.ક્રિ. (સં. રતિ, પ્રા. ઝરતિ) (પ્રવાહીનું) ઝળઝળ કિ.વિ. (પ્રા. ઝલઝલ) તેજથી ઝળકતું હોય તેમ ઝરવું અક્રિ. ઘસાઈ આઘુંપાછું થઈ જવું (લૂગડું વગેરે) ઝળઝળવું અક્રિ. ઝળહળ થવું (૨) આંજી નાખવું ઝરાણી સ્ત્રી, ઝઝણી; ખાલી
ઝળઝળાટ . ઝગઝગાટ (૨) કિ.વિ. ઝળઝાળ થઈ રહે ઝરામણ ન. ઝારવું તે
ઝારેલું પ્રવાહી તેમ [(સવારસાંજનું ઝાંખું અજવાળું) ઝરામણ ન. ઝારવાનું મહેનતાણું (૨) ઝારેલો ભાગ (૩) ઝળઝળિયું ન. આંખમાં ઝમતું પાણી - આંસુ (૨) ઝળઝળું ઝરી સ્ત્રી. ઘણું નાનું ઝરણું (૨) રેલો
ઝળઝળું ન. સૂરજ ઊગ્યા પહેલાંનું અને આથમ્યા પછીનું ઝરૂખાધાર વિ. ઝરૂખાવાળું છિછું; જરૂખો ઝાંખું અજવાળું
પ્રિકાશમાન ઝરૂખો છું. (ફા. ઝરુક) બારી બહાર કાઢેલું બાંધકામ; ઝળમ(હ)ળ ક્રિવિ. ઝળઝળ (૨) વિ. ચળકતું;

Page #358

ઝળમ-હ)ળવું 3 ૪૧
ઝાપટવું ઝળમ(હ)ળવું અ.ક્રિ. ખૂબ તેજ મારવું - પ્રકાશવું પરથી) સ્વચ્છ અને સુસ્પષ્ટ (૨) . મહાલવું તે; ઝળળ, (૦૧) ક્રિ.વિ. તેજથી ઝળકતું હોય તેમ
આનંદ (૩) આનંદની રેલમછેલ ઝળાંઝ(-, -હ)ળાં કિ.વિ. ઝળઝળાટ (૨) ન.બ.વ. ઝાકરિયો પુ. નાનો પહોળા મોંનો માટીનો વાટકો - તેજતેજનો અંબાર
ઝાકળ સ્ત્રી.. ન. ઓસ; તુષાર (૨) (લા.) તોર; મિજાજ ઝબૂતળું)બવું અ.ક્રિ. ઝૂકવું; ઝૂમવું
ઝાકળભર્યું વિ. લીલું; તાજું (૨) (લા.) ઉત્સાહી ઝળળો છું. ઝરેળો; ચામડી બળવાથી ઊઠેલો ફોલ્લો ઝાકળિયું વિ. ઝાકળ વરસતાં થયેલું (૨) ઝાકળની મદદથી ઝંકાર પૃ., ઝંકૃતિ સ્ત્રી. (સં.) (સોના જેવી ધાતુનો) ઝણકાર પાન્ત (૩) ન. ઝાકળથી બચવા કરેલું ઝૂંપડું; ખેતરમાં ઝંખના સ્ત્રી. (ઝંખવું પરથી) આતુરતાપૂર્વક રટણ; વાર- રહેવા કરાતો માળો કે છાપરી (ઝાકળથી બચવા)
વાર સ્મરણ (૨) ચિંતા; ધખારી (3) ઝંખના કરવી તે (૪) વહેલી સવાર ઝંખવવું સક્રિ. ઝાંખું પાડવું
ઝાઝું વિ. પુષ્કળ; ઘણું ઝંખવાણું વિ. (‘ઝાંખું” પરથી) ભોંઠું પડેલું; ખસિયાણું ઝાઝેરું વિ. પુષ્કળ; વધારે; ઝાઝું (લાલિત્યવાચક) ઝંખવાવું અ.ક્રિ. ઝાંખું પડવું (૨) ભોંઠું પડવું ઝાટકશૂટ(-sોક; ઝાટક(-4)ન્મક(-4) ન. (દાણાદૂષી ઝંખવું સક્રિ. (સં. ધ્વાંક્ષા, પ્રા. ઝંખા) ઝંખના કરવી; વગેરે) ઝાટકી સાફ કરવાં તે આતુરતાપૂર્વક રટણ કરવું
ઝાટકણ ન. ઝાટકતાં નીકળેલો કચરો; ઝટકામણ ઝંખા સ્ત્રી. આતુરતાપૂર્વક રટણ; ઝંખના
'ઝાટકણી સ્ત્રી. ઝાટકવું-સૂપડા વડે સોવું તે (૨) ઝાટકવાનું ઝંખાવું અ.કિ. ઝંખવાવું (૨) તેજથી અંજાઈ જવું મહેનતાણું (૩) (લા.) સખત ઠપકો ઝંઝટ સ્ત્રી. (પ્રા. ઝંઝા) નકામી પીડા; ઝઘડો; પંચાત ઝાટકવું સક્રિ. સૂપડાથી ઊપણવું-સોવું (૨) જોરથી ઝંઝાસ્ત્રી, (સં.) પવનનો કે પવન સાથે પડતા વરસાદનો ખંખેરવું; ઝાપટવું (૩) (લા.) ખૂબ ઠપકો આપવો સુસવાટ; વંટોળિયો
તિોફાન ઝાટકો ૫. ઝટકો (૨) જોરથી ઉગામી કરેલો ઘા (૩) ઝંઝા(ઇનિલ, વાત) ૫. (સં.) વરસાદ ને વંટોળિયાનું આંચકો; ઘાની માફક થતું દુખ ઝંઝેડવું સક્રિ. ખૂબ હલાવવું કે ઝૂડવું (૨) (લા.) ખૂબ ઝાડ ન. (સં. જટા ઉપરથી જાટ, પ્રા. ઝાડ) વૃક્ષ; તરુ ધમકાવવું; તરછોડી નાખવું
(૨) દારૂખાનાની એક ચીજ ઝંડયું. (ફા. જિંદ) એક ભૂત; જીન (૨) વિ. અલમસ્ત; ઝાડકણ ન. ઝાટકણ; ઝટકામણ માતેલું (૩) મત્સરવાળું
ચિલાવનાર ઝાડઝખાર ન.બ.વ. ઝાડના ઝાખરી ઝંડાધારી વિ. હાથમાં ઝંડાવાળું (૨) (લા.) ઝુંડો - ઝુંબેશ ઝાડનૂડ ન. (ઝાડવું ૧ ઝૂડવું) વાળઝૂડ; સાફસૂફ ગ્રંડિયું વિ. ખૂબ ઊંડું ખાતરું વગેરે)
ઝાડપાન ન. વનસ્પતિમાત્ર; બધી વનસ્પતિ ઝંડી સ્ત્રી, નાનો ઝંડો
ઝાંડટણી સ્ત્રી, ઝાડમાં કોર આવવાની તુ; વસંતઋતુ ઝંડો ૫. ઝંડો; ધ્વજ (૨) (લા.) ઝુંબેશ (૩) પક્ષ કે તેની ઝાડબીડ ન. ઝાડ અને ઘાસથી ભરેલો પ્રદેશ આગેવાની કે દોરવણી
ઝાડવું ન. નાનું ઝાડ ' ઝંડો પુ. ભવાઈ વેશમાંનું એક ખાસ પ્રકારનું પાત્ર ઝાડવું સક્રિ. (સં. ઝાટયતિ, પ્રા. ઝાડી ઝાડુથી વાળવું; ઝંદ સ્ત્રી. (ફા.) ઈરાનીઓની પ્રાચીન ભાષા
કચરો કાઢવો (૨) ઝાટકવું; ખંખેરવું (૩) ઊંજણી ઝંદઅવ(-૨)સ્તા સ્ત્રી. પારસીઓનો મુખ્ય ધર્મગ્રંથ નાખવી (૪) (લા.) ઠપકો આપવો ઝંપલાવવું અક્રિ. (સં. ઝંપ) યાહોમ કરીને કૂદી પડવું - ઝાડી સ્ત્રી. ઝાડ, વેલા, ઘાસ વગેરેનો ભરાવો; ગીચ જંગલ - સાહસ કરવું
ઝાડુ ન. મોટો સાવરણો (૨) સાવરણી (૩) (લા.) ઝપા સ્ત્રી. (સં.) મોટો કૂદકો [ઊંચકીને ચાલે છે.) ઝાટકણી; ઠપકો (૪) અપમાન; અનાદર ઝપાન સ્ત્રી, ડોળી જેવું એક પહાડી સાધન (માણસો તે ઝાડુવાળો . ઝાડ લઈ (રસ્તો) વાળનાર; સફાઈ-કામદાર ઝાવાત પું. ઓચિંતું ફૂદી પડવું તે; ઝંપલાવવું તે (૨) ઝાડો છું. વિષ્ટા (૨) દસ્ત; જુલાબ (૩) બારીક તપાસ (લા.) આંધળિયું
ઝાડો ૫. ઝાડવું – ઊંજણી નાંખવી તે ઝંપાવવું અ.ક્રિ. ઝંપલાવવું; સાહસથી કૂદી પડવું ઝાડો પેશાબ . શૌચ; મળની ઉત્સર્ગક્રિયા ઝાકઝકોર,ઝાકઝમાકવું. (અક=ઝબકારો; ધક્કો+ઝોળ ઝાનમ ન. જહન્નમ; નરક
= હિલોળો અથવાઝકોળ = પવનનો કોમળ ઝપાટો) ઝાપટ સ્ત્રી. ઝપટ (૨) અડફટ (૩) ભૂતપિશાચની ઝપટ
ઝળક; ઝળહળાટ; ભપકો (૨) આનંદનો હેલારો ઝાપટઝૂપટ સ્ત્રી. ધૂળ વગેરે ખંખેરાવાં તે (૨) મંત્ર વગેરે ઝાકઝમાળ વિ. ઉwવલ; ઝગઝગતું; દેદીપ્યમાન ભણી ઝાડો નાંખવો તે મારવું (૩) ખૂબ ખાવું ઝાકમઝોળ વિ. (ઝાક–ઝબકારો; ધક્કો + ઝોળ = હિલોળો ઝાપટવુંસ.ક્રિ. કપડાનીઝાપટથી સાફ કરવું(૨) ફટકારવું;

Page #359

તિ
”
ઝાપટિયું
3 ૪૨
[ઝિકાળી ઝાપટિયું ન. ઝાપટીને સાફસૂફ કરવા માટે લાકડાની ટોચે ઝાળ સ્ત્રી. (સં. જવાલા, પ્રા. જાલા) જવાલા કે તેની આંચ
કપડું બાંધીને બનાવેલી એક બનાવટ (ર) વાંસની (૨) (લા.) ક્રોધના આવેશ ચીપોનો પંખો
તિ ઝાળણ ન. ઝારણ; રેણ ઝાપટું ન. થોડા સમય માટે વરસાદનું એકદમ તૂટી પડ્યું ઝાળવું સક્રિ. રેણ વડે સાંધવું આિછો પ્રકાશ ઝામણ ન. મેળવણ; અધરકણ
ઝાંઈ સ્ત્રી. (સં. ઝામિકા, પ્રા. ઝાંઇઅ) ઝાંખી (૨) ઝાંય; ઝામર છું. (દ. ઝામલ) માથા અને આંખને એક રોગ ઝાંખ, (૦૫) સ્ત્રી. ઝાંખાપણું (૨) (લા.) બટ્ટો; લાંછન ઝામરી સ્ત્રી. (દ. ઝામ = દાઝવું) હથેળીમાં કે પગને ઝાંખરું ન. (સં. ઝંખ, પ્રા. ઝંખઈ) સુકાઈ ગયેલું ડાળું;
તળિયેથતો ફોલ્લો પિાકેલી-દાઝેલી ઈંટનો કકડો કાંટાવાળું ડાંખળું ઝામરો ૫. ઝામરી (૨) ચામડીનો એક રોગ (૩) બહુ ઝાંખવું સક્રિ. (સં. ઝંખતિ, પ્રા. ઝંખઈ) ઝાંખી કરવી (૨) ઝામવું ( ક્રિ. (દ. ઝામ) તપાવેલી ઈંટ - ઠીકરી વડે પાણી છાનુંમાનું સંતાઈને જોવું (૩) અ.કિ. ઝાંખા પાડવું કે ઓસડ છમકારવું
ઝાંખાશ સ્ત્રી. (‘ઝાંખવું” ઉપરથી) ઝાંખો ખ્યાલ કે દર્શન; ઝાયલ વિ. (અ. જાહિલ) જાહેલ; ઉગ્ર; તામસી
ઝાંખાપણું (૨) છાનુંમાનું જોવું તે (૩) ભાવપૂર્વક દર્શન ઝાર . જુવાળ; ભરતી
ઝાંખી સ્ત્રી, ઝાંખી નજરથી જોવું તે (૨) ધૂંધળુંઅસ્પષ્ટ ઝાર પં. (ઈ.) રશિયાના રાજાનો ઈલકાબ
દેખાવું તે (૩) છાનુંમાનું જોવું તે (૪) ભાવપૂર્વકનાં ઝારણ ન. (પ્રા. ઝરય = સોની - ઝારનારો) રેણ (ધાતુનાં દર્શન (૩) (લા.) નિરુત્સાહ (૪) ધૂંધળું
વાસણ સાંધવાનું) (૨) તેનાથી કરેલું સાંધણ ઝાંખું વિ. અસ્પષ્ટ; આછું (૨) ઓછા પ્રકાશવાળું; નિસ્તેજ ઝારવું સક્રિ. (‘ઝરવું પરથી) ઊના પાણીની ધાર વડે ઝાંઝ સ્ત્રી. (સં. ઝંઝા, પ્રા. ઝંઝા) છબલીકાં; કાંસીજોડ
ધોવું કે શેકવું (૨) ધીમેધીમે સિંચન કરવું (૩) નકામાં ઝાંઝ સ્ત્રી, ગુસ્સો, રીસ (૨) ઝંઝા
ડાળાં કાપી નાખવાં; છાંટવું (૪) જુહાર; પૂજવું તે ઝાંઝપખા(૦૨)જ ન.બ.વ. કાંસીજોડાં અને મૃદંગ ઝારવું સક્રિ. ઝારણ વડે ધાતુના વાસણને સાંધવું; ઝાળવું ઝાંઝર ન. (સં. ઝર્ઝર) સ્ત્રીઓનું પગનું એક ઘરેણું; નૂપુર ઝારશાહી સ્ત્રી. રશિયાના ઝારના જેવો જુલમી અમલ (૨) (લા.) બેડી; જંજીર (૩) ઝાંઝરું ઝારી સ્ત્રી. (સં. ઝારિકા, પ્રા. ઝારિઆ) નાળચાવાળી ઝાંઝરિયાળ(-ળું) વિ. ઝાંઝરવાળું, ઝાઝર પહેરેલું.
ટોયલી (૨) પેણામાંથી તળેલી વસ્તુઓ કાઢવાનું ઝાંઝરિયાં ન.બ.વ. ઝાંઝર; નૂપુર
તવેથા જેવું કાણાંવાળું ઓજાર: નાનો ઝારો ઝાંઝરી સ્ત્રી. બાળકનું ઝાંઝર (ર) ઘઘરી બાંધેલી લાકડી ઝારો છું. મોટી ઝારી (૨) (બાગમાં કે જમીન પર) પાણી (જે ખખડાવાય છે.) (૩) નાનું ઝરણું
છાંટવાનું નાળચાવાળું વાસણ (૩) ખરજ-સ્વરનો તાલ ઝાંઝવાં ન.બ.વ. (સં. ઝંઝાવાત, પ્રા. ઝંઝાવાઅ) પાણીનો ઝાલ સ્ત્રી. કાનનું એક ઘરેણું
આભાસ; મૃગજળ (૨) તેજથી કે આંસુથી થતી ઝાલક સ્ત્રી, છાલક; છોળ
આંખની ઝાંખપ
નિીર, ઝાલર . એક કઠોળ - વાલ
ઝાંઝવાનું જળ ન. મૃગજળ; પાણીનો આભાસ; ઝાંઝવાનું ઝાલર સ્ત્રી. (સં. ઝલ્લરી, પ્રા. ઝલ્લરી) ઝૂલ (૨) ઝાંઝી વિ. ઝટ ચિડાઈ જાય તેવું-ચીડિયું
મોગરીથી વગાડવાની ઘડિયાળ (૩) પક્ષીની ચાંચ ઝાંપ સ્ત્રી, (સં. ઝંપ = ઢાંકવું) છપરા ઉપરનું છાજ (૨) નીચેની ઝૂલતી ચામડી (૪) માછલાં વગેરેનો શ્વાસ સમડી (૩) મરઘાં-કૂકડાં રાખવાનું પાંજરુ. લેવાનો અવયવ: ચૂઈ
ઝાંપડી સ્ત્રી. (-ડો) પું. એક મલિન ભૂત કે દેવી ઝાલરટાણું ન. સાંજનો સમય; આરતી ટાણું
ઝાંપલી સ્ત્રી નાનો ઝાંપો (મોટે ભાગે વાડ કે ખેતરનો) ઝાલરી સ્ત્રી. વગાડવાની નાની ઝાલર (૨) ખંજરી (૨) (શેરી કે વાડા વગેરેનો) દરવાજો ઝાલવું સક્રિ. હાથમાં લેવું, પકડવું (૨) કેદ કરવું; પકડી ઝાંપલીબંધ વિ. નાના ઝાંપાવાળું [દાબડો કે દાબડી
રાખવું; બંધનમાં લેવું (૩) જડવત રહી જાય તેમ કરવું ઝાંપી સ્ત્રી, ઝાંપ, વાંસ કે ખજૂરીની પાતરીનો ગૂંથેલો
(જેમ કે, વાએ મહિનાથી કેડ ઝાલી છે.) ઝાંપો છું. (સં. ઝંપ, પ્રા. ઝંપઅ) (શેરી, વાડા વગેરેનો) ઝાલાં ન.બ.વ. મહેણાં-ટોણાં
દરવાજો (૨) ગામની ભાગોળ (૩) પોલીસ ચોકી ઝાવલી(-ળી) સ્ત્રી. નાળિયેરી અને ખજૂરીની સૂકી ડાંખળી ઝાંય સ્ત્રી. (સં. ઝામિકા, પ્રા. ઝાંઇઅ) પ્રતિબિંબ; (૨) પાંદડાંની ગૂંથેલી સાદડી; ટટ્ટી
પડછાયો (૨) ઝલક; તેજ (૩) ઝાંખ; ઝાંઈ ઝાવાં ન.બ.વ. ડૂબતા માણસનાં તરફડિયાં; વલખાં; ફાંફાં ઝાંસો ૫. જાસો (૨) હઠ; ત્રાગું (૩) મહેણું ઝાવું ન. હાથથી મરાતું ફાંકું (૨) પક્ષીની તરાપ (૩) ઝિકાવું અક્રિ. ‘ઝીકવું'નું કર્મણિ બચકું
ઝિકાળી સ્ત્રી. ઈંટ

Page #360

ઝિકાળો
3 ૪ 3
[ઝી(-ઝ)કો ઝિકાળો પુ. ઈટ - રોડાંનો ભૂકો
પર બંધાવા માંડતું જાળીદાર પડ ઝિઝક સ્ત્રી (હિ.) સંકોચ; ખચકાટ (૨) ચોંકવું તે ઝીણવટ, ઝીણાશ સ્ત્રી. ઝીણાપણું; બારીકી, બારીકાઈ (૨) ઝિપ સ્ત્રી. (ઇં.) બંધ બેસી જાય તેમ વાસવા માટેની ધાતુ ચતુરાઈ; ડહાપણ
કે પ્લાસ્ટિકની બે લવચીક પટ્ટીઓ, ચેઈન ઝીણું વિ. સં. ક્ષીણ, પ્રા. ઝિણઅ) બારીક (જેમ કે ઝીણું ઝિબ્રા ન. (ઇ.) શરીરે કાળાધોળા પટ્ટાવાળું ખચ્ચર જેવું કાણું) (ર) તણું; અણીદાર (ઝીણી અણી, ધાર
એક પ્રાણી સિફેદ પટ્ટાઓવાળો રસ્તાનો ભાગ વગેરે) (૩) પાતળું (ઝીણું કપડું) (૪) નાજુક, ઝીણઝિબ્રાઝૉસિંગ ન. (ઈ.) રાહદારીઓને રસ્તો ઓળંગવાનો વટ અને સંભાળની જરૂરવાળું (જેમ કે, ઝીણું કામ; ઝિપાવું અ.ક્રિ. “ઝીપવું'નું કર્મણિ
ઝીણી વાત) (૫) (અવાજમાં) ધીમું કે મંદ (જેમ ઝિમેલ સ્ત્રી. ધિમેલ (રાની કીડી જેવું જીવડું)
કે, ઝીણુંઝીણું બોલવું) (૬) ઝીણવટભેર વર્તનાર-કામ ઝિયાણું, ઝિયા(રા)યણું ન. પહેલી સુવાવડ પછી દીકરીને કરનાર (માણસ) (૭) બહુ કરકસરિયું; કંજૂસ જેવું
બાળક સાથે વળાવવી તે કે તે વેળાનું આણું કે કરાતો ઝીણો તાવ , ધીમો પણ સતત આવ્યા કરતો તાવ રિવાજ
ઝાપટું ન. ઝીપટાનું કપડામાં ચોંટી જાય છે તે ફૂલ ઝિરકોન્સિવ ન. એ નામની એક મૂળ ધાતુ ઝીપટો છું. એક વનસ્પતિ (એનાં ફૂલ ઝપાટ લાગતાં લૂગડે ઝિલણિયું ક્રિવિ. (૨) ન. ઝીલનારું; ઉપરથી આવેલું; ચોટી જાય છે.)
બિલ ઉપાડી લેવા પકડી રાખનારું (૩) નદી વગેરેમાં સ્નાનનો આનંદ ઝીપવું સક્રિ. ઝીલવું; પકડી લેવું; જીતવું (૨) એકબીજાના લેનારું
ઝીબ્રા ક્રોસિંગ ન. (ઇ.) રસ્તો ઓળંગવા માટેનો ખાસ પટ્ટો ઝિક સ્ત્રી, (ઈ.) જસતની ધાતુની ભસ્મ
ઝમી સ્ત્રી, (દ, ઝામિઅ = કા) એક જાતનો કાળો સાલ્લો ઝિક સ્ત્રી. ઝીક; પછાડ
ઝીરો પં. (ઇં.) શૂન્ય; મીઠું ઝિંકવું સ.કિ. જુઓ ‘ઝીંકવું
ઝીરો અવર છું. (ઇ.) (સંસદમાં) પ્રશ્નોત્તરી સમય; આક્રઝિંગો . જુઓ ‘ઝીંગો’
મણ સમય (૨) સંકટ સમય (૩) મધ્યરાત્રિ; મધરાત ઝિંગારવું સ્ત્રી, જુઓ “ઝીંગારવું
ઝીરો બજેટ ન. (ઇ.) શૂન્ય આધારિત અંદાજપત્ર ઝિકલાવું અક્રિ. જુઓ ‘ઝીંકલાવું
ઝીલ સ્ત્રી, નીચાણવાળી જગા (૨) ઊંડા પાણીની જગા ઝિંકાવવું સક્રિ. જુઓ ‘ઝીંકાવવું
(૩) છોળ; છાલક ઝિંકાવું અ.કિ. જુઓ ‘ઝીંકાવું'
ઝીલ સ્ત્રી. એક વગડાઉ છોડ (તેનાં દાતણ કરાય છે.) ઝિંઝી સ્ત્રી, જુઓ “ઝીંઝી
ઝીલ સ્ત્રી. સામો લણવા માટેનું વાંસનું એક ઓજાર ઝિટ સ્ત્રી. જુઓ ‘ઝટ'
ઝીલ સ્ત્રી. માટી, કાચ વગેરેની મોટી કોઠી ઝિટનું સક્રિ. જુઓ “ઝીંટવું
ઝીલ સ્ત્રી. તંબૂરાનો તાર નિવાણમાંનું સ્નાન ઝિંટાવવું સક્રિ. જુઓ “ઝીંટાવવું
ઝીલણ ન. ઝીલવું તે (૨) ઝીલેલું તે (પ્રવાહી) (૩) ઝિંટાવું અ.કિ. જુઓ ‘ઝીંટાવું
ઝીલણ સ્ત્રી. સાળાની પત્ની; સાળાવેલી; સાળેલી ઝિટું ન. જુઓ ‘ઝીંટું
ઝીલવું સક્રિ. (દ. ઝિલિઅ = ઝીલેલું) પકડી લેવું; ઝીપવું ઝિંથરાં ન.બ.વ. જુઓ ‘ઝીંથરા”
(૨) એક જણનું બોલવું કે ગાવું બીજાએ ઉપાડી લેવું ઝિંથરિયું વિ. જુઓ “ઝીંથરિયું
ઝીલવું સક્રિ. (પ્રા. ઝિલ્લ = નાહવું) જળક્રીડા કરવી; ઝિંદાદિલ વિ. (ફા.) ઉદાર હૃદયનું (૨) ખુશમિજાજ નાહવું; નવાણમાં પડી સ્નાન કરવું ઝિંદાદિલી સ્ત્રી. (ફા.) હૃદય જીવતું જાગતું ઉત્સાહિત ઝીલું ન. (‘ઝીલવું ઉપરથી) લટકતાં સૂપડાં બાંધી નીચેથી હોવું તે
ઉપર (ખેતરમાં) પાણી ચડાવવાની એક રચના ઝિંદાબાદ શ... “અમર રહો” એવો શબ્દપ્રયોગ ઝીં(-ઝિ)ક સ્ત્રી. ઝીક; પછાડ ઝીક સ્ત્રી. ઝીંક; ઝીંકવું તે
ઝીં-ઝિ)કલું વિ. દાબીને કામ લેનારું; ઝીકલું ઝીક સ્ત્રી. કસબી તારનું ભરત [ટીપકી વગેરે ઝી(-ઝિ)કવું સક્રિ. ઝીકવું; જોરથી ફેંકવું-પછાડવું; પાડી ઝીકરાળક સ્ત્રી. ભરવામાં વપરાતા સોનારૂપાના તાર નાખવું; હરાવવું (૨) જોરથી મારવું; ફટકારવું ઝીકટીકી(-કડી) સ્ત્રી. ભરવામાં વપરાતી સોનારૂપાની ઝી-ઝિ)કલાવું અક્રિ. નંખાઈ જવું; ખૂબ અશક્ત થઈ જવું ગોળ ટીપકી
હિરાવવું ઝી(-ઝિ)કાવવું સક્રિ. ‘ઝીંકવુંનું પ્રેરક ઝીકવું સાકિ, જોરથી ફેંકવું - પછાડવું (૨) પાડી નાખવું; ઝી(-ઝિ) કાવું અક્રિ. ‘ઝીંકવું'નું કર્મણિ ઝીણ સ્ત્રી. (‘ઝીણું” પરથી) ઝીણી રજોટી (જેમ કે, પીંજાતા ઝી(-ઝિ)કી સ્ત્રી. રજ; ધૂળ (૨) રેતી
રૂની) (૨) વરસાદની ફરફર (૩) કેરીની ગોટલી ઝીં(-ઝિ)કો ૫. પાટી ઉપર ધૂળ નાખવાની ક્રિયા

Page #361

ઝી(-ઝિં)ગોર)
ઝીં(-ઝિં)ગોર પું. મધુર અવાજ; ટહુકાર ઝી(-ઝિં)ગોરવું સ.ક્રિ. (મોરે) ટેહુકવું ને કળા કરી નાચવું ઝીં(-ઝિં)ઝરૂં ન. ચણાનો પોપટા સાથેનો છોડ ઝી(-ઝિં)ઝી સ્ત્રી. એક ઝાડ (એનાં પાન બીડી વાળવામાં વપરાય છે.); આસોતરી
ઝી(-ઝિ)થરિયું વિ. ઝીંથરાં જેવું કે ઝીંથરાવાળું ઝુકારવું સ.ક્રિ. (ઊંટને) બેસાડવું
ઝીં(-ઝિં)ઝો પું. માટીનો ગરબો ઝીં(-ઝિ)ટ સ્ત્રી., ન. નકામી પીડા; લફરું ઝીં(-ઝિ)ટવું સ.ક્રિ. (કાંઈક કાંટાળું - ઝરડું કે એના જેવું) વળગાડવું; બઝાડવું (૨) ખડકવું ઝીં(-ઝિ)ટાવવું સ.ક્રિ. ‘ઝીંટવું’નું પ્રેરક ઝી(-ઝિ)ટાવું અ.ક્રિ. ‘ઝીંટવું’નું કર્મણિ ઝીં(-ઝિ)ટું ન. ઝાંખરું (૨) નકામી પીડા; લફરું ઝી(-ઝિ)થરાં ન.બ.વ. માથાના અવ્યવસ્થિત અને છૂટા વાળ; ઝીંથરિયાં
ઝુડાવવું સ.ક્રિ. ‘ઝૂડવું’નું પ્રેરક; મરાવવું ઝુડાવું અક્રિ. ‘ઝૂડવું’નું કર્મણિ; મરાવું ઝુણગુણ ક્રિ.વિ. એવા અવાજથી
૩૪૪
ઝુકાવ પું. ઝુકાવવાની ક્રિયા; તેથી પડતો ઝોક કે ઝૂલ ઝુકાવવું સ.ક્રિ. નમાવવું (૨) ઝંપલાવવું; યાહોમ કરવું ઝુકાવું અ.ક્રિ. ઝૂકવાની ક્રિયા થવી ઝુઝાઉ વિ. લડે એવું; ઝૂઝનારું
ઝુરાવું અક્રિ. ‘ઝૂરવું’નું ભાવે
ઝુલણિયું વિ. ઝૂલતું (૨) ન. એક ઝૂલતું ઘરેણું ઝુલાવનહાર વિ. ઝુલાવનારું ઝુલાવવું સ.ક્રિ. ‘ઝૂલવું'નું પ્રેરક ઝુલાવું અક્રિ. ‘ઝૂલવું’નું ભાવે ઝુંક સ્ત્રી. જુઓ ‘ટૂંક’ ઝુંકાવવું સ.ક્રિ. જુઓ ‘ઝૂકાવવું’ ઝુંકાવું અ.ક્રિ. જુઓ ‘ઝૂકાવું’ ઝુંટ સ્ત્રી. જુઓ ‘ચૂંટ’ ઝુંટવવું સ.ક્રિ. જુઓ ‘ઝૂંટવવું’ ઝુંટવાવું સ.ક્રિ. જુઓ ‘ઝૂંટવાવું’ ઝૂંટાઝુંટ(-ટી) સ્ત્રી. જુઓ ‘ઝૂંટાઝૂટ(-ટી)’ ઝુંટાવવું સ.ક્રિ. જુઓ ‘ચૂંટાવવું’ ઝુંટાવું અ.ક્રિ. જુઓ ‘ચૂંટાવું’ ઝુંડ ન. જૂથ; ટોળું; સમૂહ ઝંડાધારી વિ. ઝંડાધારી; ધ્વજધારી
ઝુમખડી સ્ત્રી. તૂરિયા-ગલકાંના પ્રકારનાં સારી રીતે નાનાં ફળ (૨) ઝૂમખામાં આવનારો એ નામનો વેલો ઝુમખડું ન. ઝુમખડાના વેલામાં થતાં જે તે ફળ ઝુરાપો હું. ઝૂરણ; કલ્પાંત; વિયોગદુઃખ ઝુરાવવું સક્રિ. ‘ઝૂરવું'નું પ્રેરક
ઝુંડો પું. ઝંડો; ધ્વજ ઝુંપડી સ્ત્રી. જુઓ ‘ઝૂંપડી’ ઝુંફ સ્ત્રી. જુઓ ‘ઝૂંફ’ ફવું અક્રિ. જુઓ ‘ઝૂકવું’ ઝુંબેશ સ્ત્રી. (ફા. જુબિશ ગતિ; હલનચલન) જોશપૂર્વકની ચળવળ - હિલચાલ કે આંદોલન
[ ઝૂલડી
=
ઝુંમર ન. ઝમરખ; ઊંધા જમરૂખ જેવા આકારનું રમકડું (૨) કાચની હાંડીઓનો દીવો
ઝુંસરી સ્ત્રી. જુઓ ‘ઝૂંસરી’
ઝુંસરું ન. જુઓ ‘ઝૂંસરું'
ઝૂ ન. (ઈં.) પ્રાણીસંગ્રહાલય; પ્રાણીબાગ ઝૂઓલૉજી ન. પ્રાણીવિજ્ઞાન [પ્રવૃત થવું (૪) લટકવું ઝૂકવું અક્રિ. નમવું; લચી પડવું (૨) વાંકું વળવું (૩) ઝૂઝ સ્ત્રી. ઝૂઝવું તે; યુદ્ધ; લડાઈ
ઝૂઝવું અ.ક્રિ. (સં. યુધ્યતે, પ્રા. રુજઝઇ) મચ્યા રહેવું (૨) જોરથી યુદ્ધ કરવું; ઝઝૂમવું [ભૂત-ઝોડ ઝૂડ ન. મોટો મગર (૨) મજબૂત પકડ (૩) એક જાતનું ગૂડઝાપટ ન. સાફસૂફ કરવાની ક્રિયા; ઝાઝૂડ; ઝાપટઝૂપટ ઝૂડવું સ.ક્રિ. (દે. ઝોડ) ધોકા કે બૂધા વડે ઠોકવું (૨)
ઝાપટવું; ખંખેરવું (૩) (લા.) ઊંધું ઘાલીને બોલ્યે રાખવું (૪) કાંઈ કામ કર્યે રાખવું
ઝૂડિયું ન. જેનાથી ઝુડાય એવું સોટું કે બધું
ઝૂડી સ્ત્રી. નાનો ઝૂડો; જૂડી
ઝૂડો પું. (સં. ફૂટ, પ્રા. ફૂડ) ઘણી ચીજોનો જથ્થો; જૂડો ઝૂપકી સ્ત્રી. ઝોકું; ડોલું; ઝોલું [પુષ્કળતા ઝૂમ વિ. ઘણું; પુષ્કળ (૨) પું.,સ્ત્રી. ઝૂમખું (૨) પાંદડાંની ઝૂમ સ્ત્રી. ઉમંગ; હોંશ (૨) ઘેન; કેફ
ઝૂમખું ન. (-ખો) પું. અનેક વસ્તુઓનો જથ્થો; લૂમખો ઝૂમણી સ્ત્રી. (‘ઝૂમવું’ પરથી) એક જાતનો હાર (વચમાં ચકતું હોય તેવો) [ચકતાંવાળો હાર ઝૂમણું ન. નીચે મોટું ચકતું અને બંને સેરમાં નાનાં ઝૂમર ન. રાજસ્થાનના એક નૃત્ય પ્રકારમાં ગવાતું ગીત (૨) ઝૂમણું
ઝૂમવું અ.ક્રિ. (સર. દે. ઝુંવણગ
=
પ્રાતંબ) ઝઝૂમવું (૨) લટકવું; ટિંગાવું (૩) આતુરતાથી ટાંપી રહેવું ઝૂરણન. (‘ઝૂરવું’પરથી) ઝુરાપો (૨) કલ્પાંત (૩) પસ્તાવો ઝૂરવું અ.ક્રિ. (સં. ઝૂરતિ, પ્રા. ઝૂરઇ) -ને માટે તલસવું;
કલ્પાંત કરવું (૨) કલ્પાંતથી ક્ષીણ થવું; હીજરાવું ઝૂરી સ્ત્રી. દેવીને પ્રસન્ન કરવા ડાકલાં વગાડવાં તે ઝૂલ સ્ત્રી. શોભા માટે રાખેલી ઝૂલતી કિનાર; ચીણવાળી
કોર (૨) કવિતામાં (લાવણી વગેરેમાં) આવતો આંતરો (૩) બળદ કે ઘોડાને પહેરાવતો ઓઢો (૪) ઝૂલો (૫) ઢોરના ગળા નીચે લટકતી માંસલ ગોદડી ઝૂલડી સ્ત્રી. ઝૂલતું રહે એવું બાળકનું ખૂલતું પહેરણ; ઝભલું

Page #362

ઝૂલણહાર
ઝૂલણહાર વિ. ઝૂલનાડું; હીંચકા ખાનારું ઝૂલણા પું. (દે. ઝુલ્લણ) પાંચપાંચ માત્રાનાં વચ્ચેની ત્રીજી માત્રા લઘુ જ હોય તેવાં ઝૂમખાંવાળો સાડત્રીસ માત્રાનો એક છંદ [ાલરડું ઝૂલણું ન. ઝૂલવું તે; હીંચકો (૨) પારણું (૩) ગાવાનું ઝૂલતું વિ. (‘ઝૂલવું' ઉપરથી) ઝોલાં ખાતું; લટકતું ઝૂલવું અ.ક્રિ. (સં. ઝુલ્યતિ, ઝુલ્લઈ) હીંડોલે કે પારણે
હીંચવું; લટકવું [(૨) (લા.) નુકસાન; ખાધ; તોટો ઝૂલો પું. (‘ઝૂલવું’ પરથી) જેમાં ઝૂલી શકાય તે; હીંચકો ઝૂલૉજી સ્ત્રી. પ્રાણી-વિજ્ઞાન
૩૪૫
ઝૂં(-ઝું)ક સ્ત્રી. (ટૂંકાવું ઉ૫૨થી) એકાએક આંખમાં કાંઈ ઝપટાવું તે (૨) ઝોક; ટૂંકાવું તે
Â(-ઝુ)ક વિ. બહાદૂર; શૂરવીર ઝૂં(-ઝું)કાવવું સ.ક્રિ. ટૂંકાય એમ કરવું [વાગવું ઝૂં(-ઝું)કાવું અગ્નિ. ટૂંક લાગવી (૨) (આંખમાં) કાંઈક Â(-ઝું)ટ સ્ત્રી. ઝૂંટવી લેવું તે
^(-ઝું)ટવવું સ.ક્રિ. ‘ઝૂંટવું’નું પ્રેરક
ઝૂં(-ઝું)ટવું સ.ક્રિ. ઝડપ મારી ખૂંચવી-પડાવી લેવું ^(ડું)ટંટા, ઝૂં(-ઝું)ટાઝૂં(-ઝું)ટ સ્ત્રી. સામસામે ઝૂંટ ચલાવવી તે
(-ઝુ)ટાવવું સ.ક્રિ. ‘ઝૂંટવું’નું પ્રેરક ગૂં(-ઝું)ટાવું અક્રિ. ‘ઝૂંટવું’નું કર્મણિ ×(-ઝું)પડી સ્ત્રી., (-હું) ન. (સં. ઝુંપ, પ્રા. ઝુંપા ઘાસ,
સાંઠી, છાજ વગેરેથી બનાવેલું છાપું-ઘર ^(-ઝું)ફ સ્ત્રી., (ણ) ન. હૂંફવું-ઝોકાં ખાવાં તે [ભવવી ઝૂં(-ઝું)ફવું અક્રિ. હૂંફવું; ઝોકાં ખાવાં (૨) સુસ્તી અનુઝૂં(-ઝું)સરી સ્ત્રી. ધૂંસરી
×(-ઝું)સરું ન. ધરા; ધૂંસરું ઝેકારવું સ.ક્રિ. બેસાડવું (ઊંટને) ઝેણ સ્ત્રી. (ઝીણું પરથી) ઝીણ; ઝીણી રજોટી (જેમ કે, પીંજાતા રૂની, તમાકુની) (૨) વરસાદની ફરફર; પાણીની છાંટ
[ઝોલો
ઝેરણો પું. મોટી રવાઈ [તાળવામાંનો એક પદાર્થ ઝેરમહોરો પું. સાપનું ઝેર ઉતારવા કામ લાગતો સાપના ઝેરવું સ.ક્રિ. નાની રવાઈથી દહીં વલોવવું (૨) ન. વલોવણ; મથામણ ઝેરવું અ.ક્ર. ઝેર દેવું
[એવું ઝેરી, (લું) વિ. ઝેર-વિષવાળું (૨) અદેખું; અંટસ રાખે ઝેરણી સ્ત્રી. દહીં વલોવવાની નાની હાથ રવાઈ ઝેરોકસ મશીન ન. (ઈં.) ફોટો નકલ કાઢતું વીજળીથી ચાલતું યંત્ર
ઝેરોક્સ (નકલ) સ્ત્રી. યાંત્રિક ક્રિયા દ્વારા થયેલી નકલ ઝોકયું.,સ્ત્રી. (‘ઝૂકવું’ પરથી) વાંક; વલણ (૨) ઝૂકવાપણું ઝોક છું., સ્ત્રી. આંખમાં કંઈ ઝપટાવું તે; ટૂંક (૨) નુકસાન ઝોક ધું., ન. ગો; ગાય કે ઘેટાંબકરાંનો વાડો ઝોકવું સ.ક્રિ. ઊંઘમાં ઝોકાં ખાવાં (૨) એકદમ ફેંકવું; નાખવું (૩) વળવું; ઝૂરવું (૪) ઝોંકવું ઝોકાર વિ. ઝાકમઝોળ
ઝેણ સ્ત્રી. ઝઝણી; ક્રોધની ધ્રુજારી - કમકમી ઝેન ન. ધ્યાન (૨) બૌદ્ધ ધ્યાન માર્ગ (જે જાપાનમાં ગયો ઝેપ્લિન ન. (જર્મન) ઝેપ્લિને શોધેલ વિમાન ઝેબઝેબાં, ઝેબેઝેબ ક્રિ.વિ. (૨) ન.બ.વ. પરસેવાના રેલા
પર રેલા; પરસેવાથી રેબઝેર
ઝેર સ્ત્રી. ઊંચી જગા કે બેઠકની ધાર (૨) ઘરની ઓટલી કે તેની ધાર ઝેર ન.,સ્ત્રી. ઝાંઝર
ઝેર ન. (ફા. જહર) વિષ (૨) ઈર્ષ્યા (૩) વેર ઝેરકચૂરો(-લો) પું. ઝેરકચોલું, ઝેરકોચલું ન. (ફા.
કુચલ્લહ) એક કડવું બી-ઔષધિ વિષ; પરસેવો ઝેરકાજળી સ્ત્રી. પરસેવા વાટે બહાર આવતું શરીરમાંનું
ઝોકારવું સ.ક્રિ. ઝુકારવું; ઝુકાવવું ઝોકાળિયું વિ. ઝોકાં ખાવાની ટેવવાળું ઝોકું ન. (‘ઝોકવું' ઉપરથી) ઊંઘ કે ઘેનનું ડોલું; ઝોલું ઝોકો પું. (‘ઝોકવું’ ઉ૫૨થી) હેલો; હડસેલો (૨) આંખની
ઝોક (૩) ત્રાજવાં ખોટાં નમાવવાની યુક્તિ ઝોટ(-ટી, oડી) સ્ત્રી. ઝોટું(-ટડું) ન. (દે. ઝોટ્ટી) (પાડી
તરીકે જેની અવસ્થા પૂરી થવા આવી છે પણ જે હજુ ગાભણી બની નથી તેવી) જુવાન ભેંશ ઝોટિંગ છું. (સં. જોટિંગ) એક પ્રકારનું ભૂત (૨) મેલું
કે રખડતું દાંડ માણસ ઝોડ ન. ઝૂડ; વળગણ
ઝોડઝપટ સ્ત્રી. ભૂતપિશાચાદિની અડફટ; વળગાડ ઝોન પું. (ઈં.) અમુક વિસ્તાર, પ્રદેશ ઝોનબંધી સ્ત્રી. ઝોન-વિસ્તારમાંથી અનાજ વગેરે ન જઈ શકે તેવો કરેલો સરકારી મનાઈ હુકમ ઝોનલ વિ. (ઈં.) ક્ષેત્રીય; વિભાગીય [છે)ઝોબા(-ભા)નું અક્રિ . જોબો આવવો; મરણઘાંટીમાં મુકાવું ઝોબો(-ભો) પું. જોબો; જીવ ઊંડો ઊતરી જવો તે ઝોયણો પું. ઝોલણો; ખાનાંવાળી કોથળી; મોટી ઝોળી; ખડિયો
ઝોરોસ્ટ્રિયન વિ. જરથ્રુસ્રને લગતું; જરથુસ્ત્રી, જરથોસ્તી ઝોલ સ્ત્રી. વચ્ચેથી ઝૂલી જવું તે
ઝોલણી સ્ત્રી. ઝોળી; ખાનાંવાળી કોથળી; ખડિયો [ડિયો ઝોલણો પું. મોટી ઝોલણી; ખાનાંવાળી કોથળી; ઝોળી; ઝોલવું અ.ક્રિ, ઝૂલવું; ડોલવું (૨) ઝોકાં ખાવાં ઝોલું ન. ઝૂંડ; ટોળું; સમૂહ ઝોલું ન. (‘ઝોલવું’ પરથી) ઝોકું; ડોલું [(૩) ઝોલ ઝોલો પું. ઝૂલો; હિંડોળો (૨) હેલો; હીંચકાનો એક ઝોક

Page #363

ટ્ટિી
ઝોળી
3 ૪ ૬ ઝોળ સ્ત્રી. (સં. વાલા) ઝાળ; જ્વાલા ખિડિયો ટકો છું. (સં. ત્રિક) ત્રણ પૈસા [ગણતરી; પરન્ટેજ ઝોળણી સ્ત્રી. (-ણો) ૫. ખાનાંવાળી કોથળી; ઝોળી; ટકો છું. (સં. ટંક) રૂપિયો: નાણું (૨) સેંકડાના પ્રમાણમાં ઝોળી સ્ત્રી. (દ. ઝોલિયા) કપડાના ચાર છેડા પકડીને ટકો છું. ટક્ક; સાવ બોર્ડ વાળ વિનાનું માથું
ઝૂલતું પાત્રાકાર કરાય છે તે. ઉદા. શાકની, સાધુની ટકોર સ્ત્રી. (દ. ટક્કોર) ટકોરવું-ટકવું તે; ધીમેથી
ઝોળી (૨) ઝુલતી ઝલાતી થેલી (૩) બાળકની ખોઈ ગોદાવવું તે (૨) સહેજ ઈશારો કે સૂચના (૩) બંગ ઝોળી પીળી સ્ત્રી, બાળકના નામકરણ વખતે ખોયામાં ઘાલી કે મરોડમાં કહેવું તે; મીઠી ટીકા; વક્રોક્તિ હીંચોળવાની ક્રિયા
ટકોરખાનું ન. ચોધડિયાં કે તે વગાડનારને બેસવાની જગા ઝોળો . ઝોલો; નમી પડવું તે (૨) મોટી ઝોળી ટકોરવું સક્રિ. ટકોરો મારવો (૨) ટોકવું; ટકોર કરવી; ઝોંકવું સ.ક્રિ. ઝોકવું; પટકવું; પછાડવું
ગોદાવવું (મોગરી વડે વગાડવાની), ઝાલર ઝોંકો ૫. ઝોકો; આંખની ઝોક
ટકોરી સ્ત્રી, નાનો ટકોરો; ઘંટડી (૨) નાની ઘડિયાળ ઝોંટ સ્ત્રી. ગૂંટ; ઝડપ
ટકોરો છું. રણકે એમ વાગતો ઠોક (૨) ઠોકનો રણકો ઝોંટવું સક્રિ. ઝૂંટવું; ખૂંચવી લેવું
ટક્કર સ્ત્રી. (દ.) ઠોકર; પ્રહાર (૨) અથડામણ; સામનો ઝોંપ સ્ત્રી. ઊંઘ (૨) ઉતાવળ; ઝડપ
ટક્કો છું. ટકો; સાવ બોડું માથું ઝાંસવું સક્રિ. (દ. ઝોસ = નાખવું; ફેંકવું) રસથી - ટગ સ્ત્રી. (ઇ.) યાંત્રિક હોડી: ખેંચનૌકા
અભાવથી આપવું – નાખવું કે મૂકવું – પટકવું (૨) ટગટગ ક્રિ.વિ. ટગરટગર; એકી નજરે ઠાંસીને ખાવું - ગળચવું
ટગબોટ સ્ત્રી. જુઓ “ટગ'
ટિગરટગર ઝાંસો ખું. (ઝોસવું પરથી) હડસેલો; ધક્કો ટગમગ વિ., સ્ત્રી, ડગુમગુ; ટગુમગુ (૨) ક્રિ.વિ.
ટગરટ(-મ)ગર ક્રિ.વિ. (સં. ટગર ઉપરથી) એકી નજરે; ગ
મીટ માંડીને ટગલી સ્ત્રી, પાતળી ઊંચી ડાળી
[એમ ગયું. (સં.) ચ વર્ગનો અનુનાસિક. એનાથી શરૂ થતો ટગુમગુ વિ. ડગુમગુ; ડોલતું (૨) કિ.વિ. ટગુમગુ હોય એકે શબ્દ નથી.
ટચ વિ. (ઇ.) ઊંચી જાતનું (૨) ૫. સોનાના કસનો આંક ટચ પું. ટચકાનો અવાજ (૨) ક્રિ.વિ. જરી વારમાં; ઝટ ટચકડી સ્ત્રી. ચપટી; અંગૂઠો અને મધ્યમો દ્વારા કરાતો અવાજ,
કિાપવું ટ . (સં.) ગુજરાતી લિપિનો મૂધસ્થાની પહેલો વ્યંજન ટચકાટ(-૨)વું સક્રિ. ટચકે ટચકે કાપવું; ટચકો મારીને ટક સ્ત્રી. ટંકાવાથી થતો અવાજ યા ખટ દઈને થતો અવાજ ટચકિયું ન. કમ્મરથી રહી જવું તે (૨) ટાકિયું મોત
(૨) ક્રિ.વિ. ટક' એવો અવાજ થાય એમ ટચકું ન. (ટોચકું ઉપરથી) ટેરવું; ટોચકું (૨) નાનો પ્રસંગ; ટકટક ક્રિ.વિ. સતત ટક ટક અવાજ થાય તેમ (જેમ કે, ટાણું ટોચકું
[(લા.) માર્મિક વચન ઘડિયાળનો) (૨) ટગર ટગર (જોવું) (૩) સ્ત્રી. ટચકો ૫. (દ. ટચ્ચક) ઝટકો; ઘા (૨) તેનો અવાજ (૩) ટટકારો
નિકામો લવારો ટચરું વિ. ઠચરે; અતિ ઘરડું-બૂટું આિંગળી; કનિષ્ઠિકા ટકટકાટ(-રો) ૫. ટકટક અવાજ (૨) કંટાળો આવે તેવો ટચલી આંગળી સ્ત્રી, હાથપગની આંગળીઓમાંની છેલ્લી ટકટકિયું વિ. ટક ટક કર્યા કરતું (૨) ન. તાર ઝીલનારું ટચાક ક્રિ.વિ. ‘ટચ” એવો અવાજ થાય એમ (ટકટક કરતું) યંત્ર
ટચાક વિ. આછકલું; શેખી મારનારું ટકરામણ સ્ત્રી. ટકરાવું તે; અથડામણ
ટચાકડી સ્ત્રી, નાનો ફટાકડો કે તેવું સાધન ટકરાવું અ.ક્રિ. ટિચાવું; અફળાવું
ટચાકો-કિયો) ૫. શરીરના સાંધાનો કડાકો ટકવું સક્રી. (સં. તફ) લાંબા વખત સુધી ચાલવું- નભવું ટચી વિ. (ઇં.) અતિશાગણીશીલ; અતિસંવેદનશીલ
(૨) એક સ્થળે લાંબો વખત થોભવું; સ્થિર રહેવું ટચૂકડું વિ. ઘણું નાનું ટકાઉ વિ. ટકે, રહે કે નભે તેવું (૨) મજબૂત ટટવું ન. ટટ્ટ જેવું નાનું ઠીંગણું ઘોર્ડ (૨) ખચ્ચર ટકાદાસ પું. પૈસાનો ગુલામ; લાલચુ માણસ ટટળવું અ.કિ. ટળવળવું; પીવું; ઝૂરવું (૨) લટકી રહેવું
મજબતાઈ ટકાવ . ટકવું તે; ટકાઉપણું; મજબૂતાઈ
ટટળાટ ૫. ટટળવાનું દુઃખ (૨) ટટળવું તે ટકાવારી સ્ત્રી. ટકા પ્રમાણે ગણતરી: સોએ કેટલા તેનું ટાટા(-) વિ. બરાબર ઊભું; અક્કડ (૨) (લા.) રૂક્ત પ્રમાણ; “પરસન્ટેજ'
[પાત્ર ટટ્ટીસ્ત્રી (દે. ટઇઆ= પડદો; દે. ટટ્ટ=વાડ) કામઠાનો કે ટફૂલી સ્ત્રી, કાગળને પલાળી ગૂંદી બનાવેલ વાટકી જેવું વાંસની ચીપોનો પડદો (૨) વીરણનો બનાવેલો ચક

Page #364

હુ)
319
[ ટમલર (૩) જાજરૂ સંડાસ કામકાજ કે તેની ગાજવીજ ટપાડવું સક્રિ. “ટપવું નું પ્રેરક ટપું., ન. ઠીંગણું ઘોડુ (૨) નબળું ઘોડું (૩) (લા.) ટપાર સ્ત્રી સંભાળ રાખવી કે દરકાર રાખવી તે ટડકાવવું સક્રિ. તડકાવવું (૨) ધમકાવવું
ટપારવું સક્રિ. મારવું; ઠોકવું (૨) વારંવાર કહેવું; ટકોર ટડટડ ૫. મિજાજ
શિખી; ગર્વ કર્યા કરવી; ટોક્યા કરવું ટડપડ સ્ત્રી. (-ડાટ) ખાલી ડંફાસ-દોરતોરનો દેખાવ; ટપાલ સ્ત્રી. ( ટપ્પો' ઉપરથી) ડાક; પોસ્ટ ટઢિયાળું વિ. (‘ટાઢ', “ટાતું પરથી) ટાઢ વાય એવું (૨) ટપાલ-ઑફિસ સ્ત્રી. ડાકઘર; પોસ્ટઑફિસ
ન. એવું વાતાવરણ; ટાઢોડું (૩) ટાઢોડાવાનું સ્થાન ટપાલખર્ચ(-રચ) ન. ટપાલનું ખર્ચ ટણકો પુ. ખોટું લાગવું-રીસ ચઢવી તે
ટપાલવાળો ૫. ટપાલ વહેંચનારે; ટપાલી; “પોસ્ટમેન ટન . (.) આશરે અગિયારસો કિલોગ્રામ વજનનું ટપાલી છું. ટપાલવાળો
અંગ્રેજી તોલ; ૧૦૦ ક્વિન્ટલ અિવાજ ટપૂડું(-ડિયું) વિ. ખૂબ નાનું; બટુકડું ટનટન કિ.વિ. એવા અવાજથી (૨) ન. એવો ઘંટનો ટપૂસ ટપૂસ કિ.વિ. ધીરેધીરે; ઘસડાતું ઘસડાતું ટનલ સ્ત્રી. (ઇં.) (રેલવેનું) બોગદું; ભોંયરું ટપૂસિયાં નબ.વ. ઘસાઈ ગયેલાં ખાસડાં (૨) દક્ષિણી ટનેજન. (ઈ.) (વહાણ વગેરે વાહન લઈ જઈ શકેતે) ટનનો ઘાટની સપાટ(૩) અનાજઝાટકતાં સૂપડાને મરાતો ઠોક - ભાર કે તેનું માપ ટિપકવાનો અવાજથાય એમ ટપૂસિયું વિ. ટપૂસ ટપૂસ કરતું (૨) ધીરેધીરે ઘસડાતું જતું ટપ . ટપકવાનો અવાજ (૨) કિ.વિ. ઝટ (૩) ટપકે કે ટપેરવું સક્રિ. ટપારવું; વારંવાર કહેવું; ટકોર કરવી; ટપક, (૦ટપક) ક્રિ.વિ. ટપકતું હોય એમ
મારવું; ઠોકવું ટપકલું વિ. ટપકાંવાળું
દિખાવું ટપોટપ કિ.વિ. એક પછી એક (૨) જલદીથી; તરત જ ટપકવું અ.ક્રિ. ટીપેટીપે નીચે પડવું, ચૂવું (૨) અચાનક ટપ્પાવાળો છું. ટપ્પો હાંકનારો; ગાડીવાન; ટાંગાવાળો ટપક-સિંચાઈ સ્ત્રી. ટીપેટીપે થતી સિંચાઈ
ટપ્પી સ્ત્રી. દડો પડવો તે, તેની પછડાટ (૨) સમજણ; ટપકાવવું સક્રિ. (‘ટપકું પરથી) ટીપાં પાડવાં (૨) ભાન
ટૂંકાણમાં લખવું; નોંધ કરી લેવી (૩) બીજામાંથી ટપ્પો છું. અમુક લંબાઈનો આંતરો (૨) મુસાફરી; મજલ;
નકલ કરી લેવી (૪) મારી નાખવુંટિયું; “કોલેરા' વિસામો (૩) આવજા; આંટો (૪) ઘોડા કે બળદનું ટપકિયું ન. (ટપ ઉપરથી) ટપ દઈને મરી જવું તે (૨). વાહન (૫) સંગીતનો એક પ્રકાર (બીજા તે ધ્રુપદ ટપકી સ્ત્રી, ટપક: કપાળમાંનો નાનો ચાંલ્લો: ટીપકી (૨) ને ખ્યાલ) (૨) ગડું (જેમ કે, ટોળટપ્પો)
ટીલડી; મીનાકારી અબરખ કે સોનારૂપાની નાની ટફ વિ. (ઇં.) મુશ્કેલ (૨) મજબૂત ગોળ પતરી
ટબ ન. (ઇ.) ઘણું પહોળું લાકડાનું અથવા પતરાનું ટપકું ન. ટીપું (૨) નાનું ગોળ બિંદુ-ચિહન
પ્લાસ્ટિકનું એક વાસણ ટપકો ડું. (‘ટપકાવવું” પરથી) જન્મપત્રિકા; જન્માક્ષર ટબકલું ન. ટપકું (૨) વિ. ટપકતું; ટપકાંવાળું ટપટપ ક્રિ.વિ. એવા અવાજથી (૨) ઝટઝટ (૩) સ્ત્રી. ટબકિયું ન. ટાકિયું; કોલેરા બડબડાટ (અણગમાનો)
ટબૂકડું વિ. (સં. બટુક+ડું, વ્યત્યય થઈને) સાવ નાનું ટપટપિયું વિ. ટપટપ - પાછળથી બડબડાટ કરનારું (૨) ટબૂકલું ન. ટાઢોડું (૨) વિ. ટબૂકડું; ટપૂડું
ન. અસ્ત્રો ચડાવવાનો ચામડાનો કકડો; સલાડી ટબૂડી સ્ત્રી, (ટબૂક ઉપરથી) નાની લોટી, ટોયલી ટપટપીસ્ત્રી.અસ્ત્રોચડાવવા માટેનો ચામડાનો કકડો, સલાડી ટબો પુ. પાનાના હાંસિયામાં પ્રચલિત સ્થાનિક ભાષામાં ટપલાબાજી સ્ત્રી. સામસામી ટપલીની મારામારી
લખેલી ટીકા-અર્થ (જૈન). ટપલી સ્ત્રી. ધીમેથી મારેલીથપાટ (૨) (લા.) ટોણો; મહેણું ટમકવું અ.ક્રિ. ધીમો પ્રકાશ આપવો (૨) દૂરથી ઝીણો ટપલીદાવ છું. એ નામની એક રમત ટિપટપિયું પ્રકાશ દેખાવો ટપલું ન. (‘ટપ' પરથી) કુંભારનું જંલ્લાં ટીપવાનું ઓજાર; ટમટમ સ્ત્રી, ન. (હિ) (ઉત્તર ભારતની) એક ઘોડાગાડી ટપલો પુ. મોટી જોરપૂર્વક ટપલી (૨) કુંભારનું ટપકું (૩) (૨) એક જાતનું ફરસાણ (૩) ક્રિ.વિ. દૂરથી થોડો,
(લા.) મહેણું (૪) (તિરસ્કારમાં) કુંભાર તેમ જ આછો પ્રકાશ આવતો હોય તેમ વાળંદ
ટમટમવું અ.કિ. પjપડું થઈ રહેવું (૨) આતુર થઈ જવું ટપવું સક્રિ. કૂદી જવું (૨) (લા.) વધવું-ચડિયાતું થવું (૩) ટમકવું (દીવો); ધીમેધીમે મંદ પ્રકાશ આવવો ટપાકો પું. ટપ અવાજ (તાળી પાડવાનો કે રોટલો ઘડવાનો). (૪) દીવો બુઝાતાં પહેલાં ટગમગ થવું ટપાટપ ક્રિ.વિ. ઝટપટ; જલદી જલદી (૨) સ્ત્રી. ટપાટપી ટટમિયું ન. ટમટમતાં-ઝાંખો પ્રાકશ આપતો દીવો ટપાટપી સ્ત્રી. બોલાચાલી; વાણીનો ઝઘડો
ટમલર ન. (ઇ.) એક જાતનું પ્યાલા જેવું વાસણ; ‘ટંખ્તર'

Page #365

ટમેટું(-ટો)]
ટમેટું ન. (-ટો) પું. (ઈં.) એક શાકફળ ટર્કી ન. (ઇં.) તુર્કસ્તાન
૩૪૮
[પલટો
ટર્ન પું. (ઈં.) વારો; (રમતની બાબતમાં) દાવ (૨) ટર્નઓવર ન. કુલ વેચાણ (૨) વકરો (૩) આર્થિક ઊથલો ટર્નર પું. (ઇં.) પાઈપ બેસાડનાર (૨) સંઘાડિયો; ખરાદી ટર્નિંગ પૉઇન્ટ પું.,ન. (ઈં.) વળાંક; મોડ ટર્પેન્ટાઇન ન. (ઈ.) અમુક ઝાડના ગુંદરમાંથી બનતું તેલ ટર્બાઈન નં. (ઈં.) વીજળી ઉત્પન્ન કરતા વરાળયંત્રનો એક
પ્રકાર [માટેનો નિયત ગાળો; નિશ્ચિત મુદત ટર્મ સ્ત્રી. (ઇં.) (શાળાનું) સત્ર; વર્ષમાં અભ્યાસ કરવા ટર્મિનલ વિ. (ઈં.) સત્રાંત; છમાસિક (૨) ન. અંતિમ મથક; સ્ટેશન (૩) અંત; છેડો [કે સ્ટેશન ટર્મિનસ ન. (ઈં.) (રેલવે, બસ વગેરેનું) છેવટનું મથક ટર્મિનૉલૉજી સ્ત્રી. (ઇં.) પરિભાષા (૨) પારિભાષિક કોશ ટલ્લો પું. ધક્કો; આઘાત (૨) ફેરો; આંટો (૩) માથાનો
ટકો [(૨) આતુરતાથી ઝંખવું-ઝૂરવું (૩) પીડાવું ટવળવું અ.ક્રિ. (દે. ટલવલ) વલખાં-તરફડિયાં મારવાં ટશ સ્ત્રી. મીટ; અનિમેષ નજર
ટશર સ્ત્રી. (સં. ત્રસર, પ્રા. ટસર=એક પ્રકારનું સૂતર) તસર (૨) આંખમાં દેખાતી રાતી લાલ ૨૫ (૩) ટશિયો (૪) ધારા; સેર [કે તેની રેખા ટશિયો પું. ઉઝરડામાં કે ચીરામાં લોહી ઝમી આવવું તે ટસ સ્ત્રી. ટશ; મીટ; અનિમેષ નજર ટસટસ ક્રિ.વિ. ટગર ટગર; ટસે ને ટસે ટસટસ ક્રિ.વિ. ફાટુંકાટું થઈ જાય તેમ ટસટસવું અ.ક્રિ. તસતસવું; ફાટુંફાટું થઈ રહેવું ટસર સ્ત્રી. ટશર; આંખમાં દેખાતી ઝીણી લાલ નસ (૨) એક જાતનું રેશમ કે તેનું કપડું; તસર
ટસલ સ્ત્રી. (ઈં.) અથડામણ; ઝઘડો (૨) મારામારી ટહકારો પું. દુઃખને લીધે થતો ઉદ્ગાર (૨) ટહૂકો ટહુકવું અ.ક્રિ. (મોર કે કોયલે) બોલવું ટહુકાર(વ) પું. (કોયલ કે મોરનો) ટહુકો; ટહુકારવ ટહુકો પું. (દે. ટઉયા) કોયલ કે મોરનો બોલવાનો અવાજ;
ટહુકો (૨) કોઈને બોલાવવા દીધેલો લાંબો સાદ; ટૌકો (૩) ચાલતી વાતમાં હાજિયો પૂરવો તે; હુંકારો ટહેલ સ્ત્રી. (ટહેલવું ઉપરથી) ઘૂમવા સાથે પ્રબોધ આપતાં મંગાતી ભીખ (૨) એકનું એક વારંવાર કહેવું કે ધ્યાન પર નાંખવું તે
ટહેલ ભટ્ટ પું. ટહેલ નાખનારો ભિક્ષુક; ટહેલિયો ટહેલવું અક્રિ. લહેરથી આંટા મારવા; આમતેમ ફરવું (૨) ગામમાં ટહેલ નાખવી [ટહેલભટ્ટ ટહેલિયો વિ., પું. (૨) પું. ટહેલ નાખનારો ભિક્ષુક; ટળકવું અક્રિ. લલચાવું (૨) વિ. લાલચુ ટળકૂડું વિ. ટળકવું; લાલચુ [હીજરાવું (૩) સખત પીડાવું
|ટાઇટેનિયમ
ટળવળવું અ.ક્રિ. ટવળવું; આતુરતાથી ઝંખવું-ઝૂરવું (૨) ટળવળાટ પું. ટળવળવું તે; ટળવળવાની ક્રિયા ટળવળિયું વિ. ટળવળાટ કરનારું
ટળવું અ.ક્રિ. (સં. ટલતિ, ટલઇ) દૂર થવું; ખસવું; હઠવું (૨) આઘા જવું; મરવું (જેમ કે, આઘો ટળ.) (૩) મરવું કે સાજું થવું; નિર્મૂળ થવું
ટાંક
ટંક પું. (સં.) છાપ મારેલો સિક્કો; ટકો (૨) પૈસાભાર; [દોહવાનો) ટંક સ્ત્રી. નક્કી વેળા-વખત (જેમ કે, ખાવાનો કે ટંકણ ન. ટાંકવાની ક્રિયા [શાહી બનાવવામાં વપરાતો) ટંકણખાર પું. (સં. ટંકણક્ષાર) એક જાતનો ક્ષાર (પહેલાં ટંકન ન. (સં.) ટાંકણાથી ટાંકવું તે[પાડવાનું કારખાનું ટંકશાળ સ્ત્રી. (સં. ટંકશાલા, પ્રા. ટૂંકસાલ) ચલણી સિક્કા ટંકશાળી પું. ટંકશાળનો ઉપરી; ટંકશાળવાળો [ક્રિયા ટંકામણ ન. (-ણી) સ્ત્રી. ટાંકવાનું મહેનતાણું (૨) ટાંકવાની ટંકાર, (૧) પું. (સં.) ધનુષ્યની પણછનો અવાજ ટંકારિત વિ. (સં.) ટંકાર કરાયેલું
ટંકારી વિ. ટંકાર કરે એવું (૨) પું. ટાંકનારો (ઘંટી) ટંકારો પું. ટાંકનાર (જેમ કે, ઘંટીના) ટંકાવવું સ.ક્રિ. ‘ટાંકવું’નું પ્રેરક ટંકાવું અ.ક્રિ. ‘ટાંકવું’નું કર્મણિ ટંકે(-કો)ટક ક્રિ.વિ. દરેક ટંકે (૨) બરાબર નિયત સમયે; યોગ્ય વખતે જ (૩) ટોચ સુધી; છલાછલ ટંગસ્ત્રી. (સં. ટંગા) ટાંગો; પગ[ઠોકર કેઆંટી (કુસ્તીમાં) ટંગડીસ્ત્રી. ટાંગો; તંગડી(તિરસ્કારમાં) (૨)ટાંગાથી મારેલી ટંગાડ(-q)વું સ.ક્રિ. લટકાવવું રંગાવું અક્રિ. ટિંગાવું; લટકવું
ટંગસ્ટન ન. (ઈં.) એક મૂળ ધાતુ (૨.વિ.) ટંટાખોર વિ. ટંટો કરવાની આદતવાળું; કજિયાખોર ટંટાળું વિ. ટંટાખોર; કજિયાખોર ટંટો પું. કજિયો; ઝઘડો; તકરાર ટંટોફિસાદ પું. ટંટો-તકરાર; ઝઘડો અને ધાંધલ ટંડેલ પું. વહાણનો મુખ્ય ખલાસી-સુકાની (૨) ઊંચો માણસ કે કાંઈ વધારે ઊંચું લાગે તે (૩) વિ. ઊંચાઈવાળું (માણસ કે આસન)
ટંબ્લર ન. (ઇં.) એક જાતનું ઊભા પ્યાલા જેવું પાત્ર ટાઇ સ્ત્રી. અનિશ્ચયાત્મક સ્થિતિ (રમતગમતમાં) ટાઇટ વિ. (ઇં.) સખત તંગ; ન ચસે એવું (૨) અક્કડ સ્વભાવનું; રોવાળું
ટાઇટલ ન. (ઈં.) હક; માલિકીક (૨) શીર્ષક (૩) ખિતાબ; પદવી; ઇલકાબ (૪) જમીન કે મિલકત પરનો માલિકીહક્ક
[(૨.વિ.)૨
ટાઇટલ પેજ ન. (ઈં.) મુખપૃષ્ઠ ટાઇટેનિયમ ન. (ઈં.) પથ્થરના પ્રકારની એક મૂળ ધાતુ

Page #366

ટાઈડ
3 ૪૯
[ટાણુંટચકું ટાઇડ સ્ત્રી. (ઇ.) ભરતી; જુવાળ
ટાટ' (૩) વિ. ચરો કે છૂટે નહિ તેવું; ટાઈટ ટાઈપ . (.) (છાપવાનું) બીબું (૨) પ્રકાર; જાત ટાટવિ. (ઇ. ટાઈટ) સજ્જડ; કડક સજ્જસ (૨)મસ્ત; ચકચૂર ટાઇપ-ફાઉન્ડ્રી સ્ત્રી. (ઈ.) છાપવાનાં બીબાં તૈયાર કરનારું ટાટ ન. (બંગાળી પાટ = શણ) શણની દોરીઓના કારખાનું
યંત્ર; ટેકણમંત્ર; ટાઇપયંત્ર વણાટનું જાડું કપડું ટાઇપરાઇટર ન. (ઇં.) છાપ જેવા અક્ષરોમાં લખવાનું ટાટપટી, (-ટ્ટી) સ્ત્રી, તાડપત્રી; પાથરવાનું ગૂરપાટ-કંતાન ટાઇપરાઇટિંગન. (ઈ.) ટાઇપરાઇટરથી લખવું છે કે તેનું ટાટા શ... (ઇ.) છૂટા પડતી વખતે બોલાતો શબ્દકામ; ટાઇપિંગ
નિાર; ટાઇપકાર પ્રયોગ; આવજો ટાઇપિસ્ટ . (ઇં.) ટાઈપરાઈટરથી લખવાનું કામ કર- ટાટવું ન. ટટવું; હલકી જાતનું ઘોડું [કામડાંનાં બારણાં ટાઈપિંગન. (ઇં.) ટાઇપ કરવાનું કામ; ‘ટાઇપરાઇટિંગ' ટાટિયાં ન.બ.વ. (‘ટાટું” ઉપરથી) ગાડાનાં પાંજરાં (૨) ટાઇપોગ્રાફી સ્ત્રી. (ઇ.) બીબાં બનાવવા અને છાપવાની ટાટિયું ન. ટાટનો કકડો-ટુકડો વિદ્યા (૨) મુદ્રણશાસ્ત્ર
ટાટું ન. (સં. ત્રફ, પ્રા. ટટ્ટિ-ટઢિઆ) કામડાંની ચીપોની ટાઇફસ પું. (ઇ.) એક પ્રકારનો મુદતિયો તાવ
ગૂંથેલી સાદડી, ભીંત કે ઝાંપો (૨) ટાટાનું બનાવેલું ટાઇફૉઇડ ૫. (ઇં.) એક જાતનો (આંતરડાને કારણે થતો) કપડું [રાજપૂત કે ગરાશિયો (તુચ્છકારમાં) - મુદતિયો તાવ; આંત્રજવર; મોતીઝરો
ટાટું ન. (ટાટ = અફીણ વગેરેના નશામાં ચકચૂર પરથી) ટાઇફોન ન. (ઇં.) દરિયાઈ તોફાન; પ્રચંડ ઝંઝાવાતી ન. બકરું
ધિરપકડનો કાયદો ટાઇમ પુ. સમય; વખત; કાળ (૨) જમાનો ટાડા પુ. રાષ્ટ્રવિરોધી પ્રવૃત્તિના આરોપસર અટકાયતી ટાઇમકીપર ૫. (કારખાના વગેરેમાં) કામનો સમય ટાઢ સ્ત્રી. (ટાઢ ઉપરથી) ઠંડીની અસર; શીતળતા નોંધનાર કર્મચારી
ટાઢક સ્ત્રી, ઠંડક (૨) નિરાંત (૨) સંતોષ ટાઇમટેબલ ન. (ઈ.) સમયપત્રક; સારણી
ટાઢકિયું વિ. ટાઢક કરે એવું (૨) ન. ઠંડક માટે વપરાતું ટાઇમ ડિપોઝિટ સ્ત્રી. (ઇં.) મુદતી થાપણ
ભીનું કપડું કે પીણું (૩) સુખદુઃખ; તડકો-છાંયડો (૪) ટાઇમપીસ પું. (ઇ.) ડબ્બા ઘડિયાળ; મેજ ઘડિયાળ પાણી ઠંડું કરવાનું પાત્ર ટાઇમબૉમ્બ . (ઇં.) નિયત સમયે ફૂટનારો બોમ્બ ટાઢ તડકો પુ.બ.વ. સુખદુખ; તડકો-છાંયડો ટાઇમર ન. (ઇં.) સમય નોંધક (૨) સમયમાપક યંત્ર ટાઢવણી સ્ત્રી. ટાઢવવું તે; શીતકપાટભવન; રેફ્રિજરેશન ટાઇમસર વિ. વખત પ્રમાણે; સમયસર
ટાઢવવું સક્રિ. ટાટું કરવું; ઠારવું; રેફ્રિજરેટ' ટાઇમિંગ ન. (ઇં.) સમય નિર્ધારણ (૨) સમયમાપન ટાઢા પુ.બ.વ. ડુંભાણાથી દેવાતા ડામ (૨) મર્મનાં વચન ટાઈલ ન.(ઇ.) નળિયું (૨) લાદી
ટાઢાશ સ્ત્રી. ટાઢાપણું; ટાઢપ ટાઈલ્સ સ્ત્રી, નળિયું ૨) લાદી-તપ્તી (ફરસબંધીની) ટાઢિયો, (તાવ) ૫. ટાઢ વાઈને આવતો તાવ ટાઈ સ્ત્રી. (ઇં.) નેકટાઈ; ગળે બંધાતી વિદેશી ઢબની ટાઢી સ્ત્રી. મડદાની પાણીથી ઠારેલી રાખ; વાની કપડાની પટ્ટી (૨) મડાગાંઠ; ગૂંચ
ટાઢી (શિયળ, વશીળી) સ્ત્રી. શ્રાવણ સુદ કે વદ ટાઉટ પું. (કોર્ટ વગેરેમાં) કેશ શોધી આપવાનું કામ કરનાર સાતમનો દિવસ; શીતળા સાતમ (૨) ટાટું-વાસી દલાલ (૨) કજિયા-દલાલ
ખાવાનું હોવું તે (લંગમાં) ટાઉન ન. (ઈ.) નાનું શહેર; ઉપનગર
ટાટુંવિ. (સં. સ્તબ્ધ, પ્રા. થઢા = કુંઠિત, જડસડ ઉપરથી) ટાઉન પ્લાનિંગ ન. (ઇં.) નગર-આયોજન
શીતળ; ઠંડું (૨) વાસી (૩) ધીમું; મંદ (જેમકે, કામમાં) ટાઉનશિપ સ્ત્રી. (ઇ.) નગરક્ષેત્ર
(૪) ઝટ ઉશ્કેરાય નહિ એવું; શાંત સ્વભાવનું ટાઉન એરિયા પુ. (ઇં.) નગરવિસ્તાર
ટાટુંગાર (-ઘોર, -બોળ, હિમ) વિ. ઘણું જ ઠંડું ટાઉન-હૉલ . (.) ગામનો કે નગરનો સાર્વજનિક ટાઢો છું. (ટાટું ઉપરથી) ટાઢો ડામ; અંદરથી બાળી મૂકે
હૉલ-સભા વગેરે માટેનું મકાન; નગરગૃહ; એવું મર્મવચન નગરભવન; નગર સભાગૃહ
ટાઢોડામ પુ. મહેણું [ભીનું કપડું કે પીણું ટાકારો છું. અરણીનું ઝાડ
ટાઢોડિયું ન. ટાઢકિયું (૨) ટાઢોડું (૩) ઠંડક માટે વપરાતું ટાચકાટુચકી સ્ત્રી, મંતરજતરથી કરાતા ટુચકા ટાઢોડું ન. ચાલુ વરસાદને લીધે હવામાં થયેલી શરદી અચકો . ટચાકો; સાંધાનો કડાકો (૨) ઘોડિયે લટકાવાતું ટાઢોડો પુ. ટાઢો, મહેણું
ઝૂમખું-રમકડું (૩) ખોટું લાગવું-રીસ ચડવી તે ટાઢોળી સ્ત્રી, પાણી ઠંડુ રહે એવી માટલી સિમય; વખત ટાટ પું. (કન્નડ તટ્ટ) મોટી તાસકના ઘાટની છછરી થાળી ટાણું ન. સારાનરસા પ્રસંગ-અવસર (૨) લાગ; તક (૩)
(૨) ક્રિ.વિ. સાવ; તદન. ઉદા. “લૂખો ટાટ’, ‘નાનું ટાણુંટચકું ન. વારતહેવારનો પ્રસંગ-અવસર

Page #367

ટાપટીપ
ટાપટીપ સ્ત્રી, વ્યવસ્થા; સુઘડતા (૨) મરામત (૩) ઉપલો ભભકો - શણગાર; ચાપચીપ ટાપટીપિયું વિ. ટાપટીપ-શણગાર કર્યા કરવાની ટેવવાળું ટાપલી સ્ત્રી. ટપલી
ટાપશી(-સી) સ્ત્રી. ચાલતી વાતમાં પુરાતો હાજિયો ટાપળું વિ. ફોકટ લલચાવનારું ટાપી સ્ત્રી. ટપલી (૨) છો બેસાડવા ટીપવાનું ઓજાર ટાપુ પું. બેટ; દ્વીપ
ટાપુડો પું. નાનો ટાપુ
ટાબરિયું ન. નાનું છોકરું ટાબરો પું. પાણીનો ઘડો
૩૫૦
[તાફતો
ટાપો (-પુત્રો) પું. હાથથી ધડેલો રોટલો ટાફેર્ટા પું. (ઈં.) એક જાતનું બનાવટી રેશમી કાપડ; ટાબર પું. છોકરો; બાળક
ટાબુ સ્ત્રી. બળદને મોઢે બાંધવામાં આવતી સીંકલી ટાબોટો પું. હથેળી અફાળી કરેલો અવાજ; તાબોટો ટાભાટેભી સ્ત્રી. (-ભા) પં.બ.વ. ટાભાટેભા કરવા તે; ફાટેલાં કપડાંની દુરસ્તી
ટાયડી સ્ત્રી. (સં. ટાર, દે. ટાર) ટારી; નાની ઘોડી ટાયડું ન. નાનું ઘોડું; ટારડું ટાયડો પું. નાનો ઘોડો; ટારડો [રબરની વાટ ટાયર ન. (ઈં.) સાઇકલ, મોટર વગેરે વાહનને હોતી ટાયરફિટર વિ. (ઈં.) પૈડામાં ટાયર બેસાડનાર કારીગર ટાયલું ન. વગર જરૂરની દોઢડહાપણની અથવા આપવડાઈની વાત (૨) કૂથલી ટાર પું. (ઈં.) કોલટાર; ડામ્મર ટારગેટ પું. (ઈં.) લક્ષ્યાંક, ઉદ્દેશ (૨) નિશાન; લક્ષ ટારડી સ્ત્રી. (સં. ટાર, દે. ટાર=ટટ્ટુ) નાની-માલ વિનાની ઘોડી; ટાયડી
ટાર્ગેટ પું.,ન. (ઈં.) લક્ષ્ય કે લક્ષ્યાંક
[તાલ
ટાર્ટરિક ઍસિડ પું. (ઈં.) આમલીનો તેજાબ ટાલ સ્ત્રી. વાળ જતા રહ્યા હોય એવો માથાનો ભાગ; ટાલકી સ્ત્રી. તાલકી (૨) તાળવું [ભાગ ટાલકું ન. તાલકું; માથાનો વચલો અને સૌથી ઉપરનો ટાવર ન. (ઈં.) ઊંચા મિનારા જેવું એક બાંધકામ ટાસ્ક ન. કાર્ય, નિયતકાર્ય (૨) કાર્ય વિશેષ ટાસ્કફોર્સ ન. (ઇ.) કાર્યવિશેષ દળ; વિશિષ્ટ કાર્ય માટે રચાયેલું દળ
ટાળ સ્ત્રી. નિવારણ કરવું; ટાળવું તે ટાળણટોળણ ન. (ચળામણ, ઝટકામા જેવો) ટાળી મૂકેલો નકામો ભાગ [ખરાબ છોડવું ટાળવું સ.ક્રિ. દૂર કરવું; નિવારવું (૨) સારું કાઢી લઈ ટાળો પું. (‘ટાળવું’ ઉપરથી) વાયદા કર્યા કરવા તે (૨) જુદાઈ-અંતર ગુણવું કે રાખવું ત (૩) ચમત્કાર (૪)
|ટાંચવું
સંજોગ; તાકડો [મોતી તાળવાનું એક વજન-તોલ ટાંક છું. (સં. ટંક) શેર(૫૦૦ ગ્રામ)નો ૭૨મો ભાગ (૨) ટાંક સ્ત્રી. (‘ટાંકવું’-‘ધડવું' ઉપરથી) ઘડેલી કલમની અણી; અણિયું; ‘નિબ'
ટાંક કું. નોંધ (૨) ટાંકિયું ટાંકણાસર ક્રિ.વિ. સમયસર; ટાણાસર [‘પિનકુશન’ ટાંકણિયું ન. ટાંકણી ખોસવાનું ગાદીવાળું સાધન; ટાંકણી (‘ટાંકવું’ ઉપરથી) કાગળ વગેરેમાં ખોસવાની
લોખંડની માથાદાર ઝીણી સળી; ‘પિન’ (૨) સુતારનું એક ઓજાર (૩) વારંવાર ટોકવું તે
ટાંકણું ન. (સં. ટંકતિ ઉપરથી) ટાંકવાનું ઓજાર; ‘ચિઝલ’ ટાંકણું ન. જોગ; પ્રસંગ; અવસર; ટાણું ટાંકલી સ્ત્રી. નાનું ટાંકું (૨) ખોસવાની ટાંકણી ટાંકલી સ્ત્રી. (ઘી-તેલની) પળી, એક પ્રકારનો ઢોલ ટાંકવું સ.ક્રિ. (સં. ટંકતિ, ટંકઇ) ખણવું; કોતરવું (૨) ટાંકા ભરવા; સાંધવું (૩) સાથે જોડવું (૪) ઉતારો કરવો; અવતરણ આપવું નીકળી જવાની બારી ટાંકાબારી સ્ત્રી. (‘ટાંકું’ ઉપરથી) કફોડી દશામાંથી છટકી ટાંકી સ્ત્રી. (‘ટાંકું+ ગુ. ઈ પ્રત્યય) મકાન કે ઊંચા ભાગે કરાતું લોખંડ, પ્લાસ્ટિક, સિમેન્ટ વગેરેનું નાનું કે મોટું ટાંકું (૨) ટાંકવાની - કોતરવાની ક્રિયા ટાંકી સ્ત્રી. આંખનું એક દર્દ ટાંકી સ્ત્રી. ઉપાય કે લાગ
ટાંકું સ્ત્રી. (દે. ટંક = ખોદેલું જળાશય) પાણી ભરવાનો છોબંધ કે લોખંડનો કોઠો (૨) (ખાસ કરીને મકાનના ભીંતળ નીચે કરવામાં આવતું) પાણીનું ભંડારિયું ટાંકો પું. (‘ટાંકવું') બખિયો; સીવણ; ટેભો ટાંકો(ટેભો, ટૈયો) પું. સહેજસાજ મદદ ટાંગ સ્ત્રી. ટાંગો; પગ
ટાંગવું સ.ક્રિ. (સં. ટંકતિ) લટકાવવું; ટંગાડવું; ટીંગાડવું ટાંગાટોળી સ્ત્રી. (ટાંગો+તોળવું) ટાંટિયો અને ગ્રંથ ઝાલી
લબડતું ઉપાડવાની ક્રિયા
ટાંગાતોડ સ્ત્રી. (ટાંગો+તોડવું) સખત રખડપટ્ટી ટાંગાવાળો પું. ટાંગો હાંકનાર; ગાડીવાન ટાંગો પું. (સં. ગંગા) ટાંગ; ટાંટિયો ટાંગો પું. ઘોડાગાડી; ટપ્પાગાડી
ટાંચ સ્ત્રી. (સં. સંચતિ) જપતી (૨) કલમની અણીનો ત્રાંસો કાપ (૩) ટચકો (૪) ઘટ; ખોટ ટાંચણ ન. ટૂંકી નોંધ; ‘જોટિંગ’
ટાંચણપોથી સ્ત્રી. નોંધવહી; નોંધબુક; ‘જોટિંગ બુક’ ટાંચણી સ્ત્રી. ટાંચણ (૨) ટાંકણી; ‘પિન’ ટાંચવું સ.ક્રિ. (સં. ટંચતિ, પ્રા. સંચઇ) ટાંકા મારવા (૨) ખોસવું; ઘોંચવું (૩) કલમની અણી કાપવી (૪) કરકસર કરવી; ખર્ચ કમી કરવું

Page #368

ટાં
3 ૫ ૧
[ ટિંબરવો ટાંચું ન. ઊણપ; ધટ
કારીગર; ‘ટિનસ્મિથ | તિચ્છ માણસ ટાંચું વિ. ઓછું; ખૂટતું; અધૂરું,
ટિનપાટ (ઇં. ટિપોટ) ન. ડબલું (૨) (લા.) તેના જેવો ટાંટિયો . પગ (તુચ્છકારમાં)
ટિનપાટિયું વિ. ટિનપાટ જેવું; તુચ્છ; પામર; નકામું; ટાંડી સ્ત્રી, દીવાસળી; કાંડી
ફાસસિયું (૨) ધાંધલિયું ટાંડું ન. પોઠ; વણજાર (૨) ટોળું; ધાડું
ટિપૉટ ન. (ઇ.) ટિનનું ડબલું [(૨) સૂચન ટાંડું ન. ટોચ; શિખર
ટિપ સ્ત્રી, (ઇ.) નોકર-ચાકરને અપાતી બક્ષિસ; બોણી ટાંડો !. ઢાંઢો; બળદ
ટિપટોપ વિ. (ઇં.) ઊંચી કક્ષાનું સર્વોત્કૃષ્ટ ટોપ સ્ત્રી, ન. વાક્યમાં વિરામનું ચિહ્ન (૨) પૂર્ણવિરામ ટિપણિયો ૫. ટીપણું જોઈ ભવિષ્ય ભાખનાર; જોશી
(૩) સ્ત્રી. નજર; નેમ (૪) ટાંક, નિબ ટિપણિયો વિ. ૫. ટીપણી કરનાર મજૂર ટાંપવું સ.દિ. તાકી-તલપી રહેવું
ટિપોઈ સ્ત્રી. (સં. ત્રિપાદિકા) ત્રણ પાયાની ઘોડી, ત્રિપાઈ ટાંપા-ટરડું વિ. વળીને ઘાટ વિનાનું થઈ ગયેલું; રોટું ટિપાલ વિ. ટીપીને ઘડી શકાય એવું: “મેલિયેબલ ટાપું ન. મળવા જવું તે (૨) ફેરો; આંટો ટિપાવવું સક્રિ. ‘ટીપવેનું પ્રેરક ટાંપુટયું ન. ફેરો-આંટો ખાવાનું કામ; ધક્કો ટિપાવું અ.ક્રિ. ‘ટીપવુંનું કર્મણિ ટિક, (માર્ક) સ્ત્રી. (ઇ.) જોયા-તપાસ્યાની કરાતી ટિપ્પણ ન. (-ણી, -ની) સ્ત્રી, સમજૂતી માટે લખેલી નાની નિશાની
[પાટવી કુંવર ટીકા; રિમાર્ક' (૨) ટાંચણ; ટૂંકનોંધ ટિકાયત વિ. (ટિક્કો ઉપરથી) પાટવી; વડું (૨) ૫. ટિપ્પણકાર વિ. (સં.) નોંધ ટપકાવનાર (૨) નોંધરૂપી ટિકિટ સ્ત્રી. (ઈ.) દાખલ થવા, જવા તથા મોકલવા- ટીકા લખનાર; “સેનોટેટર' [ભાથું રાખવાનું વાસણ
કરવાના પરવાનાનો કાગળ કે પૂંઠાનો કકડો(૨) કાપલી ટિફિન ન. (ઈ.) બપારેનું (નાસ્તા જેવું) ખાણું; ભાથું (૨) ટિકિટ-કલેક્ટર ૫. (ઇ.) ટિકિટ લેનાર કે એકઠી કરનાર ટિફિનબૉક્સ સ્ત્રી. (ઇં.) ખાવાનું લાવવા લઈ જવામાં કર્મચારી
તેિ સ્થાન ફાવે તેવું એક પાત્ર; ટિફિન ટિકિટધર ન. પ્રવેશ કરવા જ્યાં પૈસાથી ટિકિટ મળતી હોય ટિબેટ ૫. તિબેટ: હિમાલયના ઉત્તરનો ચીનનો પોશી દેશ ટિકિટ-ચેકર છું. (ઈ.) ટિકિટ ચેક કરનાર-તપાસનાર ટિબેટી વિ. (૨) ૫. તિબેટનું કે ત્યાંનું રહેવાસી કર્મચારી
ટિમ્બર છું. (.) કંઠસ્વર ટિકિટબારી સ્ત્રી. જુઓ ટિકિટાર'
ટિયરગેસ પું. (ઇં.) અશ્રુવાયુ ટિકિટ-માસ્તર ૫. પૈસા લઈને ટિકિટ આપનાર કર્મચારી ટિલાયતવિ.(૨) ૫. (`ટીલું' પરથી) ટિકાયત (પાટવી; વડું) ટિક્કડયું. (ટિક્કો ઉપરથી) તિક્કડ, જાડો રોટલો (નકૂલેલો) ટિશ્ય પું. (.) પેશી; ઊતક
j (ડ) પેશી. ઊતક
(કાગળ ટિક્કી સ્ત્રી. (ટિક્કો ઉપરથી) સફળતા (૨) લાગવગ; ટિસ્યુ-પેપર પું. (ઈ.) પાતળો ચીકણો વીંટવાનો મુલાયમ
સિફારસ (૩) ટીપકી-ટીલડી ડિમ; હિંગો ટિળક છું. (મ.) લોકમાન્ય બાળગંગાધર ટિળક ટિક્કો છું. (દ. ટિક્ક) ચાંલ્લો; મોટું ટીલું (૨) (લા.) ટિક્યર ન. ઔષધનું મદ્યાર્કયુક્ત દ્રાવણ ટિખળી(-ળિયું) વિ. ટિખળ કરનારું
ટિંગણિયું ન. ટિંગાડવાનું સાધન; લટકણિયું; “હેન્ગર' ટિચકારી સ્ત્રી, મશ્કરી; મજાક તોફાન
ટિંગળાવું અક્રિ. જુઓ “ટીંગળાવું ટિચકારો ૫. ટીચવાનો અવાજ (૨) મસ્તી; તોફાન[ષમણ ટિંગાટોળી સ્ત્રી. જુઓ બેટીંગાટોળી’ ટિચામણ(Cણી) સ્ત્રી. ટિચાવું તે; નકામી રખડપટ્ટી કે અથ- ટિંગાડ(-૧)નું સક્રિ. જુઓ “ટીંગાડ(-)વું ટિચાવવું સક્રિ. “ટીચવું'નું પ્રેરક [(૩) “ટીચવું’નું કર્મણિ ટે ટિચાવું અ.ક્રિ. અફળાવવું; કુટાવું (૨) નકામા ફેરા ખાવા ટિંચર ન. (ઈ.) અર્ક; સત્ત્વ ટિચૂકડું વિ. ટચૂકડું; નાનકડું (૨) ઠીંગણું; ટીચકું રિંટી ક્રિ.વિ. જુઓ ‘ટીંટી’ ટિટિ(-)ભ ન. (સં.) ટિટોડો (પક્ષી).
ટિંડોરું ન. જુઓ બેટીંડોરું' ટિટિ(-)ભી સ્ત્રી. ટીટોડી કિકળાટ; કંકાસ ટિંબર ન. (ઇં.) ઈમારતી લાકડું; “ટિમ્બર' (મર્ચન્ટ' ટિટિયાણ ન. (-રો) ૫. (દ. ટિઠ્ઠિયાવ) કિકલાણ (૨) ટિંબરમચંટવું. (ઈ.) ઇમારતી લાકડાનો વેપારી; ટિમ્બરટિટોડી સ્ત્રી. (સં. ટિઢિભી) એક પક્ષી, ટિઢિભી ટિંબર માર્કેટ સ્ત્રી. (ઈ.) લાટી; “ટિમ્બર-માર્કેટ ટિટોડો છું. (સં. ટિટ્રિબ) ટિટોડી પલીનો નર; ટિટિભ ટિંબરવું ન. જુઓ ‘ટીંબરવું ટિટોડો છું. લોકનૃત્યનો એક પ્રકાર; ટેટુડો
| ટિંબરવો . (સં. ટિમ્બર, પ્રા. ટિમ્બરઅ) એક ઝાડ, જેનાં ટિન ન. (ઇં.) એક ધાતુ-કલાઈ (૨) ટિનના પતરાનું વાસણ પાન બીડી વાળવામાં વપરાય છે. ટીંબરૂનું ઝાડ (૨) ટિનગર વિ. ૫. ટિનનાં પતરાંનાં સાધનો અને રેણ કરનાર
ટિંબરું

Page #369

ટિંબ
ટિંબરું ન. જુઓ ‘ટીંબરું
લિંબો પું. જુઓ ‘ટીંબો’
ટી સ્ત્રી.,પું.,ન. (ઈં.) ચા કે તેનો છોડ
ટીકડી સ્ત્રી. (સર. ટીકી) દારૂખાનાની નાની ચપટી ચકતી (૨) ગોળી; ‘ટૅબ્લેટ’
૩૫૨
ટીકવું સ.ક્રિ. (સં. ટીક્) તાકીતાકીને જોવું (૨) ટીકા કરવી ટીંકવૂડ ન. (ઇં.) સાગ કે તેનું ઝાડ ટીકા સ્ત્રી. (સં.) સમજૂતી આપવા કરેલું વિવરણ (૨) ગુણદોષની સમાલોચના (૩) નિંદા; વગોવણી ટીકાકાર પું. ટીકા કરનાર, વિવેચક; સમીક્ષક ટીકાખોર વિ. ટીકા-નિંદા કરવાની આદતવાળું ટીકાત્મક વિ. (સં.) ટીકાથી ભરેલું; ટીકાવાળું ટીકાપાત્રવિ. (સં.) ટીકાને લાયક-યોગ્ય [ચાંલ્લો; ટીલડી ટીકી સ્ત્રી. (દે. ટિક્ક) સોનેરી કે રૂપેરી ટપકી (૨) ઝીણો ટીકી સ્ત્રી. નજર
ટીકો પું. ટિક્કો; ચાંલ્લો; મોટું ટીલું (૨) (લા.) ડામ; ડિંગો ટીખળ ન. આનંદ ખાતર કરેલી મશ્કરી-મજાક-તોફાન ટીખળી વિ. ટીખળ કરે એવું; મશ્કરું; મજાકિયું ટીચકું વિ. ઠીંગણું (૨) ન. નાકનું ટેરવું ટીચર પું. (ઇ.) શિક્ષક; અધ્યાપક; ગુરુ [અથડાવવું ટીચવું સ.ક્રિ. ઠોકવું; ટીપવું (૨) છૂંદવું (૩) અફળાવવું; ટીચિંગ ન. (ઇ.) અધ્યાપન; શિક્ષણ ટીચો પું. ગોબો (ટિચાયાથી પડેલો)
ટીટેનસ પું. (ઈં.) ધનુર્વા, ધનુર્વાત; ધનુર ટીણકું, ટીણિયું ન. નાનું છોકરું; બાળક ટીનેજર પું. (ઈં.) ૧૩ થી ૧૯ વર્ષ વચ્ચેની વ્યક્તિ ટીપ સ્ત્રી. (સં. ટિપ્પણક) યાદી; નોંધ (૨) પાદટીપ, ‘ફૂટનોટ’ (૩) ફંડફાળાની યાદી (૪) ઉઘરાણીનો [(લા.) કેદની સજા ટીપ સ્ત્રી. ઈંટ કે પથ્થરના ચણતરમાં સાંધો પૂરવો તે (૨) ટીપ સ્ત્રી. (રવા.) તારસ્થાન (સંગીત)
કાગળ
ટીપ સ્ત્રી. પાણી ભરવાનું વાસણ; પવાલું (૨) નાનીબાલદી ટીપ ન. (રવા.) ટીપું; બુંદ; બિંદુ
ટીપ સ્ત્રી. (ટીપવું ઉપરથી) થાબડી; ટીપણી [ટીલડી ટીપકી સ્ત્રી. (દૈ. ટિપ્પા) સોનેરી કે રૂપેરી ટપકી (૨) ટીપણી સ્ત્રી. સારી પેઠે ટીપવું-ટીપી બેસાડવું તે કે તેનું સાધન ટીપણું ન. (સં. ટિપ્પણક, પ્રા. ટિપ્પણઅ) પંચાંગ ટીપણું ન. ટીપવાનું સાધન (૨) ટીપવાની ક્રિયા ટીપરી સ્ત્રી. અઢીસો ગ્રામનું માપિયું ટીપવું સ.ક્રિ. કઠણ વસ્તુથી થાબડી મારવી-ઠોકવું (જમીન, ચૂનો વગેરે) (૨) ઘડીને આકાર બનાવવો (લોઢું, હાંબું વગેરેનો) મારવું; ઠોકવું (૩) સજા ઠોકવી (૪) એકની એક વાત પર જોર દેવું ટીપાર્ટી ન. (ઇ.) ચાની મિજબાની
ટુકડો
ટીપું ન. પ્રવાહીનું ટપકું; ટપકું ટીપોર્ટ ન. (ઈં.) ચામાં ખાસ ઉપયોગી વાસણ; ચાદાની ટી.બી. કું. (ઈં.) ક્ષય; ક્ષયરોગ
ટીમ સ્ત્રી. (ઇં.) ખેલાડીઓની ટુકડી (રમતગમતની) ટીમણ ન. (સં. તેમન, પ્રા. ટિમ્મણ) નાસ્તો (૨) ભાથું (૩)
લગ્નને આગલે દિવસે સગાસંબંધીને અપાતું જમણ ટીમરુ ન. ટિંબરું; ટિંબરવો નામનું ઝાડ [માટેનું) ટીમલું ન. ગચિયું (૨) લાકડાનું ઢીમચું (પાપડ ટીપવા ટીલડી સ્ત્રી. કપાળે ચોડવાની ટીપકી (૨) નાનો ચાંલ્લો
(૩) મોરના પીંછાની આંખ - ચંદ્રક [(તિરસ્કારમાં) ટીલવું વિ. ટીલાવાળું (૨) ન. બ્રાહ્મણ કે બાવો-સાધુ ટીલવો પું. ટીલિયો (૨) ટીલાવાળો (જેમ કે, કૂતરો, બળદ વગેરે) (૩) ટીલાં - ટપકાં કરનારો સાધુ, બાવો કે બ્રાહ્મણ (તિરસ્કારમાં)
ટીલાનળી સ્ત્રી. ટીલા આકારની નળી ટીલિયો પું. ટીલું કરનારો; ટીલાવાળો ટીલી સ્ત્રી, ટીલડી; બિંદી
ટીલું ન. (સં. તિલકમ્) તિલક; ટીકો; ચાંલ્લો (૨) ત્રિપુંડ ટીલો પું. ઊભું ટીલું (૨) ડામ
ટી.વી. ન. (ઈં.) ટેલિવિઝનનું ટૂંકું રૂપ; દૂરદર્શન ટીશર્ટ ન. (ઈં.) બટન વિનાનું ગૂંથેલું ખમીસ ટીશિયો પું. ટીશી પેઠે ફૂટતા અંકુર જેવી કણી યા નાની રેખા ટીશી, (-સી) સ્ત્રી. અંકુર; કૂંપળ (૨) અણીદાર કળી (ફૂલની) (૩) રેખા; લીટી
ટીશી (-સી) સ્ત્રી. પતરાજી; બડાઈ ટીશી(-સી)ખોર વિ. શેખીખોર; બડાઈ હાંકનાર ટીસ સ્ત્રી, વેદના કે પીડાની પ્રબળ અનુભૂતિ ટીસેટ પું.બ.વ. ચાના બધાં વાસણ-પાત્ર ટીસ્ટોલ પું. (ઈં.) ચાની નાની દુકાન [ઉદ્ગાર) ટીહો પું. ડિંગો (‘લેતો જા, કેવો બન્યો !' એ ભાવનો ટી(-ટિં)ગળાવું અક્રિ. (ટિંગાવું ઉપરથી) લટકવું ટીં(-ટિં)ગાટોળી સ્ત્રી. ટિંગાટોળી; ટાંગાટોળી ટી(-ટિં)ગાડ(-q)વું સ.ક્રિ. ટિંગાડવું; લટકાવવું ટીં(-ટિ)ગાવું અ.ક્રિ. ટિંગાવું; લટકાવું ટીં(-ટિ)ટી ક્રિ.વિ. એવો અવાજ કરીને ટી-ટિં)ડોરું ન. એક શાક-ફળ; ધિલોડું ટી(-ટિ)બરવું ન. ટિંબરવાનું ફળ; ટિંબરવું ટી(-ટિં)બરવો પું. જુઓ ‘ટિંબરવો’ ટી(-ટિ)બરું ન. ટિંબરું; ટિંબરવો નામનું ઝાડ ટી(-ટિં)બો પું. ટિંબો; ટેકરો ટુક છું. (રવા) ટુકડો; કટકો ભિખારી ટુકડા(ખાઉ, ખોર) વિ. ટુકડા માગીને જીવનારું; ટુકડી સ્ત્રી. ટોળી (૨) ઘઉંની એક જાત ટુકડો પું. નાનો ભાગ; કકડો (૨) (લા.) ખાવાનો કકડો

Page #370

ટુક્કલો 3પ 3
ટેઈલર ટુક્કલ સ્ત્રી, ૫. (હિ. તુક્કલ) મોટો પતંગ (૨) ટ્રમણ ન. ટૂંપણ; કણક ગદડવાનું ઘી કે તેલ
ઉતરાણવેળા રાત્રે દોરી સાથે કાગળનું ફાનસ ટંગાડી ટૂર સ્ત્રી. (ઇ.) સહેલગાહ; પર્યટન; પ્રવાસ ઉડાડાતો પતંગ
ટૂરિઝમ ન. (ઇં.) પ્રવાસતંત્ર; પ્રવાસન ટુચકો મું. રસ ઊપજે તેવી ટૂંકી વાત કે વાક્ય (૨) ટૂરિસ્ટ ન. (ઇ.) મુસાફર; સહેલાણી; પર્યટક
મંતરજંતરને લગતું નાનું વાક્ય કે પ્રયોગ (૩). ટૂરિંગ સ્ત્રી. (ઇ.) મુસાફરી; પ્રવાસ અણસારો; સંકેત
ક્રિીડાયુદ્ધ ટૂર્નામેન્ટ સ્ત્રી, (ઇ.) રમતગમતની હરીફાઇ-સ્પર્ધા ટુર્નામેન્ટ સ્ત્રી. (ઇ.) રમતગમતની સ્પર્ધાનું કૌશલ્ય સ્પર્ધા; ટૂલ ન બ.વ. (ઇ.) ઓજાર; ઉપકરણ ટુવાલ પું. (ઇં. ટોવેલ) અંગૂછો; રૂમાલ કિાણાં પાડવાં ટૂલબોક્સ ન. (ઇ.) ઓજારોની પેટી ટુવાવુંઅ ક્રિ. (રેશમી કે ગરમ કપડાનેસૂવે-જીવાત ખાવાથી) ટૂવો ૫. (‘ટોવું' ઉપરથી) ખાડો; ગોબો (૨) ઊંડું દર; ટુહૂ કિ.વિ. કોયલના ટહુકાની જેમ
નારું (૩) (પ્રવાહીનું) ટપકું; બિંદુ (૪) પાણી ટોવું ટહૂક(-કાર) ૬. ટહુકો; ટહુકાર
તે (તમાકુ વગેરેને) (૫) જેના વડે સૂવા મુકાય તે; ટુંકાર છું. તુંકાર; તું કરીને બોલાવવું તે
પેલ (૬) ચૂંટલો; ચૂંટિયો (૭) મહેણું (૮) પીંજેલા ટુંકારવું સ.કિ. ટુંકારો કરવો
'રૂનું પૂમડું ટુંકારો છું. ટુંકાર
ટૂં-ટુ)ક સ્ત્રી. સ્વમાનની ટેક - લાગણી ટુંક સ્ત્રી. જુઓ ‘ટૂંક'
ટૂં(-ટુ)ક સ્ત્રી. શિખર; ટોચ ટુંકડું વિ. જુઓ ‘ટૂંકવું'
ટૂંક સ્ત્રી. કવિતાની ટૂક; તૂક ટુંકમાં કિ.વિ. જુઓ “ટૂંકમાં
ટૂં(-ટુક વિ. ટૂંકું ટુંકાક્ષરી સ્ત્રી, જુઓ ટૂંકાક્ષરી’
ટૂં-ટુકડું વિ. ટૂંકું; નાનું ટુંકાણ ન. જુઓ “ટૂંકાણ'
ટૂં-ટુંકમાં ક્રિ.વિ. થોડામાં; સારાંશે ટુકામાં ક્રિ.વિ. જુઓ ટૂંકામાં'
ટૂં(-૮)કાક્ષરી સ્ત્રી. ટૂંકલિપિ; ટૂંકામાં-ઝડપથી લખવાની ટુંકાવવું સક્રિ. જુઓ ટૂંકાવવું”
લિપિ; લઘુલિપિ; “શોર્ટહેન્ડ’ ટુંકે વિ. જુઓ ટૂંકું
ટૂં-)કાણ ન. ટૂંકું હોવું તે (૨) ટૂંકાવવું તે ટુંકુંટચ વિ. ટૂંકુંટચ
ટૂં-ટુકામાં ક્રિ.વિ. ટૂંકમાં ટંટમેંટ વિ. જુઓ “ટૂંટણૂંટ’
ટૂ-ટુ)કાવવું સક્રિ. ટૂંકું કરવું ફેંટલું વિ. જુઓ “ટૂટલું
ટૂં-ટુ)કું વિ. લાંબું કે વિસ્તૃત નહિ એવું ટુંટિયું ન. જુઓ “ટૂંટિયું”
ટૂં(-ટુ)કુંટચ વિ. સાવ ટૂંકું ટુંપણ વિ. જુઓ “ટૂંપણ”
ટૂં(હું)ટમૅટ વિ. (ટૂંટલ ઉપરથી) ભાંગેલું-તૂટેલું ટુંપણું વિ. જુઓ ટૂંપણું”
ટૂ-ટું)ટલું(-ળું) વિ. (દ. ટૂંઢે છિન્નભિન્ન અંગોવાળું) ટૂંપવું સક્રિ. જુઓ “ટૂંપવું
ટૂંઠૂં; હાથની ખોડવાળું તિાવ; “ઇન્ફલુએન્ઝા' ટુંપામણ વિ. જુઓ ટૂંપામણ
ટૂં-ટું)ટિયું ન. કોકડું વળીને સૂવું તે (૨) એક પ્રકારનો ટુંપાવવું સક્રિ. જુઓ “ટૂંપાવવું
ટૂં(-ટુ)પણ ન. (‘ટૂંપવું” પરથી) મૂળમાંથી ચૂંટી નાખવું ટુંપાવું અ.ક્રિ. જુઓ “ટૂંપાવું
તે (૨) નીંદણ (૩) ખૂબ ગૂંદવું-મસળવું તે (૪) ટુંપો પુ. જુઓ “ટૂંપો
ટૂંપવાનું ઘી કે તેલ; ટ્રમણ ટું-ટ્ર)બો છું. (દ. ટુંબય) ટોણો; મહેણું (૨) ધબ્બો ટૂં(હું)પણું ન. ટૂંપવું તે (૨) ટૂંપવાનું ઓજાર ટ્રક સ્ત્રી. ટોચ; શિખર (૨) કવિતાની અમુક કડીઓનો ટૂં(-ટુ)પવું સ.કિ. મૂળમાંથી ખેંચી નાંખવું; ખૂટવું (૨) રૂને સમૂહ; લૂક
કાલામાંથી ચૂંટી છૂટું કરવું (૩) (મહેણાંથી) પીંખી ટૂટલું વિ. (દ. ટંટ=દૂઠું) ટૂંઠૂં; હાથની ખોડવાળું
નાખવું; શરમિંદું કરવું (૪) મસળીને ગદડવું; કણસવું ટૂથ પુ.બ.વ. (ઇં.) દાંત
ટૂં(-ટુ)પામણ ન. ટૂંપવું તે (૨) તેનું મહેનતાણું ટૂથપાઉડર ૫. (ઇં.) દંતમંજનની ભૂકી-પાઉડર ટૂં(-ટુ)પાવવું સક્રિ. “ટૂંપવું'નું પ્રેરક ટૂથપેસ્ટ સ્ત્રી. (ઈ.) દંતમંજન (પ્રવાહીરૂપે); ટ્યૂબમાં ટૂં૮)પાવું અ.ક્રિ. ‘ટૂંપવું’નું કર્મણિ (૨) ગળે ભીંસાવું આવતું દંતમંજન
ટૂં-ટુ)પો છું. (‘ટૂંપવું ઉપરથી) ગળું દબાવવું તે; ફાંસો ટૂથબ્રશ . (ઇં.) દાંત ઘસવાની પીંછી જેવી બનાવટ (૨) હૈડિયો ટ્રમણ ન. (‘કામણ'નો દ્વિવ=કામણટ્રમણ) જંતરમંતરનો ટૂં-૮)બો પુ. મહેણું; ટોણો (૨) ધબ્બો
ટુચકો (૨) ઓછપનું વાંકું પડવું-રીસ ચડવી ટેઇલર ૫. (ઇ.) કપડાં સીવનાર; દરજી

Page #371

ટેકો 3 ૫૪
(ટેરવું ટેક , સ્ત્રી. પણ; નિશ્ચય (૨) શાખ; આબરૂ (૩) ટેકો ટૅનરી સ્ત્રી. (ઇં.) ચામડાં કમાવવાનું કેન; ચર્માલય (૪) કવિતાનું ધ્રુવપદ
ટેનામેન્ટ ન. (ઇ.) જોડિયું મકાન [‘ટેનિક એસિડ ટેક ઓફ ૫. ન. (ઇ.) વિમાન ઉડ્ડયનનો પ્રારંભ ટૅનિન પં. (.) ચામડાં કમાવવા માટેનો એક પદાર્થ વિમાનનું અધ્ધર ઊંચકાવું તે
ટેનિસ ન. (ઇં.) જાળીવાળા બેટથી રમાતી અંગ્રેજી રમત ટેકણ ન. ટેકો; આધાર: ઠેસી
ટેન્ક ન., સ્ત્રી. (ઇં.) પોલાદી બખ્તરવાળું, યુદ્ધનું એક ટેકરાળ વિ. ટેકરાવાળું; ટેકરીઓવાળું [પર્વત વાહન; રણગાડી (૨) ટાંકી (૩) તળાવ ટેકરી સ્ત્રી, (દ, ટેકર) ઊંચી જગા (૨) ડુંગરી; નાનો ટૅન્કર ન(ઇ.) ટાંકીવાહનઃ ૐકર' ટેકરો છું. મોટી ટેકરી
ટેન્ટ S. (ઇ.) તંબુ ટેકવવું સ.કિ. ટેકો-આધાર આપવો (૨) નભાવવું; પોષવું ટૅન્ટેલમ ન. (ઇં.) એક મૂળ ધાતુ (ર.વિ.), ટેકવું અ.કિ. ટેકો-આધાર લેવો
ટેન્ડન્સી સ્ત્રી. મનોવૃત્તિ; વલણ
પ્રિસ્તાવ ટેકાવવું સક્રિ. ટેકવવું; ટેકો દેવો; આધાર આપવા ટેન્ડર ન. (ઈ.) નિવિદા (૨) ભાવપત્રક (૩) ભાવટેકી સ્ત્રી. ટીકી; ટપકી; ટીલડી (૨) નજર
ટેશન ન. (ઇ.) તણાવ: ભાર; તંગદીલી ટેકી વિ. ટેક-વટવાળું; સ્વાભિમાની
ટૅપ સ્ત્રી. (ઇ.) પટ્ટી (માપવા વગેરેની); માપપટ્ટી (૨) ટેકીલાપણું ન. ટેકીલું હોવું તે
પાણીની ચકલી (૨) શ્રાવ્ય-દશ્ય જન્માવતી પટ્ટી ટેકીલું વિ. ટેક-વટવાળું; સ્વાભિમાની
ટેપ સ્ત્રી, (ઇ.) ચોંટાડવાની ગંદરયુક્ત પટ્ટી; “સેલોટેપ” ટેકો પુ. આધાર; આશ્રય (૨) આધારની વસ્તુ; થાંભલો ટેપરેકર્ડર ન. (ઈ.) ધ્વનિને પટ્ટી પર ઉતારી લેવાનું કે (૩) ઠરાવનું સમર્થન કે અનુમોદન
સાંભળવાનું યંત્ર ધ્વનિમુદ્રક યંત્ર; પટ્ટી-ધ્વનિમુદ્રક ટેનિક સ્ત્રી. (ઈ.) તકનીકક, પ્રવિધિ (૨) કામગીરી (૩) ટેપેસ્ટ્રી સ્ત્રી. (ઇ.) શણ કે બીજા દોરાના તાણા પર હાથથી
પદ્ધતિ (૪) ટેકનિકલ કામમાં થતી કામગીરી માટે ભરેલું કાપડ (૨) ચાકળો વપરાતો શબ્દ
ટેબલન. (ઇ.) મેજ (૨) કોઠો; કોષ્ટક કપડું, મેજપોશ ટેકનિકલ વિ. (ઇ.) યાંત્રિક વિદ્યા સંબંધી તકનીકી (૨) ટેબલક્લૉથ ન. (ઇ.) ટેબલ પર પાથરવાનો રૂમાલ કે
પારિભાષિક (૩) ના વિશિષ્ટ કળા, શા કે હુન્નરનું ટેબલટેનિસ સ્ત્રી. (ઇ.) (વિલાયતી) એક રમતનું નામ
વિજ્ઞાન ધરાવનાર નિષ્ણાત; તકનીકવિદ ટેબલ-ફેન છું. (ઇં.) ટેબલ-પંખો ટેકનિશિયન . યાંત્રિક વિષયનું ઝીણવટભર્યું જ્ઞાન ટેબલલૅન્ડ સ્ત્રી. (ઇં.) સમતળ ઉચ્ચપ્રદેશ; અધિત્યકા ટેકનૉલૉજી સ્ત્રી. યંત્રવિજ્ઞાન; પ્રૌદ્યોગિકી
ટેબલલૅમ્પ છું. (ઈ.) ટેબલ પર મુકાતો વિજળી દીવો ટૅક્સ પું. (.) કર; વેરો; કરવેરો
ટેબલસ્પન . (ઇંચ) નાનો ચમચો ટેક્સ ફ્રી વિ. (ઇ.) કરમુક્ત
ટેબ્યુલેશન ન. (ઇં.) સારણીકરણ; કોષ્ટકીકરણ ટેક્સી સ્ત્રી. (ઇ.) ભાડાની મોટરગાડી
ટેબ્લેટ સ્ત્રી. (ઇં.) ગોળી; ટીકડી (૨) તકતી ટેક્સેબલ, ટેલેબલ વિ. (ઇ.) કરપાત્ર
ટેબ્લો પં. (ઇ.) નાટકમાં પ્રવેશને અંતે ચીતરેલો હોય એમ ટૅક્સોનોમી સ્ત્રી. વર્ગીકરણ વિજ્ઞાન
શાંત રહેલા નટોનું દેશ્ય ટેસ્ટ સ્ત્રી. (ઇ.) પાઠ (૨) મૂળ વાચના
ટેભો છું. ટાંકો; સાંધો; બખિયો ટેકસ્ટબુક સ્ત્રી. (ઇ.) પાઠ્યપુસ્તક વુિં. કાપડ ઉદ્યોગ કેમ છું. (ઇં. ટાઈમ) સમય; વખત ટેસ્ટાઈલ વિ. (ઈ.) કપડાના વણાટકામને લગતું (૨) ટેમ્પર છું. (ઈ.) મિજાજ (૨) સ્વભાવ (૩) ક્રોધ; ગુસ્સો ટૅક્સ્ટાઈલ ઇન્ડસ્ટ્રી સ્ત્રી. (ઇં.) કાપડ ઉદ્યોગ ટેમ્પરરી વિ. (ઇં.) હંગામી; કામચલાઉ ટેગ સ્ત્રી. (ઇં.) ફાઈલ માટેની દોરી (૨) “લેબલ'; કાપલી ટેમ્પરામેન્ટ છું. (ઇં.) મિજાજ; પ્રકૃતિ; સ્વભાવ ટેટી પું, સ્ત્રી, સકરટેટી (૨) નાનો ટેટો-ફટાકડો ટેમ્પરેચર ન. (ઇં.) (તાવ કે હવાની) ગરમીનું માપ; ટેટો પુ. વડનું ફળ (૨) દારૂખાનાનો ફટાકડો
તાપમાન; ઉષ્ણાતામાન (૨) તાવ ટેડાઈ સ્ત્રી. (હિ. ટેઢા) ટેડાપણું (૨) (લા.) આડાઈ ટૅમ્પલ ન. (ઇ.) મંદિર; દેવાલય એક વાહન ટેટુ ન. (ઈ.) છૂંદણું
ટેમ્પો છું. (.) વેગ; ગતિ (૨) મોટર જેવું ત્રણ પૈડાંવાળું ટેવું વિ. વળેલું, વાંકું; આડું (૨) (લા.) મિજાજી ટેરર ૫. (ઇં.) આતંક; ત્રાસ ટેણÉ, ટેણિયું ન. ટીણકું; નાનું; ટણિયું
ટેરરિઝમ પં. (ઇં.) આતંકવાદ, ત્રાસવાદ ટેનન્ટ છું. (ઇ.) ભાડૂત (૨) ગણોતિયો
ટેરરિસ્ટ . ઇં.) આતંકવાદી; ત્રાસવાદી ટેનન્સી સ્ત્રી, (ઈ.) ભાડૂત તરીકે રહેવું તે (૨) પટા ટેરવું ન. પાતળો છે (૨) જીભ, નાક, આંગળીનો ભોગવટો કે બીજો ભોગવટો
છેડાનો ભાગ; અણી

Page #372

ટેરાકોટા
3પપ
|| ટોચમર્યાદા ટેરાકોટા . (ઈ.) પકવેલી માટી (૨) પકવેલી માટીની પરિચયમાં લાવવું (૪) થોડું થોડું રેવું મૂર્તિ માટીનાં પકવીને બનાવેલાં રમકડાં
ટેવાવું અ.ક્રિ. ટેવ પડવી; પરિચિત થવું ઈમોજ ટૅરિટરી સ્ત્રી. (ઇ.) ક્ષેત્ર; વિસ્તાર (૨) રાજયક્ષેત્ર ટેસ S. (. ટેસ્ટ) સ્વાદ; લિજ્જત (જેમ કે દારૂની) (૨) ટેરિફ સ્ત્રી. (ઇં.) જકાત, મહેસૂલ વગેરેનો દર (૨) દર- ટેસદાર વિ. સ્વાદવાળું, લિજજતદાર ભાવની યાદી; પ્રશુલ્ક
ટેસી સ્ત્રી. ટીશી; શેખી; પતરાજી ટેરિફબોર્ડ ન. (ઈ.) પ્રશુલ્ક બોર્ડ
ટેસ્ટ વું. (ઇં.) પરીક્ષા; કસોટી (૨) અજમાયશ (૩) બે ટેરેલિન ન. (ઇ.) એક પ્રકારનું મિશ્રિત તારવાળું કપડું દેશો વચ્ચે રમાતી ક્રિકેટમૅચ ટેરેસ ન. (ઈ.) અગાશી (૨) ઢોળાવવાળું ખેતર (૩) ટેસ્ટ પે. સ્વાદ સીડીદાર ખેતર
ટેસ્ટ-ટ્યૂબ સ્ત્રી. (ઇં.) કસનળી ટેલર ન. (ઇ.) પતંગના દોરાનું રીલ (૨) દરજી ટેસ્ટ-ટ્યૂબ બેબી સ્ત્રી. (ઇં.) પ્રત્યારોપિત શિશુ ટેલર . ગણક (બેન્કમાંનો શરાફી કરનાર ઈસમ) ટેસ્ટમૅચ સ્ત્રી. (ઇ.) જુદા જુદા દેશની બે ટીમ વચ્ચે રમાતી ટેલરિંગ ન. દરજીકામ
અધિકૃત મેચ ટેલિકાસ્ટ ન. (ઈ.) ટેલિવિઝન પર થતું પ્રસારણ; ટેસ્ટામેન્ટ છું. (ઇ.) બાઇબલ
દૂરદર્શન પરનું પ્રસારણ સંદેશવ્યવહાર ટેસ્ટિંગ ન. (ઇં.) ચકાસણી ટેલિકૉમ્યુનિકેશન ન. (ઈ.) વીજળીનાં સાધનોથી સધાતો ટેસ્ટી વિ. (ઈ.) સ્વાદિષ્ટ ટેલિગ્રાફ છું. (ઈ.) તાર-રવાનગી યંત્ર (ર) વીજળીથી મેં કિ.વિ. થાકીને લોથપોથ (૨) હતાશ
તાર મારફત સંદેશો મોકલવો છે કે તેની સામગ્રી ટેકાવવું સક્રિ. આશા આપી આપીને આતુર-અધીરું કરવું ટેલિગ્રાફ ઑફિસ સ્ત્રી, (સં.) તાર રવાનગી કાર્યાલય; ટેટુ વિ. ટેં-ઠે થઈ ગયેલું (૨) અફીણથી બેહાલ-ચકચૂર તારપર
(૩) અફીણિયું; દરિદ્રી (૪)ન. રજપૂત (તિરસ્કારમાં) ટેલિગ્રાફર વિ. ૫. ટેલિગ્રાફ પર કામ કરનાર વ્યક્તિ) ટેટું ન. નાનું બકરું
[અણગમાનો બબડાટ ટેલિગ્રાફિક, (nક્સ) વિ. ટેલિગ્રાફ સંબંધી
ટેટે ક્રિ.વિ. ટેટે અવાજની જેમ (૨) સ્ત્રી. પતરાજી (૩) ટેલિગ્રામ પં. (ઈ.) તાર (૨) તારથી મોકલેલો સંદેશ ટેડ સ્ત્રી, મિજાજ, ટેડાપણું ટેલિટાઈપ ન. (ઈ.) દૂરટંકણ
ટેડકો ૫. ટકો; રીસ (૨) છણકો ટેલિટાઈપ રાઈટર ન. (સં.) દૂરટંકણયંત્ર
ટોપેડ સ્ત્રી. ટડપડ; ખાલી ડંફાસ; શેખી ટેલિપથી સ્ત્રી, (ઇ.) દૂરસંવેદન; દૂરાનુભૂતિ
ટૉઇલેટ ન. (ઇ.) પ્રસાધનકક્ષ (૨) શૌચાલય ટેલિપ્રિન્ટર ન. (ઇં.) દૂરમુદ્રક
ટૉક સ્ત્રી. (ઈ.) વાતચીત (૨) વાર્તાલાપનો કાર્યક્રમ ટેલિફોટો છું. (ઈ.) દૂરચિત્ર આવેલી ફિલ્મ ટોકન પે,ન. પ્રતીક (૨) વિ. પ્રતીકાત્મક ટેલિફિલ્મ સ્ત્રી. (ઇં.) દૂરદર્શન માટે તૈયાર કરવામાં ટોક, (oણી) સ્ત્રી. (મું) ન. (‘ટોકવું” પરથી) વારંવાર ટેલિફોન પું. (.) વીજળી દ્વારા દૂર વાત કરવાનું યંત્ર કહેવું-ઠપકો આપવો તે (૨) નજર લાગવી-ટોકાવું તે કે તે દ્વારા કરાતી વાત; દૂરભાષા
ટોકરી સ્ત્રી, ઘંટડી (૨) ઘંટડીનું લોલક ટેલિફોન એક્સચેન્જ ન. (ઈ.) દૂરભાષકચેરી ટોકરો છું. મોટી ટોકરી; ઘંટ ટેલિફોન ઓપરેટર ૫. (ઇ.) ટેલિફોનની આવજાવ ટોકરો . ટોપલો
લાગે એમ કહેવું સંભાળનાર વ્યક્તિ
ટોકનું સક્રિ. વારંવાર કહેવું-પૂછવું; ઠપકો દેવો (૨) નજર ટેલિફોન ડિરેક્ટરી સ્ત્રી. (ઇં.) દૂરભાષ નિર્દેશિકા ટૉકી, (૦ઝ) સ્ત્રી. (ઈ.) સિનેમાનું બોલતું ચિત્રપટ; ટેલિમીટર ન. (ઇ.) જમીનનું અંતર માપવાનું યંત્ર બોલપટ (૨) ચલચિત્રગૃહ; સિનેમાઘર ટેલિવિઝન ન. (ઇં.) દૂરદર્શન; ટીવી
ટૉક્સિન ન. (ઇ.) જંતુઓને કારણે શરીરમાં થતું એક ટેલિસ્કોપ ન. (ઇં.) દૂરબીન; દૂરદર્શક યંત્ર
ભયંકર ઝેર ટેલરિયમ ન. (ઇ.) એક મૂળ ધાતુ પિદ્ધતિ ટોચ સ્ત્રી. છેક ઉપરનો ભાગ; શિખર (૨) ભોંક ટેલેક્સ છું. (ઇ.) દૂરમુદ્રક અને તારસંદેશ મોકલવાની ટોચ સ્ત્રી, ટોચવું-ખોતરવું તે (૨) ટોચો; નાના ખાડો (૩) ટેલેન્ટ સ્ત્રી. (ઇ.) પ્રતિભા; પ્રતિભાશોધ
મહેણું; ટોણું (૪) ઠપકો ટેલો સ્ત્રી. (ઇ.) ચરબી સુિગંધિત બારીક ભૂકો ટોચકી સ્ત્રી. નાનું ટોચકું ટૅકમ પાઉડર છું. (ઈ.) સૌંદર્ય પ્રસાધન તરીકે વપરાતો ટોચકું, (-ડું) . ટોચનો નાનો પાતળો કે ગોળ ભાગ ટેવ સ્ત્રી. લત; આદત (ર) વર્તણૂક
ટોચમર્યાદા સ્ત્રી. અધિકમત ધોરણમર્યાદા (જમીન, ટેવવું સાકિ, જોયા કરવું (૨) ધારવું, અટકળ કરવી (૩) મિલકત વગેરે)

Page #373

ટોચવું
3 ૫૬
|| ટોળચિત્ર ટોચવું સક્રિ. ભોંકવું (૨) (લા.) વારંવાર કહ્યા કરવું, ટૉપિક પં. (ઈ.) મુદ્દો (૨) વિષય; અધિકરણ ઠપકો આપવો
ટોપી સ્ત્રી (દ. ટોપિઆ) માથાનો એક પહેરવેશ ટોચો પુ. ગોદો; તેનો ઘા (૨) મહેણું ટૂંબો ટોપીવાળો છું. યુરોપિયન; ગોરો (૨) વેરાગી (૩) ટોટલ પુ. (ઇ.) સરવાળો
ટોપીઓ વેચનાર ટોટી સ્ત્રી. કોઈ પણ વસ્તુ ઉપર બેસાડવાનો ખોળી જેવો ટોપું ન. આંખની ભમર (૨) ટોપી (તુચ્છકારમાં)
ઘાટ (૨) કારતૂસ (૩) કાનનું એક ઘરેણું ટોપો પુ. મોટી ટોપી; ટોપ ટોટો પુ. મોટી ટોટી (૨) ગળાનો હૈડિયો (૩) એક દારૂ- ટૉફી સ્ત્રી. (ઈ.) ખાવાની એક વિદેશી પ્રકારની મીઠાઈ
ખાનું; મોટો ટેટો (૪) વિલાયતી મોટી બીડીનો ટેટો ટોબેકો સ્ત્રી,ન. (ઇ.) તમાકુ ટોટો પું. તોટો; નુકસાન; ખોટ જુિવા
ટોમેટો પં. (ઇ.) ટમેટો ટોઠા પં.બ,વ, બાફેલા આખા દાણા (ઘઉં, બાજરી કે ટૉય ન. (ઇ.) રમકડું ટોડર છું. (દ. તોડર) ડમરો (૨)ડમરાની મંજરી(૩) કલગી ટોયલી સ્ત્રી, લોટી, કસલી ટોડલિયો . ટોડલો શણગારવાની એક ચીજ; ટોડલાનો ટોયલું ન. પહોળા મોંનું ઘીતેલ ભરવાનું વાસણ એક શણગાર
ટૉયલેટ ન. (ઇં.) શણગાર; સજાવટ (૨) શૌચાલય ટોડલો પુ. ટોલ્લો
ટોયું ન. દાણાનું મારિયું ટોડાગરાસ પું. ગરાસ પેટે સરકાર તરફથી ઊચક મળતી ટોયું ન. ટોવાનું સાધન (૨) રખોપું; રખેવાળું વાર્ષિક રકમ
ત્રિી ટોયો છું. બૂમો પાડી ખેતરમાંથી પંખી ઉડાડનારો-રખેવાળ ટોડી સ્ત્રી, તોડી, એક રાગિણી (ર) એ જાતના રજપૂતની ટોર્ચ સ્ત્રી (ઈ.) સાથે રાખી ફરાય એવી વીજળીની એક ટોડો છું. તોડ; પગે પહેરવાનું એક ઘરેણું (૨) ટોડલો પ્રકારની બત્તી કે દીવો; હાથબત્તી (૨) મશાલ
(૩) મિનારો (૪) મોખર; ભાગોળ (૫) સતાર ટૉર્ચર ન. (ઈ.) હેરાનગતિ; યાતના
વગેરે વાદ્યોમાં અલંકાર તરીકે વગાડાતો સ્વરસમૂહ ટૉર્ચરિંગ ન. (ઇં.) હેરાનગતિ કરવી તે ટોડો પં. બંદૂક ફોડવાની જાડી લાંબી જામગરી ટૉર્ચલાઇટ સ્ત્રી, (ઈ.) હાથબત્તીનો પ્રકાશ ટોણ, (-ણું) ને. (-ણો) પૃ. (ફા. તાન) મહેણું; ટોપડો સ્ત્રી, (ઇ.) વઘણ પર ફેંકવાનું એક દરિયાઈ અસ્ત્ર મર્મવચનનો ઠોક (૨) જાદુટોણાં
ટોલ પં. (ઈ.) કર; દાણ; નાકાવેરો (૨) જકાત લેવાનું ટોન . (ઇ.) બજારની રૂખ (૨) સ્વરની લઢણ-લહેકો સ્થળ; જકાતનાકું; ટોલનાકું ટૉનિક વિ. (ઇ.) શક્તિવર્ધક (૨) ન. શક્તિવર્ધક દવા ટોલકું ન બોર્ડ માથું; ટાલકું (૨) નાનો ટોલો કે ખાદ્ય
ટોલનાકું ન. ટોલ લેવાનું નાકું કે સ્થાન; જકાતનાકું ટૉન્ટ છું. (.) મહેણું; કટાક્ષ
ટોલું ન., (લો) પુ. બોડું માથું ટોન્ડદૂધ ન. (ઇ.) ટોન દૂધ; ટોન કરેલું દૂધ ટોલો છું. મોટી જૂ ટોન્સિલ પુ.બ.વ. (ઈ.) કાકડા; ચોળિયા
ટોલ્લી સ્ત્રી. ક્રિકેટમાં બૉલને ટોલ્લો મારવો જેથી બે કે ટોપ પૃ. (દ. ટોપિઆ; ટોપર) લોઢાની લશ્કરી ટોપી (૨) વધુ રન મળી જાય; “બાઉન્ડરી’
વરસાદ વખતે ઓઢવાની બનાતની ટોપી (૩) મોટી ટોલ્લો પુ. બારસાખના ઉપલા લાકડા આગળ રહેતો છેડો; છત્રી (૪) રાંધવાનું મોટું તપેલું (૫) બિલાડીનો વેપ; ટોડલો (૨) ટલ્લો; વાયદો (૩) ઉડાવવું-ઉછાળવું તે શિલીંધ્ર
[ઉપરનું (૪) સર્વોચ્ચ (૪) મોઈને દંડાનો ફટકો મારી ઉડાવી તે ટૉપ ન. (ઈ.) ટોચ; શિખર (૨) એક વસ્ત્ર (૩) વિ. ટોવાવું અ.ક્રિ. (ટોવું ઉપરથી) વગોવવું; નિદાવું (૨) ટોપકું ન. ટોપા જેવું ઉપર આવેલું હોય તે
‘ટોવું'નું કર્મણિ સાચવવા) (૨) ટીપેટીપે પાણી પાવું ટોપરું. સાહેબની ટોપી (૨) તે પહેરનારો (તિરસ્કારમાં) ટોવું સક્રિ. (દ. ટ6યા) બૂમ પાડી પક્ષી ઉડાડવાં (ખેતર ટોપરાપાક પું. કોપરાપાક (૨) ગડદા-મૂઠીનો માર ટૉવેલ પુ. (ઇં.) રૂમાલ; ટુવાલ ટોપરું ન. નાળિયેરની અંદરનો ગર; કોપરું
ટૉસ પું. (ઇ.) કોણ પહેલો દાવ લે તે નક્કી કરવા સિક્કો ટોપલી સ્ત્રી, વાંસ કે ઘાસ વગેરેની પાત્ર જેવી બનાવટ ઉછાળવો તે (રમતમાં)
[ખાદ્ય ટોપલી સ્ત્રી. (કટાક્ષમાં) ટોપી (૨) (કટાક્ષમાં) માથું ટોસ્ટ વું. (ઇ.) પાંઉની કાતરી કરી તેને શેકીને તૈયાર કરાતું ટોપલો છું. મોટી ટોપલી
ટોસ્ટર ન. (ઇ.) ટોસ્ટ શેકવાનું સાધન મશ્કરી-ઠઠ્ઠો ટોપલો છું. માથે આવેલું કામ; જવાબદારી
ટોળ કું., સ્ત્રી, ન. હસવું આવે એવી ક્રિયા અથવા બોલ; ટોપરું ન. ટોપરું; સાહેબટોપી (૨) સાહેબટોપી પહેરનાર ટોળકી સ્ત્રી, (ટોળું ઉપરથી) ટોળી (તિરસ્કારમાં)
ટોળચિત્ર ન. ઠઠ્ઠાચિત્ર; “કાર્ટૂન

Page #374

ટોળટપ્પો|
ટોળટપ્પો છું. મશ્કરીઠઠ્ઠાની વાત; મશ્કરી ટોળટીખળ ન. ટોળ અને ટીખળ; ઠઠ્ઠામશ્કરી ટોળબાજી સ્ત્રી. ઠઠ્ઠામશ્કરી
૩૫૦
ટોળાધર્મ પું. પોતાના જ ટોળા - વર્ગ માટે લાગણી કે તે પૂરતી ધર્મભાવના
ટોળાબંધ ક્રિ.વિ. ટોળું થઈને; ટોળે વળીને ટોળાવછોયું વિ. ટોળામાંથી છૂટું પડી ગયેલું ટોળાશાહી સ્ત્રી. ટોળાની ગુંડાશાહી ટોળિયો પું. (ટોળ પરથી) મશ્કરું; મજાકી ટોળી સ્ત્રી. નાનું ટોળું; મંડળી (૨) લાકડાનો ફાડ્યા વિનાનો કકડો
ટોળી સ્ત્રી., વિ. મશ્કરું
ટોળું ન. (દે. ટોલ) સમુદાય; સમૂહ ટોચ સ્ત્રી, ટોચવાથી પડેલો ખાડો (૨) ફાચર; ફાંસ (૩) મહેણું; ટોણું (૪) ઠપકો; ગોદ [કરવું તે ટોચણું ન. ટાંચવાનું ઓજાર; ટાંકણું (૨) વારંવાર કહ્યા ટોંચવું સ.ક્રિ. ટોચવું; ભોંકવું (૨) વારંવાર કહ્યા કરવું; ઠપકો દેવો (૩) કોતરવું
ટૌકાર, (વ) પું. ટહુકાર; ટહુકો (કોયલ કે મોરનો) ટૌકો પું. ટહુકો (૨) કોઈને બોલાવવા દીધેલો લાંબો સાદ
(૩) ચાલતી વાતમાં હાજિયો પૂરવો તે; હુંકારો ટ્યૂન પું. (ઈં.) સ્વરસંગતિ (૨) રાગ; ધૂન (૩) લય ટ્યૂટર પું. (ઇં.) શિક્ષક
ટ્યૂબ સ્ત્રી. (ઈં.) ટાયર નીચે રહેતી, હવા ભરવાની
રબરની ગોળ નળી જેવી બનાવટ (સાઇકલ, મોટર વગેરેની) (૨) ગોળ નળી જેવી કાચની શીશી ટ્યૂબલાઇટ સ્ત્રી. (ઈં.) દૂધિયો પ્રકાશ આપતું નળી જેવું વીજળીક સાધન ટ્યૂબર ન. (ઈં.) કંદ
ટ્યૂબરક્યુલોસિસ પું.,ન. ક્ષયરોગ; ટી.બી. ટ્યૂબવેલ પું. (ઇં.) નળકૂવો; પાતાળકૂવો ટ્યૂમર ન., સ્ત્રી. (ઈં.) અદીઠ ગૂમડું-ગાંઠ (૨) રસોળીવ્યવસ્થા ટ્યૂશન ન. (ઈં.) ઘેર ખાનગી ભણાવવાની શિક્ષણ ટૂક સ્ત્રી. (ઇં.) માલ કે ભાર વહી જનારી મોટી મોટર-લૉરી ટ્રમ્પેટ ન. (ઈં.) રણશિંગું
ગાંઠ
ટ્રસ્ટ ન. (ઇ.) ન્યાસ; સુપરત (૨) સાચવણી અને વ્યવસ્થા માટે સુપરત કરેલાં પારકાં માલમિલકત (૩) વિશ્વાસ; ભરોસો
ટ્રસ્ટડીડ ન. (ઇ.) ટ્રસ્ટખત; ન્યાસખત; ન્યાસપત્ર ટ્રસ્ટી પું. (ઇ.) જેને ટ્રસ્ટ સોંપવામાં આવ્યું હોય તે; વાલી; નિધિપ; ન્યાસી
ટ્રસ્ટીશીપ સ્ત્રી. (ઇ.) ન્યાસીપણું; વાલીપણું ટૂંક સ્ત્રી. (ઇ.) (મુસાફરીમાં ચાલે એવી) પતરાની પેટી
[ઠૂમકી
ટૂંકકૉલ પું. (ઇં.) બહારગામના ટેલિફોન (૨) દૂરનોબીજા શહેરનો ટેલિફોન સંદેશ
ટ્રાઇસિકલ સ્ત્રી. (ઈં.) ત્રણ પૈડાંવાળી સાઇકલ ટ્રાન્ઝિસ્ટર ન. (ઈં.) રેડિયો વાલ્વને બદલે કામ આપે
એવું એક વીજળી-યંત્ર ટ્રાન્સપરન્ટ વિ. પારદર્શક
ટ્રાન્સપૉર્ટ પું. (ઈં.) પરિવહન (૨) વહન દેશવટો ટ્રાન્સપૉર્ટેશન પું. કેદીને કરાતી દેશનિકાલની સજા; ટ્રાન્સફર સ્ત્રી. (ઈં.) (નોકરીની) જગાની બદલી થવી તે; તબદીલી [(પ.વિ.); પરિવર્તક ટ્રાન્સફૉર્મર ન. (ઇ.) વૉલ્ટેજ બદલવાનું સાધન; ફેરવણું ટ્રાન્સફોર્મેશન ન. (ઈં.) રૂપાંતર ટ્રાન્સમીટર ન. (ઇં.) ધ્વનિસંકેત મોકલવાનું યંત્ર ટ્રાન્સ્લેટર પું. (ઈં.) અનુવાદક, ભાષાંતરકાર ટ્રાન્સલેશન ન. (ઇં.) અનુવાદ; ભાષાંતર ટ્રાન્સ્પરન્સી સ્ત્રી. (ઈં.) પારદર્શિતા
ટ્રાફિક હું. (ઇં.) માર્ગ પ૨ની અવરજવર કે તેનો વ્યવહાર (વેપાર, માલ કે માણસનો)
ટ્રાફિક પોલીસ પું.,સ્ત્રી. (ઈં.) વાહનવ્યવહારનું નિયમન સંભાળનાર પોલીસ; યાતાયાત પોલીસ ટ્રાફિક-સિગ્નલ ન. (ઈં.) વાહનવ્યવહાર નિયમન કરતી લાલ, લીલી કે પીળી બત્તી
ટ્રામ (ઇં.) (ગાડી) સ્ત્રી. બસ જેવું પણ પાટા પર યાંત્રિક બળથી ચાલતું એક વાહન
ટ્રાયલ સ્ત્રી. (ઈં.) અજમાયશ; પ્રયોગ કરી જોવો તે (૨) ખટલો; ‘કેસ’
ટ્રાવેલ સ્ત્રી. (ઈં.) મુસાફરી
ટ્રાવેલર પું. (ઈં.) મુસાફ વાસી [તે તે બેંકનો ચેક ટ્રાવેલર્સ ચેક ન. (ઈં.) મુસાફરીમાં વટાવી શકાય તેવો ટ્રાવેલિંગ ન., સ્ત્રી. (ઈં.) મુસાફરી; પ્રવાસ ટ્રિક સ્ત્રી. (ઈં.) યુક્તિ (૨) દાવપેચ; છળકપટ (૩) હાથચાલાકી
ટ્રિકોલિન ન. (ઈં.) એક સુતરાઉ કાપડ ટ્રિગોનૉમેટ્રી સ્ત્રી. (ઈં.) ત્રિકોણમિતિ [ખ્રિસ્તી મત ટ્રિનિટી સ્ત્રી. (ઈં.) ઈશ્વર ત્રણ નથી પણ એક છે તેવો ટ્રિપ સ્ત્રી. (ઈં.) પ્રવાસ; સહેલગાહ (૨) ફેરો ટ્રિબ્યૂનલ સ્ત્રી. (ઈં.) ન્યાયપંચ; તપાસપંચ ટ્રિબ્યૂટ પું.,ન. (ઈં.) શ્રદ્ધાંજલિ (૨) ખંડણી [સંભાળ ટ્રીટમૅન્ટ સ્ત્રી. (ઈં.) સારવાર (૨) વર્તણૂક (૩) સારટૂથ ન. (ઈં.) સત્ય
ટૂપ સ્ત્રી. (ઇં.) લશ્કરી ટુકડી
ટુપલીડર પું. (ઈં.) લશ્કરી ટુકડીનો નાયક ટ્રે સ્ત્રી. (ઇં.) પ્યાલા-રકાબી માટેની તાસક કે તેવું (લાકડા વગેરેનું) સાધન

Page #375

હૂમકો 3- ૮
| ઠઠ ટ્રેક પું. (ઇં.) રસ્તો (૨) દોડ માટેનો વિશિષ્ટ માર્ગ (૩)
રેલવેના પાટા; રેલપથ (૪) પગદંડી તિ ટ્રેકિંગ ન. (ઇ.) પર્વતારોહણ () વગડા કે ડુંગરા ખૂંદવા ઠપું. (સં.) ગુજરાતી લિપિનો મૂધસ્થાની બીજો વ્યંજન ટ્રેક્ટર ન. (ઇ.) યાંત્રિક હળ (જમીન ખેડવાનું) ઠક ઠક કિ.વિ, ટોકવાનો અવાજ થાય એમ ટ્રેજિક વિ. (ઇ.) દુઃખદ; કરુણ
ઠકરાઈ સ્ત્રી. (સં. ઠક્કર ઉપરથી) ઠાકોરપણું; ઠકરાત ટ્રેજેડી સ્ત્રી. (ઇ.) કણિકા
(૨) શેઠાઈ; મોટાઈ ટેઝરર . ખજાનચી: કોષાધ્યક્ષ કેિ કચેરી ઠકરાણાં ન.બ.વ. ઠાકોરની સ્ત્રી (માનાર્થે) ટ્રેઝરી સ્ત્રી. (ઇ.) સરકારી ખજાનો કે તિજોરીની જગ્યા ઠકરાણી સ્ત્રી. ઠાકોરની સ્ત્રી; ગરાસણી ટ્રેડ પં. (ઈ.) વેપાર; વાણિજય
ઠકરાણો પુ. ઠાકોર; ગરાસિયો ટ્રેડમાર્ક છું. સ્ત્રી. (ઈ.) જે નિયત છાપ કે નિશાની સાથે ઠકરાત સ્ત્રી. ઠકરાઈ; ઠાકોરપણું (૨) ઠાકોરની હકૂમતની
વેપારી પોતાનો માલ બજારમાં મૂકે છે-ચાલુ કરે છે જાગીર-ગરાસ (૩) શેઠાઈ તે વેપારી મારકો; વેપારચિહ્ન
ઠકરાળાં ન.બ.વ. ઠકરાણાં ટ્રેડ યુનિયન ન. (ઇ.) મજુર-મહાજનઃ મરસંઘ; મજુરમંડળ ઠકરાળુ ન. ઠાકોરનું ગામ કે નાનું રાજય ટ્રેડલ (૦મશીન) ન. (ઇં.) છાપવાનો એક પ્રકારનો ઠકાર મું. 'ઠ' અક્ષર કે એનો ઉચ્ચાર (પગથી ચલાવાતો) સંચો
ઠગ વિ. (સં. સ્થગ, પ્રા. ઠગ) ઠગનારું (૨) એ નામની ટ્રેડિશન સ્ત્રી. (ઇ.) પ્રણાલી; પરંપરા (૨) રિવાજ લૂંટારાની એક જાતનું (૩) પું. એક જાતનો માણસ ટ્રેડિશનલ વિ. (ઇ.) પરંપરાગત; પારંપરિક
(૪) ઠગનાર; ઠગારો ટ્રેડિંગ ન. (ઈ.) લક્ષ્યાનુસરણ; પગલે-પગલે કરાતું ઠગઠગાવવું સક્રિ. ગોઠવાઈને વધુ માય તે માટે પાત્રને અનુકરણ
ઠઠેરવું; બરોબર ગોઠવાય એમ કરવું ટ્રેન સ્ત્રી. (ઇ.) રેલગાડી; ટ્રેઈન
ઠગલ(નલિયુંન. શુક્રનો તારો-ગ્રહ (૨) તારિયું; કરોડિયું ટ્રેનર છું. (ઈ.) તાલીમ આપનાર
ઠગણું વિ. ઠગારું; લુચ્યું; ઠગનારું ટ્રેનિંગ સ્ત્રી. તાલીમ (૨) કેળવણી; શિક્ષણ
ઠગપાટણ ન. (ઠગસં. પત્તન) ઠગોનું ગામ ટ્રેનિંગ કૉલેજ સ્ત્રી. (ઈ.) શિક્ષણની તાલીમ આપી શિક્ષકો ઠગબાજી સ્ત્રી. ઠગાઈ; પ્રપંચ; ધૂર્તવિદ્યા તૈયાર કરનારી કોલેજ; અધ્યાપન-મંદિર આિવતી)
ઠગભગત ૫. ભક્તિનો ડોળ કરનાર માણસ; ઢોંગી ભક્ત ટ્રેન્ચ સ્ત્રી, (ઈ.) ખાઈ (લશ્કરી વ્યુહ માટે ખોદવામાં ઠગવિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) ઠગવાની વિદ્યા-કામ; ધૂર્તવિદ્યા (૨) ટ્રેન્ડ કું., ન. (ઇ.) વલણ; રફતાર (૨) રૂખ
ઠગબાજી ટ્રેપ ન. (ઇ.) પાંજરું [() ચલચિત્રની ઝલક ઠગવું સક્રિ. ભોળવીને છેતરવું; ધૂતવું (૨) છીનવી લેવું
લર ન. (ઇ.) પાછળ જોડેલું ઉપવાહન: અનુયાન ઠગવેડા પુ.બ.વ. ઠગ જેવું વર્તન; ઠગાઈ ટ્રેસપાસ પું. (.) અનધિકૃત પ્રવેશ
ઠગવૈદ ૫. જૂઠો વૈદ; લેભાગુ વૈદ [અફળાવું ટ્રેસર વિ. અનુરેખક
ઠગળાવું સક્રિ. ખાડાટેકરાને લીધે ગાડા જેવા વાહનમાં ટ્રેસિંગ ન. (ઈ.) તડકાથી કે વીજળીના પ્રકાશથી લેખન- ઠગાઈ સ્ત્રી. ઠગવાની ક્રિયા, ઠગબાજી; છેતરપિંડી
અંકન વગેરેની ખાસ જાતની કાગળ ઉપર લેવાતી ઠગારું વિ. ઠગે એવું; ઠગનારું; છેતરનારું છાપ
ઠગ સ્ત્રી. ઠગાઈ; “ચીટિંગ’ ટ્રેસિંગ પેપર નપું. (ઈ.) નકલ કરવા વપરાતો સફેદ ઠચરી સ્ત્રી. ડોસી જેવા રંગનો પારદર્શક કાગળ
ઠચરું વિ. અતિ વૃદ્ધ; ખખડી ગયેલું ટ્રોપોપોઝ ન. (ઈ.) ક્ષોભસીમા
ઠચરો પં. ડોસો
ધીમે ટ્રોફી સ્ત્રી, (ઇ.) વિજયપધ; વિજયસૂચક પ્રતીક ઠચૂક, (oઠચૂક) ક્રિ.વિ. ખચકાતી મંદ ગતિથી (૨) ધીમે ટ્રૉલી (ઈ.) ઉપગાડી; રેલમાર્ગ ઉપર માણસોના ધક્કાથી ઠચ્ચર વિ. ઠચરું; બહુ ઘરડું; ખખડી ગયેલું
કે યંત્રથી ચાલતું નાનું વાહન (૨) એવી બે ડબાની ઇટ્ટાખોર વિ. જુઓ “ઠઠ્ઠાખોર' દ્રામગાડી
ઠા(-ટ્ટા)ચિત્ર ન. જુઓ “ઠઠ્ઠાચિત્ર ટ્િવલ ન. (ઈ.) વિશિષ્ટ વણાટનું એક જાતનું કાપડ ઠઠ્ઠાબાજી સ્ત્રી, જુઓ ‘ઠઠ્ઠાબાજી'
ઠદો પૃ. જુઓ “ઠક્કો ઠઠ્ઠા(-ધ્રા)મશ્કરી સ્ત્રી, જુઓ ‘ઢા(-2)મશ્કરી ઠઠ સ્ત્રી. (દ. થટ્ટ) ભીડ; ગિરદી; જમાવ

Page #376

| ઠલ્લો
ઠઠકારવું
3 ૫૯ ઠઠકારવું સકિ. ઠપકો દેવ; ધધડાવવું; ઠમકારવું ઠબકારવું સક્રિ. ઠપકારવું ઠ(oણોઠણવું અ.કિ. ઠણઠણ એવો અવાજ થવો ઠબકો ૫. ટકરાવાનો કે ઠોકરનો ઠબ એવો અવાજ; ઠપકો ઠઠ(૦મઠ, વેઠ) સ્ત્રી. ચાકરી; બરદાશ; સેવાચાકરી ઠબલાવું અ.ક્રિ. કુટાવું; અફળાવું; ટિચાવું ઠઠરવું અ.કિ. ઠાઠવાળું બનવું; ઠઠારો કરવો
ઠબવું સક્રિય ઠોકવું. ઠબકાવવું ઠઠરવું અ.ક્રિ. ઠંડીથી ધ્રુજવું; થથરવું
ઠમક સ્ત્રી. ચાલવાની છટા (૨) ઠમકતી ચાલ ઠઠવેઠ સ્ત્રી, જુઓ ‘ઠઠમઠી મિાટે) (૨) ખખળી જવું-પડવું ઠમકઠમક કિ.વિ. વરણાગીથી ઠમકતી ચાલમાં ઠઠળવું અ.ક્રિ, ન બફાતાં ઠોઠ રહી ઊકળ્યા કરવું (દાણા ઠમકદીવી સ્ત્રી, ઠમકતી ચાલતી સુંદર સ્ત્રી ઠઠાડવું સક્રિ. અડાડી-ઘુસાડી દેવું
ઠમકવું અ.કિ. ઠમકઠમક એવો અવાજ થવો-કરવો (૨) ઠઠારવું સક્રિ. ઠાઠ કરવો; ખૂબ શણગારવું
તેવો અવાજ થાય તેવી ચાલે ચાલવું ઠઠા(-ઠે)રો ૫. ઠાઠમાઠ (૨) આડંબર; ડોળ ઠમકો(-કાર, કારો) ૫. ઠમકવું તે (૨) લટકો ઠઠોઠઠ ક્રિ.વિ. ઠાંસીઠાંસીને; ખીચખીચ
ઠમઠમ ક્રિ.વિ. ‘ઠમઠમ' એવા અવાજથી ઠઠોરી(-ળી) સ્ત્રી. ઠંડોળી; મજાક; મશ્કરી વિનોદી ઠમઠમવું અ.કિ. ઠમઠમ એવો અવાજ થવો ઠા(-ટ્ટા)ખોર વિ. ઠઠ્ઠામશ્કરી કરવાની આદતવાળું; ઠમઠમાટ ૫. ઠમઠમવું તે (૨) ખાલી ભભકો ઠઠ્ઠા(-ઢા)ચિત્ર ન. મર્મચિત્ર; કટાક્ષચિત્ર; “કૅરિકેચર' ઠમ(-૨)ણી સ્ત્રી. (સં. સ્થાનિકા, પ્રા. ઠવઆિઠઠ્ઠા-ટ્ટાબાજી, ઠઠ્ઠા(-ટ્ટા)મશ્કરી સ્ત્રી.ટોળટીખળ; મશ્કરી ઠમણિઆ) વાંચતી વખતે પુસ્તક ખુલ્લું રહે ઠો(-ટ્ટો) ૫. ઠઠોરી; મશ્કરી; ઠેકડી (૨) ઠકાર
સગવડવાળી લાકડાની ઘોડી; સાપડી; સાપડો ઠક્યું વિ. નિરર્થક રહી ગયેલું એિવી ચાલ ઠપઠોરવું સક્રિ. ઢંઢોળવું (૨) ખોખરું કરવું; અધકચરું કરવું ઠણક સ્ત્રી. એવો અવાજ-રણકો (૨) પગનાં જોટવાં ઠણકે ઠરઠરાવ પું. પાકો-છેલ્લો ઠરાવ ઠણકવું અ.ક્રિ. ઠણક અવાજ થવો; રણકવું (૨) રણકે ઠેરઠેકાણું ન. (ઠરવું+ઠેકાણું) ઠરીને રહેવાનું-નક્કી ઠેકાણું એમ ચાલવું (૩) રહી રહીને રડવું
ઠરડ સ્ત્રી. ઠરડાટ; વાંકાપણું (૨) (લા.) મિજાજ; તોર ઠણકારો(-૨) પું. ઠણક અવાજ; ઠણકાર
ઠરડવું સક્રિ. બે કે વધુ દોરાને ભેગો વળ દેવો-આમળવું ઠણકારવું અ.કિ. ઠણકાર કરવો
(૨) ઠરડ આપે એમ કરવું ઠણકો . ઠણકારો (૨) ઠમકો (૩) ટાઢની ધ્રુજારી; કંપ ઠરડાટ પું. વક્રતા; વાંકાપણું (૨) (લા.) મિજાજ; તોર ઠણ ઠણ કિ.વિ. ખાલી વાસણના જેવો અવાજ થાય એમ ઠરડાવું અ ક્રિ. વાંકું વળવું; મરડાવું (૨) “ઠરડવું'નું કર્મણિ (૨) ખાલીખમ
(૩) (લા.) વંકાવું; રિસાવું ઠણઠણપાક . રોવું પડે તેવો માર
ઠરડું વિ. ઠરડવાળું; વાંકું ઠણઠણ(ગોપાળ, વેપાળ) . કંઈ પણ સાધન કે બુદ્ધિ ઠરવાક !. કૂવામાંથી કોસ ખેંચનાર માણસ વગર-નો આદમી; નિધન
ઠરવું અ.ક્રિ. (સં. સ્થિર; પ્રા. થિર-ઠિર ઉપરથી નામધાતુ) ઠણઠણવું અ.જિ. ઠણઠણ એવો અવાજ થવો
ઠરી સ્થિર થવું; થોભવું (૨) નક્કી થવું; નિશ્ચય પર ઠણઠણાટ પુ. ઠણઠણ એવો અવાજ
આવવું (ભાવ, મુહરત) (૩) જામવું; તળિયે બેસવું ઠપ ક્રિ.વિ. ઠપ અવાજ થાય એમ ઠિોકવું (૪) ઠંડીથી જામીને બાઝવું કે ઘટ થવું (૫) ઠંડું થવું ઠપકવું અ.ક્રિ. ઠપ એવો અવાજ થવો (૨) પછડાવું; (૬) ટાઢે મરવું; ટાઢ વાવી (૭) (અગ્નિ કે દીવો) ઠપકાર છું. ઠપકવાના અવાજ [(૩) મારવું (૪) તતડાવવું ઓલવાવું; બુઝાવું (૮) ઠંડક કે શાંતિ કે તૃપ્તિ થવી ઠપકારવું સક્રિ. ઠપકે એમ કરવું; પછાડવું (૨) ઠપકો દેવો (૯) (આંખ) મીંચાવી; ઊંઘ આવવી ઠપકાવવું સક્રિ. ‘ઠપકવું, “ઠપકાવું'નું પ્રેરક
ઠરાવ ૫. ઠરાવેલી નક્કી કરેલી વાત (૨) કોઈ બાબતનો ઠપકો પં. દોષ બદલ ધમકાવવું-વઢવું છે કે તેવાં વેણ (૨) નિશ્ચય કેતોડ (૩) પ્રસ્તાવ આવવું (૨) ઠરાવ કરવો
ઉધરસનું ખાંખાં; ઉધરસ (ઉધરસનો ઠપકો પણ ઠરાવવું સક્રિ. (૧ઠરવું'નું પ્રેરક) નક્કી કરવું; નિશ્ચય પર
કહેવાય છે.) (૩) ઠપ, ઠબ એવો ઠોકરનો અવાજ ઠરાવેલ વિ. નક્કી કરેલું; નિયત કરેલું નિરાંતે ઠમકોરવું અક્રિ. ઠમકો મારવો (૨) લટકાં કરી ચાલવું ઠરીઠામ ક્રિ.વિ. (ઠરવું+ઠામ) મૂળ-અસલ ઠેકાણે (૨) ઠપ ઠપ કિ.વિ. ઠપ ઠપ એવો અવાજ થાય એમ ઠરેલ વિ. (‘ઠરવું' ઉપરથી) પુખ્ત વિચારનું; ડાહ્યું; શાણું ઠપ્પ વિ. બંધ થઈ જવું; સ્થગિત થઈ જવું
ઠલવવું સક્રિ. ઠાલવવું; ખાલી કરવું ઠબ ક્રિ.વિ. ઠબ એવો અવાજ થાય એમ; ઠપ ઠલવાવવું સક્રિ. “ઠલવવું, ‘ઠાલવવું'નું પ્રેરક ઠબકવું અ.ક્રિ. ઠપકવું (૨) અથડાવું
ઠલવાવું અ.જિ. ‘ઠાલવવું'નું કર્મણિ ઠબકાર છું. ‘ઠબ' એવો અવાજ; ઠપકાર
ઠલ્લો છું. મળશુદ્ધિ (જૈન)

Page #377

ઠવણી]
3 s
L[ ઠાલવણી (મું) ઠવણી સ્ત્રી, જુઓ ‘ઠમણી’
ઠાગું ન. ઠાંગું; છળકપટ; ઠગાઈ (૨) વિ. ધૂર્ત, ઠગ ઠસ વિ. ઠાંસીને-સજ્જડ ભરેલું (૨) સજજડ; અક્કડ (૩) ઠાગો છું. છૂપી રીતે એકઠા થવા કરેલી સંતલસ (૨)
આશ્ચર્યચકિત (૪) ક્રિ.વિ. ઠસોઠસ (૫) થાકી જવાયું સંતલસ (૩) ચાડી (૪) દગલબાજી હોય એમ
1(૩) ગર્વ; દર્પ ઠાગો ૫. ડાંડિયો ઠસક, (-કો) પૃ. ઠસ્સો, ભભકો, રોફ (૨) ઠમકો; ઇસકો ઠાઠ ૫. (દ. થટ્ટ = ઠાઠ) ભપકો; શોભા નિનામી; અર્થી ઠસકબાજ વિ. ચાલાક, ચકોર (૨) પ્રકાશિત; શોભતું (૩) ઠાઠડી સ્ત્રી. શબને લઈ જવાની વાંસની એક બનાવટ; ઠસ્સાવાળું
ઠાઠમાઠ . ઠાઠ; ભપકો; શોભા; ઠઠારો ઠસકદાર વિ. ઠસકાવાળું; ભભકાદાર
ઠાઠાઠીઠી સ્ત્રી, ઠઠ્ઠો મશ્કરી; ટોળટીખળ ઠસકલાં ન.બ.વ. હાથના માપ કરતાં મોટી બંગડીઓ કે કાઠિયું વિ. (‘ઠાઠું’ પરથી) ઠાઠા જેવું-જીર્ણ થઈ ગયેલું; ચૂડીઓ (૨) હાથકડી
ખખળી ગયેલું (૨) ન. તેવું વાહન ઠસક(-કા)વું અ.ક્રિ. ખમચાવું; ખટકવું (૨) ભાંગી પડવું ઠાઠું ન. કાઠું; હાડપિંજર (૨) છાતી અને થાપાનાં હાડકાં ઠસવું અ.ક્રિ. મનમાં ઊતરવું-સમજમાં આવવું; સારી રીતે (૩) ખોખું; કોઈ પણ જીર્ણ થઈ ગયેલી વસ્તુ (૪) સમજાવું
દિબાવીને; ખીચોખીચ ભાંગીતૂટી ઢાલ (૫) દીકળ; વરસાદની સખત ઠંડી ઠસોઠસ ક્રિ.વિ. ઠાંસીઠાંસીને ભરાયું હોય એમ; સજજડ (૬) ગાડાનો પાછળનો ભાગ (૭) બે વખત છડેલી ઠસાવવું સક્રિ, “ઠસવું'નું પ્રેરક
બાજરીના ચોખ્ખા દાણા ઠસોઠસ ક્રિ.વિ. ઠસાઇસ; ઠાંસીને ભરાયું હોય એમ ઠાઠો સ્ત્રી. ઊઠવેઠ; ઠઠમઠ (૨) સેવાચાકરી ઠસ્સાદાર વિ. ઠસ્સાવાળું; ભભકાદાર; રોફવાળું ઠાણ ન. (સં. સ્થાન; પ્રા. ઠાણ) સ્થાન; જગા; ઠામ (૨) ઇસ્લાબંધ ક્રિ.વિ. ઠસ્સામાં, ઠસ્સાભેર (૨) રોફભેર તબેલો (૩) (લા.) ઘોડીની ઋતુદશા (૪) સ્ત્રી. ઠસ્સો . ભપકો (૨) રોફ (૩) લટકો
પ્રકૃતિ; રીત; ઢબ; શરીરનો હાવભાવ ઠળિયો છું. (સં. અદ્ધિ, પ્રા. અણ્ડિલિયા) ફળનું કઠણ બીજ ઠાણિયો છું. તબેલો સાફ કરનાર; રાવત (૨) ઠાણ દેવા (૨) કઠણ ગો; ઠીલો
રાખેલો ઊંચી જાતનો ઘોડો ઠંઠેરવું સક્રિ. ખૂબ હલાવવું (૨) ખૂબ વઢવું-ઠપકો દેવો ઠામ ન. (સં. સ્થા, પ્રા. થામ, અપ. ઠામ) (રહેવાનું) ઠંઠોરવું સક્રિ. ઠાઠાં ભાંગી નાખવાં; મારવું (૨) છેતરવું ઠેકાણું; પત્તો (૨) ન. આસન; બેસવાની જગા ઠંડોળી સ્ત્રી, મજાક; હસણી; ઠઠોરી
ઠામ ન. વાસણ; પાત્ર
ઝાટક ઠંડ સ્ત્રી. (હિ.) ટાઢ (૨) શીતળતા (૩) શરદ ઠાકું ક્રિ.વિ. (ઠામ ઉપરથી) સાવ; તદન (૨) તળિયાઠંડક સ્ત્રી, શીતળતા (૨) (લા.) શાંતિ; નિરાંત ઠામઠેકાણું ન. ઠામ કે ઠેકાણું; નામઠામ ઠંડકિયું વિ., ન. ઠંડક કરે એવું લૂગડું; પીણું) (૨) શાંતિ ઠામણું ન. ઠામ; વાસણ મિજાજનું
ઠામપલટો, ઠામબદલો . સ્થાનફેર; હવાફેર ઠંડાઈ સ્ત્રી. શીતળતા; ઠંડાપણું (૨) ઠંડક આપે એવું પીણું ઠામૂકું ક્રિ.વિ. ઠાકું; સાવ; તદ્દન ઠેિરઠેર; દરેક ઠેકાણે
(૩) (લા.) ધીમાશ; સુસ્તી (૪) ભાંગ વગેરે પીણું ઠામે(મો)ઠામ કિ.વિ. (‘ઠામ' ઉપરથી) દરેક જગાએ; ઠંડાશ સ્ત્રી, ઠંડાપણું; શીતળતા (૨) (લા.) ધીમાશ; સુસ્તી ઠાર કું., ન. (સં.) ઓસ; ઝાકળ (૨) ટાઢી હવા; હીકળ ઠંડિલ ન. હવન કરવાની નાની ઓટલી; વેદી (૨) શૌચ ઠાર છું. ઠામ; ઠેકાણું જવાની જગા (જૈન)
ઠાર ક્રિ.વિ. ઠરે-મરે એમ; બરોબર ઉદા. ઠાર મારવું-કરવું ઠંડી સ્ત્રી. ટાઢ; શીતળતા સુિસ્ત (૪) નિરાંતવાળું ઠારક વિ. ઠારે-શાંતિ પમાડે એવું; ઠારનારું ઠંડું વિ. ટાઢું; શીતળ (૨) વાસી(રસોઈ) (૩) ધીમું; મંદ ઠાર, સ્ત્રી, સંતોષ, નિરાંત; ટાઢક ઠંડુંગાર વિ. ખૂબ ઠંડું
ઠારકો પુ. સંતોષ; શાંતિ; નિરાંત [‘કન્ડેન્સેશન” ઠાકઠીક ક્રિ.વિ. ઠીકઠાક
ઠારણ ન. ઠંડા પડવાની ક્રિયા; ઠરે એમ કરવું તે; ઠાકરડો છું. ઉત્તર ગુજરાતની એક જાતિ અને તેનો પુરુષ ઠારણપેટી સ્ત્રી, શીતકયંત્ર; “રેફ્રિજરેટર'; “ફ્રીઝ' ઠાકરી સ્ત્રી. ઠકરાત (૨) ઠાકોરપણું; અધિકાર[ઠાકોરજી ઠારણબિંદુ ન. જે અંશે પ્રવાહી ઠરે તે બિંદુ કે તેનો આંક ઠાકોર ૫. ખંડિયો સામંત; ગરાસિયો (૨) દેવમંદિરના ઠારણહાર વિ. ઠારનારું; શાંત કે ઠંડું કરે એવું ઠાકોરજી પં. દેવની-વિષ્ણુ, કૃષ્ણ વગેરેની મૂર્તિ ઠારવું સક્રિ. (સં. સ્થારયતિ, પ્રા. ઠારઇ) ઠરે એમ કરવું ઠાગલી સ્ત્રી. ઉડાડેલી મોઈને નીચે પડે તે પહેલાં ઠંડો ઠારોઠાર ક્રિ.વિ. ઠેરઠેર; બધે; દરેક ઠેકાણે મારવો તે
ગિાળવો તે ઠાલવણી સ્ત્રી. (મું) ન. ઠાલવવું તે (૨) એક વાસણઠાગાઠેયા પુ.બ.વ. કામ કરવાનો દેખાવ કરીને વખત માંથી બીજા વાસણમાં નાખવું તે

Page #378

ઠાલવવું 3 હું ૧
[કેક ઠાલવવું સક્રિ, ઠાલું-ખાલી કરવું; ઠલવવું
ઠીબકે (-લું) ના ઠીબું (તિરસ્કારમાં) ઠાલિયું ન. (‘ઠાલું' ઉપરથી) કપાસ કાઢી લીધેલું કાલે ઠીબું ન. માટીનું ઠામ ઠાલું વિ. (દ. ઠલ્લ) ખાલી; નહિ ભરેલું (૨) નકામું; ઠ(-ઠિોકરી સ્ત્રી. નાનું ઠીકરું
ધંધા વિનાનું (૩) નહિ વાસેલું; ખુલ્લું (૪) ક્રિ.વિ. ઠાં-ઠિોકરું ન. દિ. ઠિક્કર) ઠીકરું વામણું નાહક; ફોગટ
ઠીં(-ઠિ)ગણું વિ. પ્રમાણમાં ઓછી ઊંચાઈનું; હિંગુજી; ઠાલું(oઠમ, ૦માલું) વિ. તદન ઠાલું-ખાલી; અમથું ઠીં(-6િ)ગરાવું અ.ક્રિ. ખૂબ ઠંડી લાગવી-ઠરી જવું (૨) ઠાવકાઈ સ્ત્રી. (-પર્ણ) ન. ઠાવકું હોવું તે; ગંભીરતા ઠરીને ચોસલું બાઝી જવું (૩) ગંઠાઈ જવું-વધતા ઠાવકું વિ. ગંભીર; ડાહ્યું; વિવેકી
અટકી જવું (૪) ભૂખ મરી જવી [કરવી તે ઠાંગરું, (-લુંન. ભાણાનું વાસણ; થાળી
ઠીં(-6િ)ગાઠોળી સ્ત્રી, ઠઠ્ઠાબાજી; અડપલાં કરી મશ્કરી ઠાંગું ન. ઠાગું; છળકપટ (૨) ભાણાનું વાસણ; થાળી ઢંગણ ન. (-ણી) સ્ત્રી. જુઓ ગૂંગણ(–ણી) ઠાંસ સ્ત્રી. (‘ઠાંસવું' ઉપરથી) વણાટની ઘટ્ટતા (૨) ખાલી ડુંગવું અ.ક્રિ. જુઓ “હૂંગવું
દમ; શેખી; બડાઈ (૩) લૂખી ઉધરસ; ઠાંસી ઠુંગાપાણી ન.બ.વ. જુઓ “વૃંગાપાણી ઠાંસવું સક્રિ. ઠોંસવું; દાબી દાબીને ભરવું (૨) દાબી ઠુંગાર છું. જુઓ “વૃંગાર'
દાબીને ખાવું-પીવું (૩) મનમાં ઉતારવું; ઠસાવવું ઠુંગો પુ. જુઓ “હૂંગો ઠાંસવું આ ક્રિ. ઉધરસ ખાવી; ઠાંસો ખાવો
હુઠવાવવું સક્રિ. જુઓ “ટૂંઠવાવવું ઠાંસી સ્ત્રી, ખાંસી, ઉદરસનો બેઠો ઠાંસો
ઠુંઠવાવું સક્રિ. જુઓ ટૂંઠવાવું ઠાંસો ૫. (સર. ઠોંસો) લૂખી ઉધરસ (૨) ગોદો; મુક્કો ઠુંઠું વિ. જુઓ ટૂંઠું' ઠાંસોઠાંસ કિ.વિ. ઠાંસીઠાંસીને; ખૂબ ઠાંસીને હુંસ સ્ત્રી. જુઓ “દૂસ ઠિજાવવું સક્રિ. “ઠી જવુંકર્મણિ
ઠંસો(-સલો) ૫. જુઓ “ઘૂંસોટ-સલો)' હૂિંઠવાવું ઠિજાવું અ ક્રિ. “ઠી જવું'નું ભાવે; ઠરી જવું
દૂઠવાવું અ.ક્રિ. (દ. ઠુંઠ પૂંઠું) ટાઢથી અકડાઈ જવું-ધ્રૂજવું; કિઠિયારી સ્ત્રી. (-રો) ૫. મશ્કરી; મજાક
દૂઠવો . એકદમ મોટેથી રોઈ પડવું તે ઠિઠોળી સ્ત્રી, મજાક; ઠેઠોળી; કઠોરી
હૂણકું ન. (સર. સં. સ્થાણુ) ઢીમચું; લાકડાની ભારે ગાંઠ ઠિસિયારી સ્ત્રી. કિઠિયારી; મશ્કરી; મજાક
હૂમકી સ્ત્રી. (પતંગને મરાતો) ધીમો આંચકો-ઠમકો કિંકરી સ્ત્રી, જુઓ “ઠીંકરી
હૂમકો . (પતંગને) જોરથી મારેલી ડૂબકી ઠિકરું ન. જુઓ “ઠીકરું
હૂમરી સ્ત્રી. એક તરેહની ગાયનપદ્ધતિ નિબળું; નિસત્વ ઠિંગણું વિ. જુઓ “ઠીંગણું
દૂશ(-સ) સ્ત્રી, દમ; અડદાળો (૨) વિ. તદન નકામું; હિંગરાવું અ.ક્રિ. જુઓ “ઠીંગરાવું
દૂસકી સ્ત્રી, વાછૂટનો ધીમો અવાજ હિંગાટોળી સ્ત્રી. જુઓ “ઠીંગાટોળી
દૂસકું ન. ટૂંઠવો મૂકીને રહેવું તે (૨) કટાક્ષનું વેણ હિંગુજી(-શી) વિ. (૨) પં. વામન; ઠીંગણું (માણસ) હૂંઠું)ગણ ન. (-ણી) સ્ત્રી. (અફીણ ખાધા ઉપર) કાચું ઠીક વિ. સારું; યોગ્ય; જોઈએ તેવું; બરોબર (૨) કોરું ખાવાનું; હૂંગો
સાધારણ; સામાન્ય (૩) ઉદ્ “સારું, વારુ, ભલે ટૂંઠું)ગવું સક્રિ. ઠાંસીને ખાવું (૨) ટૂંગણ કરવું એવા અર્થનો ઉદ્દગાર
હ્ર-ઠું)ગાપાણી ન.બ.વ. વૃંગણ; (અફીણ ખાધા ઉપર) ઠીકઠાક કિ.વિ. બરોબર; વ્યવસ્થિત ગોઠવેલું હોય એમ કાચુંકોરું ખાવું તે ઠીકરી સ્ત્રી. નાનું ઠીકરું.
મૂંગાર ૫. જુઓ “હૂંગો
[કોરું ખાવું ઠીકરું ન. (દ. ઠિક્કરિઆઈ માટીના વાસણનો ભાગેલો હૂં(-ઠું)ગો છું. વૃંગાર; હૂગણ; અફીણ ખાધા ઉપર કાચું
કકડો (૨) (લા.) માટીનું વાસણ; ઠીબ એવું હ્ર(-ઠું)ઠવાવવું સક્રિ. “ટૂંઠવાવું'નું પ્રેરક ઠીકઠીક વિ. (૨) ક્રિ.વિ. જેવુંતેવું; કામચલાઉ, માંડનભે હૂં(-ઠું)ઠવાવું અ.ક્રિ. દૂઠવાવું; ટાઢથી ધ્રૂજવું ઠજવું અ.કિ. ઠરી જવું; થીજવું
હૂંઠું)ä વિ. (દ. ઠુંઠ) આંગળાં વિનાના કે થોડાઘણા ઠીઠિયાઠોરી સ્ત્રી. ઠીઠી હસવું તે; કિઠિયારી
કપાઈ ગયેલા હાથવાળું (૨) ન. ડાળાં વગરનું ઝાડનું ઠીઠિયું વિ. (“ઠીઠું ઉપરથી) ભાંગ્યુંતૂટ્ય; જીર્ણ (૨) ન. થડિયું કે એવું નાનું ઝાડ
તેનું ઘર (૩) ઠીઠી હસવું તે; ઠિઠિયારી ટૂંઠું)ઠું વિ. બીડી પિવાઈ રહ્યા પછી રહેલો ભાગ ઠીઠી ક્રિ.વિ. મોટેથી હસવાનો અવાજ
દૂ-કું)શ(-સ) સ્ત્રી. (ઠાંસ ઉપરથી) ખોટો ગર્વ; ઠાંસ ઠીઠું ન. ભાંગીતૂટી – જીર્ણ અને અવાવરુ ચીજ; ઠોઠું દૂ(-ઠું)સો(-સલો) પૃ. ઠોંસો; ગોદો; મુક્કો ઠીબ સ્ત્રી, ભાંગેલા હાંલ્લાનો તળિયાનો ભાગ; ઠીબડું ઠેક સ્ત્રી, તાલ (૨) કૂદકો; છલંગ; શેક

Page #379

ઠેકઠેકાણે 3 હું ૨
ઠોસો ઠેકઠેકાણે કે.વિ. ઠેકાણે ઠેકાણે; જ્યાંત્યાં
ઠોક ., સ્ત્રી, (‘ઠોકવું' પરથી) પ્રહાર; ગડદો (૨) ઠપકો ઠેકડિયું વિ. ઠેકડી કરનારું; મશ્કરું
(૩) ટોણો; મહેણું ઠેકડી સ્ત્રી. મશ્કરી; મજાક ટીખળ
ઠોકઠાક સ્ત્રી. આમતેમ ઠોકવું તે ઠેકડો પૃ. (‘ઠેકવું” પરથી) કૂદકો; છલંગ; થેકડો ઠોકર સ્ત્રી. ચાલવામાં પગનું વસ્તુ સાથે ટિચાવું તે; કેસ ઠેકવવું સક્રિ. ઠેકે એમ કરવું
છાપવું (૩) લા.) ભૂલો (૩) ખોટ ઠેકવું સક્રિ. ઠેકડો મારી કૂદી જવું (૨) (છાપ) બીબાથી ઠોકરાવું અ.ક્રિ. ઠોકર ખાવી ઠેકાગાડી સ્ત્રી, ભાડેથી મળતી ગાડી
ઠોકવું સક્રિ. એક વસ્તુ પર બીજી વસ્તુ જોરથી ટીચવી ઠેકાણું ન. (હિ. ઠિકાના) રહેવાની જગા; મુકામ (૨) - અફાળવી (૨) માર મારવો; પીટવું; લગાવવું (૩)
સ્થાન; સ્થળ (૩) (કાગળનું) સરનામું (૪) ગપ મારવી (૪) ખૂબ ખાવું (૫) બરાબર, સચોટ, કામધંધાની જગા (ઠેકાણે પાડવું) (૫) અમુક નક્કી ને ધકેલી દેતા હોઈએ એમ કાંઈ કરવાનો ભાવ દશા કે સ્થિતિ, સ્થિરતા; નિશ્ચય (જેમ કે, એ માણસનું બતાવવા વપરાય છે. (જેમ કે, દાવો ઠોકવો) (૨) કશું ઠેકાણું નહિ; રસોઈનું ઠેકાણું નથી.) (ક) ઢબ; રોપવું; બાંધવું (તંબૂ) (૩) સંભોગ કરવો વ્યવસ્થા; પ્રબંધ; ઢંગધડો
ઠોકંઠોકા સ્ત્રી. વારંવાર-ઉપરાઉપરી ઠોકવું તે; ઠોક્ય રાખવું ઠેકાણે ના. ને બદલે; ની જગાએ
તે (૨) તેની ગરબડ (૩) મારામારી અવાજ ઠેકેદાર ૫. ઇજારદાર; ‘કૉન્ટ્રક્ટર'
ઠોકાટ પુ. (‘ઠોકવું' પરથી) ઠોકો; ઠોકવું તે (૨) તેનો ઠેકો પં. નરઘાં કે ડક ઉપર જોરથી દેવાતા તાલ; ઠોક ઠોકાટલું સક્રિ. ખૂબ ઠોકવું ઠેકો મું. ઇજારો; “કોન્ટેક્ટ'
ઠોકાઠોક સ્ત્રી. ઠોકંઠોકા ઠેઠ કિ.વિ. છેડા લગી-સુધી
ઠોચ ન. ઉપયોગ વિનાનું-ભાંગ્યુંતૂટ્યું વાસણ ચિડે એવું ઠેઠનું વિ. છેવટ સુધીનું (૨) પૂરું પહોંચેલ; ભેદુ; ધૂર્ત ઠોઠ વિ. ઓછી અક્કલ- સમજવાનું જડબું (૨) વિધાન bબુ ન. પગની ઠેસ કે ઠોકર (૨) (લા.) લથડિયું ઠોઠ સ્ત્રી, આગ્રહ, તાણ ઠેબો પુ. ટેકો
ઠોઠડું વિ. વિઘા ન ચડે તેવું; ઠોઠ (૨) ન પાકે એવું ઠેર કિ.વિ. ખરી જગાએઃ અસલ ઠેકાણે
ઠોઠા પુ.બ.વ. બાફેલા આખા દાણા (ઘઉં, તુવેરના); ટોઠા ઠેર સ્ત્રી. રમવાની લખોટી
ઠોઠિયું વિ., ન. કુલ્લાનું ફડાશિયું (૨) ડબાનું અડધિયું ઠેરઠેર ક્રિવિ. સ્થળે સ્થળે; જયાંત્યાં; બધે જ હોઠિયું વિ, ઠોઠ (૨) જૂનું થઈ ગયેલું (૩) ખખડી ગયેલું; ઠેરવવું સક્રિ. ઠરાવવું; નક્કી કરાવવું (૨) સ્થિર કરવું; રદી
હાલી જાય નહિ એમ કરવું (૩) અટકાવવું; રોકવું ઠોઠું ન. જીર્ણ, કમતાકાત; રદી વસ્તુ (૨) ઘર; વૃદ્ધ ઠેરવું અ.ક્રિ. બનવું; થવું (લડાઈ) (૨) રહેવું; થોભવું ઠોબરું(-લું) વિ. ઘાટ વિનાનું, કદરૂપું (૨) ન. ધાતુ (૩) ઝઘડો થવો
અથવા માટીનું વાસણ ઠેરાવવું સ.કિ. ઠરાવવું; નક્કી કરવું
ઠોર ન. ઠામ; ઠેકાણું ઠેરવું અ.ક્રિ. ‘હેરવું'નું કર્મણિ; ઠરવું - સ્થિર થવું ઠોર સ્ત્રી. ઠઠ; મેદની ધાટનું પકવાન (પુષ્ટિ) ઠેલણગાડી સ્ત્રી. ઠેલીને ચલાવવાની ગાડી; ઠેલો (૨) ઠોર પું. (વ્રજ) ઘણા દિવસ ટકી શકે તેવું જાડા રોટલાના ચાલગાડી (૩) બાબાગાડી
ઠોલવું સક્રિ, ચાંચ મારી ખાંચા પાડવા; કોચવું ઠેલવું સ.કિ. હડસેલવું; ધકેલવું (૨) આગળ ધકેલવું - ઢોલિ(-ળિ)યું વિ. મૂર્ખ; ઠોઠ (૨) ઢંગધડા વગરનું;
કરવું (મુદત ઠેલવી) કેિલવું તે; ધક્કામુક્કી અંટોળકાટલા જેવું (૩) ઠઠ્ઠાબાજી કરનાર ઠેલઠેલ(-લા), ઠેલાઠેલ(-લી) સ્ત્રી. ઉપરાઉપરી સામાસામી ઠોલો છું. (ચાંચ મારી ખાંચા પડવાથી) ઠોલવાની ક્રિયા ઠેલો છું. હડસેલો; ઠેલવું તે (૨) હેલીને લઈ જવાની ગાડી ઠોસ વિ. (હિ.) મજબૂત; દૃઢ ઠેશ સ્ત્રી, ઠોકર (૨) હલકી લાત, ઠોકર (૩) નાનું અટકણ ઠોસો મું. ખાંપો; સપાટી પર નીકળેલો ગોદા જેવો હોય - ઉલાળી; નાની ફાચર
(૨) હજામત કરતાં રહી ગયેલો વાળ (૩) સુખડી ઠેસણિયું ન. કમાન છટકવા ન દેતું અટકણ; ઠેસ જેવી એક મીઠાઈ
ભરવું ઠેસવું સક્રિ. ઠોકર મારવી; દૂર કરવું (૨) ન. પગની ઠોંસવું અક્રિ. ઠાંસવું; ખાંસવું (૨) સક્રિ. ઠાંસવું; દાબીને ઠોકર - લાત
ઠોંસાબાજી સ્ત્રી, સામસામે ઠોંસા મારવા તે ગોદો દેસી સ્ત્રી. ઠેશી; ફાચર (ઉલાળી) (૨) કળ; ‘સ્વિચ ઠોંસો ૫. ઠાંસી, લૂખી ઉધરસ (૨) નક્કર હાથનો મુક્કો; ઠે ક્રિ.વિ. સ્તબ્ધ; આશ્ચર્યચકિત; છક્ક (૨) ધરાઈ ગયું
હોય એમ (૩) લોથપોથ; થાકી ગયું હોય એમ; મેં

Page #380

3 હું 3
| ડટ-)ણજાજરૂ ડગલી સ્ત્રી. (તુર્કી દુગ્લહ) નાનું ડગલું પહેરવાનું)
ડગલું ન. પહેરવાનું કપડું - જાડું બદન કે અંગરખું ડ પં. (સં.) ગુજરાતી લિપિનો મૂર્ધસ્થાની ત્રીજી વ્યંજન ડગલું ન. ડગ; પગલું ડકાટીસ્ત્રી, (ઈ. કોઇટી) કો મારવો તે; લૂંટફાટ, ડાકોટી ડગલો પુ. મોટો અંગરખો કે કોટ; “ઓવરકોટ' ડકાર છું. (સં.) “ડ' અક્ષર (ર) ‘ડે’ ઉચ્ચાર ડગવું અ.ક્રિ. ડગડગવું; આમતેમ ડોલવું (ર) નિશ્ચયમાંથી ડકાર છું. ઓડકાર (૨) વાઘ-સિંહ વગેરેની ડણક ચળવું; અસ્થિર થવું (૩) લલચાવું ડકારી સ્ત્રી, વાંસળી કે વીણાનો અવાજ
ડગલ સ્ત્રી. મોટો પથ્થર; પથ્થરનું મોટું ચોસલું ડકો ૫. ધક્કો; વહાણનો માલ ચડાવવા-ઉતારવા બાંધેલો ડગળવું સ.કિ. (‘ગ' ઉપરથી) ચગળવું. ધીમે ધીમે ઘાટ; ફર (૨) દરિયા કે નદીના પાણી સામે રક્ષણ
ચાવવું (૨) ઈચવું; જે તે ખાધા કરવું બિચકાટવું માટે બંધાયેલો બંધ
ડિગડગવું
ડગળાટવું સક્રિ. (‘ડગળું' ઉપરથી) ડગલે ને ડગલે ખાવું; ડખડખવું અ.ક્રિ. ડખડખ એવો અવાજ થવો (૨) હાલવું; ડગળી સ્ત્રી, નાનું ડગલું ડબલ સ્ત્રો, દખલ; દરમ્યાનગીરી કરવી તે (૨) નડતર; ડગળી સ્ત્રી,ડાગળી: સમજશક્તિ અિથવા ફાડિયું કે ભાગ પજવણી; ગોદ
ડગળું ન. (દ. ડગલ = ફળનો કકડો) જાડો, મોટો કકડો ડખલગીરી સ્ત્રી, દખલ કરવી તે; દખલગીરી
ડગુમગુ વિ., ક્રિ.વિ. ડગમગ; અસ્થિર ડખલિયું વિ. દખલિયું; પંચાતિયું; પજવણી કરનારું ડગેલું ન. હાંડવો (૨) જુવાર, ચોખા અને તુવેરનો કરકરો ડખળવું અ.કિ. પોચું પડી જવું (૨) હાલી જવું, ખસી લોટ સમભાગે લઈ કરેલ ઢોકળા પડવું
ડગ્યો છું. જુઓ “ઉધ્ધો ડખળિયું ન. (‘ખો' ઉપરથી) શાક નાખીને કરેલી દાળ ડઘાવું અ.ક્રિ. ગભરાટથી સ્તબ્ધ થઈ જવું; ક્ષોભ પામવો ડખાડખ સ્ત્રી. ડખો; ધીમો ઝઘડો (૨) નડતરફ દખલ
(૨) ડાઘ પડવો (ઉદા. ડઘાયેલી કેરી) ભોણિયું ડખુ ન. (‘ડખો પરથી) શાક વગેરે નાખી કરેલી દાળ ડથ્થો . (સં. ઢક્કા) બાયું; નરઘાંની જોડમાંનું નાનું;
કે કઢી ખિીચડો (૩) વાંધો; ઝઘડો; ધાંધલ ડચ પં. (.) વલંદો; હોલેન્ડનો વતની (૨) સ્ત્રી. તેની ડખો પુ. ડખું; શાક વગેરે નાખી કરેલી દાળ (૨) ગોટાળો; ભાષા (૩) વિ. તે દેશને લગતું ડખોળવું સક્રિ હાથનાંખીડહોળી નાખવું (ર) ચૂંથીનાખવું ડચ કિ.વિ. એવા અવાજથી (૨) ટચકો મારતાં કપાઈને ડગ સ્ત્રી. ડગવું તે; અસ્થિરતા
જુદું પાડવાનો અવાજ (૩) ન. જીભ થડકાવીને ડગ ન. ડગલું; પગલું (૨) બે ડગલાં જેટલું અંતર
કરાતો નકારસૂચક અવાજ; ડચકારો (૪) બળદ વગેરે ડગડગ વિ. ડગમગ; ડગડગતું; ઢચુપચુ
હાંકતાં કરાતો અવાજ ડગડગવું અદ્ધિ. આમેતમ ડોલવું – હાલવું (૨) (લા.)
ડચક ન. ડૂસકું: ડચકું નિશ્ચયમાંથી ચુપચુ થવું – હાલવું; વિચલિત થવું ડચકારવું સક્રિ. ડચ એવો અવાજ કરીને પ્રેરવું-હાંકવું ડગડગાવવું સકિ. “ડગડગવું'નું પ્રેરક
ડચકારી સ્ત્રી, (-રો) ૫. ડચ એવો અવાજ (હાંકવાનો ડગડગો . મનનો ડગમગાટ (૨) દગદગો; શંકા; સંશય કે નકારનો) (૨) ડચ કરીને ઉત્તેજવું; ઉશ્કેરવું તે (૩) અવિશ્વાસ; વહેમ
ડચકું(-કિયું) ને. પાણીમાં ગૂંગળાતાં કે રડતાં કે મુશ્કેલીથી ડગબેડી સ્ત્રી, હાથીને પગે બાંધવામાં આવતી સાંકળ
ગળતાં ગળાની બારીમાંથી થતો ડચક એવો અવાજ; ડગમગ વિ. ડગમગતું; ડગડગ; ઢચુપચુ ડગમગવું અ.ક્રિ. આમતેમ ડોલવું (૨) નિશ્ચયમાંથી ડચકું ન. નાનો કકડો (ડુંગળીનો) (૨) બટકું (ખોરાકનું) ઢચુપચુ થવું-ડગવું
અનિશ્ચિતતા
ડચકો ૫. ઓગળ્યા વગરનો કે બફાયા વિનાનો ગાંગડો; ડગમગાટ કું. ડગમગવું તે (૨) (લા.) અનિશ્ચયાત્મક્તા; લોંદો (૨) ડુંગળીનો કાકરો કે ટુકડો (૩) લાકડાનો ડગમગાવવું સક્રિ. ડગમગવુંનું પ્રેરક
મોટો કકડો-ડીમચું [(૨) (ચાવતા વખતે) ડૂમો ડગમગાવું સક્રિ. ‘ડગમગવું'નું કર્મણિ
ડચૂરો છું. (સર. ડૂચો) ગળા કે છાતીમાં થતી રૂંધામણ ડગર સ્ત્રી. વાટ; રાહ (૨) (લા.) ઘરડ; ચીલો
ડઝન વિ. (ઇ.) બાર (૨) ન. બાર નંગનો સમૂહ ડગરાં નબ.વ. ઢોર
ડઝનબંધ વિ. ડઝનોથી ગણતરી થાય એવી સંખ્યાવાળું ડગરી સ્ત્રી કરી
ડટ(-૨)ણ વિ. (સર. દાટવું) દટાયેલું; જમીનની અંદરનું ડગરું ન. ઘર સે (૨) ઢોર (મોટે ભાગે બહુવચનમાં)
(૨) ન. દટણ; ખાળકૂવો ડગરો છું. કરો; ડોસો (મોટેભાગે તુચ્છકારમાં).
ડટ(ટ્ટ)(૦કૂવો, oખાળ) પૃ. ખાળકૂવો ડગલી સ્ત્રી. નાનું ડગ - પગલું; પગલી
ડટ(-૨)ણજાજરૂ ન. ડગણકૂવા પર કરેલું જાજરૂ

Page #381

(ડબો
ડટંતરો
3 ૬૪ ડટંતર ૫. દુનિયા દટાઈ જાય એવો ઈશ્વરી કોપ (૨) ડબકવડી સ્ત્રી. એક પ્રકારની વડીનું શાક મહાવિનાશ (૩) દટંતર
ડબકવું અ.ક્રિ. ડૂબકાં ખાવાં કે તેનો અવાજ થાય તે ડટ્ટર વિ. જુઓ “ડટ્ટર'
ડબકા પુ.બ.વ. ડપકા; દોહવાના અંતમાં કઢાતી સેરો (૨) ડટ્ટો પુ. ડાટા તરીકે વાપરેલો કૂચો; દટ્ટો (૨) બારણું ઉઘાડું ચણાના લોટનું શાક
રહે તે માટે સાખ સાથે લગાડાતો મિજાગરાવાળો ડબકાણું ન. દબડાવવું તે લાકડાનો ટુકડો-અટકણ (૩) મોન્ટેસોરી બાલમંદિરના ડબકામણ(-ણું) ન, દબડાવવું તે એક સાધનમાંનો ડાટા જેવો દરેક નળાકાર (૪) ડબકી સ્ત્રી. ડપકી; ડૂબકી
કેલેન્ડરની તારીખની બાંધેલી થોકડી; “બ્લોક ડબલું ન. ડપકું; ડૂબકી; ડૂબકું (૨) ટપકું ડદ(-) વિ. લાગણી વગરનું; બુઠું
ડબકો પું. પ્રવાહીનો મોટો છાંટો (૨) ધાબું; ડાઘો (૩) ડડળવું અક્રિ. દોદળું કે ઢીલું થઈ જવું
લોટનું ભજિયું (૪) વહેમ; શંકા (૫) પ્રાસકો ડણક સ્ત્રી. સિંહની ગર્જના; ત્રાડ
ડબગર પુ. (ફા. દફગર) નગારાં પર ચામડાં મઢનારો ડણકવું અ.ક્રિ. (સિંહે) ગર્જના કરવી; ત્રાડ નાખવી (૨) છત્રી વગેરે પર રંગરોગાન કરનારો ડણું ન. જાડું ડફણું (૨) તોફાની ગાય-ભેંસના ગળામાં ડબગરવાડ કું. ડબગરનો લત્તો નખાતું લાકડું; ડેરો
ડબડબ ક્રિ.વિ. (૨) ઝટઝટ; એક પછી એક ડપ(બ)કા પુ.બ.વ. દોહવાના અંતમાં કઢાતી સેરો (૨). ડબડબાટ પું. પેટ ચડવું તે; ડબડબો (૨) કોઈ બોલતું હોય ચણાના લોટનું એક રસાદાર શાક
તેમાં વચ્ચે બોલબોલ કરવું તે; ફડાકા (૩) મર્યાદા ડપ(-બોકાણું, (-મણ, મણું) ના (‘ડપકો' ઉપરથી) ડબડી(-રી) સ્ત્રી. નાનું ડબલું; દાબડી દબડાવવું તે (૨) ભય બતાવવો તે
ડબડબો પુ. ડબડબાટ; પેટ ચડવું તે ડપકાવવું સક્રિ. દબડાવવું; ધમકાવવું
ડબડું(-૨) ન. (ફા. દમ્બહ) ચામડાનું કુલું (ઘી-તેલ ડપ(-બ)કી સ્ત્રી. ડૂબકી
ભરવાનું) ડિપ(-બ)કું ન. ડૂબકું; ડૂબકી (૨) મોટું ટપકું ડબરો છું. તાંબાપિત્તળનો ડબો ડપ(-બ)કો પું. પ્રવાહીનો મોટો છાંટો (૨) ધાબું; ડઘો ડબલ વિ. (ઈ.) બેવડું; બેગણું
(૩) એકલા લોટનું જ કરેલું ભજિયું (૪) વહેમ; શંકા ડબલ-ડેકર સ્ત્રી. (ઇ.) બેમજલી વાહન (૫) ફાળ; પ્રાસકો
ડબલ ઢોલકી વિ. બે બાજુ-પક્ષમાં બોલનાર ડપટ વિ. દપટ; બેવડું; દોપટ (૨) સંતાડેલું ડબલ ગ્રેજ્યુએટ વિ. (ઇં.) સ્નાતક અને અનુસ્નાતક બને ડપટવું સક્રિ. દપટવું; સંતાડવું (૨) લુચ્ચાઈથી હાથ કરી પરીક્ષા પાસ કરી હોય તેવું (૨) કોઈ પણ બે જુદી લેવું; દબાવી બેસવું
કિોથળો-ગૂણ જુદી શાખાની ખાતક પરીક્ષા પાસ કરી હોય તેવું પોટો છું. દુપટ) ખાંડ વગેરે ભરવાનો બે પડવાળો ડબલબાર . (.) કરસતનો એક પ્રકાર [રોટી; પાઉં ડફ સ્ત્રી, ન. (ફા. દફ) એક વાઘ
ડબલરોટી સ્ત્રી. (ઇ.) એક પ્રકારની દડા જેવી ફૂલતી ડફ ક્રિ.વિ. (રવા.) ઝટ (ઉદા. ડફ દઈને, ડફ લઈને) ડબલિયો છું. અનેક વાર કેદ થયેલો ગુનેગાર કે કેદી ડફણાટવું સક્રિ. ખૂબ ડફણાવવું; ડફણે ડફણે મારવું ડબલું ન. ચામડાનું કુલ્લે (૨) વગર પકવેલું હાંલ્લું; લોટું ડફણાવવું સક્રિ. ડફણા વડે મારવું
(૩) પતરાનું લોટું; ટિનપાટ ડફણું ન. (દ. ડપક) નાનો જાડો દંડૂકો-ધોકો ડબડબ ક્રિવિ. ડબડબ (આંસુ પાડવાં) (૨) સ્ત્રી. કોઈ ડફરો . રેલવેના ડબ્બા અને વેગનમાં એકબીજાને બોલતું હોય તેમાં વચ્ચે બોલબોલ કરવું તે (૩) વગર
જેડવામાં આવે છે ત્યાં સ્પ્રિંગવાળા રખતા બબ્બે કામે વધારે પડતું બોલવું તે ડટ્ટાઓમાંનો દરેક ડટ્ટો; “બફર'
ડબિંગ ન. (ઇ.) ચિત્રપટની પટ્ટીમાં બીજી ભાષાનો ડફલાવવું સકિ. હચમચાવી દેવું (૨) હેરાન કરવું
અવાજ કે સંગીત ઢાળવાં તે ડફાંસ સ્ત્રી. ખોટી બડાશ; ડંફાસ (૨) ગપ્પાં ડબી સ્ત્રી. દાબડી; ડબ્બી ડફોળ વિ. જડસું; બેવકૂફ
ડબૂક ક્રિ.વિ. ડબૂક અવાજ થાય એમ ડફોળશંખ ૫. મૂર્ખ (એક ગાળ) [એમ (૨) ટપ; ઝટ ડબૂકિયું ન. ડૂબતાનું ડૂબકું ડબ ક્રિ.વિ. ડૂબવાનો અવાજ; ડબ' એવો અવાજ થાય ડબો પુ. (ફા. દમ્બહ) ડબ્બો; દાબવે (૨) રેલગાડીનો ડબડ-ડબક ક્રિ.વિ. ડળક-ડળક; ફોરાંરૂપે એક પછી એક ડબો (૩) ઘડિયાળનો ડબો (૪) એક જાતનું ફાનસ
નીકળે એમ [પીધેલા વાસણની બોળાબોળ (૫) હરાયાં ઢોર પૂરવાનો વાડો (દ) ટિનનો ડબો ડબકડોયાં ન બ.વ. પાણીમાં ડૂબકાં (૨) (માટલીમાં). (૭) પાઘડી (તુચ્છકારમાં)

Page #382

ડબોડી 3 હું પ
ડો ડબોબ ક્રિ.વિ. ડબડબ થાય એમ
ડસવું સક્રિ. (સં. દંશ) કરડવું; દંશ દેવો; ડંખ મારવો ડબોવવું સક્રિ. ડુબાવવું; ઝબકોળવું કિરવું શી(-સી)નું વિ. ડસ કે ડંખવાળું; દેશીલું ડબોળવું સક્રિ. પ્રવાહીમાં બોળવું; ડબાવવું (૨) અપવિત્ર ડસ્ટર ન. (ઇ.) લુછણિયું; ઝાપટિયું ડબ્બી સ્ત્રી. ડબી; દાબડી
ડહાપણ ન. ડાહ્યાપણું; શાણપણ ડબ્બો . જુઓ “ડબો'
ડહાપણડાહ્યું, (-હ્યલું) વિ. દોઢડાહ્યું ડમક ક્રિ.વિ. ડમરુનો અવાજ થાય એમ
ડહેકવું સક્રિ. છેતરવું; ડગવું ડમકવું અ ક્રિ. ડમરુનું વાગવું; ડમરુનો અવાજ થવો ડોંકવું અ.ક્રિ. ઊભરાવું (૨) છલકાઈ જવું ડમકારો છું. ડંકાનો અવાજ (૨) ડર
ડહોળ છું. (-ળામણ) ન. ડહોળાવું તે; ડહોળાયેલું તે હમકો મું. ડંકો (૨) તૂઘો; કડછી
ડહોળવું સ.ક્રિ. (પ્રવાહીને) હલાવવું; ઘુમરડવું (૨) ડમડમ સ્ત્રી. ડંકાનો અવાજ (૨) ડંકાનો અવાજ આપતું (આંખ લાલ થાય ત્યાં સુધી) ચોળવી (૩) ખૂબ કામોમાં
એક લશ્કરી વાઘ (૩) કલકત્તાનું વિમાની મથક (૪) પડવું; અનેકમાં માથું મારવું (કાંઈકનિંદાત્મક અર્થમાં) તોફાન
ડહોળાવું અ.ક્રિ. ‘ડહોળવું’નું કર્મણિ (૨) આંખ લાલ થવી ડમણિયું ન. બે બળદની નાની ગાલ્લી; દમણિયું
(જેમ કે, ચોળવાથી) (૩) હાલી જઈને અવ્યવસ્થિત ડમણી સ્ત્રી. () નાની લાકડી (૨) શેરડીનો કકડો થવું; ગૂંચવાઈ જવું (૪) વધારે પડતી ચોળાચોળ થવી
(૩) ડમણિયું [ઊડતી ધૂળના ગોટાનો સમૂહ ડહોળું વિ. ડહોળાયેલું; કાદવકચરાવાળું [કસુંબો ડમરી સ્ત્રી. (સં. ડમ્બરિકા, પ્રા. ડંબરિયા) ડમર; હવામાં ડહોળો પુ. ડહોળાયેલું પ્રવાહી (૨) અફીણનો રસ કે ડમરી સ્ત્રી, નાનું ડમ-ડાકલું
ડળક ડળક ક્રિ.વિ. ફોરાં રૂપે એક પછી એક નીકળે એમ ડમરુ ન. (સં.) એક વાઘ; ડાકલું
ડળકવુંઅ ક્રિ. લલચાયું; દાઢસળકવી (૨) ટપકવું; પીગળવું ડમરુયંત્ર ન. (સં.) ડમરુ ઘાટનું યંત્ર કે ઓજાર ડળી સ્ત્રી. ડલી; ઘોડાની પીઠ પરના જીન નીચેની ગોદડી ડમરો છું. (સં. દમનક) એક સુગંધીદાર વનસ્પતિ; મરવો sળું ન. (દ. ડલ) ડગળી (૨) ફોડવું ડમાક પું. (અ. દિમાગ) રોફ; ભપકો; ઠાઠ કંકાપલ્લી સ્ત્રી. ડંકો વગાડી હુકમ આપવાની લશ્કરી ડમી વિ. . (ઈ.) ખાલી દેખાવ કે ગણવા પૂરતું અવેજી; સાંકેતિક ભાષા
[‘હેન્ડપમ્પ” ખરેખરુંનહિ એવું(માણસ) (૨) સ્ત્રી. ચોપડીનું કદને કંકી સ્ત્રી. (ઇ. ડૉન્કી પંપ) પાણી ખેંચવાનો પંપ-સંચો;
ઘાટવગેરે જોવા;ખાલી બાંધણી કરીને કરાતોનમૂનો ડંકો વું. (સં. ઢક્કા, પ્રા. ડક્ક) નગારું; ઢોલ (૨) ઘોડાની ડમ્બેલ્સ ન.બ.વ. (ઇં.) હાથને કસર આપવા લાકડા કે પીઠ ઉપર બે બાજુ લટકાવેલાં ઢોલ (૩) ટકોરો (૪) - લોખંડના ધોકા
(લા.) ફતેહનો અવાજ; ફતેહ ડર . (સં. દર, પ્રા.) ભય; બીક; ધાસતી ડંખ પું. (સં. દંશ, પ્રા. ડંક) ચટકો; દંશ (૨) ધાનનો ડરકું(-કણ, પી, પોક) વિ. બીકણ
દાણો સડવાથી પડતું છિદ્ર (૩) આંકડો; ઝેરી કાંટોડરકવું અ.ક્રિ. બીવું; ભય પામવો
અણી (૪) (લા.) કીનો; વેર ડરકાવવું સક્રિ. ડરાવવું; બિવડાવવું
ડંખવું સક્રિ. ડસવું; દંશ દેવો (૨) જોડો ઘસાઈ પગને ડરપોક વિ. ડરવાના સ્વાભાવવાળું
ઈજા થવી; ડંખ પડવો (૩) (લા.) મનમાં ખટકવું ડરવું અક્રિ. બીવું; ભયભીત થવું
ડંખાવું અક્રિ. “ઝંખવુંનું કર્મણિ (૨) ધાનના દાણાને ડંખ ડરામણી સ્ત્રી. ધમકી; સતામણી
લાગવો ડરામણું વિ. ડર લાગે એવું; ભયાનક (૨) ન. ડરામણી ડંખીલું વિ. ડંખવાળું; કિન્નાખોર; દેશીલું ડરાવવું સક્રિ. ડરવું નું પ્રેરક (૨) દાટી-ધમકી દેખાડવી ડંગેલું ન. હાંડવો-એક વાનગી કે આપવી
રંગોરિયું વિ. ડંગોરાથી કામ લે એવું; મારામારી કરે એવું ડલી(-ળી) સ્ત્રી. ઘોડાની પીઠ પર જીનની નીચે નાખવાની (૨) હાથમાં ડાંગ લઈને ફરનારું [લાકડીધોકો
ઊનની ગોદડી; ડળી (૨) ગાંગડાં; ડનું હંગોરું ન. (-રો) પૃ. (દ. ઇંગ) ડાંગ જેવી જાડી ટૂંકી ડસ પં. દેશ; વેરની લાગણી
ઠંડાટવું સક્રિ. ડડે ડડે મારવું
કિરે એવું ડસકલું ન. ડસકું (લાલિત્યવાચક); ડૂસકું (૨) બેડી; હેડ ડાબાજ વિ. ઠંડો વાપરવામાં કુશળ; ઇંડાથી મારામારી
(૩) બેડી જેવું ભારે જાડું હાથપગનું ઘરેણું ઠંડાબાજી સ્ત્રી. ડંડાથી મારામારી; દંડાબાજી ડસકવું સક્રિ. ડૂસકાં ખાવાં
ડિંડી-)કો પુ. નાનો ડંડો; દંડૂકો; દંડીકો ડિસકું ન. ડૂસકું
રિહેવું ઠંડો પં. (સં. દંડ, પા. ડ) જાડી ટૂંકી લાકડી; દંડો ડંગોરો ડસડસવું અ.ક્રિ. ડૂસકાંથી રૂંધાવું (૨) મનમાં અકળાઈ (૨) મહોલ્લો; શેરી

Page #383

યંત્ર
ડંફાશ-સ) 3 હું છું
[ ડાટ ડંફાશ(-સ) સ્ત્રી. ખોટી બડાશ; શેખી
જડબું
ડિગડુગિયું ડંફાશિ(-રિ)યું વિ. ડંફાસ હાંકતું; બેડશીખોર
ડાક(-ખ)લું. (સં. ઢક્કા, ઢક-ડ) એક જાતનું વાદ્ય; ડંબર ૫. (સં.) આડંબર; બાહ્ય ભભકો
ડાકાટી સ્ત્રી. (ઇં. ડેકોઇટી) ડાકો; ધાડ, લૂંટફાટ ડંબેલ્સ પુ.બ.વ. (ઇ.) હાથની કસરતનું એક સાધન ડાકિની સ્ત્રી. (સં.) ડાકણી; ડાકણ હંમર ૫. (સં. ડમર) હવામાં ઊડતી ધૂળના ગોટાનો સમૂહ ડાકિયું વિ. ડાકણું; ખાઈ જાય એવું (૨) અકરાંતિયું ડાઇજેસ્ટ ન. (ઇ.) સંદોહન (૨) સારસંચય (૩) સંદોહન ડાકિયો છું. ખાઉધરો આપનારું સામયિક
ડાકિયો છું. (હિ. ‘ડકિયા પરથી)ટપાલી; ‘પોસ્ટમેન ડાઈ સ્ત્રી. સુલેહ; સંધિ (૨) છાપ (૩) કોડીનાર પાસે ડાકુ છું. લૂંટારો; ધાડપાડુ દરિયામાં થતી એક જાતની માછલી
ડાર્ક વિ. માનભંગ: બટ્ટો લાગેલું અપમાનિત ડાઈન પું. (ઇ.) બળનો એકમ; ૧ ગ્રામને દર સેકંડે ૧ ડાકો . ઘરડો બળદ (૨) ધાડ, લૂંટફાટ
સેન્ટિમીટરનો પ્રવેગ પેદા કરે એટલું બળ (પ.વિ.) ડાકો પુ. લૂટાર; ધાડપાડ ડાઇન સ્ત્રી. જમવું તે; જમણ; ખાણું
ડાકોર, (છજી) પુ. યાત્રાનું એક પ્રસિદ્ધ ધામ ડાઇનિંગકાર સ્ત્રી. (ઇ.) ભોજનયાન
ડાક્ટર ૫. (ઇ. ડૉક્ટર) દાક્તર; એલોપથીની પદ્ધતિએ ડાઇનિંગ ટેબલ ન. (ઈ.) ભોજન માટેનું ટેબલ
તૈયાર થયેલ ચિકિત્સક અને શાસ્ત્રવૈદ્ય વિદ્યા ડાઇનિંગ રૂમ છું. (ઇ.) ભોજનખંડ
ડાક્ટરી સ્ત્રી. દાક્તરનું કામ-ચિકિત્સા (૨) “એલાપથી ડાઈનેમાઈટ કું. (ઈ.) સુરંગ (૨) સ્ફોટક પદાર્થ ડાક્ટરી વિ. દાક્તરને લગતું; દાક્તરનું ડાઈનેમો ૫. (ઇં.) વીજળી ઉત્પન્ન કરવાનું એક પ્રકારનું ડાક્ટરું ન. દાક્તરનો ધંધો કે કામ
સમયનું બયાન ડાખલિયો !. જુઓ ‘ડાકલિયો ડાઇંગ ડેક્લેરેશન ન. (ઇ.) (અકસ્માત સમયે) મરણ ડાખલી સ્ત્રી, (-લું) . જુઓ ડાકલી'; ડાકલું ડાઇરેક્ટર છું. (ઇં.) નિર્દેશક; નિયામક
ડાગલો(-ળો) પં. વિદૂષક; રંગલો; (ભવાઈનો) મશ્કરો ડાઈરેક્ટરી સ્ત્રી. (ઇં.) ડિરેક્ટરી; નિર્દેશિકા
ડાગવું સક્રિ. નોંધવું; ટપકાવી લેવું કોર્ટમાં વપરાય છે.) ડાઈ ૫. (ઇં.) પાસો (જુગાર વગેરેમાં વપરાતો) ડાગળી સ્ત્રી. (ડગલું) થીંગડી; ડગળી (૨) માથું; મગજ ડાઈ સ્ત્રી. (ઇં.) નાણું વગેરે પાડવાનું બીજું
(૩) (લા.) સમજશક્તિ ડાઈ પું. (ઇ.) રંગ; રંગદ્રવ્ય
ડાગળો ૫. જુઓ “ડાગલો ડાઉટ ૫. (ઇં.) સંદેહ; સંશય
ડાગળો ૫. ડાટો; ડૂચો (૨) મોટું ગાબડું ડાક સ્ત્રી, (હિ.) ટપાલ (૨) મુસાફરો; ટપાલ વગેરે લઈ ડાઘ છું. (ફા. દાગ) ગંદો દેખાય એવો ડપકો (૨) (લા.)
જવા માટેની ટપ્પાઓની ગોઠવણ (૩) ડાકગાડી કલંક; બટ્ટો (૩) કીનો; ખાર અિસ્વચ્છતા ડાક ન. ડાકલું; ડુગડુગિયું
ડાઘ(-ઘા) ડૂ (-ઘી) સ્ત્રી. ડાઘા ડાઘા; ડાઘા પડીને થતી ડાકગાડી સ્ત્રી. ટપાલ લઈને જનારી ગાડી; “મેલ' ડાઘારખી સ્ત્રી. દાઢીના ભાગે થતું એક પ્રકારનું ગૂમડું ડાકઘર ન. ટપાલ-કચેરી; “પોસ્ટ ઓફિસ
ડાઘાળું વિ. ડાઘાવાળું ડાકચોકી સ્ત્રી. ડાક; પોસ્ટની સલામતી માટે રાખેલી ચોકી ડાઘિયું વિ. ખારીલું; વેર રાખે એવું (૨) ફાડી ખાય એવું ડાકડમાક પું. (ડમાક ઉપરથી) ઠાઠમાઠ; ભભકો ડાઘિયો . વિકરાળ-ડાઘિયો કૂતરો ડાકડમાક(-ળ) પું. ઘરનો જૂનો પરચૂરણ સામાન (૨) ડાથી વિ. ડાઘિયું; ખારીલું; વિકરાળ ઠાઠમાઠ; ભભકો
ડાથી વિ. ડાઘ કે નુકસાનવાળું (કાપડ વગેરે) ડાકણ સ્ત્રી. (સં. ડાકિની) એક જાતની ભૂતડી (૨) મેલી ડાઘીલું વિ. ડાઘવાળું
બિહુવચનમાં) વિદ્યા જાણનારી સ્ત્રી (૩) જેની નજર લાગે એવી ડાઘુ છું. મડદાને બાળવા લઈ જનારો; ખાંધિયો (મોટે ભાગે
સ્ત્રી (૪) ગાજરનું ડીંટું અને અંદરનો કઠણ રેસો ડાઘેલ વિ. (સં. દ૫) ડાઘાવાળું ડાકણિયું ન. જુઓ “વકણું
ડાઘેલ વિ. ખારીલું (૨) બળેલું; દઝાયેલું ડાકણી સ્ત્રી. (સં. ડાકિની) ડાકણ; પિશાચણી ડાઘો . ડાઘ (૨) ડાઘિયો ડાકણું વિ. ડાકણ જેવું; ખાઈ જાય એવું
ડાઘોડૂઘો છું. રડ્યાખડ્યો એકાદ ડાઘો ડાકણો . એક જાતનું ભૂત (પુરુષ)
ડાચાકૂટ સ્ત્રી. નકામું બોલબોલ કરવું તે - લવારો ડાકબંગલો છું. (સરકારી) મુસાફરી બંગલો; વિશ્રાંતિગૃહ ડાચાકૂટિયું વિ. ડાચાકૂટ કરે એવું ડાક(-ખોલિયો મું. ડાકલું વગાડનારો ભૂવાનો સાથી ડાચું ન. જડબું (૨) માં (તિરસ્કારમાં) ડાક(-ખ)લી સ્ત્રી. ના ડાકલું (૨) સાપનું બોલવું (૩) ડાટ પું. ભારે નાશ; ખુવારી; દાટ

Page #384

ડાટવું]
ડાટવું સ.ક્રિ. દાટવું (૨) સંતાડવું (૩) ધમકાવવું ડાટી સ્ત્રી. (ડાટવું ઉપરથી) ધમકી; દાટી (૨) ભીડ; ગિરદી [બંધ કરવાનું સાધન; બૂચ ડાટો પું. દાટો; સાંકડા મોંના પાત્ર (શીશી જેવા)નું મોં ડાન્સ પું. (ઇ.) નૃત્ય
ડાન્સર સ્ત્રી. (ઇં.) નર્તકી (૨) પું. નર્તક [બાલાં મારવાં તે ડાફર સ્ત્રી. (-રિયું) ન. (ડાકુંઉપરથી) નકામુંઆમતેમ જોવુંડાફાડહોળ સ્ત્રી. કશામાં વચ્ચે પડી ડહાપણ ડહોળવું તે ડાકું ન. કરડવા માટે પહોળું કરેલું મોં [આમતેમ જોવું ડાફોડિ(-ળિ)યું ન. (‘ડાકું' ઉપરથી) ડારિયું; નકામું ડાફોળ સ્ત્રી., (-ળિયું) ન. નકામું આમતેમ જોવું; ડાફર; ડાફરિયું
3 SO
ડાબડી સ્ત્રી. દાબડી; ડબ્બી ડાબડો(-લો) પું. દાબડો; ડબ્બો ડાબણિ(-રિ)યું ન. દાબવાના કામમાં લેવાતું વજન; દાબવાનું સાધન (૨) બારસાખના ચોકઠા ઉપરનું દબાણ રાખનારુંવજન [બંધાતા પાટા કે આવરણ (૨) ચશ્માં ડાબલા પું.બ.વ. (ઘાણીના બળદને કે ઘોડાને) આંખ પર ડાબલા-હૂબલીન.બ.વ. ડાબલા વગેરે વસ્તુઓ; ડબલાં-ડૂબલી ડાબલી સ્ત્રી. નાનો દાબડો; દાબડી ડાબલો, (-ડો) પું. દાબડો (૨) ઘોડાના પગનો નાળ ડાબાજમણી(-ણું) ક્રિ.વિ. ડાબી અને જમણી બંને બાજુએ
(૨) વારાફરતી બંને બાજુએ (૩) ડાબાનું જમણું ને જમણાનું ડાબું થાય તેમ (૪) (લા.) પક્ષઘાતથી ડાબાવાદી વિ., પું. રાજકીય બાબતમાં ડાબીબાજુએ–
સરકારી પક્ષની વિરોધબાજુના કે અતિઉદ્દામ વિચાર ધરાવતા વાદનું કે તેને લગતું; ‘લેફ્ટિસ્ટ’ ડાબું વિ. (દે. ડક્વ, ડાવ=ડાબો હાથ) જમણાનું ઊલ્ટું (૨) અળખામણું; અળગું [કરવાની આદતવાળું ડાબેરી, ડાબો(-ભો)ડિયું; ડાબોડી વિ. ડાબે હાથે કામ ડાભ, (ડો) પું. (સં. દર્ભ, પ્રા. ડબ્બ) એક જાતનું ઘાસ-દર્ભ ડાભોડિયું વિ. જુઓ ‘ડાબોડિયું’
ડામ પું. (સ૨. પ્રા. ડભણ = ડામવાનું ઓજા૨) ગરમ ગરમ વસ્તુ ચામડી ઉપર ચાંપી દેવી તે; ચપકો (૨) ડાઘ; કલંક; લાંછન (૩) કંઈ નહિ; ટીકો (જેમ કે, લે ડામ !)
ડામચિયો છું. ગોદડાં વગેરે મૂકવાની ધોડી ડામચિયો છું. જંગલનો મોટો મચ્છ૨; ડાંસ ડામણ ન. દામણ; ઘોડાંગધેડાં નાસી ન જાય તે માટે તેમના પગે જકડવાનું દોરડું (૨) રેંટિયાના પૈડાનાં પાંખિયાં બાંધવાની દોરી (૩) અંગરખાના છેડાનું ઓટણ ડામણ ન. સુકાન ડાબી બાજુ ફેરવવું તે ડામર પું. કોલટા૨; (કોલસામાંથી મળતો) એક કાળો પદાર્થ ડામરિયું વિ. ડામરવાળું
[ડાયાલિસીસ
ડામરેજ ન. (ઈં. ડિમરેજ) (રેલવેમાં) આવેલો માલ વખતસર ન લેવા જવાથી ભરવી પડતી દંડની રકમ, વિલંબ-શુલ્ક; ‘ડેમરેજ' [બાંધવું (૩) મહેણું મારવું ડામવું સ.ક્રિ. (સં. દગ્ધ, પ્રા. ડંભઇ) ડામ દેવો (૨) દમણ ડામાડોળ વિ. અસ્થિર; ડોલતું; ડગુમગુ [કાળો ડાઘ ડામીજ(-સ) વિ. ગુનેગાર તરીકે પંકાયેલું; બદમાશ (૨) ડામું ન. ડામ્યાનું કે ડામ્યા જેવું ચિહ્ન ડાયગ્રામ પું. (ઈં. ડાયગ્રૅમ) રેખાકૃતિ (સમજાવવા માટે કે ઉદાહરણ તરીકે દોરેલી)
ડાયટ પું. (ઈં.) સંયત આહાર; સંયતાહાર ડાયમંડ પું. (ઈં.) હીરો; મણિ[સાઠમી જયંતીનો ઉત્સવ ડાયમંડ જ્યુબિલી સ્ત્રી. (ઈં.) હીરક જયંતી, મણિમહોત્સવ; ડાયરશાહી સ્ત્રી. અંગ્રેજ સેનાપતિ ડાયર જેવી જોરજુલમ
ને કેર વર્તાવતી વહીવટી રીતિ; જોહુકમી ડાયરી સ્ત્રી. (ઈં.) રોજનીશી; દિનંદિની ડાયરેક્ટર (ઈં. ડિરેક્ટર) પું. નિયામક (આકાશવાણી) (૨) નિર્દેશક (૩) સંચાલક (૪) દિગ્દર્શક (સિનેમા) (૪) નિર્દેશક (સંગીત) [‘ડિરેક્ટર’ ડાયરેક્ટર જનરલ પું. મહાનિયામક (૨) મહાનિર્દેશક, ડાયરી, (બુક) સ્ત્રી. (ઈં.) નિત્યનોંધ; દૈનંદિની; રોજનીશી ડાયરો છું. (અ. દાઇરહ) નાત; જમણ (રજપૂતોમાં) (૨)
ઘરડા અને અનુભવી લોકોનો સમુદાય – રાવણું (૩) અંગત માણસોનું મંડળ (૪) સંગીત, લોકસાહિત્ય વગેરેના કલાકારોનો સમૂહ-કાર્યક્રમ (૫) ગામડામાં ચોરે કે ડેલીએ મળેલો નાના મોટા દરબારો કે પટેલો વગેરેનો સમૂહ [દ્વિમુખી શાસનપદ્ધતિ ડાયર્કી સ્ત્રી. (ઈં.) બેભથ્થુ સત્તાવાળી રાજય પદ્ધતિ; ડાયલ પું. (ઈં.) ઘડિયાળનો અંકવાળો ગોળ ભાગ, જેના
૫૨ કાંટા ફરે છે; ચંદો (૨) ટેલિફોનનું આંકડાવાળું ચક્ર ડાયલટોન પું. (ઈં.) ટેલિફોન જોડવા ખુલ્લો છે એ બતાવતો ધ્વનિ
ડાયલેક્ટ સ્ત્રી. (ઈં.) ઉપભાષા; બોલી
ડાયલૉગ પું. (ઈં.) સંવાદ; કથોપકથન (૨) સંભાષણ ડાયવર્ઝન કું.,ન. (ઈં.) આડો ફાંટાનો રસ્તો કે ફાંટો (૨)
દિશા પરિવર્તન (૩) વિષયાંત
ડાયસ ન. (ઇં. ડેઇસ) સભાગૃહમાંનું ઉચ્ચ સ્થાન (પ્રમુખ વગેરે માટે બેસવા); વ્યાસપીઠ; મંચ; પ્લેટફૉર્મ’ ડાયાગ્રામ પું. (ઈં.) આકૃતિ; આકાર ડાયાફ્રેમ પું. (ઈં.) આંતરડાં અને હૃદય તથા ફેફસાં વચ્ચેનો સ્નાયુઓનો પડદો
ડાયાબિટીસ પું. (ઈં.) મીઠી પેશાબનો રોગ; મધુપ્રમેહ ડાયામીટર ન., પું. (ઈં.) વર્તુળની મધ્યરેખા; વ્યાસ(ગ.) ડાયાલિસીસ નં. (ઈં.) કીડની બગડી હોય ત્યારે લોહી શુદ્ધ કરવા માટેની યાંત્રિક પ્રક્રિયા; પારગલન

Page #385

ડાયેટ
ડાયેટ ન. (ઈં.) ખાવાનું; ખોરાક; ખાદ્ય ડાયેટિંગ ન. (ઇ.) અમુક અને તે પણ અમક માત્રામાં આરોગ્ય માટે ખોરાક લેવાની પરેજી; પરહેજી ડાયેરિયા પું. (ઈં.) ઝાડાનો રોગ; અતિસાર ડાયોક્સાઇડ પું. (ઈં.) ઓક્સિજનના બમણા પ્રમાણવાળું સંયોજન (૨.વિ.)
૩૬૮
ડાર ન. ભૂંડના બચ્ચાંનું ટોળું ડાર પું. ધમકી
ડાર પું. જમીનમાંથી સ૨વાણીનું વાવ-કૂવામાંનું બાકું (૨) પથ્થરમાં દારૂ ફોડવા કરેલ કાણું (૨) સાંકડો ઊંડો ખાડો [પાવાની ક્રિયા ડાર સ્ત્રી. નીચાણમાંણી ઊંચાણવાળી જમીનને પાણી ડાર્લિંગ વિ. વહાલસોયું [અટકાવવું ડારવું સ.ક્રિ. ડરાવવું; ધમકી દેવી (૨) મના કરવી; ડારો પું. ધમકી; ઠપકો
ડારો પું. વહાણના કૂવાથંભને ટેકવતો નાનો થાંભલો ડાર્કરૂમ પું. (ઈં.) (ફોટા વગેરે કામના ખપનો) પ્રકાશરહિત અંધારો ઓરડો-રૂમ (૨) કાળી કોટડી ડાર્લિંગ વિ. (ઈં.) વહાલસોયું; ૫૨મપ્રિય ડાર્વિન પું. (ઈં.) એ નામનો એક યુરોપીયન વિદ્વાન ડાર્વિનવાદ છું. ડાર્વિન નામના યુરોપિયન વિજ્ઞાનશાસ્ત્રીએ જાહેર કરેલો પ્રાણીઓના વિકાસને લગતો સિદ્ધાંત; વિકાસવાદ [તલ ડાલડા ન. ઘીના જેવું સ્વરૂપ આપ્યું છે તેવું વનસ્પતિજન્ય ડાલામ(-મા)થું વિ. મોટું જબરા મોં કે માથાવાળું (જેમ
કે, સાવજ) [(૨) ભેટનાં ફૂલ વગેરેની ટોપલી ડાલી સ્ત્રી. (સં. ડલ્લક, પ્રા. દે. દલ્લ) સૂંડલી; ટોપલી ડાલું ન. ઢોર માટેના ખાણનો ભરેલો ટોપલો (૨) વાંસ કે ઘાસનો ઊભો કંડિયો
ડાલો પું. મોટો સૂંડલો-ટોપલો
ડાવરી સ્ત્રી. લગ્ન સમયે કન્યાને અપાતી ભેટ; કરિયાવર ડાહી વિ., સ્ત્રી. ડહાપણવાળી; સમજુ સ્ત્રી ડાહીનો ઘોડો પું. એક બાળરમત
ડાહ્યલું વિ. દોઢડાહ્યું; ચાંપલું
ડાહ્યું વિ. (અ. દાહી, સં. દક્ષિણના સાદૃશ્ય દક્ષક, પ્રા. દાહઅ) ડહાપણભરેલું; સમજુ; બુદ્ધિશાળી ડાહ્યુંડમ, (ક, ૦૨) વિ. (ડાહ્યું+ડમરું; પ્રા. દાહ) બહારથી ડાહ્યું અને ઠાવકું દેખાતું (૨) તદ્દનડાહ્યું; શાણું ડાળ સ્ત્રી., ન. (સં. ડાલ, પ્રા. ડાલા) ડાળું; ડાળી ડાળી(-ળખી) સ્ત્રી. (-ખું) ન. નાની ડાળી ડાળું ન. મુખ્ય થડનો ફાંટો; શાખા ડાંખળિયું વિ. ડાંખળીવાળું; ડાંડલીવાળું[ડાળખી; ડાંડલી ડાંખળી સ્ત્રી. (-ળું) ન. ડાળમાંથી ફૂટેલી નાની ડાળી; ડાંખળું ન. જરા મોટી ડાંળખી; ડાંડલો
[ડિક્લેરેશન
ડાંગ સ્ત્રી. (દે. હંગા) લાંબી મજબૂત લાકડી ડાંગ (ઇરાની દ્વંગ = સીમાડાનું ચોકિયાતપણું) ઝાડીવાળો ડુંગરી પ્રદેશ (૨) સૂરત બાજુ આવેલો ડુંગરી પ્રદેશ ડાંગર સ્ત્રી. એક ધાન્ય જેમાંથી ચોખા નીકળે છે. ડાંટ-ડપટ(ત) સ્ત્રી. ડાંટવું તે; ધાકધમકી; દાટી ડાંગાટવું સ.ક્રિ. ડાંગે ડાંગે મારવું ડાંટવું સ.ક્રિ. ધમકાવવું; દમદાટી આપવી ડાંડ(-ગું) વિ. (સં. દંડક, પ્રા. ડંડ) છડું; પત્ની-છોકરાં વિનાનું (૨) ડંડાથી કામ લેનાર; લાંઠ (૩) નાગું; લબાડ; લુચ્ચું; લાંઠાઈ ડાંડગી(-ગાઈ) સ્ત્રી. ડાંડપણું; નાગાઈ; દાંડાઈ [હાથો ડાંડલી સ્ત્રી. ઝીણી ડાળી (૨) પાનની ડાંખળી (૩) નાનો ડાંડલો પું. મોટી ડાંડલી (૨) ઘરેણાનો આંકડો (જેમ કે, વાળીનો)
ડાંડિયારાસ પું. ડાંડિયાથી રમવાનો રાસ; દાંડિયારાસ ડાંડિયું વિ. ડાંડાઈ કરનારું; ડાંડ
ડાંડિયું ન. (દે. ડંડ, ડી=સીવેલું જીર્ણ યા જોડિયું વસ
લૂગડાનો જરેલો-ફાટેલો ભાગ વચ્ચેથી કાઢી નાખી બે છેડા સાંધી પહેરવા લાયક કરેલું કપડું
ડાંડિયો પું. ડાંડ આદમી (૨) દાંડી પીટનાર; રોન ફરનાર (૩) નાનો પાતળો દંડો
કે
ડાંડી સ્ત્રી. (સં. દંડ, પ્રા. ફંડ) દાંડી; નાની લાકડી; હાથો દંડો (૨) જેને બે છેડે ત્રાજવાનાં પલ્લાં બંધાય છે તે લાકડી (૩) ડાંડિયાથી વગાડવાનું એક વાઘ (૪) વહાણને નિશાની બતાવવા સારું ઊંચી ટેકરી ઉપર રોપી રાખેલું લાકડું (૫) દીવાદાંડી (૬) સીધી કિનારી-લીટી (નાકની)
ડાંડો પું. ટૂંકો દંડો (૨) હાથો (૩) ફણગો; ગરજો ડાં↓ સ્ત્રી., (-ફું) ન. મોટું પગલું ભરવું તે ડાંભવું સ.ક્રિ. (સર. ડામવું) દઝાડવું ડાંલ્લો પું. ડાંડલો; વનસ્પતિનો અંકુર (૨) હાથો ડાંસ પું. (સં. દંશ, પ્રા. ડંસ) એક જાતનો મચ્છર (૨)
માંદા માણસને એકાદ ચીજ ખાવાની રુચિ થવી તે ડાંસું વિ. (સં. દંશ, પ્રા. સ=કરડવું; ગળે ચોટવું)
અપરિપક્વ સ્વાદવાળું (રાયણને માટે); તદ્દન ફિક્કું ડિક્ટેટર પું. (ઈં.) અધિકારપૂર્વક સત્તા ચલાવનાર શાસક; સરમુખત્યાર; તાનાશાહ [યંત્ર ડિક્ટેફોન ન. (ઈં.) સંદેશા સાંભળવાનું તથા ટાઇપ થવાનું ડિક્ટેશન ન. (ઈં.) બોલીને લખાવવાની ક્રિયા (૨)
બોલાને લખાવેલું લખાણ; શ્રુતલેખન [નામું ડિફ્રી સ્ત્રી. (ઈં.) (દીવાની અદાલતનો) ચુકાદો; હુકમડિક્લેરેશન ન. (ઈં.) જાહેરાત (૨) ઢંઢેરો ડિક્શન ન. (ઈં.) વિશિષ્ટ પદયોજના; બાની ડિક્શન(-ને)રી સ્ત્રી. (ઇં.) શબ્દકોશ

Page #386

3 ૬૯
| ડિસ્ટ્રિક્ટ મેજિસ્ટ્રેટ ડિગ્રી સ્ત્રી. (ઇ.) અંશ (જેમ કે તાપના, ખૂણાના) (૨) ડિમાન્ડ-નોટિસ સ્ત્રી. (ઈ.) માગણાનો ખાસ પત્ર;
પદવી, ઉપાધિ (૩) છાપખાનામાં ટાઈપ સજજડ માગણા અંગેની નોટિસ ગોઠવવા નંખાતી પતરી
ઉપાધિધારક ડિયર વિ. (ઇ.) પ્રિય; વહાલું લાડકું ડિગ્રી(oધર, ૦ધારી) વિ. પદવી ધરાવનારું; પદવીધર; ડિરેક્ટર છું. (.) સંચાલક; વહીવટદાર (૨) નિર્દેશક; ડિગ્રેડેશન ન. (ઇ.) પદમ્યુતિ (૨) અપકર્ષ: અધોગતિ નિયામક (૩) દિગ્દર્શક (ફિલ્મ) ચોપડી; નિર્દેશિકા (૩) માનહાનિ
ડિરેક્ટરી સ્ત્રી. (ઇ.) નામઠામ વગેરે માહિતી આપતી ડિજિટલ વિ. (ઈ.) આંકડાવાળું
ડિલ ન. (ફા. દિલ) શરીર (૨) મન; દિલ ડિઝાઈન સ્ત્રી. (ઇં.) આકૃતિ: ઘાટ (૨) ભાત; તરેહ ડિલક્સ આવૃત્તિ સ્ત્રી. સુશોભિત આવૃત્તિ ડિઝાઈનર વિ. આકૃતિ દોરી આપનાર; રૂપકાર ડિલવૉટર ન. (ઈ.) સુવાનું પાણી ડિટેઇલ(-લ્સ) સ્ત્રી. (ઇં.) વિગત; વિવરણ ડિલિવરી સ્ત્રી. (ઇ.) ટપાલ, માલ વગેરે વાયદા કે ડિટેટિવ ૫. (ઇં.) જાસૂસ; છૂપી પોલીસનો માણસ નામઠામ પ્રમાણે પહોંચતું કરવું તે (૨) પ્રસવ (૩) ડિડકશન ન (ઇં.) બાદબાકી (૨) બાદ કરેલ કે કપાત સોંપણી (૪) વિતરણ રકમ છુટ (૩) નિગમન
ડિવાઇસસ્ત્રી. (ઇ.) તરકીબ (૨) સંરચના મિાર્ગવિભાજક ડિનર ન. (ઈ.) ખાણું; ખાદ્ય; ભોજન
ડિવાઈડર ૫. ન. (ઇં.) માર્ગને બે વિભાગમાં વહેંચનાર; ડિનરપાટ સ્ત્રી. (ઈ.) ભોજન સમારંભ
ડિવિઝન ન. (ઇ.) રાજ્યનો (અનેક જિલ્લાના સમૂહથી ડિનેચર(-રેશન) ન. (ઇ.) ગુણવિકરણ ક્રિયા
બનતો) વિભાગ કે પ્રાંત તિની રકમ વાટકા; લાભાંશ ડિપાર્ચર ન. (ઇં.) નીકળવાની ક્રિયાનું પ્રસ્થાન (૨) વિદાય ડિવિડન્ડન. (ઇ.) કંપનીના શેરદીઠમળતો નફાનો ભાગ કે ડિપાર્ટમેન્ટ ન. (ઈ.) ખાતું; વિભાગ; શાખા ડિવિડંડવા(-)રંટ ન. (ઈ.) ડિવિડંડ મેળવવા માટેનો ડિપૉઝિટ ન. (ઇ.) બેન્ક કે કોઈ પાસે મૂકેલી અનામત હકપત્ર કે (હૂંડી જેવ) કાગળ (૨) બાના તરીકે અપાતી રકમ
ડિવેલ્યુએશન ન. (ઇ.) અવમૂલ્યન ડિપોઝિટર ૫. (ઇ.) બેંકો વગેરેમાં નાણાં અનામત મૂકનાર ડિશ સ્ત્રી. (ઈ.) પ્લેટ (૨) (લા.) ભાણું (૩) તાસક ડિપોટી મું. (ઈ. ડેપ્યુટી) શાળાઓ તપાસનાર સરકારી ડિસમિસ ક્રિ.વિ. (ઇ.) બરતરફ; રદ; કાઢી નાંખેલું કે
નિરીક્ષક (૨) વિ. મદદનીશ તિનાવ મૂકેલું (૨) સ્ત્રી, ન. સ્કૂ કાઢવા ઘાલવાનું પેચિયું ડિપ્રેશનન (ઇ.) ઘોર નિરાશા; તીવ્ર વિષાદ-ઉદાસી (૨) ડિસમિસલ ન. (ઇં.) બરતરફી ડિફરન્સ S. (ઇ.) તફાવત; અસમાનતા (૨) ભિન્નતા ડિસર્ટેશન ન. (ઇ.) લઘુ શોધપ્રબંધ (૩) મતમતાંતર
ડિસિપ્લિન સ્ત્રી. (ઇં.) શિસ્ત; શિષ્ટઆચાર ડિપ્લોમસી સ્ત્રી. (ઇં.) મુત્સદ્દીગીરી; રાજનીતિ ડિસિપ્લિનરી વિ. (ઇ.) શિસ્તને લગતું ડિપ્લોમા પું. (ઈ.) અમુક કોઈ આવડત કે શિક્ષણ કે જ્ઞાનનું ડિસીઝ પં. (. રોગ; બીમારી
પ્રમાણપત્ર(૨)પ્રમાણપત્ર અને પદવીવચ્ચેનો અભ્યાસ ડિસેંબર ૫. (ઇં.) ખ્રિસ્તી સનનો બારમો મહિનો ડિફર્ડ વિ. (ઇ.) ખાસ પ્રકારનું જુદું પડતું
ડિસ્ક સ્ત્રી. (ઇં.) રકાબી જેવું પાતળું ચપટું, ગોળ સાધન ડિફૉર ડું. (ઈ.) (અમુક હકના શેરનું ડિવિડંડ વહેલું (૨) માહિતીનો સંગ્રહ કરતું કોમ્યુટરનું એક સાધન ચૂકવ્યા બાદ રહેતા નફાનાકવાળો) એક પ્રકારનો શેર ડિસ્ક-થ્રો પં. (ઇં.) ચક્રફેંક
[‘કમિશન ડિફિકલ્ટી સ્ત્રી. (ઇં.) મુશ્કેલી; આપત્તિ
ડિસ્કાઉન્ટ ન. (ઇં.) કિંમત ઉપર અપાતું વળતર; વટાવ; ડિફેક્ટ સ્ત્રી. (ઇ.) તૂટી; ખામી; નુકસાની ડિસ્કો . (ઇ.) પાશ્ચાત્ય નૃત્યનો એક પ્રકાર ડિફેક્ટિવ વિ. (ઇ.) ખામીયુક્ત; નુકસાનીવાળું ડિસ્ચાર્જ પં. (ઇ.) મુક્તિ; છૂટકારો ડિફેન્સ ન. (ઇં.) બચાવ; પ્રતિવાદ (૨) સંરક્ષણ; રક્ષણ ડિસ્ટન્સ ન. (ઇં.) ફાંસલો; અંતર ડિફઘેરિયા ઉં. ગળાનો એક (એપી) રોગ
ડિસ્ટન્સ-એજ્યુકેશન ન. (ઇં.) દૂરવર્તી શિક્ષણ ડિબેટ સ્ત્રી. (ઈ.) ચર્ચા; વાદવિવાદ (૨) વસ્તૃત્વ ડિસ્ટર્બન્સન.,પું. (ઇ.) ખલેલ; હેરાનગતિનિસ્પંદિત જળ ડિબેન્ચર ન. (ઇં.) (કોઈ પેઢી કે કંપનીએ) વ્યાજે લીધેલી ડિસ્ટિલ્ડ વૉટર ન. (ઇં.) વરાળનું ઠારીને બનાવેલું પાણી; રકમ કે તેનો ખતપત્ર
ડિસ્ટિલરી સ્ત્રી. (ઇ.) વરાળ પ્રક્રિયાથી પાણી શુદ્ધ કરવાનું ડિમડિમ ન., પં. એક જાતનું નગારું; ડિડિમ
કારખાનું મિાટે પોતાના વિભાગમાં ફરવું તે ડિમાન્ડ કું., સ્ત્રી, (ઇં.) માગણી (૨) જરૂરિયાત ડિસ્ટ્રિક્ટ . (ઇ.) જિલ્લો (૨) સરકારી અમલદારે તપાસ ડિમાન્ડ ડ્રાફટ પં. (.) બેંકમાં નાણાંની વસૂલાત લેવા રજૂ ડિસ્ટ્રિક્ટ કોર્ટ સ્ત્રી. (ઇં.) જિલ્લાની દીવાન અદાલત
કરવામાં આવતી તેની તે બેંકની અન્ય શાખાની હૂંડી ડિસ્ટ્રિક્ટ મૅજિસ્ટ્રેટ પું. (ઈ.) જિલ્લાનો મેજિસ્ટ્રેટ; કલેક્ટર

Page #387

ડિસ્ટ્રિક્ટ લોકલબોડી 3600
ડુંગરી ડિસ્ટ્રિક્ટ લોકલબોર્ડન. (ઇ.) જિલ્લાના રસ્તા, દવાખાનાં ડીબું ન. (સં. ડિબ) ઢેકો; ઢીમણું વગેરેનો વહીવટ કરતું પ્રજાકીય મંડળ
ડીબો પું. (સં. ડિબ) કૂમો ડિસ્ટ્રિક્ટ સ્કૂલબોર્ડ ન. (ઇ.) જિલ્લાના શિક્ષણ ડીમચું ન. લાકડાનું લૂણકું; ઢીમચું (પ્રાથમિક)નું કામ કરતું પ્રજાકીય મંડળ
ડીમુ ન. ડીઝલ મલ્ટિપલ યુનિટ ડિસ્ટેમ્પર કલર વિ. (ઇ.) રંગીન માટીમાંથી દીવાલ ડીલર વિ., પૃ. (ઈ.) માલ વેચનાર; ધંધાદારી; વેપારી રંગવા માટે બનાવેલ રંગ
રિવાનગી ડીસરું ન. હસીને કરવામાં આવતી મજાક કે મશ્કરી ડિસ્પેચ સ્ત્રી. (ઇ.) (ટપાલ, માલ વગેરે) મોકલવું તે; ડીસન્ટ વિ. (ઇ.) શાલીન; સુઘડ પ્રિવાહ (પ.વિ.) ડિસ્પેન્સરી સ્ત્રી. (ઇ.) દવાખાનું
ડી.સી. કરંટ ૫. એક જ તરફ સીધો વહેતો વીજળીનો ડિપ્લેસ્ક વિ. (ઇ.) વિસ્થાપિત
ડીં(-ડિ)ચી સ્ત્રી. (-ચુ) ન. નાનું ડીંટું; ડીંચકું; ડીચું ડિસ્પેશિયા પું. (ઇં.) અજીર્ણ, બદહેજની
ડ(-ડિ)ટ ન. (-ટડી) સ્ત્રી. ડીટ; ડીટડી; દીઠું ડિહાઇડ્રેશન ન. (ઈ.) પાણીનું પ્રમાણ ઘટી જવું તે (૨) ડીં(-ડિ)ટવું સક્રિડીંટામાંથી તોડવું (૨) (ફળને લાગી નિર્જલન (૩) નિર્જલીકરણ
રહેલી) ડાંખળી - પાંખળી તોડી નાખવી ડિંગ સ્ત્રી, ન. ખોટી - બનાવટી વાત; ગપ ડીં(-ડિ)ટિયું ન. ડીટું; દીઠું ડિંગમારુ વિ. ડિંગ મારનારું; ગપ્પીદાસ; ગપોડી ડ(-ડિ)ડક ન. મોંમાથા વિનાની વાત; અફવા ડિગલું ન. ટોચન ભાગ - કકડો; નવો દૂધભર્યો અંકુર ડીં-ડિ)ડવાણું ન. (સં. ડિડિમવાદનક, પ્રા. િિડમવાણ)
(૨) થોરિયાનો કકડો (૩) માથું (૪) સળી કે ડાખળી ગેરવહીવટ; અવ્યવસ્થા (૨) અર્થ વિનાની જોડી
જેવો લાકડાનો કકડો (જેમ કે, દીવાસળીનું ઢિંગલું) કઢાયેલી લપ (૩) અકાંડ તાંડવ હિંગળ ન. ભાટ-ચારણોની માત્રામેળ છંદોના ઉપયોગવાળી ડીં(-ડિ)ડવું ન. માવાવાળું ફળ; ડોડવું
કાવ્યપૂર્તિ (૨) સ્ત્રી. ભાટ-ચારણોની વિકસાવેલી ડુક્કર ન. (સં. શૂકર) ભૂંડની મોઢાની એક બાજુ બહાર પ્રાકૃતાભાસી અપભ્રંશ ભાષા
નીકળતા દાતરડાવાળી જાત; શૂકર; સૂવર ડિંગો છું. અંગૂઠો બતાવી ના કહેવું તે; ટીકો
ડુગડુગ ક્રિ.વિ. ડાકલાના એવા અવાજથી ડિડિમ પું, ન. (સં.) એક જાતનું નાનું નગારું ડુગડુગિયું ન. ડમરુઘાટનું વાઘ; ડાકલું ડિંભ ન. નાનું છોકરું; બાળક (૨) બચ્યું
ડુગડુગી સ્ત્રી. નાનું ડાકલું -ડી સ્ત્રી. સ્ત્રીલિંગ પ્રત્યય નામને લાગતાં લઘુતા કે લાલિત્ય ડુગી સ્ત્રી. ડુગડુગી
[‘રેપ્લિકા' યા પ્રેમ કે તુચ્છતા બતાવતો પ્રત્યય
ડુપ્લિકેટ વિ. (ઇ.) બેવડાતું (૨) અદલબદલ પ્રતિનિધિરૂપ; ડી.એસ.સી. પું. (ઈ.) વિજ્ઞાનના પંડિતની ઊંચી પદવી ડુપ્લિકેટર ન. (ઈ.) લખાણ વગેરેની બીજી નકલ કાઢવાનું (ડોક્ટરેટ ઓફ સાયન્સ'નું સંક્ષેપ રૂપ)
મિાણસ ડી.ઓ. પત્ર પેન. અર્ધ સત્તાવાર (સરકારી) પત્ર; ડમી ડબકિયો . ડૂબકી મારી પાણીમાં વસ્તુ કાઢી લાવનાર ઓફિશયલ લેટર
વ્યવસ્થા; ડકી ડુબડુબા ક્રિવિ. ડૂબુંડૂબું થયું હોય એમ; ડૂબવાની અણી પર ડીકી સ્ત્રી. (ઈ.) વાહનમાં સામાન રાખવાની વિશિષ્ટ ડુબાડવું સક્રિ. “ડૂબવું'નું પ્રેરક ડીચકું ન. (ડચ ઉદ્ગાર) ડટું (૨) ટોચકું; ટેરવું (૩) ડુબાડૂબ વિ. બંડધું થઈ રહેલું નાનો ગાંઠ જેવો ટુકડો
(ગાંઠિયો ડુબાડૂબ સ્ત્રી, વારંવાર ડૂબવું ને બહાર આવવું તેતિવું ડીચો . (ઇ.) ઊપસી આવેલો ગાંઠ જેવો ભાગ; ડબામણું વિ. ડૂબી જવાય એટલું ઊંડું) પાણી (૨) ડુબાડદે ડીઝલ, (oઓઇલ) ન. (ઈ.) ખનિજ તેલ (એંજિન, મોટર ડુબાવવું સક્રિ. ‘ફૂબવુંનું પ્રેરક વગેરેમાં વધારતું)
ડુબાવું અ.ક્રિ. ‘ડૂબવું'નું ભાવે ડીટ, (oડી), ડીટી સ્ત્રી. સ્તનનું ટોચકું, ડીંટડી ડુમક્લાસ ન. (ઇ.) ભારે વજન ઊંચકવાનું યંત્ર; ઊંટડો ડીટિયું ન. નાનું ડીંટું (૨) ડીંટિયું; રીંગણું
ડમડ્ડમ સ્ત્રી. ઢોલકનો અવાજ ડીટી સ્ત્રી, ડીંટડી
[ટું ડુંખ સ્ત્રી, જુઓ ‘ફૂખ' ડીટું ન. જેનાથી ફળ શાખાને વળગી રહે છે તે ભાગ; ડુંખળા(રા)વવું સક્રિ. જુઓ ‘પૂંખળા(રા)વવું'
દસ્તાવેજ (ડિફેનિલ ટ્રાય-ક્લોરો ઈથેન' ડુંગર ૫. (દ.) નાનો પર્વત (૨) મોટો ઢગ ફિંગરાળ ડીડીટી સ્ત્રી. (ઇં.) જંતુનાશક પાઉડર; ડાઇક્લોરો- ડુંગરાઉ,(-ળ) વિ. જેમાં ઠેકઠેકાણે ડુંગરા હોય એવું, પહાડી; ડીન છું. (.) એક ખ્રિસ્તી ધર્મગુરુ કે દેવળનો પદાધિકારી ડુંગરાળ(-ળું) વિ. જુઓ ‘ડુંગરાઉ'
(૨) યુનિવર્સિટીની વિદ્યાશાખાના અધ્યક્ષ-વડો [ટોલડું ડુંગરી વિ. ડુંગરમાં થતું-નીપજતું (૨) ડુંગરને લગતું (૩) ડીશું ન. ડફણી; નાની જાડી લાકડી (૨) લાકડાનું ડીમચું, સ્ત્રી, નાનો ડુંગર; ટેકરી
મંત્ર

Page #388

ઈજી';
ડુંગરો 391
ડેડ સ્ટૉક ડુંગરો છું. ડુંગર; પહાડ (૨) ખૂબ મોટો ઢગલો ડૂસકું ન. ડસ; રડતાં રહી રહીને જોરથી ખેંચાતો શ્વાસ ડુંગળાવું અ.ક્રિ. જુઓ ‘ગૂંગળાવું”
ટૂં(-ડું)ખ સ્ત્રી, પળ આગળ ફૂટતો ભાગ (૨) રોપવાની ડુંગળી સ્ત્રી, જુઓ ડુંગળી હુક્કો; કૂઘો કલમ
આિપવો ડુંગો. (-ઘો) પૃ. જુઓ ડૂગો'; ચોર; મૂંગો (૨) માટીનો ડૂ-ડું)ખરા(-ળા)વવું સક્રિ. વઢવું; ધમકાવવું, ઠપકો ડુંઘો છું. (. દુઘો) ટૂંકા દાંડાની એક મોટી કડછી (દૂધપાક ટૂં(ડું)ગળાવું એ ક્રિ. (છોડ, વેલ કે ફળનું) વધતાં અટકવું;
વગેરે પીરસવાના કામમાં વપરાતી) (ર) ઊપસેલો કુંજરાવું છિોડનું શાક તરીકે વપરાતું કંદ હાડકાવાળો કઠણ ભાગ
ટૂં(ડું)ગળી સ્ત્રી. ડુંગળી; તીવ્ર ગંધવાળી એક વનસ્પતિ ડેટાળું વિ. જુઓ “લૂંટાળું
İ(-ડું)ગો(-ઘો) ૫. ડુંગ; ચોર ડુંટી સ્ત્રી, જુઓ “ફૂટી
İ(-૩)ટાળું વિ. ટૂંટાવાળું ડુંટો પું. જુઓ “દૂટો
ડૂત-ડું)ટી સ્ત્રી. (સં. તુષ્ઠિ) ઘૂંટી; નાભિ ભિાગ ડુંડ ૫. જુઓ “ફૂડ’
İ(ડું)ટો પુ. મોટી ઘૂંટી (૨) તૂટા જેવો ઊપસી આવેલો ડુંભ મું. (સં.) એક પ્રકારનો બિનઝેરી સાપ; ડેડવું İ(-)ડું ન. કણનો ડોડો-કણસલું ડું ન. જુઓ “હું
ટૂં(ડું)ડો . નમૂનો; ફરમો; બીબું (૨) તૂટો (૩) મોટું ડુંડો ૫. જુઓ “ફૂડો'
ડું-ડું)યું ન. બાજરી, જુવાર, વગેરેનાં કૂંડામાંથી કણ ડુંસું ન. જુઓ “ડૂસું'
નીકળી ગયા પછી રહેતું ફોતરું (૨) વિ. (લા.) ડૂચવું સક્રિ, મોટે કોળિયે ખાવું; ઠાંસીને ખાવું
અક્કલ વગરનું ડૂચવું સક્રિ. ટૂંઘો મારવો
(૦૪)ટ સ્ત્રી. (ઇ.) તારીખ ડૂચો છું. (દ. ગુજજય કપડાનો ટુકડો) નકામા કાગળ કે ડેકન. (ઈ.) વહાણનું તૂતક વિાચક શબ્દનો) પૂર્વગ
કાપડનો પિંડો (૨) એનો દાટો (૩) મોટો કોળિયો ડેકાવિ.દશાંશપદ્ધતિમાં, દસગણું એવાઅઈનો (પરિમાણ(૪) ચોળાઈ કરીને ગમેતેમ ગોટો થઈ ગયેલું વસ્ત્ર ડેકાઇટી સ્ત્રી, (ઇ.) ધાડ, ડુકાટી [ઔચિત્ય (૫) અસંસ્કારી માણસ; રાભો (૬) ચાવતાં ન ખવાય ડેકોરમ ન. (ઈ.) શોભે તેવું વર્તન; શિષ્ટાચાર (૨)
કે ગળાય એવો નકામો રહેતો ભાગ કે પિંડો ડેકોરેટર છું. (ઈ.) સુશોભનકાર ડૂબકાં ન.બ.વ. ડબૂકિયાં
ડેકોરેશન ન. (ઇં.) સુશોભન, સુંદર સજાવટ ડૂબકી સ્ત્રી. (કુ) ન. પાણીમાં પેસવું ડૂબવું તે ડેક્લેરેશન ન. (ઈ.) જાહેરાત; જાહેરનામું ડુબત વિ. ડુબતુંઃ બે એવું: વસલ ન થાય એવું (લેણું ડેઝર્ટ ન. (ઇ.) રણ: રેગિસ્તાન (૨) ઉજડ ભૂમિ કે રકમ); “સિંકિંગ'
ડેઝર્ટ ન. (ઇ.) ભોજનાને અપાતી મીઠાઈ-મિષ્ટાન્ન ડૂબતફંડ ન. ડૂબત લેણા પેટે રખાતું તારણફંડ
ડેઝિગ્નેશન ન. (ઈ.) હોદો; પદ ડૂબવું અ.ક્રિ. પાણીની અંદર જવું; ગરક થવું (૨) ડૂબીને ડેટ ન. (ઇ) સાબુની ખાસ પ્રકારની ભૂકી
મરણ પામવું (૩) ક્ષિતિજમાં ડૂબી અસ્ત પામવું; ડેટ સ્ત્રી. (ઈ.) તારીખ
વિલીન થવું (૪) દેવાળું કાઢવું (૫) લેણું વસૂલ ન થવું ડેટા સ્ત્રી. (ઇં.) આધાર-સામગ્રી; માહિતી (૨) આંકડા ડૂબાડૂબ વિ., સ્ત્રી, ડુબાડૂબ; ડુબડુબા થઈ રહેલું; વારંવાર ડેટા એન્ટ્રી સ્ત્રી. (ઇં.) આધાર-સામગ્રી પૂરી પાડવી તે ડૂબવું ને બહાર આવવું તે
ડેટિંગ ન. (ઈ.) પ્રણયગોષ્ઠિ માટેની મુલાકાત ડૂમકો પુ. નાનું ઢોલ નગારું
ડેડ કું. (ઇં.) પિતા; પપ્પા ડૂમચી સ્ત્રી, (ફા. દુમચેહ) સાજ ખસી ન જાય એ માટે ડેડ ઍન્ડ કું. (ઇં.) રસ્તાનો છેડો
ઘોડાની પૂંછડીમાં ભરાવાની દોરી (૨) ઘોડાનો થાપો ડેડબૉડી સ્ત્રી. ન. (ઇ.) મૃતદેહ, મધું ડૂમો પુંદુમો; લાગણીના આવેશથી છાતીમાં ભરાતો ડેડબૉડી-વાન સ્ત્રી. (ઇ.) શબવાહિની ડચૂરો
| એક ઘાસ ડેડ લાઈન સ્ત્રી, (ઈ.) કામ પૂરું કરવાની અંતિમ તારીખઃ ફૂલ વિ. (સં. દુલ) ફૂલેલું (૨) ન. કાનનું એક ઘરેણું (૩) ડેડ લેટર ૫. (ઈ.) (નામઠામનો ચોક્કસ પત્તો ન લાગે ફૂલ કિ.વિ. ખોવાઈ ગયેલું; નાશ પામેલું (૨) પાયમાલ તેથી પહોંચાડી ન શકાય એવો) નધણિયાતો પત્ર થઈ ગયેલું
ડેડ લેટર ઑફિસ સ્ત્રી. (ઈ.) અધૂરાં સરસામાનવાળા કે ફૂલવું અ.ક્રિ. ડુબવું; ગરક થવું (૨) ખુવાર થવું; દેવાળું સરનામાં સિવાયના ટપાલના કાગળ તપાસ માટે જાય
કાઢવું (૩) કાંઈ વિસાતમાં ન હોવું (૪) ડોલવું; હાલવું છે તેવી ટપાલ ઑફિસ કૂવો . રગડો (૨) નીચે ઠરેલો કચરો (૩) દૂઘો ડેડ સ્ટોક ૫. (ઇ.) સ્થાયી સરસામાન કે રાચરચીલું (૨) ફૂશ સ્ત્રી. દૂશ; અડદાળો
ન વપરાતી કે કામમાં ન આવતી મૂડી કે પૂંજી

Page #389

[ડોઈ
ગાક
ડેડી
3 G૨ ડેડી ૫. (ઈ.) પિતા; પપ્પા; બાપા
ડેમી ઓફિશિયલ વિ. (ઈ.) અર્ધસત્તાવાર (લખાણ) ડેથ ન. (ઇં.) નિધન; દેહાંત; અવસાન [નિવેદન ડેમેજ વિ. (ઇ.) નુકસાન; હાનિ ડેથ ડેક્લેરેશન ન. (ઇ.) મરણોન્મુખ વ્યક્તિએ કરેલું ડેમોક્રસી સ્ત્રી. (ઇ.) લોકશાહી; પ્રજાતંત્ર લોકતાંત્રિક ડેથ સર્ટિફિકેટ ન. (ઇ.) મરણનો દાખલો; મૃત્યુ પામ્યાનું ડેમોક્રેટ(-ટિક) વિ. (ઇં.) લોકશાહીમાં માનનારું (૨) પ્રમાણપત્ર
ભિાષા ડેમોસ્ટ્રેશન ન. (ઇ.) પ્રયોગ દ્વારા સમજૂતી; નિદર્શન ડેનિશ વિ. (ઈ.) ડેન્માર્કનું ડેન્માર્ક સંબંધી (૨) ડેન્માર્કની ડેર ડું. જેમાં રહી રવાઈ ફરે છે તે વલોણાની ગોળીના ડેન્માર્ક ૫. (ઇ.) એક યુરોપીય દેશ
કાંઠા પરનું લાકડું ડેવુ છું. (ઈ.) શરીર રહી જવાનો તાવનો એક રોગ ડેરાતંબુ પુ.બ.વ. ડેરો કે તંબુ યા નાંખેલો પડાવ; છાવણી ડેન્ચર ન (ઈ.) (બનાવટી) દાંતનું ચોકઠું; કૃત્રિમ દાંત ડેરિકન. (ઈ.) ખનિજતેલના કૂવા પર ગોઠવાતું લોખંડી ડેન્જર છું. (ઇંચ) ભય; બીક; સંકટ
ચોકઠું કે ઊંટડા જેવી રચના ડેન્જરસ વિ. (ઈ.) જોખમી; ખતરનાક; ભયંકર [નિશાન ડેરી સ્ત્રી. (ઈ.) દુગ્ધાલય ડેજર સિગ્નલ પં. (ઈ.) ભયદર્શક ચેતવણી બતાવતું ડેરી ફાર્મ ન, (ઇ.) દુગ્ધાલય સાથેની ખેતીવાડી: દલવાડી ડેન્ટલ ન. (ઇ.) દંત વિષયક; દાંતને લગતું
ડેરી-વિજ્ઞાન ન. દૂધ ઉત્પાદનને લગતું વિજ્ઞાન ડેન્ટિન ન. (ઇં.) દાંત જેમાંથી બને તે પદાર્થ ડેરો છું. તંબુ (૨) પડાવ ડેન્ટિસ્ટ પં. (ઈ.) દાંતનો દાક્તર; દંતવૈદ્ય
ડેરો છું. તોફાની ઢોરને ગળે બંધાતું લાકડું-ડફણું ડેન્ટિસ્ટ્રી સ્ત્રી, (.) દાંતના રોગોની વિદ્યા; દંતવિદ્યા- ડેલિકેટ વિ. (ઇ.) કોમળ; સુકુમાર (૨) નરમ (૩) બારીક
ગીચતા ડેલિગેશન ન. (ઇ.) પ્રતિનિધિ મંડળ (૨) પ્રતિનિધિત્વ ડેન્સિટી સ્ત્રી. (ઇ.) (પદાર્થની) ઘનતા (૨) વસ્તીની ડેલિગેટ વિ. (ઇ.) સભા પરિષદ વગેરેમાં મોકલવામાં ડેપ્યુટ સક્રિ. નોકરી ઊછીની આપવી
આવતો પ્રતિનિધિ; પ્રતિનિધિ ડેપ્યુટી વિ., પુ. (ઇં.) –ની અવેજમાં કામ કરવાના ડેલી સ્ત્રી, ખડકી; પડાળી (૨) પોલીસચોકી
દરજ્જાવાળું પ્રતિનિધિ થાય એવું (અધિકારી) (૨) ડેલું ન.મોટાંપહોળાં બારણાંવાળું મકાન (૨) મકાનનો ખડકી નાયબ; ઉપરના અર્થમાં
જેવો મોટો દરવાજો (૩) રોપના દાંડાની લાંબી વળી ડેપ્યુટેશન ન. (ઇ.) કશી વાત માટે યોગ્ય અધિકારી ડેલો છું. મોટું ડેલું (૨) ડેલાનો દરવાજો (૩) નાની પોળ
આગળ રજૂ કરવા મોકલવામાં આવતું પ્રતિનિધિમંડળ (૪) પોળનો દરવાજો (૨) નોકરી ઉછીની આપવી તે; મૂળ નોકરીથી બીજે ડેલ્ટા . (ઈ.) નદીના મુખ આગળ તેના પ્રવાહના કાંટા
નિયુક્ત થવું કે કરવું તે (૨) સ્ત્રી. પ્રતિનિયુક્તિ પડતાં વચ્ચે થતી ત્રિકોણાકાર જમીનનો પ્રદેશ ડેપો સ્ત્રી. (ઇ.) ભંડાર; કોઠાર; વખાર (બુક-ડેપો); રેલવે- ડેવલપમેન્ટ ન., સ્ત્રી. (ઇ.) વિકાસ સ્ટેશન, બસ-સાચવણી–મથક
ડેવિલ છું. (.) શેતાન (૨) રાક્ષસ (૩) દુષ્ટ વ્યક્તિ ડેફરાવું અ.ક્રિ. ડિફરું ઉપરથી) પેટ ઊપસવું (૨) ફેફરું ડૅશ સ્ત્રી, ન. (ઇં.) (-) આવું એક વિરામચિહ્ન
ચડવું (૩) ફીકું પડી જવું [સ્થિતિ-ફેફરાવું તે ડેસિમલ સિસ્ટમ સ્ત્રી. (ઇં.) દશાંશપદ્ધતિ ડેફરું ન. મોટું ઊપસેલું પેટ (૨) સોજા ચડી આવવાની ડેસી વિ. (ઈ.) દશાંશ પદ્ધતિમાં દશમા ભાગનું એવો ડેફિનિશન સ્ત્રી. (ઇ.) વ્યાખ્યા (૨) સ્પષ્ટતા; સ્પષ્ટીકરણ અર્થ બતાવતો પૂર્વગ ડેફેમેશન ન. (ઈ.) ગેરઆબરૂ કરવું તે; બદનક્ષી ડેસ્ક ન સ્ત્રી. ઢળતું મેજ; ઢાળિયું ડેબિટ ન, (ઇ.) ઉધાર-બાજુ (૨) લેણી થતી જતી રકમ ડેસ્ટિનેશન ન. (ઇ.) ગન્તવ્ય સ્થળ (૨) લક્ષ્ય ડબુન. (સં. ડિબ ઉપરથી) કમરથી નીચેનો પીઠનો ભાગ ડેટું ન. વંતાક, રીંગણું ડેમ પું. (ઈ.) બંધ; પુસ્તો (૨) આડી વાળેલી પાળ; સેતુ ડેડવું ન. પાણીનો નાનો સાપ ડેમરેજ ન. (ઇ.) રેલવે વગેરેમાં આવતો માલ સમયસર ઠંડવું અ ક્રિ. વંડ-દેડકાનું ગ્રાઉં ડ્રાઉં કરવું
ન છોડાવવાથી ભરવો પડતો દંડ; ડામરેજ; વિલંબ- ન. દેડકાનો અવાજ શુલ્ક; વિલંબ-લાગત
3યું ન. ડિંગો; અંગૂઠો બતાવવો એ ડેમકૂલ વિ. (ઇ.) તદન મૂર્ખ [નિદર્શક શિક્ષક -ડો પ્રત્ય. ૫. અંકને લાગતાં તે અંકનો આંકડો કે સંજ્ઞા ડેમોસ્ટ્રેટર છું. (ઇ.) વિદ્યાલયમાં પ્રયોગકામનો શિક્ષક; બતાવે છે. જેમ કે એકડો, નવડો વગેરે (૨) આ ડેમ(-મો)સ્ટ્રેશન ન. (ઈ.) પ્રયોગ વગેરે કરી બતાવવા પ્રત્યય સંજ્ઞાને લાગતાં લાલિત્ય તેમજ તુચ્છતા બતાવે
એ; નિદર્શન સત્તાવાર (સરકારી) લખાણ છે. ઉદા. વહાલૂડો, સાધુડો ડેમી ન. (ઇં.) (છાપવાના) કાગળનું એક કદ (૨) અર્ધ- કોઈ સ્ત્રી. (ડયા ઉપરથી) લાંબા ડાંડાનું એક વાસણ

Page #390

ડોકો
36 3
| ડોડલડોલા ડોક સ્ત્રી. ગળું; કોટ; ગરદન, ગ્રીવા
(૨) દાણા ભરેલું મકાઈનું ; મકાઈ-દોડો ડોક ન. (ઇ.) બંદરની ગોદી (૨) ધક્કો
ડોઢી સ્ત્રી. (હિ. ડ્યોઢી) પહેરાવાળાને બેસવા કાઢેલી ડૉકયાર્ડ કું. (ઇ.) બંદરની ગોદી વગેરેનો વાડો કે વિસ્તાર પડાબી-ડેલી; દોઢી (દેવડી; માંડવી) ડોકવું અ.ક્રિ. ડોકું કાઢીને જોવું; ડોકિયું કરવું ડૉન પું. (ઇ.) ગુનેગારોનો સરદાર ડોકરી સ્ત્રી. (દ. ડોક્ટરી) ડોસી
ડોનર વિ. (ઈ.) દાતા; દાન આપનાર ડોકરું વિ. ઘરડું (તુચ્છકારમાં)
ડોનેશન ન. (ઇ) દાન; બક્ષિસ; બેરાત ડોકરો છું. ડોસો
ડોબરું ન. ભાગેલું – ફૂટેલું માટીનું વાસણ ડોકા પુ.બ.વ. જુવારના સાંઠા નાની બારી ડોબરું ન. રાનીપરજનું એક વાઘ (દૂધીનું બનાવેલું). ડોકાબારી સ્ત્રી. (ડોકું+બારી) મોટા દરવાજામાં રાખેલી ડોબું વિ. કંઈ ન સમજે એવું; સાવ બોથડ (૨) ન. કાંઈક ડોકાવું(-વવું) અ.ક્રિ. ડોકું બહાર કાઢીને જોવું
ઘરડી ભેંસ ડોકિયું ન. ડોકું બહાર કાઢીને કે લંબાવીને જોવું તે ડોબો છું. મૂર્ખ, મંદબુદ્ધિ માણસ ડોકી સ્ત્રી. ડોક; ગરદન
ડોમ . (.) ઘુમ્મટ આકાર (૨) ઘુમ્મટ ડોકું. માથું (૨) ડોકિયું [સામાન પર ચોંટાડાતી કાપલી ડોમ પું. ભારતની એક પ્રાચીન જાતિ કે તેનો પુરુષ ડૉકેટન. (ઈ.) કોઈ પણ લખાણનો સાર-ભાગ (૨) માલ- ડોમિનિયન ન. (ઈ.) વસાહત (૨) કુમત; અધિક્ષેત્ર ડોકેટ પદ્ધતિ સ્ત્રી. નિર્દેશ-પદ્ધતિ, લખાણનો સારભાગ ડોમેસ્ટિક વિ. (ઈ.) ઘરગથ્થુ (૨) પારિવારિક (૩) ડૉક્ટર ૫. (ઇં.) દાક્તર; તબીબ; વિલાયતી પદ્ધતિથી પાળેલું; પાલતું [ઘોડિયાનું આડું લાકડું
દવા કરનાર (૨) વિદ્યાની – પંડિતાઈની પદવી ડોયણું ન. (“ડોયો’ ઉપરથી) ડોરણું; ખોઈ બાંધવાનું
(ટૂંકમાં ડૉ. લખાય છે.) તિનો ધંધો: તબીબી ડોયો છું. (દે, ડોઅ) નાળિયેરને કોતરીને કરેલું જલપાત્ર ડૉક્ટરી વિ. દાક્તરને લગતું (૨) સ્ત્રી. તેની વિદ્યા કે (૨) નાળિયેરનું ખોખું, જેમાં દૂકાનોમેર ઘલાયછે. (૩) ડૉકટરું ન. (ઇં.) દાક્તરનો ધંધો કે વિદ્યા
લાંબા દાંડાનું ધાતુ કે સ્ટીલનું પાણી કાઢવાનું સાધન; ડૉક્ટરેટ . (.) પીએચ.ડી.ની પદવી મેળવી હોય તે ડોયલો (૪) મોટો ખીલો; ગરજો[લાલચ(૩) અશક્તિ ડૉક્યુમેન્ટ છું. (ઈ.) દસ્તાવેજ; ખત વિ. દસ્તાવેજી ડોર છું. તુવેરની દાળ પાડવા-ભરડવાની થતી ક્રિયા (૨) ડોક્યુમેન્ટરી સ્ત્રી. (ઇં.) દસ્તાવેજી ચિત્ર; વૃત્તચિત્ર (૨) ડોર ન. (ઇ.) બારણું; દરવાજો ડોઘલી સ્ત્રી, નાનું ડોઘલું; ઢોચકી [વિ. ડોથું (૩) ડબલું ડોરણું ન. જુઓ “ડોયણું ડોઘલું ન. પહોળા મોંનો ઊભા ઘાટનો ઘડો; ઢોચકું (૨) ડોર-કીપર પું. (ઇ.) ચોકીદાર; દરવાન ડોઘું વિ. સાબડબોથુ; બોથડ; ડોઘલું
ડોમિટરી ન. (ઇ.) સામૂહિક શયનગૃહ ડોચકું ન. ('ડોકું” ઉપરથી) માથું (૨) ટોચકું; ટોચ ડોલ સ્ત્રી. બાલદી; પાણીનું એક વાસણ ડોઝ . (ઇં.) એક વેળા લેવાની દવાની માત્રા; માપ ડોલ પં. વહાણનો કૂવાથંભ ડોઝરું ન. પેટ; હોજરું (તિરસ્કારમાં)
ડોલ પં. (સં. દોલા) હિંડોલ; હીંડોળો ડોઝું ન. ડોઝરું (પેટ) (૨) પું. ખેતર વચ્ચે પાણી ભરાઈ ડોલ સ્ત્રી, આફતના પ્રસંગોએ અપાતી રોકડ સહાય (૨) રહે તેવી ખાડાવાળી જગ્યા; ઝાભ
નિભાવ-સહાય (૩) બેકારી ભથ્થુ ડોટી સ્ત્રી. (ઇં. ડબોટા) એક જાતનું જાડું કાપડ ડોલકાચં-ચિં, ચી)ડો છું. રાતા ગળાનો કાંચડો નિનીકાઠી ડોડકું ન. તૂરિયાના જેવું એક જાતનું શાકફળ ડોલકાઠી સ્ત્રી, વહાણનોકૂવાથંભ; ડોલ(૨) તે પરનાનિશાડોડકું ન. ગમાણમાં મુકાતું આડચનું લાકડું
ડોલચીસ્ત્રી. (ડોલફા. ચીકચેહ)નાની ડોલ(૨) ચામડાની ડોડલો છું. ડોડો (લાલિત્યવાચક)
ડોલ (૩) ૫. ડોલ વડે વહાણમાંથી પાણી ઉલેચનાર ડોડવું. (ડોડો પરથી) ફળ અથવા કણસલાવાળો ગોટો; ડોલચું ન. ડોલ (૨) ચામડાની ડોલ; બોખ (૩) ધાતુ કે
ડોડો (૨) જીંડવું; કાલું કપાસનું) (૩) એક જાતનું સ્ટીલનું પાણી કાઢવાનું સાધન (ડોયો) ડોડકા જેવું ફળ
ડોલણ(-ણિયું) વિ. ડોલતું; અસ્થિર; સૂલનારું ડોડવો પૃ. ફળ, ફૂલ કે કણસલાવાળો વગર ખીલેલો ગોટો- ડોલન ન. ડોલવાની ક્રિયા; હીંચોળાવું તે (૨) તાલ અને ડોળવું ન. (ડોડો' ઉપરથી) આંખનું ફૂલી ગયેલું પોપચું ધ્વનિ વગેરેથી ડોલાવે એવો શબ્દાલંકાર; “રીધમ ડોડી સ્ત્રી. ખરખોડી વેલ કે તેનું ફળ (૨) એ આકારનું ડોલનશૈલી સ્ત્રી. કાવ્યમાં ચોક્કસ પ્રકારનું ડોલવાનું ગુંજન એક ઘરેણું
આવે તેવી રચનાનો પ્રકાર ડોડું ન. ડોડીનું ફળ; ખરગોડ
ડોલમડોલ ક્રિ.વિ. હાલકડોલક, લંડોલ ડોડો છું. દોડો, ફળફૂલના ગર્ભવાળો નવો ફૂટતો ગોટો ડોડલડોલા પુ.બ.વ. હાલકડોલક પરિસ્થિતિ

Page #391

ડૉલર 3 (૭૪
ડૉપસી ડૉલર ૫. (ઇ.) અમેરિકાનો સોનાનો તથા ચાંદીનો ચલણી ડ્રાઇવ-ઇન વિ. (ઈ.) વાહનમાંથી ઊતર્યા વિના ઉપયોગ
સિક્કો; અમેરિકા, ઓસ્ટ્રેલિયા વગેરેનું ચલણી નાણું થઈ શકે તેવું (બંક, સિનેમા વગેરે) [હાંકેડ; ચાલક ડોલર (-રિયો) ૫. એક ફૂલઝાડ; બટમોગરો કે તેનું ફૂલ ડ્રાઇવર પુ. (ઇં.) (રેલવે એંજિન કે મોટર) હાંકનાર; ડોલવું અ.ક્રિ. (સં. દોલય, પ્રા. ડોલ) ઝૂલવું; આમતેમ ડ્રાઇવિંગ ન. (ઇ.) ડ્રાઇવરનું કામ કે આવડત યા વિદ્યા
હાલવું (૨) ડગવું; ચળવું; ડગમગવું, વિચલિત થવું ડ્રાફટ કું. (.) કુકાથી રમાતી એક અંગ્રેજી બાજી-રમત ડોલું ન. (‘ડોલવું ઉપરથી) ઝોકું (૨) ગોથું; છક્કડ (૨) બેન્કની એની બીજી શાખા ઉપર લખાતી હૂંડી ડોલંડોલા પુ.બ.વ. આમતેમ ડોલવું-ઝૂલવું તે, હાલકડોલક (૩) ખરડો; મુસદો
કામદાર ડોલું ન. ઝોકું; ઝોલું (૨) ગોથું; છક્કડ
ડ્રાફટ્સમેન પું. (ઇ.) નકશાગર (૨) નકલો બનાવદાર ડોલો છું. તાબૂત; તાજિયો (૨) માનો; પાલખી ડ્રામ પં. (ઇ.) પ્રવાહીનું એક અંગ્રેજી માપ (જેમ કે દવામાં ડૉલોમાઈટ પં. (.) ચૂનો અને મેગ્નેશિયમનો બનેલો ચાલે છે, એકાદ આની ભાર જેટલું) પથ્થર કે ખડક
ડ્રામા પું. (ઈ.) નાટક; ખેલ એવા પ્રકારનું ડોવાવું અક્રિ. “ોવુંનું કર્મણિ; ડખોળાવું
ડ્રામેટિક વિ. (ઇ.) નાટકીય (૨) ઊડીને નજરમાં આવે ડોવું સક્રિ. હલાવી ભેળવી દેવું; ફીણવું; ઘોળવું ડ્રામેટિક આયર્ન સ્ત્રી. (ઇ.) નાટ્યાત્મક વક્રોક્તિ ડોશી સ્ત્રી, ઘરડી સ્ત્રી
ડ્રામેટિક્સ ન. (ઇ.) નાટ્યશાસ્ત્ર ડોસલાં ન.બ.વ. પારસીઓમાં મરી ગયેલાં માટે દર વર્ષે ડ્રાયફૂટ ન. (ઇ.) સૂકો મેવો
કરાતી ક્રિયા (૨) ઘરડાં માણસો: ઘરડિયાં ડ્રાંઉં, ડ્રાંઉં ડ્રાંઉં ક્રિ.વિ. દેડકાનો અવાજ ડોસી સ્ત્રી. ડોશી; ઘરડી સ્ત્રી; વૃદ્ધા
ડ્રિપ ઇરિગેશન ન. (ઇ.) ટપકસિંચાઈ ડોસું-ડગરું ન. ઘરડું - નમાલું માણસ
ડ્રિલ સ્ત્રી. (ઇ.) ક્વાયત (૨) શારડી ડોસો !. ઘરડો માણસ; વૃદ્ધ પુરુષ
ડ્રિલ સ્ત્રી. (ઇં.) પોશાક, પહેરવેશ ડોળ . (દ. ડોલ) મહુડાનું બી
ડ્રિલમાસ્તર . ક્વાયતનો શિક્ષક ડોળ પુ.બ.વ. ધાણીમાં ફૂટ્યા વગર રહી ગયેલા દાણા; ડ્રિલર ન કાણું પાડવાનું સાધન; શારડો
આંગણા (૨) પું. કઠોળ ભરડતાં રહીગયેલોઆખોદાણો ડ્રિલિંગ ન. (ઈ.) શારકામ ડોળ પુ., ન. આકાર; ઘાટ (૨) બહારનો દેખાવ; ઢોંગ ડ્રિલિંગમશીન ન. શારકામ કરતું મશીન ડોળઘાલુ વિ. ડોળી; દંભી
ડેજર પું, ન. (ઇં.) નદી, નહેર, સમુદ્ર વગેરેનો નીચેનો ડોળડ(-દ)માક પું. ભભકો, ઠાઠઠઠારો[કોરડું; ગાંગડું ગારો, કચરો વગેરે કાઢતી આગબોટ; કાંપયંત્ર ડોળવાપુ.બ.વ. ‘ડોળ', પાણીમાં ફૂટ્યા વગર રહેલા દાણા; ડેજિંગ ઇજનેર છું. ડ્રેજર પર કામ કરનાર યંત્રવિદ ડોળિયું ન. મહુડાના ડોળનું તેલ
ડ્રેનેજ ન. (ઇ.) ગટર કે ગંદા પાણીના નિકાલની વ્યવસ્થા; ડોળિયું ન. રૂપરેખા; નમૂનો; મુસદો
ગટર; નીક ડોળિયો છું. ડોળી ઊંચકનાર; ભોઈ; ડોળીવાળો ડ્રેસ . (.) પોશાક, પહેરવેશ; લિબાસ ડોળિયો વિ., ૫. લાંબા શિંગડાંવાળો (બળદ) (૨) મોરનું ડ્રેસર વિ. (ઇ.) પોશાક તૈયાર કરનાર કે પહેરનાર રંગ વિનાનું પીછું; તરવાડી
ડ્રેસિંગ ન. (ઈ.) ઘા, ફોડા વગેરે ધોઈ મલમપટી વગેરે ડોળી વિ. ડોળઘાલુ; દંભી
કરવાં તે ડોળી સ્ત્રી. (સં. દોલા, પ્રા. ડોલિઆ) ઝૂલતી ડોળી; માંચી ડ્રેસિંગ ટેબલ ન. (ઈ.) દર્પણવાળું પ્રસાધન-ટેબલ
| (સ્ટ્રેચર') (૨) માઠી ખબર; મોકાણ (૩) બળદ ડૉ ન. (ઇ.) રમત કે મેચ હારજીત સુધી ન પહોંચે - ડોળો . (દ. ડોલ = આંખ) આંખનો કાચ - ગોળો (૨) અધૂરી રહે તે (૨) ચિઠ્ઠી નાખીને લેવું આલેખન
આંખ (૩) નજર; ધ્યાન (૪) મોરના પીંછાનો ચાંલ્લો ડ્રોઈગ ન. (ઈ.) ચિત્રકામ; રેખાથી આકૃતિ ચીતરવી તે; ડોળો પં. ઓઝણું (૨) દોહદ (૩) ગર્વભતી સ્ત્રીની ઇચ્છા ડ્રૉઇંગ રૂમ . (ઇ.) દીવાનખાનું; મુલાકાતીઓ માટેનો ડ્યુટી સ્ત્રી. (ઇ.) ફરજ; કર્તવ્ય; કામધંધો કે નોકરીનું કામ ખંડ
(૨) કરવેરો (જેમ કે, જકાત, આયાતવેરો વગેરે) ડ્રૉપ પં. (ઈ.) પડી જવું કે ઊતરવું તે (જેમ કે, ભાવતાલ ચૂઈટ પુંડચ કંપનીનો તાંબાનો એક ચલણી સિક્કો વગેરેનો આંક) (૨) પરીક્ષામાં બેસવું તે (૩) ટીપું; ડ્રગ ન. (ઇ.) ઔષધ (૨) નશીલો-કેફી પદાર્થ બિંદુ (૪) છોડી દેવું તે (પ) પતું મૂકવું તે ડ્રગિસ્ટ વિ. પું. (સં.) દવા વેચનાર (વેપારી) ડ્રૉપસીન ૫. (ઇ.) નાટક વગેરેમાં મુખ્ય પડદો; જવનિકા ડૂઝ ન.બ.વ. (ઇં.) અંગ્રેજી વનસ્પતિજન્ય ઔષધી (૨) પટાક્ષેપ ડ્રમ ન. (ઇં.) વાજાંવાળાઓ માટે મોટો ઢોલ; પડઘમ ડ્રૉપસી . (.) જલંદરનો રોગ; જલંદર

Page #392

36 ૫
[ ઢળિયું ઢબૂક પું. પાણીમાં પડવાથી થતો ઘેરો અવાજ (ડબ અવાજ
થાય તો “બૂક અને આછો અવાજ થાય તો ‘ઢબૂક') ઢવું. (સં.) ગુજરાતી લિપિનો મૂર્ધન્ય સ્થાનનો ચોથો ભંજન ઢબૂકવું અ ક્રિ. ઢોલનું વાગવું (૨) પાણીમાં ડૂબકાં ખાવાં ઢ વિ. ઠોઠ (૨) . સાવ અજ્ઞાન-ઠોઠ માણસ
ઢબૂડ(-૨)વું સક્રિ. (‘ઢબ' કરવું) બરાબર ઓઢાડીને ઢકેલ સ્ત્રી. કુસ્તીમાં એક દાવ (૨) ઢકેલવું તે
સુવાડવું (૨) થાબડવું (વહાલમાં) (૩) ધીબવું; ઢકેલવું સક્રિ. ધક્કો મારવો; હડસેલવું; ધકેલવું
મારવું
[ઢીંગલી ઢગ ૫. ઢગલો; ગંજ (૨) વિ. ઘણું
ઢબૂડી સ્ત્રી. નાની જાડી સ્ત્રી (૨) લાકડાની પૂતળી (૩) ઢગરું ન. (-રો) ૫. ધગડો; ફૂલો
ઢબૂટ-બુ)લો છું. (મ. ઢબુલા) ઢીંગલો (૨) ઠોઠ ભોટમાણસ ઢગરો પં. (ધગડું ઉપરથી) હલકા પગારનો સિપાઈ ઢબૂ છું. જુઓ ‘ઢબુ' . ઢગ(Oલા)બાજી સ્ત્રી. પત્તાની એક બાજી
ઢમ ક્રિ વિ. એવા અવાજથી (૨) ન. (બાળભાષામાં) ઢગલાબંધ વિ. (૨) ક્રિ.વિ. ઘણું; પુષ્કળ; થોકબંધ
ઢોલ (૩) વિ. ફૂલેલું (૪) પોલું ઢગલી સ્ત્રી, નાનો ઢગલો તિ; ઢગલાબંધ ઢમક, (૦ ઢમક) ક્રિ. વિ. ઢોલના એવા અવાજથી ઢગલેઢગલા પુ.બ.વ. ઢગલાને ઢગલા; અતિ-ખૂબ હોવું
ઢમકવું અ.ક્રિ. ઢમઢમ થવું ઢગલો . (દ. ઢિગલા) પુંજ; ખડકલો
ઢમઢમ કિ.વિ. ઢોલના એવા અવાજથી ઢગું વિ. મોટા શરીરવાળું મૂર્ખ
ઢમઢોલ વિ. ઢોલ જેવું ફૂલેલું; ખૂબ જાડું દેખાતું (૨) ઢગેઢગ પુ.બ.વ. ઢગલેઢગલા; અતિ-ખૂબ હોવું તે
અંદરથી પોલું; પોકળ ઢગો પુ. બળદિયો (૨) મૂર્ખ, બેવકૂફ આદમી
ઢમાક ક્રિ.વિ. એવા અવાજથી (૨) પું. ઢોલનો અવાજ ઢચક-ઢચક સ્ત્રી. પાણી પીવાનો અવાજ (૨) ક્રિ.વિ.
ઢરડકો . ઢરડવાનો અવાજ એવા અવાજ સાથે
ઢરડવું સક્રિ. ઢસડવું; ઘસડવું ઢચુપચુ વિ. અનિશ્ચિત; ડગુમગુ (૨) વિચારમાં શિથિલ ઢરડો ૫. (‘ઢસડવું' ઉપરથી) ઢસરડો; વેઠ; અરસિક વૈતરું ઢચૂક, (૦-ઢચૂક) ક્રિ.વિ. એવા અવાજથી
ઢસ વિ. (પ્રા. ઢસ = ઢસીં પડવું) ઘણું ‘ઢીલું જોડે વપરાય ઢચ્ચર વિ.બહુ ઘરડું; ખોખા જેવું-જીર્ણ, ઠચ્ચર [દીધી.) છે; જેમ કે, ઢીલું ઢસ ઢડ ક્રિ.વિ. ધડ-આઘાતનો અવાજ (જેમ કે, ઢડદઈને ચોડી
ઢસડઢસડ અ. ઢસડાવાનો અવાજ ઢઢો . જુઓ “ઢઢો
ઢસડપટ્ટી સ્ત્રી, ઢસડ ઢસડ કરવું તે; નકામી મહેનત મજૂરીઢઢણવું અ.ક્રિ. ઢણઢણવું; ઢણઢણ એમ વાગવું ઢસડબોળો ખું. ઢસડપટ્ટી; વેઠ ઢઢણાટ પું. ઢણઢણાટ; ઢણઢણવાનો અવાજ
ઢસ(૦૨)ડવું સક્રિ. (ઢરડવું પરથી) જમીન સાથે ખેંચવું; ઢઢણાવવું સક્રિ. ‘ઢઢણવું'નું પ્રેરક
ઘસડવું (૨) વેઠ ઉતારવી (૩) ગમેતેમ લખી કાઢવું ઢો(-ઢો) . (દ. ઠડ્રઢ = જડ; સ્તબ્ધ) ઠોઠ માણસ (૨) (૪) કોઈ કામ ગમેતેમ ખેંચી નાંખવું
પતંગ વચ્ચેની ઊભી જાડી અક્કડ સળી કે ચીપટ ઢસ(૦૨)ડો છું. ઢસરડવાથી થયેલો ઘસરકો (૨) વેઠઃ ઢણક(-કા)વું અ.દિ. વગર કામે રખડવું; રઝળવું
અરસિક વૈતરું ઢણઢણ ક્રિ.વિ. એવા અવાજથી હાલી ઊઠવું; ધણધણવું ઢસવું. (-ળવું) અ.ક્રિ. (પ્રા. ઢસ) ઢગલો થઈને (જેમ ઢણઢણવું અ.ક્રિ. ઢણઢણ વાગવું (૨) જોશથી બધું એકસાથે કે, મકાન, ભીંત, ભેખડ વગેરે પડી જવું) ઢણઢણાટ પું. ઢણઢણ અવાજ
ઢળકવું અ.ક્રિ. ઢળવું; નમતું રહેવું (૨) નમતું રહેવાથી ઢણઢણાવવું સક્રિ. ‘ઢણઢણવું'નું પ્રેરક
સુંદર દેખાવું (જેમ કે, ભાભી મારી ઢળકતી ઢેલ.) ઢપ, (-ફ) ક્રિ વિ. પડવાનો અવાજ
ઢળવું અ.ક્રિ. (સં. ઢલતિ, પ્રા. ઢલઈ) આડું થવું; એક ઢબસ્ત્રી. રીત; પદ્ધતિ છટા (૨) ક્રિ.વિ. પડવાનો અવાજ બાજુ નમવું (૨) પ્રવાહી પદાર્થનું બહાર નીકળી જવું ઢબક્રિ.વિ. “ઢબ' એવા અવાજ સાથે (૨) તદન આંધળું ધબ
(૩) બીબામાં રેડાઈ તે ઘટ થવું (૪) અમુક વલણ ઢબછબ સ્ત્રી. રીતભાત; છટા; પદ્ધતિ (૨) રહેણી-કરણી
તરફ વળવું ઢબઢબિયાં ન.બ.વ. ઢબઢબ કરવું તે; ઢબડબાટ ઢળાઈ સ્ત્રી. ધાતુ કે બીબું ઢાળવું છે કે તેની મજૂરી ઢબવું અ.જિ. ઢબઢબ એવો અવાજ કરવો (૨) ડૂબવું; બૂડી ઢળામણ ન. ધાતુ ઢાળવાની મજૂરી (૨) ઢાળવાની ક્રિયા; જવું (૩) ધબી જવું; મરી જવું
કાસ્ટિંગ ઢબુ, (oડી) સ્ત્રી, ચીંથરાની ઢીંગલી
ઢળિયાં ન.બ.વ. સાડા પાંચના આંકના ઘડિયા-પાડા ઢબુ છું. (કન્નડ. ડબુ, તેલુગુ ઢબ) બેવડિયો પૈસો (૨)
ઢળિયું ન. સાડા પાંચના આંકનો ઘડિયો બાયલો - નામદ આદમી (૩) વિ. મૂર્ખ
ઢળિયું ન. ઢળતું મેજ (૨) રોડું

Page #393

ઢંકાવું]
ઢંકાવું અ.ક્રિ. ‘ઢાંકવું’નું કર્મણિ[(૩) રીત; ઢબ; પ્રકાર ઢંગ પું. વર્તન; વર્તણૂક; રીતભાત (૨) ચેનચાળા; ઢાળો ઢંગઢાળ પું. ઢંગધડો; ઠેકાણું (૨) ઘાટ; આકાર ઢંગીલું વિ. ઢંગવાળું; ઢંગમાં હોય એવું; વ્યવસ્થિત ઢંગધડો છું. ઠેકાણું; વિશ્વાસ પડે એવું વર્તન ઢુંઢ વિ. (દે. ઢંઢ=દંભી) (‘પોલું’ જોડે વપરાય છે - પોલું ઢંઢ) સાવ પોલું
3QS
ઢંઢેરો પું. જાહેરનામું (૨) સરકારી જાહેરનામું (૩) લોકોને વાઘ દ્વારા સભાન કરી કરાતી જાહેરાત ઢંઢોળવું સ.ક્રિ. (પ્રા. ઢંઢોલ્લ=ઘૂમવું, ફરવું) (જગાડવા માટે) ખૂબ હલાવવું (૨) ઢુંઢવું; ખોળવું; શોધવું ઢાક ધું. લડાઈનું મોટું ઢોલ કે નગારો ઢાકઢોળ પું. (સર. ઢાળો) ડોળ; ઘાટ; દેખાવ; આકાર ઢાકળો (સ૨. ઢાળકો) રીતભાત (૨) ડહાપણ (૩) ઢંગ; ભલીવાર (૪) ઠેકાણું
ઢાકો(ટૂં(-ઢું)બો, ડૂમો) પું. (‘ઢાંકવું' પરથી) વધેલું ખાવાનું કે ઘરમાં ઉંઘાડું હોય તે તપાસ કરીને ઢાંકવુંબંધ કરવું તે
ઢાચલું ન. ભડકું (આદિવાસીનું); ભરડકું ઢાઢણ સ્ત્રી. ઢાઢી સ્ત્રી [જાતનો માગણ ઢાઢી પું. (દે. ઢડ્ટ=ભેરી) શરણાઈ વગાડનારો (૨) એક ઢા(-ધા)બા પું.બ.વ. મુસાફરોને જમવા કે વિરામ કરવા માટેનું સ્થળ
ઢાપણું વિ. મીઠું મીઠું બોલનાર (૨) કપટી ઢાલ સ્ત્રી. (સં.) પ્રહાર-ઝટકો ઝીલવાનું ચામડાનું એક સાધન (૨) રક્ષક વસ્તુ
ઢાલગર પું. ઢાલ બનાવનાર ઢાલગરવાડ સ્ત્રી. (-ડો)પું. ઢાલગર લોકોનો મહોલ્લો ઢાલલકડી સ્ત્રી. ઢાલ અને લાકડી વડે ખેલાતી રમત કે તેનો એક દાવ
ઢાળ પું. (દે. ઢાલ=ઢાળવું) ઢોળાવ; ઉતા૨ (૨) ગાવાની ઢબ (૩) સંબંધ; ઘરોબો (૪) ખેતરના પાકનો અંદાજ ઢાળ સ્ત્રી. ઢાળવાની ક્રિયા, રીત કે પદ્ધતિ ઢાળકી સ્ત્રી. (ઢાળવું પરથી) ધાતુને ગાળીને પાડેલી લગડી ઢાળકો પું. મોટી ઢાળકી; લગડી (૨) ઢંગ; વર્તણૂક (૩)
કામકાજની સફાઈ-આવડત; ભલીવાર (૪) સમજણ ઢાળકોણ પું. ઢાળ કે ઢોળાવનો (સપાટી સાથે થતો) ખૂણો
‘એંગલ ઑફ ઇંકલાઇન્ડ પ્લેન' (પ.વિ.) ઢાળણી સ્ત્રી. ધાતુ ઢાળવાની ક્રિયા કે રીત ઢાળગર પું. ધાતુ ઢાળનાર કારીગર; ‘મોલ્ડર’ ઢાળદાર વિ. ઢાળ-ઢોળાવવાળું ઢાળવું સ.ક્રિ. (દે. ઢાલ) નીચે નાંખવું; નમાવવું (જેમ કે, આંખ) (૨) પાથરવું (જેમ કે, ખાટલો) (૩) ટીપાં રૂપે પાડવું; ગેરવવું (જેમ કે, આંસ) (૪) પાકનો
[ઢિંગલો
અંદાજ કાઢવો (૬) ગાળીને ઢાળકી પાડવી; બીબામાં રેડવું [છે તે ઢાળવું ન. કોળી વગેરેનાં બૈરાં સાલ્લા પર જે લૂગડું બાંધે ઢાળવું વિ. ઢાળવાળું; ઢોળાવવાળું (૨) સીધા ચડાણવાળું ઢાળિયું વિ. ઢાળદાર; ઢાળવાળું (૨) ન. ઢાળકી (૩)
ઢાળવાળું ખેતર કે જમીન (૪) એક જ ઢાળ-બાજુવાળું છાપરું (૫) ઢાળવાળું મેજ
ઢાળિયો પું. ખેતરમાં પાણી લઈ જવાનો બાંધેલો ઢાળદાર
માર્ગ (૨) ઢાળેલો પાસલો - ઘાટ (૩) પદ્ધતિ; ઢબ ઢાળું ના. ના ઢાળ તરફનું કે તેતરફ, બાજુ (વિશેષણાત્મક) ઢાળો પું. આરામ; વિશ્રાંતિ (૨) ઢંગ, રીતભાત; પદ્ધતિ
(૩) બીબું; ઢાળીને પાડેલો ઘાટ (૪) ઢાળિયો ઢાંક છું. ખાખરો, પલાશ
ઢાંકણ ન. ઢાંકણું (૨) સંરક્ષણ (૩) ઢાંકવું તે [બળદ ઢાંકણિયો પું. પૂંછડાના ગુચ્છાનાં ધોળા વાળ હોય એવો ઢાંકણી સ્ત્રી. નાનું ઢાંકણું (ખાસ કરી હાંલ્લીનું) (૨) ઘૂંટણ ઉપરનું હાડકું [(૨) ઢાંકનારું કંઈ પણ ઢાંકણું ન. વસ્તુને ઢાંકવા તેને બેસતો કરેલો કાંઈ પણ ઘાટ ઢાંકપ(-પિ)છેડો પું. (ઢાંકવું + પછેડો કે પિછોડો) દોષ છુપાવવાની યુક્તિ-બહાનું (૨) ટપલાખાજીની છોકરાંની એક રમત
-
ઢાંકવું સ.ક્રિ. (સ. ઢક્કતિ, પ્રા. ઢંકઇ) કશા વડે વસ્તુને આવરવી – તેની ઉપર ગોઠવવું, મૂકવું કે પાથરવું (૨) સંતાડવું; ગુપ્ત રાખવું ઢાંકેલઢું(“હૂઁ)કેલ વિ. ઢાંકેલું - ઢબૂરેલું; ગુપ્ત રાખેલું ઢાંકોઢું(-હૂઁ)બો, ઢાંકોઠૂમો પું. ઢાકોઢુંબો; વધેલું ખાવાનું કે
ઘરમાં ઉંઘાડું હોય તે તપાસી કરી ઢાંકવું તે ઢાંક્યું વિ. (‘ઢાંકવું’નું ભૂ.કૃ.) ઢાંકેલું; ગુપ્ત (૨) ન. ઘેર પહોંચાડેલું પિરસણ
ઢાંક્યુંધીક્યું વિ. અંતરની ગુપ્ત ચિંતાથી બળી રહેલું-દુ:ખી ઢાંચો છું. કાચો ખરડો; મુસદ્દો (૨) આકાર; ઘાટ; પ્રકાર; જાત: રીત; રસમ (૩) બીજું
ઢાંઢું ન. મરી ગયેલું ઢોર (૨) મૂર્ખ; બેવકૂફ ઢાંઢો પું. મોટો બળદ (૨) મૂર્ખ ઢિચાવવું સ.ક્રિ. ‘ઢીચવું’નું પ્રેરક ઢિંચાવું અ.ક્રિ. ‘ઢીચવું'નું કર્મણિ ઝિંક સ્ત્રી. જુઓ ‘ઢીંક’ ઢિંકણું ન. જુઓ ‘ઢીંકણું' ઢિંકવો છું. જુઓ ‘ઢીંકવો' ઢિકાપાટું ન. જુઓ ‘ઢીંકાપાટું’ હિંડો પું. જુઓ ‘ઢીંડો’ હિંગલી સ્ત્રી. જુઓ ‘ઢીંગલી’ ઢિંગલું ન. જુઓ ‘ઢીંગલું’ હિંગલો પું. જુઓ ‘ઢીંગલો'

Page #394

ઢિચણો
3 oo
| Á(-)કાવું ઢિંચણ પુ. જુઓ “ઢીંચણ'
ઢીં(-ઢિ)ગલી સ્ત્રી, નારીરૂપની પૂતળી (૨) ઢીંગલી પેઠે ઢિંચણિયું ન. જુઓ ‘ઢીંચણિયું'
બનેલી - ઠનેલી નાના બાંધાની સ્ત્રી: શણગાર સર્જેલી ઢિંચવું સ.ક્રિ. જુઓ “ઢીંચવું
નાની સ્ત્રી (૩) રેંટિયાના મોઢિયાનો એક ભાગ ઢિચાવવું સાકિ, જુઓ ‘ઢીંચાવવું
ઢ(-ઢિ)ગલું ન. (સર. ધીંગુ = જાડું) પૂતળું-રમકડું ઢિચાવું અ.ક્રિ. જુઓ ઢીંચાવું'
ઢીં(-ઢિ)ગલો છું. નરરૂપની પૂતળી લોલુપતા ઢિચા ન.બ.વ. જુઓ ઢીંચા
ઢીંચ સ્ત્રી. પીવાનું અકરાંતિયાપણું; ખૂબ પીવું તે (૨) ઢિચું ન, જુઓ ‘ઢીંચું”
(-ઢિ)ચણ પું. ઘૂંટણ; પગને ઢાંકણીવાળો સાંધો-ભાગ; ઢીક સ્ત્રી, ઢીંક; ધબ્બો; ધીબકો
ગોઠણ ઢીકણું વિ. ઢિંકણું; અમુક
ઢીંચણપૂર વિ. ઢીંચણ સુધી આવે એટલું ઢીકલી સ્ત્રી, પથર ફેંકવાનું ઊંટડા જેવું એક પ્રાચીન યંત્ર ઢીં(-4િ)ચણિયું વિ. ઢીંચણ જેટલું ઊંચું (૨) જેનું પૂંછડું ઢીકાપાટુ સ્ત્રી., ન. જુઓ ઢીકાપાટુ’
ઢીંચણે અડતું હોય એવું (૩) ન. ઢીંચણ નીચે મૂકવાનું ઢીકો ૫. જુઓ ઢીંકો
ટેકણ (૪) ઢીંચણ; ઘૂંટણિયું ઢીચવું સક્રિ. જુઓ ‘ઢીંચવું
ઢ(-ઢિ)ચવું સ.ક્રિ. હદથી વધારે પીવું (૨) પીવું ઢીબ છું. મોટો પથરો
(તિરસ્કારમાં) (૩) દારૂ પીવો ઢીબ ક્રિ.વિ. ઢીબ એવા અવાજ સાથે
ઢીં(-ઢિ)ચાવવું સક્રિ. “ટૂકવું નું પ્રેરક ઢબવું સક્રિ, ધીબવું; માર મારવો
ઢ(-ઢિ)ચાવું અ.ક્રિ. “ઢીંચવું'નું ભાવે ઢીબો પુ. ધબ્બો; ઢીંકો; ગડદો; મુક્કો
ઢી-ઢિ)ચા ન.બ.વ. (સં. અર્ધપંચમમ્) સાડા ચારના ઢીમ સ્ત્રી, નસોનાની લગડી
આકના ઘડિયા
|આંકનો ઘડિયો ઢીમ ન. ઢીમડું
[(૪) માથું ઢીં-ઢિ)ચું, હું(-)ચું ન. (સં. અર્ધપંચમમ્) સાડા ચારના ઢીમચું ન, ડીમચું (૨) માટીની જાડી કોઠી (૩) ગદું છોકરું ઢ(-ઢિ)ઠું ન. બરડા નીચેનો કમરનો ભાગ ઢીમડું, (રણું)ન. ગાંઠ જેવો કઠણ સોજો (૨) જેના ઉપર ઢીં(-ઢિ)બો . ઢાંકો; ગડદો; મુક્કો; ઠોંસો
મૂકીને છૂંદાય-ટિપાય તેવો લાકડાનો કકડોઢીમણું હુંકાવવું સક્રિ. જુઓ ‘દૂકાવવું ઢીમર . (સં. ધીવર) માછી; માછીમાર (૨) ખારવો હુંકાવું અ.કિ. જુઓ “ટૂંકાવું (૩) પારધી
ટુંગારવું સક્રિ, ધુંગારવું (વઘારવું) ઢીમું ન. ઢીમણું; ગૂમડું (૨) ખૂધ [પણું (૩) બેરદકારી ઢુંઢવું સક્રિ. જુઓ ‘ટૂંઢવું ઢીલ સ્ત્રી. વાર; વિલંબ (૨) તંગથી ઊલટું-શિથિલ હોવા- ઢંઢારું ન. જુઓ “ટૂંઢારું ઢીલ છું. હીજડો; નપુંસક
ઢુંઢાવવું સક્રિ. જુઓ “ટૂંઢાવવું” ઢીલું વિ. (સં. શિથિલક, પ્રા. સિઢિલ્લા - ઢિલ્લઅ) ઢુંઢાવું અ.ક્રિ. જુઓ “ટૂંઢાવું
ખેંચમાં શિથિલ; તંગ ન હોય એવું (૨) કઠણ નહિ હુંઢિયાબાજી કું, જુઓ “ટૂંઢિયાબાજી' એવું; પોચું (૩) હિંમત વિનાનું (૪) કમજોર (૫) ઢુંઢિયો છું. જુઓ ટૂંઢિયો' સુસ્ત; ધીરુ; મંદ
ટુટું(cણસું, સ) ન. જુઓ ટૂંઠું-સું, સ) ઢીલાઈ, (-શ) સ્ત્રી. ઢીલાપણું
હુંઢો છું. જુઓ ‘ટૂંઢો” ઢીલુંઢસ વિ. સાવ ઢીલું
ઢુંસો ખું. જુઓ ‘ટૂંસો’ ઢીં(-ઢિ)ક સ્ત્રી. ધીબકો; ધખો
ટૂકડું વિ. ટૂંક; નજીક ઢીંકણી સ્ત્રી, પૌંવા ખાંડવાની મોટી ખાંડણી (૨) કોલ ટૂકવું અ.ક્રિ. ટૂંકવું; નજીક જવું (૨) મંડ્યા રહેવું ઢીં(-ઢિીકણું વિ. ફલાણું; અમુક (‘ફલાણું' સાથે એ તૂવો ખું. રણમાં રેતી ઊડીને થતો ઢગલો વપરાય છે, એકલું નહિ)
સૂવો ૫. ઘઉંનો કાચો રોટલો ઢીં(-ઢિ) કવો છું. (સં. ઢેકાનૂપ, પ્રા. ઢેકાનૂવઓ-ટૅકૂવઊ) ટૂસ વિ. નકામું; રદી (૨) સ્ત્રી. દમ
નદી કે તળાવના સૂકા તળિયામાં પાણી માટે ખોદેલો હૂ-હું)માં ન.બ.વ. બાજરા વગેરેનાં બાજરિયાં મસળાઈ ખાડો; વડવો (૨) કૂપતુલા
ગયા પછી રહેતાં ફોતરાં ઢીંકૂડી સ્ત્રી, નાનો ઢીંકવો
ટૂંકવું વિ. (ટૂંકવું ઉપરથી) ટૂકડું; દૂર નહિ એવું ઢીં(-ઢિીકાપાટુ ન.બ.વ. (ઢાંકો+પાટુ) ધબકા અને ટૂંકવું અ.ક્રિ. ટૂંકવું; નજીક જવું; દેખાવું લાતોથી કરેલી મારામારી; ઢીકાપાટુ
ટૂં(હું)કાવવું સક્રિ. ટૂંકવું'નું પ્રેરક ઢ(-ઢિ)કો . ઢીકો; મુક્કો; ગડદો, ઠોંસો ટૂં(હું)કાવું અ.કિ. ‘ટૂંકવું'નું ભાવે
(

Page #395

390
ઢોડફોડો ટૂંકું વિ. ટૂકડું; નજીક; દૂર નહિ એવું
ઢેસરો, (-લો, -ળો) ૫. પોદળો (૨) વિઝાનો ઢગલો ટૂગલું ન, રોપાની આસપાસ કરાતી વાડ; વાડોલિયું ઢસૂર પુ. રાફડો ટૂંગવું ક્રિ. ખાવું; જમવું
_ભારો ઢેક વિ. તદન હલકી કોટિનું મૂંગું ન. (રમતમાં) બે પક્ષમાંનો એક (૨) ઘાસ કે ચારાનો ઢેકી સ્ત્રી, બગલી, ઢેલી ટૂં(હું)ઢવું સક્રિ. (સં. ઢઢન, દે. ઢુંઢલ્લો શોધવું; ખોળવું; ઢેગું ન. મોટું ઢેકું ગોતવું
[પછી રહેતું ફોતરું; ટૂંઠું ઢપો . ઢગલો; ટેકરો ટૂં-હું)ઢસ્ન. બાજરિયામાંથી બાજરીના દાણા કાઢી લીધા ઢોકળિયું વિ. વચમાંધી જાડું (વેલણ) (૨) ન. પગમાં ટૂં(હું)ઢાવવું સ.દિ. “ટૂંઢવું'નું પ્રેરક
ગોટલા ચડે એવું દર્દ (૩) ઢોકળા બનાવવાનું વાસણ ટૂં(હું)ઢાવું અક્રિ. ટૂંઢવુંનું કર્મણિ
ઢોકળી સ્ત્રી, દાળમાં મૂકી બનાવેલી ખાવાની એક વાની ટૂં(-હું)ઢિયાબાપજી પું. મેઘ માગતી સ્ત્રી માથે મૂકેલા ઢોચકી સ્ત્રી નાનું ઢોચકું
પાટલા પર પ્રતીકરૂપ જે માટીની મૂર્તિ બનાવે છે તે ઢોચકું ન. સાંકડા મોંનો માટીનો ઘડો (૨) ડોચકું; માથું ટૂં(૮)ઢિયો છું. (સં. ટુંઢિક્ક, પ્રા. ટુંઢિયઅ) જૈન ધર્મનો (૩) વિ. ઢચકા પેઠે અસ્થિર બેસણીનું કે તેવા મનનું, એક સંપ્રદાય (૨) એ સંપ્રદાયનો આદમી
ઢોળવું ટૂં(-ટું)હૈં, (-ણસું, સું) ની લૂંટસું; બાજરિયામાંથી બાજરી- ઢોર ન. પશુ, ગાય, ભેંસ વગેરે ચોપગું પ્રાણી (૨) વિ. ના દાણા કાઢી લીધા પછી રહેતું ફોતરું
મૂર્ખ બેવકૂફ (લા.) (૩) ન.બ.વ. ઢોર વગેરેનો ટૂં--હું)ઢો છું. એક રાક્ષસ [કામળો સમૂહ; ઢોરઢાંખર
કિામ કે રોજગાર ટૂં(-ટુ)સો પં. ઘઉંનો જાડો મોટો ભાખરો (૨) ઘૂંસો; જાડો ઢોરઉછેર મું. ઢોર ઉછેરવાનું કે ઢોરની જાત સુધારવાનું ઢેકબગલો છું. એક પક્ષી
ઢોરઢાંક(-ખોર ન બ.વ. ઢોર વગેરેનો સમૂહ. ઢકલી સ્ત્રી. નાનો ઢેકા - ગાંઠ (૨) નાની ટેકરી ઢોરમાર પં. ઢોરને પડે એવો સખત માર ઢેકલો(-વો) ૫. મોટી ઢેકલી; તે છે જિંત્ર ઢોરો પં. (સર. ધોર) ઊપસેલી જમીન; ટેકો; ટીંબો ઢેકવો છું. (સં. ઢેકાકૂપ) કૂવામાંથી પાણી ખેંચવાનું એક ઢોલ !., ન. (સં.) એક વાઘ; નગારું (૨) પં. ઢોલિયો ઢેકા(૦ઢળિયા, રૈયા) પુ.બ.વ. (ઢકાઢળિયા=ઢળવું (પલંગ)
ઉપરથી) ઊંચીનીચી અસમાન જમીન; ખાડાટેકરા ઢોલકી સ્ત્રી, નાનું ઢોલકું (બંને બાજુ વગાડાય.); પખાજ ટેકાળ વિ. ટેકાવાળું; મોટા ફૂલાવાળું
ઢોલકું ના ઢોલ; નગારી ટેકૂડી સ્ત્રી, નાનો ઢીંકવો; ઢીંકૂડી
ઢોલડી, (-ણ, ણી) સ્ત્રી, નાનો ખાટલો; પલંગડી હિાથો ઢેકો મું. ઊપસેલો ભાગ; ટેકરો (૨) શરીર પર ઢેકા પેઠે ઢોલણી સ્ત્રી, નાનો ખાટલો (૨) રેંટિયાનું ચક્ર ફેરવવાનો
દેખાતો હાડકાવાળો ભાગ (જેમ કે, કેડ, પીઠ) ઢોલવગાડ વિ. ઢોલકી વગાડનાર (૨) (લા.) બીજા ઢેખલો પુ. ઈંટનો કકડો; રોડું
આગળ કોઈનાં ગુણગાન કર્યા કરનારું ઢેખાળી સ્ત્રી, નાનો ઢેખાળો (૨) ઈંટનો ભૂકો ઢોલિયો મું. ખાટલો પલંગ ઢેખાળો છું. ઢેખલો; ઈંટાળો
ઢોલી ડું. ઢોલ વગાડનાર ઢપ(-ફ)લી સ્ત્રી. નાનું-ચપટું ઢપું; થેપલી
ઢોલો છું. (દ. ઢોલ્લ) વર; ધણી (પતિ) ઢપ(-ફ)ન. રોડું (૨) ચોસલું; દગડું
ઢોલો (ઢોલ=નગારુ ઉપરથી) જાડો, એદી, મૂર્ખ માણસ ઢપું(-) ન. ઢેપલું
ઢોસો પુ.બ.વ. એક મદ્રાસી વાનગી ઢેફવું સક્રિ. (વરસાદ પહેલાં) કોરાં ઢેફાંમાં જ વાળી લેવું ઢોળ . ઓપ; ધાતુને રસવી તે ઢેબર ન. ઢેબરું
ઢોળફોડ સ્ત્રી. ઢોળવું ફોડવું તે ઢેબરિયું વિ. ઢેબરાં બાંધીને નીકળેલું (સંઘ માટે) ઢોળવું સક્રિ. દિ. ઢલ=ઢળવું) રેડવું (૨) ગબડાવવું (૩) ઢેબરું ન. રોટલી ભાખરી જેવી એક ખાવાની વાની ન. બેસણી વગરનું વાસણ (૪) બંને બાજુ ઢળી પડે ઢેબો પુ. સોજો; ગડબ; ઢેકો (૨) પોદળો
તેવો માણસ કૅમફુલ વિ. (ઇ. ડેડફૂલ) ધિક્કારાય તેવું; અધમ ઢોળવું પંખો નાંખવો (૨) ઢોળ ચડાવવો ઢેર(-રો) ૫. (હિ) ઢગલો; ગંજ; ખડકલો (૨) વિપુલતા ઢોંગ(-ગી, -ગીલું) વિ. ઢોંગથી ભરેલું; દંભી ઢેરી સ્ત્રી, (હિ. ઢેર ઉપરથી) ઢગલો
ઢાંચ વિ. જીર્ણ; ખખળી ગયેલું ઢેલ, (ડી) સ્ત્રી. પ્રા. ઢેરિવાલિયા) મોરની માદા ઢોચર વિ. ગોતા જેવું બેસ્વાદ: બેસ્વાદ થઈ ગયેલું (૨). ઢસકું ન. એક ઘરેણું (૨) જાડો રોટલો; ભાખરો (૩) (લા.) ગોત ઢોરનું ખાણ પોદળો
ઢોડફોડો છે. પથ્થર ફોડનાર; સલાટ

Page #396

ણ
3 ye ઢોઠો પં. પથ્થર, પહાણો (૨) (લા.) મૂર્ખ-જાસો આદમી પોતાનાં પદ, સત્તા કે સ્વાર્થને પહેલાં મૂકીને વર્તવું ઢોંસા પુ.બ.વ. એક મદ્રાસી વાનગી (પૂડા જેવી)
[અનુસરનાર; તકસાધુ ઢૌઓ, (-વો) . પત્નીને કબજે ન રાખી શકે એવો પુરુષ; તકવાદી વિ. ૫. તકવાદને લગતું કે તેમાં માનનાર કે નામઈ આદમી (૨) સ્ત્રીઓનો દલાલ
તકસાધુ વિ., પૃ. તક સાધી લેવાનું વૃત્તિવાળું; તકવાદી તકસીમ સ્ત્રી. (અ) વહેંચણી (૨) ભાગ; હિસ્સો તકસીમદાર વિ. ભાગીદાર; “પાર્ટનર
તકસીર સ્ત્રી. (અ.) કસૂર; ભૂલચૂકઅિપરાધી; દોષિત ણ (સં.) ટ વર્ગનો મૂધસ્થાની અનુનાસિક. (આ અક્ષરથી
તકસીરવાર વિ. તકસીરવાળું; કસૂરવાર (૨) ગુનેગાર; શરૂ થતો એક શબ્દ ભાષામાં નથી.)
તકાજો, (-દો) પૃ(અ. તકાજહ) તગાદો; ચાંપતી ઉઘરાણી -ણી ક્રિયાપદ પરથી તે અંગેનું સ્ત્રીલિંગ નામ બતાવતો
તકાર પં. (સં.) “ત’ વર્ગ (૨) “ત' ઉચ્ચારણ કૃત્સત્યય. ઉદા. તપાસણી; માપણી; મોજણી
તક(-ગા)વી સ્ત્રી. (અ.) ધિરાણ; સરકાર તરફથી ખેડૂતને -(-ણું) નપુંસકલિંગ બનાવતો કૃત્યત્યય (આ પ્રત્યય અંતે
ધીરવામાં આવતાં નાણાં એ સિવાયના સ્વરવાળા ધાતુન લાગે છે.) ઉદા. તકાસવું સ.ક્રિ. લાલચથી તાકીને જોવું; ઇચ્છવું ખાણું; પીણું; લેણદેણ; જોણું; મોણ વગેરે
તકિયાકલામ પં. બોલવામાં વચ્ચે વારેવારે નકામો નંખાતો -બૂક કૃત્મય ક્રિયાપદ પરથી તે અંગેનું સ્ત્રીલિંગ નામ
શબ્દ. જેમ કે, છતે, શું કહ્યું, વગેરે બનાવે છે. ઉદા. વર્તણૂક, નિમણૂક
તકિયો પુ. (ફા.) પાછળ અઢલવાનું મોટું ઓશીકું (૨)
ઓટલી પર કરાતું તેવા ઘાટનું ચણતર (૩) ફકીરને
રહેવાનું સ્થાન
તકેદારી સ્ત્રી. જાપતો; દેખરેખ; સાવચેતી ત ૫. (સં.) બંસ્થાની પહેલો વ્યંજન લાગ; મોકો તકતી સ્ત્રી, તક્તી; તખતી તકસ્ત્રી. (સર. દે. થ%=અવસર) અનુકૂળ વખત-પ્રસંગ; તો . તક્તો; તખતો તક(-ગીતક(-ગ) કિ.વિ. તકતકે એમ; તેજ મારે એમ તક સ્ત્રી., ન. (સં.) છાશ તક(-ગીતક(-ગ)વું અ.કિ. ચકચકવું; આછું તેજ મારવું તક્ષક છું. (સં.) સુતાર (૨) નાગલોકનો એક આગેવાન તક(-ખ)તી સ્ત્રી, કાચ કે ધાતુની ચાર ખૂણાવાળી ચકતી (૩) દેવોનો શિલ્પી (૪) (નાટકનો) સુત્રધાર
(૨) એક ઘરેણું (૩) ઉત્કીર્ણ [મોટી તકતી તક્ષણ ન. (સં.) ખરાદીકામ (૨) સ્થાપત્ય; “સ્કલ્ચર’ તક(-ખ)તો છું. અરીસો (૨) મઢેલું ચિત્ર કે ફોટો (૩) તક્ષશિલા સ્ત્રી. (સં.) પંજાબનું એક પ્રાચીન નગર (પ્રસિદ્ધ તક(-ગ)દીર ન. (અ.) નસીબ; કિસ્મત
બૌદ્ધ વિદ્યાપીઠની જગા) તકનીક સ્ત્રી. (ઇં.) ટેકનીક; પ્રવિધિ (ર) શિલ્પવિજ્ઞાન તખત, તખ્ત ન, સિંહાસન; રાજગાદી તકનીકી સ્ત્રી. ટેકનોલોજી (૨) વિ. પ્રાવિધિક
તખતી સ્ત્રી, જુઓ ‘તક્તી’ તકમરિયાંન.બ.વ. તુકમરિયાં; બાવચીનાં બિયાં-ઔષધિ તખતો ! જુઓ તક્તો તકરાર સ્ત્રી. (અ.) કજિયો; ઝઘડો; ટંટો (૨) વાંધો; તખલ્લુસ ન. (અ) ઉપનામ; કલમનામ ખાંચો
તિકરાર કરવી પડે એવું તખલ્લુસધારી વિ. ઉપનામધારી તકરારિયું વિ. તકરાર કરવાની ટેવવાળું (૨) તકરારવાળું- તખ્ત ન. (ફા.) તખત; સિંહાસન; રાજગાદી તકરારી વિ. તકરારિયું (૨) તકરારને લગતું; તકરારનો તખ્તનશીન વિ. તખત ઉપર બેઠેલું; રાજસિહાસનારૂઢ વિષય બનેલું
તખ્તાલાયકીસ્ત્રી, નાટ્યપીઠ પર ભજવી શકાવાની યોગ્યતા તકરીર સ્ત્રી. વાતચીત; ભાષણ (૨) ચર્ચા; વિવેચન તખ્તી સ્ત્રી. તેની તકલા(-લે)દી વિ. (અ. તકલાદી=નકલી; બનાવટી) તખ્તતાઊસ ન, શાહજહાંનું મયૂરાસન મજબૂત અને ટકાઉ નહિ તેવું; નાજુક
તખ્તો છું. (ફા.) તક્તો ( પિગદોડ; અથડામણ તકલી સ્ત્રી. (સં. તર્ક, પ્રા. ત) નીચે ગોળ ચકતીમાં તગડ સ્ત્રી. (ફા. ટગદવ) સખત દોડાદોડી; દોડધામ (૨)
ઊભા સળિયાની દાંડીવાળું કાંતવાનું એક સાધન તગડવું સક્રિ. ખૂબ દોડાવવું; તગેવું (૨) થકવવુંતકલીફ સ્ત્રી, (અ.) તસ્દી; કષ્ટ; શ્રમ
રખડાવવું
જૂિથ તકલો . મોટી તકલી
તગડી સ્ત્રી. (જુગારમાં) અમુક પાન એકઠાં થવાં તે; ત્રણનું તકવાદ પુ. જેવી તક તે મુજબ વર્તવું એવી નીતિમાં માનતો તગડું વિ. (કન્નડ દક્કડ = મજબૂત) ખૂબ જાવું; મજબૂત;
વાદ; “ઓપોર્ચ્યુનિઝમ'; તત્ત્વ કરતાં વ્યવહારને હૃષ્ટપુષ્ટ

Page #397

તગડો 3૮
| હૂકવું તગડો છું. (સં. ત્રિક, પ્રા. તિગ) “૩ની સંજ્ઞા, આંકડો તડતડવું અ.ક્રિ. તડતડ અવાજ થવો (૨) ફાટુંકાટું થવું; કે સંખ્યા
તસતસવું (૩) ગુસ્સાથી બોલવું તગણ છું. (સં.) “ગાગાલ' માપનો એક ગણ (તમણું તડતડાટ પું. તડતડવાનો અવાજ (૨) ક્રિ.વિ. ઝપાટાબંધ તગણું વિ. (સં. ત્રિગુણ) (અપ્રચલિત રૂપ) ત્રણગણું; તડતડિયું વિ. તડતડ અવાજ કરે એવું (૨) ન. બળતાં તગતગ ક્રિ.વિ. તકતક થાય એમ; ચળકે એમ
તડતડ અવાજ કરે એવું લાકડું (૩) ગુસ્સા કે જુસ્સામાં તગતગવું અ.ક્રિ. જુઓ “તકતકવું.
બોલે એવું તગર શ્રી. ન. (.) સગંધ માટે તથા ઓષધિમાં ખપ તડતડિયો પં. દેવતાની તડતડાત સાથે ઊઠતી ચિનગારી લાગતી એક વનસ્પતિ
થિ (૨) એક દારૂખાનું (૩) એક વડું (૪) તડતડ તગવું અ.ક્રિ. તગતગવું; ચકચકવું; આછો ઝીણો ઝગારો થઈને પડતી ફાટ તગાદો ડું. જુઓ ‘તકા' [(૨) પેટ (તિરસ્કારમાં) તડ ને ફ(-ભીડ શ... તડફડ તગારું ન. (ફા. તગાર) છાબડાઘાટનું લોઢાનું એક પાત્ર તડપ(-ફ) ઝી. તડપવું તે; તલપ તગાવી સ્ત્રી, જુઓ “તકાવી'
તડપડાટ પું. તડપડ; ખાલી ડંફાસ; શેખી મારવી તગેડવું સક્રિ. તગડવું; ખૂબ દોડાવવું; થકવવું તડપવું અક્રિ. તલપવું; તલસવું; એકદમ તલપ (કૂદકો) તજ સ્ત્રી. ન. (પ્રા. તજા, સં. ત્વચ) એક તેજાનો તડફ સ્ત્રી, તડપ; તલપ મોઢામોઢ; ખુલ્લંખુલ્લું તજગરો છું. (અ. તર્કિકર) ઉપરાઉપરી લેવામાં આવતી તડફડ કિ.વિ. (ર. તડફડ) લાગેલું જ; ઝટ (૨) તપાસ (૨) હિસાબની તપાસ
તડફડવું અ.ક્રિ. તડફડિયાં મારવાં (૨) હાંફવું (૩) વ્યર્થ તજવીજ સ્ત્રી. (અ.) તપાસ; શોધ (૨) યુક્તિ; કરામત પ્રયત્ન કરવો
(૩) કોશિશ; પ્રયત્ન (૪) ચોકસી; સંભાળ (૫) તડફડાટ ૬. તડફડવું તે; તરફડાટ વલખાં; ફાંફાં વ્યવસ્થા; બંદોબસ્ત
તડફડિયાં ન બ.વ. દુ:ખમાં હાથપગના પછાડા (૨) તજવું સક્રિ. (સં. ત્ય) છોડવું; ત્યજવું [એક રોગ તડફવુંઅ ક્રિ તડફડવું [તા એકવેલાને બેસતું મોટું ફળ તજા, (૦ગરમી) સ્ત્રી. (તજા ‘ત્વચા” ઉપરથી) ચામડીનો તડ(-૨)બૂચ ન. (ફા. તળુજર) પાણીવાળી જમીન નજીક તજુબં છું. (અ.) અનુભવ (૨) જાણકારી; માહિતી તડ(-૨)બૂચી સ્ત્રી, તડબૂચનો વેલો તજ્જ,( ન્ય) વિ. (સં.) તેમાંથી ઉત્પન્ન થયેલું તિવિદ તડભડ ક્રિ.વિ. જુઓ તડફડ' તા વિ. (સં.) (અમુક વિષયનો) જાણકાર; વિદ્વાન; તડવું અક્રિ. મારવા કે ઝઘડવા માટે સામે ધસવું તટ પું. (સં.) કિનારો; કાંઠો
તડતડા સ્ત્રી, તડાતડી; બોલાબોલી (૨) મારામારી (9) તટસ્થ વિ. નિષ્પક્ષ (૨) પક્ષપાત રહિત; નિરપેક્ષ ઝઘડો; કંકાસ તટસ્થતા સ્ત્રી. તટસ્થપણું; નિષ્પક્ષતા
તડાક કિ.વિ. તૂટવાનો અવાજ (૨) એકદમ; તરત જ તટિની સ્ત્રી. (સં.) નદી
તડાકો પુ. જૂઠી વાત-ગપ (૨) એકાએક ધસારો કે વૃદ્ધિ તડ કિ.વિ. રડવાનો અવાજ
કે લાભ તડ સ્ત્રી. ત૨ડ; ફાટ
તડાગ ન. (સં.) તળાવ તડ ન. (સં. તટ, પ્રા.) સરોવર વગેરેના કાંઠાની તડાતડ કિ.વિ. ઝટઝટ: ઉપરાઉપરી
ઢોળાવવાળો માર્ગ; આરો (૨) રણમાં આવેલી તડાતડ, (-ડી) સ્ત્રીબોલાચાલી; મારામારી (૨) ચાચડી; ઝાડપાણીવાળી જગ્યા
સ્પર્ધા (૩) ઉતાવળ: ધમાચકડી તડ ન. પક્ષ; ભાગલો; તડું [ફાટ પડવી; તડ પડવી તડફડી સ્ત્રી. તડાતડી તડકવું અ.ક્રિ. (તડ ઉપરથી) ડરવું; ગભરાવું (૨) આછી તડામાર કિ.વિ. (તવું+મારવું) ધમધોકાર; ઝપાટાબંધ તડકાટોપી સ્ત્રી. તડકો રોકવા પહેરાતી ટોપી
તડામાર(-રી) સ્ત્રી. ઉતાવળ; ત્વરા તડકાવવું સક્રિ. “તડકવું'નું પ્રેરક
[તડકો તડિત સ્ત્રી. (સં.) વીજળી; વિદ્યુત તડકી સ્ત્રી, સહેજ તીખો છતાં મુદ્દે પ્રકારનાં સૂર્યનો તાપ- તડિંગ કિ.વિ. ‘તડ એવો રણકાવાનો અવાજ [એમ તડકીછાંયડી સ્ત્રી. તડકો અને છાંયડો (૨) સુખદુઃખ તડિંગધૂમ કિ.વિ. નગારા પર દાંડી પડતા અવાજ થાય તડકો ૫. તાપ; સૂર્યનો ગરમ પ્રકાશ
તડી સ્ત્રી, (સં. તે ઉપરથી) ઝડી; દરોડો (૨) મારની ઝડી તડકો છાંયો(ડો), તડકોશીળો છું. તડકો અને છાંયડે (૨) તડું ન. તડ; પક્ષ; ભાગલો (૨) વિ. ઊંચું
સુખદુઃખ (૩) છોકરાંની એક રમત [(૨) નિરાકરણ તડુકાવવું સ.કિ. ‘તણૂકવુંનું પ્રેરક તડજોડ સ્ત્રી. (તડ+જોવું) તડવચ્ચે સમાધાન-સલાહસંપ તડુકાવું અ.કિ. ‘તણૂકવું’નું ભાવે તડતડ કિ.વિ. ફાટવાનો અવાજ થાય એમ (૨) ઝટઝટ તડૂકવું અક્રિ. ઘાંટો કાઢવો; ગર્જવું

Page #398

તડૂકો
તડૂકો પું. તડૂકવાનો અવાજ; તડૂકવું એ તડેડાટ પું. તડતડ અવાજ (૨) ક્રિ.વિ. તડતડાટ તડોતડ ક્રિ.વિ. તડાતડ; ઝટઝટ; ઉપરાઉપરી તણખ સ્ત્રી. (સં. તન્, પ્રા. તણ=તણાવું) બળતરા સાથે સણકાની વેદના (૨) અવાજમાં ખેંચાવાથી આવતી કર્કશતા
૩૮ ૧
તણખલું ન. (સં. તૃણ, પ્રા. તિક્ષ્ણ) તરણું; ઘાસની સળી તણ(-ન)ખવું ક્રિ, તણખ થવી; પીડાવું; દુઃખવું (૨) ગુસ્સે થવું [(૨) ઢોરનો એક પ્રકારનો રોગ તણખિ(-છિ)યો પું. તણછને લીધે લંગડો થયેલો બળદ તણખો પું. દેવતાની ચિનગારી કે અંગારો તણખો પું. તણખ; બળતરા થાય તેવી શરીરમાંની વેદના તણછ સ્ત્રી. તણખ; બળતરા સાથે સણકાની વેદના (૨)
અવાજમાં ખેંચવાથી આવતી કર્કશતા [સણકા નાખવા તણછાવું અ.ક્રિ. અવયવ તણાવો (૨) લંગડાવું (૩) તણછાવું અ.ક્રિ. ઝાડનો છાંયો પડવો તણાઉ વિ. તાણીને તાર ખેંચી શકાય એવું તણાવ પું. તણાવાનો ગુણ (૨) તણાવાનું માપ (૩) તણાવું અક્રિ. ‘તાણવું’નું કર્મણિ, ખેંચાવું (૨) ગજા
ઉપરાંતના કામના બોજા તળે કે ખર્ચમાં આવવું તણાવો પું. (સં. તન્ ઉપરથી) રથની સાંગી નીચેનો દોર કે આડું
તણી સ્ત્રી., (-ણું) ન. (-ણો) પું. (સં. ત્વનક, પ્રા. તણ) સંબંધવિભક્તિનો પ્રત્યય; ની-નું-નો અર્થનો પ્રત્યય તણી સ્ત્રી. (સં. તનિકા = દોરડી) દોરડી (બળદની નાથે
bl+P/
બાંધેલી દોરી કે તંબુની દોરી એવા અર્થ ન થાય.) તત સર્વ. (સં.) તે (૨) પછી [તારવાળું તંતુવાદ્ય તત વિ. (સં.) તાણેલું; તણાયેલું (૨) ખેંચેલું (૨) ન. તત(કાલ, જક્ષણ, ખેવ) ક્રિ.વિ. તે જ વખતે; તરત જ તડવું અક્રિ. તડતડવું; ફાટુંફાટુંથવું (૨) ગુસ્સાથી બોલવું તતડાટ પું. તતડવું તે
તતડાવવું સક્રિ. ‘તતડવું’નું પ્રેરક [વગેરે) તતડિયું વિ. બળતાં તડતડિયાં ઊડે એવું (લાકડું; કોલસો તડિયો પું. તણખો; તડતડિયો
તતઃ સંયો. (સં.) પછી; તો પછી (૨) તેથી
તતૂડી સ્ત્રી. નાનું તતૂડું (રણશિંગું); પપૂડું તતૂડું ન. એક જાતનું રણશિંગું
તતોભ્રષ્ટ વિ. તેમાંથી ભ્રષ્ટ
તત્કાલ ક્રિ.વિ. (સં.) તે જ વખતે; તરત જ તત્કાલીન વિ. (સં.) તે સમયનું-વખતનું તત્કાળ ક્રિ.વિ. જુઓ ‘તત્કાલ’ તત્ક્ષણ ક્રિ.વિ. (સં.) તે જ ક્ષણે; તાબડતોબ તત્ત્વ ન. (સં.) કોઈ વસ્તુનું મૂળ અસલ કે વાસ્તવિક રૂપ (૨) સાર; નિષ્કર્ષ; રહસ્ય (૩) પંચભૂતમાંનું દરેક
[તથાપિ
(૪) સાંખ્યનાં પચીસ તત્ત્વોમાંનું દરેક-પંચમહાભૂત; પાંચ વિષયો, દસ ઇંદ્રિયો, મન, બુદ્ધિ, અહંકાર, પ્રકૃતિ, પુરુષ
તત્ત્વગત વિ. (સં.) પોતામાં સત્ય કે તથ્ય સમાયેલું છે એવું તત્ત્વગ્રાહિણી વિ., સ્ત્રી. તત્ત્વ ગ્રહણ કરનારી તત્ત્વગ્રાહી વિ. તત્ત્વ ગ્રહણ કરનારું; સત્યને પકડી લેનારું તત્ત્વચિંતક વિ., પું. તત્ત્વનું ચિંતન કરનાર; તત્ત્વજ્ઞ;
ફિલસૂફ, ‘ફિલૉસૉફર’[વિચારણા; ‘ફિલૉસૉફી' તત્ત્વચિંતન ન. તત્ત્વ વિશે વિચાર કરવો તે; તત્ત્વ વિશેની તત્ત્વજ્ઞ વિ. (સં.) તત્ત્વને જાણનારું (૨) પું. તત્ત્વવેત્તા;
તત્ત્વજ્ઞાની; ફિલસૂફ; ‘ફિલોસૉફર’[‘ફિલોસોફી' તત્ત્વજ્ઞાન ન. (સં.) તત્ત્વ સંબંધી જ્ઞાન; ફિલસૂફી; તત્ત્વજ્ઞાની વિ., પું. (સં.) તત્ત્વજ્ઞ; ફિલસૂફ; ‘ફિલોસૉફર’ તત્ત્વતઃ ક્રિ.વિ. (સં.) તત્ત્વની દૃષ્ટિએ; ખરી રીતે જોતાં તત્ત્વદર્શન ન. તત્ત્વજ્ઞાન; ફિલસૂફી તત્ત્વદર્શી વિ., તત્ત્વ જોનાર; તત્ત્વજ્ઞાની તત્ત્વદૃષ્ટિ સ્ત્રી. તત્ત્વ તરફ વળેલી તત્ત્વગ્રાહી ર્દષ્ટિ તત્ત્વનિષ્ઠ વિ. તત્ત્વમાં નિષ્ઠા-આસ્થાવાળું તત્ત્વમસિ શ.પ્ર. ‘તે (મૂળતત્ત્વ-બ્રહ્મ) તું જ છે' એવું યુજુર્વેદનું એક મહા-વાક્ય
તત્ત્વમીમાંસા સ્ત્રી. તત્ત્વનું મનન-ચિંતન; ‘મેટાફિઝિક્સ' તત્ત્વવેત્તા હું. તત્ત્વજ્ઞાની; ફિલસૂફ તત્ત્વવિદ્યા સ્ત્રી. તત્ત્વજ્ઞાન; ‘ફિલૉસૉફી’ તત્ત્વશાસ્ત્ર ન. તત્ત્વસંબંધી શાસ્ત્ર; ફિલસૂફી તત્ત્વશાસ્ત્રી પું. તત્ત્વજ્ઞાની; ફિલસૂફ તત્ત્વવિદ્ પું. તત્ત્વજ્ઞાની; ફિલસૂફ તત્ત્વાર્થ સું. મૂળ સત્ય (૨) સાર; રહસ્ય તત્ત્વાભાસી વિ. તત્ત્વના આભાસવાળું; ખરેખર નહિ એવું તત્પર વિ. (સં.) બરાબર પરોવાયેલું; એકધ્યાન (૨) તૈયાર; સજ્જ (માણસ)
તત્પરતા સ્ત્રી. તૈયારી; સજ્જતા (૨) લગની તત્પુરુષ વિ. (સં.) સમાસના ચાર મુખ્ય પ્રકારમાંનો એક, જેમાં પૂર્વપદ ઉત્તરપદ સાથે વિભક્તિના સંબંધથી જોડાય છે. (૨) ૫૨માત્મા
તત્ર ક્રિ.વિ. (સં.) ત્યાં
તત્સમ વિ. (સં.) મૂળ પ્રમાણેનું - બરાબર (૨) મૂળ ભાષામાં અને પ્રાકૃતમાં સરખો એવો શબ્દ (તદ્ભવથી ઊલટો)
તથા સ્ત્રી. (દે. તત્તિ) સ્પૃહા; તમા (૨) વિસ્તાર; લંબાણ તથા સંયો. (સં.) અને (૨) તે પ્રમાણે; તેમ તથાકથિત વિ. કહેવાય છે તેમ; કહ્યા પ્રકારનું તથાગત વિ. (સં.) પરમપદે પહોંચેલું (૨) પું. બુદ્ધ (૩) જ્ઞાની; સર્વજ્ઞ
તથાપિ સંયો. (સં.) તોપણ; તોય

Page #399

તથાભૂતો
તથાભૂત વિ. (સં.) તે પ્રમાણે બનેલું[ભાવનો ઉદ્ગાર તથાસ્તુ શ.પ્ર. (તથા+અસ્તુ) ‘તેમ થાઓ’; ‘એવું હો' એ તથ્ય વિ. (૨) ન. (સં.) સત્ય; સાચી હકીકત તથ્યાતથ્ય વિ., ન. તથ્ય અને અતથ્ય, સત્યાસત્ય; ખરુંખોટું તથ્યાંશ પું. તથ્ય(સત્ય)નો અંશ (ર) સારાંશ તદનંતર ક્રિ.વિ. ત્યાર પછી; તે પછી; ત્યારબાદ તદનુરૂપ વિ. (૨) ન. (સં.) તેના જેવું; તેના સમાન તદનુસાર ક્રિ.વિ. (સં.) તે પ્રમાણે; એની જેમ તદપિ સંયો. (સં.) તોપણ; તથાપિ
તદબીર સ્ત્રી. (અ.) યુક્તિ; તરકીબ (૨) પેરવી; પ્રયત્ન તદર્થ ક્રિ.વિ. એને માટે; એને ખાતર (૨) તત્કાલ; કામચલાઉ; 'એડહોક'
તદર્થક વિ. (-ીય) વિ. અને માટેનું તદર્થે ક્રિ.વિ. (સં.) તેને માટે; તેને ખાતર; તદર્થ તદંતર્ગત વિ. તેમાં આવેલું-સમાયેલું; એમાંનું તદા સંયો. (સં.) ત્યારે; એ સમયે [લીન તદાકાર વિ. (સં.) તેના જ આકારનું; તદ્રુપ (૨) તન્મય; તદાત્મ, (ક) વિ. તે બ્રહ્મ કે સત્યરૂપ; તદ્રુપ તદાશ્રય પું. (સં.) એનો આશરો તદીય વિ. (સં.) એને લગતું (૨) કૃપાપાત્ર તદુત્તર ક્રિ.વિ. (સં.) એના પછી; ત્યાર પછી તદુપર (-રાંત) સં. તે ઉપરાંત; વધારામાં તદૈક્ય ન. તાદાત્મ્ય; એકતા; અનન્યતા [તત્પર તદ્ગત વિ. તેમાં રહેલું; તેમાં સમાતું (૨) તેમાં ચિત્તવાળું; તદ્ગુણ વિ. (સં.) તે કે તેના ગુણવાળું (૨) પું. તેનો
ગુણ (૩) એક અર્થાલંકાર, જેમાં વસ્તુ પોતાના ગુણધર્મ પાસેથી બીજી ઉત્તમ વસ્તુના ગુણધર્મ લેતી વર્ણવાય છે. (કા.શા.)
૩૮૨
તદ્દન ક્રિ.વિ. બિલકુલ; છેક; નર્યું; સાવ તષ્ઠિત વિ. (સં.) મૂળ નામ; સર્વનામ, વિશેષણ કે અવ્યયને લાગીને નવો શબ્દ બનાવતો પ્રત્યય (૨) વિ. તે પ્રત્યયો લાગીને બનેલું
તદ્ભવ વિ. (સં.) તેમાંથી થતું - જન્મતું (૨) મૂળ ભાષામાંથી પ્રાકૃતમાં આવેલો અપભ્રષ્ટ (શબ્દ) તદ્રુપ વિ. (સં.) તેના જેવું; તદાકાર તદ્રુપતા સ્ત્રી. તદાકા૨પણું; તદ્રુપપણું તદ્વિદ વિ. (૨) પું. (સં.) તજજ્ઞ, વિદ્વાન તદ્વિષયક વિ. તે વિશેનું; તે સંબંધી; તેને લગતું તન પું. (સં. તનય) પુત્ર; દીકરો
તન ન. (ફા. સં. તનુ) શરીર; દેહ; કાયા તનખો પું. (ફા. તનખાય) પગા૨; વેતન (૨) મહેનતાણું તનતોડ વિ. તન તૂટી જાય કે તોડી નાંખે એવું ભારે કે અધિકઃ ખૂબ વફાદાર તનબદન વિ. જિગરજાન; અતિપ્રિય (૨) વિશ્વાસપાત્ર;
|તપસ્વી
તનમન ક્રિ.વિ. ખૂબ આતુરતાથી; અધીરાઈથી તનમનધન ન.બ.વ. સર્વસ્વ; બધી શક્તિ સાધન વગેરે તનમનાટ પું. આવેશ; થનગનાટ; જુસ્સો; અધીરાઈ તનમનિયું ન. એક જાતનું ફૂલ (૨) કાનનું એક ઘરેણું (૩) એક વનસ્પતિ
તનય પું. (સં.) પુત્ર; તનુજ; દીકરો તનયા સ્ત્રી. (સં.) પુત્રી; તનુજા; દીકરી તનહા વિ. એકલું (૨) ફક્ત તનહાઈ સ્ત્રી. એકલાપણું
[‘ટેન્શન’
તનાવ પું. તણાવ; માનસિક ખેંચ; મનની તંગ હાલત; તનિક વિ. (હિં.) જરા; થોડું
તનુ વિ. (સં.) કૃશ; પાતળું (૨) થોડું (૩) નાનું (૪) ઘરેણું તનુ(-નૂ) સ્ત્રી., ન. (સં.) શરીર; દેહ તનુ(-નૂ)જ પું. (સં.) પુત્ર; દીકરો તનુ(-1)જા સ્ત્રી. (સં.) પુત્રી; દીકરી તન્મય વિ. (સં.) એકાગ્ર; લીન; મશગૂલ તન્મયતા સ્ત્રી. એકાગ્રતા; તલ્લીનતા તન્માત્ર વિ. સહેજસાજ
તન્માત્રા (સં.) સ્ત્રી. પંચમહાભૂતોનું શુદ્ધ - સૂક્ષ્મ રૂપ તી(-જંગી) સ્ત્રી. (સં.) નાજુક સુકુમાર સ્ત્રી; કોમલાંગી તન્હાઈ સ્ત્રી. (ફા.) એકલાપણું; તનહાઈ; એકલતા તપ ન. (સં.) ઇંદ્રિયદમન; તપસ્યા (૨) લાંબો વખત રાહ જોવી કે બેઠા રહેવું પડે તે; તપવું પડે તે (૩) બાર વર્ષનો ગાળો કે સમય (૪) સ્ત્રી. ગરમી, સહેજસાજ તાવ (૫) સૂર્ય [આરારૂટ તપખીર સ્ત્રી. છીંકણી (૨) કંદનો-શિંગોડાનો લોટ; તપખીરી(-રિયું) વિ. તપખીર(છીંકણી)ના રંગનું; કથ્થાઈ તપગચ્છ પું. જૈન સાધુઓનો એક વર્ગ-ફિરકો તપત સ્ત્રી. ગરમી; સહેજસાજ તાવ; તપારો તપન ન. તપવું તે (૨) તાપ; ગરમી તપન પું. સૂર્ય (૨) એક નરક (૩) તડકો તપલોક છું. સાત લોકમાંનો છઠ્ઠો તપસ્વીઓનો લોક તપવવું સ.ક્રિ. ‘તપવું’નું પ્રેરક
તપવું અ.ક્રિ. (સં. તપ્) ઊનું-ગરમ થવું (૨) તપ કરવું (૩) લાંબો વખત રાહ જોતાં ઊભા રહેવું; ખોટી થવું (૪) ગુસ્સે થવું (૫) લાગણી કે દુઃખ થયું તપશ્ચર્યા સ્ત્રી. (સં.) તપ કરવું તે; તપસ્યા તપસી(-સ્વી) વિ. (૨) પું. તપ કરનાર (માણસ) તપસીલ સ્ત્રી. વિગત; જુદી જુદી હકીકત તપસીલવાર ક્રિ.વિ. વિગતવાર તપસ્યા સ્ત્રી. (સં.) તપ; તપશ્ચર્યા તપસ્વિતા સ્ત્રી. (સં.) તપસ્વીપણું; ‘એસેટિરિઝમ’ તપસ્વિની વિ., સ્ત્રી. તપસ્યા કરનાર સ્ત્રી તપસ્વી વિ. (૨) પું. (સં. તપસ્વિન્) તપ કરનાર; તાપસ

Page #400

તપ:પૂત
તપઃપૂત વિ. (સં.) તપથી પવિત્ર થયેલું તપાડ(-વ)વું સ.ક્રિ. ‘તાપવું’નું પ્રેરક તપારો છું. તાપ; ધખારો; ગરમી; તપવું તે તપાસ, (oણી) સ્ત્રી. (અ. તફહુસ) શોધ; જાંચ (૨) ચકાસણી (૩) પૂછપરછ (૪) નિરીક્ષણ (૫) મોજણી (૬) નિયંત્રણ; અંકુશ; ‘ચેક’ [‘ઇન્વેસ્ટિગેટર’ તપાસનીશ(-સ) વિ. તપાસ કરનાર; તપાસનાર; તપાસરાવવું સ.ક્રિ. તપાસાવવું તપાસવું સક્રિ. (તપાસ ઉપરથી) શોધવું; ખોળવું (૨) ચોકસી કરવી; ઊંડા ઊતરીને જોવું (૩) સંભાળવું;
તજવીજ રાખવી
૩૮ 3
તપાસ-વૉરંટ ન. તપાસ માટેનો સરકારી હુકમ તપાસ-સમિતિ સ્ત્રી. તપાસ કરનારી સમિતિ તપાસાવવું સ.ક્રિ. ‘તપાસવું’નું પ્રેરક તપિત વિ. (સં.) તપેલું; ગ૨મ થયેલું (૨) ગુસ્સે થયેલું તપિયું વિ. તપ કરનારું; તપસ્વી (૨) ગુસ્સે થયા કરતું તપી વિ. તપ કરનારું; તપસ્વી તપેલી સ્ત્રી. પહોળા મોંનું એક (ધાતુનું) વાસણ તપેલું ન. મોટી તપેલી
તપેશ્રી(-શરી) વિ. પું. તપ કરનાર માટો તપસ્વી તપેશ્વર(-રી) પું. મોટો તપસ્વી
તપો (સં. તપસ્) તપ (સમાસમાં પૂર્વ પદે ધોષવ્યંજન પૂર્વે) તપોધન વિ. (સં.) તપ એ જ જેનું ધન છે એવું (૨)
બ્રાહ્મણોની એ નામની જાતનું (૩) પું. તપસ્વી (૪) તપોધન જ્ઞાતિ કે તેનો માણસ
તપોબલ (સં.) (-ળ) ન. તપરૂપી બળ; તપનો પ્રભાવ તપોભૂમિ(-મી) સ્ત્રી. તપથી પવિત્ર થયેલી ભૂમિ; તપોવન તપોભ્રષ્ટ વિ. (સં.) તપ કરવામાંથી ચલિત થયેલું તપોલોક છું. (સં.) તપલોક; સાત લોકમાંનો છઠ્ઠો તપોવન ન. (સં.) તપસ્વીનું નિવાસસ્થાન તપોવૃદ્ધ વિ. (સં.) તપને કારણે આગળ વધેલું-શ્રેષ્ઠ તમ વિ. (સં.) તપેલું કે તપાવેલું (૨) ગુસ્સે થયેલું તડફડવું અ.ક્રિ. અસહ્ય વેદના વગેરેના કારણે શરીરનાં અંગોનું આમથી તેમ સળવળ્યા કરવું [ચોરી તફડંચી, (-બાજી) સ્ત્રી. પારકાના માલ કે કૃતિની ઉચાપત; તફડાટ પું. તડફડાટ; તરફડવાની ક્રિયા તફડાવવું સ.ક્રિ. તફડંચી કરવી; ચોરી જવું; ઉચાપત કરવું તફડાવું અક્રિ. ‘તફડવું'નું ભાવે
તફરકે ક્રિ.વિ. (અ. તફક્ત) ચોરાઈ, વેરાઈ કે ઉચાપત થયું હોય એમ; તફડંચી કરવામાં આવે એમ તફસીલ સ્ત્રી. (અ.) વિગત; તપસીલ તફસીલવાર ક્રિ.વિ. વિગતવાર; તપસીલવાર તફાવત પું. (અ.) ફરક; ઓછાવત્તાપણું; અંતર તફો પું. (અ. તાઇફ) જથ્થો; વિભાગ
[તમરી
તબક સ્ત્રી. (અ.) રકાબી; તાસક; છીબું (૨) માળ; મજલો તબક્કો પું. (અ. તબક્સ) દરજ્જો; પાયરી; ધોરણ (૨) કક્ષા; ‘સ્ટેઇન’
તબકડું ન. એક જાતનું છીછરું વાસણ; તગારું તબડક ક્રિ.વિ. ઘોડાની દોડનો અવાજ થાય એમ; તબડાક તબડકી સ્ત્રી. ઘોડાની દોડનો પગરવ (૨) દોડ તબડકો પું. ઝપાટો; સપાટો; વેગ
તબડાવવું સ.ક્રિ. દોડાવવું (૨) દબડાવવું; ધમકાવવું તબહૂક વિ. ભોટ; કમઅક્કલ (૨) મૂઢ; અવાક તબડૂક વિ. ફૂલેલા શરીરનું; સ્થૂળકાય (૨) તદ્દન નવસ્ત્ર તબદીલ ક્રિ.વિ. (અ.) ફેરબદલો કરાય એમ તબદીલી સ્ત્રી. ફેરબદલો; ફેરફાર તબલચી પું. (ફા.) તબલાં-નરઘાં વગાડનાર
તબલાં ન.બ.વ. નરહ્યું અને ભોણિયું કે બાંયું મળીને થતી નરઘાંની જોડ [પ્રચાર તખલીઘ સ્ત્રી. (અ.) ધર્માંતર; ધર્મપરિવર્તન (૨) ધર્મતબલું ન. (અ. તબલ) એક વાદ્ય; નરહ્યું તબસ્સુમ ન. મંદ હાસ્ય; મુસ્કાવું તે તબા, (૯) વિ. નષ્ટ; બરબાદ; પાયમાલ તબાહી સ્ત્રી. (ફા.) પાયમાલી; ભારે બરબાદી તબિયત સ્ત્રી. (અ.) મનની સ્થિતિ મિજાજ (૨) શરીરની હાલત (તંદુરસ્તી કે માંદગી બાબતની) તબિયતી વિ. તરંગી; ધૂની; મિજાજી તબીબ પું. (અ.) વૈદ્ય; કીમ; ડૉક્ટર; દાક્તર તબીબી વિ. તબીબને લગતું; વૈદ્યકીય (૨) સ્ત્રી. વૈદું તબીબીવિજ્ઞાન ન. આયુર્વિજ્ઞાન; નિદાન તબેલો પું. (અ. તબીલહ) ઘોડા, બળદ વગેરે કે ગાડી રાખવાનું ડેલું કે મકાન (૨) ઘોડાર તબો પું. ચલમનો તવો
તબ્બલ પું. (અ. તકલ) તાલકું
તમ ન. (સં.) અંધારું (૨) તમોગુણ (૩) અજ્ઞાન કે જડતા -તમ પ્રત્યે, લાગતાં ‘સૌમાં શ્રેષ્ઠ' એમ અર્થ બતાવનારો પ્રત્યય; ઉદા. ગુરુતમ તમ સર્વ. તમે
·
તમણ સ્ત્રી. (દે.) ભોંય ખોદીને કરેલો ફૂલો; ફૂલ તમણું વિ. ત્રણગણું; ત્રમણું
ચમચમવા
તમતમવું અક્રિ. તમરાનો કે તેના જેવો અવાજ થવો (૨) તમતમું લાગવું; તીખાશથી જીભ કે મોઢાના ભાગ [અવાજ તમતમાટ પું. તીખાશ (૨) તમતમવાનો (તમરાનો) તમતમું વિ. બહુ તીખું (૨) ન. તમરાનો અવાજ [રૂપ તમ(-મો)ને સર્વ. ‘તમે(-મો)'નું બીજી કે ચોથી વિભક્તિનું તમન્ના સ્ત્રી. (અ.) ઇચ્છા; આતુરતા [અંધારાં તમરી સ્ત્રી. (સં. તિમિર) તમ્મર; આંખે આવતાં ચક્ક૨

Page #401

તમ
3 ૮
તરતપાસ તમરું ન. રાતે તીણા અવાજથી બોલતું એક જીવડું યોગ્ય માંસ તમસ ન. (સં.) અંધારું (૨) અજ્ઞાન (૩) તમોગુણ તરકીબ સ્ત્રી. (અ.) યુક્તિ ; તદબીર તમસ્વતી, તસ્વિની વિ. સ્ત્રી. રાત્રિ; રાત
તરકોશી(સી) વિ. ત્રણ કોસ ચાલતા હોય એમ ચાલી તમંચો . (તુર્ક) દેશી પિસ્તોલ
લાલચ શકે તેવું (કૂવો, વાવ વગેરે) તમાં સ્ત્રી, (અ.) પરવા; દરકાર (૨) કમી; ખોટ (૩) તરક્કી સ્ત્રી, ઉન્નતિ; ચડતી તમાકુ સ્ત્રી. (પોર્ટુ. તબુકો, ફા. તમ્બાકુ, તંબાકુ તરખડ સ્ત્રી માવજત; સંભાળ (૨) ભાંજગડ; પંચાત તમાચ સ્ત્રી. તમાચો; થપ્પડ; લપડાક
તરખાટ પુ. ડર; ભીતિ; ત્રાસ (૨) હા; હોબાળ; તમાચો !. (ફા.) થપ્પડ; લપડાક
સનસનાટી (૩) બળાપો (૪) ગુસ્સો તમામ વિ. (૨) ક્રિ.વિ. (અ.) બધું; સંપૂર્ણ તરઘાયો છું. પહોળા મોંનો જબરો દેગ (૨) મોટું પહોળું તમારિ છું. (સં. તમ+અરિ) સૂર્ય
ઢોલ (૩) બેડોળ આકારની વસ્તુ તમારિતનયાસ્ત્રી. સૂર્યપુત્રી યમુના નદી વિભક્તિનું રૂપ તરઘેલું વિ. ગાંડા જેવું; તોરી
[જોર તમારું સર્વ. (અપ. તાર, તુચ્છકેર) “તમે’નું સંબંધ તરછ સ્ત્રી. (સં. તિરસ, પ્રા. તિર૭) અહંકાર; ગર્વ (૨) તમાલ પું. (સં.) એના નામનું એક ઝાડ
તરછટ સ્ત્રી, પ્રવાહી પદાર્થોન તળિયે બેઠેલો મેલ તમાલપત્ર ન. (સં.) તમાલવૃક્ષનું પાંદડું
તરછટ ક્રિ.વિ. તદન; એક તમાલપત્રી સ્ત્રી, તમાલપત્ર તમાશો કરનાર માણસ તરછોડવું, સ્ત્રીએ જોરથી વીંઝવાથી - તરછોડવાથી થતી તમાશ(ગીર, બીન) પું. તમાશો જોનાર; પ્રેક્ષક (૨) અસર (૨) તિરસ્કાર; છિત્કાર તમાશા પુ. મરાઠી લોકનાટ્યનો એક પ્રકાર
તરછોડવું સક્રિ. જોરથી આંચકો મારવો (૨) તિરસ્કારપૂર્વક તમાશો(-સો) . ઘણા લોકો જોવા એકઠા મળે એવો ખેલ કાઢી મૂકવું (૩) તુચ્છકારવું; ધિક્કારવું
કે રમત (૨) (લા.) ફજેતી. જેમ કે, તમાસો કરવો તરછોડ . તરછોડ; તરછોડવાની ક્રિયા, તિરસ્કાર (૨) તમાશો પં. મહારાષ્ટ્રનું એક લોકનાટ્ય; લલિત
(અંગને) ઝાટકવાની ક્રિયા તમિત્ર ન. (સં.) અંધકાર; તમસ; અંધારું
તરજ સ્ત્રી, તર્જ; ગાવાની ઢબ તમિસ્ત્રી સ્ત્રી, રાત્રિ (૨) અંધારી રાત
તરજ પં. આવેશ; જોશ (૩) ભય; ત્રાસ તમીજ સ્ત્રી સારા-નરસા વિશે વિવેકશક્તિ (૨) સભ્યતા; તરજુમિયું વિ. ભાષાની છટા કે ભાવ વિનાનું; માત્ર વિનય; વિવેક (૩) અદબ; આમન્યા
શાબ્દિક સમાનતાવાળું (ભાષાંતર) તમે, (-મો) સર્વ. (સં. સુખ-મુખ) બીજો પુરુષ સર્વનામ તરજુમો પુ. (અ.) ભાષાંતર; અનુવાદ તમોગુણ પં. (સં.) પ્રકૃતિનો ત્રીજો કનિષ્ઠ પ્રકારનો ગુણ તરડ સ્ત્રી. તડ; આછી ફાટ; ચીરો (૨) ક્રોધ; આકળો સ્વભાવ
તરડ(-ડા)નું અદ્ધિ, તરડ પડવી; ફાટવું (૨) વાંકું - ત્રાંસું તમ્મર સ્ત્રી. (સં. તિમિર) આંખે આવતાં અંધારાં-ચક્કર થવું (૩) વંકાઈને વિરુદ્ધ ચાલવું તર વિ. (ફા.) રસકસથી ભરેલું; તાજું (૨) ધરાયેલું; તૃમ તરડાટ પું. તરડાવું - ફાટવું તે (૨) અભિમાન; મરડાટ (૩) પૈસાદાર (૪) મસ્ત; ચકચૂર
તરણ ન. (સં.) તરવાની ક્રિયા (૨) તરવાનું સાધન; હોડી તર સ્ત્રી. (દ. તરિઆ-તરી) દહીંદૂધ પરની મલાઈની તરણ ન. (સં. તૃણ) તરણું
[થવો એ પોપડી (૨) નાની ખાડી
તરણ ન. (સં. તૃતર્ ક્રિયાવાચક) તરી જવું એ; ઉદ્ધાર તર સ્ત્રી, તરવાની ક્રિયા કે પદ્ધતિ
તરણતારણ વિ. (૨) પું. તરનારો અને તારનારો; તર સ્ત્રી. પહોળી હોડી; વહાણ; તરાપો (૨) રસ્તો ઉદ્ધારનાર; ઉદ્ધાર કરનાર -તર પ્રત્ય, ક્રિયાપદને લાગતાં નપુંસકલિંગ બનાવે છે. તરણિ સ્ત્રી. હોડી; તરણી: ત્રાપો
ઉદા. ઘડતર; ભણતર (૨) વિશેષણને લાગતાં ‘તેથી તરણિ(-ણી) ૫. સૂર્ય પુત્રી) યમુના નદી અધિક-વિશેષ” અર્થ સૂચવે છે. ઉદા. અધિકતર; તરણિતનયા સ્ત્રી. (પૌરાણિક માન્યતા પ્રમાણે સૂરજની
બદતર છે. જેમ કે, તરકોશી; તરધારું તરણી સ્ત્રી. (સં.) તરવાનું સાધન; ત્રાપો; હોડી તર ન. ત્રણના અર્થમાં શબ્દની શરૂમાં ઉપસર્ગ પેઠે આવે તરણું ન. (સં. તૃણ) તૃષા ; તણખલું તરકટ ન, પ્રપંચ: કાવતરે, કપટજાળ
તરણોપાય . (સં.) તરી જવાનો - બચવાનો ઉપાય (૨) તરકટખોર વિ. તરકટ કરવાની આદતવાળું
ઉદ્ધાર થવા-કરવાનો ઉપાય તરકટી(-ટિયું) વિ. તરકટ કરે એવું પ્રપંચી; કાવતરાખોર તરત ક્રિ.વિ. (સં. ત્વરિત, પ્રા. તુરંત) ઝટ; એકદમ તરકસ(-શ) ન, (ફાતીર્કશ) તીરનો ભાગ્યો
તરતનિકાલ ૫. ઝટ અપાતો નિકાલ; સમરી ડિસ્પોઝલ તરકારી સ્ત્રી, (ફા.) શાકભાજી: ભાજીપાલ (૨) ખાવા તરતપાસ સ્ત્રી, બારીક તપાસ - શોધ

Page #402

તરતબુદ્ધિો 3 ૮ -
તરંગી તરતબુદ્ધિ વિ. હાજરજવાબી બુદ્ધિવાળું (૨) સ્ત્રી. શીધ્ર તરવર કિ.વિ. ત્વરાથી તળે ઉપર - સળવળ થતું હોય કામ આપે એવી - સમયસુચક બુદ્ધિ
તરવર ન. એક નામનો એક છોડ અધીરા થવું તરતમ વિ. (સં. પ્રા.) થોડુંઘણું; ઓછુવતું
તરતરવું અ.ક્રિ. ઉપર - તળે થવું; સળવળવું (૨) ત્વરાથી તરતીબ સ્ત્રી, (અ.) આચાર, રીતભાત વગેરેનું શિક્ષણ તરવરાટ પું. ધમપછાડા; અધીરાઈ; ચંચળતા
(૨) વ્યવસ્થા; ગોઠવણ (૩) સંભાળ; માવજત તરવરિયું વિ. ચંચળ: ચપળ: અધીરું તરોતરત વિ. તરત જ; એકદમ
તરવંક વિ, ત્રણ ભાગે વાંક: વિક્ર () ન. ત્રણે ભાગે તરસુમ ન. (અ.) સ્વરમાધુર્ય (૨) ગાયન; સંગીત વાંકાપણું; ત્રિવકતા તરપવું સક્રિ. તૃપ્ત કરવુંતર્પવું
તરવાડી ૫. ત્રિવેદી, બ્રાહ્મણોની એક અટક તરપડ સ્ત્રી. વાણીનું યુદ્ધ; સખત બોલાચાલી તરવાડો . ખજૂરાં છેદી તાડી કાઢનારો મજૂર માંચી તરપ(-પિ)ડી સ્ત્રી, (સં. ત્રિ + પિંડ) મરનારની વરસીને તરવાયો છું. (સં. ત્રિપાદક, ત્રિવાય) ત્રણ પાયાની ઘોડી; દિવસે કરાતી શ્રાદ્ધક્રિયા
તરવાર સ્ત્રી. (સં. તવારિ, પ્રા. તવાર) તલવાર તરફ સ્ત્રી. (અ.) બાજુ; પક્ષ (૨) તસુંવાધના મુખ્ય તારની તરવારિયો વિ., મું. સહેજ સહેજમાં તરવાર ખેંચે એવો
નીચે, રણકવા માટે રખાતા તારનો સમૂહ કે પ્રત્યેક (૨) તરવારે વાપરી જાણનારો યોદ્ધો તાર (૩) કિ.વિ. બાજુ; ભણી
તરવાવું અ.કિ. કાચો ગર્ભ પડવો (ઢોર માટે) તરફડવું અક્રિ. દર્દ કે એવી તકલીફથી અંગોનો આછો તરવું સક્રિ. (સં. તરતિ, પ્રા. તરઈ) ઓળંગવું; પાર કરવું
પછડાટ કરવો; તડફડવું (૨) હાંફવું (૩) (લા.) (૨) અ.કિ. ડૂડ્યા વિના પાણીમાં ઉપર રહેવું કે વ્યર્થ પ્રયત્ન કરવો - ફાંફાં મારવાં
ખસવું (૩) બચવું (૪) ઉપર આવવું; સારી દશા તરફડાટ છું. તડફડાટ; તરફડવું એ; ફાંફાં મારવાં એ થવી (૫) નોખું પડવું; જુદું દેખાવું તરફડિયાં ન.બ.વ. દુઃખમાં હાથપગના પછાડા (૨) તરવેણી સ્ત્રી. ત્રિવેણી સંગમ; પ્રયાગ તીર્થ (લા.) વલખાં; ફાંફાં
તરવૈયો છું. તરવામાં કુશળ - તારો તરફડિયું ન. તડફડિયું; વલખું
તરશાસ્ત્રી, (સં. તુષા, પ્રા. ત્રિસા) તરસ; પાણી પીવાની તરફણ સ્ત્રી. (સં. ત્રિ + ફણા) દાણા વાવવાનું એક ઇચ્છા (૨) તીવ્ર ઇચ્છા; પ્યાસ
ઓજાર; ત્રણ દાંતાનો નાનો વાવણિયો [હિમાયતી તરફ્યુ વિ. તરસવાળું; માસું તરફદાર વિ. તરફેણ કરતું; પક્ષવાળું (૨) પુરસ્કર્તા (૩) તરસ સ્ત્રી. તરશ; પ્યાસ; તૃષા
ઝિરખ તરફદારી સ્ત્રી, પક્ષપાત; ઉપરાણું
તરસ (સં. તરસુ, પ્રા. તર૭) એક જંગલી જાનવર - -તરફીવિ. (સમાસમાં) તરફનું. ઉદા. એકતરફી[તરફદારી તરસ છું. (ફા. તરું) ક્રોધ; આવેશ તરફેણ સ્ત્રી (અ.તરફનું, બ.વ. તરફની બાજુ; પક્ષ (૨) તરસવું, તરસાવું અ ક્રિ. તલસવું; આતુર રહેવું તરફોડો છું. છણકો; છાકોટો; ધુતકાર તિરબોળ તરસાડ સ્ત્રી. (સં. તલ=તાડ ઉપરથી) તાડનાં પાંદડાં; તરબતર (ફા.) ખૂબ તર; પ્રવાહીથી સંપૂર્ણ ભરેલું; જાવલી; ઝાવલી તરબૂચ ન. જુઓ “તડબૂચ
તરસાવવું સક્રિ. (‘તરસ” ઉપરથી) ઝુરાવવું; તલસાવવું તરબૂચી સ્ત્રી, તડબૂચનો વેલો
તરસ્ય વિ. તરછ્યું; તૃષાર્ત; પ્યારું તરબોળ વિ. તદન પલળી ગયેલું (૨) તલ્લીન તરંગપું. (સં.) પાણીની લહેર; મોજું (૨) કલ્પના; બુટ્ટો તરભડ સ્ત્રીએ જોરથી બોલાબોલી; તકરાર
(૩) પદાર્થના રજકણ કે અણુઓમાં મોજાં જેવી તરમાડવું અ.કિ. આવેશપૂર્વક બોલવું; કજિયો કરવો હલનચલન કે ક્ષોભની ક્રિયા; “વેવ” (પ.વિ.) તરભાણી સ્ત્રી. (સં. તામ્રભાજન, તંબભાઅણ - સંબ તરંગગતિ સ્ત્રી, (સં.) પદાર્થના અણુઓની તરંગ જેવી
ભાણ૩- ઢંભાણ૩-ત્રભાણું - તરભાણું) ધર્મવિધિમાં ચલન ક્રિયા; “વેવમોશન' વપરાતી તાંબાની નાની તાસક
તરંગવતી વિ., સ્ત્રી, તરંગ-મોજાંવાળી નદી તરભાણું ન. મોટી તરભાણી; ત્રમાણું
તરંગવાદ ૫. (સં.) પ્રકાશ તરંગ દ્વારા આગળ વધે છે તરભેટ(ટો) ૫. ત્રિભેટો; ત્રણ ગામના સીમાડા કે રસ્તા એવો વિજ્ઞાનવાદ; “વેવ થિયરી' (પ.વિ.) ભેગા થતા હોય એવી જગા
તરંગિણી સ્ત્રી, (સં.) મોજાંવાળી નદી કિનારે તરંગી તરલ વિ. (સં.) ચપલ; અસ્થિર (૨) જલદી ઊડી જાય તરંગિત વિ. (સં.) લહેરો ખાતું; હાલતું (૨) કલ્પના કર્યા
એવું; “મોબાઈલ” (૩) . હારનું વચ્ચેનું રતન તરંગી વિ. સં. તરંગિનું) મનના તરંગ પ્રમાણે વર્તનાર તરલતા, (-4) સ્ત્રી. ન. (સં.) તરલપણું
(૨) તરંગ - કલ્પનાઓ કર્યા કરનારું (૩) તરંગવાળું; તરલિત વિ. તરલ થયેલું અસ્થિર
મોજાંથી હાલતું-ડોલતું
(એમ

Page #403

તરાઈ 3 ૮ ૬
તલનું તરાઈ સ્ત્રી, (હિ.) પહાડની તળેટીનો પ્રદેશ (૨) તરવાની તર્કદોષ છું. (સં.) વિચારદોષ; વિચારપ્રક્રિયાનો દોષ
રીત કે કળા (૩) પાર લઈ જતી હોડીનું ભાડું; તરપર્ણય તર્કપટુ વિ. (સં.) તર્કમાં કુશળ; તર્કબાજ તરાડ સ્ત્રી. ફાટ; ચીરો; તરડ (૨) ૫. લાગ; જોગ તર્કપ્રામાણ્ય ન. (સં.) તર્કમાં-વિચારપ્રક્રિયામાં પ્રમાણબુદ્ધિ તરણા(નો) પું. (ફા.) એક તરેહનું ગાયન કે ગીતનો તર્કપૂત વિ. (સં.) તર્કથી શુદ્ધ થયેલું (૨) વિચાર પ્રક્રિયાથી એક પ્રકાર
ઉત્પન્ન તરાપ સ્ત્રી. છલંગ; કૂદકો (૨) એકદમ મારેલી ઝૂંટ; ઝપટ તર્કબદ્ધ વિ. (સં.) તર્કસંગત; તર્કથી બંધાયેલું તરાપો છું. (સં. ત્રપૂક, પ્રા. ત્રપ્પઅ-ત્રપ્પગ) વાંસ કે તર્કબાજ વિ. તર્ક કરવામાં કુશળ; તર્કપટ
લાકડાને એકબીજાની સાથે બાંધીને બનાવેલો પાણીમાં તર્કબાજ વિ. તર્ક કરવામાં કુશળ તરે તેવો પાટ જેવો ઘાટ; ત્રાપો
તર્કબાજી સ્ત્રી તર્ક કરવામાં કુશળતા તરામણું વિ. તરીને જવું પડે એટલે (૨) તરી શકાય તેટલું તર્કવાદ ૫. (સં.) તર્કને આધારે સ્થાપેલો વાદ તરાસવું અ.કિ. કોતરણી કરવી; કોતરવું
તર્કવાદી વિ., S. (સં.) તર્કવાદ અંગેનું કે તેમાં માનનારું તરાહ સ્ત્રી. (અ) ઢાંચો; પદ્ધતિ; તરેહ
તર્કવિતર્ક છું. ઊહાપોહ (૨) ગમેતેમ વિચાર દોડાવ્યા તરિ-રી) સ્ત્રી. (સં.) હોડી
કરવા તે તરિયાતોરણ ન. આસોપાલવ, આંબાનાં પાન અને તર્કશક્તિ સ્ત્રી, (સં.) તર્ક કરવાની શક્તિ
નાળિયેર એ ત્રણને કસબના તાર સાથે કપડાના તર્કશાસ્ત્ર ન. (સં.) તર્કવિજ્ઞાન; ન્યાયશાસ; “લૉજિક' તોરણમાં મૂકીને બનાવેલાં તોરણ
તર્કશાસ્ત્રી પું. (સં.) તર્કશાસ્ત્રનો વિદ્વાન તરિયો છું. (સં. ત્રિ ઉપરથી) એકાંતરિયો (૨) ચોથિયો તર્કશુદ્ધ વિ. (સં.) તર્કદોષ વિનાનું, લૉજિકલ
તાવ (૩) ગંજીફાનું ત્રણની સંજ્ઞાનું પતું; તીરી તર્કસરણિ (-ણી) સ્ત્રી. (સં.) તર્કોની પરંપરા તરિયો . (તરી આવવ) ચોખામાં રહેલો ડાંગરનો દાણો તર્કસંગત વિ, (સં.) તર્કને અનુસર તરિયો છું. તરવૈયો; તરવામાં પ્રવીણ
તર્કસંગતતા સ્ત્રી, (સં.) તર્કથી બરોબર હોવું તે; તર્કશુદ્ધતા તરી સ્ત્રી, (દ. તરિઆ-તરી) મલાઈ (૨) કાંપ (૩) ઉપર તર્કસિદ્ધ વિ. (સં.) તર્કથી પુરવાર થયેલું [‘ સી’ તરતી કોઈ પોપડી-થર
તર્વાભાસ પું. (સં.) ખોટો-ભૂલભરેલો તર્ક; દુષ્ટ તર્ક; તરી ન. (સં. ત્રિક, ત્રિઅ-ત્રી) ત્રણગણું; ત્રણના આંક તકિત વિ. (સં.) તર્ક કરાયેલું તરી સ્ત્રી. (સં.) હોડી; તરિ; નાવ
તક વિ. (સં.) તર્ક કરનારું તરી સ્ત્રી, (ફા.) જળમાર્ગ (ખુશકી=જમીનમાર્ગથી ઊલટું). ત(g)ઊં છું. તુસ્કસ્તાન દેશ તરીકે ના. (તરીકો ઉપરથી) ની માફક; પ્રમાણે; પેઠે; તર્ક્સ વિ. (સં.) તર્ક કરવા જેવું રૂપે
તર્જ સ્ત્રી. (સં.) તર; ગાવાની ઢબ તિરસ્કાર તરીકો છું. (અ.) રસ્તો; માર્ગ (૨) રીત; પદ્ધતિ તર્જન, (-ના) ન. શ્રી. (સં.) ઠપકો, ધમકી (૨) તરછોડ; તરુ ન. (સં.) ઝાડ; વૃક્ષ
તર્જની સ્ત્રી. (સં.) અંગૂઠા પાસેની આંગળી તરુણ વિ. (સં.) જુવાન (૨) ૫. જુવાન પુરુષ તર્જનીય વિ. (સં.) તિરસ્કારવા જેવું; તરછોડવા લાયક તરુણાઈ, (-વસ્થા) સ્ત્રી. જુવાની; યુવાવસ્થા તર્જવું સક્રિ. (સં. તર્જ) ઠપકો આપવો; ધમકાવવું (૨) તરુણી વિ. (સં.) યુવાનીમાં આવેલી (૨) સ્ત્રી, યુવાન તરછોડવું (૩) ધુતકારવું; તિરસ્કારવું - સ્ત્રીયૌવના
વિડ, પીપળો, તાડ તર્જિત વિ. (સં.) તરછોડેલું (૨) તિરસ્કારયેલું, તિરસ્કૃત તરુવર ન. (સં.) મોટું ઝાડ (૨) ઝાડમાં શ્રેષ્ઠ; જેમ કે, તર્પણ ન. (સં.) તૃમિ (૨) પિતૃઓનું તર્પણ કરવા અપાતી તરેરાટ પું. (અ. તરોર) ઘાંટો તરડાઈ જાય એવી બૂમ જલાંજલિ
કિરવા યોગ્ય (૨) ક્રોધનો આવેશ; છણકો
તર્પણીય વિ. તૃપ્ત કરી શકાય કે કરવા યોગ્ય (૨) તર્પણ તરેરી સ્ત્રી. (તરેરાટ પરથી) ગુસ્સાના આવેશની ધ્રુજારી તપવું સક્રિ. (સં. તૃપ) તૃપ્ત કરવું; સંતોષવું તરેહ સ્ત્રી. (અ. તરહ) રીત; પ્રકાર (૨) ભાત; જાત તર્પિત વિ. (સં.) તૃપ્ત થયેલું તરેહદા(-વા) વિ. ભાતભાતનું, વિવિધ (૨) વિચિત્ર તલ પં. (સં. તિલ, કે. તિલ) એક તેલ બી કે તેનો છોડ તરોતાજું વિ. (ફા.) તાજગીભર્યું (૨) હર્યુંભર્યું
(૨) એને મળતો ચામડી ઉપરનો ડાઘ તરોપો છું. લીલું છાલવાળું નાળિયેર; ત્રોફી તલ(-ળ) ન. (સં.) તળિયું; ભૂપૃષ્ઠ (૨) નીચેનો પ્રદેશ; તર્ક . (સં.) અનુમાન; કલ્પના (૨) વિચારક્રિયા (૩) તળેટી; સપાટી (૩) હથેળી કે પગનું તળિયું
સંભવિત ખુલાસો (૪) તર્કશાસ્ત્ર; ન્યાયશાસ્ત્ર તલક ના. (હિ.) સુધી; લગી તર્કદુષ્ટ વિ. (સં.) તર્કદોષવાળું; દૂષિત અનુમાનવાળું તલખ સ્ત્રી. (તલસવું ઉપરથી) ઝંખના; ઇંતેજારી (૨)

Page #404

તલખવલખ
3 ૮
(તસ્કરવું બેચેની, વ્યાકુળતા (૩) તરસ (૪) વિ. તીવ્ર; તીખું, તલ્લાક સ્ત્રી, તલાક; ફારગતી; છૂટાછેડા
મળવાથી અસ્વસ્થ તલ્લીન વિ. (સં.) ગરક: લીનઃ એકાકાર તલખવલખ કિ.વિ. (સં. વિલક્ષ ઉપરથી) પાણી ન તલ્લીનતા સ્ત્રી, એકાકારતા; લીન હોવું તે તલખવું અક્રિ. (તલસવું ઉપરથી) ઝંખવું
તવ સર્વ. (સં.) તારું (પદ્યમાં) તલપ સ્ત્રી (અ. તલબ) વ્યસનની ચીજની ઉત્કટ ઇચ્છા, તવ સંયો. ત્યારે; તે સમયે તાલાવેલી (૨) કૂદકો; ફલંગ
તવ સ્ત્રી, નાનો તવે; તવી [(૨) શક્તિશાળી તલપવું અકિ. એકદમ તલપ - કૂદકો મારવો (૨). તવંગર વિ. (ફા. સુવાંગર) પૈસાદાર; તાલેવંત; શ્રીમંત તલસવું; ઝંખવું; આતુરતાથી ટમટમવું
તવાઈ સ્ત્રી, (ફા. તબાહી) કમબખ્તી; આફત; ધાડ (૨) તલપાપડ વિ. (તલપાપડ) આતુર, અધીરું
તાકીદ; ધમકી તલપૂર વિ. તલ જેટલું (૨) સહેજ પણ; થોડું તવાજો !. (અ. નવાજહ) પરોણાચાકરી; મહેમાનગતી તલફjઅ.ક્રિ. તલપવું; એકદમ કૂદકો મારવો (૨) તલસવું તવાણ ન. તવાવું તે; સંતાપ
વિઠ્યા તલબ સ્ત્રી. (અ.) ઉત્કટ ઇચ્છા; તલપ
તવાયફ સ્ત્રી, નાચનારી સ્ત્રી; ગણિકા; રામજણી (૨) તલબગાર વિ. (અ,ફા.) ઇચ્છુક; અભિલાષી તવારીખ સ્ત્રી. (અ.) ઇતિહાસ; સત્યવત્તાંત ઇિતિહાસકાર તલ(oભાર, ૦માત્ર) વિ. તલ જેટલું; સહેજ
તવારીખદાર, તવારીખનવીસ પું. ઇતિહાસ લખનાર; તલ(ળ)ભૂમિ સ્ત્રી, તળિયાની જમીન
તવાવું અકિ. (સં. તપુ, પ્રા. તવ) “તાવવું'નું કર્મણિ તલવટ . તલની બનાવેલી એક મીઠાઈ
તવી સ્ત્રી, નાનો તવો; લોઢી તલ(ળ)વટ ૫. ઊંબરાનો પથ્થર (૨) ઉંબરો તવેથો છું. (સં. તપુ, પ્રા. તવ પરથી) રસોઈમાં ઉપરતળે તલવાર સ્ત્રી, તરવારસમશેર; ખડગ
કરવાનું કે ઉથલાવવાનું એક સાધન; તાવેથો તલવારબાજી સ્ત્રી, તલવાર વાપરી જાણવાપણું, યોદ્ધાપણું તો છું. (સં. તપક, પ્રા. તવઅ) રોટલા શેકવાનું એક તલસરું ન. (પ્રા. તિલસંગલિયા ઉપરથી) જેમાં તલ થાય સાધન; મોટી લોઢી (૨) ચલમમાં મૂકવાની ગોળ
છે તે શીંગ (૨) તલ ખંખેરી લીધા પછીનો તલનો છોડ ચપટી ઠીકરી તલસવલસ વિ. (અ) અલખવલખ-પાણી વિના અસ્વસ્થ તશરીફ સ્ત્રી (અ.) મોટાઈ મહિમા શ્રેષ્ઠતા (મોટા માણસતલસવું અ ક્રિ. (સં. તૃષ) અતિ આતુર હોવું; આતુરતાથી ને; “પધારો' કહેવામાં વપરાય છે - તશરીફ લાવો.) તરફડવું; ઝંખવું
તતરી સ્ત્રી. (હિ) રકાબી કે તાસક જેવું પાત્ર તલસાટ(-ટો) S. (તલસવું ઉપરથી) આતુરતા; તરફડાટ તસ સ્ત્રી. ન દેખાય એવી બારીક ફાટ તલસાંકળી સ્ત્રી. (પ્રા. તિલસંકુલિઆ) તલની બનાવેલી તસતસવું અક્રિ. ભચડાવું; તણાવું; ટસટસવું સ્થિતિ
એક વાની[(૩) વિષયના ઊંડાણ સુધી પહોંચવું તે તસતસાટ . તસતસતું તે; ચપોચપ ભિડાઈ રહેવાની તલસ્પર્શવું. (સં.) તળિયાનો સ્પર્શ (૨) સપાટીનો સ્પર્શ તસબી સ્ત્રી, (અ) (જપવાની) માળા; બેરખો; જપમાળા તલસ્પર્શિતા સ્ત્રી, તલસ્પર્શીપણું
તસર સ્ત્રી, (સં. ત્રસર, પ્રા.ટસર) રંગની તીણી રેખા; સર તલસ્પર્શી વિ. (સં. તલસ્પશિન) તલસ્પર્શ કરતું (૨) તસર ની એક જાતનું કપડું
વસ્તુના તળિયા સુધી ઊડ જઈ વિચારતું; મૌલિક તસલમાન વિ. વચગાળાનું; ઉપલકિયું (જેમ કે, તસલમાન તલાક સ્ત્રી. (અ) છૂટાછેડા; ફારગતી (ઘણુંખરું ઉપલક ખાતું) (૨) તાબાનું (૩) સ્ત્રી. કબજો; મુસલમાન લગ્ન અંગે)
ભોગવટો
નિરાંત તલાકશુદા વિ. (હિ.) છૂટાછેડા પામેલું; ફારગતી પામેલ તસલ્લી સ્ત્રી. (અ.) આ શ્વાસન; ભરોસો; વિશ્વાસ (૨) તલાટી પુ. મહેસૂલ વસૂલ કરનાર સરકારી કર્મચારી તસવી સ્ત્રી, તસબી, બેરખો; જપવાની માળા તલાટું ન. તલાટીનું કામકાજ કે પદ
તસવીર સ્ત્રી (અ.) છબી; ચિત્ર; ફોટો તલાતલન. (સં.) સાત પાતાળમાંનું એક તળાતાળ તળાવ તસબુર પં. ન. (અ.) ધ્યાન (૨) ખ્યાલ (૩) કલ્પના તલાવન. (સં. તડાગ, પ્રા.તટાક) નાનું સરોવર; જળાશય; તસિયો . તરડ; ફાટ (૨) લીટી; આંક (૩)(આંખમાં) તલાવડી સ્ત્રી. (ડુ) ન. નાનું તળાવ
રાતી રેખા; તસર, ટશિયો તલાશ(-શી) સ્ત્રી. (ફા.) શોધ; તપાસ
તસુ પં., સ્ત્રી, (અ. તસવહ) એક ઈંચ જેટલું માપ તલી સ્ત્રી, ઝીણા તલ
તસુ વિ. અપ. તઇસ; સે, તાદશ) તેવું તિણાતું તલી સ્ત્રી, તિલ્લી (૨) બરોળની ગાંઠ
છેડો તસોતસ કિ.વિ. તસતસે એમ (૨) વિ. સંગ; ચપોચપ તલો ૫. (અ, તલા = સોનું ઉપરથી) પાઘડીનો કસબી તસ્કર ૫. (સં.) ચોર (૨) છેતરનાર માણસ તલ્પ ન. (સં.) શવ્યા; પથારી
તસ્કરવું સક્રિ. ચોરવું; ચોરી કરવી

Page #405

તસ્કરી
તસ્કરી સ્ત્રી. ચોરનું કામ; ચોરી તસ્ત, (૦રું, -સ્તાનું) ન. (ફા. તશ્ત, તશ્કરી) મળમૂત્ર ઝીલવાનું વાસણ (૨) કોગળા વગેરેનું પાણી ઝીલવાનું વાસણ
તસ્દી સ્ત્રી. (અ. તસ્વીઅ) મહેનત; તકલીફ તસ્લીમસ્ત્રી. સલામ; નમસ્કાર;પ્રણામ [નીચેની સપાટી તહ પું., સ્ત્રી., ન. (ફા.) સુલેહ; સંધિ (૨) તળિયું; તળ; તહકીક સ્ત્રી. (અ.) તપાસ; શોધ (૨) સંશોધન તહકુ(-કૂ)બ વિ. (અ. તવ=ઢીલ) મોકૂફ; મુલતવી તહકુ(-કૂ)બી સ્ત્રી. તકૂબ રાખવું તે; મોકૂફી તહખાનું ન. ભોંયરું
-
તહઝીબ સ્ત્રી. (અ.) શિષ્ટતા; સભ્યતા (૨) સંસ્કૃતિ તહત (અ.) હેઠળ; નીચે (૨) અધીન તહનામું ન. (ફા.) સુલેહનો કોલકરાર - લેખ તહલકા પું. (અ.) ખળભળાટ (૨) ઊથલપાથલ[બાદ તહસનહસ વિ. (હિં.) નષ્ટભ્રષ્ટ (૨) ખેદાનમેદાન; બરતહસીલ સ્ત્રી., ન. (અ.) જમાબંદી; જમીનમહેસૂલ (૨) તાલુકો કે મહાલ [દાર; મામલતદાર તહસીલદાર પું. તાલુકાનું મહેસૂલ વસૂલ કરનાર અમલતહસીલદારી સ્ત્રી. તહસીલદારનું કામ કે પદ તહસીલનામું ન. જમાબંધી વસૂલ કરવાનો ચોપડો તહીં સંયો. (પ્રા. તહિં) ત્યાં; ત્યાં
ખુશાલીનો દિવસ; ઉત્સવ; પર્વ
તહોમત ન. (અ. તુહમત) આરોપ; આળ તહોમતદાર વિ. આરોપી [નામું તહોમતનામું ન. આરોપ મૂક્યા બાબતનું લખાણ; આરોપતળ ન. (સં. તલ) તળિયું; સપાટી (૨) મૂળ (૩) પાયો (૪) જન્મસ્થાન
તળચિહ્ન ન. તળ બતાવતી નિશાની; ‘બૅન્ચમાર્ક તળજમીન સ્ત્રી. તળિયાની જમીન
તળપદ ન. ગામતળની જમીન (૨) અસલ - મૂળ જગા (૩) સપાટ જમીન (૪) જેનું પૂરું મહેસૂલ લેવાતું હોય એવી ખાલસા જમીન
૩૮૮
[તંતરવું
[ગાદલું
તળવું ન. તળિયું; તળું તળાઈ સ્ત્રી. (સં. તૂલવતી, પ્રા. તૂલાવઈ) ખૂબ રૂ ભરેલું તળાઈ પું. તાડનું (નર) ઝાડ
તળું ન. તળિયાનો ભાગ; તળિયું તળે ના. (સં. તલ) નીચે; તળિયે તલપાપડ તળેઉપર ક્રિ.વિ. ઊંચુંનીચું; તળે કે ઉપર (૨) અધીરું; તળેટી સ્ત્રી. (સં. તાલપટ્ટિકા, પ્રા. તલાટ્ટિયા) પર્વતની આજુબાજુનો નીચાણનો પ્રદેશ [નહિ એવું - શુદ્ધ
તહેનાત સ્ત્રી. (ફા. તઅનાત) સેવાચાકરી કરવા માટેની
હાજરી (૨) સેવાચાકરી; તાબેદારી
તહેવાર પું. (સં. તિથિવાર, પ્રા. તિહિવાર) ટાણું; તળ્યુંતાવ્યું વિ. તળેલું અને તાવેલું (૨) (લા.) અભડાય તંગ વિ. (ફા.) ભિડાતું; ચપસીને આવી રહેતું; સાંકડું (૨) તાણેલું; કસેલું (૩) છૂટ વગરનું; ખેંચાતું (નાણાં કે વેપારની બાબતમાં) (૪) કાય૨; કંટાળેલું (૫) પું. ઘોડાનું જીન ખસી ન જાય તે માટે પેટને કસીને બાંધેલો પટો (૬) મન ઊંચા થાય એવું (૭) કંજૂસ; અનુદાર; સંકુચિત લિયો તંગડી સ્ત્રી. (ટંગડી ઉપરથી) ટાંટિયો (૨) ટૂંકી ચોરણીતંગદિલ વિ. તંગ દિલવાળું
તંગદિલી સ્ત્રી, દિલ તંગ થવાં તે; વૈમનસ્ય તંગાશ સ્ત્રી. (ફા. તંગ ઉપરથી) તંગી; અછત તંગિયો પું. (તંગડી ઉપરથી) નાની સૂંથણી; જાંઘિયો તંગી સ્ત્રી. (ફા.) તાણ; ન્યૂનતા; અછત; તંગપણું તેંડુલ પું. (સં.) તંદુલ; તાંદુલ; ચોખા
તળાતળ ન. સાત પાતાળમાંનું એક; તલાતલ તળાતાંદળા પું.બ.વ. (તળા = તળવું + તાંદળા) (સં. તંડુલ) શેકેલા ચોખા – મમરા (૨) ક્રિ.વિ. છૂટછૂટું; લગારે વળગણ ન રહે એમ
કરવી
તળાવ ન. નાનું સરોવર [તલાવ તળાવડી સ્ત્રી. (-ડું) ન. (સં. તટાક, પ્રા. તાગ) નાનું તળાવો પું. ગાડાની પીંજણી તળેની આડી; તણાવો તળાંસવું સ.ક્રિ. (સં. તલપ્) ધીમેધીમે ચાંપવું; ચંપી [ખુલ્લું; પૂરેપૂરું ખુવાર તળિયાઝાટક ક્રિ.વિ. તળિયું ખુલ્લું થઈ જાય તેમ; ખુલ્લેતળિયું ન. નદી વગેરેના કાંઠાના ઢોળાવમાં વવાતા એક વેલાનું ફળ – તડબૂચ, ટેટી, સકરટેટી [તળિયું તળિયું ન. (સં. તલ) છેક નીચેનો ભાગ; તળ (૨) પગનું તળી સ્ત્રી. જોડામાં પગના તળિયાને અડીને રહેતી ચામડાની પટી; સખતળી (૨) નદી, તળાવ વગેરેનો પાણીની નજીકનો કાંઠાનો ઢોળાવ
-
તળપદું વિ. સ્થાનિક; મૂળ વતનનું (૨) ગામઠી; દેશી તળવટ સ્ત્રી. પગનાં તળિયાંનું તળવાવું તે (૨) તળિયું
તંત પું. (સં. તન્તિ કે તંતુ) તાર; તાંતણો (૨) કોઈ ઘટના
(૩) જમીનની સપાટી (૪) ઊમરાનું ઘડેલું લાકડું (૫) મોભને ટેકવવા સામસામી ભીંતો પર ગોઠવીને રખાતું આડું લાકડું
કે વાતની પરંપરા - તેનો લાંબો તાંતણો (૩) ચર્ચા; વાદવિવાદ (૪) છાલ; કેડો (૫) મમત; જિદ; હઠ તંતની સ્ત્રી. તૃનતુની (એક વાઘ) (૨) હામાં હા
તળવાવું અક્રિ. વધારે પડતા ધસારાથી પગના તળિયાંનું
આળું થવું (૨) ઢોરના કાચા ગર્ભનું પડી જવું [પકવવુંતંતરવું સક્રિ. (સં. તંત્ર ઉપરથી) છેતરવું; ધૂતી લેવું; તળવું સ.ક્રિ. (સં. તલતિ, પ્રા. તલઇ, કકડાવેલા ઘીતેલમાં
ભોગવવું

Page #406

તંતીલુ
તંતીલું વિ. તંતવાળું; તંત ન મૂકે એવું; જિદ્દી; હઠાગ્રહી તંતુ પું. (સં.) તાર; તાંતણો; રેસો (૨) પાતળી નસ તંતુવાદળ ન. બહુ ઊંચું સફેદ વાદળ; ‘સિરલ ક્લાઉડ' તંતુવાદ્ય ન. (સં.) તંતુથી વાગતું વાજિંત્ર તંતે(-તો)નંત ક્રિ.વિ. (તંત ઉપરથી) એક કેડે બીજું એમ;
લગાતાર; એક પછી એક (૨) બરોબર; પૂરેપૂરું તંત્ર ન. (સં.) હિંદુઓનાં એક પ્રકારનાં શાસ્ત્રો (તેમાં મંત્રો, પ્રયોગો અને ક્રિયાઓ ઉપર વધુ ભાર મૂકેલો છે.) (૨) વ્યવસ્થા; વહીવટ; ‘ઍડમિનિસ્ટ્રેશન’ (૩) તેની યોજનાપૂર્વક ગોઠવણ; આયોજન (૪)સિદ્ધાંત (ન્યા.) તંત્રબદ્ધ વિ. (સં.) બરોબર તંત્રરૂપે ગોઠવાયેલું; વ્યવસ્થિત આયોજનવાળું [સંપાદક તંત્રી પું. (સં.) તંત્ર ચલાવનાર; અધિપતિ (૨) છાપાનો તંત્રી સ્ત્રી. તંતુવાઘનો તાર (૨) ધનુષ્યની દોરી; પણછ (૩) એક તંતુવાદ્ય
તંત્રીલેખ પું. સંપાદકીય; અગ્રલેખ; ‘ઍડિટેરિયલ’ તંદુરસ્ત વિ. (ફા. તંદુરસ્ત) નીરોગી; સ્વસ્થ તંદુરસ્તી સ્ત્રી. આરોગ્ય; સ્વાસ્થ્ય તંદુલ પું. તાંદુલ; તંડુલ; તાંદળા તંદૂર પું. (અ. તત્ત્તર) એક જાતનો ભઠ્ઠી જેવો ચૂલો તંદૂરી વિ. તંદૂર (તન્ત્ર)નું કે તે વડે થતું (૨) સ્ત્રી. એક પ્રકારની રોટી [અર્ધસભાન અવસ્થા તંદ્રા સ્ત્રી. (સં.) આળસ; સુસ્તી; ઘેન (નિદ્રાનું) (૨) તંદ્રાલુ(-ળુ) વિ. તંદ્રાવાળું
તંદ્રિલ વિ. (સં.) ઘેન કે તંદ્રામાં ડૂબેલું; તંદ્રાયુક્ત
૩૮૯
તંબાકુ(-કૂ) સ્ત્રી. તમાકુ [લૂગડાનું ઘર તંબુ(-બૂ) પું. દોરડાં અને થાંભલાને ટેકે તાણેલું છત્રીઘાટનું તંબૂર પું. (ફા.) તાનપૂરો; તંબૂરો
તંબૂરાપેટી સ્ત્રી. સૂરપેટી
તંબૂરી સ્ત્રી. નાનો તંબૂરો, એકતારો (૨) સારંગી તંબૂરો પું. (અ. તંબૂર) એક તંતુવાદ્ય; એકતારો તંબોળ પું. (સં. તંબૂલ, પ્રા. તંબોલ) નાગરવેલનું પાન (૨) તેની બાડી કે બીડું (૩) ઘાડો લાલ રંગ (૪) ગળાનો એક રોગ
તંબોળી પું. પાનસોપારી વેચનાર કે એક જ્ઞાતિ તઃ પ્રત્ય. (સં.) નામને લાગતાં ‘માંથી’, ‘ની દૃષ્ટિએ' એવા અર્થનું ક્રિયાવિશેષણ બનાવતો પ્રત્યય ઉદા. તત્ત્વતઃ -તા પ્રત્ય. (સં.) ભાવવાચક સ્ત્રીલિંગ બનાવતો પ્રત્યય. ઉદા. એકતા
તા પું. (ફા.) એક કાળ; તાવ; ‘પેપર-સીટ’ તા પું. ગરમી (૨) (લા.) આવેશ; ક્રોધ તા. સ્ત્રી. ‘તારીખ’નું ટૂંકું રૂપ
સાઈ પું. મુસલમાનની એક નાત; પીંજારો (૨) વણકર તાઈ સ્ત્રી. એક વસ
|તાજગી
તાઉ વિ. આકળા સ્વભાવનું; ગુસ્સાવાળું; ગરમ મિજાજી તાઊસ પું. (અ. તાવૂસ) મોર (૨) ન. એક છેડે મોરનો આકાર હોય એવું વાદ્ય
તાઓ, (૦ધર્મ) પું. ચીની ફિલસૂફ લાઓત્સેનો તત્ત્વ
સિદ્ધાંત કે તેને આધારે ચાલતો (ચીની) ધર્મસિદ્ધાંત તા.ક. સ્ત્રી. ‘તાજા કલમ'નું ટૂંકું રૂપ; મુખ્ય લખાણ પૂરું થયા પછી તેની નીચે ઉમેરેલું લખાણ તાક સ્ત્રી. (સં. તક્ર) છાશ
તાક સ્ત્રી. (તાકવું પરથી) નેમ; ચોટ તાક ધું. લાગ; તાકડો
તાકડે ક્રિ.વિ. બરોબર તાકડાના-અણીના વખતે; ખરે વખતે તાકડો પું. તાક; લાગ; મોકો તાકડો પું. (ત્રાક ઉપરથી) તાગડો તાકણિયું વિ. તાકનારું; તાકેડુ
તાકત સ્ત્રી. તાકાત; શક્તિ; સામર્થ્ય; મગદૂર તાકતવર વિ. (ફા.) તાકાતવાળું; બળવાન તાકવું સ.ક્રિ. (સં. તર્કયતિ, પ્રા. તક્કઇ) એકીનજરે જોયા કરવું (૨) નિશાન બાંધવું (૩) ઇચ્છવું; ધારવું તાકાત સ્ત્રી. (અ.) શક્તિ; મગદૂર; તાકત તાકીદ સ્ત્રી. (અ.) ઉતાવળ (૨) આજ્ઞા; ફરમાન; તરત કરવાની જરૂરિયાત (૩) ચેતવણી; ધમકી તાકીદચિઠ્ઠી સ્ત્રી., તાકીદપત્ર પું. શાસનપત્ર; ઉપરીના હુકમનો તાકીદનો કાગળ (૨) મનાઈહુકમ તાકું ન. (અ. તાક) ગોખલો; દીવાલમાંનું હાટિયું તાકેડુ વિ. તાકેલું નિશાન પાડનાર; તાકણિયું; નિશાનબાજ તાકો પું. (અ.) ફાડ્યા વિનાનું લાંબું એકસરખું લૂગડું; થાન તાકો પું.તાકું; ગોખલો; હાટિયું
તાકોડી વિ. તાકેડું; તાકણિયું
તાગ પું. (સં. સ્થાસ્થ્ય, દે. થગ્ય) છેડો; અંત; નિવેડો (૨) પરણીનેવિદાયથતા વરતરફથીછેવટેભાગોળે કન્યાપક્ષના ભાટ તથા બ્રાહ્મણોને અપાતી દક્ષિણા કે લાગો તાગડધિન્ના પં.બ.વ. મોજમજા (૨) રંગરાગ; ચેનબાજી તાગડો પું. (ત્રાક ઉપરથી) તાંતણો; જનોઈ, ત્રાગડો તાગડો છું.તાકડો; લાગ
તાગવું અ.ક્રિ. તાગ કાઢવો; માપ કાઢવું; અંદાજ કાઢવો
(૨)પરવારવું; તાગ આણવો;છૂટાથવું(૩)છોડી દેવું તાછ સ્ત્રી. પથ્થ૨ટાંકતાં પડતો કચરો-છોલ (૨) (દાગીનાને)
છોલતાં પડતો કચરો (૩)ઓપ; ચકચકાટ તાછ(-સ)વું સ.ક્રિ. (સં. તક્ષતિ, તચ્છઇ) ટાંકણાથી
છોલવું; છોલીને ચકચકતું કરવું(૨) તાછિયુંકરવું-કાપવું તાછિયું ન. કલમની જેમ ત્રાંસો કાપેલો સાંઠાનો ટુકડો તાજ પું. (ફા.) મુગટ, રાજમુગટ (૨) ગંજીફાનું બાદશાહના મહોરવાળું પાનું [તંદુરસ્તી
તાજગી સ્ત્રી. (ફા.) તાજાપણું (૨) તેજી; સ્ફૂર્તિ (૩)

Page #407

તાજw/
3૯ -
તાદેશ તાજણ સ્ત્રી. (તાજી ઉપરથી) સૌરાષ્ટ્રની એક ઉત્તમ થતી પીડા; તતડાટ (૨) જૂનો ઝઘડો (૩) આગ્રહ; હઠ પ્રકારની ઘોડી
તાણ સ્ત્રી, (તાણવું ઉપરથી) શરીરની - ૨ગોની ખેંચ (૨) તાજણો(ણિયો) પૃ. તાજણ ઘોડીમાં ઉત્પન્ન ઘોડો કિટાક્ષ તંગી; અછત (૩) આગ્રહ [‘ટેન્શન (પ.વિ.) તાજણો છું. (સં. તર્જન, પ્રા. તજણ) સાટકો; ચાબુક (૨) તાણ ન. પાણીના વહેણનું તાણી જવાનું જોર (૨) ખેંચાણ; તાજપ સ્ત્રી. તાજાપણું; તાજગી
ક્રિયા તાણવું સક્રિ. (સં. તાનયતિ, પ્રા. તાણ) ખેંચવું (૨) તાજપોશી સ્ત્રી, તાજ પહેરવાની - ગાદીએ આવવાની ઘસડવું (૩) લાંબું થાય તેમ ખેંચવું કે કોઈ ક્રિયા તાજમહાલ પુ. આગ્રાની સુપ્રસિદ્ધ ઇમારત
ચલાવવી (જેમ કે, રાગડો, લહેકો વગેરે) (૪) પક્ષ તાજવું ને. ત્રાજવું
કરવો. ઉદા. કોઈનું તાણવું તાજા(-)કલમ સ્ત્રી. (ફા.) (ટૂંકમાં લખાય છે તા.ક.) તાણંતાણ, (-ણા), તાણાવાણ સ્ત્રી. ખેંચાખેંચ; આમ ને
મુખ્ય લખાણ પૂરું થયા પછી તેની નીચે ઉમેરેલું લખાણ તેમ કે ઉપરાછાપરી તાણવું તે તાજિયો . (અ.) તાજ કે ઘૂમટવાળા ચંદ્રકારનો કૃત્રિમ તાણિયો !. છાપરા, કઠેડા વગેરેના આધાર માટે મુકાતો મકરબો; તાબૂત
પથ્થર; લાકડા કે લોઢાનો ખૂણિયો; “બ્રેકેટ' તાજુબ વિ. (અ.) આશ્ચર્યચકિત; દંગ
તાણી સ્ત્રી, નાનો તાણો; ઊભો તાર તાજુની સ્ત્રી. આશ્ચર્ય; નવાઈ; અચંબો
તાણીતૂતો)શી(-સી), (૨ને) ક્રિ.વિ. ખૂબ ખેંચીને; તાજું વિ. (ફા. તાજહ) નવું; તરતનું (૨) થાક ઊતરી મારીમચડીને; મુસીબતથી [આગ્રહપૂર્વક
જઈને સ્કૂર્તિમાં આવેલું (૩) પૈસાથી ભરેલું; તર તાણીને અ. લાંબા અવાજ કરીને; મોટેથી; જોરથી (૨) તાજુંતમ વિ. એકદમ તાજું
તાણ વિ. (સં. ત્રયોનવતિ, પ્રા. તેણવ-તેણઈ) નેવુ તાજુંમાશું વિ. હૃષ્ટપુષ્ટ (૨) તંદુરસ્ત
વત્તા ત્રણ (૨) ૫. ત્રાણુનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૯૩' તાજૂડી સ્ત્રી. ત્રાજુડી; નાનું ત્રાજવું
તાણો પુ. વણવાન ઊભો તાર (આડો તાર તે વાણો) તાજેકલમ સ્ત્રી. જુઓ “તાજા કલમ
તાણાવાણો છું. તાણો અને વાણો તાજેતર વિ. (ફા. તાજણ + અ. તર) તાજેતાજું; તરતનું તાત છું. (સં.) પિતા; બાપ (૨) (ખાસ કરીને હાથ તાજેતરમાં ક્રિ.વિ. હમણાં જ; થોડા વખત પર
નીચેના માણસો, શિષ્યો કે બાળકો માટે) વહાલનું તાટ પું. (સં. ત્રટ્ટ) છીછરી મોટી થાળી; ટાટ (૨) તંગ; એક સંબોધન સક્કસ; અક્કડ
તાતા મું. રોટલો (બાળકની ભાષામાં) તાટ ન. શણનું કપડું; ગૂણપાટ
તાતાઈ ઉઠ, સ્ત્રી. (-વૈયા) ઉદ્દ, પુ.બ.વ. નાચવાના તાટધ્ધ ન. તટસ્થપણું; નિષ્પક્ષતા
તાનનો એક બોલ (૩) નાના બાળકને ઊભું થતાં તાટી સ્ત્રી, (દ. તટ્ટી) કામડાંનો પડદો; ટટ્ટી
શીખવતાં વપરાતો શબ્દ તાટું ન. (દ. તદ્દી) વાંસ - ઘાસની નાની ચટાઈ કે પડદો તાતું વિ. (સં. તપ્ત, પ્રા. તત) ખૂબ ગરમ - તપેલું (૨) તાડ કું. (તાલ, તાલિ) એક જાતનું ઝાડ
આકળા સ્વભાવનું, ગરમ મિજાજનું (૩) તરતનું તાડ છું. માર-ઠોકનો સોજો
ગિોળ તાજું (૪) તેજસ્વી તાડગોળ છું. તાડ- ખજૂરાંના તાજા રસ-નીરાનો બનાવાતો તાત્માનું વિ. હૃષ્ટપુષ્ટ તાડગોળો છું. તાડનું ફળ; તાડિયું
તાત્કાલિ(-ળિ)ક વિ. સં. તાત્કાલિક) તે કાળ સમય સંબંધી તાડછું, (-પત્ર) ન. તાડનું પાંદડું
કે તે પૂરતું (૨) તરતનું; તાકીદનું; વિલંબ વિનાનું તાડન ન. (સં.) તાડવું તે – મારવું તે; મારપીટ તાત્ત્વિક વિ. (સં.) તત્ત્વને લગતું (૨) યથાર્થ તાડપત્ર ન. તાડનું પાંદડું; તાડછું
તાત્પર્ય ન. (સં.) ભાવાર્થ મતલબ; સાર (૨) હેતુ; તાડપત્રી સ્ત્રી, તાડના પાનનું છાજ શિણની એક મોદ ધારણા; આશય તાડપત્રી સ્ત્રી. (ઈ. ટારપોલિન) વરસાદમાં રક્ષણ કરે એવી તાપૂરતું વિ. તે વખત પૂરતું; તેટલા કે તે કામ પૂરતું તાડવું સક્રિ. (સં. તા) મારવું; માર મારવો સાથેઈ ઉદ્. તાતા થઈ તાડવું અક્રિ. ત્રાડવું; મોટેથી ગર્જવું
તાદર્થ્ય ન. (સં.) તેને માટે હોવાપણું બતાવતો સંપ્રદાન તાડિયું ન. તાડના પાનનો કકડો (૨) રેંટિયાનું પાંખિયું વિભક્તિનો અર્થ (૨) હેતુ; ધારણા; ઉદેશ તાડી સ્ત્રી, તાડ - ખજૂરાં વગેરેનો કેફી બનાવેલ રસ તાદાભ્ય ન. (સં.) સમાનતા; એકતા; અભિન્નતા તાડૂકવું અ.ક્રિ. તડૂકવું; ત્રાડવું; બરાડવું
તાદાદ સ્ત્રી. (અ.) સંખ્યા (૨) ગણતરી તાડૂકો ૫. તડૂકો; ત્રાડ
તાદશ વિ. (સં.) તેના જેવું જ; આબેહૂબ દિખાવ, સ્વરૂપ, તાડો છું. (સં. તાડૂ પરથી) સોજાને લીધે ચામડી તણાઈ સ્વભાવ, ગુણ વગેરેમાં); અદલોઅદલ
-
1

Page #408

તાર્દશ્યતા|
તાદૃશ્યતા સ્ત્રી. (સં.) તાદૃશ્યપણું (ધૂન; લેહ; લગની તાન સ્ત્રી. (સં.) ગાયનમાં લેવાતા પલટા; આલાપ (૨) તાન સ્ત્રી. મસ્તી; તોફાન (૨) ઉમંગ; ઉત્સાહ તાનટપ્પો છું. તાન સાથે ટપ્પો ગાવો તે કે તેની ચીજ; ગાયન; તાનપલટો
૩૯ ૧
તાનપૂરો પું. ગાયનમાં તાન પૂરતું વાઘ; તંબૂરો તાનાબાજી સ્ત્રી. તાના મારવા, મહેણાં મારવાં તે તાનારીરી સ્ત્રી. ગાયનની એક તરે; તરાણા તાનાશાહી સ્ત્રી. આપખુદી; સરમુખત્યારી; ‘ડિક્ટેટરશિપ’ તાનો પું. (અ.) ટોણો; મહેણું (૨) ક્રોધ તાપ પું. (સં.) તડકો (૨) ગરમી; આંચ (૩) વર; તાવ
(૪)રુઆબ;કડકાઈ(૫) કડપ; ધાક (૬)દુ:ખ; સંતાપ તાપક, (-કારી), (-જનક) વિ. (સં.) તાપ કરનારું તાપડિયું ન. તાપને લીધે થતો ફોલ્લો; તાપોડિયું (૨)
સખત તાપ
તાપડું ન. તડકો ઝીલવા માટેનો ગૂણપાટ તાપણી સ્ત્રી. (-ણું) ન. તાપવા માટે ફૂસ, ઘાસ, લાકડાં વગેરેનો ઢગલો કરી લગાડેલો અગ્નિ (૨) તાપવું તે તાપત(-તિ)લ્લી સ્ત્રી. બરોળની ગાંઠ; ‘સ્પ્લીન’ તાપત્રય પું. (સં.) આધિ, વ્યાધિ અને ઉપાધિ અથવા
આધ્યાત્મિક, આધિભૌતિક અને આધિદૈવિક એ ત્રણ જાતનાં દુ:ખ-સંતાપ; ત્રણ તાપનો સમૂહ [કરાવનારું તાપદાયી(-યક) વિ. (સં.) ચિંતા વગેરે કરાવનારું; સંતાપ તાપમાન ન, ઉષ્ણતામાન તાપમાપક ન. થર્મોમીટર
તાપવું અ.ક્રિ. (સં. તય્યતિ, પ્રા. તપ્પઇ) સૂર્ય કે અગ્નિથી
ટાઢ ઉડાડવી (૨) સ.ક્રિ. (તપ સાથે) તપ કરવું તાપશામક વિ. (સં.) ઉષ્ણતા શમાવનારું તાપસ વિ. (સં.) તપ કરનાર; તપસ્વી (૨) પું. ઋષિ તાપસી સ્ત્રી. (સં.) તપસ્વી સ્ત્રી (૨) ઋષિ કન્યા/પત્ની તાપિત વિ. (સં.) ગરમ કરેલું; તપાવેલું તાપી સ્ત્રી. (સં.) સાતપૂડામાંથી નીકળી ગુજરાતમાં થઈને
વહેતી સૂરત પાસેની નદી [લીધે થતી ફોલ્લીઓ તાપોટો પું. (-ડિયું) ન. સખત તાપ; કઠારો (૨) તાપને તાફતો પું. (ફા.) એક જાતનું રેશમી કાપડ; ટાફેટો [ઝટપટ તાબડતોબ ક્રિ.વિ. તરત જ; જરા પણ વિલંબ કર્યા વગર; તાબૂત પું., ન. (અ.) મડદાપેટી; જનાજો (૨) ખાસ કરીને
ઇસ્લામી શહીદ હુસેનની યાદગીરીમાં મોહરમના દિવસોમાં કબર જેવા ઘાટ કાઢે છે તે; તાજિયો (૩) બાહ્યું કે શૂનમૂન જેવું થયેલું માણસ તાબૂતગર વિ. તાબૂત બનાવનાર કારીગર તાબે ક્રિ.વિ. (અ.) તાબામાં; હુકમ તળે; કબજે તાબેદાર વિ. હુકમમાં રહેનારું; આજ્ઞાંકિત (૨) પરાધીન તાબેદારી સ્ત્રી. તાબેદારપણું; અધીનતા
[તારક
તાબો છું. કબજો; હવાલો
[ાબોટો
તાબોટો યું. હથેળી ૫૨ હથેળી અફાળી કરેલો અવાજ (૨) તામડી સ્ત્રી. (સં. તામ્ર પરથી) તાંબડી; ત્રાંબડી તામડો પું. પાણી ભરવાનું મોટું વાસણ; તાંબડો, ત્રાંબડો તામરસ પું. (સં.) એક છંદ (૨) કમળ (૩) તાંબું (૪)
સોનું [બનેલું (૩) પું. ગરમ મિજાજ; ગુસ્સો તામસ વિ. (સં.) તમોગુણને લગતું (૨) અંધારું; તમસનું તામસિક વિ. ક્રોધી; તામસી (૨) તામસ; તમોગુણી તામસી વિ. ક્રોધી (૨) તામસ (૩) સ્ત્રી. દુર્ગાનું એક નામ તામસી વિદ્યા સ્ત્રી. ઊંઘમાં નાખવાની વિદ્યા તામિલ સ્ત્રી. તામિલનાડુ રાજ્યની એક દ્રાવિડ ભાષા તામિલનાડ, (-) પું. મદ્રાસ આસપાસનો તામિલ ભાષાભાષી પ્રદેશ
તામિસ્ર ન. (સં.) ઘોર અંધકારવાળું એક નક તામીલ સ્ત્રી. હુકમનો અમલ; આજ્ઞાંકિતપણું તામ્ર વિ (સં.) લાલ; રાતું (૨) ન. તાંબું તામ્રકાર, તામ્રકૂટ પું. તાંબાનાં વાસણ બનાવનારો; કંસારો તામ્રપટ(-ત્ર) પું., ન. તાંબાનું પતરું (૨) તેના પર લખેલો લેખ-અભિલેખ
તામ્રભસ્મ સ્ત્રી. (સં.) તાંબાની ભસ્મ-એક ઔષધિ તામ્રમુદ્રા સ્ત્રી. (સં.) તાંબાનો સિક્કો [સમય તામ્રયુગ પું. (સં.) તાંબાનાં વાસણો વપરાવા લાગ્યા તેવો તામ્રલેખ પું. (સં.) તાંબા પર કોતરેલો લેખ; તામ્રપત્ર તામ્રવર્ણ, (-શું) વિ. તાંબાના રંગનું; લાલચોળ; લાલઘૂમ તાયફાવાળો પું. પાકિસ્તાન અને અફઘાનિસ્તાનની વચ્ચેના
ભાગમાં રહેતા તાયફા(ટોળી)નો આદમી તાયફાવેડા યું.બ.વ. દારૂ પીને કે બીજી રીતે નિરકુંશપણે
માણવું તે (૨) ઉડાઉપણું; વંઠી ગયેલા જેવું વર્તન (૩) નાટકીય વર્તન
તાયફો પું. (અ.) ટોળી; સમૂહ; મંડળ (૨) ગાવા
બજાવવાનું કામ કરનાર રામજણી અને તેના સાથીઓનો સમૂહ (૩) તાયફા જેવું નાટકીય વર્તન કે તેવો દેખાવ કરવો કે દૃશ્ય ભજવવું તે; ‘ફ્લોટ’ તાર વિ. (સં.) તીણો કે ઊંચો (સ્વર) (૨) ઉત્તમ (૩)
પું. કિનારો; સામો કાંઠો (૪) અંત; છેડો; મુક્તિ (૫) તરી શકાય તેવી સ્થિતિ (પાણીની)
તાર જું. (ફા., સં.) તંતુ; દોરો; રેસો (૨) ધાતુને ખેંચીને
બનાવેલો તાર (૩) તાર મારફતનો સંદેશો; ‘ટેલિગ્રામ’ (૪) તલ્લીનતા; એક લગન (૫) કેફની ખુમારી (૬) સાતત્ય; એકધારી પરંપરા
તાર ખું. (ધાનો) તાવ; તા; ‘પેપર-સીટ’ [તારઘર તારઑફિસ સ્ત્રી. તારથી સંદેશો લેવા-મોકલવાનું કાર્યાલય; તારક વિ. (સં.) તારનાર; ઉદ્ધાર કરનાર તારક યું. (સં.) તારો; સિતારો

Page #409

તારક)
3૯૨
|| તાલમેલ તારક વિ. (સં.) પ્રવાહીમાં તરવા કે તારવાનો ગુણ કે તારા(-ધીશ, પતિ, ૦૫ડ) . (સં.) ચંદ્ર શક્તિવાળું; “બોયન્ટ' (પ.વિ.)
તારામતી સ્ત્રી. (સં.) રાજા હરિશ્ચંદ્રની પત્ની તારક પું. (સં.) એક રાક્ષસ-દાનવ
તારામંડલ ન. (સં.) બધા તારાઓનો સમૂહ (૨) એક તારકચિહ્ન ન. (સં.) તારાની આવી * નિશાની જાતનું દારૂખાનું તારકસ છું. (તાર+ફા. કશ) ધાતુનો તાર ખેંચનારો (૨) તારામૈત્રી સ્ત્રી. (-ત્રક) ન. (સં.), તારાલગ્ન ન. આંખે સોનાચાંદીનો કસબ કરનારો
આંખ મળવી તે: નેત્રપલ્લવી (૨) તેનાથી થયેલી પ્રીતિ તારકસબ ૫. સોનાચાંદીના તાર તથા કસબ
તારાસ્નાન ન. મળસ્કે તારા અદેશ્ય ન થાય તે પહેલાં કરતું તારકા સ્ત્રી, (સં.) તારો; સિતારો
આકાશ નીચે સ્નાન
ભરેલું તારકિત વિ. (સં.) તારાઓથી ભરેલું-બચેલું (૨) જેને તારાંકિત સ્ત્રી. (સં.) ખાસ યાદીમાં સ્થાન (૨) તારાઓથી
* એવું નિશાન કરવામાં આવ્યું છે તેવું; તારાંકિત તારિકા સ્ત્રી, (સં.) તારો તારઘર ન. (સં.) તાર-ઓફિસ
તારિણી વિ. સ્ત્રી. (સં.) ઉદ્ધાર કરનારી; તારનારી તારણ ન. (સં.) પાર ઉતારવું તે; ઉદ્ધાર (૨) તારવી કાઢેલું તારીખ સ્ત્રી. (અ.) એક આખો દિવસ કે તેનો ક્રમિક
તે; સાર; તાત્પર્ય (૩) કરજ કરવામાં મૂકવી પડતી આંકડો; રોજ; ચાંદ (ઈસ્વી કે મુસલમાની મહિનામાં) માલની કે રોકડની અનામત: કરજ વાળવા અનામત તારીખવાર કિ.વિ. તારીખના અનુક્રમવાનું કે તેવા રખાતી રકમ (૪) વસ્તુ તારવી કાઢ્યા પછી રહેતું અનુક્રમે, તારીખ પ્રમાણે; કોનોલૉજિક્ત' પ્રવાહી (૫) હિસાબ તારવી કાઢવો તે; તારવણી; તારીખિયું ન. તારીખ જાણવા કરેલી યોજના; ‘કેલેન્ડર તારીજ; “બેલેન્સ' (૬) પ્રવાહીમાં તારક બળ કે (૨) તારીખનો દ્દો ગુણવાળું હોવું તે; “બૉયન્સી (પ.વિ.)
તારીજ સ્ત્રી. (અ.) જમાઉધારનું તારણ (૨) સાર-સારાંશ તારણતરણ વિ. (૨) પું. ઉદ્ધાર કરનાર; ઉદ્ધારક , તારીફ સ્ત્રી. (અ.) વખાણ; પ્રશંસા તારણફંડ ન. દેવાનું પાર ઉતારવાનું અનામત ફંડ; તારુણી સ્ત્રી. (સં.) તરુણી; જુવાન સ્ત્રી - ડૂબતફંડ; “સિંકિંગ ફંડ
તારુણ્ય ન. (સં.) તરુણાવસ્થા; યુવાની તારણબળ ન. પ્રવાહીમાં રહેલા પદાર્થને ઉપર લાવવાનું તારું સર્વ. (અપ. તુહારઅ) બીજો પુરુષ એકવચન, સંબંધ તારણહાર વિ. (૨) ૫. તારણતરણ: ઉદ્ધારક
વિભક્તિ; તેને લગતું; તારી માલિકીનું તારતમ્ય ન. (સં.) ભાવાર્થ; સારાંશ (૨) ઓછાવત્તાપણું; તારે -રો)તાર કિ.વિ. તાંતણેતાંતણા છૂટા થાય એમ;
ફેર (૩) ગુણ; પ્રમાણ વગેરેનો પરસ્પર મેળ સળંગ (૨) તદન છિન્નભિન્ન (૩) પુ. દરેક તાર તારતાર વિ. (ફા.) ટુકડેટુકડા (૨) ચીંથરેચીંથરાં થયેલું તારો પં. આકાશમાં ઝબૂકતો ગોળો (૨) આંખની કીકી તાર-મનીઑર્ડર છું. તારથી મોકલાતો મનીઓર્ડર તારો . (સં. તારક, પ્રા. તારઅ) હોશિયાર તરનાર; તાર-માસ્તર છું. તારના યંત્ર પર સંદેશા લેવા મોકલવાનું તરવૈયો કામ કરનાર અધિકારી; સિગ્નલર',
તાર્કિક વિ. (સં.) તર્કને લગતું (૨) પું. તર્કશાસ્ત્રી તારલો, (-લિયો) ૫. તારો (લાલિત્યવાચક) તાર્ય ૫. (સં.) ગરુડ પક્ષી (વિષ્ણુનું વાહન) તારવણી સ્ત્રી, (હિસાબ) તારવવું તે; તારણ કઢાવવું તે તાલ પું. (સં.) ગાયનના ઠોકનું માપ (૨) મજા; રંગ; તારવવું સક્રિ. (‘તારવું” ઉપરથી) દબાઈ ગયેલી વસ્તુને રસ (૩) લાગ; યોગ્ય સમય (૪) તાડ (૫) કાંસીજોડ
ઊંચી આણવી (૨) ઉપર-ઉપરથી લઈ લેવું(૩) પહોળું (૬) યુક્તિ; ખેલ; પ્રપંચ કરી પાણી સોંસરું કાઢી લેવું - બોળી કાઢવું (૪) જમા- તાલ સ્ત્રી. માથાની ટાલ ઉધારનો આંકડો ખાતાવાર નક્કી કરવો (૫) નફો- તાલ ન. (સં.) સરોવર તોટો કાઢવો (૬) બધામાંથી અમુક વીણી જુદું પાડવું તાલકી સ્ત્રી, તાળવું; તાલકું
ટિાલકું તારવાળો પું, તારનો સંદેશો પહોંચાડનારો ખેપિયો કે તાલકું ન. માથાનો વચલો અને સૌથી ઉપરનો ભાગ; પટાવાળો
ઉિગારવું તાલપત્ર ન. (સં.) તાડપત્ર તારવું સક્રિય તરે એમ કરવું; ઉદ્ધારવું; ડૂબતું બચાવવું; તાલબદ્ધ વિ. (સં.), તાલબંધ વિ., ક્રિ.વિ. પદ્ધતિસર તારા સ્ત્રી, (સં.) વાલીની સ્ત્રી (૨) આંખની કીકી (૨) સંગીતમાં તાલ પ્રમાણે, રિધમિકલ તારાજ વિ. (ફા.) ખેદાનમેદાન; જમીનદોસ્ત: ફના તાલબદ્ધતા સ્ત્રી. (સં.) તાલબદ્ધ હોવાપણું તારાજી સ્ત્રી. ખુવારી; પાયમાલી
તાલભંગ કું. (સં.) તાલ તૂટવો તે (સંગીત) તારાટપકી સ્ત્રી, ચાંલ્લા તરીકે ભરતમાં વપરાતી ધાતુની તાલમેલ સ્ત્રી, ટાપટીપ: સુચારુ રીતે કરેલી સજાવટ (૨) ચકચકિત ટીપકી; નાની ટીલડી
ઉપર - ઉપરનો ભપકો - સફાઈ

Page #410

તાલમેલિયું 3e 3
તાંત તાલમેલિયું વિ. તાલમેલ કરનારું
તાવ-તરિયો છું. (તાવ+તરિય) તાવ વગેરે રોગ તાલમેલ(ળ) . તાલનું મળવું તે
તાવમાપક ન. થરમૉમીટર તાલવાદન ન. (સં.) વાઘ પર તાલ વગાડવો તે તાવલી સ્ત્રી, થોડો ધીમો તાવ; ધીકડી તાલવ્ય વિ. (સં.) તાલુસ્થાની; તાળવાવાળા ભાગમાંથી તાવલું વિતાવવાનું તપાવવું (૨) ઓગાળવું (૩) કસવું ઉચ્ચારાતો; પેલેટલ'
ધોલાવેલી તાવવુંસ ક્રિ. (સં. તાપથતિ,પ્રા. તાવ) શુદ્ધ કરવા માટે ખૂબ તાલાવેલી સ્ત્રી. (દ. તલ્લોપિલિઆ) અધીરાઈ; ચટપટી; તાવી સ્ત્રી, નાનો તવો; લોઢી તાલિકા સ્ત્રી. (સં.) તાળી (૨) અનુક્રમણિકા (૩) યાદી તાવીજ ન. (અ.) મંતરજંતરનો દોરો અથવા માદળિયું તાલી સ્ત્રી, તાલવૃક્ષ; તાડ (૨) તાડી (૩) તાળી; બે હાથ તાવેથો છું. તવેથો
પ્રિભાવ અફાળી કરાતો અવાજ કે સંગીતનો અપાતો તાલ તાશેરો પં. બંદૂકનો અવાજ; ગોરીબારની ધડાધડ (૨) તાલી(-ળી)ઘેલું વિ. વખાણમાં તાળી પડે એવી મુરાદવાળું તાસ સ્ત્રી. (અ.) તાસક; તાટ (૨) (ઘડિયાળ) ઝાલર તાલીમ સ્ત્રી, (અ. તઅલીમ) કેળવણી, શિક્ષણ (૨). (૩) ઓપ; ઓપવાળો કસબ (૪) સ્વાદ; મજા; રંગ
અંગકસરતનું શિક્ષણ (૩) શિસ્ત (૪) શીખવવું કે (૫) તાછ (પદ્યમાં વપરાતો શબ્દ) [‘પીરિયડ
તેની આવડત તાલીમ મેળવેલ; ‘ટ્રેઇન્ડ' તાસ પું. અધ્યાપન-અધ્યયનનો નક્કી કરેલો પ્રત્યેક ગાળો; તાલીમબદ્ધ, તાલીમબંદ વિ. તાલીમથી વ્યવસ્થિત થયેલું; તાસ છું. તાસતો; એક જાતનું રેશમી કાપડ તાલીમબાજ વિ. કસરત જાણનારો; કસરતી (૨) ધૂર્ત; તાસક સ્ત્રી. (ફા.) ધાતુના પતરાની છીછરી થાળી ખેલાડી
[(‘રિફ્રેશર’ જેવો) વર્ગ તાસતો ૫. (તાસ=કસબ) એક જાતનું રેશમી કાપડ તાલીમવર્ગ કું. અમુક વિશેષ તાલીમ માટેનો ખાસ તાસળું ન. કાંસાનો પહોળો મોટો વાડકો; તાંસળું તાલીમાર્થી છું. તાલીમ લેનાર વિદ્યાર્થી
તાસવું ક્રિ. વિ. તાછવું; ટાંકણાથી છોલવું (૨) છોલીને તાલીમી વિ. તાલીમને લગતું કે તાલીમવાળું કે તાલીમ ચકચકતું કરવું (૨) તાછિયું કરવું - કાપવું [ઘાટ લેનારું કે લેવાની ઇચ્છાવાળું
તાસીર સ્ત્રી. (અ.) લક્ષણ; ગુણ; છાપ; અસર (૨) રૂપ; તાલ સ્ત્રી., ન. (સં.) તાળવું
તાસીરો છું. તાલ; ઘાટ; મજા તાલુ ન. (અ. તલા=સોનું) કાપડમાં મુકાતો એક કસબી તાસું ન. (અ. તાસ) એક જાતનું નગારું તાલુક પં. (અ, તાલુકો સંબંધ; લાગતું-વળગતું હોવું તે તાળવું. (સં. તાલુ, પ્રા. તાલુઅ) મોંની બખોલનો ઉપલો (૨) માલમિલકત; ગરાસ (૩) તાલુકો
ઘુમટ જેવો ભાગ (૨) માથાનું તાલકું તાલુકદાર છું. નાના ગરાસનો ધણી (૨) તાલુકાનો - તાળાÉચી સ્ત્રી, તાળું અને કૂંચી (૨) છોકરાની એક રમત
ગામનો વહીવટ કરનાર સરકારી અમલદાર તાળાબંધી સ્ત્રી, માલિક તાળું મારીને મજૂરોને કામે ચડતા તાલુકદારી વિ. તાલુકાદારને લગતું
- રોકે તે; ‘લોકઆઉટ તાલુકદારી સ્ત્રી, તાલુકદારનું કામ કે પદ
તાળિયું વિ. માત્ર તાળી પાડી દૂર રહેનારું, સ્વાર્થી (સગું) તાલુકો છું. જિલ્લાનો નાનો ભાગ; પરગણું
તાળી સ્ત્રી. (સં. તાલિકા, પ્રા. તાલિઆ) બે હાથ અપાવી તાલુમૂલ(-ળ) ન. (સં.) તાળવાના મૂળનો ભાગ
કરાતા અવાજ યા સંગીતનો અપાતો તાલ તાલુસ્થાન ન. (સં.) તાળવાનો ભાગ
તાળીઘેલું વિ. પ્રશંસામાં તાળી પડે એવી ચાહના કે તાલુસ્થાની વિ. તાલુસ્થાનમાંથી ઉચ્ચારાતું; તાલવ્ય વાસનાવાળું; તાલીઘેલું તાલે ન. (અ, તાલિમ) નસીબ, કિસ્મત; ભાગ્ય તાળું ન. (સ, તાલક, પ્રા. તાલઅ) બારણાં, પેટી વગેરે તાલેવ(૦ર, વંત, વાન) વિ. નસીબદાર; ભાગ્યશાળી બંધ કરવા માટે વપરાતી કળવાળી એક બનાવટ (૨) પૈસાદાર; તવંગર; ધનવાન
તાળબંદ(-ધ) ૫. (તાળાબંધ) ખાનાં પાડી કરેલી તાવ છું. (‘તા' ઉપરથી) (આખા ઘામાંથી એક કાગળ હિસાબની રજૂઆત તાવ . સિં, તાપ, પ્રા, તાવ) જવ; શરીરની ગરમી તાળો ૫. (સં. તાલિકા) મળતું-બંધબેસતું હોવાપણું (૨)
વધવાનો એક રોગ હિાથ ફેરવવો એ અર્થમાં હિસાબ ખરો છે કે ખોટો જાણવાની યુક્તિ તાવ છું. ‘તાવ દેવોએ પ્રયોગમાં; રોફ કે ગર્વમાં (મૂછ પર). તાળોટા પુ.બ.વ. મોટા પટાકાની તાળીઓ પાડવી તે તાવડી સ્ત્રી. (સં. તાપિકા, પ્રા. તાવિઆ) પેણી; કઢાઈ તાંડવ, (નૃત્ય) ન. (સં.) શિવનું ભયાનક નૃત્ય (૨) (૨) ફોનોગ્રાફની ચૂડી
ભયંકર નૃત્ય (૩) ભારે બેફામ તોફાન તાવડો પું, ખૂબ મોટી પેણી
તાંત સ્ત્રી. (સં. તંત્રી, પ્રા. તંતી) ચીકણા પદાર્થનો તંતુ, તાવણ(-ણી સ્ત્રી, તાવવાની – કકડાવીને શુદ્ધ કરવાની ચીકણો તાર (૨) આંતરડાની બનાવેલી દોરી (૩) ક્રિયા કે તે કરવાનું વાસણ (૨) કસોટી
એક જાતનો જડાવ દાગીનો (૪) પ્રત્યંચા; પણછ

Page #411

તાંતણિયું
3 - ૪
| તિલસ્મો(સ્માતી) તાંતણિયું વિ. તાંતણાવાળું
કરવું તે; સહનશીલતા, સહિષ્ણુતા છે તેવું તાંતણો પૃ. તાર; દોરો (૨) રેસી
તિતિક્ષિત વિ. (સં.) જેને વિશે તિતિક્ષા કરવામાં આવી તાંતરડી સ્ત્રી, દોરડી જેવું સૂકલકડી ને બેડોળ શરીર (૨) તિતિક્ષુ વિ. તિતિક્ષાવાળું; સહિષ્ણુ; સહનશીલ ઇિચ્છા ચામડાની કે આંતરડાની વાધરી
તિતિષ સ્ત્રી, (સં.) તરી જવાની પાર ઊતરી જવાની તાંતરવું સ.ક્રિ. (નંતરવું ઉપરથી) વશ કરવું (૨) તંતુ વડે તિતિષુ વિ. (સં.) તરી જવાની પાર ઊતરી જવાની ઇચ્છા જાળું કરવું (૩) ફસાવવું
કરનાર તાંતો છું. (સં. તંતુ) તાંતણો; તાર (૨) પંક્તિ; હાર (૩) તિરિ સ્ત્રી. (સં.) તેતર પક્ષી સિંવત્સરીનો દિવસ
બેસેરી વણેલી દોરીને ઉભેળી તેમાં ત્રીજી સેર મેળવવી તિથિ સ્ત્રી, (સં.) હિંદુ મહિનાનો દિવસ મિતિ (૨)
તે જિાણનારો (૩) તંત્ર-શાસ્ત્રને માનનારો તિથિક્ષય કું. તિથિનો ક્ષય - ગણતરીમાં ન આવવું તે (બે તાંત્રિક વિ. (સં.) તંત્રશાસ્ત્રને લગતું (૨) પું. મંત્રતંત્રાદિ સૂર્યોદયમાં ત્રણ તિથિઓ આવે ત્યારે જે તિથિ સૂર્યના તાંદળજો યું. (સં. તંદુલાયક, પ્રા. તંદુલજ્જા ) એક જાતની ઉદયકાળમાં ન આવે તેનો ક્ષય ગણાય છે.) વનસ્પતિ - ભાજી
તિથિપત્ર ન. પંચાંગ; તિથિઓની વિગતવાનું પુસ્તક તાંદળા પુ.બ.વ. (સં. તંદુલક) કાંગ, બાવટો. કોદરા તિથિવૃદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) તિથિનો વધારો (જે તિથિમાં બે
વગેરેમાંથી છડીને કાઢેલા દાણા (૨) ભરડેલાં મરી સૂર્યોદય આવે તે તિથિ બે વાર ગણાય છે.) તાંદળિયો છું. તાંદળજો
સિપાઈ સ્ત્રી. ત્રણ પાયાવાળું મેજ: ટિપાઈ ત્રિપાઈ તાંદુલ પુ.બ.વ. (સં. તંડલ) તંદુલ; ચોખા (૨) તાંદળા તિબેટ પું. હિમાલયની ઉત્તરનું એક રાજય; ટિબેટ તાંબડી સ્ત્રી. (સં. તામ્ર, પ્રા. તંબ) નાનો તાંબો; તામડી; તિમંગળ, તિમિંગિલ(ળ) . (સં. તિમિંગલ); તિમિ વટલોઈ
(માછલીની જાતનું દરિયાઈ પ્રાણી)ને ખાઈ જનારું તાંબડો છું. તામડો, પાણી ભરવાનું મોટું વાસણ
મોટું દરિયાઈ પ્રાણી (૨) મગરમચ્છ (૩) મોટી તાંબાઝૂંડી સ્ત્રી, નાહવાનું પાણી લેવા વપરાતું તાંબાપીતળનું શક્તિશાળી વ્યક્તિ (૪) એક તારામંડલ પહોળા મોંનું એક વાસણ
તિમિર વિ. (સં.) અંધારું (૨) ન. અંધકાર તાંબિયો છું. તાંબાનો લોટો વાડકો કે સિક્કો ધાતુ, ત્રાંબુ તિરકસ(-સિયું) વિ. ત્રાંસું; તીરછું (૨) ન. ભીંતમાં તાંબું. (સં. તામ્ર) આછા રાતા રંગની એક પિત્તળ જેવી આડી-વાંકી ઈંટો મૂકીને બનાવેલું નાનું જાળિયું તાંબૂલ ન. (સં.) નાગરવેલનું પાન (૨) પાનબીડું તિરસ્કરણીય વિ. (સં.) તિરસ્કારને પાત્ર; તિરસ્કાર્ય તાંબૂલી સ્ત્રી, નાગરવેલ
તિરસ્કાર પં. (સં.) તકાર: અનાદર. ધિક્કાર તાંબેલી વિ. રંગમાં તાંબા જેવું કે તાંબાનું બનાવેલું તિરસ્કારપૂર્વક ક્રિ.વિ.. (સં.) તિરસ્કારથી તાંસળી સ્ત્રી, નાનું તાંસળું
તિરસ્કારવાચક વિ. (સં.) તિરસ્કાર દર્શાવનારું તાંસળું ન. તાંસિયું; છાલિયું
તિસળું તિરસ્કારવું સક્રિ. તિરસકાર કરવો તાંસિયું ન., (-યો) . કાંસાનો પહોળો મોટો વાડકો; તિરસ્કૃત વિ. (સં.) તરછોડી કાઢેલું, તિરસ્કારાયેલું તાંહાં સંયો. ત્યાં વિગેરેમાંથી છટકવાની યુક્તિ કે ચાલાકી તિરાડ સ્ત્રી. ફાટ; ચીરો; તરડ તિકડમ ન. (મ. તિકડે ઉપરથી) (જેલમાં) ચોરી; નિયમ તિરોધાન ન. (સં.) અદશ્ય થવું તે; આચ્છાદન તિક્કડ પુ. જાડો રોટલો; ટિક્કડ
તિરોભાવ પું. (સં.) અદશ્ય થવું ; અદશ્યતા (૨) નાશ તિક્ત વિ. (સં.) તીખું (૨) કડવું (૩) ન. મરી તિરોભૂત-હિ)ત વિ. (સં.) અદૃશ્ય થઈ ગયેલું (૨) ઢંકાયેલું તિક્તતા સ્ત્રી. (સં.) કડવો સ્વાદ (૨) તીખો સ્વાદ તિર્થક વિ. (૨) કિ.વિ. (સં.) વાંકું; ત્રાંસું તિખારોપું. (સં. તણધાર, પ્રા. તિખાર)તણખો; અંગારો તિર્યકતા સ્ત્રી. (સં.) વક્રતા તિજોરી સ્ત્રી, (ઇ. ટ્રેઝરી) નાણાં, કીમતી માલમતા વગેરે તિર્યંગ્યોનિ સ્ત્રી. (સં.) પશુ, પક્ષી વગેરે જીવો
રાખવાની લોખંડની મજબૂત પેટી[‘ટ્રેઝરી ઓફિસર' તિર્યગ્રખા સ્ત્રી. (સં.) આડી લીટી; “ટ્રાન્સવર્સલ” (ગ.) તિજોરી-અધિકારી મું. સરકારી તિજોરીનો અધિકારી, તિર્યક(-ચ) ન. (સં.) મનુષ્યથી હલકી જાતનાં પ્રાણીતિજોરી-કારકુન ૫ સરકારી તિજોરીખાતાનો કારકુન
તિર્થગ્યોનિ તિજોરી-ચલણ ન. સરકારી તિજોરીમાં રકમ ભરવાનું તિલ S. (સં.) (જેમાંથી તેલ કઢાય છે તે) તલ - કાગળિયું
રિણછેરણ તિલકન. (સં.) ટીલું (૨) લોકમાન્ય બાળગંગાધર ટિળક તિતર-બિતર વિ., ક્રિ.વિ. આમતેમ; અહીંતહીં; જયાંત્યાં; તિલક સ્ત્રી. એક છંદ-વૃત્ત અચંબાની વાત; જાદુ તિતાલી, (-લિયું) વિ. (ત્રિ+તાલ) ઉછાંછળું; નાદાન તિલસ્મ . (-સ્માત) ૫. (અ. તિલિસ્માત) ચમત્કાર; તિતિક્ષા સ્ત્રી. (સ) સુખદુઃખ આદિ કંઢોનું ધીરજથી સહન તિલસ્મી(-સ્માતી) વિ. ચમત્કારી; જાદુઈ તિલિસ્મવાળું

Page #412

તિલાણો 3૯ ૫
તુચ્છ તિલાણો . જેમાં ત, લ, ન, મ, દ, ૨ એવા કોમળ અને તીરથ ન. જુઓ “તીર્થ'
રણકો કરતા અક્ષર કે કોમળ સ્વરો વારેવારે આવ્યા તીરથવાસી વિ. તીર્થવાસી; તીર્થસ્થાનમાં રહેનારું કરે તેવું ગાયન; એ નામનો એક રાગ
તીરવા કિ.વિ. (તીરવા) બાણ જાય એટલે અંતરે (૨) તિલાંજલિ સ્ત્રી. (સં.) તિલોદક; મૃત વ્યક્તિને તર્પણરૂપે બાણ જેટલું લાંબું કે ઊંચું નિશાનબાજ
ખોબામાં ભરીને અપાતાં તલ અને પાણી (૨) રુખસદ તીરંદાજ વિ. (ફા.) તીર મારવામાં કુશળ; બાણાવળી; તિલોત્તમાં સ્ત્રી. (સં.) એક અપ્સરા
તીરંદાજી સ્ત્રી, તીરંદાજપણું; બાણવિદ્યાની કુશળતા તિલોદક ન. (સં.) મૂએલાને અપતાં તલ અને પાણી તીરંબાજ વિ. (તીર+ફા. બાજ) જુઓ “તીરંદાજ તિલ્લી સ્ત્રી, બરોળની ગ્રંથિ
તીરંબાજી સ્ત્રી, તીર મારવાની વિદ્યા (૨) અપરાધીને તિસમારખાં વિ. (ત્રીસ જણને મારનાર) ગરમ મિજાજનું થોડો જમીનમાં દાટીને તીરથી મારવાની એક રશિક્ષા
(૨) બડાઈખોર (૩) પં. મોટાં પરાક્રમોની બડાશો તીરી સ્ત્રી. (સં. ત્રિ પરથી) ત્રણની સંજ્ઞાનું ગંજીફાનું પતું મારનાર વ્યક્તિ
તીર્થ ન. (સં.) ઘાટ; પાર ઊતરવાનો માર્ગ (૨) કોઈ તિહાં સંયો. ત્યાં ત્યાં
પવિત્ર કે જાત્રાની જગા ધિામ; તીર્થસ્થાન; પુણ્યભૂમિ તીકમ ૫. જમીન ખોદવાનું એક ઓજાર; ત્રિકમ તીર્થક્ષેત્ર ન. (સં.) તીર્થ કરવા જેવી-પવિત્ર જગા; યાત્રાનું તીર્ણ વિ. (સં.) બારીક ધારવાળું (૨) આકરું તીખું તીર્ણયાત્રા સ્ત્રી. (સં.) તીર્થોની યાત્રા
(ભાષણ) (૩) ચકોર; ચપળ; કુશાગ્રબુદ્ધિવાળું | તીર્થયાત્રી વિ.. પં. (સં.) તીર્થયાત્રા કરનાર: યાત્રિક તીખટ વિ. તીખાસ્વાદનું(૨)ન, તીખાશ આવે એવો મસાલો તીર્થરાજ . (સં.) ઉત્તમમાં ઉત્તમ તીર્થ; પ્રયાગ તીખાટ પું. તીખો સ્વાદ (૨) સ્વભાવની ઉગ્રતા તીર્થરૂપ વિ. (ર) પું. પૂજય; પવિત્ર (વડીલો માટેનો તીખાબોલું વિ. તીખી ભાષા બોલનારું; આકરાં વેણ કહેનારું માનસૂચક શબ્દો તીખાશ સ્ત્રી, તીખાપણું; તીખો સ્વાદ
તીર્થવાસી વિ. તીર્થસ્થાનમાં રહેનારું - જઈ રહેલું તીખાં ન.બ.વ. મરચાં (૨) મરી
તીર્થ(oધામ, અસ્થલ, અસ્થાન) ન. તીર્થ કરવા જેવી તીખું વિ. સં. તીક્ષ્ણ, પ્રા. તિબ્બ) ધમધમાટ; જીભ ચચરે પવિત્ર જગા; યાત્રાનું ધામ
એવું (૨) પાણીવાળું; તેજ; જલદ (૩) ઉગ્ર; ગરમ તીર્થસ્વરૂપ વિ. (૨) પું. તીર્થરૂપ; પૂજવાને યોગ્ય; પૂજય
મિજાજનું (૪) ન. ખરું લોઢું; પોલાદ તીર્થકર છું. (સં.) જૈનધર્મના પ્રવર્તક (તે ચોવીસ છે.) તીખું તમતમ વિ. ખબ તીખું વિાડિયાની ત્રીજી તિથિ
(૨) વિ. પવિત્ર કરનાર તીજ સ્ત્રી. (સં. તૃતીયા, પ્રા. તિજજા) ત્રીજ; પખ- તીર્થાટન ન. (સં. તીર્થ+અટન) તીર્થયાત્રા [પાણી તીડ ન. (દ, ત્રિ, તિરું) એક જાતનો પાંખાળો જીવ; તીર્થોદકન. (સં.) તીર્થસ્થાનનું - પવિત્ર નદી કે સરવરનું
તીતીઘોડાના ઘાટનું, એનાથી મોટું વનસ્પતિનભંજક તીવ્ર વિ. (સં.) તીક્ષ્ણ (૨) આકરે સખત
જીવડું; શલભ; ઊભો પાક ખાનાર જીવવું તીવગંધ(-ધી) વિ. (સં.) આકરી ગંધવાળું, તીર્ણ વિ. સં. તેજન, પ્રા. તેઅણ) ઝીણી ધારવાળું (૨) તીવ-બુદ્ધિ વિ. (સં.) સતેજ બુદ્ધિવાળું
ઝીણી અણીવાળું (૩) સૂક્ષ્મ પણ તીવ્ર (સૂર) તીવ્રવેગી વિ. (સં.) ભારે ઝડપવાળું; વેગવંતુ તીતર છું. (સં. તિત્તિર) તેતર પક્ષી
તીસ વિ. (સં. ત્રિશત, પ્રા. તીસ) વીસ વત્તા દસ (૨) તીતીસ્ત્રી.ચકલી; પંખી (બાળભાષામાં) [પાંખાળું જીવડું પું. ત્રીસનો આંકડો કે સંખ્યા; “૩૦' તીતીઘોડોપું. ઘાસમાં ફરતું તીડ જેવું લીલા રંગનું એક જાતનું તી(-ત્રી)સી સ્ત્રી. ૨૧થી ૩૦મા સુધીનો દાયકો તીનપાંચ સ્ત્રી. (હિ.) ટડપડ; મિજાજ (૨) પંચાત તુ સંયો. (સં.) કિંતુ; પરંતુ તીર ન, (સં.) કાંઠો; કિનારો; તટ
તુકમ ન. (ફા. સુખ) બીજ (૨) વીર્ય એક ઔષધિ તીર ન. પારસી ચોથો મહિનો (૨) (લા.) (છાપરાનો) તુકમરિયાં ન.બ.વ. (ફા. તુખ્ય + અ. હીન) તકમરિયાં;
ઊભો ટેકો (૩) વહાણનો એક ભાગ (જેને સઢ બાંધે તુક્કલ સ્ત્રી. ટુક્કલ; મોટી પતંગ (૨) પું. પતંગ ચડાવી તે લાકડું) (૪) પું, પારસીઓના મહિનાનો તેરમો તેની દોરી સાથે જે કાગળનું ફાનસ ચડાવે છે તે દિવસ; પારસીઓનો ચોથો મહિનો
તુક્કાબાજ વિ. તરંગી; ગપ્પાં મારવામાં કુશળ તિર તીર ન, (સં., ફા.) બાણ
તુક્કો પુ. નાની વાત; ટુચકો (ર) મનનો તરંગ (૩) બૂઠું તીરકમાનિયું વિ. ધનુષના જેવું ગોળ-વર્તુળાકાર સુખમ ન. તુકમ; બીજ (૨) વીર્ય (૩) ગોટલો તીરકશ છું. બાણનો ભાથો
તુચ્છ વિ. (સં.) તુચ્છકારને પાત્ર (૨) નજીવું; માલ તીરગર ૫. (ફા.) બાણ બનાવનારો કારીગર ત્રિાંસું વગરનું (૩) અતિ અલ્પ (૪) મામૂલી (૫) તીર છું વિ. (સં. તિરક્ષક, પ્રા. તિરછઉં) આ; કતરાતું; નિંદાપાત્ર; અધમ

Page #413

તુચ્છકાર|
તુચ્છકાર પું. અનાદર; તિરસ્કાર તુચ્છકારવું સ.ક્રિ. તરછોડવું; તિરસ્કારવું તુચ્છકારો હું. તુચ્છકાર; તિરસ્કાર તુજ સર્વ. તારું (પદ્યમાં) તુજને સર્વ. તને (પદ્મમાં) તુણાઈ સ્ત્રી. તૂણવું તે કે તેનું મહેનતાણું તુણાવવું સ.ક્રિ. ‘તૂણવું’નું પ્રેરક તુણાવું અક્રિ. ‘તૂણવું’નું કર્મણિ [કરનારો આદમી તુણિયાટ(-૨) પું. તુનિયાટ; તુનારો (૨) પરચૂરણ વેપાર તુતંગ ન. (તૂત પરથી) બનાવટી વાત; તરકટ; તૂત તુનતુની સ્ત્રી. તંબૂરા જેવું એક વાઘ; સારંગી તુનાઈ સ્ત્રી. જુઓ ‘તુણાઈ’ [તુનિયા તુનારો પું. (તૂનવું ઉપરથી) તૂણવાનું કામ કરનારો; તુનાવવું સ.ક્રિ. ‘તૂનવું’નું પ્રેરક
3 S
તુનાવું અ.ક્રિ. ‘તૂનવું’નું કર્મણિ[વેપાર કરનારો આદમી તુનિયાટ(-૨) પું. (‘તૂનવું' પરથી) તુનારો (૨) પરચૂરણ તુમાખી વિ. મિજાજી (૨) સ્ત્રી. અભિમાન; અહંભાવ તુમાર પું. (અ. તૂમાર) બે પક્ષ વચ્ચેનો લાંબો પત્રવ્યવહાર તુમારશાહી સ્ત્રી. તુમાર ૫૨ આધાર રાખીને ચાલતો વહીવટ; ‘રેડ-ટેપિઝમ’
તુમારી વિ. તુમારને લગતું [(યુદ્ધ) (૩) ન. ઘોંઘાટ; ધાંધલ તુમુલ વિ. (સં.) ઘોંઘાટ અને ધમાચકડીવાળું (૨) દારુણ તુરગ પું. (સં.) ઘોડો; તુરંગ
તુરત ક્રિ.વિ. તરત; તુરંત તુરતોતુરત ક્રિ.વિ. તરતોતરત; તરત જ તુરંગ ન. (પો.) કેદખાનું; જેલ
તુરંગ પું. (સં.) ધોડો (૨) વિચાર (તરંગ) તુરંગ-ખાનું ન. કેદખાનું; જેલ તુરંગખાનું ન. ઘોડાનો તબેલો તુરંગમ પું. (સં.) ઘોડો
તુરંત ક્રિ.વિ. (સં. સ્વપ્નું વ.કૃ.) તરત તુરાઈ સ્ત્રી. (સં. સૂર્ય) ફૂંકીને વગાડવાનું વાઘ; શરણાઈ તુરાઈ સ્ત્રી. (તુરિ ઉપરથી) સાળવીનું એક ઓજાર તુરિ(-રી) સ્ત્રી. (સં.) તૂરી; સાળવીનો કાંઠલો કે કૂચડો તુરિ(-રી) પું. (સં. તુરંગ, પ્રા. તુરય) ઘોડો (વસ્થા તુરીય વિ. (સં.) ચોથું (૨) ન. ચોથો ભાગ (૩) તુર્યાતુરીયપદ ન. તુર્યાવસ્થાનું પદ તુરીયાવસ્થા સ્ત્રી. (સં.) જુઓ ‘તુર્યાવસ્થા’ તુર્ક યું. (ફા.) તુર્કસ્તાનનો રહેવાસી
તુર્કસ્તાન સ્ત્રી.,પું.,ન. તુર્ક લોકોનો દેશ તુિર્કી ભાષા તુર્કી વિ. તુર્કનું; –ને લગતું (૨) ન. તુર્કસ્તાન (૩) સ્ત્રી. તુર્ય વિ. (સં.) તુરીય; ચોથું
તુર્યા (સં.) (૦વસ્થા) સ્ત્રી. (તુર્યા + અવસ્થા) ચોથી અવસ્થા (જાગ્રત, સ્વપ્ન, સુષુપ્તિ અને તુર્યા) જેમાં
!તું
સમસ્ત ભેદજ્ઞાનનો નાશ થઈ આત્મા બ્રહ્મ બની જાય છે. (વેદાંત)
તુલના સ્ત્રી. (સં.) સરખામણી; સમાનતા તુલનાત્મક વિ. તુલનાવાળું; ‘કમ્પેરેટિવ’ તુલનાવાચક વિ. તુલના બતાવનારું તુલસી સ્ત્રી. (સં.) પવિત્ર ગણાતો એક છોડ; વૃંદા (૨) ન.બ.વ. તુલસીનાં પાંદડાં તુલસીક્યારો પું. તુલસીનો ચારો
તુલસીપત્ર ન. (સં.) તુલસીનું પાંદડું (૨) સભામાં બે
પક્ષના મત સરખા થતાં મડાગાંઠ ઊભી થાય ત્યારે પ્રમુખ જે મત આપી શકે છે તે મત; ‘કાસ્ટિંગ વૉટ’ તુલસીવિવાહ પું. તુલસીને વિષ્ણુ સાથે ૫૨ણાવવાની ક્રિયા (કારતક સુદ અગિયારસ)
તુલા સ્ત્રી. (સં.) ત્રાજવું; કાંટો (૨) સાતમી રાશિ (૩) તુલના; સમાનતા (૪) તુલાદાન
તુલાદાન ન. (સં.) પોતાની ભારોભાર વસ્તુનું દાન તુલાપુરુષ પું. (સં.) ત્રાજવામાં જોખવામાં આવેલો પુરુષ તુલાયંત્ર ન. (સં.) ત્રાજવું; કાંટો
તુલાસંપાત પું. (સં.) સૂર્યને તુલારાશિમાં આવવાનો સમય
(દિવસરાત ત્યારે સરખાં થાય છે.)
તુલિતવિ. (સં.) તોળાયેલું; બરોબરીનું [થાય તેવું કે તેટલું તુલ્ય વિ. (સં.) સરખું; સમાન (૨) બરોબર ઊતરે કે તરે કે તુલ્યાનુરાગ પું. (સં.) સમાન-સરખો પ્રેમ [સમાનતા તુલ્યાર્થતા સ્ત્રી. (સં.) અર્થનું સમાનપણું; અર્થની તુવ(-વે)ર સ્ત્રી. (સં.) મગ કે વટાણા જેવું એક કઠોળ (૨) એનો છોડવો
તુષ પું., ન. (સં.) ચોખા ઉપરનું ફોતરું (૨) કણસવું તુષાર ન. (સં.) હિમ; બરફ (૨) ઓસ; ઝાકળ તુષારગિરિ પું. (સં.) હિમાલય પર્વત તુષ્ટ વિ. (સં.) સંતુષ્ટ; પ્રસન્ન થયેલું તુષ્ટિ સ્ત્રી. સંતોષ; રાજીપો; તૃપ્તિ; પ્રસન્નતા તુષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) ચંદ્રની સોળ કળાઓમાંની એક તુષ્ટિગુણ પું. (સં.) માનવ-જરૂરિયાતને સંતોષવાનો ગુણ તુષ્ટિદાયક વિ. (સં.) તુષ્ટિ આપનારું; પ્રસન્ન કરનારું તુષ્ટીકરણ ન. (સં.) સંતોષ આપવાની પ્રક્રિયા (૨) રાજી રાખવાની પ્રક્રિયા
નુષ્યમાન વિ. (સં.) તુષમાન; સંતુષ્ટ; પ્રસન્ન થયેલું તુહિન વિ. (સં.) ઠરેલું; ઠંડું (૨) ન. બરફ; હિમ (૩)
ઝાકળ
તુળસી સ્ત્રી. (સં. તુલસી) તુલસી તુળસીક્યારો પું. તુલસીનો ક્યારો તુળસીપત્ર નં. તુલસીનું પાંદડું તુળસીવિવાહ પું. તુલસીનો વિવાહ
તું સર્વ. (સં. તુર્વ, પ્રા. તુકું) બીજા પુરુષનું એકવચન

Page #414

તુંકાર 36
[તુલ તુંકાર છું. તું કહીને બોલાવવું તે; ટુંકારો; તુચ્છકાર તૂટયૂટ વિ. તૂટેલું અને ફૂટેલું; ભાંગ્યુંતૂટ્યું તુંકારવું સ.ક્રિ. તુંકારો કરવો; તુચ્છકારવું
તૂટવું અકિ. (સં. ત્રુટયતિ, તુટ્ટ) ટુકડા થવા; ભાંગવું તુંકારો છું. તુંકાર; ટુંકારો
(૨) ભાગલા પડવા; ભંગ થવો (જેમ કે, મૈત્રી, તુંગ વિ. (સં.) ઊંચું (૨) ૫. પર્વત (૩) ટોચ; શિખર સગાઈ વગેરે) (૩) દેવાનું કાઢવું (૪) ભંગાણ તુંગભદ્રા સ્ત્રી. (સં.) દક્ષિણ ભારતની એક નદી પડવું; નાસભાગ થવી (૫) જોઈતું પૂરું ન હોવું; તુંશું વિ. (ફા. તુંગ) જાડું ભરાઉં; સ્કૂલ (૨) ન. ચવડા ખૂટવું; તોટો પડવો (૬) શરીરનાં અંગો કળવાં
ઉપરનો હળનો જાડો ભાગ (૩) ફૂલેલું પેટ (૪) તૂટો પુ. ખોટ; ખેંચ; તાણ; ઊણપ રીસથી ચડેલું મોં
તૂટ્યફૂટ્સ વિ. તૂટેલુંફૂટેલું, ભાંગ્યતૂટ્યું ત્રુિઠવું; રીઝવું તુંડ ન. (સં.) મુખ; મોં (૨) સૂંઢ (૩) ચાંચ (૪) માથું તૂટવુંઅ.ક્રિ. (સં. તુષ્ટ, પ્રા. તુર્થ-ત્રુઠ ઉપરથી) પ્રસન્ન થવું; તુંડ વિ. (ફા તુંદ) ચડાઉ; ઉતાવળિયા-ગરમ સ્વભાવનું તૂણ ન. (સં.) તીર રાખવાનું ખોખું; ભાથો; તૂણીરા તુંડમિજાજ પું. ચડાઉ - ગરમ મિજાજ
તૂણવું સક્રિ. (સં. સુન્ન, પ્રા. લુણ=લૂણવું - રજૂ કરવું તુંડમિજાજી વિ. તુંડમિજાજવાળું, ગરમ પ્રકૃતિનું
તે) કપડામાં જયાંથી દોરા ઘસાઈ તણાઈ ગયા હોય તુંડી પું. ગણપતિ
ત્યાં દોરા ભરી લેવા (૨) રૂને પીંખી રેસા તાણી પૂણી તુંતલી સ્ત્રી. () ન. માથાની ખોપરી
બનાવવા માટે હાથથી પીંજવું jતાં ન.બ.વ. તુંતું - તુંકારો કરવો તે
તૂણિયો છું. તૃણવાનું કામ કરનારો; તુષારો; રફૂગર તુંદ ન. (સં.) દુંદ; ફૂલેલું પેટ
તૂણીર છું. (સં.) (તીર રાખવાનો) ભાથો [કાવતરું તુંદ (ફા.) ન. તુંડ; મિજાજી
તૂત ન. બનાવટી વાત; જૂઠાણું; ગપ (૨) તરકટ; પ્રપંચ; તુંદમિજાજ છું. તુંડમિજાજ; ગરમ મિજાજ
તૂતક સ્ત્રી, ન. વહાણના ઉપલા ભાગમાં કરેલી તુંડમિજાજી વિ. તુંડમિજાજી; ગરમ મિજાજવાળું
સપાટીવાળો ભાગ-અગાસી તુંબ ન. (સં.) તુંબડીનું ફળ (૨) તેનું બનાવેલું પાણી તૂતી સ્ત્રી. એક પ્રકારનું પિપૂડું; તત્વકૂિતરું (બાળભાષામાં)
ભરવાનું પાત્ર (૩) માથું (તિરસ્કારમાં). તૂતૂ ઉદ્કૂતરાને બોલવવા માટે વપરાતો ઉદ્દગાર (૨) ન. તુંબડી સ્ત્રી. (સં. તુંબ) એક વેલો (૨) નાનું તુંબડું [પાત્ર તૂતૂત ન. તૂત પર તૂતની પરંપરા (૨) સાવ તૂત તુંબડું ન. તુંબડીનું ફળ (૨) તેવું બનાવેલું પાણી ભરવાનું તૂનવું સક્રિ. જુઓ “તૂણવું તુંબર ન. એક જાતનું તંતુવાદ્ય
તૂપ ન. (સં.) ધી તુંબ(-બુ)રુ છું. (સં.) એ નામનો એક ગંધર્વ તૂમડી સ્ત્રી, તુંબડી; હૂંબડી (૨) તુંબડીનું ફળ (૩) તેનું તુંબિ(-બી) સ્ત્રી. (સં.) તુંબડીનો વેલો (૨) વાઘનું તુંબડું બનાવેલું પાણી ભરવાનું પાત્ર (૪) (લા.) માથું કે તુંબિકા સ્ત્રી, તુંબડીનો વેલો (૨) તુંબ
પેટ (તિરસ્કારમાં) (૫) નાનું તુંબડું તુંબિ(-બી)પાત્ર ન. તુંબડાનું બનાવેલું પાણી ભરવાનું પાત્ર તૂમડું ન. તુંબડું; તુંબડું વૂિડાંનો બારીક રૂ જેવો પદાર્થ તુંબું ન. (સં. તુમ્બક, પ્રા. તુંબઇ) તંબૂરામાંનું તુંબડું તૂરન., સ્ત્રી, (સં. તૂલ) શીમળો, આકડો, ડોડી વગેરેનાં તૂઈ સ્ત્રી. તોઈ; કસબની ગૂંથેલી કિનારી, ફીત તૂર છું. વણાયેલું કપડું જેના ઉપર વીંટાતું જાય છે તે સાળનો તૂઈ સ્ત્રી. પોપટના જેવું બોલનારી પક્ષીની એક જાત ભાગ; તોર
[(દૂબળા લોકોનું) તૂઈ સ્ત્રી ઉજાણી
તૂર સ્ત્રી. (સં.) શરણાઈ; તુરાઈ (૨) ન. એક વાદ્ય તૂક સ્ત્રી. ટૂંક; કવિતાની કડી; ચરણ
તૂરા પુ.બ.વ. (અ. તુર્રહ) તોરા; છોગાં તૂક ન. વજન; બોજ
તૂરાટ(-શ) સ્ત્રી. તૂરાપણું; તૂરો સ્વાદ તૂક સ્ત્રી. (હિ) અક્ષરમૈત્રી (૨) અંત્યાનુપ્રાસ તૂરિયું ન. વેલા પર થતું દૂધીને મળતું એક શાક-ફળ તૂકબંદી(-ધી) સ્ત્રી. માત્ર પદ્યમાં કરવાની કારીગરી; લૂક તૂરી સ્ત્રી. (સં. સૂર્ય, પ્રા. તૂરિઅ, તૂર) એક વાદ્ય; તુરાઈ જોડવાનું કામ
(૨) સાળવીનો કાંઠલો કે કૂચડો (૩) બે છેડે તૂટ સ્ત્રી. તૂટી જવું તે; ભંગાણ (૨) અણબનાવ; વિરોધ અણીવાળો ખીલો
(૩) ખોટ; તંગી (૪) શરીરનાં અંગોમાં થતી કળતર તૂરી પું. (સં.) હરિજન જ્ઞાતિનો ભવાયો તૂટક વિ. છૂટું પડી ગયેલું (૨) ખંડિત; અપૂર્ણ (૩) તૂરી પું. (સં. તુરગ, પ્રા. તુરય) ઘોડો; તુરી (ઘોડો)
ક્રિવિ. છૂટક; કકડે કકડ (૪) સતત કે લગાતાર ચાલુ તૂરું વિ. (સં. તુવર, અપ. તૂર) આંબળાના જેવા સ્વાદનું નહિ એવું
તૂરો છું. તોર; છોગું; પાઘડીનો કસબ (૨) ફૂલની કલગી તૂટફાટ સ્ત્રી ફાટફૂટ; ફાટ (૨) અણબનાવ [અણબનાવ સૂર્ય ન. (સં.) એક જાતનું વાઘ (તૂરી) [કણસલું તૂટફૂટ સ્ત્રી તૂટવું અને ફૂટવું તે; ભાંગવું-ફૂટવું તે(૨) (લા.) ટૂલ ન. (સં.) કરસણ; પાક; મોલ; “ક્રોપ” (૨) રૂ (૩)

Page #415

તૂલિકા 3૯૮
તેડાવવું , તૂલિકા સ્ત્રી. (સં.) પીંછી (૨) કલપ
પરાક્રમી (૩) તીવ્ર બુદ્ધિવાળું તૂલું(-ળું) વિ. કપટ વિનાનું ભોળું; ભદ્ર તુિવેર તેજહીન વિ. તેજ કે તેજસ્વિતા વિનાનું (૨) આંધળું કે તૂવર સ્ત્રી. (સં. ત્વરી, પ્રા. તૂયરી) એક જાતનું કઠોળ- અંધારાવાળું (૩) નિસ્તેજ તૂસ ન. (સં. તુષ, પ્રા. સુસ) કણસલું; ભૂરું તેજ:પુંજ છું. (સં.) પ્રકાશનો સમૂહ-ઢગલો; તેજોરાશિ તંબડી સ્ત્રી. તુંબડી; તૂમડી
તેજાનો . (ફા.) તજ, લવિંગ વગેરે ગરમ મસાલો તૂબવું ન. તુંબડું; તૂમડું
તેજાબ પુ. (ફા) જલદ પ્રવાહી તત્ત્વ; અમ્લ દ્રાવણ; તૃણ ન. (સં.) તરણું; ઘાસ; ખડહલકું; લેખા વગરનું એસિડ
[(લા.) આકરું તૃણવત્ ક્રિ.વિ. (સં.) તણખલા જેવું તુચ્છે; તરણા જેવું; તેજાબી વિ. તેજાબને લગતું કે તેના જેવી અસરવાળું (૨) તુણવિજ્ઞાન ન, ઘાસને લગતી વનસ્પતિજ્ઞાનની એક શાખા તેજી સ્ત્રી, (ફા.) તેજસ્વિતા ચળકાટ; ઝટમગાટ (૨) તૃતીય વિ. (સં.) ત્રીજું
ભાવ - કિંમતમાં વધારો (૩) હોંશ; ઉત્સાહ; સ્કૂર્તિ તૃતીયમ ન. ઇદંતૃતીયમ્
સ્ત્રિી, ત્રીજ (૪) ચડતી; આબાદી (૫) બજારમાં ભાવતાલ તેજ તૃતીયા વિ. સ્ત્રી. (સં.) ત્રીજી વિભક્તી ૨) ત્રીજી (૩) થાય તે; “બૂમ' (ઊલટું “મંદી'). તૃતીયા તપુરુષ છું. (સં.) તૃતીયાના સંબંધવાળો તપુરુષ તેજી વિ. તેજ; તેજીલું; ઉગ્ર; આવેશવાળું સમાસ
તેજી પું. તેજ સ્વભાવનો ઘોડો તૃતીયાંશ ૫. ત્રીજો અંશ-ભાગ
તેજીમંદી સ્ત્રી, ભાવની ચડઊતર તૃપ્ત વિ. (સં.) ધરાયેલું; સંતુષ્ટ
તેજીલું વિ. તેજ; તેજીવાળું તૃમિ સ્ત્રી. (સં.) ધરાયાપણું; સંતોષ
તેજો (સં. તેજસ) તેજ (સમાસના પૂર્વપદે ઘોષવ્યંજનાદિ તૃપ્તિદાયક વિ. તૃપ્તિ આપનારું; સંતોષદાયક
શબ્દ પહેલાંનું અંગ) ઉદા. તેજોવધ તૃષા સ્ત્રી. (સં.) તરસ; પ્યાસ (૨) તીવ્ર ઇચ્છા - આકાંક્ષા તેજોઢષ . (સં.) બીજાના તેજ કે પ્રભાવ પ્રત્યે દ્વેષ; તૃષાતુર વિ. તરસ્યું (૨) આકાંક્ષાવાળું
બીજાનો ઉત્કર્ષ ન ખમવો તે તૃષા(-) વિ. (સં.) તરસથી પીડાતું; તરસ્યું તેજો(oભંગ, વધ) મું. તેજ - માન પ્રતિષ્ઠાનો ભંગ તૃષિત વિ. (સં.) તરસ્યું; પિપાસુ
તેજોમય વિ. (સં.) તેજસ્વી; તેજથી ભરેલું [બિંબ; “ઓરા' તૃષ્ણા સ્ત્રી. (સં.) તૃષા; તરસ (૨) વાસનાવાળી ઇચ્છા તેજોમંડલ(-ળ)ન. (સં.) તેજનું કુંડાળું; પ્રભા-મંડળ; તેજોતે સર્વ. (સં. ત૬) વિ. એ (ત્રીજો પુરુષ એ.વ.) તેજોમય વિ. (સં.) તેજસ્વી; તેજથી ભરેલું તે સંયો. (‘તેથી'નું લાઘવ) (વાક્યારંભે) તો; તેથી (૨) તેજોમૂર્તિ-ર્તિ) વિ. (સં.) તેજની મૂર્તિ જેવું (૨) પું. સૂર્ય
પણ (પૂર્વે ય હોય ત્યારે. “હુંય તે આવીશ.) તેજોરાશિ . (સં.) તેજનો રાશિ; તેજ:પુજ; પ્રકાશપુંજ તેખ, (os) સ્ત્રી, તજવીજ; ખોજ (૨) ખંત (૩) ત્રેવડ; તેજોવેધ છું. (સં.) તેજ-માન પ્રતિષ્ઠાનો ભંગ; તેજો ભંગ
કરકસર (૪) લેખ (૫) ત્રણ જણની ટોળી-સમૂહ તેટલાથી ક્રિ.વિ. તેટલા વડે કિ જથ્થાનું તેખડું, (-ળુ) ન. (સં. ત્રિયસ્કૃત, તિકો ) ત્રણની ટોળી તેટકેટલું વિ, સરખું ઊંચું કે જાડ પહોળું કે
- સમૂહ (૨) ત્રણ જણ વચ્ચે કરાયેલું કન્યાનું સાટું તેટલામાં ક્રિ.વિ. તેટલા વખતમાં; દરમિયાન (૨) તેટલા તેગ, (-ગા) સ્ત્રી. (ફા.) નાની તલવાર; કટાર; શમશેર સ્થળમાં કે ભાગમાં તેજ વિ. (ફ.) તીક્ષ્ણ (૨) ઉગ્ર; આકરું, તીખું (૩) તેટલું (સં. તેત્તક અથવા તાવાનું, પ્રા. તેનુલ) વિ. કદ, ચપળ; સ્કૂર્તિવાળું (૪) તીવ્ર બુદ્ધિવાળું
સંખ્યા, અંતર, જગા, સમય વગેરેમાં અમુક જેટલું - તેજ ન. (સં. તેજ, તેજસ) પ્રકાશ (૨) પ્રભાવ; પરાક્રમ; અમુક બરાબર; સરખેસરખું વિગેરે (૨) તેટલાથી
ઓજસ (૩) પંચમહાભૂતોમાંનું અગ્નિતત્ત્વ તેટલે ક્રિ.વિ. તેટલામાં; તે વખતે; તે જગાએ; તે અંતરે તેજણ સ્ત્રી. (તાજણ ઉપરથી) ચપળ ઘોડી
તે સ્ત્રી. (સં. તટ, પ્રા. તડ) તટ; કાંઠા (૨) બાજુ; તરફ તેજકાય પુ.બ.વ. તેજના જીવ-જૈન દર્શન પ્રમાણે છે (૩) ભાણા કે થાળીની બાજુ જયાં શાક ચટણી વગેરે જાતના જીવમાંનો એક પ્રકાર
મુકાય છે તે કે તે વસ્તુ તેજદાર વિ. તેજસ્વી; પ્રકાશવાળું (૨) (લા.) પ્રભાવશાળી; તેડણ વિ. તેડવા-બોલાવી લાવવા જનારું; તેડાગર પરાક્રમી (૩) ચાલાક, ચપળ
તેડવું સક્રિ. (દ. તેડ) નોતરું આપવું; નોતરવું (૨) તેજપત્ર ન. (હિ.) તમાલપત્ર; તમાલ વૃક્ષનું પાંદડું બાળકને ઊંચકવું - કેડે બેસાડવું (૩) બોલાવી લાવવું તેજસ્વિતા સ્ત્રી. (સં.) તેજસ્વીપણું; પ્રકાશમયતા તેડાગર વિ. (તેવું+ગર) તેડી લાવનાર; તેડાં કરનાર તેજસ્વિની વિ., સ્ત્રી, (સં.) તેજસ્વી (સ્ત્રી)
તેડાતડ સ્ત્રી. વારંવાર તેડ્યા કરવું તેજસ્વી વિ. (સં. તેજસ્વિન) પ્રકાશવાળું (૨) પ્રભાવશાળી; તેડાવવું સક્રિ. ‘તેવું’નું પ્રેરક (૨) નોતરવું (૩) બોલાવવું

Page #416

તેડાવી
તેઙાવું અ.ક્રિ. ‘તેડવું’નું કર્મણિ [તે (૨) આણં તેડું ન. (‘તડવું’ પરથી) નોતરું; લેવાબોલાવવા આવવું તેણી સર્વર (‘તે' ઉપરથી) ત્રીજો પુરુષ એકવચનનું સ્ત્રીલિંગનું રૂપ. માન્ય ગુજરાતીમાં વ્યાપક નથી. (બહુધા પારસીઓમાં વપરાય છે.) તેણીગમ, તેણીમેર ક્રિ.વિ. તે તરફ; તે બાજુ તેણીવાર ક્રિ.વિ. તે વખતે
૩૯૯
તેણે (સ.) ‘તે'ની ત્રીજી વિભક્તિનું એકવચન તિતર તેતર, (ડો) પું. (સં. તિત્તિર, પ્રા. તિત્તિર) તીતર; નરતેતરવર્ણ(-રણું) વિ. છૂપછાંય રંગની ઝીણી છાંટવાળું તેતાલી(-ળી)સ ચાળીસ વત્તા ત્રણ (૨) પું. તેંતાળીસનો
આંકડો કે સંખ્યા; ‘૪૩'
તેત્રીસ વિ. (સં. ત્રયસિઁશત્, પ્રા. તેત્તીસ) ત્રીસ વત્તા ત્રણ (૨) પુ. તેત્રીસનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૩૩’ તેત્રીસો વિ., પું. કોઈ પણ સૈકાની તેત્રીસની સાલનો (દુકાળ) [તે કારણે; તેટલા સારુ તેથી, (૦ કરીને) સંયો. (‘તે’ની તૃતીયા વિભક્તિ) માટે; તેનું સર્વ. ‘તે’નુંછઠ્ઠીવિભક્તિનું એકવચન; તેની માલિકીનું તેપન વિ. (સં. યઃપંચાશત્, પ્રા. તેવન્ના) પચાસ વત્તા
ત્રણ (૨) પું. તેપનનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૫૩’ તેમ, (જ) ક્રિ.વિ. (સં. તથા, અપ. તેવું) તે રીતે -
તે પ્રમાણે; એમ; એ રીતે (૨) અને; ને તેમણે સર્વ. ‘તે’નું ત્રીજી વિભક્તિનું બહુવચન; તેઓએ તેમનું સર્વ. ‘તે’નું છઠ્ઠી વિભક્તિનું બહુવચન; તેઓનું તેર વિ. (સં. ત્રયોદશ, પ્રા. તેરહ) દસ વત્તા ત્રણ (૨) પું. તેરનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૧૩’
તેરમું વિ. ક્રમમાં બાર પછીનું (૨) ન. માણસના મૃત્યુનો
તેરમો દિવસ કે તે દિવસે કરાતો વરો કે ક્રિયા વગેરે તેરશ(-સ) સ્ત્રી. (સં. ત્રયોદશી, પ્રા. તેરસી) દરેક પખવાડિયાની તેરમી તિથિ
તેરાપંથ પું. એક જૈન સંપ્રદાય
તેરાપંથી વિ. તેરાપંથનું અનુયાયી કે માનનારું તેરીખ સ્ત્રી. વ્યાજ ગણવાનો દિવસ કે સમય (૨) વ્યાજનો દર (૩) (લા.) વ્યાજ
તેરીજ સ્ત્રી. જમાઉધારનું તારણ; તારીજ તેરીમેરી સ્ત્રી. (હિં.) ગાળાગાળી; તારીમારી તેલ ન. (સં. સૈલ્ય, પ્રા. તેલ્લ) તલ વગેરેનાં બીમાંથી કઢાતો ચીકણો પ્રવાહી પદાર્થ (૨) તેલમાંથી કાઢેલું સત્ત્વ (૩) કોઈ પણ તેલીબિયાં કે એવી વનસ્પતિ યા કાકાઓનાં અંગોમાંથી પીસીને કાઢેલું કે જમીનના પેટાળમાંથી યાંત્રિક રીતે કાઢેલું સ્નિગ્ધ પ્રવાહી (૪) અડદાળો; દમ
તેલએંજિનન. ખનિજતેલથીચાલતું યંત્ર; ‘ઑઇલ એન્જિન’ તેલ(-g)ગુ સ્ત્રી. તેલંગણના લોકોની ભાષા
[તૈયાર
તેલંગણ પું. (સં. તૈલંગ, પ્રા, તેલંગ) ઓરીસાથી દક્ષિણના સમુદ્રકિનારા પરના પ્રદેશનું પ્રાચીન નામ; આંધ્રરાય તેલગાળણી સ્ત્રી. કાચા ખનિજતેલને ગાળીને સાફ કરનારું
કારખાનું; ‘રિફાઈનરી’ [છેતેવુંધાન્ય; ‘ઑઇલસીડ' તેલદાણા પું.બ.વ. તેલીબિયાં - જેમાંથી તેલ નીકળી શકે તેલપૂરણ ન. તેલ પૂરવું કે આંજવું તે [કાઢવાનો સંચો તેલયંત્ર ન. તેલથી ચાલતું યંત્ર; તેલ-એંજિન (૨) તેલ તેલંગણ પું. (સં. લંગ, પ્રા. તેલંગ) ઓરીસાથી દક્ષિણના
સમુદ્રકિનારા પરના પ્રદેશનું પ્રાચીન નામ; આંધ્રરાજ્ય તેલાં ન.બ.વ. નવરાત્રમાં કરાતું ત્રણ દિવસનું એક વ્રત
(૨) ત્રણ દિવસનો એક પ્રકારનો ઉપવાસ (જૈન) (૩) ત્રણ ખેલાડીઓનું જૂથ તેલિયા-ચક્કીસ્ત્રી. તેલ કાઢવાની ચક્કી-મિલ; તેલની ઘાણી તેલિયું વિ. તેલવાળું; તેલથી ચીકણું
સેલિયો રાજા પું. તેલિયાં વસ્ત્ર પહેરનાર અને તેલમાં જોઈ
ગુજરેલી વાત કહેનારો - તાંત્રિક (૨) તેલનો ઉદ્યોગ કરનાર મોટો વેપારી; તેલનો એકહથ્થુ વેપાર કરનાર ઉદ્યોગપતિ
તેલી વિ. તેલવાળું; તેલિયું (૨) તેલ વેચનાર (૩) પું.
ઘાંચી; માત્રતેલનો વેપાર કરનાર વેપારી (૪)એકઅટક તેલીતંબોળી પું. હલકટ માણસ તિલદાણા; ‘ઑઇલ-સીડ’ તેલીબિયાં ન.બ.વ. જેમાંથી તેલ નીકળે એવાં બી; તેવડું વિ. (અપ. તેવડ) તેના જેવડું; એવડું તેવડું વિ. ત્રણગણું (૨) ત્રેવડું તેવામાં ક્રિ.વિ. તે વખતે, દરમિયાન તે વાર(-૨) ક્રિ.વિ. તે સમયે – પ્રસંગે; ત્યારે તેવીસ વિ. (સં. ત્રયોવિંશતિ, પ્રા. તેવીસ) વીસ વત્તા ત્રણ (૨) પું. તેવીસનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૨૩’ તે(-ત્ર)વીસાપું.બ.વ. તેવીસનો ઘડિયો [અમુક જેવું તેવું વિ. (સં. ત+વત્; સર. પ્રા. તેવં-તેવંઈ)અમુકને મળતું; તેને ક્રિ.વિ. તે સમયે; ત્યારે (૨) તેવાથી તે(-ત્રે)સઠ વિ. (સં. ત્રયઃષ્ટિ, પ્રા. તેસ)િ સાઠ વત્તા ત્રણ (૨) પું. ત્રેસઠનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૬૩’ તેહ સર્વ, (સર, અત. તેહ=તેવું) તે તે સર્વ. ‘તું’નું ત્રીજી વિભક્તિ એકવચન તેંતાલી(-ળી)સ વિ. (સં . ત્રયૠત્વારિશત્, પ્રા. તેયાલીસ) ચાળીસવત્તાત્રણ (૨) પું. તેંતાળીસનો આંકડો કેસંખ્યા; ૪૩’ [તેસઠનો આંકડોકેસંખ્યા; ૬૩’ ભેંસઠ વિ. (સં. ત્રયઃષ્ટિ) સાઠ વત્તા ત્રણ (૨) પું. તૈત્તિરીય પું. કૃષ્ણયજુર્વેદની એક શાખા કે તેનો અનુયાયી (૨) ન. એક ઉપનિષદ
તૈયાર વિ. (અ.) રજૂ કરવા કે ઉપયોગમાં લેવા યોગ્ય; પરિપૂર્ણતાએ પહોંચેલું; તરત હાજર કરાય કે કામ આપે એવી સ્થિતિવાળું (૨) સજ્જ; તત્પર

Page #417

તૈયારી
( તોબા તૈયારી સ્ત્રી, તત્પરતા; સજ્જ હોવું તે (૨) વ્યવસ્થા: ભાંગવું; ફોડવું (૪) અલગ બે ભાગ કરવા; ટુક ગોઠવણ; આયોજન
કરી નાંખવો (૫) ભંગ કરવો; ભંગાણ પાડવું. જેમ તૈલ ન. (સં.) તેલ
પેિઇન્ટિંગ કે, વચન, મૈત્રી વગેરે. (૨) ઉતારી પાડવું, અનાદર તૈલચિત્ર ન. (સં.) તેલવાળા રંગથી દોરેલું ચિત્ર; “ઑઇલ કરવો; નિંદવું (૭) (ધંધા વગેરેમાં) તૂટે એમ કરવું તૈલરંગ કું. તેલમાં ઓગળે તેવા ચિત્ર ચીતરવાના માટેના (૮) શરીરનાં અંગ કળવાં સાંકળું (છોકરીનું) રંગ; “ઓઇલ પેઇન્ટ'
તોડી સ્ત્રી. એક રાગિણી - ટોડી (૨) નાનો તોડો - પગનું તૈલંગ (સં.), (oણ) પં. પ્રાચીન તેલંગદેશ
તોડો છું. (દ. તોડર) ટોડો; પગનું સાંકળું તૈલાભંગ કું. (સં.) શરીરે તેલ ચોળી કરાતું સ્નાન તોડો છું. એક હજારની થેલી તૈલી વિ. (સં.) તેલવાળું (૨) ચીકટું (૩) પું. તેલી; ઘાંચી તોડો પં. બંદૂકની જામગરી તો સંયો. (સં. તતઃ પ્રા. તઓ) “જો' સાથે કે એકલું; શરતી તોડો છું. (તોડવું ઉપરથી) પૂણીઓ કાંતતાં પડેલો હોદો
વાક્યમાં વપરાય છે. ઉદા. જો તે આવશે તો આવીશ. (૨) કાચું તોડેલું ફળ (કેરી, કોઠું વગેરે) તો સંયો. (સં. તાવતુ, પ્રા. તામ) ‘તોપણ'ના અર્થમાં. તોડોપું. (ટોડોઉપરથી) ટોલ્લો; ટોડલો(૨) મિનારો; શિખર; ઉદા. હું ઈશ, તું નહીં આવે તોપણ.
કાંગરો (૩) વાવની ઉપરની દિવાલ (૪) ચણતરમાં તો સંયો. (સં. તાવત) “તો પછી'ના અર્થમાં. ઉદા. તો દીવાલની જાડાઈની દિશામાં મુકાતી ઈંટ (દીવાલની
ખા ! (૨) “બીજું કાંઈ નહિ, તો આટલું તો એ લંબાઈની દિશામાં મુકાતી તેવીને ‘પટ્ટી' કહે છે.) અર્થમાં. ઉદા. જાઓ તો ખરા. (૩) ભાર મૂકવા. તોતડાટ પું. તોતડાપણું
ઉદા. ‘તું આવ્યો તો નહિ જ !” “જા તો ખરો. તોતડાવું અ.ક્રિ. (તોતડું ઉપરથી) બોલતાં જીભ ચોટવી કોઈ સ્ત્રી. તૂઈ; કસબની કિનારી; ગૂંથેલી કોર (૨) તોતડું વિ. બોલતાં તોતડાતું પોપટના જેવું બોલનાર પક્ષીની એક જાત
તલું વિ. તોતડું (૨) અડધા અને કાલા બોલ બોલતું તોક સ્ત્રી, (અ, તૌક) ગળામાં નાખવાની વજનદાર બેડી તોતળાવું અ.ક્રિ. તોતડાવું (૨) કોશ; હળપૂણી
તોતળું વિ. તોતડું તોકવું સક્રિ. (હિ.) જોખવું (૨) ઊંચકવું
તોતાપુરી સ્ત્રી. કેરીની એક જાત, તોખમ ન., સ્ત્રી, સુખમ; તુકમ (૨) બીજ (૩) વીર્ય તોતિંગ વિ. બહુ મોટા કદનું મોટું તોસ્તાન તોખાર પું. (દ. તુખાર, તોકખાર) ઘોડો
તોતેર વિ. (સં. ત્રય સપ્તતિ, પ્રા. તેહત્તરિ) સિત્તેર વત્તા તોગો પું. પાંદડાંવાળો શેરડીનો સાંઠો
ત્રણ (૨) ૫. તોંતેરનો આંકડો કે સંખ્યા ૧૭૩' તોછડાઈ, (-શ) સ્ત્રી. તોછડાપણું; ઉદ્ધતાઈ તોતો છું. (ફા.) પોપટ
[મોટું ગમ્યું તોછડું વિ. (સં. તુચ્છ) અસભ્ય; ઉદ્ધત (૨) બોલવામાં તોપ મું, સ્ત્રી. (તુર્ક) દારૂગોળો ફેંકવાનું સાધન (૨) - વિવેકહીન (૩) બરોબરબેઠુંકે ચોંટ્યુન હોય તેમ વળગેલું તોપખાનું ન. તોપ તથા એનો સંરજામ રાખવાની જગા તોજી સ્ત્રી. (અ. તૌજી) વિઘોટી; સાંથ
(૨) તોપનો સરંજામ (૩) તોપો ચાલવનારી ટુકડી; તોટક છું. એક અક્ષરમેળ છંદ
આર્ટિલરી
ગિપગોળો તોટો છું. (‘તૂટવું' ઉપરથી, સં. ગુ) ખોટ; નુકસાન તોપગોળો ખું. તોપ દાગવાનો ગોળો (૨) મોટું ગયું; તોટો પુ. ટોટો; હરડિયો
તોપચી પું. તોપ ફોડનારો માણસ; ગોલંદાજ (૨) તોડ સ્ત્રી. (‘તોડ' ઉપરથી) નિકાલ; ફડચો; ફેંસલો; ઉકેલ; | ગપોડિયો; ગપ્પીદાસ
(૨) નિર્ણય; ઉપાય (૩) સોગટામાં સામાની સોગટી તોપણ સંયો. છતાં; તેમ છતાં, તથાપિ પહેલી મારવામાં આવે છે તે કે જે પછી પોતાની તોપમારો પં. તોપના ગોળાનો મારો ચલાવવો - ગોળા સોગટી ઘરમાં લઈ જઈ શકાય. (૪) પગના માંસલ પર ગોળા છોડવા તે [(૨) ભેટ; ઉપહાર ભાગમાં થતી પીડા; કળતર
તોફા વિ. (અ. તુઅપ) સર્વોત્તમ; સરસ; કીમતી; શ્રેષ્ઠ તોડજોડ સ્ત્રી. તડજોડ; સમાધાન; માંડવાળ; કૉમ્પ્રોમાઈઝ' તોફાન ન. (અ. તૂફાન) મસ્તી; ધાંધલ (2) લડાઈ; તોડજોડક ન. વીજળીના પ્રવાહને તોડે ને જોડે એવું સાધન; મારામારી (૩) ઘમસાણ; હુલ્લડ હુિલ્લડખોર “ઇન્ટરટર” (પ.વિ.)
તોફાની વિ. તોફાન કરનારું; મસ્તીખોર (૨) ધાંધલિયું; તોડફોડ સ્ત્રી, તોડવું ફોડવું તે; ભાંગફોડ
તોબરો છું. (ફા.) ઘોડાને ચંદી ખવડાવવાની ચામડાની તોડવું સક્રિ. (સં. ટોટયતિ, પ્રા. તોડઇ) જોડાયેલું કે કોથળી (૨) રીસથી ચડેલું મોં
વળગેલું યા લાગેલું હોય તેને જોર વાપરીને છૂટું કરવું તોબા ઉદ્. (અ.) ‘હવે હદ થઈ’ એવો અર્થ બતાવતો (૨) ચૂંટવું; ચૂંટીને અલગ લેવું; ઉતારવું (૩) ત્રાસ કે કંટાળાનો ઉદ્ગાર (૨) સ્ત્રી. પશ્ચાતાપ

Page #418

તોબાખતો ૪ = ૧
ત્રિપા તો બાખત ન. બળજબરીથી લખાવેલું ખત-દસ્તાવેજ તોલું તોલકું ન. (સં. તાલુકં) માથું (૨) બોર્ડ કરાવેલું તોબાહ સ્ત્રી. તોબા; પસ્તાવો; પશ્ચાત્તાપ છિંદ માથું
બિરોબર તોમર ન. (સં.) ભાલા જેવું એક આયુધ (૨) પં. એક તોલે ક્રિ.વિ. (‘તોલ ઉપરથી) સરખામણીમાં; તુલનામાં; તોય સંયો. તોપણ, તથાપિ
તોલો છું. (સં. તોલ) એક રૂપિયાભાર વજન કે તેટલા તોય ન. (સં.) પાણી; જળ
વજનનું કાટલું
મૂિકવાની જગા તોયજ ન. પોયણું (૨) કમળ
તોશાખાનું ન. (ફા. તોશાહ + ખાન) ભંડાર; સામાન તોયદ, (-ધર) પું. મેઘ (૨) ન. (સં.) વાદળ; વાદળું તોષ છું. (સં.) સંતાપ (૨) પ્રસન્નતા; રાજીપો તોધિ, (-નિધિ) મું. (સં.) સમુદ્ર; સાગર
તોષવું સક્રિ. સંતોષવું; સંતુષ્ટ કરવું (૨) પ્રસન્ન કરવું તોયે સંયો. તે છતાં પણ તોય
તોસ્તાન ન. કોઈ પણ મોટી - તોતિંગ ચીજ કે ઘટના તોર પું. (અ. તૌર, કે તુર્કી તોરહ=જુલમી હુકમ ઉપરથી) તોળવું સક્રિ. (સં. તોલયતિ, પ્રા. તોલ) તોલવું જોખવું; મિજાજ; અહંકાર; દમામ (૨) ધૂન
વજન કરવું (૨) ઉપાડવું; ઊંચકવું (૩) તુલનાતોર સ્ત્રી. (દ. તરિઆ-તરી) તર; મલાઈ
વિચાર-કિંમત કરવી (૪) ન્યાય કરવો તોર પું. સાળનો રોલર; જેની પર કપડું વણાય તેમ વીંટાય તોળાટ મું. તોલાટ; તોલવાનું કામ કરનારો છે તે ગોળ લાકડું
તોતેર વિ. તાતેર; સિત્તેર વત્તા ત્રણ (૨) પું. તોતેરનો તોરણ ન. (સં.) મુખ્ય દરવાજો; કમાનવાળો દરવાજો (૨) આંકડો કે સંખ્યા; “૭૩
શોભા માટે બંધાતો કાગળ, પાન વગેરેનો હાર તોરાત ન, (હિબ્રુ તૌરાત) જુઓ “તોરાત” તોરણદાર ન. (સં.) મુખ્ય દરવાજો
તૌહીન સ્ત્રી. (અ.) અનાદર; અપમાન તોરણિયું ન. નાનું તોરણ [ભાગ; “એઓર્ટિક આર્ચ ત્યક્ત વિ. (સં.) તજાયેલું; તજેલું છોડી દીધેલું તોરણી સ્ત્રી માધમનીનો, ગળા નીચેનો ગોળ વળાંકવાળો ત્યક્તા વિ. તજાયેલી (૨) સ્ત્રી, પતિએ કરેલી સ્ત્રી તોરલ ન. (તરાત) યહૂદીઓનું ધર્મપુસ્તક; બાઇબલનો ત્યજવું સ.કિ. (સં. ત્ય) તજવું; છોડવું; ત્યાગ કરવો | ‘જૂનો કરાર’
[રીસ; ઝાંઝ ત્યમ સંયો. તેમ; તે પ્રમાણે તોરી વિ. તોરવાળું; મિજાજી (૨) સ્ત્રી. તોર; મિજાજ (૩) ત્યહાં કિ.વિ. ત્યાં તોરી છું. ઘોડો; તુરી (૨) સ્ત્રી. કંસારીના જેવું એક જીવડું ત્યાગ કું. (સં.) તજવાની ક્રિયા (૨) સંન્યાસ (૩) દાન તોરીલું વિ. તોરી મિજાજી
(૪) લગ્નાદિ પ્રસંગે અપાતો બારોટનો લાગે; તાગ તોરું વિ. તારું (પઘમાં)
ત્યાગપત્ર ન. (સં.) રાજીનામું; “રેઝિગ્નેશન' [વિધવા તોરો છું. (અ. તુર્રહ) છોગું; પાલવ; શિરપેચ (૨) ત્યાગમૂર્તિ સ્ત્રી. ત્યાગની મૂર્તિરૂપ માણસ (૨) હિંદુ
પાઘડીના છેડાનો કસબ (૩) ફૂલનો ગોટો; ગજરો ત્યાગવીર વિ., મું. ભારે ત્યાગી તોરો છું. તોર; મિજજ; દમામ
ત્યાગવું સક્રિ. ત્યજવું; છોડવું તોલ પું, ન. (સં.) વજન (૨) વજન કરવાનું કાટલું (૩) ત્યાગી વિ. ત્યાગ કરનારું (૨) . સંન્યાસી (૩) દાતા
કિંમત; કદર (જેમ કે, તોલ કરવો, થવો) (૪) ત્યાજ્ય વિ. (સં.) તજવા યોગ્ય કે તજી શકાય તેવું
ભારબોજ; વજૂદ; પ્રતિષ્ઠા (૫) ના. તોલે, બરાબર ત્યારે સ્ત્રી. તે સમય કે વખત. જેમ કે, ત્યારકેડે; ત્યારપછી; તોલકું ન. માથું; તોલું
ત્યારથી તોલડી સ્ત્રી, (તોલું ઉપરથી) રાંધવાનું માટીનું વાસણ - ત્યારે સંયો. તે વારે; તે વખતે (૨) તે સ્થિતિમાં; તો પછી | દોણકી (૨) સ્મશાનમાં લઈ જવાની દેવતાની હાંડલી ત્યાશી(-સી) વિ. (સં. ત્યશીતિ, પ્રા. તેઆસી) એંશી વત્તા તોલડું ન. માટીનું નાનું વાસણ; હાંલ્લે (૨) ભિક્ષાપાત્ર ત્રણ (૨) પું. ત્યાંશીનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૮૩' તોલન (સં.) ન. (-ના) સ્ત્રી. તોળવું તે (૨) તુલના; ત્યાં ક્રિ.વિ. (સં. તસ્માતુ, પ્રા. તિહાં તહાં-તા) તે ઠેકાણે સરખામણી (૩) આંકણી; મૂલ્ય; કિંમત
(૨) તે સંજોગોમાં ત્યાંથી - તે જગ્યા અથવા તોલબિંદુ ન. ગુરુત્વમધ્યબિંદુ
પ્રસંગેથી, તેમાંથી તોલમાપ ન. તોલવાનું અને માપવાનું ધોરણ
ત્રગણું વિ. ત્રણગણું વુિં. ત્રણનો આંકડો કે સંખ્યા; “3” તોલવું સક્રિ. (સં. તુલ, પ્રા. તોલો તોળવું; જોખવું; ત્રણ વિ. (સં. ત્રીણિ, પ્રા. ત્રિન્સિ) બે વત્તા એક (૨) ઊંચકવું; તુલના કરવી (૨) ન્યાય કરવો
ત્રણપગી સ્ત્રી, બે જણે પોતાનો એક પગ સાથે બાંધી તોલાટ પું. તોલનારો; તોલવાનું કામ કરનારો
દોડવાની રમત તોલું ન. (સં. તુ, દે. તોલ) દશ શેર (પાંચ કિલો) વજન ત્રણેક વિ. આશરે ત્રણ તોલું ન. ઘીનું પાટૂંડું
ત્રપા સ્ત્રી. (સં.) લજજા; શરમ; લાજ

Page #419

ત્રમ0ઝટ, 2ઝીક))
૪ : ૨
| | ત્રિગુણી(-સાત્મક) ત્રમ(Oઝટ, ૦ઝીક) ક્રિ.વિ. પુષ્કળ; ધોધમાર વરસવું તે) ત્રાસવું અ.કિ. ત્રાસ પામવું; કંટાળવું (૨) બીવું: થરથરવું (૨) સ્ત્રી. ઝડી
ત્રાહિ ઉદ્. (સં.) “રક્ષણ કરો બચાવો’ એવો ઉદ્ગાર ત્રણે વિ. તમણું; ત્રણગણું
ત્રાહિત વિ. અજાણ્યું (૨) તટસ્થ; અપક્ષ (૩) પું. ત્રાહિત ત્રય વિ. (સં.) ત્રણ (૨) ન. ત્રણનો સમૂહ
આદમી; ત્રીજી વ્યક્તિ
એવો ઉદ્ગાર ત્રયાનન કું. ત્રણ મુખવાળા - દત્તાત્રેય
ત્રાહિમામ્ (શ.પ્ર.) “મારું રક્ષણ કરો', “મને બચાવી લો ત્રથી સ્ત્રી. (સં.) ત્રણનું જૂથ (૨) ઋક, સામ અને યજુર ત્રાહ્ય ઉદ્. (૨) સ્ત્રી. ત્રાહિ (રક્ષણ કરો) [પાત્ર; ત્રાંસ
એ ત્રણ વેદનો સમૂહ; વેદત્રયી સિંખ્યા; ૧૩' ત્રાંબડ વિ. (સં. તામ્ર ઉપરથી) તાંબાનું (૨) ને. તાંબાનું ત્રયોદશ વિ. દસ વત્તા ત્રણ (૨) ૫. તેરનો આંકડો કે ત્રાંબું ન. (સં. તામ્ર) તાંબું; આછા રાતા રંગની એક ધાતુ ત્રયોદશા(-શી) સ્ત્રી. (સં.) તેરશ
ત્રાંસ ૫. ત્રાંસાપણું; વાંક (૨) ફાંસ; ફાંસો (૩) વજન; ત્રવાડી યું. (સં. ત્રિપાઠી; પ્રા. ત્રિવાઢી, જૂ.ગુ. ત્રવાડી- કાટલું (૪) તાંબાની રકાબી; તાસક ટુિકડો
તરવાડી) ત્રિવેદી; એક અટક [પામેલું; ત્રસિત ત્રાંસિયો છું. ત્રાંસ (૨) ત્રાંસા આકારનો બાંધેલો દોરડાનો ત્રસ્ત વિ. (સં.) ડરેલું; ભડકેલું (૨) બીકણ (૩) ત્રાસ ત્રાંસું વિ. (સં. વ્યસ, પ્રા. સંસ) વાંકું, કતરાતું નંબક છું. યંબક; મહાદેવ
ત્રિ વિ. (સં.) ત્રણ નંબક છું. ત્રાંબાનું નગારું; ત્રંબાળું
ત્રિઅંકી વિ. (સં.) ત્રણ અંકોવાળું (જેમ કે, નાટક) ત્રંબાળું ન. (‘તામ્ર' ઉપરથી) ત્રાંબાનું નગારું ત્રિઑક્સાઇડ ૫. ઑક્સિજનના ત્રણ પરમાણુ હોય એવો ત્રાક, (oડી) સ્ત્રી, (સં. તુર્ક, પ્રા. ત્રí) જેના પર સૂતર ઑક્સાઇડ; “ટ્રાયોક્સાઇડ (ર.વિ.) કંતાય છે તે સોયો
ત્રિક ન. ત્રણનો સમુદાય; ત્રિપુટી ત્રાગ ૫. તાગડો; તાંતણો; દોરો; ધાગો ફિરકી ત્રિકટુ ન. સૂંઠ, મરી અને પીપરનું ચૂર્ણ (વંદક) ત્રાગડો છું. તાંતણો; તંતુ (૨) જનોઈ (૩) વળ દેવાની ત્રિકમ (૦જી, ૦રાય) . ત્રિવિક્રમ; વિષ્ણુનો વામનત્રાગું ન. બીજાને ઠેકાણે લાવવા પોતાના ઉપર કરેલી અવતાર; ત્રીકમ જબરદસ્તી (૨) હઠ, જીદ
ત્રિકાલ પું. (સં.) ભૂત, ભવિષ્ય અને વર્તમાન એ ત્રણે ત્રાગો પૃ. જુઓ ‘કાગ’
કાળ (૨) સવાર, બપોર અને સાંજ એ ત્રણે સમય ત્રાજવું ન. (ફા. તરારે ત્રાજૂડું; ત્રાજવું
ત્રિકાલજ્ઞ વિ. (સં.) ભૂત, ભવિષ્ય અને વર્તમાન ત્રણે ત્રાજૂડું ન. જોખવાનું બે પલ્લાવાળું સાધન; ત્રાજવું કાળનું જ્ઞાન ધરાવનાર ત્રાજૂડું ન. શરીર ઉપર છૂંદાવેલું છૂંદણું
| ત્રિકાલજ્ઞાની વિ. ત્રિકાલજ્ઞ: ત્રિકાલદર્શી જ્ઞાની ત્રાટક છું. (સં.) તાકીને એક જ સ્થાને જોઈ ચિત્ત એકાગ્ર ત્રિકાલદર્શી વિ. (સં.) ત્રણ કાળ જોઈ શકનારું; ત્રિકાળકરવાની યોગની ક્રિયા
ત્રિકાલાબાપ(-ધિત) વિ. (ત્રિકાલ + અબાલ-અધાબિત) ત્રાટકવું અ.ક્રિ. (‘ત્રાટક' કે “ત્રાડ ઉપરથી) અણધાર્યો ત્રણે કાળથી અબાધ એવું; કાલાતીત
ઘસારો કરવો; છાપો મારવો; તૂટી પડવું ત્રિકાળ પં. ત્રિકાલ; ત્રણ કાળ [વિભાગવાળું ત્રાડ સ્ત્રી. મોટી બૂમ; સિંહની ગર્જના રિાડ પાડવી ત્રિકાંડ વિ. (સં.) ત્રણ ડાળવાળું (૨) ત્રણ કાંડત્રાડવુંઅ.ક્રિ. (સં. તર્દતિ, પ્રા. ત્રટ્ટઈ) ગર્જના કરવી; ત્રાડ- ત્રિકૂટ વિ. (સં.) ત્રણ શિખરવાળું ત્રાણ ન. (સં.) રક્ષણ; બચાવ (૨) શરણ (૩) (લા.) ત્રિકૂટાચળ પં. શ્રીલંકામાં આવેલો એક પર્વત આશ્રય; આશરો
ત્રિકોણ છું. (સં.) ત્રણ ખૂણાવાળી આકૃતિ (૨) વિ. ત્રણ ત્રાણ વિ. (સં. ત્રયોનવતિ, પ્રા. તેણવઈ-તેણઉઈ) નેવુ - ખૂણાવાળું
ત્રિકોણ-આકૃતિ વત્તા ત્રણ (૨) ૫. ત્રાણુનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૯૩' ત્રિકોણાકૃતિ વિ. (સં.) ત્રિકોણના આકારનું (૨) સ્ત્રી. ત્રાતા હું. (સં.) રક્ષણ કરનાર; બચાવનાર; રક્ષક ત્રિકોણમિતિ સ્ત્રી, ત્રિકોણનું ગણિત; ‘ટિંગોનોમેટ્રી' ત્રાપો છું. (સં. ત્રપ્પક, પ્રા. ત્રપ્પગ-ત્રપ્પા) તરાપો ત્રિકોણાકાર વિ., પૃ. ત્રિકોણ ત્રાસ છું. (સં.) જુલમ; કેર (૨) પજવણી; કંટાળો (૩) ત્રિખૂણિયું વિ. ત્રણ ખૂણાવાળું; ત્રિકોણાકાર
કમકમાટી (૪) ધાક; બીક (૫) ઉપદ્રવ ત્રિગટું વિ. ત્રણ ગઢવાળું અને કામ; ત્રિવર્ગ ત્રાસદાયી, (યક) વિ. ત્રાસ આપનારું
ત્રિગણ પુ. સંસારી જીવનમાં ત્રણ પુરુષાર્થ : ધર્મ, અર્થ ત્રાસવાદ પું. ત્રાસ ફેલાય એમ કરવાથી ફાવી જવાય છે ત્રિગુણ વિ. (સં.) ત્રણગણું, ત્રેવડું (૨) પુ.બ.વ. સત્ત્વ, એવો રાજકીય મત; આતંકવાદ; ‘ટેરરિઝમ'
રજ અને તમ એ ત્રણ ગુણો ત્રાસવાદી વિ. ત્રાસ ફેલાવનાર: ઉગ્રવાદી; આતંકવાદી: ત્રિગુણા સ્ત્રી. (સં.) માયા (વેદાંતમાં) છેલ્લે પાટલે બેસનારું; ‘ટેરરિસ્ટ'
ત્રિગુણી(-ણાત્મક) વિ. (સં.) ત્રિગુણનું બનેલું; ત્રિગુણમય

Page #420

ત્રિગુણિત|
ત્રિગુણિત વિ. ત્રણગણું; ત્રમણું
ત્રિગુણીરસી સ્ત્રી. બાળલકવો, ઉટાંટિયું અને ધનુર્વા એ ત્રણે સામે રક્ષણ આપતી રસી
૪ ૦ 3
| ત્રિવલિ(-લી)
ત્રિપિટક પું. (સં.) સુત્ત, વિનય અને અભિધમ્મ એ ત્રણ પ્રકારના બૌદ્ધ ગ્રંથોનો સમૂહ
ત્રિપુટ વિ. (સં.) ત્રણ પુટવાળું-પડવાળું ત્રિપુટી સ્ત્રી. ત્રણનો સમૂહ; ત્રિક
ત્રિપુર ન. (સં.) મય રાક્ષસ માટે આકાશ, અંતરિક્ષ અને પૃથ્વી ઉપર બાંધેલાં સોના, ચાંદી અને લોખંડનાં ત્રણ શહેર (૨) પું. શંકરે મારેલો એક રાક્ષસ - ત્રિપુરાસુર ત્રિપુરારિ પું. (સં.) શિવ - ત્રિપુરાસુરના શત્રુ ત્રિપુંડ(-$) (સં.) ત્રણ લીટીનું તિલક [ચૂર્ણ-એક ઔષધિ ત્રિફલા (સં.) (-ળા) સ્ત્રી. હરડાં, બહેડાં ને આંબળાંનું ત્રિભંગ, (-ગી) વિ. (સં.) ત્રણ ઠેકાણે વળેલું ત્રિભંગી પું. એક માત્રામેળ છંદ ત્રિભાગવું સ.ક્રિ. ત્રણ સરખા ભાગ કરવા ત્રિભાજક વિ. ત્રણે ભાગનારું; ‘ટ્રાઇસેક્ટર’ ત્રિભાજન ન. ત્રિભાગવું તે; ત્રણ ભાગ કરવા તે ત્રિભુજ પું., ન. (સં.) ત્રિકોણ [- લોક; ત્રિલોક ત્રિભુવન ન. (સં.) સ્વર્ગ, પૃથ્વી ને પાતાળ એ ત્રણે ભુવન ત્રિભુવન(નાથ, ૦પતિ) પું. ત્રણે જગતના સ્વામી; પરમેશ્વર
ત્રિઘાતપદી સ્ત્રી. (સં.) ત્રણ ઘાત સુધીના પદવાળી ૨કમ; ‘ક્યુબિક એક્સપેશન’ [ને પાતાળ); ત્રિલોક ત્રિજગત ન. (-તી) સ્ત્રી. (સં.) ત્રણે દુનિયા (સ્વર્ગ, મૃત્યુ ત્રિજ્યા સ્ત્રી. (સં.) વર્તુલના મધ્યબિંદુથી પરિધના કોઈ
બિંદુ સુધીની સુરેખા કે તેનું અંતર; ‘રેડિયસ’ (ગ.) ત્રિજ્યાકોણ પું. મધ્યબિંદુ આગળ ત્રિજ્યા જેવડા ચાપથી થતો ખૂણો; ‘રેડિયન’ (ગ.) [ઉપાધિ) ત્રિતાપ પું.બ.વ. (સં.) તાપત્રય (આધિ, વ્યાધિ અને ત્રિતાલ પું. (સં.) સંગીતનો સોળ માત્રાનો એક તાલ; ત્રેતાલ
ત્રિદંડ કું., ન. (સં.) વાદંડ, મનોદંડ અને કાયાદંડ એ
ત્રણ સંયમ ધારણ કર્યાની નિશાનીરૂપ સંન્યાસીનો દંડ ત્રિદંડી પું. (સં.) ત્રિદંડ (વાદંડ, મનોદંડ, કાયાદંડ) ધારણ કરનાર; સંન્યાસી
ત્રિદિવ ન. (સં.) ત્રિદેવ વસે છે તે સ્વર્ગ ત્રિદોષ પું. (સં.) વાત, પિત્ત અને કફ એ ત્રણ દોષના પ્રકોપથી થતો રોગ; સન્નિપાત
ત્રિધા ક્રિ.વિ.(સં.) ત્રણ પ્રકારે; ત્રૈધા
ત્રિનયન, ત્રિનેત્ર પું. (સં.) (સૂર્ય, ચંદ્ર અને અગ્નિ એ ત્રણ નેત્રવાળા ગણાતા) મહાદેવ
ત્રિપક્ષી ન. (સં.) ત્રણ પખવાડિયાં બાદ મરનાર પાછળ કરવાનું શ્રાદ્ધ કે તે ક્રિયા
ત્રિપથ પું.બ.વ. (સં.) સ્વર્ગ, મૃત્યુ અને પાતાળ (૨) ન. ત્રણ રસ્તા જ્યાં મળે એ સ્થળ ત્રિપગા, (મિની) સ્ત્રી. (સં.) (આકાશ, પૃથ્વી ને પાતાળમાં વહેતી મનાતી) ગંગા
ત્રિપદા સ્ત્રી. (સં.) ત્રણ ચરણવાળો ગાયત્રી છંદ (પિં.) ત્રિપદી સ્ત્રી. (સં.) ત્રણ પાયાની ઘોડી; ત્રિપાઈ (૨) ત્રણ પદો કે ચરણોવાળો પદબંધ
ત્રિપદી વિ. ત્રણ પગવાળું
ત્રિપદી સ્ત્રી. ત્રણ પદવાળું ત્રિપરિમાણ ન. (સં.) લંબાઈ, પહોળાઈ અને ઊંચાઈ કે જાડાઈ એ ત્રણ માપ જે દરેક પદાર્થને હોય તે; ‘થ્રીડાઇમેન્શન્સ' (ગ.) [જાડાઈ બતાવનારું ત્રિપરિમાણદર્શક વિ. (સં.) લંબાઈ, પહોળાઈ, ઊંડાઈ કે ત્રિપાદ વિ. (સં.) ત્રણ પગવાળું; ચરણવાળું (૨) પોણું; પોણાભાગનું [ટિપોઈ ત્રિપાઈ સ્ત્રી. (ત્રિ+પાદ) ત્રિપદી; ત્રણ પાયાની ઘોડી; ત્રિપાઠી પું. (સં.) વેદનો પાઠ કરવાની સંહિતા, પદ અને ક્રમ એ ત્રણે રીતો જાણનારો (૨) એક અટક ત્રિપાશ્ર્વિક વિ. (સં.) ત્રણ પાસાંવાળું
ત્રિભેટો પું. જ્યાં ત્રણ રસ્તા મળે તે જગા; ત્રિપથ [પાતાળ ત્રિભોમ સ્ત્રી. (ત્રિ+ભૂમિ) ત્રિભુવન : સ્વર્ગ, મૃત્યુ અને ત્રિભોયું વિ., ન. (ત્રિ + ભૂમિ = ભોંય) ત્રણ માળવાળું (મકાન) [ત્રૈમાસિક ત્રિમાસિક વિ., ન. ત્રણ મહિને બહાર પડતું છાપું; ત્રિમુખી વિ. (સં.) ત્રણ મુખ કે ત૨ફ યા બાજુવાળું ત્રિમૂર્તિ(-ત્તિ) સ્ત્રી. (સં.) બ્રહ્મા, વિષ્ણુ અને મહેશ એ
ત્રણેનું સાથે હોવું તે; ત્રિક-એકાત્મક સ્વરૂપ ત્રિયા સ્ત્રી. (સં. સ્ત્રી) સ્ત્રી; નારી; મહિલા ત્રિયાચરિત્ર ન. (હિં.) સ્ત્રીચરિત્ર [માણી ત્રિયામી વિ. (સં. ત્રિયાતિનું) ત્રણ આયામવાળું; ત્રિપરિત્રિયારાજ્ય ન. સ્ત્રીઓનું રાજ (૨) સ્ત્રીનું ચલણ હોવું તે ત્રિરંગી વિ. ત્રણ રંગનું (૨) પું. સફેદ, લીલો અને કેસરી એ ત્રણ રંગવાળો રાષ્ટ્રધ્વજ ત્રિરંગો પું. જુઓ ‘ત્રિરંગી (૨)’
ત્રિરાશિ સ્ત્રી. (સં.) આપેલી ત્રણ સંખ્યા કે રાશિ યા પદ
ઉપરથી ચોથી સંખ્યા કે પદ કાઢવાની રીત [પાતાળ) ત્રિલોક પું. (-કી) સ્ત્રી. (સં.) ત્રિભુવન (સ્વર્ગ, પૃથ્વી અને ત્રિલોચન પું. (સં.) શિવ - ત્રણ નેત્રવાળા ત્રિવર્ગ પું. (સં.) ત્રણનો સમૂહ : ધર્મ, અર્થ અને કામ (૨)
ક્ષય, સ્થિતિ અને વૃદ્ધિનો સમૂહ (૩) સંગીતમાં એક અલંકાર
ત્રિવર્ણ પું. (સં.) બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય અને વૈશ્યનો સમૂહ (૨) સંગીતમાં એક અલંકાર [વાટા કે કરચલી ત્રિવલિ, (-લી) સ્ત્રી. (સં.) પેટ પર પડતી ત્રણ વલિ –

Page #421

ત્રિવિક્રમ
ત્રિવિક્રમ પું. (સં.) ત્રણ પગલાં ભરી બિલ રાજાને હરાવનાર (વિષ્ણુના અવતારરૂપ) વામન ભગવાન ત્રિવિધ વિ. (સં.) ત્રણ પ્રકારનું; ત્રણ રીતનું ત્રિવેણિ, (-ણી) સ્ત્રી. (સં.) ગંગા, યમુના અને સરસ્વતી (૨) તેમનો જ્યાં સંગમ થાય છે તે ધામ-પ્રયાગ (૩) ઈડા, પિંગલા અને સુષુમ્યા એ ત્રણ નાડીનો સમુદાય (૪) શ્રીરાગની એક રાગિણી ત્રિવેણિ(-ણી)સંગમ પું. (સં.) ગંગા. યમુના અને
સરસ્વતી નદીનો જ્યાં સંગમ થાય તે ધામ – પ્રયાગ ત્રિવેદી પું. (સં.) ત્રણ વેદ જાણનાર (૨) એક અટક ત્રિશંકુ પું. (સં.) અયોધ્યાનો રાજા; હરિશ્ચંદ્રનો પિતા ત્રિશંકુની સ્થિતિ, (૦ દશા) શ.પ્ર. અધવચ-અંતરિયાળ
લટકી રહેવું તે; નહિ અહીંનું, નહિ ત્યાંનું એવી સ્થિતિ ત્રિશંકુ સંસદ સ્ત્રી. (સં.) કોઈપણ પક્ષની સ્પષ્ટ બહુમતી ન ધરાવતું સંસદગૃહ
ત્રિશિખ ન. (સં.) ત્રિશૂલ (૨) (ત્રણ ટોચવાળો) તાજ, મુગટ, કલગી (૩) કોણી અને ખભા વચ્ચેનો હાથનો એક સ્નાયુ; ‘ટ્રાઇસેપ’ [હથિયાર ત્રિશૂલ (સં.) (-ળ) ન. ત્રણ અણીઓ - ફળાંવાળું એક ત્રિશૂલપાણ, (-ણિ) પું. (ત્રિશૂલ + પાણિ) હાથમાં ત્રિશૂળવાળા – શિવ
ત્રિસંધ્યા સ્ત્રી. (ત્રિ+સંધ્યા) સવાર, બપોર અને સાંજ એ ત્રણે સમયનો સંધ્યાકાળ કે તે વેળા કરાતો સંધ્યાવિધિ ત્રિસ્થલી (સં.) (-ળી) સ્ત્રી. કાશી, પ્રયાગ અને ગયા એ ત્રણ તીર્થ
૪ ૪ ૪
ત્રિસ્વર વિ. (સં.) ત્રણ સ્વરવાળું; ‘થ્રિ-સિલેબિક’ ત્રીજ વિ. (સં. તૃતીયા) તીજ; પખવાડિયાની ત્રીજી તિથિ ત્રીજુંવિ. (સં. તૃતીય, પ્રા. તિજ્જ-તજજ્જ) તીજું; ક્રમમાં બીજા પછીનું
ત્રીઠ સ્ત્રી. પીડા; દુ:ખ (૨) ભીંડ; ખેંચ; જરૂરિયાત ત્રીશ,(-સ) વિ. (સં. ત્રિશત્, પ્રા. ત્રીસ – તીસા – તીસઇ) વીસ વત્તા દસ (૨) પું. ત્રીસનો આંકડો કે સંખ્યા;
‘૩૦'
ત્રીસા પું.બ.વ. ત્રીસનો ઘડિયો-પાડો ત્રુટ સ્ત્રી. ત્રુટિ; ખામી; ઊણપ ઝુટવું અ.ક્રિ. (સં. ઝુ) તૂટવું ત્રુટિ(-ટી) સ્ત્રી. (સં.) ઊણપ, ખામી; દોષ; તૂટ ત્રુઠવું અક્રિ. (સં. તુષ્ટ, પ્રા. તુટ્ઠ) તૂટવું; પ્રસન્ન થવું ત્રેખડ સ્ત્રી. (-ડું) ન. (સં. ત્રયસ્કૃત, પ્રા. તિકખુત્તો) તેખડ; ત્રણનો સમૂહ
ત્રેતા, (યુગ) પું. (સં.) ચાર યુગો પૈકીનો બીજો યુગ ત્રેપન વિ. (સં. ત્રયઃપંચાશત્, પ્રા. તેવન્ના) પચાસ વત્તા ત્રણ (૨) પું. ત્રેપનનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૫૩’ ત્રેપનમું વિ. અનુક્રમમાં ત્રેપનમે આવતું
|ત્વિષા
ત્રેપનમો વિ., પું. બાવન અક્ષરની શબ્દસૃષ્ટિથી પર એવો શબ્દાતીત (પરમાત્મા, પરબ્રહ્મ)
ત્રેવડ સ્ત્રી. કરકસર (૨) ગુંજાશ; શક્તિ; પહોંચ ત્રેવડ સ્ત્રી. તજવીજ; ગોઠવણ [જાતનું ત્રેવડું વિ. ત્રણ પડવાળું (૨) ત્રણગણું; તેવડું (૩) ત્રણ ત્રેવડિયું વિ. ત્રેવડવાળું; તજવીજ કરનારું ત્રેવીશ, (-સ) વિ. (સં. ત્રયોવિંશતિ, પ્રા. ત્રેવીસ) વીસ
વત્તા ત્રણ (૨) પું. ત્રેવીસનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૨૩’ ત્રેશઠ વિ. (સં. ત્રયઃષષ્ટિ, પ્રા. તેસòિ) સાઠ વત્તા ત્રણ
(૨) પું. ત્રેસઠનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૬૩’ ત્રેહ પું. વરસાદનું પાણી ઊંડે જમીનમાં પહોંચવું તે વ્રેહક(-કા)વું અ.ક્રિ. ફાટુંફાટું થવું; જોર કરવું (૨) ચેન ન પડવું
વૈકાલિક વિ. (સં.) ત્રિકાલનું; ત્રિકાલને લગતું; સનાતન બૈગુણ્ય ન. (સં.) માયાના ત્રણ ગુણોનો સમૂહ કે તેનું કાર્ય ત્રૈમાસિક વિ. (સં.) ત્રણત્રણ મહિને આવતું - થતું (૨)
ન. દર ત્રીજે મહિને નીકળતું છાપું; ત્રિમાસિક ત્રૈલોક ન. (સં.) ત્રિલોક - ત્રણ લોકનો સમુદાય વૈવણિક વિ. (સં.) બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય અને વૈશ્ય એ ત્રણ વર્ણને લગતું
ત્રોટક ન. (સં.) નાટકનો એક પ્રકાર ત્રોફવું સ.ક્રિ. (છૂંદણું) ખૂંદવું ત્રોફો પું. (‘ત્રોફવું’ ઉપરથી) છૂંદણું; ત્રાજવું ત્રોફો પું. નાળિયેરનું છાલા સહિતનું કાચું કે પાકું ફળ; લીલી છાલવાળું નાળિયેર (૨) સોપારીનો એવો છાલા સાથેનો ડોડો
ત્ર્યંબક હું. (સં. ત્રિ + અંબક) ત્રણ નેત્રવાળા - શિવ (૨) નાસિક પાસેનું એક નગર અને યાત્રાધામ -ત્વ (સં.) વિશેષણ પરથી ભાવવાચક નપુંસકલિંગ નામ બનતો પ્રત્યય. ઉદા. અમરત્વ
ત્વક, (-ગ) સ્ત્રી. (સં.) ચામડી; ત્વચા (૨) છાલ સ્વગિંદ્રિય સ્ત્રી. (સં.) સ્પર્શેન્દ્રિય; ચામડી ત્વચા સ્ત્રી. (સં.) ચામડી (૨) છાલ ત્વચારોગ પું. (સં.) ચામડીનો રોગ ત્વદીપ વિ. (સં.) તારું; તારી માલિકીનું ત્વન્મમય વિ. (સં. વૃં=નું+મય) ચામડીનું બનેલું ત્વરા સ્ત્રી. (સં.) ઉતાવળ; ઝડપ; તાકીદ; વેગ ત્વરિત વિ. ત્વરા (ઝડપ)વાળું; ઝડપી; શીઘ્ર; વેગીલું સ્વરાપત્ર પું. (સં.) તાકીદનો પત્ર
ત્વરિત વિ. (સં.) ત્વરાવાળું; (૨) ઝડપી; વેગીલું ત્વષ્ટા(-ટ્ટ) પું. (સં.) દેવોના શિલ્પી; વિશ્વકર્મા (૨) બ્રહ્મા (૩) પ્રજાપતિ
ત્વિષા સ્ત્રી. (સં.) તેજ; પ્રકાશ; ચમક

Page #422

૪૦′
થ
થ પું. (સં.) ગુજરાતી લિપિનો દંતસ્થાની બીજો વ્યંજન થઈ અ.ક્રિ. (‘થવું’નું ભૂતકાળ સ્ત્રીલિંગ) બની; રચાઈ; ઘડાઈ વગેરે [રસ્તે
થઈ ના. થી; થઈને; દ્વારા; -માંથી પસાર થઈને; -ને થઈને (થવું'નું અક્રિ.) નામયોગી બનીને (૨) થી; (‘થવું’નું ભૂતકાળ સ્ત્રીલિંગ + ને) થકવવું, થકાવવું સ.ક્રિ. ‘થાકવું’નું પ્રેરક થકાવટ સ્ત્રી. (હિં.) થાકવું તે; થાક થકિત વિ. ચકિત; દિગ્મૂઢ (૨) થાકેલું થકી ના. થી; વડે
થયું ના. -ને લીધે; ની વતી
થડ ન. (દે. થડ) ઝાડનો મૂળ જાડો ભાગ, જેમાંથી ઝાડનાં ડાળાંપાંખડાં ફૂટે છે. (૨) વંશવૃક્ષનું થડ (૩) ( કે ગીતમાં) મંડાણ (૪) ઉત્પત્તિસ્થાન
થડ ક્રિ.વિ. ઠોકવાનો, પડવાનો કે અથડાવાનો અવાજ થડક સ્ત્રી. બીક; ધ્રુજારી; થકડવું તે; થડકારો (૨) બોલતાં જીભ ચોટવી તે (૩) બીક; ડર; ભય
થકડવું અક્રિ. થડકા સાથે ઉચ્ચારણ થવું; બોલતાં જીભ ચોટવી કે ધ્રૂજવી (૨) ધડકવું; ભયથી કંપવું (૩)
ઊછળવું; ધબકવું
થડકાટ પું. થડકવું તે
થડકાર, (-રો) પું. થડ એવો અવાજ (૨) થડકો થડકો પું. થડકારો (૨) બોલવામાં અક્ષર પર પડતું જોર
(૩) થડક; બીક (૪) ધબકારો; ધક્કો (૫) ભય, ડર થડથડવું અક્રિ. થડથડ અવાજ થવો (૨) ધ્રુજવું; થરથરવું થડથડાટ પું. (-ટી) સ્ત્રી. થથડવાની ક્રિયા તે થડમાં ક્રિ.વિ. નજીક; બાજુમાં
થડાથડ ક્રિ.વિ. થથડ થવું; અથડાવાનો અવાજ (૨) ધડાધડ; ઉપરાઉપરી
થિયું ન. થડ કે થડનો મૂળ આગળનો ભાગ (૨) વંશવૃક્ષનું (પેટા) થડ [બાંધો; ઘાટ; દડી
થડી સ્ત્રી. (દે. થડ=જૂથ) થપ્પી; ગંજ; ઢગલી (૨) કાઠું; થડું ન. ડિયું (૨) દુકાનમાં દુકાનદારે બેસવાનું સ્થાન થડો પું. (પ્રા. થુડ) દુકાનનો આગલો ભાગ (૨) ચબૂતરો થથડવું ક્રિ. થથરવું; કાંપવું
થથડાવવું સ.ક્રિ. ધમકાવવું; ધધડાવવું
થથરડો પું. જાડો લેપ - થ૨; થશેડો [ત્રાસ; ડરવું થથરવું અ.ક્રિ. (દે. થરથર) કંપવું; ધ્રૂજવું (૨) બીવું; થથરાટ પું. થથરવું તે; કંપારી
થથેડવું સ.ક્રિ. જાડો થર થાય એમ લપેટવું થથે(-થૈ)ડો પું. થથરડો (જાડો લેપ); થર થનક, (થનક) ક્રિ.વિ. આવો નાચવાનો અવાજ થાય
[એ
| થર્ડ
થનગન, (થનગન) ક્રિ.વિ. એવો અવાજ થનગનવું અ.ક્રિ . થનગન નાચવું કે ચાલવું [થનથન થનગનાટ પું. થનગન ચાલવું તે (૨) જુસ્સો; તાન; થનથન ક્રિ.વિ. આવો અવાજ થાય એમ થનથનવું અક્રિ. થનગન નાચવું
થનથનાટ પું. જુસ્સો; તાન (૨) થનગનાટ થપડાક, થપાટ સ્ત્રી. લપડાક; ઠપાટ; તમાચો થપેડો પું. થપરડો; જાડા થરનો લપેડો થયેલી સ્ત્રી. (‘થાપવું’ પરથી) થાપીને કરેલી જાડી પૂરી થયેલો છું. થાપીને કરેલી ચીજ - ઘાટ થપ્પડ સ્ત્રી. તમાચો; થપડાક; થપાટ (૨) માર પડવો (૩) નુકસાન થવું; છેતરાવું (૪) પાઠ શીખવો; સાન ઠેકાણે આવવી [એક ગોઠવીને કરેલો ગંજ થપ્પી સ્ત્રી. (સં. સ્થાપ્, પ્રા. થપ્પ ઉપરથી) એક ઉપર થપ્પીઘોડી સ્ત્રી. એક રમત
થપ્પો છું. લપ્પો (સાડી કબજા પર લગાવાતો) કસબવાળો વણાટ (૨) એક રમત
થબડાક ક્રિ.વિ. તબડાક એમ દોડવાનો અવાજ થવો એમ થબથખવું ક્રિ. થથબ થવું
થમણી સ્ત્રી. થાપણ; મૂડી; દોલત થયું (સં. સ્થિત, પ્રા. થિય - થિ) અક્રિ. ‘થવું'નું ભૂતકાળનું નપુંસકલિંગ (-થઈ સ્ત્રી., -થયો છું.) (૨) ઉર્દૂ. બસ; પૂરતું
ઘર પું. (સં. સ્તર, પ્રા. થર) પડ; વળું (૨) એકસરખું બાઝેલું કે ચોપડેલું તે; પોપડો (૩) ચડતીઊતરતી ચૂડીઓનો જથો
થરક સ્ત્રી. બીક; ધાક (૨) કંપારી; ધ્રુજારી થરકવું અક્રિ. થડકવું; ભયથી કંપવું
થરકાટ પું. થડકાટ; થરકવું તે [પહેરે છે તે ચૂડીઓ થરકાંકણ ન.બ.વ. (થર + કાંકણ) લગ્ન વખતે કન્યા થરચિહ્ન ન. ચણતરનો થર લેવાનું બતાવતું ચિહ્ન, એંધાણી; તળચિહ્ન; ‘બૅન્ચમાર્ક’
થરથર ક્રિ.વિ. (દે.) સખત ધ્રૂજે કે કંપે એમ થ(ર)થરવું અ.ક્ર. કંપવું; ધ્રૂજવું (૨) બીવું; ત્રાસવું થરથરાટ પું. થથરાટ; કંપારી
થરથરાટી સ્ત્રી. થરથરાટ; કંપ વસ્તુ; ઉષ્ણતા૨ોધક થરમૉકૉલ ન. (ઇં.) ગરમી તેમજ ઠંડી બંનેનું અવરોધક થરમૉગ્રાફ ન. (ઈં.) એક ઉષ્ણતામાપક સાધન; ઉષ્માલેખક થરમૉમીટર ન. (ઇં.) ગરમીમાપક; તાપમાનમાપક થરમૉસ ન. (ઇં.) પોતાની અંદરની વસ્તુની ગરમીઠંડી સાચવી રાખે એવી એક કાચની શીશી જેવી બનાવટ થરેરવું અક્રિ. થરથરવું; ત્રાસવું થરેરી, થરેરાટી સ્ત્રી. થરથરાટ; ત્રાસ
થર્ડ વિ. (ઈં.) ત્રીજું (૨) ઊતરતા દરજ્જાનું

Page #423

માટે)
થર્ડ-ક્લાસ
૪ હું
થાબડથાબડ થર્ડ-ક્લાસ પં. (ઈ.) ત્રીજો વર્ગ (આગગાડી, નાટક, થાણ(Cણે)દારી સ્ત્રી. થાણદારનું કામ-હોદો
સિનેમા વગેરેમાં) (૨) તદન રેઢિયાળ; હલકી કોટીનું થાણું ન. (સંસ્થાન, પ્રા.થાણ) પડાવ; કેન્દ્ર (૨) સ્થાન; થર્ડ-ડિગ્રી સ્ત્રી. (ઇં.) ગુનો મનાવવા માટે આચારાતો મથક; “કોલોની - શારીરિક તેમ જ માનસિક અત્યાચાર
થાણું ન. દિ. થાણય=ચોકી, થાણું) પોલીસચોકી; દેવડી થર્ડ પાર્ટી વિ. (ઇં.) ઓળખાણ કે સંબંધ ન હોય તેવું અન્ય થાણું ન. (સ્થાનક, પ્રા. થાણય=ક્યારો) બામણું (વાવવા
કોઈ (૨) તટસ્થ (૩) અપક્ષ થર્ડ રેટ વિ. (ઇ,) તદન હલકી કોટીનું કે રેઢિયાળ થાણેદાર ૫. જુઓ ‘થાણદાર' [આળપંપાળ; પટામણી થર્મોકેમેસ્ટ્રી સ્ત્રી, (ઇ.) ગરમી અને રસાયણ સાથે સંબંધ થાથાથાબડી સ્ત્રી. થાબડી-પંપાળીને શાંત રાખવું તે (૨) ધરાવતું એક વિજ્ઞાન
થાન ન. કાપડનો તાકો (ઝાલાવાડનું એક ગામ થમસ ન. પોતાની અંદરની ગરમી કે ઠંડીને તેજ સ્વરૂપે થાન ન. (સં. સ્થાન, પ્રા. થાણ) સ્થાન: ઠેકાણું (૨)
સાચવી રાખતું એક સાધન જિગ્યા-સ્થળ થાન, (લો) ૫. (સં. સ્તન્ય, પ્રા. થન્ન) સ્તનનો ભાગ થલબેડું ન. વહાણ કે મછવા વગેરેને પાણીમાં લાંગરવાની (૨) દુધાળા પશુઓનો આંચળવાળો અવયવ; આ3; થવા-કાળ પં. ભવિષ્યનો સમય, આવતો સંયોગ, થવાને બાઉલ
માટે સર્જાયેલો પ્રસંગ, બનવા-કાળ (અમંગળ અર્થમાં) થાનક ન. (સં. સ્થાનક) રહેઠાણ; સ્થાનક (૨) દેવસ્થાન થવું અ.ક્રિ. (સં. સ્થાતિ, પ્રા. થાઈ) અસ્તિત્વમાં આવવું; થાનેલો છું. સ્તનનો ભાગ; ધાઈ (૨) આઉ; બાઉલું
રચાવું (૨) નીપજવું; પેદા થવું (૩) (અમુક સમય, થાપ સ્ત્રી. થાપટ અંતર, વજન વગેરે પરિમાણ) અસ્તિત્વમાં આવવું; થાપ સ્ત્રી. ભૂલથાપ; પાપ (૨) છેતરપિંડી (૩) ખોટ માપમાં હોવું; ગુજરવું (સમય); (વજનમાં) ઊતરવું થાપ સ્ત્રી. (સં. સ્થાપ્યતે, પ્રા. થપ્પઇથેપ; રથ્થડ (૪) વગેરે (૪) લાગવું; પ્રતીતિપડવી (જેમ કે, તને એમ થાય નરઘાંનો વચલો કાળો ભાગ કે તેના પર વગાડાતો છે કે જઈ આવે.) (૫) અનુભવમાં આવવું; લાગુ પડવું ઠોકો (૫) ઠરાવ (દુ:ખ થવું; રોગ થવો) (૬) વર્તમાન કૃદન્તની થાપટ સ્ત્રી. હાથના પંજાનો પ્રહાર; થપાટ સહાયથી તે ક્રિયા કરવા માંડવી એવો અર્થ બતાવે છે. થાપડી, થાપી સ્ત્રી, ટીપવા માટેનું કડિયાનું એક ઓજાર
(જેમ કે, ખાતો થા. વાંચતો થા.) જિમીન (૨) થપેલી (૩) થાપટ થળ ન. (સં. સ્થલ, પ્રા. થલ) સ્થળ; જગ્યા સ્થાન (૨) થાપડું છું. થાપીને કરેલું નળિયું (૨) ન. હાથથી થાપીને થળચર વિ.(૨)ન, સ્થળચર; જમીન પર હરીફરી શકનાર કરેલી ચીજ-ઘોટ-લીંપણ થંડિલું ન. (સં. સ્વડિલ, પ્રા. શંડિલ) સ્પંડિલ; યજ્ઞવેદી થાપણ સ્ત્રી. (સં. સ્થાપન, પ્રા. થપ્પણ, થાવણ) મૂડી; થંભ ન. (સં. સ્તન્મ, પ્રા. શંભ) સ્તંભ; થાંભલો પૂંજી; “કેપિટલ' (૨) ન્યાસ; “ડિપોઝિટ' (૩) લીસા થંભન ન. સ્તંભન: થોભવું તે
થાપણ ન. થાપેલ લીંપણ થંભવું અક્રિ. (સં. સ્તંભતે, પ્રા. શંભઇ) થોભવું (ર) થાપણદાર છું. થાપણ ધરાવનાર; ધનપતિ; મૂડીદાર (૨) વિસામો ખાવો (૩) રોકાવું; અટકવું
થાપણ મૂકનાર; ખાતેદાર; “ડિપોઝિટર’ થંભો છું. (સં. સ્તંભક, પ્રા. શંભલ) થાંભલો
થાપણહાર વિ. સ્થાપનાર થાઇરૉઇડ સ્ત્રી. ગળામાં હૈડિયા પાસેની એક (નાડીની) થાપન ન. સ્થાપન; સ્થાપવું તે (દવ, દેવી વગેરેને) ગ્રંથિ; ગલગ્રંથિ
થાપના સ્ત્રી. સ્થાપના થાકવું. થાકવું તે; શ્રમની શરીર પર થતી અસર (૨) સુસ્તી થાપવું સક્રિ. (સં. સ્થાપ્યતે, પ્રા. થપ્પઈ) સ્થાપવું (૨) થાકલો છું. થાક; વિશ્રામ (૨) વિસામો
થેપ-૨થડ કરવો (૩) પહોળા હાથે દાબી દાબીને થાકવું અ.ક્રિ. (સં. સ્થ%, પ્રા. થ%ઈ) કામ કર્યાને લીધે ચપટો આકાર ઘડવો (૪) થાબડવું (૫) સ્થિર કરવું શિથિલ થવું (૨) કંટાળવું; હારવું
થાપાડું ન. (મોટી બેઠક અને પહોળામાંનું) રંગરેજનું મોટું થાકે-કો)ડો છું. થાક; શ્રમ
કૂંડું (૨) તેના જેવો બેઠાડુ કે આળસુ માણસ થાક્યું પાક્યું વિ. ઘણું થાકી ગયેલું (૨) કંટાળી ગયેલું થાપ સ્ત્રી. ટીપવા માટે કડિયાનું એક ઓજાર (૨) થયેલી થાગડથી(-ર્થિ, -થીગડ ન. ઊખડેલા કે ફાટેલાની (૩) થાપટ
દુરસ્તી; મરામત (૨) જેવોતેવો કામચલાઉ ઉપાય થાપેડું ન. કમ્મરે વીંટવાનું જાડું કપડું. થાટ પું. રાગને ઉત્પન્ન કરવાની શક્તિવાળો સ્વર (સંગીત) થાપો !. (થાપવું પરથી) પૂંઠનો ભાગ; ઢગર; નિતંબ થાણદાર છું. થાણાનો અમલદાર; મામલતદાર (૨) (૨) મોભારિયું (૩) કંકુવાળા પંજાની છાપ . ફોજદાર
થાબડથાબડ કિ.વિ. ધીરેધીરે થાબડીને; થાપટ-થાપટ

Page #424

થાબડથી-થિ)ગડ/
૪ oo થાબડથી(-ર્થિ)ગડ સ્ત્રી, મરામત; સમારકામ
થીજવું અ ક્રિ. (સં. સ્વૈનું ભૂ.ક. મ્યાન. પ્રા. થીણથાબડવું સ.કિ. ધીમે હાથે ઠોકવું; પંપાળવું - હળવે હળવે થિષ્ણ-થિન. જૂ.ગુ. થીણું-થીનું) ઠરી જવું; જામવું
ચાંપવું (૨) ઉત્તેજન આપવું (૩) શાંત પાડવું થીજાંક ૫. પદાર્થ થીજે તેનું માપ કે તેનું માપકબિંદુ; થાબડી સ્ત્રી, થાબડવાની ક્રિયા (૨) થાપડી
“ફીઝિંગ પોઇન્ટ' (જામેલું) થીજેલું; ઘટ્ટ થાબડથી(-થિ)ગડ સ્ત્રી. મરામત; સમારકામ થીણું, (-નું) વિ. (સં. મ્યાન, પ્રા. થીણ, થીસ=કઠણ; થામવું સક્રિ. થોભાવવું; અટકાવવું (૨) પકડવું થીમ પેન. (ઈ.) કથાતંતુ; કથ્થ; વિષયવસ્તુ થાર . સુતાર (૨) કડિયો (૩) સૂત્રધાર[હદ; તળિયું; છેડો થીર વિ. સ્થિર થાહપું. (સં. સ્નાઇ, પ્રા. શાહ) ઊંડાઈ કે કોઈ પરિણામની થીવર વિ. (સં. સ્થાવિર) સ્થવિર; વૃદ્ધ (૨) દઢ; મક્કમ થાળ !., સ્ત્રી, (સં. સ્થાલ, પ્રા. શાલ) મોટી થાળી; થીસિસ પુ.બ.વ. (ઇં.) શોધ-પ્રબંધ; મહાનિબંધ (૨)
ખૂમચો (૨) ઠાકોરજીના નૈવેદનો થાળ - પ્રસાદ (૩) પ્રતિપાદન એ ધરાવતી વખતનું સ્તોત્રગાન
થીં(-6િ)ગડિયું વિ. થીંગડાવાળું થાળી સ્ત્રી, (સં. સ્થાલિકા, પ્રા. શાલિઆ) ખાવામાં વપરાતું થત-ર્થિીગડી સ્ત્રી. નાનું થીંગડું-થીગડું બીજો કકડો
એક છીછરું વાસણ (૨) ગ્રામોફોન થાળીવાજા)ની રેકર્ડ થી(-ર્થિીગડું ન. (દ. થિન્ગલ) ફાટેલી જગા પર મૂકેલો થાળીવાજં ન. થાળી(રેકી) વગાડવાનું વાજું, ‘ગ્રામોફોન થે ક્રિ વિ. જુઓ “યૂ', થાળું ન. (સં. સ્થાલ, પ્રા. શાલ) ઘંટીનું ચોકઠું (૨) કૂવાના થુકાર . (સં.) યૂ અવાજ (૨) ફિટકાર
મોં ઉપર ચણીને બનાવેલી પાત્રાકાર જગા (૩) યુલિયમન. એક વિશિષ્ટ પ્રકારની ધાતુ-મૂળતત્વ (ર.વિ.)
મૂળના ગાંઠવાળો થડિયાનો ભાગ કે ત્યાં કરાતું ખામણું થુવેર, (-રિયો) ૫., સ્ત્રી. થોરિયો; ધૂવર થાળો છું. મોટી થાળી; ખૂમચો
થયુ કિ.વિ. જુઓ ‘ઘૂઘૂ થાંથાવેડા છું. થોથાપણાની આદત
થુંક ન. જુઓ “ઘૂંક થયું વિ. મંદ; સુસ્ત (૨) મેલું, ગંદુ
થુંકવું સક્રિ. જુઓ ‘ઘૂંકવું' થાંભલી સ્ત્રી. (સં. સ્તંભ, પ્રા. શંભ) નાનો થાંભલો થુંકદાની સ્ત્રી, જુઓ “ઘૂંકદાની અિવાજ થાય એમ થાંભલો છું. (સં. સ્તંભ, પ્રા. શંભ) લાકડાનો ઊભો ટેકો; ધૂ (-થે) ક્રિ.વિ. (સં. થુતુ, પ્રા. શૂ) ઘૂંકવાનો એવો - સ્તંભ; થાંભો
શૂઈ સ્ત્રી. રમતમાં યૂ કરીને તેમાંથી વિરામ બતાવતો થાંભો છું. (સં. સ્તંભ, પ્રા. શંભ) થાંભલો; સ્તંભ: ટેકો ઉગાર; તેવો વિરામ
થિન્કાર (૨) વરકન્યાને સ્નાન કરાવતાં ચારે બાજુ દહીંથરાં યૂયૂ (-થથ) કિ.વિ. ઘૂ કરીને; ધૂંકવાનો અવાજ (૨) ઉતારે છે તે
યૂથો છું. (સં. તુસ્ત) કૂચો (૨) રૂંછું જિથ્થો થિગડિયું વિ. થીંગડાવાળું; થીંગડિયું (મિસ્ચર ઘૂમડું ન. (સં. સ્તંબ=કણસલું, પ્રા. શંભ) કણસલાનો થિજવણું ન. થીજવવા માટેનું ઠંડું દ્રાવણ; “ફ્રીઝિંગ ડ્યૂલ ન. (સં. સ્કૂલ) બાજરી વગેરેનાં કણસલાં ઉપર થતી થિજાવવું સક્રિ. “થીજવું'નું પ્રેરક
નાનાં ફૂલોની રુવાંટી થિજાવું અદ્રિ, “થીજવું'નું ભાવે
શૂલ(-ળ) વિ. સ્થૂળ; જાડું થિયરી સ્ત્રી. (ઇ.) તાત્ત્વિક સિદ્ધાંત (૩) સિનેમાગૃહ યૂલિયું, (-થો) પં. બાળકની જીભ પર થતો એક રોગ થિયેટર ન. (ઈ.) નાટકશાળા; રંગભૂમિ (૨) નાટ્યગૃહ શૂલી સ્ત્રી. (પ્રા. થુલ્લી) ઘઉં વગેરેના ભરડેલા કકડા કે શિયોલૉજી સ્ત્રી, (ઇ.) તત્ત્વવિદ્યા; બ્રહ્મવિદ્યા
તેની વાની થિયોસૉફિકલ વિ. (ઇં.) થિયોસૉફીને લગતું ઘેલું ન. લોટને ચાળવાથી નીકળેલો છાલા વગેરેનો ભૂકો થિયોસોફિસ્ટ પં. બ્રહ્મવિદ્યા-ઈશ્વરસંબંધી જ્ઞાનવિચારમાં થુવર પું, સ્ત્રી. થુવેર; એક કાંટાળી વનસ્પતિ; થોર માનતી વ્યક્તિ
તિત્ત્વવિચાર ઘૂં-૬)ક ન. (સં. ધૂત્કરોતિ, પ્રા. શુક્ક) ઘૂંકરી મોંમાંથી થિયોસૉફી સ્ત્રી. (ઇં.) ઈશ્વર સંબંધી એક જ્ઞાનદષ્ટિ - ફેંકાતી લાળ (૨) મોંમાં ઝરતી લાળ કાઢવું થિસોરસ પું. પર્યાયકોશ
થં-શું)કવું સક્રિ. (સં. થુકરોતિ, પ્રા. શુક્ક) ઘૂંક બહાર થિંગડિયું વિ. જુઓ “થીંગડિયું [વિભક્તિનો પ્રત્યય (-થુંકદાની સ્ત્રી. પિકદાની, થુંકવાનું સાધન થી અનુ. (સં. સ્થિત, પા. થિઅ) ત્રીજી અને પાંચમી થેઈ, (oથેઈ) કિ.વિ. નાચનો અવાજ (૨) બાળકને ઊભું થીગડથાગડ ન, ઊખડેલા કે ફાટેલાની દુરસ્તી, મરામત કરતાં કરાતો ઉદ્દગાર (૨) જેવો તેવો કામચલાઉ ઉપાય
થેકાર . થંકાર; નાચના તાનનો ધ્વનિ થીગડી સ્ત્રી, (દ, થિગલ) થીંગડી
થેક સ્ત્રી, એક છોડના મૂળમાંથી મળતો જુવાર જેવો થીગડું ન. થીંગડું; ફાટેલી જગ્યા પર મૂકેલો બીજો કકડો ખાવાનો પદાર્થ (૨) કૂદકો

Page #425

થેકડો ૪૦૮
દઈરાત થેકડો . કૂદકો; ઠેકડો [પાર કરવું (૩) બીબાથી ઠેકવું થોભ પં. (સં. સ્તોભ, પ્રા. થોભ) અટકવાપણું; અંત; શેકવું અકિ. છલંગ મારવી (૨) સક્રિ. ઠેકવું; –ને ફૂદી થોભવું કે થોભાવવું તે થેગ સ્ત્રી, જુવારના દાણા જેવો એક પદાર્થ; ચેક થોભણ સ્ત્રી. ન. ટેકણ; અઠિંગણ થેગી સ્ત્રી, થેક; બૅગ
થોભવું અ.ક્રિ. કોઈ ક્રિયા કરતાં અટકવું; વિરામવું (૨) થેપ સ્ત્રી, (‘થાપવું' ઉપરથી) જાડું લીંપણ; જાડો લેપ રાહ જોતાં ઊભા રહેવું; ખોટી થવું (૩) વિરામ થેપડો પૃ. જાડો થેપ (૨) ઊખડેલા લેપનો પોપડો (૩) પામવું; થોભ આવવો લાદ-માટીનું કુંભારનું કૂંડું
થોભા, (-ભિયા) પુ.બ.વ. (સં. સ્તોભ) મૂછના બને છેડા થેપણી સ્ત્રી. થેપવાની ક્રિયા કે રીત પિલું આગળ ગાલના ભાગ ઉપર વધારેલા વાળના ગુચ્છા થેપલી સ્ત્રી, લોંદાને થેપીને બનાવેલી થપોલી (૨) નાનું (૨) સ્ત્રીઓનાં કલ્લાનાં ટેકણ થેપલું ન. થેપીને બનાવેલી ચીજ; થપોલું (૨) એક વાની થોભો છું. થોભવાની જગ્યા; “બસ-સ્ટૉપ' (જેમ કે, બસ થેપવું સ.ક્રિ. જાડું લીંપવું; થેપ કરવો (૨) લોંદાને ધીમે થોર પં. (દ. થોહર) એક કાંટાળી વનસ્પતિ; શૂવર દબાવી દબાવીને ઘાટ કરવો
થૉરિયમ સ્ત્રી. (ઇ.) એક ધાતુ થેપાડું ન. ધોતિયું; જાડું ટૂંકું ધોતિયું
થોરિયો છું. થોરનું એક છૂટું હિંગલું-ટુકડો થેભો છું. થોભિયો
થોરી એક જાતનો થોર; ફાફડો (૨) તે થોરનાં ઝૂંડ કે થેભો છું. થાંભલો; ટેકો
ઊગેલી જગા
ઓરતો; પશ્ચાત્તાપ ઘેર વિ., પૃ. (સં. સ્થવિર) સ્થવિર; વૃદ્ધ (૨) ભિખુ થોરો પં. ઓછું આણવું તે; દુઃખ થયાનું બતાવવું તે (૨) ઘેરી સ્ત્રી. (સં. સ્થવિરિકા) સ્થવિરા; ભિક્ષુણી થોલ પુ. લાગ; અનુકૂળ સમય કે ઘડી; મોકો; તક ઘેલિયમ ન. (ઇ.) એક ધાતુ
રિોગ ઘોલિયું ન. એક પાત્ર-બોઘરણું ઘેલિસિમિયા પું. (ઈ.) એક પ્રકારનો વારસાગત પંગુતાનો થોલો છું. (સં. સ્થૂલ ઉપરથી) થોળો; શરીરનો લબડી થેલી સ્ત્રી. (સં. સ્થગિકા,પ્રા. થઇઇલ્લિઆ) કોથળી; “બેંગ' પડેલો ભાગ; ફાંદો; મોટું પેઠું થેલું ન. ટોળું; ઝોલું; સમુદાય
થોંટ સ્ત્રીએ જોરથી મારેલી થપ્પડ, થપાટ થેલો છું. મોટી થેલી; કોથળો; ગૂણ
થોંદ સ્ત્રી. ફાંદ થેંક યુ (શ. પ્ર.) (ઇ.) “તારો આભાર' એવું થોંદલ વિ. ફાંદવાળું થેંક્સ પુ.બ.વ. આભાર; ઉપકાર; ધન્યવાદ
થિલ (ઇ.) રોમાંચ ખડાં થઈ જાય તેવું દશ્ય ઘિકાર પં. (સં.) ‘થેઈ એવો ઉદ્ગાર; થઈકાર ખરફ્લો થ્રિલર ન. (ઈ.) ભેદભરમથી ભરપૂર જાસૂસી રોમાંચક ઘોક !., સ્ત્રી. (સં. સ્તબક, પ્રા. થવક્ક) જથો ઝૂડો; | દશ્ય કે શ્રાવ્ય કૃતિ થોકડી સ્ત્રી. (સં. સ્તબક, પ્રા. વિક્ક) નાનો ખરકલો થ્રીડાઈમેન્શનલ વિ. (ઇ.) ત્રિપરિમાણી-ત્રિયામી થોકડાબંધ વિ. જથાબંધ; પુષ્કળ
શૂઇન (ઇં.) સળંગ રેલગાડી થોકડો છું. મોટો ખરકલો
છૂબસ સર્વિસ સ્ત્રી. (ઇ.) સળંગ બસવ્યવસ્થા થોકે થોક(-કે) વિ. થોકબંધ; જથાબંધ
શૂબુકિંગન. (ઇં.) લાંબી મુસાફરી માટેની ટિકિનું વેચાણ થોડાબોલું વિ. થોડું બોલનારું, મિતભાષી; ઓછાબોલું થોડુંવિ. (સં. સ્તોક,પ્રા.થોક)અલ્પ; જરાક(‘ઘણુંથી ઊલટું) થોડુંક વિ. જરાક; થોડું; તદન અલ્પ થોડું ઘણું વિ. થોડુંક; ઓછુંવતું
દ પું. (સં.) ગુજરાતી લિપિનો દંતસ્થાની ત્રીજો વ્યંજન થોડેથોડે કિ.વિ. ધીમેધીમે; જરા જરા કરીને (ફોતરી - વિ. (ઉપપદ સમાસને અંતે) “આપનાર' એ અર્થમાં થોથ સ્ત્રી, મોં પરનો સોજો અને ફિક્કાશ (૨) ડાંગરની ઉદા. ‘દુખદ' થોથડી સ્ત્રી. અંગારમાં શેકેલ નાની બાટી
દઈ સ્ત્રી. (સં. દેવો દૈવ જાણે” સાથે શ..માં કોણ થોથર સ્ત્રી, મોં પરનો સોજો અને ફિક્કાશ
જાણે” દૈવ જાણે’ એ અર્થમાં વપરાય છે. થોથવાતું અ.ક્રિ. તોતડાવું; બોલતાં અચકાવું દઈ, (૨ને) “દેવું'નું સંબંધક ભૂત કૃદન્ત (૨) “ટપ, ધબ, થોથારિયું ન. થોથું; નકામું પુસ્તક
થડ વગેરે જેવા અવાજ સાથે, એવો અવાજ કરીને, થોથું ન. પોલો સળેલો કણ (૨) ફાટેલું તટેલ કે લખાણની તે સાથે (૨) ઝટ: ઝટ દઈને દષ્ટિએ નકામું પુસ્તક (૩) બૂઠું તીર
દઈરાત સ્ત્રી. દેવ (જેમ કે, “મારે દઈરાત ત્યાં આવે છે!' થોથો ૫. પાંદડાં વગરનું કેળનું થડ
દૈવ લઈ આવે તો જ; નહિ તો કોણ આવે છે', “હું થોબડું, (-ડો) પં. ચું; જાનવર જેવું લાંબું મોં
તો નથી આવતો.').

Page #426

ગ
દકિયાન્સી દકિયાનૂસી વિ. (હિ.) બહુ જૂનું અને નકામું (૨) દગડ પં. (દ. ડગલ) પથ્થર પહાણો (૨) મોટી પથ્થરની જૂનવાણી
પાટ દખણ સ્ત્રી, જુઓ “દખ્ખણ'
પ્રજાપતિ દગડ વિ. દગલબાજ; લુચ્યું દક્ષ વિ. (સં.) ચતુર; પ્રવીણ (૨) ઉમાના પિતા, દક્ષ દગડઘસુ વિ. પથ્થર ઘસનારું (૨) જંગલી દક્ષણા સ્ત્રી. દક્ષિણા
દગડાઈ સ્ત્રી, (કામની) હરામખોરી; લુચ્ચાઈ; કામચોરી દક્ષણી વિ. દક્ષિણી (દક્ષિણનું)
દગડાચોથ સ્ત્રી, ભાદરવા સુદ ચોથ; ગણેશચોથ દક્ષતા સ્ત્રી. (સં.) ચતુરાઈ; પ્રાવીણ્ય; દક્ષપણું દગડી સ્ત્રી. નાનું દગડું; પથ્થરની પાતળી લાંબી પાટ દક્ષિણ વિ. (સં.) જમણું (૨) દક્ષિણ દિશાનું કે તે બાજુ દગડું ન. હું; ગચિયું (૨) ભારટિયાના થાંભલાની
આવેલું (૩) ચતુર; પ્રવીણ (૪) સ્ત્રી. પૂર્વ દિશા ઉપરનું આધારરૂપનાનું લાકડું કે પથ્થરનું ચોસલું (૩) તરફ મોં રાખતાં જમણા હાથ તરફની દિશા (૫). વિ. દંગલબાજ; લુચ્યું . દક્ષિણ દિશામાં આવેલો પ્રદેશ (૨) ત્રણ અગ્નિ- દગડો છું. પથર; પથ્થરનો ઘાટઘૂટ વિનાનો મોટો ગઢ
માંનો એક [દક્ષિણનો અર્ધગોળ; દક્ષિણાઈ (૨) મોટું ઢેકું (૩) કામચોર આદમી દક્ષિણગોલા(-ળા)ઈ પું. પૃથ્વીના ગોળાનો વિષુવવૃત્તથી દગડગાવું અ.ક્રિ. લાલચોળ થઈ જવું દક્ષિણધ્રુવ પં. દક્ષિણમાં આવેલો ઉત્તરધ્રુવ જેવો તારો; દગદગો છું. (ફા. દગદગહ) શક; વહેમ; વસવસો
ધ્રુવવત્ તારો (૨) પૃથ્વીની દક્ષિણ દિશાએ આવેલું દગલબાજ વિ. (અ. દગ્લ+ફા. બાજ) દગો કરનારું;
મધ્યબિંદુ વિર્નલ પ્રદેશ; “એન્ટાર્ટિક સર્કલ' વિશ્વાસઘાતી; દગાબાજ દક્ષિણવત્ત ન. દક્ષિણ ધ્રુવથી સાડી ત્રેવીસ અંશ સુધીનો દગલબાજી સ્ત્રી, દગાબાજી; વિશ્વાસઘાત દક્ષિણા સ્ત્રી. (સં.) ધાર્મિક ક્રિયાને અંતે બ્રાહ્મણોને અપાતું દગાખોર વિ. (ફા. દગાખોર) દગો કરનાર
દાન (૨) લાંચ-રુશવત (૩) વિદ્યાર્થી ગુરુને આપે દગાખોરી સ્ત્રી, દગો કરવાનું કાર્ય; દગલબાજી તે દાન
મિલયાચલ દગાબાજ વિ. (ફા. દગા + બાજ) દગો કરનાર દક્ષિણાચલ પું. (સં.) દક્ષિણ દિશામાં કલ્પેલો પર્વત - દગો પુ. (ફા. દગા) છળ, કપટપ્રપંચ (૨) વિશ્વાસઘાત દક્ષિણાપથ પું. (સં.) વિંધ્યાચળથી દક્ષિણનો પ્રદેશ; દગોફટકો પં. છળકપટ; દગા જેવું કાંઈપણ; છેહ દેવો તે દક્ષિણભારત
દગ્ધ વિ.(સં.) બળેલું; દાઝેલું (૨) માનસિક સંતાપ પામેલું દક્ષિણાભિમુખ વિ. (સં.) દક્ષિણ દિશા તરફનું દઝાડવું સક્રિ. (સં. દ) “દાઝવું'નું પ્રેરક સિંતાપ દક્ષિણામૂર્તિ સ્ત્રી. ભગવાન શિવનું એક તાંત્રિક સ્વરૂપ દઝાડો, (-પ) પં. (“દઝાડવું' પરથી) બળતરા; ઊંડો દક્ષિણાયન ન. (સં.) સૂર્યનું કર્ક રાશિમાં જવું તે (૨) કર્ક દઝોડિયું વિ. અડધું પડધું બળેલું (૨) ખોયણું
સંક્રાંતિથી મકર સંક્રાંતિ સુધીનો સમય ઉભાગ દટણ વિ. (સર. ડાટવું) દટાયેલું; જમીનની અંદરનું (૨) દક્ષિણાર્ધ શું. (સં.) પૃથ્વીના ગોળાનો દક્ષિણ તરફનો ન. ડટ; ખાળકૂવો
નીક દક્ષિણી વિ. દક્ષિણનું; –ને લગતું (૨) પું. દક્ષિણ દેશનું દટણ(કૂવો, ૦ખાળ) પું. ખાળકૂવો; જમીનમાં ડૂબેલી
રહેવાસી, મહારાષ્ટ્રી (૩) સ્ત્રી દક્ષિણી-મરાઠીભાષા દટણજાજરૂ ન. દટણકૂવા ઉપર કરેલું જાજરૂ જેમાં મીઠું દક્ષિણીય વિ. (સં.) દક્ષિણને લગતું
નખાયા કરે.) દક્ષિણોત્તર વિ. (સં.) ઉત્તરથી દક્ષિણ સુધી જતું દટવું અ.ક્રિ. દટાવું; ગરક થવું [મહાવિનાશ દખન. (સં. દુઃખ, પ્રા. દુઃખદુઃખ (૨) ખોટું-ન ગમતું દટંતર ન. ડટંતર; દુનિયા દટાઈ જાય એવો ઈશ્વરી કોપ; દખણાતું, (૬) વિ. દક્ષિણ તરફનું (૨) જમણી બાજુનું દટાવવું સક્રિ. ‘દાટવું'નું પ્રેરક દખણી વિ. દક્ષિણનું, -ને લગતું (૨) સ્ત્રી. દક્ષિણી - દટાવું અ.કિ. “દાટવુંનું કર્મણિ
દતર મરાઠી ભાષા (૩) પં. દક્ષિણ દેશનો રહેવાસી; દટ્ટણ વિ. દટાયેલું; ડટણ (૨) ન. દટાવાથી થતો નાશ;
મહારાષ્ટ્રી પાડવાનું સ્થળ; પારસીઓનું સ્મશાન દફણ(કૂવો, વખાળ) પું. ખાળકૂવો દખમું ન. (ફા. દખમણ) પારસીઓનાં શબને ઠેકાણે દફણજાજરૂ ન. દટ્ટણકૂવા ઉપર કરેલું જાજરૂ દખલ સ્ત્રી, (અ.) વચ્ચે પડવું-દરમિયાનગીરી કરવી તે દઢાપેટી સ્ત્રી. (બાળમંદિરની) દટ્ટાઓની પેટી (૨) નડતર; પજવણી; હેરાનગતિ
દટ્ટાહાથો છું. એન્જિનના દાનો હાથો; “પિસ્ટન-રોડ દખલગીરી સ્ત્રી, દખલ કરવી તે
દઠ્ઠી સ્ત્રી, નાનો દટ્ટો દખલિયું વિ. દખલ કરનારું; દખલ કરે એવું; પંચાતિયું દટ્ટો . ડટ્ટો; ટો-દાટો; બારણામાંનું ગોળાકાર અટકણ દખિયું વિ. દુખિયું
દિશ (૨) તારીખિયાનાં પાનાંનો ગઠ્ઠો (૩) એંજિનને દખણ સ્ત્રી. દક્ષિણ (૨) પં. દક્ષિણ દિશામાં આવેલો ચલાવવાને તેના નળાકાર ભાગમાં જતો આવતો લઠ્ઠા

Page #427

દિડો
૪ ૧ s
[ દબનીય જેવો ભાગ; “પિસ્ટન” (૪) મોન્ટેસોરી બાલમંદિરમાં દડો પુ. દડદડ ઊંચેથી પડતી મોટી ધાર
વપરાતા ઘાટીલા દાટા જેવી આકૃતિનું સાધન દદ્ર સ્ત્રી. (સં.) ચામડીનો એક રોગ - દરાજ દડવું. ન. ઝીણી ધૂળ કે તેના મોટા થરવાળી જમીન (૨) દદો . “દ' અક્ષર કે ઉચ્ચાર; દકાર
ખેતરમાં ઘાસ વગેરે ઊગવાથી ઢંકાઈ ગયેલો ખાડો દધિ (સં.) દહીં દડકો . પોદળો (૨) લોંદો; લચકો
દધિ (સં. ઉદધિ, સમુદ્ર, દરિયો; સાગર; ઉદધિ દડઘો . ઘણું જાડું અને ભારે વાસણ (૨) હૃષ્ટપુષ્ટ માણસ દધિજા, (-સુતા) સ્ત્રી, સમુદ્રમાંથી જન્મેલી - લક્ષ્મી દડદડ ક્રિ.વિ. પાણી પડવાનો એવો અવાજ (૨) ખળખળ દધિમંથન ન. (સં.) દહીં વલોવવું તે થતું હોય એમ
દધિસુત પું. (સં.) સમુદ્રમંથનમાંથી નીકળેલુંદરેક; ઐરાવત દડદડવું અ.ક્રિ. દડદડ પડવું પ્રવાહીનું); સતત ટપકવું હાથી, ચંદ્ર વગેરે આિપનારએક પૌરાણિક ઋષિ દડબ સ્ત્રી. દડબું (૨) ગડબ
દધીચ, (-ચિ) પં. (સં.) વજ બનાવવા પોતાનાં હાડકાં દડબડ, (દડબડ) ક્રિ.વિ. દોડવાનો અવાજ દન છું. (સં. દિન) દિવસ ઘિરાક (૩) દિવસ દડબડાટ પું. દડબડ અવાજ (૨) ક્રિ.વિ. દડબડ દનિયું ન. એક દિવસનું મહેનતાણું (મજૂરી) (૨) રોજનું દડબડી સ્ત્રી, ઉતાવળી દોટ
દન સ્ત્રી, (સં.) રાક્ષસોની માતા-કશ્યપની પત્ની દડબવું સક્રિ. દાબીને-ઠાંસીને ભરવું
દનુજ . (સં.) દાનવ; દૈત્ય દડબું ન. ઢેકું; ચોસલું (૨) લોંદો; લચકો
દદન ક્રિ.વિ. દિનેદિન; દિનેદિને; પ્રતિદિન દડમજલસ્ત્રી. કોઈ જગાએ અટક્યા વગરની મજલ (૨) દપ(-પો)ટો પુ. (સર. દુપટ્ટ) એક પ્રકારનું કીમતી કાપડ ક્રિ.વિ. અટક્યા-વિસામો લીધા વિના
દફણાવવું વિ. ડફડાવવું; હંકારવું (૨) દફનાવવું દડવું અક્રિ. દોડવું (૨) ગબડવું
દફતર ન. (અ.) કામકાજનાં કાગળિયાં, ચોપડા વગેરે દડામાર ૫. વર્તુળાકારે રમાતી દડાની એક રમત
(૨) કચેરીના કાગળ સાચવવાનું કાર્યાલય (૨) દડિયો ૫. (‘દડવું' પરથી) આધુનિક કૉન જેવી પાંદડાં વિદ્યાર્થીની ચોપડીઓ રાખવાની થેલી; પાકીટ કે કાગળની બનાવટ
દફતરખાતું ન. સરકારી દફતરનું ખાતું; “આર્કાઇઝ' દડી સ્ત્રી, નાનો દડો (૨) ચીંથરાં લપેટી બનાવાતીદડી (૩) દફતરખાનું ન. (અ. દફતર+ફા. ખાન) દફતરો
બાંધો; ઘડતર. ઉદા.બાંધી દડી-બેઠી દડી'-નુંમાણસ) રાખવાની જગ; “રેકોર્ડ ઑફિસ' [કે રાખનારો દડુકાવવું સક્રિ. દડૂકવું (૨) “દડૂકવું'નું પ્રેરક દફતરી વિ. દફતરનું -ને લગતું (૨) પં. દફતર લખનારો દડુકાવું અ.ક્રિ. “દડૂકવુંનું કર્મણિ
દફતરદાર છું. (સં.) દફતરી કામ કરનારાઓનો ઉપરી દડૂક, (દડૂક) કિ.વિ. એવા અવાજથી
અમલદાર (૨) જમાબંદીનો વહીવટદાર દડૂકવું સક્રિ. (હુક્કો) દડૂક દડૂક કરવું; ગબડવું દફતરદારી વિ. (સં.) દફતરદારનું પદ કે કામ દડૂલી સ્ત્રી. નાનો દડૂલો; દડી (૨) ધાણી વગેરે દફતર(૦નકલ, ouત) સ્ત્રી. સ્થળપ્રત; “ઑફિસકૉપી
હલાવવાનું નાનું ઓજાર (૩) ગોળાકાર ચીજ (ખાસ દફતરભંડાર છું. દફતર રાખવા-સાચવવાનું સ્થાન કરીને રમવાની તે)
દફતરી વિ. (સં.) દફતરને લગતું (૨) પું. દફતર દડૂલો . રમવાનો દડો રિમવાની તે) લખનારો કે રાખનારો દડો છું. (‘દવું” ઉપરથી) ગોળાકાર ચીજ (ખાસ કરીને દફન વિ. (અ.) મુડદાને દાટવું તે દણું ન. ડણું જાડું ડફણું; ડેરો
દફનાવવું સક્રિ. દાટી દેવું દત્ત વિ. (સં.) આપેલું; દત્તક તરીકે આપેલું (૨) પુ. દફનાવું અ.ક્રિ. દફન થવું; દટાવું
દત્તાત્રેય (૩) પૂર્વજન્મમાં કરેલું પર્યાદાન પિત્ર દફે વિ. (અ. દફઅ) વિખેરી નાખેલું (ર) નાશ કરેલું દત્તક પું. (સં.) શાસ્ત્રવિધિ પ્રમાણે પોતાનો કરેલો બીજાનો (૩) માંડી વાળેલું; તપાવેલું દત્તકપત્ર (સં.), દત્તકખત ના પુત્ર દત્તક લીધાનું કરારનામું દફે સ્ત્રી. (અ. દફઅહ) વાર. ઉદા. બે દફે દત્તવિધાન ન. (સં.) દત્તક લેવાની ક્રિયા; દત્તક-વિધાન; દફેદાર છું. લશ્કરની ટુકડીનો ઉપરી ખોળે લેવું તે
અિવતારમાંના એક દફેદારી સ્ત્રી, દફેદારનું કામકાજ કે પદ દતાત્રેય છું. (સં.) એક ઋષિ - વિષ્ણુના ચોવીસ દબડાવવું સક્રિ. ધમકાવવું દદડવું અ.ક્રિ. દદૂડી પડવી; દડદડવું; રેલો ચાલવો દબડી સ્ત્રી, નાનું દડબું – ઢેકું દદામું ન. (સં. દુંદુભિ) લડાઈમાં લશ્કરને મોખરે વાગતું દબડું ન. (સર. દડબું) તેડું; ચોસલું નગારું; મોટો ડંકા
દબદબો છું. (ફા.) ઠાઠમાઠ; ભપકો; દમામ દહૂંડી સ્ત્રી, નાનો દદૂડો
દબનીય વિ. દબાય એવા ગુણવાળું; “ફોમૅસિબલ

Page #428

દબવું
૪ ૧ ૧
[દરદાગીનો દબવું અ.ક્રિ. દબાવું (૨) નરમ થવું; નમવું; તાબે થવું દમામ પુ. (ફા. દમામહકનોબત) દબદબો; ભપકો; રોફ દબાણ ન. દબાવવું તે (૨) ભાર; વજન (૩) દાબ દમિત વિ. (સં.) દમન કરાયેલું દબાણપાટો પુ. લોહી વહી જતું બંધ કરવા ઘાની જગ્યા દરમિય(-૨)લ વિ. દમલું; દમના રોગવાળું
પર દબાણ આપવાનું પાટા જેવું સાધન; ટુર્નિકેટ દમોદમ (ફા.) સરસાઈથી; હરીફાઈથી; ચડસાચડસીથી દબાણમાપક ન. (વરાળ, વાયુ જેવાનું) દબાણ માપવાનું દમ્ય વિ. (સં.) દમવા યોગ્ય કે દમી શકાય એવું; દાબમાં
યંત્ર; “મીટર” દિબાણ; વજન (૩) આગ્રહ રાખવા જેવું દબાણ ન. (૦ણી) સ્ત્રી, દબાવવાનું મહેનતાણું (૨) દયનીય વિ. (સં.) દયાપાત્ર; દયા ખાવા જેવું, દયાજનક દબાયેલ(-લું) વિ. દબાઈ ગયેલું (૨) ઓશિયાળું દયા સ્ત્રી. (સં.) કૃપા; કરુણા; અનુકંપા, સહાનુભૂતિનો દબાવવું સક્રિ. દાબવું; ભીંસવું (૨) પચાવી પાડવું,
ભાવ ‘દાબવું'નું પ્રેરક
દયાખાઉ વિ. દયા ખાય એવું; દયા ખાતું દબાવું અ.ક્રિ. ભીંસાવું; દાબમાં આવવું; “દાબવું'નું કર્મણિ દયાદાન ન. (સં.) દયા લાવીને કરાતું દાન; મહેરબાની દબાવો છું. દાબ; દબાણ તિળે આવેલું; ઓશિયાળું દયાધર્મ પું. (સં.) પ્રાણીમાત્ર પ્રત્યે દયાભાવ દબેલ(-લું) વિ. (‘દબવું. ઉપરથી) દબી ગયેલું(૨) આભાર દયાધર્મી વિ. (સં.) દયાધર્મવાળું દબોચવું સકિ. ગળું દબાવવું (૨) સંતાડવું દયાનિધિ પુ. દયાનો ભંડાર-ઈશ્વર; કરુણાનિધિ; કૃપાનિધિ દબોટો છું. એક જાતની ખાંડ
દયાભાવ છું. (સં.) દયાનો ભાવ; રહેમનજર દિયનીય દમ (ફા.) શ્વાસ (૨) (ધૂમપાનનો) સાકો (૩) શ્વાસની દયામણું વિ. રાંક; ગરીબ; દયા ઊપજે એવું; દીન;
એક રોગ (૪) પ્રાણવાયુ; જીવ (૫) સત્ત્વ; શક્તિ; દયામય વિ. દયાથી ભરપૂર, કરુણાળુ પાણી (૬) ધમકી; સજાની શેહ
દયાર્દ વિ. દયાથી પીગળી ગયેલું; ખૂબ દયાળુ દમ પં. (સં.) ઇન્દ્રિયોને દમવી-તાએ રાખવી તે; દીન દયાલ(-લુ) (સં.), દયાવંત, (-વાન), દયા (૦ળ) વિ.
(મુમુક્ષુની પટ્સપત્તિમાંની એક) (કરનારું દયાવાળું; કૃપાળુ દમક સ્ત્રી, ધમક; ચમક; ઝળક; તેજ (૨) વિ. દમન દયાલુ(-ળુ)તા સ્ત્રી. દયાળુ હોવાપણું (૨) કરુણા કૃતિનો દમકદાર વિ. દમકવાળું, ચમકદાર; તેજસ્વી
એક અવાંતર ભેદ (૩) ઋષભની એક શ્રુતિનું નામ દમકવું અ.ક્રિ. ચમકવું (૨) (નગારું) વાગવું; દ્રમકવું દયાસિંધુ છું. (સં.) દયાનો સાગર; અતિ દયાળુ માણસ; દમઘોટું વિ. (હિ.) અકળાવનારું (૨) શ્વાસ રૂંધાય તેવું દયાનિધિ દમડી સ્ત્રી, (સં. દ્રમ્મ, પ્રા. દમ્મ) પૈસાનો ચોથો ભાગ; દયિત વિ. (સં.) પ્રિય (૨) પં. વલ્લભ; પ્રીતમ કોઈ પણ સિક્કો
દયિતા સ્ત્રી. (સં.) પત્ની; વહાલી સ્ત્રી; કાંતા દમણ પં. ન. એક વનસ્પતિ ઔષધિ (૨) દમવું-પીડવું તે દર ન. (ફા.) બારણું; દરવાજો થાય છે તે જગા
(૩) દબાવું-કાબૂમાં રાખવું તે; ઇંદ્રિય-નિગ્રહ (૪) દર ૫. ભાવ; કિંમત (૨) વિ. દરેક (૩) જયાં ઉસ-ખાર
(પૂર્વે પોર્ટુગીઝ તાબાનું) દક્ષિણ ગુજરાતનું એકબંદર દર ન. (સં.) કોઈ પ્રાણીએ જમીનમાં રહેવાને કરેલું કાણુંદમદાટ પું. (પ્રા. દમદમા = ઠાઠ કરવો) ઠાઠમાઠ; છિદ્ર
હકીકતે દબદબો; રોફ; દંભ (૨) કિ.વિ. ઠાઠથી; દમામબંધ દરઅસલ કિ.વિ. ખરેખર; વસ્તુસ્થિતિએ; અસલમાં; દમદાટવું સક્રિ. દમદાટી આપવી, ધમકાવવું દરકાર સ્ત્રી. (ફા.) પરવા; તમા; કાળજી દમદાટી સ્ત્રી, (દમ+દાટી) સખત ધમકી
દરખાસ્ત સ્ત્રી. (ફા.) નમ્રતાથી કહેવું તે; અરજી (૨) દમન ન. (સં.) દમવું-પીવું તે () દબાવવું; કાબૂ રાખવું મંજૂરી માટે રજૂ થતી સૂચના; પ્રસ્તાવ (૩) નિવેદન; તે; ઇદ્રિયોનો નિગ્રહ (૩) કેર; જુલમ
પ્રાર્થનાપત્ર દમનનીતિ સ્ત્રી, દબાવીને-ગમેતેમ પીડીને વશ કરવાની દરગાહ સ્ત્રી. (ફા.) પીરની કબરની જગા; દરધા નીતિ; “રિપ્રેશન'
દરગુજર વિ. (ફા.) માફ કરેલું, સાંખી લીધેલું; સહન દમબદમ ક્રિ.વિ. (ફા.) દરેક શ્વાસની સાથે; ક્ષણેક્ષણે કરી જતું કરેલું દમભર કિ.વિ. ખૂબ ઉતાવળથી; દમ ભીડીને; દમભેર; દરથા સ્ત્રી. દરગાહ પીરની કબરની જગા એકદમેએક શ્વાસે
દરજી ડું. લૂગડાં સીવવાનો ધંધો કરનારો દમયંતી સ્ત્રી, (સં.) નિષધના નળરાજાની રાણી દરજો(-) . (અ.) પાયરી; કોટિ; કક્ષા (જેમ કેટલેક દમલું, (-લેલ) વિ. દમના રોગવાળું; દમિયલ - દરજે; વાત એટલેદરજ્જગઈ.) (૨)હોદો અધિકાર દમવું સ.ક્રિ. (સં. દમયતિ, પ્રા. દમઇ) (મનને) દબાવવું- દરદ ન. દર્દ; દુઃખ; પીડા; રોગ: અંતરનો સંતાપ કાબૂમાં રાખવું (૨) દુ:ખ દેવું; પીડવું
દરદાગીનો પું. પંસોટકો અને ઘરેણુંગાંઠું

Page #429

(દર્શક
દરદાવો
૪ ૧ ૨ દરદાવો પુ. હક્ક; અધિકાર
દરિયાદિલ વિ. દરિયા જેવા ઉદાર દિલવાળું દરદી વિ. દરદવાળું; દર્દી; માંદું; રોગી
દરિયાદિલી સ્ત્રી, ઉદારદિલ હોવું તે વિચાર દરપવું અ.ક્રિ. દર્પ-ગર્વ કરવો; અભિમાનથી ફલાવું દરિયાફ, (-ફત) સ્ત્રી, (કા. દર્યાત) દયફ; વિવેક; દરબદર ક્રિ.વિ. ઠેરઠેર; જ્યાંત્યાં
દરિયામહેલ પુ. નદી કે દરિયાકિનારે બાંધેલો મહેલ દરબાર પું, સ્ત્રી. (ફા.) રાજસભા-કચેરી (ર) મું. ઠાકોર દરિયાલાલ મું. (સં.) દરિયો (મમતા અને હેતવાચક)
રાજા (૩) મોટા માણસ કે અમીર-ઉમરાવ પાસે (૨) વહાણવટી; નાવિક (૩) દરિયાનો દેવ ભરાતો દાયરો
દરિયાવ (ફા. દરિયા) ૫. દરિયો (૨) વિ. દરિયાના જેવું દરબારગઢ ૫. રાજાનો મહેલ: ગડી
વિશાળ; ઉદાર દરબારસાહેબ પૃ. શીખોનો ધર્મગ્રંથ (૨) માનવંત દરબાર દરિયાવદિલ વિ. દરિયા જેવા ઉદાર દિલવાળું દરબારી વિ. દરબારન ને લગત (૨) પં. દરબારનો દરિયાદિલી સ્ત્રી, ઉદારદિલ હોવું તે
રાજપુરષ (૩) કાનડા અને ટોડી રાગનો એક ભેદ દરિયાસારંગ કું. વહાણવટી: ખલાસી દરભ પું. દર્ભ; દાભ બ્રિાહ્મણ, કાટલિયો દરિયો છું. (ફા. દરિયા) સમુદ્ર (૨) ખૂબ વિસ્તાર કે દરભિયો છું. હલકી મનાતી વર્ષોની મરણક્રિયા કરાવનાર ઊંડાણવાળું કાંઈ પણ ઊિનની ગાદી દરમાયો છું. (ફા. દરમાહ) માસિક પગાર કે વેતન દર સ્ત્રી. (સં.) ગુફા; દરિ (૨) શેતરંજી; ઘોડાની પીઠની દરમિયાન (ફા.), દરમ્યાન ક્રિ.વિ. અમુક સમયની અંદર દરેક વિ. (દર+એક) હરેક; પ્રત્યેક દરમિયાનગીરી, દરમ્યાનગીરી સ્ત્રી મારફત (૨) વચ્ચે દરેકેદરેક વિ. એકેએક પ્રત્યેક તમામ દિરો કરવો હોવાપણું; દરમિયાનપણું
દરેડવું સક્રિ. (૧દરોડો' ઉપરથી) વાવવા માટે દાણાનો દરરોજ ક્રિ.વિ. (દરરોજ, હરરોજ; રોજ; હંમેશ; નિત્ય દરેડો છું. ધારા; રેલો; દડો વિનસ્પતિ-ધરો; દુર્વા દરવાજો . (ફા.) મોટું બારણું કે ફાટક (૨) ઝાંપો દર સ્ત્રી. (સં. દૂર્વા, પ્રા. દ્રોવ, દુવ્વા, દુવ્વા) એક દરવાણી, (-) . (ફા. દરવાનો દરવાજો સાચવનારો; દરો છું. રેતી માટી ધૂળ વગેરેનો બનેલો ટીંબો દ્વારપાળ
દરોઆઠમ સ્ત્રી. ભાદરવા સુદ આઠમ (જ્યારે સ્ત્રીઓ દરવાનગી સ્ત્રી. દરવાનનું કામ કે ધંધો વિશ; પોશાક ધરોની પૂજા કરે છે); ધરો આઠમ દરવેશપું. (ફા.) ફકીર (દશેદેશફરનારોયાચકફકીર) (૨) દરોઈ સ્ત્રી. દરો; ધર; દૂર્વા દરશ, (૦ન) ન. દર્શન
દરોગો છું. દારોગો; તપાસ રાખનારો અમલદાર દરસણિયું; દરશનિયું ન. (સં. દર્શનીય) સ્ત્રીઓ અને દરોડો,(-રો) ૫. ધાડ; ટોળા સાથે ઓચિંતો છાપો (૨) બાળકોને કાંડે પહેરવાનું એક ઘરેણું
સરકારી અધિકારીઓનો છાપો; “રેડ દરશ-સ)વું અક્રિ. દેખાવું; દર્શવું
દર્દન. (ફા.) દરદ; રોગ; પીડા (૨) લાગણી; પ્રેમ (૩) દરાબ સ્ત્રી. (સં. દ્રાક્ષ) દ્રાક્ષ, કિસમિસ
અંતરનો સંતોષ દરાજ સ્ત્રી. દાદર; ચામડીનો એક રોગ
દર્દનાક વિ. (ફા) દુઃખથી ભરેલું; દર્દથી ભરેલું દરાજ સ્ત્રી. (અ. દર્જ) લાકડામાં ખોભણ પાડવાનું દર્દી વિ. દઈવાળું; દરદી; રોગી; માંદું; બીમાર
સુથારનું એક ઓજાર (૨) પેટી મેજ વગેરેનું ખાનું દર્દૂર છું. (સં.) દેડકો (૨) ઢોલ (૩) વાંસળી દરાજ (ઝ) વિ. દીર્ધ લાંબુ
દર્પ ૫. (સં.) ગર્વ; અહંકાર; મગરૂરી દરાર સ્ત્રી. (હિ.) ફાટ; તિરાડ [ઊનની ગાદી દર્પણ ન. (સં.) ખાપ; ચાટલું; અરીસો આયનો દરિ(-રી) સ્ત્રી. (સં.) ગુફા (૨) શેતરંજી; ઘોડાની પીઠની દર્પણપ્રબંધ પુ. (સ્ત્રી) એક ચિત્રકાવ્ય દરિદ્ર વિ. (સં.) ગરીબ; કંગાળ (૨) એદી (૩) સ્ત્રી., દર્પિણી વિ., સ્ત્રી. દર્પવાળી, ગર્વિષ્ઠ સ્ત્રી ન. દારિદ્ર; દળદર
દર્પ(-ર્પિત) વિ. (સં.) દર્પવાળું; ગર્વિષ્ઠ દરિદ્રતા, દરિદ્ર(-)પણું સ્ત્રી. ગરીબાઈ; એદીપણું દર્ભ પું. (સં.) એક વનસ્પતિ-દરભ (દાભ) દરિદ્રનારાયણ પું. (સં.) દરિદ્ર લોકોનો પ્રભુ; દરિદ્રરૂપી દર્ભશલાકા સ્ત્રી. (સ.) ડાભની સળી
ભગવાન (૨) (આદરપાત્ર એવી) ગરીબ જનતા દર્ભાસન ન. દર્ભનું બનાવેલું આસન દરિદ્રાલય ને. (સં.) ગરીબો માટેનું નિવાસસ્થાન; દર્યાફત (-ફત) સ્ત્રી. (ફા.) સારાનરસાનો તોલ; વિવેક ગરીબવર
દર્વી સ્ત્રી. (સં.) કડછી (૨) પળી (૩) ચમચો દરિદ્રાવસ્થા સ્ત્રી. (સં.) ગરીબાઈ; ગરીબ હાલત દર્શ છું. (સં.) દેખાવ; દરશ (૨) અમાવાસ્યા દરિદ્રી વિ. ગરીબ [જાતનું રેશમી કાપડ દર્શક વિ. (સં.) દેખાડનારું (૨) જોનારું, નિરીક્ષક (૩) દરિયાઈ વિ. (ફ) દરિયાનું; –ને લગતું (૨) ઝી. એક સર્વનામનો એક પ્રકાર (વ્યા.)

Page #430

દર્શન]
દર્શન ન. (સં.) જોવાની ક્રિયા (૨) ભક્તિભાવથી જોવાની ક્રિયા (૩) દેખાવ (૪) શાસ્ત્ર (ષદર્શન) (૫) રુચિ; શ્રદ્ધા (જૈન) (૬) તત્ત્વજ્ઞાન; ફિલસૂફી દર્શનકોણ પું. (સં.) દૃષ્ટિબિંદુ
દર્શનશાસ્ત્ર ન. તત્ત્વજ્ઞાનની વિચારણાનું શાસ્ત્ર; ફિલસૂફી દર્શનાકાંક્ષી વિ. દર્શનની આકાંક્ષાવાળું દર્શનાતુર વિ. દર્શન કરવા માટે આતુર દર્શનાર્થી વિ. દર્શનની ઇચ્છાવાળું દર્શનિકા (સ્ત્રી. (સં.) દર્શનશાસ્ત્ર (લાલિત્યવાચક) (૨) જ્ઞાનમય કવિતાનો સંગ્રહ [ઘરેણું; દરશનિયું દર્શનિયું ન. સ્ત્રીઓ અને બાળકોને કાંડે પહેરવાનું એક દર્શની વિ. પ્રગટ; ખુલ્લું; દેખીતું (૨) (વિ. સ્ત્રી.) જોતાંવેંત શિકારવાની (હૂંડી)
દર્શનીય વિ. (સં.) જોવા યોગ્ય; સુંદર દર્શનેંદ્રિય સ્ત્રી. (સં.) આંખ
દર્શવું અ.કિ. દેખાવું; દશવું દર્શાવવું સ.ક્રિ. (સં. દેશ્ પરથી) દેખાડવું; બતાવવું દર્શિત વિ. (સં.) દેખાડેલું [જેમ કે પ્રિયદર્શિની દર્શિની વિ., સ્ત્રી, (સમાસને અંતે વપરાય છે.) જોનારી. -દર્શી વિ. (સં.) (સમાસને અંતે વપરાય છે.) જોનારું. જેમ કે, દૂરદર્શી (૨) બતાવનારું દલદલ ન. (અ.) કાદવકીચડ (૨) કળણભૂમિ દલ(-ળ) ન. (સં.) પાંદડું (૨) ફૂલની પાંખડી (૩) સૈન્ય (૪) જાડાશ; ઘનતા
*
દલન ન. (સં.) દળી નાંખવું-ચૂરેચૂરા કરવા તે દલ(-ળ)પતિ પું. સેનાપતિ (૨) મંડળીનો નાયક દલવાડી પું. (સં. દલિ = માટીનું ઢેકું ઉપરથી) ઈંટો પકવનાર કુંભાર કે ધંધેદાર [મળતું ચામડું દલવાડું ન. (મરેલા ઢોરના બદલામાં) ચમારને ત્યાંથી દલાડ(-ર)વું સ.ક્રિ. (સં.) ધીરજ આપવી; મન વળાવવું;
૪૧૩
સમજાવવું (૨) વીંઢારવું (૩) નભાવવું દલાલ પું. (અ. દલ્લાલ) સાટું ગોઠવી આપનાર મારફતિયો (૨) ભડવો; ફૂટણો (૩) વચેટિયો; ‘એજન્ટ’; ‘મિડલમૅન’[દલાલ તરીકેનું મહેનતાણું; હકસાઈ દલાલી સ્ત્રી. (અ. દલ્લાલી) દલાલનું કામ; મારફત (૨) દલાયું ન. દલાલનું કામ; દલાલી; મારફત દલિત વિ. (સં.) દબાયેલું; કચરાયેલું; પીડિત દલિતોદ્ધાર પું. દલિતોનો ઉદ્ધાર
દલીલ સ્ત્રી. (અ.) (વાતના ટેકામાં દર્શાવેલો) સબબ; વિવાદના મુદ્દાની રજૂઆત; ચર્ચા; વાદ-વિવાદ; તર્ક દલીલખોર વિ. દલીલ કર્યા કરવાની ટેવવાળું દલીલબાજ વિ. દલીલ કરવામાં કુશળ દલીલબાજી સ્ત્રી. સામસામી દલીલોનો મારો દલ્લો પું. (દે. ડલ્લ=ટોપલો) થાપણ; પૂંજી; મૂડી
| દશ(-સ)મૂલ દવ પું. (સં.) વન (૨) દાવાનળ (૩) સંતાપ દવરાવવું સ.ક્રિ. (‘દાવું’નું પ્રેરક) નર દેખાડવો; આધાન કરાવવું (પશુમાં)
દવલું વિ. અળખામણું; અણમાનીતું; અણગમતું દવા પું. (સં.) ખરાબ વા; વાવર [ઉપાય; ઈલાજ દવા (અ.), (oઈ) (ફા.) સ્ત્રી. ઓસડ; ઔષધ (૨) દવાખાનું ન. ઔષધાલય; ચિકિત્સાલય; હકીમખાનું; ‘હૉસ્પિટલ’ [‘પ્રિસ્ક્રિપ્શન’ દવાચિઠ્ઠી સ્ત્રી. શી દવા લેવાની છે તે બતાવતી ચિઠ્ઠી; દવાત પું. (અ.) (શાહીનો) ખડિયો; ‘ઇન્કપોટક' દવા(૦દારૂ, ૦પાણી) ન.બ.વ. ઓસડવેસડ દવાપેટી સ્ત્રી. ઔષધપેટી; ‘મેડિસિન-બૉક્સ’ દવાપોથી સ્ત્રી. દવાઓના નુસખાની પોથી; ‘ફાર્માકોપિયા’ દવાબજાર ન. દવાઓનું બજાર
દવારો પું. ઠાકરમંદિર (૨) ધર્મશાળા
દવાવાળો પું. દવાઓ વેચનારો; ‘કેમિસ્ટ' [‘ફાર્મસી' દવાશાળા સ્ત્રી. દવા બનાવવાની કે વેચવાની જગ્યા; દવાશાસ્ત્ર ન. દવા બનાવવાનું શાસ્ત્ર દવાશાસ્ત્રી પું. દવાનું શાસ્ત્ર જાણનાર; ‘ફાર્મસિસ્ટ' દશ(-સ) સ્ત્રી. દિશ; દિશા (૨) ઉપાય, ઈલાજ દશ(-સ) વિ. (સં. દશ, પ્રા. દસ) નવ વત્તા એક (૨)
પું. દશની સંખ્યા કે આંકડો; ‘૧૦’ દશ(-સ)ક પું. (સં.) દશકો; દશનો જથો (૨) સંખ્યાલેખનમાં એકમથી આગળનું બીજું સ્થાન (ગ.) દશકંધ, (૦૨) પું. દશગ્રીવ; દશાનન; રાવણ દશ(-સ)કો પું. દશક (૨) દશ વર્ષનો સમય દશગ્રીવ છું. (સં.) દશ ગરદનવાળો દશ(-સ)દિશ,(-શા) સ્ત્રી. ચાર દિશા, ચાર ખૂણા, આકાશ તથા પાતાળ એમ દશ દિશાઓનો સમૂહ દેશ(-સ)ધા ક્રિ.વિ. દશ રીતે
રાવણ
દશાબ્દી સ્ત્રી. દાયકો (૨) દશ વર્ષ પૂરાં થયાનો ઉત્સવ દશન પું. (સં.) દાંત
દશનપંક્તિ સ્ત્રી. દાંતની હાર દશ(-સ)નામી પું. (સં.) દશ નામો (તીર્થ, આશ્રમ, વન, અરણ્ય, ગિરિ, પર્વત, સાગર, સરસ્વતી, ભારતી, પુરી) વાળા (શંકરાચાર્યના)દશવર્ગનોસંન્યાસી [તિથિ દશમ વિ. (સં.) દશમું (૨) સ્ત્રી. પખવાડિયાની દશમી દશદ્વાર ન. શરીરમાંનું દશમું દ્વાર - બ્રહ્મરંધ્ર; તાળવું દશમી સ્ત્રી. (સં.) દશમ
-
-
દશમી સ્ત્રી. દૂધ બાંધીને બનાવેલી ભાખરી દશમુખ પું. (સં.) દશ મુખવાળો - રાવણ દશ(-સ)મું ન. મરણ પછી દશમે દિવસે કરવાની ક્રિયા
(૨) વિ. ક્રમમાં નવમાની પછી આવતું [મૂળિયાં દશ(-સ)મૂલ ન. (સં.) ઔષધમાં વપરાતાં દશ જાતનાં

Page #431

દશરથી
૪૧ ૪
| દહાડીદહાડી દશરથ પં. (સં.) શ્રીરામના પિતા - અયોધ્યાના રાજા દસ્તક છું. દસક્ત; અક્ષરની લખાવટ; સહી દશ(-શે, સ, સે)રા પું. (સં. દશહરા) આસો સુદ દશમ; દસ્તક છું. (ફા.) (બારણે) ટકોરા દશેરા; વિજયાદશમી
દસ્તકારી સ્ત્રી, હાથની કારીગરી; હુન્નર દશહરા ન. (સં.) જેઠ સુદ પડવાનું ગંગાજન્મનું પર્વ દસ્તખત પુ. (ફા.) દસકત; સહી; હસ્તાક્ષર
(ચોરી, હિંસા, વ્યભિચાર, કઠોર વચન, અસત્ય, દસ્તગીર વિ. (ફા.) હાથ ઝાલનાર - સહાયક ચાડી, બકવાસ, પરાયા ધનની પૃદ્ધ, અનિષ્ટચિંતન, દસ્તગીરી સ્ત્રી. (અ., ફા.) સહાયતા; મદદ અસત્યપ્રેમ આ દસ પાપને હરનારી ગંગાવતરણની દસ્તદરાજી સ્ત્રી. (સં.) સતામણી આ તિથિ કહેવાય છે.) (૨) દશેરા
દસ્તબસ્તા વિ. અનુચર, સેવક દશા સ્ત્રી. (સં.) ગાડી ઊંજવા પડામાં નંખાતી તેલવાળી દસ્તરખાન ન. (સં.) ભાણું મૂકવા માટેનું પાથરણું ચીંદરડી (૨) કપડાંની આંતરી; દશી
(મુસલમાન વગેરેમાં) (૨) ભોજનનો થાળ; ભાણું દશા સ્ત્રી. સ્થિતિ; હાલત (૪) મનુષ્યના નસીબ પર સારી- દસ્તરાજી સ્ત્રી. પારકાની સીમમાં પ્રવેશ કરવો તે (એ ગુનો
માઠી અસર કરનારી ગ્રહ વગેરેની સ્થિતિ (૫) પડતી બને છે.) (૨) પજવણી; સતામણી હાલત
દસ્તાનું ન. દસ્ત; ઝાડો ઝીલવાનું વાસણ; “બેડપેન’ દશાનન કું. (સં.) (દશમુખ) રાવણ
દસ્તાવેજ પું. (ફા.) લેણદેણ વગેરે સંબંધી લખાણ (૨) દશાવતાર પુ.બ.વ. (સં.) વિષણુના દશ અવતાર (મસ્ય. આધારભૂત કે અધિકૃત કોઈ પણ લખાણ કે કરાર
કૂર્મ, વરાહ, નૃસિંહ, વામન, પરશુરામ, શ્રીરામ, દસ્તાવેજી વિ. દસ્તાવેજનું, -ને લગતું કે તેના આધારવાળું કૃષ્ણ, બુદ્ધ અને કલ્કિ)
(૨) લેખી (૩) અધિકૃત અને આધારભૂત; દશાવતારી સ્ત્રી. (દશાવતારનાં પત્તાંની) એક રમત ‘ોક્યુમેન્ટરી' (દાપું; કર (૩) પારસીઓના ગોરા દશાવિપર્યય પું. (સં.) દશા ફરવી તે
દસ્તૂર છું. (ફા.) રિવાજ; ધારો; કાયદો; કાનૂન; રીત (૨) દશાશ્વમેધ પું. (સં.) કાશી પ્રયાગ વગેરે સ્થળોમાંનું એ દસ્તૂરપદું ન. પારસીનું ગોરપદું
નામના ઘાટનું એક તીર્થસ્થાન (ત્યાં અશ્વમેઘ થયા દસ્તૂરી વિ. દસ્તૂરના કામ બદલ મળતું મહેનતાણું (૨) હતા એવી પુરાણકથા છે.)
હકસાઈ; દાખું; સુખડી (૩) દસ્તૂરપદું (૪) ભથ્થુ; દશાહીન વિ. (સં.) નબળી હાલતનું; દુઃખની સ્થિતિનું વેતન દશાંગ વિ. (સં.) દશ અંગવાળું (જેમ કે, ક્વાથ, ધૂપ, દસ્તો છું. (ફા.) ખાંડણીનો દાંડો; પરાઈ (૨) હાથો (૩) લેપ વગેરે)
[(અપૂર્ણાક) (ગ.) ચોવીસ કાગળની થોકડી; ઘા (૪) સિપાઈઓની દશાંશ પું. (સં.) દશમો ભાગ (૨) વિ. દશકથી ગણાતું અમુક સંખ્યાની ટુકડી જિાતનો માણસે દશાંશ અપૂર્ણાંક ન. (સં.) જેના છેદમાં દશ અથવા દશની દસ્યુ પં. (સં.) ચોર; લૂંટારો (૨) અનાર્ય લોકોની એક
કોઈ ઘાત હોય એવો અપૂર્ણાંક, સિમલ ફ્રેક્શન' દસ્સો છું. દસની સંજ્ઞાનું ગંજીફાનું પાનું દશાંશ પદ્ધતિ સ્ત્રી. વિવિધ પરિમાણોને દશકથી ગણવાની દહકવું અ.ક્રિ. સળગવું કોષ્ટપદ્ધતિ
દહન ન. (સં.) દહવું-બાળવું તે (૨) બળવાની ક્રિયા; દશાંશબિંદુ ન. દશાંશનું ચિહન-ટપકું (ગ.)
દહનક્રિયા સ્ત્રી. બાળવાની ક્રિયા (૨) અગ્નિસંસ્કાર દશી સ્ત્રી, (સં. દશા ઉપરથી) કપડાની આંતરી; દશા દહનશીલ, દહનીય વિ. બળવાના સ્વભાવનું; અગ્નિના દશી(-સી) સ્ત્રી. દશ વર્ષનો સમય
સ્પર્શથી સળગી ઊઠે એવું; “કમ્બશ્ચિબલ' (૨) બળે એવું દશી(-સી)વીશી-સી) સ્ત્રી. ચડતી પડતી
દહર પં. નરક(૨) હૃદય કે તેની અંદરનું પોલાણ હયાકાશ દશેરા સ્ત્રી. દશર; વિજયાદશમી
દહર ન. જમાનો (૨) જગત બિળવું; સળગવું દશોદિશકિ.વિ. (દશ+દિશા) બધી દિશામાં સર્વત્ર[‘૧૦' દહવું સક્રિ. (સં. દ) બાળવું; સળગાવવું (૨) અ.ક્રિ. દસ વિ. નવ વત્તા એક (૨) પું. દસની સંખ્યા કે આંકડો; દહાડા પુ.બ.વ. દિવસો (૨) (લા.) વખત; સમય (૩) દસકત છું. (ા. દસ્તખત) અક્ષર; હરફ (૨) અક્ષરની આવરદા; જિંદગી (૪) ગર્ભ રહેવો તે (૫) દશા
લખાવટ (ાથની) (૩) સહી [(૨) “કોપીબુક દહાડાવાળી વિ., સ્ત્રી, (દહાડ ચડેલ) સગર્ભ; ગર્ભવતી દસકત-શિક્ષક છે. સારા અક્ષર કાઢતાં શીખવનાર શિક્ષક દહાડિયું વિ. (૨) ન. રોજબરોજનું મહેનતાણું રિજમદાર દસકો પુ. દશકો; દસનો સમૂહ (ર) દશ વર્ષનો સમય દસમું ન. દશમું (૨) દસમો દિવસ
દહાડી સ્ત્રી. (દહાડો પરથી) રોજિંદું મહેનતાણું દસ(-)રા સ્ત્રી. દશરા; વિજયાદશમી અિધિકાર દહાડી કિ.વિ. રોજ; હંમેશા; દરરોજ દસ્ત ૫. (ફા.) હાથ (૨) ઝાડ; જુલાબ: રેચ (૩) સત્તા: દહાડીદહાડી ક્રિ.વિ. રોજેરોજ: હરહંમેશ

Page #432

દહાડો
૪ ૧૫
L[ દંતશાસ્ત્ર દહો પું. (સં. દિવસ, પ્રા. દિવહ) દિવસ; વાર (૨) વચ્ચે આવેલું એક પ્રાચીન વન
તારીખ; તિથિ (૩) મરનાર પાછળ કરવામાં આવતું દંડન ન. (સં.) દંડ-શિક્ષા કરવી તે
જમણ (૪) વખત; સમય (૫) ભાગ્ય; સિતારો દંડનાયક પું. (સં.) ન્યાયાધીશ (૨) પોલીસનો વડો દહાડોપાણી ન.બ.વ. મરનાર પાછળનું જમણ (૨) અમલદાર, કોટવાળ (૩) સેનાપતિ વખત; સમય; અંત
અિહર્નિશ દંડનીતિ સ્ત્રી. (સં.) રાજનીતિ (૨) ન્યાયવહીવટ દહાડોરાત અ. રાતદહાડો; બધો વખત; દિવસ-રાત; દિંડપાલવું. (સં.) વડોન્યાયાધીશ; “મેજિસ્ટ્રેટ’ (૨) દરવાન દહીં ન. (સં. દધિ, પ્રા. દહિ) દૂધ જમાવતાં મળતો પદાર્થ દંડપાક્ષિક છું. મુખ્ય પોલીસ અધિકારી (૨) ફાંસીગર દહીંત(-)રું ન. (સં. દધિસ્તર, દે. દહિત્યર) દહીંમાં દંડપ્રણામ પં. દંડવત પ્રણામ કરવાની ક્રિયા
નાખેલ એક જાતની જાડી પોચી પૂરી; દાથી દંડબેઠક ન.બ.વ. કસરતમાં દંડ પીલવાની અને ઊઠબેસ દહીંદૂધિયું વિ. દૂધ અને દહીં બંનેમાં પગ રાખનારું; બંને દંડવત્ ક્રિ.વિ. (સં.) દંડની પેઠે લાંબા પડીને પક્ષ સાચવવા ઇચ્છનારે-મેળ રાખનારું
દંડવતું ન.બ.વ. (પ્રણામ) પુ.બ.વ. વિ. દંડની જેમ દહીંવડું ન. દહીંમાં પલાળેલું વડું દિાયજો; કરિયાવર સાષ્ટાંગ નમસ્કાર દહેજ સ્ત્રી. (ફા.) દેજ; પરણતીવેળા કન્યાને અપાતો દંડવું સક્રિ. (સં. ) શિક્ષા-સજા કરવી (૨) દંડ કરવો દહેશત સ્ત્રી. (અ. દહશત) બીક; ભય; ધાસ્તી; ડર દંડશાસ્ત્ર ન. (સં.) દંડ-શિક્ષા કરવાનું શાસ; “પીનૉલોજી' દહેશતખોર વિ. ડરપોક; બીકણ
દંડાણું છું. સળી આકારનો જીવાણું દળ ન. (સં. દલ) દલ; સૈન્ય (૨) ફૂલપાંખડી (૩) પાંડું દંડાદંડી સ્ત્રી. દંડાબાજી; દંડાથી થતી મારામારી
(૪) ઘનતા (૫) કઠોળના દાણાનું ફાડિયું દંડાબાજ વિ. દંડાથી મારામારી કરવામાં કુશળ દળ ન., પૃ. ઘઉંના લોટનો મગદળ
દંડાબાજી સ્ત્રી. દંડા કે લાઠીથી કરેલી મારામારી દળણું ન. દળવાનો પદાર્થ (૨) દળવું તે
દંડાબેડી સ્ત્રી. વચ્ચે દંડાવાળી પગની બેડી (જેલમાં કરાતી દળદર ન. (સં. દરિદ્ર, પ્રા. દલિદ્ર) દરિદ્રતા; ગરીબાઈ એક શિક્ષા) (૨) આળસ; એદીપણું
દંડિત વિ. (સં.) દંડાયેલું
[કાવ્યશાસ્ત્રી દળદરી વિ. દળદરવાળું; એદી
દંડી પું. (સં.) દંડધારી સંન્યાસી (૨) સંસ્કૃતના એક દળદાર પું. દળવાળું; જાડું (૨) ભારે
દંડી(-)કો ૫. (સં. દંડ) જાડી ટૂંકી લાકડી, ઘોકો; “બેટન દળદ્રી વિ. દળદરી; દરિદ્રી; એદી
દંડીલું વિ. ઉદ્ધત; દાંડ દળવાદળ ન. તોફાનનું વાદળ (૨) લશ્કર દિડૂકિયું વિ. દંડૂકાવાળું
રિમવાનો દડો દળવું સક્રિ. (સં. દલતિ, દલઇ) પીસવું; ઘંટીમાં નાંખી દંડો છું. (સં. દંડ) ટૂંકી જાડી લાકડી; ખંડો (૨) મોઈ
ભૂકો કરવો (અનાજ વગેરેનો) (૨) જલન કરવું; દંત પું. (સં.) દાંત [લોકવાયકા; કિવદંતી દલવું; નાશ કરવું
(દળવાની ક્રિયા દંતકથા સ્ત્રી. મુખપરંપરાથી ચાલતી આવેલી વાર્તા દળાઈ સ્ત્રી. (-મણ, મણી) ન. દળવાનું મહેનતાણું (૨) દંતક્ષત ન. (સં.) દાંત બેસવાથી પડેલો ઘા-વ્રણ દંગ (ફા.) દિંગ; ચકિત; આભું; નવાઈ પામેલું દંતગરગડી સ્ત્રી, દાંતાવાળી ગરગડી; “કોંગ-વ્હીલ'
ઘાસ વેચવાનું પીઠ. ઘાસ-બજાર: ખડપીઠ દંતચક્ર ન. (સં.) દાંડાવાળું ચક્ર: દાંતાચક્રઃ ‘ગિયરવ્હિલ' દંગલ વિ. (ફા.) ટંટો, તકરાર (૨) કુસ્તી (૩) કુસ્તીની દંતધાવન (સં.) દાતણ (૨) દાંત સાફ કરવા તે પદ્ધતિ
હરીફાઈ (૪) અખાડો (૫) રણભૂમિ; રણક્ષેત્ર દંતબંધન ન. (સં.) વાંકા દાંત સીધા કરવા માટેની ચિકિત્સા દંગો છું. (ફા. દંગલ) તોફાન; બખેડો; હુલ્લડ (૨) બંડ; દંતપત્ર ન. (સં.) દાંતિયો (૨) કાનનું એક ઘરેણું ફિતૂર (૩) (લા.) છાવણી; ડેરાતંબુ
દંતપંક્તિ સ્ત્રી. (સં.) દાંતોની હાર રિાખનાર સ્નાયુ દંગોફિસાદ પુ. લડાઈટેટો; હુલ્લડ; ફિતૂર
દંતમજ્જા સ્ત્રી. દાંતની અંદરનો ગરભ; દાંતને પકડી દંડ કું. (સં.) હાથમાં ઝાલવાની લાકડી (૨) વેત્ર; છડી દંતમંજન ન. દાંત માંજવાની ભૂકી-ઔષધિ
(૩) શિક્ષા; સજા (૪) શિલા તરીકે લેવાતું નાણું (૫) દંત રોગ . દાંતનો રોગ; “પાયોરિયા” [ન્ટિસ્ટ' એક જાતની કસરત (૬) ચાર હાથની લંબાઈ જેટલું અંતરોગશાસ્ત્રન. દાંતના રોગોને લગતી વિદ્યા; અંતવિજ્ઞાન; માપ (૭) દંડ જેવો હાથ
દંતવિદ્યા સ્ત્રી. (-જ્ઞાન) ન. દાંત વિશેનું જ્ઞાન; દંતશાસ્ત્ર દંડક પં. (સં.) દંડકો: લાકડી (ર) એક છંદ (૩) ધારા- દંતવિશોધન ન. (સં.) દાંત સાફ કરવા તે
સભામાં કોઈ પક્ષની શિસ્ત, હાજરી વગેરે વિશેની દંતવૈદ્ય . દાંતનો વૈદ્ય; દંત ચિકિત્સક ડેન્ટિસ્ટ' વ્યવસ્થા સંભાળનાર; ‘હિપ
દંતશાસ્ત્ર ન. દાંત વિશેનું શાસ્ત્ર; દાંતનું વૈદક, દાંતના દંડકા સ્ત્રી, (સં.) (-રણ્ય) ન. નર્મદા અને ગોદાવરી રોગોનું ઉપચાર શાસ્ત્ર; ‘ડેન્ટિસ્ટ્રી”

Page #433

દતસ્થાનો ૪૧ હું
( દાટવું દંતસ્થાન ન. દાંતનું સ્થાન
દાક્તર ૫. (છે. ડૉક્ટર) યુરોપીય તબીબી વિજ્ઞાન પ્રમાણે દંતસ્થાની વિ. દાંતની મદદથી બોલાતું દંત્ય
દવા કરનાર; ચિકિત્સક તબીબ દંતારો છું. (સં. દંતકાર, પ્રા દંતાર) હાથીદાંતનું કામ દાક્તરી વિ. દાક્તરનું, -ને લગતું (૨) સ્ત્રી, દાક્તરની કરનાર; ચૂગર
- વિદ્યા કે ધંધો; દાક્તરું દંતાળ ન. ('દંત' ઉપરથી) પંજેટી; ખેતીનું એક ઓજાર દક્ષિણ વિ. (સં.) દક્ષિણાને લગતું (૨) દક્ષિણ દિશા (૨) પં. (હળ દંતાળી વગેરેનો) દાંતો (૩) વિ.
સંબંધી બહાર નીકળેલા દાંતવાળું; દંતાળું
દાક્ષાયણી સ્ત્રી. (સં.) દક્ષની કન્યા; પાર્વતી (૨) નક્ષત્ર દંતાળી સ્ત્રી, પંજેટી; ખંપાળી (૨) દાંતી
દાક્ષિણાત્ય ન. (સં.) દક્ષિણમાં આવેલું (૨) પું. દક્ષિણ દંતાળું દાંતા-ફળાંવાળું (૨) દંતવું; દાંતરું
દેશનો વતની દતિયો છું. (‘દત' પરથી) દાંતિયો; કાંસકો (૨) ખરેરો દાક્ય(-લિય) ન. (સં.) સભ્યતા; વિવેક; નમ્રતા (૨) દંતી છું. (સં.) હાથી (૨) વિ. દંતસ્થાની (૩) દાંતવાળું ચતુરાઈ, દક્ષતા (૩) દક્ષિણ દિશામાં જવું તે
ત વિ. દાંતવાળું (ર) આગળ પડતા દાંતવાળું: ‘તવું દાખડો ૫. શ્રમ: મહેનત; તકલીફ (૨) દાખલો દંતૂડી સ્ત્રી. ફૂટતો નાનો દાંત (૨) નાનકડો રૂપાળો દાંત દાખલ વિ. (અ. દાખિલ) અંદર ગયેલું - પેઠેલું (૨) દંકૂશ, (-સ)ળ છું. (સં. દંત + શૂલ) હાથીનો દાંત કિ.વિ. બદલે; માટે; પેટે; તરીકે દતૈિયું ન. દાંતિયું
દાખલો છું. (અ. દાખિલહ) દષ્ટાંત; ઉદાહરણ (૨) દંત્ય વિ. (સં.) દાંતસંબંધી (૨) દતસ્થાની
અનુભવ; પાઠ; શિક્ષા (૩) પુરાવો; પ્રમાણ (૪) દંત્યૌય વિ. (દત્ય- શ્ય) દાંત અને હોઠ બંનેની રીત પ્રમાણે ગણવાની રકમ - હિસાબ
મદદથી ઉચ્ચારાતું; ઉદા. ‘વ’ જિોડું દાબવું(-વવું) સક્રિ. (સં. દક્ષતિ - દ્રશ્યતિ, પ્રા. દખઈદંપતી ન બ.વ. (સં.) પતિપત્ની; વરવહુ; સ્ત્રી-પુરુષનું દખવઇ) દેખાડવું; બતાવવું; ધ્યાન પર લાવવું; દંપતીહક(-ક્ક) . દંપતીના જાતીય સંબંધનો હક કહેવું (૨) અકિ. અસર બતાવવી; ગુણ દેખાડવો દંભ છું. (સં.) ડોળ; ઢોંગ; આડંબર
(પ્રાય: સારો નહિ) (૩) દુઃખ કરવું; પીડા થવી દંભક, દંભી(-ભિવું) વિ. દંભ કરનારું
દાગવું, (-વવું) સક્રિ. (સં. દાઘ ઉપરથી) સળગાવવું; દંભી વિ. (સં.) દંભવાળું; ઢોંગી; આડંબરી
પલીતો ચાંપી ફોડવું; પેટાવવું; ચેતવવું દંશ પું. (સં.) ડંખ; સાપ વગેરે ઝેરી જીવજંતુનું કરડવું દાગીનો છું. અલંકાર; ઘરેણું (૨) રકમ; નંગ - તે (૨) કીનો; વેર; દુશ્મનાવટ
દાઘ છું. (ફા.) ડાધ; નિશાની દંશકોશ(-ષ) . (સં.) ખનું કોચલું; ઝેરની કોથળી દાઘ છું. (સં.) બળવું તે; મડદાનો અગ્નિદાહ દંશનું સક્રિ. દંશ દેવો; કરવું; ખવું
દાઘાંજલિ સ્ત્રી. (સં.) અગ્નિદાહ વખતની અંજલિ દંશી વિ. (સં.) દેશવાળું (૨) સ્ત્રી, એક જાતની માખી દાજી પુ.બ.વ. પિતા કે વડીલ (સંબોધન) દંશીલું વિ. ઝેરીલું; કિન્નાખોર, ડંખીલું
દાઝ સ્ત્રી. (સં. દહ, પ્રા. દઝ ઉપરથી) લાગણી; દંષ્ટ્ર સ્ત્રી. (સં.) મોટા દાંત; દાઢ (૨) ઝેરી દાંત અનુકંપા (૨) ચીડ; ગુસ્સો (૩) દ્વેષ; વેર (૪) દા પુ. દાવ, રમતમાં આવતો વારો (૨) પાસામાં પડતા દાઝેલો-બોલો ભાગ (ખોરાકમાં)
દાણા (૩) લાગ; અનુકૂળ વખત (૪) યુતિ; પેચ દાઝણું વિ. દઝાવાય એવું -દા વિ., સ્ત્રી. (સં.) આપનારી; “દ'નું સ્ત્રીલિંગ; ઉદા. દાઝણું ન. દાઝવાની ક્રિયા કે સ્થિતિ વરદા
પ્રિસવ કરાવનારી સ્ત્રી દાઝવું અ ક્રિ. (સં. દહ્યતે, દઝ) ઊનું ચંપાવાની અસર દાઈ, (oષણ, વયાણી) સ્ત્રી. દાયણ; ધાવ (૨) સુયાણી; થવી (૨) બળવું; સળગવું (૩) (રસોઈનું) અતિતાપદાઈદુમનપું. (પ્રા. દાઇઅ વારસામાં હિસ્સેદાર+ધુમન) થી બળવું (૪) મનમાં દાઝ હોવી કે ચઢવીદાઝબળવું
વારસામાં ભાગીદાર અને દુશ્મન (૨) વેરવી; શત્રુ દાઝીલું વિ. દાઝવાળું; અદેખું; દ્રષીલું, કીનાખોર (૨) રીસે દાઉદખાની વિ. (અ. દાઊદ + ફા. ખાન) એ નામની ભરાયેલું
[(અતિશય મોંધું) જાતના (ઘઉં કે ચોખા) (મોગલ બાદશાહ શાહઆલમ- દાટ વિ. (ક. દટ્ટ) ભરચક; પુષ્કળ. ઉદા. મોંઘું દાટ નો ઉમરાવ દાઊદખાન ઇજિપ્તમાંથી ઘઉંની આ જાત દાટ ૫. ડાટ; ભારે નાશ; ખુવારી; ગજબ (૨) તોટો; ખોટ ભારતમાં લાવેલો.)
દાટવું સક્રિ. ખાડો કરી તેમાં માટીથી ઢાંકી દેવું; દફનાવવું દાઉદી સ્ત્રી. (અ. દાઊદ પરથી) એક ફૂલઝાડ; (૨) તેમ કરીને સંતાડવું (૩) કોઈ છૂપ. લાભ
ગુલદાવરી (૨) એ નામની જાતના (ધ૬) (૩) વિ. છૂપાયેલો હોવો. જેમ કે ત્યાં શું દાઢ્યું છે કે શોધ્યા મુસલમાન કે વોરાની એક જાતનું
કરે છે ? (૪) વાટવું; દાટી દેવી; ધમકાવવું

Page #434

દાટી) ૪ ૧e
[દાન દાટી સ્ત્રી, (હિ.) ધમકી; દમદાટી (૨) ભીડ; ગીરદી દાતણપાણી ન. દાતણ અને પાણી (૨) તે વડે દાંતમોટું દાટો છું. (‘દાટવું' ઉપરથી) ડાટો; બૂચ, સાંકડા મોંના સાફ કરવા તે
પાત્રનું (બરણી, શીશી જેવાનું) માં બંધ કરવાનું દાતણભેર ક્રિ.વિ. માત્ર દાતણ કર્યું હોય એમ
સાધન; દૂચ (૨) દમદાટી; ધમકી ફળ; અનાર દાતણિયો છું. દાતણ વેચનારો [પાણી વિના દાડમન. (સં. દાડિમ, પ્રા. દાડિમ) અંદર દાણાવાળું એક દાતણોદાતણ કિ વિ. ફક્ત દાતણેભર; ભૂખ્ય પેટે-નાસ્તો દાડમકળી સ્ત્રી, દાડમનું ફળ થાય તે પહેલાંનો ડોડો દાતરડી સ્ત્રી. (સં. દાત્ર, પ્રા. દત્ર) નાનું દાતરડું (૨) દાડમિયું વિ. દાડમને લગતું (૨) દાડમના બીના રંગનું દાતરડી જેવા દાંત (જેમ કે સૂવરની દાતરડી) દાડમી(-મડી) સ્ત્રી. દાડમનું ઝાડ ચાવવાનો દાંત દાતરડું ન. ઘાસ કાપવાનું એક ઓજાર દાઢ સ્ત્રી. (સં. દેખા, પ્રા. દાઢા) ચપટા માથાનો દાવ્ય વિ. (સં.) આપવા યોગ્ય-પાત્ર દાઢવાદિયું વિ. સ્વાદિષ્ટ ખાવાની ઇચ્છાવાળું; સવાદિયું દાતા (સં.) (૦૨) વિ. આપનારું (૨) દાન કરનારું; ઉદાર દાઢા પુ.બ.વ. લોઢાના દાંતા (કરબડીના)
(૩) પં. દાન આપનારો પુરુષ દાઢાળો, દાઢિયાળો વિ., પૃ. દાઢીવાળો-મરદ દાત્રી વિ. દેનારી (૨) સ્ત્રી, દાતા સ્ત્રી દાઢી સ્ત્રી. (સં. દાંષ્ટિકા, પ્રા. દાઢિઆ) હડપચી કે ત્યાં દાથરો પં. રસોઈમાં વરાળથી બાફવા વાસણમાં વસ્તુને ઊગતા વાળ - તેની હજામત
અધ્ધર રાખવા કરાતું ઘાસ વગેરેનું પડ દાણ ન. (સં. દશક) દસના આંકનો ઘડિયો
દાદ સ્ત્રી. (ફા.) ફરિયાદ; અરજ (૨) ઈન્સાફ; ન્યાય દાણ ન. (સં. દાન, પ્રા. દાણ) જકાત; હાંસણ; ‘ટોલ દાદખાહ વિ. (ફા.) દાદ માગનાર દાણ ન, ફેરો; વારો
દાદગાર પં. દાદનો ન્યાય આપનાર; ન્યાયાધીશઅરજ દાણ સ્ત્રી. રમવાની કોડી
દાદફરિયાદ સ્ત્રી. કોઈ પણ જાતની ફરિયાદ; ન્યાય માટેની દાણચોકી સ્ત્રી. જકાતના; ટોલ લેવાની જગા દાદર સ્ત્રી. (સં. દદુ, પ્રા. દદ્ધ) દરાજ-ચામડીનો એક રોગ દાણચોરી સ્ત્રી, દાણ ભરવાનું ન ચુકાવવું તે; કાયદેસર દાદરબારી સ્ત્રી, દાદરનું નાનું બારણું; જીનો
થતી જકાત ન આપવી તે; “સ્મગલિંગ [કરેલી લીલા દાદરા તાલ પે. સંગીતનો દાદરો તાલ; ક્રીડાતાલ દાણલીલા સ્ત્રી. ગોપીઓ પાસે દાન લેવાની શ્રીકૃષ્ણ દાદરો છું. નિસરણી (૨) નિસરણી ઉપરનું બારણું (૩) દાણાદાણ સ્ત્રી, દાણેદાણ છૂટો થઈ જાય તેમ કરવું કે તાળાની અંદરની કળ (૪) એક જાતનો થવું તે; ખાનાખરાબી; વેરણછેરણ; છિન્નભિન્ન
કીડાતાલ (૫) એક વનસ્પતિ-ઔષધિ (પિતામહ દાણાદાર વિ. (ફા. દાનહ+દાર) દાણાદાણાવાળું; કણ- દાદા, (જી) પુ.બ.વ. દાદો (માનાર્થે બહુવચન),
દાર કેિ જથ્થાબંધ અનાજ વેચાતું હોય તે સ્થળ દાદાગીરી સ્ત્રી. (દાદો' ઉપરથી) જબરદસ્તી; બળરી; દાણાપીઠ સ્ત્રી. દાણાબજાર; કણપીઠ; અનાજબજાર; છૂટક ગુંડાગીરી દાણિયા પં.બ.વ. સોગટાબાજી વગેરે રમતમાં વપરાતી દાદી સ્ત્રી, પિતાની માતા: વયિાઈ મોટી કોડીઓ
દાદી વિ. દાદ માગનાર; ફરિયાદી દાણિયું ન. સૌભાગ્યવતીનું કોટનું એક ઘરેણું (૨) અરધું દાદીમાં સ્ત્રીદાદી (માનાર્થે).
અનાજ અને અરધાં ફોતરાંવાળું ઢોરનું ખાણ (૩) દાદુર ડું. (સં. દર્દર, પ્રા. દદર) દેડકો, મંડૂક ગુવારનું ગોતર
દાદો પુ. બાપના કે માતાના બાપ; વડવો (ર) ગુંડો; દાણિયો છું. દાણ ઉઘરાવનાર અધિકારી; દાણી
જબરદસ્તી કરવાની ટેવવાળો દાણી વિ. (‘દાણ' ઉપરથી) દાણનું હકદાર દાધાબળ્યું વિ. (સં. દગ્ધબળ્યું) અદેખું (૨) રડતી દાણો પુ. (ફા. દાનહ) અનાજ, ધાન્ય (૨) અનાજનો સૂરતવાળું (૨) અર્ધદગ્ધ
કણ (૩) એના જેવો કોઈ પણ કણ (૪) સોગઠાબાજી દાધારનું વિ. (સં. દગ્ધ ઉપરથી) અદેખું; ગાંડિયું
વગેરે રમતમાં પાસા કે કોડીથી દાવ નાખતાં પડેલો અંક દાધુ વિ. (સં. દગ્ધક, પ્રા. દ્વિઅ) દાઝેલું, બળેલું (૨) દાણોદૂણી પું, અનાજ વગેરે ખોરાકનો સામાન
મનમાં ને મનમાં સળગી ઊઠેલું દાણોપાણી પું, ન. ખાવાપીવાનું સાધન (૨) અન્નસામગ્રી; -દાન (ફા.) પ્રત્ય, નામને લાગતાં તે રાખનાર, ધારણ સ્થાનની લેણાદેણી
કરનાર કે તે જાણનાર એવા અર્થનું વિશેષણ બનાવે. દાણો વાટો પું. કચ્ચરઘાણ; ખુવાર થઈ જવું તે
ઉદા. ‘કદરદાન' દા.ત. કિ.વિ. દાખલા તરીકે (ટૂંકું રૂ૫)
દાન ન. (સં.) આપવું તે; સખાવત (૨) ધર્મબુદ્ધિથી, દાતણ ન. (સં. દંતધાવન, પ્રા. દેતવણ) દાંત સાફ કરવા પુણ્યાર્થે આપવું તે (૩) રમતનો આપવાનો દાવ; માટે આવળબાવળ વગેરેની સોટીનો કકડો
વારો (૪) હાથીના લમણામાંથી ઝરતો મદ

Page #435

દિાનો
૪ ૧ ૮
| દારિદ્રય) દાન પુ.બ.વ. દશનો ઘડિયો; ૧ X ૧૦ = ૧૦ દામણ ન. (સં. દામન, પ્રા. દામણ) ઘોડાં-ગધેડાંના પગ દાનકર્મ ન. (સં.) દાન આપવાનું કામ ભાવ બાંધવાનું દોરડું (૨) સ્ત્રી, (વહાણની) ડાબી બાજુ દાનત સ્ત્રી. (અ. દિયાનત) મનનું વલણ; વૃત્તિઃ મનો- દામણી સ્ત્રી, સ્ત્રીઓના કપાળનું એક ઘરેણું શીશલ દાનદક્ષિણા સ્ત્રી. (સં.) દાન અને દક્ષિણા
દામણું ન. નેતરું (૨) રેંટિયાની આરે બાંધવાની દોરી (૩) દાનદૃષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) દાન દેવાનું વલણ; દાનવૃત્તિ
દિયામણું; ગરીબ દાનધર્મ પું. (સં.) દાન કરવાનો ધર્મ
દામણું વિ. (દ. દયાવણ) ઓશિયાળું; પરવશ (૨) દાનપત્ર ન. બક્ષિસપત્ર; દાનનું લખાણ
દામદૂ(દુ)પટ ન. (દામ + દુપટ) ધીરેલાથી બમણું લેવું દાનવ છું. (સં.) રાક્ષસ; દૈત્ય (લગતું; રાક્ષસી
ચિાળ દાનવી સ્ત્રી, દાનવ સ્ત્રી; રાક્ષસી (૨) વિ. દાનવને દામન ન. (ફા.) છેડો; પાલવ (૨) અંગરખા વગેરેની દાનવીર ૫. (સં.) દાન કરવામાં શુરો માણસ; દાનેશરી દામાદ ૫. જમાઈ દાનશાલી(-ળી), દાનશીલ વિ. (સં.) દાન કરવાની દામિની સ્ત્રી. (સં.) વીજળી; સૌદામિની (૨) દામણી વૃત્તિવાળું, દાતાર
દામી વિ. દામવાળું; પૈસાદાર આવતો ખાંચો દાનાઈ સ્ત્રી. (ફા.) દાનાપણું; ડાહ્યાપણું; વિવેક (૨) દામું ન. ક્યારડામાં પાણી જતું કરવા કિનારનો ઉઘાડવામાં
ભલમનસાઈ (૩) પ્રામાણિક્તા; ઈમાનદારી (૪) દામોદર, (૦રામ, ૦રાયજી) ૫. (સં. દામન + ઉદર) (લા.) ગર્વ; અહંકાર
શ્રીકૃષ્ણ
નિવમાં દાનિશ સ્ત્રી. (ફા.) ડહાપણ; વિવેક; સમજ દામોદર કું. (સં.) જૈનોના અતીત ચોવીસ તીર્થકરોમાંના દાનિશમંદ વિ. ડાહ્યું; સમજુ; વિવેકી
દાય પું. (સં.) વડીલોપાર્જિત મિલકતમાંનો ભાગ (૨) -દાની સ્ત્રી. (ફા. દાન) પાત્ર; આલય; - ને રાખવાનું આપવું તે; દાન; ભેટ
(લાભદાયક ઠામ, એ અર્થમાં નામને અંતે. જેમ કે ચા-દાની, -દાયક વિ. (સં.) (પ્રાયઃ સમાસને અંતે) આપનાર. ઉદા. પીકરાની વગેરે
દિતા દાયકર પં. (સં.) વારસામાં મળેલ સંપત્તિ ઉપરનો દાની વિ. (સં.) દાન આપનારું; સખી; ઉદાર (૨) પું. કરવેરો; વારસાવેરો
દિસકો દાનેશ(-સ)રી મું. (સં. દાન + ઈશ્વર) દાનવીર; મોટો દાયકો . (સં. દશન્ ઉપરથી) દશ વર્ષનો સમયગાળો; દાની માણસ; દાતાર
દાયજો યું. (સં. દાયાધ, પ્રા. દાયજ=લગ્ન વખતે વરદાનો વિ., પૃ. (ફા. દાના) ડાહ્યો; સમજુ; વિવેકી, ઉદાર વહુને અપાતું દ્રવ્ય) સ્ત્રીધન; દહેજ . દાપું ન. (સં. દાપન) હકનું માગણું; લાગો દાયણ સ્ત્રી. (ફા. દાયહ) સુયાણી; દાઈ દાબ છું. દાબવું તે; દબાણ (૨) વજન; ભાર; બોજ (૩) દાયભાગ ૫. વારસ તરીકેનો મિલકતમાંનો ભાગ આગ્રહ (૪) અંકુશ; ધાક
દાયભાગી વિ. (સં.) દાવાદ, દાયભાગના હકવાળું દાબડદીબડ કિ.વિ. (‘દાબડ’ - દાબવું' ઉપરથી -નો દાવાદ ૫. (સં.) દાયનો અધિકારી; ઔરસપુત્ર; વારસ દ્વિર્ભાવ) સંતાડી, છુપાવી, દાબી રાખીને
(૨) સગોત્ર
[રાવણું દાબડી સ્ત્રી. (અ. દબૂહ ઉપરથી) નાનો દાબડો; ડબી દયારો . (અ. દાયિરહ) સમુદાય; ટોળું (૨) ડાયરો; દાબડો છું. ઢાંકણવાળું એક જાતનું ધાતુનું પાત્ર; ડબો દાયિત્વ ન. (સં.) જવાબદારી; કર્તવ્ય દાબણિયું ન. કાંઈ દાબવા માટેનું વજન; “પેપર વેઈટ' -દાયિની વિ., સ્ત્રી. દાયી - આપનારી અર્થમાં શબ્દને દાબમાપક ન. (વરાળ, વાયુ જેવાનું) ભાર કે બોજ અંતે. ઉદા. વરદાયિની [ઉદા. લાભદાયી
માપવાનું સાધન; દબાણ માપવાનું યંત્ર; દબાણમાપક; -દાયી વિ. (સં.) “આપનારું એવા અર્થમાં સમાસને અંતે. ‘મેનોમિટર'
-દાર વિ. (ફા.) “વાળું' અર્થમાં શબ્દને છેડે. ઉદા. દાબલો છું. આખી કેરીનું સંભાર ભરી કરાતું એક અથાણું માલદાર, દાવેદાર દાબવું સ.કિ. દબાવવું; ચગદવું; ચાંપવું (૨) સખતી દાર વિ. સધ્ધર; “સોલ્વન્ટ
કરવી; અંકુશમાં રાખવું (૩) દાબીને ખાવું (૪) છાનું દાર, (-રા) સ્ત્રી, પત્ની રાખવું
[વાનગી દારક છું. (સં.) બાળક; વત્સ; પુત્ર દાબેલી સ્ત્રી, બે બ્રેડ વચ્ચે મસાલો વગેરે મૂકીને બનાવેલી દારકર્મ ન. (સં.) લગ્ન; વિવાહ દાભ ૫. (સં. દર્ભ, પ્રા. દલ્મ) એક વનસ્પતિ-દર્ભ દારપણું ન. સધ્ધરતા; “સોલવન્સી’ દામ પં. (સં. દ્રમ્મ, પ્રા. દમ્મ) પૈસો; ધન (૨) ની કિંમત; દારવું સક્રિ. (સં. દ - દારયુ) ચીરવું; ફાડવું
દારા સ્ત્રી. (સં. દારનું બ.વ. દારા) પત્ની; ભાય દામ ન. (સં.) દામણ (૨) સ્ત્રી. માળા
દારિદ્ર(-દ્રય) ન. (સં.) દરિદ્રતા; ગરીબાઈ

Page #436

દારુ
દારુ ન. (સં.) દેવદારનું ઝાડ (૨) લાકડું દારુણ વિ. (સં.) નિર્દય; કઠોર (૨) ભયાનક; તુમુલ (૩) તીવ્ર; સખત (દર્દ)
૪૧૯
દારુણ્ય ન. (સં.) ભયાનકતા; કરુણતા; કારુણ્ય દારુ હળદર સ્ત્રી, એક વનસ્પતિ; ઔષધિ દારૂ (ફા.) મદિરા; સુરા (૨) બંદૂક, દારૂખાના વગેરેમાં ફોડાતું ગંધક અને કોલસા વગેરેનું મિશ્રણ (૩) દવા. જેમ કે, દવાદારૂ
દારૂકામ ન. આતશબાજી
દારૂખાનું ન. આતશબાજીની ચીજ (૨) આતશબાજી દારૂગળો પું. દારૂખાનું બનાવનારો દારૂગાળણી સ્ત્રી. (પીવાનો) દારૂ ગાળવો તે કે તેનું કારખાનું; ‘બ્રુઅરી’ (૨) દારૂનું પીઠું દારૂગોળો પું. દારૂ, ગોળા વગેરે યુદ્ધનો સામાન દારૂડિયો પું. દારૂનો વ્યસની માણસ દારૂડી સ્ત્રી. એક વનસ્પતિ (૨) એક પક્ષી દારૂનિષેધ પું. દારૂ પીવાનો નિષેધ-મનાઈ; દારૂબંધી દારૂનિષેધક વિ. દારૂ નિષેધ કરનારું – કરાવનારું (વસ્તુ કે માણસ)
દારૂબંધી સ્ત્રી. દારૂની બંધી; દારૂનિષેધ; ‘પ્રોહિબિશન' દારોગો પું. (તુર્કી) દરોગો; તપાસ રાખનારો અમલદાર દારોમદાર છું. (‘દારો’ નિરર્થક -અ.દાર) મદાર; આધાર
(૨) આલંબન
દાર્શનિક વિ. (સં.) દર્શનશાસ્ત્રનેલગતું(૨)પ્રત્યક્ષ (પુરાવો)
(૩)પું. દર્શનશાસ્ત્ર જાણનાર, ફિલસૂફ, ‘ફિલોસૉફર’ દાલચીની સ્ત્રી. (ફા. દારચીની) તેજાનાની એક વસ્તુ-તજ દાલાન પું. (ફા.) ઘરનો મોટો ઓરડો; દીવાનખાનું (૨) ચોક; આંગણું
દાવ છું. (ફા.) રમતમાં આવતો વારો; દા (૨) પાસામાં પડતા દાણાં (૩) લાગ; અનુકૂળ વખત (૪) યુક્તિ; પેચ
દાવ પું. (સં.) દાવાનળ; દાવાગ્નિ દાવડું ન. રેંટ (પાણી ખેંચવાનો)
દાવત સ્ત્રી. (અ.) નોતરું; ઇજન; મિજબાની; ગોઠ દાવદગ્ધ વિ. (સં.) દાવાગ્નિથી બળેલું દાવપેચ વિ. યુક્તિપ્રયુક્તિ
દાવર પું. (ફા.) ન્યાયાધીશ (૨) ખુદા; ઈશ્વર દાવાઅરજી સ્ત્રી. (દાવો-અરજી) ફરિયાદનામું દાવાગીર પું. દાવો કરનાર; ફરિયાદી; દાવાદાર દાવાગ્નિ પું. (સં.) દવ; વનમાં એની મેળે સળગતો અગ્નિ; દાવાનળ
દાવાદળ ન. દળવાદળ (૨) વાવાઝોડું દાવાદાર વિ. હક્કદાર; હક ધરાવનારું; દાવો કરનારું દાવાનલ (સં.) (-ળ) પું. દાવાગ્નિ; દવ; વનમાં એની
| દાંડિયારાસ
મેળે સળગતો અગ્નિ
દાવાપાત્ર વિ. દાવો કરવા યોગ્ય
દાવો પું. (ફા. દઅવા) માલિકી; સ્વામિત્વ (૨) હક મેળવવા સારુ સરકારમાં ફરિયાદ (૩) પ્રામાણ્ય કે પુરાવો હોવાનો નિશ્ચય કે તેની રૂએનો હક. જેમ કે, હું દાવાની સાથે કહું છું. દામિક વિ. (સં.) દશાંક સંબંધી દાશરથિ પું. (સં.) દશરથપુત્ર - શ્રીરામ દાશાહ પું. (સં.) દશાર્હ વંશમાં જન્મેલ શ્રીકૃષ્ણ દાશે(-સે)ર પું. ઊંટ; મારવાડી ઊંટ
દાસ પું. (સં.) સેવક (૨) સ્ત્રી. દાસ્ય; સેવા દાસત્વ ન. (સં.) દાસપણું; દાસતા (૨) ગુલામી દાસાનુદાસ પું. (દાસ-અનુદાસ) દાસનો પણ દાસ (૨) અત્યંત નમ્ર સેવક
દાસી સ્ત્રી. સેવિકા; નોકરડી; હૂંડી દાસીત્વ ન. (સં.) દાસીપણું
દાસ્તાન સ્ત્રી. (ફા. દાશ્તન) વર્ણન; અહેવાલ (૨) ન. મોટી વાર્તાનું પુસ્તક (૩) કહાણી (૪) હેવાલ દાસ્ય ન. (સં.) દાસપણું; ગુલામી (૨) નવધા
ભક્તિમાંનો ભગવાનની સેવા કરવાનો એક પ્રકાર દાહ પું. (સં.) બળવું કે બાળવું તે (૨) બળતરા; અગન દાહક વિ. (સં.) દાહ કરનારું; બાળનારું; સળગાવનારું દાહકર્મ ન. (સં.) મડદાને સળગાવવાનું કાર્ય દાહકવર પું. (સં.) દાહ જન્માવતો એક જાતનો તાવ દાહકતા સ્ત્રી. (-ત્વ) ન. (સં.) દાકપણું દાહભૂમિ સ્ત્રી. (સં. શ્મશાન
દાહાત્મક વિ. (સં.) દાહક ગુણવાળું [દહનીય દાહ્ય વિ. (સં.) બાળવા જેવું (૨) તરત સળગી ઊઠે એવું; દાળ સ્ત્રી. (સં. દાલ, પ્રા. દાલિઆ) કઠોળનું દળ-ફાડિયું
(૨) એની (પ્રવાહી કે ભભરી) બનાવેલી એક વાની (૩) ગડગૂમડ પર વળતું પડ-છો. (૪) ઈંડાની જરદી દાળઢોકળી સ્ત્રી. દાળમાં રાંધેલી ઢોકળી દાળભાત ન.બ.વ. દાળ અને ભાત
દાળરોટી સ્ત્રી. દાળ અને રોટી (૨) નિર્વાહ; આજીવિકા દાળિયા પું.બ.વ. (છોડાં વગરના) શેકેલા ચણા દાળિયું વિ. દાળખાઉ; દાળનું સવાદિયું
દાળિયો પું. દાળિયા વેચનારો-તૈયાર કરનારો; ભાડભુંજો દાળોવાટો પું. દાટ; મહાવિનાશ; ખેદાનમેદાન (ન્યા.) દાંડ વિ. (૨) પું. ડાંડ; દંડાથી કે ધાકધમકીથી કામ લેનાર
કે વર્તનાર (૩) નાગું; ઉદ્ધત; લબાડ; લુચ્ચુ; લાંઠ (૪) છઠ્ઠું; બૈરીછોકરાં વિનાનું
દાંડગી (-ગાઈ) સ્ત્રી. નાગાઈ; ઉદ્ધતાઈ; દાંડાઈ દાંડાઈ સ્ત્રી. દાંડપણું; નાગાઈ; લાંઠાઈ નૃત્ય દાંડિયારાસ પું. ડાંડિયારાસ; ડાંડિયા રમતાં કરાતું સમૂહ

Page #437

| દિયોર
દાંડિયો
૪૨ ૩ દાંડિયું ન. (દ. દાંડી) ડાંડિયું કે તેવું કરેલું વસ-લૂગડું દિગ સ્ત્રી. દિશા દાંડિયો પં. (સંદંડ) ડાંડિયો; દડકો
દિ(-દી)ગર વિ. (ફા.) બીજું; અન્ય (૨) ક્રિ.વિ. “બીજું દાંડી સ્ત્રી, ડાંડી; નાની લાકડી; હાથો કે દંડો (ર) કે', ‘વિશેષ લખવાનું કે' એ અર્થમાં મુસ્લિમ-કાળની
તંતુવાદ્યનો તુંબડા સાથેનો લાંબો દાંડો (૩) જેને બે પદ્ધતિમાં પત્રની શરૂઆતમાં વપરાતો શબ્દ છે. ત્રાજવાના પલ્લાં બંધાય છે તે લાકડી-ડાંડી (૪) દિગંત પં. (સં.) દિશાનો અંત; ક્ષિતિજ (૨) દૂરનું સ્થાન દીવાદાંડી (૫) (સૂરત જિલ્લાનું) એક ગામ (૬) (૩) વિ. દિશાઓના અંત સુધી જતું. જેમ કે, સીધી કિનારી-લીટી (નાકની)
દિગંતકીર્તિ દાંડીકૂચ સ્ત્રી. (દાંડી + કૂચ) ઈ.સ. ૧૯૩૦માં ગાંધીજીએ દિગંતરન. (સં.) દિશાઓનો ગાળો (૨) બીજી બીજી દિશા
સાબરમતી આશ્રમથી સૂરત જિલ્લાના સમુદ્રકાંઠાના દિગંતરેખા(પા) સ્ત્રી. ક્ષિતિજ રેખા
દાંડી ગામ સુધી મીઠાના કાયદાભંગ માટે કરેલી કૂચ દિગંબર વિ. (સં.) દિશાઓરૂપી વસવાળું; નગ્ન (૨) દાંડો ૫. ડો; દંડૂકો (૨) જુવાર બાજરી શેરડી વગેરેનો એ નામના એક જૈન સંપ્રદાયનું (૩) ૫. દિગંબર સાંઠો (૩) હાથો (૪) ફણગો; અંકુર
સંપ્રદાયનો માણસ
પિાર્વતી; દુર્ગા દાંત . (સં. દન્ત) દંત (૨) દાંતો (૩) હાથીદાંત ઉદા. દિગંબરી વિ. (સં.) દિગંબર સંપ્રદાયને લગતું (૨) સ્ત્રી.
દાંતની ચૂડી (૪) વેર; કીનો (૫) વિ. વશમાં કરેલું, દિગીશ પં.દિશાઓનો અધિપતિ (૨) ઈન્દ્ર વગેરે દિપાલ કાબૂમાં આણેલું (૬) સંયમી
દિગ્ગજ . (સં.) દરેક દિશામાં દિકપાળ સાથે કલ્પવામાં દાંતાચક્ર સ્ત્રી, દાંતાવાળું પૈડું (યંત્રનું); “ગિયર-વીલ' આવેલો હાથી (કુલ આઠ : ઐરાવત, પુંડરીક, વામન, દાંતરું (-q) વિ. (સં. દંતુર) હોઠ બહર નીકળેલા દાંતવાળું કુમુદ, અંજન, પુષ્પદંત, સાર્વભૌમ અને સુપ્રતીક) દાંતાળું વિ. દાંતાવાળું
દિગ્દર્શક છું. નાટક કે ફિલ્મનો સૂત્રધાર; ‘ડિરેક્ટર' દાંતિયું વિ. દાંતાવાળું (૨) ન. છાંછિયું (૩) દાંત દેખાડી દિગ્દર્શન ન. (સં.) દિશાનું દર્શન, સૂચન, ઝાંખી (૨)
કરડવા ધાવું તે (૪) પાક લણી લીધા પછી ઊગેલો રૂપરેખા દર્શાવવી તે (૩) દિગ્દર્શનનું સંચાલન-કાર્ય ફણગો
દિગ્દાહ પુ. (સં.) ક્ષિતિજ પર દેખાતી અગન જેવી લાલાશ દાંતિયો છું. એક બાજુ દાંતાવાળો કાંસકો
દિગ્મ(ભૂ)ઢ વિ. (સં.) સ્તબ્ધ; ચકિત; છક વિજય દાંતી સ્ત્રી. (સં. દૈતિકા, પ્રા. દંતિઆ) ખેડૂતનું એક દિગ્વિજય પં. (સં.) ચારે દિશાઓમાં વિજય; સંપૂર્ણ
વાવણીનું ઓજાર; ચાળ (૨) તરડ; તડ; ફાટ (૩) દિગવિજયી વિ., S. (સં.) દિગ્વિજય કરનાર; ચક્રવર્તી ઘસરકાને લીધે થયેલો કે દાંતથી મૂકેલો દોરા પરનો દિમૂઢ વિ. (સં.) દિમૂઢ; ચકિત; છક કાપ (૪) દાંતાની વચમાંના અંતરને ઓછું કરવા દિવ્યાપી વિ. (સં.) બધી દિશાઓમાં વ્યાપેલું-પ્રસરેલું તવેરની દાળ ડાંગર વગેરે ઘાલી સજજ કરેલી કાંસકી દિતવાર ૫. રવિવાર; આદિત્યવાર; આતવાર (લીખ વગેરે કાઢવા સારું) (૫) નવા દાંત ફૂટતા હોય દિતિ સ્ત્રી. (સં) દૈત્યોની માતા - કશ્યપ ઋષિની પત્ની ત્યારે બાળકને પહેરવાનું ઘરેણું, જેમાં વાઘનખ, દિન ૫. (સં.) દિવસ
સૂિર્ય, સૂરજ ઘુવડનો પગ વગેરે હોય છે. (૬) ધારિયું દિનકર છું. (સં.) (રાત્રિ જતાં ખુલ્લો દહાડો બતાવનાર) દાંતી સ્ત્રી, એક વનસ્પતિ
દિનકી સ્ત્રી. રોજનીશી; વાસરિકા; ડાયરી' દાંતો છું. (સં. દંતક, પ્રા. દંતઅ) કાકર (૨) ખચકો; દિનચર્યા સ્ત્રી. (સં.) રોજનું કામકાજ
ખસરકો (૩) ચક્રનો ખચકો કે કાકર: “ગિયર' (૪). દિન(0નાથ, પતિ, મણિ) (સં.) ૫. સૂર્ય, દિનકર વેર; દુશ્મનાવટ
દિનમાન કું., ન. (સં.) દિવસનું માપ (૨) ગ્રહ દાંપત્ય ન. (સં.) દંપતીપણું, લગ્નસંબંધ
દિનરાત ક્રિ.વિ. દિવસે અને રાત્રે; દિવસરાત દાંભિક વિ. (સં.) દંભી; ડોળી, ઢોંગી
દિનાંક પું. (સં.) તિથિ કે તારીખ દિક(-ગ) સ્ત્રી. (સં.) દિશા તિરીકે વપરાય છે; ડિકામાળી દિનેન્દ્ર(-શ) પું. (સં.) સૂર્ય; ભાસ્કર; દિનકર દિકામાળી સ્ત્રી. એક વનસ્પતિ (૨) તેનો ગુંદર જે ઓસડ દિનોદિન ક્રિ.વિ. દિનેદિને; રોજેરોજ; પ્રતિદિન દિક્કત સ્ત્રી(અ.) મુશ્કેલી; હરકત (૨) અંદેશો; શિક દિમાક, (-ગ) ૫. (અ. દિમાગ) મગજ; બુદ્ધિ (૨) ગર્વ; (૩) આનાકાની (૪) સતામણી
અભિમાન (૩) રોફ; રુઆબ [ભાઈ દિક્કાલ(-ળ) પં. દિશા અને કાળ
દિય(વે) મું. (સં. દેવર, પ્રા. દિ૨) વરનો નાનો દિકખંડ . (સં.) દિશાનો પ્રદેશ
દિય(-૨)રવટું ન. (સં. દેવર - વૃત્તિ) દિયર સાથે નાતર દિકપાલ (સં.) (-ળ) મું. દિશાનો રક્ષક દેવ દિય(-થે)રિયો છું. દિયર (વહાલમાં) : દિધ્રાંત . (સં.) દિશાને છેડે આવેલા પ્રદેશ દિયોર છું. દિયર (૨) (ઉત્તર ગુજરાતમાં) સાળો

Page #438

દિલો
૪૨ ૧
[દિશાશૂલ-ળ) દિલ ન. (ફા.) હૃદય; અંતઃકરણ; મન; ચિત્ત દિલ્લગી સ્ત્રી, દિલચસ્પી (૨) વિનોદ; મજાક; મનોરંજન દિલકશન-સ) વિ. મનને આકર્ષે એવું; મનોહર; મનપંસદ દિલ્લી, (-લ્હી) ન., સ્ત્રી, ભારતનું પાટનગર દિલગાર વિ. (સં.) હેતાળ; પ્રેમાળ; સ્નેહી; પ્રેમી દિવસ પું. (સં.) સૂર્યોદયથી સૂર્યાસ્ત સુધીનો સમય; રાતથી દિલગીર વિ. (ફા.) નાખુશ; અપ્રસન્ન (૨) શોકાતુર ઊલટો તે (૨) એક સૂર્યોદયથી બીજા સૂર્યોદય સુધીનો દિલગીરી સ્ત્રી. નાખુશી; અપ્રસન્નતા (૨) શોકાતુરતા સમય (૩) પુ.બ.વ. સમો; જમાનો; વખત દિલચમન વિ. (સં.) દિલ ખુશ થાય એવું; દિલને ખુશ દિવંગત વિ. (સં.) પરલોકવાસી; મરણ પામેલું, સ્વર્ગસ્થ; કરનારું (૨) ન. દિલનો આનંદ
સદ્ગત; સ્વર્ગવાસી દિલચસ્પ વિ. (ફા.) મનને સારું લાગે - ગમે એવું; રોચક દિવા ક્રિ.વિ. (સં.) દિવસે; દિવસ દરમિયાન દિલચસ્પી સ્ત્રી. ગમવું તે; દિલચસ્પપણું; પ્રેમાકર્ષણ (૨) દિવાકર પું. (સં.) સૂર્ય સૂરજ, દિનકર
રસ; રુચિ વિનાર (૨) દિલનું આકર્ષણ કરનાર દિવાલ્મીત વિ. (સં.) દિવસે પણ બીતું (૨) (ન.) ઘુવડ દિલચોર પં. દિલદઈને કામન કરનાર; દિલની વાત છુપા- દિવારા ક્રિ.વિ. દિવસે અને રાત્રે દિલચોરી સ્ત્રી. દિલચોરપણું
[દુઃખ દિવાસો છું. અષાડ વદ અમાસનું પર્વ સ્વિપ્ન દિલદર્દ ન. દિલનું આંતરિક દર્દ; હૃદયની વેદના; મનનું દિવાસ્વપ્ન ન. (સં.) મનોરાજ્ય; દિવસે આવેલી ઊંઘમાંનું દિલદાર વિ. (ફા.) ઉદાર (૨) પ્રાણપ્રિય (૩) ૫. આશક દિવાળી સ્ત્રી, (સ. દીપાવલી. પ્રા.દીવાવલિ-દીવાલી) આસો (૪) ગાઢ મિત્ર (૫) સ્ત્રી. માશૂક
વદ અમાસ; દીપોત્સવી (૨) ખુશાલી; આનંદ કે મજા દિલદારા સ્ત્રી. પ્રિયતમા; માશૂક
દિવાંધ છું. (સં.) ઘુવડ (૨) વિ. દિવસે ન દેખતું દિલદારી સ્ત્રી. (સં.) દિલદારપણું (૨) ઉદારતા
દિવેટ સ્ત્રી. (સં. દીપવર્તિ, પ્રા. દીવવઢિ, દીવયટ્ટિ) દિલધડકવિ હૃદયના ધબકારા વધારી દે તેવું; આશ્ચર્યકારક બત્તી; દીવાની વાટ (૨) ડરી જવાય તેવું; ડરામણું
દિવે(-)ટિયો છું. મશાલચી, મશાલવાળો એિરંડિયું દિલનવાજતે-ઝ) વિ. (ફા.) મહેબૂબા; પ્રિયતમ દિવેલ ન. (સં. દીપતૈિલ્ય, પ્રા. દીવએલ્લ) એરંડીનું તેલદિલપસંદ વિ. (સં.) મનને ગમે તેવું
દિવેલિયું વિ. દિવેલવાળું; ચીકટું (૨) દિવેલ પીધું હોય દિલફરેબ વિ. (સં.) મનને ઠગે એવું-દગો દે એવું એવું મોં કે માણસ) ઉદાસ દિલબર વિ. (ફા.) દિલનું હરણ કરનારું; વહાલું; પ્રિય દિવેલિયું ન. દિવેલ ભરવાનું પાત્ર; ધાતુનું કોડિયું (૨) (૨) સ્ત્રી. માશૂક; પ્રિયતમા
જાનવરની ખરીથી પડેલો કોડિયા જેવો ખાડો (૩) દિલબરી સ્ત્રી. (સં.) દિલબરપણું; પ્રેમ; વહાલ
મંદિરમાં દીવાબત્તી માટે અપાયેલ ખેતર દિલબાજ(-ઝ) વિ. (ફા.) બહાદુર; શૂરવીર (૨) સાહસી દિવેલી સ્ત્રી. જેમાં દિવેલ નીકળે છે એ બીજ-મીજ; એરંડી (૩) ઉત્સાહી
[ઉત્સાહ (૩) સાહસ દિવેલો છું. એરંડીનો છોડ; એરંડો દિલબાજી(-ઝી) સ્ત્રી. (ફા.) બહાદુરી; શૂરવીરતા (૨) દિવ્ય વિ. (સં.) દૈવી; દેવતાઈ (૨) પ્રકાશમાન; સુંદર દિલરુબા સ્ત્રી, ન. (ફા.) એક તંતુવાદ્ય
(૩) ન. (પ્રાચીન કાળમાં) માણસ અપરાધી છે કે દિલસોજ વિ. (ફા.) લાગણીવાળું; સમભાવી; સહૃદય નહિ તે નક્કી કરવા પાણી કે અગ્નિ વડે કરવામાં દિલસોજી સ્ત્રી. કોઈનું દુઃખ જોઈ દિલમાં થતી લાગણી; આવતી પરીક્ષા-કસોટી સમભાવ; હમદર્દી
[બહાદુર; વીર દિવ્યગણ પું. દેવગણ; દેવોનો સમૂહ (૨) દેવદૂત દિલાવર વિ. (દિલ+ફા. આવર) મોટા મનનું; ઉદાર (૨) દિવ્યચક્ષુ વિ. (સં.) દિવ્ય ચક્ષુવાળું (૨) ન. જ્ઞાનચક્ષુ દિલાવરી સ્ત્રી. મનની મોટાઈ, ઉદારતા (૨) ખાનદાની દિવ્યજ્ઞાન ન. (સં.) દૈવી જ્ઞાન (૨) લોકોત્તર જ્ઞાન (૩) બહાદુરી
દિવ્યતા સ્ત્રી. (સં.) દિવ્યપણું દિલાસાપત્ર પં. દિલસોજી બતાવતો પત્ર
દિવ્યા, (-વ્યાંગના) સ્ત્રી. (સં.) દેવી; અપ્સરા દિલાસો પુ. (ફા. દિલાસા) ધીરજ; આશ્વાસન; સાંત્વન દિવ્યાંબર ન. (સં.) દિવ્ય વસ્ત્ર; દેવતાઈ વસ્ત્ર દિલીપ . (સં.) અયોધ્યાના એક સૂર્યવંશી રાજા - દિશ,(-શા) સ્ત્રી. (સં.) બાજુ; તરફ; પડખું (૨) પૂર્વ રઘુરાજાના પિતા
વગેરે ચાર દિશા તથા ચાર ખૂણા અને આકાશ-પાતાળ દિલેર વિ. (ફા.) બહાદુર; હિંમતવાન (૨) ઉદાર સાથે દશ દિશામાંની દરેક (૩) માર્ગ; રસ્તો; ઉપાય દિલેરી સ્ત્રી. બહાદુરી; શૂરવીરતા (૨) ઉદારતા
(૪) સૂચના; માર્ગદર્શન દિલોજાન વિ. (ફા.) અત્યંત વહાલું; પ્રાણપ્રિય દિશાવિજય પં. (સં.) દિગ્વિજય દિલોજાની સ્ત્રી. (ફા.) દિલોજાનપણું; અત્યંત વહાલ; દિશાશૂલ (સં.) (-ળ) ન. જ્યોતિષ પ્રમાણે અમુક પ્રાણપ્રિયતા
દિશાઓમાં જવા માટે અશુભ ગણાતા દિવસો કે વાર

Page #439

દિશાસૂઝ
૪ ૨૨
દીદ્વિપ દિશાસૂઝ સ્ત્રી, દિશાભાન (૨) યથાયોગ્ય સૂઝસમજ સિક્કો(૨) યુગોસ્લેવિયા, ઈરાક, કુવૈત, જોર્ડનનું ચલણ દિશે(-શો)દિશ ક્રિ.વિ. દરેક દિશામાં; ચોમેર
દીને ઇલાહી ૫. (ફા.) અકબરે સ્થાપેલ મુસ્લિમ ધર્મનો દિષ્ટ વિ. (સં.) દર્શાવેલું; નિર્દેશેલું (૨) ન. હેતુ; લક્ષ્ય એક ફિરકો-સંપ્રદાય (૩) નસીબ
સિદ્ભાગ્ય દીપ પં. (સં.) દીવો, દીપક દિષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) સૂચના (૨) આજ્ઞા; આદેશ (૩) દીપ પં. (સં.) હાથી (કિપ) દિંગ વિ. દંગઃ ચકિત; છક
દીપક વિ. (સં.) ઉત્તેજક; સતેજ કરનારું (૨) દીપાવનારું દિંટ-ટુ, ટિયું, જુઓ “દીંટ(-ટુ)
(૩) . દીવો; દીપ (૪) દીપકલ્યાણ (એક રાગ) દિડવું ન. જુઓ “દીંડવું'
દીપકલ્યાણ . (સં.) કલ્યાણ રાગનો એક પ્રકાર દિડું ન. જુઓ “દાંડું
દીપચંદી પં. ચૌદ માત્રાનો સંગીતનો એક તાલ દિંડી સ્ત્રી, એક જાતનું વાદ્ય; એક રાગ કે છંદ કે ઢાળ દીપડી સ્ત્રી, દીપડાની માદા
પ્રાણી દીધું. (સં. દિવ, પ્રા. દિઅ) દિવસ; રોજ; દિન (૨) દીપડો પં. (સં. તીખ, પ્રા. દિગ્ધ) વાઘની જાતનું એક - દશાનો ગ્રહ
દીપદાન ન. મૂએલા પાછળ દીવો તરતો કરવો તે નિદી દીકરી સ્ત્રી, પુત્રી; બેટી
હોય તો પડિયામાં વહેતો મુકાય અથવા તળાવકિનારે દીકરો છું. પુત્ર; બેટો
ઝૂંપડી જેવું કરીને મુકાય.) [ઉત્તેજવું તે દીક્ષા સ્ત્રી. (સં.) ગુરુ પાસેથી વ્રત, નિયમ કે મંત્ર લેવો દીપન વિ. (સં.) દીપક; ઉત્તેજક (૨) ન. સતેજ કરવું
તે (૨) યજ્ઞયાગાદિ શરૂ કરતાં પહેલાં તેનો વિધિપૂર્વક દીપમાલા સ્ત્રી. (સં.) દીવાઓની હારમાળા સંકલ્પ કરવો તે કે એવો કોઈ ધર્મવિધિ. જેમ કે, દીપમાળ સ્ત્રી. મંદિર આગળ દીવાઓ ગોઠવવા કરેલો જનોઈ, પદવીદાન (૩) સંન્યાસ; સમર્પણ
મિનારો (૨) દીવાઓનું તોરણ શિોભે એમ કરવું દીક્ષાંત વિ. (સં.) દીક્ષાને અંતેનું
દિપ(-પા)વવું સક્રિ. (સં. દીખતે, પ્રા. દિપઈ) દીપેદીક્ષાંત સમારંભ S. (સં.) પદવીદાન સમારંભ દીપવું અ.ક્રિ. (સં. દીપ) પ્રકાશવું; ચળકવું (૨) શોભવું દીક્ષિત વિ. (સં.) દીક્ષા લીધી હોય એવું (૨) યજ્ઞ કરનાર; દીપાવલિ(-લી) સ્ત્રી. (સં.) દીવાઓની હર (૨) દિવાળી યાજ્ઞિક, ઋત્વિજ, ‘મિશનરી'
દીપાવવું સક્રિ. (સં. દીપ) દીપવવું; દીપે એમ કરવું (૨) દિગર વિ. (૨) ક્રિ.વિ. (ફા.) જુઓ “દિગર'
શોભાવવું દીઠ ના. દરેક, હિસાબે; પરત્વે
દીપિકા સ્ત્રી. (સં.) દીવી (૨) મશાલ દીઠ (સં. દષ્ટિ દિઠ) નજર; દૃષ્ટિ
દીપોચ્છ(-ન્સ)વ (સં.) પૃ., (-વી) સ્ત્રી. દિવાળી દીઠેલ(-લ) વિ. (સં. દષ્ટ, પ્રા. દિઠ) (‘દેખવુંનું ભૂ.કૃ.) દીપ્ત વિ. (સં.) સળગાવેલું (૨) પ્રકાશિત; તેજસ્વી; દેખેલું; જોયેલું; ભાળેલું
ઉત્તેજિત
I(સંગીત) દીદાર, (-રી) પુ.બ.વ. ચહેરો; ક્રાંતિ, સાક્ષાત દર્શન (૨) દીતા સ્ત્રી. (સં.)શ્રુતિના પાંચ પ્રકારોમાંનો એક પ્રકાર | દર્શન; ઝાંખી થવી તે (૩) દેખાવ
દીપ્તિ સ્ત્રી, (સં.) પ્રકાશ; પ્રભા; ક્રાંતિ દીદી સ્ત્રી. (હિ. બંગાળી, સં. દુહિતા) મોટી બહેન દીતિમાન વિ. (સં.) દિપ્તિવાળું: ઝળહળતું; પ્રકાશિત દીધેલ(-લું) વિ. (“દેવુંનું ભૂ.કુ) આપેલું [પણ ધર્મ દબાચો !. (ફા.) પ્રસ્તાવના; પ્રાસ્તાવિક ભૂમિકા (૨) દીન ન., પૃ. (અ.) મુસલમાની ધર્મ-મજહબ (૨) કોઈ છપાયેલ પુસ્તકનું કાચી બાંધણીમાં ચડાવાતું છાપેલ દીન શ... મુસલમાનોનો યુદ્ધપોકાર
| મુખપૃષ્ઠવાળું આવરણ કે પૂઠું દિન વિ. (૨) પં. (સં.) ગરીબ; રાંક; લાચાર દીબો પુ. ડૂમો; છાતી ભરાઈ આવવી તે દીનતા સ્ત્રી. (સં.) ગરીબી (૨) લાચારપણું; લાચારી દિમ સ્ત્રી. (સં. દિશા) દિશા; બાજુ દીનદયાળ વિ. ગરીબ પર દયા કરનાર
દીર્ઘ વિ. (સં.) લાંબું; લાંબે સુધી જતું કે પહોંચતું (સમય, દીનદાર વિ. દીન-ધર્મ પાળનારું; ધર્મચુસ્ત
અંતર કે જગામાં) (૨) ઉચ્ચારણમાં લાંબું (સ્વર, દીન(-ના)નાથ પું. ગરીબોનો બેલી [ધર્મચુસ્ત માત્રા, અક્ષર વગેરે) દીનપરસ્ત વિ. દીન-ધર્મ પર આસ્થાવાળું, ધર્મિષ્ઠ; દિર્ઘજીવી વિ. લાંબું જીવનારું દીનપરસ્તી સ્ત્રી. દીન પરસ્ત હોવું તે; ધર્મચુસ્તપણું દીર્ધદર્શિતા સ્ત્રી, દીર્ધદર્શીપણું; દૂરંદેશિતા દીનબંધુ છું. (સં.) ગરીબનો બેલી
દીર્ઘદર્શી વિ. (સં. દૂરદર્શિ) દૂરદર્શી; અગમબુદ્ધિ નિજર દીનવસ્તલ વિ. ગરીબ પર વહાલ-મમતા રાખનારું દીર્ઘદૃષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) અગમ બુદ્ધિ, દુરંદેશીપણું (૨) લાંબી દીનાનાથ . દીનાનાથ; ગરીબોનો બેલી-પ્રભુ દીર્ઘદ્રષ્ટા છું. (સં.) દીર્ધદષ્ટિવાળો; દુરંદેશી * દીનાર પં. (ફા.) બે રૂપિયા પચાસ નવા પૈસાનો પ્રાચીન દીર્ઘદ્રષી વિ. (સં.) દીર્ધકાળ સુધી જેનો દ્વેષ ટકે એવું

Page #440

દીર્ઘબાહુ
દીર્ઘબાહુ વિ. (સં.) લાંબા હાથવાળું દીર્ધવર્તુલ(-ળ), દીર્ઘાવૃત્ત ન. (સં.) લંબગોળ; ‘ઇલિપ્સ’ દીર્ઘસૂત્ર(-ત્રી) વિ. (સં.) નાહક લંબાણ કરનારું; ઝટ પાર ન લાવે એવું; ચીકણું
દીર્ઘસૂત્રતા સ્ત્રી., દીર્ઘસૂત્રીપણું ન. થોડા કામમાં લાંબો વખત વિતાવવો એ; લપિયાવેડા (૨) નાહક લંબાણ કરવું; ઝટ પાર ન આણવું તે
દીર્ઘાયુ, (oષ્ય) વિ. (સં.) લાંબા આયુષ્યવાળું (૨) ન. લાંબી આવરદા; દીર્ઘજીવીપણું
દીર્થિકા સ્ત્રી. (સં.) પગથિયાંવાળી લાંબી વાવ (૨) જળાશય (૩) લાંબા આકારનું તળાવ દીર્ઘાયુષી વિ. લાંબા આવરદાવાળું; દીર્ઘાયુ દીવડું ન. (‘દીવો’ ઉપરથી) કણકના લોચાનું બનાવેલું દીવાનું કોડિયું (૨) દીવી (૩) દીવો વાચક) દીવડો પું. દીવડામાં કરેલો દીવો (૨) દીવો (લાલિત્યદીવાટાણું ન. દીવા કરવાનો વખત; સમીસાંજ દીવાદાંડી સ્ત્રી. (દીવો+દાંડી) જતાં અને આવતાં વહાણને ચેતવવા માટે સમુદ્રમાં ખડક ઉપર બાંધેલો દીવાવાળો મિનારો
૪૨૩
દીવાન પું. (અ.) વજી૨; પ્રધાન (૨) રાજસભા; કચેરી (૩) મોટો ઓરડો; ખંડ (૪) સાદો પલંગ (૫) પ્રકરણ (૬) ન. ગઝલસંગ્રહ
દીવાનખાનું ન. મુલાકાત માટેનો ખાસ ઓરડો; બેઠકખંડ દીવાનગીરી સ્ત્રી. દીવાનનું કામ કે પદ દીવાનાપણું ન. દીવાના હોવું તે; ગાંડપણ દીવાની વિ. ફા.) લેણદેણના ઇન્સાફને લગતું; ફોજદારીથી ઊલટું; ‘સિવિલ’ (૨) સ્ત્રી. દીવાનગીરી (૩) રાજ્યનું મહેસૂલી કામ (૪) દીવાની અદાલત (૫) દીવાની અદાલતમાં કરેલી ફરિયાદ કે કેસ દીવાની સ્ત્રી. દીવાનાપણું; ગાંડપણ દીવાનું વિ. (ફા.) ગાંડું, ઘેલું; ચિત્ત ભ્રમિત દીવાને આમ પું., સ્ત્રી., ન. (અ. દીવાન+ઇ+આમ) આમવર્ગના લાકોની રાજસભાને મળવાનું દીવાનખાનું (૨) આમસભા; (નવા અર્થમાં) લોકસભા દીવાને ખાસ પું., સ્ત્રી., ન. (અ. દીવાન+ઇ+ખાસ) અમીર-ઉમરાવોની રાજસભાને મળવાનું દીવાનખાનું (૨) અમીર – ઉમરાવોના પ્રતિનિધિઓની રાજસભા દીવાબત્તી સ્ત્રી. (દીવો+બત્તી) દીવા વગેરે કે તેની કરાતી વ્યવસ્થા
દીવાલ સ્ત્રી. (ફા. દીવાર) ભીંત (૨) આડશ દીવાલગીરી સ્ત્રી. ભીંતે ટંગાવાય તેવી દીવી; ‘વૉલ્સીટ’ દીવાવખત પું., સ્ત્રી. દીવા કરવાનો વખત; દીવાટાણું; સમીસાંજ [રસાયણવાળી સળી દીવાસળી સ્ત્રી. (દીવો + સળી) અગ્નિ પેટાવવાની, છેડે
[દુખશ્ર
દીવી સ્ત્રી. (સં. દીપિકા) દીવો મૂકવાની ઘોડી (૨) નાનો દીવો [બનાવટ; દીપ; બત્તી (૨) (લા.) કુળદીપક દીવો પું. (સં. દીપક, પ્રા. દીવ) પ્રકાશ આપનારી એક દીશ પું. સૂર્ય
દીશ(-સ) પું. દિવસ; દહાડો [ભાસવું; સૂઝવું દીસવું અ.ક્રિ. (સં. દૃશ્યતે, પ્રા. દિસ) દેખાવું (૨) દી(-હિઁ)ટ (-ટું, -ટિયું) ન. ડીટું (ફળનું મૂળ) (૨) સ્તનનું
ટોચકું [ડોડવું (૪) થોર વગેરેનો દૂધ ભર્યો કકડો દી(-દિ)ડવું ન. ઝીંડવું (૨) દીંડું (૩) માવાવાળું ફળ, દી(-દિ)ડું ન. થોર વગેરેનો દૂધભર્યો કકડો; દીંડવું ૬ વિ. (સં. દ્વિ, પ્રા. દુ) (સમાસના આરંભમાં) બે દુઆ સ્ત્રી. (અ.) આશીર્વાદ; દુવા દુઆગીર વિ. આશીર્વાદ લેનારું દુઆગો વિ. આશીર્વાદ આપનારું-દેનારું દુકાન સ્ત્રી. (અ. દુક્કાન, ફા.) વસ્તુઓ વેચવા વેપારી જ્યાં બેસે તે જગા; હાટડી; હાટ દુકાનદાર પું. દુકાનવાળો; વેપારી દુકાનદારી સ્ત્રી. દુકાનદારનું કામ; આવડત કે ધંધો દુકાની સ્ત્રી. બુકાની (૨) બે પાઈ (જૂનો સિક્કો) દુકાનીભાર વિ. દુકાની-બે પૈસા ભાર દુકાળ પું. (સં. દુષ્કાલ, પ્રા. દુક્કાલ) વરસાદ ન આવતાં અનાજ, ઘાસ વગેરેની તંગીનો કપરો સમય (૨) કોઈ પણ વસ્તુની તંગી, અછતનો સમય દુકાળગ્રસ્ત વિ. દુકાળની અસરથી ઘેરાયેલું દુકાળવું વિ. અન્ન પાણી વગેરેની તંગી-અછતવાળું દુકાળિયું વિ. દુકાળ વેઠતું (૨) ભૂખે મરતું (૩) દુકાળના સમયમાં જન્મેલું
દુકૂલ ન. (સં.) બારીક રેશમી વસ્ર [અસુખ દુખ ન. (સં. દુઃખ) દુઃખ; સંકટ; આપત્તિ; અડચણ; દુખડું ન. દુઃખ (૨) ઓવારણું; દુખણું દુખણાં ન.બ.વ. ઓવારણાં
દુખણી વિ., સ્ત્રી. દુ:ખિની [દુખાવો દુખણું ન. દુખવું તે (૨) પ્રસવ થતાં પહેલાં પેટમાં થતો દુખણું ન. દુખની કથા દુખણું વિ. દુખિયું
દુખ(દાયી, દાયક, ૦દેણ) વિ. દુઃખ દેનારું; દુઃખદ દુખભંજક વિ. દુઃખ ભાંગનારું-દૂર કરનારું દુખવટું ન. (-ટો) પું. શોકની સ્થિતિ (૨) દિલાસો આપવા જવું તે (૩) શોક કરવો તે
દુખવવું સ.ક્રિ. (સં. દુઃખ, પ્રા. દુક્ષ્મ) દુખાવવું; પીડા કે વેદના પહોંચાડવી વિદના થવી દુખવું અ.ક્રિ. (સં. દુખતિ, પ્રા. દુ′′ઇ) દુ:ખ થવું; પીડાદુખતું વિ. દુખથી હારે નહિ તેવું; દુખનો સામનો કરી ટકી રહેનારું

Page #441

દુખાવું
૪૨૪
દુરુપયોગ દુખાડવું સક્રિ. ‘દુખવુંનું પ્રેરક; દુખાવવું (૨) ગૂમડું કે દુભાષિયો છું. (સં. દ્વિભાષિક) બે ભાષા જાણનારો (૨) ઘા વગેરે દુખાય એમ કરવું
એક ભાષાની મતલબ બીજીમાં બોલી સમજાવનારો દુખાવ(-વો) પું. દુખવું તે; વેદના
દુભાષી વિ. બે ભાષાવાળું; બે ભાષાનું જ્ઞાન ધરાવનાર; દુખાવવું સ.જિ. ‘દુખવું'નું પ્રેરક; દુખે એમ કરવું દ્વિભાષી દુખાવું અક્રિ. દુખ પામવું; દુખવું (૨) માઠું લાગવું (૩) દુભેટ સ્ત્રી. (-ટો) પં. બે માર્ગ મળતા હોય તેવું સ્થાન વિધવા થવું
દુમ સ્ત્રી. (ફા.) પૂંછડી દુખાવો !. દુખવું તે; પીડા; વેદના
દુમક્લાસ ન. ડુમક્લાસ; ઊંટડ; ભારે વજન ઊંચકવાનું દુખાળું, દુખી(-ખિયારું, બિયું) વિ. દુખથી પીડાતું દુમચી સ્ત્રી. (ફા.) ઘોડાના સાજનો પૂંછડા નીચે દબાતો દુખી વિ. દુખવાળું; દુખમાં પડેલું
પટો (૨) અફીણ, ગડાકુ રાખવાની ચામડાની કોથળી દુગડુગી સ્ત્રી. સ્ત્રીના કાનનું એક ઘરેણું
દુમઅલી વિ. બે મજલાવાળું; બે માળનું દુગડુગી સ્ત્રી. ડાકલા જેવું એક વાઘ રિસ દુમદુમ ક્રિ.વિ. નગારાનો અવાજ થાય એમ દુધન. (સં.) દૂધ (૨) આકડો વગેરેમાંથી નીકળતો ધોળો દુમાવવું સક્રિ. ‘દૂમવું'નું પ્રેરક દુગ્ધજ વિ. (સં.) દૂધમાંથી ઉત્પન્ન થતું-થયેલું દુમાવું અક્રિ. ડૂમો ભરાવો; ગૂંગળાવું (૨) દુભાવું; દુગ્ધમય સ્ત્રી. દૂધનું બનેલું; દૂધવાળું
નારાજ થવું; મનમાં ને મનમાં સંતાપ કરવો (૩) દુગ્ધસ્રાવ . (સં.) સ્તનમાંથી દૂધ સૂવી જવું તે “દૂમવું'નું કર્મણિ (ઉદા. દુર્ગમ, દુર્જય દુગ્ધા સ્ત્રી, પીડા; આપદા (૨) મુશ્કેલી; મૂંઝવણ (૩) દુર (સં.) “નઠારું; મુશ્કેલ” એવો અર્થ બતાવનારો ઉપસર્ગ. જ્જાળ
[થતું હોય તે જગા; ‘ડેરી” દુરન્વય પુ. (સં.) વાક્યોમાં પદોનો અસ્વાભાવિક ક્રમ દુગ્ધાલય ન. (સં.) દૂધ અને તેની વસ્તુઓનું કામ જયાં (દુર્બોધ) (૨) વિ. એવા જમવાનું દુગ્ધાહાર છું. (સં.) માત્ર દૂધનો આહાર; દૂધ ખાઈ દુરભિમાન ન. (સં.) ખોટું-ખરાબ અભિમાન રહેવું તે
દુરભિમાની વિ. (સં.) દુરભિમાનવાળું દુધાહારી વિ. માત્ર દૂધ પર જીવન જીવનારું ઢિોર દુરથે પું. (સં.) ખોટો અર્થ દુઝાણું, (૭-વાઝાણું)ન. (દુઝાણુંનો દ્વિર્ભાવ) દૂધદેતું-દૂઝણું દુરવસ્થા સ્ત્રી. (સં.) ખરાબ અવસ્થા; દુર્દશા દુણાવવું સ.કિ. “દૂણવું’, ‘દુણાવું'નું પ્રેરક
દુરસ્ત વિ. (ફા. દૂરસ્ત) જેવું જોઈએ એવું (૨) ઠીકઠાક દુખાવું અ.ક્રિ. (સં. દુ-ધૂન = બળેલું, પ્રા. દૂર-દૂષિણઅ) કરેલું સમારેલું (૩) ખરું; વાજબી
(ખાવાપીવાનું) દાઝવું; બળવું (૨) (“ધૂણવુંનું દુરસ્તી સ્ત્રી. સમારવું-સુધારવું તે; સમારકામ કર્મણિ, મનમાં બળવું
દુરંત વિ. (સં.) અનંત; અપાર (૨) અંતે ખરાબ દુણાશ(-સ) સ્ત્રી. દુણાવાની વાસ
પરિણમતું-પરિણામવાળું દુત્તાઈ સ્ત્રી. પક્કાઈ, ધૂર્તતા
દુરાગ્રહ પૃ. (સં.) ખોટી હઠની જિદ; ખોટો આગ્રહ દુd વિ. પાકું; ધૂર્ત (૨) જાસૂસી કરનારું
દુરાગ્રહી વિ. જિદી; હઠીલું; દુરાગ્રહવાળું દુધામણી સ્ત્રી. દૂધની દોરી
દુરાચરણ ન. (સં.) ખરાબ વર્તણૂક-આચરણ દુધારો પં. દૂધનો વેપારી; દૂધવાળો
દુરાચરણી વિ. ખરાબ વર્તણૂકવાળું-આચરણવાળું દુધાળ, (-ળું) વિ. દૂધવાળું; દૂધ આપે એવું (ઢોર) દુરાચાર છું. (સં.) ખોટો – અનીતિયુક્ત આચાર દુધેલ વિ. દુધાળ; દૂધ આપે એવું (ઢોર) પિાક દુરાચારી વિ. દુરાચાર કરનારું કે દુરાચારવાળું; વ્યભિભારી દુધેલી સ્ત્રી. દૂધ ને શેરડીના રસની એક વાની; દૂધેલી- દુરાત્મા વિ. (૨) પં. (સં.) દુષ્ટ; પાપી તિવું દુનિયા સ્ત્રી, (અ.) સૃષ્ટિ, જગત; સંસાર
દુરારાધ્ય વિ. સં.) મુશ્કેલીથી રાજી (પ્રસન્ન) કરી શકાય દુનિયાઈ વિ. દુનિયાનું; દુન્યવી; સંસારી
દુરારોહ્ય વિ. (સં.) મુશ્કેલથી ચડી શકાય - ચવામાં દુનિયાદારી સ્ત્રી. દુનિયાનો વ્યવહાર
મુશ્કેલ એવું નિ થઈ શકે તેવી આશા દુન્યવી વિ. (અ.) દુનિયાનું; સંસારી
દુરાશા વિ. (સં.) દુષ્ટ આશા - ઇરછા (૨) ફળીભૂત દુપ્પટ વિ. બેવડું (૨) બે ગણું; દૂપ[પ્રકારનું ઓઢણું દુરાસદ, દુરાસાદ વિ. (સં.) દુપ્રાપ્ય (૨) દુઃસાધ્ય (૩) દુપટ્ટો પુ. ખેસ (૨) સલવાર-કમીઝ પર ઓઢવાનું એક જીતી ન શકાય એવું દુબારા ક્રિ.વિ. (ફા. દૂબારહ) બીજી વખત; ફરીથી દુરિચ્છા સ્ત્રી. (સં.) ખરાબ ઇચ્છા દુભાગવું સક્રિ. (દૂ+ભાગવું) બેએ ભાગવું; અડધું કરવું દુરિજન વિ. (૨) પં. દુર્જન; ખરાબ માણસ દુભાવવું સક્રિ. દૂભવવું; દુખિત કરવું; મનદુખ પહોંચાડવું દુરુક્તિ સ્ત્રી, (સં.) દુવેણ; ખરાબ વચન (૨) અભિશાપ દુભાવું અ.ક્રિ. દૂભવું; મનમાં બળવું; દુઃખી - નારાજ થવું દુરુપયોગ પુ. ખોટો ઉપયોગ; ગેર ઉપયોગ

Page #442

૪ ૨૫
દુર્થય દુહ વિ. (સં.) જટિલ ક્લિષ્ટ
દુર્ભક્ય ન. (સં.) ન ખાવા યોગ્ય - નિષિદ્ધ ખોરાક (૨) દુર્ગ છું. (સં.) કિલ્લો; ગઢ [અધોગતિ (૩) વિપત્તિ વિ. મુશ્કેલીથી ખાઈ શકાય એવું દુર્ગતિ સ્ત્રી. (સં.) નઠારી ગતિ; પડતી (૨) અવગતિ; દુર્ભગ વિ. (સં.) કમનસીબ, દુર્ભાગી; અભાગિયું દુર્ગપતિ મું. (સં.) કિલ્લાનો માલિક કરનાર; કિલ્લેદાર દુર્ભર વિ. (સં.) ભરવામાં મુશ્કેલ (૨) વજનદાર; દુર્ગપાલ (સં.) પૃ., દુર્ગરક્ષક, દુર્ગાધ્યક્ષ કિલ્લાનું રક્ષણ ઊંચકતાં ફાવે નહિ તેવું (૩) ન. પેટ; ઉદર દુર્ગમ(-મ્ય) વિ. (સં.) મુશ્કેલીથી જઈ શકાય તેવું (૨) દુર્ભવ્યતા સ્ત્રી. (સં.) બનવું મુશ્કેલ તે; અસંભવિતતા (૨) મુશ્કેલીથી સમજી શકાય એવું
(જૈન) મોક્ષનો અનધિકાર દુર્ગધ સ્ત્રી. (સં.) ખરાબ વાસ; બદબો
દુર્ભાગી વિ. (સં. દુર્ભાગ્ય ઉપરથી) કમભાગી; અભાગિયું દુર્ગધનાશક વિ. (સં.) દુર્ગધ દૂર કરનાર
દુર્ભાગ્ય ન. (સં.) કમનસીબી દુર્ગધયુક્ત વિ. (સં.) દુર્ગધવાળું; ગંધાતું
દુર્ભાવના સ્ત્રી. (સં.) દુષ્ટ ભાવના-વિચાર દુર્ગધી વિ. (સં.) ખરાબ વાસવાળું; ગંધાતું
દુબિલ પું. (સં.) દુકાળ; દુષ્કાળ દુર્ગા સ્ત્રી. (સં.) પાર્વતી; ભવાની
દુર્ભેદ્ય વિ. (સં.) ભેદી ન શકાય તેવું; મજબૂત દુર્ગાદેવી સ્ત્રી. (સં.) દુર્ગા પાર્વતી
દુર્મતિ વિ. (૨) સ્ત્રી. (સં.) દુબુદ્ધિ; ખરાબ બુદ્ધિવાળું દુર્ગાપૂજા સ્ત્રી. (-જન) ન. દુર્ગાની પૂજા [આઠમ દુર્મિત્ર પું. દુષ્ટ-ખરાબ મિત્ર; કુમિત્ર તિવું દુર્ગાષ્ટમી સ્ત્રી. (દુર્ગા-અષ્ટમી) આસો અને ચૈત્ર સુદ દુર્મિલ વિ. સં. દુમિલ) (-ળ) દુર્લભ; મુશ્કેલીથી મળે દુર્ગુણ છું. (સં.) ખરાબ ગુણ; અવગુણ
દુર્મુખ વિ. (સં.) કદરૂપા મુખવાળું (૨) ગાળો ભાંડતું દુર્ગુણી વિ. દુર્ગણવાળું; દુરાચારી: અપલક્ષણું ' દુર્મેધ વિ. બુદ્ધિ વગરનું; કુબુદ્ધિ દુર્ગેશ પં. (સં. દુર્ગા+ઈશ) શિવ-પાર્વતીપતિ [અશક્ય દુર્યોગ પું. (સં.) ખરાબ સંજોગ; દુર્ભાગ્ય; કમનસીબી દુર્ઘટ વિ. (સં.) મુશ્કેલીથી પાર પડે એવું બને એવું; દુર્યોધન વિ. (સં. દુર્ + યોધન) જીતવું મુશ્કેલ; અજિત દુર્ઘટના સ્ત્રી. (સં. દુર્ઘ ટના) ખરાબ બનાવ; અશુભ (૨) . ધુતરાષ્ટ્રનો મોટો પુત્ર ઘટના; અકસ્માત
દુર્લક્ષ ન. બેદરકારી; ઉપેક્ષા (૨) (લા.) અવજ્ઞા; અવદુર્ઘર્ષ ૫. (સં.) અથડાઅથડી; હરીફાઈ; અથડામણ ગણના (૨) વિ. લક્ષ વગરનું [(૨) ન. ઉપેક્ષા દુર્જન પું. (સં.) દુષ્ટ-ખરાબ માણસ
દુર્લક્ષ્ય વિ. (સં.) મુશ્કેલીથી જોઈ શકાતું; લગભગ અદશ્ય દુર્જ(-જે)ય વિ. (સં.) જીતવું મુશ્કેલ
દુર્લભ વિ. (સં.) મળવું મુશ્કેલ; મુશ્કેલીથી મળે તેવું દુર્જેયતા સ્ત્રી. (સં.) દુર્જય હોવાપણું
દુર્લભતા સ્ત્રી. (સં.) દુર્લભપણું દુર્રીય વિ. (સં.) ભારે મુશ્કેલીથી જેનું જ્ઞાન મેળવી શકાય દુર્લભનાણું ન. કોઈ પુરાંતવાળા દેશનું નાણું ખાદ્યવાળા તેવું; ગહન; દુર્બોધ
હિોય એવું દેશને મેળવવું મુશ્કેલ હોય તે; ‘હા’ કરન્સી દુર્દમ, (-૫, ૦નીય) વિ. (સં.) કાબુમાં રાખવું મુશ્કેલ દુર્લભ્ય ન. (સં.) મળવું મુશ્કેલ દુર્દશા સ્ત્રી. (સં.) ખરાબ - માઠી દશા ગિર્વિષ્ઠ દુર્વચન ન. (સં.) ખરાબ વેણ-બોલ; ગાળ; અપશબ્દ દુર્દાન્ત વિ. (સં.) દુર્દમ; કાબૂમાં રાખવું મુશ્કેલ (૨) દુર્વચની વિ. (સં.) ખરાબ વચન કહેનારું (૨) ગાળો દુર્દિન પું. (સં.) ખરાબ દિવસ (૨) વાદળાં વરસાદ કે આપનારુ-દેનારું વંટોળવાળો દિવસ
દુર્વર્તનન. (સં.)ખરાબ વર્તન-વર્તણૂકમુિશ્કેલ, અતિભારે દુર્દેવ, (-વ્ય) ન. (સં.) કમનસીબી; દુર્ભાગ્ય; અવદશા દુર્વહ, (-નીય) વિ. (સં.) વહન કરવું-ઉપાડવું કે લઈ જવું દુધર્ષ વિ. (સં.) ઉગ્ર; પ્રચંડ (૨) પાસે ન જઈ શકાય દુર્વાર વિ. (સં.) અનિવાર્ય; અટલ; વારવું મુશ્કેલ તેવું (૩) જીતી ન શકાય એવું
દુર્વાસ સ્ત્રી. (સં.) દુર્ગધ દુર્નિવાર; (W) વિ. (સં.) નિવારવું મુશ્કેલ; અનિવાર્ય દુર્વાસના સ્ત્રી. (સં.) દુષ્ટ-ખરાબ વાસના દુર્બલ(ળ) (સં.) વિ. કમર; દૂબળું (૨) ગરીબ; રાંક દુર્વાસા મું. (સં.) ક્રોધથી જાણીતા થયેલા એક ઋષિ દુર્બલ(-ળતા સ્ત્રી. (સં.) કમજોરી: ગરીબી: દુબળાપણું દુર્વિકાર પં. ખરાબ-દુષ્ટ વિકાર, અનિષ્ટ પરિવર્તન દુર્બલાસ્થિ ન. (સં.) એક બાળરોગ; “રિકે (૨) વિ. દુવિનિયોગ પુ. ખોટી-ગેરરીતિભર્યો વિનિયોગ: અવયોગ;
નબળાં હાડકાંવાળું, ‘રિક્રેટી' [ખરાબ બુદ્ધિ “મિસ-એપ્રોપ્રિયેશન' (૨) ઉચાપત દુબુદ્ધિ વિ. (સં.) ખરાબ બુદ્ધિવાળું; કુબુદ્ધિ (૨) સ્ત્રી. દુર્વિનીત વિ. અવિવેકી; અવિનયી, ઉદ્ધત પરિણામ દુર્બોધ વિ. (સં.) સમજવું મુશ્કેલ (૨) પં. ખરાબ ઉપદેશ- દુર્વિપાક પું. (સં.) હાનિકારક પરિણામ; ખરાબ પ્રકારનું સલાહ
અિઘરું દુવૃત્તિ સ્ત્રી, (સં.) ખરાબ વૃત્તિ, દુર્વાસના દુિરુપયોગ દુર્બોધ વિ. (સં.) સમજવામાં મુશ્કેલી પડે તેવું: દુર્બોધ; દુર્વ્યય પુ. ખોટો-ગેરરીતિભર્યો વ્યય, બગાડ, ખોટો ખર્ચ

Page #443

દુવ્યવસ્થા ૪૨ ૬
દુ:સાધ્ય દુર્વ્યવસ્થા સ્ત્રી. ખરાબ વ્યવસ્થા; ગેરવ્યવસ્થા દુહાઈ સ્ત્રી, (હિ.) આણ; દુવાઈ કિમનસીબ સ્ત્રી દુર્વ્યસન ન. (સં.) ખરાબ વ્યસન
દુહાગણ સ્ત્રી. દુહાગી પરથી) અણમાનીતી પત્ની (૨) દુર્બસની વિ. દુર્બસનવાળું; ખરાબ લતવાળું-વ્યસનવાળું દુહાગી વિ. દુભાગી; દુખિયું દુલહન સ્ત્રી. (હિં.) દુલ્શિન; નવી વહુ
દુહાગીર છું. દુહો ગાનાર-લલકારનાર આદમી દુલાઈ સ્ત્રી. કીમતી રાઈ
દુહિતર ૫. દૈહિત્ર; દીકરીનો દીકરો દુલારી સ્ત્રી, (હિ.) લાડીલી દીકરી-પુત્રી
દુહિતર સ્ત્રી, દીકરીની દીકરી દુલારો છું. લાડલો દીકરો-પુત્ર
દુહિતા સ્ત્રી. (સં.) દીકરી; પુત્રી; તનયા દુલ્લું વિ. (સં. દુર્લભ, પ્રા. દુલ્લાહ) દૂલું; ઉદાર દિલનું દુહો પું. (દુહો બે અર્ધનો હોઈ મૂળમાં સં. હિં, દુલ્હા, (રાજા) પું. (સં. દુર્લભ, પ્રા. દુલહ) વર; પતિ; પ્રા. દુ છે.) દોહરો છંદ (અર્ધસમ માત્રામેળ છંદ, - વરરાજા
૧૩ + ૧૧ માત્રાનાં બે અર્ધનો) (૨) દોહરાદુલ્લિન સ્ત્રી. નવી વહુ
સોરઠાનાં અનિયમિત સંમિશ્રણનો લૌકિક છંદ દુવા સ્ત્રી. (અ. દુઆ) આશિષ; દુઆ
દુર્ગ વિ. દોંગું; લુચ્યું; ધૂર્ત દુવાઈ સ્ત્રી. દુહાઈ, જાહેરનામું, ઘોષણા (૨) આણ દુગો . ચોર, દૂગો દુવાર ન. દ્વાર; બારણું
ઇંદ સ્ત્રી. (સં. સુંદ) પેટની ફાંદ દુવિધા સ્ત્રી. દ્વિધા: અનિશ્ચયઃ ડામાડોળપણું
દુંદાળ, (-ળું) વિ. ટૂંદવાળું; ફાંદવાળું દુશાલો છું. (દુશાલી મોંઘી બેવડી શાલ
દુંદાળો છું. દુંદવાળા દેવ - શ્રીગણેશ દુરિત, (-2) ન. (સં.) દુરાચરણ (૨) ખરાબ ચરિત્ર- દુંદુભિ સ્ત્રી, ન. (સં.) એક જાતનું નગારું; ભેરી જીવન (૩) દુરાચરણી
દુઃખ ન. (સં.) વ્યથા; પીડા; કષ્ટ; દુખ; અસુખ દુશ્મન છું. (ફા.) શત્રુ; રિપુ; વેરી
દુઃખકર વિ. (સં.) દુઃખ કરનારું; દુઃખદ દુમનદાવો છું. દુશ્મનાવટ; શત્રુતા; વેરભાવ દુઃખકર્તા(-7) વિ. દુઃખ કરનારું દુશ્મનાઈ, (-વટ), દુશમની સ્ત્રી. શત્રુવટ; અદાવત દુઃખકારી(-૨ક) વિ. દુઃખકર; દુઃખદ દુશ્વાર વિ. મુશ્કેલ; અઘરું; લગભગ અશક્ય દુઃખદ, (-દાયક-દાથી), દુઃખપ્રદવિ દુઃખ દેનારું દુષ્કર વિ. (સં.) કરવું મુશ્કેલ; અઘરું
દુઃખભંજક, (ન, દુઃખભંજી વિ. દુઃખ દૂર કરનારું, દુષ્કર્મ ન. (સં.) દુરાચરણ; પાપકર્મ
દુખનાશક દુષ્કાલ (સં.), (-ળ) પં. દુકાળ; આવશ્યક ચીજ-વસ્તુની દુઃખભાગી વિ. (સં.) દુઃખી; દુઃખી થયેલું
તંગી (૨) પું. અનાજ-ઘાસ વગેરેની તંગીનો સમય દુઃખમય વિ. (સં.) દુઃખથી ભરેલું દુષ્કાલ(-ળ)નિવારણ ન. દુકાળનું દુઃખનિવારણ (૨) દુઃખમોચન ન. (સં.) દુઃખમાંથી છોડાવવું તે દુષ્કાળ રાહત; “ફેમિન-રિલીફ’
દુઃખમોચની વિ. સ્ત્રી. (સં.) દુઃખમાંથી છોડાવનાર સ્ત્રી દુષ્કૃત ન. (-તિ) સ્ત્રી. (સં.) દુષ્કર્મ; દુરાચરણ; પાપકર્મ દુઃખવાદ ૫. (સં.) નિરાશાવાદ; પેસિમિઝમ દુષ્કૃત ન, ખરાબ કર્મ
દુઃખરું વિ. દુખથી હારે નહિ તેવું દુષ્કૃત્ય ન. (સં.) દુષ્કત; ખરાબ આચરણ; પાપકર્મ દુઃખહર, (-7) વિ. (૨) પં. દુઃખ હરી લેનારું દુષ્ટ વિ. (સં.) અધમ; પાપી (૨) દોષવાળું દુઃખહારી, (-હારિણી) વિ., સ્ત્રી. દુઃખહર; દુઃખ દૂર દુષ્ટતા સ્ત્રી. (સં.) બદદાનત; પાપી બુદ્ધિ
કરનાર
પર્યવસાયી દુષ્ટબુદ્ધિ સ્ત્રી. બદદાનત; પાપી બુદ્ધિ (૨) વિ. દુષ્ટ દુઃખાન્ત, (ક) વિ. (સં.) અંતે દુઃખવાળું (નાટક); દુ:ખબુદ્ધિવાળું (૩) ૫. દુષ્ટ માણસ
દુઃખા વિ. (સં.) દુ:ખથી પીડિત દુષ્ટા વિ. “દુષ્ટ'નું સ્ત્રીલિંગ (૨) સ્ત્રી. દુષ્ટ સ્ત્રી; કુલટા દુઃખિત વિ. (સં.) દુઃખથી પીડાયેલું; દુઃખી દુષ્ટાત્મા છું. (સં.) દુષ્ટ માણસ; દુરાત્મા (દાનતવાળું દુઃખિની વિ. (સં.) દુખણી (સ્ત્રી) દુષ્ટાશય પં. (સં.) દુષ્ટ આશય કે હેતુ (૨) વિ. બૂરી દુઃખી વિ. (સં.) દુખી ખિરાબ રાજકારોબાર દુષ્પથ પું. કુપથ; કુમાર્ગ; આવો માર્ગ
દુઃશાસન છું. (સં.) દુર્યોધનનો એક નાનો ભાઈ (૨) ન. દુષ્પરિણામ ન. (સં.) ખરાબ પરિણામ
દુરશીલ વિ. (સં.) ખરાબ ચારિત્ર્યવાળું; ચારિત્ર્યહીન દુષ્પાપ, (-પ્ય) વિ. (સં.) દુર્લભ; મળવું મુશ્કેલ દુઃસહ વિ. (સં.) સહેવું મુશ્કેલ; અસહ્ય દુસ્તર વિ. (સં.) મુશ્કેલીથી તરાય - ઓગંગાય એવું દુઃસંસ્કાર . (સં.) ખરાબ-દુષ્ટ સંસ્કાર દુસ્યજ, (-ય) વિ. (સં.) મુશ્કેલીથી જાય એવું દુઃસાધ્ય વિ. (સં.) મુશ્કેલીથી સાધી શકાય એવું (૨) ન દુહવું સક્રિ. દોહવું
મટી શકે તેવું (રોગ માટે) (૩) વિ. કરવું મુશ્કેલ

Page #444

દુસાહસ ૪૨૭
| દૂરદર્શી દુઃસાહસ ન. (સં.) અવિચારી અને ઉતાવળિયું કામ, દૂધભાઈ પુ. બાપ જુદા પણ માતા એક જ હોય એવો અયોગ્ય સાહસ
ભાઈ (આંગળિયાત) (૨) ધાવતો દીકરો દુઃસ્થિતિ સ્ત્રી. (સં.) ખરાબ-કફોડી સ્થિતિ; દુર્દશા દૂધમલ, (-લ્લ) ૫. જેને દૂધનો આધાર છે એવો મલ્લ દુઃસ્વર પું. (સં.) ખરાબ કંઠસૂર
(૨) વિ. પુષ્ટ, મજબૂત (૩) દૂધ પીને ઉછેરલો બાળક દુઃસ્વપ્ન ન. (સં.) ખરાબ-અશુભ સ્વપ્ન
દૂધમાં સ્ત્રી. ધાવણ ધવડાવી ઉછેરનારી માતા-ધાવ દુગો યું. જુઓ “દૂગો
દૂધવંતુ વિ. દૂધવાળું; દૂધ ધરાવતું [‘ડેરી-ફાર્મ દુટી સ્ત્રી, જુઓ “દૂટી
દૂધવાડી સ્ત્રી. દૂધ માટે ઢોર રાખીને સાથે કરાતી ખેતીવાડી; દુટો પું. જુઓ દૂટો'
દૂધવાળી સ્ત્રી, દૂધ વેચનારી સ્ત્રી ૬ ન. જુઓ દૂ’
દૂધવાળો ૫. દૂધારો; દૂધ વેચનારો; દૂધનો વેપારી ઠંડો . જુઓ “દૂડો
દૂધાધારી વિ. (દૂધ+આહારી) ફક્ત દૂધ પર જીવનારું; દૂ(દુ) વિ. સં. દ્વિ, પ્રા. ૬, દો, ફા. દો) બે (સમાસમાં) દૂધાહારી [ધાવણા બાળકને ફૂટેલા (દાંત)
(૨) ન. બેના આંકનો ઘડિયો; બમણું (આંકમાં) દૂધિયા વિ, પં.બ.વ. દૂધના જેવા સફેદ (દાંત) (૨) દૂકડ ન. નરવું (૨) એક ચમધ
દૂધિયું વિ. દૂધવાળું; દૂધ આપે એવું (ઢોર); દુધાળ (૨) દૂગણ(-4) સ્ત્રી. ગાવાવગાડવાની બેવડી ઝડપ (૨) વિ. દૂધના રંગનું; સફેદ. ઉદા. ‘દૂધિયા પેન' (૩) નવું; | બેવડી ઝડપવાળું; બેગણું
તાજું; શરૂઆતનું. ઉદા. “દૂધિયું લોહી' (૪) ન. મીઠી દૂછું વિ. (પ્રા. દુઇ જજ) બીજું; અન્ય (૨) જુદું; અવર જાતનું તુંબડું; દૂધી (૫) બદામ વગેરેને ઘૂંટીને દૂધ દૂઝણ સ્ત્રી. (દૂઝવું ઉપરથી) દૂધ આપતી ગાય-ભેંસ જેવું પાણી કઢાય છે તે [એવો) કાચ દૂઝણું, (-તું) વિ. (૨) ન. દૂધ આપતું (ઢોર માટે) (૨) દૂધિયો કાચ . દૂધ જેવા રંગનો (આરપાર ન દેખાય
વિયાયા કરતું (ઢોર માટે)[ઝરવું; નીગળવું, ટપકવું દૂધી સ્ત્રી. (સં. દુથ્વિકા, દે. દુધ્યિ) ગલકા કે તૂરિયા દૂઝવું અ.ક્રિ. (સં. દુહ્યતે, પ્રા. દુજઝઈ) દૂધ દેવું (૨) જેવું એક વનસ્પતિ-શાક (૨) એક મીઠી જાતનું તંબડું દૂણ સ્ત્રી. (સં. દૂન, પ્રા. દૂણ = બળેલું) દુલાવું તે; દુપટ વિ. (દૂ + પટ) બેવડું (૨) બે ગણું; બમણું
દુરાયાની અસર [(૨) નારાજ કરવું દૂબળું વિ. (સં. દુર્બલ, પ્રા. દુમ્બલ) કમજોર; દુર્બળ; દૂણવું સક્રિ. (સં. દુનોતિ, પ્રા. કુણઈ) સંતાપવું; સતાવવું નબળું (૨) શક્તિદિન દૂર્ણ વિ. મન બાળે – નાખુશ કરે તેવું
દૂબળો પં. ભીલને મળતી એક જાતનો આદમી (૨) અર્ધ દૂર્ણ ન. નારાજી કે તેનું કારણ
ગુલામ જેવો (સૂરત તરફ) ખેડૂતનો નોકર તિવું દૂણો . બળવું - ચોટવું તે; ધુણાવું તે
દૂભર વિ. (હિ.) દુઃસહ; મુશ્કેલીથી સહન કરી શકાય દૂત, (ક) ૫. (સં.) સંદેશો પહોંચાડનારો (૨) દૂભવવું સક્રિ. દુભાવવું; અપ્રસન્ન કરવું; બીજાને દુઃખી બાતમીદાર; જાસૂસ (૩) રાજયનો પ્રતિનિધિ કરવું.
મિન દુ:ખ પામવું દૂતકર્મ ન. (સં.) દૂતનું કામકાજ [કાર્યાલય; “એએસી દૂભવું અ.ક્રિ. (. દુભ = દુખી થવું) દુખિત થવું; દુભાવું; દૂતાવાસ પું. (સં.) રાજદૂતનું રહેવાનું સ્થળ કે એનું દૂમવું સ.કિ. દુખ દેવું; પીડા કરવી (૨) દુભાવવું દૂતી, (નૈતિકા) સ્ત્રી. (સં.) સંદેશો પહોંચાડનારી સ્ત્રી (૨) દૂમો પુ. વૂમો
વિગળે; આપે આશકમાશૂક વચ્ચેના છાના સંદેશા પહોંચાડનારી કે દૂર વિ. (સં., ફા.) છેટે; વેગળું; આવું (૨) કિ.વિ. તેમનો મેળાપ કરાવી આપનારી સ્ત્રી
દૂરઅંદેશ વિ. દૂરઅંદેશો રાખનારું; ભવિષ્યનો ખ્યાલ કરી દૂતું વિ. (સં. ધુર્ત) લખ્યું; ધૂર્ત
વિચારનાર દૂધન. (સં. દુગ્ધ, પ્રા. દુધ) સ્તન કે આંચળમાંથી નીકળતું દૂરઅંદેશી સ્ત્રી, દૂરઅંદેશપણું; અગમચેતી; દૂરંદેશી
ધોળું પ્રવાહી (૨) કેટલીક વનસ્પતિમાંથી નીકળતો દૂરઅંદેશો પુ. ભાવિનો વિચાર પ્રથમથી જ કરી રાખવો એવો ધોળો રસ
તે; અગમચેતી
છેિ તેવું દૂધસી સ્ત્રી, દૂધની પરીક્ષા કરવાનું યંત્ર; લેક્ટોમીટર દૂરગામી વિ. દૂર સુધી જાય એવું; જેમાં ભવિષ્યનો ખ્યાલ દૂધકોલ્ડડ્રિક ન. દૂધમાં બનાવેલ ઠંડું પીણું
દૂરદરાજ વિ. (ફા.) ઘણું જૂનું દૂધઘર ન. દૂધ વેચાતું હોય તેવું સ્થાન; ‘મિલ્કબાર દૂરદર્શકયંત્ર ન. દૂરની વસ્તુ જોઈ શકાય એવું યંત્ર; દૂરબીન દૂધપાક છું. દૂધ અને ચોખાની એક વાની
દૂરદર્શનન, વીજયંત્રની મદદથી દૂરબનતી કેબનેલી ઘટનાદૂધપીતું વિ. દૂધમાં માં ડુબાડી મારી નાખેલું (બાળક) ને પ્રત્યક્ષદેખાડતી વૈજ્ઞાનિક કરામત; ‘ટેલિવિઝન દૂધબહેન સ્ત્રી. બાપ જુદાને એક જ માં હોય એવી બહેન દૂરદર્શિતા સ્ત્રી. દૂર જોનારી દષ્ટિ (૨) દૂરદર્શીપણું (૨) ધાવતી દીકરી
દૂરદર્શી વિ. (સં. દૂરદર્શિન) દૂરદૃષ્ટિવાળું; દૂરદર્શીપણું

Page #445

દૂરદૃષ્ટિ
४२८
[દેખતું દૂરદૃષ્ટિ સ્ત્રી.દૂર સુધી જતી નજર-દૂરંદેશી (૨) વિ. દેઢભાજય . (સં.) લઘુતમ સાધારણ ભાજય ભવિષ્યનો વિચાર કરનાર
દઢશ્રદ્ધ વિ. (સં.) દઢ શ્રદ્ધાવાળું દૂરબીન (ફ.) દૂરદર્શયંત્ર
દઢીકરણ ન. (સં.) દઢ કરવું તે દૂરભાષ પું. ટેલિફાન
દઢીભૂત વિ. (સં.) મજબૂત બનેલું થયેલું દૂરવર્તી વિ. દૂર-આવું રહેલું; દૂરનું
દસ વિ. (સં.) મગરૂર; દર્પવાળું; અભિમાની દૂરસંચાર પું. (સં.) સંદેશાવ્યવહાર, ટેલિકોમ્યુનિકેશન' દશદ . (સં.) પથરો; પથ્થર, પાષાણ દૂરસંવાહન ન. (સં.) દૂરસંવેદન
દસ્થ વિ. (સં.) જોવા જેવું (૨) દેખાય એવું (૩) ન. દૂરસંવેદન ન. (સં.) દૂરવર્તી અસર ઝીલનાર; ‘ટેલિપથી દેખાવ (૪) દેખાતું આ વિશ્વ દૂરસ્થ વિ. (સં.) દૂર; આપું; દૂરવર્તી
દશ્યમાન વિ. (સં.) દેખાતું હોય એવું; નજરે દેખાતું દૂરંદેશ વિ. (ફા.) જુઓ “દૂરઅંદેશ”
દષદ યું. (સં.) દશદ; પથરો દૂરંદેશી સ્ત્રી. દૂરઅંદેશી; અગમચેતી
દષ્ટ છું. (સં.) જોયેલું; દેખેલું (૨) સ્ત્રી. દષ્ટિ દૂરંદેશો પુ. જુઓ “દૂરઅંદેશો
દૃષ્ટાંત ન. (સં.) ઉદાહરણ; દાખલો (૨) એક અલંકાર દ્રાકટ વિ. (સં.) તાણીતોશીને કરેલું કે સાધેલું; અસહજ દૃષ્ટાંતકથા સ્ત્રી. દષ્ટાંત તરીકે કહેલી કથા; “પેરેબલ દૂરાનુભૂતિ સ્ત્રી. (સં.) દૂરસંવેદન; ‘ટેલિપથી’ દષ્ટાંતભૂત, દૃષ્ટાંતરૂપ વિ. (સં.) ઉદાહરણરૂપ (૨) ધડો દૂરાન્વય પું. (સં.) વાક્યરચનાને પદોના ક્રમનો દોષ - લેવા જેવું; અનુસરવા જેવું (લક્ષ (૪) દૃષ્ટિકોણ
પોતાના ઉચિત સ્થાનેથી દૂર કે આઘુંપાછું હોવું તે દૃષ્ટિ સ્ત્રી, (સં.) નજર (૨) જોવાની શક્તિ (૩) ધ્યાન; દૂરી સ્ત્રી, (‘દૂ ઉપરથી) બેની સંજ્ઞાવાળું પતું ગંજીફામાં) દૃષ્ટિકોણ છું. (સં.) વસ્તુને નિહાળવાની વિચારવાની રીત દૂરદરાજ વિ. (ફા.) ઘણું દૂરનું
કે માર્ગ
સુિધીનો બધો વિસ્તાર દૂર્વા સ્ત્રી. (સં.) એક ઘાસ, દર ધરો
દષ્ટિક્ષેત્ર ન. (સં.) દઅિદેશ, દષ્ટિમાં આવતો-દષ્ટિમર્યાદા દૂર્વાષ્ટમી સ્ત્રી. દૂર્વા + અષ્ટમી) ધરો આઠમ દૃષ્ટિક્ષેપ . (સં.) દષ્ટિપાત; નજર પડવી તે એવું દૂલ ન. (સં. દુલ) સ્ત્રી-છોકરાંના કાનનું એક ઘરેણું દષ્ટિગોચર વિ. (સં.) નજર પડે એવું; દષ્ટિ પહોંચી શકે દૂલવું અ.ક્રિ. ફૂલવું; ડૂબવું; ગરક થવું (૨) પાયમાલ થવું દૃષ્ટિદોષ છું. આંખની ખોડ (૨) નજર ચૂકથી રહી ગયેલી
(૩) દેવાનું કાઢવું (૪) કાંઈ વિસાતમાં ન હોવું (૫) ખામી (૩) આંખ વડે થયેલો દોષ-અપરાધ ડોલવું
દૃષ્ટિપથ પું. (સં.) દષ્ટિમર્યાદા દૂલું વિ. (સં. દુર્લભ, પ્રા. દુલહ) દુલ્લું; ઉદાર દિલનું દૃષ્ટિપાત પં. (સં.) નજર પડવી-જોવું તે દૂષક વિ. (સં.) દોષ કાઢનારુંછિદ્ર શોધનારું (૨) દોષ દૃષ્ટિપૂત વિ. (સં.) આંખથી જોયેલું-તપાસી લીધેલું (૨) ઉત્પન્ન કરનારું; દોષ લગાડનારું
નજર કરવા માત્રથી પવિત્ર થયેલું બિધો વિસ્તાર દૂષણ ન. (સં.) દોષ ખોડખાંપણ; અપલક્ષણ દૃષ્ટિફલક ને. (સં.) દષ્ટિમાં આવતો-ષ્ટિમર્યાદા સુધીનો દૂષિત વિ. (સં.) દોષ-દૂષણવાળું; બગડી ગયેલું; ભ્રષ્ટ દૃષ્ટિફેર પં. દષ્ટિભેદ; જોવામાં થતો તફાવત કે ભેદ થયેલું
દેષ્ટિબિંદુ ન. દૃષ્ટિકોણ; લ; હેતુ; અભિપ્રાય દૂસરું વિ. બીજું; દ્વિતીય
દષ્ટિભેદ પું. દષ્ટિનો - દૃષ્ટિકોણનો ભેદ કે ફરક દૂ-૬)ગો છું. દુગો; ડુંગો; ચોર
દૃષ્ટિભ્રમ છું. (સં.) જોવામાં થતી ભ્રાંતિ ક્ષિતિજ દૂ(-)ટી સ્ત્રી, પૂંટી; નાભિ
દૃષ્ટિમર્યાદા સ્ત્રી, જ્યાં સુધી આંખ જોઈ શકે તે હદ (૨) દૂ(૬)ટો પુ. વેંટો; મોટી ફૂટી
દષ્ટિમેળાપ પં. એકબીજાને જોવા પૂરતું કે તે રીતે મેળાપદૂ-૬)ડું ન. ટૂં; કણસલું
મળવાનું થાય તે (૨) સામસામી આંખો મારવી તે દૂ-૬)ડો ૫. ઝૂંડો; મોટું કૂંડું (૨) તૂટો સિંજ્ઞા દૃષ્ટિવાદ . (સં.) નજરે દેખાય એ જ સાચું એવો વાદ દક, (ગ) સ્ત્રી, (સં.) દષ્ટિ; નજર (૨) આંખ (૩) બેની દષ્ટદે સ્ત્રી. દષ્ટિ સામે દૃષ્ટિ; નજરોનજર; પ્રત્યક્ષ દઢ વિ. (સં.) સ્થિર (૨) મજબૂત; ટકાઉ (૩) નિશ્ચિત - સ્ત્રી. (સં. દેવી, પ્રા. દેઈ પરથી) સ્ત્રીના નામને અંતે (૪) અટળ (૫) ગાઢ
આવે. જેમ કે, રૂપાંદે, ગોરાંદે દઢચિત્ત વિ. (સં.) મજબૂત હૃદયવાળું
દેકારો છું. (દ' + કાર) દે દે – માર માર એવો પોકાર દઢતા સ્ત્રી. (સં.) દઢપણું, મક્કમતા (૨) સ્થિરતા; (૨) ધાંધલ; ધમાલ નિશ્ચિતતા (૩) મજબૂતાઈ; ટકાઉપણું
દેખણહાર વિ. જોનારું; દેખનારું દઢભાજક પં. બે કે વધારે આંકડાનો મોટામાં મોટો દેખત કિ.વિ. (“દેખવું” ઉપરથી) જોતાવેત સાધારણ અવયવ (ગ.)
દેખતું વિ. જોતું; આંધળું નહિ એવું (૨) સમજુ, સમજદાર

Page #446

દેખભાળ, દેખરેખ
૪ ૨૯
[દેવદાસી દેખભાળ, દેખરેખ સ્ત્રી. ( દેખવું” ઉપરથી) સંભાળ; દેર . (સં. દેવર, પ્રા. દિઅર) દિયર, વરનો નાનો ભાઈ
તપાસ (૨) તકેદારી; વ્યવસ્થા નિહળવું દર સ્ત્રી. (ફા.) ઢીલ; વાર દેખવું સક્રિ. (સં. દિક્ષતિ, પ્રા. દેમ્બઈ) જોવું; ભાળવું; દેરડી સ્ત્રી, દેરું-નાનું મંદિર (૨) ઉતરડ દેખતું વિ. દેખીતું (૨) દેખવા પૂરતું; જોવા પૂરતું દેરવટું ન. દિયરવટું; દિયર સાથે નાતરું દેખા સ્ત્રી. દેખાવું-પ્રત્યક્ષ જણાવું તે; દર્શન
દેરાણી સ્ત્રી. દિયરની પત્ની દેવરાની દેખાડયું. દેખાડો; બતાવવું તે
દેરાસર ન. ઘરમાં દેવ રાખવાની જગા (૨) જૈન દેવમંદિર દેખાડવું સક્રિ. દેખવું'નું પ્રેરક; બતાવવું (૨) (હાથ, દેરાસરી વિ. દેરાસરમાં રહી નિયમિત દેવપૂજા કરનારું
ડાંગ, ચાકુ, આંખ વગેરે બતાવીને) ડરાવવું (૩) દેરી સ્ત્રી. નાનું દેરું દિવદેવીનું સ્થાન-મંદિર; દેવાલય
પશુની માદાને નર દેખાડવો-સંભોગ માટે ભેગાં કરવાં દેરું ન. (સં. દેવગૃહ અપ. દેહરઅ, દેહિર, દેવધર) દેખાડો છું. સામાને બતાવવા પૂરતો દેખાવડોળ (૨) દેવ પં. (સં.) દેવતા; સુર; સ્વર્ગમાં રહેતું દિવ્ય સત્ત્વ (૨) દેખાડવું બતાવવું તે
ભગવાન; પરમેશ્વર (૩) સ્વામી; શેઠ, રાજા (આદર દેખાદેખી સ્ત્રી, સામાનું જોઈને વાદોવાદ કરવું તે; - શ્રેષ્ઠતાસૂચક)
અનુકરણ (૨) ક્રિ વિ. જોઈજોઈને; વાદોવાદ; દેવત્રણ ન. મનુષ્યનું દેવો પ્રત્યેનું ઋણ
અનુકરણમાં [(૩) જૂઠો દેખાવ; ડોળ દેવકથાસ્ત્રી. (સં.) કોઈ દેવની ધાર્મિક કથાવાર્તા કિન્યા દેખાવ પં. દેખાવું તે; દશય (૨) આકાર; આકૃતિ; બાંધી દેવકન્યા ન. (સં.) દેવની કન્યા (૨) અતિ રૂપ-ગુણવાળી દેખાવડું વિ. સુંદર; રૂપાળું; દર્શનીય; શોભીતું દેવ-કપાસ પું. એક વિશિષ્ટ જાતનો કપાસ દેખાવું અ.ક્રિ. દેખવુંનું કર્મણિ; જોવાવું; જણાવું; નજરે દેવકી સ્ત્રી. (સં.) શ્રીકૃષ્ણની માતા પડવું; સૂવું
દેવકુલ(-ળ) ન. (સં.) દેવાલય; મંદિર (૨) સમાધિસ્થળ દેખીતું વિ. પ્રત્યક્ષ ખુલ્લું સ્પષ્ટ (૨) માત્ર બહારથી જ દેવકલિક . (સં.) મંદિરમાં રહી પૂજા કરનારો પૂજારી
દેખાતું, વાસ્તવિક નહિ એવું; દેખતું [એક વાસણ દેવકુલિકા સ્ત્રી. (સં.) નાનું મંદિર; દેરી દેગ પુ. (ફા.) મોટો દેગડો (૨) સ્ત્રી. દેગડી; તાંબાનું દેવગુખ પૃ. જૈનોના અનાગત ચોવીસ તીર્થંકરોમાંના છઠ્ઠા દેગડી સ્ત્રી. તાંબાનું વાસણ; નાનો દેગડો; હાંડી દેવગૃહ ન. મંદિર; દેવાલય દેગડો પૃ. ધાતુનું એક મોટું વાસણ; હાંડો
દેવઘર ન. દેરાસર; દેવમંદિર; દેવાલય દેજ સ્ત્રી, ન. (સર. કા. દહેજ) કન્યાને વરપક્ષ તરફથી દેવચલ્લી(-કલી) સ્ત્રી, એક જાતની ચકલી; કાળી ચકલી
આપવાની લૂગડાં વગેરેની ભેટ કે જમણ; દહેજ (૨) દેવડાવવું સક્રિ. “દેવુંનું પ્રેરક કન્યાનું શુદ્ધ
દેવડાવું અક્રિ. “દેવુંનું કર્મણિ વિપરાય છે.) દેડકી સ્ત્રી. દેડકાની માદા
ડિક દેવડ સ્ત્રી. આપવું તે; આપવાનો વહીવટ (લેવડ સાથે દેડકું ન. ભીનાશમાં રહેતું ને ડ્રાઉં ડ્રાંઉં બોલતું એક પ્રાણી; દેવડી સ્ત્રી, (સં. દેવકુટી, પ્રા. દેઅઉડી) દ્વારપાળને દેડકો પં. નર-દેડકું
[દુઃખદેણ બેસવાની જગા (૨) ચોકી, ચબૂતરો (૩) સાધુ દેણ વિ. (૧દવું” પરથી) દેનારું (સમાસને અંતે) ઉદા. સંન્યાસી અથવા સતીને જયાં દાટ્યાં-બાળ્યાં હોય ત્યાં દેણ ન. (અ. દૈન) દેવું; કરજ (૨) સરકાર-ભરણું (૩) કરેલું નાનું દેરા જેવું ચણતર; છત્રી ઉપકારનું દબાણ
દેવતરુ ન. (સં.) સ્વર્ગનાં પાંચ વૃક્ષોમાંનું દરેક (મંદાર, દેણગી સ્ત્રી, (દેણ + ફા. ગી) બક્ષિસ (૨) દાન પારિજાત, સંતાન, કલ્પ અને હરિચંદન) (૨) જેની દેણદાર, દેણિયાત વિ. (“દણું ઉપરથી) દેવાદાર, કરજદાર નીચે ગામના લોકો ભેગા મળતા હોય તે ઝાડ દેણદારી સ્ત્રી, દેવાદાર દશા
દેવતાવું. (સં.) દેવ (૨) અગ્નિ (૩) સ્ત્રી દેવી (૪) દેવત્વ દેણું ન. જુઓ “દેશ'
દેવતાઈ વિ. દેવને લગતું; દૈવી; અલૌકિક દેદાર છું. દીદાર; દેખાવ; દર્શન
દેવતાઈ સ્ત્રી. દિવ્યતા; દેવત્વ દેદીપ્યમાન વિ. (સં.) દીપતું; ઝગઝગતું
દેવત્વ ન. (સં.) દેવ હોવું તે; દિવ્યતા; દેવપણું દેન ન. (સં.) અગ્નિસંસ્કાર; અગ્નિદાહ
દેવદર્શન ન. (સં.) દેવનું દર્શન દેન સ્ત્રી તાકાત; મગદૂર (૨) ગાય
દેવદાર, (-૨) ન. (સં. દેવદાર) જેનાં હળવા વજનના દેમાર કિ.વિ. (દેવું+મારવું પરથી) ઝડીની સાથે; પાટિયાં બારદાન તરીકે વપરાય છે તેવું એક જાતનું
ઝપાટાભેર. જેમ કે, દેનાર કરતાં પહોંચ્યા ત્યાં ગાડી ઝાડ કે તેનું લાકડું ઊપડી ગઈ.
દેવદાસી સ્ત્રી. (સં.) દેવને અર્પણ કરેલી-દેવ આગળ દેય વિ. (સં.) આપવા યોગ્ય કે આપી શકાય એવું નાચનારી સ્ત્રી (તામિલનાડુ તરફની એક પ્રથા)

Page #447

પર્વ
દેવદિવાળી
૪ 3 4
[દેશસેવક દેવદિવાળી સ્ત્રી. કારતક સુદ પૂનમનું પર્વ; કાર્તિકી પૂનમ દેવાળિયો છું. નાદાર માણસ; દેવાળું કાઢ્યું હોય તેવો માણસ દેવદૂત છું. (સં.) દેવનો દૂત; ફિરસ્તો; પેગંબર લિપિ દેવાળું ન દેવું આપવાની અશક્તિ; નાદારી દેવનાગરી વિ. (૨) સ્ત્રી. (સં.) સંસ્કૃત અથવા બાળબોધ દેવાંગના સ્ત્રી. (સં.) દેવની સ્ત્રી, દેવી (૨) અપ્સરા દેવપથ પું. (સં.) સ્વર્ગમાં જવાનો રસ્તો (૨) દેવમંદિરે દેવાંગી વિ. (સં.) દેવના જેવા અંગવાળું; દેવતાઈ
જવાનો રસ્તો (૩) આકાશગંગા (૪) સ્વર્ગ દેવાંશી વિ. (સં.) દેવના અંશવાળું, દેવતાઈ; દિવ્ય દેવપૂજા સ્ત્રી. (સં.) દેવસેવા; દેવની મૂર્તિની પૂજા વગેરે દેવી સ્ત્રી. (સં.) દેવની સ્ત્રી; દિવ્ય શક્તિ; માતા (૨) દેવપોઢી અગિયારશ, (-સ) સ્ત્રી, અષાડ સુદ અગિયારશનું રાણી (સંબોધનમાં) (૩) સ્ત્રીના નામને અંતે
લગાડાતો ગૌરવવાચક શબ્દ. ઉદા. ઉષાદેવી (૪) દેવભાગ ૫. (સં.) દેવયજ્ઞ તરીકે દેવોને અપવાનો ભાગ સ્ત્રી (ગૌરવવાચક) દેવભાષા સ્ત્રી. (સં.) સંસ્કૃત ભાષા; ગીર્વાણભાષા દેવીપુત્ર પું. (સં.) ચારણ; ગઢવી દેવભૂમિ, (-મી) સ્ત્રી. (સં.) સ્વર્ગ; દેવલોક દેવું સક્રિ. (સં. દદાતિ, પ્રા. દેઈ) આપવું (૨) મારવું; દેવમંદિર ન. દેવસ્થાન; દેવાલય [(દશ) ઠોકવું (૩) વાસવું; બંધ કરવું (૪) સામાન્ય કૃદંતની દેવમાતકવિ. (સં.) વરસાદના પાણીની ખેતીથી પોષાયેલું સાથે આવતાંતક્રિયાની રજા આપવી એવો ભાવ બતાવે દેવમુનિ પું. (સં.) નારદ; નારદ ઋષિચિતો નિત્યયજ્ઞ છે. જેમ કે, ખાવા દેવું; જવા દેવું (૫) અવ્યથી ભૂતદેવયજ્ઞપું. હોમવગેરે (પંચયજ્ઞોમાંનો એક); દેવોને ઉદેશીને કૃદંતની સાથે આવતાં તે ક્રિયા બરોબર કરી છૂટવું દેવયાન ન. (સં.) સ્વર્ગનો રથ; સ્વર્ગીય વાહન
એવો ભાવ બતાવે છે. જેમ કે, આપી દો, છોડી દીધા. દેવયાની સ્ત્રી. (સં.) શુક્રાચાર્યની પુત્રી-યયાતિની પત્ની દેવું ન. (સં. દેય, અપ. દેવ) કરજ; ઋણ (૨) એક નક્ષત્ર
દેવું-લેવું ન દેણલેણ
[માના ત્રેવીસમા દેવયોનિ સ્ત્રી, (સં.) દેવ તરીકેનો જન્મ
દેવોપવાદ છે. (સં.) જૈનોના અનાગત ચોવીસ તીર્થંકરોદેવર . (સં.) દિયર, પતિનો નાનો ભાઈ દેશ સ્ત્રી. (સં.) દિશા દેવરાવવું સક્રિ. દેવડાવવું; અપાવવું
દેશ પું. (સં.) રા; કોઈ અમુક પ્રજાનું વતન; મુલક (૨) દેવરાવું અક્રિ. દેવું'નું કર્મણિ; અપાવું
(કોઈ મોટી વસ્તુનો અમુક) વિભાગ (૩) વતન (૪) દેવરિયો છું. દેવર (વહાલમાં); દિયર
ક્ષેત્ર; પ્રદેશ; જગ્યા; ભૂ-ભાગ (૫) ભાગ; હિસ્સો; દેવરાજ પું. (સં.) ઈંદ્ર [મરીચિ વગેરે) (૩) બ્રહ્મર્ષિ અંશ () એક રાગ દેવર્ષિ પું. (સં.) નારદ (૨) દેવા જેવા ઋષિ અત્રિ, દેશકાલ (સં.), (-ળ) પં. દેશ અને કાળ; સમય અને દેવલાં ન.બ.વ. ઘરના દેવસ્થાનની મૂર્તિઓ
સ્થળ (૨) દશ્ય પદાર્થને વિચારવા માટેનાં બે દેવલોક પું. (સં.) દેવોનો લોક-સ્વર્ગ
પરિમાણ (૩) ચાલતો રીતરિવાજ દેવવાણી સ્ત્રી (સં.) આકાશવાણી (૨) આર્ષવાણી દેશત્યાગ કું. (સં.) દેશ છોડવો કે તેની બહાર જવું તે દેવવાહન ન. (સં.) અગ્નિ સુિદ અગિયારશ દેશદાઝ સ્ત્રી. દેશની લાગણી; રાષ્ટ્રભક્તિ દેવશયની એકાદશી સ્ત્રી, દેવપોઢી અગિયારશ; અષાડ દેશદ્રોહ પુ. દેશ પ્રત્યે બેવફાઈ દેવસેવા સ્ત્રી. દેવની મૂર્તિની પૂજા
દેશદ્રોહી વિ. દેશદ્રોહ કરનારું; પોતાના દેશને બેવફા દેવસ્થલ(-ળ), દેવસ્થાન ન. (સં.) મંદિર
દેશના સ્ત્રી. (સં.) બોધ; ઉપદેશ (જૈન) દેવળ ન. (સં. દેવકુલ, પ્રા. દેઅઉલ-દેઉલ) દેરું (ખાસ દેશનિકાલ પુ. દેશમાંથી કાઢી મૂકવું તે કરીને ખ્રિસ્તીઓનું)
દેશપાર ક્રિ.વિ. દેશની બહાર - દેશનિકાલ થયેલું દેવાતણ, (-ન) ન. (સં. દેવત્વ ઉપરથી) દેવપણું; દેવત્વ દેશપ્રેમ પું. દેશને માટે પ્રેમ; સ્વદેશાભિમાન; રાષ્ટ્રપ્રેમ; દેવાદાર વિ. (દવું+દાર) કરજદાર; માથે દેવું હોય એવું દેશભક્તિ દેવાધિદેવ પું. (સં.) દેવોના પણ દેવ-પરમેશ્વર; ઇંદ્ર દેશપ્રેમી વિ. (સં.) દેશપ્રેમવાળું; દેશભક્ત દેવાનાં પ્રિય વિ. (સં.) ખાસ કરીને અશોક માટેનો ઇલકાબ દેશબંધુ, દેશબાંધવ પં. દેશભાઈ; પોતાના વતનનો માણસ
- દેવોનો પ્રિય (૨) પં. બકરો [‘મોરેટોરિયમ' દેશભક્ત છું. દેશભક્તિવાળો; રાષ્ટ્રસેવક દેવામોકુફી સ્ત્રી, દેવું ચૂકવવાનું મોકૂફ રાખવા દેવું તે; દેશભક્તિ સ્ત્રી. દેશ પ્રત્યેની ભક્તિ, દેશપ્રેમ; રાષ્ટ્રપ્રેમ દેવાલય ન. (સં.) દેવમંદિર; દેવસ્થાન; દેરું. દેશભાઈ પું. પોતાના દેશનો માણસ; દેશબાંધવ દેવાવું અ.ક્રિ. “દેવું’નું કર્મણિ. અટકી જવું (૨) ખૂટવું; દેશવટો પુ. દેશની બહાર હાંકી કાઢવું એ (૨) પરદેશમાં
કાંઈ બાકી ન રહેવું (૩) નિર્વશ થવું એવું વાસ (૩) દેશાટન; દેશનિકાલ દેવાળિયું વિ. દેવાળું કાઢનારું, નાદાર; દેવું ન આપી શકે દેશસેવક છું. દેશસેવા કરનાર

Page #448

દેશસેવા ૪ 3 ૧
[દૈશિક દેશસેવા સ્ત્રી. દેશની સેવા
દેહયાત્રા સ્ત્રી. (સં.) શરીરનિર્વાહ; ભરણપોષણ (૨) દેશસેવિકા સ્ત્રી. દેશની સેવા કરનારી સ્ત્રી
મરણ
જિતરખુ; સ્વાર્થી દેશહિત ન. દેશનું હિત કે ભલું યા કલ્યાણ દેહરખુ વિ. શરીરની જ વધારે ફિકર કર્યા કરનારું (૨) દેશહિતૈષી વિ. (સં.) દેશહિત ઇચ્છનારું
દેહલગ્ન ન. શરીર પૂરતું લગ્ન - સ્નેહલગ્ન નહિ તે દેશાઈ પું. એક અટક (૨) રાજયને કરેલી સેવા બદલ દેહલિ, (-લી) સ્ત્રી. (સં.) ઉંબરો
મળેલી બક્ષિસનો માલિક; વતનદાર (૩) રબારી દેહલિ(-લી)દીપકન્યાય પું. ઉંબરા પર મૂકેલો દીવો જેમ માટેનો માનવાચક શબ્દ
બંને બાજુ પ્રકાશ આપે તેમ બંને બાજુને એકસાથે લાગું દેશાચાર છું. (સં.) દેશનો આચાર-રૂઢિ; સ્થાનિક વ્યવહાર પાડવું તે દેશાટન ન. (સં.) જુદાજુદા દેશોમાં કરવું તે શુટિઝમ દેહવાસના સ્ત્રી. (સં.) વાસનાના ત્રણ પ્રકારોમાંની એક દેશાભિમાનન. (સં.) પોતાના દેશનું અભિમાન; “પેટ્રિયો- દેહવિક્રય પું. (સં.) શરીરનું વેચાણ; વેશ્યાગીરી દેશાભિમાની વિ. (સં.) દેશાભિમાનવાળો
દેહવિલય પં. (સં.) મૃત્યુ; મરણ; દેહનો નાશ; દેહત્યાગ દેશાવર છું. (સં.) પરદેશ; વિદેશ
દેહાત સ્ત્રી. (ફા.) ગામડું દેશાંતર ન. (સં.) દેશાવર; બીજો દેશ પરદેશ વિદેશ દેહાતી વિ. ગામડાનું (૨) પં. ગામડાનો રહીશ દેશાંતર્ગત વિ. (સં.) પોતાના દેશની અંદરનું; દેશમાં દેહાત્મવાદી વિ. (સં.) દેહાત્મવાદનું, -ને લગતું (૨)
આવેલું સમાયેલું ગુિર (૪) મુસાફર - તેમાં માનનારો આદમી દેશિક વિ. (સં.) સ્થાનિક (૨) પં. ભોમિયો (૩) ધર્મગુરુ, દેહાત્મા છું. (સં.) શરીર અને આત્મા દેશી વિ. (સં.) દેશનું; –ને લગતું (૨) સ્વદેશી (૩) પં. દેહાધ્યાસ પું. (સં.) દેહ જ આત્મા છે એવો મિથ્યા ભ્રમ
સ્વદેશનો રહીશ (૪) પ્રાકૃત ભાષાનો એક પ્રકાર (૫) દેહાભિમાન ન. (સં.) દેહનું અભિમાન; દેહની તાકાત સંસ્કૃત નહિ પણ પ્રાકૃત છંદ કે પદ્યરચના (૬) એક વિશેનો ગર્વ
રાગિણી (૭) સંગીતના બે પ્રકારોમાંનો એક દેહાવરણ ન. (સં.) શરીરનું ઢાંકણ દેશીજન પું. દેશનો માસણ; દેશભાઈ
દેહાંત પું. દેહનો અંત; મૃત્યુ; દેહત્યાગ; દેહવિલય દેશીય વિ. (સં.) દેશનું (૨) સ્થાનિક
દેહાંતદંડ પુ. મોતની સજા ચૈિતન્યતત્ત્વ-આત્મા; જીવાત્મા દેશીવાદ ૫. નિજીવાદ; “નેટિવિઝમ' સિર્વત્ર દેહી વિ. (સં.) દેહધારી; શરીરવાળું (૨) પં. દેહમાં રહેલું દેશે(-શો)દેશ ક્રિવિ. (સં.) બધા દેશોમાં (૨) સર્વ સ્થળે; દેહી સ્ત્રી. શરીર; દેહત્યિાગ કરેલો તે સ્થળ (પ્રભાસ-પાટણ) દેશોન્નતિ સ્ત્રી. (સં.) દેશની ઉન્નતિ-ચડતી
દેહોત્સર્ગ કું. દેહત્યાગ; મૃત્યુ (૨) ન. શ્રીકૃષ્ણ જ્યાં દેહદેશ્ય વિ. (સં.) સ્થાનિક; પ્રાંતિક (૨) દેશી; દેશના મૂળ દેડવું ન. ડૅડવું; પાણીનો સાપ
વતનીઓનું વા એમની ભાષામાંથી આવેલું દૈત્ય પું. (સં.) રાક્ષસ; અસુર; દાનવ દસ પું. એક રાગ
દૈનંદિની સ્ત્રી. (સં.) રોજનીશી; ડાયરી દેસાઈ પું. (સં. દેશસ્વામી, પ્રા. દેસાઈ) જુઓ “દેશાઈ દૈનિક વિ. (સં.) દિવસને લગતું; નિત્યનું; રોજિંદું; દેહ ન. (સં.) ગામડું; દેહાત
હંમેશનું (૨) ન. રોજ નીકળતું છાપું દેહ પું, સ્ત્રી. (સં.) શરીર; કાયા દેહવિલય દૈન્ય ન. (સં.) દીનતા; ગરીબાઈ; દીનપણું [ભાગ્ય દેહત્યાગ કું. (સં.) દેહનો ત્યાગ - મરણ; અવસાન; દૈવ વિ. (સં.) દેવ-દેવતાને લગતું; દૈવી (૨) ન. નસીબ; દેહદમન ન. દેહનું દમન, શારીરિક તપસ્યા દૈવગતિ સ્ત્રી. (સં.) નસીબની ગતિ-ઘટના; દૈવીઘટના દેહદશા સ્ત્રી, (સં.) શરીરની હાલત
દૈવજો(-યો) . નસીબનો જોગ - સંયોગ; ભાગ્યવશ; દેહદંડ (૦ન) પું. (સં.) શરીરને કષ્ટ આપવું તે (૨) વિધિવશાત્ * શારીરિક શિક્ષા (૩) શરીરનો અવયવ કાપી દૈવજ્ઞ છું. (સં.) નસીબને જાણનારો – જોષી - નાખવાની શિક્ષા
દેવતન. (સં. દેવત્વ) દિવ્યતિજ (૨) સત્ત્વ; સાર (૩) દેહધર્મ છું. (સં.) શરીરના ગુણધર્મ
શક્તિ; શરીરની તાકાત [‘ટાલિઝમ દેહધર્મવિદ્યા સ્ત્રી. શરીર ક્રિયા વિજ્ઞાન; “ફિઝિયોલોજી' દેવવાદ . (સં.) પુરુષાર્થવાદથી વિરુદ્ધ વાદ; કર્મવાદ; દેહધારણ ન. (સં.) દેહ ધારણ કરવો તે (૨) દેહ ટકાવી દૈવયોગ પું. (સં.) દૈવજોગ; નસીબનો જોગ-સંયોગ રાખવો-જીવવું તે
દૈવાધીન વિ. સં.) દૈવને-નસીબને આધીન દેહધારી વિ. (સં.) જેને દેહ હોય એવું; શરીરી દૈવી વિ. સં.) દેવ સંબંધી; દેવતાઈ (૨) અલૌકિક (૩) દેહપાત પું. દેહનું પડવું તે; મરણ
આકસ્મિક
ગુરુ; ભોમિયો; જાણકાર દેહબંધ . શરીરનું કાઠું; શરીરે બાંધો [મરણ દેશિક પં., વિ. (સં.) દેશનું, -ને લગતું (૨) પ્રાંતિક (૩)

Page #449

દૈહિકો
૪ 3 ૨
|| દોરીસંચો દૈહિક વિ. (સં.) દેહનું, -ને લગતું; શારીરિક દોણી સ્ત્રી. (સં. દોહન, પ્રા. દોહણ) હાંલ્લી (દૂધ, દહીં દો દવેનું આજ્ઞાર્થ બી.પુ.એ.વ. આપો (દેવું'નું આજ્ઞાર્થ વગેરે ભરવાની) - બ.વ. રૂપે)
[ધારું વગેરે) બે દોણું ન. મોટી દોણી (૨) (દોણી જેવું) પેટ; ઉદર દો વિ. (સં. , પ્રા. દો. ગુજરાતીમાં સમાસમાં ‘દો- દોત મું. દવાતશાહીનો ખડિયો; “ક-પોટ' દોઆબ છું. બે નદીઓ વચ્ચેનો પ્રદેશ [(૩) ગુણ; માર્ક દોથો છું. ખોબો; મૂઠો દોકડો પુ. રૂપિયાનો સોમો ભાગ (૨) બાર ટકા વ્યાજ દોદરું(-ળું) વિ. (સં. દર્દર) જીર્ણ, નબળું (૨) ખોખરું દોખ પું. દોષ; ખામી
દોદ(-દિ)શ ક્રિ.વિ. (દશોદિશ ઉપરથી) બંને બાજુએ; દોખી વિ. દોષિત (૨) દોષ આપનાર (૩) પં. શત્રુ (૨) આમતેમ-આજુબાજુ દોગાની સ્ત્રી. જૂઠો આરોપ (૨) અપકીર્તિ; નામોશી દોદળું વિ. જુઓ “દોદ દોજખ ન. (ફા.) નરક; મરણ બાદ પાપના ફળ રૂપે દોધક ૫. (સં.) એક ગણમેળ છંદ
મળતી શિક્ષા ભોગવવાનું કલ્પિત સ્થાન - એક લોક દોધડ ન. પાણી ભરેલું બેડું
(૨) દુઃખથી ભરપૂર કોઈ જગા; નરકાગાર દોપટ વિ. (દો+પટ) બેવડું; બમણું; દૂપટ (૨) પુષ્કળ દોટ સ્ત્રી. દોડવાની ક્રિયા; દોડ
દોપિસ્તાં ન.બ.વ. (ફા. દો + પુશ્ત) અક્ષર ઘૂંટવાનું જાડું દોટવું અક્રિ. લોટવું; આળોટવું; ગબડવું
પૂઠું (૨) દસ્કતશિક્ષક; કૉપીબુક દોર્ટ(-ટા)દોટા સ્ત્રી. દોડાદોડ
દોમદોમ વિ. પુષ્કળ; અતિશય; ઘણું દોટી સ્ત્રી, એક જાતનું કાપડ (૨) કન્યાના બાપને વેવાઈ દોર છું. (અ. દૌર) અમલ; સત્તા (૨) ભભકો; દમામ તરફથી મળતી બક્ષિસ-પહેરામણી
દોર છું. (સં. દવરક, પ્રા. દોરા-દોરિઆ) પતંગની દોરી દોટું ન. જાડી પૂરી
દોરડી સ્ત્રી, પાતળું દોરડું; દોરી; રસી દોડ સ્ત્રી. દોડવાની ક્રિયા કે ઝડપ; દોટ; હડી દોરડું ન દોર; રેસાદાર વસ્તુને વળ દઈ કરાતી બનાવટ; દોડકી સ્ત્રી, એક જાતની તૂરિયાની વેલ
જાડી દોરી; જાડી રસ્સી દોડકું ન, દોડકીનું ફળ; એક જાતનું તૂરિયું
દોરડો ડું. દોરો (૨) મંત્રેલો દોરો બાહ્યાડંબર દોડધામ. દોડમાર સ્ત્રી. દોડાદોડ: ધમાચકડી. દોડાદોડી દોરદમામ ૬. દોર અને દમામ: સત્તાનો ભપકો (૨) દોડવું અ.ક્રિ. (સં. દ્ર) નાસવું; ઝડપથી કૂદને પગલે દોરવણી સ્ત્રી. દોરવવું તે (૨) શિખવણી (૩) માર્ગદર્શન
હીંવું; ધસતા ચાલવું (૨) ખૂબ ઉતાવળથી કામગીરી દરવવું સક્રિ. હાથ ઝાલી ચલાવવું; રસ્તો બતાવવો (૨)
કરવી તે વારંવાર દોડવું તે; દોહેંદોટા દોરા ભરવા; સીવવું (૩) ખાતાવહીમાં ખાતાં દોડંદોડા, દોડાદોડ, (-ડી) સ્ત્રી. દોડધામ; અહીંતહીં મેળવી જવાં દોડી ડું. લેડી; એક વનસ્પતિ
દોરવું સક્રિ. (સં. દોર ઉપરથી નામધાતુ) હાથ ઝાલી દોડું ન. ડોડું; ડોડીનું ફળ
ચલાવવું; રસ્તો બતાવવો (૨) દોરા ભરવા; સીવવું દોડો છું. ડોડો; દાણા ભરેલું હું
(૩) આંકવું (લીટી) (૪) ચીતરવું (ચિત્ર); દોઢ સ્ત્રી. દોઢવવું તે
માર્ગદર્શન; શિખવણી દોઢ વિ. એકને અડધું (૨) પં. દોઢનો આંકડો કે સંખ્યા; દોરંગી(-) વિ. (દો+રંગ) બે રંગવાળું; સમયે સમયે દોઢડહાપણ ન. વધારે પડતું ડહાપણ; ચિબાવલાપણું જુદો જુદો પ્રકાર ધારણ કરતું (૨) મનસ્વી; ચંચળ દોઢડાહ્યું વિ. વધારે પડતું ડહાપણ કરનારું (૨) ન. દોરાચિટ્ટી(-) સ્ત્રી. મંતરેલા દોરા ચિટ્ટી વગેરે; તાવીજ; દોઢડહાપણ કે તેવી વાત
માદળિયું દોઢપણું વિ. લંગડું; લૂલું
દોરિયું ન. (સં. દવરક ઉપરથી) એક જાતનું વસ્ત્ર દોઢવવું સક્રિ. દોઢ ગણું કરવું
કિરવું દોરિયો છું. (સં. દવરક, પ્રા. દારિઆ) એક જાતનું કાપડ દોઢવું સક્રિ. સીવવું; દોરવવું (૨) દોઢવવું; દોઢ ગણું (૨) ગળાનું એક ઘરેણું દોઢાં નબ.વ. (સં. દ્રિકાધ) દોઢના આંકના ઘડિયા દોરી સ્ત્રી, (સં. દવરક, પ્રા. દોરઅ) રસ્સી, દોરડી (૨) દોઢિયાં ન.બ.વ. પૈસો; ધન
પતંગની પાતળી દોરી (૩) લગામ; કાબૂની ચાવી દોઢિયું વિ. દોઢ (૨) ન. દોઢ અને સીવેલું વસ્ત્ર (૩) (૪) કાંઈ માપવાની દોરી
પૈસો; કાવડિયું (૪) જેમાં પ્રાસ દોઢવાય છે એવું ગીત દોરીસંચાર, (-રો) ૫. દોરી ખેંચવાથી હાલતાં ચાલતાં દોઢી સ્ત્રી, (દેવડ ઉપરથી) માંડવી; દેવડી
પૂતળાંને નચાવવાં તે (૨) પાછળ રહીને યુક્તિ દોઢીદાર વિ., પૃ. દોઢી ઉપરનો ચોકીદાર; દરવાન પ્રયુક્તિ કરવી તે
દિોરીસંચારો દોઢું ન. દોઢના આંકનો ઘડિયો
દોરીસંચો . પાછળથી દોરી ખેંચવાનો સંચો – યુક્તિ;
5
,
[૧]'
II

Page #450

દોરેદારો
૪ 3 3
[દ્રવીભવન, કવીભાવ દોરેદાર વિ. દોરાભરેલું
દોહદવતી સ્ત્રી. (સં.) દોહદવાળી-સગર્ભા સ્ત્રી [સાર દોરો છું. (સં. દવરક, પ્રા. દોરઅ) દોરડો; સીવવા વગેરે દોહન ન. (સં.) દોહવું તે; દોહવાની ક્રિયા (૨) તારણ;
માટેનો પાતળો દોરો (૨) ગળાનું એક ઘરેણું (૩) દોહરાવવું સક્રિ. બે વાર કહેવું; ફરી કહેવું (૨) બેવડાવવું કંદોરો (૪) મંતરેલો દોરો
દોહરો છું. (સર. હિં. દુહો) એક છંદ; ૧૩+૧૧ માત્રાનાં દોરાધાગો છું. મંતરેલો દોરો
બે અર્ધવાળો અર્ધસમ માત્રામેળ છંદ દોલ . (સં.) ઝૂલ; હીંચકો; હીંડોળો
દોહવું સક્રિ. (સં. દોહતિ, પ્રા. દોહઈ) ઢોરનું દૂધ કાઢવું દોલ સ્ત્રી. તંગી; ભીડ; અછત
(૨) સાર ખેંચવો; કસ કાઢી લેવો દિૌહિત્ર દોલક !., ન. (ઘડિયાળનો) લોલક
દોહિતર . (સં. દૌહિત્ર, પ્રા. દોહિત્ર)(દીકરીનો દીકરો) દોલત સ્ત્રી. (અ. દૌલત) પૈસો, પૂંજી [માલદાર દોહિતર પું, ન. મૂએલા માણસ પાછળ વહેંચવામાં દોલત(0મંદ, વાન) વિ. પૈસાદાર; શ્રીમંત; ધનવાન; આવતા દૂધબાંધી કરેલા લાડુ દોલન ન. (સં.) ડોલન; લયપ્રકાર - “રીધમ’ દોહિતરી સ્ત્રી. (સં. દૌહિત્રી) દીકરીની દીકરી; દોહિત્રી દોલનકેન્દ્ર ન. (સં.) ડોલવાનું મધ્યવર્તી બિંદુ દોહિત્ર પું. (સં. દૌહિત્ર) દીકરીનો દીકરો; દોહિતર દોલા સ્ત્રી. (સં.) હીંચકો; ઝૂલો (૨) પાલખી; લેબી દોહિત્રી સ્ત્રી, (સં. દૌહિત્રી) દીકરીની દીકરી દોલાયમાન વિ. (સં.) ડોલાયમાન; ડોલતું (૨) ડોલાવી દોહ્યલું વિ. (સં. દુઃખ + ઇલ્લ, પ્રાં. દુહેલ્લ-દુહિલ્લો શકાય તેવું (૩) અસ્થિર ચિત્તવાળું
અઘરે મુશ્કેલ (૨) ન, દુ:ખ: સંકટ [ઉદ્ધતાઈ દોલાયંત્રન. (સં.) ઘડામાં પ્રવાહીભરી તેની અંદર ઔષધિ- દોંગાઈ સ્ત્રી. (દોંગુ ઉપરથી) લુચ્ચાઈ; શઠતા (૨)
ની પોટલી લટકતી રાખી ઔષધિતૈયાર કરવાની રચના દોંગુંવિ. ધૂર્ત; લુચ્ચું (૨) બેઅદબ; ઉદ્ધત (૩) માંસલ; જાડું દોલું વિ. ભોળું (૨) ઉદાર જીવનું; ઉદાર દિલનું દૌર્જન્ય ન. (સં.) દુર્જનતા; બદમાશી દોલોત્સવ પં. (સં.) વૈષ્ણવ મંદિરનો હિંડોળાનો ઉત્સવ દૌર્બલ્ય ન. (સં.) દુર્બળતા, નબળાઈ; નિર્બળતા દોવડા(રા)વવું સક્રિ. “દોહવું'નું પ્રેરક
દૌર્ભાગ્ય ન. (સં.) કમનસીબી; દુર્દેવ દોવાવું અક્રિ. “દોહવુંનું કર્મણિ (કાપડના વેપારી દૌહિત્ર પું. (સં.) દીકરીનો દીકરો; દોહિત્ર દોશીપું. (સંદોષિક, પ્રા. દોસિઅ) કાપડવેચનારો ફેરિયો; દૌહિત્રી સ્ત્રી. (સં.) દીકરીની દીકરી; દોહિત્રી [ધરતી દોષ છું. (સં.) ભૂલ ચૂક (૨) ખોડખાંપણ; ખામી (૩) ઘાવાપૃથિવી ન.બ.વ. (સં.) ઘી અને પૃથ્વી, આકાશ અને
અપરાધ; ગુનો; વાંક (૪) લાંછન; કલંક (૫) પાપ શુતિ સ્ત્રી, તેજ; ક્રાન્તિ; પ્રકાશ; પ્રભા (૨) લાવણ્ય દોષગ્રાહી વિ. (સં.) દોષનું જ ગ્રહણ કરનારું; છિદ્રો દ્યુતિમંત વિ. (સં.) તેજસ્વી; કાંતિમાન શોધ્યા કરનારું
ઘુલોક છું. (સં.) સ્વર્ગ (૨) આકાશ દોષદર્શી વિ. (સં.) (પારકાના) દોષ જોનારું - ખોળનારું ધૂત ન. (સં.) જુગટું; જુગાર દોષદૃષ્ટિ સ્ત્રી, (સં.) (પારકાના) દોષ જોવા તે ચૂતવિદ ન. જુગટું જાણનાર; જુગારિયો દોષદેખું વિ. સામાનો દોષ જ જોનારું, દોષદર્શી ધોત . (સં.) ઘુતિ; તેજ; પ્રકાશ દર્શાવનારું દોષમય વિ. (સં.) દોષથી ભરેલું; દોષરૂપ
ધોતક વિ. (સં.) પ્રકાશ પાડનાર (૨) સ્પષ્ટ કરનારું દોષરહિત વિ. (સં.) દોષ વિનાનું, નિર્દોષ
ઘી સ્ત્રી, (સં.) આકાશ (૨) સ્વર્ગ સિક્કો દોષારોપી,(-પક) વિ. તહોમત ચડાવનાર
દ્રમ પું. (સં.) જૂના ચાર રૂપિયાનો ચાંદીનો એક પ્રાચીન દોષારોપ,(૦ણ) ન. (સં.) માથે દોષ ચડાવવો તે; આળ દ્રવ, (૦ણ) પં. (સં.) દ્રવવું તે (૨) ગળેલો રસ; પ્રવાહી
ચડાવવું તે; આક્ષેપ ગુનેગાર (૨) પાપી રસ ગિળવું (૩) ગદગદ થવું (દિલનું). દોષી, (-ષિત) (સં.) વિ. દોષવાળું (૨) અપરાધી; દ્રવવું અકિ. (સં. દુ-દ્રવ) પીગળવું; ઓગળવું (૨) ઝરવુંદોર્ષકદેષ્ટિ સ્ત્રી. (સં. દોષ+એકદષ્ટિ) માત્ર (પરાયા) દોષ દ્રવગતિશાસ્ત્ર ન. (સં.) પ્રવાહીની ગતિ વિશેનું શાસ્ત્ર; જોવાનો ખ્યાલ (૨) વિ.દોષ કાઢવાની જ વૃત્તિવાળું “હાઈડ્રોનેમિક્સ
[‘હોસ્ટેટિક્સ દોસ્ત !., (વેદાર) પુ. (ફા.) મિત્ર; ભાઈબંધ દ્રવસ્થિતિશાસ્ત્ર ન. (સં.) પ્રવાહીની સ્થિતિને લગતું શાસ્ત્ર; દોસ્તદારી સ્ત્રી મિત્રાચારી; ભાઈબંધી મિત્રતા મિત્રતાનું દ્ર(-દ્રા)વિડ કું. (સં.) દક્ષિણના એક પ્રદેશનું પ્રાચીન નામ દોસ્તાના ૫. (ફા.) મિત્રતા; દોસ્તી (૨) વિ. દોસ્તીનું; (૨) ત્યાંનો વતની
ગિદગદિત દોસ્તાર ૫. મિત્ર; ભાઈબંધ; “ફ્રેન્ડ
દ્રવિત વિ. (સ.) દ્રવેલું; પીગળેલું; ઓગળેલું (૨) દોસ્તી સ્ત્રી. મૈત્રી; ભાઈબંધી (૨) ના. માટે; વાસ્તે દ્રવીકરણ ન. (સં.) પ્રવાહીરૂપ થવું તે; ઘન પદાર્થને દોહદ ૫., ન. (સં.) ગર્ભવતી સ્ત્રીને થતો અભિલાષ; ઓગાળવો તે
ઓિગળી જવું તે ભાવો (૨) તીવ્ર ઈચ્છા
દ્રવીભવન ન. દ્રવીભાવ ૫. દ્રવરૂપ થવું તે; ઘનપદાર્થનું

Page #451

દ્રવીભૂત]
A
દ્રવીભૂત વિ. (સં.) દ્રવેલું; દ્રવિત થયેલું; ઓગળી ગયેલું (૨) લાગણીથી ગદ્ગદિત થયેલું દ્રવ્ય ન. (સં.) પૈસો; નાણું (૨) વસ્તુ; પદાર્થ; મૂર્ત કે અમૂર્ત વસ્તુ; ‘મૅટર' (૩) મૂળ તત્ત્વ દ્રવ્યમાન ન. (સં.) દ્રવ્યની કિંમત (૨) પદાર્થમાં રહેલ પ્રકૃતિ તત્ત્વનું પરિમાણ (૩) પિંડમાત્રા; માત્રામાન દ્રવ્યવાચક વિ. (સં.) પદાર્થવાચક; દ્રવ્યવાચી દ્રવ્યવાન વિ. (સં.) ધનવાન; ધનિક; પૈસાદાર [ત દ્રવ્યસંગ્રહ, દ્રવ્યસંચય પું. (સં.) દ્રવ્ય સંઘરવું કે એકઠું કરવું દ્રવ્યોપાર્જન ન. (સં.) ધન મેળવવું તે; અર્થોપાર્જન દ્રષ્ટવ્ય વિ. (સં.) જોવા યોગ્ય; દર્શનીય દ્રષ્ટા પું. (સં.) જોનારો (૨) પ્રકૃતિના સાક્ષીરૂપ આત્મા (૩) લાંબી નજર કે બુદ્ધિવાળો પુરુષ (૪) દેખરેખ રાખનાર; નિરીક્ષક (૫) આત્મદર્શન કરનારો દ્રષ્ટ્રકામ વિ. (સં.) જોવાની ઇચ્છાવાળું દ્રષ્ટ્રી વિ., સ્ત્રી. (સં.) જોનાર સ્ત્રી; દ્રષ્ટા સ્ત્રી ગ્રહ પું. (સં. હ્રદ, પ્રા. દ્રહ. વ્યત્યય) ધરો; હૃદ; ધૂનો દ્રાક્ષ(-ક્ષા) સ્ત્રી. (સં.) એક જાતનું ફળ; દરાખ; અંગૂર; કિસમિસ, ધરાખ
દ્રાક્ષ(ક્ષા)લતા સ્ત્રી. દ્રાક્ષની વેલ દ્રાક્ષાપાક હું. (સં.) જેમાં દ્રાક્ષ છે તેવું એક ઔષધ (૨) રસિક છતાં અર્થગંભીર કાવ્યરચના
૪૩૪
દ્રાક્ષારસ પું. (સં.) દ્રાક્ષનો રસ દ્રાક્ષાસવ પું. દ્રાક્ષનો આસવ દ્રામ ન. ધન; દોલત દ્રાવ છું. (સં.) દ્રાવણ
દ્રાવક વિ. (સં.) ઓગાળી નાખે એવું (૨) ન. ધાતુઓ વગેરેનો ઝટ રસ બને એ માટે એની સાથે ભેળવવાનો એક પદાર્થ
દ્રાવણ ન. (સં.) દ્રવાવેલું-પ્રવાહીરૂપ બનાવેલું તે દ્રાવિડ વિ. (સં.) દક્ષિણમાં પૂર્વકિનારે આવેલા દ્રવિડ દેશનું (૨) પું. એ દેશની વ્યક્તિ (૩) દક્ષિણના બ્રાહ્મણોની પાંચ જાતિમાંની એકનો માણસ (દ્રાવિડ, કર્ણાટ, ગુર્જર, મહારાષ્ટ્ર અને તૈલંગ) [લંબાણ દ્રાવિડી પ્રાણાયામ કું. બિનજરૂરી કે સીધું સરળ નહિ એવું દ્રાવ્ય વિ. (સં.) ઓગળે એવું; ‘સોલ્યુબલ’ દ્રુત વિ. (સં.) ઝરેલું; ટપકેલું (૨) ઉતાવળું; ઝડપવાળું • (૩) ઝડપી ઉચ્ચારેલું
દ્રુતગતિમાર્ગ પું. વિના અવરોધે ઝડપથી વાહનો જઈ શકે એવો પાકો રાજમાર્ગ; ‘ઍક્સપ્રેસ-હાઈવે’ ધ્રુતવિલંબિત ન. (સં.) એક ગણમેળ છંદ દ્રુપદ પું. (સં.) પાંચાલ દેશના રાજા; દ્રૌપદીના પિતા દ્રુમ ન. (સં.) ઝાડ; વૃક્ષ
દ્રુમતળાઈ સ્ત્રી. પાંદડીની બનેલી પાથરવાની ગોદડી
[દ્વિગૃહી
દ્રોણ પું. (સં.) પાંડવકૌરવના ગુરુ (૨) પું., ન. એક માપ (એક કે ચાર આઢક જેટલું) (૩) દડિયો (૪) કાગડો (૫) લાકડાનો ઘડો
દ્રોણમુખ ન. (સં.) જ્યાં સમુદ્ર, નદી અને જમીન ત્રણે પ્રકારે વેપારની સુવિધા હોય તેવું બંદર દ્રોણિ(-ણી) સ્ત્રી. (સં.) હોજ; કૂંડી
દ્રોહ પું. (સં.) દગો; બેવફાઈ (૨) ઈર્ષા; વેર; દ્વેષ દ્રોહી વિ. (સં.) દ્રોહ કરનારું; બેવફા (૨) વિદ્યાતક દ્રૌણિયાન(-નિ) પું. (સં.) દ્રોણ પુત્ર; અશ્વત્થામા દ્રૌપદી સ્ત્રી. (સં.) દ્રુપદ રાજાની પુત્રી; પાંડવોની પત્ની; પાંચાલી
દ્રૌપદેય પું. (સં.) દ્રૌપદીના પાંચ પુત્રોમાંનો દરેક -દ્વય વિ. (સં.) બે (સમાસને અંતે) હ્રયી સ્ત્રી. (સં.) બેનો સમૂહ [(૪) ઝઘડો; બખેડો દ્વંદ્વ પું. (સં.) દ્વંદ્વ સમાસ (૨) ન. બેનું જોડું (૩) દ્વંદ્વયુદ્ધ દ્વંદ્વયુદ્ધ ન. (સં.) બે જણ વચ્ચેનું યુદ્ધ
દ્વંદ્વસમાસ પું. બે કે વધારે શબ્દોનો સમાસ. ઉદા. ‘રામલક્ષ્મણ’, ‘માબાપ'
દ્વંદ્વાતીત વિ. (સં.) સુખદુઃખ, પાપપુણ્ય વગેરે દ્વંદ્વોને તરી ગયેલું; બે પદાર્થ કે તત્ત્વ હોવાના અનુભવની પાર ગયેલું
દ્વંદ્વી વિ. (સં.) દ્વંદ્વમાંનું એક (૨) પ્રતિસ્પર્ધી દ્વાદશ વિ. (સં.) દસ વત્તા બે (૨) પું. બારનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૧૨’
દ્વાદશી સ્ત્રી. (સં.) બારશ તિથિ
દ્વાપર પું. (સં.) ચાર યુગોમાંનો ત્રીજો યુગ દ્વાર ન. (સં.) બારણું; દરવાજો
દ્વારકા સ્ત્રી., ન. (સં.) એક તીર્થ-શ્રીકૃષ્ણની રાજધાની દ્વારકા(ધીશ, પતિ, નાથ) પું. (સં.) શ્રીકૃષ્ણ; દ્વારિકાના સ્વામી દ્વારકેશ પું. (સં.) શ્રીકૃષ્ણ
દ્વારપાલ (સં.), (-ળ) પું. દરવાન; ચોકિયાત દ્વારા ના. (સં.) મારફતે; વાટે; વડે દ્વારામતી, દ્વારિકા (સં.) સ્ત્રી. દ્વારકા [જેમ કે, દ્વિગુણ) દ્વિ વિ. (સં.) બે (સમાસના પહેલા પદ તરીકે આવે છે. દ્વિઅર્થી વિ. બે અર્થવાળું (૨) અસ્પષ્ટ; સંદિગ્ધ; દ્વિઅર્થી દ્વિઅંગી વિ. (સં.) બે અંગ કે ઘટકવાળું [‘ડાયૉક્સાઇડ’ દ્વિઑક્સાઇડ પું. ઑક્સિજનના બેપરમાણુવાળોઑક્સાઇડ; દ્વિકર્મક વિ. (સં.) બે કર્મવાળું (ક્રિયાપદ) [પંચવટી દ્વિગુ પું. (સં.) કર્મધારય સમાસનો એક પ્રકાર. ઉદા. દ્વિગુણ વિ. (સં.) બમણું; બેવડું દ્વિગુણિત વિ. બેથી ગુણેલું; બમણું
દ્વિગૃહી વિ. (સં.) બે ગૃહ કે વિભાગવાળું (જેમ કે, ધારાસભા); ‘બાઇšમેરલ’

Page #452

દ્વિઘાતો
૪ 3 ૫
[ ધકાવવું દ્વિઘાત વિ. (સં.) એકની એક રકમ તેની તે રકમથી ગણતાં દ્વીપકલ્પ પે. જેની ત્રણ બાજુએ પાણી હોય તેવો લગભગ આવતી રકમ, વર્ગ; “ક્વોડ્રેટિક' (ગ.)
- દ્વિપ(ટાપુ) જેવો જમીનનો ભાગ; “પેનિનસૂલા' દ્વિઘાતપદી સ્ત્રી. જે પદીનું દરેક પદ બે ઘાતનું અથવા દ્વીપસમૂહ . (સં.) ટાપુઓનો સમૂહ; “આર્કિપેલેગા'
એક પદ બે ઘાતનું હોય અને અન્ય કોઈ પદ બે ઘાતથી જ પું. (સં.) ઈર્ષા, વેરઝેર (૨) અપ્રિયતા; તિરસ્કાર;
વધુ ઘાતનું ન હોય એવી પદી; “ક્વેડેટિક એસ્ટેશને શત્રુતા - (ગ.) [વૈશ્ય (૩) દાંત (૪) ન. પંખી; અંડજ દ્વેષભાવ પું. ષની લાગણી દ્વિજ વિ. (સં.) બે વાર જન્મેલું (૨) પં. બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય કે લેષિણી વિ. સ્ત્રી, દ્વેષ કરનારી સ્ત્રી દ્વિજન્મા છું. (સં.) દ્વિજ, બ્રાહ્મણ
દ્રષી વિ. (સં.) દ્વેષવાળું; વેષ કરનાર બ્રિજરાજ પું. (સં.) ઉત્તમ દ્વિજ-બ્રાહ્મણ (૨) ગરુડ દ્વષ્ટ . (સં.) દેષ કરનારો; દુશ્મન બ્રિજેન્દ્ર પું. (સં.) ચંદ્ર (૨) બ્રાહ્મણ
દ્વૈત ન. (સં.) બેપણું; ભિન્નતા બ્રિજેશ-શ્વર) પું. (સં.) ચંદ્ર (૨) બ્રાહ્મણ
દ્વૈતબુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) જુઓ દ્વિતભાવ” દ્વિતલ વિ. (સં.) બે માળનું; બે સપાટીવાળું; “ડાઈ હેડલ દ્વતભાવ પુ. ઈશ્વર અને જગત વચ્ચે દ્વતની બુદ્ધિ-ભાન દ્વિતલકોણ છું. (સં.) દ્વિતલ પ્રકારનો ખૂણો
દ્વૈતમ પું, ન. ઈશ્વર અને એમાંથી નીકળેલા જડ ચેતન દ્વિતીય વિ. (સં.) બીજું
પદાર્થ હવે સર્વથા અલગ છે એવો આચાર્ય મધ્વનો દ્વિતીયા સ્ત્રી. બીજી વિભક્તિ (૨) બીજ (તિથિ) સિદ્ધાંત; “બ્રુઆલિઝમ' દ્વિત્ય ન. (સં.) બે હોવાપણું [વાળું (૩) ન. કઠોળ વૈતવાદ પું. (સં.) બ્રહ્મ અને જગત, જડ અને ચેતન વગેરે દ્વિદલ (સં.), (-ળ) વિ. બે દલ-ફાડવાળું (૨) બે પાંખડી- તત્ત્વો એકબીજાથી ભિન્ન છે એવો મધ્વાચાર્યનો મત દ્વિધર્મી વિ. બે ગુણધર્મવાળું (રા બે ધર્મ પાળનારું દ્વૈતવાદી વિ. (સં.) દ્વૈતવાદને લગતું (૨) દ્વૈતવાદને દ્વિધા ક્રિ.વિ. (સં.) બે રીતે (૨) સ્ત્રી. દુવિધા; જંજાળ; માનનારું (૩) પં. દ્વૈતવાદમાં માનનારો મુક્લી
વૈતાદ્વૈત ન. (સં.) દ્વૈત કે અત; ભેદભાવ; જીવ જગત દ્વિપ છું. (સં.) હાથી
અને ઈશ્વર અલગ અલગ અનુભવાતાં હોવા છતાં દ્વિપક્ષ વિ. (સં.) બે પાંખવાળું (૨) ન. પક્ષી
આત્યંતિક રીતે અનન્ય છે એવો નિબકાચાર્યનો સિદ્ધાંત દ્વિપક્ષી,(૦૫) વિ. (સં.) બંને પક્ષોને લગતું; ઉભયપક્ષી તૈધીભાવ છું. (સં.) ભેદભાવ; દૈત (૨) અનિશ્ચય; સંશય દ્વિપત્નીત્વન. (સં.) બે પત્ની પરણી શકાય તે; બાઈગેમ' (૩) બહાર અને અંદર જુદો ભાવ રાખવો તે દ્વિપદ વિ. (સં.) બે પગવાળું; દ્રિપાદ (૨) જેમાં માત્ર દ્વૈપાયન છું. (સં.) મહાભારતના કર્તા - વેદવ્યાસ
બે પદ છે એવું સમીકરણ; “બાયનોમિયલ હૈમાસિક વિ. (સં.) દર બે માસે આવતું, બનતું (૨) ન. દ્વિપદસમીકરણ ન. (સં.) માત્ર બે પદ હોય તેવું દર બે માસે પ્રગટ થતું છાપું સમીકરણ; “બાયનોમિયલ ઇન્વેશન
દ્રય વિ. (સં.) બે
[અસ્પષ્ટ, સંદિગ્ધ દ્વિભાજક વિ. (૨) પું. (સં.) દુભાગનાર; બાયસેક્ટર' કયર્થ, (-W) વિ. (સં.) બે અર્થવાળું, દ્વિ-અર્થી (૨) દ્વિભાષી વિ. (સં.) બે ભાષાવાળું; બે ભાષા બોલતું દ્વયાશ્રયી વિ. બે ઉપર આશ્રયવાળું દ્વિમાસિક વિ. (સં.) ત્રૈમાસિક; દર બે માસે આવતું; બનતું
(૨) ન. દર બે માસે પ્રગટ થતું છાપું - સામયિક દ્વિમુખી વિ. (સં.) બે મુખવાળું; બે તરફ કે પ્રકારવાળું દ્વિરદ . (સં.) હાથી
ધ છું. (સં.) ગુજરાતી લિપિનો દંતસ્થાની ચોથો વ્યંજન દ્વિરુક્ત વિ. (સં.) બે વાર કહેવાયેલું
(૨) સારીગમમાં પૈવત સ્વરની સંજ્ઞા દ્વિતિ સ્ત્રી. (સં.) બે વાર કહેવું તે
ધક(-બ) સ્ત્રી. તરસ (૨) ધગશ, ઉત્સાહ (૩) ઉતાવળ દ્વિરેફ છું. (સં.) ભ્રમર; ભ્રમરો
તિ (૪) ધ્યાન (૫) માનસિક ઉકળાટ દ્વિભવ . (સં.) વર્ણનું બેવડાવું તે; બે ભાવ હોવાપણું ધકમક સ્ત્રી. ઉતાવળ; ત્વરા (૨) ક્રિ.વિ. ઉતાવળથી; દ્વિવચન ન. (સં.) બેનો બોધ કરે એવું વચન [(ગ) ત્વરાથી દ્વિવત્મક વિ. (સં.) ચાર ઘાતવાળું, “બાઈક્લોપેટિક' ધકવું અ.જિ. આગળ ચાલવું; ધપવું; ધકેલાવું ત્રિવધુ વિ. બે વર્ષના આયુષ્યવાળું, બે વર્ષ જીવનારું પકવું અ.ક્રિ. ધખવું; સળગી ઊઠવું
ભીડ વિવિધ વિ. (સં.) બે પ્રકારનું-રીતનું.
ધકાધક શ્રી. ધક્કા ધક્કી, સામસામી ધક્કા મારવા તે (૨) દ્વિવેદી પું. (સં.) બે વેદ જાણનાર
ધકાવવું સક્રિ. ધક્કાવાવું; ધકેલવું (૨) તડામાર આગળ દીપ પું. (સં.) બેટ; ટાપુ; “આઈલેન્ડ
ચલાવવું

Page #453

ધકેલવું
૪ 3 ૬
|| ધણી ધકેલવું સક્રિ. ધક્કો મારવો; હડસેલવું (૨) ગમેતેમ ધડકાર,(રો) ૫. ધડ અવાજ; ધબકારો
બેદરકારીથી આગળ ને આગળ ચલાવ્યું જવું; દીધે ધડકી સ્ત્રી. ધાબળી (૨) ગોદડી (૩) નાનું આસન
રાખવું કરવું એ; ધીરે ધીરે કામ કરવું તે ધડધડ ક્રિ.વિ. ધારા પડે કે લાકડી વગેરે ઉપરાઉપરી ને ધકેલપટ્ટી સ્ત્રી. ઢીલ કરતે કામ કરવું એ; કરવા ખાતર કામ જોરથી પડેતેનો અવાજથાય તેમ(૨) બેધડકર્યાવિના ધકેલ-પાંચશેરી સ્ત્રી. હડસેલો, ઠેલો; ધક્કો (૨) ભીડ ધડધડવું અ.ક્રિ. ધડધડ થવું (૨) એકદમ તૂટી પડવું ધન્કંધક્કા, ધક્કા ક્કી સ્ત્રી, સામસામી ધક્કા મારવા તે ધડધડાટ પું. ધડધડ અવાજ (૨) ક્રિવિ. ઝપાટાભેર (૩) ધક્કામુક્કી સ્ત્રી. (ધક્કામુક્કી ઉપરથી) ધક્કા અને મુક્કાથી રોફથી; રુઆબથી
તિ મારામારી કે પડાપડી કરવી તે; ઠેલંઠેલા આંટો ધડધડાટી સ્ત્રી. ઉતાવળ (૨) ધડબડ ધડબડ અવાજ કરવો ધક્કો ખું. હડસેલો, ઠેલો (૨) નુકસાન; તોટો (૩) ફેરો; ધડધડાવવું સક્રિ. ધધડાવવું; ખૂબ ઠપકો આપવો ધક્કો . (અ. “ડોક') ડક્કો; માલ ચડાવવા અને ધડંડા સ્ત્રી. ધડધડ અવાજ સાથેની મારામારી; ધડાધડી ઉતારવાની જગા
ધડાકાબંધ કિ.વિ. ધડાકા સાથે (૨) સપાટામાં; એકદમ ધખધખવું અક્રિ. ધખવું; સમસમવું
ધડાકાભડાકા પુ.બ.વ. ધડાકા અને ભડાકા (૨) તોપ અને ધખધખાટ ૬. ધખધખવાની ક્રિયા (૨) ક્રોધના આવેશ બંદકના અવાજ ધખનાસ્ત્રી. (“ધખવું' ઉપરથી) રટણ; ચિંતન (૨) બળતરા ધડાકો પુ. મોટો અવાજ; ભડાકો (૨) સાંભળનાર ચોકે ધખમખ સ્ત્રી, ધકમક; ઉતાવળ; વરા; ઝડપ
એવી નવી કેવિચિત્રવાત કેબનાવ (૩) કાળનોઝપાટો ધખવું અક્રિ. (સં. ધક્ષતિ, પ્રા. ધમ્બઈ) ધીકવું (૨) ગુસ્સે ધડાધડ ક્રિ.વિ. તડાતડ, ઉપરાછાપરી, ઝપાટામાં એમ થવું (૩) સક્રિ. ઠપકો આપવો
સૂચવતો અવાજ (૨) (લા.) એકદમ; જલદી ધખારો છું. (ધખવું ઉપરથી) બાફ; ગરમી; તપારો (૨) ધડાધડી સ્ત્રી, ધડધડા (૨) ધમાલ (૩) (લા.) ઉતાવળ; ઝંખના; મનમાં ઘૂમ્યા કરવું તે
ત્વરા (૪) મારામારી; વાયુદ્ધ . ધગડધોંશ-સ) સ્ત્રી. ખોટી ઉતાવળ
વાપીટ સ્ત્રીએ જોરથી છાતી ફૂટવી એ (૨) મારપીટ; કંકાસ ધગડમલ ૫. જોરાવર અને ખડતલ માણસ; ધિંગડમલ ધડિંગ જિ.વિ. ઢોલ પર દાંડિયો પડવાનો અવાજ થાય ધગડું ન. ફૂલો; ઢગરો (૨) પટાવાળો (તિરસ્કારમાં) (૩) એમ; ધડીમધડીમ
વિ. ચરબીને લીધે જાડા શરીરવાળું (૪) વ્યભિચારી ધડીમધડીમ ક્રિ.વિ. ધડધડ ધગડો !. કૂલો; થાપો (૨) લંગોટિયો બાવો ધડી સ્ત્રી. એક તોલ કે વજન (૨) અડસટ્ટો ધગધગ ક્રિવિ. એકદમ સળગી ઊઠે એમ ગિરમ થવું ધડૂકવું અક્રિ. (દ. ધુડુક્ક) ગાજવું (૨) ઘાંટા કાઢવા ધગધગવું અ.ક્રિ. (દ. ધગધગ) જોશથી બળવું (૨) ખૂબ ધડૂસ ધડૂસક્રિ.વિ. આછો “ધડ અવાજ થાય એમ; “ધડૂમ ધગવું અક્રિ. ધખવું; ધીકવું; ગુસ્સે થવું; દાઝવું (૨) ધસ' એવા અવાજથી (૨) ફૂટવાનો અવાજ થાય એમ
સ.કિ. ઠપકો આપવો (લાગણી; ઉત્કટતા ધડો છું. (સં. ધટક, પ્રા. ધડઅ) ત્રાજવાનું સમતોલપણું ન ધગશ સ્ત્રી. (ધગવું ઉપરથી) પ્રબળ હોંશઃ ઉત્સાહ ભરેલી હોવું તે (૨) તેનું સમતોલપણુંલાવવામુકાતોભાર (૩) ધગારી ન. તાવની જરકી; ઝીણો તાવ
બોધ (૪) નિયમ; ઠેકાણું, ધોરણ (૫) ગણના; કદર; ધજ વિ. સં. ધ્વજ) શ્રેષ્ઠ (૨) મજબૂત (૩) જોશીલું (૪) બૂજ (૬) સમતોલપણું, મગજની સ્થિરતા (૭) દસંત સ્ત્રી. ચાલ; આકૃતિ
ધણ સ્ત્રી, (દ. પ્રા. ધણિઆધણી) ગર્ભવતી જુવાન વહુ ધજા સ્ત્રી. (સં. ધ્વજા) વાવટો; ધ્વજ; ઝંડો નિંદા ધણ ન. (સં. ઘન, પ્રા. ધણ) (ગાયોનું) ટોળું ધજાગરો પં. ધજા પકડનારો (૨) ધજાનો દંડ (૩) ફજેતી; ધણખૂટ પુ. ધણમાં રાખેલો આંકેલો સાંઢ, આખલો ધજાપતાકા સ્ત્રી. ધજા અને પતાકા; નાનામોટા વાવટા ધણધણવું અ.ક્રિ. ધણધણ થવું (૨) કંપવું. ધડ ન. (દ.) માથા વિનાનું શરીર (૨) મૂળ પાયો (૩) ધણધણાટ પુ. ધણધણ એવો અવાજ (૨) (લા.) સખત શક્તિ; તાકાત
બોલાચાલી કે ઝધડો. ધડ કિ.વિ. કાંઈ પડવાનો અવાજ - “ધડ' અવાજથી ધણિયાટી સ્ત્રી. ધણધણવું તે
[માલિક સ્ત્રી ધડ સ્ત્રી. માથાકૂટ
એવા અવાજથી ધણિયાણી સ્ત્રી. (ધણી' ઉપરથી) વહુ, પત્ની (૨) ધડક સ્ત્રી, હૃદયનો કંપ (૨) બીક; ભય (૩) ક્રિ.વિ. ધણિયાતુંવિ. ધણી-માલિકવાળું(૨) માલિકીનું સ્વામિત્વવાળ ધડકધડક વિ. ધડકતું હોય એમ (હૃદય)
ધણિયામો પં. દુબળાનો ધણી ધડકણ વિ. બીકણ; ડરપોક (૨) જેનું હૃદય ધડક ધડક ધણિયાણું ન. (સં. ધનિત્વક, પ્રા. ધણિયપ્પઅ) ધણીપણું થાય છે તેવું
[ભય લાગવો ધણી છું. (સં. ધનિક, પ્રા. ધણિઅ) માલિક (૨) પતિ ધડકવું અ.ક્રિ. ધબકવું, થડકવું; ધડક ધડક થવું (૨) (લા.) (૩) વિ. માલિક. જેમ કે, આનું કોઈ ધણી નથી.

Page #454

ધણીજોગ(-ગી)
૪ 39
[ ધબાધબી ધણીજોગ, (-ગી) વિ. સ્ત્રી. વેચાણ લેનારને જ મળે એવી ધનુરાસન, ધનુષ્યાસનન. યોગનું એક આસન કરનારું,
ધનુર્ધર (સં.), (-રી) મું. બાણાવળી (૨) વિ. ધનુષ્ય ધારણ ધણીધોરી છું. માલિક (૨) રક્ષક; સંભાળ રાખનાર ધનુર્માસ પું. સૂર્ય ધન સંક્રાંતિમાં હોય તે મહિનો ધણીપદ(-૬) ન. ધણીનું સ્થાન; ધણીપણું
ધનુર્વા, (ત) પું. (સં. ધનુરૂવાત) એક રોગ; ધનુર ધણીમૂઉં વિ. જેનો ધણી મરી ગયો છે તેવું (ઢોર). ધનુર્વિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) ધનુષ્ય વાપરવાની વિદ્યા ધણીરણી . કુલ માલિક; ધણધોરી
ધનુર્વેદ પું. (સં.) ધનુર્વિદ્યા (૨) એક ઉપવેદ ધણીવખું વિ. ધણીના પક્ષનું (૨) અસહાય
ધનુષ, (-ધ્ય) ન. (સં. ધનસુ, પ્રા. ધનુષ, કામઠું; ચાપ ધણેણાટ . (-ટી) સ્ત્રી. ધણણવું તે; ધણધણાટી (૨) ધનુષ(-ધ્ય)તકલી સ્ત્રી, ધનુષ જેવા સાધન વડે ફેરવવાની ગર્જના (૩) કંપારી
તક્લી ધત ઉર્દુ તુચ્છકારદર્શક-ધુતકારવાનો ઉદ્ગાર [(૩) ગ૫ ધનુષ્કસ છું. ) આવો કોંસ ધતિંગ ન. ઢોંગ; ખાલી ધામધૂમ (૨) ધૂર્તતા; છેતરપિંડી ધનેડું, -) ન. (સં. ધાન્યકીટક, પ્રા. ધાન્સકીડ) દાણામાં ધતૂ-તુ)રો . (સં. ધતૂર) એક વનસ્પતિ; ધંતૂરો
સડો કરનારું એક જીવડું: કિલું ધરા પં. એક છંદ (પિં.)
ધનેતર વિ. બહુ પૈસાદાર (૨) બહુ લાગવગવાળું ધધક(-ખ, -ગ)તું વિ. ધગધગતું
ધનેશ,-શ્વર) પું. (સં.) કુબેર ધધડાવવું સ.ક્રિ. ધડધડ-ખૂબ ઠપકો આપવો; ધડધડાવવું ધનોતપનોત ન. નખ્ખોદ; સર્વનાશ ધધૂડો ૫. ધડધડ પડતો-મોટો જબરો દદૂડો
•ધન્ય વિ. સં.) ભાગ્યશાળી (૨) વખાણવા યોગ્ય (૩) ધન, (૦ધન) ઉદ્. ધન્ય; શાબાશ
- કૃતાર્થ (૪) ઉદ્. શાબાશ; વાહવાહ ધન ન. (સં.) દોલ; પૈસો (૨) સમૃદ્ધિ; જેમ કે, પશુધન, ધન્યતા સ્ત્રી, (-ભાગ્ય) ન. અહોભાગ્ય; સુભાગ્ય વિદ્યાધન (૩) ધન રાશિનું (૪) વત્તા બતાવતું પદ; ધન્યવાદ !. (સં.) શાબાશી પૉઝિટિવ' (ગ.)
ધન્યા વિ. (સં.) સુખી; સુભાગી (૨) સ્ત્રી. આયા; “નર્સ ધનતેરશ,(-સ) સ્ત્રી. આસો વદ તેરસ; ધનત્રયોદશી ધન્યાશ્રી સ્ત્રી. (સં.) દીપક રાગની એક રાગિણી (સંગીત) ધનદ પું. (સં.) કુબેર
ધવંતરિ પું. (સં.) દેવોના વૈદ્ય ધનદોલત ન.બ.વ. માલમિલકત; માલમત્તા
ધની . (સં.) બાણાવળી ધનધન ઉદ્. ધન્ય ધન્ય (૨) અહોભાવ
ધપવું અ.ક્રિ. આગળ ધસવું-વધવું
મિારી ધનધાન્ય ન. આર્થિક સંપત્તિ અને અનાજ, ધન અને ધાન્ય ધપાધપ, ધખંધપ્પા, ધખાધણી સ્ત્રી. પપ્પાથી થતી મારાધનપતિ, ધનપાલ પું. (સં.) કુબેર (૨) ધનિક; પૈસાદાર ધપાવવું સક્રિ. આગળ વધારવું; ધકેલવું થાપટ; ધબ્બો ધનભંડાર છું. (સં.) ધનનો ભંડાર; ખજાનો
ધપ્પો . (ધપ ઉપરથી) મુક્કો; ખુલ્લા કે પોલા હાથની ધરખાસ્ત્રી (સં.) (હાથમાંની) ધનબતાવનારી હસ્તરેખા ધફર્ડ વિ. જાડું; ધિંગું સાથે બોલાય છે.) ધનવંત, ધનવાન (સં.) વિ. ધનવાળું; શ્રીમંત; પૈસાદાર ધફોવું સક્રિ. ધોવું (૨) ધોયા પછી સૂકું કરવું (ધોવું હોવું ધનસંગ્રહ, ધનસંચય પું. (સં.) ધન એકઠું કરવું તે; ધનનો ધબ ક્રિ.વિ. કાંઈ પડવાનો કે પછડાવાનો કે ઠોકાવાનો સંઘરો
અવાજ (૨) ધબ્બો મારવાનો અવાજ (૩) વિ.સાવ અંધ ધનહરણ ન. (સં.) ધન હરી લેવું-પડાવી લેવું તે ધબક સ્ત્રી. ધબકારો (૨) આઘાત (૩) હબક; ક્ષોભ ધન(-)તર વિ. બહુ પૈસાદાર; બહુ લાગવગવાળું ધબક ધબક ક્રિ.વિ. ધડકતું હોય એમ; ધબકારા થાય એમ ધનંજય પં. (સં.) અર્જુન
ધબકવું અ.દિ. ધડકવું; ધબકારા કરવા ધનાઢ્ય વિ. (સં.) ધનવાન; ધનિક
ધબકાર(-રો) ૫. ધડકારો; ધબકવાની ક્રિયા ધનાત્મક વિ. (સં.) પદની પહેલાં વત્તાની નિશાની હોય ધબડકો . (ધબ પરથી) એકદમ બધું નકામું થવું; મીઠું
કે ન હોય તેવી સ્થિતિનું; “પૉઝિટિવ' (ગ.). વળવું કે છબરડો વળવો તે ધનાધિપતિ છું. (સં.) ધનવાન માણસ; ધનિક ધબધબાટ પુ. ધબધબ અવાજ (૨) કાર્યનો પ્રબળવેગ ધનારક,(-ખ), ધનાર્ક (સં.) પુ. ધન રાશિનો સૂર્ય ધબધબાવવું અ.કિ. એકદમ ખૂબ રેડવું (૨) વેગથી રેડવું ધનિક વિ. (સં.) ધનવાન; શ્રીમંત
ધબવું અ.ક્રિ. ધબ અવાજ સાથે પડવું (૨) દેવાળું કાઢવું ધનિષ્ઠા સ્ત્રી, (સં.) એક નક્ષત્ર
(૩) મરી જવું; ઢલવું (૪) તરવું ધની વિ. (સં.) ધનવાન; ધનિક; પૈસાદાર
ધબવું સક્રિ. “ધબ' અવાજ થાય એમ ઠોકવું ધનુ ન. (સં.) કામઠું; ચાપ; ધનુષ્ય (૨) ધનરાશિ ધબાકો પુ. મોટો અવાજ; ધબકાર ધનુર ડું. (સં. ધનુ) એક રોગ (ધનુર્વા, ધનુર્વાત) ધબાધબી સ્ત્રી, મારામારી

Page #455

ધબાય નમ: ૪3૮
[ધરવું ધબાય નમઃ શિ.. (“ધબ=શૂન્ય ઉપરથી) મીંડું; શૂન્યતા પાસે શ્રદ્ધાથી મસ્તીમાં નાચવું) ધાંધળ; ધમાચકડી
(૨) ધબડકો (૩) ધબી જવું; પડી જવું તે ધમાલિયું વિ. ધમાલ કરી મૂકે એવું-એવા સ્વભાવનું ધબે(-બો)ડવું સક્રિ. (ધબ ઉપરથી) હાથથી મારવું (૨) ધમાવવું સક્રિ. ધમવું'નું પ્રેરક (૨) ધમવું; ચોરવું
છેતરવું (૩) (લા.) વધારે પડતું રેડવું કે નાખવું ધમ્માચકડી સ્ત્રી. ધમાધમ કરી મૂકવું તે; કામ કરતાં ધબોધબ ક્રિ.વિ. ઉપરાઉપરી; ધબધબ (૨) ઝડપથી; કરવામાં આવતી દોડધામ; ધમાલ (૨) ઉધમાત;
એકદમ ઉતાવળે [(૩) મોટો ડાઘ, ધાબું તોફાન; ધાંધલ ધબ્બો પં. બપ્પો; મુક્કો (૨) ખુલ્લા કે પોલા હાથની થાપટ ધર્મિલ, (-લ્લ) પું. (સં.) ફૂલ વગેરે સાથે ગૂંથેલો અંબોડો ધમ વિ. કાંઈ પડવાનો કે ધમકવાનો અવાજ થાય એમ -ધર વિ. (સં.) ધારણ કરનારું (સમાસને અંતે) ઉદા. (૨) ન. નગારું; ઢમ
મોરલીધર; ગજધર
સિંતોષ; તૃપ્તિ ધમક સ્ત્રી. જોશ; ત્વરા (૨) તેજ (૩) ભપકો ધર સ્ત્રી. (‘ધરાવું” અથવા “ધરવું” ઉપરથી) ધરપત; ધમક સ્ત્રી. સુગંધી; ફોરમ
ધર સ્ત્રી. (સં. ધુ) ધૂંસરી, ધુરા (૨) બળદ જોડાતો થાય ધમકવું અ.ક્રિ. ગાજવું (૨) કોપવું (૩) પ્રકાશવું ત્યારથી ગણાતું તેનું વર્ષ (૩) શરૂઆત; આરંભ ધમકવું અ.ફ્રિ. સુગંધ, ફોરમ, સોડમ આવવી ધરખમ વિ. ધર - ધુરા ખમે એવું; મજબૂત; સંગીન (૨) ધમકાર, (-રો) ૫. ધમધમ થવું તે (૨) ધમક: જોશ પ્રવીણઃ નિષ્ણાત ધમકાવવું સક્રિ. ધમકી આપવી; ડરાવવું (૨) ધધડાવવું ધરઘડી સ્ત્રી. આરંભની પળ ધમકી સ્ત્રી. ડર; ડરામણી (૨) ઠપકો
ધરઘડીથી ક્રિ.વિ. છેક મૂળથી-પહેલેથી; શરૂઆતથી ધમ(મા)ચકડ સ્ત્રી, ધમાલ (૨) તોફાનઃ ઉધમાત ધરણ સ્ત્રી. ધરણી; ભૂમિ; જમીન; ધરા ધમણ સ્ત્રી. (સં. ધમની, પ્રા. ધમણી) પવન ફૂંકવાનું એક ધરણિ, (૯ણી) સ્ત્રી. (સં.) પૃથ્વી; ભૂમિ (૨) જમીન; સાધન (૨) બગી જેવા વાહનનો ઓઢો
ભોંય; પૃથ્વીની સપાટી ધમણવું સક્રિ. ધમણ ચલાવવી (૨) (લા.) ઉશ્કેરવું ધરણિત-ણી)ધર . (સં.) પૌરાણિક માન્યતા પ્રમાણે ધમધમ ક્રિ.વિ. એવા અવાજથી [(૩) બહુ ગરમ થવું શેષનાગ (૨) વિષ્ણુ (૩) પર્વત; પહાડ ધમધમવું અક્રિ. ધમધમ થવું (૨) (લા.) કંપવું; ગૂજવું ધરણું ન. (સં. ધરણ, પ્રા. ધરણ) ત્રાગું (૨) લંબગોળ ધમધમાટ સક્રિ. ધમધમવું'નું પ્રેરક (૨) ધમકાવવું (૩). કડીઓવાળી હાથને બાંધવાની સાંકળ (૩) પોતાની
જોશથી કામચલાવવું (૪) જોશથી (બીડીનો) દમમારવો માગણી ન સંતોષાતાં સામેની વ્યક્તિને ઘેરો ઘાલવો ધમધોકાર ક્રિ.વિ. પુરજોશમાં; સપાટાબંધ
એ (બહુવચનમાં ધરણાં) ધમનિ,(ની) સ્ત્રી. (સં.) સ્વચ્છ લોહી વહેનારી નસ; ધરતી સ્ત્રી. (સં. ધરિત્રી) પૃથ્વીની સપાટી (૨) જમીન - “આર્ટરી (૨) ફૂંકણી; ભૂંગળી
ધરતીકંપ પું. ધરતી ડોલવી તે; ભૂકંપ ધમપછાડસ્ત્રી. (-ડા) પુ.બ.વ. (ધમપછાડ) તોફાન અને ધરપકડ સ્ત્રી. (ધરવુંમ્પકડવું) કાયદાથી પકડવું તે;
અધીરાઈ (૨) તોફાનમસ્તી (૩) નિરર્થક મહેનત ગિરફતારી (૨) પકડાપકડી [(૨) ધીરજ ધમરો છું. (ધોળો) બળદ
ધરપત સ્ત્રી. (ધર = ધરાવું + તૃમિ) ધરાવાપણું; સંતોષ ધમરોળ પં. ભારે રોકકળ (૨) ધમાધમ; શોરબકોર ધરબવું સક્રિ. ધરવવું (૨) ઠાંસવું; જમીનમાં ખોદેલા ધમરોળવું સક્રિ. ધમાધમ કરીને રગદોળવું (૨) ભારે દુઃખ ખાડામાં વાંસ વળી વગેરે મૂકી ધૂળ કે રોડાંના ટુકડા
આપવું; રંજાડવું (૩) માથાકૂટ કરવી (૪) શોરબકોર નાખી કોશથી દબાવી દેવું કરવો
ધરબોળ ન. (સં. દ્રહ = પાણીનો ધરો. આ ધરામાં બોળી ધમવું સક્રિ. (સં. ધમતિ, પ્રા. ધમઈ) ધમણ ચલાવવી દેવું - દ્રબોળ – ધરબોળ) પ્રલય; સત્યાનાશ (૨)
(૨) દેવતાને પવન નાંખવો (૩) અગ્નિથી બરાબર સાવ ઊંધું મારવું એ તપાવવું (૪) ધૂતવું; ચોરવું
ધરમ પું. ધર્મ (૨) ફરજ ધમા(-સ્મા)ચકડી સ્ત્રી, ધમચકડ; ધમાલ; તોફાન; ઉધમાત ધરમધક્કો પં. નકામો ફેરો ધમા(-મ્મા)ધમ(-મી) સ્ત્રી. (૨) મારામારી; ગરબડ ધરમશાળા સ્ત્રી. (સં. ધર્મશાલા) ધર્મશાળા ધમાકો પં. ધમાલ; ધમાચકડી (૨) તોફાન; ઉધમાત ધરમૂળ ન. (ધર+મૂળ) છેક શરૂઆત; તદન પ્રારંભ ધમાધમી સ્ત્રી. મારામારી; ગરબડ; ધમચકડ [કીર્તન ધરવ પુ. સંતોષ; ધર્વ ધમાર છું. (સં.) એક જાતનો તાલ (૨) એ તાલમાં ગવાતું ધરવવું સક્રિ. (“ધરાવુંનું પ્રેરક) સંતોષવું; તૃપ્ત કરવું ધમારવું સક્રિ. નવડાવવું (પાળેલા પશુને) ધરવું સક્રિ. (સં. ધરતિ, પ્રા. ધરઇ) સાહવું, પકડવું (૨) ધમાલ સ્ત્રી. (અ. ‘ધમાલ' એટલે ખુદાના બંદાએ મકબરા પહેરવું (૩) ધારણ કરવું (વેષ, જન્મ) (૪) પાસે

Page #456

જિજ્ઞાસા
ધરા)
૪ 3
[ ધર્મપિતા મૂકવું; -ની આગળ રજૂ કરવું (૫) સંતોષવું; તૃત ધર્મકામ વિ. સં.) ધર્મની ઇચ્છા રાખનારું, ધાર્મિક કરવું (૬) ઝીલવું
વૃત્તિઓવાળું ધરા સ્ત્રી. (સં.) પૃથ્વી; ભોંય; ધરતી
ધર્મકૃત્ય ન. (સં.) ધર્મકર્મ; ધર્મક્રિયા ધરાતલ (સં.) (-ળ) ન. પૃથ્વીની સપાટી
ધર્મક્રિયા સ્ત્રી. (સં.) ધર્મસંબંધી વિધિ ધરાધર . (સં.) ધરણીધર (શેષનાગ, વિષ્ણુ) ધર્મક્ષેત્ર ન. (સં.) પવિત્ર સ્થળ - ધામ ધરાધરી સ્ત્રી. (“ધર' ઉપરથી) શરૂઆત
ધર્મગુર પું. ધર્મની દીક્ષા દેનાર કે તે ઉપદેશ દેનાર ગુરુ ધરાધરી ક્રિ.વિ. સાથે; જોડે (૨) ધરાર (૩) સુધ્ધાં; પણ ધર્મગોખા . (સં.) ધર્મનું રક્ષણ કરનાર પુરુષ ધરાબોળ ન. (હબોળ = ધરામાં બોળવું ઉપરથી) ધર્મગ્રંથ છું. (સં.) જેમાં ધર્મનું નિરૂપણ હોય તેવો ગ્રંથ;
ધરબોળ; પ્રલય; સત્યાનાશ સિાવ; તદ્દન પવિત્ર પુસ્તક ધરાર ક્રિ.વિ. (સર. ધરાધર) અલબત્ત; અવશ્ય (૨) ધર્મચક ન. (સં.) ધર્મનું સામ્રાજ્ય કે પ્રસાર; ધર્મનું પ્રવર્તન ધરાર છું. (સં. ધુરા ઉપરથી) વાહનમાં ધૂસરી આગળ ધર્મચક્ર-પ્રવર્તન ન. ધર્મનો પ્રચાર; તેનું સામ્રાજ્ય પ્રવર્તાવવું
વધારે ભાર હોવાપણું (‘ઉલાળથી ઊલટું) (૨) તે; ધર્મપ્રચાર અગ્રણી; આગેવાન
ધર્મચર્ચા સ્ત્રી. (સં.) ધર્મની કે ધાર્મિક ચર્ચા [(પત્ની) ધરાવવું સક્રિ. (સં. ધૃ-ધ) ધરવું, “ધરાવું” કે “ધારવું'નું ધર્મચારિણી વિ., સ્ત્રી, (સં.) ધર્મ પ્રમાણે ચાલનારી
પ્રેરક (૨) નૈવેધ કરવું; દેવ આગળ ધરવું ધર્મચારી વિ. (સં.) ધર્મ પ્રમાણે ચલાનારું ધરાવું અ.ક્રિ. (સં. પ્રાયતિ, પ્રા. પ્રાઈ) તૃપ્ત થવું; સંતોષ ધર્મચુસ્ત વિ. સં.) ધર્મની બાબતોમાં સખત આગ્રહી પામવો; ધરવ થવો
ધર્મજાગૃતિ સ્ત્રી. (સં.) ધર્મની બાબતમાં જાગૃતિ ધરાળ . જુઓ “ધરાર'
ધર્મજિજ્ઞાસા સ્ત્રી. (સં.) ધર્મનું સાચું સ્વરૂપ સમજવાની ધરાશા-શા)થી (સં.) વિ. જમીનદોસ્ત ધરિત્રી સ્ત્રી, (સં.) પૃથ્વી; ધરા; ધરણી; ભૂમિ ધર્મજ્ઞ વિ. (સં.) ધર્મ-ધર્મશાસને જાણનારું[‘બિગટેડ ધરી સ્ત્રી. (સં. ધુર, પ્રા. ધુરી) વાહનની લઠ્ઠી; આંસ ધર્મઝનૂની વિ. ધાર્મિક બાબતોમાં ઝનૂનવાળું; અતિ ધર્માધ;
(૨) પૃથ્વી કે ખગોળની ધરી - ઉત્તર દક્ષિણ સાંધતી ધર્મદારા સ્ત્રી. (સં.) ધર્મપત્ની, પત્ની તિ કલ્પિત સુરેખા
[ઉછેરેલા રોપા ધર્મદીક્ષા સ્ત્રી. (સં.) ધર્મની કોઈ દીક્ષા - તે સ્વીકારવો ધરુ પુ.બ.વ., ન. (સં. તરુ) ઉખાડીને રોપવા માટે ધર્મદષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) ધાર્મિક કે ધર્મ વિશે દષ્ટિ; ધર્મબુદ્ધિ ધરુવાડિયું ન. ધરું કરવા માટેનું ખેતર [(પાણીનો) ધર્મદેશના સ્ત્રી. (સં.) ધર્મનો ઉપદેશ ધરો છું. (સં. હૃદ - દ્રહ) ઊંડો ખાડો (ખાસ કરીને ધર્મદ્રોહ પું. (સં.) ધર્મનો કે કર્તવ્યનો દ્રોહ ધરો છું. (ધરી ઉપરથી) જેની બે બાજુ પૈડાં પરોવાય છે
તે ગાડાની આડી [પાસ; દૂધવા; દ્રો ધર્મદ્વિષ પું. (સં.) ધર્મ-ધર્મ વચ્ચેનો દ્વેષ; સાંપ્રદાયિક વિદ્વેષ ધરો સ્ત્રી. (સં. દૂર્વા, અપ. દ્રાવેલ - દોવલ) એક જાતનું ધર્મધુરંધર વિ. પું. ધર્મની બાબતમાં અગ્રેસર; આગેવાન ધરો આઠમ સ્ત્રી. દરોઆઠમ; દૂર્વાષ્ટમી; ભાદરવા સુદ ધર્મધ્વજ પું. (સં.) ધર્મની ધજા (૨) (લા.) ધર્મને નામે આઠમ - એક પર્વ
વારસો પાખંડ કરનાર ધરોહર સ્ત્રી. (હિ.) થાપણ; અનામત (૨) સાંસ્કૃતિક ધર્મનાથ પું. (સં.) જૈનોના વર્તમાન ચોવીસ તીર્થંકરોમાંના ધર્મ પું. (સં.) નીતિ, સદાચાર વિશેનું તથા મરણ, પંદરમા
સંપ્રદાય, ઈશ્વરાદિ ગૂઢ તત્ત્વો વિશેનું જ્ઞાન, શ્રદ્ધા કે ધર્મનિરપેક્ષ વિ. બિનસાંપ્રદાયિક; પોતાનો કોઈ ધર્મ કે માન્યતા (૨) શાસ્ત્રોક્ત વિધિનિષેધ - આચાર (૩). સંપ્રદાય નહિ પણ વિવિધ ધર્મો પાળનારા પ્રત્યે પુણ્ય; દાન (૪) ફરજ; કર્તવ્ય (૫) ચાર પુરુષાર્થ- સમદષ્ટિ રાખનારું માંનો એક (૬) ગુણ; લક્ષણ, સ્વભાવ (૭) ધર્મરાજ; ધર્મનિષ્ઠ વિ. (સં.) ધર્મ ઉપર આસ્થાવાળું યુધિષ્ઠિર (૮) જગતના સર્વચેતન પદાર્થો તરફ ધર્મનિષ્ઠા સ્ત્રી. ધર્મ વિશેની આસ્થા રિસ્તો .
સમભાવ (૯) આત્મદર્શન તરફ ગતિ (૧૦) યમરાજ ધર્મપ(-પ)થ પું. (સં.) ધર્મનો પંથ; ધર્મને અનુકૂળ, ધર્મનો ધર્મઋણ ન. (સં.) ધર્મ સમજીને પાછું આપવાની સમજથી ધર્મપત્ની સ્ત્રી. (સં.) ધર્મ પ્રમાણે વિધિપૂર્વક થયેલી પત્ની અપાતું ઋણ
[ઉદારતા ધર્મપરાયણ વિ. (સં.) ધર્મનિષ્ઠ ધર્મઔદાર્ય ન. (સં.) ધર્મો વચ્ચે અથવા ધર્મના વિષયોમાં ધર્મપરિવર્તન ન. (સં.) ધર્મ બદલવો તે; ધર્માતર ધર્મકથાસ્ત્રી. (સં.) ધાર્મિક બોધ આપતી કથા; ધાર્મિક કથા ધર્મપિતા પે. જન્મથી નહિ પણ ધર્મથી માનેલો પિતા; ધર્મકર્મ ન. (સં.) ધર્મયુક્ત-ધર્મનું કામ
પાલકપિતા

Page #457

ધર્મપુત્રો
[ ધર્મિષ્ઠ ધર્મપુત્ર છું. (સં.) (વિષયને વશ થઈને નહિ પણ) ધર્મ ધર્મવેત્તા . ધર્મવિદ; ધર્મ અંગેનું જ્ઞાન ધરાવનાર; ધર્મજ્ઞ
સમજી ઉત્પન્ન કરેલો પુત્ર (૨) જન્મથી નહિ પણ ધર્મશાસ્ત્ર ન. (સં.) ધર્મનું જ્ઞાન આપનાર શાસ્ત્ર
ધર્મની માનેલો પુત્ર; દત્તક પુત્ર તિવો ગ્રંથ ધર્મશાળા સ્ત્રી. મુસાફરખાનું; જયાં યાત્રીઓને રહેવાની ધર્મપુસ્તક ન. (સં.) ધર્મગ્રંથ, જેમાં ધર્મનું નિરૂપણ હોય સવલત હોય તેવું સ્થળ ધર્મપ્રચાર પું. (સં.) (અમુક) ધર્મનો પ્રચાર ધર્મશાસ્ત્રી પું. (સં.) ધર્મશાસ્ત્ર જાણનાર ધર્મપ્રચારક વિ. પું. (સં.) ધર્મપ્રચાર કરનાર; મિશનરી ધર્મશીલ વિ. (સં.) ધર્મિષ્ઠ, ધાર્મિક આચરણની આદતવાળું ધર્મપ્રવર્તક પુ. ધર્મ પ્રવર્તાવનારસમજીને માનેલો ભાઈ ધર્મશ્રદ્ધા સ્ત્રી. (સં.) ધાર્મિક શ્રદ્ધા ધર્મબંધુ, ધર્મભાઈ પું. પોતાના ધર્મનો માણસ (૨) ધર્મ ધર્મસભા, (-માજ) સ્ત્રી, પું. (સં.) ધર્મના ધોરણ પર ધર્મબુદ્ધિ સ્ત્રી. ધર્મની સમજ; ધર્મદષ્ટિ; ધર્માધર્મની રચાયેલો સમાજ કે મંડળ
પ્રિસંગ વિવેકશક્તિ
[પોતાના ધર્મની સ્ત્રી ધર્મસંકટ ન. જેમાં ધર્મઅધર્મની સૂઝ ન પડે એવો કઠણ ધર્મભગિની સ્ત્રી. (સં.) ધર્મ સમજીને માનેલી બહેન (૨) ધર્મસંઘ છું. (સં.) ધર્મના પ્રેરક બળથી સંગઠિત થયેલા કે ધર્મભાન ન. (સં.) ધર્મ કે કર્તવ્ય વિશેનું ભાન તેની સમજ ઘડાયેલા સંઘ કે તે ધર્મના અનુયાયીઓનું મંડળ; ધર્મભાવના સ્ત્રી. ધર્મની ભાવના; ધર્મબુદ્ધિ પિાપભીરુ ધર્મસંગઠન; ધર્મસમાજ
[કે ફાંટો ધર્મભીરુ વિ. (સં.) ધર્મથી ડરીને વર્તનાર-ચાલનાર; ધર્મસંપ્રદાય પં. (સં.) ધર્મનો કે ધાર્મિક સંપ્રદાય - પંથ ધર્મભૂમિ(-મી) સ્ત્રી. (સં.) પવિત્ર ભૂમિ
ધર્મસંસ્થાપક છું. (સં.) ધર્મની સ્થાપના કરનાર; ધર્મભ્રષ્ટ વિ. ધર્મમાંથી ચળેલું - પતિત
ધર્મપ્રવર્તક
કિરવી તે; ધર્મચક્રપ્રવર્તન ધર્મમાર્ગ કું. (સં.) ધર્મનો કે ધાર્મિક રસ્તો
ધર્મસંસ્થાપન ન. (-ના) સ્ત્રી, (સં.) ધર્મની સ્થાપના ધર્મમીમાંસા સ્ત્રી. (સં.) ધર્મ અને અધર્મની ચર્ચા; ધર્મના ધર્મસંહિતા સ્ત્રી. (સં.) ધર્મશાસ્ત્ર, જેમ કે, મનુસ્મૃતિ વગેરે
સ્વરૂપની ચર્ચા અનુસાર કરેલું યુદ્ધ (૩) જેહાદ ધર્મસુધારક વિ., S. (સં.) ધર્મસુધારો કરનારું, ધર્મમાં ધર્મયુદ્ધ ન. ધર્મ ખાતર કરેલું યુદ્ધ (૨) યુદ્ધના નિયમો - પ્રવેશેલાં દૂષણો દૂર કરનાર [ધર્મશોધન ધર્મરક્ષક વિ. (સં.) ધર્મનું રક્ષણ કરે છે તેમાં મદદરૂપ ધર્મસુધારણા સ્ત્રી. (સં.) ધર્મમાં સુધારો કરવો તે; એવું
તિ સાચવવો તે ધર્મસુધારો છું. ધર્મમાં સુધારો; ધર્મસુધારણા; “રેફર્મેશન ધર્મરક્ષા સ્ત્રી. (-ક્ષણ) ન. (સં.) ધર્મનું રક્ષણ કરવું તે- ધર્મસૂત્ર ન. (સં.) ધર્મનું સૂત્ર (૨) ધર્મશાસ્ત્રનો સૂત્રગ્રંથ ધર્મરાજ, (-જા) પું. (સં.) યમરાજ (૨) યુધિષ્ઠિરવિહીવટ ધર્મ સ્વાતંત્ર્ય ન. (સં.) પોતપોતાનો ધર્મ આચરવાનું ધર્મરાજ ન. નીતિના સિદ્ધાંતોના પાલનથી ચાલતો રાજ- સ્વાતંત્ર્ય; ધર્મની બાબતમાં સ્વતંત્રતા તિ ધર્મલાભ . (સં.) ભિક્ષા માગનાર સાધુનો “ધર્મનો લાભ ધર્માચારણ ન. (ધર્મ + આચરણ) ધર્મને અનુસરીને ચાલવું
થાઓ' એવો આશીર્વાદ (જૈન) (૨) ધાર્મિક્તાની ધર્માચાર્ય પું. ધર્મગુરુ (૨) સંપ્રદાયના આચાર્ય પ્રાપ્તિ ધાર્મિક્તાનો ગુણ વધવો તે
ધર્માજ્ઞા યું. (સં.) ધાર્મિક આજ્ઞા માણસ ધર્મલોપ પું. (સં.) ધર્મનો લોપ; અધર્મ; ધાર્મિક આચાર- ધર્માત્મા વિ. (૨) પું. (સં.) ધર્મિષ્ઠ માણસ; ઘર્મનિષ્ઠ વિચારનો ત્યાગ
ધર્માદા વિ. દાનમાં આપેલું (૨) ધર્માદાને અંગેનું ધર્મવક્તા પું. (સં.) ધર્મપ્રચારક, ધાર્મિક પ્રવચન આપનાર ધર્માદો ૫. ધર્મ તથા પુણ્ય થાય એ હેતુથી અપાયેલું દાન; ધર્મવચન ન. (સં.) ધાર્મિક કે ધર્મયુક્ત વચન કે વાક્ય; - સખાવત ધર્મનો ઉપદેશ
ધર્માધિકાર છું. (સં.) ધર્મની બાબતમાં સત્તા-અધિકાર ધર્મવાક્ય ન. (સં.) ધાર્મિક કે ધર્મયુક્ત વચન કે વાક્ય ધર્માધિકારી . (સં.) ધર્મની બાબતમાં દેખરેખ રાખનાર ધર્મવિદ પં. (સં.) ધર્મના વિષયનો જાણકાર (૨) ધર્મના અધિકારી; ન્યાયાધીશ ((૨) ન્યાયાધીશ તત્ત્વોને જાણનારું; ધર્મશ
[વિધિ ધર્માધ્યક્ષ . (સં.) ધર્મની બાબતોનો અધ્યક્ષ, ધર્માચાર્ય ધર્મવિધિ કું., સ્ત્રી. (સં.) ધર્મની વિધિ; ધર્મક્રિયા; ધાર્મિક ધર્માનુશાસન ન. (સં.) ધર્માનુસાર ચાલતું શાસન ધર્મવિમુખ વિ. (સં.) ધર્મ તરફથી મુખ ફેરવી લેનારું ધર્માભિમાન ન. ધર્મ માટેનું અભિમાન ધર્મવિરુદ્ધ વિ. (સં.) ધાર્મિક સિદ્ધાંતો અને પ્રણાલીથી ધર્માલય ન. ધર્મસ્થાન; મંદિર (૨) મઠ પ્રતિકૂળ; પાખંડી
ધર્માસન ન. ધર્મનું આસન; ન્યાયાસન ધર્મવીર પં. (સં.) ધર્મકાર્યમાં વીર (૨) શહીદ (૩) ધર્માતર ન. (ધર્મ + અંતર) ધર્મ બદલવો તે; એક ધર્મ
ધર્મનિષ્ઠા અથવા સદ્ગુણમાંથી ઊપજતો વીરરસ છોડી બીજા ધર્મમાં પ્રવેશવું તે ધિર્મજડ ધર્મવૃત્તિ સ્ત્રી. (સં.) ધર્મની વૃત્તિ; ધાર્મિક વલણ; સારાસાર ધર્માધ વિ. ધર્મની બાબતમાં અવિચારી આગ્રહવાળું;
ધર્મિષ્ઠ વિ. (સં.) ધર્મ પ્રમાણે ચાલનાર; ધર્મપરાયણ

Page #458

૪૪ ૧
[ ધાતુપુષ્ટિ ધર્મ વિ. (સં.) અમુક ધર્મ કે ગુણવાળું (૨) ધર્મિષ્ઠ (૩) ધા (સં.) પ્રત્યય. “પ્રકારે, રીતે” અર્થમાં શબ્દને અંતે. ઉદા.
ધર્મને લગતું (બહુધા સમાસને અંતે. ઉદા. જૈનધર્મી અનેકવા. ધર્મેન્દ્ર પું. (સં.) યમરાજ
ધાઈ સ્ત્રી. (ધાવવું ઉપરથી) સ્તન; થાન ધર્મેશ્વર પુ. (સં.) જૈનોના અતીત ચોવીસ તીર્થકરોમાંના ધાક ., સ્ત્રી, (દ. દવ = ભયથી ધડકવું) ડર; બીક ઓગણીસમાં
(૨) અંકુશ (૩) (લા.) દોર; સત્તા ધર્મોદય પું. (સં.) ધર્મનું કે ધાર્મિક ઉત્થાન-ઉદય; ધાર્મિક ધાક સ્ત્રી. બહેરાપણું; બહેરાશ જાગૃતિ અને ઉન્નતિ; “રેફર્મેશન'
ધાકડો પં. શાકભાજી વેચવાનો ધંધો કરનારો; કાછિયો ધર્મોપદેશ . (સં.) ધર્મસંબંધી ઉપદેશ
ધાકધમકી સ્ત્રી, ધાક અને ધમકી; ડરાવવું અને ધમકાવવું ધર્મોપદેશક . ધર્મોપદેશ કરનાર
તે; ઠપકો ધર્મ વિ. (સં.) ધર્મને અનુસરતું; ધર્મવાળું; ન્યાયી ધાકધમાક સ્ત્રી. દોરદમામ; પ્રભાવ ધવ પું. (સં.) પતિ; ધણી [‘ધાવવું'નું પ્રેરક; ધવાડવું ધાગડિયાં ન.બ.વ., (-યો) છું. તોફાન; મસ્તી, ઉદ્યમાત ધવડા(રા)વવું સક્રિ. (સં. છે, પ્રા. ધાવુ ઉપરથી) ધાગડી સ્ત્રી, ધાગાની ગોદડી; ધડકી [(૨)દોરો; તાંતણો ધવલ (સં.), (-ળ) વિ. ધોળું; શ્વેત, સફેદ રંગનું (૨) ધાગો !. (દ. પરગ્ન=કપાસ) જૂનું ફાટેલું લૂગડું, ચીંથરું નિર્મળ; શુદ્ધ; સ્વચ્છ
ધાટી સ્ત્રી. રીત; ઢબ; શૈલી (૨) ગતિ; ચાલ ધવલગિરિ પું. (સં.) હિમાલયનું એક ઊંચામાં ઊંચું શિખર ધાડ સ્ત્રી. (સં. ધાટી, પ્રા. ધાડી) લૂંટારાની ટોળીનો ધવલમંગલ, (-ળ) ન.બ.વ. ધોળમંગળ; ધોળ અને હુમલો-હલ્લો (૨) દરોડો (૩) (લા.) ઉતાવળ માંગલિક ગીતો; લગ્ન વખતનાં ગીતો
ધાડપાડુ છું. ધાડ પાડનારો; લૂંટારો ધવા સ્ત્રી. (દ. ધÖ=વેગ) તંદુરસ્તી; શક્તિ (૨) સારી ધાડવું અ.દિ. ગર્જના કરવી; ત્રાડ પાડવી
દશા (૨) સંતોષ: પ્તિ [કિ.વિ. ત્વરાથી; ઝડપથી ધાડસ સ્ત્રી, નીડર સાહસિકતા; ધસી જવાનું ધૈર્ય ધસમસ સ્ત્રી. (સવું ઉપરથી) દોડધામ; ઉતાવળ (૨) ધાડાંશાહી સ્ત્રી. ધાડાઓનું રાજ્ય; ટોળાશાહી (૨) સંયમ ધસમસવું અ.ક્રિ. ધસમસ કરવી (૨) દોડીને ધસી આવવું વગરના લોકોનું શાસન ધસવું ક્રિ. (સં. ધ્વસતિ, પ્રા. વસઈ) જોશથી આગળ ધાડિયું ન. ધાડું; મોટું ટોળું (૨) ઉતાવળ જવું (૨) સામે થવું
ધાડિયો ધું. ધાડ પાડનાર લૂંટાર ધસારો પુ. ધસવું તે; હલ્લો
ધાડું ન. મોટું ટોળું (૨) ધાડ ધંખના સ્ત્રી. ઝંખના (૨) ધ્યાન; કાળજી
ધાણા પુ.બ.વ. (સં. ધાનક, પ્રા. ધાણા) એક મસાલો ધંખવું સક્રિ. ઝંખવું; આતુરતાપૂર્વક યાદ કરવું ધાણાજીરું ન. ધાણા અને જીરાનો દળી કે ખાંડીને કરેલો ધંતર ન. (સં. તંત્ર ઉપરથી) જાદુ; તાંત્રિક પ્રયોગ (૨) ભૂકો
મુિખવાસની એક વસ્તુ ધૂતી લેવાની કળા
ધાણાદાળ સ્ત્રી. ધાણાની મીઠું ચડાવેલી શેકેલી દાળ, જંતરમંતર ન. (સં. તંત્રમંત્ર) ધંતર અને મંતર; મંત્રસાધના; ધાણિયો છું. રજાઈ (૨) ધાણી શેકવાનું કબાડું
જાદુ-પ્રયોગ (૨) ધૂતી લેવાની કળા; વંચના ધાણિયું વિ. (“ધાણી' પરથી) થોડા કસ અને વાકવાળું ધંતૂરો પં. (સં. ધતૂર) એક વનસ્પતિ; ધતૂર
(અનાજ; ગુંદર). ધંધાકીય વિ. ધંધાને લગતું [કારીગર; કસબી પાણી સ્ત્રી. (સં. ધાના) શેકવાથી ફૂટેલા અનાજના દાણા ધંધાદાર વિ. ધંધાવાળું (૨) ઉદ્યોગ (૩) પુ. વેપારી (૪) ધાત સ્ત્રી, (ધાતુ પરથી) વીર્ય; શુક્ર નિો પાડો ધંધાદારી વિ. ધંધાદાર; ધંધો કરનારું, ‘પ્રોફેશનલ ધાત સ્ત્રી. કોષ્ટક; કોઠામાં મૂકેલી યાદી (૨) ઘડિયો; આંકધંધાદારી સ્ત્રી, ધંધો; ઉદ્યમ; રોજગાર ચલાવવાપણું ધાત સ્ત્રી. રીત; પ્રકાર; ભેદ ધંધાભાઈ પું. પોતાના જેવો-સમાન ધંધો કરનાર માણસ ધાતવું અક્રિ. ફાવવું; અનુકૂળ આવવું (૨) છાજવું ધંધાર્થી વિ. ધંધાદારી; ઉદ્યોગી; ધંધો શોધવા મથતું. ધાતા છું. (સં.) બ્રહ્મા (૨) સરજનહાર; પરમેશ્વર ધંધાર્થે કિ.વિ. ધંધાને માટે
ધાતુ પું. (સં.) ક્રિયાપદનું મૂળ રૂપ (૨) સ્ત્રી. ખનિજ ધંધાવેરો છું. ધંધા ઉપર લેવાતો વેરો; “પ્રોફેશન ટેક્સ દ્રવ્ય (૩) શરીરનાં સાત દ્રવ્યોમાંનું દરેક (રસ, રક્ત, ધંધો ૫. (સં. ધન્ય, પ્રા. ધંધા) ઉદ્યમ; હુન્નર; રોજગાર; માંસ, મેદ, અસ્થિ, મજા અને શુક્ર) (૪) વીર્ય
પ્રવૃત્તિ (૨) વેપાર (૩) જેમાંથી વળતર મળે તેવું કામકાજ ધાતુક્ષય કું. (સં.) વીર્યનો ઘટાડે ધંધોપાણી ના વેપારવણજ; કામકાજ; ધંધોધાપો ધાતુપાઠ પુ. ક્રિયાપદના મૂળ રૂપોની યાદી ધંધોધાપો, ધંધો રોજગાર પં. ધંધો ને રોજગાર ધાતુપાત્ર ન. (સં.) ધાતુનું વાસણ
પોષણ ધા !., સ્ત્રી. (સં. ધાવય, પ્રા. વાહ) મદદ માટેનો પોકાર ધાતુપુષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) વીર્યની પુષ્ટિ; શરીરમાંની ધાતુઓનું

Page #459

ધાતુવાદી
૪૪૨
[ ધારાધોરણ ધાતુવાદી છું. (સં.) ધાતુઓ વિશે જ્ઞાન ધરાવનારો (૨) ધામણ સ્ત્રી. તાડ અગર ખજૂરીમાં છેદ પાડવા ચડનારો કીમિયાગર
કેડ ઉપર બાંધે છે તે દોરડું એિ (વહાણ) ધાતુવિકાર છું. (સં.) વીર્યનો વિકાર; એક રોગ; ધાતુબગાડ ધામણ સ્ત્રી. વહાણમાંની નીચેની સાંધમાંથી પાણી ભરાવું ધાતુવિદ્યા સ્ત્રી. (-જ્ઞાન) ન. (સં.) ધાતુઓ વિશેની વિદ્યા, ધામણ સ્ત્રી, ધામલા પ્રકારની વાછરડી-પાડી કે ગાય-ભેંસ વિજ્ઞાન કે શાસ્ત્ર; “મેટેલર્જી
ધામણ સ્ત્રી. કાંઠાને બંધાતું મજબૂત દોરડું (વહાણ) ધાતુશુદ્ધિ સ્ત્રી, ધાતુશોધનન. (સં.) કાચી ધાતુને ભઠ્ઠીમાં ધામણી સ્ત્રી, જાડી-જબરી ભેંસ
તપાવી ચોખ્ખી કરવી-શોધવી તે; ખનિજ ધાતુઓનું ધામધૂમ(-મી) સ્ત્રી. ભારે તૈયારી; એની ધમાલ; ઉજવણી
શુદ્ધિકરણ; “મેસ્ટિંગ' [એકરસકરી જોડવા; “વેડિંગ' ધામધૂનિયું વિ. ધામધૂમવાળું; ધામધૂમ કરનાર ધાતુ-સંધાન ન. (સં.) ગરમી આપી ધાતુના છેડા કે સાંધા ધામધોડવિ. પાકું લખ્યું; ખેપાની અિપાતું વાછરડું-પાડરવું ધાતુસાધિત વિ. (સં.) ધાતુ પરથી બનાવેલું (વ્યા.) ધામાં ન. કન્યા પરણીને સાસરે જઈ પિયર તરફથી બલિસ ધાતુસામ્ય ન. (સં.) શરીરની ધાતુઓ પ્રમાણસર હોવી ધામલો છું. ધામલા પ્રકારનો વાછરડો તે; આરોગ્ય
ધામી વિ. ધામવાળું; ઠેકાણે સ્થિર થયેલું [કરિવાર ધાત્રી સ્ત્રી. (સં.) દાઈ; ધાવ; બરદાસી (૨) પૃથ્વી ધામેણું ન. પહેલા આણામાં કન્યાને અપાતો દાય; ધાત્રીફલ(ળ) ન. આમળું
શબ્દાર્થ ધામો છું. (‘ધામ” ઉપરથી) લાંબા વખત માટેનો પડાવ; ધાત્વર્થ છું. (સં.) મૂળ ધાતુ પરથી નીકળતો અર્થ; મૂળ મુકામ; ઉતારો ધાન ન. (સં. ધાન્ય; પ્રા. ધન્ન) અનાજ, ધાન્ય ધામોડો ૫. (દૂધ દોહવાના) અવાજની રમઝટ ધાનિયું વિ. રાંધેલું અનાજ ખાનારું કે તે ખાધે તૃપ્તિ લાગે ધાર સ્ત્રી. (સં. ધારા) હથિયાર કે ઓજારની તીણી કોર
એવી ટેવવાળું (૨) ન. ગરમું; રાંધેલું ધાન રાખવાનું (૨) પ્રવાહી પદાર્થની પાતળી ધારા - શેડ (૩) વાસણ
કોરણ; કિનારો, છેડો (૪) ધામણ , ધાન્ય ન. (સં.) ધાન; અનાજ [ખાઈ જીવનારું ધારક વિ. (સં.) ધારણ કરનારું (૨) ઉપાડી રાખનારું ધાન્યા(વૈકા)હારી વિ. નિરામિષાહારી; માત્ર અનાજ ધારકઍક છું. (સં.ઈ.) બેરર-ચેક (૨) ધારણ કરનારને ધાપ સ્ત્રી. ઉતાવળમાં થયેલી ભૂલ (૨) થાપ; છેતરપિંડી; નાણાં ચૂકવવાનો ચેક
ફરેબ (૩) ચોરી (૪) ગા; હિંગ છેતરનાર ધારણ વિ. (સં. ક્રિયાભાવ) પહેરી લેવાની ક્રિયા (૨) ધાપબાજ વિ. દગલબાજ; ફરેબી; થાપ ખવરાવનાર; પકડી રાખવાની ક્રિયા (૩) આધારભૂત હોવું તે ધાપમારુ વિ. જૂઠી વાત કહેનાર; ગપ્પીદાસ અનુનય ધારણ વિ. સં. કર્તવાચક) જવાબદારી ઉઠાવી લેનાર (૨) ધાપલાં ન.બ.વ. રિસાયેલાં ને કરવામાં આવતું મનામણું; છું. પતિ
પારડો; ભારવટિયો ધાપલું ન. ખુશામત (૨) ચાડીચૂગલી (૩) વિ. ધારણ સ્ત્રી. તોલ; જોખ (૨) ધીરજ (૩) હિંમત (૪)
ખુશામતખોર (૪) સાચા-જૂઠું કરનાર (૫) ચાડિયું ધારણા સ્ત્રી. (સં.) મનસૂબો (૨) ખ્યાલ; કલ્પના (૩) ધાબડપિં(-ધી)નું વિ. લ; પુષ્ટ; જોરાવર (૨) તોફાની યાદશક્તિ (૪) ધારણ કરવું-ધરવું તે ધાબડવું સક્રિ. ધાપ મારવી; ઠગી લેવું; છેતરવું (૨) ધારણાગત સ્ત્રી. માલની કિંમતમાં છૂટ આપવી-ઓછું લેવું મારવું; ઢબવું
તે (કસર કે કમિશન દ્વારા). ધાબળ(-ળી) સ્ત્રી. કામળી; પાતળો ધાબળો ધારણાધિકાર છું. (સં.) કબજામાં રાખવાનો હક; “લિયન'
- જાડા ઊનનું અનુસ નિારો મજુર ધારણાંપારણાં વ્રત ન.બ.વ. (સં. ધારણા + પારણા) ધાબાવાળો ૫. દૂધનું ધાબું ઊંચકનારો દૂધવાળો કે છો ટીપ- (શ્રાવણ મહિનામાં) એકાંતરે જમવાનું વ્રત ધાબું ન. (છાપરાને ઠેકાણે કરેલી) અગાસી; ગચ્યી (૨) ધારદાર વિ. ધારવાળું; તીક્ષ્ણ; તીણું
ડાઘો (૩) દૂધનું મોટી બરણી-ઘાટનું વાસણ (૪) ધારવું સક્રિ. (સં. ધારયતિ, પ્રા. ધારઈ) માનવું (૨) વાદળાંથી ઢંકાઈ ગયેલ આકાશની સ્થિતિ
ઇચ્છવું (૩) અટકળ કરવી (૪) ઝીણી નજરે જોવું ધાબો પં. ચૂનો, પંપોયા વગેરેના રથ્થડને ટીપવો કે તેનો (૫) નક્કી કરવું (૯) પકડી રાખવું (૭) ધારણ કરવું
કૂબો (૨) વીશી (૩) (મીઠાઈ કરવા) દૂધ કે ઘી વડે ધારા સ્ત્રી. (સં.) પરંપરા; હાર; પંક્તિ (૨) પ્રવાહીની મોઈને લોટનો દાણો પાડવો તે
ધાર-શેડ (૩) વૃષ્ટિ ધામ ન. (સં.) રહેવાનું સ્થળ; ઘર; ઠામ; ઠેકાણું; ધારાકીય વિ. ધારા કે કાયદા સંબંધી; કાનૂની; વૈધાનિક નિવાસસ્થાન (૨) દેવસ્થાન; તીર્થ (૩) ઠામઠેકાણું; ધારાગૃહ ન. (સં.) કુવારાની ધારાઓ છૂટે એવી સ્થાનક; મથક
સગવડવાળું નાવણિયું; “શાવરબાથરૂમ ની રીત ધામણ સ્ત્રી. (સં. ધર્મણ) એક જાડો સાપ; આંધળી ચાકળ ધારાધોરણ ન. કાયદા, નિયમો વગેરે; બંધારણ, કામકાજ

Page #460

ધારાપોથી
૪૪ 3
[ ધબકાર ધારાપોથી સ્ત્રી, કાયદાની પોથી-ચોપડી, કાયદાનું પુસ્તક ઉત્પન્ન થવું (ઉદા. ધનુર્વા, શીળસ) ધારાયંત્ર ન. (સં.) જળનો ફુવારો
ધાશ(-સ)કો ૫. (દ. ધસક્ક) પ્રાસકો; ફાળ ધારાધોરણ ન. (ધારો + ધોરણ) કાયદાકાનૂન; બંધારણ ધાસ્તી સ્ત્રી. ડર; દહેશત; બીક; ભય (૨) જોખમ ધારાપોથી સ્ત્રી, કાયદાની ચોપડી; નિયમાવલી ધાંખ, (oડી) સ્ત્રી. (સં. ધ્વાંક્ષા, પ્રા. પંખા. સંસ્કૃતમાં ધારાલાડુપુ.બ.વ.ધીનીધારરેડતાંરેડતાં કરેલા ચૂરમાના લાડુ વાક્ષ = ‘કાગડો’) ધંખના; ઝંખના; આતુરતા ધારાવાઈ, (-ડી) સ્ત્રી. માંગલિક કે ધાર્મિક પ્રસંગે જમીન ધાંખના સ્ત્રી. ઝંખના (૨) ધ્યાન; કાળજી
પર ગોળાકારે કે સીધી લીટીએ કરવામાં આવતી દૂધની ધાંધલ, (-ળ) સ્ત્રી, ન. (સં. ધંધ, પ્રા. ધંધલ્લ) ગરબડ; કે પાણીની ધાર
[‘સિરિયલ ધમાલ: તોફાનઃ ઉતદ્રવ ધારાવાહિક વિ. હપ્તાવાર; અવિચ્છિન્ન ક્રમ કે ગતિવાળું, ધાંધલખોર, ધાંધલિ(-ળિ)યુંવિ. ધાંધલ કરનારું અંધાધૂંધી ધારાશાસ્ત્ર ન. ધારાઓ-કાયદાઓનું શાસન નિો નિષ્ણાત ધાંધિયો ન. ગાળા ચાવવા તે (૨) કામ ઠેલવું તે (૩) ધારાશાસ્ત્રીપું. કાયદાનો નિષ્ણાત;કાયદાશાસ્ત્રી, ધારાશા- ધિક ઉદ્. (સં.) ધિક્કારવાચક ઉદ્ગાર; ફટ ધારાસભા સ્ત્રી. કાયદા ઘડનારી સભા; વિધાનસભા વિકધિકાવવું સક્રિ. ખૂબ વિકાવવું ધારાસભ્ય પું. ધારાસભાના સભ્ય કે સભાસદ ધિકારો છું. ધિકાવવું કે ધીકવું-પખવું તે; તાપ; ધખારો ધારાર્થ વિ. ધારવાળું; તીક્ષ્ણ પાનાવાળું
ધિકાવવું સક્રિ. (“ધીકવું'નું પ્રેરક) ખૂબ ગરમ કરવું (૨) ધારાળો છું. કોળી, ઠાકરડા જેવી એક કોમ [(સ્ત્રી). જોરથી સળગાવવું ધારિણી સ્ત્રી. (સં.) પૃથ્વી (૨) વિ., સ્ત્રી. ધરનારી ધિક્કાર છું. (સં.) ફિટકાર; ધિક કહેવું તે ધારિયું ન. (ધાર' ઉપરથી) એક હથિયાર (૨) એક જાતનું ધિક્કારપાત્ર વિ. (સં.) ધિક્કારને લાયક (૨) નિંદાપાત્ર કાપડ
[‘ખાદીધારી, વેશધારી' ધિક્કારવું સક્રિ. ધિક્કાર કરવો (૨) તુચ્છકારવું (૩) -ધારી વિ. (સં.) (સમાસને અંતે) ધારણ કરનારું. ઉદા. નિંદવું; નિંદા કરવી
[એમ ધારો છું. (સં. ધારક, પ્રા. ધારા) રિવાજ; પ્રથા (૨) ધિનકટ, (ઓધિનાં) ક્રિ.વિ. (તબલાંનો)એવો અવાજ થાય
કાયદો; નિયમ (૩) મુકરર કરેલો દર (૪) વેરો; કર ધિબાવવું સક્રિ. “ધીબવુંનું પ્રેરક ધારોષ્ણ વિ. (સં.) તરતનું દોહેલું; શેડકવું
ધિબાવું અ.ક્રિ. ધીબવું'નું કર્મણિ ધાર્મિક વિ. સં.) ધર્મને લગતું; ધર્મસંબંધી (૨) ધર્મનિષ્ઠ ધિરાણ ના ધીરવું છે કે તેમાં રોકાયેલ નાણું; “કેડિટ' (૨) ધાર્યું વિ. (ધારવું ઉપરથી) ધારેલું; મનસૂબો કરેલું નક્કી વ્યાજે ધીરેલ રકમ; “લોન'
[માણસ કરેલું (૨) ન. ધારણા; સંકલ્પ; મનસૂબો ધિંગડમલ, (-લ) ૫. (હિંગું+મેલ) જોરાવરને ખડતલ ધાલાવેલી સ્ત્રી, તાલાવેલી; ઉત્કટ અધીરાઈ (૨) માનસિક ધિંગાઈ ઝી. જુઓ ધીંગાઈ અને શારીરિક બેચેની
ધિંગાણું ન. (‘ધિંગું' ઉપરથી) જુઓ “ધીંગાણું ધાવ સ્ત્રી. (સં. ધાત્રી, પ્રા. ધાવી-ધાઈ) બાળકને ધિંગામસ્તી સ્ત્રી, જુઓ “ધીંગામસ્તી ધવડાવવા રાખેલી સ્ત્રી; ધાત્રી પોકાર ધિંગું વિ. જુઓ ધીંગું
છોકરી; દીકરી ધાવવું. (સં. ધાવૃદોડવું) ધા; “ધાઓ એમ મદદ માટે ધી, (ડી) સ્ત્રી. (સં.) બુદ્ધિ; મેઘા; સમજશક્તિ (૨) ધાવણ ન. (‘ધાવવું” ઉપરથી) માનું દૂધ
ધીકડી સ્ત્રી, (-ડું) ન. (“ધીકવું' ઉપરથી) સહેજ ગરમી; ધાવણી સ્ત્રી, ધાવણા બાળકને ધાવવાનું રમકડું; ચૂસણી ઝીણો તાવ ધાવણું વિ. ધાવતું; ધાવણ પર રહેતું (૨) તે ઉંમરનું (૩) ધીકતી ધરા શ.પ્ર. શત્રુના હાથમાં કંઈ ન આવે તે માટે ન. ધાવતું બાળક
પોતાનાં સ્થાનોને સળગાવી મૂકવાની ચાલ ચાલવી તે ધાવન ન. (સં.) દોડવું તે; દોડ
ધીકતું વિ. (“ધીકવું’નું વ.) ધગધગતું (૨) જોશભેર ધાવન ન. (સં.) ધોવું તે; પ્રક્ષાલન (૨) માંજવું તે ચાલતું; આબાદ ધાવભાઈ પં. દૂધભાઈ હિોય તે સ્ત્રી; ધાત્રી ધીકધીકતું વિ. (“ધીકતું ઉપરથી) ધગધગતું; ખૂબ ગરમ ધાવ-મા સ્ત્રી. માતા સિવાય બીજી સ્ત્રીને બાળક ધાવતું ધીકવું અ.ક્રિ. (સં. ધક્ષ્ય, પ્રા. ધાખ) ધગધગવું; ખૂબ ધાવરું ન. જેમાં હાથ, મોં, આંખો ઉપર સોજો આવી જાય તપવું કે બળવું
છે એવું એક દર્દ (૨) ભયને વખતે વાગતું (૩) ધીટ, (-4) વિ. (સં. ધૃષ્ટ, પ્રા. બિટ્સ) સહનશીલ (૨) રણશિંગું.
કે માદાનું દૂધ પીવું નીડર (૩) ખંધું; પકડું; નટ; ધૃષ્ટ [બંધાઈ ધાવવું સક્રિ. (સં. ધાપયતે, પ્રા. ધાવઈ) (બચ્ચાએ) સ્ત્રી ધીટ(-4)તાસ્ત્રી. નીડરતા, સહનશીલતા (૨) ધીરપણું (૩) ધાવું અ.ક્રિ. (સં. ધાવતિ, પ્રા. ધાવઈ, ધાઇ) દોડવું; મદદે ધીબ કિ.વિ. એવા અવાજથી (૨) સ્ત્રી. ધીબવું તે
દોડવું (૨) એકદમ રોગ વ્યાપવો કે આવેગથી ધબકારો પં. ધીબ એવો અવાજ

Page #461

Rા
ધીબકો
૪ ૪૪
(સમુસ ધબકો પુ. મુક્કો; ગડદો (૨) ઢીબો
દુક્કડ ન. નરવું; તબલું
થિરથરાટ ધીબવું સક્રિ. ધીબધીબ મારવું (૨) ઢબવું
ધ્રુજારી સ્ત્રી. (-રો) ૫. (પૂજવું પરથી) કંપારી; ધ્રુજારી; ધીબા(બો)ધીબ કિ.વિ. એવા અવાજથી
ધુજાવવું સક્રિ. ‘ધૂજવું'નું પ્રેરક ધીમર છું. (સં. ધીવર) ઢીમર; માછી
ધુણાવવું સક્રિ. “ધૂણવું'નું પ્રેરક તિરસ્કારવાચક ઉદ્ગાર ધીમંત, ધીમાન વિ. (સં.) બુદ્ધિમાન
ધુત વિ. (સં.) તુચ્છકારેલું; તરછોડાયેલું (૨) ઉ ધીમાશ સ્ત્રી. ધીમાપણું
ધુતકાર પં. ધૂતકાર; તુચ્છકાર ધીમું વિ. (સં. ધીમાનું, પ્રા. ધીમ) હળવું; ધીરું (ક્રિયાની ધુતકારવું સક્રિ. તુચ્છકારવું; તિરસ્કારવું; હડધૂત કરવું
ગતિ, વેગ, અવાજ વગેરેમાં) (૨) ઉગ્ર નહિ એવું; ધુતાઈ સ્ત્રી. ઠગાઈ; ધૂર્તતા; છેતરપિંડી શાંત (જેમ કે, ગરમી, સ્વભાવ) (૩) ઠંડું (સ્કૂર્તિ, ધુતારી(-રણ) સ્ત્રી. ઠગારી સ્ત્રી ચપળતા, જોશ વગેરેમાં).
ધુતારું વિ. (સં. પૂર્તકાર, પ્રા. ધુત્તાર) ઠગારું; ધૂતનારું ધીમે, (૦થી) ક્રિ.વિ. ધીરેથી; આસ્તે; હળવે ધુતારો છું. ઠગ; વંચક ધીર વિ. (સં.) ધૈર્યવાન; અડગ; સ્થિર (૨) ગંભીર; ઠરેલ ધુતાવું અ.ક્રિ. “ધૂતવું', કર્મણિ ધીર સ્ત્રી. (સં. ધૈર્ય, પ્રા. ધીર) ધીરજ (૨) ભરોસો; પતીજ ધુન (-નિ) સ્ત્રી. (સં.) સૂરનો ગુંજારવ; ધૂન; ગાનધારા; ધીરગંભીર વિ. (સં.) શાંત અને નિશ્ચયી; ધીરજવાનું તેમ મનમાં એક તરફ જુસ્સાદાર તરંગ ઊઠે તે
જ ભદ્ર પ્રકૃતિનું સર્વથા ઉછાંછળું નહિ તેવું ધુપેડો છું. રબારીઓનું સામૂહિક ઉઘરાણું (૨) મોટું “પિયું ધીરજ સ્ત્રી. (સં. ધૈર્ય, પ્રા. પિરિઅ, ધિરિજજો આકળું, ધુપેલ ન. (સં. ધૂપ્ય+તૈલ્ય પરથી) માથામાં નાખવાનું એક ઉતાવળું ન થવાનો ભાવ (૨) ધૈર્ય; હિંમત; ધીરપણું; જાતનું તેલ
ધુપેલ રાખવાનું ચલાણું ખામોશી
ધુપેલિયું વિ. ધૂપેલ જેવું (૨) ધુપેલના જેવું મેલું (૩) ન. ધીરજવાન વિ. ધીરજવાળું; ધીર
ધુપેલી, (-લિયો) ૫. ધુપેલ વેચનાર-બનાવનાર ધીરતા સ્ત્રી. (સં.) ધીરજવાળા હોવું તે; ધીરજ ધુપ્પલ ન. હવાઈ ગોળા જેવી વાત ધીરધાર સ્ત્રી. (ધીરવું+ધારવું) વ્યાજે નાણાં આપવાં તે ધુબાકો પં. કૂદકો; ભૂસકો; ધબાકો (૨) લેવડદેવડ; શરાફી
ધુમસિયું વિ. ધૂમસવાળું [જેમાંથી નીકળે એવું (ઘાસતેલ) ધીરપ સ્ત્રી. (સં. ધીરત્વ, પ્રા. ધીરપ્પ) ધીરજ ધુમાડિયું ન. ધુમાડી નીકળવા કરેલો માર્ગ (૨) વિ. ધુમાડો ધીરમ સ્ત્રી. પૃથ્વી નિાયકનો એક પ્રકાર ધુમાડી સ્ત્રી. (સં. ધૂમ, પ્રા. ધૂમ) ધૂણી (૨) ધુમાડાની ધીરલલિત વિ. ધીર અને લલિત (૨) ૫. (નાટ્યમાં) આછી સેર
[ખુમારી ધીરવું સક્રિ. (સં. ધીરય, પ્રા. ધીર) ભરોંસો રાખવો (૨) ધુમાડો (સં. ધૂમ) ૫. ધુમાડી; ધૂણી (૨) મિજાજ; તોર; વિશ્વાસે સોંપવું; ભરોંસે સોંપવું (૩) ઉછીનું કે વ્યાજે ઘુમાર . સંગીતનો એક તાલ; ધમાર આપવું
એિક પ્રકાર ધુમાલી પે. સંગીતનો એક તાલ ધિંધવાનું ધીરા વિ., સ્ત્રી, “ધીર’નું સ્ત્રીલિંગ (૨) સ્ત્રી, નાયિકાનો ધુમાવું અ.ક્રિ. (સં. ધૂમ ઉપરથી) બળતાં ધુમાડો થવો (૨) ધીરાશ સ્ત્રી. ધીર૫; ધીરાપણું
ધુમાસ પું. (સં. ધૂમ ઉપરથી) ધુમાડાનો લાગેલો કચરો ધીરું વિ. (સં. ધીર, પ્રા. ધીરઅ) ધીમું (૨) ધીરજવાળું (ભીંત વગેરે પર). ધીરે, (oથી, ૦ધીરે) ક્રિ.વિ. ધીમેધીમે કે ધીરતાથી; ધુમ્મસન. (સં. ધૂમશ, પ્રા. ધૂમસ) ધૂમસ; ઝાકળ; ઓસ;
આસ્તે આસ્તે [(૨) પં. એક પ્રકારનો નાયક (કા.) ઠંડીને લીધે વાતાવરણનું પાણી ઠરીને ધુમાડા જેવું થઈ ધીરોદાત્ત વિ. (સં.) ધીર સ્વભાવનો અને ઉમદા પ્રકૃતિનો હવામાં જામે તે ધીરોદ્ધ વિ. ધીર સ્વભાવનો પણ ઉછાંછળો (૨) પું. ધુમ્મસિયું વિ. ધુમ્મસવાળું એક પ્રકારનો નાયક (કા.શા.).
- ધુર ન. (સં.) ધૂંસરું (૨) આગલો ભાગ ધીવર પુ. (સં.) ધીમર, ઢીમર (૨) ખલાસી; નાવિક ધુરંધર વિ. બોજો વહેનારું; જવાબદારી ઉઠાવનાર (૨) ધીશ છું. (સં. ધિ + ઈશ) વિદ્વાન; ભારે બુદ્ધિમાન શ્રેષ્ઠ; મોટો વિદ્વાન (૩) પું, બોજો વહેનાર પશુ (૪) ધીશ પં. રાજા; અધિપતિ મિચેલી લડાઈ અગ્રેસર; આગેવાન
કેિ આગેવાની ધી(-હિં)ગાઈ સ્ત્રી. ધીંગાપણું (૨) ધિંગાણું; જોશમાં ધુરા સ્ત્રી. (સં.) ધૂંસરી (૨) કામ કે જવાબદારીનો બોજો ધીં(નધિ)ગાણું ન. જોશમાં મચેલી લડાઈ
ધુરણ પું. (સં.) મહત્ત્વની જવાબદારી ઉઠાવનાર (૨) ધીંત-ધિ)ગામસ્તી સ્ત્રી. ધિંગામસ્તી; તોફાન
અગ્રેસર ધી(-ધિ)નું વિ. જાડું; મજબૂત; લz [“ચવવું ધુસકો ૫. ધ્રુસકો, ભેંકડો [ઉતાવળે; ઝડપથી ધીરું ન. હળમાંનો નીચેનો લાકડાનો ત્રિકોણાકાર ભાગ; ધુસપુસ ક્રિ.વિ. (ધસમસ ઉપરથી) દોડાદોડ કરતાં (૨)

Page #462

ધુળમુસળો
૪૪૫
[લૂંટ-કું) પં-ડું) ધુળમુસળ ન. (ધૂસળ+મુશળ) વરને પોંખતાં વપરાતી ધૂપછાંય(-૨) સ્ત્રી, તડકો-છાંયો (૨) દશાના વારાફેરા વસ્તુઓ (નાનું ધૂસરે અને સાંબેલું)
(૩) એક રમત (૪) એક પ્રકારનું રંગીન કપડું ધુળાડો . ધૂળકોટ; ધૂળનું ઊંચે ઊડવું તે ધૂળી-પડવો ધૂપદાન ન., (-ની) સ્ત્રી. ધૂપ કરવાનું પાત્ર; ધૂપિયું ધુળેટીસ્ત્રી (દ. ધૂલિહડી) વેળી પછીનો દિવસ-એકઉત્સવ; ધૂપસળી સ્ત્રી, અગરબત્તી
સુિગંધવાળું ધુંઆપૂંઆ ક્રિ.વિ. જુઓ ધૂંઆપૂંઆ”
ધૂપાયિત, ધૂપિત વિ. (સં.) ધૂમાડો અપાયેલું; ધૂપની ઘૂંગું ન. ઝરડાં ઝાંખરાંનું જાળું (૨) સંગ્રહ
ધૂપિયું ન. ધૂપદાની; ધૂપ કરવાનું પાત્ર ઉંચું વિ. ધુમાડો આપતું; ધુમાડિયું
ધૂમ વિ. પુષ્કળ; સખત (૨) ક્રિ.વિ. આવેશભેર (૩) ધુંધ સ્ત્રી. જુઓ ધંધ”
સ્ત્રી. શોર; ધમાલ; તોફાન; મસ્તી ધુંધકાર છું. જુઓ ધૂંધકાર"
ધૂમ પું. (સં.) ધુમાડો ધુંધવાટ કું. જુઓ “ધૂંધવાટ'
ધૂમકેતુ . (સં.) પૂંછડિયો તારો (૨) અગ્નિ ધુંધવાળું અ.ક્રિ. જુઓ ધંધવાળું
ધૂમધડાકો, ધૂમધામ પું, સ્ત્રી. ધામધૂમ ધુંધવાનું અ.ક્રિ, જુઓ “ધંધવાનું
ધૂમધામ સ્ત્રી. ધામધૂમ; ગાનતાનવાળો સમારંભ ધુંધળું વિ. જુઓ ધૂંધળું'
ધૂમપાન ન. જુઓ ધૂમ્રપાન' [ધુમાડિયું (૩) પિતૃયાન ધુંબો પુ. ગડદો, મુક્કો (૨) મહેણું; ટોણું
ધૂમમાર્ગ ૫. (સં.) સાધનાનો યજ્ઞયાગાદિનો માર્ગ (૨) ધુંવાડો ૬. જુઓ “ધૂંવાડો'.
ધૂમર, (-સ) સ્ત્રી, ન. (દ. ધૂમરી) ધુમ્મસ; ઝાકળ; ઠાર ધુંવાપુંવાં ક્રિ.વિ. જુઓ “ધૂંવાધૂંવાં
ધૂમિલ વિ. હિં.) ધૂમાડાવાળું, ધૂમાડિયું (૨) ધૂંધળું ધુંસરી સ્ત્રી, જુઓ “ધૂંસરી’
ધૂણ પં. (સં.) ધુમાડો; ધૂણી (૨) વિ. ધુમાડાવાળું (૩) ધંસો ખું. જુઓ ધંસો
ધુમાડાના રંગનું; ભૂખરા રંગનું ધૂખળ વિ. (સં. ધૂસર) ધૂળથી ઝાંખું થયેલું (૨) ન. ધૂળકોટ ધૂમ્રપાન ન. (સં. ધૂમ + પાન. ધૂમ્ર ખોટો ચલણી થયો ધૂજ સ્ત્રી. (ધૂજવું પરથી) ધ્રૂજ; કંપારી
છે.) ધુમાડો ખેંચવો તે (૨) બીડી પીવી તે ધૂજવું અ.ક્રિ. (સં. ધૂયતે, પ્રા. યુજ્જઈ) કાંપવું, કૂદવું ધૂર્જટિ . (સં.) શંકર; મહાદેવ ધૂડ સ્ત્રી. ધૂળ લેિવાતું તે જમાનાની (ધૂડીશાળા) ધૂર્ત વિ. (સં.) લુચ્ચું (૨) કાબેલ (૩) ૫. ઠગ ધૂડી(-ડિયું) વિ. ધૂળવાળું (૨) પાટી પર ધૂળ નાખી કામ પૂર્તતા સ્ત્રી. ઠગપણું; છેતરપિંડી; ઠગાઈ ધૂણવું અ.ક્રિ. (સં. ધૂનોતિ, પ્રા. ધૂાઇ) આવેશમાં આવી ધૂર્તવિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) છેતરવાની યુક્તિ કે વિદ્યા
માથે ડોલાવતા હાલવું (૨) હા-ના કરવી (૩) મનમાં ધૂલિ, (-લી) સ્ત્રી. (સં.) ધૂળ; રજ; રોટી પણ ન હોય એવું બોલી નાખવું
ધૂલિકા સ્ત્રી. (સં.) રજ; ધૂળ ધૂણિયું વિ. ધૂણી કરે એવું લાડકું વગેરે)
ધૂસર વિ. (સં.) ધૂળના રંગનું, ધૂળિયું (૨) રાખોડી રંગનું ધૂણી સ્ત્રી. (સં. ધૂપન, પ્રા. પૂવણ) ધુમાડી; કાંઈ બળતાં ધૂળ સ્ત્રી. (સં. ધૂલી-ધૂલિ, પ્રા. ધૂલિ) મટોડીનો ઝીણો
તેમાંથી હવામાં જતી રજોટી (૨) જોગીબાવાઓની ભૂકો, જેહુ (૨) રસ્તાની રજ (૩) નકામું - માલ આગળનો અખંડ અગ્નિ કે તેનું સ્થાન
વગરનું કે તુચ્છ તે ધૂણો પુ. બાવાની ધૂણી કે તેનું સ્થાન
ધૂળક(-કો), . વંટોળિયો; ધૂળનું ઊંચે ઊડવું તે વિાત ધૂણો ધરમ પુ. સનાતન ધર્મ; મહાધરમ
ધૂળધમા સ્ત્રી. (સ) ન., (સો) પું. માલ વગરની વસ્તુ ધૂતકાર ૫. જુઓ “ધુતકાર”
છિતરવું ધૂળધાણી સ્ત્રી. ખરાબી, બરબાદી; તદન પાયમાલ ધૂતવું સક્રિ. (સં. ધૂર્ત, પ્રા. ધુત્ત પરથી નામધાતુ) ઠગવું; ધૂળધોયું વિ. ધૂળે છવાયેલું (૨) ધૂળ ધોવાનો ધંધો કરનાર “તું વિ. (સં. ધૂર્તક, પ્રા. ધૂત્તઅ) ધુતારું; ઠગ
(૩) જૂની વસ્તુઓની શોધ કરનાર ધૂત્કાર છું. (સં.) ધુતકાર; તુચ્છકાર; ધુતકારવું તે ધૂળધોયો છું. સોનાચાંદીની રજ શોધવા ધૂળ ધોનાર (૨) ધૂત્કારવું સક્રિ. તુચ્છકારવું; તિરસ્કારવું; હડધૂત કરવું (લા.) જૂની વસ્તુની શોધ કરનાર ધૂન સ્ત્રી. (સં.) લેહ લત; ધૂન (૨) તરંગ; લહેર (૩) ધૂળનિશાળ સ્ત્રી. ધૂડીનિશાળ; ગામઠી નિશાળ
સૂરનો ગુંજારવ (૪) ભજનની તાન તરીકે વપરાતી ધૂળીપડવો ૫. ધુળેટીનો દિવસ; ધૂળેટી પદપંક્તિ
[લત (૩) તરંગ ધૂળીશાળા સ્ત્રી. ધૂડીનિશાળ ધૂનિ સ્ત્રી. (સં.) સૂરનો ગુંજારવ; ગાનધારા (૨) લહેર; ધૂઆંધાર વિ. (હિ.) જબરદસ્ત; જોરદાર ધૂની વિ. ધૂનવાળું (૨) તરંગી
ઘૂંટ-ધું)આંÇ() ક્રિ.વિ. (સં. ધૂમ, પ્રા. ધૂઅ = ધૂપ છું. (સં.) સુગંધી દ્રવ્ય
ધૂંઆપૂંઆ દ્વિર્ભાવ થઈને) આવેશ કે ગુસ્સાથી ધૂપ !., સ્ત્રી. (હિ.) તડકો
બેબાકળું; ધૂંવાંપૂવાં
; વગેરે)

Page #463

૪ ૪ છું
[ ધોયલો ધંધુ)ધ સ્ત્રી. (દે. ઉધુંધલિય = ધૂંધળું થયેલું) આંખની ધોક(-૦૨)નું ન. ધોવાનો ધોકો
ઝાંખ (૨) આંધી (૩) ધૂમસ (૪) ઝાકળ (૫) ગંદી ધોકાટવું સક્રિ. ધોકપોકે મારવું હવા
ધોકારાબંધ, ધોકારે ક્રિ.વિ. ઝપાટાભેર; ઝડપથી ધં-૬)ધકાર પું, ન. વંટોળિયાથી થયેલું અંધારું ધોકાપંથી વિ., ૫. ધોકાપંથને લગતું કે તેમાં માનનારું કે ધં(૬)ધવાટ પુ. ધુમાવું તે (૨) દબાઈ રહેલો ક્રોધ (૩). તેમ ચાલનારું ધૂંધવાયા કરવું એ
થવું-અકળાવું ધોકાપાક . ધોકાનો માર ધં(૬)વાવું અક્રિ. ધુમાવું; ગોટાવું (૨) મનમાં ગુસ્સે ધોકાબાજ વિ. દગાબાજ; દગાખોર ધોખાબાજ ધં(-ધુ)પળકું ન. ઝાંખું અજવાળું (૨) મળસકે પરોઢિયું ધોકાબાજી સ્ત્રી, દગાબાજી; દગાખોરી ધૂળ-ધું)ધળાવું અક્રિ. (ધુમાડાથી) ઝાંખું પડવું; અંધરાવું ધોકાવવું સક્રિ. જોશભેર ચલાવવું; ધકાવવું (૨) ધોકાટવું ધં(-ધું)ધળું વિ. (સં. ધૂપાંધ, પ્રા. ધૂમધ+લૂ) ધૂમસવાળું, (૩) ઉતાવળે ચાલવું; માર મારવો
ઝાંખું (૨) ન. સવારસાંજનો ઝાંખો પ્રકાશ (૩) ધોકો પું. (સં. ધાવક, પ્રા. ધોઅગ પરથી) જાડી લાકડી અસ્પષ્ટ
(૨) ધોકણું (૩) ગડદો, સોનાની વાળો ખેંચવાનું ધૂંધી વિ. લીન; ગરક (૨) મોટું; જબરું
ઓજાર (૪) નુક્સાન (૫) ધોખો; દગો (૯) ધંધુ)વાડો પું. (પ્રા. ધૂવ ઉપરથી) ધુમાડો
ખાંડણયંત્ર; મુસળ ધં(-ધું)વાંÇ(-૫)વાં કિ.વિ. ધૂંઆપૂંઆ
ધોકો, (-ખો) પું. (સં. પ્રોક્ષ, પ્રા. ધોકખ) નુકસાન (૨) ધંશ(-સ) પું. તડકો (૨) સ્ત્રી. રમઝટ; રજ; ધૂળ (૩) ચિંતા (૩) દગો (૪) રોષ ઝાકળની ઝીણી ફરફર
ધોણ ના, (-ણી) સ્ત્રી. ધો; ધોવું તે; ધોવણ ધંધુસરી સ્ત્રી. (-૨) ન., (-ળ) ન. (સં. પૂર્શલ) ધોત વિ. (સં. ધૌત) સ્વચ્છ (૨) સફેદ
ઝૂંસરી; પ્રાણીની કાંધ પર ગડું ખેંચવા બંધાતું લાકડું ધોતપનોત વિ. અતિઉદાર ધંધુ)સો છું. (સં. ધૂ, પ્રા. ઘૂંસ) જાડો કામળો (૨) ધોતપનોત કિ.વિ. સત્યાનાશ થઈ જાય એમ; ધનોતપનોત ટૂંસ; મુક્કો
ધોતલી સ્ત્રી, નાનું ધોતિયું, પંચિયું ધૃત વિ. સં.) ધારણ ઘરેલું (૨) ઝાલી રાખેલું ધોતિયું ન. (ધોતી ઉપરથી) થેપાડું; મોટું પોતિયું ધૃતરાષ્ટ્ર યું. (સં.) કૌરવોના પિતા
ધોતી સ્ત્રી. (સં. ધોત્ર, પ્રા. ધોર) ધોતલી ધૃતિ સ્ત્રી. (સં.) સ્થિરતા (૨) ધીરજ (૩) મક્કમતા ધોતી સ્ત્રી. ધીતી; હઠયોગ માટેની કપડાની પટ્ટી
(૪) ધારણ કરવું કે પકડી રાખવું તે (૫) પહેરેલું ધોતીજોટો, (-ડો) ૫. ધોતિયાંની જોડ તે (૬) પકડેલું તે; ઝીલેલું તે (૭) ચંદ્રની સોળ ધોધ, (oડો) પૃ. ઊંચેથી જોરથી પડતો પાણીનો પ્રવાહ કળામાંની એક
નિફ્ફટ ધોધમાર કિ.વિ. પુષ્કળ; મોટી ધારાઓમાં ધૃષ્ટ વિ. (સં.) હિંમતવાન; નીડર (૨) બેશરમ, ઉદ્ધત; ધોધવો પુ. નાનો ધોધ; દડો ધૃષ્ટતા સ્ત્રી. હિંમત (૨) બેશરમી; ઉદ્ધતાઈ ધોન સ્ત્રી. પૃથ્વી; ધરા (૨) પૈસો; દોલત ધૃષ્ટદ્યુમ્ન પં. દ્રૌપદીનો ભાઈ
ધોબણ સ્ત્રી. ધોબીની સ્ત્રી કે ધોબી સ્ત્રી ધિંધો કરનારો ઘેડી સ્ત્રી, કન્યા (પદ્યમાં)
ધોબી પું. (સં. ધાવક, પ્રા. ધોવાય - ધોવઈ) કપડાં ધોવાનો પૈણ સ્ત્રી. (દ. પ્રા. ધણિરા-ધણી) વહ; જુવાન પત્ની ધોબીખાનું ન. ધોબીકામ કરવાનું સ્થાન (૨) પહેલી વાર ગર્ભવતી થયેલી સ્ત્રી
ધોબીઘાટ ૬. ધોબીને કપડાં ધોવાની જગા ઘણાવુંઅ ક્રિ. (ગાય-ભેંસનું) ઋતુમતીથવું ધિનું; ગાય ધોબીપછાડ સ્ત્રી, કુસ્તીનો એક દાવ (વ્યા.) [ઈટ; રોડું ઘન સ્ત્રી. ધણ; પહેલી વાર ગર્ભવતી થયેલી સ્ત્રી (૨) ધોળું વિ. (સર. કે. દોu=જાડું) ઠોઠ, કમઅક્કલ (૨) ન. ઘેનુ સ્ત્રી. (સં.) ગાય (૨) પૃથ્વી
ધોબો ૫. ઠોઠ માણસ શૈર્ય ન. (સં.) હિંમત (૨) ધીરજ: ખામોશી (૩) સ્વસ્થતા ધોબો પં. ધોબી (ખિજવણ) વૈર્યવાન, વૈર્યશીલ વિ. (સં.) ધૈર્યવાળુ; ધીરજવાળું ધોબો છું. ખોબો; અંજલિ (૨) ખોબાના આકારનું ચાંદીનું પૈવત મું. (સં.) સંગીતના સ્વરસતકમાંનો છઠ્ઠો સ્વર “ધ” પાત્ર (૩) અફીણના કસૂંબાનું ચોગળું ધો ૫. (સં. ધૌવતિ ઉપરથી) પ્રવાહ (૨) ૫. સ્ત્રી. ધોમ પે. સૂર્ય (૨) સખત તડકો, આકરો તડકો (૩) ક્રોધ ધોવણ; ધોવું તે (૩) ધોવાવું તે
(૪) પુષ્કળ; ઘણું; ધૂમ ધોકડી સ્ત્રી, (-) ન. (સર. થોકડી, સં. સ્તોક, રૂની મોટી ધોયલાપાક ૫. સખત માર મારવો તે
ગાંસડી (૨) કાયા; શરીર (૩) ધોવાનો ઘોકો; ધોકણું ધોયલો . (ધોવું' ઉપરથી) અડદનો લાડુ; ખડદિયો ધોકણી સ્ત્રી, નાનું ધોકણું
ધોયેલો છું. સખત માર
લિાડ

Page #464

ધોરણ
ધોરણ ન. (સં.) વલણ (૨) શાળાનો વર્ગ; શ્રેણી; કક્ષા (૩) પ્રમાણ; માપ; ધડો (૪) વહીવટ; પદ્ધતિ [નિયમબદ્ધ ધોરણવા(-સ)ર વિ. ધોરણ પ્રમાણે (૨) નિયમ પ્રમાણે; ધોરિયો છું. (સં. ધુર્ય, પ્રા. ધોરિય) બે બળદની વચ્ચે રહેતું ગાડાનું લાકડું; ઊધ [(૩) ધોરો ધોરિયો પું. બળદ (૨) પાણીની નીક; ઢાળિયો; પરનાળ ધોરી વિ. (સં. ધૌય, પ્રા. ધોરે) મુખ્ય; સરિયામ; મોટું ધોરી મું. ધોરી બળદ (૩) દીકરો ધોરો પું. (સં. ધોરક, પ્રા. ધોરઅ) અગાસીની પાળ (૨) ઓટલાનો તકિયો (૩) ઝાડની ચોતરફ કરાતો માટીનો ઓટો (૪) ખેતરની પાળ (૫) વહાણના તળિયાનો માલ ભરાય છે તે ભાગ
ધોરો છું. આગેવાન ભાયડો; મરદ માણસ ધોલ સ્ત્રી. તમાચો; લાફો
૪૪૭
ધોલધાપટ સ્ત્રી, થોલથાપટ; થોડોઘણો માર (૨) ધમકી ધોલા(-વા)ઈ સ્ત્રી. ધોવાનું મહેનતાણું કે તે ક્રિયા (૨) માર ધોલા(-વા)ઈભથું(-હ્યું) ન. નોકર કર્મચારીને તેની વરદીનાં કપડાં ધોવા અંગે અપાતું ભથ્થું; ‘વોશિંગ એલાવન્સ'
ધોળાઈ સ્ત્રી. ધોળવાનું મહેનતાણું કે કામ ધોળાશ સ્ત્રી. સફેદ; ધોળાપણું
ધોલાટવું ક્રિ.વિ. ધોલેધોલે મારવું; લાફા મારવા ધોવડા(-રા)મણ ન. (‘ધોવું' ઉપરથી) ધોવાઈ; ધોવાનું
મહેનતાણું (૨) ધોતાં વધેલું પાણી; નિગાળ ધોવડામણી સ્ત્રી. ધોવાઈ; ધોલાઈ (૨) માર ધોવડાવવું સ.ક્રિ. ધોવરાવવું; ‘ધોવું'નું પ્રેરક ધોવણ ન. (સં. ધોવન, પ્રા. ધોઅન) ધો; ધોણ (૨) ધોવડામણ (૩) ધોવાની ક્રિયા; ધોલાઈ ધોવરામણ ન. ધોવડામા; ધોવાનું મહેનતાણું ધોવરાવવું સ.ક્રિ. ધોવડાવવું ધોવાઈ સ્ત્રી, ધોવાનું મહેનતાણું; ધોવડામણ (૨) ધોવું ધોવા(-લા)ઈભથ્થું (-થું) જુઓ ‘ધોલા(-વા⟩ઈભત્યું(-i)' ધોવાણ ન. (‘ધોવું’ ઉ૫૨થી) (પાણીથી માટીનું) ધોવાઈ જવું તે [થવું ધોવાવું અ. ક્રિ. ‘ધોવું’નું કર્મણિ (૨) (શરીર) ઘસાવું; ક્ષીણ ધોવું સ.ક્રિ. (સં. ધૌવતિ, પ્રા. ધોવઇ) પાણીથી સાફ કરવું
[ત
(૨) મેલું કે ખરાબને ચોખ્ખું કે દૂર કરવું ધોળ પું., ન. (સં. ધવલ, પ્રા. ધવલ) ગીતનો એક પ્રકાર ધોળકું ન. ધોળું કરવું કે ધોળવું તે (૨) મળસકું (૩)
(શ.પ્ર.માં) (કટાક્ષમાં) સફળતા; બહાદુરી (૪) નિષ્ફળતા ધોળમંગળન.બ.વ. ધોળ અનેમંગળ, લગ્નવખતનાં ગીતો ધોળવું સ.ક્રિ. (સં. ધવલયતિ, પ્રા. ધવલઇ) ચૂનો લગાડવો (૨) (કટાક્ષમાં) કાર્યસિદ્ધિ ન થવી તે (૩) જાડી છાશ
[ફારો
ધોળિયા ઘઉં હું.બ.વ. ઘઉંની એક જાત ધોળિયો વિ., પું. ધોળો (બળદ, કૂતરો વગેરે) ધોળાં ન.બ.વ. પળિયાં; (માથાના) ધોળા વાળ ધોળું વિ. (સં. ધવલ) સફેદ; ઊજળું; ધવલ ધોળુંબ વિ. સાફ સફેદ ધોળુંફક, (-ગ) વિ. એકદમ ધોળું [ધોળું ધોળુંબખ વિ. (ધોળું + સં. બક) બગલાની પાંખ જેવું ધોળેશરી સ્ત્રી. (સં. ધવલેશ્વર, પ્રા. ઉલ્લેસર) રૂની
અધિષ્ઠાતા દેવી (૨) નાખું; પૈસો દોલત ધોંસ(-શ) સ્ત્રી. ધસારો; હલ્લો (૨) અફવા; ગપ ધોંસરી સ્ત્રી. ધૂંસરી
ધોંસરું ન. ધૂંસરું
ધૌત વિ. (સં.) ધોયેલું (૨) સ્વચ્છ; ચોખ્ખું
ધૌતિ, (-ની) સ્ત્રી. (સં.) હઠયોગની એક ક્રિયા કે તે કરવાની કપડાની પટ્ટી; ધોતી (૨) ધોતલી ધ્યાત વિ. (સં.) ધ્યાન ધરાયેલું ધ્યાતવ્ય વિ. (સં.) ધ્યાન ધરવા યોગ્ય-લાયક ધ્યાતા પું. (સં.) ધ્યાન ધરનાર
ધ્યાન ન. (સં.) ચિંતન (૨) લક્ષ; એકાગ્રતા (૩) યોગનાં આઠ અંગોમાંનું એક (૪) ખ્યાલ; વિચાર (૫) કાળજી; ફિકર (૬) સ્મૃતિ; સ્મરણ ધ્યાનબહેરું વિ. ધ્યાનની એકાગ્રતાને લીધે બહેરું (૨)
વિચારમાં હોય ત્યારે કહેલું ન સાંભળનારું ધ્યાનમંત્ર પું. ધ્યાનનો મંત્ર; ‘મોટો' સાધનાનો માર્ગ ધ્યાનમાર્ગ પું. (સં.) જેમાં ધ્યાન મુખ્ય સાધન છે એવો ધ્યાનયોગ પું. (સં.) ધ્યાન જેનું મુખ્ય અંગ છે તે યોગ ધ્યાનસ્થ વિ. (સં.) ધ્યાનમાં બેઠેલું; સમાધિમાં બેઠેલું ધ્યાનભંગ વિ. (સં.) તૂટી ગયેલ ધ્યાનવાળું (૨) પું. ધ્યાનમાં આવતો વિક્ષેપ
ધ્યાનમગ્ન વિ. (સં.) ધ્યાનમાં લીન થયેલું; ધ્યાનમાં ડૂબેલું ધ્યાનાકર્ષક વિ. (સં.) ધ્યાન ખેંચવું તે ધ્યાની વિ. (સં.) ચિંતનશીલ (૨) ધ્યાન ધરનારું; ધ્યાનમાં રહેલું; ધ્યાનરત; ધ્યાનમગ્ન [ચિત્ત બનવું ધ્યાવું સ.ક્રિ. (સં. થૈ) ચિંતવવું (૨) ધ્યાન ધરવું; એકાગ્રધ્યાસ પું. (સં.) મનમાં પેસી ગયેલો કે વળગેલો ભાવ; [લક્ષ્ય; નેમ (૩) માનસિક વલણ ધ્યેય વિ. (સં.) કરવા યોગ્ય; ચિંતનીય (૨) ન. આદર્શ; ધ્યેયવાદ પું. (સં.) ધ્યેય-આદર્શ પરથી, નહિ કે વ્યવહાર
અધ્યાસ
પરથી, કર્મધર્મ વિચારનારો વાદ; ‘આઇડિયેલિઝમ' ધ્યેયવાદી વિ., પું. (સં.) ધ્યેયવાદમાં માનનાર પ્રાશ(-સ)કો પું. (ધાસકો) ફાળ પડવી તે; ઓચિંતો અનુભવાતો ત્રાસ
ધ્રુજાટ પું. (-રી) સ્ત્રી. કંપારી; ધુજારી; થરથરાટ [ડર ધ્રુજારો પું. ધુજારો; કંપવા; ભારે કંપ (૨) ભય; બીક;

Page #465

| નકલ
જાવવું
૪૪૮ ધ્રુજાવવું સક્રિ. “પૂજવું'નું પ્રેરક
ધ્વનિકાવ્ય ન. (સં.) વ્યંગ્યાર્થપ્રધાન કાવ્ય ધ્રુજાવું અ.દિ. “પૂજવું'નું ભાવે
ધ્વનિઘટક છું. (સં.) અર્થભેદ કરતો ધ્વનિ સંકેત; “ફોનીમ’ ધ્રુ(૦૨) પદ પુ. ગાયનનો એક પ્રકાર (૨) પદની પ્રથમ ધ્વનિત વિ. (સં.) અવાજવાળું (૨) વ્યંજનાવાળું
કડી; મોરી; ટેક (૩) એક જાતનો તાલ; દ્રુપદ ધ્વનિપ્રવર્તક વિ. અવાજને ફેલાવનાર-મોટો કરનાર; ધ્રપદિયો ૫. ધ્રુપદ ગાનારો
લાઉડ સ્પીકર
[મીટર” (પ.વિ.) ધ્રુવ વિ. (સં.) સ્થિર; નિશ્ચળ (૨) નિશ્ચિત (૩) ૫. પૃથ્વી ધ્વનિમાપકયંત્ર ન. (સં.) ધ્વનિ માપવાનું યંત્ર; “સોનો
જે કલ્પિત ધરી પર ફરે છે તે ઉત્તર અને દક્ષિણ તરફના ધ્વનિયંત્ર ન. (સં.) અવાજને ફેલાવવા કે મોટો કરવાનું બે છેડામાંનો પ્રત્યેક (૪) તે છેડાના સ્થાન પાસેનો વીજળીયંત્ર; “માઈક - માઈક્રોફોન’ [‘એમ્પ્લિફાયર” તારો (૫) ઉત્તાનપાદનો પુત્ર-પ્રખ્યાત વિષ્ણુભક્ત ધ્વનિવર્ધક ન. ધ્વનિને વધારનારું એક યંત્ર; ‘મેગાફોન'; (૬) લોહચુંબકનો એક છેડો; પોલ' (પ.વિ.) (૭) ધ્વનિવિસ્તારક વિ., મું. અવાજને આકાશમાં પ્રસરાવનાર; ધુવા, મોરો; ટેક
આકાશવાણી; રેડિયો' ધ્રુવકાંટો છું. હોકાયંત્ર
ધ્વનિ(વિજ્ઞાન, શાસ્ત્ર) ન. સ્વરનું શાસ; ફોનેટિક્સ' ધ્રુવકોણ છું. ઉત્તર, દક્ષિણ દિશાની રેખા અને ચુંબકની ધ્વન્યાત્મક વિ. (સં.) ધ્વનિવાળું; વ્યંજનાત્મક; અવાજરૂપે
સોયને રેખા વચ્ચે થતો ખૂણો; “એન્ગલ ઑફ રહેલું ડેક્સિનેશન” (પ.વિ.) -
ધ્વન્યાલોક પું. (સં.) ધ્વનિ કે વ્યંજના વિશેનું જ્ઞાન કે ધ્રુવતારો (ક) . (સં.) ધ્રુવનો તારો (૨) અટલ લક્ષ્ય પ્રકાશ (૨) એ નામનો સંસ્કૃત કાવ્યશાસ્ત્રનો એક ગ્રંથ ધ્રુવતાલ પું. (સં.) સંગીતનો એક તાલ
ધ્વન્યાંકન ન. (સં.) ધ્વનિને ફિલ્મમાં આલેખવો કે ધ્રુવપદ ન. અચળપદ-ધામ (૨) ધ્રુપદ
ઉતારવો તે [પામેલું, ફના-ફાતિયા થયેલું ધ્રુવપદિયો ૫. ધ્રુપદ ગાનારો ગવૈયો; કૃપદિયો ધ્વસ્ત વિ. (સં.) ઉખાડી નાખેલું (૨) રંજાડેલું (૩) નાશ ધ્રુવમસ્ય ન. ધ્રુવ અને તેની પાસેના છ મળીને સાત ધ્વસ છું. (સં.) વિનાશ; સર્વનાશ તારાઓનું ઝૂમખું
અિંશ સુધીનો) ધ્રુવવૃત્ત ન. ઉત્તર કે દક્ષિણ ધ્રુવ પાસેનો પ્રદેશ (૨૩, છુવા સ્ત્રી. (સં.) યજ્ઞમાં આહુતિ માટે વીકરાના લાકડાનો
બનાવેલો લાંબા હાથાવાળો ચમચો (૨) એક છંદ ન પું. (સં.) ગુજરાતી લિપિનો દંતસ્થાની અનુનાસિક ધ્રુવીભવન ન. (સં.) સામસામે બે ધ્રુવ કે છેડા તરફ ભિન્ન
વ્યંજન દિશામાં ભેદાવું કે વળવું કે ગતિ કરવી તે
ન ક્રિ.વિ. ના; નહિ પૉલેરાઇઝેશન” (પ.વિ.).
નઇયું ન. દૂધીના છોડ પર થતું શાકફળ ધ્રુસકો મું. ભેંકડો; ધુસકો
નઇયું ન. નખ આગળની ચામડીનો ભાગ; નૈયું પૂજ સ્ત્રી. (પૂજવું ઉપરથી) ધ્રુજારી, થરથરાટ; કંપ
નઈ સ્ત્રી. દૂધી પૂજવવું સક્રિ. ધ્રુજાવવું; કંપાવવું
નઈ તાલીમ સ્ત્રી. (હિ.) પાયાની કેળવણી ધજ અ કિ ( ધયને પણ ધ ઇ) પર્વ. થરથરવું નકટી સ્ત્રી. એક વનસ્પતિ ધો સ્ત્રી. દૂર્વા; ધરો
નકટી સ્ત્રી. મોટી ઉધરસ ધોઆઠમ સ્ત્રી. ધરો આઠમ
નકટું વિ. નાકÉ; નાક વિનાનું (૨) બેશરમ ધ્વજ પું. (સં.) વાવટો, ઝંડો; પતાકા; ધજા
નકતો છું. ભવાઈમાં નટનો સંગીત અને કરામત સાથેનો ધ્વજદંડ કું. (સં.) ધ્વજનો દંડ; જેના પર ધ્વજ ચડાવે- ફૂદડી-નાચ (લો.ના.) ફરકાવે છે તે
ન(-ની)કર એ. નહિ તો; નહિતર ધ્વજધારી વિ. પં. (સં.) ધજા ધરનારો ધારણ કરનારો
નકરામણ ન. હૂંડી ન સ્વીકારાતાં આપવી પડતી નુકસાની ધ્વજયષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) ધજાની લાકડી; ધ્વજદંડ નકશું વિ. (ન+કર ઉપરથી) મહેસૂલમાંથી મુક્ત; કરમુક્ત ધ્વજવંદન ન. ધ્વજને વંદવું છે કે તેનો વિધિ (જેમ કે, નકરું વિ. જંજાળ કે લફરાં વિનાનું (૨) નર્યું; સાવ (૩) રાષ્ટ્રધ્વજનું)
એકલું, અલગ; જુદું (૫) ચોખ્ખું; સ્વતંત્ર; તદન ધ્વજસ્તંભ પં. (સં.) ધ્વજ ચડાવવા માટેનો સંભ-થાંભલો નકરો ૫. એક પ્રકારનો ધાર્મિક વેરો (જૈન) ધ્વજારોહણ ન. (સ.) વાવટો ચડાવવો તે. ધજા ચડાવવી તે નકલ સ્ત્રી. (અ. નકલ) મૂળ ઉપરથી ઉતારેલું બીજું ધ્વનિ પું. (સં.) અવાજ; નાદ (૨) ગદ્યપદ્યાત્મક ઉક્તિનો
લખાણ; પ્રત; “કોપી' (૨) અનુકરણ (૩) જોડી ગર્ભિત અર્થ - વ્યંજના
કાઢેલી વાર્તા (૪) મશ્કરી; મજાક

Page #466

નકલો ૪૪૯
[નખેતર નકલ સ્ત્રી, ઊંટની નાથ
વિષધારી નક્કર વિ. પોલું નહિ તેવું; ઘન; “સોલિડ’ નકલ(oખોર, બાજ) વિ. અનકલ કરનારું; મશ્કરું (૨) નક્કારું વિ. નઠારું (૨) હઠીલું નકલનવીસ પું. કહે એમ લખવાનું કે નકલનું કામકાજ નક્કાશી સ્ત્રી, ચિત્રકામ ખિચીત; અવશ્ય કરનાર; રાઇટર'
[ઉપાસ્ય દેવ નક્કી વિ. (અ.) ચોક્કસ; ખાતરીવાળું (૨) ક્રિ.વિ. જરૂર; નકલં(-ળ)ક પું. કલ્કી અવતાર (૨) મુસ્લિમ પિરણાપંથનો નફ્ફર વિ. નક્કર; પોલું નહિ તેવું; ઘન; “સૉલિડ નકલંક-કું) વિ. કલંક વિનાનું, શુદ્ધ
નક્કોરડો વિ. પં. નકોરડો; કશું ખાધા વિનાનો (ઉપવાસ) નકલિયો છું. નકલ કરનાર-કારકુન (૨) વેશધારી; મશ્કરો નકખોદન જુઓ “નખો-ખો) નકલંકી અવતાર ૫. કલ્કી અવતાર
નખોદિયું વિ. જુઓ “નખો-ખો)દિયું નિ. નકશો નકલી વિ. કૃત્રિમ બનાવટી (૨) પુ. વેશધારી; મશ્કરો નફશ . કોતરણી (૨) વેલબુટ્ટા (૩) છાપ; મહોર (૪)
(૩) નકલ કરનાર; નકલખોર 1'ડાફટ્સમેન' નફશબંદ પું. (અ., ફા.) ચિત્રકાર; ચિતારો નકશાગર પું, નકશાનું કામ કરનાર; નકશા તૈયાર કરનાર; નકશે કદમ ન. (અ.) પદચિન; પગલાંનું ચિત્ર; પગલું નકશાનવસ પું. નકશા દોરવાના કામમાં કુશળ-નિષ્ણાત નક્ષત્ર ન. (સં.) તારાનું ઝૂમખું; કૃત્તિકા, રોહિણી, મૃગશીર્ષ નકશાશાસ્ત્ર ન. નકશા દોરવાની વિદ્યા; “કાર્ટોગ્રાફી વગેરે સત્તાવીસમાંનું દરેક (૨) ૨૭ની સંજ્ઞા નકશાપોથી સ્ત્રી. નકશાઓની ચોપડી; “એટલાસ' નક્ષત્ર(0નાથ, ૦પતિ) છું. (સં.) ચંદ્ર; ચાંદો નકશી સ્ત્રી. (અ.) ઝીણું કોતરકામ (ધાતુ લાકડા પરનું) નક્ષત્રમંડલ(ળ), નક્ષત્રમાલા (સં.), (-ળા) સ્ત્રી. નકશીકામ ન. નકશી; બારીક કોતરણી
સત્તાવીસ નક્ષત્રોની હાર, માળા કે સમૂહ નકશીગર ૫. કોતરકામ કરનાર; નકશી કરનાર કારીગર નક્ષત્રયોગ કું. (સં.) ચંદ્રની કે સૂર્યની સાથે નક્ષત્રનો સંબંધ નકશીદાર વિ. નકશીવાળું; બારીક કોતરકામવાળું નક્ષત્રી વિ., સ્ત્રી. (ન+ક્ષત્ર) ક્ષત્રિય વિનાની નકશો પં. (અ.) જગા કે પ્રદેશનો માપસર આલેખ; નખ પું. (સં.) હાથપગનાં આંગળાંનાં ટેરવાં પરનું હાડકું
જમીનનું ભૌગોલિક દષ્ટિએ ખ્યાલ આપતું આલેખન (૨) પશુપંખીને હોતો નહોર (૩) ન. વીસની સંજ્ઞા (૨) ચીતરેલો દેખાવ) રેખાંકન; “પ્લાન'; “લ્યુ નખક્ષત ન. નખથી થયેલો વ્રણ-ઘા | પ્રિન્ટ' (૩) આકૃતિ; “ડિઝાઇન
નખચિત્ર ન. નખથી ઉપસાવેલ ચિત્ર નકષ પું. સરાણ (૨) કસોટી કે તેનો પથ્થર નખતેલ ન. (અ. નક્ત) એક તેલ; “નેથા' નકસ ૫., સ્ત્રી. શાખ; આબરૂ (૨) જોર; પાણી નખર છું. (સં.) નહોર (હિગ્ન પશુપક્ષીનો) નકાબ ૫. મોં પર ઘુંઘટ તરીકે નંખાતું બારીક વસ્ત્ર; બુરખો નખરાળું, નખરાં (હખોર, બાજ) વિ. નખરાં કરનાર (જેવું કે મુસ્લિમ સ્ત્રીઓમાં)
નખરું ન. (ફા. નખહ) લટકું શૃંગારિક ચેષ્ટા (૨) ચાળો નકામું વિ. સં. નિષ્કર્મન, પ્રા. નિકમ્મ) ઉપયોગ વિનાનું નખલિયું ન. સ્ત્રીઓનું કાનનું એક ઘરેણું; નખલી
(૨) ક્રિ.વિ. નિરર્થક; વિના કારણ; કામ વિનાનું નખલી સ્ત્રી. (‘નખ ઉપરથી) સ્ત્રીઓનું કાનનું એક ઘરેણું
(૩) એળે; વ્યર્થ; ફોગટ અિસ્વીકાર (૪) મનાઈ (૨) નખલિયું; નખલી (૩) તંતુવાદ્ય વગાડવાને માટે નકાર ડું, ન અક્ષર કે ઉચ્ચાર (૨) નન્નો; ના, નહિ (૩) નખ પર પહેરાતું (વીંટી જેવું) સાધન; નખી (૪) નકારવું સક્રિ. ના પાડવી (૨) (હૂંડી)ના સ્વીકારવી સુતારનું એક ઓજાર (૫) અંગૂઠી (દરજીની) નકારક . ના કહેવાનો હક; “વીટો'
નખલો છું. નખનો ઉઝરડો નકારાત્મક વિ. નકારવાળું; નિષેધક
નખશિખ કિ.વિ. (સં.) પગથી માથા સુધી; આખે શરીરે; નકારાત્ત વિ. છેડે નકારવાનું
સર્વાગે (૨) વિ. પૂર્ણ; પૂરેપૂરું; સાંગોપાંગ; સમસ્ત નકારી સ્ત્રી, (-રો) પં. નકારવું તે; નન્નો નખાવવું સક્રિ. “નાખવું'નું પ્રેરક નકારું વિ. (ફા. નાકારહ, ભૂ; નઠારું (૨) જિદી નખાવું અ ક્રિ. “નાખવુંનું કર્મણિ (૨) નિર્બળ થઈ જવું નકી સ્ત્રી. (.) રાજા, આચાર્ય, અમલદાર વગેરેની નખિયુંના નખ કાપવાનુંએકઓજાર; નેલ-કટર’(૨) નખનો પ્રશસ્તિનો પોકારાતો પાઠ, નેકી
ઉઝરડો (૩) નખવાળું; નખના આકારનું (૪) નસ નકીબ છું. (અ.) છડીદાર; નેકી પોકારનારો
ઉતારેલીશિંગ નકુલ (સં.), (-ળ) પં. નોળિયો (૨) સૌથી નાનો પાંડવ નખી વિ. અણીદાર નખવાનું કે નહોરવાળું નકૂચો . વાળેલો આંકડો (સાંકળ કે આંકડી ભરવવાનો) નખી સ્ત્રી. મઢેલો નખ (૨) વાદ્યના તાર વગાડવાની નકો(-ક્કો)ર વિ. નક્કર (૨) ક્રિ.વિ. સાવ, તદન, જેમ તારની એક વીંટી (૩) નિખિયું (૪) આબુ પર્વત પર કે, નવું નકોર
આવેલું એક સરોવર દિયા વિનાનું (૪) ન. નક્ષત્ર નકો(-કો)ડો વિ., પૃ. કશું ખાધા વિનાનો (ઉપવાસ) નખેતર વિ. સં. નક્ષત્ર) અશુભ; નખેદ (૨) નક્ષત્રી (૩)

Page #467

નખેદ
૪પ
[નજીકદેખું નખેદ વિ. (સં. નિષિદ્ધ, પ્રા. નિખિદ્ધ) અશુભ (૨) કુપાત્ર નગીનો પુ. નગીન; રત્ન (૨) ચતુર માણસ
(૩) (લા.) લુચ્યું; દુષ્ટ; પાજી (૪) ખરાબ; નઠારું નગુણું વિ. જુઓ “નગણું નખો(-ખો, બ્લો)દ ન. (સં. નિ = અત્યંત - ખોદ) નગુરુ વિ. (સં. નિર્ગુરુ) જુઓ “નગરે
વંશનો ઉચ્છેદ; નિર્વશ થવો તે (૨) સત્યાનાશ નગેન્દ્ર પું. (સં.) પર્વતોમાં સૌથી મોટો-હિમાલય નબો(-ફખો, -બ્બો)દિયું વિ. વિનાશકારક (૨) વાંઝિયું નગોડ સ્ત્રી, (સં. નિર્ગુડી, પ્રા. નિગુડી) એ નામની એક (૩) ન. નિર્વશ થયેલાનું ધન-માલમિલકત
વનસ્પતિ [(૨) ઉઘાડું (૩) બેશરમ, લુચ્ચું નખોરિયું ન. નખનો ઉઝરડો (૨) તીણો નખ નગ્ન વિ. (સં.) નાગું; શરીર પર કાંઈ ઢાંક્યું નથી એવું નગ કું. (સં.) પર્વત (૨) ઝાડ; વૃક્ષ (૩) સાતની સંજ્ઞા નગ્ન-સત્ય ન. (સં.) જરા પણ છુપાવ્યા વિનાનું સાચ નગ(-ગુરાણું વિ. (ન+ગુણ) કૃતઘ્ન; ઉપકાર ભૂલી જનારું નઘરોળ વિ. (દ. નિષ્પોર=દયાહીન) નઠોર; જડ (૨) નગ(-ગુ) વિ. નઘોર નગણું (૨) ગુર વિનાનું (૩) બેફિકરે; બેદરકાર (૩) આળસ; એદી બેશરમ
હિલકું; મામૂલી નસ(-ચા)વવું સક્રિ. “નાચવુંનું પ્રેરક નગણ્ય વિ. (સં.) ગણતરીમાં ન લેવા જેવું (૨) તુચ્છ; નચાવું અ.ક્રિ. “નાચવું'નું ભાવે નગદ(-દી) વિ. (અ. નકદ) રોકડું (૨) કીમતી (૩) ભારે; નચિકેત, (-તા) પું. (સં.) યમરાજા પાસેથી બ્રહ્મવિદ્યા
સંગીન (૪) નક્કર રૂપિયા મળે તેવી મિલકત શીખી લાવનાર બ્રાહ્મણ-કુમાર; ઉદાલક આરુણિ નગદ(-દી)નાણું ન. રોકડી મિલકત, ગમે તે વખતે રોકડા નગદ(-દી)નારાયણ . રોકડનાણું; રૂપિયા (૨) રોકડ નચિંત ક્રિ.વિ. (સં. નિશ્ચિત, પ્રા. નિશ્ચિત) બેફિકર (૨)
નાણાંવાળાં માણસ (૩) લિંગમાં) કંગાળ માણસ વિ. ચિંતા વિનાનું, નિરાંતવાળું નગદમાલ પું. માલમલીદા જેવો તર ખોરાક; પાકો માલ નચૂકો ૫. નકુચો નગદી વિ. જુઓ “નગદ’
નછૂટકે ક્રિ.વિ. નાછૂટકે; ન ચાલ્ય; લાચારીથી નગપતિ મું. (સં.) નગાધિરાજ; હિમાલય
નજદીક ક્રિ.વિ. (ફા.) પાસે; સમીપ; નજીક; નિકટ નગર ન. (સં.) શહેર; પુર
નજમ સ્ત્રી. કવિતા નગરકીર્તનન. (સં.) શહેરમાં ગાતાંગાતાં ફરવુંતે ચર્ચા નજર સ્ત્રી. (અ. નજ) ભેટ; નજરાણું; બક્ષિસ નગરચર્ચા ઝી. લોકવાયકા; નગરના લોકોમાં ચાલતી નજર સ્ત્રી. (અ.) દષ્ટિ (૨) લક્ષ (૩) નઠારી દૃષ્ટિથી નગરચર્યા સ્ત્રી. (રાજા વગેરેએ) ગુપ્ત રીતે રાત્રે નગરની થયેલી અસર
સ્થિતિ જોવા નીકળવું તે (૨) લોકોની હિલચાલ નજરઅંદાજ(-ઝ) પં. નજર નાંખીને મેળવેલો અંદાજ; નગરનારી સ્ત્રી. (સં.) નગરવધૂ વેશ્યા; ગણિકા અડસટ્ટો; “આઈએસ્ટિમેટ (૨)ઉપેક્ષિત, અવરાણાયેલું નગરપતિ પું. (સં.) નગરની સુધરાઈના અધ્યક્ષ; નજરકેદ સ્ત્રી. નજર આગળથી ખસે નહિ તેટલા પૂરતી કેદ નગરશેઠ; “મેયર'
[‘મ્યુનિસિપાલિટી” નજરચૂક સ્ત્રી. ધ્યાન બહાર રહેલી ભૂલ; સરતચૂક નગરપાલિકા સ્ત્રી. (સં.) શહેરની સુધરાઈ; નજરચોર પં. નજર ચુકાવનાર માણસ નગરવાસી વિ. શહેરમાં વસનારું; નગર નિવાસી (૨) નજરબંધી સ્ત્રી જાદુથી લોકોની આંખોને ભુલાવામાં
પં. શહેરમાં રહેનાર વ્યક્તિ-નાગરિક પિતિ નાખવી-છેતરવી તે [ચોમેરનો બાગ નગરશેઠ, નગરશ્રેષ્ઠી પં. નગરનો આગેવાન શેઠ, નગર- નજરબાગ પું. મકાન પાસેનો ભાગ (૨) મકાનનો - તેની નગરિયું ન. એક જાતની સાડી
નજરાણું ન. (-ણો) . (ફા. નજરાન) ભેટ; બક્ષિસ નગરી સ્ત્રી. (સં.) શહેર; પુરી
નજરાવું અકિ. નજર લાગવી; ખરાબ નજરનો ભોગ નગરી વિ. નગરનું; નાગરિક; શહેરી
બનવું નગરું વિ. (સં. નિર્ગુરુ, પ્રા. નિગુર) ગુરુ વિનાનું (૨) નજરિયા પું. (અ) દૃષ્ટિકોણ બેશરમ ( નઘોર મિોટો પર્વત નજરિયુંનો ટુચકો; નજર ન લાગવા માટે કરાતું ગાલ પરનું
નજરિયું ન નગાધિપ,(-રાજ) પું(સં.) પર્વતરાજ-હિમાલય; મોટામાં મેશનું ટપકું કે હાથે કે ગળે પહેરવાનું માદળિયું વગેરે નગારચી . નગારું વગાડનાર
નજરોનજર કિ.વિ. આંખ સામે; પ્રત્યક્ષ નગારખાનું ન. ટકોરખાનું
નજાકત સ્ત્રી. નાજુકાઈ; સુકુમારતા; નાજુકપણું નગાર . નક્કારહ, અ. નકારા) ઢોલ નજારા ૫. (અ) દીદાર; દર્શન (૨) રમણીય દશ્ય નગીન ન. (ફા.) રત્ન; કીમતી પત્થર
નજીક ક્રિ.વિ. નજદીક; પાસે; પડખે; બાજુમાં નગીનાવાડી સ્ત્રી તળાવ વચ્ચે (જડેલા નંગ પેઠે શોભતી) નજીકદેખું વિ. (દૂરના કરતાં) પાસેનું ઠીક જોઈ શકે એવી આવેલી વાડી કે બગીચો
ખામીવાળી આંખવાળું; “શોર્ટસાઈટેડ'

Page #468

નજીબો
૪૫૧
|| નપુંસક નજીબ વિ. (અ.) ખાનદાન
નણંદ સ્ત્રી. (સં. નનાદા, પ્રા, નણંદા) વરની બહેન નજીવું વિ. (ન+જીવ) માલ વિનાનું (૨) સહેજ; નત વિ. (સં.) નમેલું
સહેજસાજ (૩) મામૂલી; સામાન્ય કોટિનું નત ક્રિ.વિ.નિત્ય; હંમેશાં; દરરોજ‘ઝેનિથડિસ્ટન્સ (ખ.) નજૂમ પું. (અ) જ્યોતિષવિદ્યા
નતાશ પું. (સં.) આકાશીય શિરોબિંદુથી મપાતું અંતર; નજમી વિ. (અ) જયોતિષને લગતું (૨) ૫. જોષી નીતિ સ્ત્રી, (સં.) નમસ્કાર (૨) એક બાજ નમવાની ક્રિયા નજમ ૫. (અ.) આકાશનો તારો; સિતારો
નતીજો પુ. (અ) પરિણામ; ફળ (૨) નિકાલ; ફેંસલો નઝીર વિ. (અ) બૂરી ખબરથી ડરાવનારું (૨) પું. પેગંબર (૩) બદલો; વળતર
સાહેબનું એક નામ(૩) અગાઉથી સાવધાન કરનાર નત્રવાયુ પું. નિર્ગુણવાયુ; “નાઈટ્રોજન નગુ પૂર્વ. (સં.) નકારવાચક પૂર્વગ
નથ, (oડી, વણી, ૦ની) સ્ત્રી. (સં. નસ્તા, પ્રા. નત્યા) નગુતપુરુષ છું. (સં.) તપુરુષ સમાસનો એક પ્રકાર. ઉદા. નાકની વાળી; વેસર; નવેસર અહિત; નચિંત; નાહિંમત
નથી અ.ક્રિ. (સં. નાસ્તિ, પ્રા. નત્યિ) છે નહિ નગુબહુવ્રીહિ પું. (સં.) બહુવ્રીહિ સમાસનો એક પ્રકાર નથુભાઈ પું. (‘નાથનું દ્વારા) મોટો માણસ નગુવાદ પું. (સં.) કોઈ નથી એવી માન્યતા; માયાવાદ; નદ . (સં.) મોટી નદી નિસિલિઝમ'
નદાવા કિ.વિ. (ન+દાવો) હક્ક-દાવો ન રહ્યો એ રીતે નગાત્મક વિ. (સં.) નકારવાચક; “નેગેટિવ' નદી સ્ત્રી, (સં.) પર્વત કે સરોવરમાંથી વહેતો મોટો કુદરતી નટ ૫. (સં.) વેશ ભજવનાર અભિનેતા (૨) દોરડા પર જળપ્રવાહ; સરિતા
નાચનાર; ગોડિયો (૩) એક રાગખૂિણિયા) ચાકી નદીતટ પું. (સં.) નદીનો તટ-કાંઠો યોગ-સંબંધ નટ સ્ત્રી, (સં.) છુ કે પેચવાળી લોખંડની (પ્રાય: છ નદીનાવસંજોગ છું. અકસ્માત થોડા વખત માટે પ્રાપ્ત થયેલો નટક છું. (સં.) નટ (૨) એક વર્ણમેળ છંદ [અભિનયકલા નદીનાળું ન. નાનકડી નદી કે વહેળો નટકલા સ્ત્રી. (સં.) (-ળા) સ્ત્રી, નટની કળા કે વિદ્યા; નદી પ્રદેશ પું. (સં.) નદી જે પ્રદેશમાંથી વહે-જેનું પાણી નટખટ વિ. (સં.) લગ્નની ગોઠવણ કરી આપનાર વ્યક્તિ; તેમાં વહી આવે તે વિસ્તાર; ‘રિવર બેસિન'; ઘેડનો
ખટપટી, ધૂર્ત(૨) બાહોશ; ચાલક(૩) ટીખળી,ગમતી પ્રદેશ નટનાગર પું. કુશળ નટ (૨) શ્રીકૃષ્ણ [(સંગીત) નદીમ પું. (અ.) મિત્ર; ભાઈબંધ નટનારાયણ પં. (સં.) એક રાગ -મેઘરાગનો પેટા પ્રકાર નદીમાતૃક વિ. (સં.) નદીના પાણીથી પોષાયેલો (પ્રદેશ) નટબોલ્ટ ૫. (ઈ.) છે. સ્કૂકે પેચવાળો ખીલો કે ખૂટો નદીવ્યાધન્યાય પું. (સં.) આમ જાય તો વાઘના પંજામાં જેને નટ વડે ટાઈટ કરાય છે તે
સપડાય અને તેમ જય તો નદીમાં ડૂબી મરે તેવો ન્યાય નટરાજ પં. શિવ (૨) નૃત્યકલાના આરાધ્ય દેવ
(બંને રીતે ઉગાર ન હોય તેવી સ્થિતિ). નટવર પં. (સં.) ઉત્તમ નટ; નટરાજ (૨) શ્રીકૃષ્ણ નધણિયું(-યાતું) વિ. ધણી વિનાનું (૨) રખડતું; રેઢિયાળ નટવિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) નટની વિદ્યા; અભિનયકલા - વિધા નનામી સ્ત્રી ઠાઠડી; અર્થી (૨) વિ. સ્ત્રી. નનામું; અનામી નટી સ્ત્રી. (સં.) નટની કે નટ સ્ત્રી (૨) સૂત્રધારની સ્ત્રી- નનામું વિ. (સં. નિર્નામક, પ્રા. નિનામ) નામ વિનાનું પત્ની (૩) અભિનેત્રી
(૨) લખનારની સહી વિનાનું નટેશ્વર પું. (સં.) શિવ (૨) ઉત્તમ નટ
નનૈયો છું. નકાર; નન્નો નઠારું વિ. (સં. નખતર, પ્રા. નઠાર) ખરાબ; ગંદું નનો પુ. નકાર; ના ભણવી તે નઠોર વિ. સં. નિષ્ફર, પ્રા. નિદ્ભર) શિખામણ ન લાગે નન્નો છું. ‘નવર્ણ (૨) “ના” ઉચ્ચારણ
એવું; નફટ(૨) નિર્દય; હૃદયહીન (૩) ધૃષ્ટ; અસભ્ય નપાટ(-વટ) વિ. નઠારું; ઊતરતું નડ સ્ત્રી. અવરોધ; અડચણ; અંતરાય; હરકત; વિM નપાણિયું વિ. પાણી વિનાનું (પ્રદેશ) (૨) પાણી પાયા નડ ન. (સં.) નેતર; બરુ અિંતરાય (૨) ન, વળગણ વિના ઊછરેલું (૩) શહૂર વિનાનું; તાકાત વિનાનું; નડતર સ્ત્રી, ન. હરકત; વિપ્ન; અવરોધ; અડચણ: બળહીન; નમાલું (૪) આવડત વિનાનું નડવું સક્રિ. (સં. નટતિ, પ્રા. નડ) હરકત કરવી; નપાવટ વિ. નઠારું; હલકટ; ઊતરતું (૨) બદમાશ
અચણ કરવી; પીડવું - નણંદ; નણંદી નપાતર વિ. પાત્ર નહિ તે; નાલાયક; નીચ; હીણું નણદલ સ્ત્રી. (સં. નનાદા, પ્રા. નણંદા) પતિની બહેન નપાસ વિ. પાસ નહિ થયેલું; નાપાસ તિવી સ્ત્રી નણદલવીર પું. પતિ; નણદીનો ભાઈ
નપીરી વિ., સ્ત્રી. જેને પિયરમાં બધાં મરી પરવાર્યા હોય નણદી સ્ત્રી, પતિની બહેન - નણંદ [વર-પતિ નપુંસક વિ. (સં.) નાન્યતરજાતિનું (૨) પુરુષત્વ વિનાનું નણદોઈ પું. (સં. નનાંદાપતિ, પ્રા. નણંદવઈ) નણંદનો (૩) ૫. હીજડો; ફાતડો

Page #469

નપુંસકતા ૪૫૨
નમૂનો નપુંસકતા સ્ત્રી. (સં.) નપુંસકપણું
નમકહલાલ વિ. (ફા.) જેનું અનાજ ખાધું હોય તેને હક નફ(-ફિ)કરું વિ. (ન + ફિકર) બેફિકર; નિશ્ચિત કરી આપનારું; કૃતઘ્ન નફટ વિ. બેશરમ; નફ્ફટ, નિર્લજ્જ
નમકહલાલી સ્ત્રી. (ફા.) કૃતજ્ઞતા નફટાઈ સ્ત્રી, બેશરમી; નફટપણું; નિર્લજતા નમણ ન. નમવું તે (૨) દેવપૂજાનું પાણી નફરખંદું, (-ધું) વિ. નફટ અને ખંધું (૨) બેશરમ નમસાઈ, (-શ) સ્ત્રી. નમણાપણું, સુંદરતા; સૌંદર્ય નફરત સ્ત્રી. (અ.) તિરસ્કાર; ધૃણા; લ્યાનત નમણે વિ. (સં. નમન, પ્રા. નમણ) નમેલું; તોલમાં નફાખોર વિ. (ફ.) નફો ખાવાની વૃત્તિવાળું; વધારે વધારો; નમતું
[(૩) ન. નમન પડતો નફો લેનાર-તાકનાર
નમણે વિ. વાંકું (૨) સુંદર વળાંકવાળું (નાક); ઘાટીલું નફાખોરી સ્ત્રી. (ફા.) નફો જ તાકવો તે; નફાખોરપણું નમતું વિ. (“નમવું'નું વ.ક.) નીચે વળતું-ઢળતું (૨) નફિકરું વિ. (ન+ફિકરું) નફકરું; બેફિકર
(ત્રાજવાનું પલ્લું) એક બાજુ નીચે જતું (૩) ઢીલું (૪) નફેરી સ્ત્રી. (અ. નફીરી) એક વાદ્ય-ઢોલ
નમ્ર; વિવેકી (૫) ન. નમવું-પાછા પડવું તે નફો છું. (અ. નફઅ) કમાણી; લાભ; ફાયદો નમદો . દબાવી-ટીપીને કરાતું જાડું ઊની કાપડ નહોતોટો, નફોનુકસાન પં. નફો કે તોટો; નફો કે નુકસાન નમન ન. (સં.) નમસ્કાર; વંદન (૨) નમવું કે નીચે
(૨)નહોતોટો કાઢવાનું ગણિત;અંકગણિતનો એક ભાગ વળવું-ઢળવું તે; “ડિપ' (પ.વિ.) નફફટ વિ. નટ; નિર્લજ્જ; બેશરમ
નમનીય વિ. સં.) નમવાને પાત્ર; પૂજનીય (૨) બચી નબળાઈ સ્ત્રી, અશક્તિ; કમજોરી
જાય કે નમે-ઝકે એવું
નિમતા નબળું વિ. સં. નિર્બલ, પ્રા. નિબ્બલ) અશક્ત; કમજોર નમનીયતા સ્ત્રી. લવચીકતા; ફૂલેક્સિબિલિટી (૨)
(૨) માનસિક રીતે તદન ઢીલું-નબળું (૩) ભેગ અને નમયતું વિ. નમેલું; નમતું; નમસ્કાર કરતું મિશ્રણવાળું; હલકા પ્રકારનું
એવું નમવું સક્રિ. (સં. નમતિ, પ્રા. નમઈ) નીચા વળવું (૨) નબળુંપાતળું વિ.કમજોર; દુર્બળ (૨) સારું ખોટું-જેવું હોય નમસ્કાર કરવા (૩) નમ્ર થવું (૪) સામે થવું; શરણે નબાપુ વિ. બાપ વિનાનું; માબાપ વિનાનું
જવું (૫) નીચેની બાજુ તરફ ઢળવું નબી પું. (અ.) પેગંબર
અને દૌહિત્ર નમસ્કાર છું. (સં.) નમન; વંદન; અભિવાદન નબીરો છું. (ફા.) દીકરા કે દીકરીનું પુરુષ સંતાન; પૌત્ર નમસ્કૃતિ, નમકિયા સ્ત્રી. (સં.) નમસ્કાર; પ્રણામ; નમવું નચ્છ સ્ત્રી. (અ.) નાડી
તે (૨) વંદન; અભિવાદન નભ ન. (સં.) આકાશ; આસમાન
નમસ્તે ઉદ્. “તને કે તમને નમસ્કાર'; “જય જય' નભપત્ર ન. (સં.) (લા.) આકાશકુસુમ, અસંભવિત વસ્તુ નમઃ ક્રિ.વિ. (સં.) “નમન હો નભબિંદુન. નભોબિદું; આકાશનું બિંદુ; મોટા આકાશમાં નમાજ,(-ઝ) (ફા.) સ્ત્રી. બંદગી
ટપકા જેવું તે દેિખાતું આખું આકાશ; ખગોળ નમાજી, (-ઝી) વિ. બંદગી કરનાર; નમાજ પઢનાર નભ(-ભો)મંડલ, (-ળ) ન. આકાશમંડળ; પૃથ્વી ઉપરથી નમાયું વિ. (સં. નિર્માતૃક, પ્રા. નાઇઅ) મા વિનાનું નભમાસ પુ. શ્રાવણમાસ
નમાર યું. (નીવાર) ખેડ્યા વિના ઊગેલી ડાંગર નભવું અ.ક્રિ. (સં. નિર્વતિ, પ્રા. નિવ્વાઈ) ટકવું (૨) નમારમુંડું વિ. (ન + મારવું + મૂંડવું) (જેના માથા ઉપર
પોષાવું; નિર્વાહ થવો (૩) કામચલાઉ થવું (૪). કોઈ મરનાર ન હોય એવું) કામધંધા વિનાનું, નવરું સચવાવું; જળવાવું
(૨) નિરંકુશ (૩) કુટુંબ પરિવાર વિનાનું નભાઉ વિ. નભી શકે એવું; “વાયેબલ'
નમાલું વિ. માલ-શહૂર વિનાનું, નિર્માલ્ય (૨) કમજોર નભાવ ૫. (નભવું પરથી) નિભાવ; પોષણ; ગુજારો નમિત વિ. (સં.) નમેલું (૨) વાંકુ વળી ગયેલું નભાવવું સક્રિ. “નભવું'નું પ્રેરક
નમિનાથ પું. (સં.) જૈનોના વર્તમાન ચોવીસ તીર્થકરોમાંના નભાવું અ.ક્રિ. “નભવું'નું ભાવે
એકવીસમા નભોમંડલ (સં.) (-ળ) ન. આકાશમંડળ; પૃથ્વી ઉપરથી નમી સ્ત્રી. (સં.) આદ્રતા; ભીનાશ દેખાતું આખું આકાશ; ખગોળ
નમૂછિયું વિ. મૂછ વિનાનું (૨) બાયેલું નભોવાણી સ્ત્રી. (સં.) આકાશવાણી; “રેડિયો’ નમૂના(-)દાર વિ. આદર્શરૂપ; નમૂનારૂપ; ઉત્તમ નમક ન. (ફા.) નિમક, લૂણ; મીઠું
નમૂનાઈ વિ. નમૂના તરીકેનું કે તે વિશેનું (૨) “મોડેલ' નમકહરામ વિ. (ફા.) જેનું અનાજ ખાધું હોય તેનો દ્રોહ નમૂનો પુ. (ફ.) વાનગી (૨) જેના ઉપરથી નકલ કરનાર; નિમકહરામ
કરવાની હોય તે મૂળ પ્રત કે વસ્તુ (૩) બીબું; ઘાટ; નમકહરામી સ્ત્રી, (ફા.) નિમકહરામી
ફરમો (૪) દૃષ્ટાંત; ઉદાહરણ
અ) મા
હું વિ. - પડ્યા વિના

Page #470

નમૂનોનિશાની
૪૫ 3 નમૂનોનિશાની સ્ત્રી. પુરાવા પેટે આપેલું પરિશિષ્ટ કે કાગળ નરદેવ પં. (સં.) પુરુષશ્રેષ્ઠ (ર) રાજા (૩) બ્રાહ્મણ નમેરું વિ. (ન + મહેર) દયામાયા વિનાનું; લાગણી નરનારાયણ પં. (સં.) નર અને નારાયણ (અર્જુન અને
વિનાનું; નિર્દય નમો ક્રિકવિ. (સં.) નમઃ; “નમન હો” એવો ઉદ્ગાર નરપતિ પું. (સં.) શ્રેષ્ઠ પુરુષ (૨) રાજા નમોનમઃ કિ.વિ. (વારંવાર) નમસ્કાર હો' એવો ઉદ્ગાર નરપલું વિ. દૂબળું-પાતળું (૨) નમાલું બુિદ્ધિહીન માણસ નમોરડું વિ. ગજા વિનાનું
નરપશુ પં. (સં.) પશુ જેવો માણસ; અધમ પુરુષ; નમ્ય વિ. લવચીક; નમનશીલ
નરપિશાચ પું. (સં.) પિશાચ જેવો-અધમ માણસ; રાક્ષસ; નમ્ વિ. નમેલું (૨) ન. નમસ્કાર
અતિક્રૂર અને ઘાતકી પુરુષ નમ વિ. (સં.) વિનયી; સાલસ (૨) નમતું; રાંક નરભે વિ. નિર્ભય નમ્રતા સ્ત્રી. (સં.) સાલસતા; નમનતાઈ; વિનય નરમ વિ. સુંવાળું, મુલાયમસુકોમળ (૨) નમ્ર; સાલસ નય પું(સં.) સદ્ધર્તન (૨) રાજનીતિ (૩) દાર્શનિક મત- (૩) પોચું; ઢીલું (૪) કમજોર; નબળું (૫) ભાવ
સિદ્ધાંત (૪) અનેકધર્મી વસ્તુનો તેના કોઈ એક ધર્મ નીચા ગયા હો તેવું દ્વારા સ્વરૂપનિશ્ચય કરવામાં આવે તે (૫) ન્યાય; નરમદિલ વિ. (ફ.) દયાળુ; દયાવંત
નીતિ (૬) પદાર્થને સમજવાની દૃષ્ટિ [જાણનાર નરમાઈ(-શ) સ્ત્રી. નરમપણું; મૃદુતા ની જોડી નયજ્ઞ પં. (સં.) નય (રાજનીતિ, ન્યાય, નિતિ વગેરે)ને નરમાદાન.બ.વ. નર અને માદા (૨) બરડવાં(મજાગરાં)નયણું વિ. (સં. નિરન્ન, પ્રા. નિરણ) નરણો – ખાલી નરમમિજાજ વિ. (અ., ફા.) નમ્ર સ્વભાવનું; વિનીત (કોઠો).
[જવું તે નરમેધ છું. (સં.) જેમાં માણસનો બલિ આપવામાં આવે નયન ન. (સં.) નેત્ર; આંખ (૨) પહોંચાડવું – લઈ છે તેવો યજ્ઞ નથનગોચર વિ. (સં.) આંખે દેખાય એવું; દષ્ટિગોચર નરમો છું. એક જાતનો કપાસ; દેવકપાસ નયનપથ પું. જયાં સુધી આંખ જોઈ શકે તે પથ; દૃષ્ટિપથ; નરરત્ન ન. (સં.) નરોમાં રત્ન જેવો - ઉત્તમ પુરુષ વિતિજ
સિંદર; મનોહર નરવર પુ. (સં.) ઉત્તમ કે શ્રેષ્ઠ નર નયનહારી, નયનાકર્ષક વિ. (સં.) નયન ખેંચે કે હરે એવું નરવાઈ સ્ત્રી. નરવાપણું; નીરોગિતા નયનાભિરામ વિ. (સં.) આંખને ગમે તેવું; આંખને પસંદ કરવી વિ., સ્ત્રી કુંવારી ક્રિ.વિ. નરદમ પડી જાય તેવું; સુંદર
નરવું વિ. (સં. નીરજ, પ્રા. નિરુઅ) નર્યું; નીરોગી (૨) નયનામૃત સ્ત્રી. (સં.) (લા.) કૃપાદૃષ્ટિ
નરવો પું. કુંવારો (૨) નીરોગી માણસ નયર છું. શહેર; નગર
[ડિપ્લોમસી નરવો પું. (સં. નિર્વાહ) કાયમી જમાબંધીવાળી જમીન નયવહેવાર, નવ્યવહાર પું. (સં.) રાજનીતિનો વ્યવહાર; (૨) જમીનનો વંશપરંપરાનો વહીવટ નયશાસ્ત્ર ન. (સં.) નીતિશાસ્ત્ર (૨) રાજનીતિશાસ્ત્ર નરસિંહ ધું. (સં.) રાજા (૨) સિંહ જેવો બહાદુર પુરુષ નરપું. (સં.) પુરુષવાચક પ્રાણી (૨)મનુષ્ય; પુરુષ; આદમી (૩) નરસિંહાવતાર, વિષ્ણુનો ચોથો અવતાર (૪) (૩) ચણિયારામાં ફરતો કમાડનો ખીલો (૪) એકત્રષિ કવિ નરસિંહ મહેતા
નૃિસિંહાવતાર નરકન. (સં.) દોજખ (૨) વિષ; ગૂ (૩) પું. નરકાસુર નરસિંહાવતાર છું. (સં.) વિષ્ણુનો ચોથો અવતાર; નરકકુંડ . (સં.) નરકરૂપી કુંડ ગિંદકીવાળું સ્થાન નરસ, સું) વિ. (સં. નીરસ, પ્રા. નીરસ) રસ વિનાનું નરકાગાર ન. (સં.) નરકનું સ્થાન - નરક; અત્યંત (૨) નઠારું; ગુણરહિત; અધમ નરકચતુર્દશી સ્ત્રી. (સં.) કાળીચૌદશ
નરહરિ છું. (સં.) નૃસિંહ; સિંહ જેવો કે ઘોડા જેવો મર્દ નરકવાસ ૫. (સં.) નરકમાં વાસ
પુરુષ (૨) નૃસિંહાવતાર (૩) રાજા નરકેસરી . (સં.) સિંહ જેવો વીર પુરુષ; નરશ્રેષ્ઠ નરાજ સ્ત્રી. કોશ (ખોદવાની) નરખવું સક્રિ. નીરખવું; બરાબર જોવું [(૨) કબાબ નરાણી સ્ત્રી, (સં. નખહરણી, પ્રા. નહહરણી-નહરણી) નરગિસ, (અ.) નરગેશ ન. નર્ગિસ (એક ફૂલ કે ફૂલઝાડ) નખ કાપવાનું ઓજાર; નરેણી નરવું ન. સંગીતમાં તાલ આપવા માટેનું વાઘ-તબલું નરાકાર, (-ળ) ક્રિ.વિ. નરદમ; નવું; તદન; સાવ; સદંતર નરજાતિ સ્ત્રી. (સં.) પરષ વર્ગ (૨) પુંલ્લિગ (વ્યા.) નરાધમ છું. (સં.) અધમ-નીચ આદમી બ્રિાહ્મણ નરડી(ડો) પું. ગળું (૨) શ્વાસનળી નિયણું (૨) એકલું નરાધિપ, (વતિ), નરાધીશ પું. (સં.) રાજા (૨) નરપતિ; નરણું વિ. (સં. નિરન્ન, પ્રા. નિરષ્ણ) ખાધા વિનાનું; નરી ક્રિ. વિ. સાવ; તદન નરતું વિ. નઠારું; ખરાબ દિન; બિલકુલ નવું વિ. નરવું; તંદુરસ્ત; નીરોગી (૨) ક્રિ.વિ. નરદમ નરદમ વિ. શુદ્ધ, ચોખ્ખું; ભેળસેળ વિનાનું (૨) ક્રિ.વિ. નરે(-)નરું() વિ. નરદમ; સાવ; તદન; બિલકુલ

Page #471

નરેણી
૪૫૪
વિતર૮-રુ) નરેણી સ્ત્રી. (સં. નખહરણી, પ્રા. નહરણી) નરાણી; નખ નલિની સ્ત્રી. (સં.) કમળનો છોડ (૨) કમળનો સમૂહ કાપવાનું ઓજાર
(૩) કમળવાનું તળાવ
નિા; ન નરેશ, નરેંદ્ર પું. (સં.) રાજા; નૃપતિ
નવ ક્રિ.વિ. (સં. ન + અપિ - નાપિ, પ્રા. નવિ) નહિ; નરોત્તમ પું. (સં.) ઉત્તમ પુરુષ (૨) રાજા; નૃપ નવ વિ. (સં.) આઠ વત્તા એક (૨) પું. નવનો આંકડો નરો વા કુંજરો વા શ.. (સં.) (માણસ કે હાથી - બંનેને કે સંખ્યા; “૮” (૩) કશું ન આપવું તે લાગુ પડે તેવો) સંદિગ્ધ ભ્રામક જવાબ
નવ વિ. નવીન; નવું નર્ગિસ ન. (અ) એક ફૂલ કે તેનું ફૂલઝાડ
નવકાર છું. (સં. નમસ્કાર, પ્રા. નમક્કાર-નવક્કાર) ણમો નર્ત, (વન) ., ન. (સં.) નાચ; નૃત્ય
સિદ્ધાણં ણમો આયરિયાણું વગેરે પંચપરમેષ્ટી નર્તક પું. (સં.) નાચનારો (૨) નટ; અભિનેતા નમસ્કાર; નોકાર; જૈનોને જપવાનો એક મંત્ર નર્તકી સ્ત્રી, (સં.) નાચનારી (સ્ત્રી) (૨) નટી; અભિનેત્રી નવકારવાળી સ્ત્રી. નવકાર મંત્ર ગણવાની જપમાળા નર્તન ન. (સં.) નાચ; નાચવું તે; નૃત્ય
નવકારશી(-સી) સ્ત્રી. નવકારનો જપ કરનારાને અપાતું નર્તિકા સ્ત્રી, નાચનારી; નર્તકી
સમૂહભોજન (૨) બધા જૈનાને કરાવાતું સમૂહભોજન નર્મન. (સં.) આનંદ, વિનોદ (૨) ઠઠ્ઠામશ્કરી (૩) રમત નવકુળ નાગ પં.બ.વ. નાગનાં નવ કુળ (અનંત, વાસુકિ, નર્મગોષ્ઠિ, (-ઠી) સ્ત્રી. ગેલ ગમત કે મજાકની વાત (૨) શેષ, પદ્મનાભ, કંબલ, શંખમાલ, ધૃતરાષ્ટ્ર, તક્ષક, હળવી મજાકવાળી વાતચીત
કાલિય). નર્મચિત્ર ન. નર્મસૂચક ચિત્ર; ઠઠ્ઠાચિત્રકાન-કૅરિકેચર' નવખંડ પુ.બ.વ. (સં.) પૌરાણિક ભૂગોળ પ્રમાણે પૃથ્વીના નર્મદ વિ. (સં.) નર્મ-આનંદ આપનાર (૨) પૃ. ૯ ખંડ (ઈલાવૃત્ત, ભદ્રાશ્વ, હરિવર્ષ, કિંપુરુષ, નર્મદાશંકર કવિ
કેતમાલ, રમ્યક, ભારત, હિરણમય ને ઉત્તરકુર. બીજા નર્મદા સ્ત્રી. (સં.) આનંદ આપનારી (૨) મધ્યપ્રદેશના મતે ભરત, વર્ત, રામ, દામાલા, કેતુમાલ, હિરે,
અમરકંટકના પહાડમાંથી નીકળી ગુજરાતમાં થઈ વિધિવસ, મહિ ને સુવર્ણ) (૨) આખી પૃથ્વી ભરૂચ પાસે અરબ સાગરને મળતી પવિત્ર ગણાતી નવગ્રહ પૃ. (સં.) સૂર્ય, ચંદ્ર, મંગળ, બુધ, ગુરુ, શુક્ર, નદી; રેવાનદી
વિાણી શનિ, રાહુ અને કેતુ એ આકાશીય પદાર્થો (હવે નર્મવાણી સ્ત્રી. (સં.) નર્મવાળી વાણી; મજાક ભરેલી નવના દસ થયા છે.) [(૨) કસબી મોળિયું નર્મહાસ્ય ન. (સં.) મજાકભર્યું હસવું તે; ટીખળ; “વિટ' નવઘરું ન. નવ ગ્રહનાં નંગ જેમાં જડેલાં છે એવું ઘરેણું નવું વિ. (૨) ક્રિ.વિ. નરવું; તંદુરસ્ત
નવચંડી સ્ત્રી. નવ દુર્ગાઓ (શૈલપુત્રી, બ્રહ્મચારિણી, નર્વસ વિ. (ઇં.) ઉદ્વિગ્ન (૨) પોચું
ચંદ્રઘંટા, કુષ્માંડા, સ્કંદમાતા, કાત્યાયની, કાલરાત્રિ, નર્વસનેસ સ્ત્રી. (ઇં.) ઉદ્વિગ્નતા (૨) પોચાપણું
મહાગૌરી, સિદ્ધિદાત્રી) (૨) તેમની સ્તુતિ, પૂજન, નર્સ સ્ત્રી. (ઇં.) માંદાની સારવારનું કામ કરનાર બાઈ; હોમ વગેરે [ધોળાં ચાંદાંવાળી (ભેંસ) પરિચારિકા, બરદાસી
[ધરુવાડિયું નવચાંદરી વિ., સ્ત્રી. શરીરનાં જુદાં જુદાં નવ અંગ પર નર્સરી ન. શિશસદન: બાળઉછરે કેન્દ્ર (૨) ધરવાડી; નવચેતન, નવચેતન્ય ન. (સં.) નવું ચેતન-જાગૃતિ કે જોમ, નસિંગ ન. (ઇ.) નર્સનું કામ; બરદાસ-ચાકરી; માવજત; - પ્રફુલ્લિનતા [(૨) પં. ઊગતો જુવાન સારવાર
નવજવાન વિ. (ફા, નૌજવાન) જુવાનીમાં પ્રવેશ કરનારું નર્સિંગહોમ ન. (ઈ.) ઇસ્પિતાલ; પરિચર્યાગૃહ નવજાગૃતિ સ્ત્રી. (સં.) નવી ચેતના; પુનરુત્થાન નલ છું. (સં.) (-ળ) પેટમાંનું મોટું આંતરડું (૨) માટી નવજાત વિ. (સં.) નવું-તરતનું જન્મેલું
કે ધાતુનો ગોળ પોલો લાંબો ઘાટ (૩) નળ રાજા- નવજીવન ન. (સં.) નવું જીવન; નવીન ચેતન દમંયતીનો પતિ (૪) પાણીના પાઈપને છેડે ભરાવેલી નવજુવાન વિ. (૨) પં. નવજવાન; ઊગતો જુવાન ચકલી (૫) બહાર આવતા પ્રવાહી કે પાણીનું નવજોત સ્ત્રી. (સં. નવ + જ્યોતિ) પારસીઓનો કસ્તી નિયમન કરતી ચકલી-પાઈપ (૬) સેતુ બાંધનારો પહેરવાનો સંસ્કાર રામની સેનાનો એક વાનરનાયક
નવજોબન ન. નવી જુવાની; નવ-યૌવન નલાસ્થિ ન. નિલ+અસ્થિ) નળાનું હાડકું
નવજોબના સ્ત્રી. નવજુવાન સ્ત્રી; નવયૌવના નલિકા સ્ત્રી. નળી
નવડાવવું સક્રિ. (સં. સ્નાયુ) “નાહવું'નું પ્રેરક (૨) નલિકાયંત્રન. દૂરબીન (૨) અર્ક કાઢવાનું યંત્ર; નાડિકાયંત્ર ઠગવું નુકસાન કે ખાડામાં ઉતારવું નલિન ન. (સં.) કમળ (ફૂલ)
નવડો પું. ‘૯નો આંકડો કે ચિહ્ન (ઉપજાવે તેવું નલિનદલ ન. (સં.) કમળના ફૂલની પાંખડી
નવતર, (-૨) વિ. નવું; નવીન; નવલું (૨) નવાઈ

Page #472

નવ]
નવત્તું વિ. (નવત્સ) વત્સ-બાળક કે વાછડા વગરનું નવદંપતી ન.બ.વ. (સં.) નવાં પરણેલાં દંપતી-વરવધૂ નવદ્વાર ન. (સં.) શરીરનાં દ્વાર જેવાં નવ અંગો - બે આંખ, બે કાન, નાકનાં બે કાણાં, મોં અને ગુહ્યેન્દ્રિય (૨) વિ. નવ દ્વારોવાળું (શરીર)
નવદ્વારી વિ., પું. દેહી; શરીરી [સ્વીકારનારું નવધર્મી વિ. (૨) પું. (સં. નવધર્મનૢ) નવો ધર્મ નવધા ક્રિ.વિ. (સં.) નવ પ્રકારે; નવ રીતે-પદ્ધતિએ નવધાભક્તિ સ્ત્રી. નવ પ્રકારની ભક્તિ (શ્રવણ, કીર્તન, સ્મરણ, પાદસેવન, અર્ચન, વંદન, સખ્ય, દાસ્ય અને આત્મનિવેદન)
૪૫૫
નવનવું વિ. અવનવું; નવુંનવું (૨) ભાતભાતનું નવનિધ, (-ધિ) સ્ત્રી. બ.વ. (સં. નવનિધિ) કુબેરના નવ ભંડાર (મહાપદ્મ, પદ્મ, શંખ, કચ્છપ, મુકુંદ, કુંદ, નીલ, ખર્વ) (૨) સર્વ પ્રકારની સમૃદ્ધિ નવનિર્માણ ન. (સં.) નવું નિર્માણ; નવરચના નવનીત ન. (સં.) માખણ
નવનેજા પું.બ.વ., સ્ત્રી. નવનેજાં ન.બ.વ. (નવ+નેજો) નવ વાવટા; નવ ધ્વજ (૨) મહામુશ્કેલી નવપલ્લવ પું. (સં.) નવાં પાનવાળી ડાળી; કૂંપળ નવપલ્લવિત વિ. નવાં પલ્લવવાનું-પાંદડાંવાળું નવપ્રવર્તન ન. નવી પદ્ધતિઓ, વિચારો, વસ્તુઓ વગેરે રજૂ કરવાં તે; ‘ઇનૉવેશન
નવપ્રાપ્તિ સ્ત્રી. (સં.) જમીનકામ આપે તે રીતેસમી કરવાની ક્રિયા; નવસાધ્ય; ‘કિલેમેશન’ [પૉર્ટેટસર્કલ' નવબિંદુવૃત્ત ન. (સં.) નવ બિંદુવાળું વર્તુળ; ‘નાઇનનવમલ્લિકા સ્ત્રી. (સં.) ચમેલી; ચંપેલી (૨) જૂઈ નવમી સ્ત્રી. (સં.) નોમ તિથિ (બંને પખવાડિયાંની) (૨)
વિ., સ્ત્રી. ‘નવમું’નું સ્ત્રીલિંગ
નવમું વિ. સં. નવમ્, પ્રા. નવલ) ક્રમમાં આઠમા પછીનું; નવની સંખ્યાએ પહોંચેલું નવયુગ પું. (સં.) નવો યુગ કે જમાનો નવયુગીન વિ. (સં.) નવા યુગનું કે તે સંબંધી નવયુવક પું. (સં.) નવજુવાન; નવયુવાન નવયુવતી સ્ત્રી. (સં.) નવજુવાન સ્ત્રી નવયૌવન ન. (સં.) નવી જુવાની (૨) વિ. નવજુવાન નવયૌવના સ્ત્રી. નવયૌવનવાળી સ્ત્રી નવરચના સ્ત્રી. (સં.) નવેસર રચવું તે; નવનિર્માણ નવરત્ન ન.બ.વ. (સં.) નવ પ્રકારનાં રત્નો (હીરો,
માણેક, મોતી, પાનું, પોખરાજ, ગોમેદ, લસણિયો, પરવાળું, નીલમ) (૨) ભોજરાજાના દરબારના નવ પંડિતો (કાલિદાસ, ધન્વંતરિ, ક્ષપણક, અમર, શંકુ, વેતાલ, ઘટકર્પર, વરાહમિહિર, વરચિ) નવરસ પું.બ.વ. (સં.) કાવ્યશાસ્ત્રમાં વર્ણવેલા નવ રસ
[ત્તવશ્રાદ્ધ
(શૃંગાર, હાસ્ય, કરુણ, રૌદ્ર, વીર, ભયાનક, બીભત્સ, અદ્ભુત, શાંત) [(૩) ન. એક પક્ષી નવરંગ વિ. (સં.) નવા કે વિવિધ રંગવાળું (૨) મોહક નવરંગ પું. (સં.) નૃત્યશાળા [છેલછબીલું નવરંગી વિ. નવા રંગનું (૨) વિવિધ રંગવાળું (૩) નવરાઈ સ્ત્રી. ફુરસદ; નવરાપણું; નવરાશ નવરાત, (૦૨) સ્ત્રી. (સં. નવરાત્રિ, પ્રા. નવરાત્તિ પરંતુ સં. નવરાત્ર અર્વાચીન એ.વ.) ચૈત્ર તથા આસો માસની શુકલ પક્ષની નવ તિથિઓ (ખાસ કરીને દશેરા પહેલાંનાં નોરતાં); નવરાત્રી નવરાત્રન.બ.વ., (-ત્રિ,-ત્રી)સ્ત્રી. (સં.)નવરાતર; નોરતાં નવરાવવું સ.ક્રિ. નવડાવવું
નવરાશ સ્ત્રી. નવરાઈ; ફુરસદ; અવકાશ નવરું વિ. કામ વગરનું (૨) કામથી ફારગ નવર્ંધૂપ વિ. સાવ નવરું
નવરોજ પું. (ફા.) વસંત ઋતુનો સરખાં દિવસ અને રાતવાળો દિવસ (૨) પારસીઓનું બેસતું વર્ષ નવલ વિ. (સં. નવલ્લ) નવલું (૨) આશ્ચર્યકારક નવલ સ્ત્રી. (સર. ઇં. નૉવેલ) નવલકથા; ‘નૉવેલ’ (૨)
હું
નવલીબીના [રચના; ગદ્યમાં લખાયેલકલ્પિત વાર્તા નવલકથા સ્ત્રી. અમુક લંબાઈની કથા નિરૂપતી કલ્પક ગદ્યનવલકથાકાર પું. (સં.) નવલકથાનો લેખક નવલકાર પું. નવલકથાકાર નવલકિશોર પું. (સં.) શ્રીકૃષ્ણ
નવલખ વિ. (સં. નવ+લક્ષ) નવ લાખની કિંમતનું (૨) અમૂલ્ય (૩) અગણિત; અસંખ્ય [પૈસાદાર નવલખું વિ. નવ લાખની પૂંજી કે આવકવાળું (૨) ખૂબ કે નવલિકા સ્ત્રી. (સં.) ટૂંકી વાર્તા કે વીજળીના ચમકારા પેઠે એક દૃષ્ટિબિંદુ રજૂ કરતાં-કરતાં હૃદય સોંસરવી નીકળી જાય એવી ટૂંકી વાર્તા અને બીજી ઝાઝી લપછપ વિનાં અંગુલિનિર્દેશ કરી સૂતેલી લાગણીઓ જગાડીને વાચકની આસપાસ એક નવી કલ્પનાસૃષ્ટિ ઘડી કાઢે એવી ટૂંકી રચના
નવલિકાકાર પું. (સં.) નવલિકાનો લેખક કે કર્તા નવલુંવિ. (સં. નવલ્લ, પ્રા. નવલ્લ) નવલ; નવું [જુવાન નવલોહિયું(-યાળ) વિ. નવા-ચડતા લોહીનું; ઉછાંછળું નવવધૂ સ્ત્રી. (સં.) નવી પરણેલી સ્ત્રી નવશિક્ષણ ન. નવું-અર્વાચીન યુગનું-નૂતન શિક્ષણ નવશિક્ષિત ન. (સં.) તાજું ભણેલું; શિક્ષિત થયેલું નવશિખાઉ વિ. તાજેતરમાં શીખવું શરૂ કર્યું હોય તેવું; શિખાઉ; આવડતમાં કાચું કે ઓછું નવશેકું વિ. જરાક ગરમ; કોકરવરણું
નવશ્રાદ્ધ ન. (સં.) મરણ પછી ત્રીજે, પાંચમે, સાતમે, નવમે અને અગિયારમે એમ એકી દિવસે થતું શ્રાદ્ધ

Page #473

નવસરી
૪૫૬
નશાબાજી નવસર વિ. (સં. નવ+સર) નવ સેરનું; નવસે તિ નવીન વિ. (સં.) નવું; નવલું; અપૂર્વ (૨) વિચિત્ર નવસંસ્કરણ ન. (સં.) નવું કે ફરીને સંસ્કરણ કરવું-સુધારવું -નવીસ(-શ) પ્રા. (ફા.) લખનાર, એ અર્થમાં નામને નવસંસ્કાર પું. (સં.) નવો સંસ્કાર; પરિસ્કૃત કરવું તે અંતે આવે છે. જેમ કે, ફડનવીસ, અખબારનવીસ નવસંસ્કૃતિ સ્ત્રી, (સં.) નવી સંસ્કૃતિ; નવો સુધારો (તેનું તદ્ભવ નીસ', જેમ કે, ચિટનીસ) નવસાર(-ગર) ૫. ધાતુઓ ગાળવાનો એક ખાર નવું, (-વું) . (સં. નવક) નવના આંક નવસેર(-૨) વિ. નવ સેરનું; નવસેરે
નવું વિ. (સં. નવ) અગાઉન જોયુંજાર્યું હોય એવું (૨) નવસે(-સો) વિ. આઠ વત્તા એક સો (૨) પૃ. ૯00'નો તરતનું; તાજું; શરૂનું (૩) શિખાઉં; બિનઅનુભવી આંકડો કે સંખ્યા
(૪) અપૂર્વ, અપરિચિત (૫) પૂર્વે નહિ વાપરેલું નવર્બ્સ વિ. વસ્ત્ર વગરનું; નાગું; નગ્ન
(જેમ કે, વસ્ત્ર વગેરે) (૬) બદલાયેલું; ફરી જઈ બીજું નવહથ્થુ-હ્યું) વિ. નવ હાથ લાંબું-માપ
બનેલું; નવેસરનું નવાઈ સ્ત્રી, નવાપણું; નવીનતા (૨) અચરજ; આશ્ચર્ય નવુંજૂનું વિ. નવું અને જૂનું (૩) અપૂર્વતા; અદ્ભુતતા
નવુંનક્કોર વિ. તદન નવું નવાગંતુક વિ. (સં.) નવું આવનારું કે આવેલું નવુંસવું વિ. તરતનું; સાવ નવું (૨) અપરિચિત નવાજવું સ.ક્રિ. (ફ. નવાખન-નવાજ) વધાવવું (૨) નવેણ સ્ત્રી. (સં. સ્નાન, પ્રા. છાણ = નહાણ દ્વારા) ભેટ આપવી
તિ રસોડું; નાહ્યાધોયા વગર જયાં જઈ ન શકાય એવી નવાજિશ સ્ત્રી. (ફા.) કૃપા (૨) બક્ષિસ (૩) નવાજવું જગા (૨) કોઈને અડકાય નહિ એવી જમતાં પહેલાંનવાજૂની સ્ત્રી. (નવું+જૂન) નવા-જાણવા જેવા સમાચાર ની પુજા સેવા વગેરેમાં રહેવાની હાલત; અપરસ
(૨) તદન તાજી ખબર; નવી અસાધારણ ખબર (૩) નવેણિયું વિ. સ્વચ્છ; નવેણને લગતું (૨) ન. નવેણમાં ઊથલપાથલ; ભારે ફેરફાર
પહેરવાનું કપડું નવાજેશ જુઓ નવાજિશ”
નવેલી સ્ત્રી. (નવલ ઉપરથી) નવવધૂ નવોઢા નવાણ ન. (સં. નિપાન, પ્રા. નિવાણ) જળાશય નવેલું(-લડું) વિ. તાજું; નવું; નવલ નવાણ વિ. (સં. નવનવતિ, પ્રા. નવણઉ) નેવુ વત્તા નવેલો પુ. નહિયું; નખને લગતી ચામડીનો ભાગ
નવ (૨) પં. નવાણુનો આંકડો કે સંખ્યા; ૧૯૯' નવેસર, (૦થી) ક્રિ.વિ. ફરીથી શરૂ કરીને નિાની ગલી નવાન ન. (સં.) નવું પાકેલું અનાજ (૨) તે ખાતી વેળા નળિયું ન. નેળ; સાંકડી ગલી (૨) ધર પાછળની છીંડીકરાતો એક વિધિ
નવેળી સ્ત્રી, નાનું નવલું; ઘર પાછળની છીંડી (૨) પાણી નવાબ . (અ. નવાબ) સૂબો; મુસલમાન રાજા; ગવર્નર જવાની નીક
છિીંડી (૨) એક ઇલકાબ (૩) (લા.) આપખુદ કે લહેરી- નવેળું ન. (-ળિયુંન. નેળ; સાંકડી ગલી; ઘર પાછળની નવાબ જેવો ગુમાની માણસ
નરેંદુ ન. (સં.) બીજનો ચંદ્રમાં નવાબજાદી સ્ત્રી. નવાબની પુત્રી (૨) તેના જેવી આપખુદ નવેંબર ૫. (ઈ.) ઈ.સ.નો અગિયારમો માસ સ્ત્રી; લહેરી કે મનસ્વી સ્વભાવની સ્ત્રી
નવોઢા સ્ત્રી. (સં. નવ+ઊઢા) નવવધૂ નવપરિણીતા (૨) નવાબજાદો પં. નવાબનો પુત્ર (૨) તેવો આપખુદ, લહેરી - નાયિકાનો એક પ્રકાર
કે મનસ્વી સ્વભાવનો માણસ; બહુ શોખીન માણસ નવોદિત વિ. (સં.) નવું ઉદય પામેલું કે ઊગેલું (૩) પુત્ર
નવ્ય વિ. (સં.) નવું; નવીન નવાબશાહી સ્ત્રી. નવાબની સત્તા (૨) આપખુદી; આપ- નવ્યાશી, (-સી) વિ. (સં. નવાશીતિ, પ્રા. નવાસીઈ) નવાબી વિ. નવાબ સંબંધી કે તેના જેવું (૨) સ્ત્રી. નવાબનું એંશી વત્તા નવ (૨) પુ. નેવાશી; નેવ્યાસીનો આંકડો પદ (૩) નવાબશાહી
[વારસ કે સંખ્યા; ‘૮૯' નવારસ(-સિયું, સુ, સું) વિ. વારસ વગરનું; બિન- નવ્વાણ વિ. (સં. નવનતિ, પ્રા. નવણઉઇ) નેવુ વત્તા નવાં, (-બાં) નબ.વ. નવના આંકના ઘડિયા
નવ (૨) પં. નવાણુનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૯૯” નવાંકુર પું. (સં.) નવી ફૂટેલો અંકુર
નવ્વો પૃ. (સં. નવક, પ્રા. નવખ) ૯ અંકવાળું પતું કે પાસો નવાંકરતિ વિ. (સં.) નવા અંકર કુટેલ: નવાં કરવાનું નશરમ વિ. શરમ વિનાનું, બેશરમ, નિર્લજજ નવી સ્ત્રી. બીજા લગ્નની સ્ત્રી (૨) વિ. સ્ત્રી. નવું; નવીન નશાખોર વિ. નશામાં ચકચૂર રહેનારું નવી(ની)કરણ ન. (સં.) નવું કરવું તે; તાજું કરવું તે; નશાખોરી સ્ત્રી. વ્યસનમાં ચકચૂર રહેવું તે રિન્યૂઅલ
નશાબાજ વિ. જુઓ “નશાખોર' નવીજૂની સ્ત્રી. નવાજૂની
નશાબાજી સ્ત્રી, નશાખોરી; વ્યસનમાં ચકચૂર રહેવું તે

Page #474

નશીન ૪૫s
નિંદ - નશીન વિ. (ફા.) બેઠેલું; આરૂઢ (ઉદા. તખ્તનશીન) નજીવું; જરાતરા
તિ નશીલું વિ. નશાવાળું; નશો ચડાવે એવું કે નશામાં આવેલું નહીં, (ર) સંયો. (સં. નહિતહિં, પ્રા. નહિતરિ) નહિ નશો પુ. (ફા. નક્શફ્ટ કેફી ચીજથી ચડતો કેફ (૨) ધન, નહીંવત્ કિ.વિ. (સં. “નહિ'નો અપ. “નહિ' + વંત) સત્તા, વિદ્યા વગેરેનો ગર્વ
નહિવત; નહિ જેવું કે જેટલું; નજીવું; નહિસરખું નશ્વર વિ. (સં.) નાશ પામે તેવું; નાશવંત
નહેર સ્ત્રી. (અ. નહેર) સરોવર કે મોટી નદીમાંથી ખોદેલો નશ્વરતા સ્ત્રી. (સં.) નાશવંતપણું; ક્ષણભંગુરતા
મોટો કાંસ; કેનાલ નષ્ટ વિ. (સં.) નાશ પામેલું (૨) પાયમાલ થયેલું (૩) નહેરિયું ન. નાની નહેર (૨) નાળું, વહેળો નીચ; ખરાબ
ફિનાફાતિયા થયેલું નહેરી સ્ત્રી. નહેરથી પાણી પીતી જમીન નષ્ટભ્રષ્ટ વિ. (સં.) સાવ નષ્ટ થયેલું; તદન પાયમાલ નહેરુ છું. એક અટક (જેમ કે, જવાહરલાલ નહેરુ) નસ સ્ત્રી. (સં. સ્નતા, પ્રા. નસા) રગ; રસવાહિની; નહેરું ન. વહેળો; નાળું; વાંધું
નાડી; ધમની (૨) (ફળ કે પાંદડાનો) રેસો નહોતું ક્રિ.વિ. ન હતું નિખ (૨) નખનો ઉઝરડો નસકોરી સ્ત્રી. નાખોરી; નસકોરામાંની કુમળી ચામડી નહોર પં. (સં. નખર, પ્રા. નહર) (પશુ-પક્ષીના) પંજાનો નસકોરું ન. (પ્રા. નાસાકુહર) નાકનું કાણું (૨) નાક નહોરા પુ.બ.વ. (સં. નખરક, પ્રા. નહરા) કાલાવાલા; નસબંધી સ્ત્રી, કુટુંબ-નિયોજન માટેની એક શસ્ત્રક્રિયા; પુરુષ આજીજી[ખોતરીને કાઢવાનું નહોરના ઘાટનું સાધન
, વંધ્યીકરણ (ગોત્ર (૩) પત્તો; નિશાની નહોરિયું ન. નખનો ઉઝરડો (૨) ખેતરમાંથી મગફળી નસલ સ્ત્રી, (અ, નસ્લ) મળ ઉત્પત્તિસ્થાન (ર) વંશ નળ પં. (સં. નલ) નલ: માટી કે ધાતનો પોલો લ નસંતાન વિ. (સં.) (નિઃસંતાન) સંતાન વગરનું; વાંઝિયું ઘાટ; પાઈપ (૨) પેટમાંનું મોટું આંતરડું (૩) (૨) ન. નિર્વશપણું; નખોદ
દમંયતીનો પતિ
રિસ્તો; નેળિયું નસાડવું સક્રિ. “નાસવુંનું પ્રેરક
નળ સ્ત્રી. (સં. નલી) નળીના ઘાટનો સાંકડો ઊંડાણવાળો નસિકાવવું સક્રિ. (નસીકવું'નું પ્રેરક
નળકુવો છું. જમીનમાં નળ ઉતારીને કરાતો પાણીનો કૂવો; નસિકાવું અ.ક્રિ. “નસીકવું’નું કર્મણિ સિજા; ઠપકો ‘ટ્યુબવેલ’ નિસિયત સ્ત્રી. (અ. નસીહત) નસીહત; શિખામણ (૨) નળવાયુ પુ. આંતરડાંનો વાયુ નસી(-સે)કવું સક્રિ. (સં. નાસા દ્વારા) નાકમાંથી લીંટ નળવેરો છું. પાણીના નળ અંગેનો વેરો-પાણીવેરો સાફ કરવું
નળાકાર વિ. નળ જેવા આકારનું (૨) પં. નળના નસીબ ન. (અ.) ભાગ્ય; કિસ્મત; તકદીર
આકારની વસ્તુ; ‘સિલિન્ડર' નસીબદાર વિ. ભાગ્યશાળી; કિસ્મતવાળું
નળિયું ન. (‘નળ” ઉપરથી) કવલું, છાપરું ઢાંકવાની નસીબવાદી વિ. (૨) ૫. નસીબ પર આધાર રાખી બેસી પરનાળા જેવી માટી, કાચ, પ્લાસ્ટિક કે માટીની રહેનારું; દૈવવાદી (૩) નસીબને માનનારું
બનાવટ [ઊંચું નળાકાર એક વાસણ (૩) ચાડું નસીબવાન વિ. ભાગ્યશાળી; નસીબવાળું
નળી સ્ત્રી. (સં. નલ) ભૂંગળી; “પાઈપ' (૨) પવાલી; નસીમ સ્ત્રી. (અ.) પવનની મીઠી લહેર; મંદ સમીર નળો પં. (સં. નલ) મોટી નળી (૨) ઘૂંટણથી પાટલી નસીહત સ્ત્રી (અ.)નસિયત, શિખામણ (૨) સજા, ઠપકો સુધીનો લાંબો અવયવ કે તેનું હાડકું (૩) પેઢથી છાતી નસ્તર ન. (ફા. નતેર) વાઢકાપ કે તે કરવાનું હથિયાર સુધીનોભાગ (૪) ધાતુનીમોટીનળાકારકોઠીકે પવાલું નસ્લી . (અ.) મોગલકાલીન એક સિક્કો
(૫) વાણાની કોકડી રાખવાનું ઘણું [(૩) ઓકવું નહાણ ન. (સં. સ્નાન, પ્રા. નહાણ) નાહવું તે નંખાવું અ.ક્રિ. “નાંખવું'નું કર્મણિ (૨) દુર્બળ થઈ જવું નહાતી ધોતી વિ., સ્ત્રી. (નાહવું+ધોવું) અટકાવ આવતો નંગ ન. (ફા. નગ) એક વસ્તુ; વસ્તુની એક સંખ્યા (૨) થયો હોય તેવી ઉંમરલાયક (સ્ત્રી)
પહેલ પાડેલો હીરો (૩) મૂર્ખ માણસ (૪) લુચ્ચોનહાર ન. વરુ
ખંધો માણસ (૫) ઘરેણું; દાગીનો (૬) વહાણને નહાર ૫. (ફા.) દિવસ
ધકેલવા માટે વપરાતો વાંસડો નહાર ન. અનાહાર સ્થિતિ
સિંગદાર વિ. નંગવાળું; નંગ જડેલું (૨) પાજી; બદમાસ નહિ (સં.) ક્રિ.વિ. (સં. ન+હિ) નહીં; ના; ન; મા નંગધડંગ વિ. (હિ.) સાવ નગ્ન-નાગું; નાગું પૂરું નહિતર સંયો. (સં. નહિતહિં, પ્રા. નહિતરિ) નહિ તો; નંદ ૫. (નંદન ઉપરથી) દીકરો
• એમ ન હોય તો; નકર નો ભાગ; નખનું મૂળ નંદ કું. (સં.) આનંદ (૨) શ્રીકૃષ્ણનો ઉછેરનાર ગોકુલનો નહિjન. (સં. નખિક્ક,પ્રા. નહિ અ) નખનેલગતી ચામડી- મુખી (૩) મગધનો એક પ્રાચીન રાજવંશ (૪) નહિવત્ કિ.વિ. (સં. નહિ + વત) નહિ જેવું કે જેટલું; સંગીતનો એક અલંકાર (૫) કુશળ યુક્તિબાજ માણસ

Page #475

નંદકિશોર, વકુમાર, વકુંવર)]. ૪૫૮
(નાગડું નંદ(કિશોર, વકુમાર, કુંવર) પું. (સં.) શ્રીકૃષ્ણ નાકબૂલ વિ. (ફા.) નામંજૂર; કબૂલ નહીં એવું નંદન ન. (સં.) ઈન્દ્રનું ઉપવન (૨) પં. દીકરો; પુત્ર નાકર ૫. કર ન ભરવો તે; “નો-ટેક્સ' (સત્યાગ્રહી યુદ્ધનો (૩) એક છંદ (૪) વિ. આનંદ આપનાર
એક પ્રકાર) નંદનવન ન. ઈન્દ્રનું ઉપવન કિશોર, નંદકુંવર; નંદલાલ નાકર ન. ઢોર બાંધવા માટે પથ્થરમાં કે લાકડામાં પાડેલું નિંદનંદન . (સં.) નંદરાયના પાલિત પુત્ર શ્રીકૃષ્ણ; નંદ- કાણું (૨) ધ્વજદંડને જોડેલા લાકડાના બે ટુકડાઓમાંનો નંદલાલ પં. (સં.) શ્રીકૃષ્ણ
એક (૩) નાથ પરોવવા માટેનું બળદ-પાડા વગેરેના નંદવવું સક્રિ. (સં. “નંદુ = આનંદ આપવો’ ઉપરથી) નાકમાં પાડેલું કાણું
ભાંગવું; તોડવું (ખાસ કરીને કાચની વસ્તુ માટે નાકર છું. એક આખ્યાનકાર તેિ (૨) તોબા પોકારવું તે માંગલિક શબ્દપ્રયોગ)
નાકલીટી સ્ત્રી. માફી માગવા માટે જમીન ઉપરનાક ઘસવું નંદવાવું સક્રિ. ભાંગવું; તૂટવું [ભાંગવું; તોડવું નાકસૂર ન. નાકનો એક રોગ નંદવું અક્રિ. (સં. 1) આનંદવું; રાજી થવું (૨) નાકાબંદી(-ધી) સ્ત્રી. નાકેબંધી; માલની આવજા રોકવા નંદવું સ.ક્રિ. નિંદવું
નાકેનાકે ચોકી મૂકી દેવી તે; ‘બ્લૉકેડ' (૨) રસ્તો બંધ નંદા સ્ત્રી. (સં.) એક પ્રવેશદ્વાર અને ત્રણ ફૂટ હોય તેવી કરી દેવો તે (૩) જકાત વસૂલ લેવી તે
વાવ (૨) આનંદ (૩) નણંદ (૪) દુર્ગા (૫) પડવો, નાકામ(-મિ)યાબ વિ. અસફળ; નિષ્ફળ
અગિયારસ કે છઠ (૫) ગાંધાર ગ્રામની એક મૂર્ચ્છના નાકામ(-મિ)યાબી સ્ત્રી. નિષ્ફળતા; અસફળતા નિંદાવર્ત પં. (સં.) ચાર લંબિવાળો એક ગોખ (૨) સાથિયા નાકાર(-રો) ૫. નકાર; ના પાડવી તે
આકારે રચાયેલું નગર [(૨) મહાદેવજીનો પોઠિયો નાકાં નબ.વ. દાળચોખાના ઝીણા ટુકડા નંદિત-દી) . (સં. નંદિન) શિવનો એ નામનો એક ગણ નાકું ન. (સં. નસ્ક, પ્રા. નક્ક) કાણું (૨) સોયનું કાણું નંદિની સ્ત્રી. (સં.) છોકરી; પુત્રી (૨) કામધેનુ ગાય (૩) જકાત લેવાનું થાણું (૪) જયાં ઘણા રસ્તા મળતા નંદી છું. જુઓ “નંદિ’
હોય તેવું સ્થળ (૫) રસ્તાનો છેડો કે પ્રવેશદ્વાર (૬) નંબર . (ઇં.) આંકડો; ક્રમાંક; ટૂંકમાં “નં.”
ગામમાં પેસવા બદલ અપાતો કર નંબરદાર ૫. ગામનો જમીનદાર; જે મહેસૂલની વસૂલીમાં નાકેદાર . નાકાવાળો; થાણદાર; જકાતી કારકુન * મદદ કરે છે. (૨) “રેકોર્ડર
નાકેદારી સ્ત્રી. થાણદારપણું નંબરવાર ક્રિ.વિ. ક્રમસર; ક્રમવાર; નંબર પ્રમાણે નાકેબંધી સ્ત્રી, જુઓ “નાકાબંદી નંબરી વિ. નંબરવાળું; નંબર નાંખ્યા હોય એવું જાણીતું નાકૌવત વિ. અશક્ત; કમજોર; નિર્બળ; કૌવત વિનાનું ના સ્ત્રી. નાયડી
નાખવું સક્રિ. (સં. સંસ્થતિ, નક્નઈ) નાંખવું; દાખલ ના ક્રિ.વિ. (સં.) નહિ (૨) સ્ત્રી. નકાર; નિષેધ
: ઉમેરવું ના (ફા.) નામ અને વિશેષણની આગળ વપરાતો નકાર- નાખુદા છું. (ફા.) ટંડેલ; કમાન; વહાણનો મુખ્ય અધિકારી
સૂચક પૂર્વગ. ઉદા. નાસમજ [માં તે તે રાત્રિનો ખેલ (૨) ખલાસી; વહાણ ચલાવનાર નાવિક નાઇટ સ્ત્રી. (ઇં.) રાત; રાત્રિ (૨) નાટક, સિનેમા વગેરે નાખુશ વિ. (ફા.) નારાજ (૨) અપ્રસન્ન નાઇટ કું. (ઇં.) અંગ્રેજી રાજય સમયનો એક ઇલ્કાબ નાખુશી સ્ત્રી. નારાજી (૨) અપ્રસન્નતા (૩) નામરજી નાઇટ્રિક એસિડ કું. (.) સુરાખારનો તેજાબ નાખોરી સ્ત્રી. નસકોરી નાઈટ્રોજન પં. (.) હવામાં મોટા પ્રમાણમાં રહેલો એક નાખોરું ન. (પ્રા. નક્કકુહર) નાક; નસકોરું વાયુ; નત્રવાયુ
નાગ પં. (સં.) ફેણવાળો સાપ (બધા સાપ ‘નાગ' નથી નાઈલાજ વિ. (ફા.) ઈલાજ (ઉપાય) વગરનું; લાચાર કહેવાતા.) (૨) પાતાળમાં રહેતો એક જાતનો નાઈ(-વી) પું. (સં. નાપિત, પ્રા. નાવિઅ) વાળંદ કાલ્પનિક સર્ષ; એક ઉપદેવ (૩) હાથી (૪) શિક નાઉમેદ વિ. (ફા.) નિરાશ; ઉમંગ કે આશા વિનાનું લોકોની એક શાખાનો માણસ (૫) નાગલોક (૯) નાઉમેદી સ્ત્રી. નિરાશા, નિરાશપણું
એક આદિજાતિ પિરમ સુંદર સ્ત્રી; રમણી નાક ન. (સં. નાસાનું ટૂંકું રૂપ નસ + લધુતાવાચક ક = નાગકન્યા સ્ત્રી. (સં.) નાગની કન્યા; નાગકન્વેકા (૨)
નસ્ક, પ્રા. નક્ક) ધ્રાણેન્દ્રિય; નાસિકા (૨) આબરૂ; નાગકેસર ન. (સં.) એક વનસ્પતિ; કબાબચીની પ્રતિષ્ઠા (૩) કોઈ પણ વર્ગની મુખ્ય વસ્તુ; અગ્રણી; નાગચંપો છું. એક જાતનો ચંપો સિજજડ પકડ મુખ્ય કે મોખરાનું માણસ
નાગચૂડ સ્ત્રી. નાગની ચૂડ કે તેવી સખત કે જીવલેણ પકડ; નાક ન. (સં.) દુઃખ વગરનું સ્થળ; સ્વર્ગ નિર્લજજ નાગડું વિ. નાગું; ઉઘાડું નગ્ન (૨) બેશરમ નાકકટ્ટુ વિ. કપાયેલા નાકવાળું (૨) નકટું; બેશરમ; નાગડું ન. સાપોલિયું; નાગલું

Page #476

નાગડો
૪પ૯
L[ નાટકકંપની નાગડો પુ. બાવાઓનો એક પ્રકાર; નાગા બાવો (૨) નાક વગેરે) (૩) નિર્લજ, બેશરમ (૪) લુચ્યું; દોંગું, બાવો (તિરસ્કારમાં) (૩) લુચ્ચો માણસ
માથાભારે નાગણ, (-ણી) સ્ત્રી, સાપણ; નાગની માદા (૨) હાથણી નાગુપૂરું વિ. તદન નાગું-ઉઘાડું તિવું; સાવ કંગાળ (૩) એક ઘરેણું (૪) સીધી તલવાર
નાગુંભૂખ્યું વિ. પહેરવા વસ્ત્ર નહિ અને ખાવા અન્ન નહિ નાગ(-ગર)ણું ન. વાસણ ઊંચકવા કરાતો એક ગાળો (૨) નાગેશ, (-૧ર) પું. (સં.) શેષનાગ
દામણું (૩) હળને ધૂંસરી બાંધવાનું દોરડું નાગેન્દ્ર પું. (સં.) શેષનાગ (૨) ઐરાવત; ઈંદ્રનો હાથી નાગદમન(-ણ) ન. (શ્રીકૃષ્ણ કરેલું કાલિય) નાગનું દમન નાગોડિયું વિ. નગ્ન; નાગુપૂરું બાળક) નાગદંત પં. ભીંતમાં મારેલો ખીલો (૨) ટોલ્લો નાચ પું. (સં. નૃત્ય, પ્રા. નર્ચા) નૃત્ય કે તેનો જલસો (૨) નાગદેવતા છું. (સં.) નાગરૂપી દેવતા, દેવ તરીકે પૂજાતો ખેલ; તમાશો (૩) નખરાં; ચાળા ફણીધર સર્પ અને એની આકૃતિ
નાચણ ન. નાચવું તે; નાચણે
સ્ત્રિી નાગપંચમી (સં.), નાગપાંચમ સ્ત્રી. નાગપૂજાનો એક નાચણ સ્ત્રી. નાચનારી (૨) (લા.) નખરાંબાજ જુવાન તહેવાર; શ્રાવણ માસની સુદ પાંચમ
નાચણવડા પુ.બ.વ. નાચનારીના ચાળા; નખરાં. નાગપાશ પું. (સં.) નાગના ગૂંચળા જેવો ફાંસો (૨) એક નાચતમાશો, (-સો) ૫. નાચ ને એવી બીજી મોજમજા
પ્રકારની વ્યુહરચના (૩) સરકાગાંઠ; સરકિયું (૪) નાચનારી સ્ત્રી. નાચ કરનાર સ્ત્રી, નર્તકી વરુણનું આયુધ
નાચરંગ કું. નાચ અને મોજમજા; નાચગાનનો જલસો નાગપાશપ્રબંધ છું. (સં.) ચિત્રકાવ્યનો એક પ્રકાર (૨) આમોદ-પ્રમોદ (૩) નાટક-ચેટક નાગપુષ્પ ન. (સં.) નાગચંપો
નાચવું અ.ક્રિ. (સં. નૃત્યતિ, પ્રા. નચ્ચઇ) નાચ કરવો (૨) નાગફણી સ્ત્રી, અંબોડાનું ગોફણો નામનું એક ઘરેણું (૨) બીજાની ઇચ્છા મુજબ કામ કરવું
એક પ્રકારનો ખૂટો-ખીલી (૩) એ નામની એક નાચારો(-લો) પું. અશક્તિ; લાચારી વનસ્પતિ (૪) હાથલો થોર
નાચિકેત મું. (સં.) અગ્નિનું એક નામ નાગફણ સ્ત્રી. (સં. નાગફણા) નાગની ફેણ નાચીજ વિ. (ફા.) નજીવું; તુચ્છ; નકામું; શુદ્ર થઈને નાગર વિ. (સં.) નગરનું (૨) સભ્ય (૩) ચતુર (૪) નાછૂટકે ક્રિ.વિ. (નાછૂટકો) લાચારથી; પરાણે; અવશ
૫. નાગર ન્યાતનો માણસ (૬) સ્ત્રી. સુંઠ નાજ સ્ત્રી. (ફા.) નખરાં; હાવભાવ (૨) લાડ નાગરમોથ સ્ત્રી, (સં. નાગરસ્તા) એક વનસ્પતિ નાજનીન સ્ત્રી. (ફા.) પ્રિયા; પ્રિયતમા (૨) ખૂબસૂરત સ્ત્રી નાગરવેલ, (-લી) સ્ત્રી. (સં. નાગવલ્લી. વચ્ચે “ર'નો નાજર છું. (અ. નાજિર) કબૂલાતનામાં કરનારાંઓના પ્રક્ષેપ) મુખવાસમાં ખવાતાં પાનનો વેલો
સાક્ષી સિક્કા કરી આપનાર અદાલતી અમલદાર (૨) નાગરાજ . શેષનાગ
અદલાતી જસી લાવનાર અમલદાર (૩) દરવાન નાગરિક વિ. (સં.) શહેરનું (૨) પં. શહેરી; શહેરમાં (૪) હીજડો
રહેનાર કે રાજયનો સામાન્ય પ્રજાજન; ‘સિટિઝન' નાજરી સ્ત્રી, નાજરની કામગીરી નાગરિકતા, (-ત્વ) સ્ત્રી. (સં.) નાગરપણું; શહેરીપણું; નાજરી વિ. નાજરને લગતું
સભ્યતા; સિટિઝનશિપ' લિગતું (૩) નગરનું નાજુક વિ. (ફા.) સુકુમાર; કોમળ; મુલાયમ; મૂદુ (૨) નાગરી વિ. (સં. નાગરિ) નાગર સંબંધી; નાગરોને નબળું; બોદું; કમજોર (૩) બારીક; તંગ; કટોકટીનું નાગરી સ્ત્રી. (સં.) શહેરી સ્ત્રી (૨) નાગરણ (૩) નાજુકપણું, નાજુકી-કાઈ) સ્ત્રી. નાજુક હોવું તે; નજાકત ' દેવનાગરી લિપિ
નાઝણાસાંકળ સ્ત્રી. (નોઝણું+સાંકળ) દોહતી વખતે નાગલી સ્ત્રી.બાવટા જેવું એક અનાજ (૨) કાનમાં પહેરવા- ગાયને પાછલે પગે બાંધવાનું દોરડું.
નું એક ઘરેણું (૩) એક વનસ્પતિ (૪) ભેંસની જાત નાઝિમ પં. (અ.) વડો હાકેમ; ગવર્નર; રાજપાલ નાગલો છું. (સં. નાગ + લ પ્રત્યય) જવારા ગોર વગેરેને નાઝી વિ., પૃ. જર્મનીમાં હિટલરે સ્થાપેલો એક રાજકીય
પૂજતાં એને ચડાવાતો રૂનો પૂંભડાં કરેલો દોરો (૨) પક્ષને લગતું કે તેનો સભ્ય [અભિનય એ નામનો એક દાવ (વ્યાયામ).
નાટ છું. (સં. નાચ્ય, પ્રા. નટ્ટ) નાટ્ય (૨) નૃત્ય; નાગલોક પું. (સં.) પાતાળ (૨) નાગ કે સર્પોની પ્રજા માટ ન. (સં.) સ્ત્રી, દીપકની એક રાગિણી નાગાઈ સ્ત્રી. નફટાઈ (૨) લુચ્ચાઈ; દાંડાઈ
નાટ કિ.વિ. નક્કી; ચોક્કસ નાગાસ્ત્ર ન. (સં.) સર્પાત્ર; નાગની શક્તિવાળું અસ્ત્ર નાટ ને. એ નામનું એક કાપડ નાગુ વિ. (સં. નગ્ન, પ્રા. નગ્નઅ) નગ્ન; નવખ્ખું; ઉઘાડું નાટકન. (સં.) દશ્યકાવ્ય (૨) ભવાડો; ફજેતો (૩) ઢોંગ
(૨) અલંકાર કે શોભા વગરનું (જેમ કે, નાગાં કાન, નાટકકંપની સ્ત્રી. નાટક કરવાનો ધંધો કરનારી મંડળી

Page #477

નાટકકાર,
૪ ૬ ૭
નાથપંથ, નાથસંપ્રદાય નાટકકાર છું. (સં.) નાટક બનાવનાર; નાટકનો લેખક નાડી પરીક્ષા સ્ત્રી. (સં.) નાડી દ્વારા કરાતી પરીક્ષાવૈિદ્ય
અને સર્જક; નાટ્યકાર (૨) અભિનેતા; નટ નાડીવૈદ્ય-દ) . (સં.) નાડી ઉપરથી રોગ પારખનાર નાટકચેટક ન. હાસ્યવિનોદ, ટીખળ; નખરાં મિંડળી નાડું ન. (નાડ” ઉપરથી) નાની દોરી (૨) નાડાછડી (૩) નાટકમંડળી સ્ત્રી, નાટક કંપની (૨) નાટક કરનારાઓની લેંઘા કે ઘાઘરાની દોરી (૪) અંબોડો બાંધવાની દોરી નાટકડા પુ.બ.વ. નાટકમાં કરાતા હોય છે તેવા (૫) હદ, આંકો
[અજમાવી જોવું ચેનચાળા; નખરાં (૨) ઢોંગ
નાણવું સક્રિ. (સં. જ્ઞાન, પ્રા. નાણઈ નામધાતુ) તપાસવું; નાટકશાલા (સં.), (-ળા) સ્ત્રી. નાટક ભજવવાનું સ્થાન; નાણાકીય વિ. નાણા સંબંધી; આર્થિક રંગમંચ; નાટ્યગૃહ; “થિયેટર
નાણાબજાર ન. શરાફોનું બજાર; નાણાવટ નાટકિયું વિ. નાટકને લગતું (૨) હેંગી; દંભી નાણાભીડ સ્ત્રી. નાણાની તંગી નાટકી વિ. (સં.) નાટકના જેવું; નાટકિયું
નાણામંત્રી મું. નાણાખાતાનો મંત્રી; “ફાઈનાન્સ મિનિસ્ટર' નાટકીય વિ. (સં.) નાટકને લગતું
નાણાવટ સ્ત્રી, નાણાબજાર; શરાફબજાર નાટારંગપું. (નાટ+રંગ) નાટક, નૃત્ય વગેરેનો રંગ-આનંદ નાણાવટી મું. શરાફ (૨) પૈસાદાર માણસ નાટિકા સ્ત્રી. (સં.) ટૂંકું નાટક; જેમાં માત્ર એક જ અંક નાણાવટું ન. ધીરધારનો ધંધો; શરાફનો ધંધો
છે તેવી ભિન્ન ભિન્ન દશ્યોવાળી નાટ્યરચના; એકાંકી નાણાશાસ્ત્ર ન. નાણાની લેવડદેવડ વગેરે સર્વ વ્યવહારનું નાટ્ય ન. (સં.) નૃત્ય અને અભિનય (૨) કોઈપણ ભજવી શાસ્ત્રઅર્થશાસ; “ઇકોનોમિક્સ' [‘ફાઇનાન્સિયર'
શકાય તેવી સંવાદાત્મક રચના (૩) નટનું કાર્ય નાણાશાસ્ત્રી પુ. નાણા અંગેનું શાસ્ત્ર જાણનાર; અર્થશાસ્ત્રી; નાટ્યકલા, (-ળા) સ્ત્રી. નાટક-અભિનયની કળા નાણાસંકટ ન. (સં.) નાણાકીય સંકટ કે મુશ્કેલી કે કટોકટી નાટ્યકાર . (સં.) નાટક લખવાનું કામ કરનાર (૨) નાણાં ન.બ.વ. (નાણું) ધન (૨) કિંમત [ધન; પૈસો નાટકનો લેખક અને સર્જક; નાટકકાર
નાણું ન. (સં. નાણક, પ્રા. નાણા) ચલણી સિક્કો (૨) નાટ્યગૃહ ન. (સં.) નાટકશાળા; રંગભૂમિ; રંગભવન; નાત સ્ત્રી. (સં. જ્ઞાતિ, જ્ઞાતિ, જાત; કુળ, વાડા કે વર્ગનો
થિયેટર' નાટક ભજવવાનો અખતરો લોકસમૂહ (૨) નાતને આપેલું જમણ; નાતવરો નાટ્યપ્રયોગ કું. (સં.) નાટક; સંવાદ વગેરે કરવાં તે (૨) નાતજાત સ્ત્રી. જ્ઞાતિ અને જાતિ નાટયરસ . (સં.) નાટકમાં આવતો કે એના જેવો રસ નાતભાઈ ઝી. એક જ જ્ઞાતિનો હોઈને ભાઈ તે નાટ્યરૂપાંતર ન. કોઈ પણ સાહિત્ય સ્વરૂપનું નાટકના નાતરિયું વિ. નાતરાનું; નાતરાને લગતું (૨) નાતરું સ્વરૂપમાં પરિવર્તન
કરવાની છૂટવાળું (૩) ભિન્ન કુળનું નાટ્યવિદ . (સં.) નાટ્યશાસ્ત્રી; નાટ્યનિષ્ણાત નાતરુંન. (સં. શાત્ર, પ્રા. નાત્ર) સંબંધ. ઉદા. “ગામનાતરે નાટ્યશાસ્ત્ર ન. (સં.) નાટ્યકળાનું શાસ્ત્ર
ભાઈ' (૨) લગ્નવિધિ વગર, રાંડેલી કે ફારગતીથી નાટ્યાત્મક વક્રાપ્તિ સ્ત્રી. (સં.) નાટકમાં પાત્રાએ ન ધાર્યા છૂટી થયેલી સ્ત્રીનું કે એવી સ્ત્રી સાથે પુરુષનું પરણવું
હોય એવો વિશિષ્ટ કે વિપરીત અર્થ પ્રેક્ષકોને પહોંચે તે (૩) જોડકામાંથી એક નંગ જતું રહી તેની જગાએ એવી સંવાદની પ્રયુક્તિ; પ્રામેટિક આયર્ની
બીજી વિજાતીય વસ્તુનું આવવું તે નાટ્યાંગ ન. (અ.) નાટ્યનાં અંગ (તે દસ છે.) નાવરો ૫. જ્ઞાતિભોજન; નાતજમણ
ન (નાક , નાસવું , બારી) નાસી છૂટવાની નાતાલ સ્ત્રી, (પો.) ડિસેમ્બરની પચ્ચીસમીથી એકત્રીસમી બારી કે માર્ગ; છટકબારી થિઈ ગયું સુધી ઉજવાતા ખ્રિસ્તી તહેવારો; ઈશુજયંતી; ‘ક્રિસ્ટમસ’ નાઠ વિ. સં. નષ્ટ, પ્રા. નટ્ટ) નાસી છુટ્ય: પલાયન નાતીલું વિ. પોતાની નાતનું નાડ સ્ત્રી. (સં. નાડી) ૨ગ (ખાસ કરીને કાંડા પાસેથી, નાતો છું. (સં. જ્ઞાતિ) સંબંધ; મેળ; વહેવાર
જેના ઉપરથી વૈદ્ય લોહીની ગતિ પારખે છે.) (૨) નાથ છું. (સં.) સ્વામી (૨) માલિક (૩) સંન્યાસીઓની (લા.) વલણ (૩) લગામ; કાબૂ (૪) ડોક (૫) દશમાંની એક અટક આળા ચામડાને આમળીને બનાવેલો દોર; નાડણ નાથ સ્ત્રી. (સં. નસ્તા, પ્રા. નત્થા) નથ, નાકની વાળી (૬) કમળની પોલી નળી-દાંડી
(૨) બળદ વગેરેના નાકમાં નંખાતી દોરી (9) નાડણ ન. ઝૂંસરું બાંધવાનું દોરડું; નાડું
જમીનનું ધોવાણ રોકવા બંધાતી પાળ નાડવું સક્રિ. નાડ-દોરડાથી ધૂસરે જકડીને બાંધવું નાથણું ન. પલાં લટકાવવાની દોરી નાડાછડી સ્ત્રી. બે કે વધારે રંગની સૂતરની દોરી નાથ નમીશ્વર પુ. (સં.) જૈનોના અતીત ચોવીસ તીર્થંકરોનાડી સ્ત્રી, (સં.) નાડઃ રગ (૨) નાની દોરી
માંના સોળમા ભાના સાળમાં
કેિ સંપ્રદાય નાડીતંત્ર ન. (સં.) નાડીઓનું તંત્ર
નાથપંથ, નાથસંપ્રદાય પં. (સં.) નાથ સંન્યાસીઓને પંથ

Page #478

નાથી
૪ ૬ ૧
ઈ નામણદીવો નાથવું સક્રિ. (દ. નત્થણ=નાકમાં છેદ પાડવો) બળદને નાનું સૂનું વિ. નજીવું; સાધારણ
નાથ ઘાલવી (૨) અંકુશમાં આણવું (૩) પલોટવું નાનેરું વિ. નાનકડું; નાનું નાથ સુતેજા પું. (સં.) જૈનોના અતીત ચોવીસ તીર્થકરી- નાનો છું. (સર. દે. નણ મોટો ભાઈ, સં. નાન, પ્રા. માંના છઠ્ઠા
નન્ન) માનો બાપ; આજો; માતામહ નાદ પું. (સં.) અવાજ; ઘોષ; ધ્વનિ (૨) વાચા કે વર્ગોનું નાનો છું. “નાનુંનું પુલિંગ
[એવું મૂળ ધ્વનિનું રૂપ (૩) (લા.) ટેવ; છંદ (૪) લહે; નાન્યતર વિ. (સં.) નપુંસકલિંગનું; નહિ નર કે નહિ નારી ધૂન (૫) ગર્વ; અભિમાન
નાપસંદ વિ. (ફા.) અણગમતું (૨) અમાન્ય નાદબિંદુ ન. (સં.) નાદનું અનુસંધાન કરવાનું કેન્દ્ર (યોગ) નાપસંદગી સ્ત્રી. અણગમો (૨) માન્ય ન થવું તે નાદબ્રહ્મ પું, ન. નાદરૂપી પરમાત્મા
નાપાક વિ. (ફા.) અપવિત્ર નાદર વિ. (અ. નાદિર) અસાધારણ; ઉત્તમ નાપાકી સ્ત્રી. (ફા.) અપવિત્રતા નાદાન વિ. (ફા.) અણસમજુ; મૂર્ખ
નાપાય-યા, )દાર વિ. (ફા.) અધ્ધરિયું; પાયા કે નાદાની, (-નિયત) સ્ત્રી. નાદાનપણું; મૂર્ખામી [માણસ આધાર વગરનું
નિાપસંદ નાદાર વિ. (ફા.) કંગાલ (૨) દેવાળિયું (૩) પું. તેવો નાપાસ વિ. (નાપાસ) નપાસ; પાસ નહીં થયેલું (૨) નાદારી સ્ત્રી. ગરીબી (૨) દેવાળું
નાપિક, (-4) પં. (સં.) વાળંદ; નાઈ નાદિર વિ. (અ.) અદ્વિતીય; અદ્ભુત
નાફરમાન વિ. (ફા.) હુકમનો અનાદર કરનારું નાદિરશાહ પં. (ફા.) એક જુલમી બાદશાહ
નાફરમાની સ્ત્રી. હુકમની અવજ્ઞા-અવગણના નાદિરશાહી સ્ત્રી. જુલમી રાજયકારભાર (૨) વિ. નાફેરવાદ પું. જે નીતિ છે તેમાં ફેરફાર ન કરવો-ન ફેરવવું - નાદિરશાહને લગતું
જોઈએ એવો મત (૨) અસહકાર તરીકે ધારાસભાઓના નાદી વિ. (સં.) નાદવાળું, નાદને લગતું (૨) તોરી; છંદી બહિષ્કારમાં ફેરફાર ન કરવો એવો કૉન્સેસ પક્ષનો નાદુરસ્ત વિ. (ફા. નાદુરસ્ત) માંદું; બીમાર
(સને ૧૯૨૦-૩૦ યુગમાં) મત નાદુરસ્તી સ્ત્રી. માંદગી; બીમારી શિકેલી રોટલી નાફેરવાદી વિ. (૨) પું. નાફેરવાદમાં માનનાર નાન ન. (ફા.) મોટી દડા જેવી એક રોટી, પાંઉ (૨) નાબાલિગ વિ. (ફા.) સગીર (કાયદામાં ઠરાવેલું તેથી) નાનક પં. શીખ ધર્મના પ્રવર્તક એક સંત
- નાની ઉંમરનું
તેવું કરેલું-થયેલું નાનકડું વિ. નાનું (લાલિત્યવાચક)
બૂિદ વિ. (ફા.) નિર્મૂળ; સમૂણે ખલાસ; હોય જ નહિ નાનકપંથી વિ. (૨) ૫. શીખધર્મી નિાનકપંથી નાબૂદી સ્ત્રી. સમૂળ ઉચ્છેદ-નાશ નાનકશાહી(-ઈ) વિ. ગુરુ નાનકે સ્થાપેલું કે પ્રવર્તાવેલું; નાભિ સ્ત્રી. (સં.) દૂટી (૨) મધ્યભાગ; કેંદ્ર (૩) પૈડાનો નાનકું વિ. નાનું, નાનકડું; માનવું
મધ્યભાગ જ્યાં આરાઓ મળે છે. [ઊગેલું કમળ નાનખટાઈ સ્ત્રી. (ફા.) એક ખાદ્ય પદાર્થ-મીઠાઈ નાભિકમલ, (-ળ) ન. દૂટીરૂપી કમળ (૨) નાભિમાંથી નાનડિયું વિ. નાનું નાનકડું
નાભિનાલ (સં.) (-ળ) સ્ત્રી, ગર્ભમાં બાળકની ઘૂંટી સાથે નાનપઐી. (“નાનું' ઉપરથી)નાનમ (૨)નાનપણ; બાળપણ જોડાયેલી રગોની લાંબી નળી નાનપણ ન. બાળપણ
નામ સંયો. (સં.) એટલે કે; અર્થાત નાનમ સ્ત્રી. નાનાપણું; નાનપ (૨) હલકાઈ; ઊણપ નામ ન. (સં., ફા.) સંજ્ઞા (૨) વસ્તુનો સંજ્ઞારૂપ શબ્દ નાના વિ. (સં.) વિધવિધ; અનેક તરેહતરેહનું
(૩) યાદગીરી; કીર્તિ [‘દશરથ નામક નાના ડું. (માનાર્થે બ.વ.) માતાના પિતા; આજા નામક વિ. નામનું નામવાળું (સમાસને અંતે. ઉદા. નાનારૂપ વિ. (સં.) વિવિધ રૂપનું પ્રકારના રંગ નામકરણ ન. (સં.) નામ પાડવાનો વિધિ (સોળમાંનો નાનાવર્ણ વિ. (સં.) વિવિધ વર્ણનું (૨) પં.બ.વ. અનેક એક સંસ્કાર)
[પછી ફરી જનારું નાનાવિધ વિ. અનેક પ્રકારનું (૨) ક્રિ.વિ. અનેક પ્રકારે નામ(મુ)કકર વિ. (ફા. નામુકિર) નાકબૂલ; હો કહ્યા નાની સ્ત્રી. માની મા; આજી (૨) વિ., સ્ત્રી. “નાનું'નું નામચા સ્ત્રી. (ફા. નામચહ) નામના; ખ્યાતિ સ્ત્રીલિંગ
નામચીન, નામા વિ. (નામ + ફા. ચીન; ફા. જાદહ) નાનું વિ. (સં. ગ્લજ્જ, પ્રા. લહ, મ. લાન, હિ. નાન્હ, નામીચું; કુખ્યાત; ખરાબ રીતે જાણીતું
ના) થોડી ઉંમરનું (૨) કદમાં અલ્પ (૩) હલકું; નામજોગ, (-ગી) વિ., સ્ત્રી જેનું નામ લખ્યું હોય તેને ઊતરતું
જ મળે તેવી (હૂંડી) નાનું આંતરડું ન. લાંબું પાતળું આંતરડું
નામઠામ ના નામ અને ઠામ; સરનામું; પત્તો નાનુંશીક વિ. જરાક સરખું (કદ કે ઉંમરમાં)
નામણદીવો ૫. રામણદીવો

Page #479

નામદારો ૪ ૬ ૨
નારાચ નામદાર વિ. (ફા.) મશહૂર (૨) માનવંત; શ્રીમાન નામેરી વિ. (નામ પરથી) સમાન-એક જ નામનું નામદારી સ્ત્રી. (ફા.) પ્રખ્યાતિ; વિખ્યાતિ; પતિષ્ઠા નામોચ્ચારણ ન. નામ ઉચ્ચારવું તે નામધાતુ પુ. નામ ઉપરથી બનેલો ધાતુ
નામોશી સ્ત્રી. (અ. નાસૂસ) બેઆબરૂ; હીણપત; અપયશ નામધારી (ક) વિ. (સં.) નામ ધારણ કરનારું (૨) નાયક . (સં.) આગેવાન; સરદાર (૨) નાટકનું કે નામનું જ; જૂઠું; ઢોંગી
વાર્તાનું મુખ્ય પાત્ર (૩) અસાઈતના વારસની એક નામધૂન સ્ત્રી. ((ઈશ્વરનાં) નામની ધૂન કે લહે
બ્રાહ્મણ-અટક તેમજ તે જ્ઞાતિનો પુરુષ (૪) લશ્કરી નામના સ્ત્રી. કીર્તિ (૨) આબરૂ (૩) જાહેરાત
ટુકડીનો વડો સ્ત્રિી, નાયકડાની સ્ત્રી મનિર્દેશ છું. (સં.) નામનો ખાસ ઉલ્લેખ (૨) નામ નાયકડી સ્ત્રી, સર. નાયકો) એક આદિવાસી કોમની બોલીને કરેલી ગણતરી
પિત્તા તરીકે) નાયકડો ૫. આદિવાસી નાયકડા કોમનો પરષ નામનિશાન ન. નામ કે બીજું કાંઈ ચિહન (ઓળખ યા નાયકણ, (-ણી) સ્ત્રી. (નાયકા ઉપરથી) વેશ્યા; ગણિકા નામનું વિ. નામવાળું (૨) માત્ર દેખાડવાનું જ; કહેવા પૂરતું નાયકા સ્ત્રી. નાયકણ (૨) નાયિકા પિરજનો માણસ નામ બદલી સ્ત્રી. નામ બદલવું તે; “ટ્રાન્સફર સ્વિલ્પ નાયકો પુ. (‘નાયક’ ઉપરથી) સૂરત બાજુની એક નાનીનામમાત્ર વિ. (સં.) નામ પૂરતું; નામનું જ (૨) (લા) નાયડું ન., (ડો) ૫. (સં. નાભિ, પ્રા. નાહિ) નાર; નામમુદ્રા સ્ત્રી. (સં.) નામવાળો સિક્કો (સીલ મારવાનો) નારડો; શિશુ જન્મે ત્યારે એની ઘૂંટીએ વળગેલ નસ નામયોગી વિ. શબ્દયોગી અવ્યય. જેમ કે, પાસે); નામ નાયડી સ્ત્રી, (સં. નાભિ, પ્રા. નાહિ) (પડાંની) નાભિ
સાથે યોગ (સંબંધવાળું) (વ્યા.) મિરજીનો અભાવ નાયડી (નાડ ઉપરથી) તાંત; ચામડાની પાતળી દોરી નામરજી સ્ત્રી. (ફા.) અનિચ્છા; મરજી ન હોવી તે; નાયબ વિ. (અ. નાઇબ = પ્રતિનિધિ, અવેજીમાં કામ નામરાશિ વિ. એક નામનું એક રાશિવાળા નામનું કરનાર) હાથ નીચેનું – મદદગાર; ડેપ્યુટી' (૨) નામર્દ વિ. (ફા.) બાયેલું; પુરુષત્વહીન (૨) નપુંસક સહાયક અધિકારી; “ડેપ્યુટી ઓફિસર નામર્દી, (-દ્ઘઈ) સ્ત્રી. બાયલાપણું; નપુંસકતા નાયબપ્રધાન ૫. મદદનીશ પ્રધાન; “ડેપ્યુટી મિનિસ્ટર' નામવર વિ. (નામ+ફા. વર) પ્રખ્યાત; સારી નામનાવાળું નાયલોન ન. (ઇ.) એક રાસાયણિક પદાર્થ, જેમાંથી કપડાં નામવાક્ય ન. નામ તરીકે વપરાયેલું ગૌણ વાક્ય (વ્યા.). બને છે. નિાયકા ગુણકા; રામજણી નામવાચક વિ. (સં.) નામ બતાવનાર (વ્યા.) નાયિકા સ્ત્રી. મુખ્ય સ્ત્રીપાત્ર (૨) અગ્રેસર સ્ત્રી (૩) નામવું સક્રિ. (સં. નમ્) નમાવવું (૨) રેડવું (૩) અક્રિ. નાર સ્ત્રી, (૨) . (સં.) પાણી વળવું; તરફ જવું
નાર છું. મનુષ્યમાત્રનો સમૂહ નામશેષ વિ. માત્ર નામ બાકી રહ્યું હોય તેવું; નાશ પામેલું નાર સ્ત્રી. ગિલ્લીદંડાની રમતનો એ નામનો એક દાવ નામસ્મરણ ન. નામ લેવું - યાદ કરવું તે; નામનો જપ -નાર,-નારું પ્રત્ય.કર્તવાચક કૃદંતપ્રત્યય. (મરનાર, મરનારું) નામંજૂર વિ. (ફા.) નાકબૂલ; રદબાતલ કરેલું નાર(-રી) સ્ત્રી. નારી; સ્ત્રી નામંજૂરી સ્ત્રી. નામંજૂર થવું તે
નારકી, (૦૫) વિ. (સં.) નરકનું; નરકને લગતું નામાવલિ, (-લી, ળિ, ગળી) સ્ત્રી. (સં. નામાવલિ, નારખું ન. (નાભિ નાયડી + રખું સં. રક્ષ ઉપરથી) નામાવલી) નામની ટીપ - યાદી
પડાંની નાભિમાં નાખવામાં આવતી લોઢાની ચૂડી નામાંકિત વિ. (સં.) પ્રખ્યાત; જાણીતું [સંજ્ઞા (૨) ચમરખું નામાંતર ન. (સં.) નામ બદલી નાખવું તે (૨) બીજું નામ, નારડું ન. (ડો) . (સં. નાભિ, પ્રા. નાહિ) નાય; નામિક વિ. (સં.) નામવાળું; નામ સંબંધી
નાયડો; શિશુ જન્મે ત્યારે એની ઘૂંટીએ વળગેલ નસ નામી, (Oચું) વિ. (ફા.) પ્રખ્યાત, મશહૂર (૨) સુંદર; નારદ પું. (સં.) એક દેવર્ષિ, બ્રહ્માના એક માનસપુત્ર (૨)
ઉત્તમ (૩) નામચીન [અઘટિત; અણછાજતું બે જણને આમતેમ કહીને લડાવી મારનાર; તેમાં મજા નામુનાસ(-સિ)બ વિ. (કા. નામુનાસિબ) ગેરવાજબી; માણનાર માણસ; ખટપટિયો માણસ નામુરાદ વિ, (ફા.) નિરાશ; નાઉમેદ; આશાભંગ નારદવિધા સ્ત્રી, નારદવેડા પુ.બ.વ. બે જણને નામું ન. (ફા.) જમેઉધારનો હિસાબ (૨) હક; દાપુ (૩) લડાવવાની કળા કે ટેવ
વર્ણન; ઇતિહાસ. ઉદા. બાબરનામું(૪) નામલખવાંતે નારંગ કું. (સં., ફા.) નારંગીનું ઝાડ નામુંઠામું, નામું લેખું ન. નામાનો વિગતવાર હિસાબ નારંગિયું વિ. નારંગી રંગનું નામે ઉદ્નામ ઉપર, -ને ખાતે (૨) નામથી. ઉદા. નામે નારંગી વિ. નારંગી રંગનું (૨) સ્ત્રી. એક ઝાડ કે તેનું ફલાણા
નારા ઉદ્. સૂત્રોચ્ચાર; વિજયઘોષ એક ગણમેળ છંદ નામેનામ ઉદ્બરોબર એક જ નામથી
નારાચ ન. (સં.) લોઢાનું બાણ (૨) પું. અઢાર અક્ષરનો

Page #480

નારાજ
૪૬ 3
| નાસ્તિકતા, -પણું), નાસ્તિક્ય નારાજ વિ. (ફા.) નાખુશ અપ્રસન્ન (૨) દુભાયેલું (૩) નાવણિયો . ઉનામણિયો ક્રોધાયમાન
[ક્રોધ નાવલો(-લિયો) છું. (સં. નાથ, પ્રા. નાહો, અપ. નાહુ નારાજી, (-જગી, સ્ત્રી, (ફા.) નાખુશી; અપ્રસન્નતા (૨) = નાથ; ધણી ઉપરથી) પતિ (લાલિત્યવાચક) નારાબાજી સ્ત્રી, વારંવાર થતો સૂત્રોચ્ચાર (૨) વ્યર્થ ભાષણ નાવાકેફ વિ. (ફા. ના+અ. વાકિફ) અ9 નારાયણ પું. (સં.) શેષશાયી વિષ્ણુ (૨) એક ઋષિ; અણવાકેફ(વારસી (૨) નધણિયાતું; ધણીધોરી વિનાનું
નરના સાથી (૩) સંન્યાસી [ગોવાળ સેના નાવારસ, (-સી)વિ. (ફા. નાવારિસ) વારસવગરનું બિનનારાયણી સ્ત્રી. (સં.) દુર્ગા (૨) લક્ષ્મી (૩) શ્રીકૃષ્ણની નાવિક છું. (સં.) વહાણવટી; ખલાસી (૨) સુકાની નારિકેર, (-લ) ન. (સં. નારિકેલ) નારિયેળ; શ્રીફળ નાવી છું. (સં. નાપિત, પ્રા. ન્યાવિઅ) વાળંદ; નાઈ નારિયેળ ન. (સં. નારિકેલ, પ્રા. નારિએલ) શ્રીફળ નાવીન્ય ન. (સં.) નવીનતા
તોટો નારિયેળી સ્ત્રી, નાળિયેરનું ઝાડ; નાળિયેરી
નાશ પું. (સં.) સંહાર; પાયમાલી; ખુવારી (૨) નુકસાન; નારિયેળી પૂનમ સ્ત્રી, શ્રાવણી પૂર્ણિમા
નાશક (સં.) (-કારક) વિ. નાશ કરનાર; વિનાશક નારી સ્ત્રી, (સં.) સ્ત્રી; મહિલા; નાર [શરીરની ગોઠવણ નાશન વિ. (સં.) નાશક નારીકુંજર છું. હાથીનો દેખાવ દેખાય તેવી સ્ત્રીઓના નાશન ન. નાશ નારીકેર, (-લ) ન. (સં. નારિકેલ) નારિયેળ નાશવંત, નાશવાન વિ. નાશ પામે તેવું; નશ્વર સિર્વનાશી નારીજાતિ સ્ત્રી. સ્ત્રી જાતિ (૨) સ્ત્રીલિંગ (વ્યા.) -નાશી વિ. (સં.) નાશક (સમાસને અંતે આવે છે. દા.ત. નારી પ્રતિષ્ઠા સ્ત્રી. સ્ત્રીઓ પ્રત્યેનો આદર-સન્માન; નાસ ડું. (સં. નસ્ય) નાક વાટે ધૂણી કે વરાળ લેવી તે સ્ત્રી સન્માન (૨) સ્ત્રીદાક્ષિણ્ય
(૨) ઠામઠેકાણું; નાસતપાસ (૩) તપાસ; ભાળ નારુ છું. વસવાયો (૨) વસવાયાની હકસાઈ નાસણું ન. નાસવું તે; નાસભાગ એક ફળ નારુકારુ વિ. ફાલતુ-હલકી જાતનું (૨) પુ.બ.વ. નાસપાતી સ્ત્રી, ન. (ફા. નાશપાતી) સફરજનના જેવું
વસવાયાની ચૌદ જાત (નવ નારુ અને પાંચ કારુ) નાસભાગસ્ત્રી. (નાસવું+ભાગવું) નાસાનાસ; ભાગાભાગ નારું ન. (સં. સ્નાયુ, પ્રા. હારુ) ગૂમડું પાકીને પડેલો નાસમજ વિ. (ફાં. ના+સમજ) અણસમજુ
શાર-તેનું મોટું (૨) એક રોગ (જેમાં ફોલ્લાઓ થઈ નાસવું અક્રિ. (સં. નશ્યતિ, પ્રા. નસ્સઈ-નાસઈ) દોડવું અંદરથી સૂતર જેવો લાંબો કીડો નીકળે છે.)
(૨) જતું રહેવું; ભાગવું(૩) પાછું પડવું; પીછેહઠ કરવી -નારું પ્રત્ય. જુઓ ‘-નાર” પ્રત્યય
નાસા સ્ત્રી. (સં.) નાક (૨) દરવાજાનો ઉપલો ભાગ જેમાં નારો છું. સૂત્રોચ્ચાર
લિાવનાર દવા ગણપતિનું ચિત્ર કાઢેલું હોય છે. (૩) અરડૂસી નાર્કોટિક વિ. (ઈ.) માદક કે કેફી દ્રવ્ય (૨) બેહોશી નાસાગ્ર ન. (સં.) નાકનું ટેરવું નાર્સિસિઝમ ન. (ઇં.) આત્મરતિ ઔોધાની વિકૃતિ નાસાનાસ, (-સી) સ્ત્રી. દોડાદોડ; ભાગાભાગ નાલ (સં.), (-ળ) સ્ત્રી. દાંડી (કમળ વગેરેની) નાસાબિત વિ. (ફા.) સાબિત ન થયેલું; અસિદ્ધ નાલાયક વિ. (ફા. નાલાઈક) અયોગ્ય; અણછાજતું, નાસિકા સ્ત્રી. (સં.) નાસા; નાક અસભ્ય; અપાત્ર
નાસિકાગ્ર ન. (સં.) નાસાગ્ર; નાકનું ટેરવું નાલાયકી સ્ત્રી. અયોગ્યતા; અસભ્યતા; નાલાયકપણું નાસિક્ય વિ. (સં.) નાકનું; નાકને લગતું (૨) પં. નાલિ(-લી) સ્ત્રી. (સં.) મોરી; નીક (૨) નસ; નાડી અનુનાસિક અવાજ કે વ્યંજન નાલિકેર ન. (સં.) નાળિયેર; શ્રીફળ
નાસિ(-સી)પાસ વિ. (ફા.) નિરાશ; નાઉમેદ નાલિકેરી સ્ત્રી, નાળિયેરી; નાળિયેરનું ઝાડ
નાસિ(-સી)પાસી સ્ત્રી. નિરાશા; નાઉમેદી નાલી સ્ત્રી. (સં.) જુઓ “નાલિ' [અવજ્ઞા; અવગણના નાસૂર ન. (અ.) નાક, કાન, આંખ વગેરેમાં સડાના કારણે નાલેશી, (-સી) સ્ત્રી. (ફા. નાલિશ) નિંદા; બદગોઈ (૨) પડતું કાણું-છિદ્ર
[(માણસ) નાસ્ત્રી, ન. (સં. નાવ,પ્રા. નાવા) હોડી; વહાણ; મછવો નાસેતુ વિ.. પું. (‘નાસવું' ઉપરથી) નાસી જનાર; ભાગેડું નાવ (સં. નાય, પ્રા, નાહ) નાથ; પતિ
નાસોદર ૫. નાકનો એક રોગ
હિોવું તે નાવડી સ્ત્રી, નાનું નાવ; હોડી
નાસ્તિ સ્ત્રી, (સં. ન + અસ્તિ) અસ્તિત્વનો અભાવ; ન નાવડું ન. હોડકું; નાનું નાવ
નાસ્તિક વિ. (સં.) ઈશ્વર, પરલોક, કર્મફળ વગેરે નથી નાવણ ન. (સં. સ્નાપન, પ્રા. હાવણ) સ્નાન (૨) એવી માન્યતાવાળું (૨) પું. તેવી માન્યતા ધરાવતો
નાહવાનું પાણી (૩) ઋતુસ્નાન (૪) રજ; આર્તવ માણસ (૩) ચાર્વાક; અશ્રદ્ધાવાન નાવણિયું ન. સ્નાન
[ઉનામણિયો નાસ્તિક્તા સ્ત્રી. (સં.), (-પણું) નાસ્તિક્ય ન. નાસ્તિક નાવણિયું નાહવાની જગા (૨) નાહવાનું પાણી (૩) હોવું ને કે તેનો ભાવ; અનાસ્થા

Page #481

નાસ્તિકવાદ
૪ ૬ ૪
નિખરાવવું નાસ્તિકવાદ પું. (સં.) નાસ્તિક મત
નાગરવું સક્રિ. લંગર નાખવું; લાંગરવું (૨) જોતરવું નાસ્તિકવાદી વિ. (સં.) ઈશ્વર, પરલોક, કર્મફળ વગેરે નાંદિયો છું. શિવનો પોઠિયો, નંદી (૨) છોકરો
નથી એમ માન્યતાવાળું (૨) પું. ચાર્વાક (૨) નાસ્તિક નાંદી સ્ત્રી. (સં.) નાટકના આશીર્વાદાત્મક શ્લોક (૨) માણસ
આશીર્વાદ નમસ્કાર કે વનિર્દેશવાળો નાટકનો નાસ્તો પુ. (ફા. નાતહ) શિરામણ; ઉપાહાર
પ્રારંભનો શ્લોક માંગલિક પ્રસંગે થતું એક શ્રાદ્ધ નાહક ક્રિ.વિ. (ફા. નાહક્ક) વગર કારણે; ખાલીપીલી નાંદીમુખ, નાંદીશ્રાદ્ધ ન. (સં.) પુત્રજન્મ, વિવાહ વગેરે (૨) વગર કે; અન્યાયી રીતે
નાંદડિયું, નાંધલડું વિ. નાનું (૨) અનાથ નાહકનું ક્રિ.વિ. કારણ કે હક વગર; નાહક નાંધલું વિ. નાનું નાહવું અક્રિ. (સં. સ્નાતિ, પ્રા. નાઈ) સ્નાન કરવું નિ (સં.) ક્રિયાપદ અને સંજ્ઞાની આગળ નીચેના અર્થોમાં નાહવું.નિચોવવું અ.ક્રિ. લાગતું-વળગતું હોવું; સંબંધ હોવો લગાડાતો પૂર્વગ : (૧) નીચે, તો, અંદર. ઉદા. નાહિંમત વિ. (ફા.) કાયર; હિંમત વિનાનું
નિપાત, નિમગ્ન (૨) સમૂહ, ગાઢતા, અતિશયતા. નાહીં કિ.વિ. (અપ. નાહિં) નહિ. નહીં
ઉદા. નિકુંજ, નિગ્રહ, નિગૂઢ (૩) ચોક્કસપણું; નાહુલો (લિયો) ૫. નાથ; પ્રીતમ
ભાવાત્મકતા. ઉદા. નિખાલસ, (૪) નિ, નિસ એ નાળ પં. (અ. નઅલ) ઘોડા તથા બળદને પગે કે જોડાની સંસ્કૃત પૂર્વગોના રૂપ તરીકે. બહાર’ એવા અર્થમાં.
એડીએ જડવામાં આવતી લોખંડની જાડી પટી ઉદા. નિકાસ (૫) અભાવના અર્થમાં. ઉદા. નિધડક. નાળ પું. (સં. નાલ) નાલ; લાંબી પોલી દાંડી કે નળી (૨) નિકટ વિ. (સં.) પાસેનું (૨) ક્રિ.વિ. પાસે; નજીક; સમીપ
ગર્ભાશયમાં બાળકની ઘૂંટી સાથે જોડાયેલી રગોની નિકટતા સ્ત્રી. (સં.) નિકટપણું; સામીપ્ય; નૈકર્યો લાંબી નળી - નાયડો (૩) સ્ત્રી. ઘોડા, બળદને પગે નિકટવર્તી વિ. નજીક રહેલું; નજીકનું, પાસેનું યા જોડાની એડીએ જડાતી લોખંડની જાડી પટી (૪) નિકર પં. (સં.) સમૂહ; જથ્થો (૨) ઢગલો
નેળ (૫) નેળિયું (૬) પરનાળ (૭) બંદૂકની નળી નિકલ સ્ત્રી. (ઇં.) એક સફેદ ચળકતી ધાતુ નાળગોળો ખું. તોપનો ગોળો
ભૂિંગળી નિકષ છું. (સં.) સરાણ (૨) કસોટી કે તેનો પથ્થર નાળચું ન. પ્રવાહી પદાર્થ રેડવા માટેની અમુક આકારની નિકષશિલા સ્ત્રી. (સં.) સરાણ કે કસોટીનો પથ્થર નાળ છેદન ન. (સં. નાલચ્છેદન) શિશુ જન્મતાં ગર્ભાશય નિકંદન ન. (સં.) જડમૂળમાંથી ઉખેડી નાશ કરવો એ;
સાથે ઘૂંટીને જોડનારા નાયડાને કાપી નાખવાની ક્રિયા ભારે વિનાશ નાળબંદ(-ધ) મું. નાળ જડનારો કારીગર
નિકા કું. (અ. નિકાહ) શાદી; લગ્ન સિમુદયા નળબંદી(-ધી) સ્ત્રી, નાળ જડવાની ક્રિયા કે ધંધો નિકાય . (સં.) ઘર; રહેઠાણ (૨) શરીર (૩) સમૂહ; નાળિયું ન. (નાળ પરથી) નેળ; સાંકડી ગલી (૨) ગાડા નિકાલ પું. (સં. નિષ્કલ, પ્રા. નિક્કાલ) ફેંસલો; પતાવટ જવાનો સાંકડો માર્ગ
(૨) નીકળવાનો માર્ગ (૩) નીકળવું તે (૪) છેડો; નાળિયેર (સં. નારિકેલ) શ્રીફળ
પિરદેશ જવું તે નાળિયેરી સ્ત્રી, નાળિયેરનું ઝાડ [(૩) ગરનાળું નિકાશ, (-સ) સ્ત્રી. (સં. નિષ્કાસ, પ્રા. નિક્કાસ) માલનું નાળું ન. (સં. નાડ, પ્રા. નાલ) વહેળો (૨) નાની નદી નિકાશી(-સી) વિ.નિકાસ માટેનું; તે માટે યોગ્ય[(ર.વિ.) નાંખવું સક્રિ. (સં. સંસ્થતિ) નાખવું; ફેંકવું (૨) બાજુ નિકાસણી સ્ત્રી. નિકાસ કરતી નળી; ડિલિવરી ટ્યૂબ'
પર રાખવું; પડતું મૂકવું (૩) મૂકવું (જેમ કે, ગોદડું નિકાસ સક્રિ. (સં. નિર્ + કાસય, પ્રા. નિકાસ)
ક્યાં નાંખવાનું છે ?) (૪) અંદર ઉમેરવું; દાખલ નિકાસ કરવી (૨) બહાર કાઢવું કરવું (દાળમાં કોકમ નાંખવાં) (૫) કારીગરને ત્યાં નિકાહ પુ. (અ.) નિકા; શાદી; લગન તૈયાર કરાવવા સોંપવું (ધોબીને ત્યાં કપડાં નાંખવાં) નિકુંજ સ્ત્રી. (સં.) વનસ્પતિની ઘટા; કુંજ (૯) કર કે વેરો બેસાડવો (૭) અન્ય ક્રિયાપદની નિકૃષ્ટ વિ. (સં.) અધમ; હલકું કપાતર સહાયમાં તે ક્રિયા ઝપાટાબંધ પૂરી કરવાનો (અથવા નિકેત છું. (૦ન) ન. (સં.) સ્થાન; ઘર; મકાન; રહેવાની કોઈ સ્થાને તે ગમેતેમ પૂરી કરવાનો) ભાવ બતાવે જગ્યા; નિવાસ થાપણ તરીકે મૂકેલું સોંપેલું છે. ઉદા. રાંધી નાંખ; ખોદી નાંખ.
નિક્ષિત વિ. (સં.) ફેકેલું (૨) મોકલેલું (૩) ત્યજેલું (૪) નાંગર ન. (દ. નગર, ફા. લંગર) લંગર
નિક્ષેપ છું. (સં.) ફેંકવું તે () મોકલવું તે (૩) ત્યાગ નાગરણું ન. નાગરણું; નાગણું; વાસણ ઊંચકવા કરાતો (૪) જાસ; થાપણ; “ટ્રસ્ટ' નિાર (પુરુષ)
એક ગાળો (૨) દામણું (૩) હળની ધૂંસરીને બંધાતું નિક્ષેપક વિ., . (સં.) નિક્ષેપ કરનાર; ફેંકનાર; મોકલદોરડું
| નિખરાવવું સક્રિ. “નિખારવુંનું પ્રેરક
અંત

Page #482

[ નિતાર, (6ણ)
નિખવી
૪ ૬૫ નિખર્વ વિ. (સં.) સો અબજ, દસ ખર્વ (૨) ૫. સો અબજ નિગ્રહસ્થાન ન. (સં.) વાદમાં પરાજયનું સ્થાન,
જેટલી સંખ્યા કે આંકડો; “૧,૦૦,૦૦,૦૦,૦૦,૦૦૦' વિપ્રતિપત્તિ કે અપ્રતિપત્તિને કારણે જયાંથી વાદીને નિખાર પું. ખોળ કાઢવી-નિખારવું તે (૨) ખેળ; કાજી (૩) અટકાવવો પડે તે; “પોઈન્ટ ઑફ ઑર્ડર' (ચા.)
મોટી ઓટ (૪) ઓટ પછી બાર મિનિટ સુધી પાણી નિગ્રો છું. (.) હબસી; સીદી સ્થિર રહે છે તે (૫) સફાઈ; સજાવટ (૬) નીખરી નિઘટઘટ વિ. ઠામઠેકાણા વિનાનું (૨) બેશરમ
આવવું તે; ઓપ સિાફ કરવું; ખેળ કાઢી નાખવી નિઘર્ષણ ન. (સં.) ઘસારો; મર્દન નિખારવું સક્રિ. (સં. નિઃક્ષારયતિ, પ્રા. નિમ્બારઈ) ધોવું; નિઘંટુ પું, (સં.) શબ્દકોશ; શબ્દસૂચિ (૨) વનસ્પતિકોશ નિખાલસ વિ. (નિ + અ. ખાલિસ) ખુલ્લા - શુદ્ધ દિલનું; (૩) યાસ્કમુનિએ કરેલો વૈદિક શબ્દોનો પર્યાયકોશ
હૃદયનું (૨) ભેળસેળ વિનાનું નિખાલસપણું; કેન્ડોર' અને તેનું સ્પષ્ટીકરણ નિખાલસતા સ્ત્રી, શુદ્ધ ખુલ્લું દિલ હોવું તે; સાફદિલી; નિઘા સ્ત્રી, જુઓ “નિગાહ’ નિખિલ વિ. (સં.) બધું; અખિલ; સઘળું; તમામ નિચય પુ. સંચય; ઢગલો; જમાવ નિખિલેશ-શ્વર) પું. (સં.) પરમેશ્વર
નિયુલ પું. (સં.) બ૨ (૨) નેતર નિગડ ન. (સં.) ગુનેગારને પગે નાખવાની બેડી; જંજીર- નિચોડ . (નિચોવવું ઉપરથી) નિચોવીને કાઢેલો રસ હેડ (ર) હાથીના પગમાં નાખવાની સાંકળ
(૨) સાર; નિષ્કર્ષ; છેવટનો નિર્ણય નિગમ પં. (સં.) વેદ, ધર્મશાસ્ત્ર (૨) ઈશ્વરનુ વચન (૩) નિચોર, (-લ) (સં. નિચોલ) પુ. આચ્છાદન; ઘૂઘટનું કપડું
અંત; પરિણામ (૪) તર્ક (૫) કોઈ પણ વિષયનું (૨) પછેડી; ચાદર (૩) વઢ; કપડું
તંત્ર-આયોગ; કૉર્પોરેશન' () વેપાર (૭) વણજાર નિચોવણ ન. નિચોવવું તે (૨) છેવટનો નિર્ણય નિગમન ન. (સં.) સાર; નિકાલ (૨) ન્યાયના પંચાવયવ નિચોવવું સક્રિ. (સં. નિશ્ચીત તિ, પ્રા. નિચ્ચોઅઈ)
વાક્યમાં છેલ્લું પાંચમું, જેમાં પ્રતિજ્ઞાવાક્યમાં જણાવેલી દબાવીને પાણી બહાર કાઢવું (૨) કસ રહે નહિ તેમ વાત સિદ્ધ થઈ એવું સૂચવવા તેનું ફરીથી કથન કરવું (૩) યુક્તિથી ઝૂંટવી લેવું કરવામાં આવે છે.
નિચોવાવું અ.ક્રિ. “નિચોવવુંનું કર્મણિ નિગમવું સક્રિ. (સં. નિર્ગમ્, પ્રા. નિગમ પરથી) નિછઠિયું ન. ઘંટીમાંથી લોટ કાઢવાનું લૂગડું કે છાલું
ટાળવું; દૂર કરવું (૨) અ.ક્રિ. વીતવું; ગુજરવું નિછાળવું સક્રિ. (સં. નિક્ષાલય, પ્રા.નિચ્છાલય) વીછળવું નિગમવું અ.ક્રિ. ટપકવું
નિજ વિ. સં.) પોતાનું; અંગત; સ્વકીય નિગમાગમ ન. (સં. નિગમ+આગમ) વેદ વગેરે શાસ્ત્રો નિજધામ, નિજપદ ન. (સં.) સ્વધામ; પરમાત્માનું ધામ નિગરાની સ્ત્રી, (ફા.) દેખરેખ (૨) ચોકીપહેરો નિજમંદિર ને. (સં.) મંદિરનો ગભારો (૨) પોતાનું ખાસ નિગાહ સ્ત્રી. (ફા.) નજર; દષ્ટિ (૨) ધ્યાન; સંભાળ; સ્થાન કે ઘર કાળજી (૩) મહેરબાની; કૃપાદૃષ્ટિ
નિજરૂપ ન. (સં.) પોતાનું રૂપ; સ્વરૂપ નિગાહબાન વિ. (ફા.) કૃપાદૃષ્ટિ-મહેરબાની કરનાર નિજાત્મા છું. (સં.) પોતાનો આત્મા-જીવ નિંદ નિગહબાની સ્ત્રી, દેખરેખ (૨) મહેરબાની
નિજાનંદ પું. (સં.) પોતાના અંતરનો આનંદ (૨) આત્માનિગાળ પુ. (નિગાળવું' ઉપરથી) ઓઘરાળો (૨) વાડો નિજારા પું. નેજારા; કટાક્ષ રસ (૩) ગાળતાં રહેલો કચરો (૪) ઢોરનો વાગોળતાં નિજેચ્છા સ્ત્રીએ પોતાની ઇચ્છા
ખિાસ પડેલો ઓગાળ
નિજી વિ. (સં.) નિજનું પોતાનું; અંગત (૨) પોતાનું નિગાળવું સક્રિ. (નિ+ગાળવું) ટપકે એમ કરવું નિઝામપું. (અ.) દક્ષિણ હૈદરાબાદના રાજાની સંજ્ઞા કેમ નિગાળો ૫. નિગાળ; ઓઘરાળો (૨) ઘાડો રસ (૩) નિત ક્રિ.વિ. (સં. નિત્ય) નિત્ય; રોજ; હંમેશા ગાળતાં રહેલો કચરો
નિતનવું વિ. હમેશ નવું; તાજુંતાજું નિગૂઢ વિ. (સં.) ગુણ; બરોબર સંતાડેલું; છુપાયેલું (૨) નિતરા(-રામ)ણ ન. નીતરેલું પાણી કે પ્રવાહી
અગમ્ય; ગૂઢ; ન સમજાય તેવું (૩) રહસ્યમય નિતરાવવું સક્રિ. “નીતરવું'નું પ્રેરક; નિતારાવવું નિગૂઢતા સ્ત્રી. (સં.) નિગૂઢ હોવાપણું માર્મિક અર્થવાળું નિતલન. (સં.) સાત પાતાળમાંનું એક [ઊતરતોઢોળાવ નિગૂઢાર્થ પું. (સં.) છુપાયેલો અર્થ (૨) વિ. રહસ્યમય, નિતંબ પું. (સં.) કૂલો; થાપો (સ્ત્રીનો) (૨) ઊંચો અને નિગ્રહ છું. (સં.) અવરોધ; અટકાવ; દમન; પકડી રાખવું નિતંબવતી, નિતંબની સ્ત્રી. (સં.) ભારે અને ઢળતા
તે (૨) બંધન (૩) સજા (૪) ઇંદ્રિયોનો સંયમ નિંતબવાળી સ્ત્રી (૨) સામાન્ય સ્ત્રી નિગ્રહકારી-રક) વિ. (સં.) નિગ્રહ કરનારું નિતાર, (૦) ૫. નિતારવું છે કે તેમ કરતાં કે થતાં મળે નિગ્રહવૃત્તિ સ્ત્રી. (સં.) વિગ્રહ કરવાનું વલણ
તે પ્રવાહી - નિતરામણ

Page #483

નિતારી
૪ ૬ હું
નિભાડો નિતારવું સક્રિ. નીતરે એમ કરવું [મદદ કરવી સંચાલક અધ્યક્ષ; ડિરેક્ટર નિતારાવવું સક્રિ. બનિતારવું'નું પ્રેરક (૨) નિતારવામાં નિદેશાલય સ્ત્રી. (સં.) નિયામક કચેરી નિતારાનું અ.ક્રિ. અનિતારવુંનું કર્મણિ
નિદ્રા સ્ત્રી. (સં.) ઊંઘ; નીંદર નિતાંત વિ. (૨) ક્રિ.વિ. (સં.) ખૂબ; અતિશય (૨) તદન; નિદ્રાકર વિ. ઊંઘ લાવનારું સાવ; સદંતર; “અટલ
નિદ્રાધીન, ૦વશ) વિ. નિદ્રાને આધીન; ઊંધતું નિત્યવિ. (સં.) સનાતન, શાશ્વત; અવિનાશી (૨) રોજનું; નિદ્રાભંગ કું. (સં.) ઊંઘમાં ખલેલ ઊંઘ ઊડી જવી તે
રોજ કરવાનું રોજિંદુ (૩) ક્રિ.વિ.દરરોજ, હંમેશાં નિદ્રારોગ પં. (સં.) ઊંઘ ન આવે તેવો રોગ નિત્યકથા સ્ત્રી. (સં.) દરરોજ થતી ધર્મવાર્તા [વિધિ નિદ્રાવશ વિ. (સં.) નિદ્રાને અધીન; ઊંઘતું નિત્યકર્મન. (સં.) રોજનું કાર્ય (૨) નિત્ય કરવાનો ધાર્મિક નિદ્રાવસ્થા સ્ત્રી. (સં.) ઊંઘ આવી ગઈ હોય તેવી અવસ્થા નિત્યક્રમ પું. (સં.) દરરોજનો ક્રમ; રૂટિન નિાશીપણું નિદ્રાસન ન. અતિ લાંબી નિદ્રામાં પડવું તે નિત્યતાસ્ત્રી, ત્વ)ન. (સં.) શાશ્વતતા; સનાતનતા; અવિ- નિદ્રિત વિ. (સં.) ઊંધતું; ઊઘેલું; ઊંધી ગયેલું નિત્ય નવીન, નિત્યનૂતન, નિત્યનવું વિ. નિતનવું; હંમેશાં નિધડક કિ.વિ. અનિધડક) બેધડક નિર્ભયપણે નવું, તાજું
[(૨) નિત્યકર્મ નિધન ન. (સં.) મૃત્યુ; અવસાન નિત્યનિયમ મું. (સં.) ન ફરી શકે તેવો સનાતન નિયમ નિધાન ન. (સં.) નિધિ (ભાર); ખજાનો (૨) આધાર; નિત્યપાઠ પું. હંમેશ કરવાનો ધાર્મિક ગ્રંથોનો પાઠ આશ્રયસ્થાન (૩) પ્રાપ્તિ; “વેટિંગ” [અનામત-મૂળ નિત્યલીલાવાસ પું. (સં.) ભગવલ્લીલામાં વાસ; મૃત્યુ નિધિ છું. (સં.) ભંડાર; ખજાનો (૨) થાપણ; ભંડોળ; નિત્યવ્યવહાર પું. (સં.) રોજનો-સાધારણ વ્યવહાર; નિન(-ના)દ પું. (સં.) અવાજ; નાદ; ધ્વનિ દરરોજનું કામકાજ; રૂટિન
નિનાદિત વિ. (સં.) અવાજવાળું; ગજવી મૂકેલું નિત્યશઃ કિ.વિ. (સં.) દરરોજપ્રતિદિન
નિપજણ સ્ત્રી. નીપજ; ઊપજ; ઉત્પન્ન નિત્યસમાસપું. (સં.) આવશ્યકસમાસ,જેનાં પદ છૂટાં પાડ- નિપજાવવું સક્રિ. ઉત્પન્ન કરવું; નીપજવુંનું પ્રેરક
વાથી તેનો અર્થનીકળેજનહિ. જેમકે.જયદ્રથ: જમદગ્નિ નિતિન ન. (સં.) નીચે પડવું તે પડતી દશા (ર) ભ્રષ્ટતા નિત્યાનંદ પં. શાશ્વત આનંદ; બ્રહ્માનંદ અને વિનાશી નિપાત છું. (સં.) નીચે પડવું તે; નિપતન (૨) વિનાશ નિત્યાનિત્ય વિ. (સં.) નિત્ય અને અનિત્ય; અવિનાશી (૩) મૃત (૪) જે શબ્દનું મૂળ ન મળતું હોય તે નિત્યાનન. દરરોજનું અનાજ (૨) દરરોજનું ખાવાનું કણેઠું અવ્યયરૂપ શબ્દ નિત્યે ક્રિ.વિ. નિત્ય; સદૈવ નાર; સૂચક; ડેમોસ્ટ્રેટર નિપાતી વિ. સં.) નીચે પડતું (૨) નાશ પામતું-પામનારું નિદર્શક વિ. (સં.) નિદર્શન કરનાર; જનાર (૨) બતાવ- નિપુણવિ. (સં.) પ્રવીણ;નિષ્ણાત;કુશળ; કાબેલ; “એસ્પર્ટી નિદર્શન ન. (સં.) બતાવવું તે; ડેમોસ્ટ્રેશન' (૨) જોવું નિપુણતા સ્ત્રી. પ્રવીણતા; હોશિયારી; નિપુણ હોવાપણું
તે (૩) પુરાવો (૪) ઉદાહરણ (૫) ઉપદેશ (૬) નિબદ્ધ વિ. (સં.) સારી રીતે બંધાયેલું; બાંધેલું (૨) વાર્તા કે કાવ્યમાં વસ્તુને સ્પષ્ટ કરવા દોરાયેલું ચિત્ર; લિખિત; રચિત (૩) ગૂંથેલ (૪) જડેલ; સંબદ્ધ ઈલેસ્ટ્રેશન
નિબંધ પું. (સં.) સંક્ષિપ્ત સ્વરૂપવાળી એકાગ્ર અને સુશ્લિષ્ટ નિદર્શના પું. (સં.) એક અર્થાલંકાર જેમાં બે વસ્તુઓના રીતે લખાયેલી ગદ્યરચના; “એસે' (૨) કાયદો, ધારો;
સંભવિત કે અસંભવિત સંબંધ મારફતે તેમની “એક્ટ' [(૩) રચના; કૃતિ; “કોમ્પોઝિશન' સમાનતા સૂચિત કરાતી હોય છે.
નિબંધન ન. (સં.) બંધન; બાંધણી (૨) બાંધવાનું સાધન નિદર્શનીય વિ. (સં.) નિદર્શનને યોગ્ય
નિબંધક વિ. (સં.) વ્યવસ્થા કરી આપનાર; પ્રબંધક નિદાઘ છું. (સં.) ઉનાળો (૨) તડકો; તાપ નિબંધકાર, નિબંધી પું. (સં.) નિબંધ લખનાર-કરનાર નિદાન ન. (સં.) મૂળ કારણ (૨) રોગનાં કારણોની તપાસ નિબંબિકાસ્ત્રી. (સં.) નાનો નિબંધ૨) મધુરભાષામાં અંગી
(૩) રોગ નક્કી કરવો તે; રોગની ઓળખ (૪) ભરપણે લખાયેલલઘુલેખ; શોર્ટએસે', ‘લાઈટએસે' પરિણામ; અંત (૫) ક્રિ.વિ. ઓછામાં ઓછું; છેવટે; નિબારવું સાકિ, ખેંચી કાઢવું
પરિણામે આખરે (૬) અવશ્ય; ચોકક્સ; ખચીત નિબિડ વિ. (સં.) ગાઢ; ઘાડું (૨) ભારે મુશ્કેલ નિદાનશાસ્ત્ર ન. (સં.) રોગના નિદાનનું શાસ્ત્ર કે તેનો ગ્રંથ નિબોધ પં., (૦ન) ન. (સં.) જ્ઞાન સમજ: બોધ નિદિધ્યાસ પું. (૦ન) ન. (સં.) ચિંતવન; ઈષ્ટદેવ કે નિભવુંઅ.કિ. (સં. નિર્વતિ, પ્રા.નિવહઈ)જુઓ નભવું પરમ તત્ત્વનું નિત્ય ચિંતન
નિભાઉ વિ. નભે-ટકે તેવું (૨) કામચલાઉ નિદેશ પું. (સં.) સૂચન (૨) આદેશ; ફરમાન; આજ્ઞા નિભાડો ૫. નિમાડો; કુંભારની ભઠ્ઠી; નીંભાડો (૨) નિદેશક વિ., પૃ. (સં.) આજ્ઞા આપનાર; નિયામક; પકવવા ગોઠવેલાં માટીનાં વાસણોનો ઢગલો

Page #484

નિભાવ
નિભાવ પું. (સં. નિર્વાહ) ભરણપોષણ; ગુજરાન; નિર્વાહ (૨) આધાર; ટકાવ [કરવો (૩) ચલાવી લેવું નિભાવવુંસ.ક્રિ. ‘નીભવું’નું પ્રેરક (૨) જેમતેમ કરીને નિભાવ નિભૃત વિ. (સં.) મૂકેલું; ભરેલું (૨) સંતાડેલું (૩) નિર્જન; એકાંત (૪) શાંત; સ્થિર; દૃઢ (૫) નમ્ર; વિવેકી (૬) વિશ્વાસુ
નિભર વિ. (સં. નિર્ભર; પ્રા. નિબ્બર) ભારે (૨) ભરેલું (૩) મજબૂત (૪) નઠોર; નફટ [દમદાટી નિભ્રંછના સ્ત્રી. (સં.) નિર્ભત્સના; તુચ્છકાર; તિરસ્કાર; નિભ્રંછના સ્ત્રી. અળતો
૪૬ Q
નિભ્રંછવું સ.ક્રિ. નિભ્રંછના કરવી; તિરસ્કાર કરવો નિમક ન. (નમક) મીઠું; લૂણ; નમક; લવણ નિમકહરામ વિ. લૂણહરામ; કૃતઘ્ન (૨) બેવફા નિમકહરામી સ્ત્રી, કૃતઘ્નતા નિમકહલાલ વિ. કૃતજ્ઞ, લૂણહલાલ (૨) વફાદાર નિમકહલાલી સ્ત્રી. કૃતજ્ઞતા; લૂગ઼હલાલી (૨) વફાદારી નિમગ્ન વિ. (સં.) લીન; એકતાર; મશગૂલ; ગરકાવ (૨) ડૂબી ગયેલું
નિમગ્નતા સ્ત્રી. (સં.) નિમગ્ન હોવું તે નિમણૂક વિ. (સં.) ડૂબકી મારનાર; મરજીવો નિમજ્જન ન. (સં.) ડૂબકું નિમડાવવું સ.ક્રિ. (‘નિમાડો' ઉપરથી) માટીના વાસણને
અગ્નિશુદ્ધ કરવા ચૂલા ઉપર ઊંધું મૂકી તપાસવું નિમણૂક સ્ત્રી. (‘નીમવું' પરથી) જગા કે કામ ઉપ૨
નિમાવું કે નીમવું તે; નિયુક્તિ (૨) પગાર નિમણૂકપત્ર પું. નિમણૂક કરતો પત્ર; ‘એપોઇનમેન્ટ લેટર’ નિમતડ વિ. વચ્ચે-વચમાં આવતું
નિમતાણો છું. તપાસ; હિસાબની તપાસ (૨) પગાર નિમતાનદાર છું. હિસાબ તપાસનાર; અન્વેષક નિમતાનદારી સ્ત્રી. હિસાબ તપાસવાનું કાર્ય નિમતાનો પું. નિમતાણો; તપાસ; હિસાબની તપાસ નિમંત્રક હું. (સં.) નિમંત્રણ કરનાર; નોતરનાર (૨) આવાક; ‘કન્વીનર’
નિમંત્રણ ન. (સં.) આમંત્રણ; નોતરું; ઇજન; ‘ઇન્વિટેશન’ નિમંત્રણપત્ર પું. (-ત્રિકા) સ્ત્રી. નોતરું-નિમંત્રણ આપતો પત્ર; ‘ઇન્વિટેશન કાર્ડ
નિમંત્રવું સ.ક્રિ. નોતરવું; બોલાવવું; નિમંત્રણ આપવું નિમંત્રિત વિ. (સં.) નોતરેલું; નિમંત્રેલું; નોતરાવેલું નિમંત્રીપું. (સં.) નિમંત્રક, નોતરનાર; આવાહક; ‘કન્વીનર’ નિમાજ સ્ત્રી. નમાજ; બંદગી
નિમાજી વિ. બંદગી કરનાર; ભક્ત; નમાઝી નિમાડો છું. (સં. નિર્મા, પ્રા. નિમ્માણ પરથી) માટીનાં વાસણોને પકવવા ગોઠવેલોઢગલો (૨) કુંભારનીભઠ્ઠી નિમાણું વિ. (સં. નિર્માનક, પ્રા. નિમ્માણઅ) માન ઊતરી
[નિયમમય
જતાં કે અપમાન થતાં મોઢું ઊતરી ગયું હોય તેવું ગમગીન; ખિન્ન; ઉદાસ નિમાવવું સ.ક્રિ. ‘નીમવું’નું પ્રેરક નિમાવું અક્રિ. ‘નીમવું’નું કર્મણિ નિમાળો પું. વાળ; મોવાળો; કેશ નિમિત્ત ન. (સં.) કારણ (૨) હેતુ; ઉદ્દેશ (૩) યોગનું શુકન (૪) આળ (૫) બહાનું (૬) અકસ્માત નિમિત્તકારણ ન. (સં.) જેની સહાયતાથી કે કર્તૃત્વથી કાર્ય
થાય તે કારણ. જેમ કે, ઘડાનું નિમિત્તકારણ કુંભાર. નિમિત્તભૂત વિ. નિમિત્ત બનેલું; કારણભૂત; નિમિત્તપાત્ર નિમિષ પું. (સં.) આંખનો પલકારો; મટકું (૨) પળ નિમીલિત વિ. (સં.) બિડાયેલું; મીંચાયેલું નિમેષ પું. (સં.) જુઓ ‘નિમિષ’ નિમેષોન્મેષ પું. (સં.) નિમેષ અને ઉન્મેષ; આંખની ઉઘાડવાસ અને એટલો સમય
નિમ્ન વિ. (સં.) નીચું (૨) ઊંડું નિમ્નગા સ્ત્રી. (સં.) નદી
નિમ્નતર વિ. ઊતરતી કોટિનું; ‘ઇન્ફિરિયર’ નિમ્નતા સ્ત્રી. નીચું હોવાપણું (૨) નીચાણ (૩) ઊંડાણ નિમ્નલિખિત વિ. (સં.)નીચેલખેલું; નીચેની બાજુએલખેલું નિમ્નાંશ પું. (સં.) તારા કે ગ્રહનું આકાશીય વિષુવવૃત્તથી
ઉત્તરદક્ષિણ માપ; ‘ડેક્સિનેશન’
નિયત વિ. (સં.) નક્કી કે નિયમિત થયેલું કે કરેલું; કાબૂમાં
રાખેલું; અંકુશમાં રાખેલું (૨) નિશ્ચિત; નિર્ણીત નિયતકાલિક વિ. (સં.) નક્કી કરેલા સમયવાળું (૨) ન.
તેવું છાપું; સામયિક [દર્શિકા; ‘ડાયરેક્ટ્રિક્સ' નિયતરેખા સ્ત્રી. (સં.) એક ચોક્કસ પ્રકારની રેખા; નિયતાર્થ વિ.,પું. (સં.) નક્કી કરેલો અર્થ નિયતિ સ્ત્રી. (સં.) નિયમ (૨) ભાગ્ય; નસીબ (૩)
ઈશ્વરી કાયદો, ‘ડેસ્ટિની’ (૪) કુદરત; પ્રકૃતિ; ‘નેચર’ નિયતિવાદ પું. (સં.) દૈવવાદ
નિયમ પું. (સં.) ચિત્તનું દમન; સંયમ (૨) ધારો; કાયદો;
ધોરણ; દસ્તૂર; રિવાજ (૩) રીત; ચાલ; પ્રણાલી (૪) વ્રત; પ્રતિજ્ઞા (૫) બંધન; નિયંત્રણ (૬) ઠરાવ (૭) વ્રત [નિયમપાલન નિયમચર્યા સ્ત્રી. (સં.) નિયમ પ્રમાણેનું આચરણ; નિયમન ન. (સં.) નિયંત્રિત કરવું; કાબૂમાં રાખવું; અંકુશમાં રાખવું; મર્યાદામાં રાખવું તે (૨) વ્યવસ્થિત કરવું તે [પદ્ધતિ (૨) નિયમની પદ્ધતિ નિયમપદ્ધતિ સ્ત્રી. (સં.) નિયમ દ્વારા આણવામાં આવતી નિયમબદ્ધ વિ. નિયમોથી બંધાયેલું; ચોક્કસ; નિયમિત નિયમભંગ પું. (સં.) નિયમનું ઉલ્લંઘન; કાયદા વિરુદ્ધનું વર્તન
નિયમમય વિ. (સં.) નિયમથી ભરપૂર; પૂરું નિયમબદ્ધ

Page #485

નિયમવશ
૪૬૮
[નિરવધિ નિયમવશ વિ. (સં.) નિયમાધીન; નિયમબદ્ધ નિરક્ષરી વિ. અક્ષર વગરનું નિયમવિરુદ્ધ વિ. (સં.) નિયમથી વિરુદ્ધ; ગેરબંધારણીય નિરત વિ. (સં.) લીન; મગ્ન; મશગૂલ નિયમસર ક્રિ વિ. નિયમ પ્રમાણે; ધોરણસર; કાયદાને નિરતિ સ્ત્રી. (સં.) આસક્તિ; પ્રબળ લગની કોટિનું અનુસરીને
[નિયમબદ્ધ નિરતિશય વિ. (સં.) જેનાથી ચડિયાતું ન હોય તેવું: ઉત્તમ નિયમાધીન વિ. (સં.) કાયદા કે નિયમને અધીન; નિરધાર પું. નિર્ધાર; નિશ્ચય; નિર્ણય (૨) કિ.વિ. નક્કી; નિયિમાનુસાર વિ.સં.)નિયમ પ્રમાણે,નિયમને અનુસરતું; ચોક્કસ
નિયમિત સિંસ્થાતંત્ર વગેરેના નિયમો તે-ધારાધોરણ નિરધારવુંસ.કિ. નિર્ધારવું; નક્કી કરવું નિયમાવલિ, (-લી) સ્ત્રી. (સં.) નિયમોની હારમાળા (૨) નિરનિરાળું વિ. (‘નિરાળું'નો દ્વિર્ભાવ) જુદુંજુદું; અલગનિયમિત વિ. (સં.) મુકરર કરેલું (૨) નિયમબદ્ધ (૩) અલગ; ભિન્નભિન્ન સમયસર
[‘યુનિફૉર્મિટી’ નિરનુનાસિક (સં. નિઅનુનાસિક) જેમાં અનુનાસિક નિયમિતતા સ્ત્રી. નિયમબદ્ધતા; એકસૂત્ર હોવાપણું; ઉચ્ચારણ ન હોય તેવું; અનનુનાસિક નિયમી વિ. નિયમિત (૨) સંયમવાળું; નિયમ રાખનારું નિરનુસ્વાર (સં. નિર્ + અનુસ્વાર) જેમાં અનુસ્વાર નથી નિયંતા પું. (સં.) નિયમમાં રાખનાર; કાબૂમાં રાખનાર રહ્યો કે દૂર થયો છે તેવું (એવો સ્વર. જેમ કે, “હસવું (૨) ઈશ્વર; પરમાત્મા
- હંસ’. ‘હું અનુસ્વારવાળો) અનુસ્વાર વગરનું નિયંત્રણ ન., (-ણા) સ્ત્રી. (સં.) નિયમન, નિયંત્રિત કરવું નિરન્વય વિ. (સં.) વંશ વિનાનું; નિર્વશ (૨) અસંબદ્ધ
તે; કાબૂમાં રાખવું તે (૨) મર્યાદામાં રાખવું તે (૩) (૩) અન્વયે વિના પણ અર્થ બતાવી શકે તેવો શબ્દ)
મનાઈ; પ્રતિબંધ [કાબૂમાં લીધેલું; અંકુશમાં રહેલું નિરપરાધ, (-ધી) વિ. (સં. નિર્અ પરાધ. નિરપરાધ જ નિયંત્રિત વિ. (સં.) નિયંત્રણમાં હોય તેવું કે આણેલું કરેલું પૂરતું છે.) નિર્દોષ; અપરાધરહિત; બિનગુનેગાર; નિયાઝ સ્ત્રી. (ફા.) વિનંતી (૨) ઇચ્છા (૩) નૈવેદ્ય અપરાધ વિનાનું નિયામક વિ. (સં.) નિયમમાં રાખનાર (૨) વ્યવસ્થા નિરપવાદ વિ. (સં.) અપવાદ વગરનું; પૂરેપૂરું
કરનાર; “ડિરેક્ટર (૩) પૃ. તેવો માણસ (૪) નિરપેક્ષ(-ક્ષી) વિ. (સં. નિર્મઅપેક્ષા. નિરપેક્ષ પૂરતું છે. નિયામકસભાના સભ્ય; સેનેટર' (૫) સુકાની; બહુવહિ) અપેક્ષા વગરનું; નિસ્પૃહ (૨) સ્વતંત્ર;
નાવિક (૬) સારથિ સિભા; “સેનેટ’ પોતાની મેળે નભે એવું; “એબ્સોલ્યુટ' (૩) તટસ્થ; નિયામકસભા સ્ત્રી. વિશ્વવિદ્યાલયનું તંત્ર ચલાવનાર અવ્યક્ત નિયુક્ત વિ. (સં.) નિમાયેલું; નીમવામાં આવેલું નિરપેક્ષતા સ્ત્રી. (-પણું) નિસ્પૃહતા તિવું; અનપેક્ષિત નિયુક્તિ સ્ત્રી. (સં.) નિમણૂક
નિરપેક્ષિત વિ. (સં. નિર્ + અપેક્ષિત) અપેક્ષિત નહિ નિયુત વિ. (સં.) તે સંખ્યાનું (૨) પં. દશ લાખની સંખ્યા નિરભિમાન વિ. (સં. નિર્ + અભિમાન) અભિમાન કે આંકડો; “૧૦,૦૦,૦૦૦
વગરનું; ગર્વ વિનાનું (૨) ન. અભિમાનનો અભાવ નિયોક્તા પું. (સં.) નોકરીએ રાખનાર; નિમણૂક કરનાર નિરભિમાનિતા સ્ત્રી. (-ત્વ) ન. નિરહંકારીપણું નિયોકલાસિકલ ન. (ઇ.) નવ્યપ્રશિષ્ટતાવાદ
(નિરભિમાની અશુદ્ધ શબ્દ પરથી બનેલ શબ્દ) નિયોગ . (સં.) હુકમ (૨) નિયુક્ત કર્તવ્ય (૩) સંતાન નિરભે વિ. (સં. નિર્ભય) નિર્ભય; નીડર
વગરની વિધવાએ સંતાન માટેદિયરકે પાસેના સગા સાથે નિરભ્ર વિ. (સં.) વાદળાં વગરનું
શાસ્ત્રોક્ત રીતે કરાતોયૌનસંબંધ(૪)પ્રયોગ; ઉપયોગ નિરયન વિ. (સં.) અયનચલનને ગણતરીમાં ન લેતું નિયોગી પું. (સં.) અમુક કામ માટે નિમાયેલો અમલદાર નિરર્ગલ (સં.) (-ળ) વિ. રુકાવટ વિનાનું; અનર્ગળ; નિયોજક છું. (સં.) યોજના કરનાર (૨) વ્યવસ્થા કરનાર; અંકુશ વિનાનું (૨) અપાર; ઘણું (પુષ્કળ). વ્યવસ્થાપક
નિરર્થ, (ક) વિ. (સં.) અર્થહીન (૨) નકામું; નિયોજન ન. (સં.) કોઈ કામમાં યોજવું, મુકરર કરવું; - બિનજરૂરી (3) નિષ્કારણ; નિસ્પ્રયોજન (૪) નિષ્ફળ
પ્રેરવું તે (૨) યોજના (૩) પ્રેરણા (૪) વ્યવસ્થા નિરલસ વિ. (સં. નિર્ + અલસ) આળસ વગરનું; અનનિયોજિત વિ. (સં.) નિયોજેલું, પ્રેરેલું (૨) જોડેલું લસ (નિરલસ અશુદ્ધ) વિનાનું (૨) તદન ભરેલું નિયોન ૫. (ઇં.) વાતાવરણમાંનો એક વાયુ નિરવકાશ વિ. (સં.) અવકાશ વગરનું; ખાલીજગ્યા નિર્ (સં.) નિસ; વિનાનું, ‘-થી મુક્ત', બહર' એવો નિરવઘ વિ. (સં. નિરૃ + અવઘ) દોષરહિત; ખોડખાંપણ અર્થ બતાવતો ઉપસર્ગ
વિનાનું; અનિધ; અનવદ્ય (નિરવધ અશુદ્ધ) નિરક્ષર વિ. (સં.) અભણ (૨) અક્ષરજ્ઞાન વિનાનું નિરવધિ વિ. (સં. નિર્ + અવધિ) અવધિ કે હદ બહારનું; નિરક્ષરતા સ્ત્રી, અભણતા; અક્ષરજ્ઞાનનો અભાવ
પાર વગરનું; અખંડ (અશુદ્ધ)

Page #486

નિરવયવો
૪ ૬ ૯
[નિરુપયોગ નિરવયવ વિ. (સં. નિરુ + અવયવ) અવયવ વગરનું; નિરાશા સ્ત્રી, નાઉમેદી; હતાશા અખંડ (નિરવયવી અશુદ્ધ).
નિરાશાજનક વિ. (સં.) નિરાશા ઉપજાવનારું નિરવશેષ વિ. સં. નિર્મઅવશેષ) બધું; તમામ; અવશેષ નિરાશાવાદ ૫. આશાવાદથી ઊલટું તે; પેસિમિઝમ ન રહ્યો હોય તેવું
નિરાશાવાદી છું. (૨) વિ. નિરાશાવાદવાળું કે તેમાં નિરવાણ કિ.વિ. (સં. નિર્વાણ) અવશ્ય; જરૂર
માનનાર; “પેસિમિસ્ટ' નિરસન ન. (સં.) કાઢી મૂકવું-દૂર કરવું તે (૨) ઓકવું નિરાશી વિ. આશારહિત, અનાસક્ત (૨) હતાશ; નાઉમેદ - તે (૩) નિરાકરણ; સમાધાન; ખુલાસો (૪) નાશ નિરાશ્રયવિ. (સં.) નિરાધાર; આશ્રયરહિત [આશ્રયીન નિરસ્ત વિ. (સં. નિર્ + અસ્ત) કાઢી મૂકેલું; દૂર કરેલું નિરાશ્રિત વિ. (સં.) નિરાધાર; આશ્રય ગુમાવી બેઠેલું;
(૨) નાશ પામેલું (૩) ના પાડેલું (૪) ઓકેલું નિરાસક્ત વિ. સં. નિર્ + આસક્ત) આસક્તિ વગરનું; નિરઐવિ. સં. નિરૂ+અસ્ત્ર) હથિયાર વિનાનું, અસ્ત્ર વિનાનું (સાચો શબ્દ) અનાસક્ત ભૂખ્યું; ઉપવાસી નિરહંકાર વિ. (સં. નિર્ + અહંકાર) નિરહંકારી અશુદ્ધ) નિરાહાર વિ. (સં. નિર્ + આહાર) (નિરાહારી અશુદ્ધ) .
અહંકાર વિનાનું, નિરભિમાન (૨) પું. અહંકારનો નિરાળું વિ. (સં. નિરાલય; પ્રા. નિરાલઅ) જુદું; ન્યારું; અભાવ
મુિક્ત અલગ; ભિન્ન; નોખું સિલામતી (૪) નચિંતતા નિરંકુશ વિ. (સં.) અંકુશ વગરનું; ઉર્ફેખલ; કાબૂ બહાર; નિરાંત સ્ત્રી. ફુરસદ; નિવૃત્તિ (૨) સુખ; જંપ (૩) શાંતિ; નિરંકુશતા સ્ત્રી. (સં.) નિરંકુશ હોવાપણું
નિરાંતે કિ.વિ. આરામથી (૨) ઉતાવળ કે દોડધામ કર્યા નિરંજન વિ. (સં.) અંજન વિનાનું (૨) દોષ વિનાનું; વગર (૩) સુખચેનથી [(૨) શાળાનો ઈન્સ્પેક્ટર
નિર્દોષ (૩) ન. શુદ્ધ ચૈતન્ય (૪) નિર્દોષ (વેદાંત) નિરીક્ષકવું. (સં.) નિરીક્ષણ કરનાર માણસ; “સુપરવાઈઝર' નિરંતર ક્રિ.વિ. (સં.) સતત (૨) હંમેશ (૩) નિરવકાશ નિરીક્ષણ ન. અવલોકન; તપાસણી; બારીક તપાસ નિરાકરણ ન. નિવેડો; છેવટ; ફેંસલો; ચુકાદો; પરિણામ નિરીક્ષા સ્ત્રી. (સં.) અવલોકન, સમીક્ષા (૨) નાકબૂલ – રદબાતલ કરવું તે
નિરીશ્વર વિ. (સં.) ઈશ્વર વગરનું (૨) ઈશ્વર નથી એમ નિરાકાર વિ. (સં.) આકાર વગરનું; અમૂર્ત; સૂક્ષ્મ માનનારું
[એવો મત નિરાગસ વિ. (સં.) નિષ્પાપ; પાપ વિનાનું નિરીશ્વરવાદ પુ. ઈશ્વરના ઇન્કારવાળો વાદ; ઈશ્વર નથી નિરાગ્રહ છું. (સં.) આગ્રહનો અભાવ; નમ્રભાવ નિરીહ વિ. ઈહા-આશા કે ઈચ્છા વગરનું; ચેષ્ટા વગરનું
(નિરાગ્રહી અશુદ્ધ) (૨) વિ. આગ્રહ ન કરનારું નિરીહતા સ્ત્રી. (સં.) નિરીહ હોવું તે નિરાડંબર વિ. (સં.) આડંબર રહિત; સરળ; સાદું નિરુક્ત ન. (સં.) એક વેદાંગ; વ્યુત્પત્તિશાસ્ત્ર (૨) વ્યત્પત્તિ નિરાદર પું. (સં.) અનાદર (૨) વિ. આદર વગરનું; નિરુક્તિ સ્ત્રી. વ્યુત્પત્તિ તોછડું
સાધન ન હોય તેવું નિરુત્તર વિ. (સં.) જવાબ વગરનું (૨) વાદ કે ચર્ચામાં નિરાધાર વિ. (સં.) આધાર વગરનું (૨) નિર્વાહનું કોઈ સામો જવાબ ન આપી શકનારે, ચૂપ થઈ ગયેલું નિરાધારતા સ્ત્રી. (સં.) નિરાધાર હોવાપણું
નિરુત્સાહ વિ. ઉત્સાહ વગરનું નિરુત્સાહી અશુદ્ધ) (૨) નિરાનંદ વિ. (સં.) આનંદરહિત; દુઃખી (૨) આનંદ પું. ઉત્સાહનો અભાવ; નાઉમેદી
ચાલ્યો ગયો હોય એવું [રહિત; આપદા વિનાનું નિરુત્સાહિત વિ. ઉત્સાહહિત નહીં એવું નિરાપદ વિ. (સં.) આપત્તિ ટળી ગઈ છે તેવું; આપત્તિ નિરુદ્ધ વિ. (સં.) રોકેલું (૨) કેદ કરેલું (૩) થંભી ગયેલું નિરાબાધ વિ. (સં.) અડચણ ન હોય તેવું નિરુદ્દેશ વિ. ઉદેશ વિનાનું; નિપ્રયોજન નિરામય ન. રોગ ચાલ્યો ગયો હોય તેવું, નીરોગી; તંદુરસ્ત નિરુદ્યમ પું. (સં.) બેઠાડુપણું; ઉદ્યમનો અભાવ (૨) વિ. નિરામિષ વિ. (સં.) માંસ વગરનું; “વેજિટેરિયન' (૨) ઉદ્યમ વગરનું; આળસુ, કામધંધા વગરનું નિરુઘમી
ઐન્દ્રિય સુખની ઇચ્છા વગરનું શાકાહાર અશુદ્ધ) [ઉદ્યમ વગરનું; નવરું; બેકાર નિરામિષાહાર છું. માંસ વગરનો ખોરાક અન્નાહાર; નિરુદ્યોગ પું. (સં.) નિરુઘમ, ઉદ્યમનો અભાવ (૨) વિ. નિરામિષાહારી વિ. નિરામિષ આહાર-ભોજન કરનારું, નિરુપદ્રવ (સં. નિરુ + ઉપદ્રવ) (નિરુપદ્રવી અશુદ્ધ) વિ. શાકાહારી
[અધ્ધર રહેલું ઉપદ્રવ વગરનું (૨) ઉપદ્રવ ન કરે તેવું; શાંત (૩) નિરાલંબ વિ. (સં.) આલંબન - આધાર વગરનું (૨) પૃ. ઉપદ્રવનો અભાવ (૪) વિ. ઉપદ્રવ વગરનું નિરાવરણ વિ. (સં.) આવરણ વિનાનું ખુલ્લું નિરુપમ વિ. (સં.) અનુપમ; અદ્વિતીય; જેની સરખામણી નિરાવવું સક્રિ. “નીરવું”નું પ્રેરક
કે જોટો ન હોય તેવું નિરાશ વિ. સં. નિર્ + આશ. બહુવીડિ) નાઉમેદ; નિરુપયોગ વિ. (સં. નિરુ + ઉપયોગ) (નિરુપયોગી આશાભંગ; હતાશ; નાઉમેદ
અશુદ્ધ) ઉપયોગ વિનાનું, નકામું; નિરર્થક

Page #487

નિરુપાય
નિરુપાય વિ. (સં.) ઉપાય વગરનું; લાચાર; નાઈલાજ નિરૂઢ વિ. (સં.) રૂઢ; પ્રસિદ્ધ; પ્રચલિત નિરૂઢ વિ. અપરિણીત; ન પરણેલું; વાંઢું નિરૂઢલક્ષણા સ્ત્રી. (સં.) પ્રયોજનની અપેક્ષા વિના માત્ર રૂઢિથી જ જયાં બીજો અર્થ લેવાતો હોય તેવી લક્ષણા - શક્તિ (કા.શા.)
નિરૂપક વિ. (સં.) નિરૂપનારું (૨) પું. નિરૂપણ કરનાર નિરૂપણ ન. (સં.) બરોબર વર્ણવવું-રજૂ કરવું તે; વર્ણન (૨) અવલોકન; વિવેચન
નિરૂપણવિજ્ઞાન ન. (સં.) નિરૂપણ-કથન શાસ્ત્ર [કહેવું નિરૂપવું સ.ક્રિ. (સં. નિરુપ્) નિરૂપણ કરવું; વર્ણવવું; નિરૂપાવવું સ.ક્રિ. ‘નિરૂપવું’નું પ્રેરક નિરૂપાવું અક્રિ. ‘નિરૂપવું'નું કર્મણિ [નિરૂપાયેલું નિરૂપિત વિ. (સં.) જેનું નિરૂપણ થયું હોય તેવું; નિરૂપ્ય વિ. (સં.) નિરૂપવા યોગ્ય વા નિરૂપી શકાય તેવું નિરોધ પું. (સં.) રોકાણ; નિગ્રહ; અટકાયત (૨) સંતતિ
૪૭૦
નિયમન માટે વપરાતું કૃત્રિમ સાધન નિરોધી, (-ધક) વિ. રોકનારું; નિરોધ કરનારું નિશ્રુતિ પું. (સં.) નૈઋત્ય કોણના અધિષ્ઠાતા દેવ નિર્ગત વિ. (સં.) બહાર નીકળેલું; નીકળી આવેલું નિર્ગતિ સ્ત્રી. (સં.) બહાર જવું તે; નિર્ગમન નિર્ગમ પું., (oન) ન. (સં.) બહાર જવું તે (૨) દરવાજો (૩) ગુજારવું – ગાળવું તે (૪) નિકાસ (૫) દેશ બહાર જવું તે; ‘ઇમિગ્રેશન' [રહિત નિર્ગંધ વિ. (સં.) ગંધ વગ૨નું; ગંધ ન આવે એવું; ગંધનિર્ગુણ વિ. (સં.) (નિર્ગુણી અશુદ્ધ) ગુણ વગરનું (૨) કૃતઘ્ની (૩) ગુણાતીત [પરબ્રહ્મની આરાધના નિર્ગુણોપાસના સ્ત્રી. (સં.) નિર્ગુણ નિરાકારની ઉપાસના; નિગ્રંથ વિ. ગ્રંથિ - બંધનમાંથી મુક્ત (૨) ગરીબ (૩)
અસહાય; એકલું (૪) પું. બંધનમુક્ત; સાધુ; ક્ષપણક નિશ્ચત પું. પવનનું તોફાન; ગર્જનાનો કડાકો (૨) નાશ
(૩) વીજળીનો કડાકો (૪) અથડામણ નિર્દેણ વિ. (સં.) (નિવૃણી અશુદ્ધ) ક્રૂર; દયા વિનાનું નિર્દોષ પું. અવાજ; ઘોંઘાટ (૨) મોટો ધ્વનિ (૩) અવાજ સહિત [એકાંત નિર્જન વિ. (સં.) ઉજ્જડ; વેરાન; વસ્તી વગરનું (૨) નિર્જનતા સ્ત્રી. (સં.) વસ્તીનો અભાવ; વેરાનપણું; નિર્જન હોવાપણું [(૨) પું. દેવ; સુર નિર્જર વિ. (સં.) જરા (ઘડપણ) વિનાનું; અજ૨; અમર નિર્જરા સ્ત્રી. (સં.) તપ-તે વડે પાપ ક્ષીણ કરવું તે (જૈન) નિર્જલ (સં.) (-ળ) વિ. પાણી વગરનું (૨) પાણી ન • પીવાના વ્રતવાળું
નિર્જલીકરણ ન. (સં.) પાણી કાઢી નાખવાની ક્રિયા; પાણી સૂકવી નાખવાની ક્રિયા; ‘ડિહાઈડ્રેશન’
[નિર્ધારવું
નિર્જીવ વિ. (સં.) જીવ વગરનું; અચેતન (૨) નિર્બળ; બળહીન (૩) નકામું; નજીવું
નિર્ઝર પું., ન. (સં.) ઝરણું; ઝરો (૨) ધોધ નિર્ઝરી(-રિણી) સ્ત્રી. (સં.) નાની નદી નિર્ણય પું. (સં.) નિશ્ચય (૨) ફેંસલો; નિરાકરણ નિર્ણયાત્મક વિ. (સં.) નિર્ણયવાળું; નિશ્ચયાત્મક નિર્ણાયક વિ. (સં.) નિર્ણય કરનાર કે લાવનાર (૨) ફેંસલારૂપ રહેલું
નિર્ણાયકમત ન., પું. નિર્ણય કરનાર મત; બે બાજુ સરખા મત થતાં અપાતો વધારાનો મત; ‘કાસ્ટિંગ વૉટ' નિર્ણીત વિ. (સં.) નક્કી કરેલું નિર્દય વિ. (સં.) ક્રૂર; દયા વગરનું નિર્દયતા સ્ત્રી. ક્રૂરતા; ઘાતકીપણું; દયાહીનતા નિર્દલીય વિ. (સં.) અપક્ષ નિર્દભ વિ. (સં.) દંભરહિત; ડોળ વિનાનું નિર્દેશ વિ. (સં.) દેશ-ડંખ વિનાનું; વેર-ઝેર ન રાખનારું નિર્દવા વિ. (નિર્+દાવો) ફરીથી દાવો ન થાય તેવું નિર્દિષ્ટ વિ. (સં.) બતાવેલું; દર્શાવેલું; સૂચિત (૨)
વર્ણવેલું (૩) આજ્ઞા અપાયેલું (૪) નક્કી કરેલું નિર્દેશ પું. (સં.) આજ્ઞા (૨) ઉલ્લેખ; સૂચન (૩) જ્ઞાનનો જે વિભાગ ભાષા દ્વારા દર્શાવવામાં આવે તે; ‘પ્રોપોઝિશન’ (ન્યા.) [સૂત્રધાર; ‘ડિરેક્ટર’ નિર્દેશક વિ. (સં.) દર્શાવનાર (૨) આજ્ઞા કરનાર (૩) નિર્દેશન ન. નિર્દેશવું તે; દિગ્દર્શન (૨) સૂચવવું તે (૩) ફેંસલો (૪) વિધાન [પત્ર; ‘એજેન્ડાપે૫૨’ નિર્દેશપત્ર પું., ન. સભામાં થવાનાં કામનો નિર્દેશ કરનારો નિર્દેશપાત્ર વિ. (સં.) નિર્દેશવા જેવું; બતાવવા જેવું નિર્દેશવાક્ય ન. (સં.) આજ્ઞાવચન (૨) અમુક નિશ્ચય કે નિર્ણય બતાવનારું વાક્ય (તર્ક) નિર્દેશવું સ.ક્રિ. નિર્દેશ કરવો
નિર્દેશિકા સ્ત્રી. (સં.) માર્ગદર્શિકા; ‘ડિરેક્ટરી' નિર્દેશ્ય વિ. (સં.) નિર્દેશ કરવા લાયક-યોગ્ય નિર્દોષ વિ. (સં.) દોષ વિનાનું; વિશુદ્ધ (૨) નિરપરાધ • (નિર્દોષી અશુદ્ધ) [હોવાપણું નિર્દોષતા સ્ત્રી. (-પણું) ન. દોષ ન હોવો તે; નિર્દોષ નિર્દે વિ. (સં.) રાગદ્વેષ, માનાપમાન વગેરે દ્વંદ્વોથી પરરહિત (૨) અજોડ; અદ્વિતીય
નિર્ધન (સં.), (-નિયું) વિ. પૈસા વગરનું; ગરીબ; ધન
વગરનું; અકિંચન (નિર્ધની અશુદ્ધ) [મનની દઢતા નિર્ધાર, (-રણ) પું. (સં.) નિશ્ચય; નિર્ણય; ઠરાવ (૨) નિર્ધારણવાચક વિ. (સં.) નિશ્ચયવાચક નિર્ધારણસપ્તમી સ્ત્રી. (સં.) નિશ્ચય બતાવવાના અર્થમાં
વપરાતી સાતમી વિભક્તિ (વ્યા.)
નિર્ધારવું સ.ક્રિ. નિરધારવું; નક્કી કરવું; ઠરાવવું

Page #488

૪૦૧
નિર્ધારિત
[નિર્વાચનક્ષેત્ર નિર્ધારિત વિ. (સં.) નક્કી કરેલું નિરધાયેલું; ઠરાવેલું નિર્માનુષીકરણ ન. નિર્મનુષીકરણ નિધૂમ વિ. ધુમાડા વિનાનું
નિમલ(-ળ) સ્ત્રી. ન. નિર્માલ્ય; દેવ ઉપરથી ઉતારેલી નિધૂમ ચૂલો વિ. ધુમાડા વગરનો ચૂલો
કે દેવને ચડેલી વસ્તુ (ફૂલ વગેરે) ' નિર્બલ (સં.) (-ળ) વિ. બળ વગરનું; દુર્બળ; શક્તિહીન નિર્માલ્ય સ્ત્રી, ન. (સં.) દેવ ઉપરથી ઉતારેલી કે દેવને નિબંધ વિ. (સં.) બંધ કે બંધન વગરનું (૨) પું. આગ્રહ; ચડેલી વસ્તુ (પુષ્પ વગેરે) (૨) વિ. દમ વગરનું; આજીજી; વિનંતી; પ્રાર્થના
તુચ્છ; શક્તિહીન; કમજોર નિર્બધિકા સ્ત્રી. સ્વૈરવિહાર નિબંધ (ઉપદ્રવરહિત નિર્માલ્યતા સ્ત્રી, તુચ્છતા; કાયરતા નિબંધ વિ. (સં.) બાધ-હરકત કે વિપ્ન વિનાનું (૨) નિમવું અ.જિ. ‘નિર્મjનું કમણિ નિબધ વિ. (સં.) સમજબુદ્ધિ વિનાનું; અજ્ઞાન નિર્મિત વિ. (સં.) નિર્માયેલું; રચાયેલું (૨) નક્કી થયેલું; નિર્ભય વિ. (સં.) નીડર; ભય વિનાનું [પણું નિયત (૩) ન. રચના (૪) ક્રિયા; અમલ નિર્ભયતા સ્ત્રી. ભયનો અભાવ; નીડરતા; નિર્ભય હોવા- નિર્મિતિ સ્ત્રી. (સં.) નિર્માણ; રચના; સર્જન નિર્ભર વિ. (સં.) ભરેલું (૨) પુષ્કળ (૩) આશ્રિત; નિર્મુખ વિ. (સં.) ખાધા વગર પાછું ગયેલું (૨) નિરાશ આધારવાળું; અવલંબિત
થઈ પાછું ગયેલું નિર્ભર્સના સ્ત્રી. (સં.) તુચ્છકાર; તિરસ્કાર; અવગણના નિર્મુલ (સં.) (-ળ) વિ. મૂળ વગરનું (૨) નિર્વશ (૩)
(૨) દમદાટી (૩) અળતો (૪) નિંદા ભાગ્યહીન આધાર વિનાનું (૪) સર્વથા નાશ પામેલું નિભંગી(-ગિયું, ગ્ય) વિ. (સં.) અભાગી; કમનસીબ; નિર્મોહ (સં.) વિ. (નિર્મોહી મોહ વગરનું; આસક્તિનિર્ભીક વિ. નીડર; નિર્ભય
રહિત; મમતા વગરનું નિર્મોહી અશુદ્ધ). નિર્ભોક્તા સ્ત્રી. (સં.) ભયરહિતતાઃ નિર્ભયતા નિર્યાત ત્રિ. (સં.) નિકાસ 1(૨) તોછડું નિર્ભેળ વિ. (નિર્ભે ળ) ભેગ વગરનું; ચોખું; સાફ; નિર્લજ્જ વિ. (સં.) લાજ વગરનું, બેશરમ; અવિવેકી શુદ્ધ; નિખાલસ
નિર્લજ્જતા સ્ત્રી, બેશરમી; નિર્લજપણું નિબંછવું સ.કિ. તુચ્છકારવું; તિરસ્કારવું
નિર્લિપ્ત, નિર્લેપ વિ. (સં.) લેપાયા વગરનું; અનાસક્ત; નિભ્રાંત વિ, (સં.) બ્રાંતિ વગરનું; ભ્રમ નથી રહ્યો તેવું ખરડાયા વગરનું (૨) રાંધતાં ખોરાકચોંટીનજાય તેવું; નિર્મનું વિ. નિર્મનસ્ક; ભાંગી પડેલા મનવાળું (૨) ‘નોન-સ્ટિક' [લાલસા વગરનું (નિર્લોભી અશુદ્ધ)
નિષ્ઠાશૂન્ય (૩) બેધ્યાન (૪) ભાર વિનાનું નિર્લોભ (સં.) (નિર્ + લોભ, લોભ વગરનું; લાલચ કે નિર્મમ વિ. (સં.) મમત્વ વિનાનું, વિરક્ત (૨) નિષ્ફર નિર્વચન ન. (સં.) બોલવું તે; ઉચ્ચારણ (૨) વ્યાખ્યા; નિર્મમ પું. (સં.) જૈનોના અનાગત ચોવીસ તીર્થંકરોમાંના - વિવેચન; ટકા; વિવરણ (૩) વ્યુત્પત્તિ સોળમાં
નિર્વચનીય વિ. (સં.) નિર્વચનને પાત્ર (૨) નિર્વાચ્ય (૩) નિર્મમતા સ્ત્રી. (સં.) નિર્મમ હોવાપણું, વિરક્તિ (૨) વર્ણન થઈ શકે તેવું
બિહારનું નિષ્ફરતા
બિશુમાર
નિર્વાણ વિ. (સં.) રંગ વિનાનું (૨) હિંદુઓના ચાર વર્ણો નિર્મર્યાદ વિ. (સં.) મર્યાદા વિનાનું; અમર્યાદ; બેહદ; નિર્વસ્ત્ર વિ. (સં.) વસ્ત્ર વગરનું; નગ્ન; નાગું નિર્મલ (સં.) (-ળ) વિ. સ્વચ્છ; પવિત્ર; ચોખ્ખું (૨) નિર્વહણ ન. (સં.) અંત; સમાપ્તિ (૨) નિર્વાહ (૩) નાશ
(લા.) પાપરહિત (ચોખ્ખાઈ; પાપરહિતતા (૪) નાટકમાંના પાંચ સંધિમાંનો એક, જેમાં જુદે જુદે નિર્મલતા (સં.) નિર્મળતા સ્ત્રી. સ્વચ્છતા; પવિત્રતા; ઠેકાણે વિકસાવેલ વસ્તુને અંતમાં સમાપ્તિ માટે નિર્મનું સક્રિ. (સં. નિર્મા) નિર્માણ કરવું; રચવું; બનાવવું; એકત્રિત કરાય છે.
ઘડવું (૨) નિયત કે નક્કી કરવું કે નક્કી કરવું નિવેશ (સં.) વિ. જેના વંશમાં કોઈ ન રહ્યું હોય તેવું; નિર્મનું સક્રિ. નિર્માણ કરવું; બનાવવું; ઘડવું (૨) નિયત નિઃસંતાન; નિષ્ફળ નિર્વશી અશુદ્ધ) નિર્મળ(-ળું) વિ. નિર્મલ; સ્વચ્છ; પવિત્ર
નિક વિ. (સં.) મૂંગું; ચૂપ; અવાફ નિર્મની સ્ત્રી, એક વનસ્પતિ જેનાં બી મેલું પાણી સ્વચ્છ નિર્વાટ વિ. (સં.) વાટ-પગરવટ વિનાનું કરવામાં વપરાય છે.
નિયતિ નિર્વાચન ન. (હિ.) મતો દ્વારા ચૂંટવું તે; ચૂંટણી (૨) નિર્માણ ન. (સં.) રચના સર્જન; બનાવટ (૨) નસીબ; વ્યાખ્યા (૩) ચૂંટણી માટે મત આપવાની પ્રક્રિયા નિર્માતા છું. સર્જન કરનાર; “પ્રોડ્યુસર' (૨) નિર્માણ નિર્વાચનઆયોગ પું,ન. ચૂંટણીનું કામકાજ સંભાળતું કરનાર; સર્જક; ફિલ્મ-ચિત્રપટ બનાવનાર
મંડળ; ચૂંટણીપંચ; “ઇલેક્શન કમિશન' નિર્માત્રી સ્ત્રી, (સં.) સ્ત્રી સર્જક [(નિર્માની અશુદ્ધ) નિર્વાચનક્ષેત્ર ન. (હિ.) ચૂંટણી સ્થળ; મત-વિસ્તાર; નિર્માન વિ. (સં.) અભિમાન વિનાનું, નમ્ર; નિરભિમાન મતદાર-વિભાગ

Page #489

નિર્વાચિત
૪૭૨
[નિવેદિત નિર્વાચિત વિ. (હિ.) મતો દ્વારા ચૂંટવામાં આવેલ; નિલય ન. (સં.) રહેઠાણ; ઘર; મકાન; આવાસ ચૂંટાયેલું; ઈલેક્ટડી
નિલવટ ન. (સં. નિટલપટ્ટ, નિડલવટ્ટ) લિલવટ; કપાળ નિવણ ન. (સં.) મોક્ષ; અંતિમ શાંતિ - શૂન્યત્વ; મુક્તિ નિલંબન ન. કામચલાઉ ફરજમોકૂફી; “સસ્પેન્સને
(૨) આખર; અંત; મરણ (૩) વિ. શૂન્ય; શાંત (૪) નિલંબિત વિ. કામચલાઉ ફરજમોકૂફી કરેલું વિાળના
અંત કે અસ્ત પામેલું (૫) ક્રિ. વિ. ચોક્કસ; અવશ્ય નિવર્તક વિ. (સં.) પાછું ફરતું; નિવારનારું (૨) પાછું નિવણી ૫. જૈનોના અતીત ચોવીસ તીર્થંકરોમાંના બીજા નિવર્તન ન. (સં.) પાછું ફરવું તે નિવાજવું નિર્વાત, નિર્વાણ વિ. (સં.) વાય કે પવન વિનાનું (૨) નિવાજવું સક્રિ. સરપાવ, પદવી વગેરે આપી સંતોષવું; (લા.) એકાંત (સ્થાન)
નિવાપ !. (સં.) શ્રાદ્ધ વખતે પિતૃઓને અપાતો બલિ નિવસન ન. (સં.) વધ (૨) ઘર કે ગામ છોડી જવું તે કે અંજલિ
1 ખિોબો; શ્રદ્ધાંજલિ (૩) દેશમાં હાંકી મુકાવું તે; દેશનિકાલ નિવાપાંજલિ સ્ત્રી. શ્રાદ્ધ વખતે તર્પણમાં અપાતો પાણીનો નિર્વાસન વિ. વાસનારહિત; વાસના વિનાનું નિવાર ૫. (સં.) નિવારણ નારું; નિરાકરણ કરનારું નિર્વાસિત વિ. (સં.) ઘરબાર કે વાડી વતનમાંથી હાંકી નિવારક વિ. (સં.) નિવારનારું; દૂર કરનારું (૨) મટાડ
કાઢવામાં આવેલું; નિરાશ્રિત; “રેફયુજી' નિવારણ ન. (સં.) વારવું તે; દૂર કરવું તે (૨) ફેંસલો; નિર્વાહ છું. (સં.) ભરણ-પોષણ; ગુજારો (૨) ટકાવ; ચુકાદોરિોકવું (૨) અટકાવવું (૩) નિરાકરણ કરવું
નિભાવ (૩) અમલ થવો તે; પરિપાલન નિવારવું સક્રિ. (સં. નિવારયતિ, પ્રા. નિવારઇ) વારવું; નિર્વાહક વિ. (સં.) નિર્વાહ કરનાર; ભરણપોષણ કરનારું નિવાર્ય વિ. (સં.) નિવારી કે રોકી શકાય એવું નિવારણીય
(૨) દોરીને લઈ જનાર [‘લિવિંગ વેજ નિવાસ ૫. (સં.) રહેઠાણ (૨) વસવાટ નિર્વાહ-વેતન ન. નિર્વાહ થવા પૂરતું વેતન કે રોજી-મજૂરી; નિવાસસ્થાન ન. નિવાસનું સ્થાન; આવાસન રિહીશ નિર્વિકલ્પ વિ. (સં.) વિકલ્પ વિનાનું જ્ઞાતાશેય ઈત્યાદિ નિવાસી વિ. (૨) પું. (સં. નિવાસિનું) રહેવાસી; રહેનારું,
ભેદ વગરનું (ધ્યાન) (૨) સ્થિર; નિશ્ચિત નિવાસી-સિ)-શાળા સ્ત્રી, રહેવાની સુવિધા સાથેની નિર્વિકાર (સં.) વિ. વિકાર વિનાનું; ફેરફાર વિનાનું શાળા (નિર્વિકારી અશુદ્ધ)
નિવિદા સ્ત્રી. જાહેરાત; જાહેર ખબર; “નોટિસ'; “ટેન્ડર નિર્વિન વિ. (સં.) વિઘ્ન વગરનું; હેમખેમ નિવિષ્ટ વિ. (સં.) બેઠેલું (૨) એકતાર થયેલું (૩) નિર્વિબે ક્રિ.વિ. વિપ્ન વગર; વગર અડચણે
ગોઠવાયેલું (૪) પેઠેલું; દાખલ થયેલું નિર્વિચાર વિ. (સં.) વિચાર વિનાનું
નિવૃત્ત વિ. (સં.) નિવૃત્તિ પામેલું, ફારેગ; પરવારીને નિર્વિવાદ (-દિત) વિ. (સં.) ચોક્કસ; બિનતકરારી બેઠેલું; નવરું; અવકાશપ્રાપ્ત (૨) પાછું ખેંચેલું કે નિવર્ષ વિ. (સં.) વિર્યહીન, કાયર; અશક્ત; નબળું (૨)
ત. નબ (ર) ખેંચાયેલું બાયલું; નપુંસક
નિવૃત્તિ સ્ત્રી. (સં.) નિરાંત; પાછા ફરવું તે () ફુરસદ નિવૃક્ષ વિ. (સં.) વૃક્ષ વગરનું; ઉજજડ
(૩) સંસારની ઉપાધિમાંથી દૂર થઈ એકાંતવાસ નિવૃત વિ. (સં.) સંતોષ પામેલું (૨) પૂરું થયેલું સેવવો તે (૪) કામ ન કરવું તે (૫) નોકરીધંધામાંથી નિવૃતિ સ્ત્રી. (સં.) સંતોષ (૨) આનંદ (૩) શાંતિ (૪) ઘડપણ વગેરેને કારણે ફારેગ થવું તે (૬) સમાપ્તિ નાશ (૫) મુક્તિ (૬) પૂરું થવું તે
નિવૃત્તિ-નિવાસ પું. એકાંતવાસ નિર્વેગ પું. (સં.) વિષયો પ્રત્યે અરુચિ (જૈન) (૨) વિ. નિવૃત્તિમાર્ગ ૫. નિવૃત્તિ દ્વારા સાધનાનો માર્ગ વેગ વિનાનું; સ્થિર
[(૪) અફસોસ નિવૃત્તિમાર્ગી વિ. (સં.) નિવૃત્તિમાર્ગનું કે તેમાં માનનારું નિર્વેદ પું. (સં.) અણગમો (૨) વૈરાગ્ય (૩) ખેદ, સંતાપ નિવૃત્તિવાદ ૫. (સં.) નિવૃત્તિ જીવન સાફલ્યનું શ્રેષ્ઠ સાધન નિર્વેર વિ. (સં.) વેરવૃત્તિ વગરનું
છે એવો વાદ
[પગાર; “પેન્શન નિર્વેયક્તિક વિ. (સં.) વ્યક્તિગત કે વ્યક્તિનિઝ નહિ તેવું નિવૃત્તિ-વેતન ન. ફારેગ થયા પછીનો મળતો અમુક બાંધેલો નિર્વૈયક્તિકતા સ્ત્રી. (સં.) વ્યક્તિગત કે વ્યક્તિનિઝ ન નિવેડો ૫. (“નીવડવું' ઉપરથી) ફેંસલોનું નિરાકરણ;
હોવાપણું [વિનાનું (નિર્વ્યસની અશુદ્ધ) નિકાલ (૨) છેવટ; નીવડી રહે તેનું પરિણામ નિર્વ્યસન વિ. (સં. નિર્વસન) વ્યસન વગરનું; ખરાબ લત નિવેદક વિ., પૃ. (સં.) નિવેદન કરનાર; રજૂ કરનાર; નિર્ચાજ વિ. (સં.) કપટરહિત (ર) સાલસ; સરળ “રિપોર્ટર' (૨) અર્પણ કરનાર નિર્ચાપાર વિ. (સં.) વ્યાપાર કે પ્રવૃત્તિ યા કામધંધા નિવેદન ન. (સં.) નમ્રતાથી રજૂ કરવું તે; જણાવવું તે; વગરનું, નિષ્ક્રિય
રજૂઆત (૨) અરજ (૩) અહેવાલ (૪) પ્રસ્તાવના નિર્દેતુક વિ. (સં.) હેતુરહિત; નિષ્ઠયોજન નિવેદિત વિ. (સં.) નિવેદનકરાયેલું (૨) નૈવેદ્યરૂપે અપાયેલું

Page #490

નિવેશ
૪૭ 3
[[નિષ્ક્રમણ નિવેશ ૫. (સં.) પ્રવેશ (૨) પ્રવેશદ્વાર (૩) પડાવ; નિશ્ચ કિ.વિ. ખચીત; ખાતરીથી
છાવણી; શિબિર (૪) રહેઠાણનું નિવાસસ્થાન (૫) નિશ્વેતક ન. (સં.) ચેતના હણી લેનાર; સંવેદના-હારક મૂડી-રોકાણ
નિશ્ચેતન વિ. (સં.) ચેતન વગરનું; જડ; મૃત નિશુ (નિરુ) ઉપ. (સં.) એક ઉપસર્ગ; “વિનાનું, નિશ્રેષ્ટ વિ. (સં.) નિશ્ચલ; ચેષ્ટા વિનાનું (૨) બેહોશ “રહિત', અર્થો આપે છે. (જેમ કે નિશ્ચલ)
(૩) સુસ્ત; આળસુ નિશ સ્ત્રી. (સં.) રાત્રિ; નિશા (૨) હળદર નિશ્રા સ્ત્રી. ઉપસ્થિતિ; છત્રછાયા (૨) આશ્રય; સાન્નિધ્ય નિશદિન ક્રિ.વિ. અહોરાત્ર; રાતદિવસ
નિશ્વાસ . (૦ન) ન. (સં. નિશ્વાસ) નિસાસો; નિઃશ્વાસ નિશા સ્ત્રી. (પ્રા. નિસા, દે. નીસા) નિશાતરાથી જેના નિષાદ પું. (સં.) સંગીતના સાત સ્વરોમાંનો ‘નિ' સ્વરઉપર વાટવામાં આવે તે પથ્થર; નીસા
સાતમો સ્વર (૨) ભીલ (૩) ચંડાળ (૪) માછી નિશા સ્ત્રી. (સં.) નિશ; રાત; રજની
નિષિદ્ધ વિ. (સં.) મના કરેલું; ત્યા; બાધિત (૨) નિશાકર પં. (સં.) ચંદ્ર (૨) મરઘો
નઠારું; દૂષિત
નિ. નાશ (૩) કતલ નિશાકાન્ત પું. (સં.) ચંદ્રમા, ચંદ્ર
નિપૂર-સૂ)દન વિ. (સં.) નાશ કરનાર; કતલ કરનારું (૨) નિશાકુસુમન. (સં.) રાતે ખીલતું કુસુમ (૨) ઝાકળ; ઓસ નિષેધ છું. (સં.) મના; બાધ (૨) શાવિહત મનાઈ; નિશાચર પં. (સં.) રાક્ષસ (૨) ભૂત, પિશાચ (૩) ચોર વિધિથી ઊલટું (૩) પ્રતિશોધ કરવામાં આવે એવા
(૪) ન. ઘુવડ (૫) વાગોળ; વાગળું () વિ. પ્રકારની મનાઈ; “વિટો” રાત્રિમાં ફરનારે.
નિષેધક વિ. (સં.) મના કરનારું; નિષેધ કરનારું નિશા(-સા)તરો ખું. દાળ વાટવાનો પથરો; ઉપરવટો નિષેધપત્ર . (સં.) મનાઈહુકમનો પત્ર નિશાન ન. ડંકો; ચોઘડિયું (૨) ઊંટ પરની નોબત વાવટો નિષેધવાચક વિ. નિષેધ કહેતું-બતાવતું-સૂચવતું નિશાન ન. (ફા.) ચિહન (૨) ચોટ; તાકવાનું લક્ષ્ય (૩) નિષેધવું સક્રિ. મનાઈ કરવી નિશાનબાજ વિ. (૨) પં. બરાબર નિશાન તાકનાર; તાકેડ નિષેધાત્મક વિ. નિષેધવાળું; નિષેધરૂપ નિશાનબાજી સ્ત્રી. નિશાન તાકવાનો અભ્યાસ; મહાવરો નિષેધાવયવ છું. (સં.) નિષેધવાળો ભાગ (૨) “ફલસી (૨) નિશાન તાકવાની રમત
ઑફ નેગેટિવ પ્રેમિસિસ' (જા.). નિશાનાથ પું. (સં.) ચંદ્ર
નિષ્ઠ પું. (સં.) સોનાનો એક પ્રાચીન સિક્કો [અશુદ્ધ) નિશાની સ્ત્રી. નિશાન; ચિહ્ન (૨) સંજ્ઞા
નિષ્કપટ વિ. (સં. નિષ્કપટ) કપટ વગરનું નિષ્કપટી નિશાપતિ મું. (સં.) ચંદ્ર
નિષ્કર્મ વિ. (સં.) કર્મ ન કરનારું (૨) કર્મો વડે લિપ્ત નિશાવાસો . રાતવાસો
ન થનારું; અનાસક્ત (૩) આળસુ; નવરું નિશાળ સ્ત્રી. (સં. લખેશાલા, પ્રા. લેહસાલા) શાળા નિષ્કર્ષ પં. (સં.) સાર; નિચોડ (૨) સંગીતમાં એક અલંકાર નિશાળિયો છું. વિદ્યાર્થી
નિષ્કલંક વિ. (સં.) કલંક વગરનું; શુદ્ધ; નિર્દોષ નિશિ સ્ત્રી. રાત્રિ; રાત
નિષ્કશાય પં. (સં.) જૈનોના અનાગત ચોવી તીર્થંકરોમાંના નિશિત વિ. (સં.) તીક્ષ્ણ; ધાર કાઢેલું; ધારવાળું
ચૌદમા સિરળ (૩) શત્રુ વગરનું; દુશ્મન વગરનું નિશીથ શું. (સં.) નિશા; રાત્રિ (૨) મધરાત; અધરાત નિષ્કટક વિ. (સં.) કાંટા વગરનું (૨) અડચણ વગરનું; નિશ્ચય પું. (સં.) નિરધાર; સંકલ્પ; નિર્ણય (૨) ખાતરી નિષ્કપ વિ. (સં.) અચળ; સ્થિર; કંપન વગરનું (૩) ક્રિ.વિ. નિશ્ચ; નક્કી
નિષ્કામ (સં.) વિ. કામના વિનાનું (૨) ફળની ઈચ્છા નિશ્ચયપૂર્વક કિ.વિ. ચોક્કસ (૨) ખાતરીપૂર્વક
વિનાનું (૩) નિઃસ્વાર્થ; અનાસક્ત(નિષ્કામી અશુદ્ધ) નિશ્ચયવાચક વિ. (સં.) નિશ્ચયનો અર્થ બતાવનાર નિષ્કારણ વિ. કારણ વગરનું (૨) અ. વગર કારણે નિશ્ચયાત્મક વિ. નિશ્ચયવાળું; ચોક્કસ; નક્કી કરેલું નિષ્કાસન ન. બહાર કાઢવું તે; નિઃસારણ નિશ્ચયાર્થ પું. (સં.) ક્રિયાપદનો નિશ્ચયવાચક અર્થ (વ્ય નિષ્કાસિત વિ. બહાર કાઢવામાં આવેલ; છૂટું કરેલું નિશ્ચયી વિ. નિશ્ચયવાળું; દઢ નિરધારવાનું
નિષ્કાળજી સ્ત્રી, કાળજી ન હોવી તે; બેદરકારી; ઉપેક્ષા નિશ્ચલ (સં.), (-ળ) વિ. અચલ; સ્થિર
નિષ્કિચન વિ. (સં.) અકિંચન; તદન ગરીબ નિશ્ચલતા સ્ત્રી. (સં.) નિશ્ચલપણું
નિસ્કૃતિ સ્ત્રી. (સં.) નિવારણ (ર) પ્રાયશ્ચિત (૩) નિશ્ચલા સ્ત્રી. (સં.) (-ળા) પૃથ્વી [‘ડિટર્મિનેટિવ(ગ). છુટકાર; મુક્તિ (૪) ફારગતી (૫) તિરસ્કાર; ઉપેક્ષા નિશ્ચાયક વિ. (સં.) નિશ્ચયાત્મક; નિર્ણાયક (૨) નિષ્ક્રમણ ન. (સં.) બહાર જવું તે (૨) સંન્યાસગ્રહણ નિશ્ચિત વિ. (સં.) નક્કી કરેલું
(૩) બાળકને જન્મથી ચોથે માસે ઘર બહાર લાવતાં નિશ્ચિત વિ. (સં.) ચિંતા વગરનું: બેફિકર
કરાતો વિધિ

Page #491

નિષ્ક્રય ૪° ૪
[નિંદક નિષ્ક્રય પું. (સં.) વિનિમય (૨) બદલો (૩) વેચાણ નિસર્ગવાયું. (સં.) દશ્ય જગત કે કુદરત સત્ય છે એવું માનતો નિષ્ક્રિય વિ. (સં.) ક્રિયારહિત પ્રવૃત્તિ વિનાનું; અચેષ્ટ નિસર્ગશક્તિ સ્ત્રી, કુદરતી-મૌલિક શક્તિનું પ્રતિભા (૨) નવરું.
નિસર્ગોપચાર પું. કુદરતને અનુકૂળ થઈને તથા જળ, વાયુ, નિષ્ક્રિયતા સ્ત્રી. ક્રિયાનો અભાવ
માટી વગેરે કુદરતી સાધનો વડે ઉપચાર કરતું વૈદું; નિષ્ઠા સ્ત્રી. (સં.) શ્રદ્ધા, ભક્તિ; વફાદારી (૨) આસ્થા; નેચરોપથી’
વિશ્વાસ (૩) એકાગ્રતા; લીનતા (૪) આશય; ધારણા નિસાતરો છું. જુઓ “નિશાતરો’ નિષ્ઠાવાન વિ. (સં.) નિષ્ઠાવાળું; સંનિષ્ઠ
નિસાર સ્ત્રી. દાબ વાટવાનો પથરો; ઉપરવટો નિષ્ફર વિ. (સં.) નિર્દય; દયાહીન (૨) કઠોર; નઠોર નિસાસો પં. (સં.નિઃશ્વાસ, પ્રાનિસ્સાસ, નિસાસ) નિશ્વાસ નિષ્ફરતા સ્ત્રી. નિર્દયતા (૨) કઠોરતા [પ્રવીણ માણસ નિસૂદન ન. (સં.) નિષ્પદન; નાશ કરનાર નિષ્ણાત વિ. (સં.) પારંગત; પ્રવીણ વિદ્વાન (૨) . નિસ્તબ્ધ વિ. (સં.) સ્થિર; નિચેષ્ટ; જડ નિષ્પક્ષ વિ. (સં.) પક્ષ વગરનું; તટસ્થ (૨) ત્રાહિત નિસ્તબ્ધતા સ્ત્રી. (સં.) સ્થિરતા; નિચેષ્ટતા; જડતા નિષ્પક્ષતા સ્ત્રી. (સં.) તટસ્થતા; સમદર્શીપણું નિસ્તરણ ન. (સં.), નિસ્તાર(-૨) પું. પાર ઊતરવું નિષ્પક્ષપાત વિ. (સં.) પક્ષપાત વગરનું; સમદર્શી, તટસ્થ તે (૨) મોક્ષ; ઉદ્ધાર; મુક્તિ; છુટકારો (૨) ૫. પક્ષપાતનો અભાવ; સમદષ્ટિ (
નિષ્પક્ષપાતી નિરંગવિ. (સં.) તરંગ વિનાનું; શાંત [કાર, વર્તુળાકાર અશુદ્ધ)
નિસ્તલ(ળ) વિ. (સં.) તળિયા વિનાનું અગાધ(૨) ગોળાનિષ્પત્તિ સ્ત્રી. (સં.) સમાપ્તિ; અંત (૨) પ્રાપ્તિ; સિદ્ધિ વિસ્તાર(-) પં. (સં.) જુઓ વિસ્તરણ નિષ્પન વિ. (સં.) ઉત્પન્ન થયેલું ફલિત; નીપજેલું; પ્રાપ્ત નિસ્તીર વિ. (સં.) તીર કે કાંઠા વગરનું; અપાર
થયેલું (૨) સમાપ્ત થયેલું (૩) તૈયાર; પરિપક્વ નિસ્તીર્ણ વિ, (સં.) ઓળંગાયેલું (૨) ઉદ્ધાર-મુક્તિનિપ્પલ્લવ વિ. (સં.) પલ્લવ (પાંદડાં) વગરનું; બોર્ડ છુટકારો પામેલું
છિટા વગરનું નિષ્પાદક વિ. (સં.) નિષ્પત્તિ કે નિષ્પન્ન કરનારું નિસ્તેજ વિ. (સં.) તેજહીન; ઝાંખું; ફીકું (૨) જુસ્સા કે નિષ્પાદન ન. (સં.) નિષ્પત્તિ કરવી તે; નીપજ (૨) સિદ્ધિ નિàગુય ન. (સં.) ત્રગુણ્યનો અભાવ, ગુણાતીતપણું
(૩) પ્રાપ્તિ (૪) નિર્વાહ (૫) પરિણામ નિસ્પદ વિ. (સં.) સ્થિર; નિષ્કપ (૨) પું. ધ્રુજારી; કંપ નિષ્પાદિત વિ. (સં.) નિષ્પન થયેલું કે કરેલું નિસ્પૃહ વિ. નિસ્પૃહ; પૃધ વિનાનું, નિષ્કામ (નિસ્પૃહી નિપ્પાઘ વિ. (સં.) નિષ્પન્ન કરાય એવું કે કરવા જેવું અશુદ્ધ)
મિારફતે નિષ્પાપ વિ. (સં.) પાપ વગરનું; પવિત્ર; અપાપ; નિર્દોષ નિસ્બત સ્ત્રી (અ.) નિસબત; સંબંધ; દરકાર (૨) ના. (નિષ્પાપી અશુદ્ધ)
[માંના પંદરમા નિત્યંદ, (૦૧) પું, ન. (સં.) ટપકે ટપકે પડવું તે (૨) નિપ્પલાક . (સં.) જૈનોના અનાગત ચોવીસ તીર્થકરો- વહેવું-રેલો ચાલવો તે (૩) ઝરણું (૪) પાણી શુદ્ધ નિષ્પાંચ વિ. (સં.) પ્રપંચ વગરનું; નિષ્કપટ; સરળ કરવાની એક વૈજ્ઞાનિક પ્રક્રિયા નિષ્ઠભ વિ. (સં.) પ્રભા વિનાનું; તેજહીન; નિસ્તેજ (૨) નિત્યંદિની સ્ત્રી. (સં.) જેમાંથી પ્રવાહી ટીપે ટીપે ઝરે કમજોર; શક્તિ વગરનું
એવું યંત્ર કે કાચની નળી; ‘પિપેટ’ નિધ્ધયોજન વિ. (સં.) પ્રયોજન વગરનું; નકામું હિત વિ. (સં.) હણાયેલું; વધ કરાયેલું નિદ્માણ વિ. (સં.) પ્રાણ વગરનું; મૃત (૨) જોર કે જુસ્સા નિયંતા છું. (સં.) હણનારો; ઘાતક વગરનું; દૂબળું; નિર્બળ
નિરર્થક નિહાયત વિ. (અ.) અત્યંત; અત્યધિક નિષ્ફલ (સં.), (-ળ) વિ. ફળ વગરનું (૨) નકામું; નિહાર છું. (સં.) નીહાર; હિમ (૨) ઝાકળ; ઓસ (૩) નિષ્ફલ(-ળ)તા સ્ત્રી, નાસીપાસી; નિષ્ફળ હોવાપણું ધુમ્મસ (૪) મળમૂત્રાદિની ઉત્સર્ગક્રિયા નિસ્ પૂર્વ, (સં.) “વિનાનું, “રહિત એવા અર્થોમાં નામને નિહારિકા સ્ત્રી. (સં.) આકાશમાં ફરતા હવામય
લગાડાતો પૂવર્ગ. ક્રિયાપદને લાગતાં તે વિયોગ, તેજસમૂહો (જેમાં બનાવસ્થા પામી ગ્રહો વગેરે બન્યા
ચોક્કસતા, પૂર્ણતા, ઉલ્લંઘન વગેરે અર્થો બતાવે છે. કહેવાય છે.) આકાશગંગા; “નૈબુલા' નિસબત સ્ત્રી. (અ.) નિસ્બત; સંબંધ; નાતો (૨) દરકાર; નિહાલ વિ. (ફા.) ન્યાલ: કૃતાર્થ પરવા (૩) ના. મારફતે
નિહાળવું સ.કિ. (સં. નિભાલયતિ, પ્રા. નિહાલ) નિસરણી સ્ત્રી. (સં. નિશ્રયણી, પ્રા. નિસ્ટ્રેણી-નિસેણી) ધારીધારીને જોવું; નીરખવું સિંઘરાયેલું સીડી; દાદરો (૨) એક રમત
નિહિત વિ. (સં.) સમાયેલું; મૂકેલું; ગોઠવાયેલું (૨) નિસર્ગ કું. (સં.) સ્વભાવ (૨) જગત; સૃષ્ટિ (૩) કુદરત; નિહિતાર્થ છું. (સં.) સૂચિતાર્થ; ગર્ભિતાર્થ
પ્રકૃતિ (૪) પરિણામ (૫) દાન [વાદ; “નેચરલિઝમ' નિંદક વિ. (૨) પં. (સં.) નિંદા કરનાર
ii'li ilk

Page #492

નિંદવું]
નિંદવું સ.ક્રિ. (સં. નિંદ્) નિંદા કરવી નિંદા સ્ત્રી. (સં.) વગોવણી; બદોઈ નિંદાખોર વિ. (નિંદા+ફા.ખોર) નિંદા કર્યા કરનારું; નિંદક નિંદાપાત્ર, નિંદાસ્પદ વિ. નિંદ્ય; નિંદવા યોગ્ય નિંદિત વિ. (સં.) નિંદાયેલું
૪૭૫
નિંદ્ય વિ. (સં.) નિંદાપાત્ર; ખરાબ
નિઃ ઉપ. (સં. નિસ્) ઉપસર્ગ જે ‘વિનાનું’, ‘રહિત’ અર્થ બતાવે છે. જેમ કે, નિઃશુલ્ક નિઃશબ્દ વિ. (સં.) અવાજ વિનાનું; શાંત (૨) (જવાબમાં) શબ્દ ન બોલતું (૩) મૂંગેમૂંગું નિઃશબ્દતા સ્ત્રી. (સં.) શાંતિ નિઃશસ્ત્ર વિ. (સં.) શત્રુ; હથિયાર વિનાનું નિઃશસ્ત્રીકરણ ન. શસ્રહીન, નિઃશસ્ત્ર કરવું નિઃશંક વિ. (સં.) સંશયરહિત, શંકા, ભય વગરનું નિઃશુલ્ક વિ. (સં.) શુલ્ક-લવાજમ ભર્યા વગરનું (૨) વેતન લીધા વિનાનું (૩) ક્રિ.વિ. સેવાભાવથી નિઃશેષ વિ. (સં.) જેમાં કાંઈ બાકી ન રહેતું હોય તેવું; સંપૂર્ણ (૨) ક્રિ.વિ. બિલકુલ; સંપૂર્ણ રીતે નિઃશ્રેણિ(-ણી) સ્ત્રી. (સં.) નિસરણી; સીડી (૨) દાદર; દાદરો
નિઃશ્રેયસ ન. (સં.) મોક્ષની અંતિમ દશા; કલ્યાણ (૨) સુખ [નિશ્વાસ; નિસાસો નિઃશ્રુસિત વિ. (સં.) શ્વાસ સાથે બહાર કાઢેલું (૨) ન. નિઃશ્વાસ પું. (સં.) નિશ્વાસ; નિસાસો નિઃસત્ત્વ વિ. (સં.) સત્ત્વહીન; કૂચારૂપે રહેલું; માલ વિનાનું (૨) તાકાત વિનાનું
નિઃસરણ ન. (સં.) નીસરવું તે; બહાર નીકળી પડવું નિઃસહાય વિ. (સં.) *સહાય; નિરાધાર; સહાય કે મદદ વિનાનું [વિના; છૂટથી નિઃસંકોચ ક્રિ.વિ. (સં.) સંકોચ વિના; સંકોચ રાખ્યા નિઃસંગ વિ. (સં.) એકલું; સોબતી વગરનું; એકલવાયું નિ:સંજ્ઞ વિ. (સં.) સંજ્ઞા-ભાન વિનાનું; બેભાન નિઃસંતાન વિ. (સં.) વાંઝિયું; સંતાન વગરનું નિઃસંદેહ વિ. (સં.) સંદેહરહિત; ચોક્કસ; નિ:સંશય નિઃસંશય વિ. (સં.) સંશયરહિત; નિઃશંક નિઃસાધન વિ. (સં.) સાધનરહિત (૨) કંગાળ; દરિદ્ર નિઃસાર વિ. (સં.) સાર વગરનું (૨) નિઃસત્ત્વ; સત્ત્વ વિનાનું (૩) ફીકું
નિઃસારણ ન. (સં.) બહાર કાઢવું તે નિઃસીમ વિ. (સં.) સીમારહિત; અપાર; બેદ નિઃસૃત વિ. (સં.) બહાર નીકળેલું; નીકળી આવેલું નિઃસ્તબ્ધ વિ. (સં.) સાવ સ્તબ્ધ-નિશ્ચેષ્ટ, જડ થઈ ગયેલું નિઃસ્તબ્ધતા સ્ત્રી. (સં.) નિ:સ્તબ્ધ હોવાપણું નિઃસ્નેહ વિ. (સં.) સ્નેહ વિનાનું (૨) લૂખુંસૂકું
[નીકૅપ
નિઃસ્પૃહ વિ. (સં.) સ્પૃહા વગરનું; નિષ્કામ; ઝંખના વગરનું (૨) ઇચ્છા-આકાંક્ષા રહિત(નિસ્પૃહી અશુદ્ધ) નિઃસ્પૃહતા સ્ત્રી. નિઃસ્પૃહ હોવાપણું; નિષ્કામતા નિઃસ્વ વિ. (સં.) પોતાનું કોઈ ન રહ્યું હોય તેવું; તદ્દન ગરીબ
નિઃસ્વાદ વિ. (સં.) સ્વાદ વિનાનું; નષ્ટ થયેલા સ્વાદવાળું નિઃસ્વાર્થ (સં.) સ્વાર્થરહિત (નિઃસ્વાર્થી અશુદ્ધ) (૨) પરોપકારી
નિંગળવું અક્રિ. જુઓ ‘નીંગળવું’ નિંદ સ્ત્રી. જુઓ ‘નીંદ’ નિંદણ ન. જુઓ ‘નીંદણ' નિંદર સ્ત્રી. જુઓ ‘નીંદર’
નિંદવું સ.ક્રિ. જુઓ ‘નીંદવું’ નિંદામણ ન, જુઓ ‘નીંદામણ’ નિંભર વિ. (૨) ક્રિ.વિ. જુઓ ‘નીંભર’ નિંભાડો છું. જુઓ ‘નીંભાડો’
ની પું. નિષાદ સ્વરની સંજ્ઞા (સંગીત) (૨) અનુ. છઠ્ઠી વિભક્તિના પ્રત્યય ‘નું’નું સ્ત્રીલિંગ (વ્યા.)
નીક સ્ત્રી. (સં. નીકા) પાણી જવાનો રસ્તો; ધોરિયો (૨) ખાળ; ‘ગટર’
નીકણું ન. નીક સાફ કરવાનું એક સાધન નીકર સંયો. નહિ તો; નહિતર; એમ ન હોય તો; નકર નીકળવુંઅ.ક્રિ. (સં. નિષ્કલતિ,પ્રા. નિક્કલઇ) (અંદરથી કે
આરપાર થઈને) બહાર આવવું કે જવું (ઓરડીમાંથી) (૨) પસાર થવું (૩) વીતવું; ગુજારવું (૪) પ્રગટવું; બહાર પડવું; ઝરવું (નદી, ઝરો) (૫) દેખાવું; ઉદય થવો (ચંદ્ર, સૂર્ય) (૬) છૂપુંછાનું કાંઈ પણ જડવું કે હાથ લાગવું (ચોરીનો માલ) (૭) અંદરથી પેદા થવું (ગૂમડું, બળિયા) (૮)છૂટવું; મુક્તિ થવી (કેદમાંથી, દેવામાંથી) (૯) દૂર થવું. (ડાઘો) (૧૦) નીવડવું; પાકવું (છોકરો ખરાબ નીકળ્યો) (૧૧) રચાઈને પ્રસિદ્ધ થવું (કાયદો, છાપું) બહાર પડવું (૧૨) શરૂ થવું; ચાલવું; ઊપડવું (વાત, ચર્ચા અથવા રેલવે; સડક) (૧૩) તપાસતાં કે હિસાબ કરતાં જે (લેણદેણ) હોય તે જણાવું (માગતું નીકળવું-ભૂલ નીકળવી) (૧૪) બીજી ક્રિયાના કૃદંત સાથે આવતાં, તે કરવાનું આરંભવું, તેને માટે બહાર પડવું એવો ભાવ બતાવે છે. (જવા નીકળવું) (૧૫) ‘આવવું', ‘જવું', ‘પડવું’ ક્રિયાપદની સહાયમાં ‘નીકળી’ કૃદન્ત તરીકે આવતાં નીકળવાનું ઝટ ને બરોબર થવાનો ભાવ બતાવે છે.
નીકળાવું અક્રિ. ‘નીકળવું'નું ભાવે
નીકિયું ન. પાણીનો ધોરિયો સાફ કરવાનું સાધન; નીકણું નીકું વિ. ચોખ્ખું; સ્વચ્છ
નીકંપ સ્ત્રી. (ઈં.) ઢીંચણ પર પહેરવાનું મોજું

Page #493

નીખરવું]
નીખરવું અક્રિ. (સં. નિક્ષર્, પ્રા. નિક્ખર) ખેળ કે ખરી પડવાં (૨) ટપકીને નીચે પડવું (૩) સ.ક્રિ. ખેળ કાઢી નાખવી; સાફ કરવું [ઝરવું નીગળવું અ.ક્રિ. (સં. નિર્ + ગલૂ, પ્રા. નિગ્સ) ટપકવું; નીઘલ(-ળ)વું, નીઘલાવું અક્રિ. ડૂંડાં ઉપર દાણા આવવા નીચ વિ. (સં.) અધમ; હલકું (૨) ઊતરતી કક્ષા કે સ્થાનનું (૩) ઊતરતા વર્ણ કે વર્ગનું નીચકાવું અ.ક્રિ. ફાટી જવું; તૂટી જવું (૨) કશાક પરનાં ફોતરાં કાઢી નાખવાં [(૨) નીચાપણું નીચતા સ્ત્રી., (-પણું) ન. હલકાઈ; અધમતા; દુષ્ટતા; નીચલું વિ. નીચેનું; નીચે આવેલું (૨) જેના ઉપર બીજું આવેલું (૩) ઊતરતી કક્ષાનું
નીચાજોણું ન. નીચું જોવું પડે-લજવાવું પડે એવી સ્થિતિ નીચાણ ન. નીચી જગ્યા (૨) ઢોળાવ નીચું વિ. (સં. નીચ, પ્રા. નિચ્ચ) ઢળતું (૨) ઓછી ઊંચાઈનું; ઠીંગણું; વામણું (૩) નીચ; હલકું (૪) ધીમું; મંદ (૫) ભાવતાલમાં ઓછું (૬) ક્રિ.વિ. નીચે નીચે ક્રિ.વિ. હેઠે; તળે
૪QE
નીચોચ્ચવૃત્ત ન. (સં.) મોટા વર્તુળના પરિધ ઉપર ફરતા
મધ્ય બિંદુવાળું વર્તુળ; ‘એપીસાઇકલ' (ગ.) નીઠ ક્રિ.વિ. (સં, નિષ્ઠિત, પ્રા. નિટ્ઠિ) નક્કી; ચોક્કસ નીડ કું., ન. (સં.) માળો (૨) બોડ નીડર વિ. (સં. નિર્દર, પ્રા. નિડુર) નિર્ભય; ડર વિનાનું નીડરતા સ્ત્રી. નિર્ભયતા, નિર્ભયપણું નીડલ સ્ત્રી. (ઈં.) સોય (૨) સોયો નીતરવુંઅ.ક્રિ. (સં. નિસ્તરતિ,પ્રા. નિત્તરઇ) ટપકવું; ગળવું; ઝરવું (૨) કચરો નીચે ઢળી જઈ સ્વચ્છ થવું (પાણીનું) નીતર્યું વિ. નીતરેલું; સ્વચ્છ નીતિ સ્ત્રી. (સં.) ધર્મ પ્રમાણેનું આચરણ; સદાચાર (૨) આચરણના ધાર્મિક નિયમ (૩) ચાલચલગત (૪) રાજનીતિ (૫)પદ્ધતિ (૬)નૈતિક ધોરણ (૭) દોરવણી નીતિકથા સ્ત્રી. (સં.) બોધવાર્તા; ‘ફેબલ' નીતિકુશલ વિ. (સં.) (-ળ) વિ. રાજનીતિમાં કુશળ નીતિગ્રંથ પું. (સં.) નીતિ વિશે ગ્રંથ; સદાચારણનો બોધ આપતું પુસ્તક
નીતિજ્ઞ વિ. (સં.) નીતિ જાણનાર; નીતિકુશળ [સિદ્ધાંત નીતિતત્ત્વ ન. (સં.) નૈતિક કે નીતિ વિશેનું તત્ત્વ કે રહસ્ય યા નીતિદોષ પું. (સં.) નીતિ વિચારવામાં કે આચરવામાં થતો દોષ [બુદ્ધિપૂર્વકનું સદારણ નીતિધર્મ પું. નીતિ અને ધર્મ; નીતિરૂપી ધર્મ (૨) ધર્મનીતિનાશ પું. નીતિનો નાશ; દુરાચારની અવિધ નીતિનિપુણ વિ. (સં.) રાજનીતિમાં કુશલ નીતિનિયમ પું. (સં.) સદાચરણ બતાવતો નિયમ નીતિનિયંત્રક યું. (સં.) નીતિ વિશે નિયંત્રણ કે નિયમન
|નીમહકીમ
કરનાર; ‘સેન્સર’ [ક૨વું તે; ‘સેન્સરશીપ’
નીતિનિયંત્રણ ન. (સં.) નીતિ વિશે નિયંત્રણ કે નિયમન નીતિનિષ્ઠ વિ. (સં.) સદાચરણમાં શ્રદ્ધાવાળું નિતિનિષ્ઠા સ્ત્રી. (સં.) સદાચરણમાંની આસ્થા નિતિપથ પું. (સં.) સદાચરણનો માર્ગ નીતિપરાયણ વિ. નીતિયુક્ત; નીતિમાં દૃઢ નીતિપાઠ પું. (સં.) નીતિવિષયક બોધ-ઉપદેશ; ‘મોરલ’ નીતિપૂર્ણ વિ. (સં.) સંપૂર્ણ રીતે સદાચારી અનૈતિક નીતિબાહ્ય વિ. (સં.) અનીતિવાળું; નીતિથી વિરુદ્ધ; નીતિબુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) સદાચરણ વિશે વિવેકવિચાર નીતિબોધ છું. (સં.) સદાચરણનો બોધ-જ્ઞાન કે ઉપદેશ નીતિભંગ પું. (સં.) નીતિનો ભંગ-તેનું ઉલ્લંઘન; સદાચરણ
વિષયકનિયમોનોત્યાગ [થયેલું; અનૈતિક; દુરાચારી નીતિભ્રષ્ટ વિ. (સં.) નીતિ કે સદાચારમાંથી ચળેલું-ભ્રષ્ટ નીતિમત્તા સ્ત્રી. નીતિમાન હોવું તે નીતિમાન, નીતિયુક્ત વિ. (સં.) નીતિવાળું; સદાચારી નીતિરીતિ સ્ત્રી. (સં.)નીતિઅનેરીતિ; ચાલચલગત; સદાચાર નીતિવિદ વિ. (સં.) નીતિ-નિયમોનું જાણનાર; નીતિજ્ઞ નીતિવેત્તા પું. (સં.) નીતિજ્ઞ; નીતિકુશળ નીતિશાસ્ત્ર ન. (સં.) સદાચરણના નિયમનું શાસ્ત્ર (૨)
રાજનીતિશાસ્ત્ર; ‘પોલિટિક્સ'
નીતિશાસ્ત્રી પું. (સં.) નીતિશાસ્ત્ર જાણનાર [નીતિમાન નીતિશુદ્ધ વિ. (સં.) નીતિમાં કે નીતિ દૃષ્ટિએ બરોબર; નીતિશૂન્ય વિ. (સં.) નીતિના ખ્યાલ વિનાનું; અનીતિમાન નીતિસૂત્ર ન. નીતિનું-નીતિવાચક સૂત્ર; ‘મૅક્સિમ’ નીપજ સ્ત્રી. (નીપજવું પરથી) પેદાશ; ઊપજ; ઉત્પન્ન;
નીપજે તે (૨) લાભ; ફાયદો; નફો નીપજવું અ.ક્રિ. (સં. નિષ્પદ્યતે, પ્રા. નિપજ્જઇ) પેદા થવું; ઊપજવું; ઉત્પન્ન થવું (૨) બનવું; પરિણામ આવવું (૩) લાભ થવો; નફો થવો [જવું નીપટવું અક્રિ. આટોપવું; પૂરું કરવું; પતાવવું (૨) ઝાડે નીપનવું અ.ક્રિ. નીપજવું; પેદા થવું નીપવવું અક્રિ. નિપજાવવું; ઉત્પન્ન કરવું નીભવું અક્રિ. નભવું; ટકવું
નીમ પું. (સં. નિયમ, પ્રા. નિઅમ) નેમ; નિયમ; વ્રત; પ્રતિજ્ઞા (૨) ભૂતપ્રેત વગેરેને અપાતો બિલ (૩) રીત; રૂઢિ; રસમ
નીમ વિ. (ફા. સર. સં. નેમ) અડધું [રીઠું થવું; સિદ્ધ થવું નીમડવુંઅ.ક્રિ. નીવડવું; નક્કી થઈ પ્રકટ થવું (૨) ઘડાઈને નીમપત્ર હું. અર્ધસરકારીપત્ર; ‘ડી.ઓ.’ નીમવું સ.ક્રિ. (સં. નિયમયતિ, પ્રા. નિઅમઇ) કામ કે પદ ઉપર સ્થાપવું (૨) નિયોજવું; ધોરણ બાંધી આપવું નીમવૈઘ(૬) પું. ઊંટવૈદ્ય વિધ નીમહકીમ પું. હકીનું અડધુંપડ્યું જ્ઞાન ધરાવનાર; ઊંટ

Page #494

નીમે
૪૭e
નુકસાનકર્તા, નુકસાનકારી-રક) નીમે ક્રિ.વિ. અડધે ભાગે; અડધોઅડધ
નીલગિરિ પું. દક્ષિણ ભારતનો એ નામનો પર્વત નીમેનીમ વિ. અડધોઅડધ [પોશાક; વરરાજનો જામો નીલગીરી ન. એ નામનું ઝાડ નીમો ૫. (ક.) વરરાજાને પહેરવાનો એક જાતનો નીલતા સ્ત્રી. (સં.) નીલ રંગનું હોવું તે નીયત સ્ત્રી. દાનત; વૃત્તિ
નીલમ ન. (ફા.) નીલા રંગનું રત્ન; નીલમણિ; લીલમ નીર ન. (સં.) પાણી; જળ (૨)(લા.)દમ; કસ (૩) આંસું નીલમણિ . (સં.) નીલમ; લીલમ નિરીરન્યાય પું. (સં.) હંસ જેમ પાણીવાળા દૂધમાંથી નીલરંગી વિ. નીલ રંગનું, આસમાની ભૂરા રંગનું
દૂધ પી લે છે અને પાણી રહેવા દે છે તેવો ન્યાય; નીલવર પુ. ગળીની ખેતી કરાવનારો (અંગ્રેજ) જમીનદાર સારગ્રાહી વૃત્તિ
નીલાશ સ્ત્રી. આછું નીલાપણું, નીલાઈ નીરક્ષીર વિવેક પું. (સં.) સારાસારનો ખ્યાલ નીલાંબર ૫. (સં.) બલરામ (૨) વિ. વાદળી કે શ્યામ નીરખ સ્ત્રી. નીરખવું તે; નિરીક્ષા
રંગનું વસ (૩) આસમાની રંગનું વસ્ત્ર પહેર્યું હોય તેવું નીરખવું. બજારભાવ (ચાલુ ભાવતાલ)
નીલિમા સ્ત્રી. (સં.) ભૂરાપણું; આસમાની ઝાંઈ નીરખવું સક્રિ. (સં. નિરીક્ષતે, પ્રા. નિરખઈ) બરાબર નીલી સ્ત્રી. (સં.) ગળી (૨) એક જાતની વાદળી માખી
જોવું; નિરીક્ષણ કરવું; નિહાળવું સ્વિચ્છ નીલું વિ. નીલ રંગનું (૨) લીલું નીરજ ન. (સં.) જલજ; કમળ (૨) ઇંદીવર (૩) વિ. નીલોત્પલન. (સં.) ભૂરું કમળ [ગાય પરણાવવાની ક્રિયા નીરણ ન. (દ. નીરણ) નીરેલું તે-ઘાસ
નીલોતાહ પું. (સં. નીલ+ઉદ્વાહ) મરનાર પુરુષની પાછળ નીરદ ન. પું. (સં.) વાદળ; મેઘ
નીવડવું અક્રિ. (સં. નિવૃત, પ્રા. નિવડ-નિવ્વડ ઉપરથી નીરધારા સ્ત્રી. (સં.) પાણીની ધાર (૨) આંસુની ધાર નામધાતુ) નીમડવું; નક્કી થઈ પ્રગટ થવું; ઘડાઈને નીરમ ન. વહાણને પાણીમાં સરખું રાખવાને રખાતું વજન રીટું થવું; સિદ્ધ થવું (૨) કસોટીમાંથી પાર ઊતરવું નીરવ વિ. (સં.) શાંત; અવાજ વિનાનું
નીવળ ન. (પ્રા. નિવ્વલ=જુદું પાડવું) દહીંમાંથી કાઢી નીરવતા શ્રી. અવાજરહિતતા; શાંતિ
લીધેલું પાણી નીરવું સક્રિ. (સં. નિગરયતિ, નીરઈ) ઢોરને ઘાસ નાખવું નીવાર ૫. (સં.) નવાર; સામો (એક ધાન્ય); મોરૈયો (૨) મારવું; ધીબવું.
નીવિ, (-વ) સ્ત્રી. (સં.) સ્ત્રીઓ કમ્મરે પહેરવાના નીરસ વિ. (સં.) રસ વગરનું (૨) શુષ્ક; સકું (૩) લૂખું લૂગડાને જે ગાંઠ વાળે છે તે (૨) મૂડી; ભંડાળ (૩)
(૪) સ્વાદ વિનાનું, બેસ્વાદ (શુષ્કતા ગોળ, ઘી, દૂધ વગેરે ન ખાવાનું જૈનોનું એક વ્રત નીરસતા સ્ત્રી. (સં.) રસનો અભાવ; રસહીનતા (૨) નીસરવું અક્રિ. (સં. નિસ્સરતિ, પ્રા. નિસરઈ) નીકળવું નીરંગ વિ. (સં.) રંગ વગરનું (૨) પ્રકાશને રંગ છૂટા (૨) બહાર ફરવું પાડ્યા વિના પોતાનામાંથી પસાર થવા દેતું; નીહાર છું. (સં.) જુઓ નિહાર' તેિજસમૂહો; “નેબ્યુલા' એકોમેટિક
નીહારિકા સ્ત્રી. નિહારિકા; આકાશમાં ફરતા હવામય નીરંદ્ર વિ. છિદ્ર વિનાનું કાણા વિનાનું (૨) ઘન; આખું નીં(-નિ)ગળવું અ.ક્રિ. (સં. નિર્મલતિ, પ્રા. નિષ્ણલઈ) નીરાજન ન. (સં.), (-ના) સ્ત્રી. આરતી ઉતારવી તે નીગળવું; ટપકવું; ઝરવું નીરાપાન ન. નીરો પીવો તે
નીં-નિ)દ સ્ત્રી. (સં. નિદ્રા, પ્રા. નિદા) નિદ્રા; ઊંઘ નીરો પં. ખજૂરીમાંથી ઝરતો તાજો રસ (જેમાંથી તાડી બને) નીં(-નિદણ ન. (દ. નિંદિણી=નીંદવું તે) નીંદવું છે કે નીરો પં. (“નીરવું” પરથી) નીરણ; ચારો
નીંદી નાખેલું નકામું ઘાસ નીરોગ વિ. (સં.) તંદુરસ્ત; નિરામયી (નીરોગી અશુદ્ધ) નીં(-નિ)દર સ્ત્રી. નીંદ; ઊંઘ; નિદ્રા નીરોગતાસ્ત્રી, નીરોગપણું; તંદુરસ્તી (નિરોગિતા અશુદ્ધ) નિ(નિ)દવું સ.ક્રિ. (નીંદણ ઉપરથી) ખેતરમાંથી રોપાની નીલ વિ. (સં.) વાદળી રંગનું; આસમાની (૨) કાળા આસપાસનું નકામું ઘાસ ખોદી કાઢવું
રંગનું; શ્યામ (૩) ૫. ગળીનો છોડ (૪) સેવાળ નીં(-નિ)દામણ ન. (-ણી) સ્ત્રી. નીંદવાની મજૂરી (૨) (૫) વાછરડાનું પૂજન (૬) રામની વાનરસેનાનો ખેતરમાંથી નીકળેલ નેદ; નીંદણ એક સેનાપતિ
નીં-નિ)ભર વિ. (૨) ક્રિવિ. (સં. નિર્ભર, નિર્ભર) નીલ સ્ત્રી. નાઈલ નદી (૨) વહેલ નામની માછલી મૂંઝાઈ ગયેલું; દબાઈ ગયેલું; મૂઢ નીલકંઠ પં. (સં.) મહાદેવ; શિવ (૨) મોર; મયૂર (૩) નીં(-નિ)ભાડો છું. નિમાડો; કુંભારની ભઠ્ઠી; પકવવા ચાસ પક્ષી
ગોઠવેલાં માટીનાં વાસણનો ઢગલો નીલકંઠમણિ . (સં.) નીલમ
નુક્સાન ન. (અ.) ખાધ; બગાડ; હાનિ (૨) ગેરફાયદો નીલગાય સ્ત્રી. ભૂરા રંગની ગાય જેવું એક વન્ય પ્રાણી નુક્સાનકર્તા, નુકસાનકારી (-૨) વિ. હાનિ કરનારું

Page #495

નુકસાની
નુક્સાની સ્ત્રી. નુકસાન (૨) નુકસાનનું વળતર કે ભરપાઈ (૩) વિ. નુકસાનવાળું [શેરીનું નાકું નુક્કડ કું. અંત; છેડો (૨) પાતળી; અણી; નોક (૩) નુકતી સિ. રાજગરાના લોટની ખાંડ પાયેલી એક મીઠાઈ નુકતેચીન વિ. (અ. નુક્તહ+ફા. ચીન) બીજાનાં છિદ્ર શોધનારું કે ટીકા કરતું [કરવાનું કામ નુકતેચીની સ્ત્રી. બીજાનાં છિદ્ર શોધવાની કામગીરી કે ટીકા નુક્તો પું. (ફા.) ફારસી-અરબી લિપિમાં શબ્દની ઉપર
કે નીચે મુકાતું ટપકું-બિંદુ (૨) કોયડો; ટુચકો (૩) બુટ્ટો; તર્ક (૪) ટીખળ (૫) કૌતુક ઉત્પન્ન કરનારો પ્રસંગ (૬) યુક્તિ; હિંમત
નુજૂમી વિ. (અ.) નજૂમી; જ્યોતિષને લગતું દેખાડો નુમાઇશ સ્ત્રી. (ફા.) પ્રદર્શન (૨) સજાવટ (૩) વ્યર્થ નુસખો પું. (ફા.) વૈદ દરદીને દવા લખી આપે તે કે
તેનો કાગળ; ‘પ્રિસ્ક્રિપ્શન' (૨) આબાદ; ઇલાજ; ઉપાય (૩) (લા.) યુક્તિ (૪) ટુચકો "નું અનુ. છઠ્ઠી વિભક્તિનો પ્રત્યય (વ્યા.) નૂગટું વિ. નગરું; ગુરુ વિનાનું; નગણું (૨) નઘોરું;બેશરમ નૂડલ પું.બ.વ. (ઈં.) ઘઉંની સેવ (૨) પું. ભોમિયો નૂતન વિ. (સં.) નવું; નવીન; નવલ (૨) તરતનું; તાજું નપુર ન. (સં.) નેપુર; ઝાંઝર [લઈ જવાની) લાગત નૂર ન. ભાડું; (વહાણ, રેલગાડી વગેરેમાં માલ લાવવા નૂર ન. (અ.) તેજ; પ્રકાશ (૨) શક્તિ; ઓજ નૂરબખ્શ વિ. (અ., ફા.) પ્રકાશ આપનાર નૂરાની વિ. (ફા.) ઉજ્જવળ; ચમકદાર[જાતનું એક પક્ષી નૂરી વિ. (સં.) નૂરવાળું; તેજસ્વી (૨) સ્ત્રી. પોપટની નૃપું. (સં.) ન૨; માણસ (સમાસમાં. જેમ કે, નૃપતિ) તે નૃત્ત ન. (સં.) તાલ અને લય સાથે અભિનયપૂર્વક નાચવું નૃત્ય ન. (સં.) નાચ; નર્તન; નાચવું તે; ‘ડાન્સ’ [વિદ્યા નૃત્યકલા (સં.) (-ળા) સ્ત્રી. નાચવાની કળા; નૃત્ય વિશેની નૃત્યકાર પું. નૃત્ય કરનાર; નાચનાર; નર્તક નૃત્યગીત ન. (સં.) નૃત્યનું-નૃત્ય સાથે ગાવાનું ગીત નૃત્યનાટિકા સ્ત્રી. (સં.) નૃત્ય દ્વારા ભજવાતું નાટ્ય; ‘બૅલે’ નૃત્યશાલા(-ળા) સ્ત્રી. (સં.) નાચવાની જગ્યા (૨) નૃત્ય શીખવતી શાળા [ઉત્સવ; ‘બૉલ’ નૃત્યસમારંભ પું. (સં.) (સમૂહમાં) નૃત્યનો સમારંભ કે નૃદેવ(તા) પું. (સં.) બ્રાહ્મણ નૃદેહ પું. (સં.) માનવદેહ
નૃપ, (તિ) પું. (સં.) રાજા; રાજવી નૃપાત્મજ પું. (સં.) રાજકુમાર નૃપાલ (સં.) (-ળ) પું. રાજા; રાજવી નૃપાસન ન. (સં.) રાજગાદી
નૃપેંદ્ર પું. (સં.) મહારાજા; મોટો રાજા [મહેમાનગીરી નૃયજ્ઞ પું. (સં.) પંચયજ્ઞમાંનો એક; આતિથ્ય-સત્કાર;
૪૦૮
[નેગિયો
નૃલોક પું. (સં.) માનવવિશ્વ (૨) પૃથ્વી; મનુષ્યલોક નૃવંશ પું. (સં.) માનવવંશ; જુદી જુદી જાતિઓનો વંશ;
માનવજાતિ
નૃવંશવિઘા સ્ત્રી. નૃવંશશાસ્ત્ર ન. માનવજાતિઓના
ગુણધર્મ ચર્ચતું શાસ્ત્ર; ‘ઍન્થ્રોપોલોજી’; જાતિમીમાંસા નૃવિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) નૃ-મનુષ્ય વિશેની વિદ્યા; નૃવંશવિદ્યા; ‘એન્થ્રોપોલૉજી’
નૃશંસ વિ. (સં.) ક્રૂર; ઘાતકી (૨) પું. નરાધમ નૃસિંહ પું. (સં.) રાજા (૨) સિંહ જેવો પરાક્રમી માણસ (૩) નૃસિંહાવતાર
નૃસિંહાવતાર પું. વિષ્ણુનો ચોથો અવતાર [તથા ને સંયો. (સં. અન્યદપિ, પ્રા. અન્નવિ-અન્નઇ) અને; ને અનુ. બીજી તથા ચોથી વિભક્તિનો પ્રત્યય (૨) ત્રીજી
કે સાતમી વિભક્તિના (સ્ત્રીલિંગ વગરના) નામ જોડે આવતા છઠ્ઠી વિભક્તિવાળા શબ્દનો પ્રત્યય. ઉદા. ‘દમયંતી પિતાને ઘેર ગઈ.’
ને ક્રિ.વિ. વાક્ય કે આજ્ઞાર્થક ક્રિયાપદને અંતે વપરાય છે ત્યારે ‘આગ્રહ’ ‘ખરેખરપણું' એવો ભાવ ઉમેરે છે. ઉદા. ‘બેસ ને.' (૨) પ્રશ્નાર્થ ક્રિયાપદ જોડે હકાર સૂચવે છે. ઉદા. ‘તમે બોલ્યા હતા ને !' ને સ્ત્રી. હોકાળની નળી; નેચો નેઇલકટર ન. (ઈં.) નખ કાપવાનું સાધન; નિખયું નેઇલપૉલિસ સ્ત્રી. (ઈં.) નખ રંગવાનું દ્રવ્ય નૈક વિ. (હ્રા.) પ્રામાણિક; સાચું; ન્યાયી (૨) નીતિમાન;
સદ્ગુણી (૩) ધાર્મિક (૪) સ્ત્રી. નેકી; ન્યાયીપણું (૫) પું. કદ; મર્યાદા; પ્રમાણ (૬) ભાવ; દર નેકટાઈ સ્ત્રી. (ઈં.) યુરોપી પહેરવેશમાં ગળે બંધાતી એક પટી; ‘ટાઈ’
નેકદિલ વિ. નેક દિલવાળું; પ્રામાણિક નેકદિલી સ્ત્રી. પ્રામાણિકતા નૈકનજર સ્ત્રી. ચોખ્ખી દાનત; કૃપાદૃષ્ટિ નેકનામ, (oદાર) વિ. નેકી માટે પ્રખ્યાત; ભારે પ્રખ્યાત (૨) એક માનવાચક શબ્દ કે ઇલકાબ નેકનિયત સ્ત્રી. નેક કે સાચી યા સારી નૈયત-દાનત; નેકદિલી; પ્રામાણિકતા
નેકલેસ પું. (ઇ.) (ગળાનો) હાર કે કંઠો – એક આભૂષણ નેકી સ્ત્રી. (ફા.) પ્રામાણિકપણું; ઈમાનદારી (૨)
ભલાઈ; સજ્જનતા (૩) સદાચાર; સર્તન (૪) (રાજા, મહારાજા પધારે ત્યારે ઉચ્ચારાતાં) સ્તુતિનાં વચન; છડી પોકારવી તે
નેકીદાર પું. નેકી પોકારનાર; છડી પોકારનાર નેગ પું. સ્નેહ; સંબંધ (૨) ઠાકોરજીને ધરાવાતો નિત્યનો
ભોગ-નૈવેદ્ય
નેગિયો છું. દૂત; કાસદ; સંદેશવાહક

Page #496

નેગેટિવ ૪૯
નેરેટોલૉજી નેગેટિવ વિ. (ઈ.) નકારાત્મક (૨) સ્ત્રી. ફોટોગ્રાફની તેનું સાધન
ઊલટી છાપ, જેના પરથી ફોટાની નકલ નીકળે તે નેતૃત્વ ન. (સં.) નેતાપણું; નેતાગીરી; આગેવાની
કાચની કે કચકડાની પટ્ટી (૩) ઋણતાર નેત્ર ન. (સં.) આંખ; લોચન ત્રિરૂપી કમળ નેચર છું. (ઇ.) સ્વભાવ, પ્રકૃતિ (૨) સ્ત્રી. કુદરત; પ્રકૃતિ નેત્રકમલ(ળ) ન. (સં.) કમળ જેવું (સફેદ) નેત્ર; નચર-ક્યોર સ્ત્રી. (ઈ.) નિસર્ગોપચાર; કુદરતી સારવાર નેત્રકામણ ન. આંખનો જાદુ નેચરલ વિ. (ઇ.) સહજ; નૈસર્ગિક
નેત્રચ્છેદ ૬. આંખની તે તે પાંપણ નેચરાલિઝમ પું, ન. (ઈ.) પ્રકૃતિવાદી; વાસ્તવવાદી નેત્રદર્પણ ન. આંખના ડોળાનું ત્રીજું પડ; “રેટિના નેચરોપથી સ્ત્રી, (ઇ.) કુદરતી ઉપચાર શાસ, નિસર્ગોપચાર નેત્રપટ છું. (સં.) આંખનો અંદરનો પડદો, જયાં પ્રકાશનું નેચો છું. હુક્કાની ચૂંછળાંવાળી નળી
- કિરણ પડે છે; રેટિના [કરવાની કળા નેજવું ન. છાપરાની પાંખ-મોભિયાનો ટેકો
નેત્રપલ્લવી સ્ત્રી. (સં.) આંખના અણસારાથી વાતચીત નેવું સ.કિ. આંખ પર નેજવા પેઠે હાથ રાખીને જોવું નેત્રમણિ પં. (સં.) આંખમાં મુકાતો એક પ્રકારનો કાચ નેજારા પુ.બ.વ. (અ. નજાર) નિજારા; કટાક્ષ નેત્રમલ પં. (સં.) (-ળ) પું. આંખના ચીપડા નેજુંન. (-જો) ૫. (ફા.) વાવટો; નિશાન (૨) બરછી (૩). નેત્રરોગ પં. (સં.) આંખનો રોગ-વ્યાધિ
ભાલાનું ફળું (૪) હુક્કાનીચલમ રાખવાની ઊભીનળી નેત્રવૈદ્ય સ્ત્રી. (સં.) આંખનો વૈદ, દાક્તર [કહેવું તે નેટ ક્રિ.વિ. નક્કી; ખચીત; ચોક્કસ
નેત્રસમસ્યા સ્ત્રી. (સં.) નેત્રપલ્લવી; આંખથી સમસ્યામાં નેટ વિ. (ઈ.) બાદ જતાં બાકી રહેલું ચોખ્ખું બચેલું નેત્રોજન ન. (સં.) આંખનું આંજણ; મેશ (૨) સુરમો નેટ સ્ત્રી, જાળીદાર કપડું કે પડદો (૨) જાળ નેત્રાંબુ ન. (સં.) આંસુ; અશ્રુ નેટ ન. ખાસ પ્રકારના વિમાનની જાત
નેત્રિક ન. પિચકારી નેટવર્ક ન. (ઈ.) માળખું; તંત્ર-વ્યવસ્થા
નેત્રી સ્ત્રી. (સં.) સ્ત્રી-નેતા (૨) વિ. નેત્રવાળું નેટાં નબ.વ. (-ટી) સ્ત્રી. (સં. નૈકટ્સ, પ્રા. નિઅટ્ટઅ) નેન ન. (સં. નયન) નેણ; નયન; નેત્ર; આંખ ખણખોદ (૨) બારીક તપાસ
નેપથ્ય ન. (સં.) રગભૂમિનો પડદો (૨) તેની પાછળનો નેટાં ન.બ.વ. લીંટના સેડાં
ભાગ, જ્યાં રહી નટો કપડાં બદલે છે. (૩) વા; નેટિવ વિ. (ઇ.) સ્વદેશનું; સ્વદેશી; દેશનું અસલ વતની પોશાક, વેશભૂષા
(૨) ગોરાઓનાપરરાજયનું ગુલામ બિનગોરું (માણસ). નેપાળો છું. રેચક બીવાળી એક વનસ્પતિ નેટિવ લૅન્ડ સ્ત્રી. (ઇ.) સ્વદેશ; જન્મભૂમિ નેપુર ન. (સં. નૂપુર) ઝાંઝર પિત્તાંની એક રમત નેટિવિઝમ પું, ન. (ઇ.) દેશીવાદ; સ્વદેશીવાદ નેપોલિયન પં. (ઈ.) ફ્રાન્સનો એક મહાપુરુષ (૨) સ્ત્રી. નેઠવું અ.ક્રિ. હારી જવું (૨) હઠવું; હટી જવું નેપ્લિન છું. (ઇ.) નાનો ટુવાલ (હાથ, મોં માટે) નેઠવું સક્રિ. નાશ કરવો (૨) બદલાવી લેવું ને...(-ટ્યૂ)ન !.(ઇં.) સૂર્યમાળાનો એક દૂરનો ગ્રહ; બેઠો છું. (સં. નિષ્ઠા, પ્રા. નિદ્રા) ઠામઠેકાણું; પત્તો; ધડો વરુણ (ખ.) [(હિમાલયનો) એક પહાડી પ્રદેશ (૨) છેડો; અંત (૩) દઢતા
નેફા પં. (સં.) ભારતના ઈશાન ખૂણે આવેલો નેહું વિ. (સં. નિકટ, પ્રા. નિઅડ) પાસેનું; નજીકનું નેફો પુ. (ફા.) જેમાં નાડું નાખવામાં આવે છે તે ચણિયા ને કિ.વિ. પાસે; નજીક (ખણખોદ); સ્નેહ; હેત કે સુરવાલની ખોલ નેડો છું. (સં. સ્નેહ, પ્રા. નેહ) નેહ; પ્રેમ; નેટાં નેબર છું. (ઇ.) પડોશમાં રહેનાર; પડોશી નેણ ન. (સં. નયન, પ્રા. નયણ) નયન; નેન; આંખ નેબ્યુલા સ્ત્રી. આકાશગંગા; નહારિકા નેતર ના એક જાતનો વેલો અને તેની સોટી; વેતસ નેમ સ્ત્રી. નિશાન (૨) હેતુ (૩) ધારણા; આશય નેતરું ન. (સં. નેત્રક, પ્રા. નેત્રઅ) વલોણાનું દોરડું તેમ છું. (સં.) અર્ધ ભાગ (૨) નિયમ; વ્રત; પ્રતિજ્ઞા (૩) નેતા પું. (સં.) આગેવાન; નાયક, અગ્રણી; દોરનાર; રૂઢિ; ચાલ; રસમ
[પૈડાંનો પરિઘ અગ્રેસર (૨) જાસૂસ; ગુપ્તચર
નેમિ, (-મી) સ્ત્રી. (સં.) કૂવા ઉપરની ગરગડી (૨) નેતાગીરી સ્ત્રી. આગેવાની (૨) જાસૂસી [કે વ્યવસ્થા નેમિ(-મી)નાથ પું. (સં.) જૈનોના વર્તમાન ચોવીસ નેતાશાહી સ્ત્રી, જેમાં નેતાનું અતિ વર્ચસ હોય એવી સ્થિતિ તીર્થકરોમાંના બાવીસમા
[પાસે નેતિ ક્રિ.વિ. (સં.) એ નહિ (૨) એટલું બસ નહિ, શૂન્ય, નેરું (સર. નેહું) વિ. પાસેનું; નજીકનું (૨) ક્રિ વિ. નજીક;
કશું જ ન હોય એવું; શૂન્ય [વાદ; શૂન્યવાદ નેરું ન. નાનું વાંથું; નેરડું નેતિવાદ પું. (સં.) સત્ય વિશે નેતિ નેતિ' કહેતો કે માનતો નેરેટર છું. (ઇ.) પ્રવક્તા; કથક નેતી સ્ત્રી. (સં.) હઠયોગની નાક માટેની એક ક્રિયા કે બૅરેટૉલૉજી સ્ત્રી. ન. કથનશાસ્ત્ર

Page #497

નરેશન ૪૮
/નોકરી નરેશન ન. (ઈ.) વિવરણ (૨) કથન
નૈમિક વિ. ૫. વેદનો જ્ઞાતા નેરોગેજ પું. (ઇ.) એક મીટર કરતાં ઓછી પહોળાઈ નૈતિક વિ. (સં.) નીતિ સંબંધી; -ને લગતું (૨) નીતિવાળું ધરાવતો રેલમાર્ગ
નૈતિકતા સ્ત્રી, (ઈ.) સદાચાર; પ્રામાણિકતા નેકટર ન. (ઇ.) નખ કાપવાનું સાધન
નૈપુણ્ય ને. (સં.) નિપુણતા; કાબેલિયત, કૌશલ નેવ(-q) ન. (સં. નીવ્ર, પ્રા. નિવ્વ) નળિયું (૨) નૈમિત્તિક વિ. (સં.) ખાસ નિમિત્તને કારણે કરવાનું કે કરેલું
છાપરાના છેડા ઉપરનાં નળિયાં, જેમાંથી પાણી બહાર (કર્મનો એક પ્રકાર) (૨) પ્રાસંગિક; આગંતુક (૩) પડે છે તે (૩) તેમાંથી પડતું પાણી
ન. નિમિત્તને લઈને થતું કાર્ય નેવર ન. નેપુર; ઝાંઝર
નૈમિષ વિ. (સં.) ક્ષણિક ક્ષણવાર; ક્ષણમાત્ર નેવલ વિ. (ઇં.) દરિયાઈ લશ્કરને લગતું
નૈમિષારણ્ય ન. (સં.) કુરુદેશમાંના પુરાણા એક પવિત્ર નેવલઆર્મી સ્ત્રી, (ઈ.) દરિયાઈ સેના
અરણ્યનું નામ નેવલફોર્સ સ્ત્રી. (ઈ.) દરિયાઈ સેના
નિયત સ્ત્રી. (અ) દાનત; વૃત્તિ; ઈરાદો; નિયત નેવલે કિ.વિ. (નેવલું) નેવે; નેવાંએ
નૈયાષિક વિ. (સં.) ન્યાયને લગતું (૨) પં. ન્યાયશાસ નેવી સ્ત્રી, ન. (ઈ.) નૌકાદળ; જળસેના
જાણનાર; તાર્કિક ન્યાયશાસ્ત્રી નેવુ વિ. (સં. નવતિ, પ્રા. નવઇ, નઇ) એંશી વત્તા મૈયું ન. નહિયું; નખને લગતી ચામડીનો ભાગ; નખનું
દસ (૨) પં. નેવુનો આંકડો કે સંખ્યા; “૯૦' મૂળ; નહિયું (૨) છાશ ફેરવતાં ડેરને બંધાતી દોરી નેવું ન. (સં. નીવ્ર) નળિયું (૨) છાપરાના છેડા ઉપરનાં (૩) વેલમાં ફૂલ આવ્યા પછી એમાં જામતું જતું તદન નળિયાં જેમાંથી પાણી બહાર પડે છે તે
કાચું નાનું ફળ નેવ્યાસી,(સી) વિ. (સં. નવાશીતિ, પ્રા. નવા સીઇ) અંશી નૈરાશ્ય ન. (સં.) નિરાશા, નિરાશ હોવું તે
વત્તા નવ (૨) પં. નેવ્યાશીનો આંકડો કે સંખ્યા; ૮૯ નઈતી સ્ત્રી. (સં.) દુર્ગા (૨) નૈઈત્ય દિશા (૩) નેશન સ્ત્રી. (ઈ.) રાષ્ટ; કોઈ અમુક દેશમાં વસતી સમસ્ત - યમરાજાની પત્ની પ્રજ
નિર્ઝન્ય વિ. (સં.) પશ્ચિમ અને દક્ષિણ દિશા વચ્ચેનું (૨) નેશનલ વિ. (ઈ.) રાષ્ટ્રીય (૨) પ્રજાકીય
સ્ત્રી. એ દિશા કે ખૂણો નેશનાલિઝમ ન. (ઈ.) રાષ્ટ્રવાદ
નૈ8ત્યકોણ છું. (સં.) મૈત્ય ખૂણો નેશનાલિઝેશન ન. રાષ્ટ્રીયકરણ
નૈવેદ, (-ઘ) (સં. નૈવેદ્ય) ન. પ્રસાદ; દેવને ધરાવેલી નેશનાલિટી સ્ત્રી. (ઇં.) રાષ્ટ્રીયતા
ખાવાની વસ્તુ, નિવેદ (૨) (લા.) લાંચ નેશનાલિસ્ટ (.) રાષ્ટ્રવાદી; પ્રજાવાદમાં માનનારું નૈષધ, (૦નાથ) S. (સં.) નળરાજા (૨) વિ. નષધીય નેસ પુ. દરિયાની ખાડી (વહાણવટું)
વૈષ્કર્મ ન. (સં.) નિષ્કર્મપણું; કર્મબંધન વિનાની સ્થિતિ નેસ વિ. અપશુકનિયું (૨) કમનસીબ (૩) કંજૂસ; દરિદ્ર (૨) અનાસક્તિપૂર્વક કર્મત્યાગ નેસ, (ડો) છું. (સં. નિવેશ, પ્રા. નિવેસ) ભરવાડોએ નૈષ્ઠિક વિ. (સં.) નિષ્ઠાવાળું; શ્રદ્ધાવાળું
જંગલમાં બાંધેલાં ઝૂંપડાંનું ગામ (૨) ભરવાડનું ઝૂંપડું નૈષ્ઠિકતા સ્ત્રી. (સં.) નેષ્ઠિક હોવાપણું
(૩) ભરવાડનાં ઝૂંપડાંનો સમૂહ; ગોઠડું નૈસર્ગિક વિ. (સં.) કુદરતી; પ્રાકૃતિક નેસ્તનાબૂદ વિ. (ફા.) જડમૂળથી નાશ પામેલું (૨). નૈસર્ગિકતા સ્ત્રી. (સં.) કુદરતીપણું; સ્વાભાવિકતા પાયમાલ; નામશેષ
નોઇઝ-પોલ્યુશન ન. (ઇં.) અવાજનું પ્રદૂષણ નેસ્તી ૫. (દ. નેસન્જિ) મોદી
-નો અનુ. “નું છઠ્ઠી વિભક્તિના પ્રત્યાયનું પુંલ્લિગ રૂપ નેહ . (સં. સ્નેહ) પ્રેમ; સ્નેહ; વહાલ
નોક કું., સ્ત્રી. (ફા.) અણી; છેડો (૨) ટેક; વટ; વક્કર નેહ સ્ત્રી, (ફ. ને) હુકાની નળી: મેં
(૩) છટા; શોભા (૪) ઘાટ; મોખરો; મુખવટો નેહી વિ. સ્નેહી
નોક વિ. અનોખું; સુંદર નળ અપી, દૂકાની નળી
નોક(-ખ)દાર વિ. નોકવાળું; (અણી, ટેકકેછટા વગેરેવાળું) નેળ (સં. નલી) નળીના ઘાટનો સાંકડો ઊંડાણવાળો રસ્તો; નોકર છું. (ફા.) ચાકર (૨) સેવક; ખિદમતદાર
નેળિયું (૨) સાંકડી ગલી-નળી (૩) ગાડાવાટ નોકરડી સ્ત્રી, સ્ત્રીનોકર યા નોકરની સ્ત્રી નળચો છું. હુકાનો મેર
નોકરશાહી સ્ત્રી, નોકરોથી ચાલતું-નોકરોની કુલ સત્તાવાળું નેળિયું ન. લાંબો સાંકડો રસ્તો; નેળા
રાજતંત્ર કે સરકાર; “બ્યુરોક્રસી પિગારદાર નૈઋત વિ. (૨) સ્ત્રી. નૈક્ઝત્ય (દિશા)
નોકરિયાટ, (ત) વિ. નોકરી કરનારું (૨) પરાધીન (૩) નિકટ્ય ન. (સં.) નિકટપણું; સમીપતા
નોકરી સ્ત્રી, ચાકરી; સેવા

Page #498

નોકારસી
૪૮ ૧
(નૌકાદલ-ળ) નોકારસી સિ. બધા જૈનોનું સાથે કરાતું સામૂહિક ભોજન નોબલ વિ. (ઈ.) ઉદાત્ત (૨) ખાનદાન (૩) ભવ્ય; નોકાર, (૦મંત્ર) . જૈનોને જપવાનો એક મંત્ર; નવકાર; મહાન
તેિમાંથી અપાતું ઇનામ નૌકાર
ભિન્ન નોબેલ પ્રાઇઝ ન. (ઇ.) બર્નાર્ડ નોબેલ એક ફંડ સોંપેલું નોખું વિ. (સં. અન્યપક્ષક, પ્રા. નોખઅ) જુ; અલગ; નો બૉલ પું. (ઇ.) ક્રિકેટમાં નિયમ વિરુદ્ધ બોલ નંખાય તે નોઝણું ન. (સં. નિબળતે, પ્રા. નિવજઝઈ પરથી નોમ સ્ત્રી, નવમી તિથિ
નામધાતુ) દોહતી વખતે ગાયને પાછલે પગે બાંધવાનું નોમિનલ વિ. (ઇં.) સામાન્ય દોરડું; સેલો
નૉમિની છું. (ઈ.) નામ-નિયુક્ત; નામ-નિર્દિષ્ટ વ્યકિત નોટ સ્ત્રી. (ઈ.) સિક્કાને ઠેકાણે વપરાતો ચલણી કાગળ નૉમિનેશન ન. (ઇ.) નામ-નિર્દેશન; નામાંકન
(૨) નોંધ (૩) ચિઠ્ઠી (૪) કોરા કાગળની બાંધેલી નોરતાંન.બ.વ. (સં. નવરાત્રક, પ્રા. નવરત્તઅ) ઉપાસનાવહી; નોંધપોથી
ના નવરાત્રિના દિવસો; આસો, ચૈત્ર સુદ ૧ થી ૯ નોટઆઉટ વિ. (ઇ.) રમતમાં બહાર ન થયેલું; અપરાજિત નોરતું ન. નવરાત્રિમાંનો દરેક દિવસ નિહોરા; આજીજી નોટપેપર પું. (ઈ.) ચિટ્ટીપત્ર લખવાનો (પ્રાયઃ નામઠામ નોરો છું. (નોરા ઉપરથી) (બહુવચનમાં વપરાય છે.) છાપેલો પોતાનો અંગત) કાગળ
નોર્થ સ્ત્રી. (ઇં.) ઉત્તર દિશા નોટબુક સ્ત્રી (ઈ.) કોરા કાગળની બાંધેલી વહી;નોંધપોથી નૉર્થપોલ . (.) ઉત્તરધ્રુવ નોટરી . (ઇં.) દસ્તાવેજ તથા અન્ય કાયદાવિષયક કામ નૉર્મલ વિ. સમધારણ; નિયમિત (૨) સામાન્ય (૩) સહજ કરવાની સત્તા ધરાવતો અધિકારી
નૉલૅજ ન. (ઇ.) જ્ઞાન (૨) માહિતી નૉટાઉટ વિ. (ઈ.) રમતમાં આઉટ-બાદ નહીં થયેલું નૉવેલ સ્ત્રી, (ઈ.) નવલકથા (૨) વિ. નવાઈ ભરેલું નોટિસ સ્ત્રી. (ઇ.) ચેતવણી; સૂચના (૨) તે દેતું કાગળિયું નૉવેલેટ સ્ત્રી. (ઇ.) લઘુનવલ (૩) જાહેરાત; નિવિદા
નોવેલ્ટી સ્ત્રી. (ઇં.) નવીન વસ્તુ (૨) નવીનતા નોટિસ-બોર્ડન. (ઈ.) નોટિસ મૂકવાનું પાટિયું સ્વિરલિપિ નોસ્ટાલ્જિયા ૫. (ઈ.) ભૂતકાલીન ઝંખના; અતીતરાગ નોટેશનન. (ઈ.) સંગીતને સ્વરલિપિમાં ઉતારવું-લખવું તે; નોળ, (-ળિયો) ૫. (સં. નકુલ, પ્રા. નઉલ) એક નાનું નોતર સ્ત્રી. નોતરેલાં મહેમાનોનો સમૂહ (૨) મોસાળું ચોપગું પ્રાણી લઈને આવતો મહેમાનવર્ગ
નોળવેલ સ્ત્રી. એક વનસ્પતિ, વેલો (કહેવાય છે કે જે નોતરવું સક્રિ. (સં. નિમંત્રયતિ, પ્રા. નિવત્રઈ) આમંત્રણ સૂધીને નોળિયો સાપને મારતો હોવા છતાં એને સાપનું
આપવું; બોલાવવું; આવવા કહેણ મોકલવું (સારા ઝેર ચઢતું નથી.)(યોગની એક ક્રિયા (૨) કાવતર
પ્રસંગ પર કે ભોજન વગેરે માટે) નિમંત્રનું નોળીકર્મ ન. (સં. નૌલીકમ) પેટના નળ હલાવવાની નોતરિયું વિ. નોતરામાં આવેલું
નોંધ સ્ત્રી. (સં. નિબMાતિ, પ્રા. નિબંધઈનિઉધઈ ઉપરથી નોતરિયો છું. નોતરાં દેવાનું કામ કરનાર માણસ
નામધાતુ) ટાંચણ (૨) ટિપ્પણી; શેરો (૩) આપેલો નોતરું ને. આમંત્રણ (પ્રાયઃ જમવાનું); નિમંત્રણ માલ જેમાં વિગત સાથે નોંધાય છે તે ચોપડી (૪) નોંધારું વિ. (ન+આધાર) આધાર વગરનું; અનાધાર (૨) મોટા થાંભલાને કામચલાઉ ટેકો આપવા સાકરટીઓ આશ્રય વિનાનું, નિરાધાર
સાથે જડેલા ખીલા (૫) ટીપ; યાદી નોન-કો-ઓપરેટિવ વિ. (ઇ.) સહયોગ ન આપનારું નોંધણી સ્ત્રી. નોંધવાની ક્રિયા; ટાંચણ નોન-કૉગ્નિઝેબલ વિ. (ઈ.) માત્ર મેજિસ્ટ્રેટના વોરંટથી નોંધણી-કામદાર પું. નોંધણી કરનાર કર્મચારી પકડવી શકાય તેવું
નોંધણીદાર છું. નોંધણી કરનાર કર્મચારી નોનગેઝેટેડ વિ. (ઈ.) બિનરાજયપત્રિત; અનાજ્ઞાધિન નોંધણીપાત્ર વિ. નોંધવાલાયક; ધ્યાનપત્ર [‘રજિસ્ટર' નૉન-ડિલિવરી સ્ત્રી. (ઇ.) સોંપણી ન કરાય તેવી સ્થિતિ નોંધ(પોથી, વહી) સ્ત્રી. નોંધ કરવાની ચોપડી; નોન-વેજ ન, માંસાહાર; શાકાહારી નહીં તે
નોંધવું સક્રિ. નોંધ કરવી; નોંધમાં કે ધ્યાનમાં લેવું (૨) નોન-વેજિટેરિયન વિ. (ઈ.) માંસાહારી
લખાણમાં લેવું-લખવું; ટપકાવવું (૩) ચોપડા કે નોન-સ્ટોપ વિ. (ઈ.) વણથંભ્ય; લગાતાર (૨) નિરંતર રજિસ્ટરમાં લખવું (૪) (લા.) નજર ચોંટાડવી નોન્સેન્સ ઉદ્. (ઇ.) ભાવ, અર્થ કે મતલબ વિનાનું છે નોંધાઈ સ્ત્રી. નોંધણી કરવાની ફી-મહેનતાણું
એવું કહેવા માટેનો એક ઉદ્દગાર (૨) વિ. વાહિયાત નૌ સ્ત્રી, ન. (સં.) નૌકા; હોડી નોબત સ્ત્રી. (અ.) મોટું નગારું (૨) અમુક નક્કી વખતે નૌકા સ્ત્રી. (સં.) હોડી; નાવ (૨) વહાણ; જહાજ વગાડાતું ટકોરખાનું (૩) પાળી; વારો
નૌકાઘર ન. (સં.) હોડીમાં બનાવેલું ઘર નોબતખાનું ન. ટકોરખાનું; નોબત વગાડવાનું સ્થળ નૌકાદલ(ળ)ન. (સં.)નૌકાસૈન્ય; દરિયાઈસેના; નેવી

Page #499

અને નિરાળું
માલગરું
વિશ; કૃતાર્થ (૨)
નૌકાબળો ૪૮ ૨
[ પટવું નૌકાબળ ન. નૌકાસૈન્યનું બળ-તાકાત
ન્યાયસભા સ્ત્રી. (સં.) અદાલત; ઉચ્ચ અદાલત (૨) નૌકાર, (૦મંત્ર) પું. (સં. નમસ્કાર, પા. નમક્કાર- સુપ્રીમ કોર્ટ
નવકાર) જૈનોને જપવાનો એક મંત્ર; નવકાર ન્યાયાધીશ પં. (સં.) ન્યાય આપનાર અમલદાર; જજ નૌકારશી(-સી) સ્ત્રી. બધા જૈનો દ્વારા કરાતું સમૂહભોજન ન્યાયાધીશી સ્ત્રી. ન્યાયધીશનું કાર્ય અને તેમજ દરજ્જો નૌકાવિધા (સં.), નૌકાશાસ્ત્ર સ્ત્રી, ન. વહાણવટાનું શાસ્ત્ર ન્યાયાખ્યાય પં. (સં.) ન્યાય કે અન્યાય; ઇન્સાફ અને નૌકાસૈન્ય ન. દરિયાઈ લશ્કર; નૌકાદળ
ગેરઇન્સાફ
[વાદી; લિટિજન્ટ' નૌચાલન ન. (સં.) નૌકા ચલાવવી-હંકારવી તે ન્યાયાર્થી વિ. (સં.) (અદાલત પાસે) ન્યાય માગતું; નૌજન-જુ)વાન પુ. (ફા.) નવયુવક; નવજવાન ન્યાયાવતાર છું., વિ. (સં.) ન્યાયના અવતાર સમો - નૌટંકી ન. ઉત્તર પ્રદેશનું એક જાતનું લોકનાટ્યરૂપાળું અદલ ઇન્સાફ કરે એવો (માણસ, જજ) નૌતમ વિ. સં. નવતમ) તદન નૂતન (ર) (લા.) સુંદર; ન્યાયાસન ન. (સં.) ન્યાયાધીશને બેસવાનું સ્થાન; “બેન્ચ નૌપરિવહન ન. (સં.) વહાણ કે વિમાનનું માર્ગ-નિર્ધારણ ન્યાયિતા સ્ત્રી. (સં.) ન્યાયીપણું; ન્યાયી હોવું તે કરતી પદ્ધતિ
ન્યાયી, ન્યાય વિ. (સં.) બરાબર ન્યાય આપે એવું; નૌલી, (કર્મ, ક્રિયા) સ્ત્રી. નોળીકર્મ, એક યોગક્રિયા ઇન્સાફી (૨) વાજબી; ન્યાયપુર સર નૌયાન ન. (સં.) વહાણ વગેરે મારફત કરવાની કે કરેલી ન્યારું વિ. જુદું; નોખું (૨) અજાયબ; અનેરું, નિરાળું | મુસાફરી; નૌકાગમન (ર) વહાણ વગેરે
ન્યાલ વિ. નિહાલ; કૃતાર્થ (૨) પૈસાદાર (૩) સુખી નોશાહ ૫. (ફા.) નવા રાજા; વરરાજા
ખ્યાલગરું વિ. જાતે ઘસાઈને પણ બીજાનું ભલું કરે એવું; નૌસૈન્ય ન. (સં.) નૌકાસૈન્ય; દરિયાઈ લશ્કર; નૌકાદળ હિતકારી ન્યસ્ત વિ. (સં.) નાખી દીધેલું; ફેંકેલું (૨) વાસ - થાપણ ન્યાસ પું. (સં.) મૂકવું તે (૨) ચિહ્ન (૩) વિશ્વાસ ઉપર તરીકે મૂકેલું (૩) દોરેલું; ચીતરેલું
સાચવવા આપવું તે; થાપણ (૪) ત્યાગ (૫) મંત્ર ન્યાત સ્ત્રી. (સં. જ્ઞાતિ) નાત, જ્ઞાતિ, કોમ
અને વિધિ સહિત શરીરનાં જુદાંજુદાં અંગોને દેવોને ન્યાતજાત સ્ત્રી. ન્યાત અને જાત; કોમ (જ્ઞાતિબહિષ્કૃત સોંપવાં તે - એક ધર્મવિધિ ન્યાતબહાર વિ. ન્યાતમાંથી બહાર મુકાયેલું-બહિષ્કૃત; ચાળવું સક્રિ. નિહાળવું (૨) ધારીધારીને જોવું જાતીલું વિ. પોતાની જાતનું (૨) ન, ન્યાતનું માણસ ન્યુ વિ. (ઇં.) નવું; નવીન જાતીલો પં. ન્યાતનો માણસ
ન્યુક્લિઅર વિ. (ઈ.) અણુશક્તિ સંબંધી ન્યાય ૫. (સં.) ઈન્સાફ; ખરુંખોટું તપાસીને ફેંસલો કરવો ન્યુક્લિયસ ન. (ઇં.) પરમાણુની નાભી; કોષકેન્દ્ર
તે (૨) યોગ્યતા; વાજબીપણું (૩) ધારો; રિવાજ ન્યુટ્રિશન ન. (ઇ.) પોષણ (૪)દાંત; કહેવત. ઉદા. કાકતાલીયન્યાય(૫)પ્રમાણ ન્યુટ્રૉન ન. (ઈ.) એક જાતનો વીજાણુ દ્વારા વસ્તુની પરીક્ષા (૬) ન્યાયશાસ્ત્ર-દર્શન;તકશાસ્ત્ર ન્યુમરોલોજી સ્ત્રી. (ઇં.) અંકવિજ્ઞાન ત્રિદોષ; મૂંઝારો
(૭) નીતિ; સદાચાર [વિભાગ; “જ્યુડિશિયરી' ન્યુમોનિયા પું. (ઈ.) ફેફસાંના સોજથી આવતો એક તાવ; ન્યાયખાતું ન. ઈન્સાફખાતું; ન્યાયતંત્રનો વહીવટ સંભાળતો ન્યુરોલૉજિસ્ટ પુ. (ઇ.) મગજ, ચેતાતંતુઓ તથા કરોડન્યાયતંત્રન. (સં.) ન્યાય ચૂકવવા માટેની અદાલતી વ્યવસ્થા રજુને લગતા રોગોના નિદાન અને ચિકિત્સા કરનાર ન્યાયદર્શન ન. પડ્રદર્શનમાંનું એક; ગૌતમ ઋષિએ દાક્તર
ચિકિત્સા કરનાર દાક્તર પ્રવર્તાવેલું પ્રમાણશાસ્ત્ર; સંસ્કૃત તર્કશાસ
ન્યુરોસર્જન પું. (ઇ.) શસ્ત્રક્રિયા દ્વારા મગજના રોગોની ન્યાયદર્શી વિ. (સં.) ન્યાય બરોબર જુએ એવી દષ્ટિ- ન્યૂઝ(-સ) પું. (ઇં.) ખબર; સમાચાર સમજવાળું; ન્યાયી
ન્યૂઝ-સ)પેપર ન. (ઈ.) વર્તમાનપત્ર; છાપું; દૈનિકપત્ર ન્યાયનિષ્ઠ વિ. ન્યાયપરાયણ; ન્યાયી નિક, ન્યાયી ન્યુઝરીલ ન. (ઇ.) સમાચાર કે માહિતી આપતી ફિલ્મપટ્ટી ન્યાયપરાયણ વિ. (સં.) ન્યાયને આદર્શ માનીને ચાલનારું; ન્યૂયોર્ક છું. (ઇ.) એક પ્રખ્યાત શહેર ન્યાયમંદિર ન. અદાલત; કચેરી; “હાઇકોર્ટ
ન્યૂન વિ. (સં.) ઓછું; ઊણું (૨) સ્ત્રી, ન્યૂનતા ન્યાયમૂર્તિ છું. (સં.) મોટા (હાઈકોર્ટનો) જજ - ન્યાયાધીશ ન્યૂનતમ વિ. (ઇ.) સૌથી જૂન; તદ્દન જૂન ન્યાયમુક્ત વિ. (સં.) તર્કશુદ્ધ; “લૉજિકલ' [વર્તવું તે ન્યૂનતા સ્ત્રી. ઓછપ; ઊણપ ન્યાયવૃત્તિસ્ત્રી, (સં.)ન્યાયતોળવાની દાનત (૨)ન્યાયપૂર્વક ચૂનાધિક વિ. (સં.) ઓછુંવતું (૨) અસમાન ન્યાયશાસ્ત્ર ન. (સં.) જુઓ “ન્યાયદર્શન(૨) કાયદાનું ન્યૂપ્રિન્ટ કું. (ઈ.) અખબારી કાગળ
શાસ્ત્ર [(૨) અનુમાનશૃંખલા; “સોરાઇટીસ ન્યોછાવર વિ. (હિં.) કુરબાન કરેલું; ખેરાત (૨) ન. ન્યાયશ્રેણી સ્ત્રી. (સં.) ન્યાયપરંપરા; અનુમાન-શૃંખલા (પષ્ટિમાર્ગમાં) ભેટ

Page #500

૫)
૪૮૩
પ
૫ પું. (સં.) ગુજરાતી લિપિનો પહેલો ઔઠ્ય વ્યંજન ૫ પું. (સં.) સંગીતમાં પંચમ સ્વરની સંજ્ઞા [ભૂપ ૫ પું. ઉપપદ સમાસમાં ‘પા’નો આદેશ. જેમ કે, મધુપ; ૫ પ્રત્ય. (સં. ત્વ, પ્રા. પ્પ, ૫) વિશેષણ પરથી ભાવ
વાચક નામ બનાવતો પ્રત્યય. ઉદા. મોટપ, ઊણપ પઈ સ્ત્રી. છાપખાનાનાં નકામાં થયેલાં બીબાં [(પાઈ) પઈ સ્ત્રી. (‘પા’ ઉપરથી) જૂના પૈસાનો ત્રીજો ભાગ પઈ પું. (સં. પથિક) મુસાફર (૨) ન. પૈડું પકડ સ્ત્રી. પકડવું તે (૨) પકડવાની શક્તિ કે તેનો લાગ કે દાવ; સકંજો (૩) પકડવાનું એક ઓજાર પકડદાવ પું. એ નામની એક રમત પકડવું સ.ક્રિ. ઝાલવું; ગ્રહવું (૨) ધારણ કરવું; ધરી રાખવું (રંગ) (૩) નાસતું કે છટકી જતું રોકવું (૪) શોધી કાઢવું; ખોળી કાઢીને હાથ કરવું (ભૂલ) (૫) આકલન કરવું; મનથી પામવું (અર્થ; વાત) (૯) કેદ કરવું (ગુનેગાર માનીને) (૭) સપડાવવું પકડ-હુકમ પું. પકડવાનું સરકારી ફરમાન; ‘વોરન્ટ’ પકડાપકડી સ્ત્રી. ઉપરાઉપરી પકડવું-ધરપકડ થવી તે પકવવું સક્રિ. (સં. પચ્, પક્વ - પ્રા. પક્ક પરથી) રાંધવું
(૨) માટી વગેરેના વાસણને પાકું કરવા ભઠ્ઠીમાં નાખી તપાવવું (૩) પાકે એમ કરવું પકવાન ન. પકવાન્ત; તળીને બનાવેલી મીઠાઈ (૨) પાણીનો ઉપયોગ ન થયો તેવી તેવી દરેક મીઠાઈ પકવાન્ન ન. (સં.) રાંધેલું (પકાવેલું) અનાજ પકાઉ વિ. પકવવા જેવું (૨) પાક ઉપર આવેલું પકાવવું સ.ક્રિ. ‘પાકવું'નું પ્રેરક; પકવવું પકવું અક્રિ. ‘પાકવું’નું ભાવે પકોડાં ન.બ.વ. એક પ્રકારનાં ભજિયાં [વાની પકોડી સ્ત્રી. (સં. પક્વવટ, પ્રા. પક્કવડ) તળેલી એક પકોડું ન. ભજિયું [કાબેલિયત; હોશિયારી પક્કાઈ સ્ત્રી. ખંધાઈ; લુચ્ચાઈ (૨) પદ્માપણું (૨) પડ્યું વિ. (સં. પક્વ, પ્રા. પક્ક = પાકું દ્વારા) માહિતગાર; છેતરાય નહિ તેવું (૨) ખંધું (૩) પાકું; દૃઢ પડ્યું વિ. ન બોટાય એવી રીતે કરેલું - ઘીથી તળીને કે દૂધથી બાંધીને બનાવેલું (રાંધણું) પક્વ વિ. (સં.) રંધાવાથી પાકેલું; પાકું (૨) પાકટ; પુખ્ત (૩) રંધાયેલું (૪) જીર્ણ થઈ ગયેલું પક્વતા સ્ત્રી. (સં.) પક્વપણું (૨) પાકટતા પક્વાન્ત ન. (સં.) જુઓ ‘પકવાન’ પક્વાશય પું., ન. (સં.) જેમાં અન્ન પચવા ઉપર આવે છે તે અવયવ; જઠર; હોજરી
પક્ષ પું. (સં.) તરફેણ; બાજુ (૨) તડ; ભાગ; ‘પાર્ટી’
[પખવાજ
(૩) તકરારના પક્ષની એક બાજુ (૪) પક્ષપાત (૫) પખવાડિયું (૬) સાધ્ય જેને વિશે સિદ્ધ કરવાનું હોય તે (વ્યા.) (૭) સ્ત્રી. પાંખ (૮) સંબંધ (૯) પીંછું પક્ષકાર વિ. (૨) પું. પક્ષ કરનાર; ‘પાર્ટી’ (૨) તરફદારી
કરનાર; ‘એડવોકેટ’ (૩) વાદી કે પ્રતિવાદી પક્ષગત વિ. (સં.) તરફદારી કરનારું; પક્ષમાં રહેલું પક્ષઘાત પું. અડધા અંગનું રહીજવું તે; લકવો; ‘પૅરૅલિસિસ’ પક્ષપદ ન. (સં.) નિગમનું ઉદ્દેશ્ય પદ; ‘માઇનોર ટર્મ’ પક્ષપલટુ વિ. એક પક્ષમાંથી ખસી જઈ બીજા પક્ષમાં
જનાર; પક્ષાંતર કરનાર [તે; પક્ષાંતર; પક્ષબદલો પક્ષપલટો પું. એક પક્ષમાંથી ખસી જઈ બીજા પક્ષમાં જવું પક્ષપાત પું. (સં.) વગ; તરફદારી; ‘બાયસ’ પક્ષપાતિત્વ ન. (સં.) પક્ષપાતી હોવાપણું[પાત કરનારું પક્ષપાતી વિ. (સં. પક્ષપાતિનું) વગિયું; એકતરફી; પક્ષપક્ષબદલો પું. પક્ષપલટો; પક્ષાંતર
પક્ષવાદ પું. (સં.) એકતરફી વલણ; ટોળાવાદ; ‘ગ્રુપિઝમ’ પક્ષવાદી વિ. (સં.) વકીલ; પક્ષમંત્રી પક્ષાઘાત પું. (સં.) લકવો [(૨) તરફદારી; પક્ષપાત પક્ષાપક્ષી પું.,સ્ત્રી. પક્ષ પડી જવા તે; ભેદભાવની લાગણી પક્ષાંતર ન. એક પક્ષમાંથી ખસી જઈ બીજા પક્ષમાં જવું તે; પક્ષપલટો
પક્ષિણી સ્ત્રી. (સં.) પક્ષીની માદા; પંખિણી પક્ષિલ વિ. પક્ષપાત કરનારું; પક્ષપાતી પક્ષિવિજ્ઞાન ન. (સં.) જુઓ ‘પક્ષીવિજ્ઞાન’ પક્ષિવિદ પું. (સં.) જુઓ ‘પક્ષીવિદ’ પક્ષિસંગ્રહાલય ન. (સં.) જુઓ ‘પક્ષીસંગ્રહાલય' [ખાનું પક્ષિ(-ક્ષી)શાલાસ્ત્રી. (સં.) પક્ષીઓની પાંજરાપોળ; ચીડિયાપક્ષી ન. (સં. પિક્ષ) પંખી; વિહગ [પક્ષ ખેંચવો તે પક્ષીકરણ ન. (સં.) પક્ષ પાડવાનું કાર્ય (૨) એકબીજાનો પક્ષી(-શિ)ઘર ન. પક્ષીઓનું સંગ્રહસ્થળ; ચીડીયાખાનું પક્ષી(-ક્ષિ)દર્શન, પંખીદર્શન ન. (સં.) વિહંગાવલોકન
(૨) પક્ષીની જેમ ગ્રંથ વગેરેને ચકોર દૃષ્ટિથી તપાસી કરવામાં આવતી સમીક્ષા; ‘બર્ડ આઈ વ્યુ’ પક્ષી(-ક્ષિ)રાજ પું. ગડ (૨) રામાયણમાંનો ‘જટાયુ’ પક્ષી(-ક્ષિ)વિજ્ઞાન ન. (સં.) પક્ષીઓનું સમગ્રલક્ષી
અભ્યાસ કરતું વિજ્ઞાન; ‘ઑર્નિથૉલોજી’[વિજ્ઞાની પક્ષી(-ક્ષિ)વિદ પું. (સં.) પક્ષીઓનો જાણકાર (૨) પક્ષીપક્ષી(-ક્ષિ)સંગ્રહાલય ન. (સં.) જુઓ ‘પક્ષીઘર' પદ્મ ન. (સં.) પાંપણ
પદ્માગ્ર ન. પાંપણનો આગલો ભાગ પખ પું. પક્ષ; તરફેણ
પખ(-ગ)તું વિ. પહોળું; મોકળાશવાળું; મોકળું; મગતું પખવાજ સ્ત્રી. (સં. પક્ષાતોઘ, પક્બાઉજ્જ) પખાજ; મૃદંગ જેવું એક વાદ્ય

Page #501

પખવાડિકો
૪૮૪
[પગેપડછું પખવાડિક વિ. (પખવાડું ઉપરથી) પંદર દિવસે પ્રગટ પગપેસા(-૨)રો પં. (પગ + પેસવું) પગ માંડવો - ઘૂસવું
થતું; પખવાડિયાનું (૨) ન. પખવાડિયે પ્રસિદ્ધ થતું તે (૨) (લા.) અવરજવર (૩) પરિચય; ઓળખાણ છાપું; પાક્ષિક
(૪) લાગવગ પખવાડિયું ન. પંદર દિવસનો સમય; પક્ષ
પગભ(-ભે) વિ. (પગ + ભેર) બીજાના આશ્રય વગર પખવાડું ન. પંદર દિવસનો કાળ; પક્ષ; પખવાડિયું ટકી રહે તેવું (૨) કામ કરવાની શક્તિ આવી હોય તેવું પખાજ સ્ત્રી. (સં. પક્ષાતોધ, પ્રા. પબ્બાઉજજ) મૃદંગ જેવું પગાર પં. (સં. પ્રકર) ખળું કરવા કરેલો કૂંડાંનો ઢગલો એક વાદ્ય; પખવાજ
કે તે પર બળદ ફેરવવા તે ખાડું; જોડો; “બૂટ’ પખાલ સ્ત્રી. (સં. પ્રક્ષાલ્ય, પ્રા. પહ્માલ) ફૂલ વગેરે પગરખું ન. (સં. પાદાગ્રરક્ષક, પ્રા. પઅગ્દરખા )
ઉપાડી લઈ સંધ્યાકાળે દેવસ્થાન ધોવું તે (૨) પખાળવું પગરણ ન. (સં. પ્રકરણ, પ્રા. પગરણ) સારું ટાણું; શુભ
તે; પક્ષાલન (ચામડાની ગૂણ કે થેલી પ્રસંગ (૨) આરંભ [(૨) અવરજવર પખાલ સ્ત્રી. (સં. પક્ષખલ્લા) પાણી ભરી લાવવાની પગરવ, (-વો) ૫. પગનો-ચાલવાનો અવાજ, પગસંચાર પખાલચી, પખાલી, પખાલવાળો છું. પખાલ વડે પાણી પગરવટ સ્ત્રી. (સં. પાદાગ્રવૃત્તક, પ્રા. પઅગ્ગવટ્ટઅ. ભરી લાવનાર કે છાંટનાર; ભિસ્તી
પગરવ'ના સાદચ્ચે વચ્ચે “ર”નો પ્રક્ષેપ) પગના પખાલી છું. દેવસ્થાનમાં ધોવાનું કામ કરનાર,
ઘસારાની નિશાની (૨) પગની અવરજવરથી પડેલો પખાળવુંસ ક્રિ. (સં. પ્રક્ષાલયતિ, પ્રા. પક્બાલી) પાણીથી શેરડો; પગરસ્તો
ધોવું; ખંખોળવું નાકું (ઘરેણામાં) (૨) ચણિયારું પગરસ્તો છું. પગપાળા ચાલવા માટેનો રસ્તો; પગદંડીપબિયારું ન. (‘પખ - પખું' ઉપરથી) ખીલી નાખવાનું પગલાં ન.બ.વ. (સં. પાદાગ્ર, પ્રા. પઅગ્ગ) દેવ, સંત પખું ન. (સં. પક્ષ, પ્રા. પદ્મ) પખ; પક્ષ (૨) ઓથ; વગેરેનાં પૂજા માટેનાં પગલાં-તેનું પદક (૨) તરફેણ; આશ્રય (૩) કુળ; વંશ
આગમન; પધારવું તે પણે ના, (સં. પક્ષ, પ્રા. પખ ઉપરથી) સિવાય; પાખે પગલાંનિષ્ણાત વિ. પગલાંની નિશાની કોની છે તે પગ કું. (સં. પદાગ્ર કે પાદાગ્ર, પ્રા. પઅગ્ન) પ્રાણીનો
ચાલવાનો અવયવ (ત આખો કે માત્ર ચાપવું યા ઘૂંટણ પગલી સ્ત્રી, (‘પગ પરથી) નાનાં નાનાં પગલાં (૨) એવી નીચેનો ભાગ પણ પગ' કહેવાય છે.) (૨) પગલીનું નિશાન [કાથીતારકેરબરની બનાવટ
અવરજવર (૩) મૂળ (૪) સ્થાન કે સ્થિતિનો આધાર પગલુછ(-સ)ણિયું ન. પગ લૂછવા બારણા પર મુકાતી પગચંપી સ્ત્રી, પદ દબાવવા તે; ચંપી કરનાર પગલુ-લું) (-સ)શું ન. પગલુછણિયું પગ(-ઘોડબંધન-દ) પું. પાઘડી બાંધનાર કે તેનો ધંધો પગલું ન. (સં. પાદાગ્ર) પગના તળિયાની છાપ-આકૃતિ પગ(ઘ) બંદી(-ધી) સ્ત્રી. પાઘડી બાંધવાનો ધંધો
(૨) ડગલું (૩) એક ઘરેણું (૪) ચાંપતો ઉપાય; પગતોડ સ્ત્રી, નકામા આંટાફેરા
કાયદેસરની કાર્યવાહી પગડું ન. ચોપાટની રમતમાં પો બેસે તે
પગવાટ સ્ત્રી. પગથી (૨) સ્થળમાર્ગ; ખુશકી [દીવાલ પગ(-૩, -૨)થાર પું. (સં. પ્રતિસ્તાર, પા. પડિત્યાર) પગાર પં. (સં. પ્રાકાર, પ્રા. પાગાર) કોટ-કિલ્લાની
સીડીનાં થોડાં પગથિયાં પછી આવતું પહોળું પગથિયું પગાર પં. (પો.) વેતન; દરમાયો પગથારિયું ન. મોટા માપનું પગથિયું
પગારખાતું ન. પગાર ચૂકવનારું ખાતું કે કાર્યાલય પગથિયું ન. ચડવા-ઊતરવા માટે કે સીડીમાં પગ માંડવા પગારદાર વિ. પગાર લઈને કામ કરનારો પગાર ખાનાર પૂરની કરાતી રચના (૨) ક્રમ; પાયરી
કે મેળવનાર જિશે તે બતાવતો કમ; “ગ્રેડ પગથી સ્ત્રી, (સં. પાદાગ્ર + સ્થિતિ, પ્રા. પગઅથિઈ પગારધોરણ ન. પગારનું ધોરણ જેમાંથી શરૂ થઈ કેટલે
પગરવટ (૨) માર્ગની બાજુએ રાહદારી માટે રાખેલો પગારપત્રક ન. પગારની આકારણીનું પત્રક રસ્તો; ફૂટપાથ
પગારબિલ ન. કુલ પગાર ચૂકતે કરવાનું બિલ-આંકડો; પગદંડી સ્ત્રી. (સં. પાદાગ્ર + દંડિકા) પગથી; કેડી પે-બિલ” (૨) પગારની વિગત આપતો આંકડો પગપારખુ(-ખું) વિ. પગલાં ઓળખી લેનારું-કાઢનારું પગારવધારો છું. પગારમાં થતો ઉમેરો-વધારો; ઇજાફો; પગપાવઠી સ્ત્રી. વાવ ઉપરનો પગેથી ચાલવાનો રહેંટ; પાવઠી
પગી . (‘પગ' ઉપરથી) પગલું પારખી ચોરની ભાળ પગપાળું વિ. (પગ + પળવું) પગે ચાલતું-ચાલીને જનારું કાઢનાર; પગલાંનિષ્ણાત (૨) ચોકિયાત; રખોપિયો પગપૂરી સ્ત્રી. બાળક ચાલતાં શીખે તે વખતે માબાપ દ્વારા પગૂરવું અક્રિ. વાગોળવું
[ક્રિયા ખુશીમાં વહેંચાતી પુરી
પગેપડયું ન. સાસુને વહુએ પગે પડતાં મૂકેલી ભેટ કે તે

Page #502

પગેરુ
૪૮૫
[પજવવું પગેરું ન. (‘પગ ઉપરથી) પગલું; ચોરનું પગલું કે તેની પચુસણ ન. પર્યુષણ પજુસણ (૨) પૂજા; ભક્તિ હાર-પંક્તિ (૨) ભાળ
પચ્ચી સ્ત્રી. (સં. પ્રત્યુત=જડેલું) એક ધાતુના પદાર્થ ઉપર પગેલાગણે ન. નમસ્કાર (૨) પગે પડખું
બીજી ધાતુનું પતરું જડવાની ક્રિયા (૨) વીંટી વગેરેનાં પગોડા ન. (પો.) બૌદ્ધ મંદિર; પેગોડા (૨) એક સિક્કો નિંગ બેસાડવાની જગા પઘર્ડ ન. સોગઠાબાજીમાં દાવ આપતાં બેસતી સોગઠી; પો પચ્ચીગર ૫. પચ્ચી કરનાર; જડિયો
(૨) તે દાવમાં એક ઘર વધારાનું ચલાય છે તે પચ્ચીશી, (-સી) સ્ત્રી. જુઓ પચીશી પચ કિ.વિ. પચ એવો દબાવાનો પોચાપણાનો અવાજ પચ્છ(-છૂછ)મ વિ. (સં. પશ્ચિમ) પશ્ચિમ (૨) પાછળનું
(૨) ન. પર; રસી [ઓચિંતું; એકદમ પચ્છ(-છૂછ)મબુ(-બૂ)દ્ધિ(-ધિયું) વિ. જેને પાછળથી બુદ્ધિ પચક ક્રિ.વિ. પચ એવા અવાજ સાથે (૨) જલદી; સૂઝે તેવું; અગમચેતી વિનાનું પચકણ વિ. તદન પોચું પચકું (૨) ડરપોક, બીકણ પથ્યમાન વિ. (સં.) પચતું (૨) રંધાતું પચખાણ ન. કશુંક ત્યાગવાનું વ્રત-પ્રતિજ્ઞા (જૈન) પછડાટ પું. પછાડવું તે () થડકો, થડકાર (૩) પચપચ કિ.વિ. દબાયાથી થતો પ્રવાહીનો અવાજ
પછડાવાથી શરીરને થતી વેદના પચપચવું અ.ક્રિ. પચપચ અવાજ થવો (૨) પચપચું થવું પછડાટી સ્ત્રી. (-ટો) ૫. જુઓ “પછડાટ' પચપચું વિ. પચપચ થાય એવું; ગદગદ્દે
પછડાવું અજિ. અફળાવું; કુટાવું પચરકવું અ.ક્રિ, ધાર છૂટવી; શેહ છૂટવી
પછવાડી કિ.વિ. (સં. પશ્ચપાટક) પછાડી; પાછળ; પછવાડે પચરકિયું વિ. પચરક એવું ઢીલું
પછવાડું વિ. (સં. પશ્ચવાટક, પ્રા. પચ્છવાડઅ) છેવાડું પચરકો પું. પાણીની શેડ [(૨) વિવિધ વર્ણ કે જાતિનું (૨) ન. પાછળનો ભાગઃ પંઠ (૩) કેડો પચરંગ, (-ગિયું, ગી) વિ. પાંચ રંગવાળું; રંગબેરંગી પછવાડે ક્રિ.વિ. પાછળ; પૂંઠે; છે. પચવવું સક્રિ. (સં. પચ) હજમ કરવું; પચાવવું પછાટ(-4) સ્ત્રી. પછાડવું તે; પછાડો; પછડાટ પચવું અ.ક્રિ. (સં. પચ્યતે, પ્રા. પચ્ચઇ) હજમ થવું; પછાડવું સ.ક્રિ. (સં. પ્રચ્છાટયતિ, પ્રા. પછાડઇ)
પાચન થઈ જવું (૨) અંદર સમાઈ જવું. ઉદા. પાણી અફાળવું; જોરથી ફેંકવું (૨) હરાવવું (કુસ્તીમાં) (૩) બધું ત્યાં પચી ગયું. (૩) અંદર મગ્ન, લીન કે ફસેલું નુકસાન કરવું (૪) રોગે હુમલો કરવો હોવું (૪) હરામનું મળવું; નિરાંતે ભોગવવાને માટે પછાત વિ. પાછળનું; “બેકવર્ડ (૨) ક્રિ.વિ. પાછળ મળી જવું – પોતાનું થવું
પછાતજા(-જ્ઞા)તિ સ્ત્રી વિકાસમાં પાછળ રહી ગયેલી કોમપચાઉ વિ. પચી જાય તેવું
જાતિ; ‘બેકવર્ડ-ઈબ પિછાત લોકો; “બેકવર્ડ ક્લાસ” પચાઉગીર વિ. પારકો માલ ઓળવી જનાર
પછાતવર્ગ ૫. વિકાસમાં પાછળ રહી ગયેલો લોકસમૂહ; પચારવું સ.જિ. વારેવારે કહેવું; ટોકવું (૨) મહેણા- પછી(-છે) ના. (સં. પશ્ચ, પ્રા. પચ્છ) ત્યારબાદ
ટોણારૂપે કહી બતાવવું (૩) નજર લાગે એમ ટોકવું પછીત સ્ત્રી. (સં. પશ્ચભિત્તિ, પ્રા. પચ્છહિત્તિ) ઘરની પચાવવું સક્રિ. પચવું'નું પ્રેરક; પાચન કરવું (૨) બરોબર પાછલી દીવાલ; ભીંત
ગ્રહણ કરી પોતાનું કરવું; ઉચાપત કરવું (૩) હરામનું પછીતિયું ન. ઢાંકણાવાળા ગાડાનું પાછલું પાટિયું (૨) બે લઈ લેવું; બથાવી પાડવું
ઘરની પછીત વચ્ચેનો સાંકડો ભાગ પચા(-૨) વિ. (સં. પચાશત, પ્રા. પંચાસ) ચાળીસ વત્તા પછીથી ક્રિ.વિ. (સમયની દૃષ્ટિએ) પાછળથી
દસ (૨) . પચાસનો આંકડો કે સંખ્યા; “૫૦' પછીનું વિ. (સમય તેમજ ક્રમની દષ્ટિએ) પછી આવેલું પચિયું ન. ઘઉં, શેરડી, ચણા વગેરે વાવવા ચોમાસામાં કે પાછળ રહેલું આવેલું [ઓઢવાની જાડી ચાદર પડતર રાખેલ ખેતર કે જમીન
પછેડી સ્ત્રી, (સં. પ્રચ્છદપટ, પ્રા. પચ્છયવડા) પિછોડી; પચીશ,(-સ) વિ. (સં. પંચવિંશતિ, પ્રા. પંચવીસા) વસ પછેડીયા વિ. પછેડીની લંબાઈ જેટલું (દૂર) (૨) પછેડી
વત્તા પાંચ (૨) પં. પચીસનો આંકડો કે સંખ્યા: ‘૨૫” પલળે તેટલો (વરસાદ) પચીસ(-સ)મું, પચ્ચીશ-સ)નું વિ. પચીસની સંખ્યાએ પછેડો છું. (સં. પ્રચ્છદપટ, પ્રા. પચ્છવડ) મોટી પછેડી પહોંચેલું
(૨) સંતાનના જન્મ કે લગ્નપ્રસંગે અપાતું કીમતી પચીસા પુ.બ.વ. પચીસાનો ઘડિયો-પાડો
વસ્ત્ર કે અવેજ (૩) ખભેથી પીઠ ઉપર ઢળતું નાખવાનું પચી(-ચી)શી(-સી) સ્ત્રી. પચીસનો જથો - સમૂહ (૨) વસ્ત્ર [(૨) સ્ત્રીની છેડતી; “મોલેસ્ટેશન
પચીસ વર્ષનો સમૂહ (૩) ઉંમરનાં પહેલાં પચીસ પજવણી સ્ત્રી, (-ણું) . પજવવું તે; હલાકી; સતામણી વર્ષનો કાળ; ગધાપચીસી
પજવવું સક્રિ. (સં. પર્યાતપતિ, પ્રા. પન્જવઈ) ત્રાસ પચી(-ચી)શે-સે)ક વિ. લગભગ પચીસ
આપવો; હેરાન કરવું; સતાવવું

Page #503

પજળવું
૪૮ ૬
(પટી(-ટ્ટી) પજળવું અક્રિ. (સં. પ્રજવલ) પ્રજળવું; બળવું; પેટાવું પટવારી ૫. (હિ.) તલાટી (૨) એક અટક કે તે અટકપજુસણ ન. (સં. પર્યાવસન, પ્રા. પોસણ - વાળો પુરુષ
પજુસણ) ભગવાન મહાવીરની જયંતી - સમયનું પટવું અ.ક્રિ. છેતરવું; ફોસલાવવું; ધૂતવું જૈન પર્વ (૨) કર્મક્ષય કરવાનો છે તે દિવસ (શ્રાવણ પટવું અ.ક્રિ. પૈસા મળવા વદિ બારસથી ભાદરવા સુદિ ચોથના આઠ પટવો છું. (સં. પટ્ટવાય) રેશમની દોરીઓની ગૂંથણીનું
દિવસોમાંનો તે તે) (૩) પૂજા; ભક્તિ; ઉપાસના અને સોનારૂપાના દાગીનાને ગાંઠવાનું કામ કરનારો પઝલ સ્ત્રી. (ઇ.) કોયડો (૨) મૂંઝવણ (૩) બુદ્ધિની કારીગર (૨) કાપડ વણનાર કારીગર કસોટી કરે તેવી રમત; ઉખાણું
પટહ પું. (સં.) પડઘમ (૨) મોટું નગારું જુિદાઈ પઝેશન ન. (ઇ.) ભોગવટો; કબજો
પટંતર ન., (-૨) પું. (સં. પટ+અંતર) અંતરપટ (૨) પઝેસિવ વિ. (ઇ.) વધારે પડતો માલિકીભાવ ધરાવતું પટા પુ.બ.વ. તરવાર કે લાકડીના દાવ પટ ન. (સં.) પું. ખાનાં ચીતરેલું પાટિયું કે કપડું (૨) પટાઉ વિ. પટાવી-ફોસલાવી જાય એવું; ધૂર્ત (૨) અવળે
પડદો, ચક્ર (૩) નદીની પહોળાઈ (૪) વિસ્તાર (૫) રસ્તે દોરનારું (૩) ખુશામતિયું સાથે
જમીનનો સાંકડો અને લાંબો પટો (૬) ચીતરવા પટાક ક્રિ.વિ. પટ (૨) તરત (૩) “પટાક' એવા અવાજ | માટેનું પાટિયું કે કપડું; ફલક
પટાક્ષેપ છું. (સં.) નાટકમાં કોઈ અંક પૂરો થતાં સૌથી પટ ક્રિ.વિ. ઝટ (૨) પટ એવા અવાજથી
આગળનો પડદો પાડવો તે પટ પું. (સં. પુટ) પુટ; પાસ (૨) અસર; પાસ પટાટ પું. ઘોડાને તણાતો તંગ પટ ન. (સં. પટ્ટ) વસ્ત્ર; લૂગડું
પટાટો છું. (સર. ઇં. પોટેટો) બટાકા પટક સ્ત્રી. પટવું કે પટકાવું તે; પછડાટ
પટાદાર વિ. (પટો + દાર) ચટપટાવાળું (૨) . પટેથીપટકથા સ્ત્રી. પડદા ઉપર રજૂ કરવા માટે મૂળ વાર્તાનું અમુક વર્ષની બાંધણીથી (જમીન વગેરે) રાખનાર કરેલું રૂપાંતર; “સ્ક્રીન પ્લે
(૩) જમીનદાર (૪) પટાવાળો (૫) વિ. પટાપટાપટકવું સક્રિ. પટકાતું ફેંકવું કે ધકેલી દેવું આિદત વાળું; અટાપટાવાળું પટકૂડાવેડા પુ.બ.વ. ખુશામતખોરી; પરસી રચવાની પટાદારી સ્ત્રી, પટાદારપણું પટકળ ન રેડામી વસ. કીમતી ઊંચી જાતનું વસ પટા-ટોપટ ક્રિ.વિ, એક પછી એક (૨) જલદી: પટોપટ પટકો છું. લૂગડાનો ટૂંકો કકડો (૨) છોગલો (૩) લૂગડાના પટા(-2)બાજ વિ. પટા ખેલી જાણનાર ટુકડાની માથે બાંધેલી નાની પાઘડી
પટા(-2)બાજી સ્ત્રી, પટાબાજપણું (૨) દાવપેચ[મણી પટગૃહ ન. (સં.) તંબુ; મોટી રાવઠી
પટામણી સ્ત્રી. (પટાવવું ઉપરથી) ફોસલાવવું તે; ફોસલાપટચિત્ર ન. પડદા પર રજૂ કરાતું ચિત્ર કે ચીતરેલું ચિત્ર પટામણું વિ. ફોસલાવનારું (૨) પટામણી કરનારું પટણી વિ. (સં. પતન, પ્રા. પટ્ટણ પરથી) પાટણ ગામનું પટારી સ્ત્રી. પેટી; નાનો પટારો
રહેવાસી (૨) પું. એક અટક કે તેનો પુરુષ પાટરો છું. (સં. પેટ્ટાર, પ્રા. પેદાર) લાકડાનાં પાટિયાંની પટપટ ક્રિ.વિ. ઝટપટ; જલદી (૨) “પટપટ થાય એમ નીચે ચાર નાનાં પૈડાંવાળી થોડી ઊંચી પહોળાઈવાળી પટપટ સ્ત્રી, બોલ બોલ કરવું તે
મોટી પેટી પટપટવું સક્રિ. પટપટ કરવી (૨) આંખની પાંપણોનું પટાવત મું. રાજસેવા બજાવવા બદલ ગામગરાસનો પટો ઉઘાડ-બંધ થવું (૩) બોલ બોલ કર્યા કરવું
ધરાવનાર-ભોગવનાર (૨) રાજપૂત ગરાસિયો; પટપટાટ(-રો) પૃ. પટપટ કરવી તે (૨) પટપટાવવું તે સામંત
લિવું-મનાવવું પટપટાવવું સક્રિ. પટપટ હલાવવું (પૂંછડી) પટાવવું સક્રિ. ફોસલાવવું; યુક્તિ-પ્રયુક્તિથી સમજાવી પટપટિયું વિ. લવરીખોર: “પટપટ' અવાજ કરનારું (૨) પટાવાળું વિ. પટાપટાવાબ: પટાના આકારવાળું
ન. લાકડાનું રમકડું (૩) વાળંદનું ટપટપિયું પટાવાળો છું. (પટ્ટોજ્વાળો) નોકર; ચપરાસી પટરાણી સ્ત્રી. (સં. પટ્ટરાશિકા, પ્રા. પટ્ટસણિઆ) રાજાની પટાંગણ ન. (સં.) વિશાળ ચોગાનઃ ક્રીડાંગણ
મુખ્ય રાણી પિટોળ: જથો (૪) ઢાંકણ: આચ્છાદન પટિયાં ન.બ.વ. ઓળીને પાડેલા સફાઈદાર વાળના પટા પટલ પું. (સં.) પડદો; ઢાંકણ (૨) આંખનું પડળ (૩) પટી,(-ટ્ટી) સ્ત્રી. (સં. પટ્ટ, પ્રા. પટ્ટી) પાતળી વસ્તુનો પટલ . (દ. પટ્ટઇલ) પટેલ (ગામઠી ભાષામાં) ચીપ જેવો લાંબો કટકો (૨) ગડગૂમડ કે કાગળ પર પટલાઈ સ્ત્રી. પટેલનો અધિકાર કે કામ; મુખીપણું (૨). ચોડવાનો નાનો ટુકડો (૩) કેટલીક ક્રિયાના સૂચક ખોટું ડહાપણ અને ધણીપણું; પટેલાઈ
નામ સાથે સમાસમાં આવતાં, તે વારંવાર', “સંતત' પટલાણી સ્ત્રી, પટેલની સ્ત્રી (૨) તે જ્ઞાતિની સ્ત્રી
કે વધારે પડતી કરવી એવો અર્થ ઊભો કરે છે. જેમ

Page #504

પઢો
૪૮ o
[૫૩જીભ . કે, ગોખણપટ્ટી, રખડપટ્ટી (૪) જમીનનો સાંકડો પઠાણ પુ. ખલાસીઓનો નાયક
લાંબો પટો (૫) પાનનું ચપટ બીડું (૬) વણકરનું પઠાણ પું. (પશ્તો પુખ્તાન=પતી ભાષા બોલનાર)એ 'એક ઓજાર
નામની મુસલમાન જાતનો આદમી પટુ વિ. (સં.) ચાલાક; કાબેલ
પઠાણી વિ. પઠાણને લગતું (૨) આકરું (વ્યાજ) પટુ ન. (સં. પટ્ટક; પ્રા. પટ્ટઅ) ઊનનો કામળો પઠાણી ચંપલ પું, સ્ત્રી, ન. ચંપલની એક જાત પટુડાઈ સ્ત્રી, પદુડાપણું, ખુશામત
પઠિત વિ. (સં.) પઠાયેલું; પઢાયેલું (૨) ભણવામાં આવેલું પટુડાવેડા પુ.બ.વ. પટુડાપણું, ખુશામત કરવાની ટેવ પઠે, (૦મ) ના. પેઠે; માફક પિરિપુષ્ટ; તગડું પડુંવિ. મીઠુંમીઠુંબોલી રંજિત કરનાર; પટાઉ, ખુશામતિયું પઠું(-ટ્ટ) વિ. સં. પુષ્ટ, પ્રા. પુઠ) અલમસ્ત; પહેલવાન; પટુતા (સ્ત્રી), (-q) ન. (સં.) ચાલાકી; હોશિયારી પડ ન. (સં. પટ, પ્રા. પ૩) થર (૨) ઢાંકણ; આચ્છાદન પટૂકડું વિ. નાનકડું; વામણું; બટકું
(૩) ગડી (૪) પડિયું (ઘંટીનું) પટેદાર વિ. પટેથી લેનાર
પડ સ્ત્રી. પડવું તે (૨) પડતી; પતન પટેલ (દે. પટ્ટઇલ્લી જમીનના દસ્તાવેજની નકલ પડ (સં. પ્રતિ, પ્રા. પડિ) “પ્રતિ’ના અર્થમાં આવતો
સાચવનાર આગેવાન; ગામનો મુખી (૨) એક અટક; ઉપસર્ગ. ઉદા. પડઉત્તર [જવાબનો જવાબ પાટીદાર
પડઉત્તર પું, ન. (સં. પ્રત્યુત્તર, પ્રાં. પડિઉત્તર) પ્રત્યુત્તર; પટેલી, (-લાઈ) સ્ત્રી. પટેલપણું; પટલાઈ
પડ(-ડિ)કમણું ન. પાપની માફીની પ્રાર્થના; પ્રતિકમણ પટો, (-ટ્ટો) (સં. પટ્ટ) સનદ; દસ્તાવેજ (૨) લૂગડાનો જૈન)
સિંબોધન (૨) આહ્વાન કે ચામડાનો (કે બીજા કશાનો) લાંબો ચીરો (૩) પડકાર (-રો) પં. (સં. પ્રતિકાર, પ્રા. પડિઆર) મોટેથી કમરબંધ (૪) રંગનો પહોળો લીટો (૫) ચપરાસની પડકારવું સક્રિ. પડકાર કરવો; સામે આવી જવાનું કહેવું; નિશાની તરીકે રાખવાનો પટો (૬) જમીનનો જરા પ્રેરવું; ઉશ્કેરવું (૨) સાવચેત કરવું સાંકડો લાંબો જતો વિસ્તાર
પડકારો છું. જુઓ પડકાર પટોપટ કિ.વિ. પટાપટ; ઝટઝટ
પડખિયું વિ., ન. પડખે રહેનાર (૨) પક્ષકાર પટોળી સ્ત્રી, (-ળુ) ન. (સં. પદુકૂલ, પટ્ટઊલ) એક પડખું ન. (સં. પ્રતિકક્ષ, પ્રા. પડિઅM) પાસે (૨) પક્ષ જાતનું રેશમી કપડું (૨) સાડીનો એક પ્રકાર
(૩) મદદ; સહાય ટ્ટ ન. (સં.) રાજગાદી; સિંહાસન (૨) પથ્થરની પાટ; પડખોપડખ ક્રિ.વિ. તદન પાસે; લગોલગ
ચટાન (૩) ધાતુનું લેખકામ માટેનું પતરું (૪) વિ. પડગી (ઘી) સ્ત્રી. (સં. પ્રતિગ્રહ, પ્રા. પડિગ્રહ) મુખ્ય (પ) પહેલું; પ્રથમ
વાસણની કે લાડુની બેસણી (૨) છોડ કે વૃક્ષના મૂળપદકૂલ(-ળ) ન. પટોળું (૨) સર્વસામાન્ય વસ્ત્ર
ની ફરતે કરેલી પાળ કે ઓટલી (૩) પડઘલી (૪) પટ્ટણ, (-ન) ન. (સં. પટ્ટન) શહેર; પત્તન; નગર પાણિયારાનું ખામણું મધ્યમ કદનું નળાકાર વાસણ પટ્ટાભિષેક પું. (સં.) રાજગાદી પર બેસાડવાની ક્રિયા; પડઘમન, સ્ત્રી, ઢોલ જેવું એક વિદેશી વાદ્ય (૨) તાંબાનું રાજ્યાભિષેક
પડઘમચી પું. પડઘમ વગાડનાર [પડ્યા કરે તે પઠ્ઠી સ્ત્રી, પટી: “બેટન
યુદ્ધનું હથિયાર પડઘાપડથી સ્ત્રી, સામસામે પડઘા પડવા તે: પ્રતિઘોષ પટ્ટિ(-દી)(-સ) ન. (સં.) એક જાતનું પ્રાચીન સમયનું પડધી સ્ત્રી. પડગી; વાસણ કે લાડુની બેસણી (૨) છોડ પટ્ટ પું, ને. ઊનનું એક વસ
કે વૃક્ષના મૂળ ફરતે કરેલી પાળ કે ઓટલી પઢો પં. પટો (કમરબંધ) (૨) સનદ (૩) લગડા કે પડઘો પં. (સં. પ્રતિઘાત, પ્રા. પડિઘાઅ) સામો અવાજ ચામડાનો લાંબો ચીરો (૪) રંગનો લીટો
પ્રતિઘોષ; પ્રતિધ્વનિ ખૂબ ઊંચું અને મોટું લાગતું પઠન ન. (સં.) અભ્યાસ કરવો એ; ભણતર (૨) વાંચવું પડછંડ(-દ) (સં. પ્રચંડ) પ્રચંડ શરીરનું; મહાકાય (૨)
તે; વાંચન (૩) મોઢેથી પરિશીલન કરવું તે; મુખપાઠ પડછંદ(-દો) પં. (સં. પ્રતિછંદ) પડવો; પ્રતિધ્વનિ; ઈકો’ રિસાઇટલ'
પડછાયો છું. (સં. પ્રતિચ્છાયા, પ્રા. પડિછાણિયા) ઓળો; પઠન-પાઠન ન. (સં.) વાંચવું ને વંચાવવું તે (૨) ભણવું પડછાયો (૨) પ્રતિબિંબ
દિન અને ભણાવવું તે
[પાઠ કરવા જેવું પડછું. (સં. પ્રતિચ્છદન) શેરડીની ટોચ ઉપરનું આચ્છાપઠનીય વિ. (સં.) વાચવા જેવું (૨) ભણવા જેવું (૩) પડછો છું. (સં.) (પ્રતિચ્છિદ, તા. પડિછંદ) પડછાયો પઠવું અ.ક્રિ. (સં. પ) પાઠ કરવો (૨) વાંચવું (૩) ભણવું (૨) સરખામણી (૩) આધાર; સહારો પઠાણ છું. (સં. પૃષ્ઠ, પ્રા. પઠ=પીઠ) વહાણની પીઠ પડજીભ સ્ત્રી. (સં. પ્રતિજિદ્વા) ગળામાં લટકતી નાની
(૨) નમતાં પીઢિયાને ટેકો દેવા આડો નખાતો મોભ જીભ; પ્રતિજિદ્વા; “ઉબુલા”

Page #505

પડતરી
૪૮૮
[ પડ્યુંપાથર્યું પડતર વિ. (‘પડવું” ઉપરથી) નફો ચડાવ્યા વિનાનું (૨) રહી જવું; ગેરહાજરી ગણાવી (દિવસ પડવો) (૧૪)
ખેડ્યા વિનાનું (૩) વેચાયા વગર પડી રહેલું (૪) ટપકવું; ચૂવું (૧૫) નિશાની થવી
વાવ્યા વિનાનું (પ) ખુલ્લું; ઈમારત વિનાનું પડવૈયો . પડવાયો; પાયા તળે મૂકવાનો લાકડાનો ટુકડો પડતર(Oખર્ચ) ન. (ભાવ) પૃ. તૈયાર કરવામાં લાગેલું પડવો છું. (સં. પ્રતિપદા, પ્રા. પડિવઆ) પખવાડિયાની
ખર્ચ;લાગત અિવદશા; પતન (૨) પડતુંનું સ્ત્રીલિંગ પહેલી તિથિ; પ્રતિપદા; એકમ પડતી વિ., સ્ત્રી. પડતી દશા; અવનતિ; નઠારી હાલત; પડસાળ સ્ત્રી. (સં. પ્રતિશાલા, પ્રા. પડિસાલા) ઘરનો પડતું વિ. ‘પડવુંનું વર્તમાન કૃદન્ત (૨) નબળું (પડતી આગલો ખંડ
[(૩) નગારી દશા) (૩) તે તરફ જતું-ઝૂકતું એ અર્થમાં શબ્દની પડહ પું. (સં. પટહ, પ્રા. પડહ) પડો; ઢોલ (૨) પડઘમ સાથે (પીળાશ પડતું) (૪) ભૂસકો
પડળ ન. (સં. પટેલ, પ્રા. પડલ) આંખના ડોળાને આવરી પડથાર ૫. (સં. પ્રતિસ્તાર, પ્રા. પડિત્યાર) પગથાર (૨) લેતું આવરણ; પોપચું (૨) ઢાંકણ (૩) છારી (આંખે
છોબંધ ભોંયતળિયું (૩) પ્રસ્તાવના આંતરો આવતી). પડદી સ્ત્રી, નાનો પડદો (૨) બિલ્લાનો કે પાટિયાંનો પાંપડા(-ડી) સ્ત્રી. ઉપરાઉપરી આવી પડવું તે; પડાપડી પડદનશીન વિ. પર્દનશીન; પડદામાં રહેનારું
પડા પુ.બ.વ. (‘પડવું' દ્વારા) (હથેળીના માંગલિક) થાપા પડદો પુ. આંતર; પરદો (૨) કાનનો ઢોલ (૩) ઓઝલ પડાઉ વિ. પડાવી લીધેલું (૨) વેચાયા વગર પડી રહેલું
(૪) તંતુવાદ્ય પર સ્વરોનાં સ્થાન બતાવવા બંધાતો (૩) ન. નાનું વહાણ આંતરો (૫) દશ્યપટલ; “સ્કીન'
પડાક કિ.વિ. એકદમ; પટાક દઈને પડપડ કિ.વિ. “પડ પડ’ એવા અવાજથી
પડાકિયું વિ. તડાકો પડપડવું અ.ક્રિ. પડપડ અવાજ કરવો
પડાકો . તડાકો; શેખી પડપડાટ ૫. પડ૫ડ અવાજ (૨) પપડાટ; પડપડવું તે પડાદાર ૫. (પડો+દાર) ઢોલ કે દાંડી પીટનાર પડપડિયાં ન.બ.વ. પાતળા ઝાડાથી થતો અવાજ પડાપડ, (-ડી) સ્ત્રી, (‘પડવું” પરથી) સ્પર્ધાથી ધસવું તે; પડખડી સ્ત્રી. પડપડ અવાજ સાથેની દોટ સૂિકું કે દૂબળું ઉપરાઉપરી પડવું તે (૨) હરીફાઈ પડખું ન. (‘પડ' ઉપરથી) અત્યંત શુષ્ક પદાર્થ (૨) સાવ પડારો છું. પડાઈ; શેખી (૨) ડોળ; દંભ પડપૂછ સ્ત્રી. (સં. પ્રતિપૃચ્છા, પ્રા. પડિપુચ્છા) પૂછપરછ; પડાવ . (“પડવુંપરથી) મુકામ; છાવણી; “કેમ્પ
પૂછગાછ (૨) તપાસ (૩) પંચાત; ચોવટ પડાવવું સક્રિ. પડવું', “પાડવું'નું પ્રેરક (૨) ઝૂંટવીપડભીં-ભિ)ત સ્ત્રી. (સં. પ્રતિભિત્તિ, પ્રા. પડિભિત્તિ) છીનવી લેવું-મેળવવું
એક ભીંત ચણીને અંતર મૂકી ચણેલી બીજી ભીંત પડાળ ન., શ્રી. છાપરાના બે ઢોળાવમાંનો એક પડભી(-ર્ભિ)તિયું ન. આગળ ભીંત ચણી લઈ પાછળ પડાળી સ્ત્રી. (સં. પટલાલિ, પ્રા. પડાલિ) અડાળી; રાખેલો ગુપ્ત ખંડ (૨) ગુણ ઓરડો (૩) પુસ્તો (૪) ઓસરી (૨) રેવેશ; કોરો
પડેલું વિ. ભીંત અને પડભીંતની વચ્ચેના ગાળાનું પડિયાણ વિ. (‘પડવું ઉપરથી) નહીં વાવેલું; પડતર પડવાદળ ન.બ.વ. એક પડ ઉપર બીજું પડ ક્ષિતિજ પડિયુંન. (‘પડ ઉપરથી) ઘંટીનું પડ (૨) તલવારનું માન
સમાંતર પાથર્યા હોય તેવાં દેખાતાં વાદળ; સ્તરવાદળ પડિયો કું. (સં. પુટક, પ્રા. પુડઅ) પાંદડાનો વાટકો પડવાયો છું. (સં. પ્રતિપાદક, પ્રા. પડિવાયઅ) પડવૈયો; પછી સ્ત્રી. પડો-ઢોલ (જાહેરાત માટેનો). પાયા તળે મૂકવાનો લાકડાનો કકડો
પડી સ્ત્રી, નાનું પડીકું (૨) દરકાર; ગરજ પડવું છું. (સં. પતતિ, પ્રાપડદે) પતન થવું; નીચે ગરવું પડીકી સ્ત્રી, પડી; નાનું પડીકે (૨) દવાની પડી
કે ગબડવું-ગતિ થવી (૨) જવું; પળવું (રસ્તે પડવું) પડીકું ન. વસ્તુને પાન કે કાગળમાં લપેટીને ઝીણી પોટકી (૩) થવું; બનવું; નીપજવું (સમજ, દુઃખ, ગાઢ) જેવું કરેલું બાંધણ (૨) દવાની પડીકી (૩) ગપગોળો (૪) મુકામ કરવો; પડાવ નાખવો; ઊતરવું (૫) પડીદાર પું. (પડી+દાર) પડી-ઢોલ પીટનાર; દાંડી પીટનાર આરામ લેવા લાંબા થવું; સૂવું (૨) કિંમત બેસવી; પડીપથારી સ્ત્રી. પડ્યોપાથર્યો વાસ કે પડાવ; ધામો મૂલ્ય હોવું (૭) વ્યાજ કે ભાડું હોવું (૮) લાગવું; પડો છું. (સં. પુટ, પ્રા. પુડ) મોટું પડીકું કે મોટી પડી પ્રતીત થવું; અનુભવમાં આવવું (તંગ, ઢીલું, વાયડું, પડો છું. (સં. પટણ, પ્રા. પડહ) ઢંઢેરાનો ઢોલ (૨) ઢંઢેરો ગરમ ઓછુંવતું વગેરે પડવું) (૯) કશામાં પેદા થવું; પડોશ પું. પાડોશ; પાસેનો વાસ કે ઘર (૨) નજીક નીપજવું (જીવાત) (૧૦) માં મડવું; તલ્લીન થવું પડોશણ સ્ત્રી. પડોશી સ્ત્રીનું પાડોશણ[રહેનાર; પાડોશી (૧૧) ભ્રષ્ટ થવું: પતિત થવું (૧૨) હારવું; યુદ્ધમાં પડોશી ૫. (સં. પ્રતિવેમિક, પડિવેસિઅ) પડોશમાં મરવું (કિલ્લો, યોદ્ધો) (૧૩) હાજરીની ગણતરીમાંથી પડ્યુંપાથર્યું વિ. ધામા નાંખીને પડેલું; નિરાંત કરીને રહેલું

Page #506

પઢતાંપંડિતો
૪૮ ૯
[ પતિપરાયણ પઢતાંપંડિત . (સં.) નામનો પંડિત; પોથી પંડિત પતરાવળ, (-ળી) સ્ત્રી. (સં. પત્ર + આવલી) પત્રાવળ; પઢતપંડિતાઈ સ્ત્રી. પઢતપંડિતપણું
પતરાળાની હાર (૨) પતરાળું (૩) પાતળ પઢતમૂર્ણ વિ. વ્યવહારજ્ઞાનશૂન્ય; ભણેલું પણ મૂર્ખ પતરાળી સ્ત્રી, પત્રાળી, પતરાવળ (૨) ભાણું; પિરસણ પઢવું સક્રિ. (સં. પઠતિ, પ્રા. પઢ) ભણવું (૨) વાંચવું પતરાળું ન. પત્રાળું; પાંદડાંનો કરેલો થાળી જેવો આકાર (૩) બોલવું (૪) શીખવું
પતરી સ્ત્રી. (પતરું પરથી) ધાતુની નાની પાતળી પટ્ટી પઢાઈ સ્ત્રી. પઢવું તે; ભણતર; અભ્યાસ (૨) તાલીમ (૨) પાતળી છોલ[સપાટ ઘાટ (૨) મોટી કથરોટ પઢિયાર છું. (સં. પ્રતિહાર; પ્રા. પડિહાર) પ્રતિહાર (૨) પતરું ન. (સં. પત્રક, પ્રા. પત્રઅ) ધાતુનો પાતળો મોટો
એક અટક [(૩) . એક પ્રાચીન સિક્કો પતલું વિ. પાતળું પણ ન. (સં.) પ્રતિજ્ઞા; ટેક; વચન; નેમ (૨) શરત; હોડ પતવવું સક્રિ. (સં. પ્રાપ્ત) પતે એમ કરવું; પતાવવું પણ સંયો. (સં. પુનઃ, પઅપ. પુરુ-પુણો) પરંતુ પતવું અ.ક્રિ. (સં. પ્રાપ્ત, પ્રા. પત્ત ભૂકુ. ઉપરથી) અંત
(વિરોધવાચક સંયોજક) (૨) વળી; ઉપરાંત; સુધ્ધાં આવવો; ખતમ-પૂરું થવું (૨) નિકાલ થવો; તોડ -પણ પ્રત્ય. નપુંસકલિંગ ભાવવાચક નામ બતાવતો પ્રત્યય; આવવો (૩) ચૂકતે થવું (૪) સિદ્ધ થવું ઉદા. ગાંડપણ; બાળપણ
પતળવું અક્રિ. પીગળવું (૨) ગુસ્સે થવું (૩) ફરી જવું; પણઘટ પું. પનઘટ; પાણીનો ઘાટ; પાણીનો આરો-ઘાટ નામકર જવું (૪) વચન તોડવું; છટકવું પણછ સ્ત્રી. (સં. પ્રત્યંચા, પ્રા. પછા-પડંચા) ધનુષની પતંગ પું. (સં.) પતંગિયું (૨) પું, સ્ત્રી. કનકવો દોરી; પ્રત્યંચા,
પતંગનૃત્ય ન. પતંગિયાં દીવા પર શહીદ થાય છે તેવું પણવ પં. (સં.) એક જાતનું યુદ્ધ વાજિંત્ર (૨) નાનું નગારું નૃત્ય (૨) મૃત્યુનાચ [આગિયો જીવડો પણી સ્ત્રી. ભાજીની ઝૂડી
પતંગિયું ન. રંગબેરંગી પાંખોવાળું એક જીવડું; ફૂદું (૨) પણશિયાં ન.બ.વ. કાચા સૂતરના તાંતણા
પતંજલિ પું. (સં.) મહાભાષ્યના લેખક કે યોગદર્શનના -પણું પ્રત્ય. (સં. ત્વ, અ૫. પણ, ણ) સામાન્ય કુદત્ત પ્રવર્તક ઋષિ
કે નામ અથવા વિશેષણ ઉપરથી નપુંસકલિંગ પતાકડું. (સં. પત્રક + ડું) કાગળનો નાનો ટુકડો; પત્રિકા ભાવવાચક નામ બનાવતો પ્રત્યય. ઉદા. પુરુષપણું, પતાકા સ્ત્રી. (સં.) નાની ધજા (૨) નાટકમાં આવતી સારાપણું, કહેવાપણું
આડકથા-અવાંતર પ્રસંગ (૩) સંકેત; પ્રતીક પણે ક્રિ.વિ. પેલે-સામે ઠેકાણે; ત્યાં
પતાકાસ્થાનકન. (સં.) નાટકના કોઈ પાત્રમાં ચિંતનગત પણો પુ. પાકાં ફળોની ખાંડ સાકર નાખી કરેલું કચુંબર ભાવ કે વિષયનું સમર્થન આગંતુક પાત્રના ભાવથી પણો પુ. કીચડ; ગારો (૨) રેતી અને ધૂળવાળી જગ્યા કે તેના શબ્દ વા શબ્દોથી થાય એવો પ્રસંગ
(૩) કેડનો દુપટ્ટો [બજાર (૩) દુકાન; હાટ પતાવટ સ્ત્રી. પતાવવું તે; તોડ લાવવો તે પણ્ય ન. (સં.) વેચવાની ચીજ; વેપારી માલ-વસ્તુ (૨) પતાવવું સક્રિ. પતવવું; પતે એમ કરવું પત સ્ત્રી, ન. (સં. પિત્ત, રક્તપિત્તનું લાઇવ) ગળતો કોઢ પતાસું ન. ખાંડની પૈતા જેવી એક બનાવટ પત સ્ત્રી. (સં. પ્રત્યય) આબરૂ - ટેક (૨) વિશ્વાસ; પતીજ પતિ મું. (સં.) સ્ત્રીનો સ્વામી; કંથ (૨) (સામાન્યતઃ પત . પતિ
સમાસમાં) સ્વામી; માલિક. ઉદા. પૃથ્વીપતિ; ભૂપતિ પતકાળું ન. પીળું કોળું
(૨) ઉપરી; અધ્યક્ષ; આગેવાન જેમ કે સેનાપતિ, પતજ(-ઝ) (ડી) સ્ત્રી, પાનખર ઋતુ
રાષ્ટ્રપતિ
[(૪) વર્ણસંકર પતન ન. (સં.) પડવું તે (૨) પડતી; નાશ (૩) હાર; પતિત વિ. (સં.) પડેલું (૨) (લા.) પાપી (૩) નીતિભ્રષ્ટ પરાજય (૪) ભ્રષ્ટતા; અધપાત
પતિતતા સ્ત્રી. (સં.) પતિત હોવાપણું પતનકાલ (સં.) (-ળ) ૫. પડતી દશાનો સમય કે ગાળો પતિતપાવન વિ. પાપીને પાવન કરનારું વિગેરે નદી) પતન કોણ છું. (સં.) અપારદર્શક વસ્તુ ઉપર કિરણ પડતાં પતિતપાવની વિ. (સં.) પતિતાને પવિત્ર કરનારી (ગંગા
તેની સપાટી સાથે કિરણ જેખૂણો કરે તે પિતનોનુખ પતિતા સ્ત્રી. (સં.) પતિત એવી સ્ત્રી પતનગામી વિ. (સં.) પતન-પડતી દિશા તરફ જઈ રહેલું; પતિતાવસ્થા સ્ત્રી. (સં.) પતિત હાલત-દશા પતર, (છડી) સ્ત્રી. મળદ્વાર; ગુદા (૨) પાર; આબરૂ પતિતોદ્ધાર પં. (સં.) પતિતોને પવિત્ર કરી ઊંચે લાવનારું પત(-7)રવેલિયું ન. (પત્રવેલિયું, દે. વેલ્લવિઅ = કામ; પતિતોદ્ધારણ
ખરડેલું) અળવીનું પાન (૨) તેનું ભજિયું પતિદેવ(તા) પું. (સં.) દેવ સ્વરૂપ ધણી પતરાજ, (-જી) સ્ત્રી. બડાઈ; શેખી [ભિમાની પતિનિષ્ઠ વિ. (સં.) પતિપરાયણ પતરાજ-જી)(oખોર, ૦બાજ) વિ. બડાઈખો૨; મિથ્યા- પતિપરાયણ વિ. સ્ત્રી, પતિને પરાયણ એવી; પતિનિષ્ઠ

Page #507

પતિયલો
૪૯૦
| પથ્થ-ત્ય)રિયો કોલસો પતિયલ વિ. પતિયું પતના રોગવાળું
પત્રિકા સ્ત્રી. (સં.) ચિટ્ટી; પત્ર (૨) નાનું છાપું કે નાનું પતિયાર છું. (પત' દ્વારા) વિશ્વાસ (૨) આબરૂ પત્રી સ્ત્રી. (સં.) બપોટી (૨) પત્રિકા (૩) વિ. પત્રવાળું પતિયું વિ. (સં. પિત્તિક, પ્રા. પિત્તિય) પતના રોગવાળું (સમાસમાં.) ઉદા. ખબરપત્રી (૪) પું.ઝાડ(પ) પક્ષી પતિવ્રત ન. પતિભક્તિ; શિયળ
પથ પું. (સં.) રસ્તો; પંથ; માર્ગ [(૨) મહાલ; તાલુકો પતિવ્રતા વિ. સ્ત્રી. (૨) પતિવ્રત પાળનારી સ્ત્રી; સતી પથકન. સૈનિકોનીકે સ્વયંસેવકોની (અમુક સંખ્યાની) ટુકડી પતીકું ન. પૈતું; કાતળી વિશ્વાસ (૩) દઢ શ્રદ્ધા પથરણું ન. (સં. પ્રસ્તરણ) પાથરણું (૨) કાણે આવનારને પતીજ સ્ત્રી. (સં. પ્રત્યાયયતિ,પ્રા. પતિજઈ) આબરૂ (૨) બેસવાનું પાથરણું પતીજવું અ.ક્રિ. પતીજ પડવી; ખાતરી થવી પથરાટ પું. (પાથરવું ઉપરથી) પથાર; ફેલાવો પતીરું ન. બકરીનું ધોળું બચ્ચું (૨) વિ. (લા.) ધીંગું; જાડું પથરાણ સ્ત્રી. માટી વગેરે પાથરીને કરેલી ઊંચી જમીન પતેતી સ્ત્રી. (કંદ) પારસીઓના બેસતા વર્ષનો તહેવાર (૨) ન. પાથરી મૂકેલી વસ્તુઓ કે પથારો પત્તન ન. (સં.) શહેર; પટ્ટન
પથરાવવું સ.કિ. “પાથરવુંનું પ્રેરક પત્તર સ્ત્રી. (‘પતર' પરથી) આબરૂ; ઈજજત; પતીજ પથરાવું અ ક્રિ. “પાથરવું'નું કર્મણિ પત્તરન. (સં. પત્ર=પાંદડું) પતરાળું, ભાણું (૨) ભિક્ષાપાત્ર પથરાળ, (-ળું) વિ. પથરાવાળું; પથ્થરિયું પર (વડિયું, વેલિયું) ના પતરવેલિયું
પથરી સ્ત્રી. (સં. પ્રસ્તુરિકા, પ્રા. પથરિઆ) કાંકરી; નાનો પતું ન. (સં. પત્રક) પાંદડું (૨) કાગળનું જાડું પાન (૩) પથ્થર (૨) અસ્ત્રા વગેરેની ધાર કાઢવાને માટેનો
ગંજીફાનું પાનું (૪) પોસ્ટકાર્ડ ખિબર નાનો પથ્થર (૩) પેશાબ કે મૂત્રમાર્ગનો એક રોગ પત્તો . ઠામઠેકાણું નામનિશાની (૨) બાતમી; ભાળ; કે તેમાં થતો પથ્થર જેવો પદાર્થ પત્થર જુઓ “પથ્થર
પથરીલું વિ. પથરાવાળું; પથરાળ પત્થરપાટી સ્ત્રી, જુઓ “પથ્થરપાટી
પથરી મું. (સં. પ્રસ્તર, પ્રા. પત્થર) પથ્થર; પાષાણ (૨) પત્થરપેન સ્ત્રી. જુઓ “પથ્થરપેન'
જડ કે લાગણીહીન માણસ (૩) વિન; આડખીલી પત્થરફોડો છું. જુઓ “પથ્થરફોડો
(૪) કાંઈ નકામું તુચ્છ કે નિરર્થક એવો ભાવ બતાવે. પસ્થરિયું વિ. જુઓ “પશ્ચરિયું”
ઉદા. તેને શું પથરા આવડે છે ! પત્થરિયો છું. જુઓ “પથ્થરિયો
પથનારી સ્ત્રી, છાણાં થાપવાની જગ્યા પસ્થરિયો કોલસો કુંજુઓ “પધ્ધરિયો કોલસો પથાર છું. (સં. પ્રસ્તાર, પ્રો. પત્યાર) મોટી પથારી (૨) પત્થરવત્ વિ., ક્રિ.વિ. પથ્થર જેવું જડ; અચેતન વિસ્તાર: ફેલાવો (૩) ગધેડા ઉપર નાખવાનું પત્ની સ્ત્રી. (સં.) વહુ; ધણિયાણી (વર્તમાનપત્ર ગુણિયાનું પલાણ [(૨) મુકામ (૩) માંદગી પત્ર પં. (સં.) ચિઠ્ઠી; કાગળ (૨) ન. પાંદડું (૩) છાપું; પથારી સ્ત્રી. (સં. પ્રસ્તારિકા, પ્રા. પત્યારિઆ) બિસ્તરો પત્રક ન. (સં.) ટીપ-યાદીના કાગળોની નોટ; “રજિસ્ટર' પથારીવશ વિ. માંદગીથી ખાટલાવશ; હાલવા-ચાલવા પત્રકાર પું. છાપાનો તંત્રી, માલિક કે તેમાં લખવાના
[પથાર ધંધાવાળો; “જર્નેલિસ્ટ' (૨) ખબરપત્રી; રિપોર્ટર' પથારી છું. (સં. પ્રસ્તાર, પ્રા. પથારી ફેલાવો; મુકામ; પત્રકારત્વ ન. (સે. પત્રકાર + વ. સં.) પત્રકારનું કામ પથિક . (સં.) વટેમાર્ગુ; મુસાફર; યાત્રિક પત્રકારી સ્ત્રી, પત્રકારનું કામ; “જર્નલિઝમ'
પથિકાશ્રમ પું. (સં.) યાત્રિકોને ઊતરવા-રહેવા માટેનું પત્રદાન ન. પત્ર, ટપાલ વગેરે રાખવાનું પાત્ર કે સાધન મકાન; “ગેસ્ટ-હાઉસ' પત્રપદ્ધતિ સ્ત્રી. (સં.) પત્ર લખવાની પદ્ધતિ (૨) તે પથ્થ(-W) ૫. (સં. પ્રસ્તર, પ્રા. પત્થર) પથરો; પાષાણ નિરૂપતો ગ્રંથ
(૨) રસ્તાની લંબાઈ બતાવતો કે સીમા વગેરે પત્રમિત્ર ૫. (સં.) પત્રવ્યવહાર દ્વારા થયેલ મિત્ર
બતાવતો પથ્થર (૩) (લા.) પથરો; જડ કે પત્રલેખક ૫. (છાપામાં) પત્ર લખનાર; “કોરસ્પોન્ડન્ટ' લાગણીહીન માણસ પત્રલેખા સ્ત્રી. (સં.) સ્ત્રીઓએ કપાળે દોરેલા ચિત્ર પથ્થ-સ્થ)રપાટી સ્ત્રી. સ્લેટ; પથ્થરની લખવાની પાટી પત્રવ્યવહાર પું. (સં.) કાગળપત્ર લખવા તે (૨) કાગળ- પથ્થ(-W)રપેન સ્ત્રી, સ્લેટ પર લખવાની પથ્થરની પેન પત્રનો વહેવાર કે સંબંધ
પિત્રાળી પથ્થ-ત્થરફોડો . પથ્થર ફોડનાર મજૂર પત્રાવલિ, (-લી) સ્ત્રી. (સં.) પાંદડાંઓની હાર (૨) પથ્થ(-W)રિયું વિ. પથ્થરનું બનાવેલું (૨) પથ્થર જેવું પત્રાવળ, (-ળી) સ્ત્રી. (-ળુ) ન. પતરાવળ
કઠણ (૩) ન. પથ્થરનું વાસણ પત્રાળી સ્ત્રી, પતરાળી
પથ્થ-W)રિયો છું. પથ્થરનો વાડકો પત્રાળું ન. પતરાળું
ખિબર-પત્ર પથ્થ(-ત્થ)રિયો કોલસો . ખનિજ કોલસો

Page #508

પથ્થત્વ)રવત)
૪૯ ૧
[પધ્ધભસ્વામી પથ્થ-સ્થીરવત્ વિ., ક્રિ.વિ. પથ્થર જેવું જડ; અચેતન પદવિ(-વી)દાન-સમારંભ . પદવી આપવાની વિધિ; પથ્ય વિ. (સં.) અનુકૂળ; હિતકર (૨) ન. પથ્ય ખોરાક તેનો ઉત્સવ; કોન્વોકેશન' [કરનાર (૨) હોદેદાર (૩) કરી; પરેજી
ખાનપાન પદવિ(-વી)ધર, પદવિ(-વી)ધારી વિ. પદવી ધારણ પથ્યાપથ્ય વિ., ન. (સં.) લેવા જેવું અને ન લેવા જેવું પદવિન્યાસ પું. (સં.) વાક્યમાં ભિન્નભિન્ન પદની પદ પું. (સં.) પગ; પગલું (૨) ન. દરજજો (૩) રચના; ગોઠવણી
અર્થવાળો શબ્દ (૪) કાવ્યની મૂળ કડી (૫) શ્રેઢીમાંની પદવ્યમ પું. (સં.) વાક્યના સ્વીકૃત પદક્રમમાં ફેરફાર દરેક સંખ્યા; ‘ટર્મ (ગ.) (૫) મૂળ; “રૂટ’ (૯) હોવો તે
જેિર કરેલું વાક્યમાં વપરાયેલ શબ્દ
પદાક્રાંત વિ. (સં.) પગે ચાલી જઈને સર કરેલું; જીતેલું; પદક ન. (સં.) ચાંદ (૨) સિક્કો
પદાતિ(-તી) ૫. (સં.) પગપાળો (૨) પાયદળનો સિપાઈ પદકાર વિ. (સં.) ગેય દેશી ઢાળમાં કીર્તન-ભજન રચનાર પદાધિકાર છું. હોદાની સત્તા પદચિહન ન. (સં.) પગલાનું નિશાન; પગલાંની છાપ પદાધિકારી પું. પદધારી; હોદેદાર
છેદ . (સં.) પદનું વ્યાકરણ (ર) વાક્યના દરેક પદારોહણ ન. (સં.) પદ પર આરૂઢ થવું-આવવું તે
પદનો વ્યાકરણની દષ્ટિએ પરિચય આપવો તે પદાર્થ છું. (સં.) ચીજ; વસ્તુ (૨) શબ્દાર્થ (૩) તત્ત્વ પદય્યત વિ. (સં.) પદ પરથી ઉતારી મૂકાયેલું; પદભ્રષ્ટ પદાર્થપાઠ પં. પ્રત્યક્ષ પદાર્થ દ્વારા બોધ પદટિપ્પણ(Cણી) (સં.) (ની) સ્ત્રી. લખાણમાં નીચે પદાર્થ(વિજ્ઞાન, શાસ્ત્ર)ન.ભૌતિક પદાર્થના ગુણધર્મની આપેલ નોંધ; “ફૂટનોટ'
મીમાંસા કરતું શાસ્ત્ર; ભૌતિકશાસ; ‘ફિઝિક્સ' પ્રિવેશ પદત્યાગ કું. (સં.) હોદો કે દરજજો છોડી દેવો તે; પદાર્પણ ન. (સં.) પદવી આપવી તે (૨) પગલું માંડવું તે; રાજગાદી છોડી દેવી તે; “એપ્લિકેશન
પદાવલિ(-લી) સ્ત્રી. (સં.) પદો-કાવ્યોનો સંગ્રહ પદદલિત વિ. (સં.) કચરાયેલું (૨) (લા.) નીચી કક્ષાનું પદાવવું સક્રિ. પાદવું'નું પ્રેરક (૨) દૂસ કાઢવી; પદેડવું ગણાવાને કારણે પરેશાન થયેલું
(૩) જબરદસ્તીથી કઢાવવું-મેળવવું; લઈ લેવું પદધારી વિ. (સં.) પદ કે હોદો ધરાવનાર; પદાધિકારી પદાવું અ.ક્રિ. ‘પાદવું'નું ભાવે [“એએશન” પદનામ ન. (સં.) હોદો; દરજ્જો
પદી ન. (સં.) ગણિતમાં અનેક પદો મળીને બનતી રકમ; પદપરિચય પું. (સં.) પદોની ઓળખ કરવો તે પદું ન. (સં. પદ) પદ; કામ (પ્રાયઃ સમાસમાં). જેમ પદપાઠ પું. (સં.) (વેદનાં) પદો છૂટાં પાડીને અન્વય કે, ગોરપદું પદબદ્ધ વિ. (સં.) ગાઈ શકાય તેવા દેશી બંધોમાં બંધા- પદ(-દો)ડવું સક્રિ. ખદેડવું; ખૂબ થાકી જાય ત્યાં સુધી યેલાં પદોના રૂપનું
દોડાવવું (૨) (ગમેતેમ બગડે ત્યાં સુધી) ખૂબ પદબંધ પું. (૦ન) ન. (સં.) પદોમાં સળંગ કાવ્યની રચના વાપરવું કે કામમાં લેવું
[‘પ્રમોશન” પદમ ન. એક વિશિષ્ટ ચિહ્ન
પદોન્નતિ સ્ત્રી. (સં.) પદ કે હોદામાં થતી ઉન્નતિ-બઢતી; પદમણી સ્ત્રી, પદ્મિની સ્ત્રી
પદ્ધ(-ધ્ધ)ત સ્ત્રી, પદ્ધતિ, રીત પદયાત્રા સ્ત્રી. (સં.) પગપાળો પ્રવાસ
પદ્ધ(ધ્ધ)તિ સ્ત્રી, (સં.) રીત (૨) કોઈ પણ કામ કરવાની પદભ્રષ્ટ વિ. પદ પરથી - અધિકારથી દૂર થયેલું કે કરાયેલું વ્યવસ્થિત કે શાસશુદ્ધ રીત અથવા ક્રમ કે તે નિરૂપતો પદર ૫. પાલવ; લૂગડાનો છેડો
બિરોબર રીતસર પદર પું. અંગત માલિકી (૨) જાત; પંડ
પદ્ધતિ(વપુર સર, પૂર્વક, ૦સર) ક્રિ.વિ. પદ્ધતિ પ્રમાણે; પદરચના સ્ત્રી. (સં.) વ્યાકરણના નામિકી ક્રિયાવાચક તેમ પu ન. (સં.) સરોજ, રાતું કમળ (૨) હાથીની સૂંઢને
જ અન્ય સિદ્ધ શબ્દોના સ્વરૂપ મુજબની પદરચના; કુંભસ્થળ ઉપરની રંગદાર છાંટ (૩) હજાર અબજની સિન્ટેક્સ
સંખ્યા (૪) વિષ્ણુનું એક આયુધ (૫) શરીરનાં જ પદરજ સ્ત્રી, પગની ધૂળ; ચરણરજ
ચકોમાંનું એક (૬) આંગળીનાં ટેરવાં કે પગનાં પદ્રવ પું. (સં.) પગલાંઓનો અવાજ; પગરવ
તળિયાં ઉપરનું એક સામુદ્રિક ચિન-આકૃતિ (૭) પદરનું વિ. પોતાનું; ગાંઠનું (ધન) [માધુર્ય નાગની ફેણ ઉપરનું ચિહન (2) કુબેરના નવ પદલાલિત્યન. (સં.) કવિતામાં પદો કે શબ્દોનું લાલિત્ય- નિધિઓમાંનો એક પદલોપપું. (સં.) પદનો લોપ; પદની ઉપસ્થિતિનો અભાવ પઘગર્ભ પું. (સં.) વિષ્ણુ (૨) બ્રહ્મા પદવિ(-વી) સ્ત્રી. (સં.) દરજ્જો (૨) ઉપાધિ; ઇલકાબ; પઘજ, (૦જાત, 9ન્મા) પું. (સં.) બ્રહ્મા ડિગ્રી (૩) હોદો
[‘સિન્ટેક્સ' પદ્મનાભ પં. (સં.) વિષ્ણુ કિરોમાંના છઠ્ઠા પદવિચાર પં. (સં.) પદરચના (૨) પદનો વિચાર પદ્મપ્રભસ્વામી . (સં.) જૈનોનાં વર્તમાન ચોવીસ તીર્થ
ગ્રંથ

Page #509

પાયોનિ
૪૯૨
પયગંબર પાયોનિ છું. (સં.) બ્રહ્મા (૨) બુદ્ધનું એક નામ પનોતી સ્ત્રી, ભાગ્યશાળી સ્ત્રી, જેનું એક છોકરું મરી નથી પધ(વિ)ભૂષણ, પદ્મશ્રી પું. (સં.) રાષ્ટ્રપતિ તરફથી ગયું તેવી સ્ત્રી (૨) વિ. પનોતું વિશિષ્ટ વ્યક્તિને અપાતો એક ઈલ્કાબ
પનોતું વિ. સં. પુણ્યવંત, પ્રા. પુન્નવંત) શુભ; મંગળકારી પદ્મા સ્ત્રી. (સં.) લક્ષ્મી, કમળા
(૨) સુખી; વંશવિસ્તારવાળું (૩) છોકરાં વિનાનાને પધાકર છું. (સં.) કમલિની; કમળનું તળાવ
ઘણે વર્ષે થયેલું (સંતાન) પદ્માકાર પું, પધાકૃતિ સ્ત્રી. (સં.) કમળનો ઘાટ (૨) પનોળી સ્ત્રી, ન. દાળ વાટીને બાફીને બનાવેલ વાનગી વિ. કમળના આકારનું
[બ્રહ્મા પનાગ પં. (સં.) સાપ; સર્પ પદ્માસન ન. (સં.) યોગનાં ચોરાશી આસનોમાંનું એક (૨) પનું ન. લીલા રંગનું એક રત્ન; મરકતમણિ; પાનું પધિની સ્ત્રી. (સં.) કમળનો છોડ (૨) કમળની તલાવડી પપડાટ પું. પડપડાટ; (તુમાખીભેર) પાપડ બોલવું તે
(૩) કામશાસ્ત્રમાં ગણાવેલા ચાર પ્રકારમાંની ઉત્તમ સ્ત્રી પપન ન. એક ફળ પિંપાળવું તે (૨) આળપંપાળ પuોદ્ભવ છું. (સં.) બ્રહ્મા
પપલામણ સ્ત્રી. (‘પપલાવવું” પરથી) લાડ; વહાલથી પદ્ય ન. (સં.) કવિતા (૨) છંદબદ્ધ શબ્દરચના પપલાવવું સક્રિ. (દ. પોપય હાથ ફેરવે) (દાંતના હોવાથી પદ્યકાર પું(સં.) પદ્યનો લેખકછંદોબદ્ધ રચના કરનાર મોંમાં) પપલામણ કરવી; પંપાળવું આિળપંપાળ પદ્યબદ્ધ વિ. (સં.) છંદોબદ્ધ; “વર્સિફાઈડ
પપળામણ સ્ત્રી. પપલામણ; લાડ; વહાલથી પંપાળવું તે; પદ્યબંધ પું. પદ્યમાં કરેલી રચના
પપળાવવું સક્રિ. પપલાવવું; પંપાળવું [વામાં આવે છે.) પદ્યરચના સ્ત્રી. (સં.) પદ્ય રચવું તે
પપીતું. (તો) ૫. એકવેલાનું બી (મરકીવખતેહાથે બાંધપદ્યરીતિ સ્ત્રી. (સં.) પદ્યશૈલી
પપેટ સ્ત્રી, (ઇ.) કઠપૂતળી પદ્યાત્મક વિ. (સં.) પદ્યમાં રચેલું
પપેટ-શો છું. (ઇ.) પૂતળીઓનો ખેલ પદ્યસંગ્રહ ૫. (સં.) પદ્યમાં રચાયેલ રચનાઓનો સંગ્રહ પપેટી સ્ત્રી, પતેતી; પારસી નવું વર્ષ પદ્યાનુવાદ પું. (સં.) પધમાં કે પદ્યનો કરેલો અનુવાદ પપૈયું ન. (સ્પેનિશ તથા પોર્ટુગીઝ. પાપાયા) પપૈયાનું ફળ પદ્યાવલિ સ્ત્રી. (સં.) કાવ્યસંગ્રહ
પપૈયો છું. પપૈયાનું ઝાડ (અમેરિકાથી પોર્ટુગીઝ લોકોએ પધરામણી સ્ત્રી, પધારવું કે પધરાવવું તે (૨) ગુરુ કે ભારતમાં આયાત કરેલું મનાય છે.)
આચાર્ય વગેરેની પધરામણી કરાવાય ત્યારે તેમને પપૈયો છું. (દ. પપીઆ, પ્રા. પહિ) બપૈયો; ચાતક અપાતી ભેટ
પપૈયો છું. દાઝવાથી થતો ફોલ્લો પધરાવવું સક્રિ. (‘પધારવું'નું પ્રેરક) માનથી તેડી આણવું પપ્પા પુ.બ.વ. પિતા; બાપા
કે પહોંચાડવું (૨) (ન ખપતી કે ન જોઈતી વસ્તુ) પબ ન. દારૂનું પીઠું (પાટલી) બીજાને બઝાડી દેવી; તેવી રીતે અનિષ્ટ વસ્તુને ટાળવી પબાસણ ન. (સં. પદ્માસન, પ્રા. પબ્લાસણ) દેરાસરમાં
વિી આિવવું કે જવું (માન કે કટાક્ષમાં) જૈન મૂતિને બેસાડવાનું કમળના આકારનું આસન પધારવું અ.ક્રિ. (સં. પાદૌ ધારયતિ, પ્રા. પાઆધારેઈ) પબ્લિક વિ (ઈ.) સાર્વજનિક (૨) સ્ત્રી. જનતા; આમવર્ગ પધ્ધતી સ્ત્રી, જુઓ “પદ્ધત
પબ્લિક કેરિયર ન. (ઈ.) ભાડૂતી વાહન પધ્ધતિ સ્ત્રી, જુઓ “પદ્ધતિ
પબ્લિક પાર્ક છું. (ઇ.) સાર્વજનિક-જાહેર બગીચો પધ્ધતિસર ક્રિ.વિ. જુઓ “પદ્ધતિસર' [પણઘટ પબ્લિક પ્રોસિક્યુટર છું. (ઇં.) સરકાર પક્ષના વકીલ પનઘટ પું. (સં. પાનીયઘટ્ટ, હિ. પનઘટ) પાણીનો ઘાટ; પબ્લિકેશન ન. (ઇં.) પ્રકાશન છપાવી જાહેરમાં મૂકવું તે પનાઈ સ્ત્રી. હોડી; નાનો મછવો
પબ્લિશર વિ. (ઇ.) છપાવી પ્રસિદ્ધ કરનાર; પ્રકાશક પનારો પં. ફરજિયાત સહવાસ કે સંબંધમાં આવવું પડે પબ્લિસિટી સ્ત્રી, (ઇ.) પ્રસિદ્ધિ; જાહેરાત થવું
એવી દશા (૨) કોઈની સાથે પાનું પડવું તે પમરવું અક્રિ. મઘમઘવું; સુવાસ પ્રસરવી; મહેક મહેક પનાહ સ્ત્રી. (ફા.) રક્ષણ; સંભાળ
પમરાટ પુ. મહેક; ખુશબો; સુગંધનો ફેલાવો પનિયા(-હા)રી સ્ત્રી. (સં. પાનીયહારિકા, પ્રા. પાણિઅને પમરાવવું સક્રિ. મઘમઘાવવું
હારિઆ) પાણિયારી; પાણી ભરી લાવનારી સ્ત્રી પમરાવું અ.ક્રિ. મઘમઘાવું પનિશમેન્ટ સ્ત્રી. (ઈ.) દંડ; સજા ખાદ્ય પદાર્થ-ચીજ પમરો છું. રોટલા-રોટલીમાં દાઝનો પડતો ભમરો પનીર ન. (ફા.) દહીંમાથી પાણી કાઢી લઈ બનાવેલો પમાડ(-4)વું સક્રિ. પામવું'નું પ્રેરક પનું ન. કેરી વગેરેનું કરાતું ખટમધુર પ્રવાહી – પીણું પય ન. (સં.) પાણી (૨) દૂધ પનો(ફા. પન્ના) કાપડની પહોળાઈ(૨) (લા.)ગજુ, શક્તિ પયગંબર છું. (ફા.) પેગંબર; માણસ માટે ખુદાનો સંદેશો પનોતી સ્ત્રી. શનિની દશા; પડતી દશા
લઈ આવનાર પવિત્ર પુરુષ

Page #510

પયગંબરી ૪૯ 3
પરતંત્રતા પયગંબરી વિ. પયગંબરને લગતું (૨) પયગંબરે કહેલું પરચો . (સં. પરિચય ઉપરથી) પ્રતાપ; ચમત્કાર (૨) પયગંબરી સ્ત્રી, પયગંબરનું કામ
(લા.) કરામત પયગામ પં. (ફા.) પેગામ; સંદેશો (૨) ઈશ્વરી સંદેશો પર છંડ વિ. (સં. પ્રચંડ) કદાવર; હૃષ્ટપુષ્ટ પ(-)પાન ન. (સં.) દૂધ પીવું તે
પર છંદો ૫. પડઘો; પડછંદો; પ્રતિધ્વનિ પયામ પું. (ફા.) પેગામ (૨) સમાચાર; ખબર પરજ સ્ત્રી. (સં. પ્રજા ઉપરથી) પ્રજા (૨) દક્ષિણ પયોદ કું. (સં.) વાદળ (૨) વરસાદ (૩) વિ. દૂઝણું ગુજરાતની આદિમ જાતિ (રાનીપરજ; કાળીપરજ) પયોધર ડું. (સં.) સ્તન (૨) આ;િ બાઉલું (૩) વાદળ પરજ સ્ત્રી. તલવારની મૂઠ આગળનો ટોપલી જેવો ભાગ પોધિ પું. (સં.) દરિયો; સમુદ્ર
(૨) ઢાલની મૂઠ-પકડ પર ના. (પ્રા. પરિ = ઉપર) ઉપર
પરજ સ્ત્રી. એક રાગ; પરજિયો [“સ્વજનથી ઊલટું તે પર પૂર્વ. (સં. પ્રતિ, પરિ, પ્રા. પરિ) “પ્રતિ', “પરિ પરજન પું. (સં.) પારકું - સંબંધી નહિ એવું માણસ;
તરીકેના અર્થનો તદ્ભવ પૂર્વગ. ઉદા. પરબીડિયું; પરજળવું અ.ક્રિ. (સં. પ્રજવલુ) ચેતવું; બળવું; સળગવું
પરકમ્મા [(૪) પછીનું; ઉત્તર (૫) શ્રેષ્ઠ; પરમ પરજાળવું સક્રિ. “પરજળjનું પ્રેરક; સળગાવવું; બાળવું; પર વિ. (સં.) પારકું (૨) અન્ય; બીજું (૩) દૂર; અતીત પ્રજાળવું
[વખતે ગાવાનું ગીત પર ન. (ફા.) પીંછું
[પ્રદક્ષિણા પરજિયો ડું. રાજિયો; મરસિયો; મરેલાને ઉદેશી કૂટતી પરકમ્મા સ્ત્રી. (સં. પરિક્રમા, પ્રા. પરિક્રમા) પરિક્રમણા; પરજીવી વિ. બીજાને ભોગે, તેને આધારે રહીને જીવનાર; પરકમ્માવાસી વિ. લાંબી પ્રદક્ષિણા કરવા નીકળેલું પરાવલંબી; પેરેસાઈટ’ પરકાય(-યા)પ્રવેશ પું. (સં.) બીજાના શરીરમાં પેસવું તે પરઠ, (૦ણ) સ્ત્રી. (પરડવું ઉપરથી) વર કે કન્યાની – એક સિદ્ધિ
[‘ડિવાઈડર પહેરામણી તરીકે ઠરાવેલી રકમ (૨) કબૂલાત; કરાર પરકાર ૫. (ફા.) વર્તુલ દોરવાનો; “કંપાસ' (૨) પરઠવુંસક્રિ. (સં. પરિઝાપતિ,પ્રા. પરિઠવઈનું લાઘવ) પરકીય વિ. (સં.) બીજાનું; પારકું (૨) અજાણ્યું સ્થાપન કરવું; નક્કી કરવું; ઠરાવવું; કરાર કરવો (૨) પરકીયા વિ. સ્ત્રી. પારકાની પરણેતર સ્ત્રી (૨) એક ઝાલવું, પકડવું (૩) વિદાય થવું (૪) જાણવું
પ્રકારની નાયિકા [ઓળખ; પિછાણ : પરેડ સ્ત્રી. માથાફોડ (૨) લપ; પીડા પરખ સ્ત્રી. (સં. પરીક્ષા, પ્રા. પરિબ્બા) પરીક્ષા (૨) પરડકું(-q) ન. દિ. પરડા) સાપોલિયું; સાપનું બચ્ચું, કણો પરખવું સક્રિ. (સં. પરીક્ષત, પ્રા. પરિક્નઈ) પારખવું; પરડવું અક્રિ. ટપકવું; ઝરવું'
પરીક્ષા કરવી (૨) ઓળખવું; પરખી કાઢવું; પિછાણવું પરડો(-ડિયો) પુ. બાવળની શિંગ અભરખો પરખંદુવિ.પરીક્ષા કરનારું, પરીક્ષક; પારખનારું [આવડત પરણ ન. પરણવું તે; લગ્ન (૨) પરણવાનો ઉત્સાહ - પરખામણી સ્ત્રી, પારખવાનું મહેનતાણું (૨) પારખવાની પરણત ન. પરણવું તે; લગ્ન. ઉદા. ચોથું પરણત (૨) પરખાવવું સક્રિ. “પરખવું, “પારખવુંનું પ્રેરક (૨) વિ. પરણિયત
આપવું (૩) ભાળવવું (૪) સમજણ પાડવી; સમજ પરણમવું સક્રિ. પ્રણામવું; નમન કરવું પડે એમ કરવું (૫) અરુચિથી આપવું
પરણવું સક્રિ. (સં. પરિણયતિ, પ્રા. પરિણઈ) લગ્ન કરવું પરખાવું અ.ક્રિ. ઓળખાવું; પરખવું, “પારખવુંનું કર્મણિ (૨) અતૂટ સંબંધ બાંધવો (૨) યોગ્ય વર તરીકે ગણાવું-ઝડપાયું
પરણાયું ન. શકો; ચણિયું (૨) માટીનું કોડિયું પરગજુ વિ. પરોપકારી; પારકાનું ભલું કરનારું; પરમાર્થી પરણાવવું સ.કિ. “પરણવુંનું પ્રેરક (૨) દૂધમાં પાણી પરગણું ન. (ફા. પર્ગનહ) તાલુકો; મહાલ
ભેળવવું (૩) ગળે વળગાડવું; ગળે ઘાલવું; બઝાડવું પરગલ વિ. પ્રગર્ભ; હિંમતવાન
પરણિયાત વિ. પરણેલું (૨) સ્ત્રી. પરણેતર; પત્ની પરગામ ન. (સં. પરગ્રામ) પોતાના સિવાયનું બીજું ગામ પરણેત, (૦૨) ન. પરણવું તે; લગન (૨) સ્ત્રી. પત્ની પરગામી વિ. બીજા ગામનો રહેવાસી (૨) નવું માણસ; પરણેયું ન. પરણાયું; માટીનું કોડિયું ત્રાહિત માણસ
પરણ્યો છું. પરણનારો; ધણી; કંથ; પતિ પરગામી વિ. (સં.) પરગમન કરનારું; વ્યભિચારી [આફત પરત ક્રિ.વિ. (સં. પરાવૃત્ત, પ્રા. પરાઅત્ત) પાછું પરચક્ર ન. (સં.) શત્રુસેના (૨) શત્ર તરફથી આવનારી પરત સ્ત્રી. રજ; ઝીણી ભૂકી (૨) ભસ્મ પરચર્યા સ્ત્રી. પારકા વિશેની કૂથલી છુિટક; પ્રકીર્ણ પરત ટીકિટ સ્ત્રી. જવા-આવવાની ટિકિટ; “રિટર્ન-ટિકિટ' પરચૂટ(-૨)ણ વિ. જુદુંદું; કુટકળ (૨) ન. ખુરદો (૩) પરતત્વન. (સં.) પરમ કે શ્રેષ્ઠ તત્ત્વ (૨) બીજું-પરાયુતત્ત્વ પરચૂટ(-૨)ણિયું વિ. પરચૂરણ (૨) ખાસ મહત્ત્વનું નહિ પરતંત્ર વિ. (સં.) પરવશ; પરાધીન; તાબેદાર - ફાલતુ
પરતંત્રતા સ્ત્રી પરાધીનતા; તાબેદારી

Page #511

પરતી]
૪૯૪
[ પરમપુરુષ પરતી સ્ત્રી, રેશમ કે સતરની આંટીઓ ઉતારવાની ફાળકી પરફોર્મન્સ S. (ઇ.) ભજવણી જાહેર પ્રદર્શન (૨) ગરેડી; ફીરકી
પરબ સ્ત્રી, (સં. પ્રપા, પ્રા. પ્રવ, પવારે રસ્તામાં મુસાફરને પરતો પુ. (ફા. પર્તવ) પરચો; ચમત્કાર
પાણી પાવાની ધર્માદા જગા પરત્ર ક્રિપવિ. (સં.) પરલોકમાં (૨) બીજે સ્થળે; બીજે પરબ ન. તહેવારનો દિવસ; તહેવાર પરત્વ ન. (સં.) પર-અતીત હોવું તે (૨) શ્રેષ્ઠત્વ (૩) પરબડી સ્ત્રી, પંખીઓને દાણા નાણવા (એક થાંભલા પર) ના. પરત્વે
કરેલી સાર્વજનિક બાંધણી પરત્વે ના સંબંધમાં, બાબતમાં; વિશે
પરબાણ ન. સઢ બાંધવાનું આવું લાકડું પરથાર પું. (સં. પ્રતિસ્તાર, પ્રા. પડિત્યાર) પડથાર; પરબારું ક્રિ.વિ. બારોબાર પગથાર; છોબંધ ભોંયતળિયું
પરબિયો છું. પરબ ઉપર બેસી પાણી પાનારો; પરબવાળો પરદાદો . દાદાના બાપ; પ્રપિતામહ
પરબીડિયુંન. (પર = ઉપર + બીડિયું = બીડેલું-બીડારૂપ) પરદાર, (-રા) સ્ત્રી. (સં.) પારકાની સ્ત્રી
(કાગળ બીડવાની) કાગળની કોથળી લખોટો; પરદાર(-રા)ગમન ન. વ્યભિચાર
એન્વલપ'; “કવર' પર(-૩)દી સ્ત્રી. નાનો પડદો (૨) પથ્થર કે ઈંટો કે પરબીડો !. મોટું પરબીડિયું, લખોટો પાટિયાં ઓટેની નાની સાંકડી દીવાલ
પરબ્રહ્મ ન. (સં.) અનાદિ અનંત તરીકે કહેવામાં આવતું પરદુઃખ ન. (સં.) પારકાનું દુઃખ
સૃષ્ટિના આદિ કારણરૂપ પરતત્ત્વ; પરમાત્મા પરદુઃખભંજન(ક) વિ. બીજાનું દુઃખ દૂર કરનાર પરભક્ષી વિ. (સં. પરભલિનું) બીજાનું ભક્ષણ કરનારું; પરદેશ મું. (સં.) પારકો દેશ; દેશાંતર; વિદેશ
પારકાનું ખાનાર પરદેશી વિ. પારકા દેશનું; વિદેશી ઢોલ પરભવ છું. (સં.) બીજો અવતાર; પરજન્મ પરદો પુ. (ફા.) પડદો (૨) બુરખો; ઓઝલ (૩) કાનનો પરભવવું અ.ક્રિ. વિજયી થવું; ફાવવું [પજવવું પરધન ન. (સં.) પારકું ધન સ્વિધર્મ નહિ તે; વિધર્મ પરભવવું સક્રિ. પરાભવ કરવો (૨) દુખ આપવું; પરધર્મ છું. (સં.) બીજાનો ધર્મ (૨) બીજો - જુદો ધર્મ; પરભા(વા) સ્ત્રી. દરકાર (૨) ગરજ પરધર્મી વિ. જુદો ધર્મ પાળનારું; ભિન્નધર્મી; વિધર્મી પરભાતિયું ન. પ્રભાતિયું; પ્રભાતે ગવાતું પદ બિહારનું પરધાન વિ. વિવાહ પહેલાં વરને શ્રીફળ, લગ્નપત્રી અને પરભારું, () ક્રિ.વિ. પરબારું; બારોબાર (૨) વિ. પીતાંબર આપવાનો વિધિ
પરભાર્યા સ્ત્રી. બીજાની પત્ની; પરસ્ત્રી પરધામ ન. (સં.) પરમધામ (૨) પરલોક; સ્વર્ગ કે વૈકુંઠ પરભાષા સ્ત્રી. (સં.) બીજી -બીજાની - પારકાની ભાષા પરનાત, (-તીલું) વિ. બીજી નાતનું
પરભૂત પું. (સં) કોયલનો નર; કોકિલ પરનાર, (-રી) સ્ત્રી. બીજાની સ્ત્રી; પરસ્ત્રી પરભૂતા, (-તિકા) સ્ત્રી. (સં. પરભૂતા, સંસ્કૃતમાં નવો પરનાળસ્ત્રી. (-ળું). (સં. પ્રનાડી, પ્રા. પ્રણાલી) નેવાંનું શબ્દ ‘ઇકા' પ્રત્યયથી) કોયલ
પાણી ઝિલાઈને બાજુએ જવા માટે રખાતી ધાતુ કે પરભોગ પં. (સં.) પર-બીજાનો ભોગ લેવો-હણવું તે છે.”
લાકડાનીનીક (૨) ઘંટીનો ખીલો રાખવાની ભૂંગળી પરભોગી વિ. બીજા વડે ભોગવાતું. ઉદા. “ચંપો પરભોગી પરપીડન ન. (સં.) બીજાને દુઃખ દેવું તે
પરમ વિ. (સં.) ઉત્તમ કેિ, પરમ દહાડે) પરપીડનવૃત્તિ સ્ત્રી, બીજાને દુઃખ આપી આનંદ લૂંટવાની પરમ વિ. ગઈ કાલ પહેલાનું કે આવતી કાલ પછીનું (જેમ મનોવૃત્તિ; જાતીય મનોવિકૃતિ
પરમગતિ સ્ત્રી. (સં.) ઉત્તમ ગતિ; મોક્ષ પરપુરુષ છું. (સં.) પતિ સિવાયનો બીજો પુરુષ પરમજ્ઞાન ન. (સં.) ઉચ્ચ કોટિનું બ્રહ્મજ્ઞાન પરપેઠ સ્ત્રી. પેઠ (હૂંડી ગુમ થવાથી ફરી લખેલ તે) ગુમ પરમત છું. (સં) બીજાનો કે બીજો-જુદો મત-અભિપ્રાય
થવાથી ફરીથી (ત્રીજી વાર) લખાયેલી હૂંડી પરમતત્ત્વ ન. અંતિમ-શાશ્વત તત્ત્વ; બ્રહ્મ પરપોટિયું વિ. પરપોટા જેવું; ક્ષણભંગુર
પરમસહિષ્ણુતા સ્ત્રી. પારકાના મતને સહન કરવાની પરપોટી સ્ત્રી. નાનો પરપોટો
વૃત્તિ-ઉદારતા, સમભાવવૃત્તિ પરપોટો છું. (પર= ઉપર+ દે. પોટ્ટ-પેટ. પાણીની સપાટી પરમતા સ્ત્રી, (-તત્ત્વ) ન. (સં.) પરમપણું; સર્વોચ્ચતા
ઉપરજે પોટા જેવા ગોળાકાર હોય તે) હવાથી પ્રવાહીમાં પરમ(દહાડો, વદિવસ) પં. ગઈ કાલ પહેલાંનો કે થતો ફુક્કો- બુબુદ (૨) થોડા વખતમાં ફૂટીફૂટી નાશ આવતી કાલ પછીનો દિવસ
પામી જાય તે; ક્ષણભંગુર (૩) ભરમ; ભ્રમ પરમધામ ન. ઉત્તમલોક; મોક્ષ પરપ્રકાશિત (સં.) વિ. બીજાના પ્રકાશથી પ્રકાશનારું પરમપદ ન. (સં.) મોક્ષ; મુક્તિ પરફયુમ ન. (ઈ.) સુવાસ; ખુશબો; અત્તર
પરમપુરુષ છું. (સં.) પરમાત્મા (૨) પવિત્ર પુરુષ

Page #512

It
પરમશાસ્ત્રો
૪૯ ૫
|| પરસેવો પરમશાસ્ત્ર ન. (સં.) મોક્ષપ્રાપ્તિનું શાસ્ત્ર
જેક્ટિવ' (૨) બ્રહ્મનિષ્ઠ પરમહંસ . (સં.) સંન્યાસીઓના ચાર પ્રકારમાંનો સૌથી પરલોક પું. (સં.) મૃત્યુ પછીનો સ્વર્ગ વગેરે બીજો લોક
શ્રેષ્ઠ પ્રકાર (કુટીચક, બહૂદક, હંસ અને પરમહંસ) પરલોક(૦ગમન) ન. (૦પ્રાપ્તિ, યાત્રા) સ્ત્રી. મૃત્યુ પરમાટી સ્ત્રી. (પર + માટી) માંસ
પરલોકવાસ છું. (સં.) મૃત્યુ સ્વર્ગવાસ પરમાણન. સઢ બાંધવાનું આડું લાકડું; પરબાણ નિક્કી પરલોકવાસી વિ. (સં. પરલોકવાસિન) મરણ પામેલું; પરમાણવિ. (સં.પ્રમાણ) સાર્થક; પ્રમાણ (૨) ક્રિ.વિ.નિશે; મરહૂમ; સ્વર્ગસ્થ પિાલવવું; પોસાવું પરમાણવું સક્રિ. (સં. પ્રમાણ, પ્રા. પરમાણ ઉપરથી પરવડવું અ.ક્રિ. (સં. પરિપતતિ, પ્રા. પરિવડ)
નામધાતુ) પ્રમાણભૂત-સાચું માનવું (૨) જાણવું પરવડી સ્ત્રી, (સં. પ્રપાનું પરવ + ડી) પરબડી પરમાણુ પું, ન. (સં. પરમ + અણુ) પદાર્થનું સૂક્ષ્મમાં પરવરદિગાર પં. (ફા.) પાલનહાર (૨) પરમેશ્વર - સૂક્ષ્મ એક સ્વરૂપ કે અંશ; “એટમ
પરવરવું અ.ક્રિ. (સં. પરિવ્રજતિ, પ્રા. પરિવ્રય) જવું પરમાણુવાદ પું. પરમાણુથી જગતની ઉત્પત્તિ થઈ છે તેવો પરવરશ(-શી), પરવરિશ સ્ત્રી. પાલનપોષણ (૨) ન્યાયવૈશેષિકનો સિદ્ધાંત
મિાપ સેવાચાકરી; પરોણાગત [પછીના સમયનું પરમાણું ન. (સં. પરિમાણ, પ્રા. પરિમાણ) પરિમાણ; પરવર્તી વિ. (સં.) પછીના ભાગમાં કે સામે રહેનારું (૨) પરમાણું ન. (સં. પ્રમાણ) પુરાવો; દાખલો
પરવશ વિ. (સં.) પરાધીન પરમાત્મતત્ત્વ ન. (સં.) પરમતત્ત્વ; પરબ્રહ્મ
પરવળ ને. એક પ્રકારના વેલાનું શાકમાં વપરાતું ફળ પરમાત્મા પું. (સં.) પરમ આત્મા; પરમેશ્વર
પરવા સ્ત્રી. (ફા.) દરકાર (૨) ગરજ પરમાનંદ . (સં.) પરમ-શ્રેષ્ઠ આનંદ (૨) પરબ્રહ્મ પરવાડ સ્ત્રી. (સં. પરિપાટિ, પ્રા. પરિવાડિ) ગામના પરમારથ પુ. પરમાર્થ; પરોપકાર
છેવડાનો ભાગ (ર) ગામને ફરતે કરેલી કાંટા કે પરમારથી વિ. પરમાર્થી; પરગજુ; પરમાર્થ કરનારું થોરની વાડ પરમાર્થ પું. (સં.) ઉત્તમ પુરુષાર્થ-મોક્ષ (૨) પરમતત્ત્વ પરવાનગી સ્ત્રી, (ફા.) રજા (૨) મંજૂરી; સંમતિ (૩) પરોપકાર
પરવાના પું. પતંગિયું; ફૂદું પરમાર્થક વિ. (સં.) પરમાર્થવાળું; પરમાર્થી
પરવાનાદાર ૫. પરવાનાવાળો; “લાઇસન્સી’ પરમાર્થન ક્રિ.વિ. (સં.) આધ્યાત્મિક દૃષ્ટિ
પરવાનો છું. (ફા.) રજાનો લેખી હુકમ; સનદ ‘લાઇસન્સ” પરમાર્થબુદ્ધિ સ્ત્રી. પરમાર્થ સાધવાની બુદ્ધિ-સમજ (૨) પતંગિયું (૩) છૂટ પરમાર્થી વિ. (સં. પરમાર્થિનું) પરોપકારી; પરગજુ પરવાર ૫. સ્ત્રી. નવરાશ; ફુરસદ પરમાવધિ સ્ત્રી, પું. (સં.) પરાકાષ્ઠા; પરિસીમા પરવારવું અ.ક્રિ. (સં. પરિવ્રજતિ, પ્રા. પરિવ્રય) કામ પરમિટ સ્ત્રી. (ઇ.) રજા કે પરવાનગી કે તે દેતી (સરકારી) આટોપી નવરું થવું; ફુરસદ મળવી (૨) ગુમાવવું; ચિઠ્ઠી; પરવાનો (૨) પરવાનગીપત્ર
ખોવું દિરિયાઈ જીવડાંએ બનાવેલું કોટલું-ઘર પરમિશન સ્ત્રી. (ઇં.) મંજૂરી; પરવાનગી
પરવાળું ન. (સં. પ્રવાલ, પ્રા. પ્રવાલિઅ) પ્રવાલ; પરમેનન્ટ વિ. (ઇ.) કાયમી; કાયમનું
પરવીન સ્ત્રી. (ફા.) મૂછ; સમૂહ પરમો(-મિયો) પં. (સં. પ્રમેહ, પ્રા. પ્રમેહ) પેશાબ વાટે પરવેઝ વિ.પં. પ્રતિષ્ઠિત; સન્માનિત (વ્યક્તિ)
બગડેલું વીર્ય ઝર્યા કરવાનો એક રોગ “ગોનોરિયા પરશુ સ્ત્રી. (સં.) કુહાડી; ફરશી (૨) ૫. કુહાડો પરમેગેનેટ ઓફ પોટાશ(-સ) પું. (ઇં.) પાણી સ્વચ્છ પરશુરામ પં. (સં.) વિષ્ણુનો છઠ્ઠો અવતાર કરવા વપરાતી લાલ દવા-રસાયણ
પરસાદ પં. પ્રસાદ પરમેશ, (-શ્વર) ૫. (સં.) પરમાત્મા (૨) શિવ (૩) પરસાદિયું વિ. પ્રસાદ ખાવાનો ગમતો હોય તેવું (૨) ચક્રવતી રાજાનો એક ઇલકાબ
પ્રસાદ ખાવા પૂરતી જ દેવ ઉપર જેની આસ્થા હોય પરમેશ્વરી સ્ત્રી. (સં. પરમેશ્વરિ) ઈશ્વરી; દુર્ગા
એવું (૩) ન. પ્રસાદીના રૂપમાં મળેલ ઉપરણો પરમેષ્ઠી પું. (સં. પરમેષ્ઠિનું) બ્રહ્મા (૨) વિષ્ણુ (૩) શિવ પરસાદી સ્ત્રી. પ્રસાદી; પ્રસાદ
(૪) તીર્થંકર-જૈન-આચાર્ય-ઉપાધ્યાય-સાધુ (એ પાંચે) પરસાલ સ્ત્રી. આવતું વર્ષ (જૈન).
પરસાળ સ્ત્રી. પડસાળ; ઘરનો આગલો ખંડ પરમોત્કર્ષ મું. (સં.) મોટામાં મોટો અભ્યદય-ઉન્નતિ પરસુખ ન. (સં.) બીજાનું-સામાનું સુખ પરમોત્કર્ષતા સ્ત્રી. (સં.) પરમોત્કર્ષની સ્થિતિ પરસેવા સ્ત્રી. (સં.) બીજાની સેવા (૨) તાબેદારી પરરાજય ન. (સં.) બીજું રાજય (૨) વિદેશીનો અમલ પરસેવો છું. (સં. પ્રસ્વેદ, પ્રા. પ્રસવ-પરસેઅ) ચામડીનાં પરલક્ષી વિ. (સં. પરલક્ષિ) બીજાને લક્ષ કરતું; છિદ્રોમાંથી નીકળતું પ્રવાહી (૨) મહેનત; મજૂરી

Page #513

- રસ્તો
૪૯ ૬
[પરાભક્તિ -પરસ્તવિ (ફા.) (સમાસમાં)પૂજક; ભક્ત. ઉદા.ખુદાપરસ્ત પરાઈ વિ. પારકી; બીજાની પરસ્ટાર છું. (સં.) સેવક; ગુલામ (૨) માંદાની ચાકરી પરાકાષ્ઠા સ્ત્રી. (સં.) છેવટની હદ-સીમા કરનાર
[પનશી; ખુશામત પરાકોટિ, (-ટી) સ્ત્રી. (સં.) છેલ્લી હદ પરસ્તી સ્ત્રી. (ફા.) પૂજા; ભક્તિ (૨) પ્રશંસા (૩) પરાકચેતન ન. (સં.) પરોક્ષે રહેલું ચેતન (૨) બ્રહ્મ પરસ્ત્રી સ્ત્રી. (સં.) બીજાની સ્ત્રી (૨) બીજી કોઈ સ્ત્રી પરાક્રમ ન. (સં.) બહાદુરી; શૂરાતન (૨) (વ્યંગમાં) પરસ્પર ક્રિ.વિ. (સં.) એકબીજાને; અરસપરસ
અવિચારી કે ખોટા સાહસનું કામ પરસ્પરતંત્ર; પરસ્પરવશ વિ. (સં.) અન્યોન્ય આધારવાળું; પરાક્રમી વિ. પરાક્રમ કરનારું, બહાદુર; શૂરું
“ઈંટર ડિપેન્ડન્ટ' [વિરોધવાળું; એકમેકથી ઊલટું પરાગ કું. (સં.) ફૂલમાંની રજ [‘એન્જર' પરસ્પરવિરોધી વિ. (સં. પરસ્પરવિરોધિનું) પરસ્પર પરાગકોશ, (-૧) પું. પુંકેસરની ટોચની પરાગની થેલી; પરસ્પર સહાય સ્ત્રી. (સં.) આપસમાં કે માંહોમાંહે મદદ પરાગતિ સ્ત્રી. (સં.) પાછા જવું તે; પીછેહઠ. કરવી તે
બ્રિસબેસતું પરાગતિ સ્ત્રી. (સં.) ઉત્તમગતિ; મોક્ષ; નિર્વાણ પરસ્પરાનુકૂલ(-ળ) વિ. (સં.) પરસ્પર અનુકૂળ-ફાવતું કે પરાગતિક વિ. પાછી ગતિ કરનારું; પ્રાગતિક નહિ એવું પરસ્પરાવલંબન ન. (સં.) પરસ્પર અવલંબન કે આધાર (૨) પ્રતિરોધક, ‘રિએકશનરી હોવો તે
પરાગનયન ન. (સં.) પરાગરજ લઈ જવાની ક્રિયા પરસ્પરાવલંબી વિ. પરસ્પર આધાર રાખતું
પરાગમય વિ. (સં.) પરાગોથી ભરપૂર પરસ્પરાશ્રિત વિ. (સં.) પરસ્પર આશરો રાખતું પરાગરજ ન., સ્ત્રી, પરાગનો તે તે કણ; પુષ્પરાજ પરસ્પરાશ્રિતત્ત્વ ન. (સં.) પરસ્પર આશ્રિત હોવાપણું પરાગવંતુ વિ. પરાગવાળું; પરાગમય પરસ્પર્શી વિ. (સં.) બીજાને લાગુ પડતું; પરલક્ષી (૨) પરામુખ વિ. (સં.) બહારની બાજુ નજર હોય તેવું (૨)
બીજાને અસર કરે તેવું બે પ્રકારમાંનો એક વિમુખ; બેદરકાર (૩) અવળચંડું પરઐપદ ન. (સં.) સંસ્કૃતમાં ધાતુઓનાં રૂપો કરવાના પરાજ સ્ત્રી. ઊભા કાનાની મોટી થાળી; પરાશ પરસ્વરૂપજન્ય ન. (સં.) પરલક્ષી; “ જેક્ટિવ' (૨) પરાજય પં. (સં.) શિકસ્ત; હાર; પરાભવ બહ્મનિષ્ઠ
કિરવું તે, લઈ લેવું તે પરાજિત વિ. (સં.) હારેલું, જિતાઈ ગયેલું કે હસવેલું પરસ્વાપહરણન. (સં.) પારકાનીમાલમિકલતનું અપહરણ પરાણ પું, પ્રાણ; જીવ (૨) (લા.) શક્તિ; જોર (લાકડી પરહદ સ્ત્રી. પારકી હદ-સીમ (૨) પરાજયની સીમા પરાણી સ્ત્રી, નાનો પરોણો; પરોણી; આરવાળી નાની પરહરવું સક્રિ, પરિહરવું; તજવું
પરાણે ક્રિ.વિ. (સં. પ્રાણઃ, પ્રા. પ્રાણિહિ – પાણ) પરહિત ન. (સં.) પારકાનું-બીજાનું ભલું; પરોપકાર બળાત્કારે (૨) મહામહેનતે; માંડમાંડ; બળજબરીથી પરહેજ વિ. (ફા.) બંધનમાં પડેલું; કેદી (૨) કરી-પરહેજી પરાણો મું. (સં. પ્રાજન, પ્રા. પાઅણ) આરવાળી લાંબી
પાળનારું (૩) સ્ત્રી, કરી; પરહેજી (૪) સંયમ; નઠારાં - લાકડી; પરોણો [પિત્તળની મોટી કડાઈ કામોથી દૂર રહેવું તે
પરાત સ્ત્રી, પરાજ; ઊભા કાનાની મોટી થાળી (૨) પરહેજગાર વિ. નઠારાં કામોથી બચનાર; સંયમી પરાત(-શ) સ્ત્રી. છાશ ઉપરનું પાણી; પરાશ પરહેજી સ્ત્રી. કેદ (૨) કરી; ચરી; માંદગીને કારણે પરાત્પર વિ. (સં.) પરથી પણ પર; સર્વોત્કૃષ્ટ સ્થાન (૨) ખાવાપીવામાં પાળવાનો સંયમ
ન. પરબુદ્ધ; પરમેશ્વર પરંતુ સંયો. (સં.) પણ; કિંતુ
પરાત્મા છું. (સં.) પરમાત્મા, પરમેશ્વર; પરબ્રહ્મ પરંઠું ન. (ફા. પરંદ) પરિંદું; પક્ષી; ખગ
પરાત્મક્ય ન. (સં.) પરમાત્મામાં લીનતા; એકરૂપતા પરંપરા સ્ત્રી. (સં.) હાર; શ્રેણી (૨) ઘણા કાળથી ચાલતો પરાધીન વિ. (સં.) પરતંત્ર; પરવશ આવેલો રિવાજ (૩) વંશવેલો
પરાધીનતા સ્ત્રી. (સં.) પરતંત્રતા; પરવશતા પરંપરાગત, પરંપરિત, પરંપરીણ વિ. (સં.) પરંપરાથી પરાનવલ સ્ત્રી. અધિનવલ ચાલતું આવેલું; ક્રમાનુસારી
પરાનુભવ છું. (સં.) સ્વાનુભવ નહિ-બીજાનો અનુભવ પરંપરાવાદ ૫. રૂઢિવાદ
પરાનુભૂતિ સ્ત્રી. (ઇ.) પારકાની-બીજાની અનુભિતિ પરા ઉપ. (સં.) નામ કે ક્રિયાને લાગતાં (૧) પાછું; ઊલટું પાન ન. (સં.) પારકું અન્ન; બીજાની માલિકીનું અન્ન
(જેમ કે, પરાગતિ; પરાજય) (૨) અતિશય, ખૂબ, પરાનજીવી વિ. પરાનથી જીવનારું; પરોપજીવી
છેવટનું (જેમ કે પરાક્રમ) અર્થે આવે છે. પરાપૂર્વ પં. બહુ જૂનો સમય પરા સ્ત્રી. બ્રહ્મવિદ્યા; વેદવાણી
કિોશ પરાપ્રકૃતિ સ્ત્રી. (સં.) ઉત્તમ પ્રકૃતિ; જીવ પરાઈ સ્ત્રી. (દ. પારાઈ) ખાંડણીનો દસ્તો (૨) નરાજ; પરાભક્તિ સ્ત્રી, (સં.) પરમ-ઉત્તમ પ્રકારની અનન્ય ભક્તિ

Page #514

પરાભવો
૪૯૭
પિરિણમવું પરાભવ પં. (સં.) પરાજય; હાર; શિકસ્ત
પરાંગનાસ્ત્રી, (સં.) પારકી સ્ત્રી (૨) શત્રુની સ્ત્રી[ભાખરી પરાભૂતવિ. (સં.) હરેલું; પરાજિત [(૩) સલાહ સૂચના પરાંઠું ન. લોઢી પર તળીને કરાતી ચોપડા જેવી એક જાતની પરામર્શ છું. (સં.) વિચારવિમર્શવિચારણા (૨) અનુમાન પરિ- ઉપ. (સં.) “ચારે તરફનું, “પરિપૂર્ણ એવો અર્થ પરામર્શક છું. (સં.) પરામર્શ કરનાર-દેનાર; સલાહકાર બતાવતો ઉપસર્ગ ઉદા. પરિક્રમણ પરામર્શન ન. (સં.) પરામર્શની ક્રિયા (૨) સલાહસૂચન પરિકમ્માવાસી વિ. જુઓ પરકમ્માવાસી [(૩) સહાયક પરાકૃષ્ટ વિ. (સં.) સ્પર્શ કરાયેલું; સાફ કરેલું (૨) પરિકર પું. (સં.) પરિજન; નોકરચાકર વગેરે (૨) વૃંદ; સમૂહ સુવિચારિત
પરિકલ્પના સ્ત્રી. (સં.) ઠરાવ-નિર્ણય કરવો તે (૨) -પરાયણ વિ. (સં.) એકાગ્ર; લીન (પ્રાયઃ સમાસમાં). કલ્પના કરવી તે [(૨) આમતેમ ફરવું તે પરાયતન ન. (સં.) પારકું ઘર (૨) પરમપદ; મુક્તિ પરિક્રમ પું. (સં.), (ત્રણ) ન. (-મા) સ્ત્રી પ્રદક્ષિણા પરાયું વિ. (સં. પરાગત-પરાયત, પ્રા. પરાયાત) પારકું પરિક્રાંતિ સ્ત્રી. (સં.) ફરતું ફરવું તે; પરિક્રમ; ચક્રગતિ પરાર ક્રિ.વિ. (સં. પરારિ, પ્રા. પરારિ) ગયે કે આવતે પરિફ્લેશ પં. (સં.) અત્યંત શોક; દુઃખ (૨) ખૂબ થાક ત્રીજે વર્ષે
પરિક્ષિત છું. અભિમન્યુનો પુત્ર; પરીક્ષિત [પામેલું પરારુ છું. પથ્થર; ખડક પિરોપકાર; સ્વાર્થી ઊલટું પરિક્ષણ વિ. (સં.) બરોબર કે અતિ ક્ષીણ (૨) વિનાશ પરાર્થ વિ. (સં.) બીજાને માટે હોય તેવું (૨) . પરિગણક છું. (સં.) ગણન માટેનું યંત્ર; “કમ્યુટર પરાર્થક વિ. (સં.) પારકાના લાભ માટેનું કે તે સંબંધી પરિગણન ન. (-ના) સ્ત્રી. પૂરી ગણતરી પરાથનુમાન, પરાર્થાનુમિતિ સ્ત્રી. (સં.) પોતે અનુમાન પરિગ્રહ . (સં.) સ્વીકાર; અંગીકાર (૨) જંજાળ (૩)
કર્યા પછી બીજાને સમજાવવા અમુક રીતે વાક્યો રચી ધનમાલમતા વગેરેનો સંગ્રહ ફરી બનાવેલું અનુમાન (ન્યા.).
પરિગ્રહી વિ. પરિગ્રહવાળું, સંગ્રહ કરનાર (૨) ધન પરાર્થે કિ.વિ. (સં.) પરાર્થ-પરોપકાર માટે; બીજાને માટે માલમતા વગેરે મેળવવાની વૃત્તિવાળું (૩) જંજાળી પરાર્ધ વિ. (સં.) સંખ્યાવાચનમાં છેલ્લી સંખ્યા (એકડા પરિઘ પું. (સં.) વર્તુળનો ઘેરાવો (૨) આગળો; ભોગળ
ઉપર સત્તર મીડાંવાળો અંક) પિચ્છાયો (૩) ભોગળ જેવું એક આયુધ મિહાવરો પરાવર્ત પું. (સં.) વિનિમય; બદલો (૨) પરાવર્તન (૩) પરિચય પું. (સં.) ઓળખાણ-પિછાણ (૨) સહવાસ (૩) પરાવર્તક વિ. (સં.) પરાવર્તન કરે એવું; “રિફલેક્ટર પરિચયપત્ર પં. (સં.) ઓળખપત્ર; “આઈડેન્ટિટી કાર્ડ પરાવર્તન ન પાછું ફરવું તે (૨) પાછું ફેંકવું તે; રિફલેશન' પરિચર . (સં.) સેવક; નોકર (૨) પરિચર્યા કરનાર; પરાવર્તનકોણ છું. (સં.) દર્શક વસ્તુ પર પડતું કિરણ પાછું “એટેન્ડન્ટ
સિંભાળ ફરતાં પતનકોણથી વિરુદ્ધ દિશામાં ખૂણો કરે છે તે પરિચર્યા સ્ત્રી., -રણ) ન. (સં.) સેવા, ચાકરી, સારપરાવર્તનશીલ વિ. (સં.) પરાવર્તન કરવાના ગુણવાળું પરિચાયક વિ. (સં.) પરિચયકાર (૨) ઓળખાણને લગતું પરાવર્તિત વિ. (સં.) પાછું ફરેલું; પલટાવેલું પરિચારક છું. (સં.) રોગીઓની સારસંભાળ રાખનાર; પરાવર્તી વિ. (સં.) પાછું ફરતું-વળતું
સેવક; પરિચર
સેિવિકા; “નર્સ પરાવલંબન ન. (સં.) પારકા ઉપર આધાર રાખવો તે પરિચારિકા, ૯ણી) સ્ત્રી. (સં.) સેવિકા; દાસી (૨) દાઈ; પરાવલંબિતા સ્ત્રી, પરવશતા; પરતંત્રતા; પરાધીનપણું પરિચાલ પું. (સં.) ચલણ; ચાલ; રિવાજ પરાવલંબી વિ. (સં. પરાવલંબિન્) પારકા ઉપર આધાર પરિચિત વિ. (સં.) ઓળખીતું; જાણીતું રાખનારું, પરાશ્રયી
પરિચ્છિન્ન વિ. (સં.) મર્યાદિત (૨) વિભક્ત; જુદું પાડેલું પરાવાસ્તવવાદ છું. (સં.) અતિયથાર્થવાદ
(૩) સુમેય; “કોમેસ્યુરેબલ' (ગ.). પરાવિધા સ્ત્રી. (સં.) શ્રેષ્ઠ વિદ્યા; બ્રહ્મવિદ્યા
પરિચ્છેદ ૫. (સં.) ભાગ; ખંડ (૨) સીમા; હદ (૩) પરાવિવેચન ન. વિવેચનનું વિવેચન કરેલું ફકરો; પેરેગ્રાફ' (૪) પ્રકરણ; અધ્યાય પરાવૃત્તવિ, (સં.) પાછું ફરેલું (૨) કંટાળેલું (૩) ગોળાકાર પરિચ્છેદક વિ. (સં.) ભાગ પાડનારું; વિભાજક પરાશ સ્ત્રી. પરાત; છાશ ઉપરનું પાણી પ્રવર્તક પરિજન પું, ન. (સં.) નોકર (૨) કુંટુંબીજન ગિયેલું પરાશર મું. (સં.) વ્યાસના પિતા અને ‘પરાશરસ્મૃતિ'ના પરિજીર્ણ વિ. (સં.) અતિજીર્ણ; જર્જરિત (૨) ખખડી પરાશ્રય પું. (સં.) પારકાનો આશ્રય; પરાવલંબન પરિજ્ઞાન ને. (સં.) નિશ્ચયાત્મક જ્ઞાન (૨) સમ્યકજ્ઞાન પરાસ્ત વિ. (સં.) હારેલું; પરાજિત
પરિણત વિ. (સં.) પરિણામ પામેલું પરિણામરૂપે થયેલું પરાહત વિ. (સં.) હલ્લો કરાયેલું; આક્રાંત (૨) ઘવાયેલું પરિણતિ સ્ત્રી. (સં.) પરિણામ (૩) પરિપક્વતા (૩) (૩) તિરસ્કૃત [પોચું ઘાસ-ખરસલું મૂકવું-નમવું તે
થવું (૨) નીપજવું પરાળ ન. (સં. પલાલ, પ્રા. પરાલ) ડાંગર વગેરે અનાજનું પરિણમવું અ.ક્રિ. (સં. પરિણમ્) પરિણામ પામવું; ફલિત

Page #515

પરિણય, (0)
૪૯૮
| પરિયું-યો) પરિણય ., (૦ન) ન. (સં.) લગ્ન; વિવાહ પરિપાક છું. (સં.) પરિણામ; ફળ (૨) પરિપક્વ થવું તે; પરિણામ પં., ન. (સં.) અંત; ફળ; નતીજો (૨) રૂપાંતર; પરિપક્વતા વિકાર (૩) પરિપક્વતા
પરિપાટ કું. (સં.) પરિપાટી; રિવાજ; પ્રણાલી પરિણામકારી(-રક) વિ. પરિણામ લાવે તેવું પરિપાટિ, (-ટી) સ્ત્રી. (સં.) શૈલી, રીતિ (૨) ધાર; પ્રથી; પરિણામદર્શી વિ. (સં. પરિણામદર્શિનું) દૂરદર્શ; દૂરંદેશી નિયમ (૩) ક્રમ; શ્રેણી બિરોબર પાળવું તે પરિણામવાદ ૫. (સં.) સાંખ્યમત
પરિપાલન ન., (-ના) સ્ત્રી. (સં.) પાલન; રક્ષણ (૨) પરિણામી વિ. (સં. પરિણામિનું) પરિણમતું; ફલિત; પરિપુષ્ટ વિ. (સં.) સારી રીતે પોષણ-વૃદ્ધિ પામેલું
પરિણામ સ્વરૂપે નીપજતું; ફળરૂપે આવતું પરિપુષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) પરિપુષ્ટ હોવાપણું (૨) પૂર્ણ વૃદ્ધિ પરિણીત વિ. (સં.) પરણેલું; વિવાહિત
પરિપૂર્ણત-રિત) વિ. (સં.) ભરપૂર; સંપૂર્ણ રીતે ભરેલું પરિણીતા વિ., સ્ત્રી. (સં.) પરણેલી સ્ત્રી
પરિપૂર્તિ(-ર્ણતા) સ્ત્રી, ભરપૂરતા; સંપૂર્ણતા [પરિપુષ્ટિ પરિત વિ. (સં.) સંતાપ પામેલું; સંતપ્ત
પરિપોષ છું. (૦ણ) ન. (સં.) પરિપુષ્ટ થવું કે કરવું તે; પરિતર્પવું સક્રિ. બરાબર સંતોષવું; તૃપ્ત કરવું પરિપ્રશ્ન પું. (સં.) ફરીફરીને પૂછવું તે પરિતાપ પું. (સં.) તાપ; સંતાપ (૨) પશ્ચાતાપ; પસ્તાવો પરિપ્રેક્ષણ ન. (સં.) બરોબર-ચોમેર જોવું; તપાસવું તે પરિતાપિત વિ. (સં.) સંતત; પીડિત કિરાવનારું પરિપ્રેક્ષ્ય છે (સં.) દષ્ટિકોણ; સર્વગ્રાહી દૃષ્ટિબિંદુ પરિતાપી વિ. (સં.) પરિતાપવાળું; સંતપ્ત (૨) પરિતાપ પરિપ્લાવિત વિ. (સં.) રેલમછેલ-તરબોળ થયેલું કે કરાયેલું પરિતુષ્ટ વિ. (સં.) ખુબ સંતોષ પામેલું, અતિપ્રસન્ન પરિબળ ન. (સં. પરિ + બલ) (ચોમેરથી લાગતું) જોર પરિતૃષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) ઘણો સંતોષ; પ્રબળ પ્રસન્નતા કે બળ (૨) પ્રવર્તક સંજોગ પરિતૃપ્ત વિ. (સં.) સંતોષ પામેલું; ધરાઈ ગયેલું પરિબ્રહ્મ ન. પરબ્રહ્મ; પરમાત્મા અિનાદાર; અપમાન પરિતૃપ્તિ સ્ત્રી. અતિ કે ખૂબ સંતોષ; ધરવ
પરિભવ પું. (સં.) તિરસ્કાર (૨) પરાભવ; પરાજય (૩) પરિતોષ પં. (સં.) સંતોષ; પ્રસન્નતા છૂિટું પરિભાષણ ન. (સં.) વાર્તાલાપ; સંભાષણ (૨) નિંદા; પરિત્યક્ત વિ. (સં.) છોડી દીધેલું; ત્યજેલું (૨) મોકળું, ફીટકાર
[કે શબ્દો કે વ્યાખ્યા પરિત્યકતા સ્ત્રી (સં.) પતિએ ત્યાગ કર્યો હોય તેવી સ્ત્રી પરિભાષા સ્ત્રી. (સં.) કોઈ પણ શાસ્ત્રની સાંકેતિક સંજ્ઞાઓ પરિત્યાગ કું. (સં.) સંપૂર્ણ રીતે છોડી દેવું તે પરિભ્રમણ ન. (સં.) ફરવું-ટહેલવું તે; ભ્રમણ (૨) ગોળ પરિત્યાગવું સક્રિ. પરિત્યાગ કરવો; છોડી દેવું
ગતિમાં ફરવું તે; “રોટેશન' પરિત્રાણ ન. (સં.) સંરક્ષણ
પરિમલ (સં.), (-ળ) પં. સુગંધ; સુવાસ; સૌરભ; સોડમ પરિદર્શક ન. (સં.) ડૂબકિસ્તીમાં રખાતું ચારેબાજુ જોવાનું પરિમલ(ળ)નું અ.ક્રિ. પીમળવું; ચોગમ સુગંધ ફેલાવવી
સાધન; “પેરિસ્કોપ' (૨) વિ. તપાસણી કરનાર (૩) પરિમલિત વિ. (સં.) સુગંધીદાર; સુવાસિત મુલાકાતી
દિશ્ય; ‘લેન્ડસ્કેપ' પરિમાણ ન. (સં.) માપ (૨) જેને લઈને વસ્તુને માપી પરિદશ્ય ન. (સં.) ચારે બાજુનો દેખાવ; “પેનોરેમો' (૨) શકાય છે તે એનું લક્ષણ - મપાઈ શકાવું છે કે એની પરિદૃશ્યમાન વિ. (સં.) ચોમેર દેખાતું-જોવામાં આવતું રીત; “ડાઈમેન્શન' પરિદેવના સ્ત્રી. (સં.) ખેદ; દિલગીરી પોશાક પરિમાણવાચક વિ. (સં.) પરિમાણ(માપ) બતાવનારું પરિધાન ન. (સં.) પહેરવું તે (૨) વસ્ત્ર; કપડાં (૩) પરિમાર્જન ન. (સં.) ધો-માંજવું તે; સાફ-સ્વચ્છ કરવું પરિધિ શું., સ્ત્રી, (સં.) વર્તુળનો ઘેરાવો; “સર્કમ્ફરન્સ - તે (૨) સંસ્કારવું તે
(૨) સૂર્યચંદ્રની આસપાસ દેખાતું તેજનું કૂંડાળું: પરિમાર્જની સ્ત્રી. (સં.) સાવરણી; ઝાડ પ્રભામંડળ (૩) ચોમેર ફરતી વાડ
પરિમાર્જિત વિ. (સં.) બરોબર માંજી કરીને સાફ કરેલું પરિનિર્વાણ ન. (સં.) આત્યંતિક મોક્ષ; અપુનર્ભવ: પરા પરિમિત વિ. (સં.) અલ્પ; મર્યાદિત (૨) અંદાજસર; માપેલું શાંતિ; પૂર્ણ નિર્વાણ
પરિમિતિ સ્ત્રી, (સં.) માપ; તોલ (૨) સીમા; મર્યાદા પરિપક્વ વિ. (સં.) પૂરેપૂરું પાકેલું (૨) (લા.) પ્રૌઢ પરિમેય વિ. (સં.) માપી શકાય તેવું; મર્યાદિત (૨) પરિપક્વતા સ્ત્રી. પાકટપણું; પ્રૌઢતા; પુખ્તતા
માપવા યોગ્ય (૩) ન. માન; “મેગ્નિટ્યૂડ' (ગ.) પરિપત્ર પું. (સં.) લાગતા-વળગતાંની જાણ માટે ફેરવાતો પરિયાણ ન. (સં. પ્રયાણ, પ્રા. પ્રયાણઅ-પયાણ) જવાની કે મોકલાત પત્ર; “સર્ક્યુલર
તૈયારી; આરંભ; શરૂઆત (૨) ઢીલ વિલંબ તૈિયારી પરિપત્રિત વિ. (સં.) પરિપત્ર દ્વારા જાણ કરવામાં આવેલું પરિયાણુંન. (સં. પર્યાનયન) આણુંપરિયાણું અંગેની રીત કે પરિપથ ૫. (સં.) ફરતો માર્ગ (૨) સર્કિટ
પરિયું ન. (-યો) ૫. (સં. પર્યાય = ઉત્તરોત્તર ક્રમ કે પરિપંથી ૫. (સં. પરિપંથિન) શત્રુ (૨) ધાડપાડુ; લુંટારો પરિપાટી, પ્રા. પર્યાય) પૂર્વજ (૨) વંશજ

Page #516

પરિયોજના
૪૯૯
[ પરિહસિત પરિયોજના સ્ત્રી. (સં.) પ્રાયોજના; પ્રકલ્પ; પ્રોજેક્ટ' પરિવ્રજિત વિ. (સં.) પરિવજ્યા લીધી હોય તેવું; સંન્યાસી પરિરક્ષણ ન. (સં.) સર્વત્ર સુરક્ષા; સંરક્ષણ
થયેલું પરિરક્ષિત વિ. (સં.) બધી બાજુએથી રક્ષાયેલું
પરિવજ્યા સ્ત્રી. (સં.) સંન્યાસ (૨) ત્યાગ માટેની દીક્ષા પરિરંભ કું., (oણ) ન. (સં.) આલિંગન
પરિવ્રાજક છું. (સં.) સંન્યાસી; વિરક્ત પરિવર્ત પું. (સં.) યુગ કે કાળનો અંત (૨) ફેરફાર; ક્રાંતિ પરિવ્રાજિકા સ્ત્રી. (સં.) સંન્યાસિની, વિરક્ત સ્ત્રી
(૩) ગોળ ફરવું તે ગોળ ફરનાર કે ફેરવનાર પરિશિષ્ટ ન. (સં.) પુરવણી (ગ્રંથ અથવા લેખની); પરિવર્તક વિ. (૨) પં. (સં.) ફેરફાર-ક્રાંતિ કરનાર (૩) “ઍપેન્ડિક્સ” (૨) યાદી; “શિડ્યૂલ' (૩) વિ. બાકી પરિવર્તન ન. (સં.) પરિવર્તફેરફાર (૨) ક્રાંતિ (૩) ગોળ રહેલું ફરવું તે
પરિશીલક વિ. (સં.) પરિશીલન કરનારું અભ્યાસ પરિવર્તનક્ષમ ન. (સં.) ફેરફાર કરવા પાત્ર; “ફ્લેક્સિબલ' પરિશીલન ન. (સં.) અનુશીલન; દીર્ઘ સેવન; મનનપૂર્વક પરિવર્તનવાદ છું. (સં.) ક્રાંતિ આવશ્યક તેમજ કાર્યસાધક પરિશીલિત વિ. (સં.) પરિશીલન કરાયેલું છે એવો વાદ
[ધરાવતું પરિશુદ્ધ વિ. (સં.) પૂર્ણપણે શુદ્ધ, પવિત્ર પરિવર્તનશીલ વિ. (સં.) વારંવાર ફેરફારના ગુણધર્મવાળું પરિશુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) પૂર્ણ શુદ્ધિ, પવિત્ર કરવાપણું અંત પરિવર્તન સ્ત્રી. (સં.) શીખેલાનું પર્યાલોચન (જૈન) પરિશેષવિ. (સં.) બાકી રહેલું અવશિષ્ટ (૨) પં. સમામિ; પરિવર્તિત વિ. (સં.) પરિવર્તન પામેલું; બદલાયેલું પરિશોધ પું. (સં.) ખૂબ શોધ; પાકી શોધ; “રિસર્ચ પરિવર્તી વિ. સં. પરિવર્તિ) બદલાતું; પરિવર્તન પામતું પરિશોધક વિ. સંશોધન કરનાર શુિદ્ધ કરવું તે પરિવર્ત પું. (સં.) યુગ કે કાળનો અંત (૨) ફેરફાર; ક્રાંતિ પરિશોધન ન. (સં.) બરોબર સાફ કરવું તે; સારી રીતે (૩) ગોળ ફરવું તે
પરિશોધિન વિ. (સં.) સુધારેલું (૨) સંશોધિત પરિવર્ધન ન. (સં.) સર્વતોમુખી વૃદ્ધિ; પરિવૃદ્ધિ પરિશ્રમ પું. (સં.) મહેનત; પુષ્કળ ઉદ્યમ પરિવહન ન. (સં.) ઉતારુ તથા માલસામાન લાવવા તથા પરિશ્રમી વિ. (સં.) મહેનતુ; ઉદ્યમી લઈ જવાની વ્યવસ્થા; “ટ્રાન્સપોર્ટ
પરિષદ સ્ત્રી. (સં.) સભા; મંડળ (સમાજ) પરિ(-રી)વાદ ૫. જૂઠી નિંદા; બદગોઈ (૨) તહોમત; પરિષહ પુ. (સં.) પરીષહ; ટાઢ તડકો ભૂખ તરસ વગેરે આરોપ (૩) તિરસ્કાર
બાવીસ વિપત્તિઓમાંની પ્રત્યેક કે તે સહેવી તે (જૈન) પરિવાદિની સ્ત્રી. (સં.) સમતારી વીણા
પરિષ્કૃત વિ. (સં.) સંશુદ્ધ, સંસ્કારેલું (૨) માંજેલું (૩) પરિ૮-રી)વાદી વિ. પરિવાદ કરનારું; નિંદા કરનારું (૨) શણગારેલું; અલંકૃત (૪) વાળીઝૂડી સાફ કરેલું - વાદી (અદાલતમાંનું)
પરિસમાપ્ત વિ. (સં.) પૂર્ણ થયેલું સંપૂર્ણ પરિવાર પું. (સં.) કુટુંબકબીલો; હૈયાં-છોકરાં
પરિસમાપ્તિ સ્ત્રી, સંપૂર્ણતા; સંપૂર્ણ અંત પરિવાર નિયોજન ન. (સં.) નિયત મર્યાદામાં સંતાનોત્પત્તિ પરિસર ૫. (સં.) પડોશનો કે આસપાસનો પ્રદેશ;
કરવાની યોજના; સંતતિનિયમન; “ફેમિલી-પ્લાનિંગ' સીમાક્ષેત્ર (૨) કાંઠાનો ભાગ પરિવાહ પું. (સં.) છલકાઈને જવું તે (૨) વધારાનું પાણી પરિસરણ ન. (સં.) ટહેલવું તે; ભ્રમણ [અંદાજ
બહાર નીકળવાનો માર્ગ (૩) વધારાનું પાણી લઈ પરિસંખ્યા સ્ત્રી, (સં.) ગણના; ગણતરી (૨) અડસટ્ટો;
જતો પ્રવાહ નિજર-તપાસ કરવી તે પરિસંવાદયું. (સં.) વિચારણા કરતી નાનીસભા; “સેમિનાર પરિવીલા સ્ત્રી. (સં.) ચારે તરફ નજર રાખવી તે; બારીક પરિસીમાં સ્ત્રી. (સં.) છેલ્લી હદ; સીમા[(૩) સંશુદ્ધિ પરિવૃઢ પું. (સં.) અધિપતિ; માલિક; સ્વામી
પરિસ્કરણન. પરિષ્કાર પં. (સં.) શણગારવું (૨) સંશોધન પરિવૃત વિ. (સં.) વીંટાયેલું; ઘેરાયેલું
પરિસ્તાન ન. (ફા.) પરીઓનો મુલક (૨) સુંદર સ્ત્રીપરિવૃત્ત વિ. (સં.) ફેરફાર પામેલું; પલટાઈ ગયેલું
પુરુષોની જમાવટ પરિવૃત્તિ સ્ત્રી. (સં.) ગોળ ફરવું તે (૨) પાછા ફરવું તે પરિસ્થિતિ સ્ત્રી. (સં.) આજુબાજુની સ્થિતિ-સંજોગ (૩) વીંટળાઈ વળવું તે
પરિસ્થિતિ વિજ્ઞાન ન. “ઇકોલૉજી પરિવૃદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) બરોબર-સારી પેઠે વૃદ્ધિ પરિવર્ધન પરિટ્યુટ વિ. (સં.) તદ્દન સ્કુટ; સ્પષ્ટ દેખાય એવું પરિવેશ(-૫) . (સં.) સૂર્યચંદ્રની આસપાસ; તેજનું કૂંડાળું પરિસ્ફોટ ., (વન) ન. (સં.) પરિસ્ફટ થવું કે કરવું (૨) મૂર્તિનું પ્રભામંડળ; “હેલો”
તે; સંપૂર્ણ સ્પષ્ટતા પરિવેષ્ટન ન. (સં.) ઢાંકણ; આચ્છાદન (૨) જાડું પડ પરિસ્વેદ પું. (સં.) પરસેવો; પસીનો (૩) ગૂમડાં ઘા વગેરે પરનો પાટો
પરિહરવું સક્રિ. (સં. પરિટ્ટ) છોડવું; તજવું; ત્યાગ કરે છે પરિવેષ્ટિત વિ. (સં.) વીંટળાયેલું (૨) ઢંકાયેલું; ઢાંકી દીધેલું પરિહસિત વિ. (સં.) પરિહાસ પામેલું; હાંસીપાત્ર છે.

Page #517

પરિહારો
પs s
પર્યવસાયિની, પર્યવસાયી પરિહાર ૫, (સં.) ત્યાગ (ર) નિરાકરણ
પરોક્તિ સ્ત્રી (સં.) બીજાનું વચન પરિહાર્ય વિ. (સં.) ટાળી શકાય એવું કે ટાળવા જેવું પરોક્સાઇડ . (ઇં.) એક પ્રકારનો ઑક્સાઇડ પરિહાસ પું. (સં.) મશ્કરી; મજાક; હાંસી; ઠેકડી પરોક્ષ વિ. (સં.) અપ્રત્યક્ષ; નજરની બહારનું; ગેરહાજર પરિહાસક પું. (સં.) મશ્કરો; વિદૂષક લવાયેલું (૨) પરાલક્ષી પરિહત વિ. (સં.) દૂર કરાયેલું; ત્યજાયેલું (૨) લઈ પરોઠોર પં. (-ઠું) ના ચોપડા જેવી ઘી કે તેલમાં શેકેલી પરિડું ન. પરંઠું; પક્ષી; પંખી
પંજાબી રોટી
મિળસકું પરી સ્ત્રી. (ફા.) પાંખોવાળી દેવતાઈ સુંદરી (કાલ્પનિક) પરોઢ-ઢિયું) ૫., ન. (પ્રા. પરોડ) પ્રભાત; સવાર; પરીકથાસ્ત્રી, પરીઓ જેમાં આવતી હોય એવી અદ્ભુત કથા પરોણાગત સ્ત્રી. પરૂણાગત; મહેમાનગીરી પરીક્ષક છું. (સં.) પરીક્ષા કરનાર
પરોણી સ્ત્રી. પરાણી; આરવાળી નાની લાકડી પરીક્ષણ ન. (સં.) પરીક્ષા; કસોટી (૨) સર્વાગી તપાસ પરોણો પું. (સં. પ્રતોદન, પ્રા. પ્રઓઅણ) મોટી પરોણી; પરીક્ષણીય વિ. (સં.) પરીક્ષા કરવા યોગ્ય છે માટેનું આરવાળી મોટી લાકડી
(અતિથિ પરીક્ષવું સક્રિ. પરીક્ષા કરવી
પરોણો . (સં. પ્રાઘણક, પ્રા. પાહુણગ) મહેમાન; પરીક્ષા સ્ત્રી. (સં.) તપાસ; કસોટી
પરોક્સાઈડ . (.) એક પ્રકારનો ઓક્સાઈડ પરીક્ષાપત્ર પું. (૦૭) ન. (સં.) પ્રશ્નપત્ર
પરોપકાર છું. (સં.) પારકાનું ભલું કરવું તે પરીક્ષાર્થી છું. પરીક્ષામાં બેસનાર; પરીક્ષા આપનાર પરોપકારિતા સ્ત્રી, પરોપકાર કરવાનો ગુણ [પરમાર્થી પરીક્ષાર્થિની સ્ત્રી. પરીક્ષા આપવા બેસનારી સ્ત્રી પરોપકારી વિ. (સં. પરોપકારિ) પરોપકાર કરનારું; પરીક્ષિત વિ. (સં.) પારખેલું; તપાસેલું (૨) પું. પરોપજીવી વિ. (સં.) બીજાને આધારે જીવનારું અભિમન્યુનો પુત્ર; પરિક્ષિત
પ(-પેરોલ સ્ત્રી. (ઇં.) શરતી છૂટકારો (કેદમાંથી) પરીસ્થ વિ. (સં.) પરીક્ષા કરવા યોગ્ય છે માટેનું પરોવણું ન. પરોવવું તે પરીખ ૫. (સં. પરીક્ષી-પારીક્ષક, પ્રા. પરિખિ પરોવણી સ્ત્રી. પરોવવું છે કે તેનું કામ કે તેની મજૂરી
પારિખઅ) પારેખ; પરીક્ષા કરી જાણનાર પરોવવું સક્રિ. (સં. પ્રોતયતિ, પ્રા. પ્રોઅઈ) પ્રોવું; પરીવાર છું. (સં.) જુઓ “પરિવાર
વેહવાળી વસ્તુને દોરા ઉપર ચડાવવી કે તેમાં દોરો પરીવાહ . (સં.) જુઓ “પરિવાહ'
નાખવો (૨) જોડવું; લગાડવું પિરીક્ષાનું પ્રશ્નપત્ર પરીષ(-સ)હ . જુઓ “પરિષહ'
પ પં. (ફા.) કાગળનો ટુકડો (૨) પત્ર (૩) છાપું (૪) પરીસૂરત વિ. (સં.) પરી જેવી સૂરતવાળું; સુંદર પર્શી સ્ત્રી. (ફા.) કાગળની કાપલી, નાની ચિઠ્ઠી પરુ ન. (સર. સં. પરિપૂય, પ્રા. પરિઊઅ) પાચ; રસી પર્જન્ય પું. (સં.) વરસાદ; મેઘ
[અસ્ત્ર પરુષ વિ. (સં.) અપ્રિય લાગે તેવું; આકરું; કઠોર પર્જન્યાસ્ત્ર ન. (સં.) વરદસાદ વરસાવે એવું એક સિદ્ધ પરું વિ. (સં. પર) અળગું (૨) ક્રિ.વિ. દૂર; અલગ પર્ટિક્યુલર વિ. (ઇં.) ખાસ; વિશિષ્ટ (૨) ચીવટવાળું પરું ન. (સં. પુરક, પુરઅ) શહેર બહારનો વસવાટ; પર્ણ ન. (સં.) પાંદડું; પાન; પતું ઉપનગર
ગિત; આતિથ્ય પર્ણકુટિ, (-ટી) સ્ત્રી. (સં.) પાંદડાં વગેરેની કુટિર; ઝૂંપડી પરૂણાગત સ્ત્રી. (પરૂણો ઉપરથી) મહેમાનગતિ; પરોણા- પર્ણશય્યા સ્ત્રી. (સં.) પાંદ ની પથારી પરણો . (સં. પ્રાપુણક) મહેમાન; અતિથિ પર્ણશાલા(-ળા) સ્ત્રી. ઝૂંપડી; પર્ણકુટિ પરૂણો પું. પરોણો; આરવાળી મોટી લાકડી પર્ત સ્ત્રી. (હિ.) પરત; થર (૨) ગડી પરે સ્ત્રી. મળસકું; પરોઢ; પોહ
પર્દાફાશ પું. (ફા.) ભેદ ખૂલવો તે; સત્ય બહાર આવવું પરે ક્રિ.વિ. ઉપર (પદ્યમાં)
- તે (૨) ભાંડો ફૂટી જવો તે પરે ક્રિ.વિ. (સં. પર) પણે; પેલે ઠેકાણે [પાડેલું; કેદી પર્દનશીન વિ. (ફા.) પર્દેપોશ; પડદામાં રહેનારીરિંગ પરેજ વિ. (૨) સ્ત્રી. કરી-પરહેજી પાળનારું; બંધનમાં પર્પલ વિ. (સં.) જાંબલી; જાંબુડિયો (૨) ૫. જાંબુડિયો પરેજી સ્ત્રી, પરહેજી; કરી; ચરી (૨) કેદ
પફોર્મન્સ યું. (.) કામગીરી (૨) અભિનય (૩) દેખાવ પરેડ સ્ત્રી, (ઇ.) ક્વાયત; લશ્કરી તાલીમ
પફર્યુમ સ્ત્રી. (ઇં.) સુવાસ, ખુશબો પરેવાસ સ્ત્રી. મળસકાનું અજવાળું; મળસકે
પર્યટક છું. (સં.) મુસાફર; પ્રવાસી; સહેલાણી; “ટુરિસ્ટ' પરેશ પું. (સં.) પરમેશ; પરમેશ્વર
પર્યટન ન. (સં.) મુસાફરી; પ્રવાસ; યાત્રા; “ટૂર' પરેશાન વિ. (ફા.) હેરાન (૨) વ્યાકુળ; ઉદ્વિગ્ન પર્યવસાન ન. (સં.) અંત; છેડો (૨) પરિણામ; નિકાલ પરેશાની સ્ત્રી. મુસીબત; હેરાનગત (૨) વ્યાકુળતા; ઉગ પર્યવસાયિની વિ., સ્ત્રી. પર્યવસાયી વિ. (સં.) અંતિમ; પરોક્ત વિ. સં.) બીજાએ કહેલું
અંતવાળું

Page #518

પર્યવસ્થા
૫ = ૧
(પલાશિયો પર્યવસ્થા સ્ત્રી. (સં.) વિરોધ; પ્રતિકાર[‘સુપરિન્ટેન્ડન્ટ' પર્સનાલિટી સ્ત્રી. (ઇં.) પ્રભાવી વ્યક્તિત્વ પર્યર્વેક્ષક . (.) કામની દેખરેખ રાખનાર અધિકારી; પર્સન્ટેજ પુ.બ.વ. (ઇં.) ટકાવારી પર્યવેક્ષણ ન. (સં.) દેખરેખ રાખવી તેનું નિરીક્ષણ પહેંજ વિ. (ફા.) પરહેજી (ચરી) પાળનારું; બંધનમાં પર્યક છું. (સં.) છતવાળો ઢોલિયો; પલંગ
પડેલું; કેદી (૨) સ્ત્રી. કરી; સંયમ પર્યત પં. (સં.) ચોગરદમ ફરતી હદ (૨) અંત; છેવટ પહેંજી સ્ત્રી, (ફા.) કરી; ચરી (૨) કેદ [પળ; ક્ષણ વાર (૩) ના. સુધી; લગી
પલ ન. (સં.) અડતાલીસ ગ્રામ જેટલું માપ (૨) સ્ત્રી. પર્યાપ્ત વિ. (સં.) પૂરતું (૨) સંપૂર્ણ (૩) પ્રચુર; પુષ્કળ પલકસ્ત્રી. (સં.) આંખનો પલકારો; મટકું [(૨) પરમેશ્વર પર્યાતિ(-સતા) સ્ત્રી. (સં.) પર્યાપ્તપણું; સંપૂર્ણતા પલકદરિયાવ !. ઘડીમાં રેલમછેલ કરી દે એવો વરસાદ પર્યાય ૫. (સં.) સમાનાર્થી શબ્દ (૨) રીત; રસ્તો (૩) પલકવું અ.કિ. મીંચાવું અને ઊઘડવું (૨) આંખ
યુક્તિ: બહાનું (૪) પ્રકાર (પ) ક્રમ: અનુક્રમ (૬) પલકવાની જેમ ગતિ હોવી કે થવી (૩) ઝબકવું:
પદાર્થનો ગુણ કે ધર્મ અથવા તેમાંથી નીપજતું પરિણામ રહીરહીને પ્રકાશવું અિણસાર; ઈશારો પર્યાયકોશ છું. સમાનાર્થી શબ્દોનો કોશ; થિસોરસ પલકો, (-કારો) ૫. આંખનું પલકવું તે (૨) ઝબકારો (૩) પર્યાયચિહન ન. (સં.) પર્યાયની () આવી નિશાની પલખવું અ.ક્રિ, ચમકવું પર્યાયવાચી(-ચક) વિ. (સં.) પર્યાય બતાવતું; સમાન અર્થ પલટ સ્ત્રી. પલટો; પરિવર્તન [૧000 સૈનિકોની) બતાવતું
પલટણ(-) સ્ત્રી. (ઇં. પ્લેટૂન) લશ્કરની ટુકડી (લગભગ પર્યાયિક વિ. (સં.) એકાત્મિક (૨) એકરૂપ સિમીક્ષા પલટણિ (નિ)યો છું. લશ્કરનો સિપાઈ પર્યાલોચન ન. (-ના) સ્ત્રી. (સં.) સંપૂર્ણ આલોચન; પલટવું સક્રિ. (સં. પર્યસ્ત, પ્રા. પલ્લટઈ) બદલવું (૨) પર્યાવરણ ન. (સં.) આસપાસનું વાતાવરણ; આજુબાજુનો ઊલટું થઈ જવું (૩) વચનભંગ કરવો
પ્રદેશ; સ્થિતિ અથવા વસ્તુઓ (૨) ચોપાસની પલટાપલટી સ્ત્રી. ફેરફાર; ફેરબદલી (૨) ઊથલપાથલ
સ્વચ્છતા; “એનવાયર્મેન્ટ' (૩) આસપાસ પલટાવવું સક્રિ. “પલટવું'નું પ્રેરક પર્યુત્થાન ન. (સં. પરિપ્રસ્થાન) ઊભું થવું તે
પલટાવું એ.કે. ‘પલટ’નું કમણિ
[ઊથલો પર્યુત્સુક વિ. (સં.) અતિ ઉત્સુક ઇંતેજાર
પલટી સ્ત્રી. (-ટો) પૃ. (પલટવું પરથી) ફેરબદલી (૨) પર્યત્સુકતા સ્ત્રી. ઘણી ઉત્સુકતા હોવી તે
પલપ(-4)સિયાં ન.બ.વ. (આંખના) ઝળઝળિયાં પર્યાપાસના સ્ત્રી. (સં.) સેવા; પરિચર્યા
પલપૈતૃક ન. શ્રાદ્ધમાં અપાતો માંસપિંડ પર્યુષણ ન. (સં.) મહાવીર-જયંતી સમયનું જૈન પર્વ; પલવટ સ્ત્રી. (સં. પલ્લવ) કેડ બાંધવી છે કે તેનું કપડું
પજુસણ (૨) શ્રાવણ વદિ બારસથી ભાદરવા સુદિ (જેવું ભીલો બાંધે છે.) (૨) પાલવ કે નીચે લટકતો ચોથના કર્મક્ષય કરવાના છે તે દિવસ
છેડો; તેને કેડે કે છાતીએ તાણી બાંધવો તે પર્યેષક છું. (સં.) પર્યેષણા કરનાર; શોધક (૨) તત્ત્વશોધક પલવટવું અ.ક્રિ. બદલામાં જવું પષણ ન., (-ણા) સ્ત્રી. (સં.) અન્વેષણ; આલોચના પલવલિયાં જુઓ પલપસિયાં
વિનવવું (૨) તત્ત્વચિંતન
પલવવું સક્રિ. જોઈતું આપી રાજી કરવું; ખુશ કરવું (૨) પર્વ ન. (સં.) ગ્રંથનો ભાગ (૨) આઠમ, ચૌદશ, પૂનમ, પલવાડ સ્ત્રી. (સં. પરિપાટિ, પ્રા. પરિવાડિ) ખરવાડ;
અમાસમાંથી કોઈપણ તિથિ (૩) પવિત્ર દિવસ (૪) ગામને ફરતી વાડ (૨) ઘર ફરતેની દીવાલ કે વાડ; તહેવાર (૫) સાંઠાનો એક ગાંઠાથી બીજા ગાંઠા ગામના છેવાડાની હદ [થવું; પીગળવું (મન) સુધીનો ભાગ; પરાઈ
પલળવું અક્રિ. (પલાળવું ઉપરથી) ભીનું થવું (૨) પોચું પણી સ્ત્રી, (સં.) પવિત્ર દિવસ પરવણી; પર્વ પલંગ પું. (સં. પર્યક, પ્રા. પલંક) મોટો ખાટલો; ઢોલિયો પર્વત પું. (સં.) મોટો પહાડ
પલંગડી સ્ત્રી, નાનો પલંગ; ઢોલણી મિચ્છરદાની પર્વતમાલા સ્ત્રી. (સં.) (-ળા) સ્ત્રી. પર્વતોની હારમાળા પલંગપોશ ન. પથારી ઉપર પાથરવાનો ઓછાડ (૨) પર્વતરાજ પું. (સં.) હિમાલય
પલાર્ક, (મું) . આંકના ઘડિયાનો પ્રશ્ન પર્વતારોહણ ન. (સં.) પર્વત પર ચડવું તે
પલાની સ્ત્રી, આંકના પાડામાંની-ઘડિયામાંની દરેક હાર પર્વતારોહી વિ., . (સં.) પર્વત પર ચડનાર; પર્વતખેડ પલાણ ન. (સં. પલ્યાણ-પર્યાણ, પ્રા. પલ્લાણ) ઘોડાની પર્વતાસ્ત્ર ન. (સં.) વાપરતાં પથરા પડે એવું દિવ્ય અસ્ત્ર પીઠ ઉપર નાખવાનો સામાન (૨) તેના પર કરાતી પર્સ ન. (ઇં.) સ્ત્રીઓનું પાકીટ; બટવો (૨) થેલી
સવારી
સામાન કસવો પર્સનલ વિ. (ઈ.) ખાનગી (૨) વ્યક્તિગત (સાર્વત્રિકથી પલાણવું સક્રિ. સવારી કરવી (૨) ઘોડાની પીઠ પર ઊલટું)
પલાણિયો છું. ઘોડા ઉપર સજાઈ બાંધનારો

Page #519

પલાયન
૫ - ૨
|| પવિત્રા પલાયન ન. (સં.) નાસી જવું તે; ભાગી જવું તે
કરપલ્લવી; નેત્રપલ્લવી (૨) વિ. પલ્લવોવાળું પલાયન-પરાયણ વિ. (સં.) ભાગી છૂટવા તત્પર પલ્લાકશ વિ. પક્ષપાત કરનાર; પક્ષપાતી પલાયનવાદ ૫. પોતાની જવાબદારીમાંથી ભાગી છૂટવાની પલ્લાકશી સ્ત્રી, પક્ષપાત
વૃત્તિ (૨) જીવનની વાસ્તવિકતામાંથી છટકવાની વૃત્તિ પલ્લિ(-લ્લી) સ્ત્રી. (સં. પદ્રિકા, પ્રા. પલિઆ, પલ્લિપલાયનવાદી વિ. પોતાની જવાબદારીમાંથી ભાગી પલ્લી) નાનું ગામડું (૨) ભીલ શબર કે કિરાતના
છૂટવાની વૃત્તિવાળું (૨) જીવનની વાસ્તવિકતામાંથી વસવાટની જગ્યા (૩) ગરોળી છટકવાની વૃત્તિવાળું
પલ્લી સ્ત્રી, ગરબાની કોડિયાં મૂકવાની માંડવી; દીવી પલાયનવૃત્તિ સ્ત્રી. પલાયનવાદ
પલ્લું ન. (સં. પલ્લ, પ્રા. પલ્લ) વાંસ વગેરેની ટોપલી; પલાયમાન વિ. (સં.) નાસી જતું; ભાગતું
છાબડું (૨) ત્રાજવાનું એક છાબડું પલાયિત વિ. (સં.) નાઠેલું; દોડી ગયેલું; નાસી છૂટેલું પલ્લું ન. (પ્રા. પડવું) વર તરફથી કન્યાને અપાતું સ્ત્રીધન પલાવ ૫. (સં. મુલાક, પ્રા. પુલાઉ) ભાતમાં મસાલો પલ્વલ ન. (સં.) નાનું તળાવ; તળાવતું વગેરે નાખી બનાવેલી એક વાની
પવઈ સ્ત્રી, પવૈયો; હીજડો શોખનો શિરસ્તો-ફેશન પલાશ પં. (સં.) ખાખરાનું ઝાડ; કેસૂડો; ખાખરો પવન . (સં.) વા; વહેતો વાયુ (૨) તોર; મિજાજ (૩) પલાશ-પાપડી સ્ત્રી, ખાખરાની શીંગ
પવનકુક્ર પું. પવનની દિશા દર્શાવતું કૂકડાની આકૃતિપલાશવેલ સ્ત્રી. (સં.) એક વનસ્પતિ રિાગિણી વાળું સાધન; પવનદિશા-દર્શક યંત્ર પલાશી છું. રાક્ષસ (૨) ઝાડ (૩) સ્ત્રી. દીપકની એક પવનકુમાર પં. (સં.) હનુમાન (૨) ભીમ પલાળવું સક્રિ. (સં. પ્રફ્લાદયતિ, પ્રા. પલ્લાલ) પવનચક્કી સ્ત્રી, પવનથી ચાલતું ચક્રવાળું યંત્ર
ભીંજવવું (૨) મન પર અસર પહોંચાડવી (૩) વતું પવનદિશાદર્શક યંત્ર ન. જુઓ “પવનકુફ્ફટ'
કરવા દાઢી પલાળવી (૪) કોઈ કામ શરૂ કરવું પવનપટ્ટી સ્ત્રી, પવનકુíટની ટોચે લગાડેલું તીર જેવું પલાળિયું ન. નાહતી વખતે પલાળવા બદલાતું પંચિયું સાધન
[પાવડી; કલ્પિત વાયુયાન પલાંઠિયો છું., વિ. પાણીમાં પલાંઠીભર મારવાનો (કૂદકો) પવનપાવડી સ્ત્રી. જેથી આકાશમાં ઊડી શકાય એવી જાદુઈ
ભૂસકો ઢિબે વાળીને ચપટ બેસવાની એર રીત પવનવેગ . (સં.) પવન જેટલો અતિ-વેગ પલાંઠી સ્ત્રી. (સં. પર્યસ્તિકા, પ્રા. પલ્લWિ) પગ અમુક પવનવેગી વિ. પવન જેટલા અતિ-વેગવાળું પલાંઠો પં. મોટી પલાંઠી
પવનશક્તિ સ્ત્રી. (સં.) પવનની-તેના વેગની શક્તિ પલિત વિ. (સં.) ધોળા વાળવાળું; પાળિયાંવાળું [દુષ્ટ પવનસુત . (સં.) હનુમાન (૨) ભીમ પલીત પું, ન. (ફા. પલીદ) ભૂતપ્રેત (૨) વિ. ખરાબ; પવનાશી(-શન) વિ. (સં.) પવન ખાઈને જીવનારું (સાપ) પલીતી સ્ત્રી, ઝીણી સળી; સળેખડું
પવનાત્ર ન. (સં.) તે ફેંકવાથી ભારે પવન અને વાવાઝોડું પલીતી ત્રિ. વિષ્ઠા; ગૂ; નરક
| સર્જાય તેવું મનાતું એક દિવ્ય અસ્ત્ર પલીતો છું. (સં. પ્રદીપ્તક, પ્રા. પલિત્તઅ) દિવેટ; તેલમાં પવમાન પું. (સં.) પવન (૨) ગાપત્ય અગ્નિ
બોળેલો ચીંથરાનો કકડો (૨) જામગરી (૩) સુરંગ પવાડી સ્ત્રી. અભરાઈ; છાજલી પલેટ પે. સ્ત્રી. (ઇં. પ્લેટ) (સીવવાના સંચાથી) કપડાની પવાડો છું. (સં. પ્રવાદ, પ્રા. પવાય) વીરનું પ્રશસ્તિકાવ્ય પટ્ટી વાળી સાંધવી તે
(૨) નિંદાત્મક કાવ્ય (કટાક્ષમાં) (૩) નિંદા; આક્ષેપ પલોટ સ્ત્રી. (‘પલોટવું' પરથી) અનુભવ; કેળવણી; તાલીમ પવા(૦૫)ત સ્ત્રી. (‘પાવું” ઉપરથી) સૂતર અને કાપડને પલોટવું સ.કિ. (સં. પ્રલોતિ, પ્રા. પલોટ્ટા) કામકાજમાં પાવામાં આવતી કાજી (૨) ખેતર વગેરેમાં પાણી જોડી પાવરધું કરવું (૨) કેળવી સવારીલાયક કરવું પાવું તે
વિાસણ (૩) ચંપી કરવી; દબાવવું
પવાલી સ્ત્રી, પ્યાલી; નાનું પ્યાલું (૨) એક ઊંચું નળાકાર પલોવવું સક્રિ. વાવ્યા પહેલાં ખેડેલી જમીનને પાણી પાવું પવાલું ન. પાણી પીવા માટેનું નાનું વાસણ; જામ (૨) પલ્લવ , ન. (સં.) કૂંપળ (૨) પાંદડું (૩) પાલવ; છેડો એક મોટું નળાકાર વાસણ (૩) અનાજ માપવાની પલ્લવગ્રાહી વિ. ઉપરચોટિયું; ઊંડું નહિ તેવું (જ્ઞાન) નાની પાલી પલ્લવવું અ.ફ્રિ. નવાં પાંદડાંનો કોર ફૂટવો
પવિ સ્ત્રી. (સં.) ઇન્દ્રનું આયુધ; વજ પલ્લવાલેખન ન. (સં.) પત્ર વેલા વગેરેનું આલેખન (૨) પવિત્ર વિ. (સં.) શુદ્ધ; પાવન (૨) મંગલકારી વેલબુટ્ટાવું ચિતરામણ
પવિત્રતા સ્ત્રી, પાવનપણું; શુચિતા પલ્લવિત વિ. (સં.) નવા પાનના ફાલથી ઘેઘૂર થઈ રહેલું પવિત્રા ૫. (સં.) લાઠી, લેજીમ, કુસ્તી વગેરેના દાવની પલ્લવી સ્ત્રી. (સં.) હલનચલનથી કરેલા ઇશારા. ઉદા. તૈયારીનું આગળ પગ કરીને ઊભવાનું આસન

Page #520

પવિત્રાસન
૫ 3
પિસ્તાગિયો પવિત્રાસન ન. (સં.) પવિત્ર આસન (૨) દર્ભાસન પશ્ચાદ્ભુમિ સ્ત્રી. પાછળની સપાટી (૨) ચિત્રની પાછળની પવિત્ર-અગિયારશ(-સ) શ્રાવણ સુદ અગિયારસ; દેવને ભૂમિકા; જે તેને ઉઠાવ છટા વગેરે આપે છે; પવિત્રાં ધરવાની અગિયારસ
‘બેકગ્રાઉન્ડ
[‘રિન્ટેસ્ટેશન” પવિત્રાં-બારશ(-સ) સ્ત્રી. (પવિત્રુ + બારશ) શ્રાવણ સુદ પશ્ચાદર્શન ન. (સં.) ભૂતકાળ(પાછળ)નું જોવું તે; બારશ; દેવને પવિત્રાં ધરવાની બારશ
પશ્ચાદવર્તી વિ. (સં.) પાછલી અસરથી; “રિસ્ટ્રોસ્પેક્ટિસ પવિત્રિત વિ. (સં.) પવિત્ર-શુદ્ધ કરાયેલું
પશ્ચિમ વિ. (સં.) આથમણું (૨) પાછળનું; પાછલું (૩) પવિત્રી સ્ત્રી. (સં. પવિત્રક = વીંટી) દર્ભની વીંટી (૨) સ્ત્રી. આથમણી દિશા (૪) ન. યુરોપ, અમેરિકા
પવિત્ર શબ્દો પાડેલી કે ભરેલી રેશમી પટ્ટી (૩) તાંબા વગેરે પશ્ચિમનો પ્રદેશ ર્નિર્ણય ખૂણાનું
અને સોનાના તારની વળ ચડાવેલી મુદ્રિકા પશ્ચિમદક્ષિણ વિ. (સં.) પશ્ચિમ અને દક્ષિણ વચ્ચેનુંપવિત્રુ ન. (સં. પવિત્ર ઉપરથી) ઠાકોરજીને ધરાવેલી પશ્ચિમબુદ્ધિ વિ. પાછળથી જેને ઉકેલ સૂઝે છે તેવું
રેશમની માળા (૨) ઠાકોરજીને ચઢાવવામાં આવતું પશ્ચિમી વિ. પશ્ચિમનું; –ને લગતું
સૂતર કે રેશમનું ભાતીગર દોરડું; પવિતરું પશ્ચિમોત્તર વિ. (સં.) વાયવ્ય ખૂણો પવિધર . (સં.) વજને ધારણ કરનાર; ઇન્દ્ર પતો સ્ત્રી. એ નામની સરહદ પ્રાંતથી અફઘાનિસ્તાન સુધી પવિલિયન છું. મોટો તંબુ; પ્રેક્ષાગાર [ફાતડો ચાલતી એક ભાષા પવૈયો છું. (સં. પ્રવ્રજિત, પ્રા. પવૅઇય) પાવૈયો; હીજડો; પશ્ન ન. (ફા.) રુવાંટી; ઝીણા વાળ (૨) ઊન પશમ સ્ત્રી. (ફા. પશ્મ) રુવાંટી; વાળ (૨) હિમાલયમાં પશ્થતી સ્ત્રી. મુલાધારમાંથી ઉત્પન્ન થયા પછી તરત
થતા એક જાતના બકરાના વાળ (જેને ગરમ કાપડ વાયુના સંયોગથી નાભિપ્રદેશમાં ઉત્પન્ન થનાર વાણી બને છે.) (૩) ઊન
પસતાગિયો છું. (સં. પત્રશાકિક, પ્રા. પત્તસાગિઅ) પશમી વિ. (ફા.) પશમ(વાળ)નું; પશમવાનું
શાકભાજી વેચનારો; કાછિયો; બકાલી પશમીનો પુ. (ફા.) પશમ(વાળ)નું બનેલું કાપડ કે શાલ પસરન. સ્ત્રી. હથેળીને સંકોચવાથી પડતો ખાડો (૨) પું. પશુ ન. (સં.) જાનવર; ચોપગું પ્રાણી (૨) મૂર્ખ મળસ્કે ઢોરને ચરવા લઈ જવું તે; પહર [ફેલાવું પશુચિકિત્સા સ્ત્રી, પશુરોગનું નિદાન અને તેનો ઉપચાર પસરવું અ.ક્રિ. (સં. પ્રસરતિ, પ્રા. પસર) પ્રસરવું; પશુજન્ય વિ. (સં.) પશુમાંથી નીપજતું
પસલિયાત વિ. બહેનને પસલી આપવા જનાર (ભાઈ) પશુતા સ્ત્રી. (-4) ન. પશુપણું (૨) હેવાનિયત પસલી સ્ત્રી. (સં. પ્રકૃતિ, પ્રા. પસઈ) પોશ (૨) એક પશુધર્મ ન. (સં.) પશુને છાજે એવો હીન-માનવ ધર્મ આચમનનું જળ રહે એવો હાથના પહોંચાનો પશુપતાકા, (સ્ત્ર) ન. શંકરનું એક દિવ્ય અસ્ત્ર; પાશુપત (૩) ભાઈની બહેનને ભેટ (૪) વીંટી પશુપતિ ૫. પશુપાલ (સં.) મહાદેવ
પસવારનું સક્રિ. શરીરે ધીમે હથેળી ફેરવવી; પંપાળવું પશુપાલક વિ. (સં.) પશુનું પાલન કરનાર; ગોવાળ પસંદ વિ. (ફા.) ગમતું (૨) ચૂંટી કાઢેલું; સ્વીકારેલું પશુપાલન ન. (સં.) પશુને ઉછેરવાં તે
પસંદગી સ્ત્રી, પસંદ કરવું તે; રુચિ (૨) ગમવું તે; ગમો પશુબલિ પું. (સં.) (યજ્ઞમાં કરાતું) પશુનું બલિદાન પસાયતું ન. (સં. પ્રસાદ, પ્રા. પસાઇત્તઅ) બક્ષિસ તરીકેની પશુભક્ષક વિ. પશુનું માંસ ખાનાર; માંસાહારી
જમીન પશુમાર . પશુને પડે એવો માર; ઢોરમાર
પસાયતો . (ગામનાં) ચોકિયાત; રખેવાળ પશુયજ્ઞ (સં.) પશુયાગ ૫. પશુ હોમી કરાતો યજ્ઞ પસાર વિ. (પો.) (બહુધા વિધેય વિશેષણ તરીકે વપરાય પશુવત વિ., ક્રિ.વિ. ઢોરના જેવું-જેમ
છે.) વટાવેલું; આરપાર ગયેલું (૨) (કસોટીમાં) પાર પશુવૃત્તિ સ્ત્રી, પશુતા; પાશવતા; હેવાનિયત
ઊતરેલું (૩) સ્ત્રી. (જમ્યા પછી કે ચોકી કરતાં) આંટા પશુવૈદક ન. (સં.) પશુઓ માટેનું વૈદું; પશુચિકિત્સા મારવા તે પ્રિચાર (૨) પ્રવેશ; પેસારો પશુશાસ્ત્ર ન. (સં.) પશુનું–તેના પાલન વગેરેનું શાસ્ત્ર પસાર ૫. (સં. પ્રસાર, પ્રા. પસાર) પ્રસાર; ફેલાવો:
‘ઝૂઓલોજી' પિશુઓમાં મળી આવતું પસારવું સક્રિ. (સં. પ્રસારમ્, પ્રા. પસાર) ફેલાવવું (૨) પશુ સામાન્ય વિ. (સં.) પશુઓમાં પણ મળી આવતું; સર્વ લંબાવવું પશુસુધાર છું. (સં.) ઢોરની ઓલાદ સુધારવી તે; પસારો છું. પસાર; ફેલાવ; પથારો નિાકું (ઘરેણામાં) પશુસંવર્ધન; “કેટલ બ્રીડિંગ'
પસિયારું ન. પખિયારું; ચણિયારું (૨) ખીલી નાખવાનું પશેમાન વિ. (સં.) પસ્તાયેલું; પસ્તાવો કરનારું; શરમાયેલું પસીનો છું. પરસેવો પશ્ચાતુ ક્રિ.વિ. (સં.) પછી; પાછળ
પસોપેશ સ્ત્રી.(ફા.) માનસિકગૂંચ; મૂંઝવણ (વેચનારો પશ્ચાત્તાપ પં. (સં.) પસ્તાવો; દિલગીરી
પસ્તાગિયોપું. (પત્રશાકિક, પત્તાસાગિઅ) કાછિયો; શાકભાજી

Page #521

પસ્તા
પસ્તાનું ન. (સં. પ્રસ્થાન) બહારગામ જવા ઊપડવું તે (૨) મુહૂર્ત સાચવવા પોતાને ઘેરથી નીકળી બીજાને ઘેર વાસ કરવો તે [ભરવી તે; ‘કૉન્સ્ટન્સ મની’ પસ્તાવા રકમ સ્ત્રી, કરચોરી જેવા દોષનો પ્રસ્તાવમાં રકમ પસ્તાવું અ.ક્રિ. પસ્તાવો કરવો [થતો ખેદ; પશ્ચાત્તાપ પસ્તાવો પું. (સં. પશ્ચાત્તાપ) ભૂલ કે દોષને માટે પાછળથી પસ્તાળ સ્ત્રી. ઉપરાઉપરી ઠોક (૨) ઠપકાનો પ્રબળ મારો; વાણીના પ્રહાર
પસ્તી સ્ત્રી. નકામા - રદ્દી કાગળ
પસ્તી સ્ત્રી. પક્ષપાત; ઉપરાણું પસ્યું ન. એક સૂકો મેવો; પિત્તું [જવાં તે પહર ન., સ્ત્રી. પસર (૨) મળસ્કે ઢોરને ચારવા લઈ પહાડ કું. ડુંગર; પર્વત
પહાડી વિ. પહાડનું (૨) કદાવ૨; મજબૂત (૩) સ્ત્રી.
નાનો પહાડ (૪) પહાડોની હારમાળા [પથરો પહાણ, (૦કો) પું. (સં. પાષાણ, પ્રા. પાહાણ) પથ્થર; પહાણી ન. (‘સં. પશ્ય, પ્રા. પસ્સ'ના મરાઠી ‘પહ’
પરથી) તપાસણી; ખેતરના પાકનો અંદાજ બાંધવો તે પહાણીપત્રક નં. (મ.) જેમાં ખેતર, તેમાંનાં ઝાડ અને
પાકની નોંધ લેવાય છે તે તલાટીનું પત્રક પહાણો પું. (સં. પાષણ, પ્રા. પાહાણ) પહાણ; પથ્થર પહેરછા સ્ત્રી. પહેરવાની રીત કે ઢબ પહેરણ ન. (સં. પરિધાન, અપ. પરિહાણ) કુડતું; બદન; ખમીસ (૨) પહેરવું તે કે તેની રીત
પહેરણું ન. ચણિયાને બદલે કમ્મરે વીંટવાનું વસ્ત્ર (૨) પહેરવાનું વસ્ત્ર (૩) પહેરવાની રીત પહેરવું સ.ક્રિ. (સં. પરિદધાતિ, પ્રા. પરિરઇ) શરીર ઉપર ધારણ કરવું (વસ્ત્ર, ઘરેણું; જનોઈ વગેરે) (૨) અંદર દાખલ કરવું (ઉદા. અફીણ પહેરવું.) [પોશાક પહેરવેશ પું. (પહેરવું + વેશ) કપડાં પહેરવાંની રીત (૨) પહેરામણી સ્ત્રી. (પ્રા. પહરિહાવણ) કન્યાના પિતા
તરફથી વરને તથા તેનાં સગાંને અપાતી બક્ષિસ પહેરાવવું સ.ક્રિ. ‘પહેરવું'નું પ્રેરક (૨) યુક્તિપૂર્વક બીજાને વળગાડવું - વેચવું (માલ વગેરે); પધરાવી દેવું (૩) ગમેતેમ સમજાવી ફસાવવું પહેરાવું અક્રિ. ‘પહેરવું’નું કર્મણિ પહેરેગીર, પહેરેદાર પું. પહેરો ભરનાર; ચોકીદાર પહેરો છું. (સં. પ્રહાર, પ્રા. પહ૨) જાપતો; ચોકી (૨) સંભાળ; હવાલો
પહેલ સ્ત્રી. (સં. પ્રથિલ્લ, પ્રા. પહિલ્લઅ) પ્રારંભ (૨) આગેવાની (૩) ક્રમમાં પહેલું હોવું તે પહેલ પું. (ફા. પહલુ) પાસો (જેમ કે હીરાનો) પહેલદાર વિ. પાસાદાર; પાસાવાળું પહેલપ્રથમ, પહેલવહેલું વિ. પહેલી જ વારનું; સૌથી પ્રથમ
૫૦૪
| પળકો
(૨) ક્રિ.વિ. શરૂઆતમાં જ; સૌથી અગાઉ પહેલવાડો છું. પ્રારંભ; શરૂઆત પહેલવાન પું. (ફા. પહલ્લવાન) મલ્લ; કુસ્તીબાજ (૨) બહાદુર; શૂરવીર (૩) જાડો માણસ પહેલવારકું વિ. પહેલી વારનું
પહેલવી સ્ત્રી. (ફા. પહલવી) ઈરાનની પ્રાચીનતમ ભાષા; પ્રાચીનતમ ફારસી ભાષા
પહેલવેતરી વિ., સ્ત્રી. પહેલા વેતરની (ગાય, ભેંસ વગેરે) પહેલાઈ સ્ત્રી. પહેલાપણું; ‘પ્રાયોરિટી’ (૨) પહેલ કરવી તે પહેલાં ક્રિ.વિ. અગાઉ; પૂર્વે
પહેલું વિ. (સં. પ્રથિલ્લ, પ્રા. પહિલ્લઅ) પ્રથમ (૨)
પહેલા દરજ્જાનું; મુખ્ય (૩) ક્રિ.વિ. સૌથી આગળ પહો પું., સ્ત્રી. (સં. પ્રભાત, અપ. પહાઅ) પરોઢિયું; મળ
કું; પો [શક્તિ; સામર્થ્ય(૪)અક્કલ;સમજશક્તિ પહો(-હોં)ચ સ્ત્રી. પહોંચવું તે (૨) પાવતી; રસીદ (૩) પહોચબુક સ્ત્રી. પાવતીની ચોપડી; પાવતીબુક પહો(-હોં)ચવું અક્રિ. (ધારેલે ઠેકાણે) જવું; પૂગવું (૨)
(મોકલેલી વસ્તુનું) મળવું (૩) ટકવું; જારી રહેવું (૪) સ.ક્રિ. (સ૨ખામણીમાં કે સ્પર્ધામાં) બરાબર થવું પહોચાડવું સ.ક્રિ. ‘પહોચવું’નું પ્રેરક [પડ્યું પહો(-હો)ચેલું વિ. (‘પહોચવું’ ઉપરથી) ન છેતરાય એવું; પહોચો પું. હાથનું કાઠું પહોતવું અક્રિ. પહોંચવું
[ધટક પહોર પું. (સં. પ્રહર, પ્રા. પહર) ત્રણ કલાકનો પ્રહ૨; પહોરો પું. વિશ્રામ; વિસામો પહોરો છું. ચોકી; પહેરો
પહોળાઈ સ્ત્રી. (સં.), (-ણ, -શ) ન. વિસ્તાર; પનો પહોળું વિ. સં. પૃથુલ, પ્રા. પહુલ-પિઠ્ઠલ) ચોડું;
પાનાદાર (૨) ખૂલતું; મોકળું (૩) બીડેલું; બંધ નહિ તેવું; ખુલ્લું (૪) છૂટું; પથરાયેલું (જેમ કે, દાણા પહોળા કરવા)
પહોંચ સ્ત્રી. જુઓ ‘પહોચ’ પહોંચવું અક્રિ. જુઓ ‘પહોચવું’ પહોંચાડવું સ.ક્રિ. ‘પહોચવું’નું પ્રેરક પહોંચાવું અ.ક્રિ. ‘પહોચવું’નું ભાવે પહોંચી સ્ત્રી. પહોચાનું એક ઘરેણું પહોંચેલું વિ. જુઓ ‘પહોચેલું’ પહોંચો પું. (સં. પ્રહુંચ, પ્રા. પહુંચ) હાથનું કાંડું પળ સ્ત્રી. (સં. પલ) ઘડીનો સાઠમો ભાગ; ૨૪ સેકંડ (૨) પળકવું અક્રિ. (સં. ૫૨ક્ક, પ્રા. પલકઇ-પલક્ક) ખાવાની
[ક્ષણ
લાલચથી મોંમાં પાણી છૂટવું (૨) ખાવાની આશાએ આવવું - ટળકવું (૩) લાભ મેળવવાની આદત હોવી પળકો પું. પલકો; ચમકારો પળકો પું. ભરડકું

Page #522

પળવું)
પ્ર : ૫
[ પંચનદ પળવું અ.ક્રિ. (સં. પલાયતે, પ્રા. પલાયઇ) જવું પંખાળી સ્ત્રી. ડાંગરની ત્રણ પાંખાવાળી એક જાત પળવું સક્રિ. (સ. પાલયતિ, પ્રા. પાલઈ = પાળવું પંખાળું વિ. પાંખવાળું (૨) ઝડપથી દોડે એવું
ઉપરથી) પોષણ થવું; બરદાસ થવી (૨) અનુકૂળ પંખિણી સ્ત્રી. (સં. પક્ષિણી) માદા પક્ષી; પક્ષિણી આવવું (૩) ભોગવટો, તાબામાં હોવો (જમીન પંખી, (ડુ) ન. (સં. પક્ષી, પ્રા. પમ્બિએ) પક્ષી; વિહંગ વગેરેનો) (૪) સક્રિ. (વચન) પાળવું
પંખેરુ ન. (સં. પક્ષિકરૂપ, પ્રા. પમ્બિરુઅ) પંખીડું; પક્ષી પળશી(-સી) સ્ત્રી. ખુશામત; મન મેળવવાની મહેનત પંખો પં. (સં. પક્ષક, પ્રા. પંખઅ) વીંજણો; “ફેન' (૨) પળા સ્ત્રી. પાલન; સેવાચાકરી (૨) પાલવવું પડે તેવું મોટર વગેરેના પૈડાં ઉપરનું ઢાંકણ
(બાળક, ધરડું વગેરે) (૩) વળતર (૪) આપત્તિ; પંગત સ્ત્રી. (સં. પંક્તિ ઉપરથી) જમવા બેઠેલાની હાર; આફત
પંક્તિ (૨) એકસાથે જમવા બેઠેલો આખો સમૂહ (૩) પળા સ્ત્રી. બળતરા (૨) કંટાળાભર્યું કામ
જમણવારમાં તે સમૂહ એક પછી એક બેસે તે ક્રમ પળાવવું સક્રિ. ‘પાળવું, “પળવું'નું પ્રેરક
પિંગુ, (૦૧) વિ. (સં.) પાંગળું; અપંગ પળાવું અ.ક્રિ. “પાળવું', પળવું’નું કર્મણિ
પંગોચું ન. એક વાનગી - ઘઉં મેથીનું વડું પળિયું ન. (સં. પલિત, પ્રા. પલિઆ) ધોળો થયેલો વાળ પંચ વિ. (સં.) પાંચ () ન. કોઈ વાતનો તોડ લાવવા પળિયેલ વિ. પળિયાંવાળું; શ્વેતકેશી
માટે નિમાયેલા પાંચ કે તેથી વધારે માણસો; લવાદ પળી સ્ત્રી. (સં. પલ = પ્રવાહીનું એક મા૫) કુલ્લા કે (૩) . તેમાંનો એક
બરણીમાંથી ઘી-તેલ કાઢવાનું એક લોઢાનું સાધન પંચ ન. (ઇ.) કાણાં પાડવાનું ઓજાર કે યંત્ર પળી સ્ત્રી, પળિયું
પંચક, ($) ન. (સં.) પાંચનો સમુદાય (૨) ધનિષ્ઠાની પળો છું. મોટી પળી (૨) કડછો (૩) ડોયો
ઉત્તરાર્ધથી રેવતીના અંત લગી આવતાં પાંચ નક્ષત્રો પળોજણ સ્ત્રી. બરદાસ; ઊઠવેઠ (ર) ઉપાધિ; ચિતા પંચકણકી સ્ત્રી. જુદી જુદી જાતનાં અનાજનું મિશ્રણ પળોટવું સક્રિ. પલોટવું (૨) પાવરધું કરવું (૩) કેળવી પંચકલ્યાણી વિ. ચાર પગ અને કપાળ એ પાંચ ધોળાં
સવારી લાયક કરવું (૪) ચંપી કરવું; દબાવવું હોય એવું શુભ ચિહ્નવાળું (ઢોર). પંક પં. (સં.) કાદવ; કીચડ; ગારો
પંચકેશ પુ.બ.વ. શરીરના પાંચ ભાગના વાળ (માથું, પંકજ ન. (સં.) કમળ; પદ્મ
ઉપલો હોઠ, બે બગલ અને ગુલ્વેન્દ્રિય) પકમય વિ. (સં.) કાદવવાળું; કીચડવાળું
પંચકોણ વિ. (સં.) પાંચ ખૂણાવાળું (૨) ૫. પાંચ પંકાઉ વિ. સુવિખ્યાત; પંકાતું
ખૂણાઓની આકૃતિ કિોશની અંદર આવતી જમીન પંકાવું અ.ક્રિ. (સં. પંક્તિ = કીર્તિ) પ્રખ્યાત થવું; વખણાવું પંચકોશી સ્ત્રી, (સં.) મોટા તીર્થની આસપાસની પાંચ પંકિલ વિ. (સં.) કાદવવાળું; કીચડવાળું
પંચકોષ પુ.બ.વ. (સં.) આત્માનાં શારીરિક પાંચ પંક્યર ન. (ઇ.) ભોંકવું તે () ભોંકાવાથી પડેલ કાણું (અન્નમય, પ્રાણમય, મનોમય, વિજ્ઞાનમય, (૩) ટાયરમાં પડતું છિદ્ર-કાણું
આપબળ) આચરણ-માંનું દરેક વિગેરે) પર્ચ્યુઅલ વિ. (ઇં.) નિયમિત-સમયસર આવનારું, પંચકોશી વિ. (સં.) પાંચ કોસ ચલાવાય એવું (વાવ, સમયનું પાલન કરનારું
સિમયપાલન પંચક્યાસ પું. પંચે પ્રત્યક્ષ જોઈ-તપાસીને નોધેલો પોતાનો પગ્યુઆલિટી સ્ત્રી. નિયમિતતા; નિયમિત આવવું તે (૨) ક્યાસ (૨) તે રીતે કરાતી તેની જાહેરતપાસ સિમૂહ પંક્તિ સ્ત્રી. (સં.) રેખા; લીટી (૨) હાર; પંગત પંચગવ્યન. (સં.) ગાયનું દૂધ, દહીં, ઘી, મૂત્ર અને છાણનો પંક્તિપાવન વિ. (સં.) નાતને પવિત્ર કરે તેવું; પવિત્ર પંચતત્ત્વ ન.બ.વ. (સં.) આકાશ, વાયુ, અગ્નિ, પાણી આચારવાળું
ભેિદ અને પૃથ્વી એ પાંચ મહાભૂત-વિશ્વનાં મૂળ ઘટક તત્ત્વ પંક્તિભેદ પું. જમવા એક પંગતે-અડીને ન બેસાય તેવો પંચત્વ ન. (સં.) મૃત્યુ (શરીરનાં પાંચ મહાભૂત છૂટાં થઈ પંક્તિભોજન ન. (સં.) સાથે પંગતમાં બેસીને જમવું તે; જવાં તે)
એ પાંચ દિવ્ય તત્ત્વ સ્વજાતીય ભોજન
પંચદેવ પુ.બ.વ. (સં.) સૂર્ય, રુદ્ર, વિષ્ણુ, ગણેશ અને દેવી પંખ સ્ત્રી. (સં. પક્ષ, પ્રા. પક્ઝ) પાંખ
પંચધાતુ સ્ત્રી.બ.વ. (સં.) સોનું, રૂપું, તાંબુ, સીસું અને પંખણી સ્ત્રી. (સં. પક્ષિણી) માદા પક્ષી; પક્ષિણી
લોઢું એ પંચ ધાતુ
એિ પાંચ અનાજ પખવા પું. પક્ષાઘાત; લકવો
પંચધાન્ય ન.બ.વ. (સં.) ચોખા, જવ, ઘઉં, તલ અને મગ પંખા સ્ત્રી. પાંખ
પંચનદ . (સં.) પાંચ નદીઓનો પ્રદેશ પંજાબ (૨) પંખાકલ(-ળ) સ્ત્રી, વીજળીના પંખાની સ્વિચ-કળ
કચ્છના રણની પૂર્વ-ઉત્તરનો બનાસ, લૂણી, સરસ્વતી પંખાળ વિ. પાંખવાળું (૨) ઝડપથી દોડે એવું
વગેરે પાંચ નદીઓનો પ્રાચીન પ્રદેશ

Page #523

પંચનામું
૫૦ ૬
[ પંચાતનામું પંચનામું ન. પંચ સમક્ષ કરેલી તપાસણીની નોંધ પંચમી વિ., સ્ત્રી. (સં.) પાંચમી (૨) પાંચમી તિથિ; પંચપાતક ન બ.વ. (સં.) બ્રહ્મહત્યા, ચોરી, મદ્યપાન, પાંચમ (૩) પાંચમી વિભક્તિ
ગુરુસ્ત્રીસંભોગ અને આ ચાર પાપ કરનાર સાથેનો પંચમુખી વિ. પાંચ મુખવાળું
સંબંધ આ પાંચ પાપ નિળાકાર પ્યાલો પંચમુષ્ટિ સ્ત્રી, કેશ ચૂંટી કાઢવાનો એક પ્રકાર (જૈન) પંચપાત્ર ન. (સં.) (સંધ્યા વગેરેમાં વપરાતું) પ્યાલું; પંચરત્ન ન.બ.વ. (સં.) સોનું, મોતી, હીરો, માણેક અને પંચપાપ ન.બ.વ. (સં.) પાંચ મહાપાપ : બ્રહ્મહત્યા, નીલમ
એિ પાંચ રસ સુરાપાન, ગુરુતલ્પગમન, ચોરી અને આ પાપ પંચરસ પુ.બ.વ. કડવો, તીખો, તૂરો, ખારો અને ગળ્યો કરનારો સંગ (૨) ખાંડણી, ઘંટી, ચૂલો, ઘડો અને પંચરંગ પુ.બ.વ. રાતો, લીલો, પીળો, ધોળો અને કાળો એ
સાવરણી – એને કારણે થતાં પાંચ પાપ; પંચપાતક પાંચ રંગ (૨) પંચવર્ણ મિશ્રણવાળું; સેળભેળિયું પંચપુષ્પ ન.બ.વ. (સં.) પૂજાનાં પાંચ ફૂલ (ચંપો, આંબો, પંચરાઉ વિ. પરચૂરણ (વેચાણ) (૨) ચારપાંચ જાતના ખીજડી, કમળ, કરેલ)
પંચરાશિ સ્ત્રી. બેવડી ત્રિરાશિ પંચપ્રાણ પુ.બ.વ. (સં.) પ્રાણ, અપાન, બાન, ઉદાન પંચવફત્ર પું. (સં.) મહાદેવ (૨) પંચમુખવાળા મહાદેવ અને સમાન એ શરીરમાંના પાંચ પ્રાણો
પંચવટી સ્ત્રી. (સં.) ગોદાવરીને કિનારે આવેલું એક સ્થાન પંચબાણ પું. (સં.) કામદેવ (અરવિંદ, અશોક, નવમાલિકા, (૨) પીપળો, બીલી, વડ, આંબલી અને અશોક એ
આંબામોર અને નીલોત્પલ એ પાંચ પુષ્પ જેનાં બાણ પાંચ ઝાડનો સમૂહ (૩) જ્યાં પાંચ રસ્તા મળતા હોય છે તે). કોઈ વળી કમળ, આસોપાલવ, આંબામોર, એવું મોટું ચકલું સરસવનું ફૂલ અને ભૂરું કમળનો પાંચ બાણોમાં તો પંચવદન પં. (સં.) મહાદેવ; પંચમુખ[પાંચ જાતિ-વર્ણ કોઈ વળી ચંપો, કેવડો, આંબામોર, નાગકેસર અને પંચવર્ણ વિ. (સં.) પંચરંગી (૨) રંગબેરંગી (૩) પુ.બ.વ.
બીલીનું ફૂલ એ પાંચનો સમાવેશ કરે છે. પંચવર્ષી, (૨) વિ. (સં.) પાંચ વર્ષના સમયને લગતું પંચભદ્ર પું. (સં.) કાળજું, મોં, પીઠ, પડખું અને કેડ પંચવાયકા સ્ત્રી. લોકવાયકા; લોકોદ્ગાર આગળ ભમરો હોય તેવો ઘોડો
પંચવાર્ષિક વિ. (સં.) દર પાંચ વર્ષે આવતું પંચભાગ ૫. રસોઈ માટે કાઢેલા સીધામાંથી બ્રાહ્મણને પંચવિધ વિ. પાંચ પ્રકારનું; પાંચ તરેહનું
આપવા કાઢેલોભાગ (લોટ, ચોખા, દાળ, ઘી અને મીઠું) પંચશર પું. (સં.) (પાંચ બાણવાળા) કામદેવ પંચભૂતન.બ.વ. (સં.) આકાશ, વાયુ, અગ્નિ, પાણી પંચશામક પું. (સં.) કામદેવ
અને પૃથ્વી એ પાંચ મહાભૂત વિશ્વનાં મૂળ ઘટકતત્ત્વ પંચશીલ ન. (સં.) બુદ્ધ ઉપદેશેલો આચાર ધર્મ (૨) પંચમ વિ. (સં.) પાંચમું (૨) હિંદુઓના ચાર વર્ણ જૈનોમાં પાંચ મહાવ્રત (૩) પાંચ આંતરરાષ્ટ્રીય
ઉપરાંતની વનવાલી નિષાદ વગેરે જંગલી લોકોની સિદ્ધાંતોનો સમૂહ જાતનું-વર્ણનું ગણાતું (૩) પું. સ્વરસતકમાંનો પંચસત્તા સ્ત્રી. (સં.) પંચની સત્તા પાંચમો 'પ' સ્વર (૪) પંચમ વર્ણનો માણસ (૫) પંચહન્દુ, (-ધ્યું) વિ. પાંચ હાથના માપનું (૨) પાંચ એક રાગ (સંગીત)
જણની સત્તા નીચેનું (૩) પંચની સત્તા હેઠળનું પંચમવેદ પું. (સં.) મહાભારત
પંચાક્ષર વિ. (સં.) પાંચ અક્ષરોનું બનેલું; પાંચ શ્રુતિવાળું પંચમહાકાવ્ય ન.બ.વ. (સં.) રધુવંશ, કુમારસંભવ, પંચાગ્નિ .બ.વ. ગાઈપય, આવનય, દક્ષિણ, સભ્ય
શિશુપાલવધ, કિરાતાજુંનીય અને નૈષધીયચરિત એ અને આવસથ્ય એ પાંચ અગ્નિ (૨) ચાર બાજુ ચાર પાંચ મહાકાવ્ય
ધૂણીનો અને પાંચમો માથે સૂર્યનો તાપ પંચમહાપાતક ન બ.વ. (સં.) જુઓ “પંચપાતક' પંચાજીરી સ્ત્રી, સૂંઠ, ખસખસ, અજમો, કોપરું અને સવાના પંચમહાયજ્ઞ પુ.બ.વ. (સં.) પાંચ મુખ્ય યજ્ઞો : દેવયજ્ઞ, ભૂકામાં ખાંડ મેળવીને કરેલું મિશ્રણ; પંજરી પિતૃયજ્ઞ, ભૂતયજ્ઞ, બ્રહ્મયજ્ઞ, અતિથિયજ્ઞ
પંચાણ વિ. (સં. પંચાનવતિ, પ્રા. પંચાણઉઇ) નેવું વત્તા પંચમહાવ્યાધિ પુ.બ.વ. મસા, ક્ષય, કોઢ, પ્રમેહ અને પંચ (૨) ૫. પંચાણુનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૯૫” નિષાદ એ પાંચ ભયંકર રોગ
પંચાત સ્ત્રી. (સં. પંચ દ્વારા) તકરારનો નિવેડો લાવવા પંચમહાસાગર પુ.બ.વ. આટલાન્ટિક, પ્રશાંત, હિંદી, નીમેલી પાંચ કે વધુ માણસોની મંડળી, પંચાયત (૨) ઉત્તર અને દક્ષિણ એ પાંચ મોટા સમુદ્ર
તેણે કરેલી તપાસ (૩) તેણે આપેલો ફેંસલો-નિકાલ પંચમાસી સ્ત્રી, ન. પહેલી વારની ગર્ભવતી સ્ત્રીને પાંચમે (૪) ઊહાપોહ; ભાંજગડ (૫) ગૂંચવાડો; મુશ્કેલી માસે કરવામાં આવતો સંસ્કાર
પંચાતનામું ન. પંચે કરેલા ઠરાવ કે ફેંસલાનો લેખ (૨) પંચમાંશ કું. પાંચમો ભાગ
પંચાત કરવાની સત્તા આપનારો લેખ

Page #524

પંચાતિયું]
પંચાતિયું વિ. પંચાતવાળું; ગૂંચવણવાળું (કામ કે વસ્તુ) (૨) પાંચ જણે-પંચાતે મળીને કરવા જેવું (૩) પંચાતખોર (માણસ)
પંચાતી સ્ત્રી. ભાંજગડ; ગૂંચવડો
406
પંચાતી વિ. પંચાતખોર
પંચાનન પું. (સં.) શિવ, રુદ્ર (૨) સિંહ
પંચામૃત ન. (સં.) દૂધ, દહીં, ઘી, મધ અને સાકરનું મિશ્રણ અથવા એનો દેવનો પ્રસાદ
પંચાયત સ્ત્રી. (સં. પંચ દ્વારા પંચાત અને એનું સંસ્કારેલું રૂપ પંચાયત) પંચાયત કરનારી મંડળી (૨) કોમનું કારોબારીમંડળ (૩) પંચાત; ભાંજગડ પંચાયતન ન. (સં.) ઉપાસ્ય પાંચ દેવની મૂર્તિઓનો સમૂહ (૨) ગણપતિ, દેવી, સૂર્ય, વિષ્ણુ અને શિવ એ પાંચનો સમૂહ
પંચાયતી વિ. પંચાયતનું કે તે સંબંધી
પંચાલ પું. પંચાળ; લુહાર
પંચાવનવિ. (સં. પંચપંચાશત્, પ્રા. પંચાવન) પચાસ વત્તા પાંચ (૨) પું. પંચાવનનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૫૫’ પંચાવયવ(-વી) વિ. (સં.) પ્રતિજ્ઞા, હેતુ, ઉદાહરણ,
ઉપનયન અને નિગમન એ પાંચ અવયવ કે ભાગવાળું (વિધાન) પંચાશી(-સી) વિ. એંશી વત્તા પાંચ (૨) પું. પંચાશીનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૮૫’ [લુહાર; પંચાલ પંચાળ પું. (સં. પાંચાલ = પાંચ પ્રકારના કારીગરોનું પંચ) પંચાં ન.બ.વ. પાંચના આંકના ઘડિયા
પંચાંગ વિ. (સં.) પાંચ અંગવાળું (૨) ન. (તિથિ વાર નક્ષત્ર
યોગ અને કરણવાળું) ટીપણું; કૅલેન્ડર [ફૂલ અને મૂળ પંચાંગ ન.બ.વ. ઝાડનાં પાંચ અંગ ઃ છાલ, પાંદડાં, ફળ, પંચિયું ન. ટૂંકું ધોતિયું; ધોતલી [ત પંચિંગ પું. (ઈં.) કાણાં પાડવાનું યંત્ર (૨) કાણાં પાડવાં પંચી સ્ત્રી. નાકે પહેરવાની જડ-ચૂની-કાંટો (જેમાં પાંચ રંગના રત્ન જડેલ હોય)
પંચી પું. પ્રપંચી; ધુતારો
પંચીકરણ ન. (સં.) સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ માટે પંચમહાભૂતનું વિશિષ્ટ મિશ્રણ (૨) એ દ્વારા સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિની કીક્ત
પંચું ન. (સં. પંચક) પાંચના આંક કે ઘડિયો પંચેન્દ્રિય વિ. (સં.) પાંચ ઇન્દ્રિયવાળું (૨) સ્ત્રી. પાંચ ઇન્દ્રિયો : કાન, નાક, જીભ, આંખ, ત્વચા પંચો પું. ગંજીફાનું પાંચ દાણાનું પાનું; પંજો (૨) ગીલ્લીદંડાની રમતમાં દંડાથી ગીલીને ઠોક મારી ગીલી દૂર ફેંકવાની રીત
પંચોતેર વિ. (સં. પંચસપ્તતિ, પ્રા. પંચહત્તરિ) સિત્તેર વત્તા પાંચ (૨) પું. પંચોતેરનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૭૫’
[પંડોળી
પંચોપચાર પું, મધ, પુષ્પ, ધૂપ, દીપ અને નૈવેધ ધરવાનો પૂજન માટેનો વિધિ
પંઢી ન. (હિં.) પક્ષી; પંખી
પંજ પું. સોનાનો એક સિક્કો
પંજર ન. (સં.) પાંજરું; પિંજર
પંજરી સ્ત્રી. જુઓ ‘પંચાજીરી' (૨) (લા.) માર પંજાબી વિ. (ફા.) પંજાબને લગતું કે પંજાબનું (૨) (પંજાબના વતની જેવું) કદાવર [ભાષા પંજાબી છું. પંજાબનો વતની (૨) સ્ત્રી, પંજાબી બોલીપંજિકા સ્ત્રી. (સં.) ગ્રંથના દરેક પદની ટીકાનો ગ્રંથ પંજીકરણ ન. (સં.) અધિકૃત નોંધ; (૨) રજિસ્ટરમાં લખાવવું કે લખવું તે; ‘રજિસ્ટ્રેશન’ પંજેટલું સ.ક્રિ. (પંજેટીથી) એકઠું કરવું [ખોતરણી પંજેટી સ્ત્રી. (સં. પંચદન્તી) ખેતીનું એક ઓજાર-ખંપાળી; પંજેલો(-ળો) પું. જાહેર ખળભળાટ (૨) (લા.) ભવાડો; ફજેતી
પંજો પું. (ફા.) પાંચ આંગળાં અને હથેળીથી બનેલો અવયવ; ‘પોંચો’ (૨) પશુના નહોરવાળો અવયવ (૩) પાંચના આંકવાળું પત્તું કે પાસો પંઝેટવું સ.ક્રિ. વેઠવું; નિભાવવું; સહન કરવું [પિંડ પંડ સ્ત્રી.,ન. (સં. પિંડ) શરીર (૨) પોતાની જાત (૩) પંડ સ્ત્રી., ન. (સં. પાંડુ, પ્રા. પંડુ) પાંડુરોગ પંડરોગી(-ગિયું) વિ. પાંડુરોગવાળું
પંડા સ્ત્રી. શાસ્ત્રજ્ઞાન (૨) ડહાપણ; સમજ (૩) તીર્થમાં ધર્મવિધિ કરાવતા બ્રાહ્મણ
પંડાણી સ્ત્રી. ગોરાણી; તીર્થગોરની પત્ની
પંડાલ પું. (ઇં. પૅન્ડૉલ) મોટો વિશાળ તંબુ; શમિયાણો પંડિત પું. (સં.) શાસ્રમાં નિષ્ણાત પુરુષ (૨) વિદ્વાન, સાક્ષર (૩) બુદ્ધિમાન માણસ (૪) બ્રાહ્મણોની એક
અટક
પંડિતપણું ન. પંડિતાઈ, પાંડિત્ય
પંડિતમાની, પંડિતંમન્ય વિ. પોતાને પંડિત માનનાર પંડિતયુગ પું. જે યુગમાં પંડિતોની પ્રચુરતા હતી તેવો સમય (ગુજરાતમાં ગોવર્ધનરામ ત્રિપાઠીથી આનંદશંકર ધ્રુવ સુધીનો સમય)
પંડિતવર્ય(-૨) વિ. પંડિતોમાંનો અગ્રણી પંડિત પંડિતા સ્ત્રી. (સં.) વિદુષી સ્ત્રી પંડિતાઈ સ્ત્રી. વિદ્વત્તા; સાક્ષરતા પંડિતાણી સ્ત્રી. પંડિતની ઘરવાળી પંડિતોચિત વિ. (સં.) પંડિતને યોગ્ય કે છાજે તેવું પંડું પું. પંડ; પાંડુરોગ
પંડે સર્વ. (સં. પિંડ ઉપરથી) જાતે; પોતે; ખુદ પંડો પું. (તીર્થનો) પંડ્યો; તીર્થગોર પંડોળી સ્ત્રી. અર્ધવર્તુળાકાર પૂરણપૂરી-વેઢમી

Page #525

પંડોળું
૫ ૦૮
|_| પાકવું પંડોળું ન. (સં. પટોલ, પ્રા. પોલ) વેલા પર થતું સર્પ પાઈ સ્ત્રી. (સં. પાદિકા, પ્રા. પાઇ) તાંબાનો એક આકારનું એક શાક
અિટક સિક્કો: જૂના વખતના પૈસાનો ત્રીજો ભાગ પંડ્યા પું. (સં. પંડિત) (માનાર્થક) પંડ્યો; ગોર (૨) એક પાઈકા પં. (ઇ.) પૈકા
ઝિાડ પંડ્યો છું. ગામઠી નિશાળનો બ્રાહ્મણ મહેતાજી (૨) ગોર; પાઈન ન. (ઈ.) ઠંડા અને પહાડી પ્રદેશમાં થતું એ નામનું કર્મકાંડ કરનાર; શુક્લ
પાઇપ સ્ત્રી (ઇ.) ધાતુ કે સિમેન્ટની પોલી ભૂંગળી-નળી પંઢરીનાથ ૫. (પંઢરપુરના) વિઠ્ઠલ-વિઠોબા દેવ; પાંડુરંગ (૨) હુક્કાની નળી (૩) ચલમ કે ચૂંગી પંતપ્રધાન ૫. મુખ્યપ્રધાન; પેશવા; “ચીફ મિનિસ્ટર' પાઇપફિટિંગ ન. (ઇ.) પાણી, વીજળી કે નળને જોડાણ પતિયાળું વિ. (‘પાંતી’ = ભાગ ઉપરથી) ઘણા જણનું કરી બેસાડવો તે
સહિયારું; મઝિયારું (૨) ન. સહિયારો વેપાર કે પાઇલટ કું. (ઇં.) અગ્રેસર; પહેલાં જનાર (૨) આગ
વહીવટ આવતી દાખલાઓની એક રીત બોટ; વિમાન વગેરેનો ચાલક કે સુકાની પતિયાળો પુ. ભાગિયો; ભાગીદાર (૨) ગણિતમાં પાઇલ્સ પુ.બ.વ. (ઇ.) હરસના મસા પતૂજી . (મ. પતો, પત) માત્ર છોકરાં ભણાવી શપાઉચ ન. (ઇ.) ઘન અથવા પ્રવાહી પદાર્થ રાખવાની જાણનાર; મહેતાજી (૨) વેદિયો માણસ
કાગળની કે પ્લાસ્ટિકની નાની કોથળી-થેલી. ઉદા. પંથ પું. પથ; માર્ગ (૨) ધર્મનો ફાંટો, સંપ્રદાય
દૂધનું પાઉચ પંથક છું. મુસાફર (૨) દૂત; કાસદા
પાઉડર પું, ન. (ઇ.) ભૂકો; ચૂર્ણ (૨) દંતમંજન (૩) પંથક છું. (સં. પથક) પ્રદેશ; વિભાગ
ચામડી પર લગાવવાનો સુગંધીદાર ભૂકો (૪) પંથકી પું. પારસીઓની અગિયારીનો મુખી; મુખ્ય દસ્તૂર ગન પાઉડર; ફોડવાનો દારૂ પંથવર છું. (સં. પ્રથમવાર) પહેલી વાર પરણતો પુરુષ પાઉંડ કું. (ઇં.) એ નામનો ઇંગ્લેન્ડનો સોનાનો અંગ્રેજી પંથી પું. (‘પંથ' ઉપરથી) મુસાફર (૨) વિ. પંથનું કે સિક્કો
[ કિલોગ્રામ વજન તેને લગતું (પ્રાય:) સમાસમાં. (જેમ કે, નાનકપંથી) પાઉંડ કું. (સં.) રતલ - એક અંગ્રેજી તોલ ૦.૪૫૩૬ પંથીદાનન.મરનાર પાછળ પંથીબ્રાહ્મણને અપાતું શવ્યાદાન પાક વિ. (ફા.) પવિત્ર (૨) પ્રામાણિક (૩) પાકિસ્તાનનું પંથીયેશ વિ. પંથીના વેશવાળું; મુસાફરીના સ્વાંગવાળું ટૂંકું નામ પંદર વિ. (સં. પંચદશનું, અપ. પન્નરહ-પન્નરસ) દસ પાક છું. (સં.) પરિપક્વતા (૨) નીપજ (૩) ખેતીની
વત્તા પાંચ (૨) પું. પંદરનો આંકડો કે સંખ્યા; “૧૫' નીપજ; “ક્રૉપ' (૪) દૂધ, ઘી, ચાસણી વગેરેમાં રાંધીપંદરમું વિ. ક્રમમાં ચૌદ પછીનું (૨) ન. મરણ પછીનો પકવી બનાવવામાં આવેલો ખાવાનો પદાર્થ (૫) પંદરમો દિવસ
પાકવું તે (ગૂમડું) (૬) રસોઈ; પકવવું તે (૭) પંન્યાસ પું. (સં. પદન્યાસ) જૈન સાધુને દીક્ષા લીધા પછી હૃદયંગમ અર્થગાંભીર્ય (કા.)
દસમે વર્ષે થતી એક વિશેષ દીક્ષાથી મળતું પદ પાકગૃહ ન. (સં.) રસોડું, રસોઈઘર પંપ પું. (ઇં.) પાણી ખેંચવાનું યંત્ર-ડંકી કે તેની ગોઠવણ- પાકટ વિ. પાકું (૨) પુખ્ત ઉંમરનું
વાળી જગા (કૂવો વગેરે) (૨) હવા ભરવાનું સાધન પાકડ ન. અંજીરનું ઝાડ (સાઈકલ વગેરેમાં) (૩) મોટરમાં પેટ્રોલ ભરવાનું પાકડી સ્ત્રી. વસૂકી ગયેલ ગાય યંત્ર કે તે વડે પેટ્રોલ ભરી આપવાની જગા (૪) સ્ટવ પાકડું ન. દોહવા ન દે તેવું ઘરડું ઢોર
વગેરેમાં હવા ભરવાનો ખૂટો સિીંચનનું કામ પાકણું વિ. પાકી ઊઠે એવું; પાકવાના સ્વભાવવાળું પપસિ(-સી)ચાઈ સ્ત્રી. પંપ વડે પાણી ચડાવીને થતું પાકિદામન વિ. (ફા.) પવિત્ર ચાલચલગતવાળું; શીલવાને; પંપાળવું સક્રિ. (સં. પાલ) વહાલથી હાથ ફેરવવો (૨) સદાચરણી
ખોટાં લાડલડાવવાં (૩) ખૂબ કાળજીથી સંભાળ્યા કરવું પાકદિલ વિ. (ફા.) પવિત્ર મનનું; પવિત્ર હૃદયવાળું પંપોરો પુ. ઈંટનો કડકો, ઈંટાળો; ઢેખાળો
પાકવું અ.ક્રિ. (સં. પક્વ ઉપરથી) પરિપક્વ થવું (અનાજ. પંસારી મું. કરિયાણાનો વેપારી; ગાંધી ચિતુર્થાશ ફળ) (૨) ઉત્પન્ન થવું; નીપજવું (બાજરી કેટલી પા વિ. (સં. પાદ, તા. પાઅ) ચોથા ભાગનું; એક પાકી ?) (૩) (શરીરમાં) અંદર પરુ પેદા થવું (૪) પા સ્ત્રી. (સં. પાર્થ, પ્રા. પરસ) બાજુ; તરફ ઉદા. પેલી નીવડવું (પુત્રી સારી પાકી.) (૫) પાકી ગયું હોય પા, આણી પા
તેમ (શરીર કે તેનું કોઈ અંગ); દુખવું (૬) ઠરાવેલો પા ચું. (સં. પાટક, પ્રા. પાડઅ) પાડો; મહોલ્લો; લત્તો વખત આવવો; મુદત થવી (હુંડી) (૭) (સોગઠીનું) પાઈ સ્ત્રી, વર્તુળના પરિઘ અને વ્યાસનો ગુણોત્તર; n = ઘરમાં જવું (૮) લાભ થવો; રંધાવું; ફળનું મળવું ૨૨/છ યા ૩,૧૪૧૫૯૨૬ (ગ.)
(એમાં તમારું શું પાડ્યું?) (૯) ધોળું થઈ જવું (વાળનું)

Page #526

પાકશાલા-ળા)] ૫ : ૯
[પાજી પાકશાલા (સં.), (-ળા) સ્ત્રી. રસોડું, રસોઈઘર પાગરણ ન. (પ્રા. પંગુરુ ઉપરથી પંગુરણ = ઓઢવાનું પાકશાસ્ત્ર ન. રસોઈ કરવાનું શાસ્ત્ર
વસ્ત્ર, આચ્છાદન) પાથરવાની ચીજવસ્તુ (શતરંજી, પાકળ વિ. પાળનારું; ઉછેરનારું
જાજમ વગેરે); બિસ્તરો (૨) પગરણ; સારું ટાણું પાકાઈ સ્ત્રી. (“પાકું ઉપરથી) પક્કાઈ (૨) પક્વતા પાગલ વિ. (સં.) ગાંડું (૨) મૂર્ખબેવકૂફ પાકાગાર ન. (સં. પાક+આગાર) રસોડું, રસોઈઘર પાગલખાનું ન. ગાંડાને રાખવાનું સ્થાન; યુનેટિક' પાકિટ ન. (ઇં. પોકેટ) પૈસા રાખવાની ખીસામાં મુકાય પાગા સ્ત્રી. (ફા. પાયગાહ) તબેલો; ઘોડાર (૨) પાયગા
તેવી એક બનાવટ (૨) અનેક જાતની વસ્તુઓ મુકાય (૩) ઘોડેસવાર સેનાની ટુકડી એવી થેલી જેવી એક બનાવટ, વિદ્યાર્થીનું પાકિટ (૩) પાગૂરવું સક્રિ. વાગોળવું (૨) પચાવી પાડવું પરબીડિયું
પાગોડા છું. બુદ્ધ દેવસ્થાન; પેગોડા પાકિટમાર પું. પાકિટ મારી જનાર-ચોરનાર; ખીસ્સાકાતરુ પાઘ સ્ત્રી. પાઘડી (૨) પું. મોટી પાઘડી પાકિસ્તાન પું, ન. (ફા.) મૂળ ભારતમાંથી પશ્ચિમના પાઘડિયાળું વિ. પાઘડી પહેરેલું; પાઘડીવાળું
કેટલાક પ્રદેશનું બનેલું એક રાજય (૨) પવિત્ર ભૂ-પ્રદેશ પાઘડી સ્ત્રી, માથાનો એક પહેરવેશ (૨) સારાં કામ બદલ પાકિસ્તાની વિ. પાકિસ્તાનને લગતું; પાકિસ્તાનનું
અપાતી ભેટ; સરપાવ કે ચાંલ્લો (૩) મકાન ભાડે પાકી સ્ત્રી, કામધંધો બંધ રાખવો તે; પાખી
લેવા માટે અગાઉ ખાનગી આપવી પડતી ઊચક રકમ પાકીઝા વિ. (ફા.) શુદ્ધ; પવિત્ર
(૪) લાંચ [પણ પહોળાઈમાં ઓછો) પાકું વિ. (સં. પક્વ, પ્રા. પક્ક) કાચું નહિ- પાકેલું (૨) પાઘડીપનો કું. પાઘડીના જેવો વિસ્તાર (લંબાઈમાં વધારે
પુખ્ત ઉંમરનું (૩) મિષ્ટાન્નવાળું (જમણ); તે બની પાઘડીબંધ વિ. પુરુષો પૂરતું (નોતરું). શકે એવું (સી) (૪) સ્પર્શથી બોટાય નહિ એવું- પાઘડું ન. ઘાટપૂટ વિનાની મોટી પાઘડી ઘીથી પકવેલું (૫) (લા.) છેતરાય નહિ તેવું; પાચ ન.(સં. પચ ઉપરથી) પરુ; ગૂમડામાંથી નીકળતી રસી પહોંચેલ (૬) સારું જ્ઞાન ધરાવતું; હોશિયાર પાચક વિ. (સં.) પાચનક્રિયાને મદદ કરનારું; પચાવનારું (અંગ્રેજીમાં પાકો છે.) (૭) દઢ; અડગ (૮) કચાશ (૨) પું. રસોયો વગરનું; બરોબર કરાયેલું (૯) કાયમી પ્રકારના પાચન ન. (સં.) હજમ કરવું-પીવું-પચાવવું તે બાંધકામવાળું
પાચનક્રિયા સ્ત્રી. (સં.) પચવાની ક્રિયા રિસ પાક્ષિક વિ. (સં.) પખવાડિયાનું; ને લગતું (૨) એક પાચનરસ પું. પચવામાં મદદ કરનાર (જઠરમાંથી ઝરતો)
બાજુનું-પક્ષનું (૩) ન. પખવાડિયે નીકળતું છાપું; પાચનશક્તિ સ્ત્રી. ખાધેલું પચાવવાની શક્તિ; જઠરાગ્નિ પખવાડિક
પામ્ય વિ. (સં.) પચી શકે કે પકાવી શકાય એવું પાખર સ્ત્રી. (સં. ઉપસ્કર, પ્રા. પમ્બર) ઘોડા કે હાથી પાછતર -) વિ. મોસમના પાછલા ભાગનું
પર નાખવાનું બખતર (૨) ફૂલની ચાદર (૩) ઘોડા પાછટવું સક્રિ. પછાડવું [પૂર્વનું; પહેલાંનું ઉપર નાખવાની સોનારૂપાનાં ફૂલોની બનાવેલી સ્કૂલ પાછલું વિ. (‘પાછું ઉપરથી) (ક્રમમાં) પાછળનું (૨) (૪) ઘોડા પર કસવાનો સામાન, ડળી
પાછળ ના. પછવાડે; પૂંઠે; પાછલી બાજુએ પાખર ન. વડનું ઝાડ; વડલો
પાછું વિ. (સં. પશ્ય, પ્રા. પચ્છ) પાછળનું (૨) કિ.વિ. પાખરવું સક્રિ. પાખર પહેરાવવી
પાછળ (૩) વળી; ફરીથી (૪) ઊલટી કે અવળીપાખરી(-રિયું) વિ. પાખરવાળું; પાખર કરી સવાર થયેલું સામેની દિશામાં (પાછો આવ.) (૫) બાજુએ કે આવું પાખંડ ન. (સં.) ઢોંગ; દંભ (૨) અસભ્ય કે દંભી મન (જરા પાછો ખસ.). પાખંડી વિ. ઢોંગી; ઢોંગ ધતુરાવાળી ક્રિયા કરનાર પાછોટિયું ન. પછીતિયું (૨) કપડાની અંદરનું ખીરું પાખી, (-ખે) ના. સિવાય; વિના
પાછોડિયું ન. પીઠ પાછળ હાથ બાંધવા તે પાખી સિ. અણોજો; અડતો
પાછોતર, (-૨) વિ. સં. પશ્ચપત્રક, પ્રા. પચ્છવત્ર) પાગ ૫. (સ. પાદાગ્ર, પ્રા. પાઅગ્ન) પગ
મોસમના પાછલા ભાગનું પાગ ૫. (સં. પદ્યા, પ્રા. પન્જા) પાજ; પાળ પાછોવાડિયું વિ. ગામના છેવાડાના ભાગનું પાગ કું. પાઘડી; માથાબંધન
પાજ સ્ત્રી. (સં. પઘા, પ્રા. પજ્જા = રસ્તો; કેડી ઉપરથી) પાગઠું ન. (‘પાગ' ઉપરથી) પેંગડું (૨) બાજઠ
પાળ; સેતુ (૨) બાંધકામ માટેની પાટિયાંની માંડણી પાગડી સ્ત્રી. પાઘડી; માથાબંધન
પાણી સ્ત્રી, પાંજણી; બંધાણ; નિયત સમયે જેનું સેવન પાગર સ્ત્રી, પવન પડી જવાથી હોડીનાં દોરડાં ખેંચવાં કર્યા વિના ન ચાલે તેવી ટેવ
તે (૨) હોડી ખેંચવાનું દોરડું (૩) જોડાની વાધરી પાજી વિ. (ફા.) હલકું; નીચ; હરામખોર (૨) કંજૂસ

Page #527

પાટો
પ ૧ -
| પાઠમાલા-ળા) પાટ કું. (સં. પટ્ટ, પ્રા. પટ્ટ) બાજઠ; મોટો પાટલો (૨) ઘરેણું (૨) પાટિયુંનું બ.વ.
આખું થાન; તાકો (૩) જમીનનો લાંબો પટ (૪) પાટિયાંબર વિ. પાટિયા પાડી શકાય તેવું (લાકડું) બેથી વધારે નંગનો સામટો વણાટ (૫) પગ દઈને પાટિયું ન. (સં. પટ્ટક, પ્રા. પટ્ટઅ) લાકડાને કે પથ્થરને ચાલવા માટે માન ખાતર રસ્તામાં પાથરવામાં આવતાં વહેરીને પાડેલાં પાતળાં પડમાંનું દરેક (૨) લખવા કપડાં (૬) વેણને પહેરવાનો ફાળ (૭) રાજસિંહાસનઃ માટે કરેલું કાળું પાટિયું (નિશાળમાં) (૩) છાતીની રાજગાદી
પેટી પરનાં હાડકાંમાંનું દરેક (૪) વાસણ (૫) કામપાટ સ્ત્રી. (સં. પટ્ટી) લાકડાની ચાર પાયાવાળી બેઠક (૨) ચલાઉ સ્ટેશન; “ફલેગ સ્ટેશન” (૬) નામનું પાટિયું
ગુરુની બેઠક (૩) નદીમાંનો લંબાઈવાળો છીછરો ધરો પાટિયો છું. પહોળા મોનું માટીનું કે ધાતુનું એક ઠામ-વાસણ (૪) ચપટ લગડી
પાટી સ્ત્રી. (સં. પાટી = ક્રમ, વારો) પ્રસંગ; બનાવ પાટ સ્ત્રી. આંકનો પાડો કે ઘડિયો બોલાવવો તે
(ઉદા. સત્તાનાશની પાટી) પાટ પું. એક ધાર્મિકક્રિયા
પાટી સ્ત્રી. (સં. પટ્ટિકા, પ્રા. પઢિઆ) પથ્થરપાટી; “સ્લેટ' પાટડી સ્ત્રી. (સં. પટ્ટિકા) નાનો પાટડો, ભારવટિયો (૨) સૂતર કેરેશમની વણેલી કેગુંથેલી સાંકડી પટી (૩) પાટડો છું. (સં. પટ્ટક) વહેરેલો પાસાદાર ભારવટિયો લોઢાની તેવી પાટી (૪) ગામમાં ગરાસદારનો હિસ્સો; પાટણ ન. શહેર, નગર (૨) ઉત્તર ગુજરાતનો એક જિલ્લો નાનો વાંટો (પ) હારબંધ એક માલકીનાં ખેતર (૬) અને શહેર
ઘોડાને ફેરવતાં કઢાવાતી દોટ (૭) વારો; ક્રમ પાટનગર ન. નગરી (૨) સ્ત્રી. રાજધાનીનું શહેર પાટી સ્ત્રી, (સં.) ગણિતવિદ્યા પાટપૂજા સ્ત્રી, પાટ પર પૂજનના પદાર્થો-દ્રવ્યો વગેરે મૂકી પાટી સ્ત્રી, (ઇં. પાર્ટી) ટોળી; મંડળી કરાતી પૂજન વિધિ
પાટીગણિત ન. (સં.) ગણિતશાસ્ત્ર; પાટી પાટલા સ્ત્રી, (પાટલો ઉપરથી) સાંકડી પાટ; બાંક (૨) પાટીદાર (હિ. પરીદાર) પં. જમીનદાર: વતનદાર (૨)
નાનો પાટલો (૩) ઘૂંટીથી આંગળાં સુધીનો ભાગ જમીનની પાટી રાખીને ખેતી કરનાર (૩) એ નાતનો (૪) એક પ્રકારનું ઘરેણું (પ) કપડાની ચારપાંચ માણસ આંગળ પહોળી ગેડ કે તેવી ધોતિયાની ગેડ કરી પાટીદારણ સ્ત્રી. પાટીદારની સ્ત્રી પહેરાય છે તે
પાટીવાળો છું. (મુંબઈમાં) પાટીટોપલાવાળો હેકરી (૨) પાટલા ઘો સ્ત્રી, પાટલાઘાટની એક પ્રકારની ઘો
રેલવેની સડક પર કામ કરનાર રેલનોકરોની ટુકડીનો પાટલાસાસુ સ્ત્રી. મોટી સાળી
માણસ; “ગેંગમેન' પાટલૂન ન. (ઇ. પેન્ટલૂન) બટનવાળો જાડા કપડાનો પાટુ સ્ત્રી, (દ. પટ્ટયા) લાત (પગથી મરાતી) લેંઘો; “પેન્ટ'
પાટૂંડી સ્ત્રી, પાટિયાના ઘાટનું નાનું માટીનું વાસણ પાટલી સ્ત્રી, સાંકડી પાટ (૨) નાનો પાટલો પાટૂંડી સ્ત્રી. (ડું) . (સં. પિષ્ટવટી) છાશમાં ચણાનો પાટલીબદલુ વિ. પક્ષનો પલટો કરનાર; પક્ષપલટ લોટ ઉકાળીને કરેલાં ઢોકળાં પાટલીપુત્ર ન. મગધ દેશની રાજધાની
પાટૂડું સ્ત્રી. પાટુડી (વાસણ) પાટલીબદલુપું. પક્ષાંતર કરનાર વ્યક્તિ; પક્ષપલ[પેન્ટ’ પાટો છું. (સં. પટ્ટી) પાટીના આકારનો લૂગડાનો ચોરો
લનન, (ઇં. પેન્ટલન) બટનવાળો જાડા કપડાનો લેંઘો; (૨) જેના ઉપર આગગાડી દોડે છે તે લોઢાનો પાટો પાટલો છું. (સં. પટ્ટક, પ્રા. પટ્ટ) ભોંયથી થોડું ઊંચું (૩) ચીલો
લાકડાનું એક બાજઠ જેવું આસન (૨) જાડી મોટી પાઠ પું. (સં.) ભણી જવું - બોલી જવું તે (૨) ધાર્મિક
લગડી (રૂ કે રૂપાની) ચિંચળતા; ચપળતા ગ્રંથ કે સ્તોત્ર વગેરેનું રોજનું વાચન (૩) પાટવ ન. (સં.) પટુતા; ચતુરાઈ; કુશળતા (૨) ચાલાકી; પાઠ્યપુસ્તકોનો એકાદ દિવસમાં પઢી શકાય તેવો પાટવડી સ્ત્રી. ખાંડવી; માટીની તોલડી
વિભાગ (૪) શબ્દ કે વાક્યોનો ક્રમ કે યોજના (૫) પાટવણ વિ., સ્ત્રી, પાટવી સ્ત્રી કે પાટવીની સ્ત્રી બોધ; શીખ; ઉપદેશ (૬) નાટકના પાત્રનું કામ પાટવી વિ. (સં. પટ્ટપતિ, પ્રા. પટ્ટવ) સૌથી મોટું પાઠક ૫. (સં.) વાચક; “રીડર' (૨) અધ્યાપક (૩) પાટવી(કુમાર, કુંવર) પં. ગાદીનો વારસ - યુવરાજ ધર્મોપદેશક (૪) વેદ-શાસ્ત્ર ભણનારો (૫) બ્રાહ્મણની
પર ન. (સં. પ્રા. પટ્ટ = રેશમ કે શણ + અંબર) એક અટક એક જાતનું રેશમી વસ્ત્ર
પાઠપૂજા સ્ત્રી. પાઠ, પૂજા વગેરે નિત્યકર્મ પાટાપિંડી, પાટાપૂટી સ્ત્રી. ઘા ઉપર મલમપટ્ટી કરવી તે પાઠ(oફેર, ભેદ) પું. પાઠાંતર ગિોઠવીને અપાતું પુસ્તક પાટિયાં ન.બ.વ. (સં. પટ્ટ, પટ્ટી) સ્ત્રીઓનું કોટનું એક પાઠમાલા (સં.), (-ળા) સ્ત્રી, વસ્તુને ક્રમિક પાઠો રૂપે
પાર્ટ-ટાંબર ન 75 ,

Page #528

1
.
પાઠલેખનો ૫૧ ૧
પાતબિંદુ પાબ્લેખનન. (સં.) પાઠાંતરનોંધવાં તે મોકલી આપવું પાણ ન. (સં. પાન, પ્રા. પાણ) ખેતરના પાકને પાણી પાઠવવું સક્રિ. (સ. પ્રસ્થાપતિ, પ્રા. પટઠવઈ) મોકલવું. પાવું તે; પાણેત (૨) કાંજી; પવાત પાઠશાલા (સં.) (-ળા) સ્ત્રી. નિશાળ (૨) સંસ્કૃત પાણ ડું. (સં. પાણિ) પાણિ; હાથ (પદ્યમાં)
શીખવવાની શાળા કિરવી તે; પાઠસમીક્ષા પાણ પુ. પથ્થર; પહાણો પાઠશોધન ન. (સં.) વાચનાઓના પાઠની અશુદ્ધિઓ દૂર પાણકોરું ન. (પાણ = કાંજી + કોરું) ગજિયા જેવું કપડું પાઠસમીક્ષા ન. જુઓ “પાઠસંશોધન
પાણત ન. ખેતરમાં પાણી પાવું તે; પાણ પાઠસંશોધન ન. જુઓ “પાઠશોધન'
પાણતી(-તિયો) ૫. ખેતરમાં પાણી વાળનારો મજૂર પાઠસુધાર ૫. વાચનાઓમાંના અશુદ્ધિવાળા, ભ્રષ્ટ કે પાણિ . (સં.) હાથ [હસ્તમેળાપ (૨) લગન
પ્રસિદ્ધ લાગતા ભાગમાં સુધારો કે ફેરફાર કરવો તે પાણિગ્રહણ ન. (સં.) (લગ્નમાં) હાથ ઝાલવો તે; પાઠાંતર ન. (પાઠ + અંતર) ગ્રંથની બીજી પ્રતમાં મળી પાણિતલ ન. (સં.) (-ળ) ન. હથેળી
આવતું ભિન્ન લખાણ; ગ્રંથ કે લખાણનો જુદો પડતો પાણિદ્વય પુ.બ.વ. બેઉ હાથ પાઠ; પાઠભેદ
પાણિનિ પું. (સં.) પ્રસિદ્ધ સંસ્કૃત વૈયાકરણી પાઠિકા સ્ત્રી. (સં.) પાઠ કરનાર સ્ત્રી (૨) સ્ત્રી વાચક પાણિનીય વિ. પાણિનિને લગતું; પાણિનિએ રચેલું -પાઠી પું. (સં.) પાઠ કરનાર (ગ્રંથનો) (૨) પાઠ કરતાં પાણિયારી સ્ત્રી, (સ. પાનીયારિકા, પાણિઅહારિતા) યાદ કરી લે એવો; જેમ કે, એકપાઠી
પાણી ભરનારી સ્ત્રી, પનિહારી મિાંડણી પાઠું ન. (સં. પૃષ્ઠક, પ્રા. પઠઅ) પીઠ ઉપર થતું ગૂમડું પાણિયારી સ્ત્રી, નાનું પાણિયારું; પાણિયારાની નાની
(૨) કોલુમાં પીત્યા બાદ રહેલો શેરડીનો કૂચો પાણિયારું ન. (સં. પાનીયધારક, પ્રા. પાણિયહારમ) પાઠું ન. કુંવારનું પાન; કંવારનો છોડ
ઘરમાં પાણીનાં વાસણ રાખવાની માંડણી કે નાનો પાઠ્ય વિ. (સં.) ભણવાનું (૨) નિશાળમાં ચાલતું; પડથાર (ખામણાંવાળો) (૨) પાણીની કોટડી
અભ્યાસ વિષય બનેલું (૩) મોઢેથી પાઠ કરવા જેવું પાણી ન. (સં. પાનીય, પ્રા. પાણિ) પીવાનું કુદરતી પાઠ્યક્રમ પું. (સં.) અભ્યાસક્રમ
પ્રવાહી (૨) જળ જેવું કોઈ પ્રવાહી (૩) ધાર; વાઢ પાઠ્યપુસ્તકન. કેળવણીમાં ચાલતી ચોપડી; ‘ટેક્સ્ટ બુક (૪) નૂર; તેજ (૫) શૂરાતન; પોરસ (૬) ટેક; વટ; પાડયું. (સં. પાટક, પ્રા. પાડ્ય, પાઢ) સોનીની કામ આબરૂ (૭) ઢોળ; સોનારૂપાનો રસ કરવાની જગા
પાણીકળો છું. જમીનમાં પાણી ક્યાં છે તે કળવાની પાડયું. (સર. દે. પાડહુક = જામીન) ઉપકાર; આભાર આવડતવાળો માણસ
(૨) મહેરબાની; કૃપા (૩) પ્રકાર; રીત પાણીચક્કી સ્ત્રી, પાણીથી ચાલતી ચક્કી પાડ સ્ત્રી, વડનું મૂળિયું (૨) કાળીપાડ; એક વનસ્પતિ પાણીચું વિ. પાણીથી ભરેલું (૨) ન. પાણીથી ભરેલું પાડપડોશ . (પાડો + પાડોશ) એક જ મહોલ્લાનો કે નાળિયેર (૩) રુખસદ, બરતરફી[ભરેલું (નાળિયેર). પાસપાસેનો વાસ-વસ્તી
પાણીછલ્લેવિ. શરમિંદું, લજજાગ્રસ્ત (૨) પાણીચું; પાણીથી પાડરું -રડું) ન, ભેંસનું નાનું બચ્યું
પાણીદાર વિ. પાણીવાળું; તેજ (૨) શૂરવીર પાડવું સક્રિ. (સં. પત્ દ્વારા) પડે એમ કરવું (૨) બનાવવું પાણી પંથે વિ. પાણીના જેવી ગતિવાળું; ત્વરિત ચાલનારું
(સિક્કા; પોંક) (૩) ઘાટ આપવો અંટસ પાણીપાકું વિ. પાણી ન પેસે એવી પાકી તજવીજવાળું; પાડાખાર પં. બે પાડા વચ્ચે હોય છે તેવું પાકું વેર; પ્રબળ “વોરટ-ટાઈટ' પાડાપાડોશ ૫. જુઓ “પાપડોશ’ આિવડત વિનાનું પાણીપોચું વિ. જેમાં થોડું પાણી રહી ગયું હોય તેવું; પાડામૂ(મું)ડિયું વિ. ભણવામાં અણઘડ (૨) મૂર્ખ પાણી(oફેર, બદલો) પું. પાણી બદલવું-સ્થાનાંતર કરવું પાડી સ્ત્રી, ભેંસનું માદા બચ્ચું નિર (૨) મૂર્ખ - તે (તંદુરસ્તી માટે)
[‘વૉટરમીટર' પાડો છું. (સં. પારુ, પ્રા. પઅ) ભેંસનું નરબચ્યું કે તેનો પાણીમાપક ના પાણી માપવાનું એક યંત્ર; જલમાપક; પાડો છું. (સં. પાડિ, પ્રા. પાડિ) આંકનો ઘડિયો[લત્તો પાણીવેરો પં. પાણી પૂરું પાડવા પેટે લેવોનો વેરો પાડો છું. (સં. પાટક, પ્રા. પાડ, પાડિય) મહોલ્લો કે પાણીશેરડો ૫. પાણી ભરવા જવા માટેનો માર્ગ પાડોશ . પડોશ
પાત પં. (સં.) પતન; પડતી (૨) પડવું તે પાડોશણ સ્ત્રી. પડોશણ
પાતક ન. (સં.) પાપ (૨) વિ. પાડે એવું; પાડનારું પાડોશી પં. (સં. પ્રાતિર્મિક, પ્રા. પાડિવેસિઅ) પડોશી પાતકી વિ. સં. પાતકિનું) પાપી; દુષ્કર્મ પણ સ્ત્રી. ચોથો ભાગ; તે દર્શાવનારી કાના જેવી ઊભી પાતબિંદુન. (સં.) ખરતા તારાના દેખાતા માર્ગ જ્યાં મળે લીટી (૨) પૂર્ણવિરામનું ચિહ્ન (સંસ્કૃતમાં)
તે સ્થળ; “કડિયન્ટ'

Page #529

પાતરી
૫૧ ૨
[પાનસોપારી પાતર સ્ત્રી. (હિં.) ગણિકા; વેશ્યા
આધારની નોંધ; “ફૂટનોટ'; પાદનોંધ પાતર સ્ત્રી, ખાટલામાં ચાર ચાર સેરની પાંતી પાદપ ન. (સં.) વૃક્ષ; ઝાડ પાટલી; બાજોઠ પાતરું ન. (સં. પત્રક, પ્રા. પત્રઅ-પત્તઅ) પાંદડું (૨) પાદપીઠ ન. (સં.) ઊંચે આસને બેઠેલાને પગ મૂકવાની પતરવેલિયું (૩) એનું ભજિયું
પાદપૂર્તિ સ્ત્રી. (-રણ) ન. અધૂરો શ્લોક કે ખૂટતું ચરણ પાતરું ન. જૈન સાધુ વાપરે છે તે લાકડાનું એક વાસણ રચી દાખલ કરવું તે પાતળી સ્ત્રી. (સં. પત્રા, પ્રા. પત્તલ) પત્રાળું (૨) પીરસેલું પાદપ્રક્ષાલન ન. (સં.) પગ પખાળવા-ધોવા તે
ભાણું (મંદિરમાંથી આવતું) વિગરનું પાદમૂલ ન. (સં.) પગની એડી (૨) પર્વતની તળેટી પાતળપેટું વિ. પાતળા પેટવાળું, થોડું ખાનારું (૨) દુદ પાદર ન. (સં. પદ્ર, પ્રા. પદર) ભાગોળ આગળનું મેદાન પાતળિયો ૫. પાતળો પણ નીરોગી (૨) દેખાવડો પુરુષ પાદરડું વિ. પાદરે આવેલું પાતળું વિ. (સં. પત્રલ, દે. પત્તલ) જાડું નહિ એવું (૨) પાદરણ, પાદરિયાણી સ્ત્રી, પાદરી કે પાદરીની સ્ત્રી સૂકલું; એકવડિયું (૩) ઝીણું; બારીક
પાદરી . (પો. પા) ખ્રિસ્તી ધર્મોપદેશક પાતાલ (સં.), (-ળ) ન. પુરાણાનુસાર પૃથ્વીની નીચે પાદવું અ.ક્રિ. વાછૂટ કરવી; અધોવાયુ છોડવો
આવેલા સાત લોકમાંનો છેલ્લો; નાગલોક (૨) પાદશાહ પુ. (ફા.) બાદશાહ; શહેનશાહ
પૃથ્વીનું બહું ઊંડું તળ (૩) અતિ ઊંડી જગા પાદશાહી વિ. પાદશાહનું પાતાળકૂવો છું. અથાગ પાણીવાળો કૂવો; ‘ટ્યૂબવેલ” પાદશાહી સ્ત્રી. પાદશાહનું રાજા-મત પાતાળદેડકી સ્ત્રી. ખટપટી અને ઊંડા હૈયાવાળી સ્ત્રી પાદાક્રાંત વિ. (સં. પાદ + આક્રાંત) પગથી હલ્લો કરી પાતાળપાણી ન.પાતાળ ફોડીને કાઢેલું પાણી; અખૂટ પાણી કચડી નાખેલું; જેર કરેલું; હરાવેલું પાતાળમંત્ર ન. દવા પકવવાનું એક વૈદ્યકીય યંત્ર-યોજના પાદાત(-તિ, તિક) પું. પાયદળનો સૈનિક જેથી જમીન નીચેની આંચ મળે તે
પાદુકા સ્ત્રી. (સં.) પાવડી; ચાખડી પાતળિયું વિ. પાતાળ સુધીનું (૨) પાતાળનું; –ને લગતું પાઘ ન. (સં.) પગ ધોવાનું પાણી પાતિક ન. પાતક; પાપ
પાધર વિ. (સં. પદ્ર, પ્રા. પદર) વસ્તી કે વનસ્પતિ પતિવ્રત્ય(-ત) ન. (સં.) પતિવ્રતાનો ધર્મ, પતિવ્રતાપણું વિનાનું; સપાટ; ઉજ્જડ (૨) ખુલ્લું મેદાન જેવું પાત્રવિ. (સં.) યોગ્ય લાયક(સમાસમાં. ઉદા.વિશ્વાસપાત્ર). પાધર ન. પાદર પાત્ર ન. વાસણ (૨) નદીના બે કાંઠા વચ્ચેનો ભાગ (૩). પાધર ન. સપાટ જમીન
નાટકમાં વેશ લેનાર (૪) કથા કે વાતમાં આવતી પાધરું વિ. (સં. પ્રાધ્વર, પ્રા. પદ્ધર) સીધે માર્ગે જનારું; વ્યક્તિ (૫) અધિકારી; લાયક પુરુષ
પાંસરું (૨) કિ.વિ.બારોબાર (૩) વગરવિલંબે; તરત પાત્રતા સ્ત્રી. (સં.) યોગ્યતા; લાયકાત (૨) હક્ક; અધિકાર પાધરું વિ. પાંસરું; સીધું; અનુકૂળ પાત્રાપાત્રવિ. (સં.) પાત્ર અને/અથવા અપાત્ર; યોગ્યયોગ્ય પાધરુંદોર વિ. પાંસરું; સીધું અને સપાટ પાત્રાલેખન ન. (સં.) પાત્રનું આલેખન કે ચિત્રણ પાન ન. (સં.) પીવું તે [(૩) નાગરવેલનું પાન; તાંબૂલ પાથરણ, (૯ણું) . (સં. પ્રસ્તરણ, પ્રા. પત્થરણ) નીચે પાન ન. (સં. પર્ણ, પ્રા. પન) પાંદડું (૨) પૃષ્ઠ (પુસ્તકનું)
પાથરવા માટેનું જાડું મોટું કપડું; શેતરંજી; જાજમ (૨) પાનક ન. પીણું; પેય બેસણું (પાથરણે જવું મરનારને ત્યાં શોક દર્શાવવા પાનકરસ પું. પેયનો રસાસ્વાદ; તેની મજા (૨) પેય; પીણું
બેસણે જવું) [બિછાવવું (૩) રોકાણ કરવું પાનખ(-ગીર સ્ત્રી. જેમાં પાન ખરે છે એ ઋતુ; મહાપાથરવું સક્રિ. (સં. પ્રસ્તરતિ) પહોળું કરી ફેલાવવું (૨). ફાગણ; શિશિર ઋતુ પાથેય ન. (સં.) ભાતું [કડી; ચરણ (૪) ઝાડનું મૂળ પાનચમચી સ્ત્રી, પાનનો ખલતો મકાનનું એક ઘરેણું પાદ પં. (સં.) પગ (૨) ચોથો ભાગ (૩) કવિતાની પાનડી સ્ત્રી. નાનાં કુમળાં કુમળાં પાંદડાં (૨) સ્ત્રીઓનું પાદ પં. (પાદવું પરથી) વા-છૂટ
પાનડું ન. પાંદડું; પતું પાદકણું વિ. ડરપોક; બીકણ
[બોલ' પાનદાન ન. (-નિયુ) ન., (-ની) સ્ત્રી, પાનપેટી સ્ત્રી. પાદકંદુક છું. પગના પંજાની મદદથી રમવાનો દડો; ફૂટ- ખાવાનાં પાન તથા તેમનો સામાન મૂકવાનું પાત્ર પાદચારી વિ. (સં. પાદચારિ) પગે ચાલનાર; પગપાળું; પાનપટી, (-), પાનબીડી-ડું) સ્ત્રી. પાનનું બીડું; તાંબૂલ પેડેસ્ટ્રિયન'
[‘ફૂટનોટ' પાનફૂલિયું વિ. ફૂલની પાંખડી જેવું કોમળ અને હલકું પાટિપ્પણી સ્ત્રી. (સં.) (-ણ) ન. પાદનોંધ; પાદટીપ; પાનસોપારી સ્ત્રી. ન. પાન તથા સોપારી; મુખવાસ (૨) પદટીપ સ્ત્રી. દરેક પાના કે પ્રકરણ વગેરેને અંતે (ક લેખ સિપાઈસપરાને નાની બક્ષિસ (૩) કોઈના માનમાં
કે પુસ્તકના પાછલા ભાગે) નિર્દેશ અર્થે તેના કરાતો સમારંભ

Page #530

પાનિયું.
૫૧ 3
[પાયાદાર પાનિયું ન. પાનું; પૃષ્ઠ (૨) નસીબનું પાનિયું - ભાગ્ય પાપિયું વિ. પાપ કરનારું; પાપી પાની સ્ત્રી. (સં. પાણિ, પ્રા. પ~િ) પગના તળિયાનો પાપિઇ વિ. (સં.) અત્યંત પાપી એડી તરફનો ભાગ
શિરડીનું પણછું પાપી વિ. (સં. પાપિનું) પાપ કરનારું; પાપિયું પાની સ્ત્રી. બાવળનાં પાંદડાં (૨) મગફળીની ડાંખળી (૩) પાબંદ વિ. નિયમસર કામને વળગી રહેનારું; નિયમનું પાનીäકવિ. પગની પાની ઢંકાય તેટલુંકે પાનીને ઢાંકે એવડું પાલન કરનાર (૨) બંધાયેલું; પરવશ (૩) પું. કેદી પાનું ન. (સં. પર્ણક, પ્રા. પન્નઅ) પાંડું (૨) ચોપડીનું (૪) નોકર (૫) પહેરગીર પૃષ્ઠ (૩) ગંજીફાનું પતું (૪) ચપ્પ વગેરેનું ફળું; પાબંદી વિ. (ફા.) નિયમસર કામને વળગી રહેવું તે (૨)
બ્લેડ (૫) પનું; લીલા રંગનું એક રત્ન (૬). નિયમનું પાલન (૩) બાધ્યતા (૪) પરવશતા જિંદગીભરનો સંબંધ (બહુધા બહુવચનમાં) (૭). પામણહાર વિ. પામનારું; મેળવનારું
નસીબનું પાનિયું કિન્યાએ પહેરવાનું ધોળું વસ્ત્ર પામતું વિ. (દિવેલ) પામી શકે તેવું ગોઠવેલું (દીવાવાટે) પાનેતર ન. (સં. પારિણેત્ર, પ્રા. પારિણેત્ર) પરણતી વખતે (૨) પૈસેટકે પહોંચેલું પાનેરી વિ. તક્તીવાળું (બારીબારણું)
પામર વિ. (સં.) કંગાલ; રાંક (૨) સાંકડા મનનું; ક્ષુદ્ર
પામરી સ્ત્રી, (સં.) (ઊન કે રેશમનો) રેશમી કે ઊની - છાતીમાં દૂધ ઊભરાઈ આવવું તે (૨) પોરસો; પાસે શાલ (૨) પછેડી; દુપટ્ટો (૩) પોરસ; જુસ્સો; પૈર્ય
પામવું સક્રિ. (સં. પ્રાપ્નોતિ, પ્રા. પામઈ) મેળવવું; પ્રાપ્ત પાચં સ્ત્રી. દોરડું ભાંગતાં જેમ જેમ વળ આવે તેમ ઉમેરાતા કરવું (૨) સમજવું; કળી જવું (૩) ભોગવવું રેસા; ફેલું (૨) પલીતો (ઉશ્કેરણીનો)
પામિસ્ટ છું. (.) હસ્તરેખા શાસ્ત્રી પાપ ન. (સં.) ધર્મ વિરુદ્ધ કૃત્ય; દુષ્કૃત (૨) કપટ (૩). પામિસ્ટ્રી સ્ત્રી. (ઇં.) હસ્તરેખાશાસ્ત્ર અણગમતી વ્યક્તિ (૪) પંચાત; આપદા
પામોલીન ન. ખાદ્યતેલની એક જાત પાપકર્તા વિ. (સં.) પાપકર્મ કરનારું
પાય પં. (સં. પાદ, પ્રા. પાય) પગ પાપકર્મ ન. (સં.) પાપનું કામ
પાયખાનું ન. જાજરૂ; સંડાસ [ઘોડેસવારની ટુકડી પાપકર્મી વિ. પાપી; પાપ કરનારું
પાયગા સ્ત્રી. (ફા. પાયગાહ) તબેલો; ઘોડાર (૨) પાપગી, (-ગલી) સ્ત્રી, બાળકનું ચાલતાં શીખવવું તે પાયગાડી સ્ત્રી, પગથી ચલાવવાની ગાડી; “સાઈકલ” પાપગ્રહ . (સં.) પીડા કરનાર પ્રહ કરનારું પાચો છું. લેંઘો; પેન્ટ વગેરેની બાંય
.) પાપનો નાશ કરનાર: પાપને દુર પાયજામો પં. (ફા, પાયજામહ) સુરવાળ; સુંથણું શિહેર પાપડ કું. (સં. પર્પટ, પ્રા. પપ્પડ) અડદ-ચોખાની પાયતઘ્ન ન. (ફા.) રાજધાની (૨) પાટનગર; રાજધાનીનું ખાવાની વાની
સિંચોરો પાયદસ્ત સ્ત્રી, (પારસીની) મરણયાત્રા; શ્મશાનયાત્રા પાપડ(-ડિયો) ખાર પું. પાપડમાં વપરાતો એક ખાર; પાયદાન ન. (ફ.) પગરખાં ઉતારવાની જગા (૨) પાપડપૌઆ પુ.બ.વ. પાપડ અને પૌંઆની એક વાનગી પગથિયું પાપડી સ્ત્રી. (સં. પર્પટિકા, પ્રા. પપ્પડિઆ) ચોખાના પાયદાર વિ. પાયાવાળું; આધારવાળું લોટની પાપડ જેવી વાની
પાયદળ ન. (સં. પાદ + દલ) પગપાળું લશ્કર પાપડી સ્ત્રી, વાલની શિગ
પાયમાલ વિ. (ફા. પાય + માલિદ = મસળવું) છેક પાપણી સ્ત્રી, પાપી સ્ત્રી, પાપિની
દુર્દશામાં આવી પડેલું; ખુવાર (૨) તારાજ પાપનિવારક વિ. પાપમાંથી છોડાવનારું
પાયમાલી વિ. ખુવારી; ભારે દુર્દશા પાપપુંજ છું. (સં.) પાપનો ઢગલો; અનેક પાપ પાયરી સ્ત્રી. (સં. પાદાકાર, પ્રા. પાયાર) પગથિયું (૨) પાપબુદ્ધિ વિ. પાપી બુદ્ધિવાળું (૨) સ્ત્રી, પાપી બુદ્ધિ દરજ્જો; પદવી; હોદ્દો પાપભીરુ વિ. પાપ કરવાથી ડરનારું (૨) પાપકર્મથી ડરીને પાયરી સ્ત્રી, (પો. પાયરી) એક જાતની કેરી ચાલનારે
પાયરોમીટર ન. અતિ ભારે ગરમી માપવાનું થરમોમીટર પાપા પું. રોટલી; તાતા (બાળભાષામાં) (૨) ઉદ્. બાળકને પાયલ ને. (‘પાય' પરથી) ઝાંઝર; નૂપુર પગલાં મંડાવવાનો ઉદ્દગાર
પાયલાગણ, (–ણું), પાયવંદન ન. પગે લાગવું તે પાપા પું. (ઇ.) પિતા; પપ્પાનું સંબોધન [પાપકર્મ પાયલી સ્ત્રી. અનાજ માપવાનું વાસણ; પાલી (૨) પાપાચરણ ન. પાપાચાર (સં.) પાપકર્મ; દુરાચાર; પાવલી; પચીસ નવા પૈસા પાપાત્મા છું. (સં.) પાપી; દુષ્ટાત્મા [પાપણી પાયસ પું. (-સાન) ન. (સં.) ખીર (૨) દૂધપાક પાપિણી, (-ની) વિ., સ્ત્રી. (સં. પાપિની) પાપી સ્ત્રી; પાયાદાર વિ. પાયાવાળું; આધારવાળું (૨) ભરોસાપાત્ર

Page #531

પાયાની કેળવણી
પ૧ ૪
[પારાશર પાયાની કેળવણી સ્ત્રી. પ્રાથમિક કેળવણી; ગાંધીજીએ પારદેશિક વિ. પરદેશ સંબંધી; પરદેશને લગતું યોજેલી શિક્ષણ-પદ્ધતિ
પારધી પું. (સં. પ્રારબ્ધિક, પ્રા. પારિદ્ધિઅ) શિકારી; વ્યાધ પાયાનું વર્ષ ન. ભાવસૂચક આંક માટે જે વર્ષના ભાવની પારપત્ર પું. પરદેશ પ્રવાસનો પરવાનો (૨) પરદેશ
સાથે ચાલુ વર્ષના ભાવની તુલના કરવામાં આવે તે વર્ષ પ્રવાસીનું ઓળખપત્ર; “પાસપોર્ટ પાયારૂપ વિ. પાયાનું; પાયાગત; પાયામાં રહેલું પારમાર્થિક વિ. (સં.) પરમાર્થ સંબંધી; જેનાથી પરમાર્થ પાયાં ન.બ.વ. પાયાના કાન ઘડિયા કે પાડા
પ્રાપ્ત થાય એવું (૨) વાસ્તવિક (ભ્રમ કે પ્રતીતિરૂપ પાયું ન, ૧/૪ના આંકનો ઘડિયો કે પાડો.
નહિ) (૩) પરોપકારી કિોટિએ જઈ પહોંચવું તે પાયો છું. (સં. પાદક, પ્રા. પાયઅ) ખુરશી, ખાટલા, ટેબલ પારમિતા સ્ત્રી. (સં.) કોઈપણ ગુણ કે જ્ઞાનની છેલ્લી
વગેરેનો પગ (૨) ધોકણું (૩) જે મૂળ ચણતર ઉપર પારલૌકિક વિ. (સં.) પરલોકને લગતું ઇમારત ઊભી કરવામાં આવે છે તે (૪) જે બાજુ પારવવંસ કિ. ચાસમાથી વધારાના છોડને ખેંચી કાઢવા (૨) ઉપર ત્રિકોણ ઊભો રહે છે તે બાજુ (૫) સુખડી લાખ ચડાવવી (૩) છૂટું પાડવું (૪) ઓપ આપવો બનાવવા માટે કરેલો ઘીગોળનો મૂળ પાક (૬) પારસ પું. (વૈદિક સં. પશુ, પારસ, ફ. પાર્સ) ઈરાન દેશ આધાર; મૂળ
પારસ પું. પારસમણિ (૨) પાસ; ચોમાસું (૩) વરસાદ પાયોનિયર ૫. (ઇ.) સંસ્થાપક
(૪) વિ. મોટું કે સારી જાતનું. ઉદા. પારજાંબુ પાયોરિયા પુ. (ઈ.) દાંતનો એક રોગ
પારજાંબુ ન. મોટા કદનું સારી જાતનું જાંબુ પાર પું. (સં.) છેડો; અંત (૨) હદ; સીમા (૩) કાંઠો; પારસનાથ પુંજૈનોના વર્તમાન ચોવીસ તીર્થંકરામાંના
કિનારો (૪) ઊંડો મર્મ; ભેદ (૫) મંદિરનું આંગણું ત્રેવીસમા તીર્થંકર; પાર્શ્વનાથ પાર સ્ત્રી. (દ. પારી) બરણી; લાખેલું માટલું
પારસણ સ્ત્રી, પારસી સ્ત્રી પાર ૫. જુવાર, બાજરી વગેરેનાં કણસલામાંથી દાણાં છૂટા પારસપીપળો છું. પીપળાની જાતનું એક મોટું વૃક્ષ (૨)
પાડવાની ક્રિયા (૨) કણસલાં કાપી તકડે નાખવાં તે છોકરાંકૈયાંની જંજાળ વિનાનો લાપરવા માણસ પારકાપણું ન. પારકાનું છે એવો ખ્યાલ; પરાયાપણું પારસમણિ પું. (સં. સ્પર્શમણિ, પ્રા. પારસમણિ) સ્પર્શથી પારકું વિ. (સ. પારક્ય, દે, પારક્ક) બીજાનું; અન્યનું લોઢાને સોનું બનાવનાર મણિ પારખ સ્ત્રી, પારખવું તે; પરીક્ષા
પારસલ ન. પોટકું (ટપાલ કે રેલવે મારફતનું) પારખ પું. પારખનાર; પરીક્ષક (૨) પારેખ
પારસિ(-સી), ૫. પારસ દેશ; ઈરાન (૨) તેનો વતની પારખવું સક્રિ. (સં. પરીક્ષ, પ્રા. પરિષ્ણ) પરીક્ષા કરવી; (૩) પારસી ગુણદોષ જાણવા (૨) ઓળખી કાઢવું
પારસી વિ. (સં. પારસિક, પ્રા. પારસિઅ) પારસીઓને પારખંદું વિ. પારખનારું; પરીક્ષા કરનારું
લગતું (૨) પુ. ઈરાનથી ભારતમાં આવી વસેલો પારખુ વિ. પરીક્ષક; કદર કરનાર
જરથોસ્તી કે તેનો વંશજ પારખું ન. પરીક્ષા (૨) પરચો; ચમત્કાર
પારસી સ્ત્રી. સાંકેતિક બોલી દૂિધનો ભરાવો થવો તે પારગત વિ. પાર પામેલું
પારસી પું. (સં. પ્રગ્નવ) ગાય, ભેંસ વગેરેના બાવલામાં પારગામી વિ. પાર જનાર (૨) પાર પામનાર; પારંગત પારસોવું અક્રિ. આઉમાંથી દૂધ મળે એમ કરવું પાર(-૨)ઠવિ. વિયાયા પછી લાંબો સમય દૂધ દેનારું (ઢોર) પારસ્પરિક વિ. (સં.) અરસપરસનું પરસ્પર સંબંધવાળું, પારણિયું ન. પારણું; પાલણું (લાલિત્યવાચક)
પારંગત વિ. (સં.) અધ્યયનમાં પાર ઊતરેલું () પૂરેપૂરું પારણું ન. (સં. પારણ, પ્રા. પારણ) ઘોડિયું
માહિતગાર (૩) નિષ્ણાત (૪) વિદ્યાપીઠની પારણું ન. (સં. પારણ, પ્રા. પારણા) રાત કે ઉપવાસની એમ.એ. થયાની પદવી સમાપ્તિએ કરવામાં આવતું ભોજન
પારંગતતા સ્ત્રી. પારંગત હોવાપણું પારતંત્ર ન. (સં.) પરતંત્રતા; ગુલામી; પરવશતા પારંપર્ય ન. (સં.) પરંપરા; પરંપરાનો ક્રમ (૨) કુલ ક્રમ પારત્રિક વિ. પરલોકનું પારલૌકિક, પરલોકને લગતું પારંપરિક વિ. (સં.) પરંપરાગત; પરંપરાને લગતું પારદ પું. એક પ્રવાહી ધાતુ; પારો; “મર્ક્યુરી' પારાયણ ન. (સં.) (આખું) વાંચી જવું તે (૨) નિયત પારદયંત્ર ન. (સં.) પારાશીશી; “બેરોમીટર'
સમયમાં વેદ કે પુરાણનો સમગ્ર પાઠ (૩) કંટાળો પારદર્શક વિ. (સં.) આરપાર દેખાય એવું
ઉપજાવે તેવું લાંબું વિવેચન કે વર્ણન પારદર્શિતા સ્ત્રી, આરપાર દેખાય એવું હોવાપણું પારાવત મું. (સં.) કબૂતર, કપોત પુષ્કળ પારદર્શી વિ.સં. પારદર્શિની) પાર કે મર્મ પામનારું (ર) પારાવાર ૫. (સં. પારઅપાર) દરિયો (૨) વિ. અપાર; દીર્ઘ ને ઊંડી દષ્ટિવાનું
પારાશર મું. (સં.) પરાશરના પુત્ર; વ્યાસમુનિ

Page #532

પારાશીશી ૫૧ ૫
પાલણું પારાશીશી સ્ત્રી. (પારો+શીશી) પારદ શીશી, થરમોમીટર' પાર્થક્ય ન. (સં.) પૃથકતા (૨) જુદાઈ; વિયોગ પારિજાત, (ક) ન. (સં.) સમુદ્રમંથન કરતાં નીકળેલા પાર્થસારથિ કું. (સં.) અર્જુનના સારથિ; શ્રીકૃષ્ણ
પાંચ દેવવૃક્ષોમાંનું એક (૨) તેનું ફૂલ (૩) પાર્થિવ વિ. (સં.) પૃથ્વી (મહાભૂતોનું (૨) માટીનું (૩) હરસિંગારનું ઝાડ કે તેનું ફૂલ
- નશ્વર (૪) પું. રાજા (૫) માટીના મહાદેવ પારિત વિ. (સં.) પાર કરેલું
પાર્થિવપૂજા સ્ત્રી, પાર્થિવેશ્વર-માટીથી બનાવેલ મહાદેવની પારિતોષિક. (સં.) ઇનામ; પુરસ્કાર [(૨) સજા; શિક્ષા પૂજા
[બનાવેલ શિવલિંગ પારિપત્ય ન. (સં.) હુમલો કરીને હરાવવું તે; પરાજય પાર્થિવેશ્વર પુ. (સં.) માટીના મહાદેવ (૨) માટીનું પારિપાર્શ્વ(-%િ)ક પું. (સં.) સૂત્રધારને સહાયતા કરનારો પાર્લર ન. (ઈ.) નિયત વસ્તુઓનું વેચાણ કે વિશિષ્ટ નટ
Tટેકનિકલ' પ્રકારની સેવાઓ માટેની જગા પારિભાષિક વિ. (સં.) પરિભાષા સંબંધી; –ને લગતું; પાર્લામેન્ટ સ્ત્રી. (ઇ.) ઇંગ્લેન્ડની રાજસભા (૨) કોઈ પારિભાષિકતાસ્ત્રી. (સં.) પારિભાષિક હોવું તે; ટેક્નિકલિટી' દેશની મુખ્ય લોકપ્રતિનિધિ સભા; લોકસભા પારિવારિક વિ. (સં.) પરિવાર સંબંધી
પાર્લામેન્ટરી વિ. (ઇ.) પાર્લામેન્ટને લગતું કે તે વિશેનું પારી સ્ત્રી. (દ. પારાઈ) પથ્થર તોડવાની નરાજ-કોશ (૨) પાર્લામેન્ટમાં છાજતું-ઘટતું પારી છું. દીકરો; પુત્ર
પાર્વતી સ્ત્રી. (સં.) હિમાલયની પુત્રી; ઉમા પારી છું. (પાણીનો) ઘડો (૨) પાણીનું પૂર રૂિપ પાર્શ્વ વિ. (સં.) પાસેનું; પડખાનું (૨) ન. પડખું; પાસું પારી છું. શરાફનો ધંધો કરનાર; પરીખ કે પારેખનું ટૂંકું પાર્શ્વગત વિ. (સં.) નજીકમાં રહેલું પારેખ પું. (સં. પારીક્ષક,પ્રા.પારિષ્ણ) (સિક્કા, ઝવેરાત પાર્શ્વગાન ન. (સં.) પડદાની પાછળથી ગવાતું ગીત
વગેરેની) પરીક્ષા કરી જાણનાર; ઝવેરી (૨) વાણંદ પાર્શ્વગાયક ૫. (સ .) પાર્શમાં રહી ગાનાર વ્યક્તિ; પારેઠ (સં. પરેષ્ટ્ર, પ્રા. પારિહટ્ટી) વિયાયા પછી દૂઝવાની “પ્લેબ્લેક સિંગર'
મુદતનો લગભગ અર્ધો ભાગ જેને વીત્યો હોય એવી પાર્શ્વગીત ન. (સં.) નેપથ્ય સંગીત દૂઝણી (ભેંશ).
કિપોત પાર્ષચર વિ. (સં.) પડીને ચાલનારું (૨) પં. નોકર પારેવું (-વડું) . (સં. પારાવત, પ્રા. પારાવા) કબૂતર; પાર્થધ્વનિ પું. (સં.) નેપથ્યમાં થતા અવાજો પારો પું. (સં. પારદ, પ્રા. પારઅ) ખૂબ જ વજનદાર પાર્શ્વનાથ પું. (સં.) જૈનોના વર્તમાન ચોવીસ તીર્થંકરોમાંના એક ખનિજ પ્રવાહી ધાતુ
અિવાળું ત્રેવીસમા; પારસનાથ પારો ૫. માળાનો મણકો (૨) બંદૂકની ગોળી કે છરો (૩) પાર્થસંગીત ન. (સં.) અભિનય સાથે સાથે પૃષ્ઠભૂમિમાં પારો પં. સ્થાનક; સ્થાન
ચાલતું સંગીત; “બેકગ્રાઉન્ડ મ્યુઝિક પારો ૫. (ઇં. પેરા) પરિચ્છેદ; “પેરેગ્રાફ'
પાવિક વિ. (સં.) બાજુ પરનું, પાશ્વય પારોઠ સ્ત્રી. પીઠ, પૂંઠ (૨) પીઠ બતાવી નાસી છૂટવું પાર્ષદ પું. (સં.) દેવનો સેવક; અનુચર - તે (૩) કઠણ અને બરડ થઈ ગયેલું
પાર્સલ ન. (ઇ.) પારસલ અિંતે. ઉદા. ગોપાલ પાર્ક છું. (ઇં.) મોટો વિશાળ બગીચો, ઉદ્યાન, બાગ પાલ વિ. (સં.) “પાળનારું, પાળક એ અર્થમાં સમાસને પાર્કિંગ ન. (ઇં.) વાહનો ઊભાં રાખવાં છે કે તે માટેની પાલ પુ. નાનો તંબૂ કે તેની કનાત નિશ્ચિત જગા
પાલપું. (પાલિયું પરથી) કેટલીક જગાના પાણી પર તરતી પાર્ટ કું. (.) ભાગ; હિસ્સો (૨) ખંડ; ટુકડો (૩) દેખાતી ચીકાશ (૨) તેવા પાણીને લીધે રોગીલો નાટ્યરચના ભજવનારને ભજવવાનો પાઠ; ભૂમિકા બનેલો પ્રદેશ
કિરનાર (૨) રક્ષક પાર્ટટાઇમ વિ. (સં.) ખંડસમયનું; ઓછા સમયનું પાલક વિ., પૃ. (સં.) ઉછેરી મોટું કરનારનું ભરણપોષણ પાર્ટનર ન. (ઇ.) ભાગીદાર (૨) જોડીદાર
પાલક(ખ) સ્ત્રી. (સં. પાલક્યા,પ્રા.પાલક્કા) એકનામની પાર્ટનરશિપ સ્ત્રી, (ઇ.) ભાગીદારી: હિસ્સેદારી
ભાજી[કામ કરવા માટે કરેલો વાંસ-વળીઓનો આધાર પાર્ટિસિપન્ટ વિ. (ઇ.) સામેલ થનાર: ભાગ લેનાર પાલખ સ્ત્રી. (સં. પર્યકી) કડિયા વ પાર્ટિશન ન. (ઇં.) વિભાગ કરવા તે (૨) પડદી; આડશ પાલખ સ્ત્રી. એ નામની એક ભાજી પાર્ટી સ્ત્રી. (ઇં.) પક્ષ; દળ (૨) ટુકડી; જૂથ (૩) પાલખી સ્ત્રી. (સં. પકિકા) સુખપાલ; મિયાનો મિજલસ; મિજબાની; મહેફિલ
પાલખીવાળો ૫. પાલખી ઊંચકનાર માણસ પાર્ટી-પ્લોટ . (.) સમારંભ આદિ માટેની જગ્યા પાલખો છું. નાનું સિંહાસન (૨) ઝૂલતી પાલખ પાર્ડન ન. (ઇં.) માફી; ક્ષમા
પાલટવું સક્રિ. પલટવું; બદલવું
[પારણું પાર્થ પું. (સં.) પૃથા(કુન્તી)નો પુત્ર; અર્જુન
પાલણું ન. (સં. પાલન, પ્રા. પાલનઅ) બાળકનું ઘોડિયું;

Page #533

પાલતુ
૫૧ ૬
[પાશુપત પાલતુ વિ. (હિ.) પાળેલું, પાલિત
પાવડિયું ન. લાંબા હાથાનો લાકડાનો પાવડો પાલન ન. (સં.) પાળવું તે (૨) પાલનપોષણ પાવડિયો પુ. ભવાઈ રમનારાઓનાં ટોળામાં ઝાડું, પાણી પાલનપોષણ ન. પાળવું અને પોષવું તે (૨) ભરણપોષણ વગેરેનું કામ કરનારો (૨) પાવડો લઈ મજૂરી કરનારો પાલનહાર ૫. પાળનારો; પાલણહાર
મજૂર પાલવ ૫. (સં. પલ્લવ, પ્રા. પલ્લવ) પહેરેલા સાલ્લાનો પાવડી સ્ત્રી. (સં. પાદુકા, પ્રા. પાઉઆ) પાદુકા, ચાખડી (૨)
લટકતો છેડો (૨) દુપટ્ટા-પાઘડીનો કસબી છેડો (૩) પગ વડે દાબવાનું સાળનું એક સાધન (૩) પાવડિયું આશરો; શરણ
પાવડી સ્ત્રી, નાનો પાવડો (૨) દંડ પીલવાનું સાધન પાલવવું સક્રિ. (સં. પાલ) ઉછેરવું; પોષવું; નભાવવું પાવડું ન. પેંગડું (૨) પગથિયું; પણું (૩) માર્ગ; રસ્તો પાલવવું અક્રિ. (સર. સં. પારમ્, પ્રા. પાલ) પરવડવું; પાવડો પુ. (સં. પાદુ, પ્રા. પાઉં) માટી, કચરો વગેરે પોસાવું; ગોઠતું થવું; અનુકૂળ થવું
ઉસરડવાનું કે ભરવાનું એક સાધન (૨) ગાડીના પાલાગાન ન. બંગાળનું એક લોકનાટ્ય
એંજિનનો ખરપડો (૩) હલેસું પાલિ સ્ત્રી. (પ્રા. પાલિયાય = ધર્મોપદેશ = બુદ્ધના પાવડો છું. (સં. પાદ, પ્રા. પાઘ) પેગડું-પાવડું
ધર્મોપદેશની ભાષા) એક પ્રાચીન ભાષા, જેમાં બૌદ્ધ પાવતી સ્ત્રીએ પહોંચ; રસીદ નિ. પવિત્રતા; શુદ્ધિ ગ્રંથો લખાયેલા છે.
પાવન વિ. (સં.) પવિત્ર; શુદ્ધ (૨) શુદ્ધ કરનારું (૩) પાલિકા સ્ત્રી, રક્ષણ કરનાર સ્ત્રી
પાવનકારી વિ. (-રિણી) વિ., સ્ત્રી, પવિત્ર કરનારું (દવ, પાલિત વિ. (સં.) પાળેલું; રહિત (૨) સગીર
નદી વગેરે) પાલિતાણા ન. સૌરાષ્ટ્રનું એ નામનું જૈન તીર્થ
પાવનપાદ વિ. પાવન કરે એવાં પગલાંવાળું પાલિયું વિ. (‘પાલો' ઉપરથી) ઝાડપાલાના અને લીલના પાવર કું., સ્ત્રી. (ઇં.) વીજળીશક્તિ (૨) સત્તા; અમલ
કોહાણવાળું; પાલવા (૨) ભાંભરું અને કડછું (૩) મિજાજ; અભિમાન (૪) મંત્રશક્તિ પાલી સ્ત્રી. (સં. પલ્લ = અનાજનો કોઠાર, પ્રા. પલ્લ) પાવર ઓફ એટર્ની છે. (ઇ.) મુખત્યારનામું
સૌરાષ્ટ્રનું અનાજનું એક માપ; તેનું વાસણ (૨) પાવરધું વિ. (ફા. પર્વદ) કુશળ; હોશિયાર, પ્રવીણ (મુંબઈમાં) ચાર શેરનું માપ
પાવરફુલ વિ. (ઇં.) શક્તિશાળી પાલી સ્ત્રી. (સં. પલ્લવ) ઝીણાં પાંદડાં
પાવરલૂમ સ્ત્રી. (ઇ.) યંત્રશાળ કારખાનું, વીજળીઘર પાલી સ્ત્રી. પ્યાલી; નાનું પાલું - પ્યાલું
પાવરહાઉસ ન. (ઈ.) વીજળી પેદા કરનારું મથક કે પાલીસ સ્ત્રી. (ઇં. પોલિશ) બૂટ, કબાટ, વાસણ વગેરે પાવલી સ્ત્રી. (સં. પાદ, પ્રા. પાય) પાવલું; ચારઆની
વસ્તુઓ પર ચળકી લાવવા ચોપડાતું દ્રવ્ય; તે ક્રિયા (પચીસ પૈસા) કે ચળકી
પાવલું ન. (-ળુ) ન. નાની પળી (૨) વિ. થોડું પાલું ન. (સં. પલ્લ = ધાન્યનો કોઠાર) ખપરડાનો કે પાવલો પં. ચોથિયા કદનો પતંગ
માટીનો અનાજ ભરવાનો કોઠલો (૨) વાંસની પવિત્ર ન. (સં.) પવિત્રતા; શુચિતા [પાવવું ચીપોનું ટાણું (૩) વરસાદમાં માટીની ભીંત ધોવાઈ પાવું સક્રિ. (સં. પાયયાતિ, પ્રા. પાઅઈ) પિવડાવવું (૨)
ન જાય તે માટે આડું રાખેલું કરાંઠીનું ટાટું પાવૈયો છું. (સં. પ્રવ્રજિત, પ્રા. પવૈય) હીજડો; ફાતડો; પાલું ન. પવાલું; પ્યાલું
નપુંસક પાલું ન. પાલવ (૨) આશરો. ઉદા. પાલે પડવું પાવો . એક પ્રકારની વાંસળી (૨) સિસોટી પાલો છું. (સં. પલ્લવ) ઢોરને ખાવાનાં લીલાં પાંદડાં પાશ પું. (સં.) ફાંસલો; ગાળો (૨) પશુપક્ષી ફસાવવાનું પાલો છું. પ્યાલો; પવાલું
શિકારીનું સાધન (૩) ફસાવવાની યુક્તિ (૪) વરુણનું પાલો છું. ગાડી કે ગાડા ઉપરની ખપરડાંની છત્રી
આયુધ પાલો છું. (સં. પાલેય) વાદળમાંથી પડતો કરો [(બાળકો પાશ પું. રાંપડી પાલ્ય વિ. (સં.) સગીર; વાલી કે પાલક પાસે ઊછરતું પાશવ, (-વી) વિ. (સં.) પશુનું; પશુના જેવું પાવવું. (દ. પાવય) એક જાતની વાંસળી (૨) આગબોટનું પાવિક વિ. (સં.) પશુને લગતું (૨) પશુ જેવું
ભૂંગળું વાગે છે તે-તેવી સિસોટી દેવતા પાશા પું. (તુર્ક) હાકેમ (૨) તુર્કસ્તાનનો ઊંચા દરજ્જાનો પાવક વિ. (સં.) પાવન-પવિત્ર કરનાર (૨) પં. અગ્નિ; અમલદાર (લોખંડનું ફળું (૨) રાંપડી પાવઠડું ન. પગથિયું (૨) પેંગડું
પાસિયું ન. (દ. પાસ) કરબડી કે રાંપડીમાં મુકાતું ધારવાળું પાવઠો પું. કૂવા ઉપર મંડાણના પાયારૂપ બે લાકડાં કે પાશુપત છું. (સં.) એક પ્રાચીન શૈવ સંપ્રદાય (૨) તેનો પથ્થર પૈકી એક (ગરેડાનો) આધાર
અનુયાયી (૩) ન. શંકરના તેજનું દિવ્ય અસ્ત્ર

Page #534

પાશુપતાસ્ત્રો ૫૧૭
[પાંખું પાશુપતાસ્ત્ર ન. (સં.) પાશુપત નામે અસ્ત્ર [કે વજન પાળ સ્ત્રી. (સં. પાડિ, પાલી, પ્રા. પાલિ) તળાવ કે પાશેર પું. (પાશેર) શેરના ચોથા ભાગના વજનનું માપિયું સરોવરનો કિનારો (૨) પ્રવાહીને વહી જતું પાશેરો પં. શેરના ચોથા ભાગના વજનનું કાટલું
અટકાવવા કરેલી આડ પાશ્ચર છું. એક ફ્રેન્ચ વૈજ્ઞાનિક પદાર્થને જંતુમુક્ત કરવાની પાળ વિ. –પાલ વિશેષણ. પાળનારું, પાળક' એ અર્થમાં પદ્ધતિનો શોધક
| સમાસને અંતે. ઉદા. ગોપાળ [પારણું પાશ્ચરવું અ.ક્રિ. પદાર્થનું જંતુમુક્ત થવું; પાશ્ચરાઇઝ' પાળશું ન. (સં. પાલન, પ્રા. પાલનઅ) બાળકનું પાલણું; પાશ્ચાત્ય વિ. (સં.) પશ્ચિમનું; પશ્ચિમમાં આવેલું પાળવું સક્રિ. (સં. પાલયતિ, પ્રા. પાલઈ) રક્ષણ કરવું પાખંડ પુ. વેદધર્મમાં) નાસ્તિક પુરુષ (૨) પાખંડ; ઢોંગ (૨) ભરણપોષણ કરવું (૩) પોષવું અને કેળવવું પાષાણ યું. (સં.) પથ્થર; પહાણો
(૪) ભંગ ન કરવો; –ની પ્રમાણે વર્તવું માનવું પાષાણભેદ પું. (સં.) એક પહાડી વનસ્પતિ
(વચન, આજ્ઞા, વ્રત, રજા, અસોજો) સિમુદાય પાષાણયુગ પું. (સં.) અસંસ્કૃત પ્રાચીનતમ કાળ જે કાળમાં પાળિયું ન. પાળ બાંધી એક ધોરિયા વડે પવાતા ક્યારાનો
માત્ર પથ્થરનાં ઓજારો વપરાતાં નિષ્ફર પાળિયો છું. (સં. પાલિ = પ્રશંસા; ચિહન) સ્મારક તરીકે પાષાણહૃદય(-થી) વિ. પથ્થર જેવા કઠણ હૃદયવાળું; ઊભો કરેલો પથરો, ખાંભી પાસ પું. (સં. સ્પર્શ) સ્પર્શથી પટ કે રંગ બેસવો તે (૨) પાળિયો છું. (‘પાળ' ઉપરથી) ધોરિયો સોબતની અસર
[કિ.વિ. પાસે પાળી સ્ત્રી. (સં. પાલિકા) છરી પાસ સ્ત્રી. (સં. પાર્થે, પ્રા. પાસ) બાજુ; પાસું (૨) પાળી સ્ત્રી. (સં. પાલી = પંક્તિ) વારો પાસ વિ. (ઇં.) પસાર; ફતેહમંદ; સફળ (૨) મંજૂર; પાળી સ્ત્રી. હડતાળ; પાકી; અર્જો પસંદ (૩) પું, રજા કે મંજૂરીની ચિઠ્ઠી
પાળી સ્ત્રી, પાળ (તળાવ વગેરેનો બાંધેલો કિનારો) પાસ(-હીટવું સક્રિ. પછાડવું (૨) સૂપડા વડે ઝાટકવું પાછું વિ. (૨) ન. (સં. પાદચલનું લાઇવ) પગે ચાલનારું પાસપોર્ટ કું. (ઇં.) દેશાંતર જવા માટેનો પરવાનો પાળો ૫. પગપાળો મુસાફર (૨) પેદળ, મુલકી કે લશ્કરી પાસબુક સ્ત્રી. (ઇં.) બેન્ક સાથેની લેવડદેવડની નોંધની સિપાઈ ખાતેદારને મળતી ચોપડી
કિકડો પાળો પુ. સ્વામીનારાયણ સંપ્રદાયનો એક કોટીનો સેવક પાસલો પું. પાસાના આકારનો ધાતુ વગેરેનો લંબચોરસ પાળો છું. મોટી પાળ; બંધ પાસવાન છું. (ફા. પાસબાન) નોકર; હજૂરિયો પાંઉ પું, ન. (પો.), (૦રોટી) સ્ત્રી. ડબલ રોટી પાસવવું સક્રિ. પાસા પાડવા [પાસ દેવો પાંકડ(-ડુ) ન. ગાભણું થવાની ઉંમર થવા છતાં ગર્ભ પાસવું સક્રિ. રંગ બેસાડવા સારુ પ્રથમ ખટાશ વગેરેનો ધારણ ન કર્યો હોય એવું ઢોર પાસાદાર વિ. પાસવાળું (૨) ઓપવાળું; ચળકતું પાક્તય વિ. પંક્તિમાં બેસવાલાયક; નાતીલું પાસાબંડી સ્ત્રી. (પાસ્ + બંડી) બે બાજુ કસો બાંધવાની પાંખત્રી, (સં. પક્ષ, પ્રા. પક્ઝ) પક્ષીનો ઊડવાનો અવયવ એક જાતની બંડી
(૨) લશ્કરની બે બાજુમાંની એક (૩) છાપરાનો બે પાસાશૂળ ન. (પાસું+શૂળ) પડખામાં ઊડતું શૂળ (૨) તરફનો બહાર પડતો ભાગ (૪) આશ્રય; પડખું
હંમેશની નજીકની ઉપાધિ કે નડતર [પેસિફિક' પાંખડી સ્ત્રી. (સં. પક્ષ, પ્રા. પંખ) કળી ખીલતાં છૂટા પડતા પાસિફિક . દુનિયાનો એક પ્રશાંત મહાસાગર; અવયવોમાનું દરેક કિટુંબની શાખા (૩) પાંગોઠું પાસિયું ન. પાશિયું; કરબડી કે રાંપડીમાં મુકાતું ધારવાળું પાંખડું ન. ડાળની બાજુમાંથી ફૂટતી નાની ડાળી (૨) લોખંડનું ફળું (૨) રાંપડી
પાંખાળ વિ. પાંખવાળું
જિત પાસું ન. (સં. પાર્થ, પ્રા. પાસ) પડખું; બાજુ પાંખાળી સ્ત્રી. (પાંખ” ઉપરથી) સૌરાષ્ટ્રની ઘોડીની એક પાસે ના., ક્રિ.વિ. (સં. પા) નજીક (૨) પડખે; બાજુમાં પાંખાળું વિ. (‘પાંખ' ઉપરથી) પાંખવાળું (૨) દાંતાવાળું
(૩) તાબામાં; કબજામાં (૪) સામે; આગળ (૩) ડાળીવાળું પાસો . (સં. પાશક) ચોપાટ રમવામાં વપરાતા અંક પાંખિયું ન. (‘પાંખ' ઉપરથી) પક્ષ; તડ (૨) ડાળી; શાખા
પાડેલા લંબચોરસ કકડામાંનો એક (૨) પદાર્થનો તેવો (૩) દેશી તાળાનો કે કિલ્લાનો એક બાજુનો નાનો પાસલો
છૂટો પડતો ભાગ (૪) કાતરનું પાનું પાસો પં. (સં. પ્રસવ) દૂધને (ઢોરે) આંચળમાં આવવા પાંખી સ્ત્રી. પક્ષ; ગોળ; એકડો (૨) ફૂલની શાખા (૩) દેવું તે
એિવો ઉદ્ગાર પાખી (અણોજો) પાણિ, (૦પાહિ) શ... (સં.) “રક્ષણ કરો' “રક્ષણ કરો' પાંખું વિ. છૂટું; આછું પાહો પું. પારસો; (ઢોરના) બાવલામાં દૂધનો ભરાવ પાંખું ન. ચપ્પનું પાનું (૨) રેટિયાના ચક્કરની અણી

Page #535

પાંખોટું ૫૧ ૮
પિકેટિંગ પાંખોટું ન. (સં. પક્ષપટ્ટ, પ્રા. પક્ઝવટ્ટ) બાવડું; પાંખડું; પાંજી સ્ત્રી, પાંજણી; ટેવ
ખભાથી કોણી સુધીનો ભાગ પિગ તરફનો ભાગ પાંડવ કું. (સં.) પાંડુ રાજાના દીકરા પાંગત, (-થ) સ્ત્રી. (સં. પંગિત) પથારી કે ખાટલાનો પાંડિત્ય ન. (સં.) પંડિતાઈ; વિદ્વત્તા [પાંડવોનો પિતા પાંગરણ ન. (પ્રા. પંગુરણ) પોતડી; પંચિયું (૨) ચોળી પાંડુ વિ. (સં.) ફીકું (૨) પું. એક રોગ; ‘એનિમિયા (૩)
(૩) ઓઢવાનું વસ્ત્ર; પછેડી ((૨) વંશવૃદ્ધિ થવી પાંડતા સ્ત્રી. શરીરની ફીકાશ; “એનિમિયા’ પાંગરવું અક્રિ. (સં. પ્રાંકુરયતિ, પ્રા. પંગુર) અંકુર ફૂટવા પાંડુર વિ. (સં.) ફીકું; ધોળું પાંગરું ન. (-રો) ૫. (સં. પ્રગ્રહ) પારણાને કે ખોઈયાને પાંડુરંગ કું. વિકલ, વિષ્ણુ, વિઠોબા
અધ્ધર પકડી રાખનાર દોરી (૨) ત્રાજવાની સેર (૩) પાંડુરોગ પં. એક રોગ ગોફણની બે બાજુની દોરી (૪) સુકાનતરફનો વહાણ- પાંડુરોગી વિ. પાંડુરોગવાળું
નો છેડો [અશક્ત નિર્બળ (૩) આધાર-ટેકાવિનાનું પાંડુલિપિ સ્ત્રી. (સં.) મૂળ લખાણ; હસ્તપ્રત પાંગળું વિ. (સં. પંગુલ, પ્રા. પંગુલ) પગે અપંગ (ર) પાંતી સ્ત્રી. (સં. પંક્તિ,પ્રા. પંતી) પક્ષ, બાજુ(૨) રીત; માર્ગ પાંગું વિ. પાંગળું; પંગુ
(૩) ભાગ; હિસ્સો (૪) પરિમાણના વિભાગ પાડીને પાંગું ન. ઢોર
હિસાબ ગણવાની ગણિતની એક રીત (૫) પાંથી; સેંથી પાંગોઠું ન. (સં. પક્ષપટ્ટ, પ્રા. પમ્બવટ્ટ) ખભાથી કોણી પાંત્રીસ(-સ) વિ. (સં. પંચત્રિશત, પ્રા. પણતીસ) ત્રીસ
સુધીનો હાથનો ભાગ (૨) હાલવા-ચાલવાના વત્તા પાંચ (૨) પું. પાંત્રીસનો આંકડો કે સંખ્યા; ૧૩૫" - અવયવોનાં સાંધા-મૂળ આંકડો કે સંખ્યા: “પ” પાથ પં. (સં. પાન્થ) મુસાફર: પરિ પાંચ વિ. (સં. પંચન) ચાર વત્તા એક (૨) પું. પાંચનો પાંથક વિ. મરનારને ઉદ્દેશીને અપાતાં પિંડ વગેરે પાંચજન્ય ૫. (સં.) શ્રીકૃષ્ણનો શંખ
પાંથશાળા સ્ત્રી. મુસાફરખાનું; ધર્મશાળા પાંચડો ૫. પાંચનો આંકડો કે સંખ્યા; ૫'
પાંથી સ્ત્રી, (સં. પથા, પ્રા. પંથ) માથાના વાળ ઓળી પાંચભૌતિક વિ. પાંચ મહાભૂત સંબંધી; -નું બનેલું વચ્ચે પડાતી સેંથી
કિાનનું એક ઘરેણું પાંચમ સ્ત્રી. પખવાડિયાની પાંચમી તિથિ
પાંદડી સ્ત્રી. (સં. પર્ણ) પાનડી; નાનું કૂમળું પાંદડું (૨) પાંચમી કતાર સ્ત્રી. વિશ્વાસઘાતી; રાજદ્રોહી; દેશદ્રોહી પાંદડું ન. પર્ણ; પાન
ઉિપરના વાળ પાંચમું વિ. ક્રમમાં ચોથા પછીનું
પાંપણ સ્ત્રી. (સં. પલ્મનું, પ્રા. પપ્પણ) પોપચાંની કિનારી પાંચશેરી સ્ત્રી. પાંચ શેરનું કાટલું
પાંપણિયું ન. આંસુ (૨) ઘઉંના ખેતરના બે સેઢા, જયાં પાંચાલી (સં.) (-ળી) સ્ત્રી. હિમાલય અને ચંબલનદી ઘઉં સહેજ આછા ઊગે છે તે
વચ્ચેના જૂના પંચાલદેશના રાજા દ્રુપદની પુત્રી; દ્રોપદી પાંપલું(-ળું) વિ. નિર્બળ; પોચું (૨) બાયલું, કાયર પાંચિયા પુ.બ.વ. રાસનો પાંચ પાંચ ઠેકાવાળો પ્રકાર પાંપળાં ન.બ.વ. દુર્બળ પ્રયત્ન પાંચિકાની રમત સ્ત્રી. ભોંય પર બેસી પાંચ કે સાત પાંચીકા પાંશ(-સ)રું વિ. સીધું; ડાહ્યું; પાધરું
ઉછાળીને હાથમાં ઝીલી લેવાની સામાન્ય રીતે પાંશ(-સ)રુંદોર ન. સીધુંદોર; આડાઈ વગરનું સમૂહમાં રમાતી બાળકીઓની એક રમત
પાંશુ(સુ) સ્ત્રી. (સં.) ધૂળ પાંચીકો પું. રમવાનો ભૂકો
પાંશુલ વિ. (સં.) ધૂળવાળું (૨) ભ્રષ્ટ; દુરાચારી પાંચું વિ. પંચગણું; પાંચનો પાડો ઉદા. એક પાંચે પાંચ પાંસઠ વિ. (સં. પંચષષ્ટિ, પ્રા. પંચસઠિ) સાઠ વત્તા પાંચ પાંજણ(Cણી) સ્ત્રી. (સં. પાયમ્, પ્રા. પન્જ ઉપરથી). (૨) . પાંસઠનો આંકડો કે સંખ્યા; ૧૬૫
નિયત સમયે જેનું સેવન કર્યા વિના ન ચાલે તેવી પાંસરું વિ. જુઓ પાંસરું ટેવ; બંધાણ (૨) સૂતરને પવાતી કાંજી કે તે પાવાની પાંસળી સ્ત્રી. (-ળુ) ન. (સં. પાર્વ, પ્રા. પંસુલિઆ)
ક્રિયા (૩) ટેવ; આદત [ધર્માદાસ્થાન છાતીના માળાનાં બંને બાજુનાં હાડકાંમાંનું દરેક પાંજરાપોળ સ્ત્રી. અશક્ત કે ઘરડાં ઢોરને રાખવાનું પાંસુ સ્ત્રી. (સં.) પાંશુ; ધૂળ પાંજરાન.બ.વ. કરેલાં કાંધો ચૂકતે ન થાય તો વ્યાજ સાથે પાંસુલ વિ. પાંશુલ; ધૂળવાળું (૨) ભ્રષ્ટ; દુરાચારી એનાં ફરી કરાતાં કાંધો; કાંધાપાંજરાં
પિક પું. (સં.) કોકિલ; કોયલનો નર પાંજરિયું વિ. પાંજરાવાળું (૨) ન. પાંજરું; પીંજરું પિક સ્ત્રી. ઘૂંક; પીક (૨) પાનનું ઘૂંક કે તેની પિચકારી પાંજરું ન. (સં. પંજર, પ્રા. પંજર) પશુપક્ષીને પૂરી રાખવા પિક સ્ત્રી. ટોચ; શિખર; શૃંગ
બનાવેલું સળિયાનું ઘર (૨) તેવો કોઈ પણ ઘાટ (૩) પિકદાની સ્ત્રી, ઘૂંકદાની અદાલતમાં ન્યાયાધીશ સામે જવાબ આપવા ઊભા પિકનિક સ્ત્રી. (ઇં.) ઉજાણી રહેવાની પાંજરા જેવી જગા
પિકેટિંગ ન. (ઇં.) પહેરો; ચોકી

Page #536

પિશ્ચર
૫૧૯
[પિનકુશન પિક્યર ન. (ઈ.) ચિત્ર (૨) સિનેમાની ફિલ્મ (૩) પિતૃઋણ ન. પિતૃઓ પ્રત્યેનું ઋણ કે ફરજ ચિત્રપટ; સિનેમાનો શો
ચિત્રવીથિ પિતૃકવિ.પિતૃસંબંધી (૨) બાપીકું [લગતીશ્રાદ્ધ ક્રિયા પિશ્ચર ગેલેરી સ્ત્રી. (ઇં.) ચિત્રોના પ્રદર્શનનું સ્થળ; પિતૃત કર્મ, કાર્ય, કારજ)ન. (૦ક્રિયા) સ્ત્રી. બાપદાદાને પિખાવવું સક્રિ. “પીખવું'નું પ્રેરક
પિતૃઘાત છું. (સં.) પિતાનો વધ જિલાંજલિ; પિતૃયજ્ઞ પિખાવું અ.ક્રિ. “પીખવું'નું કર્મણિ [મળતું લોખંડ પિતૃતર્પણ ન. (સં.) પિતૃઓનું તર્પણ કરવા આપેલી પિગઆયર્ન ન. (ઇ.) લોહ ખનિજને ગાળવાથી ગટ્ટારૂપે પિતૃત્વ ન. (સં.) પિતાપણું; વડીલપણું પિગળણ ન. પીગળવું છે કે પીગળીને થતું પ્રવાહી પિતૃદેવ પં. (સં.) પિતરો; દેવરૂપ પિતૃઓમાંનો પ્રત્યેક પિગળાવવું, પિગાળવું સક્રિ. “પીગળવું'નું પ્રેરક; પીગળે પૂર્વજ (૨) વિ. પિતાને દેવ તરીકે પૂજનાર એમ કરવું; ઓગાળવું
પિતૃપક્ષ . (સં.) શ્રાદ્ધપક્ષ (ભાદરવા વદ) (૨) બાપ પિચ સ્ત્રી. (ઇ.) ક્રિકેટ વગેરેના મેદાનમાં સામસામી તરફનાં સગાંસંબંધી
વિકેટોની વચ્ચેની બેટ્સમેનને દોડવાની જરા સખત પિતૃપક્ષીય વિ. (સં.) પિતૃપક્ષ સંબંધી મિથાવાળું
કરેલી જમીન છોડવાનું ભૂંગળી જેવું એક સાધન પિતૃપ્રધાન વિ. (સં.) પિતા મુખ્ય હોય એવી કુટુંબ પિચકારી સ્ત્રી. (પિચ + કારી) પાણીની સેડ (૨) સેડ પિતૃભક્તિ સ્ત્રી. (સં.) પિતા પ્રત્યેનો ભક્તિભાવ પિચ્છ ન. (સં.) પીંછું
પિતૃભૂમિ સ્ત્રી. (સં.) વતન; સ્વદેશ; બાપદાદાની પિચ્છધર વિ. પિછાં ધારણ કરનાર; મોરનો મુકુટ પહેરનાર જન્મભૂમિ
એિક પિછવાઈ સ્ત્રી, એક જાતનું કપડું; (ઠાકોરજીની મૂર્તિ પિતૃયજ્ઞ છું. (સં.) પિતૃતર્પણ (૨) પાંચ મહાયજ્ઞોમાંનો
આગળ રખાતો) પડદો; પટ ઓળખાણ પિતૃલોક પું. (સં.) મરણ પામેલા પિતૃઓ રહે છે તે સ્થળ પિછાણ(-) સ્ત્રી. (સં. પ્રત્યભિજ્ઞાન) માહિતી (૨) પિતૃવંશ પં. (સં.) માત્ર પિતાનો કે તે તરફનો વંશ [કાકો પિછાણ(-ન)નું સક્રિ. ઓળખવું, પ્રીછવું; પરિચય હોવો પિતૃવ્ય વિ. (સં.) પિતા સંબંધી (૨) પં. પિત્રાઈ (૩) પિછોડી સ્ત્રી. પછેડી બનાવેલી ઇટાલિયન વાનગી પિતૃશ્રાદ્ધન. (સં.) પિતા કે પિતૃઓનું શ્રાદ્ધ [પટિયાલ' પિઝા પું. પાઉં (ડબલ રોટી) પર સોસ વગેરે નાખીને પિતૃસત્તાક વિ. કુટુંબના વડાની કુલ સત્તાવાળું (વ્યવસ્થા); પિટક્લાસ પં. (.) સાવ નીચેના દરજજાનો વર્ગ કે તેને પિતૃસ્વસા સ્ત્રી. (સં.) પિતાની બહેન; ફોઈ માટેની જગા
પિતૃહીન વિ. (સં.) પિતા મરી ગયો છે એવું પિટાવવું સ.ક્રિ. પીટવું'નું પ્રેરક
પિત્ત ન. (સં.) કલેજામાં પેદા થતો રસ, જે આંતરડામાં પિટાવું અ.ક્રિ. ‘પીટવુંનું કર્મણિ
| ઊતરી ખોરાકને પચાવે છે. (૨) વૈદક પ્રમાણે પિટિશન સ્ત્રી. (ઇં.) અરજી (૨) ધોરણસરની અરજી (૩) શરીરની ત્રણ (કફ, પિત્ત, વાયુ) ધાતુઓમાંની એક
ન્યાયાલયના આદેશ સામે કરાતી અરજી પિત્તજનક વિ. (સં.) પિત્તનું પ્રમાણ વધારનારું પિડજિન વિ. (ઇ.) મિશ્ર કે સંકટ (૨) સ્ત્રી, સંકટ ભાષા પિત્તજન્ય વિ. (સં.) પિત્તને કારણે થાય તેવું પિઠિયાળું વિ. પીઠી ચોળેલ (વર કે કન્યા)
પિત્તજ્વર પુ. (સં.) પિત્તપ્રકોપથી થતો તાવ-જવર પિતપાપડો છું. (સં. પીત= પીળું+પાપડી) ખાખરાની શિંગ પિત્તાશય ન. (પિત્ત + આશય) શરીરનો પિત્તનો અવયવ; પિતર . (સં. પિતૃ) મૃત પૂર્વજ; ગુજરી ગયેલ પૂર્વજો કલેજું દૂધાતુ (૨) વિ. નકલી; ઊતરતું પિતરાઈ પું. (સં. પૈત્રભ્રાતૃક, પ્રા. પત્રહાઇઅ) પિત્રાઈ; પિત્તળ ન. (સં., પ્રા. પિત્તલ) તાંબા અને જસતની મિશ્ર સગોત્ર
પિત્તળિયું ન. પિતળિયું; પિત્તળનું નાનું વાસણ; છાલિયું પિતરાણ સ્ત્રી. પિતરાઈને ત્યાં જન્મેલી
પિત્તો . (સં. પિત્તક, પ્રા. પિત્તઅ) પિત્ત (૨) ક્રોધની પિતવાડો ૫. (પીત+વાડો) કૂવાના પાણીથી જયાં દર વર્ષે તીવ્ર લાગણી; મિજાજ
શિયાળુ-ઉનાળુ વાવેતર થતું હોય તેવું ખેતર પિત્રાઈ પું. (સં. પૈત્રભ્રાતૃક, પ્રા. પેત્રહાઇઅ) કાકાનાં પિત(-7)ળિયું ન. પિત્તળનું નાનું વાસણ; છાલિયું
છોકરાં; સાતમી પેઢી સુધીમાં એક બાપનો વંશજ; પિતા પું. (સં.) બાપ; જનક, તાત
સગોત્ર (૨) પિતાસંબંધી પિતાજી છું. (માનાર્થે) પિતાશ્રી; પૂજય પિતા પિત્રાણ વિ., સ્ત્રી. પિત્રાઈને ત્યાં જન્મેલી (છોકરી) પિતામહ પુ. (સં.) હિના પિતાદાદા (૨) બ્રહ્મા પિત્રાણ, (–ણી) સ્ત્રી. પિત્રાઈની વહુ પિતામહી સ્ત્રી. બાપુની મા; દાદી
પિન સ્ત્રી. (ઇં.) ટાંકણી (૨) પાટો, વેણી વગેરે જકડી પિતાશ્રી મું. પિતાજી (માનાર્થે).
રાખવા વપરાય છે તે બનાવટ (૩) સ્ટવ માટે વપરાતું પિતુ પં. પિતા; બાપ (પદ્યમાં) બાપદાદાઓ; વડવા ઉપકરણ
સિાધન પિતૃ પું. (સં.) બાપ (૨) પુ.બ.વ. પૂર્વજો; મરી ગયેલા પિનકુશન ન. (ઇ.) ટાંકણીઓ ખોસી રાખવાનું ગાદીવાળું

Page #537

પિનકોડ)
૫૨
[પિંષ્પૉન્ગ પિનકોડ ૫. (ઇ.) ટપાલની વહેંચણી માટેનો વિભાગ; પિરિયૉડિકલ ન. (ઈ.) સામયિક
પેટાવિભાગનો નંબર [કરવાનું સ્થાન પિરોજ પું. (ફા.) પીરોજ (એક રત્ન) પિનપોઇન્ટ ન. (ઇં.) તેલના કૂવાનું જમીન ઉપર કાણું પિરોજી, (-જું) વિ. પીરોજના જેવા રંગનું; આસમાની પિનાક ન. (સં.) શિવનું ધનુષ
પિલ સ્ત્રી. (ઇ.) (દવાની) ગોળી; ગુટિકા પિનાકપાણ, (-ણિ), પિનાકી (સં. પિનાકપાણિ) પં. શિવ પિલર . થાંભલો; સ્થંભ પિન્ક લિ. (ઈ.) ગુલાબી
પિલાઈ સ્ત્રી. પીલવું તે (૨) તેનું મહેનતાણું; પિલામણ પિન્ટ પું. (ઇ.) એક ગેલન પ્રવાહીનું વિદેશી માપ પિલામણ ન. (-ણી) સ્ત્રી. પીલવાનું મહેનતાણું (૨) પિપરમિટ સ્ત્રી. (ઇં. પિપરમિન્ટ) ખાટીમીઠી, ખાવાની ત્રાસ; યાતના ખટમધુરી ગોળી
પિલાવવું સક્રિ. “પીલવેનું પ્રેરક પિપાસા સ્ત્રી. (સં.) તરસ; તૃષા
પિલાવું અક્રિ. “પીલવેનું કર્મણિ પિપાસી(સુ) વિ. તરસ્યું; પીવાની ઇચ્છાવાળું પિલ્લું ન. (-લ્લો) છું. (પિંડલું' ઉપરથી) વીંટીને કરેલો પિપીલિકા સ્ત્રી. (ઇ.) કીડી
- દડો-ગોટો; વીંટો પિપૂડી સ્ત્રી. ફંકીને વગાડવાની ભૂંગળી; પીપી પિવડાવવું સક્રિ. “પીવુંનું પ્રેરક પિપ્પલ પું. (સં.) પીપળો
પિવાવુંઅ.ક્રિ. “પીવુંનું કર્મણિ જેવી એક હલકી યોનિ પિબતું વિ. (સં. પિબત્ત ઉપરથી) પીતું
પિશાચ પું, ન. (સં.) અવગતિયો જીવ, પ્રેત (૨) ભૂતપ્રેત પિમળાટ પું. (‘પીમળવું' ઉપરથી) સુવાસ; પરિમલ પિશાચી-ચણી) સ્ત્રી, પિશાચ સ્ત્રી નિપુર, કૂર પિયક્કડ વિ. (હિ) દારૂડિયો
પિશુન વિ. (સં.) કઠોર (૨) નીચ (૩) ચાડિયું (૪) પિયત વિ. સિંચાઈ કરવી તે (૨) સિંચાઈ થતી હોય તેવી પિશુનતા સ્ત્રી. (સં.) કઠોરતા (૨) નીચતા (૩) ક્રૂરતા જમીન
ધિર પિષ્ટ વિ. (સં.) તૂટેલું; પીસેલું (૨) દળેલું; ભરડેલું (૩) પિયર ન. (સં. પિતૃગૃહ, પ્રા. પિઇડર) સ્ત્રીના માબાપનું પું. ભૂકો; લોટ; ચૂરો પિયરપનોતી વિ., સ્ત્રી. પિયરમાં ભાઈભાંડવાળી (સ્ત્રી) પિષ્ટપેષણ ન. (સં.) પુનરુક્તિ; એકનું એક ફરીફરી કહેવું પિયરિયું ન. પિયરનું સગું (૨) માવતરનું ઘર પિસાઈ સ્ત્રી. પીસવું તે (૨) પીસવાનું મહેનતાણું પિયળ સ્ત્રી. કપાળમાં કરેલી કંકુની અર્ચા; પીળ પિસાવવું સક્રિ. પીસવુંનું પ્રેરક પિયાજ ન. (ફા.) કાંદો; ડુંગળી
પિસાવું અ.દિ. “પીસવું'નું કર્મણિ દિટ્ટાવાળો દાંડો પિયાનો છું. (ઇં.) હાર્મોનિયમ જેવું એક વિદેશી વાજિંત્ર પિસ્ટન પૃ. (.) એંજિન કે પિચકારી વગેરેમાં વપરાતો પિયારું વિ. (સં. પ્રિયતર) પ્યારું (૨) પરાયું; પારકું પિસ્ટનરિંગ સ્ત્રી. (ઇ.) પિસ્ટન સામે જોડાયેલ કડી પિયાવો પૃ. (પિવાડવું' ઉપરથી) પાણી પાયાનું ખર્ચ (૨) પિસ્તાળીસ વિ. (સં. પંચચત્વારિંશત, પ્રા. પંચતાલીસ) પરબ (૩) ખેતરમાં પાણેત કરનાર મજૂર
ચાળીસ વત્તા પાંચ (૨) ૬. પિસ્તાળીસનો આંકડો પિયુ પું. (સં. પ્રિયક, પ્રા. પિયઅ) પતિ; પ્રીતમ; સ્વામી કે સંખ્યા; “૪૫” પિયુજી પુ.બ.વ. પ્રિયતમ તેિની નિશાની; “ગોલ' પિતું ન. (ફા.) પતું; એક એવો પિયું ન. રમતમાં (જેમ કે ગેડીદડો) પહોંચવાની હદ કે પિસ્તોલ સ્ત્રી. (પો.) નાની બંદૂક તમંચો પિયેર ન. પિયર; મહિયર
પિંખણી સ્ત્રી, (૯ણું) . જુઓ પીંખણી(–ણું) , પિયેરિયું ન. મહિયર (૨) પિયરનું સગું
પિંખાવવું સક્રિ. જુઓ પીંખાવવું પિયો . આંખના ખૂણે બાઝતો ચીકણો પદાર્થ-ચપટો પિંખાવું અ.ક્રિ. જુઓ “પીંખાવું' પિરસણ ન. (સં. પરિવેષણ, પ્રા. પરિવેસણ) પીરસવું પિંગલ (સં.), (-ળ) વિ. લાલાશ પડતા પીળા રંગનું (૨)
તે (૨) પીરસેલું ભાણું (૩) નાવરાને અંગે ઘેર પું. છંદશાસ્ત્રની રચના કરનાર એક મધ્યયુગીન ઋષિ ભાણું પીરસવું તે
(૩) ન. છંદશાસ્ત્ર (૪) અત્યંત વિસ્તાર પિરસણિયો છું. પીરસનારો
પિંગલ(-ળ)કાર પું. (સં.) પિંગળ બનાવનાર-રચનાર પિરસાવવું સક્રિ. “પીરસવું'નું પ્રેરક
પિંગલા (સં.), (-ળા) સ્ત્રી. હઠયોગમાં માનેલી ત્રણ પિરાઈ સ્ત્રી. પેરાઈ; પેરી, સાંઠાની બે ગાંઠ વચ્ચેનો ભાગ પ્રધાન નાડીઓમાંની એક (ઈડા, પિંગળા ને સુષુમ્મા) પિરામિડ કું. (ઇં.) પ્રાચીન મિસરી રાજાના મૃતદેહ ઉપર પિંગળાક્ષી વિ., સ્ત્રી, ક્રોધથી પિંગળ આંખવાળી
બંધાવેલી શંકુ આકારની સમાધિ-કબર (૨) શંકુ પિંગળાજોશી(-ષી) . માત્ર સારું સારું કહે એવો જોષી આકાર
[પત્રકનો એકમ; તાસ પિંગળું વિ. જુઓ “પીંગળું વિદેશી રમત પિરિયડ પં. (ઈ.) શૈક્ષણિક સંસ્થાના અભ્યાસના સમય- પિંપોન્ગ ન. (ઇ.) ટેનિસ જેવી (ટેબલ પર રમાતી) એક

Page #538

પિંછી ૫૨૧
[ પીઢ પિંછ ન. જુઓ પીંછ
ઉરાડવાની, ચીતરવાની વગેરે); “બ્રશ પિંછા વિ. જુઓ “પીંછાળું
પીછું ન. (સં. પિચ્છ, પ્રા. પિંછ) પીછ (૨) તેની કલમ પિંછી સ્ત્રી, જુઓ “પછી
પીછેકૂચ, પીછેહઠ સ્ત્રી. (હિ.) પાછા હઠવું કે પડવું તે; પિંછું ન. જુઓ “પીંછું
(૨) હાર; પરાજય
કૂિચડો પિંજણ સ્ત્રી. જુઓ “પીંજણ'
પિછો પં. (પ્રા. પિચ્છ = પૂંછડું) કેડો; પૂંઠ (૨) મોટો પિંજણી સ્ત્રી, જુઓ “પીંજણી’
પીટ સ્ત્રી. પીટવું તે; માર (૨) (લા.) રમઝટ; ઝડી પિંજર ન. (સં.) પંજર; પાંજરું
પીટવું સક્રિ. (પ્રા. પિટ્ટયતિ, પ્રા. પિટ્ટ) ખૂબ મારવું પિંજરું ન. જુઓ પીંજરું
(૨) મૂએલાની પાછળ કૂટવું (૩) ઠોકવું; વગાડવું પિંજરાગાડી સ્ત્રી, જુઓ “પીંજરાગાડી'
(દાંડી) પિંજવું સક્રિ. જુઓ “પીંજવું
પીયું વિ. મૂઉં (સ્ત્રીઓમાં ગાળ તરીકે) પિંજામણ ન. (-ણી) સ્ત્રી. જુઓ “પીંજામણ(Cણી) પીઠન.(સં.પૃષ્ટિ, પ્રાપિઠિ) (દવ, આચાર્યાદિનું) સ્થાનક; પિંજારણ સ્ત્રી. જુઓ “પારણ
આસન (૨) સ્ત્રી. બજાર (૩) સ્ત્રી. બજારભાવ; રૂખ પિંજારો યું. જુઓ “પીંજારો’
પીઠ સ્ત્રી. (સં. પૃઇ, પ્રા. પિઠ) પાછળનો ભાગ; વાંસો પિંજાવવું સક્રિ. જુઓ “પીંજાવવું
પીઠઝબકાર છું. ભૂતકાળમાં બનેલી ઘટનાના દશ્યને પિંજાવું અ.ક્રિ. જુઓ “પીંજાવું
વર્તમાન ઘટનાના વર્ણનમાં વચ્ચે થોડી ક્ષણો માટે રજુ પિંટ ૫. (ઇં.) પ્રવાહીનું એક વિદેશી માપ (ગેલનનું ૧|૮). કરવું તે; ‘ફૂલેશબેક' પિંડ કું. (સં.) ગોળો (૨) પિતૃઓ નિમિત્તે લોટ કે ભાતનો પીઠબળ ન. પાછળ રહીને જોર દેતું બળ; હૂંફ; “બેકિંગ વાળેલો ગોળો (૩) માનવીય શરીર
પીઠનું ન. ચણાના લોટની એક વાનગી: પીઠડો પિંડદાન ન. (સં.) શ્રાદ્ધમાં પિંડ અર્પણ કરવો તે પીઠિકા સ્ત્રી. (સં.) બાજઠ (૨) મૂર્તિ કે થાંભલાની બેઠકપિંડલું ન. પિંડું; પિલ્લું
આધાર (૩) ભૂમિકા (૪) મકાનની ઊભણી; બેસણી પિંડલો પં. પિંડો
પીઠી સ્ત્રી. (સં. પિષ્ટક, પ્રા. પિઅ) લગ્નપ્રસંગે પિંડાર(-રો) ૫. ભરવાડ
વરકન્યાને શરીરે ચોળવાનો પીળો સુગંધી પદાર્થ પિંડારણ સ્ત્રી. પિંડાર સ્ત્રી; ભરવાડણ; ગોવાળ પીઠી સ્ત્રી. ગિલ્લીદંડાની રમતનો એક દાવ પિંડાળો પું. જુઓ “પીંડાળો
પીઠું ન. (સં. પિષ્ટ, પ્રા. પિઠ) બજાર કે દુકાન પિંઢારવો પુ. જુઓ “પીંઢારવો
પીઠું ન. અડદ-ચણા ચોખા વગેરે લોટનું ખીરું પિંઢારો છું. જુઓ “પીંઢારો’
પીડ સ્ત્રી. (સં. પીડા) પીડા; દુઃખ (૨) ચૂંક આંકડી (૩) પિંઢેરી સ્ત્રી, જુઓ પીરી
[(ઘર) વેણ; પ્રસવવેદના પિંઢોરી, (-ળિયું) વિ. (૨) ન. પઢેરી; માટીની ભીંતોનું પીડ સ્ત્રી. દાંતે મૂકવાની રંગની લૂગદી પી ઉદ્પિપૂડીનો અવાજ
પીડક વિ. પીડા કરનાર તિ (૩) સતામણી; પજવણી પી ઉદ્. તિરસ્કારર્થ ઉદ્ગાર; હુરિયો
પીડન ન. (સં.) પીડા (૨) પીડવું – પકડવું કે દાબવું -પીલ વિ. (સમાસને અંતે) પીનારું (ઉદા. લોહીપી) પીડનીય વિ. (સં.) પડવા જેવું પીક સ્ત્રી. પિક (ઘૂંક) (૨) પાનનું ચૂંક કે ઘૂંકની પિચકારી પડવું સક્રિ. (સં. પીદ્યતિ, પ્રા. પીડઇ) દુઃખ દેવું (૨) પીક સ્ત્રી. (ઇં.) શિખર; શૃંગ; ટોચ
પકડવું, ઝાલવું (૩) ચાંપવું; દાબવું (૪) પજવવું; પીકઅવર્સ પુ.બ.વ. (ઇ.) કામે ચઢવાની ધસારાવેળા સતાવવું
કાળજી (૪) માથાફોડ પીખવું સક્રિ. વગોવણી કરવી; નિંદવું (૨) પાંખો ચૂંથી પીડા સ્ત્રી. (સં.) દુઃખ (૨) નડતર (૩) (લા.) ચિંતા;
નાખવી [ઢીલું-નરમ થવું; દયા આવવી પીડાકારી, (-૨ક), પીડાકર વિ. પીડા કરનારું; પીડક પીગળવું અ.ક્રિ. ઓગળવું, પ્રવાહી થવું (૨) (દયાથી પીડાવવું સ.ક્રિ. “પીડવું'નું પ્રેરક પીચ સ્ત્રી. (ઇ.) ક્રિકેટનો ખેલાડી રમતો હોય તે સ્થળ; પડાવું અ.ક્રિ. ‘પીડવુંનું કર્મણિ [‘પેઈન કિલર'
બેટધર અને ગોલંદાજની વચ્ચેની જગ્યા; સામસામેની પીડાશામક વિ. (સં.) પીડા શાંત કરનાર; દશામક બે સ્ટમ્પ વચ્ચેની જગા (૨) સ્વરની માત્રા; અવાજની પીડાશૂન્યતા સ્ત્રી. (સં.) નિર્વેદના; વેદનાવિહીનતા તીવ્રતા (૩) ન. એક જીવડું
પીડાહરણ વિ., સ્ત્રી, પીડા હરનાર; પીડા દૂર કરનાર પીછ ન. (સં. પિચ્છ) પીંછું
પીડિત વિ. (સં.) પીડા પામેલું; પીડમાં આવેલું પછી સ્ત્રી. (સં. પિચ્છિકા, પ્રા. પિચ્છી) વાળ; પીંછાં પીઢ વિ. (સં. પ્રવૃદ્ધ; દે. પિઢા) પાકેલી ઉંમરનું; પ્રૌઢ
કે તેવી બીજી વસ્તુની હાથાવાળી બનાવટ (માળો (૨) અનુભવથી ઘડાયેલું

Page #539

પીઢ
૫૨ ૨
( પી(-પિં)છું પીઢ ન. (સં. પીઠ, પ્રા. પીઢ) જેના ઉપર મેડાનાં પાટિયાં પીરોજી,(હું) વિ. પીરોજરનના રંગનું, આસમાની જડવામાં આવે છે તે લાંબું લાકડું - પીઢિયું
પિરોજી પીઢિયું ન. (સં. પીઠ, પ્રા. પીઢ) દાઢનો દાંત (૨) પીલર ન. ફળો કે શાકભાજીની છાલ ઉતારવાનું ઉપકરણ અવાળું; પેઠું (૩) પીઢ; પાટડો
પીલવું ન. પીલુડીનું ફળ; પીલુ પીણું ન. પીવાનો પ્રવાહી પદાર્થ; પેય
પીલવું સક્રિ. (સં. પશ્યતિ, પ્રા. પીલ) દબાઈ - કચરાઈ પીત ન. (સં. પિત્ત, પ્રા. પિત્ત) પાણી પાઈને ઉછેરેલો નિચોવાય એમ કરવું (૨) દુઃખ દેવું; કનડવું (૩) મોલ કે પાક (૨) વિ. (સં.) પીળું
લોઢવું (કપાસ) (૪) (‘પીલો' ઉપરથી) પીલો પીતચંદન ન. (સં.) હળદળ [‘યેલોફિવર' નીકળ; પાંગરવું (૫) પીસવું; મસળવું પીતજ્વર પુ. શરીર પીળું પડી જાય છે એવો તાવ; પીલવો ૫. (પીલ ઉપરથી) પીલનું ઝાડ, પીલુડી પીતળ ન. (સં. પિત્તલ, પ્રા. પિત્તલ) પિત્તળ પીલું છું. (સં.) એક ઝાડ; પીલુડી (૨) તેનું ફળ પીલુડું પીતાંબર ન. (સં.) પીળું કે કોઈ પણ રેશમી અબોટિયું પીલુ પું. એ નામનો એક રાગ (૨) વિ. પીળાં વસ્ત્રવાળું
પિલુડી સ્ત્રી, પીલુનું ઝાડ આંસુડાંમાંનું દરેક પીતાંબરી સ્ત્રી, નાનું પીતાંબર
છિાકટું, પીલુડું ન. પીલુડીનું ફળ (૨) આંખમાંથી છૂટાંછૂટાં પડતાં પીધેલ, (-લું) પીવું’નું ભુ.કૃ. (૨) વિ. દારૂના નશાવાળું; પીલું ન. (દ. પલુઅ=બચ્ચે) મરઘીનું બચ્યું પીન વિ. (સં.) જા; પુષ્ટ; માતું
પીલો . દિ. પીલુ) થડ કે મૂળમાંથી ફૂટેલો ફણગો પીનતા સ્ત્રી. (સં.) સ્થૂળતા; પુષ્ટતા
પીવીસી ન. (ઇ.) જેમાંથી પ્લાસ્ટિક બને છે તે રાસાયણિક પીનલ વિ. (ઇં.) ફોજદારી ગુનાને લગતું
પદાર્થ; “પોલિથિન ક્લોરાઈડ પીનલ કોડ ૫. ફોજદારી ગુનાની સજાને લાયક કાયદો પીવું સક્રિ. (સં. પિબતિ, પ્રા. પીઆઇ) પ્રવાહી પેટમાં પીપ ન. ગૂમડાનું પરુ
[પાત્ર; ‘બેરલ' લેવું; પાન કરવું (૨) પ્રવાહીને પોતામાં સમાવવું પીપ, (વડું) . (પો. પૌપા) લાકડાનું કે ધાતુનું નળાકાર કે શોષવું (૩) (ધૂમ્રપાન) કરવું (૪) ખમી ખાવું પીપર સ્ત્રી. પીપળ; પીપળાની જાતનું એક ઝાડ પીસ પું. (.) ટુકડો; કકડો પીપર સ્ત્રી. (સં. પિપ્પર, પ્રા. પિપરી) એક વસાણાની પીસ સ્ત્રી. (ઇ.) શાંતિ ચીજ-વનસ્પતિની શિંગ
પસવું સ.કિ. (સં. પિષ્યતિ, પ્રા. પીસઈ) દળવું (૨) પીપરીમૂળ ન. પીપરના છોડનાં મૂળ; ગંઠોડો - લસોટવું, ઘૂંટવું (૩) ચીપવું (ગંજીફાને) પીપલ પુ.બ.વ. (ઇ.) જનતા; લોકો
પીસવો !. મોટી સિસોટી, મોટી પિપૂડી; પાનો પીપળ(-ળો) ૫. (સં. પિપ્પલ, પ્રા. પિપ્પલ) પીપર; પીળાશ સ્ત્રી. પીળાપણું, પીળક પીપળાની જાતનું એક ઝાડ; અશ્વત્થ
પીળિયું ના લગ્નના પ્રસંગે કન્યાને પહેરવાનું હળદરથી પીપળી સ્ત્રી, નાનો પીપળો
રંગેલું પીળું વસ્ત્ર (૨) પીળી - કાંઈક કાળી ઈંટ (૩) પીપળીમૂળ ન. પીપરીમૂળ; ગંઠોડો
વિ. પીળા રંગનું, પીળું
પિીત પીપળો છું. પીપળ-પીપર (અશ્વત્થ)
પીળું વિ. (સં. પીતલ, પ્રા. પીઅલ) હળદરના રંગનું; પીપી ક્રિ.વિ. (પ્રા. પિપ્પ) એવો અવાજ (૨) સ્ત્રી, ફૂંકીને પીળુંપચ વિ. સાવ પીળું-ફીકું
વગાડવાની ભૂંગળી; (ગાજર કે પાંદડાંની) પિપૂડી પીળું પત્રકારત્વ ન. ઉત્તેજક સામગ્રી પીરસવાનું પત્રો, (૩) “પી' બોલાય તે; ફજેતી
સામયિકોનું વલણ ધરાવતું પત્રકારત્વ; “યલો પીપી સ્ત્રી. (બાળભાષા) પિપરમીટ જેવી ગોળી
જર્નાલિઝમ' પીમળ સ્ત્રી. (સં. પરિમલ) સુગંધ
પ(-પિં)ખણી સ્ત્રી, (-ણું)ન, પીંખવું તે; ચૂંથણું વિખવું પીમળવું અ.ક્રિ. સુગંધ ફેલાવી
પ(-પિં)ખવું સક્રિ. વિખેરી નાખવું (૨) ચૂંટી નાખવું; પીયૂષ ન. (સં.) અમૃત; સુધા
ઓલિયો પીં(-પિ)ખાવવું સક્રિ. “પીંખવું'નું પ્રેરક પીર પુ. (ફા.) મુસલમાનોમાં પવિત્ર ગણાતો પુરુષ; પીં-પિ)ખાવું અ.ક્રિ. પીંખવું'નું કર્મણિ પીરજાદો ૫. પીરનો છોકરો
પ(-પિં)ગળું વિ. (સં. પિંગલ) પીળચટું (૨) માંજરું પીરમર્દ છું. ઘરડો માણસ માટે ભાણામાં મૂકવું પ(-પિ)ગળું ન. પારણું પીરસવું સ.ક્રિ. (સં. પરિવેષતિ, પ્રા. પરિવિસઈ) જમવા પ(-પિં)છ ન. પીંછું પીરસાવું અ.ક્રિ. “પીરસવુંનું કર્મણિ
પ(-પિછાનું વિ. પીંછાંવાળું પીરાનપીર છું. પીરનો પીર; મોટો પીર
પીં(-પિં)છી સ્ત્રી. પછી પીરોજ ૫. (ફા.) પિરોજ – એક રત્ન
પ(-પિ)છું ન. પીછું

Page #540

પીં(-પિં)જણ
પી(-પિં)જણ સ્ત્રી. પીંજવાનું સાધન (૨) ન. પીંજવું તે (૩) (લા.) (વાતને) નકામું ચૂંથવું - લંબાવવું તે (૪) પગનું એક ઘરેણું પી(-પિ)જણિયું ન. પીંજણ ઘરેણું પી(-પિ)જણી સ્ત્રી. પીંજણ (૨) પીંજવું તે (૩) પૈડા પરનું
ઢાંકણ (રથનાં પૈડાં પર હોય છે તે) [માટે) પીં(-પિ)જરાગાડી સ્ત્રી. પીંજરાવાળી ગાડી (કૂતરાં વગેરે પી(-પિ)જરિયો પું. વહાણમાં પાંજરા જેવા ચોકઠામાં બેસી દરિયામાં નજર રાખતો ચોકિયાત પી(-પિં)જરું ન. પિંજર; પાંજરું પીં(-પિ)જવું સ.ક્રિ. (સં. પિજતિ, પ્રા. પિંજઇ) રૂના રેસા
છૂટા પાડવા (૨) પીંજણ કરવું-લંબાવવું [મજૂરી પીં(-પિ)જામણ ન. પીં(-પિ)જામણી સ્ત્રી. પીંજવાની પી(-પિ)જારણ સ્ત્રી. પીંજારાની વહુ (૨) પીંજવાનું કામ કરતી સ્ત્રી
૫૨૩
પી(-પિ)જારી સ્ત્રી. પીંજારણ [કામ કરનારો પીં(-પિ)જારો પું. (સં. પિંજાકર, પ્રા. પિંજાર) પીંજવાનું પી(પિ)જાવવું સ.ક્રિ. ‘પીંજવું’નું પ્રેરક પીં(-પિ)જાવું અ.ક્રિ. ‘પીંજવું’નું કર્મણિ [ભરવાડ પીં(-પિં)ડાર(-રો) પું. (સં. પિંડાર, દે. પિંડાર) આહીર; પી(-પિ)ડાળો પું. પિંડો; વીંટેલો કે વાળેલો ગોટો પી(-પિ)ઢારો પું. (સં. પિંડાર) લૂંટારુની એક પ્રસિદ્ધ જાતનો માણસ
પી(-પિં)ઢેરી વિ. પિંઢોરી; માટીની ભીંતોવાળું (ઘર) પુકાર પું. (પ્રા. પુક્કાર) પોકાર; બૂમ પુકારવું સ.ક્રિ. પોકારવું (૨) પોકારીને કહેવું; જાહેર કરવું પુકુર ન. (બંગાળી) નાનું તાળવ; (માછલાં ઉછેરવાની) તળાવડી [કાયદેસર ઉંમરલાયક પુખ્ત વિ. (ફા.) પાકું; પાકટ (૨) ઠરેલ; પ્રૌઢ (૩) પુગાડવું સ.ક્રિ. ‘પૂગવું'નું પ્રેરક; પહોંચાડવું પુગાવું અક્રિ. ‘ગવું’નું ભાવે [મૃદુ અવાજ પુચકારી સ્ત્રી. બાળકને શાંત કરવા હોઠ વચ્ચેથી કરેલો પુચ્છ ન. (સં.) પૂંછડી; પૂંછ [રહેલું; છેવટનું પુછડિયું વિ. (‘પૂંછડી’ ઉપરથી) પૂંછડીવાળું (૨) છેલ્લે પુછડિયો તારો પું. ધુમકેતુ પુ(-પૂ)છાપૂ(-પુ)છ સ્ત્રી. જુઓ ‘પૂછાપૂછ’ પુછાવવું સક્રિ. ‘પૂછવું’નું પ્રેરક પુછાવું અક્રિ. ‘પૂછવું’નું કર્મણિ
પુટ પું. (સં.) પડિયો (૨) પડિયા જેવો કોઈ પણ ઘાટ (૩) આચ્છાદન; ઢાંકણ (૪) ફૂલડી કે શકોરામાં ધાતુ કે ઔષધ મૂકી ઉપર ઢાંકણ કે બીજું શકોરું મૂકી કપડછાણ કરી કરેલો ઘાટ; સંપુટ (૫) તેને ભઠ્ઠીમાં મૂકી ઔષધને આપેલી આંચ (૬) પટ; પાસ પુટપાર્ક હું. પુટમાં મૂકી ભઠ્ઠીમાં ઔષધિ-ધાતુ પકવવી તે
[પુનરાગમન
પુઠેવાળ વિ. (‘પૂંઠ’ ઉપરથી) પાછલી વયમાં જન્મેલું; પૂછેવાળ
પુડિંગ પું. (ઈં.) એક મધુર વાનગી; ઘેંશ પુણ્ય વિ. (સં.) પવિત્ર (૨) પુણ્ય પ્રાપ્ત થાય એવું (૩)
ધર્મ (૪) ન. સત્કર્મ (૫) તેનું ફળ [કાર્ય; સત્કર્મ પુણ્યકર્મ, પુણ્યકૃત નં. (સં.) ધાર્મિક તેમજ પરોપકારનું પુણ્યકાલ(-ળ) પું. પવિત્ર કાર્યો કરવાનો સમય પુણ્યતિથિ સ્ત્રી. (મહાપુરુષના) મરણની તિથિ કે તેની
ઉજવણી (૨) માંગલિક તિથિ-દિવસ
પુણ્યતીર્થ ન. (સં.) જ્યાં જવાથી પુણ્ય થાય એવું પવિત્ર તીર્થ; પવિત્ર તીર્થસ્થળ [અપાતી ભેટ પુણ્યદાન ન. ધર્મદાન; ધર્મ અને પરોપકાર નિમિત્તે પુણ્યપુરુષ પું. (સં.) પુણ્યવાન, પુણ્યશ્લોક કે પુણ્યશાળી
પુરુષ (૨) ધર્માત્મા, પરોપકારી માણસ પુણ્યપ્રકોપ પું. (પાપ કે અન્યાય સામે) ધર્મબુદ્ધિને લીધે ઊપજેલો ક્રોધ
પુણ્યપ્રતાપ પું. (સં.) પુણ્યનું બળ; પુણ્યનો પ્રતાપ પુણ્યફલ(-ળ) ન. પુણ્યનું-સારું ફળ [પવિત્ર પુણ્યમય વિ. (સં.) પુષ્પવાળું; પુણ્ય ભરેલું; પાવન; પુણ્યશાલી (-ળી) વિ. પુણ્યવાન (૨)પૂર્વજન્મનાં સુકૃતવાળું પુણ્યશ્લોક વિ. (સં.) રૂડી કીર્તિવાળું (૨) જેનું નામ
દેવાથી પુણ્ય થાય તેવું (૩) પું. તેવો માણસ પુણ્યાઈ સ્ત્રી. પુનાઈ; પુણ્ય
પુણ્યાત્મા વિ. (૨) પું. (સં.) પવિત્ર મનનું (માણસ) પુણ્યાહ ન. (સં.) ‘દિવસ માંગલિક હો' એવું આશીર્વચન (૨) પવિત્ર દિવસ
પુણ્યાહવાચન ન. (સં.) પુણ્યકાર્યને આરંભે બ્રાહ્મણને મુખે ત્રણ વાર ‘પુણ્યાહ’ એમ કહેવરાવવું તે (૨) સ્વસ્તિવાચન
પુત્ર પું. (સં.) દીકરો; બેટો
પુત્રવતી વિ., સ્ત્રી. (સં.) પુત્રવાળી પુત્રવધૂ સ્ત્રી. (સં.) પુત્રની વહુ-પત્ની પુત્રિકા સ્ત્રી. દીકરી; બેટી
પુત્રી સ્ત્રી. દીકરી; બેટી
પુત્રિણી વિ., સ્ત્રી. પુત્રવતી; પુત્રવાળી પુત્રેષણા સ્ત્રી. (સં.) પુત્રપ્રાપ્તિની તીવ્ર કામના-વાસના પુદ્ગલ ન. (સં.) પરમાણું (૨) શરીર (બૌદ્ધ) (૩) આત્મા (જૈન) [દર પૂનમે જાત્રાએ જનારું પુનમિયું વિ. પૂનમને લગતું (૨) પૂનમથી શરૂ થતું (૩) પુનર્ ક્રિ.વિ. (સં.) ફરીથી (૨) સમાસમાં પૂર્વપદ તરીકે ‘ફરીનું’, ‘ફરી થતું’ એવા અર્થમાં (ઉદા. પુનર્લેખન) પુનરપિ સંયો. (સં.) ફરીને વળી પુનરાવલોકન નં. ફરી જોઈ જવું તે [આવવું તે પુનરાગમન ન. (સં.) ફરીથી આવવું તે; બીજી વાર

Page #541

પુનરાવર્તન
૫ ૨૪
[પુરાણ પુનરાવર્તન ન. (સં.) પાછા કે ફરી આવવું તે (૨) ફરી પ્રતિષ્ઠા
કૃિપા; દયા વાંચી-જોઈ જવું તે (૩) એકની એક વાત ફરી કરવી પુનાઈ સ્ત્રી. (સં. પુણ્ય + આઈ) પુણ્ય; પુણ્યાઈ (૨)
[‘રિકરન્ટ' પુનીત વિ. (સં.) પવિત્ર પુનરાવર્તી વિ. (સં.) પાછું ફરનારું ફરીફરી આવનારું; પુર ન. (સં.) શહેર; નગર પુનરાવૃત્ત વિ. (સં.) ફરીને પાછું આવેલું (૨) ગોખેલું; પુર વિ. (ફા.) પૂર; ભરેલું (સમાસમાં પૂર્વપદ તરીકે આવે
વાંરવાર યાદ કરેલું [આવૃત્તિ (પુસ્તકની) છે.) ઉદા. પુરખૂન (લોહીથી ભરાવદાર) પુનરાવૃત્તિ સ્ત્રી. (સં.) પુનરાવર્તન (૨) બીજી વારની પુરજો પુ. (ફા. પુષ્ઠ) ડક્કો પુનરીક્ષણ ન. (સં.) જોઈ જવું તે; “રિવિઝન” પુરજ પં. યંત્રનો છૂટો ભાગ [(૩) પૂરા વેગથી પુનરુક્ત વિ. (સં.) ફરી ફરી કહેલું
પુરજોર, (-શ, સ) વિ. (૨) ક્રિ.વિ. પૂરી શક્તિપૂર્વક પુનરુક્તિ સ્ત્રી. (સં.) એકની એક વાત કરીને કહેવી તે પુરપાટ ક્રિ.વિ. પૂરા વેગથી પુનરુચ્ચાર છું. (સં.) એકની એક વાત ફરીથી બોલવી તે પુરબહાર વિ. (૨) ક્રિ.વિ. પૂરી શોભા સહિત પુનર્જીવન ન. (સં.) ફરીથી જીવતું થવું તે (૨) પુરબિયા (સં. પૂર્વ ઉપરથી), પુરયો છું. ઉત્તર ભારતના જીર્ણોદ્ધાર; પુનરુદ્ધાર (૩) પુનરુત્થાન (૪) પુનર્જન્મ પૂર્વ ભાગનો વતની
સિંગ્રહ પુનરુત્થાન ન. (સં.) ફરીથી ઊભું થવું તે; પુનર્જાગૃતિ; પુરવઠો પુ. (જરૂરતો પૂરી પાડવા માટે જોઈતો) જથ્થો; રિનેસાં
તિ પુરવણી સ્ત્રી. (‘પૂરવું” ઉપરથી) પૂર્તિ; પરિશિષ્ટ (૨) પુનરુત્પત્તિ સ્ત્રી. ફરીથી ઉત્પન્ન થવું તે; ફરીથી પેદા થવું ઉત્તેજન; ઉશ્કેરણી પુનરુદય પું. (સં.) ફરીથી ઉદય કે ચડતી થવી તે પુરવધૂ સ્ત્રી. (સં.) પુરની વહુવારુ; નગરની યુવાન સ્ત્રી પુનરુદ્ધાર છું. જીર્ણોદ્ધાર (૨) મુક્તિ (૩) ફરીથી જન્મ પુરવાર વિ. (પો. પ્રોવાર) સાબિત; સિદ્ધ પુનર્ઘટનાસ્ત્રી. (સં.) ફરીથી બોધવું તે; ગોઠવવું તે; રચવું તે પુરવારી સ્ત્રી, સાબિતી પુનર્જન્મ કું. (સં.) ફરી જન્મવું તે; નવો જન્મ (૨) પુરવાસી વિ., પં. નગરવાસી; નાગરિક પુનરાવતાર
[‘રિનેસાં પુરવિયો છું. પુરબિયો; પુરભૈયો પુનર્જાગૃતિ સ્ત્રી. (સં.) ફરીથી જાગૃત થવું તે; પુનરુત્થાન; પુરવૈયા પં. (હિં.) પૂર્વની હવા થિી કરાતી તૈયારી પુનર્જીવન ન. (સં.) પુનર્જન્મ; નવું જીવન [જીવતું થયું તે પુરશ્ચરણન. (સં.) અમુક મંત્રનો સકામ જપ (૨) આગળપુનર્જીવિત વિ. (સં.) ફરીથી પ્રાણવાન કરવું તે; ફરીથી પુરસ્કરણ ન. (સં.) આગળ કરવું-પ્રધાન્ય આપવું તે પુનર્મુલ્યાંકન ન. (સં.) નવા માપદંડો દ્વારા નવેસરથી પુરસ્કર્તા પું(સં.) આગળ ધપાવનાર કે રજૂ કરનાર;
મૂલવણી કરવી તે આવેલી વ્યવસ્થા પ્રવર્તક, હિમાયતી પુનરરચના સ્ત્રી. (સં.) પુનર્ધટના (૨) ફરી કરવામાં પુરસ્કાર પું. (સં.) પુરસ્કરણ (૨) સંમાન; “એવોર્ડ (૩) પુનર્લેખન ન. (સં.) એનું એ ફરીથી લખવું તે; તે તેની ઇનામ (૪) લખાણનું મહેનતાણું-વળતર
જ નકલ કરવી તે [‘રિહેબિલિટેશન પુરસ્કારવું સક્રિ. સન્માનવું પુનર્વસવાટ છું. (સં.) ફરી વસાવવું તે; પુનર્નિવેશ; પુરસ્કૃત વિ. પુરસ્કાર પામેલું (૨) આગળ-મોખરે.... પુનર્વસન ન. (સં.) ફરીથી વસવું કે વસાવવું તે; પુરસ્વ ન. (સં.) અગ્રેસરપણું; અગ્રેસરતા | ‘રિહેબિલિટેશન’[કરનારું કેન્દ્ર; ‘રિહેબિલિટેશન સેન્ટર’ પુરંજન પં. શરીરમાં રહેતો જીવાત્મા પુનર્વસન કેન્દ્ર ન. વિસ્થાપિતોને ઠામે પાડવાની વ્યવસ્થા પુરંદર પું. (સં.) ઈન્દ્ર પુનર્વાસ . (સં.) ફરીથી વસાવવું તે; પુનર્વસન; પુરંદરી સ્ત્રી. (સં.) ઇન્દ્રાણી મુખ્ય દાસી પુનર્વસવાટ
પુરબ્રિ(-ધી) સ્ત્રી. (સં.) પતિપુત્રવાળી સુખી સ્ત્રી (૨) પુનર્વિચારણા સ્ત્રી. ફરી વિચારવું તે એિપ્રોપ્રિએશન પુર:સર વિ. (સં.) આગળ ચાલનાર (૨) ના. (સમાસને પુનર્વિનિયોગ છું. (સં.) ફરીને વિનિયોગ કરવો તે; ‘રિ- છેડે) સાથે-પૂર્વક. ઉદા. ન્યાયપુર:સર પૂિર્વપદ તરીકે) પુનર્વિલોકન ન. (સં.) ફરી જોઈ જવું તે; રિવ્યુ પુરા ક્રિ.વિ. પૂર્વે; પ્રાચીન સમયે; અગાઉ (સમાસમાં પુનર્વિવાહ !. (સં.) ફરીથી લગ્ન કરવું તે (૨) વિધવા- પુરાકથા સ્વિ. પ્રાચીન કાળની વાતે-કથા; પુરાકલ્પન વિવાહ
પુરાકલ્પન ન. (સં.) પૌરાણિક પરંપરા દ્વારા પ્રાપ્ત પુનઃ કિ.વિ. (સં.) ફરીથી
કલ્પનાત્મક તેમજ કથાત્મક રચના સંદર્ભ; ‘મિથ” પુનઃપુનઃ કિ.વિ. ફરીફરીને [‘રિવોલિડેશન” પુરાકાલીન વિ. (સં.) પુરાણો રચાયાના સમયનું પ્રાચીન પુનઃપ્રમાણન ન. (સં.) પ્રમાણિત કરવાની ક્રિયા; પુરાણ વિ. (સં.) પ્રાચીન; પુરાતન (૨) ન. પ્રાચીન પુનઃસ્થાપન ન., (-ના) સ્ત્રી. ફરી તે સ્થાપવું તે; પુનઃ- દેવકથા અને મનુષ્યકથા જેમાં આપેલી હોય એવું

Page #542

પુરાણકાર
પુસ્તક (વેદવ્યાસે લખેલાં કુલ અઢાર પુરાણો છે.) (૩) કંટાળાભરેલી લાંબી વાત પુરાણકાર પું. (સં.) પુરાણના બનાવનાર-રચિયતા પુરાણપુરુષ પું. (સં.) પરમાત્મા; પરમેશ્વર પુરાણપ્રિય વિ. (સં.) જૂનાને પસંદ કરનાર પુરાણવિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) પૌરાણિક સાહિત્યશાસ્ત્ર; ‘માઇથૉલૉજી'
પુરાણી પું. પુરાણ વાંચી સંભળાવનાર (૨) પુરાણ રચનાર પુરાણું વિ. (સં. પુરાણ) પ્રાચીન: જીર્ણ થયેલું; જૂનું પુરાણોક્ત વિ. (સં.) પુરાણોમાં કહેલું (૨) પુરાણમાં કહ્યા મુજબ કરવામાં આવતી વિધિ
੫੨੫
પુરાતત્ત્વ ન. (સં.) પુરાતન કાળની બાબત [પુરાવિદ પુરાતત્ત્વવિદ પું. (સં.) પુરાતત્ત્વ જાણનાર; વિદ્વાન; પુરાતત્ત્વવિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) પુરાતત્ત્વની વિદ્યા; ‘આર્કિયોલૉજી’ પુરાતન વિ. (સં.) પ્રાચીન; પુરાણું પુરારિ પું. (સં.) શિવ; ત્રિપુરારિ પુરાલય ન. (સં.) નગરનું મુખ્ય સભાગૃહ; ‘ટાઉનહૉલ' પુરાલિપિ સ્ત્રી. (સં.) જૂના ગ્રંથો, શિલાલેખો વગેરેમાં પ્રયોજાયેલી લિપિ
પુરાલિપિશાસ્ત્ર ન. (સં.) પ્રાચીન લખાણો, શિલાલેખો અને હસ્તપ્રતોને ઉકેલતું શાસ્ત્ર; ‘પેલિયોગ્રાફી’ પુરાલેખ પું. ઐતિહાસિક પુરાવા કે દસ્તાવેજો (૨) શિલાલેખ; ‘ઍપિગ્રાફ’
પુરાલેખન પું. (સં.) જૂનું કોતરેલું કે લખેલું લખાણ; પુરાલેખ સંગ્રહાલય ન. (સં.) અભિલેખાગાર; ‘આર્કાઇવ્ઝ' પુરાવવું સ.ક્રિ. ‘પૂરવું’નું પ્રેરક [ખંડેર પુરાવશેષ પું. (સં.) પુરાણા અવશેષો; પુરાવસ્તુ (૨) પુરાવાવસ્તુ સ્ત્રી. મુદ્દામાલ; ‘ઍક્ઝિબિટ’ [જાણનાર પુરાવિદ પું. (સં.) પુરાતત્ત્વનો શોધક કે તેનો ઇતિહાસ પુરાવું અક્રિ. ‘પૂરવું’નું કર્મણિ પુરાવૃત્ત ન. (સં.) પ્રાચીન કથા કે હકીકત
પુરાવો પું. (પો. પ્રોવાર) સાબિતી; પ્રમાણ (૨) દાખલો પુરાંત વિ. બાકી રહેલું; શેષ (૨) સ્ત્રી. બાકી સિલક; તારણ; ‘બૅલેન્સ’ [જગન્નાથપુરી પુરી સ્ત્રી. (સં.) મોટું શહેર; નગરી (૨) ઓરિસ્સાનું પુરીષ ન. (સં.) વિષ્ટા; નરક (૨) છાણ પુરુ પું. (સં.) યયાતિ અને શર્મિષ્ઠાનો પુત્ર પુરુષ પું. (સં.) નર; મરદ (૨) વર; પતિ (૩) આત્મા (૪) બોલનાર; સાંભળનાર કે તે સિવાયની વ્યક્તિએ ત્રણ પૈકી એક (વ્યા.)
પુરુષકાર પું. (સં.) પુરષાર્થ, ઉદ્યમ પુરુષત્વ ન. (સં.) મરદાઈ; પુરુષપણું; મરદાનગી પુરુષપ્રધાન વિ. પુરુષનું મહત્ત્વ હોય તેવા કુટુંબ કે સમાજની વ્યવસ્થા
[પુષ્કરણી
પુરુષપ્રયત્ન છું. માણસથી થઈ શકતી મહેનત; પુરુષાર્થ પુરુષવાચક વિ. પહેલો, બીજો અને ત્રીજો-પુરુષ બતાવનાર પુરુષસત્તાક વિ. પુરુષની સત્તાવાળું (કુટુંબ કે સમાજ) પુરુષાતનન. મરદાઈ; મરદાનગી; પુરુષપણું [ખપવુંતે પુરુષાન્તર ન. (સં.) એકને બદલે બીજો પુરુષ; તે રૂપે પુરુષાર્થ પું. (સં.) ઉદ્યોગ; મહેનત (૨) ધર્મ; અર્થ; કામ ને મોક્ષ એ દરેક
પુરુષાર્થવાદ પું. (સં.) પુરુષાર્થ પર શ્રદ્ધા રાખનારો (નસીબવાદથી ઊલટો વાદ)
પુરુષાર્થી વિ. ઉદ્યોગી; પ્રયત્નશીલ પુરુષોત્તમ પું. (સં.) વિષ્ણુભગવાન; પરમાત્મા પુરુષોત્તમમાસ પું. (સૌર અને ચાંદ્ર વર્ષોનો મેળ બેસાડવા દ૨ ૩૨ ચંદ્રમાસ ૧૫ દિવસ અને ૪ ઘડીએ ઉમેરાતો) અધિકમાસ
[‘ઍપિગ્રાફ’પુરોવચન નં. (સં.) આમુખ; પ્રા-કથન [અધ્વર્યુ પુરોહિત પું. (સં.) યજ્ઞયાગાદિ કર્મો કરાવનાર ગોરપુલ પું. (ફા.) સેતુ; ‘બ્રીજ'
પુલક ન. (સં.) રોમ; રુવાટું; રૂંવાડું પુલકાવું અક્રિ. પુલક્તિ-રોમાંચિત થવું પુલકિત વિ. (સં.) રોમાંચિત
પુલાવ પું. (સં. પુલાક) વિવિધ શાકભાજીમાંથી બનાવાતી ભાતની એક મસાલાદાર વાની
પુરુહૂત પું. (સં.) ઇન્દ્ર
[પુત્ર; ઐલરાજા પુરૂરવા પું. ચંદ્રપુત્ર બુધને ઇલા નામની સ્ત્રીથી થયેલો પુરોગ પું. (સં.) ઉપસર્ગની જેમ શબ્દની પૂર્વે લગાડાતો પૂર્વગ [પુરોગામી તે (માણસ વગેરે) પુરોગામી વિ. (સં.) પૂર્વે-આગળ થયેલું કે જતું (૨) પું. પુરોડાશ પું. (સં.) યજ્ઞને માટે બનાવેલો ચોખાના લોટનો રોટલો (૨) વિ (૩) હોમતાં બાકી રહેલો વિ
પ્રસાદ
પુલાવ-કુરમાં ન.બ.વ. ચોખાની બનાવેલી એક વાની પુલિન પું., ન. (સં.) નદીનો કાંઠો (૨) નદીના પ્રવાહની વચ્ચે તરી આવેલો રેતીનો બેટ પુલી સ્ત્રી. (ઈં.) ગરગડી; ગરેડી પુલોમા પું. (સં.) એક રાક્ષસ; ઇન્દ્રનો સસરો પુશ્ત સ્ત્રી. (ફા.) વંશ; પેઢી (૨) પીઢ; પૃષ્ઠ પુશ્તી(-સ્તી) સ્ત્રી. સહાય; મદદ
પુશ્તો સ્ત્રી. (ફા.) અફઘાનિસ્તાન અને પશ્ચિમ પાકિસ્તાનના પેશાવર વગેરે ભાગની ભાષા
પુશ્તો સ્ત્રી. સહાયક દીવાલ; ‘બ્રેસ્ટ-વૉલ’ પુષ્કર ન. (સં.) નીલ કમળ (૨) તે નામનું અજમેર પ્રાંત
માં આવેલું તીર્થ (૩) દુકાળ લાવનાર મેઘ-મેઘાધિપ પુષ્કરાવર્તક પું. (સં.) પ્રલય કે કલ્પને અંતે વરસતો મેધ પુષ્કરિણી સ્ત્રી. (સં.) તળાવડી (૨) કમળની વેલ

Page #543

પુષ્કળ
પુષ્કળ વિ. (સં. પુષ્કલ) ખૂબ; ઘણું; વધારે પુષ્ટ વિ. (સં.) પોષાયેલું (૨) જાડું પુષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) પોષણ (૨) સમર્થન (૩) ઉત્તેજન (૪) કૃપા; પ્રસાદ; અનુગ્રહ (૫) ચંદ્રની સોળ કળાઓમાંની એક
૫૨૬
પુષ્ટિકારક વિ. પૌષ્ટિક; પુષ્ટ કરે એવું પુષ્ટિદાયી(-યક) ન. પોષણ આપનારું; પૌષ્ટિક પુષ્ટિપત્ર ન. કાગળ ઉપર લખતાં નીચે મુકાતું જાડું પૂંઠું પુષ્ટિ(પંથ, ૦માર્ગ) પું. શ્રી વલ્લભાચાર્યે ચલાવેલો વૈષ્ણવ ભક્તિમાર્ગ
પુષ્ટીકરણ ન. (સં.) પુષ્ટ કરવું તે (૨) સમર્થન પુષ્પ ન. (સં.) ફૂલ; સુમન (૨) સ્ત્રીનો રજસ્રાવ પુષ્પક ન. (સં.) રાવણનું વિમાન (મૂળે તે કુબેર પાસેથી રાવણે લઈ લીધેલું.)
પુષ્પકલી(-લિકા) સ્ત્રી. ફૂલની કળી પુષ્પદલ(-ળ) ન. ફૂલની પાંખડી પુષ્પદંત પું. સુવિધિનાથ પુષ્પધન્વા પું. (સં.) કામદેવ
પુષ્પપરાગ પું. (સં.) ફૂલનું ૨જ-પુંકેસર અને સ્ત્રીકેશર પુષ્પપાત્ર ન. (સં.) ફૂલદાની
પુષ્પમાલા સ્ત્રી. (સં.) (ળા) સ્ત્રી. ફૂલનો હાર [રંગ પુષ્પરાગ પું. (સં.) પોખરાજ નામનો મણિ (૨) ફૂલોનો પુષ્પવાટિકા સ્ત્રી. (સં.) બગીચો; ફૂલવાડી પુષ્પવૃષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) ફૂલોનો વરસાદ પુષ્પશય્યા સ્ત્રી. (સં.) ફૂલોની પથારી પુષ્પાક્ષત પું.બ.વ. (સં.) પૂજામાંનાં ફૂલો અને ચોખા પુષ્પાયુધ પું. (સં.) પુષ્પધન્વા; મદન; કામદેવ પુષ્પાસન ન. (સં.) ફૂલની પાંદડી વગેરે જેમાંથી રહે છે
તે તેનો ભાગ (૨) ફૂલોનું આસન સિખત માર પુષ્પાંજલિ (સં.) (-ળિ) સ્ત્રી. ખોબો ભરીને ફૂલ (૨) પુષ્પિકા સ્ત્રી. (સં.) ગ્રંથાત્તે ગ્રંથકારની માંડી લહિયા સુધીની ગ્રંથરચનાને લગતી માહિતી આપતો અંશ (૨) પુરુષની જનનેન્દ્રિયની ટોચકી પુષ્પિત વિ. (સં.) ફૂલથી છવાયેલું; ફૂલ્યુંફાલ્યું પુષ્ય ન. (સં.) આઠમું નક્ષત્ર (૨) પું. પોષ માસ પુસ્તક ન. (સં.) ચોપડી; ગ્રંથ પુસ્તકપાણિ પું. (સં.) બ્રહ્મા પુસ્તકપ્રકાશન ન. (સં.) પુસ્તકનું પ્રકાશન-બહાર પાડવું પુસ્તકવિક્રેતા પું. (સં.) ચોપડીઓ વેચનાર; ‘બુકસેલર’ પુસ્તકશાલા(-ળા) સ્ત્રી. ગ્રંથાલય; પુસ્તકાલય પુસ્તકાકાર વિ. (સં.) પુસ્તકના રૂપવાળું પુસ્તકાલય ન. વાંચવા માટે રાખેલાં પુસ્તકોના સંગ્રહનું સ્થાન (જાહેર કે ખાનગી); ગ્રંથાલય પુસ્તકિયું વિ. પુસ્તકથી મળેલું (ગુરુ મારફતે કે અનુભવથી
ત
|પૂછપરછ, પૂછપાછ
નહિ) (૨) પુસ્તકમાં જ રાખેલું-જીવનમાં નહિ ઉતારેલું [‘બુકવર્મ’ પુસ્તકિયો કીડો પું. પુસ્તકોમાં જ ડૂબ્યો રહેનારો પુરુષ; પુસ્તકીય વિ. (સં.) પુસ્તક વિશેનું કે સંબંધી પુસ્તિકા સ્ત્રી. નાનું પુસ્તક; ચોપડી (૨) ચોપાનિયું પુસ્તી સ્ત્રી. (ફા. પુરતી) મજબૂતી માટે કરેલું ચણતર કે
પ્લાસ્ટર (ઘરના પાયા વગેરે આગળ)
પુસ્તો પું. (ફા. પુસ્તહ) પાણીનો ધક્કો ઝીલે તેવું બાંધકામ કે ચણતર; હાથણી; ડક્કો
પુંકેસર ન. (સં.) ફૂલ મધ્યેનો નરબીજવાળો રેસો પુંખણી સ્ત્રી. જુઓ ‘પૂંખણી’
પુંખણિયું ન. જુઓ ‘પૂંખણિયું’
પુંગવ પું. (સં.) સાંઢ; આખલો (૨) (સમાસમાં) શ્રેષ્ઠ અર્થ બતાવે
પુંજ પું. (સં.) ઢગલો; જથ્થો
પુંખ ન. જુઓ ‘પૂંખ’
પુંખવું ન. જુઓ ‘પૂંખવું’
પુંખવું સ.ક્રિ. જુઓ ‘પૂંખવું’ પુંખાવવું સક્રિ. જુઓ ‘પૂંખાવવું’ પુંછ ન. જુઓ ‘પૂંછ’ પુંછડિયું વિ. જુઓ ‘પૂંડિયું’ પુંછડી વિ. જુઓ ‘પૂંછડી’ પુંછડું ન. જુઓ ‘પૂંછડું’ પુંજ સ્ત્રી., ન. જુઓ ‘પૂંજ’ પુંઠ સ્ત્રી. જુઓ ‘પૂંઠ’ પુંઠળ વિ. જુઓ ‘પૂંઠળ’ પુંઠિયું ન. જુઓ ‘પૂંઢિયું' પૂંઠું ન. જુઓ ‘પૂંઠું’ પુંઠે ક્રિ.વિ. જુઓ ‘પૂંઠે’ પુંઠેવાળ વિ. જુઓ ‘પૂંઠેવાળ’ પુંડરીક ન. (સં.) ધોળું કમળ (૨) આઠ દિગ્ગજોમાંનો અગ્નિ ખૂણાનો એક
પુંડરીકાક્ષ પું. કમળ જેવી આંખોવાળા; વિષ્ણુ પુંડુ પું., ન. (સં.) ચંદન વગેરેનું તિલક પુંનાગ ન. (સં.) નાગકેસરનું ઝાડ પુલિંગ, પુંલ્લિંગ ન. (સં.) નરજાતિ [(૩) શેતૂર પૂગ પું. (સં.) સમૂહ; ઢગલો (૨) સોપારી કે તેનું ઝાડ પૂગવું અક્રિ. પહોંચવું
પૂગીફલ (સં.), (-ળ) ન. સોપારી પૂછ ન. (સં. પુચ્છ) પુચ્છ; પૂંછડું [ગાવું તે પૂછગાછ સ્ત્રી. (માહિતી ખાતર) પૂછવું-કરવું તે; પૂછવું પૂછડી સ્ત્રી. પૂંછડી
પૂછડું ન. પૂંછડું
પૂછપરછ, પૂછપાછ સ્ત્રી. પૂછગાછ

Page #544

પૂછવું ૫ ૨છે.
[પૂરું પૂછવું સ.કિ. (સં. પૃચ્છ, પ્રા. પુ) સવાલ કરવો; જવાબ રૂનો વણીને બનાવેલો લાંબો ગોળ આકાર
માગવો (૨) તપાસ કરવી (૩) સલાહ લેવી (૪) પૂત ૫. પુત્ર; દીકરો (સપૂત = સુપુત્ર) લેખામાં લેવું
કિરવી પૂત વિ. (સં.) પવિત્ર; શુદ્ધ કરેલું (દષ્ટિપૂત = દૃષ્ટિથી પૂછવુંગાછવું સ.કિ. પૂછવું કરવું; પૂછીને બરાબર તપાસ પવિત્ર કરેલું જેથી ગંદકીમાં ન પડાય). પૂછા સ્ત્રી. (સં. પૃચ્છા) પૂછપરછ (૨) ખબરઅંતર પૂતના સ્ત્રી, (સં.) કંસે બાળક શ્રીકૃષ્ણને મારવા મોકલેલી પૂછાપૂછ, (-છી) સ્ત્રી. (પૂછવું પરથી) વારંવાર કે અનેક રાક્ષસી, બકાસુરની બહેન જણને પૂછવું તે
પૂતળી સ્ત્રી, આંખની કીકી
ત્રિી વાટ પૂછવાળ વિ. જુઓ ‘પૂંઠવાળ'
પૂતળી સ્ત્રી. (સં. પુત્રલ) માટી ધાતુ વગેરેનો બનાવેલો પૂજક છું. (૨) વિ. (સં.) પૂજા કરનાર; પૂજનાર પૂતળું ન. (સં. પુત્રલ) ધાતુ, પથ્થર, માટી, લાકડું વગેરેની પૂજન ન. (સં.) પૂજા (૨) સમાન; સત્કાર
બનાવેલી આકૃતિ-મૂર્તિ, બાવલું [નીતિથિ; પૂર્ણિમા પૂજનિક વિ. (સં.) પૂજવાને પાત્ર; પૂજનીય પૂનમ સ્ત્રી. (સં. પૂર્ણિમા, પ્રા. પુનિમા) પૂર્ણ ચંદ્ર ઊગવાપૂજનીય વિ. (સં.) પૂજય; પૂજવા યોગ્ય
પૂમ સ્ત્રી. (ફા. પુખહ) રૂ પીંજતાં ઊડતી ઝીણી રજપૂજવું સક્રિ. (સં. પૂજયતિ, પ્રા. પુજઈ) પૂજા કરવી રુંવાટી (૨) કાપડ ઉપરની રુવાંટી
(ર) સેવવું; ભજવું (૩) માન-આદર આપવો પૂમડી સ્ત્રી. છોડને વળગી રહેલું રૂ (૨) નાનું પૂમડું પૂજા સ્ત્રી, (સં.) પૂજન; આરાધના; ઉપાસના (૨) પૂમડું ન. રૂનો બહુ નાનો પિંડ (૨) વચ્ચેથી થોડો ઊભો પૂજનની સાધનસામગ્રી (૩) માર
ભાગ વણીને બનાવેલી વાટ પૂજાપાઠ પુ. દેવીની પૂજા અને ધર્મગ્રંથનો પાઠ; પૂજાઅર્ચા પૂર વિ. (સં.) પૂરેપૂરું સંપૂર્ણ (૨) ન. નવા પાણીનું નદીપૂજાપાત્ર વિ. (સં.) પૂજાને યોગ્ય (૨) ન. પૂજામાં વપરાતું નાળામાં જોશબંધ આવવું તે (૩) પૂરણપોળી વગેરેનું વાસણ
પૂરણ [એવા અર્થમાં. ઉદા. ચોખાપુર; વીસપૂર પૂજાપો છું. (સં. પૂજો પસ્કર) પૂજાનો સામાન
પૂર વિ. નામને અંતે ‘જેટલું', -ના માપે, સુધી, પર્યત પૂજારણ, પૂજારિણી સ્ત્રી, પૂજા કરનારી સ્ત્રી
પૂરક વિ. (સં.) (ખૂટતું) પૂરું કરનાર (૨) પું. પૂજારી છું. પૂજા કરનાર પુરુષ
પ્રાણાયામમાં શ્વાસ અંદર ખેંચવાની ક્રિયા (૩) પૂરક પૂજાહ વિ. (સં.) પૂજય; પૂજવા લાયક; પૂજનીય
આંકડો કે રકમ (ગ.). પૂજાવવું સ.કિ. “પૂજવું'નું પ્રેરક
પૂરકતા સ્ત્રી. (સં.) ખૂટતું પૂરું કરવું તે પૂજાવું અ.ક્રિ. “પૂજવુંનું કર્મણિ (૨) સત્કાર પામવો પૂરણવિ. (સં.) પૂરનાર; પૂર્ણ કરનાર (૨)ન પૂરું ભરવું તે પૂજિત વિ. (સં.) પૂજાયેલું; અચેલું કે બનેવી પૂરણ વિ. સં. પૂર્ણ) પૂર્ણ (૨) સર્વવ્યાપી (૩) ન. પૂજય વિ. (સં.) પૂજવા યોગ્ય (૨) વડીલ (૩) જમાઈ પૂરવાની કે પૂરેલી વસ્તુ (ઉદા. પોળીનું પૂરણ; પૂજ્યારાધે, (ધ્ય) વિ. (સં. પૂજય + આરાધ્ય) પૂજય અને જમીનનું પૂરણ)
આરાધ્ય (પત્રની ભાષામાં વડીલને ઉદેશીને વપરાતું પૂરણપોળી સ્ત્રી. પૂરણ ભરીને બનાવેલી રોટલી; વેડમી જૂનું રૂ૫).
પૂરણી સ્ત્રી, પૂરવું તે (૨) પૂરવાની વસ્તુ (ઈંટ-રોડા પૂઠ સ્ત્રી. (સ. પૂઇ, પ્રા. પુઠ) જુઓ “પૂંઠ”
વગેરે) (૩) વધારાનું કથન; પૂર્તિ (૪) ઉશ્કેરણી પૂઠળકિ.વિ. જુઓ પૂઠળ [(૨) પાછોટિયું (૩) થાપો પૂરત સ્ત્રી, પહેરામણીમાં અધૂરું પૂરું કરવું તે (૨) પૂઠિયું ન. પૈડાનો શેર જે કકડાઓનો બને છે તેમાંનો દરેક પહેરામણીનો અધુરો અવેજ પૂરો કરવાની રકમ પૂઠું ન. કઠોળ ઉપરનું છોડું (૨) ચોપડીનું ઢાંકણ (૩) પૂરતું વિ. (‘પૂરવું” પરથી) જોઈએ તેટલું; પર્યાપ્ત
જાંઘનો થાપો (૪) મૂળનું બંધારણ કે તેની મજબૂતી પૂરપાટ ક્રિ.વિ. (સ. પૂર + પાટ) પૂરા-અત્યંત વેગથી; (શરીરનું)
પુરપાટ; ઝપટાબંધ ચિલાવેલી કવિતા પૂઠે ક્રિ.વિ. જુઓ પૂંઠે
પૂરવછાયો છું. પહેલાની કડીની છાયા લઈ આગળ પૂડો, (-ડલો) છું. (સં. અપૂપ, પ્રા. પૂઅ) લોટ કે દાળના પૂરવવું અ.ક્રિ. પુરવણી કરવી ખીરાની તળેલી પોળી (૨) મધપૂડો
પૂરવું સક્રિ. (સં. પૂરયતિ, પ્રા. પૂરઈ) ભરવું; ભરી કાઢવું પૂલવું અ.કિ. (સં. પૂનય) માઠારૂપ થવું; દુષ્ફળરૂપે પરિણ- (૨) ગોંધી રાખવું; અટકાયતમાં રાખવું (૩) પૂરું
મવું (૨) સક્રિ. પજવવું; ખરાબ કરવું; ખુવાર કરવું પાડવું (૪) ફૂંક મારવી (૫) કેદ કરવું [પોળી પૂણિયું ન. ઘાસ કે ચાર બાંધવાનું લૂગડું; ચારિયું પૂરી સ્ત્રી. (. પૂપિકા, પ્રા. પૂઅલિઆ) એકતળેલી વાની; પૂણિયું વિ. પોણિયું
પૂરુષ છું. (સં.) પુરુષ; નર
હિોશિયાર પૂણી સ્ત્રી, (સ. પૂન, પ્રા. પૂણીઆ) કાંતવા માટે પોજેલા પૂરું વિ. (સં. પૂર, પ્રા. પૂરઅ) પૂર્ણ; પૂરેપૂરું () કાબેલ;

Page #545

પૂરુંપાઇ પ૨૮
[પૂર્વાર્ધ પૂરું પાધરું વિ. સીધેસીધું (૨) સરળ (૩) બરાબર પૂર્વતપાસ સ્ત્રી, (સં.) છપાય કે જાહેર કરાય તે પહેલાંની પૂરેપૂરું વિ.સંપૂર્ણ પરિપૂર્ણ, ઈનટોટો' (૨) પૂરતું; પર્યાપ્ત જાંચ; ‘પ્રી-સેન્સર' પૂરદર્શન ન. (સં.) આગળનું દેખવું-જોવું તે
પૂર્વતૈયારી સ્ત્રી. આગળથી કરેલી કે કરવાની તૈયારી પૂર્ણ વિ. (સં.) ઊણું-ખંડિત-ઓછું કે અધૂરું નહિ એવું; પૂર્વદક્ષિણ વિ. (સં.) અગ્નિ ખૂણો પૂરું (૨) સમાપ્ત (૩) ન. મીઠું; શૂન્ય
પૂર્વદિશા સ્ત્રી, સૂર્યની ઊગવાની દિશા; ઉગમણી દિશા પૂર્ણકામ સ્ત્રી. (સં.) જેની કામના પૂરેપૂરી રીતે સિદ્ધ થઈ (૨) ઊગતા સૂર્ય જેવું ફળદાતા
ચૂકી હોય તેવું સંબોધન (૩) શ્રીકૃષ્ણ પૂર્વદષ્ટાંત ન. (સં.) આગળનું-અગાઉનું ઉદાહરણ પૂર્ણપુરુષોત્તમ પુ. શ્રીકૃષ્ણ (૨) વૈષ્ણવ મહારાજોનું પૂર્વધારણા સ્ત્રી. (સં.) અટકળ; અનુમાન (૨) પ્રાફિકલ્પના; પૂર્ણમાસી સ્ત્રી. (સં.) પૂનમ; પૂર્ણિમા
‘હાઇપોથીસિસ”
આિવવું તે પૂર્ણવિરામ ન. લખાણમાં વાક્ય પૂરું થયાનું સ્થાન પૂર્વનિપાત પં. સમાસમાં શબ્દનું અનિયમિત રીતે આગળ બતાવનાર (.) ચિન
પૂર્વપક્ષ પં. (સં.) ચર્ચા કે નિર્ણય માટે કોઈ શાસ્ત્રીય પૂર્ણ સ્ત્રી. (સં.) ચંદ્રની સોળ કળાઓમાંની એક વિષયની બાબતમાં રજૂ કરેલો પક્ષ કે પ્રશ્ન (૨) પૂર્ણાવતાર છું. (સં.) પ્રભુનો પૂર્ણ કળાએ અવતાર (૨) અદાલતમાં વાદીએ રજૂ કરેલી વાત (૩) હિંદુ માસનું કૃષ્ણાવતાર
અજવાળિયું પૂર્ણાહુતિ સ્ત્રી. (સં.) યજ્ઞની સમાપ્તિએ આપેલી આહુતિ પૂર્વપક્ષી પું. (સં.) પૂર્વપક્ષ રજૂ કરનાર
(૨) કોઈ પણ કાર્યની સમાપ્તિની ક્રિયા (૩) સમાપ્તિ પૂર્વપદ ન. (સં.) સમાસ કે વાક્યનું પ્રથમ અંગ (૨) પૂણક છું. (સં.) (અપૂર્ણાકથી ઊલટો) પૂરો અંક-આંકડો ગુણોત્તરનું પહેલું પદ પૂર્ણાગ ન. (સં.) આખું અંગ-શરીર (૨) વિ. અખંડ પૂર્વપરિચય પું. (સં.) અગાઉની-પહેલાંની જૂની ઓળખાણ અંગોવાળું
પૂર્વપીઠિકા, પૂર્વભૂમિકા સ્ત્રી. (સં.) ભૂમિકા; ઉપોદ્ધાત પૂર્ણિમા સ્ત્રી. (સં.) પૂનમ; પૂર્ણમાસી
પૂર્વપ્રત્યય પં. (સં.) ધાતુ કે અંગની પૂર્વે લગાડાતો પ્રત્યય; પૂપમાં સ્ત્રી. (સં.) ઉપમેય, ઉપમાન, સાધારણ ધર્મ પૂર્વગ; “પ્રીફિક્સ
દિર્શન અને ઉપમાવાચક શબ્દ એ બધાં આવ્યાં હોય એવી- પૂર્વમીમાંસા સ્ત્રી. જૈમિનિ મુનિએ રચેલું કર્મકાંડ પ્રધાન પૂર્ણ ઉપમા (કા.શા.)
પૂર્વરંગ પું. (સં.) નાટકની શરૂઆતમાં વિઘ્નોની શાંતિ માટે પૂર્તિ-ર્તિ) સ્ત્રી. (સં.) ઉમેરણ; વધારો; “સપ્લીમેન્ટ' નટોએ કરેલ સંગીત, સ્તુતિ વગેરે પૂર્તિપ્રશ્ન પું. (સં.) પૂછેલામાં પૂર્તિરૂપે કરાતો પૂરક પ્રશ્ન પૂર્વરાગ . (સં.) અગાઉની પ્રીત-પ્રીતિ પૂર્વ વિ. (સં.) પ્રાચીન (૨) આગળનું; આગલું (૩) પૂર્વવત્ ક્રિ.વિ. (સં.) પહેલાંની જેમ; આગળ હતું તેમ
ઉગમણું (૪) સ્ત્રી. સૂર્યની ઊગવાની દિશા પૂર્વશત્રુતા સ્ત્રી. (સં.) જૂનું-પૂર્વેનું વેર; અગાઉથી ચાલી -પૂર્વક વિ. સમાસને અંતે “સહિત’, ‘-થી' એવો અર્થ આવતી દુશ્મનાવટ બતાવે છે. ઉદા. શ્રદ્ધાપૂર્વક
પૂર્વશરત સ્ત્રી. કશું થતાં કે કરતાં પહેલાંની આવશ્યકતા પૂર્વકર્મ ન. (સં.) પૂર્વજન્મે કરેલું કર્મ
(૨) પહેલેથી હોવી જોઈતી શરત; “પ્રી રિક્વિઝીટ’ પૂર્વકાલ પું. (સં.) (-ળ) પં. પ્રાચીન કાળ
પૂર્વસૂરિ છું. (સં.) પૂર્વે-પહેલાં થઈ ગયેલ વિદ્વાન-આચાર્યપૂર્વકાલીન વિ. (સં.) પ્રાચીન કાળનું; અગાઉના સમયનું
ગ્રિજ્યુએટ પૂર્વગ વિ. (સં.) પુરોગ; આગળ જનાર (૨) શબ્દની પૂર્વસ્નાતક વિ. (સં.) સ્નાતક પૂર્વેની કક્ષા; “અંડર
આગળ આવનાર ઉપસર્ગ જેવો શબ્દ (ઉદા. કુ, પૂર્વા સ્ત્રી, (સં.) પૂર્વદિશા આિગલો અડધો ભાગ પુનરુ, બિન વગેરે)
પૂર્વાર્ધ ૫., ન. (સં.) પૂર્વ બાજુનો અર્ધ ભાગ (૨) પૂર્વગામી વિ. (સં.) પૂરોગામી; આગળ-પહેલાં જનાર પૂર્વાનુમાન ન. (સં.) આગાહી; વરતારો; પૂર્વધારણા; પૂર્વગ્રહ છું. પહેલેથી જ બંધાયેલો અભિપ્રાય-મત
‘હાઇપોથીસિસ
પિાછળ પૂર્વછાયો છું. આખ્યાન કાવ્યને અંતે આવતું વલણ; પૂર્વાપર વિ. (સં.) આગલુંપાછલું (૨) ક્રિ.વિ. આગળ| દોહરાની છેલ્લી કડી; ઊથલો
પૂર્વાફાલ્ગની સ્ત્રી, એ નામનું અગિયારમું નક્ષત્ર પૂર્વજ . (સં.) વડવો; પિતૃ; વડીલ જિન્મ પૂર્વાભાદ્રપદા સ્ત્રી. (સં.) એ નામનું પચીસમું નક્ષત્ર પૂર્વજન્મ . (સં.) આ જન્મ પહેલાનો જન્મ; આગલો પૂર્વાભાસ છું. (સં.) ભાવી ઘટનાઓનો આગળથી પૂર્વજિયું ન. પૂર્વજોની તૃપ્તિ ખાતર કારતક માસમાં કરાતી આભાસ થવો કે જ્ઞાન થવું તે; ‘પ્રીમોનિશન' ક્રિયા – શ્રદ્ધાંજલિ અને બ્રહ્મભોજન
પૂર્વાભિમુખ વિ. (સં.) પૂર્વ તરફ મોંવાળું પૂર્વજ્ઞાન ન. (સં.) પહેલેથી જાણવું કે જાણેલું ને પૂર્વાર્ધ ૫. ન. આગલો અડધો ભાગ

Page #546

પૂર્વાલાપ
પૂર્વાલાપ પું. (સં.) ઉપોદ્ઘાત; પ્રસ્તાવના; પૂર્વકથન પૂર્વાવસ્થા સ્ત્રી. (સં.) ઘડપણ પહેલાંનું જીવન (૨) આગલી હાલત કે પરિસ્થિતિ (૩) જુવાનીનો સમય પૂર્વાશ્રમ પું. (સં.) સંન્યાસ પહેલાંનું જીવન પૂર્વાષાઢા સ્ત્રી.(સં.) એ નામનું વીસમું નક્ષત્ર પૂર્વી સ્ત્રી. (સં.) એક રાગિણી [દિશા તરફ-માં પૂર્વે ક્રિ.વિ. પહેલાં; અગાઉ (૨) ભૂતકાળમાં (૩) પૂર્વ પૂર્વોક્ત વિ. (સં.) પહેલાં કહેવાયેલું-કહેલું [ખૂણાનું પૂર્વોત્તર વિ. (સં.) પૂર્વ અને ઉત્તર દિશા વચ્ચેનું; ઈશાન પૂર્વોપાર્જન ન. (સં.) પહેલાંની-પૂર્વેની કરેલી કમાણી પૂર્વોપાર્જિતવિ. (પૂર્વ+ઉપાર્જિત) પૂર્વે કે પૂર્વજન્મમાં કમાયેલું પૂષા પું. (સં.) સૂર્ય (૨) વૈદિક કાળથી ગણાતા દેવ (૩) ચંદ્રની સોળ કળાઓમાંની એક
પૂળિયું ન. નાનો પૂળો; મોટી ઝૂડી
પૂળી સ્ત્રી. ઘાસની ઝૂડી; તદ્દન નાનો પૂળો; ઝૂડી પૂળો પું. (સં. પૂલક, પ્રા. પૂલ) ઘાસ કે કડબનું મોટું પૂળિયું [બહાર પડતો ભાગ - પાંખ પૂં(-પું)ખ સ્ત્રી. (‘પાંખ' ઉપરથી) છાપરાનો બે બાજુ) પૂં(-પું)ખણી સ્ત્રી. વાવવા માટે ખેતરમાં બી છાંટવાં તે; વેરણ (૨) પૂંખવું તે કે તેમ કરવાનું સાધન પૂં(-પું, -પો)ખણિયું ન. પોંખવાનું ગીત કે તેની વેળા (૨)
પાંખણું
પૂં(-પું)ખલું ન. તીરનો પીંછાંવાળો છેડો પૂં(-પું)ખવું સ.ક્રિ. પોંખણાં વડે વરકન્યાને વધાવવાં (૨) વાવવા માટે વેરવું (બીજ વગેરે) પૂં(-પું)ખાવવું સ.ક્રિ. ‘પૂંખવું’નું પ્રરેક પૂં(-પું)ખાવું અ.ક્રિ. ‘પૂંખવું’નું કર્મણિ પૂં(-પું)છ ન. (સં. પુચ્છ) પૂંછડું પૂં(પું)છડિયું વિ. પૂંછડીવાળું (૨) છેવટે રહેલું પૂં(-પું)છડી સ્ત્રી. (સં. પુચ્છ) પૂછડી; પુચ્છ પૂં(-પું)છડું ન. (સં. પુચ્છ, પ્રા. પુંછ) પૂંછડું; પુચ્છ પૂં(-પું)જ સ્ત્રી., ન. મીડું; અનુસ્વાર પૂં(-પું)જણી સ્ત્રી. (પૂંજવું ઉપરથી) ભીંડી કે સૂતરની સાવરણી (૨) સાવરણી [ઉદા. છાણ પૂંજવું પૂં(-પું)જવું સ.ક્રિ. (સં. પુંજમ્, પ્રા. પુંજ) એકઠું કરવું. પૂં(-પું)જી સ્ત્રી. (સં. પુંજ, પ્રા. પુંજઅ) દોલત; મિલકત પૂં(-પું)જો પું. (સં. પુંજ, પ્રા. પુંજ) કચરો; વાસીદું પૂં(-પું)ઠ સ્ત્રી. (સં. પૃષ્ઠિ, પ્રા. પુદ્ઘિ) શરીરનો પાછલો
ભાગ
પૂં(-પું)ઠળ ક્રિ.વિ. પાછળ; પૂઠળ પૂં(-પું)ઠિયું ન. પેંડાનો ઘેર જે કકડાઓનો બને છે તેમાંનો દરેક (૨) પાછોટિયું (૩) થાપો પૂં(-પું)ઠું ન. (સં. પૃષ્ટક, પ્રા. પૃષ્ઠ) ચોપડીનું ઢાંકણ (૨) કઠોળ ઉપ૨નું છોડું (૩) થાપો (૪) મૂળનું બંધારણ
૨૯
કે તેની મજબૂતી (શરીરનું) પૂં(-પું)ઠે ક્રિ.વિ. પાછળ; પાછળના ભાગમાં પૂં(-પું)ઠેવાળ વિ.પુઠેવાળ; પાછલી વયમાં જન્મેલું પૃચ્છક વિ.,પું. (સં.) પૂછનાર (માણસ) [જિજ્ઞાસા પૃચ્છકબુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) પ્રશ્ન કરીને જાણવાની ઇચ્છા; પૃચ્છા સ્ત્રી. (સં.) પ્રશ્ન; તપાસ; પૂછપરછ પૃથક્ વિ. (સં.) અલગ; છૂટું; જુદું [‘ઍનાલિસિસ’ પૃથક્કરણન. (સં.) ઘટક તત્ત્વો જુદાં પાડવાં તે; વિશ્લેષણ; પૃથશિક્ષણ ન. અકેક વિદ્યાર્થીને છૂટોછૂટો ભણાવવો તે (સમૂહ શિક્ષણથી ઊલટું)
પૃથક્કાર પું. (સં.) પૃથક્ કરનાર; વિશ્લેષક, ‘ઍનેલિસ્ટ’ પૃથક્કારક વિ. (સં.) છૂટું પાડનારું
પૃથક્કુતિ સ્ત્રી. (સં.) પૃથક્કરણ; વિશ્લેષણ [કરવાની રીત પૃથક્રિયા સ્ત્રી. (સં.) પૃથક્કરણ; વિશ્લેષણ (૨) પૃથક્ પૃથક્તા સ્ત્રી, (-) ન. (સં.) ભિન્નતા; અલગ થવા હોવાપણું [મૂર્ખ માણસ પૃથઞ્જન પું. (સં.) ઈતર-સામાન્ય માણસ (૨) નીચ કે પૃથા સ્ત્રી. (સં.) કુંતી [એક (૩) જમીન પૃથિવી સ્ત્રી. (સં.) પૃથ્વી ગ્રહ (૨) પંચમહાભૂતોમાંનું પૃથુ વિ. (સં.) પહોળું; પૃથુલ (૨) પું. વેનરાજાનો પુત્ર પૃથુ, (લ) વિ. (સં.) પહોળું; વિસ્તીર્ણ
પૃથ્વી સ્ત્રી. (સં. પૃથુ + ઈ) પૃથિવી; મહી; ધરણી; ધરા પૃથ્વી પું. (સં.) એક છંદ
[પેઇન્ટર
પૃથ્વીકાય પું. (સં.) સ્થૂળ જીવોનો એક પ્રકાર પૃષ્ઠ ન. (સં.) પીઠ; વાંસો (૨) (ગ્રંથનું) પાન; -ની એક બાજુ (૩) સપાટી
પૃષ્ઠફળ ન. આકૃતિની સપાટીનું ક્ષેત્રફળ પૃષ્ઠભૂ, (૦મી) સ્ત્રી. (સં.) પાછળની ભૂમિકા; ‘બૅકગ્રાઉન્ડ’ પૃષ્ઠવંશ પું. (સં.) કરોડરજ્જુ [ન. તેવુંપ્રાણી; ‘વેર્ટબ્રેટ’ પૃષ્ઠવંશી વિ. (સં.) પૃષ્ઠ વંશવાળું; કરોડરજ્જુવાળું (૨) પૃષ્ઠાંક છું. (સં.) પૃષ્ઠનો આંક; પૃષ્ઠની સંખ્યા બતાવતો
આંકડો
પૃષ્ઠાંકન ન. (સં.) શેરો; સહી (૨) સમર્થન; મંજૂરી પે ક્રિ.વિ. (સં. પ્રતિ) સરખામણીમાં; મુકાબલે પે પું. (ઈં.) પગાર; વેતન [પરવાનગી પેઑર્ડર પું. (ઈં.) રકમ ચૂકતે આપવાનો હુકમ કે પેઇજ ન. (ઇં.) પૃષ્ઠ; પાનું
પેઇજપ્રૂફ ન. (ઈં.) પાનાં પાડી કરાતું પ્રૂફ પેઇડ વિ. (ઈં.) આપેલું; ચૂકવેલું
પેઇડ અપ પૉલિસી સ્ત્રી. (ઈં.) ભરપાઈ થયેલી પૉલિસી પેઇન ન. (ઈં.) દર્દ; પીડા
પેઇનકિલર વિ. (ઇ.) દર્દશામક; પીડાશામક પેઇન્ટ પું. (ઇં.) રંગ
પેઇન્ટર પું. (ઇ.) ચિત્ર બનાવનાર; ચિત્રકાર; ચિતારો

Page #547

પેઈન્ટિંગ + 3 =
( પેટૂંડું પેઇન્ટિંગ ન. (ઇ.) ચિત્રકામ (૨) ચિત્રકળા (૩) ચિત્ર; પેટન્ટ વિ. (ઇ.) ઇજારો ધરાવતું (૨) પં. માલિકીહક્ક રંગચિત્ર
(૩) માલિકી-હક્કનો સરકારી પરવાનો ડિઝાઇન પેક વિ. પ, હોશિયાર (૨) ખંધું
પેટને સ્ત્રી, (ઇ.) આકાર; આકૃતિ (૨) બીબું (૩) પેક વિ. (ઇ.) બરાબર ભરીને બંધ કરેલું
પેટ(-ટા)વવું અ.ક્રિ. સળગાવવું; બાળવું પંકર વિ. (ઇ.) પેક કરનાર
પેટ(રા)વું સક્રિ. સળગવું; બળવું પેકિંગ ન. (ઇ.) બરાબર ભરીને બંધ કરેલું તે (૨) બંધન પેટાકલમ સ્ત્રી. કલમની અંદરની કલમ; “સબક્લોઝ પેકેજ ન. (ઇ.) પેક કરેલો દાગીનો; “પાર્સલ' (૨) પેટાકાનૂન ૫. મુખ્ય કાનૂનને આધારે કે તેના પરથી થતો પ્રસ્તાવાવલી; વિભિન્ન પ્રસ્તાવ
કાયદો; “બાઈ લો પેકેજ-ટૂર સ્ત્રી. (ઈ.) નિયત રકમ આપીને બધી પેટાખાતું ન. પેટામાં આવેલું-ગૌણ ખાતું
આનુષંગિક બાબતોની સુવિધા સાથેની સફર પેટાખાનું ન. મુખ્ય ખાનાના પેટામાં આવેલું ખાનું પેકેજ પ્રોગ્રામ પં. (ઈ.) સંત કાર્યક્રમ (બીડો પેટાજાતિ સ્ત્રી. મોટી જાતિનો એક ભાગ પેકેટ ન. (ઇ.) પ્લાસ્ટિક, ચામડા કે કાગળની કોથળી (૨) પેટાજ્ઞાતિ સ્ત્રી. મુખ્ય જ્ઞાતિનો એક ભાગ [‘બાઇ-લો’ પખવું સક્રિ. (સં. પ્રેક્ષ, પ્રા. પેખ) જોવું; નિહાળવું પેટાનિયમ મું. મુખ્યના ભાગ તરીકે આવતો-ગૌણ નિયમ; પેગબંર છું. માણસજાત માટે ખુદાઈ સંદેશો લઈ આવનાર પેટાપંથ ૫. સંપ્રદાયનો ફાંટો
[પેદાશ પવિત્ર પુરુષ; પયગંબર
પેટાપેદાશ સ્ત્રી. મુખ્ય વસ્તુઓમાંથી પેદા થાય તે; ગૌણ પેગામ પં. પયગામ; સંદેશ (૨) ઈશ્વરી સંદેશો પેટાબાબત સ્ત્રી, પેટામાં જણાવેલ બાબત (૨) ગૌણ બાબત પેચ ૫. (ફા.) આંટો; વળ (૨) વળવાળી ખીલી; “ પેટાભાગિયો છું. મોટા ભાગમાંનો હિસ્સેદાર
(૩) પતંગની દોરીઓનો કટાવ (૪) ફાંદો; જાળ; પેટાભાડૂત પું. ભાડૂતનો ભાડૂત મુશ્કેલી
પેટા-મહાલ પું. પેટા તાલુકો પેગામચી, પેગામી પુ. સંદેશાવાહક; દૂત
પેટા-૨કમ સ્ત્રી. મુખ્યના પેટામાં આપેલી રકમ પેગોડા ન. (ઇં.) બૌદ્ધ મંદિર (૨) એક લુપ્ત સિક્કો પેટા . (દ. પેટાલ) પટારો પેચદાર વિ. આંટાવાળું; પેચવાળું (૨) (લા.) યુક્તિબાજ; પેટાવિભાગ કું. મુખ્ય ભાગનો વિભાગ . પ્રપંચી
પેટા સમિતિ સ્ત્રી, મોટી સમિતિએ નીમેલી નાની સમિતિ પંચવર્ક ન. કપડાના ટુકડા ચોડીને કરાતું ભરતકામવિર પેટાળ ન. (‘પેટ ઉપરથી) અંદરનો ભાગ કે પોલાણ પેચિયું વિ. પેચ ખોલવા તથા બેસાડવાનું સાધન; “સૂડાઈ- પેટફોડ વિ. કપાતું, કાપી (વ્યાજ) (૨) મોટી રકમમાં પેચીદું વિ. (ફા.) પેચવાળું (૨) જટિલ; આંટીઘૂંટીવાળું નાની રકમ સમાવીને ગણાતું વ્યાજ પેચી, (વેલું) વિ. યુક્તિબાજ; કાવાદાવાવાળું, પ્રપંચી પેટિકોટ પં. (ઈ.) ચણિયો
[કરનારું પેજ સ્ત્રી. (સં. પેયા, પ્રા. પેજ્જા) ચોખાની કાંજી (૨) પેટિયું વિ. (‘પેટ' ઉપરથી) પેટપૂર અન્ન બદલ નોકરી
પવાયત; પવાત; ખેતર વગેરેમાં પાણી પાવું તે પેટિયું ન. પેટનું ખર્ચ; રોજનું ખાવાનું (૨) પગાર પેટે પેજ ન. (ઈ.) (લખાણનું) પાનું. પૂઇ
આપેલું પેટપૂર અન્ન (૩) પગાર; રોજ (૪) ગુજરાન પેજપ્રૂફ ન. (ઇ.) ગોઠવાયેલાં બીબાંની ગલીઓમાં માપ પેટી સ્ત્રી. (સં. પેટ્ટ, પ્રા. પેટ્ટ) કાંઈ મૂકવા માટે કરાતી પ્રમાણે પાનાં પાડી એનાં કાઢેલાં પૂર
એક બનાવટ; મંજૂષા પેજર ન. (ઇ.) મર્યાદિત વિસ્તારમાં વાયરલેસ સંદેશા પેટી સ્ત્રી, વાજાપેટી; “હાર્મોનિયમ' (૨) ફટાકડાની ઝીલનારું યાંત્રિક સાધન
લૂમોનો બીડો (૩) દીવાસળીનું ખોખું પેટ ન. (સં. પેટ્ટ) જઠર (૨) જઠર વગેરે ભાગોની પેટીકોટ . (.) ફ્રોક વગેરેની અંદર પહેરવાનું વસ્ત્ર; શરીરની આખી બખોલ (૩) આજીવિકા(૪) ગર્ભાશય “સ્કર્ટ
[બનાવટ; “કોમોડ’ (૫) પોતાનું સંતાન; પોતાનો આખો વેલો-વંશ પેટીજાજરૂ ન. પેટી જેવી જાજરૂ માટેની સગવડની
(૬) અંતર; મન (૭) કોઈ વસ્તુનો અંદરનો ભાગ; પેટું પેટીપંક વિ. તદન નવું; નવું નક્કોર પેટગુજારો . ગુજરાન; ભરણપોષણ
પેટીસ સ્ત્રી. બટાટાની એક ફરસાણી વાનગી પેટપૂજા સ્ત્રી. ભોજન ખાવું તે
પેટું ન. (‘પેટ” ઉપરથી) કોઈ પણ ચીજનો વચ્ચેથી પોલો કે પેટપૂર, (-ણ, રતું) વિ. પેટ ભરાય એટલું
દુદની પેઠે ઊપસેલો ભાગ (૨) મોટી ચીજની અંદર પેટબળ્યું વિ. અંદરથી અકળાયેલું (૨) અદેખું
સમાતોભાગ-અંશ (૩)સમાસના પૂર્વપદતરીકે, “ગૌણ', પેટભરું વિ. પેટ ભરવાની જ કાળજીવાળું (૨) એકલપેટું અંદરસમાતું એવા અર્થમાં (૪) (તિરસ્કારમાં) પેટી (૩) સ્વાર્થી (૪) પેટિયું
પેટૂંડું વિ. (‘પેટ” ઉપરથી) સ્વાર્થી; એકલપેટું

Page #548

પેટી પ 3 ૧
પેન્સિલ પેટે ક્રિ.વિ. (‘પેટું ઉપરથી) બાબતમાં (૨) સાટે; પેડિન સ્ત્રી. એક પ્રકારનું ઘેન લાવે તેવું ઔષધ ગિરીબ બદલામાં (૩) ખાતે; હિસાબે
પંથેટિકવિ. (ઇ.) દયનીય; દયા ઉપજાવે તેવું (૩) કંગાળ; પેટ્રન પું. (ઈ.) મુરબ્બી; આશ્રયદાતા; સંરક્ષક (૨) મંડળ પેથોલોજિસ્ટ . (.) રોગના નિદાન માટે વિભિન્ન રીતે
કે સંસ્થામાં અમુક સારી મદદ આપનાર સભાસદ; વૈજ્ઞાનિક ચકાસણી કરનાર દાક્તર: રોગવિજ્ઞાની એક માનવાચક હોદો
પેથોલૉજી સ્ત્રી. (ઇ.) રોગવિજ્ઞાન પેટ્રોકેમિકલ્સ ન. (ઇ.) પેટ્રોલ-રસાયણ
પંથોલોજી લેબોરેટરી સ્ત્રી. રોગનિદાનની પ્રયોગશાળા પેટ્રોમેક્સ સ્ત્રી. (ઈ.) મેન્ટલ દ્વારા વીજળીના દીવા જેવો પેદળ ન. પાયદળ (૨) કિ.વિ. પગે ચાલીને (૩) વિ. - ઝળહળતો પ્રકાશ આપે એવી ઘાસલેટ કે તેલની બની પગે ચાલનારું; પગપાળું (ઉપજેલું; નીપજેલું પેટ્રોલ ન. (ઇ.) (મોટર વગેરેમાં વપરાતું) શુદ્ધ કરેલું પેદા વિ. (ફા.) ઉત્પન (૨) કમાયેલું; મેળવેલું (૩) પેટ્રોલિયમ
પેદાવાર સ્ત્રી. (ફા. પૈદાવર) ઊપજ: પાક (૨) ઉત્પાદન; પેટ્રોલપંપ પું. (.) પેટ્રોલ જ્યાં વેચાય છે તેવો પંપ પેટ્રોલસ્ટેશન ન. (ઈ.) પેટ્રોલ ખરીદવા કે ભરવાનું સ્થળ પેદાશ સ્ત્રી. (ફા. પદાઈશ) ઉત્પન; ઊપજ: નીપજ (૨) પેટ્રોલિયમ ન. (ઇ.) ખનિજતેલ કિરવી તે કમાણી; આવક
[પડવી તે પેટ્રોલિંગ ન. (ઇં.) રોન મારવી તે; પહેરો ભર, ચોકી પેધવું અક્રિ. (સં. પ્રગૃબ્ધ, પ્રા. પછ%) ટેવાવું; આદત પેઠ, (૦મ), પેઠે ના. (સં. પીઠિક્યા) રીતે; –ની માફક પેવું વિ. પેલું (૨) પેધી ગયેલું (૩) ન. વેધવું તે; ટેવ પેઠું ભૂ.કા. (સં. પ્રવિષ્ટ, પ્રા. પવિઠ) પ્રવેશ્ય, દાખલ થયું પેન સ્ત્રી. (ઇ.) પથ્થરપન (૨) અંદર શાહી ભરી રખાય પેઠેલ(-લું) વિ. દાખલ થયેલું પ્રવેશેલું
એવી એક જાતની કલમ; “ફાઉન્ટન પેન (૩) કલમ; પંડન. (ઇ.) કાચી બાંધણીની લખવાના કાગળની થોકડી “હોલ્ડર'
(૨) રબ્બર સ્ટેમ્પની શાહીવાળી કુશનની ડબ્બી (૩) પેન ન. (ઇ.) તાવડી; કડાઈ (૨) તવો લખવા માટેનું બોર્ડ કે પાટિયું
પેનલ સ્ત્રી. (ઇ.) વ્યક્તિઓની યાદી; નામાવલી પંડ ન. (ઇ.) સાઇકલનું પગથી ફેરવવાનું) પેંગડું (ર) પેનલ્ટી સ્ત્રી. (ઇં.) શિક્ષા; દંડ; સજા (૨) “પેનલ્ટીકિક'
પગથી ચલાવવાના યંત્રમાં પગનો પંજો મૂકવાનું મારીને કરેલો ગોલ મિારવાની કે મારેલી લાત સ્થળ; “પેડલ
પેનલ્ટી કિક સ્ત્રી. (ઇં.) તદ્દન નજીકથી ગોલ તરફ દડાને . (ઇ.) વાહનમાં પગનો પંજો મૂકવાનું સાધન પેનસિલ સ્ત્રી. (ઇં.) સીસાપેન, પેન્સિલ (૨) પ્રસાધનમાં પેડ(-ટુ) ન. ઘૂંટીની નીચેનો પેટનો ભાગ
વપરાતી તેના જેવી શલાકા પેડું ન. ટોળું (૨) ભવૈયાનું ટોળું
પેનિસિલીન ન. (ઇ.) ફૂગમાંથી તૈયાર કરવામાં આવતી પેડેસ્ટ્રિયન વિ. પાદચારી; પગપાળું (૨) રાહદારી વ્યક્તિ રોગના જંતુઓનો નાશ કરનારી એક દવા પઢવું ન. અવાળું; (દાંતનું) પેઠું
પેની સ્ત્રી. (ઇં.) શિલિંગના બારમા ભાગની અને પેઢવું સક્રિ. ફળવું
મિાંના આઠમા પાઉન્ડના ૨૪૦મા ભાગની કિંમતનો અંગ્રેજી ચલણી પેઢાલપુત્ર છું. (સં.) જૈનોના અનાગત ચોવીસ તીર્થકરો- સિક્કો: ‘પેન્સ'
લેિંઘો; પાટલુન પેઢી ક્રિ વિ. પેઢી દર પેઢી; પેઢી ઉતાર
પેન્ટ ન. (ઇં. પેન્ટલૂન) યુરોપિય પદ્ધતિનો બટનવાળો પેઢી સ્ત્રી. (સં. પીઠ, પ્રા. પીઢ) શરાફની દુકાન (૨) પેન્ટોગ્રાફ છું. (ઈ.) પ્રતિલેખન યંત્ર; ચિત્ર, આકૃતિ
વેપારીની કોઠી (૩) વંશપરંપરાનું પૂર્વજ-રૂપ પ્રત્યેક વગેરેની નાની મોટી નકલ કરવા માટેનું યંત્ર પગથિયું (૪) વંશપરંપરા
પૅન્ડૉલ પું. (ઇં.) મોટો સપાટ છતનો તંબુ, મંડપ પેઢીગત વિ. પેઢીઉતાર આવેલું
પંડ્યુલમ ન. (ઇ.) ઘડિયાળનું લોલક પેઢીઉતાર વિ. પેઢી દર પેઢી ચાલતું આવેલું (૨) પેયુલા પું. આસોપાલવનું સીધું ઊંચું થતું વૃક્ષ આનુવંશિક (૩) કિ.વિ. પેઢી દર પેઢી
પેન્શન ન. (ઈ.) નોકરી બદલ, તેમાંથી નિવૃત્ત થયે મળતો પેઢીપંચક ન. વંશનો નાશ કરનાર વ્યક્તિ
બેઠો પગાર; નિવૃત્તિવેતન [‘પેન્શનેબલ' પેઢીનામું ન. વંશવૃક્ષ; વંશપરંપરાનાં નામોનો આંબો પેન્શનપાત્ર વિ. પેન્શન યોગ્ય નિવૃત્તિવેતન યોગ્ય; પેઢુ ન. પેડુ; ધૂંટીની નીચેનો પેટનો ભાગ અિવાળું પેન્શનર (ઇ.) પેન્શન મેળવનાર; નિવૃત્તિવેતન મેળવનાર પેઢુન. (સં. પઠક; પ્રા. પીટ્ય) દાંતનાં મૂળ ઢાંકતો ભાગ; પેન્શનેબલ વિ. (ઇં.) પેન્શનપાત્ર; પેન્શન યોગ્ય પેણ સ્ત્રી, પથ્થરપેન
પેન્સ ૫. (ઇ.) અંગ્રેજી ચલણી સિક્કો-૨ની પણી સ્ત્રી, (સં. પચનિકા, પ્રા. પણિયા) તાવડી; કાઈ પેન્સિલ આી. (ઇ.) સીસાપેન: પેનસિલ (ર) પ્રસાધનમાં પણો ૫. મોટી પેણી; મોટી તાવડી
વપરાતી તેના જેવી શલાકા

Page #549

પેપર ૫3૨
|| પેશી પેપર ન. (ઇં.) વર્તમાનપત્ર; છાપું (૨) ૫., ન. કાગળ; પેરેલલ-બાલ પુ.બ.વ. કસરત માટેની બે સમાંતર
પરીક્ષાનું પ્રશ્નપત્ર (૩) પરિષદો વગેરેમાં વાંચવાનો દોડાવાળી યોજના; “પેરલલ બાર્સ'
લેખનિબંધ ચિલણ; છાપેલી નોટોનું ચલણ પેરેલિસિસ છું. (ઇ.) પક્ષાઘાત; લકવો પેપરકરન્સી સ્ત્રી. (ઇ.) કાગળ પર છાપેલી કિંમતવાળું પેરેશૂટ ન. (ઇ.) વિમાનમાંથી નીચે ઊતરવા વપરાતું પેપરવેઇટ ન. (ઇ.) દાબણિયું; મેજ વગેરે ઉપરના કાગળો છત્રી જેવું સાધન
ઊડી ન જાય એ માટેનો પથ્થર, કાચ વગેરેનો ડટ્ટો પેરેશૂટિયો ૫. પેરેશૂટથી ઊતરનાર વ્યક્તિ પેપલી સ્ત્રી, કોકડું વળેલી ચોખાની પાપડી કે રોટલી પેરેસોલ સ્ત્રી. (ઇં.) સ્ત્રીઓની છત્રી પેહોન ન. (ઇ.) શરીરમાંનું એક પોષણકારક તત્ત્વ પેરો છું. (.) પેરા; ફક; પરિચ્છેદ પેપ્સિન ન. (ઈ.) જઠરમાંનું એક પાચક દ્રવ્ય પેરોલ સ્ત્રી. (ઇં.) કેદીને શરતી મુદતી છુટ્ટી પેમેન્ટ ન. (ઈ.) પૈસા વગેરે આપવું તે; નાણાંની ચૂકવણી પેલ ન. (દ, પિઉલ) પીજેલા રૂની થેપલી; પેલવું પેમ્ફલેટ ન. (ઈ.) પત્રિકા, ચોપાનિયું (૨) પુસ્તિકા પેલવ વિ. (સં.) કોમળ; નાજુક (૨) દૂબળું; પાતળું પેય વિ. (સં.) પીવાયોગ્ય; પીવાનું (૨) ન. પી શકાય પેલિયોગ્રાફી સ્ત્રી. (ઈ.) પુરાલિપિશાસ્ત્ર
એવું ખાદ્ય (૩) પીણું (ચા, કૉફી વગેરે) પેલ(૦૬) ન. પીંજેલા રૂની પૂણી-થેપલી પર સ્ત્રી. (સં. પ્રકાર, પ્રા. પયાર - પયર) પ્રકાર; રીત પેલું વિ. (૨) સર્વ. (સં. પરિત્સ, પ્રા. પઇલ્લ) સામે (૨) ખબર (૩) તદબીર; યુક્તિ (૪) ક્રિ.વિ. પેરે; આંગળીથી બતાવેલું; ઓલ્ય (૩) આવતા પરમ
ભાગ દિવસ પછીનો કે ગયાની પૂર્વન (દિવસ) પર સ્ત્રી. (સં. પર્વન) પેરાઈ; સાંઠાની બે ગાંઠ વચ્ચેનો પેલેડિયમ સ્ત્રી. (ઇં.) એક મૂળ ધાતુ પેર ન. જામફળ; પેરુ
પેલેસ ૫. (ઇ.) મહેલ; મોટી આલીશાન ઇમારત પેરણી સ્ત્રી, પેરવું તે; વાવણી; વાવેતર
પેશ ક્રિ.વિ. (ફા.) આગળ; ઉપરી અધિકારી તરફ (૨) પૅરન્ટ ન.બ.વ. (ઇ.) માબાપ હિયારખી આગળ; ઠેઠ
ચિડાઈ; હલ્લો પેરપિટ સ્ત્રી, ધોરો: અગાશી. ધાબાની પાળી (૨) કોટ: પેશકદમી સ્ત્રી, સામે લેવા જવું તે (ર) આગેકચ (૩) પેરલલ વિ. (ઇં. પેરેલલ) સમાંતર
પેશકશ વિ., ૫. અગાઉથી ખંડણી-વેરો ઉઘરાવનાર પેરલલ બાર્સ પુ.બ.વ. (ઇ.) કસરત માટેની એક યોજના (માણસ).
[(૩) નજરાણું પેરવી સ્ત્રી, (ફા. પૈરવી) તજવીજ; ગોઠવણ; યુક્તિ (૨) પેશકશી સ્ત્રી. (ફા.) પેશકશની કામગીરી (૨) ખંડણી પ્રયત્ન (૩) દરજ્જો
પેશકાર ૫. કારભારી; શિરસ્તેદાર (૨) ખવાસ; હજૂરિયો પેરા, (-રો) પં. (.) ફકરો; કંડિકા; “પેરેગ્રાફ'
(૩) દલાલ
બિાનું; “એડવાન્સ પેરાથાઇરોઇડ ગ્રંથિ સ્ત્રી, શરીરમાં કેલ્શિયમની માત્રાનું પેશગી સ્ત્રી. (ફા.) કામ પેટે આગળથી આપેલું લવાજમ;
નિયંત્રણ કરનારી ગળાના થાઇરોઇડ ગ્રંથિની પેશદસ્તી સ્ત્રી, (ફા.) આગળ થઈને કરેલું અનુચિત કામ પાછળના ભાગમાં આવેલ એક અંતઃસ્ત્રાવી ગ્રંથિ; - જબરદસ્તી (૨) ચાલાકી પૈરાગલ ગ્રંથિ
[ભાગ પૅશન પું., સ્ત્રી. (ઇં.) રાગડા પેરાઈ, પેરી સ્ત્રી. (સં. પર્વ) સાંઠાની બે ગાંઠ વચ્ચેનો પેશન્ટ ન. (ઇ.) દર્દી; બીમાર વ્યક્તિ (૨) વિ. ધૈર્યવાન પેરાલિસિસ S. (ઇં.) પક્ષાઘાત; લકવો
પેશવા પુ. (ફા.) પેશ્વા; અગેવાન (૨) સતારાના મરાઠા પૅરાશૂટ સ્ત્રી. (ઇ.) હવાઈ-છત્રી
રાજાઓનું વંશપરંપરાગત પ્રધાનવટું ધરાવનાર બ્રાહ્મણ પેરિશેબલ વિ. (ઈ.) નાશ પામે તેવું (શાક વગેરે) (૩) મુખ્ય પ્રધાન-મહાઅમાત્ય પેરિસ ન. (ઇ.) ફ્રાંસની સુવિખ્યાત રાજધાની યિંત્ર પેશવાઈ વિ. પેશવાને લગતું (૨) સ્ત્રી, પેશવાઓની સત્તા પેરિસ્કોપ છું. (.) સબમરીન વગેરેમાંથી પાણીમાં જોવાનું કે અમલ (૩) પેશવાઓનો રાજ્યકાળ કે તેમનું પેરેગ્રાફ છું. (ઈ.) ફકરો; “પેરો' (૨) કંડિકા
સામાન્ય
જામો પેરુ ન. જામફળ; પર
પેશવાજ . (ફા.) બીબીઓનો એક ઘેરદાર કસબ ભરેલો પેરુ છું. દક્ષિણ અમેરિકાનો એક દેશ
પેશાબ છું. (ફા.) મૂતર; શિવાંબુ (૨) સંતાન પેરે ના. (સં. પ્રકાર, પ્રા. પયાર) પ્રકારે (૨) પેઠે પેશાબખાનું ન. મુતરડી
[વાનું વાસણ પેરેફિન ન. (ઈ.) એક જાતના પથ્થર, લાકડું વગેરેમાંથી પેશાબદાન ન. (-ની) સ્ત્રી, પેશાબિયું ન. પેશાબ ઝીલ
ગાળી કાઢવામાં આવતો મીણ જેવો પદાર્થ પેશી સ્ત્રી, (સં.) માંસનો લોચો; “ટિશ્ય' (૨) (ફણસ,
(મીણબત્તીમાં તેમ જ જુલાબ તરીકે વપરાય છે.) ખજૂર જેવો) ફળના ગરનો પિંડ : તિ પેરેલલ વિ. (ઇ.) સમાંતર; ‘પેરલલ'
પેશી સ્ત્રી, (ફા.) કેસની સુનાવણી; આગળ કેસ ચાલવો

Page #550

પેશો
પેશો પું. (ફા.) ધંધો; કસબ; ઉદ્યોગ પેશ્વા પું. જુઓ ‘પેશવા’ પેશ્વાઈ સ્ત્રી. જુઓ ‘પેશવાઈ’ પેસ-નીકળ સ્ત્રી. પેસવું કે નીકળવું તે (૨) કારભાર પેસવું અ.ક્રિ. (સં. પ્રવિશતિ, પ્રા. પઇસઇ) દાખલ થવું; પ્રવેશ કરવો (૨) ઘૂસવું
પેસાર,(-રો) પું. (સં. પ્રવિ, પ્રા પઇસર) દાખલ થવું તે; પ્રવેશ (૨) પરિચય; ગાઢ સંબંધ પૅસિફિક યું. જુઓ ‘પાસિફિક મહાસાગર’ પૅસેજ પું. (ઈં.) પસાર થવા માટેનો રસ્તો (૨) ભાગ પૅસેન્જર સ્ત્રી. (ઇં.) ઉતારુઓ લાવતી-લઈ જતી રેલગાડી
(૨) વાહનનો મુસાફર; યાત્રી; ઉતારુ પેસેન્જર-ટ્રેન સ્ત્રી. (ઇં.) ઉતારુ લાવતી--લઈ જતી રેલગાડી પેસ્ટ સ્ત્રી., ન. (ઈં.) દાંતનું નરમ દંતમંજન પેસ્ટ-કંટ્રોલ ન. (ઇ.) ઉપદ્રવી જીવાત-નિયંત્રણ પેસ્તર વિ. આગામી (૨) ક્રિ.વિ. તદ્દન અગાઉથી પે-સ્લિપ ન. (ઈં.) પગારની ચિઠ્ઠી (૨) બેંકના ખાતામાં રકમ ભરવાની ચબરકી-કાપલી
પેળ પું. (સં. પેલ) વૃષણ (૨) ઉપર (૩) પે પૈં ક્રિ.વિ. (સં. પ્રતિ, પ્રા. પઇ) સરખામણીમાં; મુકાબલે પેંગડું ન. ઘોડેસવાર જેમાં પગ રાખે તે કડું; રકાબ પેંગ્વિન ન. (ઇં.) દક્ષિણ ગોળાર્ધનું એક દરિયાઈ પક્ષી પેંઠ સ્ત્રી. હૂંડી ગેરવલ્લે પડવાથી બીજી વાર લખી આપવામાં આવે છે તે (૨) બજાર; પીઠ પેંડાર પું. ઢોર ચરાવનાર નાનાં ગોવાળ પેંડો પું. (સં. પિંડક, પ્રા. પેંડઅ) પિંડ; (માટીનો) લોંદો (૨) દૂધના માવાની બનાવેલી એક મીઠાઈ પેડ્યુલમ ન. (ઇં.) ઘડિયાળનું લોલક પેંતરો પું. કુસ્તી વગેરેની શરૂઆતમાં આગલા પગને જરા વાળીને અને પાછલા પગને ટટાર રાખી ઊભા રહેવું તે (૨) પ્રપંચ; દાવપેચ
૫ 3 3
પેંધવું અ.ક્રિ. પેધવું; આદત પડવી [આદત પેંધું વિ. (૨) ન. પેલું; પેધી પડેલું (૨) ન. પેધવું તે; પૈકી ના (સૌરાષ્ટ્રમાં પૈક = સમુદાય) “માંનું; -માંથી પૈઠણ સ્ત્રી. કરિયાવર; દહેજ (૨) કરાર; સાટું પૈડ સ્ત્રી. પરડ; ચોળાચોળ; પંચાત પૈડું ન. (સં. પ્રધિ, પ્રા. પહી) ચક્ર; ચાક પૈતું ન. પાતળો કકડો; કાતળી પૈતૃક વિ. (સં.) બાપીકું; વારસામાં મળેલું પૈતો પું. પાતળો કકડો; નોટું ચકતું પૈશાચ વિ. (સં.) રાક્ષસી; પીશાચને લગતું પૈશાચ પું. લગ્નના આઠ પ્રકારમાંનો એક પૈશાચિક વિ. (સં.) પૈશાચી; રાક્ષસી પૈશાચી વિ. રાક્ષસી (૨) સ્ત્રી. (સં.) પ્રાકૃત ભાષાનો એક
[પ્રકારે
| પોચટ(-ડ)
પૈશુન, (-ન્ય) ન. (સં.) પિશુનતા; નીચતા (૨) ક્રૂરતા પૈસા પું.બ.વ. ધન; દોલત; સંપત્તિ પૈસાખાઉ વિ. લાંચિયું; રુશવતખોર પૈસાદાર વિ. (‘પૈસો' ઉપરથી) ધનવાન; શ્રીમંત પૈસાપાત્ર વિ. પૈસાદાર; શ્રીમંત પૈસાભાર વિ. પૈસાના વજન જેટલું (૨) થોડુંક; લેશ પૈસો પું. (સં. પદાંશ, પ્રા. પયંસ) એક સિક્કો (૨) દોલત; રોકડ સમૃદ્ધિ
પૈસોટકો પું. ધન; પૂંજી; સંપત્તિ
પો સ્ત્રી., ન. પાસાના દાવમાં એકનો દાવ (૨) કોડીના
દાવમાં ૧૦, ૨૫ અને ૩૦ જેવા દાણા કે તે પડે ત્યારે લેવાનો એક વધુ દાણો (૩) ચોપટમાં પહેલું ખાનું [મળસકું
પો છું., સ્ત્રી. (સં. પ્રભાત, પ્રા. પહા) પરોઢિયું; પોહ; પૉઇઝન ન. (ઈં.) ઝેર; વિષ
પૉઇન્ટ ન. (ઇં.) બિંદુ; નિશાન; ટપકું (૨) વીજળીની
(દીવો, પંખો વગેરેની) ચાંપની જગા (૩) રેલવેના માર્ગનો સાંધો (૪) મુદ્દો (૫) ગુણવત્તાનો અંક-આંક પૉઇન્ટ ઑફ ઑર્ડર પું. (ઈં.) ચર્ચાસભાઓમાં મર્યાદાભંગનું કારણ લાગતાં ઉઠાવાતો વાંધો
પૉઇન્ટ બૉક્સ સ્ત્રી. (ઈં.) રેલવેના સાંધા ઉપરની પેટી પૉઇન્ટર ન. (ઈં.) અણીવાળી પાતળી દાંડી પૉએટિક્સ ન. (ઈં.) કાવ્યશાસ્ત્ર
પોક સ્ત્રી. (પ્રા. પોક્ક) બૂમ પાડીને રડવું તે (મરણ પાછળ) પોકરાણ ન. પોકાપોકનો અવાજ (૨) બૂમાબૂમ પોકરાવવું સ.ક્રિ. પોકારે એમ કરવું પોકળ વિ. (દ. પોક્ક) પોલું (૨) ખોટું [ફરિયાદ પોકાર પું. (સં. પુત્કાર, પ્રા. પુક્કાર, પોક્કાર) બૂમ (૨) પોકારવું સ.ક્રિ. મોટે ઘાંટે-બૂમ પાડીને બોલવું કે કોઈને બોલાવવું
પૉકેટ સ્ત્રી. (ઈં.) ખિસ્સું; ગજવું
પૉકેટબુક સ્ત્રી. (ઈં.) ખિસ્સામાં રહે તેવા ઘાટની ચોપડી; (૨) રોજનીશી; ‘ડાયરી' પૉકેટમની પું.બ.વ. ખિસ્સાખર્ચ પૉકેટમાર વિ. ખિસ્સાકાતરુ પોકેપોક ક્રિ.વિ. ખૂબ પોકો પાડીને રત્ન પોખરાજ પું. (સં. પુષ્કર, પ્રા. પોક્ખર) પીળા રંગનું એક પોખવું સ.ક્રિ. પોષવું [દંભ પોગળ ન. (સર. પોકળ) ભોપાળું; જૂઠાણું (૨) ખોટો પોચ સ્ત્રી. (દે. પોર્ચીડ) દાણા વગરનું ખોખું (ડાંગરનું) પોચકણ વિ. (‘પોચું’ ઉપરથી) પોચું; બીકણ; પચકણ પોચકાઈ સ્ત્રી. પોચકાપણું
પોચકું ન. છાણનો લોંદો (૨) વિ. બીકણ; ડરપોક પોચટ,(-ડ) વિ. પોચું (૨) બીકણ

Page #551

પોચરડી
૫ 3 ૪
|| પોપડો પોચરડું ન. બીજ ન થયું હોય અથવા અંદર મરી ગયું પોત ન. (સં.) (પશુપક્ષીનું) બચ્ચું (૨) નાનો મછવો હોય એવી શીંગ
બીકણ; પોચકણ પોત ન, (ફા. પોતહ) મહેસૂલનું ભરણું પોચું વિ. (દ. પોચ્ચ) નરમ; દબાયું દબાય એવું (૨) પોતડી સ્ત્રી, ધોતી; નાનું પંચિયું; પોતિયું પોઝિટિવ વિ. (ઇ.) હકારાત્મક (૨) ૫. વીજળીના પોતદાર ૫. (ફા. પોત+દાર) ખજાનચી પ્રવાહના ધનાત્મક પ્રકાર
પોતપોતામાં કિ.વિ. માંહોમોહ; દરેકમાં પોઝિશન સ્ત્રી. (ઈ.) સ્થિતિ (૨) દરજ્જોમોભોહોદો પોતપોતે સર્વ. પોતે પોતે; દરેક પૉટ છું. (ઇ) વાસણ; પાત્ર (ર) માટીનું કૂંડું પોતરો પં. (સં. પૌત્ર, પ્રા. પોત્ર, પૌત્ર, પુત્રનો પુત્ર પોટકી, (-લી) સ્ત્રી, નાની ગાંસડી: પોટકું પિોટલું પોતાપણું ન. (પતે+પણું) આત્મીય ભાવ (૨) વ્યક્તિત્વ પોટકું, (-લું) (સં. પોટ્ટ, પ્રા. પોટ્ટ) ન. ગાંસડીનું બચકો: (૩) અસ્મિતા; અહંભાવ પોટર પં. (ઇ.) કુંભાર
પોતાપું ન. પોતાપણું; અસ્મિતા; પોતાવટ (૨) વ્યક્તિત્વ પોટર પં. (. પૉર્ટર) રેલવે સ્ટેશન વગેરે સ્થાનનો મજૂર; પોતારો પં. ભીનું પોતું (૨) પોતું ફેરવવું તે પૉટરી સ્ત્રી, (ઇ.) કુંભારકામ
પોતાવટ સ્ત્રી, પોતાપણું; પોતાપું; અસ્મિતા; પોતીકાવટ પોટલિયું વિ. પોટલીના ઘાટનું-આકારનું
પોતિયાદાસ પું. પોતિયું પહેરનારો-ઢીલો માણસ પોટલો છું. મોટું પોટલું; ગાંસડો
પોતિયું ન. (સં. પત્ત, પ્રા. પોરિઆ) નાનું ધોતિયું; પંચિયું પોટાશ, (-સ) ૫. (ઇં.) એક રાસાયણિક દ્રવ્ય-ક્ષાર પોતીકું વિ. (પ્રા. પીત્ત ઉપરથી પોત થઈને તેને ઈકું પ્રત્યય પોટી-ટિ) સ્ત્રી, (ઇં. પોલ્ટીસ) ગડગૂમડ પકવવા માટે લગાડીને) પોતાનું; સ્વકીય (૨) બાળક; બચ્યું
ઘઉંના લોટ વગેરેની ગરમ લૂગદી સંભવનીય પોતું ન. (સં. પુસ્ત, પ્રા. પુત્ય, પોલ્યુ) પાણીમાં ભીંજવેલો પોટેન્શિયલ ન. (ઈ.) ક્ષમતા; સંભાવના (૨) વિ. લૂગડાનો કકડો; લૂછણું (૨) ચૂનામાં કે રંગમાં પોટેશિયમ સ્ત્રી. (ઇં.) એક ધાતુ
ભીંજવેલો કૂચડો પોટેશિયમ પરમેગ્નેનેટ ન. (ઇ.) પાણીની જંતુનાશક દવા પોતે સર્વ. જાતે; પડે પોહિલ પં. (સં.) જૈનોના અનાગત ચોવીસ તીર્થકરોમાંના પોથી સ્ત્રી, (સં. પોતિકા, પ્રા. પોઇઆ) પોઈની વેલ (૨) નવમા
પોઈના રંગમાં કે અળતામાં બોળી રાખેલું રૂનું પોલ પોટ્ટી સ્ત્રી. છોકરી
(દાંત ઉપર મૂકવા માટે) પુસ્તક કે એની પોટકી પોટ્ટો પુ. છોકરો
પોથી સ્ત્રી, (સં. પોસ્તક, પ્રા. પોથઅ) લાંબાં છૂટાં પાનાંનું પોઠ સ્ત્રી, (સં. પ્રોઇ, પ્રા. પોષ્ઠિય ઉપરથી) પ્રાણીની પીઠ પોથી પંડિત ૫. પુસ્તકિયા જ્ઞાનવાળો, વેદિયો માણસ
પરનખાય તેવી બેવડી ગૂણી (૨) વણજાર (૩) પોઠિયો પોથું ન. મોટી પોથી-પુસ્તક પોઠિયો છું. (સં. પ્રોઇ, પ્રા. પોઠિય) પોઠ ઉપાડનાર બળદ પોદળો છું. (દ. પોહ) છાણનો લોંદો વડો ધર્માધિકારી
(૨) મહાદેવનો નંદી (૩) (લા.) ભારવાહક માણસ પોપ ૫. (ઇ.) રોમમાં રહેતા રોમન કેથલિક સંપ્રદાયનો પોઠી પું. પોઠનો બળદ (૨) વણજારો
પોપચું ન. (પોપ = ગોળાકાર: ફૂલેલું ઉપર બાઝેલું - પોડું ન. (સં. પુટ, પ્રા. પુડગ) લીંપણના જાડા થરનો અંદરથી પોલું + ચ પ્રત્યય) આંખનું પાંપણવાળું પોપડો-કકડો (૨) મધપૂડો
ઢાંકણ (૨) ખસખસના દાણા બાય વગરનો દોડો પોઢણ ન. શયન; પોઢવું તે
પોપટ પુ. લીલા જેવા રંગનું એક પક્ષી; શુક; તોતો પોઢવું અ.ક્રિ. (સં. પ્રવધૂત, પ્રા. પવઈ) સૂવું; ઊંઘવું પોપટિયું વિ. પોપટના જેવા રંગનું (૨) પોપટના નાકના પણ ન. પ્રતિજ્ઞા; પણ
કિ ; પોણું આકારનું (૩) પોપટની પેઠે સમજ્યા વિના ગોખી પોણાં ન.બ.વ. (સં. પાદોન, પ્રા. પાણ) પોણાના મારેલું (૪) કેવળ મોઢાનું; બોલવા પૂરતું પોણિયું વિ. પોણા ભાગનું
પોપટી વિ. પોપટિયું (૨) સ્ત્રી, પોપટની માદા (૩) એક પોણિયો વિ., . બાયલો; રાંડવો
છોડ-વેલો આિકારની કોઈ પણ શિંગ પોણીસો વિ. સોમાં પા ઓછો
વિડ્યિો પોપટું ન. પોપટી નામની વેલનું ફળ-દાણો (૨) પોપટના પણું ન (સં. પાદોનક) “આખામાં પા ઓછું’ના આંકનો પોપટો ! (પોપ = ગોળાકાર; ફૂલેલું; ઉપર બાઝેલું પડ પોણોસો વિ. પંચોતેર (૨) પં. પંચોતેરનો આંકડો કે પણ અંદરથી પોલું) ચણાની શિંગ સંખ્યા; ‘૭૫”
પોપડી સ્ત્રી, (સં. પ્ર + ઉત્ + પત્, પ્રા. પપ્પડ = ઊંચા પોત ન. (પ્રા. પોત્ત-પોત ઉપરથી પોતું = પોતાપણું, પોતું થવું, કૂદવું) નાનો પોપડો -- પડ; કપોટી
+ નું પ્રત્યય = પોતાનું) પોતાનું ખરું સ્વરૂપ (૨) પોપડું ન. નાનો પોપડો; પોડું વઢનો વણાટ (૩) તાકાત
પોપડો !, ઊપસેલું, ઊખડેલું કે લાગેલું પડ

Page #552

પોપલાં
૫ 3 ૫
પોલીસ-કબજો પોપલાં.ન.બ.વ. (પોપલ ઉપરથી) અશક્તિનાં ફાફા (૨) પોરો પં. પોરસ; શૂર; શૂરાતન
[ભાગ ખોટાં લાડ
પોર્ચ ૫. (ઇ.) પ્રવેશ દ્વાર આગળનો છતવાળો ખુલ્લો પોપલિન ન. (ઈ.) એક જાતનું કાપડ
પોચુંગલ છું. (.) જુઓ ‘પોર્ટુગલ’ પોપલું વિ. પોચું, કાંઈ સહન કરી શકે નહિ તેવું (૨) પોર્ટ ન. (ઈ.) બંદર
લડાવેલું; લાડકું કરી નાખેલું (૩) નકામાં ફાંફાં મારતું પોર્ટફોલિયો મું. (ઇ.) કામકાજના છૂટા કાગળ રાખવાનું પોપ સંગીત ન. પાશ્ચાત્ય સંગીતનો એક પ્રકાર
પાકીટ કે તેની બનાવટ (૨) (લા.) રાજ્યના પ્રધાનનું પોપશાહી સ્ત્રી, જેમાં પોપનું ચલણ હોય એવો સમાજ પદ કે ખાતું એવો તે (૨) વિ. પોપને લગતું
પોર્ટર ૫. (ઇ.) રેલવે સ્ટેશનની મજૂર; ફૂલી પોપાંબાઈનું રાજ ન. (પોપ = ફૂલેલું; ઉપર બાઝેલું પડ પોર્ટુગલ છું. (ઇ.) યુરોપનો પશ્ચિમ તરફનો એક દેશ
પણ અંદરથી પોલું) ગેરવ્યવસ્થા અને અનાવડતને પોર્ટુગીઝ સ્ત્રી. (ઇ.) પોર્ટુગલ દેશની ભાષા (૨) પું. તે કારણે ચાલતું અંધર (૬) (લા.) અરી ૨ (૨) (લા.) અશક્ત
દેશનો વતની (૩) વે. તે દેશ કે તેના વતનીને લગતું પૉપિંગ ક્રિઝ સ્ત્રી, (ઈ.) વિકેટથી નિશ્ચિત અંતરે પીચ પર પોર્ટેબલ વિ. (ઇ.) હેરફેર કરી શકાય તેવું
દોરેલ રેખા (રનઆઉટ કે સ્ટણ્ડ આઉટ થવાથી પૉપ્ટેટ સ્ત્રી. (ઇ.) પૂરા કદનું વ્યક્તિચિત્ર
બચવા જેમાં પગ કે બેટ રાખી દેવા માટેની) પોર્સલેન સિ. (ઈ.) ચીનાઈ માટી [(૩) પોલવું પોપી ન. ખસખસનો દોડવો
[પચાપણું પોલ . (દ. પિઉલી) પીજેલું ૩ (૨) ન. પોચું ગોદડું પોપું વિ. (પપલું પરથી) કાંગું; પોચું (૨) ન. કાંગાપણું; પોલ સ્ત્રી, ન. (દ. પોલ) પોલાણ (૨) મિથ્યા દેખાવ; પોપૈયું ન. (પોપ = ફૂલેલું, ઉપર પડ બાઝેલું પણ અંદરથી જૂઠાણું (૩) અંધાધૂંધી, ગોટાળો પોલું) પપૈયું
પોલ પં. (.) ધ્રુવનો પ્રદેશ (ર) વાંસડો; ડાંડો પોપૈયો ૫. પોપયાનું ઝાડ; પપૈયો
પોલકું ન. સ્ત્રીઓ કે બાળકોનું એક જાતનું બદન; ‘બ્લાઉઝ પૉપ્યુલર વિ. (ઇ.) લોકપ્રિય
પોલવું ન. રૂની નાની થેપલી
ખુિશામત પોપ્યુલારિટી સ્ત્રી, (ઈ.) લોકપ્રિયતા
પોલસન ન. એ નામની કંપનીનું માખણ (૨) મસકો; પોપ્યુલેશન ન. (ઈ.) જનસંખ્યા; વસ્તી
પોલ પોલ ન. સાવ પોલ હોવું તે (૨) તદન ગેરવ્યવસ્થા પોબાર પુ.બ.વ. (પો+બાર) ત્રણ પાસાની રમતમાં છ પોલાણ ન. પોલાપણું (૨) પોલો ભાગ (જેમ કે, ઝાડનું)
છે અને એક એમ કુલ તેર દાણાનો દાવ (૨) ફતેહ પોલાદ ન. (ફા. પૌલાદ) ખરું લોઢું; ગજવેલ તેિવું પોમચો !. નાની ચૂંદડી; સ્ત્રીઓનું એક જાતની ચૂંદડી પોલાદી વિ. પોલાદનું (૨) મજબૂત (૩) કદી તૂટે નહીં પોમાં વિ. હરખઘેલું (૨) પોપલું
પોલાર ન. પોલ; કાણું; બાકું પોયણ, (ણી) સ્ત્રી. (સં. પદ્મિની, પ્રા. પઉમિણી, પોલિક્લિનિક ન. (ઇં.) વિવિધ રોગોનું સારવાર કેન્દ્ર પોમિણી) એક જાતના કમળની વેલ
પોલિટિકલ વિ. (ઇ.) રાજ્ય-પ્રકરણી પોયણું ન. એક જાતનું નાનું કમળ; રાત્રે ખીલતું કમળ પોલિટિક્સન. (ઇ.) રાજયનીતિ; રાજકારણ [કારણી પોયરું ન. છોકરું; બાળક
પોલિટિશિયન પં. (ઇં.) રાજદ્વારી માણસ મુસ્તદી: રાજપોયું. (પોવું ઉપરથી) વિભિન્નરમતોમાં જયાંદડો પહોંચા- પોલિથીન ન. (ઇ.) એક રાસાયણિક પદાર્થ
ડવાથી જીત ગણાયતે મુકરર કરેલી હદ કે લક્ષ; “ગોલ' પોલિયો છું. એક બાળરોગ-લકવો [વવાની રસી પોયું ન. સોગઠાં માટેનું ઘર
પોલિયો રસી સ્ત્રી, બાળલકવો ન થાય તે માટેની પીવડાપોર ન. પરં; ગામ પાસેની નાની વસાહત વિર્ષે પોલિશ ન., સ્ત્રી. (ઇં.) ચળકાટ; ઓપ; પાલીશ પોર ક્રિ.વિ. (સં. પત, પ્રા. પરિ) ગયે વર્ષે કે આવતે પોલિસી સ્ત્રી, (ઇ.) નીતિ; તંત્ર ચલાવવાની આચારપોરસ પું. (સં. પરુષ, પ્રા. પોરિસ) ખુશાલીનો ઉકરાંટો પદ્ધતિ (૨) વીમાનો કરારપત્ર
(૨) શૂરાતન; પાણી (૩) (લા.) ગૌરવ પૉલિસીહોલ્ડર વિ. (ઇ.) વીમો ઉતરાવનાર પોરસાવું અક્રિ. આનંદથી ઊભરાવું; હરખાવું પોલિંગ ન. (ઇં.) મતદાન
મિથક પોરિયું ન. (સં. પોત કે પુત્ર ઉપરથી) છોકરું પોલિંગ બૂથ ન. (ઇ.) મતદાન કરવાનું મથક; મતદાનપોરિયો ૫. છોકરો; પોયરો
પોલિંગ સ્ટેશનન, (ઇં.) પોલિંગ બૂથો આવેલાં છે તેવું સ્થળ પોરી ઝી. છોકરી; પોયરી
પોલીસ . (ઇ.) આંતરિક વ્યવસ્થા અને સલામતી માટે પોરૂકું વિ. પોરનું; ગઈ સાલનું
રખાતા મુલકી દળનો માણસ - સિપાઈ (૨) સ્ત્રી. પોરો પં. (પ્રા. પોર) પાણીમાં થતો એક બારીક જીવ પોલીસની ફોજ
[‘પોલીસ-કસ્ટડી પોરો પં. (સં. પ્રહર, પ્રા. પહર) અવસર; સમો પોલીસ-કબજો ૫. પોલીસના કબજામાં કેદીએ હોવું તે;

Page #553

પોલીસ-કમિશનરી
૫3 ૬
| પનઃપુન્ય પોલીસ-કમિશનર ૫. (ઇ.) પોલીસ-આયુક્ત પોસ . (સં. પૌષ, પ્રા. પોસ) પોષ મહિનો ડિવું પોલીસ-કસ્ટડી સ્ત્રી. (ઇં.) પોલીસના કબજામાં હોવું તે પોસ, (દોડો) ૫. (ફા. પોસ્ત + દોડો) ખસખસનું ખાલી પોલીસ-કોર્ટ સ્ત્રી. (ઇ.) નાના નાના ગુનાની ફોજદારી પોસવું સક્રિ, પોષવું
અદાલત પ્રિકારનો ગુનો; ‘કૅગ્નિઝેબલ ઓફેન્સ' પોસાણ ન. પોષવું તે () માગણી; ખપત પોલીસગુનો છું. જે માટે પોલીસે ધરપકડ કરવી ઘટે તેવા પોસાતું વિ. પોસાય તેવું (૨) પુર; મોટું જિગ્યા પોલીસચોકી સ્ત્રી. પોલીસની ચોકી; “ગેટ
પોસ્ટ સ્ત્રી, (ઇં) ડાક; ટપાલ (૨) હોદો (૩) સ્થાન; પોલીસથાણું ન. પોલીસચોકી કે પોલીસ કામ માટેનું મથક પોસ્ટ-ઑફિસ સ્ત્રી. (ઇ.) ટપાલ-કચેરી; કાર પોલીસપટેલ પુ. ગામની વ્યવસ્થાનો સત્તાધીશ; મુખી પોસ્ટકાર્ડ ન. (ઇં.) ટપાલનું પત્ત પોલીસ-પાર્ટી સ્ત્રી. (ઇ.) પોલીસોની ટુકડી
પોસ્ટક્લાર્ક પું. (ઇ.) ટપાલ કચેરીનો કારકુન પોલીસમેન છું. (ઇ.) રક્ષણ કરનાર સિપાઈ
પોસ્ટ-ગ્રેજ્યુએટ વિ. પું. (ઇં.) અનુસ્નાતક પોલીસ રિપોર્ટ મું. (.) આરોપીના ગુનાને લગતા પોસ્ટ-બૉક્સ ન. (ઇ.) ટપાલપેટી પોલીસતપાસનો અહેવાલ
પોસ્ટ-મા(-સ્ટ)સ્તર પું. ટપાલ-કચેરીનો વડો અમલદાર પોલું વિ. (સં. પોલ, દે. પોલ) વચ્ચે પોલાણવાળું-ખાલી પોસ્ટમેન પું. (ઇં.) ટપાલી કિરાતી ચીરફાડ વગેરે
(૨) મિથ્યા દેખાવનું; નિરર્થક ગિડીદડા જેવી) પોસ્ટમૉર્ટ(-2) ન. (ઈ.) મૃતદેહની તપાસ, તે માટે પોલો પં. (ઇ.) ઘોડા પર બેસી રમાતી એક મેદાની રમત પોસ્ટર ન. (ઇ.) જાહેર સચન કે : પોલોગ્રાઉન્ડ ન. (ઇં.) પોલોની રમતનું મેદાન
(દીવાલ પર ચોંટાડાય એવું) (૨) જાહેરનામું પોલોનિયમ ન. (ઈ.) જેમાંથી રેડિયમ મળે છે તે ખનિજ પોસ્ટલ વિ. (ઈ.) પોસ્ટને લગતું; ટપાલને લગતું પૉસ્ટ્રીફાર્મ ન. (ઇ.) મરઘાં ઉછેર કેન્દ્ર
પોસ્ટલ-ઑર્ડર ૫. (.) ટપાલ ખાતાની હુંડી પોલ્યુશન ન. (ઇં.) પ્રદૂષણ
પોસ્ટલ-વાન ન., સ્ત્રી, ટપાલ લઈ જનારું વાહન પોવવું, પોવું સક્રિ. (સં. પ્રોતયતિ, પ્રા. પ્રોઅવઈ) પરોવવું પોસ્ટેજ ન. (ઇ.) ટપાલખર્ચ ' (૨) ગબીમાં નાખવું
પોહ પુ. (સં. પ્રભાત, પ્રા. પહાઅ) પરોઢિયું, પો પોશ પું, સ્ત્રી. (સં. પ્રસૂતિ) ખોબો (૨) વિ.(એક કે બંને પોહ ઉદ્. ઢોરને પાણી પાવાને ઉચ્ચારાતો ઉદ્ગાર
હાથની) પોશ જેટલું. ઉદા. પોશ ચોખા ને મૂઠી દાળ પોળ સ્ત્રી. (સં. પ્રતોલી, પ્રા. પઓલી, પોલી) દરવાજો પૉશ-એરિયા પુ. (ઈ.) ભદ્રવિસ્તાર; વૈભવી વિભાગ (૨) દરવાજાવાળો મહોલ્લો (૩) શેરી પોશધ પુ. શ્રાવકે કરવાનું એક વ્રત; પૌષધ, પૈસા પોળિયો છું. (‘પોળ' ઉપરથી) દ્વારપાળ; દરવાન પોશધશાળાસ્ત્રી, પોષધ કરવાનુંઅલગ સ્થાન, પૌષધશાલા પોળી સ્ત્રી, (સં. પોલિકા, પોલી) પાતળી અને પોચી પોશાક પુ. (ફા.) પહેરવેશ; લેબાસ (૨) પહેરવાનાં વસ્ત્ર રોટલી (૨) પૂરણપોળી બૂિજીને કાઢેલા કણ પોશાકી સ્ત્રી, લૂગડાંલત્તાં કે તેનું ખરચ
પોંક પં. (સં. પૃથુક, પ્રા. પહું%) દૂધ ભરાયેલા કણસલાને પોશાલય ન. જઓ પોશધશાળા'
પોંકણું ન. (દ. પુંખણાગ) પોંખવામાં વપરાતાં-ધૂળ, પોન્દુિ વિ. આશરો-ઉત્તેજન આપનાર; મુરબ્બી; કદરદાન મુસળ, રવૈયો અને ત્રાક - એ ચારમાંનું દરેક (૨) પોષ છું. (સં.) વિક્રમ સંવતનો ત્રીજો મહિનો
પોંખવાની ક્રિયા પોષક વિ. (સં.) પોષણ કરનાર; પોષનાર પોક(-ખ)નું સક્રિ. પોંખણા વડે વરકન્યાને વધાવવાં પોષકતા સ્ત્રી, (સં.) પોષણપણું; પોષક હોવાપણું પોકિયું ન. લીલું કણસલું (જેનો પોંક પડાય છે.) પોષકવાયુ પં. પ્રાણવાયુ; “ઓક્સિજન'
પોંખ ૫. જુઓ ‘પોંક' પોષણ ન. (સં.) પોષવું તે (૨) ગુજરાન; નભાવ પોંખણિયું ન. જુઓ “પંખણિયું” પોષણક્ષમ સ્ત્રી. (સં.) પુષ્ટિકારક
રિક્ષક પોખણું ન. (સં. પ્રીતિ, પ્રા. પોંબઈ) જુઓ ‘પોંકણું પોષણિયું ન, પોષક વસ્તુ (ર) વિ. પષ્ટિકર (૩) પાલક: પોંગલ ૫. દક્ષિણ ભારતમાં પાક લણણીની ખુશાલીમાં પોષવું સ.કિ. (સં. પોષય) ખવરાવી-પિવરાવી જતન કરવું ઊજવાતો એક ઉત્સવ
(૨) ઉત્તેજન-મદદ આપવી થિવી; ખપવું પૌગંડ વિ. (સં.) બાળવયનું કે પાંચથી દસ વર્ષની ઉંમરનું પોષા(-સા)નું અ.ક્રિ. પાલવવું; પરવડવું (૨) માગણી (૨) ન. બાલ્યવસ્થા; પાંચથી દસ વર્ષ વચ્ચેની ઉંમર પોષિત વિ. (સં.) પોષાયેલું; પોષાતું
પગંડાવસ્થા સ્ત્રી, (સં.) બાલ્યાવસ્થા; બાળપણ પોષી(-સી) વિ. પોષ માસનું
પૌત્ર પું. (સં.) દીકરાનો દીકરો પોષ્ય વિ. (સં.) પોષવા યોગ્ય આનંદપ્રસંગની બક્ષિસ પૌત્રી સ્ત્રી, (સં.) દીકરાની દીકરી પોસ . (ફા. પોત) નોકરચાકરોને હોળી-દિવાળીની કે પોનઃપુન્ય ન. (સં.) પુનઃપુનઃ થવું તે; વારંવાર થવાપણું

Page #554

પૌર
V3o
[પ્રકૃતિમંડલ(-ળ) પર . (સં.) શહેરી; નાગરિક (૨) વિ. પુર-શહેરને પ્રકાશિત (પુસ્તક) (૪) ક્રિ.વિ. ખુલ્લી રીતે જાહેર લગતું
રીતે; સાક્ષાત્
ટિન પરજન પું. (સં.) નગરવાસી; નાગરિક
પ્રકટન ન. (સં.) આવિર્ભાવ (૨) ઉદય (૩) રહસ્યોઘાપૌરવી સ્ત્રી, (સં.) મધ્યગ્રામની એક મૂછના
પ્રકટિત વિ. (સં.) પ્રગટ થયેલું પીરસ્ય વિ. (સં.) પૂર્વનું; પૂર્વ દિશાને લગતું પ્રકર પું. (સં.) સમૂહ; જથ્થો પીરસ્યવિદ્યા સ્ત્રી, (સં.) પૂર્વના દેશોના લોકો અને તેમની પ્રકટીકરણ ન. (સં.) ગૂઢ રહેલું સ્પષ્ટ કરવું તે
સંસ્કૃતિ-સભ્યતા વિશેનો અભ્યાસ કરતું શાસ્ત્ર પ્રકરણ ન. (સં.) પ્રસંગ; વિષય (૨) ગ્રંથનો વિભાગ; ઇન્ડોલૉજી
અધ્યાય (૩) કોઈ બાબત ઉપરનો સંપૂર્ણ વ્યવહાર પૌરાણિક વિ. (સં.) પુરાણને લગતું (૨) ૫. પુરાણી - મામલો (૪) કવિકલ્પિત વસ્તુવાળું રૂપક-નાટક પૌરુષ વિ. (સં.) પુરુષનું (૨) ન. પુરુષત્વ (૩) પુરુષાતન પ્રકરી સ્ત્રી. (સં.) નાટકમાંની એક નાની ઉપકથા પૌરુષેય વિ. પુરુષનું; પુરુષને છાજતું (૨) પુરુષે રચેલું પ્રકર્ષવું. (સં.) અત્યંતતા (૨) શ્રેષ્ઠતા (૩) ચડતી; અભ્યદય પૌર્ણમાસી, પૌર્ણિમા સ્ત્રી. (સં.) પૂર્ણિમા; પૂનમ પ્રકલ્પ છું. (સં.) વ્યવસ્થા ગોઠવણ (૨) આયોજન (૩) પીર્વાપર્વ ન. (સં.) પૂર્વા પર હોવાપણું; ક્રમ
પરિયોજના; પ્રોજેક્ટ’ પૌર્વિક વિ. (સં.) પૂર્વેનું; પહેલાનું (૨) પૂર્વ દિશાને લગતું પ્રકંપ છું. (સં.) અત્યંત કંપ-ધ્રુજારો [ધ્વનિ પૌલસ્ય વિ. (સં.) પુલસ્ય ઋષિનું (૨) પું. રાવણ, કુબેર પ્રકંપી ધ્વનિ છું. (સં.) જીભનું ટેરવું પૂજવા સાથે ઉચ્ચારાતો કે વિભીષણ (૩) ચંદ્ર
પ્રકાર છું. (સં.) ભેદ; જાત (૨) રીત; તરેહ (૩) બનાવટ પૌષ છું. સં.) પોષ માસ
પ્રકારતર ન. (સં.) પ્રકારમાં ફેર કે તફાવત પૌષ્ટિક વિ. (સં.) પુષ્ટિ આપનાર; પોષણ આપનાર પ્રકાશ પં. (સં.) અજવાળું (૨) પ્રસિદ્ધિ (૩) પ્રાકટ્ય પૌંઆ, (-વા) પુ.બ.વ. (સં. પૃથફ, પ્રા. યહુઅ) શેકેલી પ્રકાશક વિ. (સં.) પ્રકાશ કરનારું (૨) પ્રસિદ્ધ કરનાર - ડાંગરને ખાંડીને કાઢેલા ચપટા દાણા
પ્રકાશત્વ ન. (સં.) પ્રકાશ આપવો કે હોવો તે પ્યાજ ન. પિયાજ; ડુંગળી, કાંદો
પ્રકાશન ન. (સં.) પ્રકાશિત કરવું તે (૨) લોકાર્પણ (૩) પ્યાજી વિ. ડુંગળીના રંગનું, હલકું ગુલાબી
પ્રસિદ્ધ કરેલો ગ્રંથ પ્યાદું ન. (ફા. પિયાદહ) શેતરંજમાં પેદળ સિપાઈનું પ્રકાશનમંદિર ન. પુસ્તકો પ્રસિદ્ધ કરનાર સંસ્થા મહોરું (૨) પેદળ સિપાઈ
પ્રકાશમાપક ન. (સં.) પ્રકાશ માપવાનું યંત્ર; “ફોટોમીટર' પ્યાર છું. (સં. પ્રિયકાર, અપ. પિઆર) પ્રેમ; પ્રીત પ્રકાશમાપન ન. (સં.) પ્રકાશ માપવો છે કે તેની વિદ્યા પ્યારી સ્ત્રી. (સં. પ્રિયતર, પ્રા. પિયાર ઉપરથી) વહાલી પ્રકાશમાન વિ. (સં.) પ્રકાશનું પ્રકાશ પાથરી રહેલું - સ્ત્રી; પ્રિયતમાં
વિહાલું પ્રકાશલેખન ન. (સં.) છબી પાડવાની કલા: ફોટોગ્રાફી પ્યારું વિ. (સં. પ્રિયતર, પ્રા. પિઅઅર-પિઆર-પિયાર) પ્રકાશવર્ષ ન. (સં.) એક સેકંડમાં હવામાં આશરે પ્યારો છું. વહાલો પુરુષ
ખિાલી; જામ ૧,૮૬,૬૦૦ માઈલની ગતિએ જતું પ્રકાશનું કિરણ, પ્યાલી સ્ત્રી. (ફા. પિયાલેહ) નાનું પવાલું (૨) દારૂની એક વર્ષમાં કાપે તે અંતર પ્યાલું છું. પવાલું
પ્રકાશવિજ્ઞાન, પ્રકાશશાસ્ત્ર ન. (સં.) પ્રકાશનું વિજ્ઞાન પ્યાલો છું. મોટું પવાલું
પ્રકાશવું અ.ક્રિ. ચળકવું (૨) સક્રિ. પ્રસિદ્ધ કરવું પ્યાલો પં. અધ્યાત્મરસના પાનનો નિર્દેશ કરાવતો એક પ્રકાશિત વિ. (સં.) પ્રકાશવાળું (૨) છપાવી પ્રસિદ્ધ કરેલું ભજન પ્રકાર
પ્રકાંડ પં. (સં.) ડાબે (ર) વિ. વિસ્તીર્ણ (૩) (લા.) પ્યાસ સ્ત્રી. (સં. પિપાસા, પ્રા. પિઆસ-પિવાસો) તરસ; પ્રખર (૪) ઉત્તમ (૫) વિ. સમર્થ પ્યાસી વિ., સ્ત્રી, (-સું) વિ. તરસ્યું; તૃપિત પ્રકીર્ણ વિ. (સં.) વેરાયેલું; છૂટું છવાયું (૨) પરચૂરણ યુનિટિવ વિ, (ઇ.) ગુના માટે શિક્ષારૂપ સજા તરીકેનું પ્રકૃતિ વિ. (સં.) પ્રસ્તુત; જેની વાત ચાલુ હોય તેવું (૨) યુરિટન વિ., પૃ. ખ્રિસ્તી પ્રોટેસ્ટન્ટ ધર્મની (ભારે અવિકૃત; મૂળ સ્થિતિનું; કુદરતી ચોખલિયા) શાખા કે પંથનું
પ્રકૃતિ સ્ત્રી. (સં.) કુદરત (૨) ધર્મ; પ્રધાન ગુણ (૩) ખૂન ૫. (ઇ.) પટાવાળો
[પવિત્ર તબિયત (૪) સ્વભાવ; મિજાજ (૫) અમાત્યવર્ગ પ્યૉર વિ. (ઇ.) શુદ્ધ; ચોખ્ખું; ભેળસેળ વિનાનું (૨) (૬) પ્રજા (૭) પુરુષથી ભિન્ન એવું જગતનું મૂળ પ્ર ઉપ. આગળ, મોખરે, ઘણું, બહાર, મોટું, ઊતરતી કે ઉપાદાન (૮) જેને રૂપાખ્યાનના પ્રત્યય લાગે છે તે ચડતી કક્ષાનું વગેરે અર્થ આપતો ઉપસર્ગ
(૯) માયા પ્રકટ વિ. (સં.) પ્રગટ; ખુલ્લું (૨) પ્રત્યક્ષ (૩) પ્રસિદ્ધ; પ્રકૃતિમંડલ(-ળ) ન. આખો પ્રજા સમુદાય; જનતા
Sા પ્રથમ

Page #555

પ્રકૃતિવાદ)
પ 3 ૮
[પ્રજાસ્મિતા પ્રકૃતિવાદ ૫. નિસર્ગવાદ; “નેચરાલિઝમ
પ્રચારકામ ન. (સં.) પ્રચાર કરવાનું કામ પ્રકૃતિવાદી વિ., ૫. પ્રકૃતિવાદ કે તેમાં માનનારું પ્રચારકામી વિ. (સં.) પ્રચાર કરવાની ક્ષમતાવાળું; પ્રકૃતિવિન્યાસ પું. (સં.) પ્રકૃતિના રૂપમાં ગોઠવવું તે પ્રચારલક્ષી; “પ્રોપેગેન્ડિસ્ટ' પ્રકૃતિસિદ્ધ વિ. (સં.) પ્રકૃતિ પ્રમાણેનું; સ્વભાવસિદ્ધ પ્રચારકાર્ય ન. (સં.) પ્રચાર કરવાનું કામ પ્રકૃષ્ટ વિ. (સં.) ઉત્કૃષ્ટ; ઉત્તમ (૨) પ્રબળ; અતિશય પ્રચાલક પું. (સં.) ચલાવનાર; સંચાલક (૨) આરંભક પ્રકોપ . (સં.) ગુસ્સો; ક્ષોભ (૨) પ્રબળતા પ્રચુર વિ. (સં.) ખૂબ; પુષ્કળ (૨) મોટા વિસ્તારવાળું પ્રકોપિત વિ. (સં.) ગુસ્સાવાળું; ગુસ્સે કરાયેલું પ્રચ્છદ ન. વંદન; ઢાંકણ; “રેપર' પ્રકોઇ પું. (સં.) અગ્રભુજા (૨) ચોક (૩) મહેલના પ્રચ્છન્ન વિ. (સં.) ઢાંકેલું (૨) અછતું; ગુપ્ત દરવાજા પાસેનો ઓરડો
[ક્રિયા પ્રચ્છેદન ન. (સં.) શ્વાસ કાઢવો તે (૨) વમન; ઊલટી પ્રક્રિયા સ્ત્રી. (સં.) કાર્યપ્રણાલી; પદ્ધતિ (૨) અનુદાન; પ્રચ્છાદન ન. (સં.) આવરણ (૨) ઢાંકણ પ્રક્ષાલન ન. (સં.) ધોવું તે; ધોલાઈ
પ્રચ્છાદિત વિ. (સં.) ઢાંકેલું; છુપાવેલું પ્રક્ષાલિત વિ. (સં.) પખાળેલું; ધોયેલું
પ્રજનક સ્ત્રી, જન્મ આપનાર (માતા) (૨) ઉત્પાદક પ્રક્ષિપ્ત વિ. (સં.) નાખેલું; ફેંકેલું (૨) પાછળથી ઉમેરાયેલું પ્રજનન નં. (સં.) જન્મ આપવો-પ્રસવ થવો તે (૨) પ્રક્ષેપ છું. (૦ણ) ન. (સં.) દૂર નાંખવું-ફેંકવું તે (૨) ગર્ભાધાન કરવું તે વિદ્યા; “યુજેનિક્સ પાછળથી ઉમેરવું કે ઉમેરેલું તે
પ્રજનનશાસ્ત્ર ન. ગર્ભાધાન, પ્રસવ ઇત્યાદિને લગતી પ્રક્ષેપક પં. (સં.) પ્રક્ષેપણ કરનાર (૨) દૂર સુધી ફેંકનાર પ્રજલ્પ, (વન) પં. ન. (સં.) વાગુનાદ; ખડબડાટ પ્રક્ષેપાસ્ત્ર ન. (સં.) મંત્ર કે યંત્ર દ્વારા ઘણે દૂર સુધી ફેંકી પ્રજવાળવું સક્રિ. સળગાવવું (૨) દીપાવવું
શકાય એવું (૨) અતિવિનાશક હથિયાર, ‘મિસાઇલ” પ્રજળવું અ.ક્રિ. સળગવું; બળવું પ્રખર વિ. (સં.) અત્યંત આકરું લાગે તેવું; પ્રચંડ; ઉગ્ર; પ્રજા સ્ત્રી, (સં.) જનતા; લોકસમૂહ (૨) એક સંસ્કૃતિ ને તીક્ષ્ણ
ઐક્યમાવવાળા લોકસમૂહ; એક રાષ્ટ્રની જનતા (૩) પ્રખ્યાત વિ. (સં.) પ્રસિદ્ધ; જાણીતું વખણાયેલું; પંકાયેલું માનવવંશશાસ્ત્રની રીતે એકસરખો લોકસમૂહ (૪) પ્રખ્યાતિ સ્ત્રી. (સં.) પ્રસિદ્ધિ; નામના
રયત (૫) સંતતિ પ્રગટ વિ. (૨) ક્રિ.વિ. પ્રકટ; જાહેર (૨) પ્રકાશિત પ્રજાકીય વિ. (સં.) પ્રજાનું; –ને લગતું પ્રગટવું અ.ક્રિ. પ્રગટ થવું; જન્મવું (૨) સળગવું (૩) પ્રજાપતિ મું. (સં.) સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિના અધિષ્ઠાતા દેવ; સ.કિ, સળગાવવું
બ્રહ્મા (૨) રાજા (૩) કુંભાર (૪) સૂર્યમાળાનો એક પ્રગટાવવું સક્રિ. ‘પ્રગટવું'નું પ્રેરક
દૂરનો ગ્રહ; ‘યુરેનસ' પ્રગતિ સ્ત્રી. આગળ વધવું તે; ઉન્નતિ (૨) વિકાસ પ્રજાક્ષોભ પં. (સં.) પ્રજાનો ખળભળાટ પ્રગતિકર વિ. પ્રગતિ કરનાર; પ્રાગતિક (૨) વિકાસશીલ પ્રજાગર ૫. ઉજાગરો (૨) ઊંઘ ન આવવી તે પ્રગતિપત્રક ન. અભ્યાસમાં પ્રગતિ કેટલી કરી તે બતાવતું પ્રજાતંત્ર ન. (સં.) પ્રજાસત્તાક રાજયમંત્ર; ‘રિપબ્લિક પત્રક
પ્રજાનુગ્રહ છું. પ્રજા ઉપર અનુગ્રહ-તેનું ભલું કરવું તે પ્રગતિમાન વિ. (સં.) પ્રગતિ કરનાર; પ્રગતિવાળું પ્રજાપરાયણ વિ. પ્રજામાં પરાયણ-તેની સેવામાં ભાવવાનું પ્રગતિવાદ પં. વિકાસવાદ
પ્રજાપાલક પું. (સં.) રાજા; પ્રજાનાથ પ્રગતિવાદી વિ.. પં. પ્રગતિવાદમાં માનનાર
પ્રજાપાલન ન. (સં.) પ્રજાનું પાલન-રક્ષણ પ્રગતિશીલ વિ. પ્રગતિ કરતું; પ્રગતિ કર્યે જનાર પ્રજાપ્રિય વિ. (સં.) લોકપ્રિય પ્રગભ વિ. (સં.) પ્રૌઢ; ગંભીર (૨) ઉંમરે પહોંચેલું; પ્રજાભાવ ૫. સં.) રાષ્ટ્રિયતા
પુખ્ત (૩) નિર્ભય; નીડર (૪) નિર્લજજ; ધૃષ્ટ (૫) પ્રજામાનસ ને. (સં.) લોકમાનસ ઉદ્ધત; અભિમાની
પ્રજાવતી સ્ત્રી. (સં.) સંતાનવાળી સ્ત્રી પ્રગલભતા સ્ત્રી. (સં.) પ્રગર્ભપણું; પૌઢિ; ગાંભીર્ય પ્રજાવત્સલ વિ. (સં.) પ્રજા પર હેતવાળું; પ્રજાપરાયણ પ્રગાઢ વિ. (સં.) બહુ ગાઢ; ઘાટું (૨) ખૂબ (૩) દઢ પ્રજાવ્યાપી વિ. (સં.) આખી પ્રજામાં વ્યાપેલ પ્રચલિત વિ. (સં.) ચાલતું આવેલું ચાલુ (૨) પ્રચાર પ્રજાશાહી સ્ત્રી, લોકશાસન; લોકશાહી; ડેમોક્રસી' પામેલું
અિસહ્ય પ્રજાસત્તાક વિ. પ્રજાની સત્તા કે ચલણવાળું; પ્રજાના પ્રચંડ વિ. (સં.) ભયંકર (૨) કદાવર (૩) ઉગ્ર (૪) વહીવટવાળું; લોકશાહી; ડેમોક્રેટિક' પ્રચાર પં. (સં.) ફેલાવો (૨) વહીવટ; રૂઢિ (૩) જાહેરાત પ્રજાસત્તાવાદ ૫. પ્રજાશાહી; લોકશાસન પ્રચારક પું. પ્રચાર કરનાર
પ્રજાસ્મિતા સ્ત્રી. (સં.) પ્રજા તરીકેનું ગૌરવ

Page #556

પ્રજાળવું
૫ 3
[ પ્રતિનિર્દેશ પ્રજાળવું સક્રિ. (પ્રજાવું ઉપરથી) સળગાવવું પ્રતિકારી(-રક) વિ. પ્રતિકાર કરનારું પ્રજીવ પં. (સં.) સૂક્ષ્મ એકકોશી પ્રાણી; ‘પ્રોટોશુઆ (જેમ પ્રતિકાર્ય ન. (સં.) બદલો (૨) ઊલટું કાર્ય [‘પરી’ કે, અમીબા)
[‘વિટામીન’ પ્રતિકાવ્ય ન. (સં.) ઉપહાસ કરવા કરાતી પ્રતિકૃતિ; પ્રજીવક વિ. (સં.) જીવનતત્ત્વ આપનાર; પ્રાણદાયી; પ્રતિકૂલ (સં.) (-ળ) વિ. અનુકૂળ નહિ તેવું; વિરુદ્ધ; ઊલટું પ્રજોત્પત્તિ સ્ત્રી. (સં.) સંતાન પેદા થવાં તે, -ની ઉત્પત્તિ પ્રતિકૂલ(ળ)તા સ્ત્રી. અનુકૂળતા ન હોવી તે પ્રજ્ઞવિ. (૨) પં. (સં.) ઊંડું જ્ઞાન ધરાવનાર; જ્ઞાની; સારું પ્રતિકૃતિ સ્ત્રી. (સં.) છબી (૨) નકલ પ્રજ્ઞા સ્ત્રી. (સં.) બુદ્ધિ; જ્ઞાન
પ્રતિકોણ છું. સામી બાજુનો ખૂણો | વિ. (સં.) અંધ (૨) ન. જ્ઞાનરૂપી નેત્ર પ્રતિક્રમણ ન. પાપની માફીની પ્રાર્થના (જૈન) પ્રજ્વલિત વિ. (સં.) પ્રજળતું; પ્રદીપ્ત (૨) સળગાવી પ્રતિક્રાંતિ સ્ત્રી, ક્રાંતિ સામે જતી ઊલટી-અવળી ક્રાંતિ મૂકેલું; બાળવામાં આવેલું
પ્રતિક્રિયા સ્ત્રી. (સં.) ઉપાય (૨) વિરોધી ક્રિયા-ગતિ પ્રણ ન. પણ; વ્રત (૨) હોડ; શરત
પ્રતિક્ષણ ક્રિ.વિ. (સં.) પળેપળે; પ્રત્યેક પળે પ્રણત વિ. પ્રણામ કરતું (૨) નમ્ર; વિનયી
પ્રતિક્ષિત વિ. (સં.) પાછું ફેંકેલું એિક્શન પ્રણતપાળ વિ., પૃ. ભક્તને પાળનાર-રક્ષનાર; પરમેશ્વર પ્રતિક્ષિત ક્રિયા સ્વિ. ચેતાપરાવર્તી ક્રિયા, ‘રિલેક્સ પ્રણમવું સક્રિ. (સં. પ્રણમ્) નમવું; નમસ્કાર કરવા પ્રતિક્ષેપ છું. (સં.) બળપૂર્વક પાછું ફેંકવું કે ધકેલવું તે (૨) પ્રણય . (સં.) પ્રેમ (સ્ત્રીપુરુષનો) સ્ત્રિી (ર) પત્ની અસ્વીકૃત કરવું તે (૩) રોકવું તે (૪) વિરોધ કે ખંડન પ્રણયિની સ્ત્રી, (સં.) પ્રેમ કરનારી કે પ્રેમનું પાત્ર થયેલી કરવું તે (૫) વિવાદ પ્રણથી વિ. (સં. પ્રણયનું) પ્રેમ કરનાર કે પ્રેમનું પાત્ર પ્રતિક્ષેપક વિ. (સં.) પ્રતિક્ષેપ કરનાર; પાછું ધકેલનારું થયેલો (પુરુષ) (૨) પું. પતિ
પ્રતિગામી વિ. (સં. પ્રતિગામિન્) સામી કે પાછી ગતિ પ્રણવ પં. (સં.) ૐકાર (૨) નાદમંત્ર
કરનારું; પ્રગતિથી સામું (૨) અવળચંડું પ્રણવમંત્ર ૫. (સં.) ૐ મંત્ર (૨) ઓમકારનો નાદ પ્રતિગ્રહ ૫. (સં.) દાન લેવું તે (૨) સ્વીકાર પ્રણામ !. (સં.) નમસ્કાર; નમન
પ્રતિગ્રહણ ન. (સં.) સ્વીકાર (૨) લગ્ન; વિવાહ પ્રણાલી(લિકા) સ્ત્રી. (સં.) રૂઢિ; પદ્ધતિ [કર્મફલત્યાગ પ્રતિગ્રહી વિ. (સં. પ્રતિગ્રહિ) દાન લેનાર પ્રણિધાનન. (સં.)સમાધિ, ધ્યાન(૨) ભક્તિ; ઉપાસના (૩) પ્રતિગ્રહિતા વિ. પું. (સં.) સ્વીકાર કરનાર પ્રણિપત સ્ત્રી, (સં. પ્રણિપત્તિ) કાલાવાલા; આજીજી પ્રતિઘાત પું. (સં.) (માર્યા) સામું મારવું તે (૨) પ્રત્યાઘાત; પ્રણિપાત યું. (સં.) પગે પડવું તે; પગેલાગણ
સામો આઘાત (૩) રુકાવટ (૪) પડઘો; પ્રતિધ્વનિ પ્રણીત વિ. (સં.) રચેલું; રચિત [‘સ્પોન્સર પ્રતિઘોર(-૫) ૫. (સં.) પડઘો; પ્રતિધ્વનિ પ્રણેતા પું. (સં.) રચનાર; રચયિતા (૨) પ્રેરક; પ્રવર્તક; પ્રતિઘોષિત વિ. (સં.) પડઘાવાળું; પઘડાથી ગાજી ઊઠેલું પ્રત, (-તિ) સ્ત્રી. ગ્રંથની નકલ (૨) મૂળ લખાણ (૩) પ્રતિચક્રવાત પુ. વંટોળિયો-ઊંધો વાતો પવન જાત; વર્ગ
કિરણ પ્રતિચિત્ર ન. (સં.) કેમેરાથી લીધેલ છબી; “ફોટોગ્રાફ' પ્રતબંધી સ્ત્રી. હદ નક્કી કરવી તે; પ્રતવારી (૨) વર્ગી- પ્રતિચ્છાયા સ્ત્રી. (સં.) પડછાયો; પ્રતિબિંબ પ્રતવારી સ્ત્રી. જમીનનું વર્ગીકરણ; પ્રતિબંધી; વર્ગવારી; પ્રતિજ્ઞા સ્ત્રી. (સં.) પણ; નિયમ (૨) શપથ ક્લાસિફીકેશન'
રિઆબ; શૌર્ય પ્રતિજ્ઞાપત્ર કું., ન. (સં.) પ્રતિજ્ઞાનો લેખ પ્રતાપ પં. (સં.) સામર્થ્ય; પ્રભાવ (૨) તેજ; ક્રાંતિ (૩) પ્રતિજ્ઞાબદ્ધ વિ. પ્રતિજ્ઞાથી બંધાયેલું પ્રતાપી(-પવાન) વિ. (સં.) પ્રતાપવાળું, પ્રભાવવાળું પ્રતિદિન(-વસ) ક્રિ.વિ. (સં.) દરરોજ; હંમેશ પ્રતારક વિ. (સં.) છેતરનાર
પ્રતિધ્વનિ ૫. (સં.) પડઘો; પડછંદો પ્રતારણા સ્ત્રી, (સં.) છેતરપિંડી; છળ
પ્રતિનવલ સ્ત્રી. નવલકથાના ખ્યાલને તોડી નવલકથાનું જે પ્રતિ સ્ત્રી. પ્રત (ગ્રંથની નકલ) (૨) મૂળ લખાણ નવું સ્વરૂપ બંધાયું છે તે; “એન્ટિનોવેલ પ્રતિ ના. (સં.) તરફ
પ્રતિનાયક પં. (સં.) ખલનાયક પ્રતિ ઉપ. નીચેના અર્થમાં વપરાતો એક ઉપસર્ગ : વિરુદ્ધ; પ્રતિનિધિ છું. (સં.) -ને બદલે; -ના તરફથી કામ કરવા
વિપરીત (પ્રતિકાર); સામે (પ્રત્યક્ષ); બદલામાં | નિયુક્ત કરેલો માણસ (૩) એલચી; ‘ડેલીગેટ' (પ્રત્યુપકાર); હરેક-દરેક પ્રત્યેક; પ્રતિક્ષણ); સમાન પ્રતિનિધિત્વ ન. પ્રતિનિધિપદ (૨) પ્રતિનિધિ ચૂંટવાનો - સદેશ (પ્રતિકૃતિ)
અધિકાર પ્રતિઉત્તર પું. પ્રત્યુતર; વળતો જવાબ [ઉપાય; ઇલાજ પ્રતિનિયમ મું. (સં.) નિયમનો અપવાદ આપતો નિયમ પ્રતિકાર પં. (સં.) વિરોધ: સામનો (૨) બદલો (૩) પ્રતિનિર્દેશ પં. (સં.) પ્રતિપ્રવિષ્ટિ‘ક્રોસ-એન્ટ્રી

Page #557

Jક સા
પ્રતિનિર્માણ ૫૪ -
પ્રતિષ્ઠા પ્રતિનિર્માણ ન. (સં.) પુનઃસર્જન કેિ સામર્થ્ય પ્રતિભા સ્ત્રી, (સં.) કાંતિ; તેજ (૨) માનસિક શક્તિની પ્રતિનિર્માણશક્તિ સ્ત્રી. (સં.) પુનઃસર્જન કરવાની શક્તિ ઝળક-છટા (૩) કલ્પનાસર્જન અને શોધખોળના પ્રતિનિવેશ પું. (સં.) વિરોધી રજૂઆત; “એન્ટિથીસિસ ક્ષેત્રમાં નવનવું તેજ બતાવનારી અસાધારણ બુદ્ધિશક્તિ પ્રતિપક્ષ છું. (સં.) સામેનો પક્ષ (૨) શત્રુ; સામાવાળિયો પ્રતિભાગ ૫. (સં.) ભાગ; અંશ (આવક કે ઊપજનો)
(૩) પ્રતિવાદી [સામાવાળિયો; હરીફ પ્રતિભાન ન. (સં.) ભાન; સૂઝ (૨) તરતબુદ્ધિ (૩) પ્રતિપક્ષી પું. (સં. પ્રતિપક્ષિનું) પ્રતિપક્ષનો માણસ; પ્રતિભા
[‘રિએક્શન' પ્રતિપત્તિસ્ત્રી. (સં.) પ્રાપ્તિ (૨)પ્રતીતિ; જ્ઞાન (૩) સંમતિ; પ્રતિભાવ ૫. (સં.) સામી કે વળતી અસર; પ્રત્યાઘાત;
સ્વીકાર (૪) નિશ્ચય;ખાતરી (૫) પ્રતિપાદન:નિરૂપણ પ્રતિભા(અવંત, Aવાન, ૦શાળી) વિ. પ્રતિભાવાળું; પ્રતિપદ, (-દા) સ્ત્રી, (સં.) પડવો; એકમ [પદે; પદેપદે પ્રતિભાસંપન્ન પ્રતિપદ ક્રિ.વિ. (સં. પગલે પગલે (૨) વાક્યમાંના દરેક પ્રતિભાસ પું. (સં.) આભાસ; ઝાંખી પ્રતિપન વિ. (સં.) જાણેલું (૨) સ્વીકારેલું (૩) મળેલું પ્રતિભાહીન સ્ત્રી. (સં.) પ્રતિભાના અભાવવાળું,
(૪) શરણાગત (૫) સાબિત કરેલું (૬) સંમાન- પ્રતિમલ્લ પું. (સં.) પ્રતિપક્ષી મલ્લ; સામા પક્ષનો મલ્લ પ્રતિષ્ઠા પામેલું
પ્રતિમા સ્ત્રી. (સં.) મૂર્તિ (૨) પ્રતિબિંબ; છાયા; “ઈમેજ પ્રતિપાદક વિ. (સં.) પ્રતિપાદન કરનારું (૨) સમર્થક પ્રતિમાન ન. (સં.) પ્રતિમા (૨) પ્રતિબિંબ (૩) દૃષ્ટાંત પ્રતિપાદનન. (સં.)પ્રમાણો આપી પુરવારકરવું તે; “પ્લીડિંગ પ્રતિમાલેખન ન. (સં.) પ્રતિમા જોઈને કરેલું આલેખન; પ્રતિપાદિત વિ. (સં.) પ્રતિપાદન કરેલું, સમર્થિત
મોડેલોઇંગ' પ્રતિપાઘ વિ. (સં.) જેનું પ્રતિપાદન કરવાનું હોય તે પ્રતિમાવિધાન ન. (સં.) પ્રતિમા બનાવવી તે પ્રતિપાલ(ળ)ક (સં.) પં. ભરણપોષણ કરનારનું રક્ષણ કરનાર પ્રતિમુખ ન. (સં.) નાટકના વસ્તુનો પાંચમાંની બીજી સંધિ પ્રતિપાલન ન. (સં.) ભરણપોષણ; રક્ષણ
પ્રતિમૂર્ત વિ. (સં.) પ્રતિબિંબરૂપ; બરાબર મૂળ જેવું પ્રતિપાળ પૃ. જુઓ ‘પ્રતિપાલક” (૨) સ્ત્રી. સંભાળ; રક્ષણ પ્રતિમૂર્તિ સ્ત્રી. (સં.) પ્રતિબિંબ; આબેહૂબ નકલ પ્રતિપોષણ ન. “ફિડબેક'; પ્રતિપોષણ, મૂળકાર્ય કે વસ્તુમાં પ્રતિયોગ વિ. (સં.) વિરુદ્ધ સંબંધ (૨) વિરોધ; દુશ્મનાવટ
સુધારણા કરી શકાય તેવી પ્રમાણપૂર્ણ માહિતી પ્રતિયોગિતા સ્ત્રી. (સં.) દુશ્મનાવટ (૨) હરીફાઈ (૩) પ્રતિપ્રકાશક વિ. (સં.) પ્રકાશને પોતે ઝીલી લઈ તેને પાછો સંઘર્ષ
ફેંકે એવું [ફેંકે તેવો ગુણ; રિફલેક્શન' પ્રતિયોગી વિ. (સં. પ્રતિયોગિનું), પૃ. હરીફ પ્રતિપ્રકાશન ન. (સં.) પ્રકાશને પોતે ઝીલી લઈ તેને પાછો પ્રતિરક્ષ છું. (સં.) સામે રહી લડનાર પ્રતિપ્રવિષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) પ્રતિનિર્દેષ; ‘ક્રોસ-એન્ટ્રી પ્રતિરક્ષા સ્ત્રી. (-ક્ષણ) ન. (સં.) સંરક્ષણ પ્રતિપ્રશ્ન ૫. સામો પ્રશ્ન; પ્રશ્ન સામે કરેલો પ્રશ્ન પ્રતિરવ પં. (સં.) પડઘો પ્રતિધ્વનિ પ્રતિબદ્ધ વિ. (સં.) બંધાયેલું (૨) પ્રતિબંધ -રૂકાવટવાળું પ્રતિરોધ પં. (સં.) અટકાવ; અટકાવવું તે; અટકાયત (૩) રક્ષિત; “પ્રોટેક્રેડ
પ્રતિરોધી, (-ધક) વિ. (સં.) રોકનારે; અટકાવનારું પ્રતિબંધ પું. (સં.) વિM; વાંધો; મનાઈ; રુકાવટ પ્રતિલોમ વિ. (સં.) ઊલટા ક્રમનું (૨) ઉપલા વર્ણની પ્રતિબંધક વિ. (સં.) રોકનારું
- સ્ત્રી સાથેનું (લગ્ન) (૩) હલકું; નીચું તોછડાઈ પ્રતિબંધિત વિ. (સં.) મના કરાયેલું; “કૉન્ટ્રાઍન્ડ પ્રતિવચન ન. (સં.) જવાબ; ઉત્તર (૨) સામે બોલવું તે; પ્રતિબાધ છું. (સં.) બાધ; વાંધો; મુશ્કેલી
પ્રતિવમન ન. (સં.) પરાવર્તન (૨) વમન; ઊલટી પ્રતિબાધકવિ. (સં.) બાધ કરે એવું; વાંધાવાળુંપ્રતિચ્છાયા પ્રતિવર્ષ ક્રિ.વિ. દર વર્ષે; વર્ષોવર્ષ જિવાબ પ્રતિબિંબ ન. (સં.) પડછાયો; ચળકતી સપાટીમાં પડતી પ્રતિવાદ ૫. (સં.) વિરોધ; ખંડન (૨) વિરોધી ઉત્તર; પ્રતિબિંબવાદ પું. (સં.) અવિદ્યામાં પરબ્રહ્મનું પ્રતિબિંબ પ્રતિવાદીયું. (સં. પ્રતિવાદિનું) દાવામાં બચાવપક્ષનો માણસ
પડતાં જગતભાસે છે એ પ્રકારનો મતસિદ્ધાંત; માયાવાદ પ્રતિવાય છું. (સં.) વિM; નડતર પ્રતિબિંબવું સક્રિ. -નું પ્રતિબિંબ ઝીલવું; ગ્રહણ કરવું પ્રતિવેદક વિ. (સં.) બાતમીદાર; ગુપ્તચર પ્રતિબિંબિત વિ. (સં.) જેનું પ્રતિબિંબ પડ્યું હોય એવું પ્રતિશબ્દ . (સં.) પડઘો; પ્રતિઘોષ પ્રતિબુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) દુશ્મનાવટ; શત્રુતા
પ્રતિશયન ન. (સં.) અનશન કે ધરણું લઈ સૂવું તે પ્રતિબોધ પં. (સં.) જાગૃતિ (૨) જ્ઞાન, સમજણ (૩) પ્રતિશોધ પં. (સં.) બદલો લે-વેર વાળવું તે
બોધ; ઉપદેશ (૪) સ્મરણ; યાદ આપવું તે પ્રતિષેધ પું, (સં.) નિષેધ; મનાઈ પ્રતિબોધક વિ. (સં.) પ્રતિબોધ કરનારું
પ્રતિષ્ઠા સ્ત્રી, (સં.) આબરૂ; ગૌરવ (૨) (મૂર્તિની) પ્રતિબોધવું સક્રિ. બોધ આપવો; સમજાવવું
વિધિપૂર્વક સ્થાપના (૩) સ્થિરતા; મજબૂતી

Page #558

પ્રતિદાન
૫૪૧
પ્રત્યુત્પન્ન પ્રતિષ્ઠાન ન. (સં.) સ્થાન; સ્થળ (૨) સંસ્થા પ્રત્યક્ષીકરણ ન. (સં.) પ્રત્યક્ષ કરવુંમ્ભરાવવું તે પ્રતિષ્ઠાપક છું. (સં.) પ્રતિષ્ઠા કરાવી આપનાર [જામેલું પ્રત્યગ્દર્શી વિ. (સં.) અંતર્મુખ ચક્ષુવાળું પ્રતિષ્ઠિત વિ. (સં.) પ્રતિષ્ઠાવાળું; આબરૂદાર (૨) સ્થિર; પ્રત્યગ્ર વિ. (સં.) તાજું; નૂતન (૨) શુદ્ધ પ્રતિસંદર્ભ પું. સામો સંદર્ભ; ‘ક્રોસ રેફરન્સ' પ્રત્યપકાર છું. (સં.) અપકાર સામે કરાતો અપકાર પ્રતિસંબંધી વિ. વિરુદ્ધ; વિરોધી [‘કૉન્વર્સ થિયરમ પ્રત્યભિનંદન ન. (સં.) અભિનંદનની વસ્તુ કે વાતની પ્રતિસિદ્ધાંત મું. (સં.) ચાલુ સિદ્ધાંતથી ઊલટો નિયમ; સામેથી રાજી થવું કે તે બતાવવા કાંઈ આપવું તે પ્રતિસ્પર્ધા સ્ત્રી. (સં.) હરીફાઈ; પ્રતિયોગિતા પ્રત્યય પં. (સં.) વિશ્વાસ; ભરોસો (૨) અનુભવજન્ય પ્રતિસ્પર્ધી પું. (સં. પ્રતિસ્પર્ધિનું) હરીફ; પ્રતિયોગી જ્ઞાન; “ઇબ્રેશન” (૩) કારણ; હેતુ (૪) શબ્દો પ્રતિહત વિ. (સં.) પ્રતિઘાત-પ્રતિબંધ પામેલું
બનાવવા શબ્દોને અંતે લગાડવામાં આવે છે તે પ્રતિહાર .(સં.) દ્વારપાળ; દરવાન; સંત્રી પ્રત્યયી વિ. (સં.) પ્રત્યયવાળું (૨) ખાતરીવાળું (૩) પ્રતિહારી સ્ત્રી, સ્ત્રી-દરવાન; ચોકિયાત સ્ત્રી
વિશ્વાસવાળું પ્રતિહારું ન. પ્રતિહારનું કામ
પ્રત્યર્પણ ન. (સં.) (કાયદાથી) પાછું આપવું કે સોંપવું પ્રતિહાસ પું. (સં.) હસનારની સામે હસવું તે પ્રત્યવાય છું. (સં.) વિપ્ન; નડતર (૨) પાપ; દ્વેષ પ્રતિહિંસા સ્ત્રી. (સં.) હિંસા સામે હિંસા; ખૂન સામે ખૂન પ્રત્યંગ પું. (સં.) શરીરનું ગૌણ અંગ-કપાળ, કાન વગેરે પ્રતિહૃદય ન. (સં.) હૃદય-તેના ભાવોનું પ્રતિબિંબ પ્રત્યંચાસ્ત્રી. (સં.) પણછ; ધનુષ્યની દોરી જોડે આવેલું પ્રતીક ન. (સં.) પ્રતિમા; મૂર્તિ (૨) ચિહ્ન; નિશાન; પ્રત્યંત પં. સરહદ; છેલ્લી સીમા (૨) વિ. સરહદ પરસિમ્બૉલ'
પ્રત્યાકર્ષણ ન. (સં.) સામી બાજુનું ખેંચાણ; “રિપલ્બન પ્રતીકાર વિ. (સં.) જુઓ ‘પ્રતિકાર
પ્રત્યાખ્યાન ન. (સં.) પરિત્યાગ; અસ્વીકાર (૨) ઉપેક્ષા પ્રતીક્ષા સ્ત્રી. (સં.) વાટ જોવી તે [ઓરડો; વેઇટિંગ રૂમ (૩) ઠપકો પ્રતિક્ષાલય ન. (સં.) ઉતારૂઓ માટે ઊઠવા-બેસવા માટેનો પ્રત્યાગમન ન. (સં.) પાછા આવવું તે પ્રતીચી સ્ત્રી. (સં.) પશ્ચિમ દિશા; આથમણી દિશા પ્રત્યાગ્રહ છું. (સં.) આગ્રહ સામે વિરોધી આગ્રહ [એવું પ્રતીત વિ. (સં.) સ્પષ્ટ જણાયેલું (૨) સ્ત્રી. પ્રતીતિ પ્રત્યાઘાતક, પ્રત્યાઘાતી વિ. પ્રત્યાઘાતવાળું; પ્રત્યાઘાત કરે પ્રતીતિ સ્ત્રી. ભરોસો; વિશ્વાસ; પતીજ (૨) ખાતરી (૩) પ્રત્યાત્મા છું. (સં.) દરેક આત્મા-જીવ સમજ; જ્ઞાન
પ્રત્યાઘાત પું. (સં.) સામો આઘાત કે ધક્કો; “રી-ઍક્શન' પ્રતીતિ(વેકર, કારક, ૦જનક) વિ. (સં.) પ્રતીતિ પેદા (૨) પડઘો; પ્રતિધ્વનિ કરે-કરાવે એવું; વિશ્વાસપાત્ર
પ્રત્યાયન ન. (સં.) વ્યવહાર; “કોમ્યુનિકેશન' પ્રતીપ વિ. (સં.) વિરુદ્ધ; ઊલટું (૨) એક અર્થાલંકાર પ્રત્યારોપ છું. (સં.) સામું આળ (તહોમત) પ્રતીપગામી વિ. (સં.) ઊલટું જનાર; ઊલટી દિશા તરફ પ્રત્યારોપણ ન. સામેનામાં આરોપવું તે (૨) એક અંગ જનારું (૨) વિરુદ્ધ રીતે વર્તનારું
બદલી બીજું અંગ દાખલ કરવું તે (૩) પ્રત્યારોપ પ્રતીયમાન વિ. (સં.) સ્પષ્ટ રીતે જોવામાં આવતું (૨) કરવો તે સ્પષ્ટ રીતે અનુભવ થતો હોય તેવું
પ્રત્યાલોચન ન. (સં.) અવલોકનનું અવલોકન પ્રતીય માનાર્થ છું. (સં.) વ્યંજનાથી ખાડો થતો અર્થ (કાવ્ય) પ્રત્યાવર્તન ન. (સં.) અથડાઈને પાછું વળવું તે; ‘રિવર્ઝન' પ્રતીહાર છું. જુઓ ‘પ્રતિહાર'
પ્રત્યાવર્તી વિ. (સં.) અથડાઈને પાછું વળતું (૨) પાછું પ્રતીહારી સ્ત્રી, જુઓ ‘પ્રતિહારી’
મૂળ જગા પર આવતું; પ્રત્યાવર્તક; “રિવર્ઝનર પ્રત્યક(-ગ) વિ. (સં.) પાછું ફરેલું; વિમુખ થયેલું (૨) અંત- પ્રત્યાવલોક, (૦૧) પું. સિંહાવલોકન (૨) પાછળથી ફરી મુખ; અંદર વળેલું (૩) અંતર્વર્તી; આંતર (૪) પશ્ચિમ વિચારી જવું તે
આવેગ પ્રત્યક્ષ વિ. (સં.) નજર સામેનું (૨) સ્પષ્ટ; ખુલ્લું (૩) પ્રત્યાગ કું. (સં.) આવેગ સામેનો આવેગ; પ્રતિક્રિયારૂપ
ઇન્દ્રિયગ્રાહ્ય (૪) ચક્ષુગ્રંહ્ય (૫) ન. ઇન્દ્રિયો દ્વારા પ્રત્યાહાર છું. (સં.) અષ્ટાંગનું એક અંગ; વિષયમાત્રમાંથી થતું જ્ઞાન (૬) તેનું સાધન - પ્રમાણ
ઇન્દ્રિયોને પાછી હઠાવી એક જગાએ સ્થિર કરવી તે પ્રત્યક્ષકામ ન. પ્રત્યક્ષ કરવાનું કામ; પ્રેક્ટિકલ વર્ક પ્રયુક્તિ સ્ત્રી, (સં.) જવાબ; ઉત્તર પ્રત્યક્ષયોગ્યતા સ્ત્રી. પ્રત્યક્ષ થવાની યોગ્યતા પ્રત્યુત ક્રિ.વિ. કિવા; બીજી રીતે (૨) નીકર; નહીં તો પ્રત્યક્ષવાદ ૫. (સં.) પ્રત્યક્ષ પ્રમાણને જ સત્ય માનનારો પ્રત્યુત્તર છું. (સં.) સામો જવાબ; જવાબનો જવાબ; વાદ; “પોઝિટિવિઝમ'
[વિસ્ટ' પ્રતિઉત્તર પ્રત્યક્ષવાદી વિ., ૫. પ્રત્યક્ષવાદમાં માનનારો: “પૉઝિટિ- પ્રત્યુત્પન્ન વિ. (સં.) યોગ્ય સમયે તરત જ ઉત્પન્ન થયેલું

Page #559

પ્રત્યુન્નમતિ)
૫૪ ૨
[પ્રબલીકરણ પ્રત્યુનમતિ સ્ત્રી. (સં.) તરત-હાજર જવાબી બુદ્ધિ (૨) પ્રદૂષણ ન. દોષયુક્ત કરવું તે; ખરાબી; ગંદકી વિ. તેવું (માણસ)
પ્રદુષ્ટ વિ. (સં.) ઘણું દુષ્ટ (૨) પ્રદૂષણયુક્ત પ્રત્યુદાહરણ ન. (સં.) સામેનું-વિરુદ્ધનું ઉદાહરણ પ્રદેશ પું. (સં.) દેશ; મુલક; ભૂમિ (૨) મોટા દેશનો એક પ્રત્યુપકાર છું. (સં.) ઉપકારના બદલામાં સામો ઉપકાર ભાગ પ્રત્યુપાય . (સ.) વળતો ઉપાય
પ્રદેશિની સ્ત્રી. (સં.) અંગૂઠાની જોડેની આંગળી; તર્જની પ્રત્યે ના. તરફ
પ્રદોષ છું. (સં.) સંધ્યાકાળ (૨) તેરશ કરવાનું શિવનું વ્રત પ્રત્યેક વિ. (સં.) દરેક હરેક પહેલેથી; અગાઉથી પ્રદ્યુમ્નપું. (સં.) શ્રીકૃષ્ણનો રુક્મિણીથી થયેલો પુત્ર (૨) પ્રથમ વિ. (સં.) પહેલું (૨) કિ.વિ. શરૂઆતમાં (૩) કામદેવનો અવતાર પહેલેથી; અગાઉથી
પ્રદ્યોત પં. (સં.) પ્રકાશ; પ્રભા પ્રથમતઃ ક્રિ.વિ. મૂળમાં; શરૂઆતમાં
પ્રધાન વિ. (સં.) મુખ્ય (૨) પુ. વજીર; કારભારી પ્રથમતા સ્ત્રી, (-ત્વ) ન. પહેલાપણું; “પ્રાયોરિટી' પ્રધાનખંડ કું. (સં.) મુખ્ય ખંડ-ઓરડો; દીવાનખાનું પ્રથમદર્શનીય વિ. શરૂશરૂનું જોયેલું કે જોવાતું પ્રધાનપદ, (૬), પ્રધાનવટું ન. પ્રધાનનો હોદો; વજીરાઈ; પ્રથમા વિ., સ્ત્રી. (સં.) પહેલી (વિભક્તિ)
મંત્રીપદ
મિંત્રીમંડળ પ્રથમાવસ્થા સ્ત્રી. (સં.) પ્રથમ-પહેલી અવસ્થા પ્રધાનમંડલ સ્ત્રી. (સં.) (-ળ) ન. પ્રધાનોનું મંડળ; પ્રથમવૃત્તિ સ્ત્રી. (સં.) પહેલી આવૃત્તિ
પ્રધાનવિવર્ત પું. (સં.) પ્રધાન કે કારભારી બદલવો તે કે પ્રથમાશ્રમ વું. સં.) બ્રહ્મચર્યાશ્રમ એિઈડ પલટવો તે પ્રથમોપચાર પું. (સં.) પ્રાથમિક ઉપચાર-સારવાર; “ફર્સ્ટ- પ્રધ્વંસ ન. (સં.) નાશ; ઉચ્છેદ; વિધ્વસ પ્રથા સ્ત્રી. (સં.) ધારો; વહીવટ (૨) રીત; ચાલ-પરંપરા પ્રધ્વંસક વિ. પ્રધ્વંસ કરનાર; નાશક; ઉચ્છેદક પ્રથાજડ વિ. પ્રથામાં જડ થયેલું; રૂઢિચુસ્ત
પ્રનાલી, (-લિકા) સ્ત્રી. (સં.) રૂઢિ, પદ્ધતિ પ્રથાબુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) પ્રથા પ્રમાણે વિચારતી-ચીલે ચીલે પ્રપત્તિ સ્ત્રી. (સં.) શરણ લેવું તે; પ્રણિધાન (ભક્તિયોગ
ચાલતી વૃદ્ધિ (૨) પ્રથા વિશેની સમજ-બુદ્ધિ કે વિચાર પ્રપત્તિયોગ . (સં.) ઈશ્વર પ્રણિધાન દ્વારા સધાતો પ્રથિત વિ. (સં.) પ્રખ્યાત; પ્રસિદ્ધ (૨) દર્શાવેલું; કહેલું; પ્રપન વિ. શરણાગત; પ્રપત્તિવાળું [ભક્ત જાહેર કરેલું
છિડે. ઉદા. ‘ફળપ્રદ’ પ્રપનાત્મા વિ., ૫. પ્રપન્ન આત્માવાળું; ખુદાપરસ્ત; -પ્રદ વિ. (સં.) “આપનાર' એ અર્થમાં સમાસમાં નામને પ્રપંચ કું. (સં.) સૃષ્ટિના રૂપનો વિસ્તાર; સમગ્ર જગત પ્રદક્ષિણા સ્ત્રી. (સં.) કોઈ પણ વસ્તુ કે વ્યક્તિને જમણી (૨) સંસાર (૩) સાંસારિક માયા (૪) છળકપટ;
બાજુ રાખીને તેની આસપાસ ફરવું તે; પરિક્રમા કાવાદાવા પ્રદર વિ. (સં.) અપાયેલું પ્રદાન થયેલું
પ્રપંચવાદ ૫. (સં.) ભૌતિકવાદ; “મટિરિયાલિઝમ” પ્રદર કું., ન. સ્ત્રીઓનો અસાધ્ય ગણાતો એક રોગ પ્રપંચી વિ, પ્રપંચથી ભરેલું, કપટી; પ્રપંચ કરે તેવું પ્રદર્શપું. (સં.) પુરાવાવસ્તુ; મુદામાલ; ‘એક્ઝિબિટ’ (૨) પ્રપા સ્ત્રી, (સં.) પરબ પ્રદર્શનમાં મૂકેલ વસ્તુ
પ્રપાઠક ૫. (સં.) વેદનાં પ્રકરણ; અધ્યાય પ્રદર્શક વિ. (સં.) બતાવનારું; દેખાડનારું
પ્રપાત છું. (સં.) ધોધ (૨) મોટો ભૂસકો કિરવું તે પ્રદર્શન ન. (સં.) નિરૂપણ (૨) હુન્નર, વિદ્યા, કળા પ્રપાદાન ન. (સં.) પરબડી માંડી પાણી પાવાનું દાનકર્મ
વગેરેનાં દશ્યોને જાહેરમાં જોવા મૂકવાની પ્રાસંગિક પ્રપિતામહ . (સં.) બાપનો દાદો; પરદાદો યોજના; “ઍક્ઝિબિશન
પ્રપિતામહી સ્ત્રી, (સં.) બાપની દાદી; પરદાદી પ્રદર્શિત વિ. (સં.) બતાવેલું; જણાવેલું
પ્રપુત્ર છું. (સં.) દીકરાનો દીકરો; પત્ર પ્રદાતા છું. (સં.) દાન આપનાર; દાતા; “ડોનર' પ્રપૂર્ણ વિ. (સં.) સંપૂર્ણપણે ભરપૂર -પ્રદાયક વિ. (સમાસને છેડે) આપનાર ઉદા. બુદ્ધિપ્રદાયક પ્રપોઝલ સ્ત્રી. (ઇ.) પ્રસ્તાવ; દરખાસ્ત પ્રદાન ન. (સં.) આપવું તે; યોગદાન
પ્રપૌત્ર . પુત્રનો પૌત્ર પ્રદિગ્ધ વિ. (સં.) ખરડાયેલું; લેપાયેલું
પ્રપૌત્રી સ્ત્રી, પુત્રની પૌત્રી પ્રદીપ પં. (સં.) દીવો, દીપક અિજવાળું કરનાર પ્રફુલ્લ, (-લ્લિત) વિ. (સં.) ખીલેલું (૨) આનંદ પામેલું પ્રદીપક વિ. (સં.) ઉત્તેજિત કરનાર (૨) સળગાવનાર; પ્રબલ (સં.)(-ળ) વિ. બળવાન (૨) અત્યંત પ્રદીપન ન. (સં.) સળગવું તે (૨) ઉત્તેજના પ્રબલિત કાંકરેટ પુ. વધુ મજબૂત કરેલ કાંકરેટ; પ્રદીપ્ત વિ. (સં.) સળગેલું (૨) ઉત્તેજિત [બગડેલું “આર.સી.સી.” પ્રદુષ્ટ વિ. (સં.) ઘણું દુષ્ટ (૨) પ્રદૂષણયુક્ત (૩) ઘણું પ્રબલીકરણ ન. (સં.) વધારે પ્રબળ કરવું તે

Page #560

પ્રબંધ ૫૪ 3
{ પ્રયત્ન પ્રબંધ છું. (સં.) ઇતિહાસ અને દંતકથાથી મિશ્રિત લેખ- પ્રમાં સ્ત્રી. (સં.) યથાર્થ જ્ઞાન (૨) માપ
કૃતિ (ઉદા. ભોજપ્રબંધ) (૨) ચિત્ર કાવ્ય (ઉદા. પ્રમાણ ન. (સં.) યથાર્થ જ્ઞાનનું સાધન (૨) પુરાવ;
છત્રપ્રબંધ, સમુદ્રપ્રબંધ) (૩) ગોઠવણ; બંદોબસ્ત સાબિતી (૩) મા૫; ધોરણ (૪) બે કે તેથી વધુ પ્રબંધક વિ., પં. પ્રબંધ કરનારું વ્યવસ્થાપક; “મેનેજર' ગુણોત્તરનું સરખાપણું; “પ્રપોશન' (૫) ક્રિ.વિ. નક્કી પ્રબંધન ન. (સં.) રચના; ગોઠવણ
(૬) વિ. પ્રમાણભૂત; સત્ય; માન્ય કરવા યોગ્ય પ્રબંધસમિતિ સ્ત્રી. વ્યવસ્થા કરનારી સમિતિ
પ્રમાણિક વિ. (સં.) પ્રમાણનારું; “સર્ટિફાઇંગ’ પ્રબુદ્ધ વિ. (સં.) જાગેલું (૨) જ્ઞાની; સમજુ (૩) ખીલેલું પ્રમાણગ્રંથ પું. (સં.) પ્રમાણભૂત ગણાતો ગ્રંથ પ્રબોધ પં. (સં.) જાગૃતિ (૨) જ્ઞાન (૩) ઉપદેશ પ્રમાણતા સ્ત્રી, (-ત્વ) ન. સપ્રમાણ હોવાપણું: ‘સિમેટી પ્રબોધક વિ. (સં.) પ્રબોધ કરનારું (૨) જગાડનારે પ્રમાણપત્ર ન. (સં.) પદવી, યોગ્યતા વગેરેની ખાતરી પ્રબોધકાલ, (-ળ) પં. સવાર; જાગવાનો સમય (૨) આપતો પત્ર; “સર્ટિફિકેટ જાગૃતિનો સમય; “રિનેસાં'
પ્રમાણબદ્ધ વિ. માપ, મેળ કે ધોરણ પ્રમાણેનું પ્રબોધન ન. (સં.) ઉપદેશ; પ્રવચન
પ્રમાણભૂત વિ. (સં.) વિશ્વાસપાત્ર; માન્ય રાખવું પડે એવું પ્રબોધ -ધિ)ની સ્ત્રી, દેવ ઊઠી એકાદશી-અગિયારશ પ્રમાણભૂતતા સ્ત્રી. (સં.) વિશ્વાસપાત્રતા પ્રબોધવું સ.કિ. બોધ આપવો; જગાડવું; ઉપદેશ આપવો પ્રમાણવાન વિ. (સં.) પ્રમાણવાળું; સપ્રમાણ પ્રબોધાત્મક વિ. (સં.) પ્રબોધવાળું; પ્રબોધક પ્રમાણવું સક્રિ. જાણવું (૨) પ્રમાણભૂત માનવું; કબૂલ પ્રભવ છું. (સં.) ઉત્પત્તિ; જન્મ (૨) ઉત્પત્તિસ્થાન રાખવું (૩) પુરવાર કરવું
તિર્કશાસ્ત્ર પ્રભવવું અ.ક્રિ. ઉત્પન્ન થવું; જન્મવું
પ્રમાણશાસ્ત્ર ન. યથાર્થ જ્ઞાનના સાધનનું શાસ; ન્યાયશાસ્ત્ર; પ્રભા સ્ત્રી. તેજ; કાંતિ (૨) દમામ
પ્રમાણસર વિ. (૨) ક્રિ.વિ. માપસર; માપ પ્રમાણે થિયેલું પ્રભાકર છું. (સં.) સૂર્ય
પ્રમાણસિદ્ધ વિ. (સં.) પૂરવાર થયેલું; પ્રમાણો દ્વારા સિદ્ધ પ્રભાત ન. (સં.) સવાર; પરોઢ (૨) એક રાગ પ્રમાણિત વિ. (સં.) પ્રમાણ કરાયેલું; પ્રમાણભૂત થયેલું; પ્રભાતફેરી સ્ત્રી, પ્રભાતનું ગાનવાદન કે ફરતાં-ફરતાં તે “સર્ટિફાઈડ
ફિકેશન કરનારી મંડળી
પ્રમાણીકરણ ન. પ્રમાણવું-પ્રમાણિત કરવું તે; “ઑથેન્ટિપ્રભાતિયું ન. સવારમાં ગાવાનું પદ કે તેનો પ્રકાર પ્રમાણેના પેઠે; અનુસાર(કરનાર (૩) જ્ઞાનનોદગ-સાક્ષી પ્રભામંડલ (સં.) (-ળ) ન. તેજનું કૂંડાળું; “હેલો” પ્રમાતાસ્ત્રી. માતાની માતા (૨) પં. પ્રમાણો દ્વારા જ્ઞાન પ્રાપ્ત પ્રભાવ પું. (સં.) શક્તિ (૨) પ્રતાપ; તેજ (૩) દમામ; પ્રમાતામહ . (સં.) માતાના દાદા રૂઆબ (૪) અસર; ગુણ
પ્રમાતામહી સ્ત્રી. (સં.) માતાનાં દાદી પ્રભાવક (સં.) પ્રભાવશાળી વિ. પ્રભાવવાળું છિંદ પ્રમાદિતા સ્ત્રી. (સં.) પ્રમાદીપણું; પ્રમાદી હોવું તે પ્રભાવતી વિ. સ્ત્રી. પ્રભા-કાંતિવાળી સ્ત્રી (૨) રુચિરા પ્રમાદી વિ. (સં. પ્રમાદિનું) પ્રમાદવાળું; આળસુ; એદી પ્રભાવશીલતા સ્ત્રી, પ્રભાવશાળીપણું
પ્રમાર્જન ન. (સં.) વાળવું, ઝૂડવું કે માંજીને સાફ કરવું તે પ્રભાવિત વિ. પ્રભાવની અસરમાં આવેલું (૨) પ્રભાવવાળું પ્રમાર્જિત વિ. (સં.) સાવરણી વગેરેથી સાફ કરેલું પ્રભુ પું. (સં.) પરમેશ્વર (૨) માલિક; સ્વામી (૩) વિ. પ્રમિત વિ. સાબિત; સિદ્ધ (૨) પરિમિત; અલ્પ (૩) શક્તિમાન; સમર્થ
[પણું; દેવત્વ પ્રમાણજ્ઞાન (૪) –ના માપનું, –ના જેટલું (સમાસમાં) પ્રભુતા સ્ત્રી. (સં.) માલિકી (૨) ગૌરવ (૩) પરમેશ્વર- પ્રમુખપૃ. (સં.)સભાપતિ; અધ્યક્ષ (૨) વિ. મુખ્ય; આગેવાન પ્રભુત્વ ન. (સં.) માલિકી (૨) કાબૂ
પ્રમુખ (૦સ્થાન, ૦પદ) ન. પ્રમુખની જગા [મત” પ્રભુમય વિ. પ્રભુની ભક્તિથી તરબોળ-ઓતપ્રોત પ્રમુખમત પં. પ્રમુખે આપવાનો મત; તુલસીપત્ર; “કાસ્ટિંગ પ્રભુતિ ના. (સં.) વગેરે; ઇત્યાદિ
પ્રમેય ન. (સં.) પ્રમાણ દ્વારા જેનું જ્ઞાન કરાવાતું હોય તે પ્રભેદ પું. (સં.) ભિન્નતા; તફાવત (૨) ભેદ; પ્રકાર (૩) (૨) સિદ્ધ કરવાની વસ્તુ; સિદ્ધાંત; થિયરમ' (ગ.) ભિન્ન કરવું - જુદું પાડવું તે
પ્રમેહ છું. (સં.) એક રોગ; પરમિયો પ્રમત્ત વિ. (સં.) પ્રમાદી; ગાફેલ (૨) મદમત્ત; માતેલું પ્રમોદ કું. (સં.) આમોદ; આનંદ પ્રમથવું (સં. પ્રમથુ) વલોવવું (૨) પીડવું (૩) મારી પ્રમોદી વિ. આનંદી; હર્ષયુક્ત નાખવું; નાશ કરવો
પ્રમોશન ન. (ઇ.) શાળામાં ઉપલા વર્ગમાં ચડાવવું તે પ્રમદ પું. (સં.) હર્ષ; આનંદ (૨) ભારે ગર્વ
(પ્રાયઃ નપાસ થનારને) (૨) હોદા કે પગારમાં બઢતી અમદવન ન. (સં.) રણવાસનો બાગ
કે વધારો [ઉચ્ચારણનો પ્રયત્ન (વ્યા.) અમદા સ્ત્રી. (સં.) જુવાન સુંદર સ્ત્રી
પ્રયત્ન છું. (સં.) પ્રયાસ; કોશિશ; યત્ન (૨) વર્ણના

Page #561

પ્રયત્નબંધો
૫૪૪
| પ્રવેગિત પ્રયત્નબંધ પુ. શબ્દોના ઉચ્ચારણ પરથી કરાતી પદ્યરચના પ્રવર વિ. મુખ્ય - શ્રેષ્ઠ પુરુષ (૨) ન. જનોઈની પ્રયત્નવાન વિ. (સં.) પ્રયત્ન કરનારું
- બ્રહ્મગાંઠની ત્રણ આંટીમાંની દરેક આંટી પ્રયત્નશીલ વિ. (સં.) પ્રયત્નમાં મચ્યું રહેનારું પ્રવરતા સ્ત્રી. (સં.) અગ્રતાક્રમ પ્રયાગ ન. (સં.) હાલનું અલ્હાબાદ
પ્રવરસમિતિ સ્ત્રી. ખાસ કામ માટે નિમાયેલી સમિતિ પ્રયાગવટ(-) પં. પ્રયાગનો પ્રસિદ્ધ વડ; અક્ષયવટ પ્રવર્ત(-7)ક વિ. (સં.) પ્રેરક; પ્રવૃત્ત કરનાર (૨) પું. પ્રયાણ ન. (સં.) જવું તે; પ્રસ્થાન (૨) મરણ
પ્રવર્તાવનાર (૩) સંસ્થાપક પ્રયાસ વિ. (સં.) શ્રમ; મહેનત (૨) પ્રયત્ન; ઉદ્યોગ પ્રવર્ત(-7)ન ન. (સં.) પ્રચાર; પ્રસાર પ્રયુક્ત વિ. (સં.) યોજાયેલું; કરાયેલું; પ્રયોજિત પ્રવર્તના સ્ત્રી. (સં.) પ્રવર્તવું તે (૨) પ્રવૃત્ત થવું તે પ્રયુક્તિ સ્ત્રી. (સં.) વિશિષ્ટ યુક્તિ કે કરામત; “ટેકનિક' પ્રવર્ત(-7)માન વિ. (સં.) પ્રવર્તતું; ફેલાતું ોિવું પ્રયુત વિ. (સં.) દસ લાખની સંખ્યાનું
પ્રવર્તવું અ.ક્રિ. (સં. પ્રવૃત) ફેલાવું (૨) ચાલવું, પ્રમાણિત પ્રયોક્તા છું. પ્રયોગ કરનાર
પ્રવાત છું. (સં.) પવનનો ઝપાટો; સખત પવન પ્રયોગ કું. (સં.) ઉપયોગ; વાપર (૨) જારણમારણ વગેરે પ્રવાદ પું, (સં.) પરસ્પર વાતચીત (૨) લોકોમાં ચાલેલી
તાંત્રિક ઉપચાર (૩) સાધના; અનુષ્ઠાન (૪) અખતરો વાત (૩) બદનામી ધિર; પરવાળું (૫) ક્રિયાનાથના અન્વયે ક્રિયાપદની યોજના. ઉદા. પ્રવાલ (સં.) ન. સમુદ્રમાં એક જાતનાં જીવડાંએ બનાવેલું
કર્મણિપ્રયોગ (વ્યા.) (૬) (નાટક) ભજવવું તે પ્રવાસ પું. (સં.) મુસાફરી; સફર; યાત્રા પ્રયોગખોર વિ. પ્રયોગ કર્યા કરવાની ટેવવાળું પ્રવાસન ન. પ્રવાસપ્રવૃત્તિ, પ્રવાસ-વ્યવસ્થા પ્રયોગવિદ પં. (સં.) નાટ્યપ્રયોગ જાણનાર
પ્રવાસભથ્થુ ન. મુસાફરી ખર્ચ અંગે મળતું વળતર પ્રયોગવીર વિ. (સં.) નવું નવું શોધવા પ્રયોગ કરી પ્રવાસી પું. (સં. પ્રવાસિનું) મુસાફર; યાત્રિક; પથિક
એવામાં વીર-ઝૂરે જિગા; લેબોરેટરી’ પ્રવાહ પુ. (સં.) વહેણ પ્રયોગશાલા, (-ળા) સ્ત્રી. વૈજ્ઞાનિક પ્રયોગો કરવાની પ્રવાહન ન. પ્રસારણ; “ટ્રાન્સમિશન’ પ્રયોગશીલતા સ્ત્રી. (સં.) વસ્તુને પ્રયોગથી ચકાસવી કે પ્રવાહપતિત વિ. પ્રવાહમાં પડેલું - ચાલતું આવેલું અજમાવી જોવાની પ્રયોગવાદી
પ્રવાહિત વિ. (સં.) વહેતા પ્રવાહરૂપ પ્રયોગસિદ્ધ વિ. (સં.) પ્રયોગથી સિદ્ધ કરેલું પ્રવાહિતા સ્ત્રી. (સં.) પ્રવાહીપણું તેિવી વસ્તુ પ્રયોજક છું. (સં.) પ્રેરક (૨) લેખક (૩) શરૂ કરનાર પ્રવાહી વિ. સં. પ્રવાહિન) રેલો ચાલે એવું (૨) ન. પ્રયોજન ન. (સં.) સબબ; હેતુ (૨) ઉપયોગ પ્રવાહોલ્થ વિ. (સં.) પ્રવાહમાંથી પ્રગટતું; પ્રવાહને લગતું પ્રયોજના સ્ત્રી. ઝીણવટથી યોજના કરવી તે
પ્રવાળ ન. પ્રવાલ; પરવાળું પ્રયોજવું સક્રિ. ઉપયોગમાં લેવું; પ્રયોજિત કરવું પ્રવાળી સ્ત્રી, પરીવાળાંની ડાખલી પ્રયોજિત વિ. (સં.) યોજેલું, ગોઠવેલું (૨) કામમાં લીધેલું, પ્રવિષ્ટ વિ. (સં.) કુશળ; કાબેલ; દક્ષ; હોશિયાર (૨) પ્રયોગમાં આણેલું
અંદર દાખલ થયેલું સિામેલગીરી; એન્ટ્રી પ્રયોજ્ય વિ. (સં.) કામમાં લેવા યોગ્ય; આચરવા યોગ્ય પ્રવિષ્ટિ સ્ત્રી. સામેલગીરી; દાખલ થવાપણું (૨) શબ્દની પ્રરોહ પુ. (સં.) અંકુર; ફણગો
પ્રવીણ વિ. (સં.) કુશળ; નિપુણ; દક્ષ પ્રલય પં. (સં.) વિનાશ (૨) કલ્પને અંતે જગતનો લય પ્રવૃત્ત વિ. (સં.) ચાલુ; વર્તમાન (૨) પ્રવૃત્તિમાં મચેલું પ્રલયંકર, પ્રલયકારી વિ. (સ.)પ્રલય કરે એવું વિનાશકારી કે લાગેલું યા રોકાયેલું પ્રલયકાલ(-ળ) પં. પ્રલય થવાનો કાળ (૨) મહા-મોટી પ્રવૃત્તિ સ્ત્રી. (સં.) ઉદ્યોગ; વ્યવસાય (૨) હિલચાલ (૩) આફતનો સમય
[આગ સાંસારિક વિષયોમાં મચ્યા રહેવું તે પ્રલયાગ્નિ સ્ત્રી. (સં.) પ્રલય કરે એવાં મોટો અગ્નિ કે પ્રવૃત્તિ(Oધર્મ, ૦માગ) પં. સાંસારિક પ્રવૃત્તિનો માર્ગ (૨) પ્રલાપ છું. (સં.) આવેશમાં મોટેથી અસંબદ્ધ બોલવું તે; ઈશ્વરપ્રીત્યર્થે પ્રવૃત્તિ કરીને મોક્ષ પામવાનો માર્ગ મિથ્યા બકવાટ (૨) વિલાપ
પ્રવૃત્તિમય વિ. (સં.) પ્રવૃત્તિથી ભરેલું; પ્રવૃત્તિવાળું પ્રલોભક વિ. ભારે લોભાવનાર
પ્રવૃદ્ધ વિ. (સં.) વધેલું; ફેલાયેલું પ્રલોભન ન. (સં.) ભારે લાલચ
પ્રવૃદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) વધારો; સારો એવો ફેલાવો પ્રવક્તા . (સં.) પ્રવચન કરનાર
પ્રવેગ કું. (સં.) વિશેષ વેગ; “એક્સેલરેશન' પ્રવચન ન. (સં.) વ્યાખ્યાન; પ્રબોધન; ભાષણ
પ્રવેગક વિ. (સં.) વેગવર્ધક; ગતિવર્ધક પ્રવચનકાર ડું. (સં.) વ્યાખ્યાન કરનાર; વ્યાખ્યાતા પ્રવેગબઢતી સ્ત્રી. ક્રમ બહાર બઢતી પ્રવણ વિ. ઢળતું; નમેલું (૨) નમ્ર (૩) અભિમુખ પ્રવેગિત વિ. (સં.) પ્રવેગવાળું: પ્રવેગમાં આવેલું

Page #562

પ્રવેશ
૪૫
[ પ્રસાર પ્રવેશ પં. (સં.) પેસવું કે દાખલ થવું તે (૨) નાટકમાં પ્રશ્નપરંપરા સ્ત્રી. (સં.) ઉપરાઉપરી પ્રશ્નો પૂછવા તે; અંકનો પેટાવિભાગ (૩) આરંભ
પ્રશ્નપાત્ર વિ. જેને વિશે પ્રશ્ન કે શંકા સંભવે એવું (૨) પ્રવેશક વિ. (સં.) પ્રવેશ કરાવનારું કે કરનારું (૨) પં. પ્રશ્ન ઊઠે એવું
નાટકમાં તે સ્થળ; જયાં વચ્ચે બની ગયેલી પણ પ્રશ્નમાલા (-ળા) સ્ત્રી. (સં.) પ્રશ્નાવલિ; પ્રશ્નપરંપરા રંગભૂમિ ઉપર ન આણેલી બાબત કોઈ પાત્ર પ્રશ્નવિરામ ન. લખાણમાં (?) આવું પ્રશ્નસૂચક વિરામચિહ્ન વાર્તાલાપ મારફતે જણાવી દે છે.
પ્રશ્નાર્થ વિ. પ્રશ્નાત્મક (૨) ૫. વાક્યની પ્રશ્નસૂચક - પ્રશ્નનો પ્રવેશદ્વાર ન. દાખલ થવાનો દરવાજો કે બારણું
અર્થ નીકળે એવી રચના
એવું પ્રવેશપત્ર ન, પં. શાળા, પરીક્ષા વગેરેમાં દાખલ થવા પ્રશ્નાર્થક વિ. (સં.) પ્રશ્નાર્થ; જેમાં પ્રશ્નનો અર્થ થતો હોય માટે ભરવાનું અરજીપત્ર
પ્રશ્નાવલિ(લી, ળિ, -ળી) સ્ત્રી, પ્રશ્નમાળા; પ્રશ્નોની હાર; પ્રવેશમાર્ગ કું. (સં.) પ્રવેશ કરવાનો રસ્તો; “એપ્રોચ-રોડ પ્રશ્નપરંપરા [ગણતરી કરી કરેલ જન્મોત્રરી પ્રવેશવું અક્રિ. (સં. પ્રવિશ) પ્રવેશ કરવો; દાખલ થવું પ્રશ્નોતરી સ્ત્રી. જન્મ લગ્નને અભાવે પ્રશ્નના મુહૂર્ત પરથી (૨) ઊંડે ઊતરવું
પ્રશ્નોત્તર પુ.બ.વ. સવાલો ને જવાબો પ્રવેશાર્થી વિ., ૫. પ્રવેશ કરવા ચાહતું
પ્રશ્નોત્તરી સ્ત્રી, સવાલજવાબરૂપે થતું વિવેચન પ્રવેશિકા સ્ત્રી. કોઈ પણ વિષયમાં પ્રવેશ કરાવનારી ચોપડી પ્રસક્ત વિ. (સં.) વળગેલું (૨) આસક્ત: અનુરક્ત પ્રવ્રજિત વિ. (સં.) પ્રવ્રજયા (સંન્યસ્ત) લીધેલ હોય તેવું પ્રસન્ન વિ. (સં.) ખુશ; આનંદી (૨) સંતુષ્ટ (૩) સરળ; પ્રવ્રજ્યા સ્ત્રી. (સં.) સંન્યાસ; સર્વત્યાગ (૨) સંન્યાસની અર્થ તરત સમજાય તેવું (૪) નિર્મળ; પારદર્શક દીક્ષા
પ્રસન્નતા સ્ત્રી. ખુશી; આનંદ પ્રશમન ન. (સં.) શાંત કરવું - શમાવવું તે
પ્રસર પું. પ્રસાર; ફેલાવો (૨) વેગ; ઝા૫ પ્રશસ્ત વિ. (સં.) વખણાયેલું; ઉત્તમ (૨) વિહિત; શાસ્ત્ર પ્રસરણ ન. (સં.) પ્રસાર; ફેલાવો
જે કરવાનું વિધાન કર્યું હોય તેવું (૩) હિતકર; પ્રસરવું અ.ક્રિ. (સં. પ્રસૂ) ફેલાવું; પથરાવું (ઉત્પત્તિ બેનિવોલન્ટ
કિવિતા કે લેખ પ્રસવ પું. (સં.) જન્મ આપવો કે થવો તે (૨) જન્મ; પ્રશસ્તિ સ્ત્રી. (સં.) પ્રશંસા; વાહવાહ (૨) પ્રશંસાની પ્રસવવું સક્રિ. (સં. પ્રસૂ) જણવું (૨) અ.ક્રિ. જન્મવું પ્રશસ્ય વિ. (સં.) વખાણવા લાયક-પાત્ર
પ્રસંખ્યાન ન. (સં.) ગણતરી, ગણના (૨) સમ્યકજ્ઞાન પ્રશસ્યતા સ્ત્રી. (સં.) વખાણવાલાયક હોવાપણું પ્રસંગ કું. (સં.) અવસર (ર) સહવાસ; સંગ (૩) પ્રશંસક વિ. (સં.) વખાણનાર; પ્રશંસા કરનારું
પ્રકરણ; વિષય (૪) બનાવ; ઘટના પ્રશંસન ન. (સં.) પશસ્તિ; વખાણ
પ્રસંગકાવ્ય ન. (સં.) પ્રસંગને અનુલક્ષતું કાવ્ય પ્રશંસનીય વિ. (સં.) પ્રશસ્ય; વખાણ યોગ્ય પ્રસંગભૂત વિ. (સં.) પ્રસંગને લગતું; પ્રસ્તુત પ્રશંસવું સક્રિ. (સં. પ્રશંસુ) વખાણવું; તારીફ કરવી પ્રસંગવશાત્ ક્રિ.વિ. (સં.) પ્રસંગને લીધે; પ્રસંગોપાત્ત પ્રશંસા સ્ત્રી. (સં.) વખાણ; તારીફ
પસંગસેવી વિ. લાગ સાધી લે તેવું તકસાધુ પ્રશાખા સ્ત્રી. (સં.) નાની શાખા; પેટાશાખા; ઉપશાખા પ્રસંગાવધાન. (સં.) સમયસૂચકતા વિષયાંતર થવું તે પ્રશાખી વિ. (સં. પ્રશાખિનું) પ્ર બાવાળું: નાની નાની પ્રસંગતરતા સ્ત્રી. (સં.) પ્રસંગને પ્રસ્તુત ન હોવું - ડાળીઓવાળું
પ્રસંગોચિત વિ. (પ્રસંગ+ઉચિત) પ્રસંગને યોગ્ય પ્રશાસન ન. (સં.) રાજય કરવું તે; સત્તા ચલાવવી તે (૨) પ્રસંગોપાત્ત ક્રિ.વિ. પ્રસંગે; પ્રસંગ આવ્યેથી કર્તવ્ય સંબંધી શિક્ષા; ઉપદેશ
પ્રસાદ પં. (સં.) પ્રસન્નતા; રાજીપો (૨) મહેરબાની (૩) પ્રશાંત વિ. (સં.) ખૂબ શાંત (૨) અવાજ વિનાનું (૩) નિર્મળતા (૪) વરસાદ (૫) સાંભળવાની સાથે જ ૫. એ નામનો મહાસાગર
ભાવ ફરે અને હૃદયમાં ઊતરી જાય તેવો કાવ્યનો પ્રશિષ્ટ વિ. (સં.) ખાનદાન, સંસ્કારી (૨) ઉચ્ચ પ્રકારની એક ગુણ (૬) પ્રસાદી; દેવને ધરાવેલી સામગ્રી
સાહિત્યિક ક્ષમતાવાળું; સઇવપ્રિયા ‘ક્લાસિકલ' પ્રસાદક વિ. (સં.) પ્રસન્ન કરનારું (૨) પસાદ કરનારું, પ્રશિષ્ય પું. (સં.) શિષ્યનો શિષ્ય; પરંપરામાં શિષ્ય પ્રસાદાત્મક વિ. (સં.) નિર્મળ (૨) પ્રસાદ ગુણવાળું પ્રશીતક ન. વસ્તુ ઠંડી રાખવાનું સાધન; રેફ્રિજરેટર” પ્રસાદી સ્ત્રી, દેવને ધરાવેલી સામગ્રી (૨) દેવ અથવા પ્રશ્ન પું, ન. (સં.) સવાલ (૨) બાબત; જાણવા ગુરએ પ્રસન્ન થઈ આપેલી ચીજ (૩) માર
વિચારવાની કે ચર્ચવાની વસ્તુ; ‘પ્રોબ્લેમ પ્રસાધન ન. (સં.) સજાવટ; શણગાર કે તે સજવાની પ્રશ્નકાર ડું. (સં.) પ્રશ્ન પૂછનાર; પૃચ્છક
સાધનસામગ્રી; “ટોઈલેટ' પ્રશ્નપત્ર પં., ન. સવાલપત્રક
પ્રિશ્નાવલિ પ્રસાર પં. (સં.) ફેલાવો; વિસ્તરણ

Page #563

પ્રસારકો ૫૪ ૬
[પ્રાણ પ્રસારકવિ ફેલાવનારું, વિસ્તરણ કરનારું [‘બ્રોડકાસ્ટિંગ” પ્રહસન ન. (સં.) દુર્ગુણની ફજેતી કરનારું એક કે બે અંકનું પ્રસારણ ન. (સં.) પ્રસરણ-ફેલાવું તે (૨) પ્રસારવું તે હાસ્યરસપ્રધાન નાટક પ્રસારવું સ.કિ. પ્રસરે એમ કરવું; ફેલાવવું
પ્રહાર છું. (સં.) ઘા; ફટકો પ્રસારિત વિ. (સં.) પ્રસારેલું; ફેલાયેલું
પ્રહેલિકા સ્ત્રી. (સં.) ઉખાણો; સમસ્યા વિષ્ણુભક્ત પ્રસારી છું. ફેલાવનાર (૨) શરીરને ફેલાવી શકનાર પ્રફ્લાદ . (સં.) હિરણ્યકશિપુનો પુત્ર - પ્રસિદ્ધ પ્રસિદ્ધ વિ. (સં.) ખાત (૨) છપાવી પ્રસિદ્ધ કરવું તે પ્રાઇમર ૫. (ઇ.) વસ્તુને રંગ કરતાં અગાઉ લગાડાતું (૩) જાહેરાત
અસ્તર (૨) સ્ત્રી. બાળપોથી (૩) કોઈ પણ વિષયનું પ્રસિદ્ધિપત્ર પું, પ્રસિદ્ધિસૂચન ન જાહેરખબર; સૂચનાપત્ર પ્રારંભિક પુસ્તક
કિંપનીનો) “સ્ટવ' પ્રસુત વિ. (સં.) સુત; સૂતેલું (૨) ઘસઘસાટ ઊંઘેલું પ્રાઈમસ છું. (.) વિલાયતી ચૂલ; (એ નામની પ્રસ્ત વિ. જણેલું; જન્મેલું (૨) ન. સંતાન; પ્રજા પ્રાઈવેટ વિ. (ઇ.) ખાનગી (૨) વ્યક્તિગત પ્રકારનું પ્રસૂતા સ્ત્રી. (સં.) જેને તરતમાં પ્રસવ થયો હોય એવી પ્રાઈસ સ્ત્રી. (ઇં.) કિંમત; મૂલ્ય નિી યાદી - સ્ત્રી; સુવાવડી
પ્રાઈસલીસ્ટ ન. (ઇ.) કિંમત દર્શાવતી વેચાણના પદાર્થોપ્રસૂતિ સ્ત્રી. (સં.) પ્રસવ (૨) સુવાવડ (૩) સંતતિ પ્રાફ ક્રિ.વિ. (સં.) પહેલાં; અગાઉ પ્રસૂતિવર છું. (સં.) સુવાવડીનો તાવ
પ્રાપ્ત વિ. (સં.) પૂર્વના સમયનું (૨) પૂર્વ જન્મનું; પૂર્વ પ્રસૂતિગૃહ ન. સુવાવડ માટેનું દવાખાનું સુવાવડખાનું જન્મને લગતું (૩) ન. ભાગ્ય; નસીબ[(પુસ્તકની) પ્રસૂતિશાસ્ત્ર ન. (સં.) સુવાવડ વિષયક શાસ પ્રાચ્ય ન. (સં.) પ્રગટવું તે; અવતાર (૨) પ્રસિદ્ધિ પ્રસ્તર ૫. ઘાસ, પાત વગેરેની પથારી (૨) સપાટી પ્રાકાર છું. (સં.) કોટ; કિલ્લો પ્રસ્તાર છું. (સં.) પ્રસ્તર (૨) ફેલાવ; વિસ્તાર પ્રાકૃત વિ. (સં.) પ્રાકૃતિક (૨) સામાન્ય વર્ગનું; મામૂલી પ્રસ્તાવ પં. (સં.) આરંભ (૨) પ્રસંગ; બાબત (૩) (૩) સામાન્ય જનસમુદાયને લગતું (૪) અશિષ્ટ; દરખાસ્ત; ઠરાવ
કિરનાર સંસ્કાર વિનાનું (૫) સ્ત્રી, ન. (સંસ્કૃત ઉપરથી પ્રસ્તાવક વિ. (૨) પુ. દરખાસ્ત કરનાર (૨) ઠરાવ રજૂ ઊપજેલી) એક પ્રાચીન લોકભાષા (૬) સંસ્કૃત પરથી પ્રસ્તાવના સ્ત્રી. (સં.) ઉપાદ્યાત; આમુખ
અપભ્રંશ થઈને આવેલી કોઈ (પ્રાચીન અર્વાચીન) પ્રસ્તુત વિ. (સં.) કહેવામાં આવેલું (૨) ચર્ચાતું (૩) ન. ભાષા
ભિાવિક (૩) લૌકિક જેને વિશે કહેવાનું કે કહેવાતું હોય તે (૪) ટાણું; પ્રસંગ પ્રાકૃતિક વિ. (સં.) કુદરતને લગતું; ભૌતિક (૨) સ્વાપ્રસ્તુતિ સ્ત્રી. (સં.) નિષ્પત્તિ; રજૂઆત; તૈયાર કરાયેલું; પ્રાક્રમ ન. પરાક્રમ
પ્રશંસા, પ્રકટતુતિ પિસ્તાનું (૩) માર્ગ પ્રાક્રમી વિ. પરાક્રમી, શૂરવીર પ્રસ્થાન ન. (સં.) પ્રવાસે જવા ઊપડવું તે; પ્રયાણ (૨) પ્રાકકથન (સં.) આરંભના બે બોલ; ભૂમિકા પ્રસ્થાનત્રય ના, (-પી) સ્ત્રી. વેદધર્મના પાયારૂપ પ્રાગૂ કિ.વિ. (સં.) પહેલાં, અગાઉ
ઉપનિષદ, બ્રહ્મસૂત્ર અને ભગવદ્ગીતા એ ત્રણ પ્રાગડ સ્ત્રી. (સં. પ્રાનું પ્રાગૂ થઈને) પરોઢ; મળસકું પ્રસ્થાપવું સક્રિ. સ્થાપવું; પ્રમેય તરીકે રજૂ કરવું-મૂકવું પ્રાગટ્ય ન. પ્રાક્રય, પ્રગટવું તે (અવતાર) (૨) પ્રસિદ્ધિ પ્રસ્થાપિત વિ. (સં.) સ્થાપિત કરેલું; સિદ્ધ કરેલું
(પુસ્તકની) પ્રસ્તુરિત વિ. (સં.) પ્રગટ જણાઈ આવતું; સ્કુરિત (૨) પ્રાગતિકવિ. (સં.) પ્રગતિ કરનાર; પ્રગતિશીલ હિંમત
મલ્મ ન. (સં.) પ્રગભતા; વધુ પડતી હિંમત-ખોટી પ્રસ્ફોટકવું. (૦ન)ન. ફૂટ થવું કે કરવું તે (૨) ખુલાસો; પ્રાગૈતિહાસિક વિ. (સં.) ઇતિહાસકાળથી; અતિપ્રાચીન પ્રસ્વેદગ્રંથિ સ્ત્રી. (સં.) પરસેવો પેદા કરતી ગ્રંથિ પ્રાચી સ્ત્રી, (સં.) પૂર્વ દિશા પ્રસવ પું. (૦ણ) ન. પ્રસ્તાવ પું. ટપકવું તે; ઝરવું તે (૨) પ્રાચીન વિ. (સં.) જૂનું; પુરાણું (૨) પૂર્વ દિશાનું
ધારા; વહેણ (૩) ઝરણું [ધારા (૪) ઝરણું, ઝરો પ્રાચીનતા સ્ત્રી. જૂનાપણું ઘણું પુરાણું પ્રસ્તાવ મું. (સં.) ટપકવું તે (૨) દૂઝવું તે (૩) વહેણ; પ્રાચીનપંથી વિ., ૫. પુરાણપંથી; “ઓર્થોડોક્સ” પ્રસુત વિ. (સં.) ઝરેલું; ટપકેલું (૨) દૂઝેલું પ્રાય વિ. (સં.) પૂર્વનું (દિશા કે દેશનું) પ્રસ્વેદ પું. (સં.) પરસેવો; પસીનો
પ્રાચ્યવિદ્યા સ્ત્રી. પૂર્વ પ્રદેશનાં ઇતિહાસ, સાહિત્ય, પ્રહર પં. (સં.) ત્રણ કલાક પહોર; બે ચોઘડિયાંનો સમય તત્ત્વજ્ઞાન વગેરેનું અન્વેષણ કરતી વિદ્યા: ‘ઇન્ડોલૉજી પ્રહરણ ન. (સં.) પ્રહાર કરવો તે (૨) શસ્ત્ર (૩) અસ્ત્ર પ્રાજ્ઞ વિ. (સં.) બુદ્ધિશાળી; ચતુર (૨) જ્ઞાતા; પિછાણનાર પ્રહરી પું. (સં.) પહેરેગીર; ચોકીદાર; સંત્રી પ્રાણ પું. (સં.) શાસ; શ્વાસનો વાયુ (૨) જીવ (૩) પ્રહર્ષ પં. (સં.) અતિ આનંદ; ઘણી પ્રસન્નતા
જીવનશક્તિ; બળ

Page #564

પ્રાણઘાતો પ૪૭
[પ્રામુખ્ય પ્રાણઘાત પું. (સં.) વધ (૨) મૃત્યુ
પ્રાણી(-ણિ)વિદ્યા સ્ત્રી, પ્રાણીઓના શરીરને લગતું શાસ્ત્ર; પ્રાણઘાતક વિ. (સં.) જીવલેણ; મૃત્યુ લાવનારું પ્રાણેશ પું. (સં.) પ્રાણનાથ; જીવનસ્વામી પ્રાણઘોષ છું. (સં.) કાન રૂંધતાં સંભળાતો શરીરમાં પ્રાણ પ્રાણેશ્વરી સ્ત્રી, (સં.) પ્રાણની માલિક; પ્રાણપ્રિયા
ચલનનો ઘોષ; નાદ વુિં. પ્રીતમ; પતિ પ્રાત છું., ન. (સં. પ્રાત) પરોઢિયું; સવાર [કર્મ પ્રાણજીવન વિ. (સં.) પ્રાણને જીવનરૂપ; પ્રાણાધાર (૨) પ્રાતઃકર્મ ન. (સં.) સ્નાન, સંધ્યા વગેરે સવારે કરવાનું પ્રાણદાતા ., વિ. (સં.) પોતાનો પ્રાણ આપે છે કે પ્રાતઃકાળ પં. સવાર; ઉષાકાળ
બીજાનો પ્રાણ બચાવે તે (૨) પોષણની વ્યવસ્થા પ્રાતઃ સંધ્યા સ્ત્રી, (સં.) સવારની સંધ્યા-વિધિ કરનાર
બીજાને બચાવવો તે પ્રાતઃસામગ્રી સ્ત્રી, (સં.) પ્રાતઃ સામગ્રી પ્રાણદાન ન. (સં.) પ્રાણ આપવો તે; કુરબાની (૨) પ્રાતઃસ્નાન ન. (સં.) સવારનું સ્નાન પ્રાણધારણન. (સં.) જીવટકાવી રાખવો તે [(૩) પ્રાણી પ્રાતઃસ્મરણ ન. (સં.) સવારે ઊઠીને પ્રભુને અરવું તે (૨) પ્રાણધારી વિ. પ્રાણ ધારણ કરનારું (૨) પં., ન. માણસ સવારની પ્રભુપ્રાર્થના ((૨) તેવી પૂજય (વ્યક્તિ) પ્રાણનાથ . (સં.) પ્રાણનો નાથ-પતિ
પ્રાતઃ સ્મરણીય વિ. (સં.) સવારે ઊઠીને સ્મરવા યોગ્ય પ્રાણપણે ક્રિ.વિ. જાનને જોખમે
પ્રતિભાસિક વિ. (સં.) (ખોટો) પ્રતિભાવ કરાવે એવું; પ્રાણપ્યારું વિ. પ્રાણ સમાન પ્રિય
ભ્રામક; આભાસવાળું પ્રાણપ્રતિષ્ઠા સ્ત્રી. પ્રાણ ફૂંકવો તે (૨) મૂર્તિની સ્થાપના પ્રાતિશાખ્ય ન. (સં.) વેદની જુદી જુદી શાખાઓનો,
કરતાં પહેલાં મત્રો દ્વારા તેમાં પ્રાણનો આરોપ કરવો તે ઉચ્ચારણ વગેરેના નિયમોને લગતી વ્યાકરણગ્રંથ પ્રાણપ્રદ વિ. (સં.) પ્રાણ આપનારું; જીવનદાન કરનારું પ્રાથમિક વિ. (સં.) આરંભનું (૨) આરંભ દશાનું પ્રાણપ્રિય વિ. (સં.) પ્રાણપ્યારું; ખૂબ વહાલું પ્રાદિ વિ. (સં.) આદિમાં પ્રવગેરે ઉપસર્ગવાળું [વિધુર પ્રાણમય વિ. (સં.) પ્રાણ-શક્તિથી ભરેલું; પ્રાણવાન પ્રાદિબહુવીહિપું. (સં.) બહુવ્રીહિસમાસનો એક પ્રકાર; ઉદા. પ્રાણમયકોશ(-ષ) . (સં.) જીવના પાંચ કોષોમાંનો પ્રાદુર્ભાવ . (સં.) ઉત્પત્તિ; પ્રગટ થવું તે બીજો-આનંદમય કોશ
પ્રાદુર્ભત વિ. (સં.) પ્રાદુર્ભાવ પામેલું; પ્રગટેલું પ્રાણવલ્લભ પં. પ્રાણ સમાન વહાલો પુરુષ-પતિ દિયિતા પ્રાદેશિક વિ. (સં.) પ્રદેશનું; પ્રદેશ સંબંધી પ્રાણવલ્લભા સ્ત્રી, પ્રાણ સમાન વહાલી એવી પત્ની: પ્રાધાન્ય ન. (સં.) પ્રધાનપણું; મુખ્યત્વ પ્રાણવાન વિ. (સં.) પ્રાણવાળું, ચેતનવાળું
પ્રાધ્યાપક . (સં.) (વ્યાખ્યાતાથી ઉપરના સ્થાનનો) પ્રાણવાયુ પું. (સં.) એ નામનો એક વાયુ જે પ્રાણીઓને વ્યાખ્યાતા, અધ્યાપક; પ્રોફેસર” (૨) ખટપટવાળું જીવવાનું બળ આપે છે; “ઓક્સિજન
પ્રાપંચિકવિ. (સં.) પ્રપંચ સંબંધી: સંસારવહેવારને લગતું પ્રાણવિનિયમ ધું. દર્દીમાં પેદા કરેલી મોરાવસ્થા; પ્રાપ્ત વિ. (સં.) મેળવાયેલું કે મળેલું (૨) ઉપસ્થિત; રજૂ વશીકરણ; સંમોહનવિઘા; “મેગ્નેરિઝમ
પ્રાપ્તકામ વિ. (સં.) જેની કામના પૂર્ણ થઈ છે એવું પ્રાણવિષયક વિ. (સં.) પ્રાણને લગતું
પ્રાપ્તકાલ (સં.) (-ળ) વિ. જેનો યોગ્ય સમય પ્રાપ્ત થયો પ્રાણવિહીન વિ. (સં.) મરણ પામેલું (૨) નિર્બળ છે તેવું (૨) પ્રસંગોચિત પ્રાણસખા પં. પ્રાણપ્રિય સાથી-મિત્ર
પ્રાપ્તવ્ય વિ. (સં.) પ્રાપ્ત કરવા યોગ્ય; પ્રાપ્ય પ્રાણાયામ કું. (સં.) યોગનાં આઠ અંગમાંનું એક; પ્રાપ્તાંક પુ. (સં.) મેળવેલા અંક; “સ્કોર'
ફેફસાંમાંના વાયુનો અટકાવ કરી શુદ્ધ કરવાની પ્રાપ્તિ સ્ત્રી. (સં.) લાભ (૨) આવક; મળતર (૩) શક્તિ સર્વામાન્ય એક યૌગિક ક્રિયા
પ્રાપ્તિસ્થાન ન. (સં.) જ્યાં મળી શકે એ-પ્રાપ્તિનું સ્થાન પ્રાણાર્પણ ન. (સં.) જીવ આપવો તે
પ્રાપ્ય વિ. (સં.) લભ્ય; મળે એવું (૨) વર્તમાન પ્રાધાન્ય પ્રાણાંત . મૃત્યુ; અવસાન (૨) જીવનું જોખમ પ્રાબલ્ય ન. (સં.) પ્રબળપણું; જોર (૨) તીવ્રતા (૩) પ્રાણાંતક વિ. (સં.) પ્રાણઘાતક; જીવલેણ [“ઓર્ગેનિક પ્રામાણિક વિ. (સં.) પ્રમાણો દ્વારા સાબિત થયેલું; પ્રાણિજ વિ. પ્રાણીઓમાંથી નીપજેલું કે નિપજાવેલું; પ્રમાણિત (૨) પ્રમાણભૂત; વિશ્વાસપાત્ર (૩) સાચું; પ્રાણિત વિ. (સં.) જીવવાળું પ્રાણવાનું
ઈમાનદાર; પ્રામાણિક પ્રાણિયો છું. પ્રાણી; જીવ હિરકોઈ ચેતન સજીવ પ્રામાણિક(તા) સ્ત્રી (૦પણે) ન. ઈમાનદારી; નેકી પ્રાણીન. (સં. પ્રાણિનું) જીવ; માનવ (૨) માનવ સિવાયના પ્રામાણ્ય ન. (સં.) પ્રમાણભૂત-માન્ય હોવાપણું (૨) પ્રાણી(-ણિ)ઉછેર મું. પ્રાણીઓને ઉછેરવાં તે
પ્રમાણ; પુરાવો
કેિ શ્રદ્ધા પ્રાણી (-ણિ)ઘર ન. પ્રાણીઓનું સંગ્રહસ્થાન; ‘ઝૂ' પ્રામાણ્ય વૃદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) પ્રમાણિત છે એવી સમજ-બુદ્ધિ પ્રાણી(-ણિીજન્ય વિ. પ્રાણીજ[પ્રાણીદેહવિદ્યાઝૂલૉજી પ્રમુખ ન. (સં.) પ્રમુખતા; પ્રમુખપણું; પ્રાધાન્ય

Page #565

પ્રાયો.
૫૪૮
[ પ્રિયતમા પ્રાય વિ. (સં.) લગભગ સરખું (સમાસને અંતે) ઉદા. વાંકી અણીવાળું હથિયાર
મૃતપ્રાય (૨) ક્રિ.વિ. પ્રાયઃ; બહુધા; ઘણુંખરું પ્રાસમુક્ત વિ. (સં.) છંદોબંધન રહિત; અપદ્યાગદ્ય પ્રાયશઃ ક્રિ.વિ. (સં.) મોટે ભાગે; ઘણુંખરું
પ્રાસંગિક વિ. (સં.) પ્રસ્તુત; પ્રસંગને અનુકૂલ (૨) પ્રાયશ્ચિત ન. (સં.) પાપના નિવારણ માટેનું તપ
વારંવાર નહિ પણ કોઈ વખતનું; પ્રસંગોપાત થતું પ્રાયઃ ક્રિ.વિ. (સં.) બહુધા; મોટે ભાગે (૨) બધી રીતે કે કરાતું પ્રાયોગિક વિ. (સં.) પ્રયોગને લગતું; તે સંબંધી (૨) પ્રાસાદ પં. (સં.) મહેલ; મોટી હવેલી; મહાલય પ્રયોગ કરી શકાય તેવું; પ્રયોગાત્મક
પ્રાસાદિક વિ. (સં.) પ્રસાદ ગુણવાળું (૨) અનુગ્રહરૂપ; પ્રાયોપવેશન ન. (સં.) અન્નજળનો ત્યાગ કરી મરવા માટે કલ્યાણકારી (૩) ઈશ્વરની કૃપાથી મળેલું તૈયાર થઈ બેસવું તે; પ્રયોપગમન
પ્રાસાનુપ્રાસ પું. (સં.) પ્રાસ અને અનુપ્રાસ પ્રારબ્ધ વિ. (સં.) શરૂ કરેલું (૨) ન. નસીબ, ભાગ્ય પ્રાસાનુપ્રાસી વિ. (સં.) પ્રાસાનુપ્રાસવાળું પ્રારબ્ધ રેખા (સં.) (-ષા) સ્ત્રી. પ્રારબ્ધ બતાવતી હાથની પ્રાસ્તાવિક વિ. (સં.) પ્રસ્તાવનાને લગતું; પ્રસ્તાવ-રૂપ; રેખા
પ્રાવેશિક (૨) પ્રસ્તુત
અિતિથિ પ્રારબ્ધવશ વિ. (સં.) નસીબને અધીન; દૈવાધીન પ્રાહુણો છું. (સં. પ્રાપુણક, પ્રા. પાહુણક) મહેમાન; પ્રારબ્ધવશાત્ ક્રિ.વિ. (સં.) નસીબયોગે; દૈવયોગે પ્રાંગણ ન. (સં.) આંગણું ફળિયું વિનયી (૩) પ્રામાણિક પ્રારબ્ધવાદ ૫. (સં.) નસીબમાં લખાયું હશે તે મુજબ થશે પ્રાંજલ વિ. સં. પ્ર + અંજલિ) હાથ જોડીને ઊભેલું (૨) એવા પ્રકારનો મત-સિદ્ધાંત; દૈવવાદ
પ્રાંજલિ વિ. (સં.) અંજલિ-હાથ જોડ્યા હોય તેવું (૨) પ્રારબ્ધવાદી વિ. (૨) પું, દૈવવાદી; નસીબવાદી
પુ. ખોબો; અંજલી મિળી બનતો વિભાગ પ્રારબ્ધાધીન વિ. (સં.) પ્રારબ્ધવશ; નસીબજોગ પ્રાંત પં. (સં.) છેડો (૨) દેશનો વિભાગ (૩) જિલ્લા પ્રારબ્બાનુસાર ક્રિ વિ. (સં.) પ્રારબ્ધ મુજબ; નસીબ જોગે પ્રાંતક પું. (સં.) નવો શોધાયેલો ગ્રહ; લુટો પ્રારંભ પું. (સં.) શરૂઆત; આરંભ [‘પાયોનિયર’ પ્રાંતપતિ મું. (સં.) રાજ્યપાલ; “ગવર્નર’ પ્રારંભિક વિ. પ્રારંભ કરનારું (૨) પં. નવો પ્રારંભ કરનાર; પ્રાંતભૂમિ સ્ત્રી. (સં.) સરહદનો પ્રદેશ; સીમાડો પ્રારંભશૂર (સં.) (-૨) વિ. શરૂઆત કરવામાં જ ખૂબ પ્રાંતિક, પ્રાંતીય વિ. પ્રાંતને લગતું; પ્રાદેશિક ઉત્સાહ બતાવનારું
પ્રાંતીયતા સ્ત્રી. -ત્વ) ન. (સં.) પોતાના પ્રાંતનો જ પ્રારંભનું સ.ક્રિ. પ્રારંભ કરવો; શરૂઆત કરવી
વિચાર કરવાની સંકુચિતતા પ્રારંભિક વિ. (સં.) પ્રારંભ આરંભને લગતું (૨) પ્રાથમિક પ્રાંત્ય વિ. (સં.) પ્રાંતનું; પ્રાંતિક (૨) છેડે આવેલું પ્રાર્થક વિ. (સં.) પ્રાર્થના કરનાર; પ્રાર્થયિતા પ્રિન્ટ સ્ત્રી. (ઇં.) છાપકામનાં રૂપરંગઢંગ; છાપ પ્રાર્થના સ્ત્રી. (સં.) અરજ; વિનંતી (ર) ઈશ્વરસ્તુતિ પ્રિન્ટર છું. (ઇ.) છાપનાર; મુદ્રક પ્રાર્થનામંદિર ન. (સં.) પ્રાર્થના માટે મળવાની જગ્યા પ્રિન્ટરી સ્ત્રી. છાપખાનું; મુદ્રણાલય પ્રાર્થનાસભા સ્ત્રી. (સં.) પ્રાર્થના કરવા કે તે નિમિત્તે પ્રિન્ટિંગ ન. (ઇ.) છાપવું તે; છાપકામ; મુદ્રણ મળેલી સભા
પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ પુ. (ઇં.) મુદ્રણાલય; છાપખાનું પ્રાર્થનાસમાજ મું.. સ્ત્રી, જેમાં મૂર્તિપૂજા નથી એવો માત્ર પ્રિન્ટિંગ મશીન ન. (ઇ.) છાપવાનું યંત્રઃ મદ્રણયંત્ર
ઈશ્વર-પ્રાર્થનાઓમાં માનનારો એક અર્વાચીન હિંદુ પ્રિન્સ યું. (ઈ.) રાજકમાર (૨) ખંડિયો રાજા સામંત ધર્મસમાજ
પ્રિન્સિપલ પું. (ઇ.) સિદ્ધાંત
આચાર્ય પ્રાર્થનું સક્રિ. (સં. પ્રાર્થ) પ્રાર્થના કરવી; વીનવવું; માગવું પ્રિન્સિપાલ પું. (ઇં.) (શાળા, કૉલેજ-વગેરેમાં) અધ્યક્ષ; પ્રાર્થિત વિ. (સં.) અરજ કરીને માગેલું
પ્રિમિયમ ન. (ઇ.) વીમા પેટે ભરવાનું લવાજમ; વીમાનો પ્રાવરણ ન. (સં.) ઢાંકણ (૨) પછેડી (૩) દુપટ્ટો ' હપ્તો (૨) શેરની મુળ આંકેલી કિંમતમાં થતો વધારો પ્રાવીણ્ય ન. (સં.) કુશળતા; પ્રવીણતા; દક્ષતા પ્રિમિયર વિ. (ઇ.) સૌથી આગળ પડતું (૨) નાટક, પ્રવૃષ પું. (સં.) ચોમાસું; અષાઢ-શ્રાવણની વર્ષાઋતુ ચિત્રપટ વગેરેનો પહેલો ખેલ પ્રાવેશિક વિ. (સં.) પ્રવેશને લગતું (૨) પ્રારંભિક (૩) પ્રિય વિ. (સં.) વહાલું (૨) ગમતું (૩) પં. પિયુ; કાન્ત પ્રાથમિક
(૪) ન. હિત; કલ્યાણ (૫) મિષ્ટ વચન પ્રાશ પું, (વન) ન. (સં.) ખાવું તે; અન્ન બોટવું તે પ્રિયકર વિ. (સં.) હિતકર; હિત કરનારું પ્રાસંસિક વિ. (સં.) પ્રશંસાને લગતું
પ્રિયજન પં. (સં.) પ્રેમપાત્ર માણસ પ્રીતમ (૩) પતિ પ્રાસ ૫. (સં. પ્ર + અસ) કવિતાની હૂકને અંતે અક્ષર પ્રિયતમ વિ. (સં.) સૌથી વધારે વહાલું (૨) ૫. કાન્ત;
મળતા આવવા તે (૨) જૂના સમયનું ભાલા જેવું એક પ્રિયતમાં સ્ત્રી. (સં.) કાન્તા; પ્રિયા (૨) પત્ની

Page #566

પ્રિયદર્શન પ૪૯
[ પ્રેમાનંદ પ્રિયદર્શન વિ. (સં.) જોતાં પ્રિય લાગે તેવું (૨) ન. ધરાવનાર (૨) પરિષદ, સભા વગેરેમાં માત્ર જોવા - પ્રિયજનનું દર્શન (૩) પ્રેમીનું દર્શન
સાંભળવા આવનાર વ્યક્તિ પ્રિયદર્શી વિ. (સં. પ્રિયદર્શિન) સર્વ પ્રત્યે પ્રેમથી જોનાર પ્રેક્ષકગૃહન. (સં.) સભાગૃહ સભાભવન; “ઑડિટોરિયમ'
(૨) પું. અશોક રાજા વુિં., સ્ત્રી, એક છંદ પ્રેક્ષકદીઘ્ર સ્ત્રી. (સં.) વિથિકા; “ગેલેરી પ્રિયંવદા સ્ત્રી. (સં.) પ્રિય બોલનાર; પ્રિય ભાષિણી (૨) પ્રેક્ષણ ન. (સં.) પખવું જોવું તે; દર્શન પ્રિયા સ્ત્રી. (સં.) વહાલી સ્ત્રી; પ્રિયતમા
પ્રેક્ષણક ન. (સં.) તમાશો; જોણું પ્રિલિમિનરી વિ. (ઈ.) (પૂર્વ તૈયારીનું પ્રાસ્તાવિક (૨) પ્રેક્ષણનું સક્રિ. જોવું; પખવું પ્રાથમિક; પ્રારંભિક
પ્રેક્ષણીય વિ. (સં.) જોવા જેવું; દર્શનીય [‘થિયેટર’ પ્રિવિયસ કિ.વિ. (ઇ.) પહેલાંનું; પૂર્વેનું (૨) –ની પહેલાં પ્રેક્ષાગાર, પ્રેક્ષાગૃહન. (સં.) નાટકશાળા (૨) સિનેમાગૃહ, પ્રિવી ન. (૦રૂમ) . (સં.) સંડાસ; જાજરૂ; પાયખાનું પ્રેજ્યુડિસ છું. (ઈ.) પૂર્વગ્રહ; “બાયસ” પ્રિવીકાઉન્સિલ સ્ત્રી. (ઇ.) ર
ત્રી. (ઇ.) રાજનું આd સલાહકાર મંડળ પ્રેત ન. (સં.) શબ; મડદું (૨) અવગતિયો જીવ (૩) પ્રિવીલેજ સ્ત્રી. વિશેષાધિકાર (૨) હક્કની રજા [પત્ર પિશાચ જેવી એક યોનિ પ્રિસ્કિશન ન. (ઈ.) દવાનો નુસખો; દવાચિઠ્ઠી; ઔષધ- પ્રેતકર્મ ન. (સં.) મરેલાના દહનથી માંડીને સપિડીકરણ સ્ત્રી, ઓળખ; પિછાન; ઓળખાણ
સુધી કરવામાં આવતું કર્મ; પ્રેતકાર્ય પ્રીછવું સક્રિ. (સં. પરીણતિ, પ્રા. પરિચ્છદ) ઓળખવું; પ્રેતદહન ન. (સં.) શબને અગ્નિદાહ આપવો તે પિછાણવું (૨) સમજવું; જાણવું
પ્રેતદેહ પં. (સં.) પ્રેતયોનિમાં મળતું મનાતું શરીર પ્રીત સ્ત્રી, પ્રીતિ; પ્રેમ; ચાહ
પ્રેતભૂમિ(મી) સ્ત્રી. (સં.) સ્મશાન પ્રીતમ પું. પતિ; પ્રિયતમ (૨) પ્રભુ
પ્રેતભોજન ન. (સં.) પ્રેતને ધરાવતું ભોજન (૨) બારમું પ્રીતાળ વિ. હેતાળ; સ્નેહાળ; પ્રેમાળ
પ્રેતયોનિ સ્ત્રી. (સં.) પ્રેત જીવોની યોનિ-જાતિ પ્રીતિ સ્ત્રી. (સં.) પ્રેમ; હેત; સ્નેહ
ખેતલોક પં. પ્રેતોને રહેવાનો લોક બોલાવવો તે પ્રીતિ(વેકર, કારક) વિ. સ્નેહ કરનાર
પ્રેતાવાહન ન. (સં.) પ્રેતને બોલાવવું તે; મૃતાત્માને પ્રીતિદાન ન. (સં.) પ્રેમનું દાન કે પ્રીતિથી ભેટ કે કાંઈક પ્રેતસંસ્કાર પું. (સં.) મડદાને કરવામાં આવતી આખરની આપવું તે; ખુશીની ભેટ
- શુદ્ધિની ક્રિયા પ્રીતિપૂર્વક ક્રિ.વિ. પ્રેમથી; હેતથી સામુદાયિક ભોજન પ્રેફરન્સ ન. (ઈ.) પસંદગી પ્રીતિભોજન ન. (સં.) (વર્ણ કે નાતની સૂગ વિનાનું) પ્રેફરન્સ શેર પું. (.) જેનું વ્યાજ આંક્યા પ્રમાણે નક્કી પ્રીપેઈડ વિ. (ઇ.) અગાઉથી જેનું નૂર કે લવાજમ ચૂકવેલું અને પહેલું ચૂકવાય છે તેવો શેર; અગ્રાધિકાર શેર
છે તેવું હિતો (૨) શેરની મૂળ કિંમતમાં થયેલો વધારો પ્રેમ છું. (સં.) હેત; પ્રીતિ (૨) ચાહ; રુચિ પ્રીમિયમ ન. (ઇ.) વીમાનો અગાઉથી ચૂકવાતો તે તે પ્રેમકથા (સં.) (-હાણી) સ્ત્રી. પ્રેમની કે પ્રેમ ભરેલીપ્રીમેચ્યોર વિ. (ઈ.) કાચા દહાડાનું, પાકવાના સમય પ્રેમવિષયક કથા કે વાર્તા (મીઠો ઝઘડો
પહેલાંનું (૨) સગીર [પ્રવેશ-પરીક્ષા પ્રેમકલહ ૫. (સં.) પ્રેમને કારણે કે પ્રેમપૂર્વક થતો કજિયો; પ્રીલિમનરી વિ. (ઈ.) શરૂઆતનું; પ્રાથમિક (૨) સ્ત્રી. પ્રેમદા સ્ત્રી. (સં.) મદ ભરેલી સ્ત્રી; કામિની પ્રીવિયસ વિ. (ઇં.) અગાઉનું; પૂર્વેનું
પ્રેમપૂર્વક ક્રિ.વિ. પ્રેમથી; હેતપૂર્વક પ્રફ ન. (ઈ.) હાથથી કે યંત્રથી ગોઠવાયેલાં બીબાની શદ્ધિ પ્રેમભાવ પં. (સં.) પ્રેમની લાગણી
તપાસવા લેવાતી અજમાયશની છાપ કે તેનો કાગળ પ્રેમલ(-ળ) વિ. પ્રેમવાળું, પ્રેમાળ (૨) પ્રેમમૂલક ભિક્તિ (૨) સાબિતી; પુરાવો
પ્રેમલક્ષણાભક્તિ સ્ત્રી. નવધા ભક્તિનો એક પ્રકારનું શ્રેષ્ઠ પૂફરીડર, મૂહવાચક . છાપવા માટેના અજમાયશી પ્રેમલગ્ન ન. (સં.) સ્નેહલગ્ન
છાપવાળા લખાણની શુદ્ધિ કરનાર [કાર્ય પ્રેમવશ વિ. (સં.) પ્રેમને અધીન; સ્નેહાધીન પ્રેિમશૌર્યવાળું પૂફરીડિંગ ન. (ઇં.) છાપેલ અજમાયશી પૂર સુધારવાનું પ્રેમવીર, પ્રેમજૂર (-૨) વિ. પ્રેમમાં વીરતાવાળું કે શૂરું; પૂફવાચન ન. છાપશુદ્ધિનું કાર્ય
પ્રેમશૌર્યન. પ્રેમ અને શૌર્ય, શિવલિ' (૨) પ્રેમાળ શૂરાતન પ્રેક્ટિકલ ન. (ઈ.) અભ્યાસમાં કરવાનું પ્રત્યક્ષ કામ કે પ્રેમળ વિ. જુઓ “પ્રેમલ”
તેની પરીક્ષા; વૈજ્ઞાનિક પ્રયોગ (૨) વિ. વહેવારુ પ્રેમળતા સ્ત્રી. પ્રેમળપણું પ્રેક્ટિસ સ્ત્રી, (ઈ.) વકીલાત કે દાક્તરીનું કામકાજ (૨) પ્રેમાત્મક વિ. (સં.) પ્રેમને લગતું કે પ્રેમવાળું મહાવરો; અભ્યાસ (૩) તાલીમ
પ્રેમાનંદ ૫. પ્રેમ અને આનંદ (૨) પ્રેમનો આનંદ (૩) પ્રેક્ષક છું. (સં.) જોનારો; નાટ્યકૃતિના નિરીક્ષણની ઇચ્છા બ્રહ્માનંદ (૪) ગુજરાતીનો ઉત્તમ આખ્યાનકવિ

Page #567

પ્રેમાનંદી
પ્રેમાનંદી વિ. પ્રેમાનંદ માણનારું (૨) પ્રેમાનંદ કવિને લગતું પ્રેમાર્દ્ર વિ. (પ્રેમ+આર્દ્ર) પ્રેમથી ભીંજાયેલું- તરબોળ પ્રેમાળ વિ. હેતાળ; વહાલસોયું
પ્રેમાંશી વિ. (સં. પ્રેમાંશિન્) પ્રેમવાળું; પ્રેમાંશવાળું પ્રેમિકા સ્ત્રી. (સં.) પ્રેયસી; પ્રિયતમા; માશૂક પ્રેમી વિ. (સં.) પ્રેમવાળું; પ્રેમ કરનારું પ્રેય ન. (સં.) ઐહિક-પાર્થિવ સુખ
પ્રેયસી સ્ત્રી. (સં.) પ્રિય સ્ત્રી; પ્રેમિકા (૨) વિ., સ્ત્રી. વધારે પ્રિય; અતિ પ્રિય
પ્રેરક વિ. (સં.) પ્રેરણા, ગતિ કે ઉત્તેજન આપનારું (૨) બીજા તરફથી પ્રેરણા બતાવનારું (વ્યાકરણમાં આવું ક્રિયાપદનું રૂપ) (૩) પુરસ્કર્તા
પ્રેરણ ન. (સં.) પ્રેરવું તે; પ્રેરણા [આજ્ઞા પ્રેરણા સ્ત્રી. (સં.) પ્રેરવું તે (૨) પ્રોત્સાહન (૩) આદેશ; પ્રેરણાજનક વિ. (સં.) પ્રેરણા જન્માવનારું પ્રેરણાત્મક વિ. (સં.) પ્રેરણારૂપ
પ્રેરણાદાયી (-યક) વિ. (સં.) પ્રેરણા આપનારું પ્રેરયિતા વિ. પ્રેરણા કરનારું; પ્રેરક
પ્રેરવું સ.ક્રિ. (સં. પ્ર + ઈ) મોકલવું (૨) ગતિ, પ્રોત્સાહન, આજ્ઞા કે ખાનગી સલાહ આપવી પ્રેરિત વિ. (સં.) પ્રેરાયેલું; પુરસ્કૃત (૨) પ્રેરણા કરેલું પ્રેષક વિ. (સં.) મોકલનાર; રવાના કરનાર પ્રેષણ ન. (-ણા) સ્ત્રી. (સં.) મોકલવું તે પ્રેષણીય વિ. (સં.) મોકલવા જેવું-યોગ્ય પ્રેષિત વિ. (સં.) મોકલેલું; મોકલી આપેલું પ્રેષ્ઠ વિ. પ્રિયમાં પ્રિય; સૌથી વહાલું પ્રેસ ન. (ઈં.) દાબવાનું યંત્ર (૨) રૂ વગેરેને દાબી ગાંસડીઓ બાંધવાનો સંચો (૩) છાપવાનું યંત્ર (૪) છાપખાનું (૫) છાપું; વર્તમાનપત્ર (૬) પ્રસાર કે સંચારમાધ્યમ
પ્રેસઍકટ પું. (ઈં.) છાંપાઓને લગતો કાયદો પ્રેસકીપર વિ. (ઈં.) છાપખાનાનો રખેવાળ પ્રેસકૉપી સ્ત્રી. (ઈં.) છાપવા માટે કરેલ લખાણની નકલ પ્રેસકોન્ફરન્સ સ્ત્રી. (ઈં.) પત્રકારપરિષદ પ્રેસમેટર સ્ત્રી. (ઇં.) છાપવા માટેનું લખાણ
પ્રેસર ન. (ઈં.) દબાણ; નિયંત્રણ [અધ્યક્ષ; પ્રમુખ પ્રેસિડ(-ડે)ન્ટ પું. (ઈં.) રાષ્ટ્રપ્રમુખ; રાષ્ટ્રપતિ (૨) પ્રેસિડન્સી સ્ત્રી. પ્રમુખનું પદ પ્રોક્ટર પું. (ઇ.) યુનિવર્સિટીમાં (છાત્રાલય વગેરેની) અમુક વ્યવસ્થા માટેનો અધિકારી (૨) એક અદાલતી વહીવટદાર
[પ્રોવું
પ્રોક્સી સ્ત્રી. (ઇ.) અવેજી; પ્રતિનિધિ (૨) મુખત્યારનામું પ્રોગ્રામ પું. (ઇં.) કાર્યક્રમ; કામકાજની યાદી પ્રોગ્રેસ પું. (ઈં.) પ્રગતિ
પ્રોજેક્ટ પું. (ઈં.) પરિયોજન; પ્રકલ્પ; પ્રાયોજના પ્રોજ્જવલ વિ. (સં.) પૂર્ણ ઉજ્જવળ; બરોબર પ્રકાશ મારતું પ્રોટેક્ટર પું. (ઇ.) સંરક્ષક
પ્રોટેસ્ટન્ટ પું. (ઇ.) રોમન કેથોલિક ખ્રિસ્તી ધર્મની સામે ઊભો થયેલો સુધારાવાદી સંપ્રદાય
પ્રોટેસ્ટ પું. (ઈં.) વિરોધ; સામેનો મત; વાંધો પ્રોટીન ન. (ઇં.) ખોરાકનું માંસપોષક એક તત્ત્વ પ્રોટોકૉલ પું. (ઈં.) રાજદ્વારી શિષ્ટાચાર; રાજકીય આચારસંહિતા
પ્રોટોન પું. (ઈં.) પરમાણુનો ઘન-વીજાણુ પ્રોટોપ્લેઝમ પું. (ઈં.) જીવનના પાયારૂપ મનાતો મૂળ (રસાયણ) પદાર્થ; જીવનરસ; જીવદ્રવ્ય
પ્રોડક્ટ સ્ત્રી. (ઈં.) પેદાશ; નીપજ પ્રોડક્શન ન. (ઈં.) ઉત્પાદન
પ્રોડ્યુસર પું. (ઈં.) ફિલ્મ બનાવનાર; નિર્માતા પ્રોત્સાહક વિ. (સં.) પ્રોત્સાહન આપતું; ઉત્તેજન આપતું પ્રોત્સાહન ન. (સં.) ખૂબ ઉત્સાહ-ઉત્તેજન આપવું તે પ્રોત્સાહિત વિ. (સં.) પ્રોત્સાહન પામેલું; ઉત્તેજિત પ્રોપેગૅન્ડા પું. (ઈં.) કોઈ વાત વિચાર વગેરે ફેલાવવાં તે; પ્રચાર કાર્ય
પ્રોપેલર ન. (ઈં.) ગતિ આપનાર યંત્ર પ્રોપ્રાઇટર પું. (ઈં.) સંચાલક; માલિક પ્રોફિટ પું. (ઈં.) લાભ; નફો; ફાયદો પ્રોફેશનલ વિ. (ઈં.) ધંધાદારી [પ્રાધ્યાપક પ્રોફેસર પું. (ઈં.) અધ્યાપક (મહાવિદ્યાલયનો) (૨) પ્રોબેટ સ્ત્રી. (ઇં.) વિલ કે વસિયતનામાના ખરાપણાનો
કે તેનો સમય
દાખલો; પ્રમાણિતવિલ, વસિયતનામું[‘પ્રોબટડ્યૂટી' પ્રોબેટવેરો પું. મરનારની મિલકત પર લેવાતો વેરો; પ્રોબેશન ન. (ઇં.) હંગામી નિમણૂક; અજમાયશી નિમણૂક વ્યિક્તિ પ્રોબેશનર વિ.,પું. પ્રોબેશન ૫૨ નિમાનાર; અજમાયશી પ્રોબેસનરી વિ. (ઈં.) પ્રોબેશનને લગતું સ્વિીકારનારું પ્રોમિસરી (ઇં.) કબૂલાત આપનારું; લખાણથી બાંધણી પ્રામેસરી નોટ સ્ત્રી. (ઈં.) વચનપત્ર; વચનચિઠ્ઠી પ્રોલિટેરિયેટ પું.,ન. (ઇ.) શ્રમજીવી વર્ગ પ્રોવિઝન ન. (ઈં.) જોગવાઈ (૨) ખાદ્યસામગ્રી પ્રોવિઝનલ વિ. (ઈં.) કામચલાઉ ોગવાઈ; હંગામી પ્રોવિડન્ટ ફંડ ન. (ઇ.) પગાર સાથે સંબંધિત એક ફંડ; ભવિષ્યનિધિ
પ્રોક્ત વિ. (સં.) ઉક્ત; બોલાયેલું; કહેલું પ્રોક્લેમેશન ન. (ઈં.) જાહેરાત; ઢંઢેરો; ધોષણા
પ્રોવિન્સ પું. (ઈં.) પ્રાંત; દેશવિસ્તાર
પ્રોક્ષણ ન (સં.) પવિત્ર કરવા મંત્રપૂર્વક પાણી છાંટવું તે પ્રોવું સ.ક્રિ. (સં. પ્રાંત = પરોવેલું) પરોવવું

Page #568

પ્રોષિતો
૫૫૧. પ્રોષિત વિ. (સં.) વિદેશ ગયેલું
ખુટો . (ઇ.) એક નાનકડો ગ્રહ ડૂિબેલું; તરબોળ પ્રોષિતપતિકા, પ્રોષિતભર્તૃકા સ્ત્રી. (સં.) જેનો પતિ વિદેશ પ્લત વિ. (સં.) દીર્ધ સ્વરથી દોઢા લાંબા ઉચ્ચારનું (૨) ગયો હોય તેવી (નાયિકા).
હુતિ સ્ત્રી, કૂદકો (૨) પૂર (૩) ઘોડાની એક ચાલ (૪) પ્રોષિતપત્નીક વિ. જેની પત્ની વિદેશ ગઈ હોય તેવો સ્વર ત્રણ માત્રા સુધી લંબાવવો તે તાવ (પુરુષ)
વિકીલ પ્લેગ કું. (ઇં.) એક ચેપી રોગ; મરકી; મહામારી: ગાંઠિયો પ્રોસિક્યુટર પું. (.) ફોજદારી કેસો માટેનો સરકારી પ્લેગ્રાઉન્ડ ન. (ઇ.) રમતનું મેદાન પ્રોસિડિંગ ન, (ઈ.) સભા, મુકદમો વગેરેની કારવાઈ હેટ સ્ત્રી. (ઈ.) રકાબી (૨) તાસક (૩) થાળી (૪) પ્રોસેશન ન. (ઇ.) સરઘસ
ધાતુના પતરાની તખતી પ્રોસેસ સ્ત્રી, (ઇ.) ગતિ (૨) પ્રક્રિયા ગિાંઠ પ્લેટફોર્મ ન. (ઇ.) સ્ટેશન પરનો લાંબો ઓટલો, જેના પ્રોસ્ટેટ ગ્લેન્ડ કું. (ઇં.) મૂત્રાશયમાં થતી એક પ્રકારની પર રહીને રેલગાડીમાં ચડઊતર થાય છે. (૨) પ્રોસ્પેક્ટસ ન. (ઇ.) વિવરણપત્ર; માહિતીપત્ર; બોધપત્ર વ્યાસપીઠ; સભાનો મંચ (૩) રંગપીઠ; “સ્ટેજ પ્રૌઢ વિ. (સં.) પુખ્ત; આધેડ (૨) ગંભીર (૩) વિશાળ; પ્લેટિનમ સ્ત્રી. (ઇં.) એક કીમતી ધાતુ - ભવ્ય (૪) પ્રૌઢિવાળું
પ્લેટુન સ્ત્રી. (ઇ.) લશ્કરી ટુકડી; પલટણ પ્રૌઢતા સ્ત્રી. (સં.) પ્રૌઢપણું ન. પુખ્તતા; પાકટતા પ્લેટો પં. (.) ગ્રીક તત્ત્વજ્ઞાની; અફલાતૂન પ્રૌઢશિક્ષણ ન. (સં.) પ્રૌઢો માટેનું શિક્ષણ
પ્લેન ન. (ઇં.) વિમાન; “એરોપ્લેન' પ્રૌઢાસ્ત્રી. (સં.) ત્રીસથી પંચાવન વરસની સ્ત્રી, પ્રગલભા પ્લેન પૃ. (.) યોજના; રૂપરેખા; “પ્લાન' (૨) કાર્યક્રમ પ્રૌઢિ સ્ત્રી. (સં.) પ્રૌઢપણું (૨) વિચાર અને ભાષાની પ્લેનેટોરિયમ ન. (ઇ.) કૃત્રિમ નભોમંડળ; ખગોળઘર;
પ્રૌઢતા (૩) ચમત્કારપૂર્ણ લાઘવયુક્ત વિશદ કથન | આકાશદર્શન ગૃહ પ્રૌદ્યોગિકી સ્ત્રી. (સં.) તકનીક; “ટેકનોલોજી'
પ્લેન્ટેશન જુઓ “પ્લાન્ટેશન પ્લગ કું., સ્ત્રી. (ઇં.) પાણી, વીજળી વગેરેના પ્રવાહ પ્લેબિસિર સ્ત્રી. (ઇ.) કોઈ પ્રશ્ન પર લેવાતો પ્રજામત પરનો દાટો, જે વાટે તે લઈ શકાય
પ્લેયર છું. (ઇ.) ખેલાડી પ્લમ્બર ૫. (ઇ.) પાણીના નળ ગોઠવવાનું કામ કરનાર પ્લૉટ છે. (ઇં.) જમીનનો નાનોમોટો ટુકડો (૨) નકશો; પ્લમ્બિગ ન. (ઇં.) નળને જોડવાનું કામ
આલેખ (૩) વિષયવસ્તુ; માળખું (૪) કાવતરું પ્લવંગ, (મ) ૫. (સં.) વાંદરો પ્લમ્બેગો સ્ત્રી. (ઇ.) પેનસિલ માટેની એક ધાતુ પ્લાયવૂડ ન. (ઇ.) ત્રણ કે તેથી વધારે પડવાળાં પાટિયાં
ચોંટાડી કરાતું એક જાતનું મજબૂત પાટિયું ફ છું. (સં.) ઐક્ય અઘોષ મહાપ્રાણ વ્યંજન પ્લાન છું. (ઇ.) યોજના
ફઈ, (બા) સ્ત્રી. ફોઈ; બાપાની બહેન પ્લાન્ટ . (ઇ.) કારખાનું [ઊગાડવાની જગ્યા ફઈજી સ્ત્રી, પતિ કે પત્નીની ફોઈ; ફોઈસાસુ પ્લાન્ટેશન ન. (ઈ.) રોપણી; વાવણી (૨) ઝાડપાલો ફઈબા સ્ત્રી. પિતાની બહેન પ્લાવિત વિ. (સં.) ડુબાડેલું; તરબોળ
ફકરું ન. બાવા જેવું; માગણ; ફકીર [‘પેરેગ્રાફી પ્લાસ્ટન-સ્તોર ન. (ઇ.) ચણતર ઉપર લગાડવાનો ના ફકરો પં. (અ. ફિકહ) કંડિકા; પેરા (૨) પરિચ્છેદ;
વગેરેનો લેપ (૨) ઔષધનો લેપ (૩) તેવા લેપવાળી ફકાર પું. (સં.) “ફવર્ણ (૨) “ફ” ઉચ્ચારણ પટી
[જતો એક પ્રકારનો ભૂકો ફકીર છું. (અ.) ત્યાગી; વૈરાગી (મુસલમાન) (૨) પ્લાસ્ટર ઑફ પેરિસ ન. (ઈ.) સુકાઈ જતાં દૂર્ભેદ્ય બની ઓલિયો (૩) મુસલમાન માગણ પ્લાસ્ટિક ન. (ઇ.) કચકડા જેવો એક બનાવટી પદાર્થ ફકીરી સ્ત્રી, ફકીરપણું (૨) દરિદ્રાવસ્થા; કંગાલિયત (૩) પ્લાસ્ટિક સર્જરી સ્ત્રી. (ઇ.) દાક્તરી વાઢકાપ જેમાં ભિક્ષાવૃત્તિ દર્દીની ચામડી એક જગ્યાએથી ઉતારી ખૂટતે સ્થળે ફક્કડ વિ. (સં.) (ફક્ક અથવા “ફગવું” ઉપરથી) લોકઉમેરાય છે.
લાજની પરવા વિનાનું, સ્વછંદી (૨) વરણાગિયું; પ્લિન્થ સ્ત્રી. (ઇ.) ઊભી ; ખડસલ
છેલ (૩) સુંદર (૪) ઉડાઉ (૫) ૫. મશ્કરો પ્લીડર ૫. (ઇ.) વકીલ; “એડવોકેટ
(ભવાઈમાં); રંગલો (૩) બ્રહ્મચારી પ્લીડિંગ ન, (ઇ.) વકીલની દલીલ
ફૉંફક્કા પં.બ.વ. (‘ફાકવું” ઉપરથી) ખાઈ-પી ઉડાવી પ્લીહા સ્ત્રી, (સં.) બરોળ ભિરાઈ જવાનો એક રોગ દેવું તે (૨) ખાલીપણું; કાકા પ્લરસી સ્ત્રી. (ઇ.) ફેફસાંના પડમાં સોજાનો અને પાણી ફક્ત ક્રિ.વિ. માત્ર; કેવળ

Page #569

ફગડણ, ફગદંડી ૫ ૫૨
( ફડકો ફગડણ; ફગદંડ વિ. ઉડાઉ (૨) લુચ્ચું (૩) બેફિકરું ફટકિયું વિ. સ્થિર કે દઢ ન રહે તેવું (૨) માથે જવાબદારીફગફગવું સક્રિ. ફરફરવું; હવામાં ઊડવું; ફરકવું ફટકી સ્ત્રી. ફટકડી ફગમગવું સક્રિ. ફગફગવું; ફરફરવું; ધૃજવું; કંપવું ફટકી સ્ત્રી. દરજીડો પક્ષી (૩) પારધીની જાળ ફગ(-ગા)વવું અ.ક્રિ ફેકી દેવી (૨) છેતરવું (૩) ફેંકવું, ફટકો પં. ચાબુક કે સોટીનો પ્રહાર (૨) ખોટ; હાનિ (૩) ઉશેટવું
શિક્ષા લાગે એવો ધોકો (૪) નસિયત; સજા ફગવું અક્રિ. (સં. ફલ્ગ - તુચ્છ, પ્રા. ફગ્ગના વિકાસમાં) ફટકો છું. (પટકો ઉપરથી) ટુવાલ; અંગૂછો
નિયંત્રણમાં ન રહેવું; છકવું (૨) વાંકું બોલવું; ફટફટ ક્રિ.વિ. ફટાકડા વગેરેનો અવાજ (૨) ઝટઝટ; બોલીને ફરી જવું (૩) ફાગફટાણાં ગાવા
વગર વિચાર્યું ફગાવવું સક્રિ, ફેંકવું; ઉશેટવું
ફટફટ ક્રિ.વિ. ફિટકાર; ધિક્કારનો ઉધાર ફગોટ(-ળ)નું સક્રિ. ફંગોટવું; ફંગોળવું; ફેંકી દેવું ફટફટિયું ન. ફટફટ અવાજ કરતી મોટર સાયકલ ફજર સ્ત્રી. (અ. ફજ) મળસકું; પ્રભાત; સવાર ફટવવું સક્રિ. ફટાવવું; બહેકાવવું ફજલ વિ. (અ. ફજલ) સુખી; આનંદી (૨) સ્ત્રી. કૃપા; ફટાકડી સ્ત્રી. બાળકોને રમવાની બંદૂકડી (૨) ચાકડી
મહેરબાની (3) આબાદી (૪) હિત (૫) બક્ષિસ ફટાકો(-કિયો) પૃ. ફટાકડો; ટેટો ફજેત વિ. (અ. ફજીહત) ફજેતીવાળું; બદનામ (૨) ફટાકી સ્ત્રી. ફટાકડી સ્ત્રી (૨) ખોટી પતરાજી ધિક્કારપાત્ર (૩) હેરાન પરેશાન
ફટાટોપ પં. (સં.) ઊંચી કરેલી ફેણ (સાપની) (૨) ફૂંફાડો ફજેત ફાળકો ૫. ચકડોળ (૨) ફજેતો; ભવાડો
(૩) આડંબર; દમામ ફજેતી સ્ત્રી. ભવાડો (૨) બદનામી; અપકીર્તિ (૩) ફટાણું ન. (સં. ફદગાન; પ્રા. ફટ્ટઆણ) લગ્ન વગેરે હેરાનગતિ
કિરાતી કઢી; અમૃત્તિયો પ્રસંગે સામસામા પક્ષની સ્ત્રીઓનું વધુ પડતું શૃંગારિક ફજેતો કું. ફજેતી (૨) કેરીના ગોટલા, છોતરાં વગેરે ધોઈ પણ મજાકભર્યું ગીત કે બોલ ફટ ઉદ્. તિરસ્કારનો ઉદ્ગાર (૨) કશું ફાટવાનો કે ફટાફટ ક્રિપવિ. ફટફટ; ઝપાટાબંધ; ઉપરાઉપરી
ફફડવાનો અવાજ (૩) ફાટેલું-ખુલ્લું એ અર્થમાં ફટાબાર વિ. તદન ખુલ્લું-ઉઘાડું; ઉધાડાં બારણાવાળું (ઉઘાડું ફટ)
[અવાજથી ફટા(-2)યો છું. વારસાનો ભાગ લઈ ભાઈથી જુદો પડેલો ફટક કિ.વિ. ફફડવાનો અવાજ (૨) “ફટ' એવા ઠાકોર
બિહેકાવવું; ફટવવું ફટક સ્ત્રી. બીક; ફડક (૨) ચિંતા; ફિકર
ફટાવવું સક્રિ. (‘ફાટવું' પરથી) વધારે પડતી છૂટ આપીને ફટકડી સ્ત્રી. (સં. સ્ફટિકા) એક જાતનો ખાર; ફટકી ફરાં ન.બ.વ. દાણા કાઢી લીધેલાં કૂંડાં ગયેલું ફટકદલાલ પું. જોખમ કે જવાબદારી વિના દલાલી કરતો ફટોળ વિ. પવનથી તૂટી પડેલ (૨) પછડાયેલું (૩) વંઠી માણસ; ફટકિયો દલાલ
ફડ ન. દારૂ ગાળવાનું સ્થાન; ભઠ્ઠી (૨) બજાર; માર્કેટ ફટકદેવાળિયો ૫. પાકો દેવાળિયો; પાકો દેવાળું ફૂંકનાર (૩) થાણું; પોલીસથાણું [(લાવણી ગાવામાં) ફટકવું અક્રિ. (પ્રા. ફિટ = ભ્રષ્ટ થવું ઉપરથી) મગજનું ફડ ન. ગાનાર-નાચનારનું ટોળું (૫) એક પક્ષનું ટોળું
ખસવું, ચસકવું (ડાગળી, બુદ્ધિનું) (૨) વંઠી જવું ફડ કિ.વિ. ઉતાવળથી (૨) ફડ એવા અવાજથી
(૩) ફટ ફટ થવું (૪) તોફાને ચડવું ની ક્રિયા ફડક સ્ત્રી. ફટક; પ્રાસકો; બીક (૨) પહેરેલા કપડાનો ફટકાબાજી સ્ત્રી, ક્રિકેટની બલ્લેબાજી-બેટિંગ; ફટકા મારવા- ઝૂલતો છેડો (૩) ચિતા; ફિકર (૪) બારણાનું દરેક ફટકાર ૫. ફિટકાર; ધિક્કાર
કમાડ
ળિ વગેરેનું ફરકવું ફટકારવું સક્રિ. (‘ફટકો' ઉપરથી) મારવું; ફડકારવું (૨) ફડકવું સક્રિ. ડરથી કંપવું (૨) ફડકથી ઝાટકવું (૩)
ચાબુક સોટીથી મારવું (૩) આકરી ટીકા કરવી (૪) ફડકાર(-૨)વું સક્રિ. ફટકારવું; માર મારવો (૨) કરડવું સજા કરવી; જેલમાં મોકલવું
ફડકિયું ન. છૂટો છેડો; ફડક (૨) દાણા ઊપણવા ચાદર ફટકારું વિ. દીવાનું; ઘેલું (૨) ચોકેલું
પકડીને કરેલો પંખો ફટકારો પં. ફટકો કે તેનો અવાજ (૨) પ્રાસકો ફડકિયું ન. (દ. ફડું ઉપરથી) બારણાનું દરેક કમાડ (૨) ફટકાવવું સક્રિ. ફટકારવું; મારવું (૨) ડંખ દેવો બે મળીને આખું બને તેવું દરેક ફટકાસાળ સ્ત્રી, ફટકો મારી વાણાનો કાંઠલો ફેંકાય એવી ફડકો ૫. કપડાની ફડકનો અવાજ (૨) પક્ષી ઊડવા યોજનાવાળી સાળ
માંડતાં થતો પાંખનો અવાજ (ચકલીનો) ફટકિયું વિ. (‘ફટકવું” ઉપરથીઝટ છૂટી જાય તેવું (૨) ફડકો પં. પ્રાસકો; ફડક
ફટફટ અવાજ કરતું (૩) ન. ફટાક દઈ ઊઘડે એવું ફડકો ૫. ચિચોડાનો નીચેનો ભાગ (૨) ખેતરમાં અનાજ આખું બારણું; કડકિયું જોખમનારાખે તેવું (દલાલ). ઓરવાનું સાધન વાવણિયો (૩) સીવવાનો સંચો

Page #570

ફડચ ચાડિયું) ૫૫ 3
[ફરકણ ફડચ સ્ત્રી. (-ચાડિયું) . (દ. ફડુંગ) ચીરી (ફળ કે ફણાધર ૫. ફણધર; નાગ
લાકડાની) [પતાવટ-માંડવાળ; નાદારી ફણી સ્ત્રી. (દ. ફણીહ) કાંસકી (૨) સાળનો લાંબી કાંસકી ફડચો છું. (ફાડવું + ફા. ચહ) નિકાલ; તોડ (૨) દેવાની જેવો એક ભાગ જેમાં તાણાના તાર પરોવાય છે. (૩) ફડચાડિયાં ન.બ.વ. ફાડિયાં; ફડચાં
ત્રાસ ફડદું ન. (“કડવું' ઉપરથી) ફાંસ; વાંધો
ફણી . (સં.) સાપ; સર્પ ફડનવીસ; ફડનીસ !. (અ. ફદનિવાસુ) સરકારી ફણીશ, (%) પં. શેષનાગ (૨) મોટો નાગ
દફતરનો મુખ્ય અમલદાર (૨) હિસાબી ખાતાનો ફતન, (-નિયું) વિ. અક્કલનું ઓથમીર, ઉડાઉ અમલદાર; અવલકારકુન
ફતવાખોર વિ. ફિતૂર કરનાર; ઢોંગી; પાખંડી ફડફડ કિ.વિ. ઊડવાનો, ફૂટવાનો કે ધબકવાનો અવાજ ફતવો ૫. (અ. ફત્વા) મુસલમાની ધર્મશાસ્ત્રનો હુકમ (૨)
(૨) ઉપરાઉપરી (૩) ધબકાર (હૃદયના) અવાજ જેમ હુકમ (૩) ઢોંગ (૪) ફિતૂર ફડફડવું અ.ક્રિ. ફડફડ અવાજ થવો (હવાથી, ઊડવાથી) ફતે મારી સ્ત્રી. વિજયનો જશ-યશ
(૨) પૂજવું; કંપવું (બીકથી) (૩) ગુસ્સામાં બોલવું ફતેમારી સ્ત્રી, (પો. પાતામારૂ) એક જાતનું નાનું વહાણ
(૪) પૂંઠે ગુસ્સામાં બડબડવું બિબટ ફતેહ સ્ત્રી. (અ. ફતહ) જીત; સફળતા; વિજય ફડફડાટ પું. ફફડવું તે (૨) ફડક; બીક (૩) ગુસ્સાનો ફતેહમંદ વિ. વિજયી; સફળ; જીતેલ ફાફડિયું વિ. ઉતાવળિયું; ધાંધલિયું [(૨) તડ ને ફડ ફતેહમંદી સ્ત્રી, જીત; જય; વિજયી હોવાપણું ફડબખતર, ફડબખ્તર ક્રિ.વિ. ઉઘાડી રીતે; ખુલ્લી રીતે ફતેહમારી સ્ત્રી. ફતે મારી; એક જાતનું નાનું વહાણ ફડશ સ્ત્રી. (-શિયું) . ફડચ; ચીરી
ફોઈ(-હી) સ્ત્રી. બાંય વગરનો કબજો ગિદી ગયેલું ફડાકિયું વિ. ગપ્પીદાસ (૨) બડાઈખોર
ફદફદ ક્રિ.વિ. ફદફદવાનો અવાજ (૨) પોચું અને ગદફડાકી સ્ત્રી. ગપ (૨) બડાઈ
ફદફદવું અ.ક્રિ. કોહીને, અથાઈને કે ખટાઈને ગદગદું થવું ફડાકીદાસ પં. બડાઈખોર (૨) ગપ્પીદાસ
(૨) પરુ ભરાઈને ફૂટવાની તૈયારીમાં આવવું (૩) ફડાકો પુ. ટેટો; ફટાકડો (૨) પ્રાસકો; બીક (૩) કડાકી ખદખદવું (૪) ગર્વ કરવો
(ગપ; બડાઈ) (૪) ફડાક એવો અવાજ ફદફદાટ પું. ફદફદવું તે; ફદફદવાનો અવાજ ફડાફડ ક્રિ.વિ. ઉપરાઉપરી; ઝપાટાબંધ સિટીનો માર ફદિયું ન. (ઇં. ફાર્મિંગ ઉપરથી) પૈસો (૨) ચારપાઈ (મુંબઈ) ફડાફડી સ્ત્રી. ફડાફડ મારવું કે મારામારી કરવી તે (૨) (૩) બળિયાદેવને ચઢાવાતી ગળી પૂરી-ભાખરી કડાંભેર ક્રિ વિ. પગનાં ચાપવાને આધારે (બેસવું) ફદી વિ. ઢોંગી કણિી સ્ત્રી, ગોકણ દારૂ ગાળનારો. કલાલ ફદીયન પં. બદનામી: શરમ (૨) કજિયો ફડિયો કું. (‘ફડી ઉપરથી) દાણા વેચનાર; કણિયો (૨) ફના વિ. (અ.) નાશ પામેલું (૨) પાયમાલ થયેલું ફર્ડ વિ. ફાંગી આંખવાળું; કાંગું
ફનાફાતિયા પુ.બ.વ. (અ. ફના + ફાતિહહ) સમૂળગો ફડેડાટ ક્રિ.વિ. ફડફડાટ કરતુંક; સુસવાટ કરતુંક
નાશ (૨) સર્વનાશ (૩) પતન ફડતાળ સ્ત્રી. (સર. પ્રા. ફલિત = પાટિયું) પાટિયાંની ફફડવું અ.ક્રિ. ફડફડવું; (પાંખોનો) અવાજ થવો (૨)
પડદી (૨) સંકેલી શકાય એવું (પાટિયાનું) બારણું (બીકથી) કંપવું (૩) ગુસ્સામાં બોલવું (૪) (પૂટે) (જેમ કે, દુકાનનું)
બડબડવું ફણ સ્ત્રી, ફેણ; ફણા (૨) ત્રાંબાના કોડિયા ઉપરની જીભ ફફડાટ પું. ફડફડાટ; પતરાજી
(૨) પગના પંજાનો આગલો ભાગ; ફેણો[ફોલ્લી ફફળતું વિ. ઊકળતું ફણગી સ્ત્રી. નાનો ફણગો; અંકુર (૨) નાની ફોડલી- કરું . (રવા.) પેશાબ; મૂત્ર ફણગો છું. (દ. પીણ) અંકુર; પીલો (૨) આડી ફંટાયેલી ફરૈયો, ફફોલો છું. ફોલ્લો (૨) ગૂમડું નાની ડાળી
ફરક પુ. (ફા. ફર્ક) ફેર; તફાવત; “ડિફરન્સ ફણધર પું. (સં.) ફણાધર; નાગ (૨) મહાદેવ ફરક ક્રિ.વિ. ફરક્યા કરે એ રીતે; ફરફર ફણસ . ફડશે; અડધિયું
ફરકડી સ્ત્રી, (“ફરકવું” ઉપરથી) કાંતવાની ફીરકી (૨) ફણસ ન. (સં. પનસ, પ્રા. ફણસ) એક ફળ,
ત્રાકની ચકરડી (૩) ખોડીબારું કે ત્યાં મુકાતું ચકરડું ફણસ છું. અંકુર; પીલો; ફણગો
(૪) હવાથી ચક્કર ફરે એવું કાગળનું રમકડું (૫) ફણસી સ્ત્રી, વાલોળ જેવી એક શાકની શિંગ; ફણશી (૨) કરણી
ફેિરો ફણસનું ઝાડ કે તેનું લાકડું
ફરકડો પુ. મોટી ફરકડી (૨) ફૂદડી ફરવી તે; ત્વરિત કણા સ્ત્રી. (સં.) સાપની ફેણ
ફરકણ વિ. ફરક ફરક કરનારું
* પાપ

Page #571

ફરક ૫૫૪
| ફર્મો ફરકણ ન. ફરકવું તે
ફરસબંધી સ્ત્રી, પથ્થર બેસાડેલી જમીન ટાઈલ્સ કે લાદી ફરકવું અ ક્રિ. (સં. સ્લરઈ, પ્રા. ફરઈ-ફુરક્કઈ) આછું જડેલ જગ્યા
કંપન થવું (૨) ધીમે ધીમે ફરવું (૩) મુલાકાતે આવી ફરસાટ પુ. ફરસાપણું; ફરસો સ્વાદ [વાની ચાલ્યા જવું (૪) હવામાં ફરફરવું
ફરસાણ ન. (‘ફરસં' પરથી) કોઈ પણ ફરસા સ્વાદની ફરજ સ્ત્રી. (અ. ફર્જ) કર્તવ્ય; “યૂટી
ફરસી સ્ત્રી. (સં. પરશુ, પ્રા. ફરહુંજુઓ “ફરશી' ફરજન, ફરજંદ ન. (ફા.) સંતાન; સંતતિ
ફરસી પૂરી સ્ત્રી, એક જાતની પૂરી-વાનગી ફરજમોકૂફી સ્ત્રી. નિલંબન; “સસ્પેન્શન'
ફરસીબ સ્ત્રી. આજ્ઞા; કાનૂન; ધારો ફરજંદારી સ્ત્રી, પેઢી-દર-પેઢી સંતતિ ચાલુ રહેવાપણું ફરતું વિ. (સં. પરુષ, પ્રા. ફરુસ) ચણા, વટાણા વગેરે ફરજિયાત વિ. (અ. ફર્જિયત) ફરજરૂપ; ફરજ તરીકે કરવું કઠોળ ખાતાં લાગતા સ્વાદનું
પડે એવું (૨) આદેશાત્મક; “મેન્ડેટરી ફિડકો ફરદું વિ. (‘ફરવું' ઉપરથી) હરાયું; ભટક્યા કરતું (૨) ફરડકો ૫. (પંખો) ઊડવા માંડતાં થતો પાંખનો અવાજ; પહોંચેલું; કાબેલ (૩) ફરતલ [‘ફોક' ફરતલ વિ. ફરતું કે કર્યા કરતું; નિત્ય પ્રવાસી ફરાક ન. (ઈ. ફ્રોક) છોકરીઓને પહેરવાનું એક કપડું; ફરતાફરતી ક્રિ.વિ. વારાફરતી (૨) ક્રિ.વિ. વિ. ફરાર ન. (અ.) ભાગી જવું તે; પલાયન (૨) વિ. નાસી વારાફરતી બદલાતું હોય એમ
ગયેલું (૩) અદશ્ય થઈ ગયેલું ફરતારામ પું. (ફરતું + રામ) ફર્યા કરતો-એક જગ્યાએ ફરારી વિ. (અ.) ફરાર થનારું ભાગેડું (૨) પં. ભાગી
સ્થિર ન રહેતો માણસ; નિત્ય પ્રવાસી (૨) સહેલાણી જનાર; નાસી જનાર ફરતું વિ. (ફરવું પરથી) ચારે તરફ આવેલું (૨) ચાલતું; ફરાસ પું. (અ. ફશ) દીવાબત્તી તથા સાફસૂફનું કામ
ગતિવાળું (૩) બદલાતું (૪) હરતું ફરતું; “મોબાઇલ કરનાર ચાકર કે પટાવાળો ફરતે કિ.વિ. ચોગરદામ; ચારેબાજુ
ફરાસખાનું ન. પાથરણાં, દીવા વગેરે સામાનનો ઓરડો ફરદ ન. (અ. ફદી જોડમાંનું એક
ફરાળ ન. (સં. ફલાહાર) ઉપવાસનો ખાસ ખોરાક; ફરફર સ્ત્રી. (‘ફોરું' પરથી) વરસાદની ઝીણી છાંટ (૨) ફળોનો ખોરાક; ફલાહાર
ફરફર-વડી; પાપડ જેવી એક કોરી વાની ફરાળી વિ. ફરાળ તરીકે ખવાય તેવું ફરફર ક્રિ.વિ. પવનમાં ફરફરતું હોય એમ [વીખરાવું ફરિયાદ સ્ત્રી. (ફા. ફર્યાદ) અરજી (૨) જુલમ કે અન્યાય ફરફરવું અ.કિ. (સં. ફરફરાય) હાલવું. ફરકવું (૨) સામેનો પોકાર (૩) દાવાઅરજી ફરફરાટ પું. ફરફર અવાજ (૨) ક્રિ.વિ. જલદી ઊડતું ફરિયાદી પું. ફરિયાદ કરનાર; વાદી
હોય એમ [પતાકડું (૩) હવામાં ફરફરે તેવું ફરિયાદી સ્ત્રી. ફરિયાદ [વળી; બીજી વાર ફરફરિયું વિ. હરેફરે એવું (૨) ન. કાગળિયું; કાગળનું ફરી, (૦થી, ને) ક્રિ.વિ. (‘ફરવું' ઉપરથી) પુનઃ; પાછું; ફરફરિયું ન. ઢોર ન પેસે એ માટેનું ગોળગોળ ફરી શકે ફરી પાછું કિ.વિ. વળી; બીજી વાર તેવું ખોડીબાર
ફરીફરીને ક્રિ.વિ. વારંવાર; વખતોવખત ફરમાન ન. (ફા.) હુકમ; આદેશ (૨) સનદ; પરવાનો ફરૂકો(-કડો) ૫. પલકારો (૨) ઇશારો; ચાળો ફરમાનબરદાર વિ. હકમ પ્રમાણે ચાલનાર: આજ્ઞાંકિત ફરેડી સ્ત્રી, ઉઘાડવાસ થઈ શકે એવી ચીપોવાળી બારી ફરમાવવું સક્રિય હુકમ કરવો (૨) સૂચવવું; બતાવવું ફરેડી(-ણી) સ્ત્રી, લશ્કરી ક્વાયત બાદ કરવામાં આવતા ફરમાશ(-સ) સ્ત્રી. હુકમ, ઉપરીની સૂચના (૨) ભલામણ બંદૂકના અવાજ ફરમાસી(-સુ) વિ. ભલામણથી મળેલું; હુકમ પ્રમાણે ફરેડી(-ણી) સ્ત્રી. આંટો, ફેરો (૨) બારીનો પડદો
તૈયાર કરેલું (ર) નમૂનેદાર; સૂચના પ્રમાણેનું ફરેબ પૃ., સ્ત્રી. (ફા.) દગો; ધોખો; ઠગબાજી (૨) ફરમો છું. (ઇં. ફૉર્મ) બીબું-નમૂનો (૨) છાપવાને માટે ચાલાકી; ચતુરાઈ
પાનાવાર ગોઠવીને તૈયાર કરેલ બીબાનું ચોકઠું ફરેબી વિ. દગલબાજ; દગાબાજ; દગાખોર ફરવું અક્રિ. (સં. ફિરતિ, પ્રા. ફિરો) આમતેમ કે ફરેબી સ્ત્રી, દગો; પ્રપંચ
ગોળગોળ ચાલવું (૨) મનગમાડા માટે કે હવા ખાવા ફરેલ(-લું) વિ. (‘ફરવું' ઉપરથી) બદલાયેલું (૨) ટહેલવું (૩) ગતિ કરવી (૪) બદલાવું (૫) ભમવું; અનુભવી (૩) મિજાજી; અવિચારી (૪) પ્રવાસ કરી પ્રવાસ કરવો (૬) ઘેરી વળવું
કાબેલ થયેલું (૫) ચસકેલ મિજાનું; ક્રોધી ફરશી(-સી) સ્ત્રી. (સં. પરશુ, પ્રા. ફરસુ) સુથારનું એક ફર્નિચર ન. (ઇ) ખુરશી ટેબલ વગેરે જેવું ઘરનું રાચરચીલું
ઓજાર (૨) કુહાડીના ઘાટનું એક હથિયાર ફર્મ સ્ત્રી. (ઇ.) વેપારી પેઢી [રીતે વાળેલ થોડી ફરસ સ્ત્રી. (ફા. ફેશ) છાટ; તખતી
ફર્મો ૫. (છે. ફૉર્મ) નમૂનાનો આકાર; પેટર્ન (૨) અમુક

Page #572

ફર્લો
૫૫૫ ફર્લો સ્ત્રી. સરકારી અને લશ્કરી વ્યક્તિઓને અપાતી ખાસ ફલાફલ કિ.વિ. ચૂકતે; સરભર
નિદી પ્રકારની રજા
માપ ફલ્ગ . (સં.) વસંત ઋતુ (૨) સ્ત્રી. ગયાક્ષેત્ર પાસેની ફલૉન્ગ કું. (ઇં.) જૂના એક માઈલના આઠમા ભાગનું ફન્શન પું. (સં.) ફાલ્ગન; ફાગણ માસ ફર્શ સ્ત્રી. (ફા.) ફરસ; છાટ; તખતી
ફલ્સની સ્ત્રી, એક નક્ષત્ર; ફાલ્ગની ફશબંદી સ્ત્રી, જુઓ ‘ફરશબંદી’
ફશ(-સ) સ્ત્રી. (ફા. ફશ) પરાજય; હાર ફર્ટ વિ. (ઇ.) પહેલું; અબેલ; પ્રથમ
ફસ સ્ત્રી. (અ. ફસ્ટ) નસ; નાડી અિવાજ થાય તેમ ફર્ટ-એઈડ સ્ત્રી. તાત્કાલિક સારવાર; પ્રાથમિક ઉપચાર ફસ સ્ત્રી, ફકવાનો અવાજ (૨) ક્રિ.વિ. ફસકવાનો ફર્ટ-ક્લાસ રૂં. (ઇં.) પ્રથમ વર્ગ-દર (૨) વિ. ફરકવું અ.ક્રિ. છટકવું; નાહિંમત થવું (૨) તૂટી પડવું ઉત્તમોત્તમ કોટિનું; શ્રેષ્ઠતમ
(૩) ફસ લઈને ફાટવું (૪) વિચાર બદલવો ફર્ટહેન્ડ વિ. (ઇં.) સીધું; પ્રત્યક્ષ
ફસકી સ્ત્રી, ફસ (પરાજય); હાર [પડવું ફલ ન. (સં.) વનસ્પતિનું ફળ (૨) પરિણામ (૩) ફાયદો ફસડાવું અ.ક્રિ. (દ. ફેલ્સ) તૂટી – ખસી પડવું; પછડાઈ
(૪) પાનું (હથિયાર કે ઓજારનું) (૫) દાખલાનો ફસલ સ્ત્રી. (અ. ફસ્લ) મોસમ (૨) મોસમનો પાક જવાબ
ફસલી વિ. (ફા.) મોસમનું; ફસલનું (૨) શહેનશાહ ફલક ન. (અ.) આકાશ; આસમાન (૨) સ્વર્ગ
અકબરે શરૂ કરેલું વર્ષ ફલક ન. (સં.) સપાટ પાટિયું(૨) હથિયારનું ફળું ફસામણ ન., (-ણી) સ્ત્રી, ફસાવું તે; સપડામણ (૨) ફિલતઃ કિ.વિ. (સં.) આખરે, પરિણામે
જાળ: પ્રપંચ ફલદ (-દાયક) વિ. (સં.) ફળ દેનારું (૨) ફાયદાકારક ફસાવવું સક્રિ. ‘ફસાવુંનું પ્રેરક ફલદાયિત્વ ન. (સં.) ફળદાયીપણું
ફસાવું અક્રિ. સપડાવું; ભરાવું (૨) ઠગાવું; છેતરાવું ફલદાયી વિ. (સં. ફલદાયિનું) જુઓ ‘ફલદ' ફળ ન. (સં. ફલ) જુઓ ‘ફલ' ફલન ન. (સં.) ફળવું તે (૨) પાક (૩) પરિણામ ફળઝાડ ન. ફળ આપનાર ઝાડ; ફળાઉ ઝાડ ફલપ્રદ વિ. ફલદાયી; ફળ આપનારું [વાળું ફળદાયી(-ચક) વિ. ફલદાયક ફલદાયી ફલાવત્ વિ. (સં.) ફળવાળું; ફળોથી ભરેલું (૨) પરિણામ- ફળદ્રુટ)પ વિ. રસાળ; સારો પાક-ફળ આપે એવું ફલવૃક્ષ ન. ફળાઉ ઝાડ
[પરિણામ ફળદ્રુ-દ્ર)પતા સ્ત્રી, રસાળતા; ફળદ્રુપ હોવાપણું ફલશ્રુતિ સ્ત્રી. (સં.) કર્મનું ફળ જણાવનારું કથન (૨) ફળવંત, ફળવાન વિ. ફળવાળું ફલસિદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) પરિણામ; ફળની પ્રાપ્તિ ફળવું અક્રિ. (સં. ફલતિ, પ્રા. ફલઈ) ફળ આવવાં (૨) ફલંગ સ્ત્રી. (પ્રા. ફાલા) ફાળ; લાંબો કૂદકો
સિદ્ધ થવું (૩) લાભદાયી થવું ફલાગમ પં. (સં.) ફળ આપવાં તે (૨) નાટ્યરચનામાંની ફળસાકર સ્ત્રી. ફળમાંથી મળતો સાકર જેવો પોષક પદાર્થ છેલ્લી-પાંચમી અવસ્થા
ફળસિદ્ધિ સ્ત્રી, ફલસિદ્ધિ; ફળપ્રાપ્તિ; પરિણામ ફલાણું વિ. (અ. ફલા) અમુક; કોઈ એક અિને તમુક ફળાઉ વિ. ફળ આપતું; ફળે એવું ફલાણુંઢીકણું વિ. આ ને તે; અમકડું ને તમકડું; અમુક ફળાહાર ૫. ફળનો ખોરાક; ફલાહાર ફલાદેશ મું. (સં.) કુંડળી જોઈને ભવિષ્ય કહેવું તે ફળાહારી વિ. ફળનો ખોરાક લેનારું; ફલાહારી ફલાસક્ત વિ. (સં. ફલ+આસક્ત) ફળમાં આસક્તિવાળું ફળિયું ન. (સં. પરિધિ, પ્રા. ફલિહિ દ્વારા) મહોલ્લો ફળ મેળવવા ઉત્સુક
ફળી સ્ત્રી. નાનું ફળિયું ફલાલીન સ્ત્રી, ન. (ઇ. ફૂલેનલ) એક જાતનું ઊનનું કાપડ ફળી સ્ત્રી. શિંગ ફલાસક્તિ સ્ત્રી, (સં.) (કર્મના) ફળમાં આસક્તિ (મોહ) ફળીભૂત વિ. ફલીભૂત; સાર્થક ફલાહાર છું. (સં.) ફળનો ખોરાક (૨) ફરાળ નિારું ફળું ન. (સં. ફલક, પ્રા. ફલઅ) ફળ; પાનું (૨) મેલડી ફલાહારી વિ. ફળાહાર કરનારું (૨) ફલાહાર કરી જીવ- વગેરે દેવીઓના સ્થાનમાં રખાતું તેમનું નિશાન ફલાંગવું અ.ક્રિ. ફાળ ભરવી; લાંબા કૂદકા મારવા ફંકશન ન. (ઇં.) કાર્ય; વિધિ (૨) મેળાવડો ફલિત વિ. (સં.) ફળેલું; નીપજેલું (૨) ન. ફળ (૩) ફંગોળવું સક્રિ. ફેંકવું (૨) ઘુમાવવું પરિણામ
અર્થ; ગર્ભિત અર્થ ફંટાવું અ.ક્રિ. (‘ફાંટો' પરથી) દિશા બદલવી (૨) ફાંટા ફલિતાર્થ પં. પરિણામ (૨) ઉત્પન્ન થતો-નીપજી આવતો પાડવા (૩) શાખા તરીકે અલગ પડવું ફલીભૂત વિ. (સં.) સાર્થક (૨) ફળવાળું; સફળ થયેલું ફંડ ન. (ઈ.) ઉઘરાણું; ફાળો; ટીપ (૨) ભંડોળ ફલેચ્છા સ્ત્રી. (સં.) (કર્મના) ફળની ઇચ્છા કે એષણા ફંડફાળો ૫. કંડ કે ફાળ; ઉઘરાણું (૪) દુર્વ્યસન ફલોન્મુખ વિ. (સં.) ફળ દેવાને ઉભુખ-તૈયાર (કર્મ) કંદ . (ફા.) કારસ્તાન; કાવતરું (૨) જાળ (૩) ઢોંગ

Page #573

T
ફંદી(Oલું)
૫૫ ૬
[ફારગત ફંદી(Oલું) વિ. ફંદવાળું; કપટી (૨) ઢોંગી (૩) દુર્વ્યસની હોય ત્યાનો દરવાજો ફંદો . જાળ (૨) કાવતરું; ફંદ
ફાટકવાળો ૫. રેલવેની ફાટક સાચવનાર ફંફોસવું સક્રિ. (પ્રા. કુસ) બારીકાઈથી તપાસવું; ખોળવું ફાસૂસ સ્ત્રી, અંગનો દુખાવો; કળતર ફંફોળવું સક્રિ. ફંફોસવું; શોધવા માટે ફાંફાં મારવાં ફાટફૂટ સ્ત્રી. વિરોધ; કુસંપ; ભાગલા પડવા તે ફિંફોળા પુ.બ.વ. ફંફોળવું તે; તપાસ; શોધ
ફાટવું અ.ક્રિ. (સં. સ્વાદ્યતે, પ્રા. ફટ્ટ) તૂટવું; ફાટ પડવી ફાઇટન સ્ત્રી. (ઇં.) બે ઘોડાની એક જૂની ઘોડાગાડી (૨) છકી જવું (૩) ખૂબ દુખવું (અંગ) (૪) બગડી ફાઈટ ન. લડવું તે
જવું (દૂધ વગેરેનું)
છિકી ગયેલું ફાઈટર ન. (ઇ.) એક પ્રકારનું લશ્કરી વિમાન ફાટું વિ. ફાટેલું (૨) અસભ્ય; અવિવેકી (૩) ઉદ્ધત; ફાઈન વિ. (ઈ.) સુંદર; રમણીય (૨) દંડ; પૈસાની સજા ફાટુંકૂટું વિ. ફાટેલું ને તૂટેલું; ફાટલ-તૂટલ (૨) જૂનું ફાઈનલ વિ. (ઇ.) છેવટનું; અંતિમ; છેલ્લું તિંત્ર ફાટેલ, (-લું) વિ. ફાટું; ફાટેલું (૨) અસભ્ય; ઉદ્ધત ફાઈનાન્સન. (ઇ.) ખર્ચની વ્યવસ્થા (૨) સરકારી નાણાં- ફાટ્યુ વિ. ફાટું; ફાટેલું (૨) અસભ્ય; ઉદ્ધત ફાઇબર છું. (ઇં.) તાંતણા; રેસા
ફાટ્યુતૂટ્યું વિ. જુઓ ‘ફાટ્કૂરું ફાઇબરગ્લાસ પં. તંતુકાચ-વિશિષ્ટ પ્રકારનો એક કાચ ફાડ સ્ત્રી. (ફાડવું પરથી) ચિરાવું-ફાટવું તે (૨) ચીરી; ફાઇલ સ્ત્રી. (ઇ.) કાગળો કે ચોપાનિયાં એકઠાં કરી કકડો (૩) ફાટેલો કે ફાયેલો અર્ધો ભાગ
રાખવાનું સાધન કે તેમાં એકઠાં કરી રાખેલ કાગળ ફાવ્યું ન. ચીરિયું: ફાડિયું: ફાડ
કે ચોપાનિયાનો સમૂહ (૨) કાનસ; રેતડી ફાડવું સક્રિ. (સં. ફાટયતિ, પ્રા. ફાડઈ) ચીરવું; તોડવું ફાઈવસ્ટાર . (ઇ.) પંચતારક (હોટેલ)
(૨) ચોરી કરી નાશી જવું (૩) વાપરીને ઘસી નાખવું ફાઉ(-વ)ડી સ્ત્રી, ફાલુ; લોંકડી
ફાડિયું ન. ચીરી; ફડશ; ફાડ [પાવૈયો; વ્યંઢળ ફાઉન્ટન પૃ. (ઇ.) ઝરો (૨) કુવારો
ફાતડો છું. (સર.મ. ફાલ્યા = ખસી કરેલો સાંઢ) હીજડો; ફાઉન્ટન પેન સ્ત્રી. (ઇ.) ઇન્ડિપેન
ફાતિયા પુ.બ.વ. (અ. ફાતિહહ) પાયમાલી ફાઉન્ડ્રી, (-ન્ડરી) સ્ત્રી. (ઇ.) બીબાં ઢાળવાનું કારખાનું ફાતિયો છું. મરેલા પાછળ ભણાતો કુરાનનો આરંભનો ફાઉન્ડેશન છું. (.) પાયો; નીંવ ['બૂકડો' કહેવાય.) અધ્યાય (૨) સંવત્સરીનો દિવસ (મુસલમાન) કે તે ફાકડો પૃ. ફાકો (ચૂર્ણનો ફાકડો' કહેવાય; દાણાનો દિવસે કરાતો વિધિ
ટિત રાતો વિધિ.
સિાધુ ફાકવું સક્રિ. ઉછાળીને મોંમાં નાખવું; ફકો મારવો ફાધર છું. (ઇં.) બાપ; પિતા (૨) પાદરી; ખ્રિસ્તી ધર્મનો ફકા પુ.બ.વ. (અ.) તંગી; હાડમારી (૨) અનશન ફાનસ ન. (અ. કાનૂસ) બત્તી; દીવો ફાકી સ્ત્રી, નાનો ફાકો (૨) દવાનું ચૂર્ણ
ફાની વિ. (અ.) નાશવંત; નશ્વર ફાકો પં. (દ. બુગ્ગો=મૂઠી) ફાકવું કે ફાકેલું તે; બુક્કો કાફડો છું. એક જાતના થોરનું પહોળું પાન; પાપડો (૨) (૨) ફાકવા માટેનું ચૂર્ણ
એક જાતની પહોળી શીંગ (૩) એક ફરસાણ-વાની ફકો પુ. ઉપવાસ
ફાસ્ત્રી . (અ. ફહમ્) સ્મરણ; યાદ (૨) સાવચેતી (૩) બુદ્ધિ ફાગ . (સં. ફલ્ગ, પ્રા. ફગ્ગ) વસંત ઋતુનો ઉત્સવ ફાયદાકારી, (-૨), ફાયદેમંદ વિ. લાભદાયક; ગુણકારી
(૨) મધ્યકાળનો એક સાહિત્ય પ્રકાર (૩) પુ.બ.વ. ફાયદો છું. (અ. ફાઇદહ) નફો; લાભ (૨) ગુણ; સારી હોળીનાં શૃંગારી ગીતો કે તે વખતે બોલાતા અપશબ્દ અસર-પ્રભાવ
થાય તે ફાગણ છું. (સં. ફાલ્સન, પ્રા. ફગુણ) વિક્રમ સંવતનો ફાયર સ્ત્રી. (ઇં.) આગ (૨) બંદૂક તોપ વગેરેના ‘બાર'
પાંચમો મહિનો [પોતાનું સ્ત્રીઓનું એક વસ્ત્ર કે સાડી ફારય-એલાર્મ પું. (ઇ.) આગની ખબર આપે તેવું યંત્ર ફાગણિયું વિ. ફાગણ માસને લગતું (૨) ન. ઝીણા ફાયરજિન ન. (ઇં.) આગ ઓલવવાનો બંબો ફાચર સ્ત્રી. (ફાડ+ચું, ફા. ચહ) લાકડાની નાની ચીર; ફાયરપૂર વિ. (સં.) આગની અસર ન થાય તેવું; ફાંસ (૨) નડતર
આગમક: અગ્નિરોધી થાય તેવું કરવું તે ફાચરું વિ. પહોળું, છીછરું (૨) શંકુ (૩) ન. ફાચર ફાયરપ્રૂફિંગ ન. (ઇ.) આગ સળગે કે તેની અસર ન ફાચરો પુ. લાકડાની ફાચર; શીતળ [(૩) નવરું ફાયરબ્રિગેડ ન. (ઇ.) આગ-ટુકડી; બંબાદળ; બંબાવાળા ફાજલ વિ. (અ. ફાજિલ) વધેલું (૨) ફાલતું; વધારાનું ફાયરમેન પું. આગનો બંબાવાળો (૨) એંજિનમાં કોલસા ફાજલ વિ. (અ. ફાજિલ) વિદ્વાન (૨) ડાહ્યું ફૂિટ પૂરવાવાળો માણસ ફાટ સ્ત્રી. ફાટવું તે (૨) તરડ (૩) કળતર (૪) ભેદ; ફારક(-ગ) વિ. (અ. ફારિગ) છૂટું; મુક્ત (૨) નવરું; ફાટક પં., સ્ત્રી, (ફાટવું” ઉપરથી) ઝાપો; દરવાજો (૨) ફારગત વિ. (અ.) ફારગ; મુક્ત (૨) સ્ત્રી, ફારગતી;
બાર (૩) રેલવે કે બીજા માર્ગ એકબીજાને આંતરતા

Page #574

ફારગતી
ફારગતી સ્ત્રી. છૂટાછેડા; ‘ડાયવૉર્સ' (૨) છૂટાછેડાનો દસ્તાવેજ (૨) છાપેલું પત્રક; ફરમો ફારમ ન. (ઈં. ફૉર્મ) તપસીલ ભરવાનો આંકેલો કાગળ ફારમ ન. (ઇં. ફાર્મ) ખેતર
ફારસ પું. (ઈં. ફાર્સ) પ્રહસન (૨) હસવા જેવું કાર્ય ફારસ પું. (ફા.) પારસ; ઈરાન દેશ ફારસી વિ. ઈરાની (૨) સ્ત્રી. ઈરાનની ભાષા ફાર્લિન્ગ પું. (ઈં.) ઇંગ્લૅન્ડનો એક ચલણી સિક્કો ફાર્મ ન. (ઇ.) ખેતર; વાડી
ફાર્મસી સ્ત્રી. (ઈં.) દવા બનાવવાની ઔષધશાળા ફાર્મસીવિજ્ઞાન ન. ફાર્મસીને લગતું વિજ્ઞાન ફાર્મહાઉસ ન. (ઈં.) ખેતરમાં નિવાસગૃહ ફાર્મા-કોપિયા છું. (ઈં.) દવાઓની વિગતોનો ગ્રંથ ફાર્માસ્યુટિકલ વિ. (ઈં.) ફાર્મસીને લગતું ફાર્સ ન. (ઇ.) ફારસ; પ્રહસન
ફાલ પું. (સં. સ્ફાર, પ્રા. ફાર) પાક (૨) અતિશયતા ફાલતુ વિ. (હિં. ફાલતૂ) પરચૂરણ (૨) વધારાનું; નકામું (૩) બિનજરૂરી (૪) સામાન્ય; મામૂલી ફાલવું અક્રિ. (ફાલ ઉપરથી) ખીલવું (૨) પુષ્ટ થવું (૩)
કદમાં આડા વિસ્તરવું
ફાલસી સ્ત્રી. (ફા. ફાલ્સહ) ફાલસાનું ઝાડ ફાલતું ન. ફાલસાના ઝાડનું ફળ ફાલુ ન. (સં. ભલુક) એક જાતનું શિયાળ; કોલું ફાલુનાદ પું. શિયાળવાંનો અવાજ; શિયાળી ફાલૂદો પું. (ફા.) મુસલમોનોની એક વાની ફાલ્ગુન પું. (સં.) ફાગણ માસ (૨) પાંડુપુત્ર અર્જુન ફાલ્ગુની વિ. (સં.) ફાગણને લગતું (૨) સ્ત્રી. એક નક્ષત્ર ફાવ સ્ત્રી, ફાવટ; આવડત
ફાવટ સ્ત્રી. ફાવવું-ગોઠવું તે
ફાવડી સ્રિ. શિયાળ; ફિયાવડી
ફાવવું અ.ક્રિ. (સં. સ્પર્વતિ, પ્રા. ફવ્વીહઇ) ગોઠવું; અનુકૂળ આવવું (૨) સફળ થવું; લાગ ખાવો ફાશીવાદ પું. (ઇં. ફેશિઝમ) સરમુખત્યારીનો એક રાજદ્વારી
રાષ્ટ્રીય વાદ (ઇટાલીમાં પેદા થયેલ ) માનનાર ફાશીવાદી વિ. (૨) પું. ફાશીવાદને લગતું કે તેમાં ફાસફ્સ સ્ત્રી. નકામો કે રદ્દી માલ ફાસફૂસિયું વિ. નકામું; રદ્દી; નબળું (૨) નમાલું ફાસલો પું. (અ. ફાસિલહ) સમય, અંતર કે વિસ્તારનો ફરક (૨) મેદાન
ફાસિસ્ટ વિ. (૨) પું. (ઈં.) ફાશીવાદી ફાસીવાદ પું. જુઓ ‘ફાશીવાદ’ ફાસીવાદી વિ. (૨) પું. જુઓ ‘ફાશીવાદી’ ફાસ્ટ પું., સ્ત્રી. (ઈં.) ઉતારુઓ માટેની ઝડપી રેલગાડી (૨) ઉપવાસ (૩) પાકો રંગ (૪) વિ. ઝડપી; વેગીલું
ug
|ાંદ
ફાળ સ્ત્રી. (સં. સ્ફાલ, પ્રા. ફાલા) ફલંગ; છલાંગ ફાળ પું. (સં. ફાલ, પ્રા. ફલ્લ=સુતરાઉ કપડું) કપડાનો લાંબો પટ્ટો; ચીરો
ફાળ સ્ત્રી. ધ્રાસકો; બીક
ફાળકી સ્ત્રી. નાનો ફાળકો (૨) દોરાની આંટી
ફાળખું ન. દોરા ઉતારવાનો ફાળકો; પરવીંટો (૨) નાનો ફાળકો [ફાળકો) ફાળકો પું. દોરા ઉતારવાનું સાધન (૨) ચકડોળ (ફજેતફાળકો પું. (સં. ફલક) સ્ટીમરમાં ત્રીજા વર્ગના ઉતારુઓને બેસવાની એક જગા
ફાળવણી સ્ત્રી. વહેંચણી; વાંટા પાડી આપવા તે ફાળવવું સ.ક્રિ. (સં. ફાલ = માથાના વાળને પાંતી પાડી વહેંચી નાખવા તે) વરાળે પડતું વહેંચવું; હિસ્સો પાડી દેવો; વિતરણ કરવું
ફાળિયું ન. ફેંટો (૨) પંચિયું (૩) ટૂંકું પોતિયું [ફાળ ફાળી સ્ત્રી. એક ફાળવાળી સાડી (૨) લાંબા લૂગડાનો ફાળો પું. હિસ્સો (૨) વહેંચણી (૩) ઉધરાણું; ટીપ ફાંક સ્ત્રી, (હિં.) ચીર (કપડાની); ફાટ ફાંકડાઈ સ્ત્રી, વરણાગી; છેલબટાઉપણું
ફાંકડું વિ. ફક્કડ; વરણાગિયું (૨) રસિક (૩) ખુશમિજાજી (૪) સુંદર; દેખાવડું
ફાંકું ન. ગપ્પુ; ગપ
ફાંદું ન. છિદ્ર; બાકોરું; કાણું
ફાંકું ન. લીટો (૨) હાથચાલાકી ફાંકેબાજ વિ. ફાંકાવાળું; ગપોડી; ગપ્પાં મારનાર ફાંકો પું. તોર; અભિમાન (૨) બડાશ મારવી તે ફાંગ સ્ત્રી. એ નામનો એક છોડ
ફાંગ પું. મુખત્રિકોણ; ‘ડેલ્ટા'
ફાંગું વિ. આંખે ત્રાંસું જોનારું; ઝીણી આંખવાળું ફાંગું ન. મોટું ડગલું; ડાંફ .
ફાંટ પું. (સં.) દવાને બે ઊભરા લાવી બનાવેલું પેય ફાંટ સ્ત્રી. (‘ફાંટો' પરથી) લૂગડાનો છેડો કે તેની કામચલાઉ કરી લેવાતી ઝોળી જેવું તે (૨) નાના ચરખા સળંગ ટેભા; બખિયા
ફાંટ સ્ત્રી. ખાઈ
ફાંટવું સ.ક્રિ. બખિયા લેવા; ટેભા ભરવા ફાંટાબાજ વિ. તરંગી (૨) કીનાવાળું (૩) મનસ્વી ફાંટિયો હું. આછો દોરો ભરવો તે; ટાંકો (૨) ફાંટો (૩) તડ; પક્ષ [આડવહેણ (૩) આડકથા ફાંટો પું. (‘ફાટવું’ પરથી) શાખા, ગૌણવિભાગ (૨) ફાંટો પું. કીનો; આંટી; મનનો મેલ (૨) તરંગ (૩) ખેતરની સુકાયેલી સાંઠી ભેગી કરવાનું ઝરડાંનું સાધન ફાંડું ન. બાકોરું; બારું; ગાબડું
ફાંદ સ્ત્રી. (સં. ફાર્ડ) પેટનો ઝૂલતો ભાગ; દૂંદ

Page #575

ફાંદ)
૫૫૮
ફિલ્ડવર્કર ફાંદ સ્ત્રી, શેરડીનો ભાર
ફિદાગીરી સ્ત્રી. (અ.+ફા.) કુરબાની, સ્વાત્માર્પણ ફાંદાવું સક્રિ. જાળમાં ફસાવું (૨) પેટની ફાંદ વધવી ફિનાઈલ ન. (ઇ.) ખાળ વગેરે માટે જંતુનાશક એક દવા ફાંદો . પ્રપંચ; જાળ (૨) મોટી દુંદ
ફિનિશ વિ. (ઇ.) ફિબ્લેન્ડ દેશનું કે તેને લગતું (૨) સ્ત્રી. ફાંફરડવું સક્રિ. કરડી ખાવું (૨) પીંખી નાખવું
ત્યાંની ભાષા
તિમ ફાંફળ ન. ખુલ્લી જગા; ફાસલો
ફિનિશ ક્રિ.વિ. પૂરું કર્યું હોય એમ (૨) મરણ પામ્યું હોય ફાંફાં ન.બ.વ. ડફરિયાં (૨) મિથ્યા પ્રયત્ન; વલખાં ફિનિશિંગ ન. (ઇ.) આખરી સજાવટ વગેરેનું કામ; ફાંસ સ્ત્રી, લાકડાની ઝીણી કરચ; ફાચર (૨) આડખીલી; આખરી ઓપ નડતર
[રચના; ફાંદો (૨) ડાળખું ફિનોમિનોલૉજી ન., સ્ત્રી. (ઇ.) પ્રતિભાવિજ્ઞાન ફાંસલો છું. ફાંસો; શિકાર પકડવા ગોઠવાતી એક યુક્તિપૂર્ણ ફિયાટ સ્ત્રી. (ઇ.) એક પ્રકારની ગાડી-વાહન ફાંસવું સક્રિ. ફાંસો નાંખવો (૨) ગાળો નાખવો (૩) ફિયાન્સ S. (ઇ.) મંગેતર પુરુષ તોડવું (ઉદા. ડાળખું) (૪) ફસાવવું
ફિયાન્સી સ્ત્રી, (ઇ.) મંગેતર સ્ત્રી ફસાવવું સક્રિ. ‘ફાંસવું'નું પ્રેરક
- ફિયાસ્કો . (ઇ.) ફજેતી; બદનામી (૨) સંપૂર્ણ ફાંસાવું અ.ક્રિ. ફસડાઈ જવું
નિષ્ફળતા; ભવાડો (૩) નામોશી ફાંસિયું વિ. કપટી; ફસાવે એવું (૨) ફાંસો દઈ મારે એવું ફિરકી પું. (અ.) કોમ; ટોળી; વર્ગ (ર) એક રાષ્ટ્રની ફાંસિયો છું. ફાંસો દઈ મારનાર; જલ્લાદ
પ્રજા (૩) ફાંટો; સંપ્રદાય ફાંસી સ્ત્રી. ફાંસો દઈ મારી નાંખવાની-શિક્ષા કે યુક્તિ ફિરદોસ સ્ત્રી. (અ.) સ્વર્ગ; જન્નત ફાંસીખોલી સ્ત્રી, ફાંસીના કેદી માટેની જેલની ખાસ ઓરડી ફિરદોસી છું. મધ્યકાલીન એક ફારસી કવિ ફાંસી(અખોર(-રો), ૦ગર(-રો)) ૫. ફાંસિયો; જલ્લાદ ફિરસ્તો છું. (ફા. ફિરિતહ) દેવદૂત (૨) પેગંબર ફાંસીમોફી સ્ત્રી. ફાંસી દેવાનું મોકૂફ રહેવું તે; રિપ્રીલ ફિરંગપું. યુરોપનો પોર્ટુગલનામનો ફિરંગીઓનો દેશ; ફ્રાન્સ ફાંસુ ક્રિ.વિ. અમસ્તું; ફોગટ (૨) કપટવાળું; કપટી (૨) ચાંદીનો રોગ; સિફિલિસ' (યુરોપખંડનો વતની ફાંસો ખું. (સં. સ્પાશ, પ્રા. પાસ) ફાંદો (ર) દોરડાનો ગાળો ફિરંગી પુ. (ફા.) પોર્ટુગલ દેશનો વતની (૨) ગોરો (૩) ફિકર સ્ત્રી. (અ. ફિ%) ચિતા; કાળજી (૨) વ્યગ્રતા ફિરાક પુ. સ્ત્રી. (અ.) વિરહ, વિયોગ (૨) ચિંતા (૩) ફિક્કાશ સ્ત્રી, ફિક્કાપણું; નબળાઈ
તક; અવસર; મોકો ફિક્કુ વિ.(સં. ફિક્ક, પ્રા. ફિક્ક) નિસ્તેજ, ઝાંખું (૨) ફિલમ (ઇ. ફિલ્મ) ફોટો લેવા માટે વપરાતી કચકડા જેવી નીરસ; સ્વાદ વગરનું
બનાવાતી પટી (૨) સિનેમાની ફિલમ (૩) ચલચિત્ર ફિકસ્ડ ડિપોઝિટ સ્ત્રી. (ઇ.) બાંધી મુદતની થાપણ; મુદતી ફિલર ન. (ઇ.) ખાલી જગા ભરે તે (જેમ કે, દાંતના ફિકસ્ડ લંચ ન. (ઇ.) મર્યાદિત ભોજન
પોલાણ માટે વપરાતો સિમેન્ટ કે ચાંદી) (૨) ફિગર ન. (ઇ.) આકૃતિ; આકાર (૨) આંક; આંકડ પુસ્તકમાં પૃષ્ઠપૂરક ફિઝિશિયન પું. (.) માત્રદવાદારૂથી ઇલાજ કરનારદાક્તર ફિલસૂફ . (અ. કૈલસૂફ) તત્ત્વજ્ઞાની; દાર્શનિક ફિટ વિ. (ઇં.) બરોબર ચપસીને બેસતું કે ગોઠવાતું; યોગ્ય; ફિલસૂફી સ્ત્રી, તત્ત્વજ્ઞાન; ‘ફિલોસોફી' લાયક (૨) સ્ત્રી. ચકરી; તમ્મર; મૂછ
ફિલહાલ ક્રિ.વિ. (અ.) હાલમાં; અત્યારે ફિટકાર ક્રિ.વિ. ધિક્કાર, તિરસ્કારનો ઉદ્દગાર ફિલામેન્ટ ન. (ઇ.) તંતુ; વીજળીના ગોળાનો તાર ફિટકારવું સક્રિ. ફિટકાર કરવો; ધિક્કારવું
ફિલોસૉફર છું. (ઇ.) તત્ત્વચિંતક; દાર્શનિક, ફિલસૂફ ફિટફિટ ક્રિ.વિ. ફટફટ; ધિક્ ધિક્ (૨) સ્ત્રી. ધિક્કાર ફિલોસોફી સ્ત્રી. (ઇ.) ફિલસૂફી; તત્ત્વજ્ઞાન ફિટર ૫. (ઇ.) (યંત્રનું) જોડકામ-યંત્ર ફિટકરનાર કારીગર ફિલ્ટર ન. (ઇં.) પ્રવાહીને ગાળીને સાફ કરવાની ફિટાડ(-q)વું સક્રિ. “ફીટવું'નું પ્રેરક
(વિજ્ઞાની) કરામત કે સાધન જાતનો કાગળ ફિડલ સ્ત્રી. (ઇ.) એક વિદેશી તંતુવાદ્ય
ફિલ્ટરપેપર ૫. (ઇ.) પ્રવાહી ગાળવા વપરાતો એક ખાસ ફિણાવવું સક્રિ. “ફીણવું’નું પ્રેરક
ફિલ્ડ ન. (ઈ.) ખેતર (૨) મેદાન; ક્ષેત્ર (૩) કાર્યક્ષેત્ર ફિણાવું અ ક્રિ. “ફીણવું'નું કર્મણિ
(૪) યુદ્ધભૂમિ
અિધિકારી ફિતરત સ્ત્રી, સ્વભાવ; પ્રકૃતિ, આદત; ટેવ [તોફાન ફિલ્ડમાર્શલ ૫. (ઇ.) ભૂમિદળમાં સર્વોચ્ચ લશ્કરી ફિતૂર ન. (અ. કુતૂર) ફેલ; ઢોંગ (૨) બળવો; દંગો (૩) ફિલ્ડર ૫. (ઇ.) (ક્રિકેટમાં) ફિલ્ડિગ કરનાર (૨) દડાને ફિતૂરી વિ. ફિતૂરવાળું; તે કરનારું (૨) દગાખોર; કપટી રોકીને પાછો આપનાર ફિદતી . (અ.) ચાકર; દાસ; નોકર વિથઈ જનારું ફિલ્ડવર્ક ન. (ઇ.) ક્ષેત્રકાર્ય ફિદાવિ. (અ.) ખૂબ ખુશ (૨) અતિ આસક્ત (૩) ન્યોછા- ફિલ્ડવર્કર વિ. ૫. (ઇ.) ક્ષેત્ર કાર્ય કરનાર

Page #576

ફિલિંગી
૫૫૯
[ફુરસદગી ફિલ્ડિંગ સ્ત્રી, (ઇ.) ક્રિકેટમાં બેટ રમનાર પક્ષની સામેના ફીત સ્ત્રી. ગૂંથેલી કોર (૨) માપવાની પટ્ટી (૩) નાડું; પટ્ટી
પક્ષની દડો રોકવાની કામગીરી; ક્ષેત્રરક્ષણ ફીશું ન. અનાજ વગેરેનું ફોતરું - ખોખું ફિલ્મ સ્ત્રી. (ઇ.) જુઓ ‘ફિલમ'
ફીરકી સ્ત્રી. ચકરડી (૨) નાની ફાળકી; “રીલ” ફિલ્મી વિ. ફિલ્મને લગતું; ફિલ્મ વિશેનું
ફીલ્ડબુક સ્ત્રી. (ઇ.) જમીનની માપણીની નોંધપોથી ફિશ સ્ત્રી. (ઇં.) માછલી
ફીલ્ડમાર્શલ પું. (ઇં.) મુખ્ય સેનાપતિનો એક ખાસ ફિશપોન્ડ ન. (ઇ.) હસીમજાકનો કાર્યક્રમ
માનવાચક મોટો ઇલકાબ ફિશપ્લેટ સ્ત્રી. (ઇ.) રેલવેના પાટા માટેનો લોખંડનો ફીર ૫. (ઇ.) જુઓ “ફિલ્ડર'
સલેપાટ (૨) રેલવેના બે પાટાને જોડનારી પટ્ટી ફીલ્ડિંગ સ્ત્રી. (ઈ.) જુઓ “ફિલ્ડિંગ ફિશબોલ્ટ પું. (ઇં.) રેલવેના બે પાટાને- બે ફિશ પ્લેટને ફીવર છું. (ઇં.) તાવ; જવર; બુખાર જોડતો
ફીસનું સક્રિ. પાનાં ચીપવાં
જાય એવું ફિશમાર્કેટ સ્ત્રી. (ઇં.) મચ્છીબજાર મત્સ્યોદ્યોગ કેન્દ્ર ફીસું વિ. ફિક્કુ (૨) ઢીલું; ઓછા જોરવાળું; ઝટ ફસકી ફિશરી સ્ત્રી. (ઇં.) માછલાં પકવવાનો ધંધો કે જગ્યા; ફસ્ટ સ્ત્રી. (હિ.) મિજબાની; પ્રીતિભોજ ફિશિ(-સિDયારી સ્ત્રી, બડાઈ; પતરાજી
ફીંચ સ્ત્રી. ફીચ; જાંઘનો ઉપલો ભાગ ફિસાદ સ્ત્રી. (અ. ફસાદ) તોફાન (૨) હુલ્લડ; બળવો ફી-ફિંડલું ન. પિલું; વીંટો (૨) (લા.) પાઘડી કિચરવું ફિસાદી વિ. તોફાની (૨) બળવાખોર
ફી(-ફિ)દવું સક્રિ. ફેંદવું; વેરણછેરણ કરી નાખવું (૨) ફિસિયારી સ્ત્રી, જુઓ ફિશિયારી”
ફી(ફિદાવવું સ.જિ. ફીદવું'નું પ્રેરક ફિસોટો . ફીણનો લોચો
ફી(-ફિં)દાવું અ.ક્રિ. “ફીંદવું, કર્મણિ ફિંગરપ્રિન્ટ સ્ત્રી. (ઇ.) આંગળીઓની છાપ
ફુ ઉદ્. જુઓ ‘ફૂ' ફિંડલું ન. જુઓ “ફીંડલું
ફુઆજી ડું. (માનાર્થે) દુઓ (૨) કુઆ-સસરા હિંદવું સક્રિ. જુઓ “ફીંદવું
ફુઈ સ્ત્રી. (દ. પુફી) ફોઈ ફિંદાવવું સક્રિ. જુઓ ફીંદાવવું
કુઓ . ફોઈનો વર; ફુઆ ફિંદાવું અ.ક્રિ. જુઓ ‘ફીંદાવું
કુસસરો પં. પત્નીનો કે પતિનો જુઓ ફી સ્ત્રી. (ઈ.) લવાજમ (૨) મહેનતાણું (૩) શુલ્ક ફુક્કો ૫. મૂત્રાશય (૨) પરપોટો (૩) ફૂલકો ફીકાશ સ્ત્રી. ફિક્કાશ; ફીકાપણું (૨) મોળાશ ફુગાવવું સક્રિ. “ફૂગર્વનું પ્રેરક ફીકું વિ. (સં. ફિક્ક, પ્રા. ફિક્ક) ફિક્યું; મોળું (૨) નિસ્તેજ ફુગાવું અ.ક્રિ. ‘ફૂગવું'નું ભાવેચિલણમાં અતિગણો વધારો ફીચ સ્ત્રી. (સં. સ્કૂિચ) જાંઘનો ઉપલો ભાગ; ફચ ફુગાવોપું. ‘ફૂગવું' ઉપરથી) નાણાનાચિહ્નરૂપ કાગળના ફીચર ન. (ઈ.) વાયદાના ભાવ પર રમાતો એક જુગાર ફુગ્ગો પુ. રબરનું બનેલું એક રમકડું
(૨) વિશેષતા; લક્ષણ (૩) મુખમુદ્રા; ચહેરોમોરો ફુજૂલ વિ. (અ) વધારેલું (૨) નકામું; વધારે પડતું (૪) વર્તમાનપત્રની કટાર (૫) દેશ્ય માધ્યમ માટે કુટકળ વિ. ફાલતું; પરચૂરણ ખાસ વિષય પરનો કાર્યક્રમ
સુત્કાર પું. (સં.) સર્પનો ફૂંફાડો; “ફૂ' એવો અવાજ ફીચર-ફિલ્મ સ્ત્રી. (ઇં.) દસ્તાવેજી કથાચિત્ર; “મૂવી કુત્કારવું સક્રિ. ફૂફાડો મારવો ફીચરિયો છું. ફીચર રમનારે; આંકફરક યા સટ્ટા જેવો કુદરડી સ્ત્રી. ગોળ ફરવું તે; ફુદડી જુગાર રમનારો
ફુદી સ્ત્રી. ફૂદી; નાની પતંગ ફીટ પુ.બ.વ. ફૂટનું બહુવચન
ફુદીનો પુ. એક વનસ્પતિ; ઔષધી ફીટ સ્ત્રી. (ઇ.) તાણ; આંચકી; વાઈ
ફુદેડો છું. ફૂદડો; ઊડતો વંદો ફીટણ વિ. નાશવંત; નાશ પામનારું
ફુદેડો છું. એક જાતનું ઘાસ ફીટણ ન. નાશ
- ફિટાડવું ફુડુસ ન. (સં.) ફેફસું [ગુસ્સાનો આવેશ ફીટવવું સક્રિ. ફિટાડવું (૨) લાંચ આપવી; ફોડવું (૩) કુફવાટો, (-ડો) પૃ. ફૂલવાડો; જોસથી મારેલી ફૂંક (૨) ફીટવું અ.ક્રિ. (સં. સ્લિટ્યતિ, પ્રા. ફિદૃઈ) નાશ પામવું; ફુરચેફુરચા પુ.બ.વ. ટુકડેટુકડા
ટળવું મટવું (૨) પતવું: અપાઈ જવું (૩) મરવું ફરચો . (ફા, પૂર્જ) નાની મોટી કરી ફીણ ન. (સં. ફેન, પ્રા. ફેણ) પ્રવાહી પર થતો ધોળો ફરજો પું. (અ.) બંદર પરનું જકાત લેવાનું મથક (૨) પદાર્થ; ફિસોટો
વહાણો ઠેરવવાનું મથક, ધક્કો ફીણવું સક્રિ. ખૂબ ઘરમડી-ફીણ થાય તેમ-એકતાર કરવું ફુરસદ શ્રી. (અ. ફર્સલ) નવરાશ (૨) નિરાંત (૨) લાભ કાઢવો: નફો મેળવવો
ફુરસદગી સ્ત્રી. ભરપગારી રજા

Page #577

ફુરેરી
૫ ૬ ૭
(ફૂલગુલાબી ફરેરી સ્ત્રી. (હિ. ફુરહરી) પાંખોનો ફડફડાટ ફૂટ ન. સક્કરટેટી જેવું ફળ; ચીભડાની જાતનું એક ફળ ફુલકણું વિ. ફુલાયા કરતું ફુલણજી
ફૂટડું વિ. (સં. સ્કુટ, પ્રા. ફુટ્ટ) સુંદર; રૂપાળું (૨) મનોહર ફુલવણી સ્ત્રી, ફૂલવવું તે
પૂર્ણવિરામ ફૂટ-નોટ સ્ત્રી. (ઇ.) પાદટીપ; પાદ-નોંધ ફુલસ્ટોપ ન. (ઇ.) (.) આવા પ્રકારનું વિરામચિહ્ન; ફૂટપટ્ટી(-ટી) સ્ત્રી. ફૂટ માપવાની કે ફૂટમાપની પટ્ટી ફુલારોપું. (‘ફૂલવું' પરથી) ફુલાઈ જવું તે; બડાઈ; પતરાજી ફૂટપાથ પું. (.) પગથી ચાલીને જનારા માટે શહેરી ફુલાવટ સ્ત્રી. ફુલાવવું તે
રસ્તાની બાજુ પર ચાલવાની પગથી; ફૂટપાયરી ફુલવારો પુ. મહુડાનું ઝાડ; મહુડો
ફૂટપ્રિન્ટ સ્ત્રી. (ઇ.) પગલું; પાદચિન (રમત ફુલાવવું સક્રિ. ફૂલે એમ કરવું; ‘ફૂલવું'નું પ્રેરક ફૂટબૉલપું. (ઇં.) હવા ભરેલો મોટો દડો કે એનાથી રમવાની કુલાવું અ.ક્રિ. ‘ફૂલવું’નું ભાવે
ફૂટલ વિ. દગો દેનારું; ફૂટેલું ફુલાવો . ફુલાવું તે; ફુગાવો
ફૂટવું અ.ક્રિ. (સં. સ્તુતિ , પ્રા. ફુદઈ) ખીલવું; વિકસવું; ફુલાશ સ્ત્રી. ફુલાઈ જવું તે; ફુલારો
ઊગવું; પલ્લવિત થવું (૨) તૂટવું; ભાગી જવું (૩) ફુલેકું ન. વરઘોડો; શોભાયાત્રા
જોરથી ફાટવું (૪) ખુલ્લું થવું; ઉઘાડું પડી જવું (૫) ફુલેલ ન. (સં. ફુલ્લતૈલ, પ્રા. ફુલ્લએલ) સુગંધીદાર તેલ ફરી જવું; દગો દેવો ફુલેવર (ઇં. ફુલાવર) ફુલ્લી; ગંજીફામાં ફૂલનું પાનું (૨) ફટવેર ન, બ,વ, (ઇ.) પગરખાં [(૪) ઝધડો એક શાક; “કોલી ફલાવર'
ફૂટાફૂટ સ્ત્રી. ઉપરાઉપરી ફૂટવું તે (૨) કુસંપ (૩) ભંગાણ ફુલ્લસ . (અ.) નાણું; પૈસોટકો
ફૂડ ન., ૫. (ઇ.) ખોરાક ફુલ્લી સ્ત્રી. ફુલેવર; ગંજીફામાં ફૂલનું પાનું [(૨) ઝરો ફૂડ-પોઇઝન ન. (ઈ.) ખોરાકી ઝેર કુવારો છું. (ફા. ફગ્બારહ) પાણી ઊડતું પડે એવી રચના કૂણગી સ્ત્રી, ઝીણી ફોલ્લી (૨) નાનો પરપોટો ફુસક્સ કિ.વિ. કાનમાં કહેવામાં આવે એમ
ફૂદકી સ્ત્રી, સ્કુ-ચકરી ફેરવવાનું સાધન; ‘ડિસમિસ’ ડું ઉદ્જુઓ ‘ફૂ
દકી સ્ત્રી, ફાંદો ફુક સ્ત્રી, જુઓ ‘ફૂક'
ફૂદડી સ્ત્રી. (અપ, ફડિઅ) ગોળગોળ ફરવું તે (૨) કુંકણ ન. જુઓ ‘ફૂંકણ'
તારાના કે ફૂલના જેવું ચિહ્ન (૩) ફૂદું પતંગ; ફૂદી કુંકણી સ્ત્રી. જુઓ ‘ફૂંકણી'
ફૂદી સ્ત્રી. નાની પતંગ; જુદી (૨) ચક્કર કુંકવું સક્રિ. જુઓ “ફૂકવું
ફૂદી સ્ત્રી. પાંખોવાળું એક નાનું જીવડું પતંગિયું હુંકાર(-રો) ૫. જુઓ ફૂંકાર(-રો)
હું ન. (અપ. કુડિ) પાંખોવાળું નાનું જીવડું (૨) હુંકારવું સક્રિ. જુઓ ‘ફૂંકારવું
ફૂદું ન. ફુદી, નાનો પતંગ કાવવું સક્રિ. જુઓ ફૂંકાવવું
ફૂમકી સ્ત્રી, ઊછળતાં મોજાંની ટોચ; ક્રિસ્ટ' કુંકાવું અ.ક્રિ. જુઓ “ફૂકાવું
ફૂમતું ન. (પ્રા. કુમ) છોગું; કલગી ડુંગરાવવું સ.કિ. ગમેતેમ ભરાવીને ઉશ્કેરવું; બહેકાવવું ફૂર છું. પક્ષીનો ઊડવાનો ફરરર અવાજ ડુંગરાવું અ.ક્રિ. રિસાવું (૨) ફુલાવું; ફૂલવું (૩) ચિડાવું ફૂર્તિ સ્ત્રી. (સં. સ્કૂર્તિ) જાગૃતિ (૨) ઉત્સાહ કુંફવાટો(ડો) ૫. જુઓ “ફૂફવાટો(ડો))
ફૂર્તિલું વિ. ફૂર્તિવાળું; ઉત્સાહી કુંવાર ૫. જુઓ ‘ફૂવાર'
ફૂલ ન. (સં. ફુલ્લ, અપ. ફુલ, પ્રા. ફુલ્લ) પુષ્પ; તેના { ઉદ્. ફૂંફાડાનો એક અવાજ
આકારની વસ્તુ (૨) આંખનો રોગ (૩) એક ઘરેણું ફૂગ સ્ત્રી. (ફૂગવું ઉપરથી) ઊબ (૨) બિલાડીનો ટોપ (૪) ફૂલકોબી ફૂગવવું સક્રિ. ફુગાવવું (૨) પવનથી ફુલાવું (૩) ફૂલ સ્ત્રી, બડાઈ; પતરાજી ગર્ભવંત થવું (૪) સૂકવવું
ફૂલક(-કર)ણી સ્ત્રી, એક જાતનું દારૂખાનું; તારામંડળ ફૂગવું અ.ક્રિ. (સં. ફ% અથવા દે. પુગ્ગફુગ્ગ = ફૂલકાજલી સ્ત્રી. સધવાએ કરવાનું એક વ્રત વિખરાયેલા ફૂલેલા વાળવાળું) ઊબ વળવી (૨) ફૂલકું ન. નાની રોટલી (૨) જમવાનું નોતરું ફૂલવું (૩) બહેકવું (૪) સૂજી જવું
ફૂલકું વિ. ફુલણજી (૨) ફૂલેલું ફૂગી વિ. ફૂગવાળું
કે મેલ ફૂલકો પુ. નાની ફુલાવેલી રોટલી (૨) કોઈ પણ વરતુનું ફૂગી સ્ત્રી, ફૂગ (૨) પ્રવાહી પદાર્થો પર આવતી છારી ફૂલવું તે (૩) ફુલાવીને રમવાની રબરની ટોટી, ફુક્કો ફૂટ છું. (ઇ.) બાર ઈંચ (ત્રીસ સેન્ટિમિટર)નું માપ કે તેવડી ફૂલકોબી, (૦૪) સ્ત્રી. એક શાક; ફલાવર
પટી (૨) પગનો પંજો; પાવલું કુિસંપ ફૂલગજરો ૫. ફૂલની કલગી; પુષ્પગુચ્છ ' મિદમાતું ફૂટ સ્ત્રી. ફૂટવું તે (૨) ફાટ; ગેરસમજ (૩) ભંગાણ; ફૂલગુલાબી વિ. આછા ગુલાબી રંગનું (૨) યૌવનથી

Page #578

(ફેડવું
ફૂલગૂંકણિયો
૫૬ ૧ ફૂલગૂંથણિયું વિ. એકમેકમાં સંકળાયેલું; ફૂલગૂંથણીવાળું ફૂવડતા સ્ત્રી, ફૂવડપણું; એદીપણું ફૂલગૂંથણી સ્ત્રી, ફૂલ ગૂંથવાં તે (૨) વસ્તુની બંધબેસતી ફૂસ સ્ત્રી. (સં. પુષ્પ, પ્રા. પૂસ) ફશ (૨) વિ. એદી સંકલન-ગોઠવણી
(૩) ન. ઘાસ (સૂકું) ખડ (૪) થાક વિરણછેરણ ફૂલછાબ સ્ત્રી, ફૂલો રાખવાની છાબ-ટોપલી ફૂસફાસ, (-સિયું) વિ. હલકું; નિર્માલ્ય; ફાસફૂસિયું (૩) ફૂલછોડ ૫. ફૂલ માટે ઉછેરાતો છોડ
ફૂ(-ડું) ઉદ્. એવો અવાજ: ફૂ
પ્રિાણ ફૂલઝડી સ્ત્રી, ફૂલ ઝરે એવું એક દારૂખાનું તિ તે ઝાડ ફં-૬)ક સ્ત્રી, (દ, કુકા) માંથી પવન ફૂંકવો તે (૨) ફૂલઝાડ ન. ફૂલને જ માટે ઉગાડાતું ઝાડ; ફૂલ આપનારું હૃ-કણ વિ. ફૂંક મારનારું (૨) સશક્ત ફૂલ-ટૉસ S. (ઇ.) પીચ પર પડ્યા સિવાય સીધો ફૂ-કુંકવું સક્રિ. (સં. ફુકરોતિ, પ્રા. ફૂક્ક0) ફૂંક મારવી બેટ્સમેનના બેટ પર નંખાતો દડો
(૨) ફૂંકીને વગાડવું (૩) દેવાળું કાઢવું (૪) પંપાળવું ફૂલડું ન. ફૂલ (૨) ધાણીનો દાણો
(૫) ધ્રુમપાન કરવું
હૂિંફાટો ફૂલડોલ . હોળીના બીજા દિવસનો ફૂલના હિંડોળાનો ફેં(-કું)કાર-રો) ૫. (સં. ફુકાર, પ્રા. કુંકાર) ફૂંક (૨)
પુષ્ટિમાર્ગીય મંદિરોમાંનો વસંતનો છેલ્લો ઉત્સવ તિવું ફં(હું)કારવું સક્રિ. મોંમાં પાણી ભરી ફૂંકથી છાંટવું (૨) ફૂલણજી, (શી) વિ. (૨) પુ. વખાણ કર્યાથી ફુલાઈ જાય ફૂંક કે ફૂંફાડો મારવો ફૂલડો . સ્ત્રીનું પગનું એક ઘરેણું
{(-ફુ)કાવવું સક્રિ. ‘ફૂંકવું'નું પ્રેરક ફૂલદાન ન. (-ની) સ્ત્રી, ફૂલ મૂકવાનું-રાખવાનું પાત્ર ફેં(હું)કાવું અ.કિ. ‘ફૂંકવું’નું કર્મણિ ફૂલદારૂ ૫. જલદ દારૂ (૨) મદ્યાર્ક[(૩) રંગીલું (૪) ઉડાઉ ફૂં(-હુંફવાટો(-ડો), હૂંફાટો(ડો) ૫. ફૂફવાટો ફૂલફટાક, (-કિયું) વિ. વરણાગિયું (૨) નાજુક; તકલાદી ચૂં(હું)વાર ૫. ઝરમરિયો વરસાદ; ઝીણો વરસાદ ફૂલ ફળાદિ વિ. ફૂલો, ફળો વગેરે ઉછરેલું કે ક્રિ.વિ. શ્વાસ નીકળી ગયો હોય તેમ ફલકુલું વિ. ફૂલની જેમ ખીલેલું; કોમળ (૨) લાડકોડમાં કે સ્ત્રી. ડર; હાક
બગી; ‘ફેટન' ફૂલબાગ . ફૂલનો બાગ; ઉદ્યાન; ફૂલવાડી ફેઇટન સ્ત્રી. (ઇં.) ચાર પૈડાંવાળી હળવી ઘોડાગાડી; ફૂલબેસણી સ્ત્રી, ફૂલની દાંત નીચેનો ભાગ જેના ઉપર ફેઇલ વિ. (ઇ.) નાપાસ; નિષ્ફળ ગયેલું
આખું ફૂલ બેસે છે. સુિગંધી પાંખડીવાળો ભાગ ફેઇલ્યોર સ્ત્રી. (ઇં.) નાપાસ થવાપણું; નિષ્ફળતા ફૂલમણિ પું. પુંકેસર અને સ્ત્રીકેસરને ફરતી રંગબેરંગી ફેઈસ પું. (ઈ.) ચહેરો (૨) આગળનો ભાગ કૂલમાલા સ્ત્રી. (સં.) ફૂલની માળા
ફેક્ટરી સ્ત્રી. (ઇ.) કારખાનું ફૂલલતા સ્ત્રી. (સં.) ફૂલ માટે ઉછેરાતી લતા
ફેક્ટોમીટર ન. (ઇ.) પ્રકાશનું પ્રમાણ જાણવાનું યંત્ર ફૂલવડી સ્ત્રી. ચણાના કરકરા લોટનું ગાંઠિયા કે મમરી જેવું ફેકલ્ટી સ્ત્રી. (ઈ.) વિદ્યાશાખા (૨) વિદ્યાશાખાનો એક ફરસાણ
પ્રાધ્યાપક ગણ (૩) જન્મજાત ક્ષમતા-સામર્થ્ય ફૂલવવું સક્રિ. ફૂલાવવું
ફેક્ટ સ્ત્રી. (ઇ.) કીકત; તથ્ય [(સંખ્યાનો) ફૂલવાડી સ્ત્રી, ફૂલઝાડની વાડી; ફૂલબાગ (૨) છોકરાં હૈયાં ફેક્ટર ન. (ઇં.) પરિબળ; બાબત (૨) અવયવ ફૂલવાળી સ્ત્રી, કાનની વાળી-કડી (૨) સ્ત્રી, ફૂલ વેચનાર ફેક્સ છું. (ઇ.) મોકલનારના શબ્દો સાથે આવતો વાયુ
સ્ત્રી ((૩) બહેકવું (૪) હરખાવું (૫) બડાઈ મારવી સંદેશો કે તેની નકલ ફૂલવું અ.કિ. (સં. કુલ્લતિ, ફુલ્લઇ) ઊપસવું (ર) ખીલવું ફેચો, (-ચ્ચો) ૫. ફીચ; જાંઘનો ઉપલો ભાગ દિશા ફૂલવુંફાલવું અ ક્રિ. બરોબર ખીલવું ને વધવું-વિકસવું ફેજ પું. (ઈ.) ખરાબી; દુર્દશા (૨) શિક્ષા (૩) હાલત; ફૂલવેલ સ્ત્રી. ફૂલલતા; ફૂલની વેલ
ફેઝ સ્ત્રી. (તુર્ક) એક જાતની મુસલમાની ટોપી ફૂલશધ્યા સ્ત્રી. ફૂલોની પથારી
ફેટ સ્ત્રી, (ઇં.) ચરબી (૨) વિ. જાડું. ફૂલસાકર સ્ત્રી, સાકરનો એક પ્રકાર
ફેટન સ્ત્રી. (ઇં.) બગી; ફેઇટન ફૂલસૂંઘણું ન. નાક
ફેટાલિઝમ ન, (ઇ.) ભાગ્યવાદ; નસીબવાદ ફૂલિયું વિ. ખીલેલું (૨) ન. ફૂલના ધાટનું પ્યાલું ફેડ કિ.વિ. એવા અવાજ સાથે ફૂલી સ્ત્રી, સેંથીનું એક ઘરેણું; શીશફૂલ (૨) આંખમાં થતું ફેડ સ્ત્રી. નિકાલ; પતાવટ
ફૂલે (૩) ફૂદડી (૪) ફુલ્લીનું પાનું (ગંજીફામાં) ફેણ, (વહાર) વિ. ફેડનારું; મટાડનારું ફૂલુંન. (સં. ફુલ્લક, પ્રા. ફુલ્લઅ) આંખના રતનમાં પડતો ફેડણી સ્ત્રી. છોડવણી; ‘
રિપ્શન' - નાના ફૂલ જેવો સફેદ ડાઘ
ફેડરેશન ન. (ઇ.) અનેક ઘટકો કે રાજયોનું એક રાજયતંત્ર ફૂલ્સકૅપ પુ. (ઇ.) અમુક વિશિષ્ટ કદનો કાગળ ફેડવું સક્રિ. (સં. રફેટયતિ, પ્રા. ફેડઇ) દૂર કરવું; ટાળવું; ફૂવડ વિ. આળસુ (૨) ગંદું (૩) ઢંગધડા વગરનું મટાડવું (૨) અદા કરવું; વાળવું (૩) નિકાલ કરવો

Page #579

ફેણ
૫૬ ૨
[ફેસિલિટી ફેણ સ્ત્રી. ફણા; સાપની ફેણ (૨) તાંબાના કોડિયા ઉપરની ફેરબદલી સ્ત્રી. (-લો) . અરસપરસ ફેરફાર; અદલાજીભ
બદલી વસ્તુવિનિમય ફેણ ન. (સં. ફેન) ફીણ
ફેરવવું સક્રિ. (સં. ફેરવતિ, પ્રા. ફેરવઈ) “ફરવું'નું પ્રેરક ફેણી, (ની) સ્ત્રી. સૂતરફેણી (પુષ્ટિમાર્ગીય) ફેરવાદી વિ. ફેરવવાના વિચારનું (૨) પું. તેવો આદમી ફેથ ૫. (ઇં.) વિશ્વાસ; ભરોસો
(૩) પરિવર્તનવાદી ફેદો છું. લોચો (૨) લોચેલોચા છૂટા પડી જવા તે ફેરવાફેરવ સ્ત્રી. વારંવાર-ઉપરાઉપરી ફેરવવું તે ફેધમ છું. (ઇ.) છ ફૂટનું માપ (૨) વાંભ
ફેરવાળું વિ. પેચવાળું (૨) ફરકવાળું [વિદાય ફેધોમીટર ન. (ઈ.) દરિયાની ઊંડાઈ માપવાનું યંત્ર ફેરવેલ સ્ત્રી. (ઇ.) છેલ્લી વિદાય વખતની સલામ (૨) ફેન ન. (સં.) ફીણ
ફેરવેલપાર્ટી સ્ત્રી. (ઇ.) વિદાય સમારંભ ફેન છું. (ઈ.) પંખો; હવા નાંખવાનું ઉપકરણ ફેરવો પુ. હાથે પહેરવાનો કરડો (૨) સુતારનું એક ઓજાર ફેનિલ વિ. (ઇ.) ફીણવાળું
સ્વરરચના ફેરાવો . ફેર; ઘેરાવો (૨) ચક્કર (૩) વિસ્તાર ફેન્ટસી સ્ત્રી. (ઇ.) તરંગલીલા (૨) સંગીત કે સાહિત્યની ફેરિયો છું. ફેરી કરનાર વેપારી; “વેન્ડર ફેનિલ વિ. (સં.) ફીણવાળું
ફેરિસ્ત સ્ત્રી. (અ. ફિલિસ્ત) યાદી; ટીપ (૨) તારીજો ફેન્સિગ સ્ત્રી, (ઇ.) લોખંડના તારની વાડ બાંધવી તે ફેરી સ્ત્રી. (‘ફેર' ઉપરથી) ચક્કર; આંટો (૨) વખત; ફેન્સી વિ. (ઇ.) તરેહવાર (૨) અવનવું; ફાંકડું
વા (૩) કોઈ પણ વસ્તુ વેચવા માટે ફરવું તે ફેફર સ્ત્રી. (સં. સ્કુરુ, પ્રા. ફુર ઉપરથી) થોથર (૨) મોઢા ફેરી બોટ સ્ત્રી. (ઇ.) ઉતારુઓ માલ વગેરેને આ પારથી પરનો ઓઢો
પેલે પાર ઉતારવાની નાની હોડી; ભાડૂતી નૌકા ફેફરાવુંઅ ક્રિ. ફેફર-થોથર આવવી [‘હિસ્ટીરિયા’, ‘ફિટ' ફેરીવાળો છું. ફેરિયો; ફેરી કરનાર ફેફરી સ્ત્રી, ફેફરુંન. (સં.સ્કુર, પ્રા. કુર) વાઈ; અપસ્માર; ફેરો પં. આંટો, ખેપ (૨) વારો (૩) ચક્કર ફેફસું ન. (સં. ફુડુસ) શરીરનું હવા લેવા કાઢવાનું અંગ ફેલ વિ. (ઇં.) નાપાસ; નિષ્ફળ ગયેલું [ગુનો; અપરાધ ફેબલ સ્ત્રી. (ઈ.) બોધાત્મક પ્રાણીકથી; પૌરાણિક કથા ફેલ પુ. (અ. ફઅલ) પાખંડ; ઢોંગ (૨) જૂઠાણું (૩) ફેબ્રિક ન. (ઇ.) કાપડ
ફેલ સ્ત્રી. ફેલું (દોરાનું ગૂંછળું) (૨) લટ; સેર ફેબ્રુઆરી મું. (ઇં.) ઈસ્વી સનનો બીજો માસ ફેલાવ પં. વિસ્તાર; પ્રસાર (૨) વૃદ્ધિ ફેમર ન. (ઇ.) સાથળનું હાડકું; થાપો
ફેલાવવું સક્રિ. (દ. ફલ્લો ફેલાય તેમ કરવું ફેમિન છું. (.) દુષ્કાળ; દુકાળ; દુર્મિક્ષ
ફેલાવું અ.ક્રિ. પ્રસરવું (૨) વધવું ફેમિલી ન. સ્ત્રી, (ઇ.) કટંબપરિવાર
ફેલાવો ૫. જુઓ “ફેલાવ’ સેિર (૩) ફાંસ (૪) મુશ્કેલી ફેમિલી-ડૉક્ટર છું. (ઇ.) પરિવાર માટેનો દાક્તર ફેલું ન. દોરાનું ગૂંછળું (૨) દોરડું વણતાં મુકાતી તારની ફૅમિલી-પ્લાનિંગ ન. (ઇં.) પરિવારનિયોજન; કુટુંબ- ફેલો છું. (ઇ.) કોલેજમાં ગ્રેજ્યુએટ થયા બાદ આગળ નિયોજન
અભ્યાસ માટે અપાતું એક પદ; અધ્યેતા (૨) ફેમિલીરૂમ પં. (.) હોટલ કે રેસ્ટોરાંમાં પરિવાર માટેનો યુનિવર્સિટી કે તેના જેવી વિદ્યાસભાના સભ્ય ફેર પું. (ઈ.) ગોળીબાર (૨) નૂર-ભાડું-લાગત ફેલોશિપ સ્ત્રી. (ઇ.) ફેલો થવાપણું (૨) શિષ્યવૃત્તિ ફેર પુ. (દ. ફેરણ) ફરક; તફાવત (૨) તમ્મર (૩) પેચ ફેવર સ્ત્રી. (ઇ.) પક્ષપાત (૨) મદદ; કૃપા
(૪) ઘેરાવો (૫) લૂગડાની ફડક (E) ચક્કર; વધારે ફેલ્ટ ન. (ઇં.) બનાત જેવું એક પ્રકારનું ઊની કાપડ પડતું ફરવાનું થયું તે (૭) ફેરવવાની ખીલી (ઉદા. ફૅશન સ્ત્રી. (ઈ.) આચારવિચારમાં અમુક ખાસ વલણલવિંગિયાનો ફેર).
ઝોક કે વિશેષતા, ઢબ, શૈલી છેલ્લી ઢબનું ફેર ક્રિ.વિ. ફરીથી
ફેશનેબલ વિ. (ઈ.) ફેશનવાળું; ટાપટીપિયું; છેલ્લામાં ફેરકુંડાળું ન. ચક્કર (૨) ગૂંચવાડો (૩) ગોટાળો ફેશિ(-સિ)સ્ટ વિ. (ઈ.) ફાસીવાદી; ફાસિસ્ટ ફેંરકોપી સ્ત્રી, (ઈ.) ચોખ્ખી નકલ
ફેશિઝમ ન. ફાસીવાદ
આગળનો ભાગ ફેરણી સ્ત્રી. ફેરી (૨) રખડપટ્ટી
ફેસ પું. (ઈ.) ચહેરો; મુખ (૨) કોઈ વસ્તુનો મુખ્ય કે ફેરતપાસ સ્ત્રી, પું. ઊલટતપાસ
ફેસલો . નિકાલ; નિવેડો (૨) છૂટકો; ફડચો ફેરફાર ૫. ફરક; તફાવત (ર) સુધારો (૩) બદલી ફેસવું સક્રિ. ઉતારી પાડવું (૨) હણવું ફેરફૂદ(-દર)ડી સ્ત્રી. ચક્કર-ચક્કર ફરવું તે; ઘૂમરી ફેસિયલ વિ. (ઇ.) ચહેરા કે મુખ સંબંધી (૨) ન. ફેરબદલ વિ. ફેરબદલીવાળું (૨) ક્રિ.વિ. બદલેલું હોય ચહેરાની સુંદરતા માટે અપાતી માવજત એમ
ફેસિલિટી સ્ત્રી. (ઇં.) સગવડ; અનુકૂળતા

Page #580

'
ફેસ્ટિવલી ૫૬ 3
| ફોબિયા ફૅસ્ટિવલ ૫. (ઇં.) તહેવારનો દિવસ; ઉત્સવનો દિવસ ફોકટિયું (૨) મફત; મફતિયું [એક યંત્ર (૨) પર્વનું સત્ર
હાહાકાર ફોગ-હોર્ન ન. (ઈ.) ધુમ્મસને ખ્યાલ આપવા વારાનારું ફેં કિ.વિ. થાકની-હાંફનો અવાજ થાય એમ (૨) સ્ત્રી, ફોજ સ્ત્રી. (ફા.) સેના; લશ્કર; સૈન્ય પિોલીસ’ ફેંક, (oણી) સ્ત્રી, ફેંકવાની ક્રિયા તિ રેખા ફોજદાર છું. એક પોલીસ અમલદાર; સબ ઇન્સ્પેક્ટર ઓફ ફેક રેખા સ્ત્રી. જયાંથી ગોળો વગેરે ફેંકીને સ્પર્ધા શરૂ થાય ફોજદારી વિ. કાયદાથી શિક્ષાપાત્ર ગુનાસંબંધી; ક્રિમિનલ' ફેંકવું સ.કિ. નાખવું (૨) ગપ મારવી (૩) વેડફી નાખવું ફોજદારી સ્ત્રી, ફોજદારનું કામ કે પદ (૨) ફોજદારી ફેંક(-કા)ફેંક સ્ત્રી. સામસામી વારંવાર ફેંકવું તે
અદાલત
[‘ફોટો-આલ્બમ ફેંકારવું સક્રિ. ફેંદી કે પીંખીને લાંબુપહોળું કરી નાખવું; ફોટાવલી સ્ત્રી. ફોટાની હાર - લગાતાર મળતા ફોટા; ઉછાળવું (૨) ફંગોળવું
ફોટો છું. (ઇ.) રૂબલનો ગોળો કે ચીમની ફેંટ સ્ત્રી. (હિ) કમરની આજુબાજુનો લૂગડાનો બંધ (૨) ફોટ, (0ગ્રાફ) ૫. (ઇં.) તસવીર; છબી; છાયાચિત્ર ખમસીના કોલરવાળો ગળાનો ભાગ
ફોટોગ્રાફર . છબી પાડનાર કે તેનો ધંધાદાર; ફેંટ સ્ત્રી. થપ્પડ; ધબ્બો (૨) ઢોરની ઢીંક
તસવીરકાર; છબીકાર ફેંટો પુ. ફાળિયું; એક પ્રકારે બંધાતી પાઘડી
ફોટોગ્રાફિક વિ. (ઇ.) ફોટોગ્રાફ-ફી)ને લગતું ફેંડવું ન. જીંડવું
ફોટોગ્રાફી સ્ત્રી, છબી પાડવાની કળા; તસવીરકળા ફેંદવું સક્રિ. ફીંદવું; ચૂિંથવું (૨) વિખેરી નાખવું ફોટોપ્રિન્ટ સ્ત્રી. (ઇ.) ફોટોકામ; ફોટોમુદ્રણ ફેંદકુંદા, ફેંદાફેંદા-દી) સ્ત્રી. ચૂંથાચૂંથ; વારંવાર ફેંદવું ફોડ કું., સ્ત્રી, સિં. સ્ફોટ, પ્રા. ફોડ) ફોડવું તે (૨) વિગત ફેંફાટ (.વિ. પૂરપાટ (૨) બેફાટ (૩) પૂરપાટ
(૩) નિકાલ (૪) વહેંચણી (૫) ચોખવટ ફેફે ક્રિ.વિ. જુઓ “હું
ફોડણી સ્ત્રી, ફોડવાની ક્રિયા ફેંસલો છું. નિકાલ; ચુકાદો; છૂટકો
ફોડલી સ્ત્રી, (પ્રા. ફોડ) ફોલ્લી; ફેન્સી ફેઝ . (અ.) કીર્તિ (૨) ઉપકાર (૩) નફો; લાભ ફોડલો પુ. ફોલ્લો; ફોડકો ફૈડકો . લૂગડાની ઝપટ (૨) ધૂમાબૂમ; ઉતાવળે જવું- ફોડવાર ક્રિ.વિ. એક એક વસ્તુનો ખુલાસો થતો જાય એમ આવવું તે
ફોડવું સક્રિ. (સં. સ્ફોટયતિ, પ્રા. ફડઇ) ફૂટે એમ કરવું ફૈયાઝ વિ. (અ.) દાતા; દાન કરનાર
(૨) –નો નિકાલ લાવવો (૩) ન. સમારીને કરેલો ફોઇયાઈ(-1) વિ. ફોઈનું, -ને લગતું
શાક વગેરેનો કકડો (૪) દહીંનું દડબું ફોઇયા વિ. ફોઈ તરફનું (૨) ન. ફોઈએ આપેલી ભેટ ફોતરી સ્ત્રી. બિગડું; પોપડી
-દરદાગીના કપડાં વગેરે (૩) ફોઈને અપાતી બક્ષિસ ફોતરું ન. પાતળું છોતરું (૨) કાગળનો ટુકડો ફોઈ સ્ત્રી. બાપની બહેન; કુઈ
કોદું વિ. ખાલી ફૂલેલું ફોઈજી સ્ત્રી, (માનાર્થે) ફોઈ (૨) ફોઈસાસુ ફોટું વિ. ઢીલું; નરમ ફોઈબા સ્ત્રી, ફોઈ.
ફોદો . લોચો (દૂધદહીં વગેરેનો) ફોઈ સાસુ સ્ત્રી. પતિ કે પત્નીની ફોઈ
ફોન ૫. (ઇ.) ટેલિફોન; દૂરભાષ કે તેના પરની વાતચીત ફોક પુ.બ.વ. (ઇ.) લોકો
(મિથ્યા ફોનીમ છું. (ઇ.) ધ્વનિઘટક ફોક વિ. (સં. ફોક્ક, પ્રા. ફુક્કા = મિથ્યા) ફોગટ; રદ; ફોનેટિક્સ ન. (ઇં.) ધ્વનિવિજ્ઞાન ફોકએપિકન. (ઈ.) લોકમહાકાવ્ય
ફોનેમિક્સ ન. (ઇં.) ધ્વનિઘટકવિજ્ઞાન ફોકટવિ. (૨) કિ.વિ. (સં. ફોક, પ્રા. ફુક્કા)નકામું વ્યર્થ ફોનોગ્રાફ ન. (ઇં.) ગ્રામોફોન; ધ્વનિમુદ્રકયંત્ર ફોકટિયું વિ. મફતિયું (૨) નકામું
ફોનોગ્રામ પં. (ઇં.) બોલનારના વાયુતરંગોનું અંકન ફોકડ્રામા પું. (.) લોકનાટ્ય
કરનારું એક યંત્ર (લીલું-સૂકું ફળ; પૂગીફળ ફોક-બેલડ ન. (ઇં.) લોકકથાકાવ્ય
ફોફળ ન. (સં. પૂગફલ, પ્રા. પોપ્યુલ-પુષ્કલ) સોપારીનું ફોકલોર ન. (ઇ.) લોકવિદ્યા
ફોફળિયું ન. સ્ત્રીઓનું એક જાતનું વસ્ત્ર ફોકસ ન. (ઈ.) દૂરબીન કેમેરા વગેરેનું અમુક ખાસ કેન્દ્ર ફોફળી સ્ત્રી. સોપારીનું ઝાડ
કે બિંદુ જ્યાં પ્રતિબિંબ બરોબર સાફ હોય છે. ફોકું ન. (દ. પુપુઅ = ફૂલેલું; જાડું) ખાલી ફૂલેલું; શક્તિ ફોકિયા સ્ત્રી. ગર્વ અહંકાર (ર) આત્મશ્લાઘા
વગરનું માણસ (૨) મગફળી; માંડવી ફોકો . ઢોર ચરાવનાર ગોવાળ; રબારી
ફોફેયો . પાણીથી ભરેલો ફોલ્લો ફૉગ ન. (ઈ.) ધુમ્મસ; ઝાકળ
ફોબિયા ૫. (ઇ.) વધુ પડતી ખોટા ડર કે બીકનો ફોગટ, (-ટિયું) વિ. (સં. ફોક્ક, પ્રા. ફુક્કા) ફોકટ; મનોવિકાર

Page #581

ફોમ ૫૬ ૪
| ફર્મો ફોમ સ્ત્રી. (અફામ ઉપરથી) યાદ; સ્મૃતિ (૨) ધ્યાન; ફોલ્લો છું. ગૂમડું (૨) ઝળળો; ફોલો ,
ભાન (૩) શંકા; વહેમ (૪) બડાઈ; ફાસ ફોશી વિ. બાયેલું; ડરપોક પિટામણ (૨) છેતરામણ ફોરણું ન. નસકોરું; ફણસું
ફોસલામણ ન., (-ણી) સ્ત્રી. (સં. સ્પર્શના, પ્રા. ફુસણા) ફોરન ક્રિ.વિ. (અ.) ઝટપટ; જલદી; એકદમ ફોસલામણું વિ., ન. પટામણું; છેતરનારું ફોરમ સ્ત્રી (અ.) સુગંધઃ સુવાસ (૨) આબરૂ ફોસલાવું અ.ક્રિ. છેતરાવું; પટાવું ફોરમ ન. (ઇ.) ફારમ; ફાર્મ
ફૉસિલ ૫. (ઇં.) અમીભૂત અવશેષ રિસાયન ફોરમ ન. (ઇં.) જાહેર ચર્ચાસ્થળ (૨) ગોષ્ઠી મંડળ; મંચ ફૉસ્ફરસ ૫. (.) હવા લાગતાં સળગી ઊઠે એવું એક ફોરમવું સક્રિ. “ફોરવું'નું પ્રેરક મુિખી-મુકાદમ ફોસ્ફાઈડ ન. (ઇ.) ફોસ્ફરસ સાથેનું મૂળ તત્ત્વનું સંયોજન ફોરમેન પું. (ઈ.) જયુરીનો મુખ્ય માણસ (૨) કામદારનો યૂઅલ ન. (ઇ.) ઇંધણ; બળતણ ફોરવું અ.ક્રિ. (ફોરમ ઉપરથી) સુવાસ આવવી; સુગંધ ફયૂચરિઝમ ન. (ઇં.) ભવિષ્યવાદ
આવવી મોટું; ખૂલતું (૩) હલકું, અલ્પ વજનવાળું ફયૂઝ ૫. (ઇં.) વીજળીના જોડાણમાં રખાતો નબળો તાર ફોરું વિ. (સં. હુરુ ઉપરથી) ચંચળ; ચાલાક (૨) જરા જે વધુ દબાણ આવતાં પીગળી જાય છે. ફોરું ન. છાંટો; ટપકું; વરસાદના પાણીનું બિંદુ ફાંક; ફાક ન. (ઇં.) ફ્રાન્સનો એક સિક્કો [વિશાળ દેશ ફોરેન પું. (ઇં.) વિદેશ; પરદેશ (૨) વિ. પરદેશી ફ્રાંસ, ફ્રાન્સ યું. (ઇં.) યુરોપનો પશ્ચિમ તરફનો એક ફોરેન-એક્સચેન્જ ન. (ઇ.) વિદેશી હૂંડિયામણ ફી ક્રિ.વિ. (ઈ.)મુક્ત (૨) વિનામૂલ્ય; મફત (૩) માફીવાળું ફોરેનકરન્સી સ્ત્રી. (ઇ.) વિદેશી ચલણ
ફીઝ ન. (ઇ.) શીતક; “રેફ્રિજરેટર' ફોરેસ્ટ ન. (ઇ.) જંગલ; અરણ્ય
ફીટ્રેડ પં. (ઇં.) મુક્ત વેપાર ફોરેસ્ટર છું. (ઇં.) વનપાલ; વનસંરક્ષક
ફીડમ સ્ત્રી. ન. (ઇ.) સ્વતંત્રતા; સ્વાતંત્ર્ય સૈિનિક ફોર્જરી સ્ત્રી. (ઇં.) છેતરપિંડી કરવાથી થતો અપરાધ ફીડમફાઇટર ૫. (ઇં.) સ્વાતંત્ર્ય સેનાની; સ્વતંત્રતાનો ફૉર્ટ કું. (ઇ.) કિલ્લો (૨) કિલ્લાની અંદરનો વિસ્તાર ફીશિપ સ્ત્રી. (ઇ.) ફીની માફી; ફી ભરવામાંથી મુક્તિ ફૉર્ડ વિ., સ્ત્રી, એ નામના અમેરિકને કરેલ મોટર-ગાડી ફીપાસ . (ઈ.) વિના મૂલ્યનો પરવાનાપત્ર ફોર્મ ન. (ઇ.) નમૂનો; પત્રક (૨) આકાર; સ્વરૂપ (૩) ફૂટ ન. (ઇં.) ફળ; લીલો મેવો
સાહિત્યનું સ્વરૂપ [બાહ્ય આડંબરવાળું ફૂટયૂસ . (ઇં.) ફળનો રસ ફૉર્મલ વિ. (ઇ.) ઔપચારિક (૨) નિયમાનુસાર (૩) ફૂટસૉલ્ટ ન. (ઈ.) ક્ષારવાળી એક દવા ફૉર્નાલિઝમ ન. (ઇ.) સ્વરૂપવાદ
ફેંક્યર ન. (ઇં.) હાડકું ભાંગવું તે; અસ્થિભંગ ફૉમલિટી સ્ત્રી. (ઇ.) ઔપચારિકતા (૨) શિષ્ટાચાર ફેઝ ન. (ઇ.) પદબંધ; વાક્યખંડ ફોર્મ્યુલા સ્ત્રી. (ઈ.) સૂત્ર; ગુસૂત્ર (૨) નિયમ ફેનોલૉજી સ્ત્રી, મસ્તક સામુદ્રિક શાસ્ત્ર ફૉર્વર્ડ વિ. (ઇ.) આગળનું; અગ્રવર્તી (૨) પ્રગતિશીલ ફેક પું. (ઇં.) ફ્રાસનો એક ચલણી સિક્કો (૩) આધુનિક
ફેન્ક લિ. (ઈ.) નિખાલસ, નિષ્કપટ (૨) સ્પષ્ટ વક્તા ફોર્સ ૫. (ઇ.) બળ; શક્તિ (૨) સ્ત્રી. સૈન્ય; લશ્કર ફ્રેન્ચ વિ. (ઈ.) ફ્રાન્સ દેશને લગતું ફોર્સપંપ પં. (.) દાબvપ; ફુવારો
ફ્રેન્ડ કું. (ઇં.) મિત્ર; દોસ્ત ફિોર્સેપ પુ. (ઇ.) ચીપિયો [કચૂકા કાઢી નાખેલી આંબલી ફ્રેન્ડશિપ સ્ત્રી. (ઇં.) મૈત્રી; દોસ્તી ફોલ પં. (સં. સ્ફોટયું ઉપરથી) ફોલવાથી કાઢેલું તે (૨) ફેમ સ્ત્રી. (ઇં.) છબી કે ચશ્માનું ચોકઠું ફોલ S. (ઈ.) સાડીમાં નીચે મૂકવાનો કાપડનો પટ્ટો ફૅશ વિ. (ઈ.) તાજું; હાલનું (૨) નમ્ર; નૂતન (૩) ફોલવું સક્રિ. છોડાં વગેરે કાઢી ચોખ્ખું કરવું
નિર્મળ; શુદ્ધ (૪) બિનઅનુભવી ફોલાઈ સ્ત્રી, ફોલાણ ન. (-ણી) સ્ત્રી. ફોલવું કે ફોલવા- ફેંચ વિ. (ઇ.) ફ્રાંસ દેશનું (૨) સ્ત્રી. ફ્રાંસની ભાષા ની મજૂરી
[(રમતમાં) નિયમભંગ કૉક ન. (ઇ.) ફરાક ફૉલ્ટ ૫. (ઇં.) દોષ; ખામી (૨) ભૂલ; ચૂક (૩) ફાંડ કું.ન. છેતરપિંડી; છળકપટ ફોલ્ડર ન. (ઈ.) વાળેલ માહિતીપત્રક (૨) સ્ત્રી. છૂટા લડલાઇટ સ્ત્રી. (ઇ.) પ્રકાશપૂંજ
કાગળ-પત્રો રાખવાની થેલી (૩) પુસ્તક-બાંધણીમાં ફલાઇટ સ્ત્રી. (ઇં.) હવાઈ સફર (૨) ઉડ્ડયન પિડું ગડી કરનાર
ફલાઇવીલ ન. (ઇં.) ગતિ કાયમ રાખવા વપરાતું મોટું ફોલ્ડિંગ ન. (ઇ.) છાપેલા ફોર્મને વાળવું કે ગાડી કરવી ફલાઈન ન. (ઇં.) ઊડવું તે (૨) વિ. ઊડતું તે (૨) સંકેલવાની કે વાળવાની ક્રિયા
ફલાઈગક્લબ સ્ત્રી. (ઇં.) વિમાન ઉડાડવાની તાલીમ ફોલ્લી સ્ત્રી. (‘ફોડલી” ઉપરથી) નાનો ફોલ્લો; ફોડલી આપતી સંસ્થા

Page #582

ફૂલાઇંગબોટો
૫૬ ૫
(બખતરગાડી ફલાઈગબોટ સ્ત્રી. (ઇ.) કિનારે કિનારે ચાલતી નાની બકબકિયું વિ. બકબક કર્યા કરનારું લાંબી સાંકડી હોડી
બકરી સ્ત્રી. (સં. બર્કર, પ્રા. બકર) બકરાની માદા ફલાયઓવર પુ. (ઇ.) અધ્ધર પુલ
બકરીઈદ સ્ત્રી. (અ. બકર + ઈદ) મુસલમાની વર્ષના ફલૂ છું. (ઇ.) એક તીખો તાવ, ઇન્ફલુએન્ઝા'
છેલ્લા મહિનાની દસમી તિથિનો એક તહેવાર ફલાવરપોટ પં. (.) ઘરમાં મેજ વગેરે ઉપર ફૂલનો બકરું ન. (સં. બર્કર, પ્રા. બકર) એક ચોપગું પશુ | ગુચ્છો રાખવાનું વાસણ; ફૂલદાની
બકરો પં. બકરાંનો નર; બોકડો (૨) રેલવેના વેગનોને ફલાવરવાઝ ન. (ઇ.) ફૂલદાની
શીશી ધકેલવા માટે પૈડા નીચે રેલ પર મૂકીને વાપરવાનું ફલાસ્ક પુ. (ઇં.) ચંબૂ (૨) થરમોસમાં વપરાતી કાચની એક લાંબુ કોશ જેવું સાધન ફલેક્સિબલ વિ. (ઇં.) સ્થિતિસ્થાપક; લવચીક બકલ ન. (ઇ.) કમરપટો તંગ કરવા વપરાતી અણીદાર ફલૅક્સિબિલિટી સ્ત્રી. (ઇ.) સ્થિતિસ્થાપકતા; લવચીકતા જીભોવાળી કડી (૨) સ્ત્રીઓના વાળમાં ખોસવાની ફિલટ ન. (ઇ.) જંતુનાશક એક પ્રવાહી
કૂલિપના આકારની ચાંપ ફલૅગ . (ઇં.) વાવટો; ઝંડો; ધ્વજ સિક્કા બકવા, (ટ, વેદ, વેસ) . લવારો; બકવાસ ફલૅગ સિગ્નલ પું. (ઈ.) વાવટાથી અપાતી નિશાની કે બકવું સક્રિ. નકામો લવારો કરવો (૨) બોલવું ફલેગ સ્ટેશન ન. (ઈ.) અજમાયશી સ્ટેશન, પાટિયું (તિરસ્કારમાં) (૩) હોડ-શરત લગાવવી ફલૅટ પું. (.) એપાર્ટમેન્ટ
બકવૃત્તિ સ્ત્રી. (સં.) બગલા જેવી ધૂર્ત વૃત્તિ; બકધ્યાનની ફલેમ સ્ત્રી, (ઈ.) જયોત (૨) જવાળા
દંભી સ્વાર્થસાધુવૃત્તિ (૨) વિ. ધૂર્ત, ધુતારું ફલેમિંગો ન. (ઇ.) બતકની જેવી ચાંચવાળું સારસ જેવું બકાત વિ. (અ. બાકિયાત) વાપરતાં વધેલું; બાકી બચેલું એક જળચર પક્ષી; સુરખાબ
(૨) બાકી (૩) બળ; તાકાત ફલેવર સ્ત્રી. (ઇ.) સુગંધ પ્રિકાશનો તીવ્ર ઝબકાર બકારી સ્ત્રી. ઊલટીનો ઊબકા-ઉકરાંટો; ઊલટી ફફ્લેશ ૫. (ઇ.) ઝબકાર; ચમકારો (૨) ફોટો લેતાં કરાતો. બકાન ન. એક વનસ્પતિ ફિલૅશબૅક . (.) પીઠઝબકાર
બકારો પં. (દ. બુક્કાર) બૂમ (૨) બકવાદા(તુચ્છકારમાં) ફલોપ વિ. (ઇ.) આશા નિરાશામાં ફેરવાય એવું બકાલ(-લી) પૃ. (અ. બક્કાલ) કાછિયો (૨) વાણિયો ફલોપ સ્ત્રી. (ઇ.) ટાઈપનું કંપોઝ સાચવતું રીલ બકાલ(-લા)પીઠ સ્ત્રી, શાકબજાર; શાકપીઠ ફલોટ ૫. (ઇં.) દશ્યરચના (૨) તરતો પદાર્થ બકાલું ન. લીલોતરી શાક ફલોર પં. (ઇ.) આટો; લોટ
બકાલું ન. બકાલીનો ધંધો; શાકભાજી વેચવાનો ધંધો ફલોર . (ઇ.) માળ; મજલો (૨) ન. ભોંયતળિયું બકાસુર ૫. (સં.) બાલકૃષ્ણ મારેલ એક રાક્ષસ ચુિંબન ફલોમિલ સ્ત્રી. (ઈ.) આટામિલ
બકી સ્ત્રી. (સં.) બગલી (૨) બકાસુરની બહેન; પૂતના (૩) ફલોર ન. (ઇ.) વનસ્પતિ સામાન્ય વનસ્પતિવિશ્વ બકુલ ન. (સં.) બોરસલીનું ઝાડ (૨) તેનું ફૂલ ફલોરિન . (.) એક વાયુ (૨) એ નામનો અંગ્રેજી બકોર પું. (દ. બુક્કાર) ઘોંઘાટ; કોલાહલ (મોટે ભાગે સિક્કો
શોરબકોર એવા સમાસમાં જ વપરાય છે.) ક્યૂટ શ્રી. (ઇ.) “ફલૂટ’
. બક્ષવું સક્રિ. (ફા. બશીદન) ભેટ તરીકે આપવું (૨)
આપવું (૩) નવાજવું બક્ષિશ -સ) સ્ત્રી. (ફા.) ભેટ; નજરાણું (૨) ઇનામ
બક્ષિશ(-સ)પત્ર ન. બક્ષિસ આપ્યા બાબતનું લખાણ; બ છું. (સં.) ગુજરાતી લિપિનો ત્રીજો ઔક્ય વ્યંજન
દસ્તાવેજ
[‘ગિટ-
ટેક્સ બ વિ. (સં. દ્વિ, પ્રા. બિ) “બે'ના અર્થનો સમાસના બક્ષિસવેરો પં. ભેટ-સોગાદ પર લેવાતો સરકારી કર; પૂર્વપદમાં વપરાતો શબ્દ. ઉદા. બશેર; બમણું
બક્ષી છું. (ફા. બબ્બી) લશ્કરને પગાર ચૂકવનાર અમલદાર બ મધ્યગ (ફા.) સાથે; સહિત ઉદા. કદમબકદમ; રૂબરૂ (૨) હિસાબી કારકુન બક છું. (સં.) બગ; બગલો
બખ સ્ત્રી. બાકોરું; કાણું (૨) બખોલ; પોલાણ બકડિયું ન. (બ + ક) બખડિયું; એક વાસણ
બખડજંતર ન. આડોઅવળો ગોટાળો કરી નાખવો ; બકધ્યાન ન. બગલા જેવું દંભી ધ્યાન-ધ્યાનનો ઢોંગ; ધૂર્તતા ધાંધલધમાલ (૨) વિ. ગરબડિયું બકનળી સ્ત્રી. લાંબાટૂંકા છેડાવાળી વાળેલી નળી;
બખડિયું ન, બકડિયું સાઇફન”
નિકામો લવાર; ડાચાકૂટ બખતર ન. (ફા, બખ્તર) લોઢાનો પોશાક; કવચ; બખ્તર બકબક સ્ત્રી, (-કાટ, કાટો, કારો) ૫. (પ્રા. બુક્ક) બખતરગાડી સ્ત્રી, બખ્તરિયાગાડી; “ટેન્ક'

Page #583

બખતરયો
બખતરિયો પું. બખ્તરવાળો યોદ્ધો બખર સ્ત્રી., ન. વૃત્તાંત (૨) ઇતિહાસ; તવારીખ બખાઈલાલ પું. (વહાણવટામાં) નૈઋત્ય ખૂણો બખાબખી સ્ત્રી. લડાલડી; ટંટો (૨) બખેડો; ફિસાદ (૩) બોલાબોલી
બખારો પું. મોટો ઘાંટો; બુમાટો (૨) હોહા બખાળિયું વિ. બખારા કરવાની ટેવવાળું બખાળો પું. બખારો; બુમાટો; હોહા [ભારે છૂટ બખાં ન.બ.વ. ઘણો નફો; મોટી આવક (૨) નાણાંની બખિયો પું. (ફા. બખ્યહ) આંટી દઈને ભરેલો દોરાનો ટાંકો બખીલ વિ. (અ.) કંજૂસ; અતિ લોભી બખીલ(∞તા, -લાઈ) સ્ત્રી. (વેડા) પું.બ.વ. કંજૂસાઈ બખું ન. બાકોરું; બાકું
us S
બખૂબી ક્રિ.વિ. ખૂબીથી; સુંદર હિકમતથી બખેડિયું વિ. કજિયાળું; ટંટાખોર; ઝઘડાળુ
બખેડોપું. મારામારી; ટંટો; ઝઘડો [વિના વિલંબે; જલદી બખોબખ વિ. ભરપૂર; કોઠા સુધી ભરેલું (૨) ક્રિ.વિ. બખોલ સ્ત્રી. બખું-પોલાણ (ઝાડ, પહાડ વગેરેમાં) બખ્ખ(-ક્ર)ડ વિ. જાડું; ઘટ્ટ (ઉદા. દૂધ) બખ્ત ન. (ફા.) નસીબ; ભાગ્ય બખ્તર ન. લોઢાનો પોશાક; કવચ બખ્તરિયો છું. બખ્તરવાળો યોદ્ધો બગ પું. (સં. બક, પ્રા. બગ) બગલું બગઠગ પું. બગલા જેવો ઠગ; બગભગત બગડવું અ.ક્રિ. (સં. વિઘટતે, પ્રા. વિઘડઇ) ખરાબ થવું (૨) ભ્રષ્ટ થવું (૩) અણબનાવ હોવો કે થવો. [‘૨’ બગડો પું. (સં. દ્વિક, પ્રા. બિગ) બેનો આંકડો કે સંખ્યા; બગડો પું. જુઓ ‘બગદો’
બગદો પું. કચરો; પૂંજો (૨) પ્રવાહીની નીચે બેઠેલો રગડો બગધ્યાન ન. જુઓ ‘બકધ્યાન’
બગબરું ન. ભળભાંખળું; મળસકું; મોંસૂઝણું બગભગત પું. બગલા જેવો ઢોંગી ભગત
|બ
બગલું ન. (સં. બક, પ્રા. બગ) સારસ જેવું એક પંખી બગલો પું. નરબગલું (૨) ધૂર્ત માણસ
બગવાવું અક્રિ. બાધા જેવા થવું (ઊંધમાંથી ઊઠતાં) બગવો પું. નાના બાળકના કાનનો મેલ
બગાઈ સ્ત્રી. (દે. બિગ્ગાઇ, પ્રા. બિગ્ગાઇઓ) ઢોર વગેરે પર બેસતી એક જાતની માખ
બગાડ કું. (સં. વિધટન) નુકસાન (૨) વિકાર; સડો (૩) અણબનાવ (૪) ભ્રષ્ટતા
બગાડવું સ.ક્રિ. બગાડ કરવો; વણસાડવું બગાડો પું. બગાડ; નુકસાન; વિકાર (સડો) બગાસું ન. (સં. વિર્ક્સ, પ્રા. વિગસ) ઊંઘ ભરાતાં કે કંટાળાને વખતે દીર્ઘશ્વાસ લેતાં મોં ફાડવું તે બગી સ્ત્રી. (ઈં. બગ્ગી) એક જાતની ઘોડાગાડી બગીચો પું. (ફા. બાગ્યહ) બાગ; ઉપવન; ‘ગાર્ડન’ બધાર વિ. હૈયા સૂનું; ખરાબ યાદદાસ્તવાળું (૨) વિહ્વળ બચકારવું સ.ક્રિ. વહાલનો ‘બચ્ચ' અવાજ કરવો; તેમ કરી લાડ લડાવવું
બચકારો હું. બચબચ અવાજ (જેમ કે ખાતાં) બચકી સ્ત્રી. (તુર્કી બુક્ચહ) નાની પોટલી બચકું ન. પોટલું
બચકું ન. કરડવું તે; ડાકું (૨) બચકામાં માય એટલો ટુકડો બચકો ન. મોટી બચકી; પોટલું
બચત વિ. (બચવું ઉપરથી) વધેલું
બચત સ્ત્રી. બચેલું તે (૩) બચાવેલી રકમ બચતખાતું ન. બચત પૈસાનું ખાતું; ‘સેવિંગ્સ એકાઉન્ટ’ બચતદાર પું. (ફા.) બચત કરનાર; ‘સજ્જાઇબર’ બચતપત્ર નં. (સં.) બચતમાં નાણાં રોકવા બદલ
આપવામાં આવતું પ્રમાણપત્ર, ‘સેવિગ્સ સર્ટિફિકેટ' બચતબેંક સ્ત્રી. બચત જમા કરાવાય તેવી બેંક-પેઢી; ‘સેવિંગ્સ બેંક’
બગરી સ્ત્રી. (-રું) ન. ઘી તાવવાથી ઉપર તરી આવતો કચરો (૨) ઘીતેલનો રગડો
બચપણ ન. (બચ્ચું પરથી) બાળપણ; બાલ્યાવસ્થા બચબચ ક્રિ.વિ. ધાવવાનો અવાજ થાય એમ બચરવાળ વિ. છોકરાછૈયાંવાળું; વસ્તારી બચવું અ.ક્રિ. (સં. વંચિત, પ્રા. વંચઇ) સલામત રહેવું; ઊગરવું (૨) વધવું; સિલક રહેવું
બગલ સ્ત્રી. (ફા.) ખભા તળેનો હાથના મૂળ આગળનો ખાડો [રહે તેવી થેલી બગલથેલી સ્ત્રી. ખભા ઉપર ભેરવતાં બગલ નીચે લટકતી બગલથેલો પું. મોટી બગલથેલી
બચાઉ વિ. બચત કરનારું (૨) કરકસરિયું [બચાવવું તે બચાવ છું. (બચવું પરથી) સંરક્ષણ (૨) બચત (૩) બચાવપક્ષ પું. બચાવ કરનારો પક્ષ; પ્રતિવાદીનો પક્ષ
બગલબચ્ચું વિ. બગલની ઓથ કે બગલમાં ભરાઈ રહેતું બચાવવું સક્રિ. (સં. વંચ્યતે, પ્રા. વચ્ચઇ) ‘બચવું’નું
પ્રેરક; ઉગારવું
(૨) ગટ્ટ (૩) (કટાક્ષમાં) વહાલું; પ્રિય બગબિલાડી સ્ત્રી, બાંબલાઈ બગલિયું વિ. ખુશામતિયું; ખુશામતખોર બગલિયો પું. ગમે ત્યારે ગમે તેવું કામ આપે એવો માણસ બગલી સ્ત્રી. (સં. બક, પ્રા. બગ ઉપરથી) બગલાની માદા
બચાવું અક્રિ. ‘બચવું’નું ભાવે
બચી સ્ત્રી. (બચ્ચું ઉપરથી) છોકરી; દીકરી બચી સ્ત્રી. ચુંબન; બોકી |માટે લાડવાચક શબ્દ બચુ પું. (૨) સ્ત્રી. (ચ્ચું ઉપરથી) છોકરા કે છોકરીને

Page #584

બચોળિયું બચોળિયું ન. બચ્યું; નાનું બાળક બચ્ચાંકચ્યાં ન બ.વ. નાનાં છોકરાં બચ્ચી સ્ત્રી. બચી; ચુંબન; બાકી બચ્ચી સ્ત્રી, નાની દીકરી; છોકરી [બાળક બચ્યું ન. (ફા. બચ્ચહ) બાળક; છોકરું (૨) (પશુનું) બચ્ચો . છોકરો (૨) માણસ - “એની માનો દીકરો',
એવો ભાવ બતાવે છે. ઉદા. બચ્ચો હોય તે હવે આવે. બચ્છ-છોડ વિ. બચ્છર; ખરબચડું; બરછટ બજર સ્ત્રી, તમાકુ (ર) છીકણી, તપખીર બજરબટુ(-ટ્ટ) ન. પોયણીનું ફળ (૨) રીંછના મોંમાં
ઘાલીને કાઢી લીધેલો કાળો મણકો (નજર ન લાગે
માટે બાળકની કોટે બાંધવાનો) (૩) માદળિયું બજરંગ . (સં. વજાંગ) હનુમાન; મારુતિ બજરંગદંડ . એક પ્રકારની દંડ પીલવાની કસરત બજરંગબલી ડું. (બળવળ એવા) હનુમાન; પવનપુત્ર બજરિયું ન. બજર-છીંકણીની ડાબલી બજરો ન. (સં. બજરો) એક જાતનું વાવ-વહાણ બજવણી સ્ત્રી, (‘બજાવવું' ઉપરથી) અમલમાં મૂકવું-
મુકાવું તે (૨) ટાંચ; જપ્તિ બજવણીદાર ૫. (ફા.) અદાલતના સમન્સ વગેરે સંબંધિત
પક્ષને પહોંચાડનાર; “પ્રોસેસ સર્વર' -મુકાવું બજવું અ.ક્રિ.(સં. વાદ્યતે, પ્રા. વજઈ) અમલમાં આવવું બજવું અજિ. વાગવું (વાઘનું; કલાકનું) બજવૈયો છું. કુશળ વાદ્ય વગાડનારો; વાદક બજાજ પું. (અ) કાપડિયો; દોશી બજાજી સ્ત્રી. વેચવાની ચતુરાઈ (૨) વેચનાર અને
ખરીદનાર વચ્ચેની રકઝક (નાચનાર નટ બજાણિયો પં. (બજાવવું ઉપરથી) ઢોલી (૨) દોરડાં ઉપર બજાર મું. સ્ત્રી. ન. (ફા. બાજાર) ચૌટું, હાટ (૨) ગુજરી
(૩) ભાવ; દર (૪) ખપત; ખરીદ બજારકામ ન. બજારની ખરીદીનું કામ [લોકવાયકા બજારગપ સ્ત્રી. બજારમાં ચાલતી-જાહેર ઊડતી વાત (૨) બજારદર, બજારભાવ છે. બજારમાં ચાલતો ભાવ બારી વિ. બજારનું; –ને લગતું બજારુ વિ. બજારનું; સાધારણ; હલકું (૨) બજારમાં
ચાલતું; સત્તાવાર નહિ એવું (૩) અપવિત્ર બજાવણી સ્ત્રી, બજવણી; ટાંચ કે જતી બજાવણી સ્ત્રી, વગડાવાની ક્રિયા કે રીત બજાવવું સક્રિ. વગાડવું; “બજવું'નું પ્રેરક બજીદ વિ. (ફા.) આગ્રહી; હઠીલું; જક્કી બજેટ ન. (ઈ.) અંદાજપત્ર બજેટસત્ર ન. (સં.) અંદાજપત્ર રજૂ કરી, મંજૂર કરવાની
લોકસભાની કે વિધાનસભાની બેઠક વિળગાડવું બઝાડવું સક્રિ. ‘બાઝવું'નું પ્રેરક (૨) માથે નાખવું; ગળે
[[ બટેટું બઝુર્ગો ન. બુઝુર્ગ હોવું તે બઝૂમ સ્ત્રી. (ફા.) મહેફિલ; સભા બઝમે-અદબ સ્ત્રી. (અ.) વિદ્વાત્સભા બટ વિ. (સં. બટુ કે વૃત્ત, પ્રા. બટ્ટ) ભરાવદાર (૨)
નક્કર; ઘટ્ટ (૩) ન. ટટ્ટ (૪) ક્રિ.વિ. સાવ; તદ્દન બટ ૫. (ઇ.) કુંદો બટક, (oણ, ૦ણું) વિ. બરડ; બટકાઈ જાય તેવું બટકણ, (૦ણું) (‘બટકું ઉપરથી) વિ. કરડકણું બટકબોલું વિ. (બટકું + બોલવું) રોકડું પરખાવી દેનારું
કહી દેનારું (૨) ટીખળ કરનાર; વિનોદી (૩) અવિવેકી; તોછડું
જિવું બટકવું અ ક્રિ. (બટક” અવાજ) ભાંગી જવું (૨) ખરી બટકાવવું સક્રિ. બટકવું, “બાટકવું'નું પ્રેરક (૨) બટકું ભરવું; ખાવું
[(કપડું) બટકાવું અ.ક્રિ. ફાંસાઈ જવું (૨) ફહફહ ફાટી જવું બટકી સ્ત્રી, ઠીંગણી, ભરાવદાર સ્ત્રી બટકું ન. (સં. બંટક) બચકું ડાકું (૨) કડકો બટકું વિ. સં. બટુક) ઠીંગણું બટન (ઈ.) બોરિયું; બુતાન (૨) વીજળી ચલાવવા
દાબવાની બોરિયા જેવી કળ બટમોગરો પં. ઘણી પાંખડીઓવાળો મોગરો બટર ન. (ઇં.) માખણ (૨) ખુશામત બટર-મિલ્ક ન. (ઈ.) છાશ બટલર પું. (ઇ.) ખ્રિસ્તી રસોઈયો બટવો છું. (સં. વૃત્ત, પ્રા. વટ્ટ ઉપરથી) વાટવો (૨)
બેઠા ઘાટનો લોટો (૩) સ્ત્રીઓનું પર્સ મુસાફર બટાઉ વિ. (સં. વંટુ ઉપરથી) ઉડાઉ (૨) છેલ (૩) બટાકા(ટા)પૌઆ પુ.બ.વ, બટાટા ને પૌંઆના મિશ્રણની
એક વાનગી બટાકિયું ન, એક જાતનું ખોટું મોતી બટાકિયું ન. કેરીનું એક અથાણું (૨) બટકું ભરી લે તેવું બટાકીદાસ પુ. નાનો ગાંઠિયા જેવો માણસ; બટકું બટાકી, (-ટો) ૫. (પો. બટાટા) એક કંદ, આલુ બટાલિયન સ્ત્રી. (ઇં.) લશ્કરી ટુકડી બટાવું અ.ક્રિ. (દ. વટ્ટ હાનિ; બટ્ટો) (અનાજ કે
ખાવાનું) ઘણો વખત પડી રહેવાથી વાસ મારવી -
પાછું વળવું બટાશિ(-સિDયાં ન.બ.વ. દાણાનાં ખોખાં-ફોફાં બટુ . સં.) નાનો છોકરો
માણસ બટુક છું. (સં.) જનોઈ દીધા વગરનો છોકરો (૨) ઠીંગણો બટુકડું વિ. નાનકડું; ઠીંગણું; વામન બટૂકું ન. આકડાનું કૂંપળ બટેર ન. ભૂખરા રંગનું એક પક્ષી બહેરું ન. (દ. વટ્ટ, વટ્ટ) મોટું કોડિયું; રામપાતર

Page #585

બટેરો]
૫૬૮
બદનસીબી બટેરો પં. માટીનો વાડકો; મોટું કોરું [લાંછન બણબણ ક્રિ.વિ. બણબણાટ; બણબણનો અવાજ બઢો . (દ, વટ્ટ=હાનિ) આળ; તહોમત (૨) ડાઘઃ બણબણવું અ.ક્રિ. બણબણાટ કરવો બઠિયું વિ. બટકું, ઠીંગણું (૨) ન. નાની જાતનો બળદ બણબણાટ પુ. બણબણ અવાજ (માખ વગેરેનો) બડ વિ. (દ.) મોટું વડું.
બતક ન., સ્ત્રી. (અ.) ચાંચવાળું તરી શકતું એક પક્ષી બડખો છું. કફનો ગળફો; બલગમ
(૨) બતકના આકારનું પાણી રાખવાનું પાત્ર બડઘો ૫. જાડો લઠ્ઠ માણસ
બતલાવવું સક્રિય દેખાડવું; દર્શાવવું બડછો . શેરડીનો આખો સાંઠો
બતાડ(-૨)વું સક્રિ. દેખાડવું જડવામાં આવે છે તે બડજંગી વિ. મોટો જંગ ખેલનાર; બહાદુર
બતાન . વહાણની મજબૂતાઈ માટે અમુક લાકડાં બડકું ન. છણકો; તરછોડી નાખવું તે (૨) ગડું (૩) ' બતાન ૫. ખુલ્લા ખેતરમાં ઢોરને ભેગાં કરવાનું ઠેકાણું કૂતરાનું ડારું-વડચકું
બત્તી સ્ત્રી. (સં. વતિ) દિવેટ (૨) દીવો (૩) ઉશ્કેરણી; બડફો પુ. જાડી બુદ્ધિનો-અડબંગ માણસ
ઉત્તેજન બડબડ સ્ત્રી, ઉદ્. બકબક બકવાટ; લવારો
બત્તો છું. દસ્તો (ખલ વગેરેનો) બડબડવું અ.ક્રિ, બબડવું; બડબડ કરવું (૨) અણગમાને બત્રીશ(સ) વિ. (સં. દ્વાત્રિશત, મા, બત્તીસ) ત્રીસ વત્તા કારણે મનમાં ગણગણવું (૩) વઢવું
બે (૨) પં. બત્રીસનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૩૨' બડબડાટ પુ. બડબડવું તે; બકવાટ
બત્રીશ(-સ)લક્ષ(-ખ)ણું વિ. સંપૂર્ણ માણસનાં બત્રીસ બડબડિયું(-ડાટિયું) વિ. બડબડાટ કરનારું
લક્ષણવાળું (૨) લુચ્યું; પેક બડભાગી વિ. (બડ+ભાગ્ય) મહાભાગ્યશાળી; બડબખ્ત બત્રીશી(-સી) સ્ત્રી. બત્રીસ દાંત; ડેન્ચર” (૨) બત્રીસ બડમથું(-ત્યુ) વિ. મોટા માથાવાળું (૨) ઉદ્ધત
વસ્તુઓનો સમૂહ (૩) સ્વાદિષ્ટ ભોજન બડમૂછો(-છિયો) વિ., પૃ. મૂછો વગરનો પુરુષ બત્રીસલક્ષ(-ખીણું વિ. જુઓ બત્રીસલક્ષણે બડવા પુ.બ.વ. છોલેલી શેરડીના ટુકડા; ગંડેરી બત્રીસું ન. બત્રીસ વસાણાંનું ચૂર્ણ (સુવાવડીનું) બડવું ન. મિજાગરું; બરડવું
'બત્રીસો પં. બત્રીસ-લખણો માણસ બડવો વિ. (સં. બટુક, પ્રા. બહુઅ-બડુવા) માથું બથામણી સ્ત્રી, પચાવી પાડવું તે; ઓળખી કે પચાવી લેવું
મૂંડાવેલો; કદરૂપો (૨) . જેને જનોઈ દેવામાં બથાવવું સક્રિ. થકવી નાખવું (૨) પચાવી પાડવું આવતી હોય તેવો છોકરો બટુક
બલ્વ(-ā)બસ્થા(-થ્થા) સ્ત્રી. બાથમાં પકડી પકડી લડવું બડવો ૫. છોલેલી શેરડી કે સાંઠાનો કકડો
તે; મારામારી બડકંસ સ્ત્રી. (સં.) મેઘરાગની એક રાગણી ગિર્વ ( બદ સ્ત્રી, જાંઘના ખૂણે થતું ગરમીનું એક દર્દ બડાઈ સ્ત્રી. (‘બડું ઉપરથી) મોટાઈ (૨) મગરૂરી (૩) બદ વિ. (ફા.) ખરાબ; હીન (સમાસમાં પૂર્વપદ તરીકે) બડાઈખોર વિ. (ફા.) બડાઈ હાંકનાર; શેખીખોર બદકામ ન. (ફા.) ખરાબ કામ (૨) વ્યભિચાર બડાબૂટ ક્રિ.વિ. વેરણછેરણ; અવ્યવસ્થિત
બદકિસ્મત વિ. (ફા.) કમનસીબ; કરમફૂટ્યું બડાશ સ્ત્રી, વડાઈ; ફૂલ (૨) પતરાજી; ફિશિયારી બદકિસ્મતી સ્ત્રી. કમનસીબી; દુર્ભાગ્ય બડકો . દંડૂકો; દાંડિયો
બદગોઈ સ્ત્રી. (ફા.) નિંદા; કૂથલી
ટિવ બડીફજર સ્ત્રી. (હિ.) મળસકું; પ્રભાત; પરોઢ બદખસલત સ્ત્રી, (ફા.) ખરાબ ચાલચલગત (૨) ખરાબ બર્ડ વિ. (સં. વૃદ્ધક, પ્રા. બહુઅ) મોટું; ભારે બદચલન ન. (ફા.) ખરાબ ચાલચલગત; દુરાચરણ બડુકાવવું સક્રિ. બડૂકો બોલાવીને ખાવું
બદચાલ સ્ત્રી, દુરાચરણ (૨) વિ, દુરાચરણી ગાળ બડેખાં પુ. મોટો માણસ
બદજબાં(-બાન) વિ. (ફા.) ગાળો બોલનારું (૨) સ્ત્રી. બડૂકો ૫. કઠણ ખાદ્ય ચાવતાં થતો અવાજ
બદતમીજ વિ. (ફા.) અસભ્ય; અસંસ્કારી બઢત સ્ત્રી. (હિ, બઢતી; વૃદ્ધિ
બદતર વિ. (ફા.) વધારે ખરાબ બઢતી સ્ત્રી. (હિ.) આબાદી (૨) પગારમાં કે દરજ્જામાં બદદાનત સ્ત્રી. હરામ દાનત; બેઈમાની વધારો; પદોન્નતિ; “પ્રમોશન'
બદદુઆ (નવા) સ્ત્રી. શાપ બઢવું અ.કિ. બઢતી થવી (૨) આગે બઢવું; આગળ વધવું બદન ન. (ફા.) શરીર (૨) કુડતું; પહેરણ બઢા પુ.બ.વ. ખળામાં પડી રહેલા છૂટાછવાયા દાણા બદનક્ષી સ્ત્રી. બદનામી
દિાનત બઢાવો . (હિ) ઉત્તેજન (૨) ઉશ્કેરણી
બદનજર સ્ત્રી (ફા.) કુદૃષ્ટિ; ખરાબ નજર (૨) બૂરી બઢિયા વિ. (હિ) ચઢિયાતું
બદનસીબન. (ફા.) દુર્ભાગ્ય અભાગિયું (૨) વિ. દુર્ભાગી બણગું ન. રણશિંગું (૨) હુલ્લડ (૩) વખાણ; ગપગોળો બદનસીબી સ્ત્રી, દુર્ભાગ્ય; કમનસીબી

Page #586

બદનામ
૫૬૯
[[ બફરસ્ટેટ બદનામ વિ. બદનામી પામેલું (૨) નિંદાપાત્ર બદી સ્ત્રી, (ફા.) દુરાચરણ; અનીતિ (૨) કુટેવ (૩) નિંદા બદનામ ન. (-મી) સ્ત્રી. બટ્ટો; લાંછન; નામોશી બદૂડું ન. ગાયનું નાનું બચ્યું; વાછરું (૨) બકરીનું બચ્યું બદનું ન. (-નો) ૫. પાણીનું કૂ કે કુલડી (કડિયાકામમાં) બદલત (અ., ફા.) -ના કારણે; ના લીધે (૨) જાજરૂમાં લઈ જવાનું બલું
બદ્ધ વિ. (સં.) બાંધેલું (૨) બંધાયેલું; બંધનમાં પડેલું બદફેલ વિ. (ફા.) દુરાચારી; અનીતિમાન; દુરાચરણી બધિર વિ. (સં.) બહેરું બદફેલી સ્ત્રી, અનીતિ; દુરાચરણ; દુર્વતન
બધિરતા સ્ત્રી, (સં.) બહેરાશ; બહેરાપણું બદબખ્ત વિ. (ફા.) કમનસીબ; અભાગિયું
બધું વિ. સઘળું; સર્વ; તમામ બદબખ્તી સ્ત્રી. (ફા.) કમનસીબી; દુર્ભાગ્ય (૨) ચીડિયું બધે ક્રિ.વિ. સઘળે ઠેકાણે; સર્વત્ર બદબદવું અ.ક્રિ. જંતુઓથી ખદબદ થવું; કોવાવું બનડી સ્ત્રી. નાની બહુ; નવવધૂ બદ(-બૂ)બો સ્ત્રી. (ફા.) દુર્ગધ; ખરાબ વાસ બનત સ્ત્રી, મેળ; સ્નેહ; બનતું આવવું તે (૨) સંપ બદબોઈ સ્ત્રી. (ફ.) નિંદા; બદગોઈ દુિરાચારી બનવું અ.ક્રિ. (સં. વનતિ, પ્રા. વસઈ) થવું; રચાવું; બદમાશ(-સ) વિ. (ફા.) કાળાં કર્મ કરનાર; લુચ્યું; સંધાવું (૨) બનાવ-મેળ હોવો તે (૩) રૂપ લેવું, વેશ બદમાશી(-સી) સ્ત્રી. નીચતા; લુચ્ચાઈ (૨) દુરાચાર; ધારણ કરવો (૪) ઠાઠ કરવો (૫) રંગમાં આવવું - વ્યભિચાર ચીડિયું (૩) ૫. ખરાબ સ્વભાવ (નશાના) (૬) ફજેતી થવી, ચાટ પડવું તે બદમિજાજ વિ. (ફા.) મિજાજી; ખરાબ મિજાજનું (૨) બનવુંઠનવું સક્રિ. શણગાર સજી ઠાઠ કરવો (૨) બદર ન. (સં.) બોર; બોરડીનું ફળ
વસ્ત્રાભૂષણ સજવાં બદરિ, (૦કા, રી) સ્ત્રી. (સં.) બોરડી આિશ્રમ બનાત સ્ત્રી, એક જાતનું ઊનનું કપડું બદરિકાશ્રમ પં. (સં.) હિમાલયમાંનો નરનારાયણનો બનામ ના. વિરુદ્ધમાં; સામે પક્ષે વારાણસી બદરિયા સ્ત્રી, (હિ.) નાનું વાદળું; વાદળી
બનારસ સ્ત્રી. (સં. વારાણસીનો અંગ્રેજી વિકાર) કાશી; બદરી સ્ત્રી, (હિં.) વાદળ; વાદળી
બનારસી વિ. બનારસનું કે તેને લગતું સિંપ બદરીફલ ન. (સં.) બોર [શ્રમના દેવ કે તેમનું ધામ બનાવ છું. પ્રસંગ; બનત; બનતું આવવું તે (૨) મેળ; બદરીનાથ(-રાયણ) ૫. હિમાલયમાં આવેલા બદરિકા- બનાવટસ્ત્રી બનાવવાની રીત; રચના (૨)તરકટ(૩) ફજેતી બદલ ક્રિ.વિ. (અ.) ને સાટે; અવેજમાં લેવું બનાવટી વિ. નકલી; કૃત્રિમ બદલવું સક્રિફેરફાર કરવો (૨) -ને બદલે બીજું આપવું બનાવવું સક્રિ. (‘બનવુંનું પ્રેરક) રચવું; કરવું (૨) બદલાવ ૫. (હિ.) ફેરફાર; પરિવર્તન
મશ્કરી કરવી; ચાટ પાડવું (૩) છેતરવું બદલાવવુંસક્રિ. ‘બદલવુંનું પ્રેરક ફિરવું (૩) ગુસ્સે થવું બનિયન ન., પૃ. (ઇ.) પુરુષો માટેનું ગંજીફરાક; બંડી બદલાવું અક્રિ. ‘બદલવુંનું કર્મણિ (૨) પલટો થવો; બનૂસન. (અ. બુક્સ) ઊનનો જાડો ધાબળો બદલી સ્ત્રી, બદલાવું કે બદલવું તે; ફેરફાર (૨) નોકરીનું બનેટી ઝી. (ઇ.) બને છે. મોટા લખોટાવાળાં માથાંની કે કામનું સ્થાન કે પ્રકાર ફેરવવાં તે મિળતી રજા લાકડી કે તેની કસરત
વિર; જીજાજી બદલીરજા સ્ત્રી, બદલી થતાં નવા સ્થાને જવા અગાઉ બનેવી પુ. (સં, ભગિનીપતિ, પ્રા. ભડણીવઈ) બહેનનો બદલે ના. બદલ; બદલામાં માટે
બન્ચ ૫. (ઇં.) સમૂહ (૨) ગૂ૭; પુંજ બદલો પુ. સાટું; અવેજ (૨) ફેરફાર (૩) વેર; પ્રતિકાર બનૂસ ન, ધાબળો; બનૂસ બદવું સક્રિ, ગાંઠવું; હુકમ માનવો
બને(-નો) વિ. (પ્રા. બિન્ની ઉપરથી) બેઉ બદશિ(-સિ)કલ વિ. વરવું; બેડોળ; કદરૂપું
બપા(-પ્પા)ઈ સ્ત્રી, બાપની મા; દાદી બદસલાહ સ્ત્રી, (ફા.) ખરાબ કે ખોટી સલાહ
બપા-પ્પા)વો છે. બાપનો બાપ; દાદો બદસૂરત વિ. (ફા.) વરવું; કદરૂપું; બેડોળ
બપૈયો પં. (દ, બપ્પીહ) ચાતક પક્ષી બદહજની સ્ત્રી, (ફા.) અપચો, અજીર્ણ
બપૈયો છું. પપૈયો - પપૈયાનું ઝાડ બદામ સ્ત્રી. (ફા. બાદામ) એક સૂકો મેવો (૨) હિસાબમાં બપોર પું. (સં. દ્વિપ્રહર) મધ્યાહ્નસિળગાવાતું દારૂખાનું એક હલકું ચલણ
બપોરિયું ન. (-યો) . એક જાતનું દિવાસળીની જેમ બદામડી સ્ત્રી, બદામનું વૃક્ષ
બપોરા પું. (-રી) સ્ત્રી. બપોરનો સમય સ્પ્રિગ બદામપૂરી, બદામપાક સ્ત્રી, બદામની મીઠાઈ-વસાણું બફર ન. (ઇ.) ધક્કો ઓછો લાગે તે માટે વચ્ચે રખાતી બદામિયું વિ. બદામી રંગનું [(૩) સ્ત્રી, બદમડી બફરરાજ્ય ના બે મોટાં રાજયો વચ્ચે તેમનો ઝઘડો ઝીલી બદામી વિ. ભૂખરું લાલ (૨) બદામનું; બદામ સંબંધી કે રોકે એવું) આવેલું નાનું રાજય; “બફર-સ્ટેટ’ બદીસ્તી, લખોટી વગેરેની રમત માટેની ગબી (નાનો ખાડો) બફરસ્ટેટ ન, (ઇ.) જુઓ “બફરરાજય’

Page #587

બફરસ્ટૉક
બફરસ્ટૉક પું. (ઈં.) ખૂટી પડવાના સંજોગોમાં કામ લાગે તેવો અનાજ વગેરેને સાચવી રાખેલો જથ્થો બફલર પું. (ઈં.) બદામી રંગ બફલેધર ન. (ઈં.) બદામી રંગનું ચામડું
બફાટ પું. બફાવું તે; બફારો (૨) બાફવું કે બોલી બગાડવું તે (૩) રોષથી ઉચ્ચારેલા શબ્દ [અથાણું બફાણું ન. કોઈ પણ બાફેલી વસ્તુ (૨) બાફેલી કેરીનું બફારો પું. (‘બાફ’ ઉપરથી) ઘામ; બાફ (૨) વરાળ (૩) ઉકળાટ
460
બફાવવું સક્રિ. ‘બાફવું’નું પ્રેરક
બફાવું અ.ક્રિ. ‘બાફવું'નું કર્મણિ (૨) ઘામથી અકળાવું બબડ સ્ત્રી. બડબડાટ; બબડવું તે [લવારો ક૨વો બબડવું અ.ક્રિ. બડબડવું (૨) અણગમાને કારણે ગમે તેવો બબડાટ પું. બડબડાટ
બબડાટિયું વિ. બડબડાટ કરનારું [ગોરાનો) બબરચી પું. (ફા. બાવર્ચી) રસોઈયો (મુસલમાન કે બબરચીખાનું ન. બબરચીનું રસોડું (૨) ગંદકી; ગંદવાડો બબાલ સ્ત્રી. ટંટો; વબાલ
બબૂચક વિ. મૂર્ખ; બેવકૂફ (૨) ઢંગધડા વિનાનું બબૂલ પું. બ.પળ
બબ્બે વિ. બે બે
બલ્યુ વિ. (સં.) ભૂખરા પિંગળા રંગનું (૨) પું. નોળિયો બમ ઉર્દૂ. (સં. બ્રહ્મન્, પ્રા. બમ્સ, બંભ) ઠસોઠસ ભરાયેલું હોવાનો અવાજ (‘સજડ’ની પછી વપરાય છે : સજ્જડ બમ કર્યું છે.) [ભોળા બમ ઉદ્. મહાદેવને સંબોધનરૂપે કરાતો અવાજ - બમ બમણવું અ.ક્રિ. પાંખોનો ફરફરાટ થવો (૨) તેવી રીતે આજુબાજુ ઊડ્યા કરવું-ભમવું (માખનું) બમણાટ પું. બમણવું તે [બેવડા માપનું બમણું વિ. (સં. દ્વિગુણક, પ્રા. બિઉણઅ) બેગણું (૨) બમાસી સ્ત્રી. દાંતનું ચોકઠું; ‘ડેન્ચર’
બમ્પ પું. (ઈં.) રસ્તો ઓળંગવાના સ્થળે જરા ઊંચો-આડો બાંધો; ગતિરોધક; ‘સ્પીડબ્રેકર’
બમ્પર પું. (ઈં.) (વાહનમાં) ગતિ-અવરોધક; ટક્કરરોધક (સળિયો) (૨) ક્રિકેટની રમતમાં ઊછળતા અને ઝડપી દડા ફેંકનાર બૉલર (૩) વિ. મબલક; અસાધારણ
બમ્પરન્ત્રો પું. (ઈં.) ફાળવણી પદ્ધતિ; જંગી ઈનામ માટેની નિર્ણય પદ્ધતિ
બયાન ન. (અ.) વર્ણન; વિગતવાર હેવાલ; ધ્યાન બર પું. ગુણ; જાત
બર ક્રિ.વિ. સફળતા મળે એમ બર પૂર્વ. વિરુદ્ધ; ઊલટું બરક છું. (ફા.) ઊંટના વાળ
|બરસાત
બરકત સ્ત્રી. (અ.) ફાયદો; લાભ (૨) ફતેહ; સિદ્ધિ (૩) ભરપૂરતા; પુષ્કળતા (૪) સમૃદ્ધિ બરકતદાર વિ. બરકતવાળું બરકમદાર પું. જેલનો ઉપી; જેલ૨ [સ્થિર બરકરાર વિ. (અ.,ફા.) બહાલ; કાયમ; દૃઢ; અચળ; બરકવું સક્રિ. (સં. બુ) બૂમ પાડીને બોલાવવું; હાકલવું બરકંદાજ પું. (ફા.) ઝડપથી બંદૂક કે શસ્ત્ર ચાલવનારો
યોદ્ધો; બંદૂકચી (૨) ઘોડેસવાર રક્ષક (૩) જેલર બરકો પું. (બરકવું પરથી) બૂમ; ઘાટો (૨) જાકારો બરખા સ્ત્રી. (હિં.) વરસાદ; વર્ષા
બરખાસ્ત વિ. (ફા.) વિસર્જિત, ખલાસ; વીખરાયેલ બરછટ વિ. ખરબચડું (૨) હલકું (અનાજ) બરછી સ્ત્રી. ભાલા જેવું એક હથિયાર બરછી ફેંક સ્ત્રી. લાંબી, પાતળી બરછીને શકય તેટલી દૂર ફેંકવાની એક ઍથ્લેટિક સ્પર્ધા, ‘જૅવેલિન-થ્રો’ બરછો પું. ભાલો (૨) ઊભો સીધો સાંઠો (૩) તેવી કોઈ
પણ વસ્તુ
બરજોરી સ્ત્રી. જબરજસ્તી; જોરાવરી
બરડ વિ. (સં. ભિદુર) ઝટ ભાંગી જાય તેવું; બટકણું બરડબોલું વિ. બટકબોલું; સાફસાફ કહી દેનારું (૨) તોછડું બરડવું ન. મિજાગરું (૨) કાંડાનો સાંધો બરહું વિ. ખૂંધવાળું
બરડો છું. પીઠ કે વાંસો
બરણી સ્ત્રી. એક જાતનું પાત્ર (મોટે ભાગે નળાકાર) બરતન ન. (હિં.) વાસણ; પાત્ર
બરતરફ વિ. (ફા.) કાઢી મૂકેલું (નોકરીમાંથી); ‘ડિસમિસ્ડ’ બરતરફી સ્ત્રી. નોકરીમાંથી રુખસદ મળવી તે બરદાશ(-સ) સ્ત્રી. (ફા. બરદાશ્ત) સંભાળ; તજવીજ; ચાકરી (૨) મહેમાનગીરી; પરોણાગત બરદાશી(-સી) સ્ત્રી. બરદાસ-ચાકરી કરનાર; ‘નર્સ’ બરદાસ્ત સ્ત્રી. બરદાશ; સંભાળ; ચાકરી; તજવીજ બરફ પું. (ફા. બર્ક) હિમ; જામી ગયેલું કે કરાયેલું ઘનરૂપ પાણી
બરફગાડી સ્ત્રી. (અ.) બરફ પર ચાલે એવી ખાસ પ્રકારની ગાડી; ‘સ્લેજ'
બરફપેટી સ્ત્રી. (અ.) બરફ રાખવા માટેની ખાસ પેટી; ‘આઇસ-બૉક્સ’ [એક મીઠાઈ બરફી સ્ત્રી. (ફા. બર્ફ) બરફના દેખાવની દૂધના માવાની બરફીચૂરમું ન. ચોસલાં પડાય એવું ઠારેલું ચૂરમું બરબડિયું વિ. બડબડિયું (૨) ન. બડબડાટ (૩) પરપોટો બરબાદ વિ. (ફા.) રદ; નકામું (૨) પાયમાલ; નષ્ટ બરબાદી સ્ત્રી. (ફા.) પાયમાલી (૨) નકામો વ્યય બરમૂછું વિ. બડમૂળું; મૂછ વિનાનું બરસાત સ્ત્રી. (હિં.) વર્ષા; વરસાદ

Page #588

બરાકો ૫૧
[બલિદાન બરાક સ્ત્રી, (છે. બૅરેક) સિપાઈઓને રહેવા માટેની જાતનો માણસ
ક્રૂિરતા ઓરડીઓની લાંબી હાર (૨) માણસોને-કેદીઓને બર્બરતા સ્ત્રી, (સં.) અસંસ્કારિતા (૨) ઉદ્ધતાઈ (૩) ગોંધવાનું મકાન
બર્મા ૫. (ઇં.) બ્રહ્મદેશ [બર્માનો વતની બરાગળ સ્ત્રી, ઝીણો તાવ
બર્મ વિ. બ્રહ્મદેશનું (૨) સ્ત્રી. ત્યાંની ભાષા (૩) પું. બરાડ સ્ત્રી, (સં. વિ+રડુ, પ્રા. રાડિ) બૂમ; રાડ બલસ્ક ન. (ઇ.) ભાંડભવાઈ; પ્રહસન બરાડવું અ.ક્રિ, બરાડ પાડવી (૨) ગાય જેવા ઢોરનું કશી બહ પુ. (સં.) મોર (૨) કૂકડો આપત્તિવેળાએ રાડ પાડી ઊઠવું
બલ ન. (સં.) જોર; શક્તિ (૨) લશ્કર; સેના (૩) ભાર બરાડિયું વિ. બરાડા પાડ્યા કરનારું; રાડારાડ કરી મૂકનારું કે વજન (ઉચ્ચારણ કે ક્રિયા વિશે) બરાડો પુ. બરાડ; મોટી બૂમ
બલકારક વિ. બળ આપનારું; બલદાયી બરાત સ્ત્રી. (ફા.) વરની જાન; વરઘોડો
બલકે સંયો. (ફા.) બધે; એટલું જ નહિ પણ બરાતી પુ. (ફા.) જાનૈયો
બલદાયી વિ. (સં.) બળ આપનારું બરાબર વિ. (૨) કિ.વિ. (ફા.) સમાન; સરખું (૨) બલ(ળ)દેવ પં. બલરામ; કૃષ્ણના ભાઈ
ખરું; વાજબી (૩) જોઈએ તેવું; ભૂલચૂક વિનાનું બલપૂર્વક ક્રિ.વિ. (સં.) પૂરા બળથી; જોરથી બરાબરિયું વિ. સમોવડિયું; સરખેસરખું
બલપૂર્ણ વિ. (સં.) બળવાન; બળિયું બરાબરિયો છું. સમોવડિયો
બલ(ળ)પ્રદ વિ. બળ આપનારું બરાબરી સ્ત્રી, સમાનતા; સમોવડિયાપણું (૨) હરીફાઈ બલપ્રયોગ પુ. બળ અજમાવવું તે; બળજબરી બરાસ ન. કપૂરમાં મસાલો નાખી બનાવેલો એક બલભદ્ર પું. (સં.) બલદેવ સુગંધીદાર પદાર્થ
બલમ સ્ત્રી, બાફેલ ડાંગર બરાસ ન. (પો.) સો ઘનફૂટનું માપ
બલ(ળ)રામ પં. બળદેવજી બરા(-રો)લી સ્ત્રી. સગડી
બલ(-ળ)વતી વિ. સ્ત્રી. બળવાની બરી સ્ત્રી. ખરેટું (૨) અંગરખાની ડોકની આગળની પટ્ટી બલવત્તર વિ. (સં.) ચડિયાતું, વધારે બળવાન બરી વિ. (અ.) આઝાદ; મુક્ત (૨) નિર્દોષ બલ(વંત, ૦વાન) (સં.) વિ. બળવાળું બરુ પું, ન. (સં.) નેતરની જાતનું ઘાસ
બલવીર વિ. (હિ.) શક્તિશાળી; બળવાન બરૂડિયો ૫. વાંસફોડો; ઘાંચો
[પતરાજી બલહીન વિ. (સં.) બળ વગરનું; અશક્ત બરો છું. (સં. જવર) તોર; મગરૂરી (૨) ચામોદી; બલા સ્ત્રી. (અ.) પીડા કરતું વળગણ-ભૂત (૨) તેવું બરો છું. ઘણા તાવને લીધે ઓઠના ખૂણા આગળ થતી માણસ (૩) દુઃખ; મુસીબત ઝીણી ફોલ્લીઓ
બલાકા સ્ત્રી. (સં.) બગલી બરો ન. (ઇં.) કિલ્લેબંધવાળી જગ્યા (૨) ગામ બલાનું વિ. કોડા જેવી આંખવાળું બરોબર જુઓ “બરાબર'
બલાધાત પં. (સં.) વર્ગોના ઉચ્ચારણમાં શબ્દમાંના કોઈ બરોબરિયું વિ. બરાબરિયું; સમોવડિયું
વર્ણ ઉપર અપાતું વજન; “સ્ટ્રેસ બરોબરિયો પુ. સમોવડિયો
બલાચાર ક્રિ.વિ. બધું ખાઈ જવાય એમ; સફાચટ બરોબરી વિ. સ્ત્રી, બરાબરી; સમાનતા [‘પ્લીહા' બલાત્કાર છું. (સં.) બળજોરી; જોરજુલમ (૨) સ્ત્રી પર બરોળ સ્ત્રી, પેટને ડાબે પડખે આવેલો એક અવયવ; અત્યાચાર; બળાત્કાર બર્ડસક્યુરી સ્ત્રી, (ઇ.) પક્ષી-અભ્યારણ્ય [કે જગ્યા બલાત્મક વિ. (સં.) બળથી ભરેલું બર્થ . (.) રેલવેના ડબાનું સૂવા-બેસવાનું) પાટિયું બલાધિપતિ છું. (સં.) સેનાપતિ બર્થ છું. (ઇં.) પ્રસવ; જન્મ
બલાવિત (સં.) બલવંત; બળવાન પ્રિમાણ બર્થકંટ્રોલ પં. (ઇ.) સંતતિ-નિયમન
બલાબલ ન. (સ.) શક્તિ અને અશક્તિ કે તેનું માપ કે બર્થ-ડે !. (ઇં.) જન્મગાંઠ; જન્મદિવસ
બકારાત સ્ત્રી. (અ. બલા + સં. અરાતિ) દઈરાત; મને બર્થમાર્ક ૬. સ્ત્રી. (ઇ.) જન્મજાત નિશાની
ખ્યાલ નથી; ભગવાન જાણે - એવો ખ્યાલ બર્થરાઇટ ૫. (ઇ.) જન્મજાત હક્ક; જન્મસિદ્ધ હક બલાવેડો છું. તોફાની ટોળું (૨) ગંદો છોકરો બર્થ-સર્ટિફિકેટ ન. (ઇ.) જન્મનો દાખલો; જન્મનું બલાહક છું. (સં.) વાદળું (૨) મેઘ પ્રમાણપત્ર
બલિ પું. (સં.) ભોગ; દેવને માટે કાઢેલો ભાગ (૨) પ્રહબર્નર ન. (ઇ.) સ્ટવ કે ગેસના ચૂલાનું મોઢિયું
લાદનો પૌત્ર-દાનવોનો રાજા કિરબાની; આત્મભોગ બર્બર ન. (સં.) મૂર્ખ, અસંસ્કારી (૨) પુ. અનાર્યોની એક બલિદાન ન. (સં.) બલિ – ભોગ આપવો તે; ત્યાગ (૨)

Page #589

બલિયો
બલિયો પું. બળદ બલિવર્દ પું. (સં.) બળદ
[જવું તે
બલિષ્ઠ વિ. (સં.) સૌથી બળવાન બલિહારી સ્ત્રી. (હિ.) ખૂબી (૨) વાહવાહ (૩) વારી બલીયસી વિ., સ્ત્રી. (સં.) વધારે બળવાન (સ્ત્રી) બલીવર્દ પું. (સં.) બલિવર્દ; બળદ [રહેવાસી બલૂચ(-ચી) વિ. (તુર્કી) બલૂચિસ્તાનનું (૨) પું. ત્યાંનો બલૂચિસ્તાન ન. (ફા.) સિંધ અને અફઘાનિસ્તાન પાસેનો
૫૭૨
(અત્યારે પાકિસ્તાનમાંનો) એક મુલક
બલૂન ન. (ઈં.) આકાશમાં વાયુથી ઊડતું એક વિમાન (૨) ગુબ્બારો; હવા ભરેલો ફુગ્ગો બલૈ(-લો, -લૈ)યું ન. (સં. વલયક) પહોળી ચૂડી; વલય બલોત્કટ વિ. (સં.) બલિષ્ઠ બલોત્પાદક વિ. (સં.) બળ-શક્તિ ઉત્પન્ન કરનારું બલોત્પાદન ન. (યાંત્રિક) શક્તિ ઉત્પન્ન કરવાની ક્રિયા બલોન્મત્ત વિ. (સં.) શક્તિને લીધે ખૂબ છકી ગયેલું બલ્કે સંયો. (ફા.) બલકે; ભલે; એટલું જ નહિ પણ બલ્બ પું. (ઈં.) વીજળીની બત્તીનો ગોળો બલ્ય વિ. (સં.) બળવાન; વીર્યવાન (૨) બળપ્રદ બલ્લમ યું. ભાલો; બરછી (૨) છડી બવાડું ન. નવી ખેડાયેલી જમીનનું બીજું વર્ષ બવારું વિ. બે વખત લેવામાં આવેલું (પાક વગેરે) બવાસીર ન. (અ.) મસાને લગતો રોગ; હરસ બવો પું. બાઉવો; લાડવો (બાળભાષામાં) બશેર વિ. (બ + શેર) બે શેર (૯૦૦ ગ્રામ) વજનનું બશેરી સ્ત્રી. (-રો) પું. બશેર વજનનું કાટલું કે તેટલું વજન બસ ક્રિ.વિ. (ફા.) થયું; પૂરતું (૨) ભાર-નિશ્ચય જણાવતો શબ્દ [ગાડી બસ સ્ત્રી. (ઈં.) એક વાહન - મોટરનો ખટારો; મોટર બસડેપો હું. બસ ઊભી રહેવાનું મુખ્ય મથક બસથોભો પું. ઉતા બસ ઊભી રાખવાનું મથક બસસ્ટૉપ પું. (ઈં.) જુઓ ‘બસથોભો’ બસૂરું વિ. બેસૂરું; ગાવામાં સ્વરની વ્યવસ્થા ન હોય એવું (૨) બગડી ગયેલા કંઠવાળું
બસે, (-સો) પું. (સં. દ્વિશત, પ્રા. બિસઅ) બસોનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૨૦૦’ [કે ચિત્ર; અર્ધમૂર્તિ બસ્ટ ન. (ઈં.) શરીરનો કમર ઉપરના ભાગની પ્રતિમા બસ્તિ સ્ત્રી. (સં.) નાભિની નીચેનો ભાગ; પેડુ (૨)
મૂત્રાશય (૩) ગુદા વાટે પાણી ચડાવવાની ક્રિયા કે તેની પિચકારી [કાગળો વગેરે બાંધવાનું કપડું બસ્તો પું. ગાંસડી (૨) ગૂણ; કોથળો (૩) દફ્તર કે બહલાવવું સક્રિ. મજબૂત કરવું; ખોલવવું (૨) ફેલાવવું; વિસ્તારવું (૩) આનંદિત કરવું
બહસ સ્ત્રી. (અ.) ચર્ચા, વાદવિવાદ (૨) તકરાર
[બહિત
બહાઈ પું. (ફા.) ઈરાનનો એક ધર્મ-સંપ્રદાય [કેન્દ્ર બહાઈસેન્ટર ન. બહાઈ ધર્મના અનુયાયીઓને મળવાનું બહાઉ પું. (બાળકોને બિવડાવવા માટે) હાઉ; બાઘડો બહાદુર વિ. (ફા.) શૂરવીર; હિંમતવાન બહાદુરી સ્ત્રી. પરાક્રમ; વીરતા, શૌર્ય
બહાનું ન. (ફા. બાન) મિષ; ખોટું કારણ; નિમિત્ત બહાર પું., સ્ત્રી. (ફા.) ભભકો; શોભા (૨) આનંદ (૩) વસંતઋતુ; તેનો રંગભર્યો ઉન્માદક સમય (૪) સુગંધ; સૌરભ [બહારના સ્થળે બહાર ક્રિ.વિ. (સં. બહિર્, પ્રા. બહિર્) અંદર નહિ; બહારગામ ન. પોતાના ગામની બહારનું-દૂરનું કે નજીકનું
ગામ
બહારવટિયો પું. (સં. બિહર્ + વાટ + ઇયો) રાજાથી નારાજ થઈ તેને સતાવવા કાયદા તોડનારી કે પ્રજાને રંજાડવા નીકળેલી વ્યક્તિ (૨) બહાર રહી લૂંટફાટ કરાનારો; લૂંટારો
બહારવટું ન. બહારવટિયાનું કામ
બહારવું સ.ક્રિ. (દે. બઉહારી, બહુઆરી = સાવરણી) ઝાડુ કાઢવું; વાસીંદું વાળવું
બહાા ક્રિ.વિ. (ફા.) મંજૂર; કાયમ રખાય એમ બહાલી સ્ત્રી. મંજૂરી; સ્વીકૃતિ (૨) કાયમ રાખવું તે બહિર્ પૂર્વ. (સં.) ‘બહાર' અર્થનો પૂર્વગ, ઉદા. બહિર્ગોળ બહિરંગ વિ. (સં.) બહારનું; અંતરંગ નહિ તેવું (૨) ન.
કોઈ પણ વિધિનો પ્રારંભનો ભાગ (૩) બહારનો અવયવ; બહારનું સ્વરૂપ બહિરંતર વિ. (સં.) બહારનું તેમ જ અંદરનું બહિરંતર ન. બહારનું દૂરપણું-છેટાપણું બહિરિન્દ્રિય સ્ત્રી. (સં.) બહારની (પાંચ) ઇન્દ્રિય બહિર્ગત વિ. (સં.) બહાર ગયેલું; બહાર રહેલું બહિર્ગમન ન. બહાર જવું તે (૨) બે કે તેથી વધુ પાત્રોનું રંગમંચ પરથી જતા રહેવું તે
બહિર્ગામી વિ. (સં.) બહાર જનારું
બહિર્ગોળ વિ. બહાર પડતી ગોળ સપાટીવાળું; ‘કૉન્વેક્સ’ બહિર્જગત ન. (સં.) બહારની દુનિયા બહિર્જીવન ન. વ્યાવહારિક જીવન
બહિર્દષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) બાહ્ય દૃષ્ટિ; વ્યાવહારિક નજર બહિર્મતદાર પું. (સં.) ચૂંટણીના પ્રદેશનાં હદ બહાર રહેતો એવો મતદાર; ‘આઉટ વૉટર' [વિષયોમાંઆસક્ત બહિર્મુખ વિ. (સં.) વિમુખ; પરાર્મુખ (૨) બાહ્ય બહિર્તી વિ. બહારની બાજુનું
બહિર્વિકાર પું. (સં.) ચામડી ઉપરનો રોગ બહિષ્કૃત્ત ન. બહારથી ગોળ વર્તુળ
બહિષ્કૃત્તિ સ્ત્રી. (સં.) બહારનું વલણ (૨) બાહ્ય દેખાવ બહિત ન. (ફા.) જન્નત; સ્વર્ગ

Page #590

3
/ બહેરુ
બહિઢનશીનો બહિર્તાનશીન વિ. સ્વર્ગવાસી મરણ પામેલું બહિષ્કરણ ન. બહિષ્કાર પં. (સં.) અસ્વીકાર; ત્યાગ
(૨) નાત કે મહાજન કે કોઈ સંઘની બહાર મૂકવું તે બહિષ્કૃત વિ. (સં.) બહિષ્કાર પામેલું; બાર મુકાયેલું બહિસ્ત ન. જુઓ બહિર્ત’ વિર્તુળનું કેન્દ્ર બહિષ્કન્દ્ર ન. ત્રિકોણની ત્રણે બાજુ કે બહારથી સ્પર્શતા બહિષ્કોણ છું. (સં.) આકૃતિને વધારવાથી થતો ખૂણો બહિઃ સંબંધ છું. (સં.) બહારથી કે બહારનો - સ્થૂળ કે
બાહ્યસંબંધ; બહિસંબંધ બહિઃસ્થિતિ વિ. (સં.) બહાર ઊભેલું-રહેલું બહિ:સ્વરૂપ સ્ત્રી, (સં.) બાહ્ય સ્વરૂપ; બહારનો દેખાવ બહુવિ. (૨) કિ.વિ. (સં.) ખૂબ સંખ્યા કે માપમાં); પુષ્કળ બહુકેન્દ્ર(-દ્રી) વિ. (સં.) અનેક કેન્દ્રોવાળું ['પોલિગોન બહુકોણ વિ. અનેક ખૂણાવાળું (૨) પું. તેવી આકૃતિ; બહુણિયું વિ. બહુકોણ; અનેક ખૂણાવાળું શાહજીરું બહુગંધા સ્ત્રી. (સં.) પીળી જૂઈ (૨) ચંપાની કળી (૩) બહુગુણ(-ણિત) વિ. અનેકગણું; “મલ્ટિપલ' બહુચક્રી વિ. અનેક પૈડાંવાળું બહુચર, (-૨, રી, રાજી) સ્ત્રી. (સં. બર્ણિન્ + ચર)
ઉત્તર ગુજરાતના ચુંવાળપ્રદેશમાં આવેલ એક
દેવસ્થાનની એ નામની દેવી બહુતલ વિ. અનેક સપાટીવાળું બહુત્વ ન. બહુ હોવાપણું; પુષ્કળતા બહુનામી વિ. (સં.) અનેક નામોવાળું (૨) પુ. ઈશ્વર બહુપત્ની ન. (સં.) અનેક પત્નીવાળું તેિવી સ્થિતિ બહુપત્નીત્વ ન. (સં.) અનેક પત્નીઓ કરવામાં આવે છે બહુપત્રી વિ. (સં.) ઘણાં પાનવાળું બહુપદી વિ. (સં.) ઘણા પદોવાળું બહુપદી સ્ત્રી. અનેક પદવાળી સંખ્યા; બહુરાશિ (ગ.) બહુફલી (સં.) (-ળી) વિ. અનેક વાર ફળનારું (વૃક્ષ) બહુબીન ન. એક નળી, જેમાં પ્રતિબિંબ પડી અનેક
આકૃતિઓ દેખાય એવું રમકડું; “કેલિડોસ્કોપ' બહુભાષી વિ. અનેક ભાષાઓ ચાલતી હોય એવું; અનેક
ભાષાવાળું (૨) અનેક ભાષાનું જ્ઞાન ધરાવનાર બહુમત ૫., ન. (સં.) મોટા ભાગના મત બહુમતી સ્ત્રી, મોટા ભાગનો મત (૨) એક પક્ષ કરતાં
બીજાના મતની અધિકતા બહુમાન ન. (સં.) આદર; સમાન બહુમાન્ય વિ. (સં.) ઘણા લોકોએ કબૂલ કરેલું બહુમાળી વિ. અનેક માળ કે મજલાવાળું; “મલ્ટિસ્ટોરીડ’ બહુમુખી વિ. (સં.) અનેક મુખ કે મુદ્રાવાળું બહુમૂલું; (-લ્ય) વિ. (સં.) ભારે કિંમતનું; મૂલ્યવાન બહુરના વિ., સ્ત્રી, (સં.) ઘણાં રત્નોવાળી (પૃથ્વી) બહુરંગી વિ. (સં.) ઘણા રંગવાનું
બહુરાષ્ટ્રીય વિ. (સં.) અનેક રાષ્ટ્રને લગતું; “મલ્ટિનેશનલ બહુરૂપદર્શકન. (સં.) બહુબીન; “કૈલીડોસ્કોપ' કરનાર બહુરૂપી વિ. ઘણા રૂપવાળું (૨) પું. તરેહવાર વેશ ધારણ બહુલ વિ. (સં.) ઘણું; અધિક [‘મલ્ટિપર્પઝ બહુલક્ષી વિ. (સં.) અનેક હેતુવાળું; વિવિધલક્ષી; બહુલતા સ્ત્રી. (સં.) બહુલપણું; બાહુલ્ય બહુવચન ન. (સં.) એકથી વધારેને માટે વપરાતું વચન
(વ્યા.); બેથી વધારેને માટે વપરાતું વચન (સંસ્કૃતમાં) બહુવર્ષાયુ વિ. ઘણાં વર્ષોનું આયુષ્ય ધરાવનાર બહુવિધ વિ. (સં.) અનેક પ્રકારનું; વિભિન્ન બહુવ્રીહિ પુ. (સં.) જેમાં પૂર્વપદ વિશેષણ હોય અને ઉત્તર
પદ વિશેષ્ય હોય તેમ જ આખું પદ પાછું અન્ય પદનું
વિશેષણ હોય તેવો સમાસ (વ્યા.) પ્રિમાણમાં બહુશઃ કિ.વિ. (સં.) અનેક પ્રકારે-રીતે (૨) વધારે બહુશાખ વિ. (સં.) બહુ-અનેક શાખાવાળું બહુશાસન ન. (સં.) ઘણા જનની સત્તાથી ચાલતું રાજતંત્ર બહુશ્રુત વિ. (સં.) વિદ્વાન; જેણે ઘણુંઘણું સાંભળ્યું છે તેવું;
જેણે અનેક શાસ્ત્રોનું શ્રવણ કર્યું છે તેવું ગૂંચવાયેલું બહુસૂત્રી વિ. (ઈ.) અનેક તંતુવાળું (૨) સરળ નહીં એવું; બહુસ્તરીય વિ. (સં.) અનેક સ્તર-પડવાળું; “મલ્ટિ-લેવલ” બહુહેતુકવિ. (સં.)અનેક હેતુવાળું, બહુલક્ષી; “મલ્ટિપર્પઝ' બહેક સ્ત્રી, સુગંધ; ખુશબો
વિંઠી જવું બહેકવું અ.કિ. મઘમઘવું; મહેકવું (૨) ફાટવું; છકી જવું; બહેકાટ પુ. બકવું તે બહેકાવવું સ.કિ. “બહેકવુંનું પ્રેરક બહેડું ન. (સં. વિભીટક, પ્રા. બહેડા) બહેડાના ઝાડનું બહેડો છું. બહેડાનું ઝાડ બહેતર વિ. (ફા. બિહાર) ઠીક; વધુ સારું બહેન સ્ત્રી. (સં. ભગિની; પ્રા. બહિનિ, બહિણી) એક
માતાપિતાની કે કાકા, મામા, માસી, વગેરેની દીકરી (૨) કોઈ પણ સ્ત્રી (૩) સ્ત્રીના નામ અંતેનો
આદરવાચક અનુગ બહેનજી સ્ત્રી, (માનાર્થે) બહેન બહેનડ,(-ડી) સ્ત્રી. (વહાલમાં) બહેન પિણું બહેનપણાં ન બ.વ. સ્ત્રીઓની પરસ્પર મિત્રાચારી; સખીબહેનપણી સ્ત્રી, સહેલી; સહિયર બહેન,(-ની) સ્ત્રી. બહેન (પ્યારદર્શક). બહેર સ્ત્રી. (સં. બધિર, પ્રા. બહિર) બહેરાટ (૨) ચેન ન
હોવું તે (૩) વિ. કિ.વિ. બહેરું કાને ન સંભળાય એમ બહેરાટ પુ. (-શ) સ્ત્રી. બહેરાપણું બહેરું વિ. (સં. બધિર, પ્રા. બહિર) ન સાંભળી શકે તેવું;
ઓછું સાંભળનારું (૨) ખખડવામાં કસરવાળું (જેમ કે, રૂપિયો) (૩) વેદના ન થાય તેવું. ઉદા. ચામડી બહેરી થઈ જવી

Page #591

બહેલાવવું પs
બંડલ બહેલાવવું સક્રિ. મનોરંજન કરવું (૨) પ્રસન્ન કે ખુશ કરવું બળિયુંવિ. (સં. બલી, પ્રા. બલિઅ) બળવાન શક્તિશાળી (૩) મલાવી મલાવી રજૂ કરવું
બળિયેલ વિ. (‘બળવું' ઉપરથી) મનમાં બળ્યા કરતું; અદેખું બહેલિયા ૫. હિ.) પક્ષીઓનો શિકારી; પારધી બળી સ્ત્રી, તાજી વિવાયેલી ગાય કે ભેસના ઓર પડ્યા બહારવું સક્રિ. બહારવું; ઝાડ કાઢવું
પહેલાંના ખીરામાં ખાંડ નાખી ગરમ કરી બનાવાતી બહોળપ, બહોળાઈ સ્ત્રી. બહોળાપણું; વૈપુલ્ય; વિપુલતા એક મીઠાઇ બહોળું વિ.(સં. બહુલક, પ્રા. બહુલઅ) મોટું; વિસ્તારવાળું બધૂકું વિ. બળિયું; જોરાવર; બળવાળું પિર્વ બળ ન. (સં. બલ) જોર; શક્તિ (૨) લશ્કર (૩) તાકાત; બળેવ શ્રી. (‘બલિ' ઉપરથી) શ્રાવણી પૂનમ; રક્ષાબંધનનું સામર્થ્ય
બળોતિયું ન. બાળોતિયું પામેલું (૩) અદેખું બળકટ વિ. બળવાન; મજબૂત; બળિયું
બળ્યુંજળ્યું વિ. (બબવું+જળવું) ગુસ્સે થયેલું (૨) સંતાપ બળકણું વિ. બળવાના – બળી ઊઠવાના ગુણવાળું (ર) બંકર ન. રક્ષણ માટે ભૂગર્ભમાં તૈયાર કરાતું મજબૂત (લાગણી કે દાઝથી) મનમાં બળ્યા કરતા સ્વભાવનું આશ્રયસ્થાન
[(૩) બહાદુર બળખો છું. ગળફો; બલગમ (૨) ક્રોધનો બોલ બંકું વિ. (સં. વૈક ઉપરથી) વાંકું; અટપટું (૨) ફાંકડું બળજબરી(-રાઈ), બળજોરી સ્ત્રી, જબરદસ્તી; જોરાવરી બંકો વિ., પૃ. છેલબટાઉ; બંકેરાવ (૨) વિજયી માણસ બળતણ ન. બાળવાનાં લાકડાં, છાણાં, કોલસા, પેટ્રોલ બંગ સ્ત્રી. (સં. વંગ) કલાઈ (૨) બંગભસ્મ (૩) પં. વગેરે પદાર્થો; ઇંધન
એવી લાગણી સીસાનો એક ક્ષાર નર(-રા) સ્ત્રી, દાઝવાથી થતી પીડા (૨) મનમાં થતી બંગ કું. (સં, વંગ) બંગાળ (પશ્ચિમી બંગાળા) બળતુલા સ્ત્રી. બળની સમતોલ ગોઠવણી-સ્થિતિ બંગડી સ્ત્રી, સ્ત્રીઓનું કાંડે પહેરવાનું કાચ કે ધાતુનું પાતળા બળતું વિ. સળગતું (૨) ન. સળગતી વસ્તુ (૩) બળતરા ઘાટનું એક ઘરેણું (૪) તાપણી કે તાપણું
બંગભસ્મ સ્ત્રી, કલાઈની ભસ્મ ભાગલા કરેલા તે બળદ(-દિયો) ૫. (સં. બલિવ૮, પ્રા. લિદ) એક બંગભંગ કું. (સં.) ૧૯૦૫બાદ અંગ્રેજ અમલદારે બંગાળના
ચોપગું, ગાયનો નર (ર) મૂર્ખ, ગમાર બંગલી સ્ત્રી, નાનો બંગલો (૨) રેલના ફાટકવાળાની બળદગાડી સ્ત્રી. બળદ જોડેલ ગાડી; બેલગાડી
ઓરી
મિકાન બળદાયી વિ. બલદાયી; શક્તિ આપનારું
બંગલો છું. (ઈ.) (મૂળ બંગાળી) એક વિશિષ્ટ જાતનું બળદિયો પં. બળદ (૨) કામનો ઢસરડો કરનાર માણસ બંગલો ન. બંગાળમાં થતું નાગરવેલનું પાન બળપ્રયોગ કું. બળ અજમાવવું તે; બળજબરી બંગાળ, (-ળા) કું. પ્રા. બંગાલ) એ નામનું પશ્ચિમી બળબળ સ્ત્રી, દાઝ (૨) ઈર્ષા (૩) ચિંતા ચિંતાગ્રસ્ત બંગાળાનું રાજય (અત્યારે પૂર્વબંગાળ પાકિસ્તાનમાંથી બળબળતું વિ. બાળ-દઝાડે એવું; સળગતું (૨) પીડાતું; છૂટું થઈ બાંગ્લાદેશ નામનું રાષ્ટ્ર બન્યું છે અને પશ્ચિમ બળબળવું અ.ક્રિ, બળ્યા કરવું; દાહ લાગ્યા કરવો
બંગાળી ભારતનું એક રાજય છે.). બળવતી વિ., સ્ત્રી. બળવાળી; સબળા
બંગાળી વિ. બંગાળનું (૨) સ્ત્રી. બંગાળની ભાષા (3) બળવત્તર વિ. વધુ શક્તિશાળી; બળવાળું
પં. બંગાળનો વતની બળવત્તા સ્ત્રી. (હિ.) બળ હોવાપણું
બંગાળી તોલ પં. ૮૦ રૂપિયાભારના શેર પ્રમાણેનો તોલ બળવંત વિ, બળવાળું; શક્તિશાળી
બંગી સ્ત્રી, નાની ટીલડી; ટપકી બળવાખોર વિ. (બળવો+ખોર) બંડખોર; બળવો કરનારું બંગી સ્ત્રી. અવાજ કરતો ભમરડો બળવાન વિ. બળવાળું; સમર્થ
બંગીય વિ. (સં.) બંગાળનું (૨) બંગાળ દેશને લગતું બળવું અ.ક્રિ. (સં. જવલતિ, પ્રા. બલઇ) સળગવું (૨) બંગડો છું. એક જાતનો સાલ્લો
બળતરા થવી (૩) ઈર્ષ્યા થવી [લડવું એ; વિદ્રોહ બંગોરું ન. બડાઈ; પતરાજી (૨) ગ૫; ગપોડું બળવો છું. (અ. બલ્વ) બંડ; સત્તા સામે હથિયાર લઈ બંટ, (-ટિયો) ૫. ડાંગર સાથે ઊગતું એક હલકું અનાજ બળાત્કાર પું. જુઓ ‘બલાત્કાર”
બંટી સ્ત્રી, એક જાતનું હલકું અનાજ બળાપો પં. (બાળવું' ઉપરથી) કઢાપો; સંતાપ કે પ્રમાણ બંઠ વિ. બૂઠું (૨) અક્કલ વગરનું બળાબળ ન. બલાબલ; શક્તિ અને અશક્તિ કે તેનું માપ બંડ ન. હુલ્લડ; બળવો (૨) વિ. બંડખોર (૩) લખ્યું બળિ ૫. જુઓ ‘બલિ'
બંડ સ્ટી. કપાસનું ખેતર બળિયા, (કાકા, અબાપજી) પુ.બ.વ. શીતળા; સંયડ બંડખોર વિ. બંડ કરનાર, બળવાખોર (૨) એના દેવ (૩) જરાજરાનાં વાંકું પાડે કે ગુસ્સો બંડલ ન. (ઈ.) પડીકું; થોકડી; પોટલી; પકેટ' (૨) કરે એવું માણસ
ગપગોળા; ગામગપાટો (૩) લુચ્યું ને છેતરનારું

Page #592

(બંધુર
બંડિયું
પછપ બંડિયું ન. બદન; પહેરણ નાની બંડી
ખાતાની વખારમાં રાખેલ માલ; “બોન્ડેડ ગુઝ' બંડિયું વિ. બંડખોર
જાકીટ બંધન ન. (સં.) અટકાવ; પ્રતિબંધ (ર) કેદ (૩) બાંધબંડી સ્ત્રી, (વ્રજ) એક જાતનું બદન; જાકીટ (૨) જવાહર નારી વસ્તુ; તેની પકડ - ગાંઠ (૪) પાશ (૫) જાળ બિંદ અનુ. (ફા.) *વાળું અર્થવાળો ફારસી અનુગ બંધનકર્તા, બંધનકારી(-રક) વિ. બંધન કરનાર બંદગી સ્ત્રી, (ફા.) પ્રાર્થના; ઇબાદત
બંધનમુક્ત વિ. બંધનમાંથી છૂટેલું-મુક્ત થયેલું [અનુકૂળ બંદણી સ્ત્રી, બંદી-ચારણ સ્ત્રી
બંધબેસતું વિ. (બંધ + બેસવું) બેસતું; ગોઠતું (૨) માફક; બંદર ન. (ફા., દે, બંદિર) દરિયા કે નદીને કિનારે આવેલું બંધબેસવું અ.ક્રિ. બંધબેસતું થવું (૨) કામમાં આવવું;
વહાણોની આવજા થઈ શકે તેવું સ્થાન; બંદરગાહ ઠેકાણે પડવું
(૨) તેવા સ્થાનવાળું ગામ (કે ખર્ચ; “ગ્રાઉન્ડેજ' બંધનમુક્ત વિ. (સં.) બંધનમાંથી છૂટેલું-મુક્ત થયેલું બંદરભાડું ન. લંગર કરવા માટે વહાણ ભરવાનું ભાડું બંધવ, (-વો) ૫. (સં. બાંધવ) ભાઈ (૨) મિત્ર (૩) બંદરી વિ. બંદરને લગતું [પકડી લવાયેલી સ્ત્રી (લા.) કેદી બંદિ-દી) S. (સં.) કેદી (૨) બાંદી; ગુલામી; બળાત્કારે બંધાઈ સ્ત્રી.બાંધવાની ક્રિયા બાઇનિંગ (૨) બંધામણણી બંદિની સ્ત્રી. (સં.) કેદી સ્ત્રી (૨) ચારણિયાણી બંધાણ ન. બાંધવાની વસ્તુ; તેની ગાંઠ-પકડ (૨) વ્યસન બંદિગાર પં. સેવક; ચાકર; ગુલામ સ્વિરની બાંધણી બંધાણી વિ. વ્યસની આદતવાળું
મિજુરી બંદિશ સ્ત્રી, (ફા.) સ્વરયોજના (સંગીત) (૨) રાગ- બંધામણ ન. (-ણી) સ્ત્રી, બાંધવાની રીત (૨) બાંધવાની બંદી છું. (સં.) વખાણ કરનાર; ચારણ (૨) કેદી બંધારણ પુર:સર, બંધારણપૂર્વક ક્રિ.વિ. (સં.) ધારાધોરણ બંદી સ્ત્રી. ખાઈ; બંધી
પ્રમાણેનું ચુસ્તપણે અનુસરીને બંદીખાનું ન. (બંદી+ખાનું) કેદખાનું, તરંગ
બંધારણ ન. (સં. બંધકરણ, પ્રા. બંધારણ) બાંધણી; રચના બંદીજન પું. (સં.) વખાણ કરનાર [ઉમેરણ) કેદી; બંદી (૨) વ્યસની; આદત (૩) પેટે બાંધવાની ઔષધની. બંદીવાન છું. (બંદીવાન. બંદી = કેદી. “વાન' નિરર્થક થેપ (૪) ધારાધોરણનું માળખું; “કૉન્સ્ટિટ્યૂશન બંદૂક સ્ત્રી. (અ) દારૂથી ગોળી મારવાનું એક શાસ્ત્ર બંધારણસભા સ્ત્રી. દેશનું બંધારણ ઘડવા માટેની ખાસ બંદૂકિયું વિ. બંદૂક જેવું (૨) બંદૂકવાળું
પ્રજાકીય સભા
પ્રિમાણેનું બંદૂ-ધૂ)કચી મું. બંદૂકવાળો
બંધારણીય વિ. બંધારણનું કે તેને લગતું કે તેની રીત બંદૂ-ધૂ)કડી સ્ત્રી, નાની બંદૂક
બંધારો છું. (સં. બંધકારક, મા, બંધારઅ) રંગવાનો ભાગ બંદૂ-ધૂ)કબાજ વિ. બંધૂક ફોડવામાં નિષ્ણાત
જુદો બાંધી જુદાજુદા રંગ કરનાર; બાંધણીગર (ર) બંદૂ-ધૂ)કિયો પં. બંદૂકવાળો; સિપાઈ
રેશમી કપડાં ધોઈ કુંદી કરી આપનાર (૩) તમાકુના બદેનવાજ વિ. સેવક ઉપર કૃપા કરનાર (૨) ૫. મુરબ્બી પડો બાંધનાર (૪) એ નામની એક જ્ઞાતિનો પુરુષ બંદો !. (ફા.) સેવક; દાસ (૨) પોતે (બડાઈ બતાવવા બંધાવવું સક્રિ. ‘બાંધવુંનું પ્રેરક (૨) સાથે લઈ જવા કાંઈક વપરાય છે.) (૩) ગુલામ
આપવું. જેમ કે, વચગાળા માટે નાસ્તો બંધાવ્યો છે. બંદોબસ્ત છું. (ફ.) વ્યવસ્થા; તજવીજ (૨) જાપતો (૩) (૩) કદર કરી બક્ષિસ આપવી તોફાન વગેરે ન થાય એવી તકેદારી
બંધાવું અ.ક્રિ. ‘બાંધવું’નું કર્મણિ બંધ વિ. વાસેલું; ઉઘાડું નહિ તેવું
બંધિયાર વિ. (સં. બંધ ઉપરથી) હવા અજવાળા વગરનું બંધ અનુ. નામને અંતે સમાસમાં ‘સાથે’, ‘વાળું ‘-પ્રમાણે, | (સ્થાન) (૨) વહેતું નહિ તેવું (પાણી)
ક્રમથી” એવા અર્થમાં વપરાતો અનુગ (જેમ કે, બંધિયારખાનું ન. બંદીખાનું, કેદ જેવી જગા હથિયારબંધ, હારબંધ)
બધી સ્ત્રી, (સં. બંધ) મના: નિષેધ (ર) પરેજી (૩) પાકી બંધ પું. (સં.) બાંધવું છે કે તેનું સાધન (૨) તેની ગાંઠ -પકડ (૪) કરાર (૫) દામણી (૬) દોરડાને બંધ(વહાણ)
(૩) બંધન; કેદ (૪) રચના; ગૂંથણી (૫) પાળ બંધુ છું. (સં.) ભાઈ (૨) સગો (૩) મિત્ર
(૬) વિરોધાર્થે ધંધાદુકાન બંધ રાખવાં તે અપહૃત બંધુકૃત્ય ન. (સં.) ભાઈચારાનું કામ (૨) મિત્રકાર્ય બંધક વિ. (સં.) (૨) પં. બંધનકારક બંદી કરાયેલ (૨) બંધુજન પં. (સં.) સગો; કુટુંબી; આપ્તજન મિત્રતા બંધકી સ્ત્રી, વેશ્યા; ગણિકા
બંધુતા સ્ત્રી. (તત્વ) ન. (સં.) બંધુપણું (૨) ભાઈચારો; બંધકોશ(-૫) ૫. કબજિયાત [‘બોન (૨) પાટો બંધુપ્રીતિ, બંધુપ્રેમ સ્ત્રી (સં.) બંધુભાવ ૫. ભાઈના જેવી બંધણી સ્ત્રી, (‘બંધ' ઉપરથી) વચનથી બાંધવાનો કરાર, કે જેટલી પ્રીતિ; ભાઈચારો બંધણીખત ન, વચનથી બાંધવાનો કરાર; “બોન્ડ બંધુવર્ગ કું. (સં.) સગાંસંબંધી બંધણીમાલ પું. માલિક જગાત ન ભરે ત્યાં સુધી જકાત બંધુર વિ. રમ્ય, મનોહર

Page #593

બંધહીનો
પછ૩
|| બાચકો બંધહીન વિ. (સં.) સગાંસંબંધી વિનાનું
બાઉ(૦વો) ૫. લાડવો (બાળભાષા) બંધૂક સ્ત્રી, બંદૂક
બાઉ છું. બહાઉં; હા; આઉ ફિટકો (૨) હદ; સીમા બંધુકિયું વિ. બંદૂકિયું; બંદૂકવાળું (૨) બંદૂક જેવું બાઉન્ડરી સ્ત્રી. (ઇ.) ક્રિકેટના મેદાનની હદ વટાવે એવો બંને વિ. બન્ને; બેઉ (૩) કંકો (૪) બાવળ બાઉલ પુ. (બંગા.) બંગાળનો એક ભિક્ષુ સંપ્રદાય બંબ વિ. મોટું; કદાવર (૨) પં. બોયું; મૃદંગનો એક ભાગ બાઉલ S. (ઇ.) એક પ્રકારનો વાટકો [ગીત બંબાકાર વિ. સર્વત્ર એકસરખું; ગોળાકાર સ્ટેિશન બાઉલ પં. બં.) (બંગાળમાં) એક ભિક્ષુ સંપ્રદાય કે તેનું બંબાખાનું ન. આગનો બંબો રાખવાનું સ્થળ; “ફાયર બાઉલગીત ન. (બ.) બાઉલ-ભિક્ષુક દ્વારા ગવાતું ગીત બંબાદળ વિ. બંબાવાળાનું દળ; ‘ફાયર-બ્રિગેડ બાઉલું ન. પશુનો આંચળવાળો અવયવ; આઉ બંબાવાળો પં. બંબો લઈ આગ ઓલવનાર માણસ; બાઉવો પુ. લાડવો (બાળભાષા) ઝિઘડવું તે; બાખડી
‘ફાયર-ફાઇટર' રિચનાવાળું લોખંડનું સાધન બાકરી સ્ત્રી. (સં. બબ્બય, પ્રા. બખ) હઠથી સામે બંબી સ્ત્રી, કોથળામાંથી અનાજ કાઢવાનું અર્ધગોળાકાર બાકસ ન. (ઇં. બૉક્સ) પેટી (દીવાસળી કે સાબુની) બંબી સ્ત્રી. રાફડો (૨) પાક
બાકળા પુ.બ.વ. (અ. બાકલા) આખું બાફેલું કઠોળ બંબો પુ. (અ. અંબા, પો. પોંપા = પંપ) પાણી કાઢવાનું બાકાત વિ. ('બાકી' દ્વારા) બકાત; બાકી રહેલું (૨) કમી;
યંત્ર (૨) આગ ઓલવવા માટે પાણી ફેંકવાનું યંત્ર; બાદ; વિનાનું રિીતસર; વ્યવસ્થિત રીતે અગ્નિશામક (૩) પાણી ગરમ કરવાનું એક વાસણ બાકાયદા ક્રિ.વિ. (ફા.) કાયદા પ્રમાણે; કાયદેસર (૨) (૪) પાણીનો મોટો નળ
બાકી વિ. (અ.) ખૂટતું (૨) વધેલું (૩) ગણતરીમાં બંબોળ વિ. તરબોળ; બંબાકાર; જળબંબોળ
લેવામાં રહેલું (જેમ કે, સરવાળા વગેરે ગણતાં); શેષ બંસરી સ્ત્રી, (‘બંસી” ઉપરથી) વાંસળી; વેણુ
(૪) સ્ત્રી, સિલક; ગણતાં છેવટે રહેતું જમા તે (૫) બંસી સ્ત્રી. (સં. વંશી, પ્રા. બંસી) બંસરી; વાંસળી પત્યા વગર રહેલી કે ચૂકતે કરવામાં ચડેલી રકમ (૨) બંસીધર પુ. શ્રીકૃષ્ણ; વાંસળી ધારણ કરનાર
સંયો. નહિ તો બંસીવડ પુ. ગોકુળનો એક પ્રખ્યાત વડ
બાકીતાકી વિ. બાકી રહેલું (૨) માગતું; લહેણું બા સ્ત્રી. (સં. અંબા, પ્રા. અંબા-બાઈ) મા (૨) વડીલ બાકીદાર છું. (સં.) લહેણું ન ભરનાર; ‘ડિફોલ્ડર'
સ્ત્રીના નામ પાછળ લગાડાતો શબ્દ; જેમ કે કસ્તૂરબા બાકું, (-કો) ન. બખોટું; મોટું કાણું બા ઉદ્. (અ.) વહાલનો એક ઉદ્ગાર
બાખડવું અક્રિ. બખેડો કરવો; આખડવું; કજિયો કરવો બાઅદબ કિ.વિ. (અ. ફ.) વિનય સાથે; શિષ્ટતાથી; બાખડી સ્ત્રી. (સં. બલ્કય, પા. બલ્બઅ) હઠથી સામે સવિનય
ઝઘડવું તે; બાકરી[વખત થઈ ગયો હોય તેવું (ઢોર) બાઇક સ્ત્રી. (ઇ.) પેટ્રોલથી ચાલતી મોટર સાઇકલ-દ્વિચક્રી બાખડું વિ. (સં. બલ્કય, પ્રા. બમ્બા ) વિયાયાને જેને ઘણો બાઈટ . (.) દ્વિઅંકી પદ્ધતિમાં સામાન્ય રીતે આઠ બાખુદા વિ. (ફા.) પુણ્યાત્મા; સદાત્મા અંકોનો સમૂહ (કૉણૂટર)
બાબું ન. બાકું; મોટું કાણું બાઇબલ ન. (ઇં.) ખ્રિસ્તીઓનું મુખ્ય ધર્મપુસ્તક બાગ ૫. (ફા.) બગીચો; ઉદ્યાન બાઇસ પું. કારણ; બાયસ (૨) ખોટું બહાનું બાગવાન છું. (બાગ+ફા. બાન) માળી બાઇસિકલ સ્ત્રી. (ઇ.) બે પૈડાની સાઇકલ; દ્વિચક્રી બાગાયત સ્ત્રી, (ફા, બાગાત) બગીચામાં થતી ખેતી; બાઈ સ્ત્રી. (સં. બાઈ, દે. બાઈઆ) કોઈ પણ સ્ત્રી; શાકભાજી (૨) વિ. કૂવાના પાણીથી થતી (ખેતી)
બાઈડી (૨) સ્ત્રીના નામ પાછળ લગાડાતો માનસૂચક બાગાયતશાસ્ત્ર ન. બાગાયતનું શાસ્ત્ર; ‘ોર્ટિકલ્ચર’ શબ્દ (૩) સાસુ (૪) નોકરડી
બાગાયતી વિ. ફળફૂલનાં ઝાડ ઉછેરવા લાયક (જમીન) બાઈજી સ્ત્રી. સાસુ (૨) સર્વ સામાન્ય સ્ત્રી
બાગી છું. (સં.) બંડખોર; વિદ્રોહી બાઈડી સ્ત્રી. કોઈ પણ સ્ત્રી (૨) પત્ની
બાધડ, (ડ) વિ. બાબું (૨) બિહામણું બાઇન્ડર . (ઇં.) પુસ્તકોની બાંધણી કરનાર [બંધાઈ બાઘડો છું. બાઘો માણસ (૨) બિહામણો માણસ બાઇનિંગ ન. સ્ત્રી. (ઇં.) બાંધણી (૨) પુસ્તકો વગેરેની બાઘાઈ સ્ત્રી, બાઘાપણું; ગતાગમ ન હોવી તે બાઇફોકલ વિ. (ઇ.) દ્વિકેન્દ્રી; નજીક તેમજ દૂરનું જોઈ બાઘાં ન.બ.વ. ફાંફાં; બાલાં શકાય તે માટે તૈયાર કરાયેલાં (ચમાં)
બાબું વિ. મૂઢ; ગતાગમ વિનાનું બાઈમાણસ ન. સ્ત્રીજન
બાચકો ૫. મૂઠી કે કલ્લા યા તેમાં આવે તેટલું તે (૨) બાઇ-રન ૫. (ઇ.) ક્રિકેટની રમતમાં દડો બેટને અડ્યા પાંચે આંગળાં વડે ભરેલો ચીમટો - વલૂરો (૩) વિના ચાલ્યો જતાં મળતો રન
અનાજ વગેરેનો નાનો થેલો: ગુણ

Page #594

બાજો
પss
બાધા-આખડી બાજ પુ. (ફા.) એક શિકારી પક્ષી, શકરો
બાણધારી વિ. બાણ ધારણ કરનાર -બાજ પ્રત્ય. (ફા. બાજ - બાખાન) નામને લાગતાં ‘વાનું બાણશય્યા સ્ત્રી. (સં.) બાણની પથારી; શરશય્યા
અનુરક્ત' વગેરે અર્થો બતાવતો પ્રત્યય. ઉદા. બાણાકાર વિ. (સં.) બાણના આકારનું કસરતબાજ.
બાણાવળી મું. બાણ મારવામાં હોશિયાર હોદ્ધો; તીરંદાજ બાજ સ્ત્રી, ન. (સં. વ્યજન, પ્રા. વીજણ) પતરાનું બાણાસુર પં. (સં.) ઓખાનો પિતા એક રાક્ષસ કિબૂલાત બાજ પું. સિતારમાંનો પહેલો તાર
બાણી સ્ત્રી. (સં. વાણી) ઠરાવેલી મુદત (૨) શરત; બાજઠ પું. (સં. પાદપૃષ્ઠ, પ્રા. પજજઉઠ) ચાર પાયાવાળું બાણ(Cણું) વિ. (સં. દ્વાનવતિ, પ્રા. બાણઈ) નેવું વત્તા બે એક જાતનું આસન; બાજોઠ
(૨. બાણનો આંકડો કે સંખ્યા; “૯૨' મિાહિતી બાજરિયું ન. બાજરીનું હું (૨) એક ઘરેણું
બાતમીસ્ત્રી. (અ. બાત્મી) સમાચાર (૨) ભાળ (૩) છૂપી બાજરિયો છું. બાજરીના લોટનો કંસાર (૨) બાજરીને બાતમીખાતું ન. બાતમી મેળવનારું ખાતું છાસમાં રાંધી બનાવેલ એક વાનગી
બાતમીદાર વિ. (૨) . ખબર લાવનાર; “ઈન્ફૉર્મર' બાજરી સ્ત્રી, ઘઉંની જેમ એક અનાજ (૨) ખોરાક, અન્ન બાતલ વિ. (અ. બાતિલ) રદ; નકામું (૨) કાઢી મૂકેલું બાજરો છું. મોટા દાણાની બાજરી (ધૂર્ત; ખેલાડી બાથ સ્ત્રી. (સં. બ્રાહસ્ત, પ્રા. બાહલ્યા) બે હાથ પહોળા બાજં(-જિ)દું વિ. (ફા. બાજંદ) ઉત્સાદ; પહોંચેલું (૨) કરી દીધેલી પકડ (૨) ટક્કર
હોજ બાજી સ્ત્રી. (ફા.) જે પાટિયા કે કપડા ઉપર રમત મંડાય તે બાથ ૫. (ઇ.) સ્નાન; નાહવું તે (૨) નાહવા માટેનો
(૨) સોગટાં કે ગંજીફાની રમત (૩) હાથ (ગંજીફામાં) બાથટબ ન. (ઇં.) નાહવા માટેનું માટી, ધાતુ કે પથ્થરનું
(૪) યુક્તિ; તદબીર (૫) પ્રપંચ માણસ વહાણ આકારનું મોટું વાસણ-પાત્ર બાજીગર ૫. મદારી; જાદુગર (૨) ખેલાડી (૩) લુચ્ચો બાથડવું સક્રિ, બાખડવું; આથડવું; ઝઘડવું સ્નિાનગૃહ બાજુ(-) (ફા.) સ્ત્રી. છેડો; અંત (૨) દિશા; પાસું; બાથરૂમ સ્ત્રી. (ઇ.) નાહવાની ઓરડી; સ્નાનખંડ;
પડખું (૩) પક્ષ તરફેણ (૪) ક્રિ.વિ. તરફ; ભણી બાથંબાથા(-થી) સ્ત્રી. સામાસામી બાઝવું તે પ્રિયાસ બાજુ(-)બંધ પુ. હાથનું એક ઘરેણું
બાથોડિયું ન. (બાથ” ઉપરથી) વલખાં (૨) પ્રયત્ન; બાજોઠ ૫. જુઓ ‘બાજઠ'
બાદ વિ. (અ.) બાતલ: કમ (૨) બાકી રહેલું (૩) ક્રિ.વિ. બાજોઠી સ્ત્રી, નાનો બાજઠ કિરવો (૨) વળગવું પછી; પછીથી [(૩) કમી કરીને લાવેલી રકમ બાઝવું સક્રિ. (સં. બાંધ્યતે, પ્રા. બન્નઈ) લડવું; ટંટો બાદબાકીસ્ત્રી બાદ કરવાની રીત (૨) બાદ કરતાં રહેલી રકમ બાઝ(-ઝા)બાઝા(-ઝી) સ્ત્રી. (બાઝવું ઉપરથી) લડાઈ, ટંટો બાદરાયણ પં. (સં.) વેદવ્યાસ કિરાયેલો સંબંધ બાટ પું. કંસાર; છૂટી લાપશી (પુષ્ટિ.).
બાદરાયણસંબંધ છું. તાણીતૂસીને બેસાડેલો કે ઊભો બાટ ન. બટાઈ જવું તે; ફૂગ લાગવી તે
બાદલ ન. (હિ) વાદળ બાટ ન. કાટલાંનો સટ; બાંટ
બાદલું વિ. (‘બોદું ઉપરથી) તકલાદી (૨) ખોટા પ્રકારનું બાટલી સ્ત્રી. (ઇં. બોટલ) શીશી (૨) દારૂ
બાદલું ન. કસબનું ગૂંછળું (૨) ઢોળ ચઢાવેલું (૩) કસબ બાટલો પં. શીશો (૨) ગેસની કોઠી; “ગેસ સિલિન્ડર ભરેલી સાડી (૪) વિ. સોનારૂપાનો ઢોળ ચડાવેલું બાટિક સ્ત્રી, કાપડ પર રંગની નકશો અને છાપવાની બાદશાહ પુ. (ફા.) રાજાધિરાજ; શહેનશાહ; પાદશાહ
પદ્ધતિ-જે ભાગ પર રંગ પડતો ન હોય તે પર મીણ (૨) ગંજીફાનું દાઢીવાળા મહોરાવાળું એક પતું ચોપડવામાં આવે તે
ભાખરી બાદશાહત સ્ત્રી. (ફા.) બાદશાહનું રાજ્ય-હકૂમત બાટી સ્ત્રી છાણાંની આંચથી શેકેલો કણકનો ગોળો કે જાડી બાદશાહી વિ. બાદશાહનું; બાદશાહને લગતું (૨) બાહું વિ. (સં. વંઠ) બાંઠ, ઠીંગણું [(૨) બાળક; છોકરું બાદશાહને શોભે એવું; તેના જેવા ઠાઠમાઠવાળું બાહુ-ટુ)વુંવિ. (સ.બટુક, પ્રા.બડુઅ) બાપડું; રાંક; દયામણું બાદશાહી સ્ત્રી. બાદશાહત; સામ્રાજ્ય (૪) ભારે ઠાઠમાઠ બાર્ડ વિ. ત્રાંસા ડોળાવાળું કે ત્રાંસી નજરવાળું; ફાંગું ને સમૃદ્ધિ
ને સમૃદ્ધિ
વાયુ (૩) કબજિયાત બાઢ સ્ત્રી. (હિ.) નદીનું પૂર; રેલ
બાદી સ્ત્રી. (ફા.) અપચો; બદહજમી (૨) પેટમાં થત બાઢયું ઉદ્. (સં.) ભલે; ઠીક
બાધ છું. (સં.) નડતર; અડચણ (૨) વિરોધ (૩) દોષ; બાઢમ ન. મી; શૂન્યતા (વ્યંગમાં)
પાપ (૪) પ્રતિબંધ મનાઈ રિોધક; પ્રતિરોધક બાણ ન. (સં.) તીર; શર (૨) એક લંબગોળ પથ્થર બાધક, (૦ર્તા, કારક) વિ. (સં.) બાધ કરનારું; અવ
(શિવલિંગ) (૨) જયાં ભરતીનું પાણી આવતું હોય બાધા સ્ત્રી. (સં.) માનતા; આખડી (૨) પી; દુઃખ (૩) તે ખાડીની જમીન (૪) ખેતરની હદ બતાવવા દાટેલો વિપ્ન પથ્થર કે બીજી વસ્તુ (૫) ઓખાનો પિતા બાણાસુર બાધા-આખડી સ્ત્રી, (સં.) બાધા કે આખડી; માનતા

Page #595

બાધિત
બાધિત વિ. (સં.) પીડિત (૨) અસંગત ઠરેલું; રદ કરાયેલું (૩) પ્રતિબંધિત
બાધિર્ય ન. (સં.) બહેરાપણું; બહેરાશ
બાકું વિ. (સં. બદ્ધ; પ્રા. બદ્રઅ) બધું; આખું વગર બાધે ભારે ક્રિ.વિ. (બાંધેલું + ભાર) મોઘમ; નામનિર્દેશ બાધ્ય વિ. (સં.) બાધ કરવા જેવું (૨) બંધનકારક બાન વિ. (અ. બૈઆનહ) જામીન તરીકેનું; સાટાનું (૨) ન. બાનું (૩) જામીન
-બાન પ્રત્ય. (ફા.) નામને લાગતાં ‘વાન, વાળું' અર્થ
બતાવતો પ્રત્યય. જેમ કે, મહેરબાન; બાગબાન બાનાખત ન. બાનામાં આપેલ પૈસાનું ખત; ‘બૉન્ડ’ બાની સ્ત્રી. (સં. વાણી) બોલવા-લખવાની છટા (૨) વાણી (૩) બાનડી
બાનુ(-નૂ) સ્ત્રી. (ફા. બાનૂ) સન્નારી; ખાનદાન સ્ત્રી બાનું ન. સોદાના સાટા પેટે અગાઉથી અપાયેલું નાણું; ‘અર્નેસ્ટ મની’
૫૭૮
બાનૂસ્ત્રી. (ફા.) જુઓ ‘બાનુ’ [દિવસ સુધી થતી જાહેરાત બાન્સ ન. (ઈં.) થનારાં લગ્નની ખ્રિસ્તી દેવળમાં ત્રણ બાપ પું. (સં. બાષ્પ, પ્રા. બપ્પ) પિતા (૨) લાડ-વહાલ કે સન્માનસૂચક એક સંબોધન
બાપકર્મી વિ. બાપની કમાઈ ઉપર આધાર રાખનારું બાપગોતર ન. પિતૃકુળ
બાપજન્મારે ક્રિ.વિ. આખી જિંદગી દરમિયાન; કદી પણ બાપજી પું. બાપુ, ગુરુ, સંન્યાસી, વડીલ વગેરે જેવા પૂજ્ય
કોટિના પુરુષો માટેનું એક સંબોધન (૨) પિતા; બાપા બાપડું વિ. (સં. બાષ્પ, બપ્પુડ) ગરીબડું; દયામણું; બિચારું બાપદાદા હું.બ.વ. પૂર્વજો; પિતૃઓ બાપલિયો પું. બાપો (ખેડૂતો વાપરે છે.) બાપા પું. (માનાર્થે બ.વ.) બાપુજી; પિતાશ્રી બાપીકું વિ. બાપનું; વારસામાં મળેલું કે ઊતરી આવેલું બાપુ પું. બા૫ (૨) વડીલ પ્રત્યે માનવાચક કે નાના પ્રત્યે વહાલસૂચક ઉદ્ગાર (૩) રાજા, ગરાસિયા વગેરેને માટેનું સંબોધન
બાપુજી પું. પિતા (માનાર્થે); પિતાશ્રી બાપુશાહી સ્ત્રી. (ફા.) રજવાડાનું રાજ્યક્ષેત્ર બાપુશાહી (ફા.) રજવાડી-રસમનું (૨) ધીરું; ધીમું બાપૂકું વિ. જુઓ ‘બાપીકું' બાપો હું. બાપ; પિતા
બાપ્તિસ્મા પું.,ન. ખ્રિસ્તીધર્મમાં પ્રવેશતાં કરાતી નામકરણ
કે દીક્ષાની વિધિ; ‘ઍપ્લિઝમ’ [(૩) સ્ત્રી. વરાળ બાફ પું. (સં. બાષ્પ, પ્રા. બફ) બફારો (૨) પરસેવો બાફણું ન. બાફવું તે (૨) બાફેલી વસ્તુ (૩) ગોતું (૪) કાચી કેરીનું શાક (૫) સ્વાદ વગરનો ખોરાક (૬) ગોટાળો વાળવો તે; બાફવું તે
|બાયોકેમિકલ
બાફલો પું. બાફેલી કેરીનો રસ કે તેની વાનગી બાફવું સ.ક્રિ. પાણીમાં ઉકાળીને રાંધવું (૨) બગાડી મૂકવું; ગોટો વાળવો; ચૂંથી નાખવું
બાબ પું. (અ.) પ્રકરણ (૨) વિષય; બાબત બાબત સ્ત્રી. (ફા.) વિષય; મુદ્દો; કામ (૨) વિગત બાબતી સ્ત્રી. દલાલી; વટાવ (૨) ખળીમાં વસવાયાં માટે લાગા તરીકે અપાય છે તે
બાબરાં ન.બ.વ. (દે. બબ્બરી) માથાના વીંખાયેલા વાળ બાબરિયું વિ. બાબરાંવાળું
બાબરી સ્ત્રી. (સં. બર્બર, પ્રા. બબ્બરી) માથા ઉપરના
વાળનો ગુચ્છો (૨) ટોપીની કોરની ઝૂલવાળું બાબરું વિ. (સં. બર્બર, પ્રા. બબ્બરી) બાબરિયું; બાબરાંબાબરો પું. (સં. બર્બર, પ્રા. બબ્બરઅ) બર્બરિસ્તાનમાંથી
આવેલી પ્રજાનો પુરુષ (૨) સિદ્ધરાજે જીતેલો એક યોદ્ધો જે પાછળથી ‘ભૂત’ મનાયો.
બાબા પું. (ફા.) સંત સાધુ કે વૃદ્ધ માટે વપરાતો
આદરસૂચક શબ્દ (૨) એક જાતનો ભીલ બાબાગાડી સ્ત્રી. (બાબો + ગાડી) નાનાં છોકરાંની ગાડી બાબાવાક્ય ન. બાબાનું-આપ્તપુરુષનું વાક્ય કે કથન;
વેદવાક્ય જેવું સ્વતઃસિદ્ધ વાક્ય બાબાશી(-શાહી) વિ. (મ. બાબા+શાહી) હલકું; નકામું (૨)વિ.,પું. વડોદરા રાજયમાં પહેલાં ચાલતો(સિક્કો) બાબુ પું. બંગાળી માટે કે ઉપરી અમલદાર માટે વપરાતો વિર્તન; અમલદારી; સાહેબી બાબુગીરી સ્ત્રી. (બ., ફા.) બાબુ-મોટા માણસ જેવું બાબો છું. તાતા; રોટલો (બાળભાષા) [(સ્ત્રી. બેબી) બાબો પું. (ઈં.) નાનો છોકરો; બાળક (૩) ધાવણો છોકરો બામ પું. (ઈં.) દુખાવો મટાડવા ચોપડાતો મલમ (૨)
શબ્દ
માથું ચઢાવે તેવો મુલાકાતી [મળે એવું-લગતું બામણિયું વિ. (સં. બ્રાહ્મણ, પ્રા. ત્રણ+ઇયું) બ્રાહ્મણને બામણી સ્ત્રી. સાપબામણી (૨) બ્રાહ્મણ સ્ત્રી બામલી(-લાઈ) સ્ત્રી. બગલમાં થતી ગાંઠ, કાખબલાઈ બામશી(-સી) સ્ત્રી. ડાકણ
બામ્બુ પું. (ઈં.) વાંસ; બાંબુ
બાય ગાંડ શ.પ્ર. (ઈં.) ભગવાનના સોગંદ બાયડ વિ. (સં. બાહ્ય) તડ કે સમુદાય બહાર મુકાયેલું બાયડી સ્ત્રી. (દે. બાઈયા) બાઈડી; સ્ત્રી (૨) પત્ની બાયપ્રૉડક્ટ સ્ત્રી. (ઈં.) આડપેદાશ; ઉપપેદાશ બાય બાય ઉર્દૂ. (ઇં.) ‘આવજો’ જેવું વિનયવચન બાયલાઈ સ્ત્રી. (-વેડા) પું. બાયલા જેવું વર્તન બાયલું વિ. (બાઈ+લું) નામર્દ; બીકણ (૨) પત્નીને વશ બાયસ પું. (ઈં.) પૂર્વગ્રહ
બાયું ન. નરઘાંની જોડમાંનું નાનું બાયોકેમિકલ વિ. (ઈં.) જીવન રસાયણ શાસ્ત્રને લગતું

Page #596

બાયો કૅમિસ્ત્રી
પse
બાલગોપાલ બાયો કૅમિસ્ટ્રી સ્ત્રી, (ઇ.) જીવરસાયણશાસ્ત્ર
બારિશ સ્ત્રી, (હિં.) વર્ષા; વરસાદ બાયોગેસ પુ. ગોબરગેસ
બારિસ્ટર ૫. (ઇ. બેરિસ્ટર) વિલાયતની પદવીવાળ બાયોજિયોગ્રાફી સ્ત્રી. (ઇ.) જૈવભૂગોળ |ચલચિત્રદર્શક વકીલ; બાર-એટ લૉ' બાયોસ્કોપ ૫. (ઇ.) પડદા પર ચલચિત્ર બતાવનારું યંત્ર; બારીસ્ટરી સ્ત્રી. (ઇં.) બારિસ્ટરનો ધંધો કે વ્યવસાય બાયોડેટા પં. (ઇ.) વ્યક્તિગત માહિતી: જીવનકા બારી સ્ત્રી. (સં. દ્વારિકા, પ્રા. બારિઆ) નાનું બારણું (ર) બાયોલોજી ન. સ્ત્રી, (ઈ.) જીવશાસ્ત્ર
છટકવાનું બારું બહાનું બાય સ્ટેટિસ્ટિક્સ ન, (ઇ.) જીવઆંકડાશાસ્ત્ર બારીક વિ. (ફા.) ઝીણું; સૂક્ષ્મ (૨) પાતળું (જેમ કે, બાર પં. બંદૂક વગેરેનો અવાજ ડિલી (૪) કમાડ સુતર; કપડું) (૩) કદમાં નાનું (જેમ કે, સોપારી, બાર ન, (સ. દ્વાર, પ્રા. બારી બારણું (૨) આંગણું (૩) દાણો વગેરે) (૪) કટોકટીનું અગત્યનું બાર ૫. (ઇ.) પડદી (૨) ઇન્સાફની અદાલત (૩) બારીકી(-કાઈ) સ્ત્રી. બારીકપણું; ઝીણવટ - સ્થંભાલેખ (૪) રુકાવટ (૫) શરાબખાનું; દારૂનું પીઠું બારું ન. (સં. દ્વારક, પ્રા. બારઅ) બંદરમાં પેસવાનો માર્ગ બાર ૫. (ઇ.) અદાલતનું વકીલમંડળ
(ર) રસ્તો (૩) છટકવાની બારી; બહાનું (૪) બાર વિ. (સં. દ્વાદશ, પ્રા. બારહ) દસ વત્તા બે (૨) સમુદ્રના કિનારા નજીકની ખાડી ૫. બારનો આંકડો કે સંખ્યા; “૧૨”
બારૂત(-દ) ૫. (ફા. બાત) ફોડવાનો દારૂ બાર એટ લૉ વિ. (ઇ.) કાયદાશાસ્ત્રની ઇંગ્લેન્ડની ઉચ્ચ બારૂત(-દ)દાન ન. દારૂ રાખવાનું શિંગડું પદવીધારી; “બૅરિસ્ટર'
બારેવફાત પું. (અ) હજરત મહંમદ પેગંબરની બારકસ ન. (ફા. બારકશ) માલ લઈ જનાર વહાણ પુણ્યતિથિ-એક તહેવાર ઢિંગધડા વગર બારકસી(-શી) વિ. માલ લઈ જનારું, માલવાદ્ધ બાવાટ કિ.વિ. (બાર+વાટ) અસ્તવ્યસ્ત; ઠેકાણા કે બારખલી(-ળી) વિ. ઓછી આંકણીનું મહેસૂલનું (૨) બારૈયો છું. ઠાકરડાની એક જાત સ્ત્રી. માફી જમીન -- ઇનામી જમીન
બારેયો છું. બાર હાથનો સાટકો બારડ છું. નેતરું (૨) એક અટક
બારોટ પું. (સં. દ્રારભટ્ટ, પ્રા. બારટ્ટ) એ નામની એક બારણિયું ન. બારણું (પદ્યમાં)
જાત કે તેમની અટક (૨) પં. ભાટચારણ માટે બારણું ન. દ્વાર; દરવાજો કે પાત્ર, અથવા તેનું તોલ વપરાતો એક માનવાચક શબ્દ બારદાન ન. (ફા.) જેમાં માલ ભર્યો હોય તે ખાલી બાંધણ બારોત્રા ન. બાર ટકા કરતાં વધારે વ્યાજ; ઘણું ભારે વ્યાજ બારનીશા-સ) ૫. (ફા.) નોંધણી કારકુન
બારોબાર ક્રિ.વિ. પરભારું લાગતું જ; વગર પૂછ્યું કે બારનીશી(-સી) સ્ત્રી. કાગળોની આવક-જાવક નોંધવાનું વગર કલ્પકર્યો
પત્રક (૨) તે નોંધવાનું કામ (૩) આવી નોંધણી બારોબારિયું વિ. બારોબાર-પૂછ્યા વિનાનું
કરતી શાખા; “ફાઈલ બૂરો' [(પુસ્તક) બાર્ક ન. (ઇં.) એક પ્રકારનું વહાણ બારપેજી વિ. ફર્મો વાળતાં એનાં બાર પૃષ્ઠ થાય તેવું બાબેરિયન વિ. (ઇ.) જંગલી અને ક્રૂર સ્વભાવનું ભારબાલા સ્ત્રી, ડાન્સબારમાં નૃત્ય કરતી બાળા-છોકરી બાર્નિવૉટર ન. (ઇ.) જવનું પાણી બારમાસી વિ. બાર માસનું (૨) સ્ત્રી. બારે માસ ફૂલ બાર્જ સ્ત્રી, (ઇ.) એક પ્રકારની હોડી; મછવો આપતો છોડ
બાર્ગેરિયન વિ. (ઈ.) જંગલી અને ક્રૂર સ્વભાવનું બારમાસી સ્ત્રી, બારબાર મહિના પૂરા થયે કરવામાં આવતું બાલ પું. (સં.) વાળ; કેશ (૨) ઘડિયાળમાંનો ગૂંચળાવાર્ષિક શ્રાદ્ધ; સંવત્સરી (૨) નાયક-નાયિકા વિરહના ક-નાયિકા વિરહના વાળો તાર
[બાળક બાર માસનું વિપ્રલંભ શૃંગારનું અને છેલ્લે સંયોગ બાલ વિ. (સં.) ઉંમરમાં નાનું (૨) ૫. છોકરો (૩) ન. શૃંગારનું વર્ણન કરતું કાવ્ય
બાલક ન. (સં.) નાનું છોકરું (૨) ૫. છોકરો બારમું વિ. (સં. દ્વાદશમ, પાબારસમ) ક્રમમાં અગિયાર બાલકથા સ્ત્રી, બાળકો માટે રચાયેલ કથા-વાર્તા
પછીનું (૨) ન. મરનારનો બારમો દિવસ કે તે દિવસે બાલકબુદ્ધિ વિ. બાળકબુદ્ધિ; છોકરબુદ્ધિ; છોકરમત
કરાતી ક્રિયા - વરો (૩) ઉત્તરક્રિયા-દહાડો બાલ(ળ)ગીત ને. (સં.) બાળકો માટે લખાયેલું ગીત; બારશ(-સ) સ્ત્રી, (સં. દ્વાદશી, પ્રા, બારસી) બારમી તિથિ બાળકોને ગાવું સહેલું પડે તેવું ગીત બારસાખ સ્ત્રી. (બાર=બારણું+સાખ) બારણાનું ચોકઠું બાલગીર ૫. (ફા. બારગીર = ઘોડેસવાર સૈનિક) બહાદુર બારાક્ષરી, બારાખડી સ્ત્રી, દરેક વ્યંજનમાં બાર સ્વર ઉમેરી બાળકસ્કાઉન્ટ બનાવેલા અક્ષરો
બાલ(ળ)ગુનેગાર પં. બાળ વયે ગુનો કરનાર બારાબારિયું વિ. બારોબાર-પૂછ્યા વિનાનું; પરભાળું બાલગોપાલ પું. (સં.) શ્રીકૃષ્ણ (૨) ન.બ.વ. છોકરાં હૈયાં

Page #597

બાલટી(-દી) ૫૮ ૪
બાહ્ય બાલટી(-દી) સ્ત્રી, (પો. બાલદી) ડોલ
બાવટિયું વિ. બાવટા નામના અનાજને લગતું બાલતોડ, (-ડો) ૫. વાળ તૂટવાથી થયેલો ફોલ્લો બાવટ પું. એક અનાજ - નાગણી બાલ(ળ)દિન પુ. બાળપર્વ તરીકે ઊજવાતો જવાહરલાલ બાવડું ન. (સં. બાહુ) ખભા અને કોણી વચ્ચેનો ભાગ
નહેરુનો જન્મદિવસ (૧૪ નવેમ્બર) ભાષા બાવન વિ. (સ. દ્વાપંચાશત, પ્રા. બાવન્સ) પચાસ વત્તા બાલ(-ળ)ભાષા સ્ત્રી. (સં.) બાળકની કે બાળક જેવી બે (૨) . બાવનનો આંકડો કે સંખ્યા; “પર” બાલમ ૫. વહાલમ; આશિક (૨) પતિ મરણ બાવનમું વિ. બાવનના ક્રમે પહોચેલું માણસ બાલ(ળ) મરણ ન. (સં.) બાળકનું કે તે અવસ્થામાં થતું બાવનવીર વિ. બહાદુર: બળવાન (૨) પં. બળવાન બાલમંદિરન.બાળમંદિર,બાળકોને તાલીમ આપવાની શાળા બાવની સ્ત્રી, બાવનનો સમુદાય (૨) ગુજરાતી મૂળાક્ષરો બાલ(-ળ)માનસ ન. (સં.) બાળકનું માનસ-મનોવ્યાપાર (૩) શરૂઆતમાં ક્રમસર ગુજરાતી મૂળાક્ષરોવાળા
વગેરે બાળપણનું વિજ્ઞાન; “ચાઇલ્ડ-સાઇકોલોજી' બાવન શ્લોકનો સમૂહ બાલ(ળ)માસિક ન. (સં.) બાલોપયોગી માસિક: બાળકો બાવરચી છું. (ફા.) બબરચી; ખાનસામા: રસોયો માટેનું માસિક
બાવરચીખાનું ન. રસોઈઘર; રસોડું ((૨) પાગલ; ઘેલું બાલ(ળ)મુકુંદ પું. (સં.) બાલકૃષ્ણ; શ્રીકૃષ્ણ બાવરું વિ. (સં. વ્યાકુલ, પ્રા. બાઉલ) બેબાકળું, ગાભરું બાલ(ળ)રોગ પં. બાળકને થતો રોગ
બાવલું ન. દિ. બાઉલ્લક) પૂતળું; “સ્ટેચ્યું બાલ(ળ)રોગવિજ્ઞાન ન. બાળરોગનું નિદાન અને બાવલું ન. ઢોરનું આઉં; બાઉલું; અડણ [વાળું વૃક્ષ
ઉપચાર કરવાને લગતું વિજ્ઞાન; “પેડિયાટ્રિક્સ બાવળ(-ળિયો) પું. (સં. અવુલ પ્રા. બબ્બલ) એક કાંટાબાલ(ળ)લગ્ન ન. સગીર વયે થતું લગ્ન
બાવળકાંટ સ્ત્રી, બાવળી; બાવળનું જંગલ બાવળકાંટા બાલ(ળ)વાડી સ્ત્રી, બાલમંદિર; ‘કિંડર ગાર્ટન' બાવળી સ્ત્રી. અનેક બાવળોવાળી જગા કે બાવળનું જંગલ; બાલ(ળ) વાર્તા સ્ત્રી, બાળકો માટેની વાર્તા
બાવી સ્ત્રી. બાવાની સ્ત્રી; સાધુડી બાલ(ળ)વિક્રય પં. બાળકોને વેચવાં તે
બાવીશ-સ) વિ (સં. દ્વાવિંશતિ, પ્રા. બાવીસ) વીસ બાલ(ળ)વિવાહ પુ. બાળલગ્ન
વતા બે (૨) પુ. બાવીસનો આંકડો કે સંખ્યા; “૨૨' બાલ(-ળ)વીર પું. વીર બાળક; “કાઉટ' મિત્ર બાવુંન. કરોળિયાનું જાળું (૨) અનાજમાં જોવા મળતું નાનું બાલ(ળ)સખા મું. બાળસ્નેહી; બાળમિત્ર (૨) બાળકોનો
પ્રિમાણે) બાલ(-ળ સાહિત્ય ન. બાળકોને યોગ્ય સાહિત્ય બાવો છું. સાધુ (૨) બાપ (૩) મૂળ પુરુષ (ખ્રિસ્તી માન્યતા બાલ(-ળ) સૂર્ય પું. સવારનો સૂર્ય; ઊગતો સૂર્ય [પાપ બાપ્પલ (સં.) (-ળ) વિ. ફરદુ; વંઠેલ (૨) ખાઉધરું બાલહત્યા સ્ત્રી. (સં.) બાળકની હત્યા (૨) તેનાથી લાગતું બાષ્પ ન. (સં.) બાફ; વરાળ (૨) ધુમ્મસ (૩) આંસુ બાલા સ્ત્રી. (સં.) છોકરી (૨) સોળ વર્ષની અંદરની સ્ત્રી બાષ્પાયન, બાષ્પીભવન ન. (સં.) પ્રવાહીમાંથી વરાળરૂપ બાલાર્ક છું. (સં.) બાળસૂર્ય; ઊગતો સૂર્ય; બાલરવિ થવું તે ((૨) પં. બાસઠનો આંકડો કે સંખ્યા; “ર” બાલાશ સ્ત્રી. (ફા. બાલાશ) સારસંભાળ; જાળવણી બાસઠ વિ. (સં. દ્વાષષ્ટિ, પ્રા. બાસ)િ સાઠ વત્તા બે બાલાસ, (૦ગાડી) સ્ત્રી. રેલની સડક સમારવા સામાન બાસમતી પુ.બ.વ. ચોખા કે ડાંગરની એકસારી ગણાતી જાત લઈ જતી ખાલી ગાડી-ભારખાનું
બાસુ(સૂ)દી સ્ત્રી, ઉકાળીને કરાતી દૂધની એક વાનગી બાલાં ન બ.વ, ડાફરિયાં; ફાંફાં (૨) બહાનાં
બાસ્કેટ-બૉલ ૫. (ઇ.) દડાથી રમાતી વિદેશી એક રમત બાલિકા સ્ત્રી. (સં.) બાળા: છોકરી બિસમજ બાસ્તો પં. (ઇ, બટિસ્ટ) એક જાત બાલિશ વિ. (સં.) બાળકના જેવું; છોકરવાદ; નાદાન; બાહિ(-હી,-હીર ક્રિ.વિ. (સંબહિસ, પ્રા.બાહિરો બહાર બાલિશતા સ્ત્રી, નાદાની; છોકરમત
બાહુ છું. (સં.) બાવડું (૨) હાથ (૩) આકૃતિનીબાજુ (ગ.) બાલંદુ . બીજનો ચંદ્ર; બાલચંદ્ર નિદાન બાહુક છું. (સં.) વાંદરો (૨) ગટિયો-વરવો-બિહામણો બાલોચિત વિ. (સં.) બાળકને છાજે એવું (૨) બાલિશ; માણસ (૩) કર્કોટકે કરડ્યા પછી નળે ધારણ કરેલું બાલોદ્યાન છું. (સં.) બાળકોને ખેલવાનું ઉદ્યાન-બગીચો; નામ (૪) બાહુક જેવું-બાથું માણસ બાલવાટિકા
બાહુબલ (સં.) (-ળ) ન. હાથનું જોર-બળ બાલોપયોગી વિ. (સં.) બાળકોને ઉપયોગી–તેમના ખપનું બાહુલ્ય ન, (સં.) બહુપણું; બહુલતો; પ્રચુરતા બાલ્કની સ્ત્રી. (ઈ.) છજું; ઝરૂખો (૨) નાટકશાળા બાહેર ક્રિ.વિ. બહાર
વગેરેમાં છજા જેવું (પ્રેક્ષકો માટે ખાસ સ્થાન બાહોશ વિ. (ફા.) ચાલાક, હોશિયાર, કુશળ બાલ્ય ન. (-લ્યાવસ્થા) સ્ત્રી. (સં.) બાળપણ બાહોશી સ્ત્રી, ચાલાકી; હોશિયારી; કૌશલ્ય; કુશળતા બાવજૂદ ક્રિ.વિ. છતાં; તોપણ
બાહ્ય વિ. (સં.) બહારનું

Page #598

બાહ્યગોળો
૫૮ ૧
[બાંધછોડ બાહ્યગોળ વિ. બહિર્ગોળ: “કૉન્ડેક્સ
બાળસંગાથી, બાળસંઘાતી વિ., મું. બાળપણથી સાથે બાહ્યાચાર પં. બહારનું આચરણ (૨) પાખંડ
હોય તેવું (૨) પં. બાળસખા બાહ્યતા સ્ત્રી, (-ત્વ) ન. (સં.) બહારનો આચાર-આચરણ બાળસ્નેહ પં. નાનપણમાં બંધાયેલો પરસ્પરનો સ્નેહ બાહ્યાંતર ક્રિ.વિ. બહાર અને અંદર; સર્વત્ર
બાળસ્નેહી પુ. બાળપણનો સ્નેહી; બાળસખા બાહ્યોપચાર પં. બહારનો ઉપચાર
બાળહઠ સ્ત્રી, બાળકની કે બાળકના જેવી હઠ બાળ વિ (૨) પં., ન. (સં. બાલ) બાળક (૩) વિ. બાળા સ્ત્રી. (સં. બાલા) બાલા; છોકરી ઉંમરમાં નાનું; નાદાન (૪) ૫. છોકરો
બાળાપણ ન. (બાળપણું) બાળકપણું, અજ્ઞાનતા (૨) બાળઉખાણાં પં. બાળકો માટે રમૂજભરી કડીઓ-ઉખાણાં બાળા-કુમારી હોવાપણું બાળઉછેર મું. બાળકોને ઉછેરવાં તે
બાળારાજા છું. (બાળ+રાજા) બાળક (બાળક માટે બાળક ., ન. બાલક; શિશુ
છોકરમત વહાલમાં વપરાય છે.) (૨) રાજપદને પામેલો બાળક બાળકબુદ્ધિ સ્ત્રી. અપરિપક્વ બુદ્ધિ; અણસમજુપણું; બાળી સ્ત્રી. બાળા (પ્રમવાચક); બાલિકા બાળકી સ્ત્રી, નાની છોકરી
બાળુડું ન. બાલુંડ, નાનું બાળક (લાડમાં) બાળક્રીડા સ્ત્રી, બાળખેલ પુ. બાળકની રમત-ચેષ્ટા બાળુભોળું વિ. બાળક જેવું અણસમજુ ને ભોળું બાળકુંવારું વિ. નાનપણથી કુંવાર
બાળોતિયું ન. (સં. બાલપોર, પ્રા. બાલવોત્ત) બાળક નીચે બાળકેળવણી સ્ત્રી, બાળકોની કેળવણી [થવા તે રખાતું કપડું (ઝાડો પેશાબ કરે તે માટે) (૨) સાવ બાળગુનાખોરી, બાળગુનેગારી સ્ત્રી. બાળગુના કરવા કે ગંદું કપડું બાળગુનો પુ. બાળક ઉંમરે થતો કે તેનો ગુનો બાળોપયોગી વિ. બાળકોને ઉપયોગી; બાલોપયોગી બાળગોપાળ પુ. બાળકૃષ્ણ (૨) ન.બ.વ. છોકરાંÖયાં બાંક, (ડો) ૫. બેસવાની પાટલી; “બેંચ’ બાળચમ્ સ્ત્રી, બાળકોની (સેના પેઠે રચાતી) શિસ્તબદ્ધ બાંકું વિ. (સં. વક્ર) છેલ; ફાંકડું (૨) ટે: વિચિત્ર મંડળી; બૉય સ્કાઉટ'
[‘રેફર્મેટરી’ મિજાજનું (૩) સાહસિક (૪) નાજુક (કામ) બાળજેલ સ્ત્રી, બાળગુના માટેની-બાળકો માટેની જેલ; બાંકેબિહારી છું. (હિ) શ્રીકૃષ્ણ (૨) વિ. છેલછબીલું, બાળપણ(Cણુ) ન. બચપણ; નાનપણ
રસીલું
પિોકાર બાળપોથી સ્ત્રી, બાળકોને વાંચતાં શીખવવા માટેનું પ્રથમ બાંગ સ્ત્રી. (ફા.) નમાજનો સમય સૂચવવા મુલ્લાએ કરેલો
પુસ્તક (૨) કોઈ પણ વિષયનું પ્રાથમિક જ્ઞાન આપતું બાંગડ વિ. (બાંકું ઉપરથી) લુચ્યું; ખંધું (૨) સાહસિક પુસ્તક
બાંગર સ્ત્રી. જૂના કાંપવાળી જમીન બાળબચ્ચાં ન.બ.વ. છોકરાં હૈયાં
બાંગલાદેશ ન. બંગાળનો પૂર્વભાગ છૂટો પડી પાકિસ્તાનમાં બાળબુદ્ધિ સ્ત્રી. છોકરમત (૨) કાચી બુદ્ધિ નાગરી લિપિ ભળતાં અને હવે પાકિસ્તાનથી સ્વતંત્ર થતાં બનેલું બાળબોધ વિ. બાળકોને ઝટ સમજાય તેવું (૨) સ્ત્રી. દેવ- એક નવું મુસ્લિમ-રાષ્ટ્ર, બાળબ્રહ્મચારી . બાળપણથી બ્રહ્મચર્ય પાળનારો બાંગી પુ. (ફા.) બાંગ પોકરનાર મુલ્લાં [જોરથી રડવું બાળભાષા સ્ત્રી, બાળકની ભાષા પ્રિસાદી બાંઘ(ઘ)ડવું, બાઘાટવું સક્રિ. આરડવું (૨) બૂમ પાડીને બાળભોગ પં. સવારની પૂજા પછી ઠાકોરજીને ધરાવતી બાંટ ન. સ્ત્રીઓને પહેરવાનું રેશમી વસ્ત્ર બાળભોગ્ય વિ. બાળકો સમજે અને જાણી શકે તેવું
બાંટ ૫. બાટ; કાટલાંનો સટ (૨) એક મીઠી વાની બાળમંદિર ના બાળકોને તાલીમ આપવાની શાળા બાંટ ૫. કાંટા-ડાળખાં બાળમિત્ર પુ. બાળપણમાંનો મિત્ર
બાંટ છું. છૂટી લાપસી (પુષ્ટિમાર્ગ) બાળલકવો ૫. બાળકોને થતો લકવો; “પોલિયો બાંટવું ન. એક નાનું કાંટાળું ઝાડવું બાળલગ્ન ન. બાળપણમાં થતું લગ્ન
બાંટવું સક્રિ. વહેંચવું બાળલીલા સ્ત્રી, બાળપણની રમતગમત
બાંઠ, (-ઠિયું, -ઠું) વિ. ઠીંગણું; ગટું બાળવર્ગ ૫. બાળકોને શીખવવાનો વર્ગ
બાંડિયું વિ. બાંડું (૨) ન. ટૂંકી બાયનું પહેરણ બાળવિધવા સ્ત્રી. બાળપણમાં થયેલી વિધવા
બાંડિયું, બાંડું વિ. પૂંછડી વગરનું (૨) વરવું (કાંઈક બાળવું સક્રિય બળે એમ કરવું; સળગાવવું
અપૂર્ણતાને લીધે) (૩) ખુલ્લું; ઉઘાડું (તલવાર) બાળવૈધ -દ) ૫. નાનાં છોકરાંનો વૈદ શિક્ષક બાંદી સ્ત્રી. (ફા. બંદહ) ગુલામડી; દાસી બાળશિક્ષક છું. બાળકોના શિક્ષક (૨) નાની ઉંમરે થયેલ બાંધ છું. (સં. બંધ) પુસ્તો; પાળ (૨) બંધ બાળશિક્ષણ ના બાળકોનું શિક્ષણ
સિહિયર બાંધકામ ન. બાંધવા - ચણવાનું કામ તિ; માંડવાળ બાળસહિયર સ્ત્રી બાળપણની અથવા બાળપણથી થયેલી બાંધછોડ સ્ત્રી, બાંધવું ને છોડવું તે (૨) તોડફ છૂટ મૂકવી

Page #599

બાંધણી
૫૮ ૨
| બિનસાંપ્રદાયિક બાંધણ ન. (સં. બંધન) બાંધવાનું કપડું (૨) બંધન; ગાંઠ બિડાણ ન. મુખ્ય પાત્ર સાથે મોકલાતું બીજું વધુ લખાણ; બાંધણી સ્ત્રી, બાંધવાની રીત (૨) બંધામણી (૩) રચના; “એક્લોઝર'
_તિ (સં.) ઇબારત (૪) વચ્ચેવચ્ચે જુદા રંગ રંગવાની રીત (૫) બિડાર સ્ત્રી. ઊંચા સ્તરથી શરૂ કરી નીચા સ્વરમાં આવવું તેવી રીતે રંગેલું કપડું.
બિડાવવું સક્રિ. “બીડવું નું પ્રેરક બાંધણીગર ૫. (ફા.) બાંધણી રંગનાર
બિડાવું અ.કિ. “બીડવું'નું કર્મણિ બાંધણું ન. બાંધીને રંગેલું કપડું (૨) વેર; અંટસ બિન ૫. (અ. ઈન્ન) દીકરો (કોનો દીકરો એ કહેવા માટે બાંધવ છું. (સં.) બંધુ; ભાઈ (૨) સગો
આ વપરાય છે. જેમ કે મહમદ બિન કાસિમ) બાંધવું સકિ. (સં. બંધતિ, પ્રા. બંધઈ) બંધ વડે કોઈ બિન સંયો. (સં. વિના) વિનાસૂિચવે છે. જેમકેબિનતકરાર વસ્તુને જકડવી (૨) કોઈ વસ્તુ પર (તને લપેટીને કે બિન પૂર્વ. (ઉ) સમાસમાં પૂર્વપદ તરીકે નિષેધ કે અભાવ અંદર લઈ લઈને) બંધ લગાડવો (૩) કાયદો, નિયમ, બિનઅટકાવ કિ.વિ. પ્રતિબંધ કે રોકાણ વિનાનું વચન વગેરેની મર્યાદામાં – બંધનમાં મૂકવું (૪) કોઈ બિનઅદાલતી ક્રિ.વિ. અદાલતના ક્ષેત્ર બહારનું પાયા કે આધાર ઉપર કલ્પના, તર્ક કે આશા રચવી બિનઅનુભવી વિ. અનુભવરહિત; અનુભવ વગરનું (૫) નક્કી કરવું; ઠરાવવું (જેમ કે, દૂધનો વારો બિનઅમલ . (કાયદાથી) અમલ કરવો જોઈએ તે ન
બાંધવો) (૬) બનાવવું; રચવું (જેમ કે, ઘર, પાઘડી) થાય તે; અમલ ન થવો તે બાંધી દડીનું વિ. મજબૂત બાંધાનું
બિનઅંગત કિ.વિ. અંગત નહિ એવું બાંધી મુઠી સ્ત્રી, સચવાઈ રહેલો ભાર-વક્કર [બંધન બિનઆવડત સ્ત્રી. આવડતનો અભાવ; અનાવડત બાંધો ૫. (સં. બંધક, પ્રા. બંધઅ) કાઠું; બંધારણ (૨) બિનઉપજાઉ વિ. ઉપજાઉ નહિ એવું બાંબુ ૫. પોલો વાંસ; બાબુ
બિનકાયદેસર છું. કાયદેસરનહિએવું (૨) ક્રિ.વિ. ગેરકાયદે બાંભ(-ભોર . ધોળો પોચો પથ્થર
બિનખબરદારી સ્ત્રી. અસાવધતા; સાવચેતનો અભાવ બાય સ્ત્રી. (સં. બાહ, પ્રા. બાહા) હાથને ઢાંકતો બિનચૂક કિ.વિ. અચૂક; ખચીત
અંગરખા, ચોળી વગેરેનો ભાગ () હાથ (૩) મદદ બિનજકાતી વિ. જકાત વિનાનું બાંયધર છું. (સં.) જામીન; બાંહેધર; હામીદાર બિનજરૂરી વિ. જરૂર વગરનું; નકામું; નિરર્થક બાંય(-)ધરી સ્ત્રી, જામીનગીરી; હામી; ખોળાધરી બિનજવાબદારી સ્ત્રી, બેપરવાઈ; જવાબદારીનો અભાવ બાયું ન. (હિ. બાયાં) (ડાબે હાથે વગાડાતું હોઈ) બિનજોખમી વિ. જોખમ વગરનું - નરઘાંની જોડીમાંનું નાનું નવું
બિનતાક(-કા) વિ. તાકાત વિનાનું, અશક્ત બાયું ન. (સં. બાહુ) કમાડનો આડબંધ
બિનતારી વિ. તાર વિનાનું, “વાયરલેસ' બાંહેધરી સ્ત્રી, જુઓ બાંયધરી'
બિનતાલીમી વિ. તાલીમ કે કેળવણી વિનાનું[‘સક્યુલર' બિકાઉ વિ. (હિ) વેચાણયોગ્ય (૨) વેચાઈ જાય તેવું બિનધર્મી વિ. બિનમજહબી; મજહબના ક્ષેત્ર બહારનું બિગ બેન્ગ કું.ન. મહાવિસ્ફોટ
બિનધાસ્ત વિ. ધાસ્તી વગરનું, નિર્ભય (૨) બેફિકર (૩) ધૃષ્ટ બિગાડ કું. (હિ.) બગાડ
બિનપગારદાર, બિનપગારી વિ. પગાર વિનાનું બિચારું વિ. (ફા. બેચારહ) બીચારું; દુઃખી; લાચાર બિનપાયા()દાર વિ. પાયા વિનાનું, અધ્ધર બિછાત સ્ત્રી. બિછાવવું તે
બિનપાસાદાર વિ. પાસા ન હોય કે નમી પડે એવું બિછાત સ્ત્રી, (‘બિછાવવું' ઉપરથી) પાથરણું; જાજમ બિનમાહિતગાર વિ. માહિતગાર નહિ એવું; અજાણ બિછાનું ન. પાથરણું (૨) પથારી
બિનરાજદ્વારી વિ. રાજદ્વારી નહિ એવું બિછાવત સ્ત્રી. બિછાત; જાજમ
બિનરોજગારી સ્ત્રી, બેકારી, બેરોજગારી બિછાવવું સ.ક્રિ. (સં. વિચ્છાદય) પાથરવું [દાણો બિનલશ્કરી વિ. લશ્કરી નહીં એવું બિજાઈ સ્ત્રી, ગરીબ લોકોને ખેતરના પાકમાંથી અપાતો બિનલાયક વિ. લાયક નહીં એવું વગેરલાયક બિજોરી સ્ત્રી, બિજોરાનું ઝાડ
બિનવાકેફ(ઓગાર) વિ. અણવાકેફ; અજાણ બિજોરુ ન. (સં. બીજપૂરક) એક પ્રકારનું મોટું લીંબુ બિનવારસ(-સી) વિ. નાવારસ; વારસ વિનાનું, લાવારિસ બિઝનેસ ન. (ઇં.) કામધંધો (૨) વેપાર-રોજગાર (૩) બિનશરતી વિ. શરત વિનાનું કારોબાર
બિનસલામત વિ. સલામતી વિનાનું જોખમી બિઝનેસમેન છું. (ઇ.) ધંધાદારી; વેપારી
બિનસાંપ્રદાયિક વિ. ધર્મનિરપેક્ષ; પોતાના કોઈ ધર્મની બિઝિક સ્ત્રી. (ઇ.) ગંજીફાની એક રમત
અપેક્ષા વિનાનું પરંતુ વિવિધ ધર્મો પાળનારા પ્રત્યે બિઝી વિ. (ઇ.) કાર્યરત; વ્યસ્ત
સમાન નજરથી જોનાર

Page #600

બિનહથિયાર(-રા)
૫૮ 3
| બિંધાસ્ત બિનહથિયાર(-રી) વિ. હથિયાર વગરનું; નિઃશસ્ત્ર કે કોઈ બિલાડું (૨) કૂવામાં પડેલું વાસણ કાઢવાનું બિના સ્ત્રી, (અ.) બીના; હકીકત (૨) બનાવ; ઘટના આંકડાવાળું એક સાધન (૩) વહાણનું લંગર બિન્ધાસ્તવિ. ધાસ્તી વગરનું; લાજશરમ રાખ્યા વિના ફરતું બિલાડીનો ટોપ ૫. વરસાદમાં ઊગતી ધોળાશ પડતી છત્રી બિબ્લિયૉગ્રાફી સ્ત્રી. (ઇ.) ગ્રંથસૂચિ
જેવી વનસ્પતિ-ફુગ બિભીપિકા સ્ત્રી. (સં.) ભયની ધમકી; ડારે પ્રિદેશ બિલાડું ન. એક ચોપગું; મીંદડું, માંજાર લુચ્ચો પુરુષ બિયાબાન ન, (ફા.) પાણી વગરનો પ્રદેશ (૨) વેરાન બિલાડો . નરજાતિનું બિલાડું; મીંદડો (૨) ચાલાક અને બિયાબારું ન. (સં. દ્વિ + દ્વાદશનું) જ્યોતિષમાં સામી પ્રીત બિલિયર્ડ ન. (ઇ.) લાકડાના નાના દડાથી મેજ પર
દાખવત બે અને બારનો જોગ (૨) સામી પ્રીત; રમવાની એક રમત અણબનાવ
બિલીપત્ર ન. (સં.) બીલીપત્ર; બિલીના વૃક્ષનું પાન બિયાબાં ન. જુઓ ‘બિયાબાન' માટેનાં બી બિલોર પં. (અ. બિલ્વર) એક જાતનો પાસાદાર જાડો કાચ બિયારણ, બિયારું (-q)ન. અનેક બીજનો સમૂહ; વાવવા બિલોરી વિ. બિલોરનું બનેલું બિયું ન. (સં. બીજ, પ્રા. બીઅ) બી; બીજ બિલોરી કાચ પું. જુઓ “બિલોર' બિયો છું. કળિયો (૨) એક ઝાડ ગિદ્યપદ્યમયરાજસ્તુતિ બિલ્ડર છું. (ઇ.) ગૃહનિર્માતા; મકાન બાંધનાર-બંધાવનાર બિરદ ન. બિરુદ; પ્રતિજ્ઞા; ટેક (૨) યશ; ખ્યાતિ (૩) બિલ્ડિંગ ન. (ઇં.) મકાન; ઇમારત બિરદદાર વિ. બિરદ રાખનાર-પાળનાર; બિરુદધારી બિલ્લસ ન. વંતનું માપ બિરદદાર ૫. બિરદ ગાનારો; બારોટ
બિલ્લી સ્ત્રી. (હિ.) બિલાડી; મીંદડી ભિત બિરદાઈ સ્ત્રી. ટેકીલાપણું
બિલ્લું ન. (સં. બિલ્ = જુદું પાડવું) એક ઈંટના ઓસારની બિરદાલ(ળ) વિ. પોતાની ટેક સાચવે તેવું બિલ્લું વિ. ચાલાક; લુચ્ચું (૨) હોશિયાર [પદવી બિરદાવલિ(-લી, ળિ, -ળી) સ્ત્રી, યશની કથા ભિાંડવું બિલ્લો પુ. મહોર-છાપવાળો ચાંદ; “બેજ (૨) ઉપાધિ: બિરદાવવું સ.કિ. ગુણગાન કે સ્તુતિ કરવી (૨) વગોવવું; બિલ્વ ન. (સં.) બીલીનું ઝાડ; બીલી બિરયાની સ્ત્રી. (ફા.) ચોખા, માંસ વગેરેમાં કેસર વગેરે બિલ્વપત્ર ન. (સં.) બીલીનું પાંદડું; બીલીપત્ર
નાખી કરેલી એક મુસલમાની ખાદ્ય વાની બિવડા(-રા)વવું સક્રિ. ‘બીવું'નું પ્રેરક; ડરાવવું બિરંજ પું. કેસરી મીઠો ભાત (૨) (વ્યંગમાં) ખીચડી બિશપ છું. (.) એક ખ્રિસ્તી ધર્માધિકારી; એ નામનો એક
(૨) સેવને ઘીમાં શેકી પાણી અને ખાંડ નાખી કરેલી ઊંચો હોદો એક વાની
બિસ ન. (સં.) કમળનો રેસો કે રેસાવાળો દાંડો બિરાજમાન વિ. (સં. વિરાજમાન) બિરાજતું; બિરાજેલું બિસમાર વિ. (સં. વિસ્મ) વિસ્મૃત; વિસારી મૂકેલું; સાવ બિરાજjઅ.ક્રિ. (સં. વિરા) શોભવું; બેસવું માનવાચક). ભાંગી તૂટી પડેલું; બૂરામાં બૂરા હાલહવાલવાળું બિરાદર ૫. (ફા.) ભાઈ (૨) સાથી; ભાઈબંધ (૩) વિસાતસ્ત્રી, (અ.) વિસાત; પૂંજી (૨) શક્તિમત્તા; પહોંચ સામ્યવાદી
[વાળો સમાજ બિસ્કિ(-સ્ફોટ કું. (ઈ.) નાસ્તાની એક વાની [પથારી બિરાદરી સ્ત્રી, ભાઈચારો (૨) ન્યાત (૩) ભાઈચારા- બિસ્તર, બિસ્ત્રો(-સ્તરો) પૃ. (ફા. બિસ્તર) બિછાનું; બિરુદ ન. (સં. બિરુદ) બિરદ; ટેક (૨) રાજા વગેરેનું બિસ્મથ ન. (ઇ.) એક ધાતુ-તત્ત્વ સ્તુતિગાન
બિસ્મિલ વિ. (અ.) તરફડિયાં મારતું (૨) જેની કુરબાની બિલ ન. (ઇ.) ભરતિયું; આપેલા માલની કે કરેલી સેવાનો કરવામાં આવી હોય તેવું
આંકડો (૨) નવા કાયદાનો ખરડો; વિધેયક બિસ્મિલ્લા ક્રિ.વિ. (અ.) અલ્લાના નામથી બિલ ન. ગુફા; કોતર (૨) રાફડો (૩) દર બિહાગ, (ડો) પં. સાંઝનો એક રાગ બિલકુલ કિ.વિ. (અ.) જરા પણ નકારાત્મક વાક્યમાં) બિહામણું વિ. (સં. ભી, પ્રા. બીહ) ભયંકર; ડરામણું (૨) સાવ; સંપૂર્ણતઃ
બિહારી વિ. વિહારી (૨) બિહાર પ્રદેશનું (૩) સ્ત્રી. બિલટીસ્ત્રી. (ઇં. બિલ દ્વારા) માલ પરિવહન માટે, પરિવહન બિહારની બોલી (૪) ૫. બિહારનો વતની
સંસ્થા દ્વારા આપવામાં આવતી પાવતી; “વેબિલ' બિહાવવું સક્રિ. (સં. ભી, પ્રા. બીહ) બિવડાવવું બિલબુક સ્ત્રી. (ઇ.) જિલના કાગળ બાંધેલી થોકડી બિંદી સ્ત્રી. (સં. બિંદુ ઉપરથી) બીનકી; ચાંઈ (૨) બિલંતરસો વિ: (સં. દ્વિ + અનંતર + શત, પ્રા. બિલંત- અનુસ્વારનું બિંદુ (૩) નાનું ટપકું (૪) શૂન્ય; મીંડું
રસ૩) એક સો વત્તા બે (૨) પું. એકસો બેનો આંકડો બિંદુ ન. (સં.) ટીપું; ટપકું (૨) મીંડે (૩) કેન્દ્રસ્થાન કે સંખ્યા; ૧૦૨
બિંધાસ્ત કિ.વિ. (મ. બિન્દાસ્ત, બિન + ધાસ્તી) બિલાડી સ્ત્રી, (સં. બિડાલ, પ્રા. બિલાડ) બિલાડાની માદા નિર્ભયપણે; અલગારીપણે; વગર પરવાએ

Page #601

બિંબ]
બિંબ ન. (સં.) પ્રતિબિંબ પડે તેવો કોઈ પણ ઘન આકાર (૨) સૂર્યચંદ્રનું મંડળ (૩) ચિલોડું (૪) છાયા; પ્રતિમા; કલ્પન (૫) ચંદો; ‘ડિસ્ક’ બિંબવાદ પું. કલ્પનાવાદ; ‘ઇમેઝિઝમ’ [આકાર બિંબાકાર વિ. (બિંબ+ આકાર) ગોળ (૨) પુ. ગોળ બિંબાકૃતિ સ્ત્રી. (સં.) જુઓ ‘બિંબાકાર’ બિંબિત વિ. (સં.) જેનું બિંબ પડ્યું હોય તેવું [ોઠ બિંબો(-બૌ)ષ્ઠ પું. (સં.) બિંબ-પાકા ચિલોડા જેવો સુંદર બી ન. (સં. બીજ, પ્રા. બીઅ) બિયું; બીજ (૨) વીર્ય; શુક્ર (૩) મૂળ; મૂળ કારણ [એ, એય બી સંયો. (સં. અપિચ, પ્રા. અવિઅ-વિઅ) પણ, ય, બી.આર્ક. વિ. (ઇં, બૅચલર ઑફ આર્કિટેક્ચરનું ટૂંકાક્ષરી)
૫૮૪
યુનિવર્સિટી સ્થપતિ વિદ્યાશાખાનું સ્નાતક બી.ઈ સ્ત્રી. (ઇં. બૅચલર ઓફ એન્જિનિયરિંગની ટૂંકાક્ષરી) યુનિવર્સિટીની ઇજનેરી વિદ્યાશાખાની સ્નાતક કક્ષાની એક પદવી કે તે માટેની પરીક્ષા (૨) પું. તે પદવી
ધરાવનાર
બી.એ. સ્ત્રી. (ઈં. બૅચલર ઑફ આર્ટ્સની ટૂંકાક્ષરી યુનિ.ની વિનયનની સ્નાતકક્ષાની એક પદવી કે તે માટેની પરીક્ષા (૨) તે પદવી ધારણ કરનારો બી.એજી. સ્ત્રી. (ઇં. બૅચલર ઑફ એગ્રિકલ્ચરની ટૂંકાક્ષરી) યુનિવર્સિટીની કૃષિવિદ્યાની સ્નાતક કક્ષાની એક પદવી કે તેની પરીક્ષા (૨) પું. તે પદવીવાળો બી.ઍડ વિ. (ઇં. બૅચરલ ઑફ એજ્યુકેશનની ટૂંકાક્ષરી) યુનિવર્સિટીની શિક્ષણ શાખાનો સ્નાતક બી.એસસી સ્ત્રી. (ઈં. બૅચલર ઓફ સાયન્સની ટૂંકાક્ષરી) યુનિવર્સિટીની વિજ્ઞાનની સ્નાતક કક્ષાની એક પદવી કે તે માટેની પરીક્ષા (૨) પું. તે પદવીવાળો બીક સ્ત્રી. (‘બીવું’ ઉપરથી) ભય; ડર; ધાસ્તી બીકણ, (-ણું) વિ. બી જાય તેવું; ડરપોક બી.કોમ સ્ત્રી. (ઈં. બૅચલર ઓફ કોમર્સની ટૂંકાક્ષરી) યુનિવર્સિટીની વાણિજ્યની સ્નાતક કક્ષાની પદવી કે તેની પરીક્ષા (૨) પું. તે પદવીવાળો બીચ ના. (દે. વિચ્ચ) વચ્ચે બીચ પું. (ઇ.) દરિયાકિનારો
બીચકવું સ.ક્રિ. વણસવું; વંઠવું; વચકવું [દુઃખી બીચારું વિ. (ફા.) બિચારું; ઉપાય વિનાનું (૨) લાચાર; બીછ(-)વા પું.બ.વ. સ્ત્રીઓનું પગના અંગૂઠાનું એક
ઘરેણું [બીજી તિથિ (૨) સુદ બીજનો ચંદ્ર બીજ સ્ત્રી. (સં. દ્વિતીયા, પ્રા. બિઇઆ) પડવા પછીનીબીજ ન. (સં.) બી; બિયું (૨) મનુષ્યદેહનું બીજ - વીર્યનું બિંદુ (૩) ઓલાદ (૪) વર્ણ; અક્ષર (૫) બીજમંત્ર (૬) સમીકરણનું મૂળ, ‘રૂટ’ (ગ.) (૭) નાટકમાં કે કથાના વસ્તુનું મૂળ
|બીફાર્મ
બીજક ન. ભરતિયું; ‘બિલ’ (૨) કબરીનો એક તત્ત્વગ્રંથ (૩) કોશકેન્દ્ર; ‘ન્યુક્લિયસ’ [કોથળી બીજકોશ(૫) પું. (સં.) બીજનો અણુ (૨) બીજની બીજગણિત ન. અક્ષરગણિત, ‘ઍજિબ્રા’ બીજપત્ર નં. બીજ ઉપરનું પાતળું પડ બીજભૂમિતિ સ્ત્રી. (સં.) વર્ણાક્ષરોની મદદથી માપન
વિદ્યાનું ગણિત; ‘ઍનૅલિટિકલ જયોમેટ્રી’ બીજમંત્ર પું. (સં.) ગૂઢ મંત્ર, જેમાં કોઈ દેવને પ્રસન્ન કરવાની શક્તિ માનેલી હોય છે.
બીજમાર્ગ પું. વામમાર્ગનો એક ભેદ
બીજમાર્ગી વિ. બીજમાર્ગનું અનુયાયી (૨) બીજમાર્ગને લગતું; કાંચળિયાપંથી [પ્રાણરસ બીજરસ પું. (સં.) બીની અંદરનો પ્રવાહી પદાર્થ; બીજરૂપ વિ. (સં.) બીજ જેવું; ‘બી’ના સ્વરૂપમાં રહેલું બીજલ વિ. બીવાળું (૨) તલવાર
બીજવર પું. પત્ની મરણ પામતાં કે તેને છૂટાછેડા આપતાંલેતાં બીજી પત્ની કરનાર પતિ
બીજાણુ પું. બીજનો સૂક્ષ્મ અંશ-અણુ; ‘સ્પોર’ બીજાશય ન. (સં.) બીજોનો આશય કે સ્થાન; (૨) ગર્ભાશય
‘ઓવરી’
બીજાંકુર પું. (સં.) બીજમાંથી ફૂટેલો ફણગો; કોંટો બીજું વિ. (સં. દ્વિતીય, બિઇજ્જઅ) દ્વિતીય; ‘સૅકન્ડ’ (૨)
જુદી જાતનું (૩) ક્રિ.વિ. વળી; વધારામાં બીટ ન. છાણ (૨) પક્ષીની અધાર (૩) એક કંદ બીટન. (ઇં.) કર્મચારીનું કાર્યક્ષેત્ર-વિસ્તાર-વિભાગ [વારો બીટ સ્ત્રી, પાનાં-પત્તાં આપવા તે (૨) પત્તામાં ચીપવાનો બીડ ન. ઘાસની જમીન; ચરો; ચરિયાણ જમીન બીડ ન. કાચું ભરતનું લોઢું-લોખંડ [કરવું બીડવું સ.ક્રિ. બંધ કરવું (૨) પરબીડિયામાં મૂકી તે બંધ બીડી સ્ત્રી. (સં. વીટા, પ્રા. વીડિઆ) પાનબીડી (૨) તમાકુની બીડી
બીડું ન. (સં. વીટા, પ્રા. વીડિઆ) મોટી પાનબીડી બીડો છું. કાગળો નાખેલું મોટું ૫૨બીડિયું બીધું (સં. ભીત, પ્રા. બીહ) ‘બીવું'નું ભૂતકાળ; બીન્યુ (૨) વિ. બીધેલું; ડરેલું [પામેલું બીધેલ(-લું) વિ. (‘બીધું’ ઉપરથી) ડરેલું; બીનેલું; ભય બીન ન., સ્ત્રી. (સં. વીણા) એક વાઘ; વીણા બીનકાર પું. બીન વગાડનાર ઉસ્તાદ બીનવું અક્રિ. બીવું; ડરવું બીના સ્ત્રી. બિના; હકીકત બીનેલ(-લું) વિ. ડરેલું; બીધેલું બી.ફાર્મ વિ. (ઈં. બૅચલર ઓફ ફાર્મસીની ટૂંકાક્ષરી) દવા બનાવવાની યુનિવર્સિટી શાખાનું સ્નાતક બીબાંગર પું. બીબાં પાડનાર; બીબાંપાડ

Page #602

બીબાં છાપ, બીબાંઢાળી ૫૮ ૫
[બુતાનું બીબાં છાપ, બીબાંઢાળ સ્ત્રી. બીબાં ઢાળવાં તે (૨) વિ. કરવાનો માલ લેવો તે (૨) રેલવે, સિનેમા, એકસરખું નકલિયું; “સ્ટિરિયો ટાઈપ
નાટ્યગૃહો વગેરેની ટિકિટ લેવાની ક્રિયા (૨) નોંધણી બીબાપાડ પં. બીબાં પાડનાર-બીબાંગર (ફાઉન્ડરી બુકિંગફિસ સ્ત્રી. (ઈ.) ટિકિટ આપતું કાર્યાલય બીબાંશાળા સ્ત્રી. બીબાં ઢાળવાનું કારખાનું, ‘ટાઇપ બુકિંગક્લાર્ક છું. (ઈ.) ટિકિટ આપતો કારકુન બીબી સ્ત્રી. (ફા.) મુસલમાનની સ્ત્રી (૨) ખાનદાન બુકી છું. જુગારના આંકડા લેનાર મુસલમાન ઓરત
બુકે . (ઇં.) પુષ્પગુચ્છ; ગુલછડી બીબું ન. (સં. બિવ) કોઈ આકૃતિ ઢાળવાનું ચોકઠું (૨) બુકો છું. (સં. બુક, પ્રા. બુક્કા) ફાકો; કોળિયો
કોઈ આકૃતિ છાપવાનું કોતરેલું સાધન (૩) છાપવાનો બુખાર ૫. (અ.) તાવ; જવર (૨) ઉષ્ણતા; ગરમી
સીસાનો અક્ષર; ‘ટાઈપ” (૪) નમૂનો; પ્રતિકૃતિ બુગદો પુ. ખોદી કાઢેલો પહાડની અંદરનો માર્ગ, સુરંગ; બીભત્સ વિ. (સં.) ચીતરી ચડે તેવું (૨) બિહામણું; ઘોર ‘ટનેલ' (૩) ભૂંડું; શરમભરેલું
બુચકલું વિ. ખૂબ નાનું ટચૂકડું બીમ ન. (ઇ.) પાટો (૨) મોભ; ભારવટિયો બુચકારવું અ.ક્રિ, બચકારવું; હેતથી બચકાવ કરવો બીમાર વિ. (ફા.) માં; રુણ; આજારી
બુજદિલ વિ. (ફા.) બકરીના જેવા બીકણ હૈયાવાળું; બીમારખાનું ન. ઇસ્પિતાલ; દવાખાનું
હિંમત વિનાનું, કાયર બીમારી સ્ત્રી, માંદગી
બુજદિલી સ્ત્રી, બુજદિલપણું
[અનુભવી બીયર સ્ત્રી. (ઇ.) એક વિદેશી (જવનો) દારૂ બજરગ વિ. (બુઝુર્ગ ઉપરથી) ઘરડું; વયોવૃદ્ધ (૨) બીલી સ્ત્રી. (સં. બિલ્વ, પ્રા. બિલ) એક ઝાડ કે એનાં બુઝારું ન. (દ. ગુજઝણ = ઢાંકણ) પાણીના માટલા ઉપર પાંદડાં; બીલાંનું વૃક્ષ (૨) તેનું પાન
ઢાંકવાનું પાત્ર; ગોળાઢાંકણું (૨) કુંડ (૩) મોટું કોડિયું બીલીપત્ર ન. બીલીનું પાન; બિલ્વપત્ર
બુઝાવવું.ક્રિ બૂઝવવું; ઓલવવું [ઓલવવું; ઓલવાનું બીલું ન. (સં. બિલ્વ) બીલીનું ફળ ગિભરાવું બુઝાવું અક્રિ. (સં. વિબાપતિ, પ્રા. વિજઝા, વિઝાઈ) બીવું અ.ક્રિ. (સં. બિભેતિ, પ્રા. બીહઈ) ડરવું; બીનવું; બુઝુર્ગ વિ. (ફા.) ઘરડું; વયોવૃદ્ધ; બુજરગ બી.સી.જી. ન. (ઇ. બેસિલી કાભેટ ગ્યુરિન)) ક્ષયરોગ બુટલેલ પું. (ઇં.) બટલર (૨) બૂટ વગેરે ચડાવી જાંગલા પ્રતિકારક એક રસી-દવા
જેવો થઈને ફરતો માણસ બુ સ્ત્રી. જુઓ બૂ
બુટ્ટદાર વિ. (બુટ્ટો+દાર) નકશી-ભાતવાળું; બુદ્દીદાર બુક સ્ત્રી. (ઇં.) ચોપડી; પુસ્તકમંજૂર કરનારી સમિતિ બુઠ્ઠી સ્ત્રી, (કાનની) બૂટ (૨) તેમાં પહેરવાનું ઘરેણું બકકમિટી સ્ત્રી. (ઇ.) પુસ્તક છાપવા કે અભ્યાસ માટે બુટ્ટી સ્ત્રી, નાનો બુટ્ટો-ભાત બુકકીપર વિ. (ઇ.) નામું રાખનાર હિસાબનીશ બુટ્ટી સ્ત્રી, ચમત્કારિક ગુણવાળી વનસ્પતિ (૨) અકસીર બુકકીપિંગ ન. (ઇ.) નામું રાખવું તે; હિસાબી કામ કે ઉપાય (૩) મહાચતુર અને પહોંચેલ માણસ
ખિાનું બુદ્દીદાર વિ. બુટ્ટા-ભરતવાળું બુકકેસ પું. (ઇં.) પુસ્તકો રાખવાનો ઘોડો કે છાજલી યા બુટ્ટો પુ. ભરત કે વણાટમાં ફૂલ જેવો આકાર (૨) મનનો બુકપેકેટ ન. (ઇ.) પુસ્તકોનું બીંડલું
તરંગ; તર્ક (૩) ઇલાજ (૪) યુક્તિ વિગરનું બુક-પોસ્ટ ન. (ઈ.) ચોપડી વગેરેને ખાસ ઓછા દરે બુદું(-) વિ. ધાર વગરનું (૨) જાડી બુદ્ધિનું (૩) લાગણી ટપાલમાં મોકલવાની વ્યવસ્થા
બુટ્ટો(છો) . ભુટ્ટો; મકાઈડોડો (૨) બુઢો માણસ બુકફૅર . (.) પુસ્તકમેળો [બંધાઈકાર બુડથલ વિ. બેવફૂફ, મૂર્ખ; અક્કલ વગરનું બુકબાઇન્ડર ૫. (ઇં.) ચોપડીઓ બાંધવાનું કામ કરનાર; બુડાડ(-4)નું સક્રિ, બૂડવું'નું પ્રેરક બુકબાઇન્ડિગન. (.) ચોપડીઓ બાંધવાનું કામનું પુસ્તક બુડાવું અ.ક્રિ. ‘બૂડવું'નું ભાવે બંધાઈ
બુઢાપો છું(‘બુટું' ઉપરથી) ઘડપણ; વૃદ્ધાવસ્થા બુકવર્મ પું. (ઇ.) પુસ્તકિયો કીડો; ગ્રંથકીટ
બુદું(હું) વિ. (સં. વૃદ્ધ, પ્રા. બુઢ) બુટું; ઘરડું [મૂર્તિ બુકસેલર પું. (.) ચોપડીઓ વેચનાર; ગ્રંથવિક્રેતા બુત ન. (ફા.) મૂર્તિ, પ્રતિમા (૨) પથ્થર, ધાતુ વગેરેની બુકસેલ્ફ ન. (ઇં.) ચોપડીઓ વગેરે મૂકવાની અભરાઈ બુતખાનું ન. (ફા.) મંદિર; દેવાલય; મૂર્તિગૃહ બુકસ્ટોલ પં. (ઇં.) પુસ્તકોના વેચાણ માટે રાખવાનું સ્થાન બુતપરસ્ત વિ. મૂર્તિપૂજક કે દુકાન
બુતપરસ્તી સ્ત્રી. મૂર્તિપૂજા બુકાટવું સક્રિ, બૂક-બૂકડે ખાવું કે ફાકવું
બુતશિકની સ્ત્રી, મૂર્તિખંડન
[પાઘડી બુકિંગ ન. (ઈ.) રેલવેમાં ટિકિટ આપવી કે રવાના બુતાનું ન. (અ. બિતાન) બુતાનો (૨) મેલી ફાટેલ
તેનું શાસ્ત્ર

Page #603

બુતાનો
५८५
| બુલશર્ટ બુતાનો પુ. ઝીણી ફાટેલી પાઘડીનો ટુકડો; બોતાનું બુદ્ધિહીન વિ. (સં.) બુદ્ધિ વગરનું; અક્કલ વિનાનું બુદબુદા-દો) પં. (સં. બબુદ) પરપોટો; બુદ્ધદ બુધ્ધ વિ. મૂર્ખ; બુદ્ધિહીન બુદબુદવુંઅ ક્રિ. પરપોટા થઈ ઊભરા આવવા; “એફરવેર' બુબુદ . (સં.) બુદબુદ; પરપોટો બુદબુદાટ પુ. બુદબુદવું તે; “એફરવેન્સનલ'
બુધ વિ. (સં.) ડાહ્યું; વિદ્વાન (૨) પં. એ નામનો ગ્રહ બુદ્ધ વિ. (સં.) જ્ઞાતા; સમજુ (૨) જાગેલું (૩) જ્ઞાન પામેલું (૩) બુધવાર (૪) વિદ્વાન; ડાહ્યો માણસ
(૪) . ગૌતમ બુદ્ધ; બુદ્ધાવતાર (૫) સ્ત્રી, બુદ્ધિ બુધવાર અઠવાડિયાનો ચોથો દિવસ બુદ્ધજયંતી સ્ત્રી, (સં.) બુદ્ધનો જન્મદિવસ; એક તહેવાર બુધવારિયું વિ. બુધવા; બુધવારનું (૨) નાદાર; દેવાળિયું બુદ્ધમંદિર ન. (સં.) બુદ્ધવતારનું-તેમની પૂજા માટેનું મંદિર (૩) ન. બુધવારે નીકળતું છાપું બુદ્ધસાશન ન. (સં.) બુદ્ધનો ઉપદેશ-શિક્ષણ; બુદ્ધધર્મ બુનિયાદ સ્ત્રી. (ફા.) પાયો; મૂળ બુદ્ધતા વિ. (સં.) જેને આત્મજ્ઞાન થયું હોય તેવું બુનિયાદ વિ. કુલીન; ખાનદાન (૨) કુળ; વંશ બુદ્ધાવતાર છું. (સં.) ઈશ્વરનો બુદ્ધ રૂપે નવમો અવતાર બુનિયાદી સ્ત્રી, વિ. પાયાનું; મૂળભૂત બુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) વસ્તુને જાણવાની ચિત્તની આકલન કે બુનિયાદી સ્ત્રી, (ફા.) કુલીનતા; ખાનદાની
સમજશક્તિ; અક્કલ; ચિત્તની એક વિભૂતિ (૨) બુનિયાદી તાલીમ સ્ત્રી. પાયાની કેળવણી
સમજ; જ્ઞાન; વિવેક; ડહાપણ (૩) વિચાર બુફે ભોજન ન. રુચિભોજન બુદ્ધિઉજાગર વિ. બુદ્ધિશાળી; કુશાગ્રબુદ્ધિ શિકાય તેવું બુમુક્ષા સ્ત્રી. (સં.) ભૂખ (૨) ભોગવવાની ઈચ્છા બુદ્ધિગમ્ય, બુદ્ધિગ્રાહ્ય વિ. (સં.) બુદ્ધિથી ગ્રહણ-સમજી બુભુતિ વિ. (સં.) ભૂખ્યું (૨) ભોગની ઇચ્છાવાળું બુદ્ધિજન્ય વિ. (સં.) બુદ્ધિમાંથી ખીલી આવે તેવું; બુમુક્ષુ વિ. ભૂખ્યું (૨) ભોગની ઇચ્છાવાળું
સમજપૂર્વક ઊભું થાય તેવું જીિવીથી ઊલટું) બુમરાણ ન. બૂમાબૂમ: ઘાંટાઘાંટ; પોકાર [અફવા બુદ્ધિજીવી વિ. (સં.) બુદ્ધિ ઉપર ગુજારો કરનાર (શ્રમ- બુમાટે સ્ત્રી, ન. (-ટો) ૫. બૂમ; પોકાર (૨) વાયકા; બુદ્ધિતત્ત્વ ન. (સં.) બુદ્ધિનું પ્રથમ પરિણામ (સાંખ્ય) બુરખેપોશ વિ. બુરખો પહેરનાર; બુરખધારી બુદ્ધિધનવિ. (સં.) બુદ્ધિમાન; બુદ્ધિશાળી પિાકી બુદ્ધિથી બુરખોપું (અ.બુર્કઅ) ચહેરો ઢાંકવાનું જાળીવાળું કપડું (૨) બુદ્ધિપુર:સર, બુદ્ધિપૂર્વક ક્રિ.વિ. (સં.) બુદ્ધિથી જાણીજોઈને; આખું શરીર ઢંકાય તેમ પદો કરવાનું સીવેલું વસ્ત્ર બુદ્ધિપ્રધાન વિ. (સં.) બુદ્ધિ જેમાં મુખ્ય હોય તેવું; પાકી બુરજ છું. (અ. બુર્જ) કિલ્લાના મથાળા પર તોપ ગોઠવવા - બુદ્ધિવાળું
કાઢેલી અગાશી જેવી રાવઠી (૨) પુસ્તો; હાથણી બુદ્ધિપ્રયોગ કું. (સં.) બુદ્ધિનો ઉપયોગ-તેને અજમાવવી બુરજી સ્ત્રી, શેતરંજની રમતમાં એક પ્રકારની જીત બુદ્ધિપ્રામાણ્ય ન. (સં.) બુદ્ધિને જ પ્રમાણ માનવી તે કે બુરાવવું સક્રિ. “બૂરવું'નું પ્રેરક તેનો વાદ
બુઝ વિ., મું. સમાજના મધ્યમ વર્ગનું (માણસ) બુદ્ધિબલ(-ળ) ન. સમજશક્તિ; માનસિક શક્તિ બુરાવું અ ક્રિ. ‘બૂરવું'નું કર્મણિ વિલાયતી કૂતરો બુદ્ધિભેદ પું. (સં.) બુદ્ધિનું ડામાડોળપણું
બુલડોંગ કું. (.) એક જાતનો મોટો જબરો ગણાતો બુદ્ધિભમ પું. (સં.) બુદ્ધિ ભ્રમિત-વિપરીત થઈ જવી તે બુલડોઝર ન., પં. (.) પાવડા પેઠે જમીન ખોદતું અને બુદ્ધિભ્રંશ છું. (સં.) બુદ્ધિનો નાશ ડિહાપણ સરખી કરતું જતું એક યંત્ર; યંત્ર-પાવડો બુદ્ધિમત્તા સ્ત્રી, (નવ) ન. (સં.) બુદ્ધિમાન હોવાપણું; બુલબુલ ન. (ફા.) એક ગાનારું પક્ષી બુદ્ધિમાન વિ. બુદ્ધિશાળી; અક્કલમંદ, શાણું
બુલબુલાટ પુ. બુલબુલના જેવો મધુરો અવાજ-રવ બુદ્ધિલક્ષણ ન. (સં.) બુદ્ધિની નિશાની
બુલંદ વિ. (ફા.) ભવ્ય (ર) ઊંચી યોગ્યતાવાળું (૩) મોટો બુદ્ધિવાદી વિ., પૃ. (સં.) બુદ્ધિવાદને લગતું કે તેમાં માનતું ઊંચો (અવાજ) વિહ (૩) નામનું એક ઘરેણું બુદ્ધિવિકાસ છું. (સં.) બુદ્ધિ ખીલવી કે વધવી તે બુલાક(-ખ) સ્ત્રી, બે નસકોરાં વચ્ચેનો પડદો (૨) તેનો બુદ્ધિવિલાસ પં. (સં.) ખાલી કે નકામો બુદ્ધિનો વ્યાપાર બુલિયન ન. સોનાચાંદીની લગડી-લો બુદ્ધિવિવેક પું. (સં.) સારુંનરસું-સારુંખોટું જાણવાની બુલેટ સ્ત્રી. (ઇં.) બંદૂકની ગોળી શક્તિ; “જજમેન્ટ
બુલેટ-પ્રૂફ વિ. (ઇ.) બુલેટથી અવિધ્ય; અભેદ્ય બુદ્ધિવૈભવ પુ. (સં.) બુદ્ધિની શક્તિ કે તેની વિપુલતા બુલેટિન ન. (ઇ.) જાહેર માધ્યમો દ્વારા અનિયતકાલીન બુદ્ધિવ્યાપાર ૫. (સં.) બુદ્ધિનો ઉપયોગ કરવો તે
સમાચાર પ્રસારણ કે પત્રિકા (૨) મુખપત્ર બુદ્ધિશક્તિ સ્ત્રી. (સં.) બુદ્ધિની શક્તિ, વિચાર-શક્તિ બુશકોટ ૫. (ઇ.) અડધી બાંયનો અડધો કોટ બુદ્ધિશાળી વિ. (સં.) બુદ્ધિવાળું, બુદ્ધિમત
બુશલ ન. (ઇ.) આઠ ગેલનનું એક માપ બુદ્ધિસંપન વિ. (સં.) બુદ્ધિવાળું; બુદ્ધિમત
બુશશર્ટ ન. (ઇ.) બાવડે અડધી બાંયનું અર્થે શર્ટ

Page #604

બુટિયો|
બુટિયો પું. (‘બૂસટ’ ઉપરથી) સીમંત વખતે સીમંતિનીને બૂસટ મારનાર; દિયેર
[સાધન (૨) ડોઝ બુસ્ટર ન. (ઈં.) વીજળીના વૉલ્ટને વિનિયમિત કરતું બૂંગિયો હું. જુઓ ‘બૂંગિયો' બુંદ ન. (સં. બિન્દુ) ટીપું
[છે.
બુંદ પું. (દાણા) (પું.બ.વ.) એક બી, જેની કૉફી બને બુદિયાળ વિ. જુઓ ‘બૂંદિયાળ’ [કરેલા દાણા બુંદી સ્ત્રી. કળી; મોતીચૂર-ચણાના લોટના તળીને ગળ્યા બુંદીલાડુ પું. કળીના લાડુ-એક વાનગી બોલી બુંદેલી વિ. બુંદેલ ખંડને લગતું (૨) સ્ત્રી. બુંદેલ ખંડની બંબ સ્ત્રી. બૂમ
બંબાણ ન. (-રવ) પું. (દે. બુંબા) ઘોંઘાટ; શોરબકોર બૂ(-બુ) સ્ત્રી. (ફા.) બો; ગંધ [છે. (ઉદા. મરિયમબૂ બૂ સ્ત્રી. (ઉર્દૂ) મુસલમાન સ્ત્રીના નામ પાછળ લગાડાય બૂક, (ડો), બૂકો પું. (સં. બુક્ક, દે. બુક્કા) કોળિયો બૂકણી સ્ત્રી. ભૂકી; ચૂરણ; ફકી બૂકવું સ.ક્રિ. ફાકવું (૨) ઝટઝટ ખાવું બૂઘલી સ્ત્રી. બરણી
બૂચ પું. ડાટો (૨) એક પ્રકારનું વૃક્ષ
૫૮
બૂચકું ન. નાના ટૂંકા વાળનો જથ્થો (૨) જૂની સાવરણી બૂચટ વિ. મૂર્ખ; બુદ્ધિ વગરનું (૨) છોકરવાદી બૂચિયું વિ. બૂરું
બૂચી સ્ત્રી. છોકરી (લાડમાં); બચી (પારસી) બૂરું વિ. (હિં. બૂચા) બેઠેલા કે ટેરવા વિનાના નાકનું (૨) ઘરેણા વગરનું (કાન કે નાક)
ખૂજ સ્ત્રી. (સં. બુધ્, પ્રા. બુઝ ઉપરથી) સમજ કે કદર બૂજવું સ.ક્રિ. (સં. બુધ્યતે, પ્રા. બુઝઇ) સમજવું; કદર કરવી
બૂઝવવું સ.ક્રિ. બુઝાવવું; ઓલવવું બૂટ પું. (ઈં.) વિલાયતી પદ્ધતિનો જોડો બૂટ સ્ત્રી. બુટ્ટી; કાનની નીચેની ચામડી બૂટ પું. ચણાનો પોપટો
બૂટ(દેવી) સ્ત્રી. એક દેવી
બૂટડું ન. ઘોરખોદિયું; એક હિંસક પ્રાણી બૂટડું ન. પાણી વિનાનો ખાડો [લગાડવી તે બૂટપાલીસ સ્ત્રી. જોડાને ચમકાવવાની પાલીસ કે તે બૂટલેગર પું. ચોરીછૂપીથી દારૂની હેરફેર કરનાર બૂટિયું ન. (કાનની) તૂટે પહેરવાનું ઘરેણું [સાધન બૂટિયું ન. લાકડાનું લોળિયું; બૂટનો વેહ પહોળો કરવાનું બૂઠું વિ. બુઠ્ઠું; ધાર વિનાનું (૨) કમઅક્કલ બૂડક કું. બૂડવાનો અવાજ બૂડવું અક્રિ. (સં. બુયતિ, પ્રા. બુડઇ) ડૂબવું (૨) ખુવાર બૂઢ પું. (સં. વૃદ્ધ, પ્રા. વુડ્ઝ = મોટું) મોટો વાંદરો બૂઢિયું વિ. બુદું; ઘરડું
[થવું
Q
|બેઇન્સાફ
બૂઢિયો પું. બૂઢ; મોટો વાંદરો
બૂઢું વિ. બુઢિયું; ઘરડું
બૂથ વિ. બોથડ
કેન્દ્ર
બૂથ પું. (ઈં.) મતદાન કરવાનું સ્થળ; મતદાન મથકબૂધ સ્ત્રી. (સં. બુદ્ધિ) બુદ્ધિ; સમજ ખૂલ્લું ન. જાડો ડંગોરો
બધું નં. (સં. બુઘ્ન, પ્રા. બંધ) તળિયું (વાસણને આંચથી પડે છે તે કે તેની બેઠક) (૨) મહુડાનો મોર બૂમ સ્ત્રી. (દે. બુંબા) ઘાંટો; બરાડો; પોકાર (૨) અફવા બૂમણું ન. સૂકવેલી માછલી; ખેડું બૂમાબૂમ સ્ત્રી. બુમરાણ; ઘાંટાઘાટ
બૂરતું સ.ક્રિ. (સં. ભૃ ઉપરથી) પૂરવું; પૂરણ કરવું બૂરાઈ(-શ) સ્ત્રી. દુષ્ટતા; બૂરાપણું (૨) અણબનાવ બૂરુ ન. ધોયેલી ઝીણી ખાંડ
બૂરું વિ. ખરાબ; નીચ (૨) ન. બૂરી દશા-હાલત બ્રૂશિ(-સિ)યું ન. સૂંડલો [અંગેનો એક વિધિ બૂસટ સ્ત્રી. ધેણને ગાલે દિયર તમાચો મારે તે; સીમંતને બૂહો પું. (સં. બૃહં, પ્રા. બૂટ) આડો જડેલો લાકડાનો કકડો (૨) મૂર્ખ [ઢોલ; બુમૈયો ધૂં(-ખું)ગિયો છું. શૂરાતન ચઢાવવા વગાડવામાં આવતો બૂંગી વિ., પું. બૂંગિયો ઢોલ વગાડનાર બૂંદ ન. (બાજીમાં) ‘સોકઠી’ પાકવાનું છેલ્લું ઘર બૂંદ ન. ટીપું
બૂં(-ખું)દિયાળ વિ. બેસે ત્યાંથી ઊઠે નહિ એવું; બંધા જેવું જડબુદ્ધિનું (૨) બૂંદમાં પડેલ સોગઠી જેવું (૩)
કમનસીબ
બૃહત વિ. (સં. બૃહત્) મોટું; વિશાળ બૃહત્તમ વિ. (સં.) સૌથી મોટું બૃહત્તર વિ. (સં.) બેમાં મોટું બૃહદ વિ. (સં. બૃહદ્) મોટું; વિશાળ બૃહદરણ્ય (સં.) મોટું વન-જંગલ બૃહદારણ્યક ન. (સં.) એક મોટું ઉપનિષદ બૃહસ્પતિ પું. (સં.) દેવોના ગુરુ (૨) એક ગ્રહ બૃહસ્પતિવાર પું. (સં.) ગુરુવાર [પામેલું; વધેલું બૃહિત ન. (સં.) ગર્જના (હાથીની) (૨) વિ. વૃદ્ધિ બે વિ. (સં. મૈં અપિ, પ્રા. બેવિ) એક વત્તા એક (૨)
પું. બેનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૨’ [ક, બેવફા બે પૂર્વ. (ફા.) નિષેધ કે અભાવ અર્થનો પૂર્વગ. જેમ બેઅક્કલ વિ. અક્કલ વગરનું; કમઅક્કલ બેઅદબ વિ. અવિવેકી; અસભ્ય (૨) બેશરમ બેઅદબી સ્ત્રી. અવિવેક (૨) બેશરમી [પ્રતિષ્ઠાહીન બેઆબરૂ સ્ત્રી. અપકીર્તિ (૨) વિ. આબરૂ વગરનું; બેઇજ્જતી સ્ત્રી. બેઆબરૂ (૨) અપકીર્તિ; ફજેતી બેઇન્સાફ વિ. અન્યાય; ઇન્સાફ ન કરનારું

Page #605

બેઇન્સાફી
બેઇન્સાફી સ્ત્રી. અન્યાય; ઇન્સાફ ન કરવાપણું બેઇમાન વિ. વિશ્વાસઘાતી; અપ્રામાણિક (૨) કૃતઘ્ન; નિમકહરામ (૩) આસ્થા વગરનું
બેઇમાની સ્ત્રી. બેઈમાનપણું; કૃતઘ્નતા (૨) વિશ્વાસઘાત (૩) અપ્રામાણિકતા
બેઇલાજ વિ. ઉપાય વગરનું; લાઈલાજ બેઉ વિ. (સં. à + ખલુ, પ્રા. બેહુ) બંને
બૅકૉઇમ સ્ત્રી. (ઈં.) પાસા વડે ખેલાતી વિદેશી રમત બૅકગ્રાઉન્ડ ન. (ઈં.) પાર્શ્વભૂમિ બૅકગ્રાઉન્ટ મ્યુઝિક ન. (ઈં.) પાર્શ્વસંગીત
બેકદર વિ. (ફા.) કદર વિનાનું; ગુણની કિંમત ન કરનારું બૅપ્લે સ્ત્રી. (ઈં.) ક્રિકેટની રમતમાં ક્રિઝની અંદર રહી રમવું તે
બૅકબોન સ્ત્રી.,ન. કરોડરજજુ; મેરુદંડ (૨) આધા૨સ્થંભ બેંકમ્યુઝિક ન. (ઈં.) પાર્શ્વસંગીત
બેકરાર વિ. બેચેન; અસ્વસ્થ (૨) માંદું બેકરારી સ્ત્રી. બેચેની; અસ્વસ્થતા (૨) માંદગી બૅકરી સ્ત્રી. (ઇં.) બિસ્કીટ, પાઉં વગેરે બનાવવાનું રસોડું કે ભઠિયારખાનું [પાછલા ભાગની બત્તી બૅકલાઈટ ન. (ઈં.) પાછળથી આવતો પ્રકાશ (૨) એકલું વિ. એકલું નહિ તેવું; સાથવાળું (૨) પરિણીત (૩) સોડે
બેખબર વિ. અજાણ્યું; અજાણ (૨) બેધ્યાન બેખુદા વિ. (ફા.) ઈશ્વરવિમુખ; નાસ્તિક
બૅકવર્ડ વિ. (ઈં.) પાછળનું (૨) પછાત; અવિકસિત બેકસૂર વિ. કસૂર-વાંક વિનાનું; નિર્દોષ; નિરપરાધ બૅકસ્ટેજ ન. (ઈં.) અંતરંગ, નેપથ્ય બેકાનૂન વિ. ગેરકાયદે; કાયદા વિરુદ્ધનું બેકાબૂ વિ. કાબૂ વિનાનું કે બહારનું (૨) નિરંકુશ બેકાયદા વિ. કાયદા કે નિયમ બહારનું; ગેરકાયદે બેકાયદે ક્રિ.વિ. ગેરકાયદે [(૩) ક્રિ.વિ. વ્યર્થ; નિરર્થક બેકાર વિ. (સં.) નવરું; રોજગાર વગરનું (૨) નકામું બેકારી સ્ત્રી. કામધંધાનો અભાવ; બેરોજગારી [બેપરવા બેકાળજી સ્ત્રી. બેદ૨કારી; બેપરવાઈ (૨) વિ. બેદરકાર; બેકિંગ-પાઉડર પું. (ઇ.) રસોઈ તરત પાકી જાય એ માટેનો
એક ક્ષાર; ખારો; સાજીનાં ફૂલ
બેકી સ્ત્રી. (‘બે’ વિશેષણ ઉપરથી) બેની જોડી (૨) બેથી ભાગી શકાય એવી સંખ્યા (૩) આંગળીની સંજ્ઞાથી (બતાવાતી) ટટ્ટીની હાજત [જીવાણુ બેક્ટેરિયા ન.બ.વ. (ઈં.) એકકોશી અતિ સૂક્ષ્મ જંતુ; ઍક્ટિરિયૉલૉજી સ્ત્રી. (ઈં.) જંતુશાસ્ત્ર; જીવાણુશાસ્ત્ર બૅક્ટ્રિયન વિ. (ઈં.) બેક્ટ્રિયા દેશને લગતું બૅક્ટ્રિયા પું. (ઈં.) અફઘાનિસ્તાનના ‘બલ્બ’ નામના પ્રદેશનું અંગ્રેજી નામ
૫૮૮
[બૅટરી
બેખુદી સ્ત્રી. (ફા.) બેહોશી; બેશુદ્ધિ (૨) અજ્ઞાન બૅગસ્ત્રી. (ઈં.) થેલી (૨) ટૂંકઘાટની પેટી; ટ્રંક [ઇલકાબ બેગ પું. (તુર્કી) નાયક, સરદાર, એક માનવાચક પદ કે બેગડ ન. કલાઈનું રંગેલું પતરું બૅગપાઇપ સ્ત્રી. (ઇ.) મશકવાળી શરણાઈ બેગમ સ્ત્રી. (તુર્કી) મોટા દરજ્જાની મુસલમાન સ્ત્રી બેગરજ, (-જાઉ, -જુ) વિ. (ફા.) ગરજ વિનાનું [ચિત બેગાના વિ. (ફા.) ત્રાહિત; પરાયું (૨) અજાણ્યું; અપરિબેગાર પું., સ્ત્રી. (હિં.) વેઠ; મફત મજૂરી બેગારી પું. વેઠિયો (૨) મજૂર
બેગુના, (૭) વિ. (ફા.) નિર્દોષ; નિરપરાધ બૅગેજ ન.,પું. (ઇ.) સરસામાન [આશરા વિનાનું બેઘર વિ. (ફા., સં.) ધરબાર વિનાનું; ‘હોમલેસ' (૨) બેઘાઘંટું વિ. ન સમજાય તેવું (૨) મિશ્ર (સેળભેળ) (૩) અવિચારી [જવું; વણસવું બેચરાવું અ.ક્રિ. એકથી વધુ માણસોમાં ચર્ચાઈને ચૂંથાઈ બૅચલર પું. (ઈં.) કુંવારો; અવિવાહિત (૨) સ્નાતક બેચિરાગ વિ. ચિરાગ કે પ્રકાશ વિનાનું; અંધારિયું (૨) નિસ્તેજ; નિરાશ
બેચેન વિ. (ફા.) અસ્વસ્થ; અજંપાવાળું
બેચેની સ્ત્રી. બેચેનપણું; અસ્વસ્થતા [એવું; નિરુત્તર બેજવાબ વિ. (ફા., અ.) જેનો જવાબ ન આપી શકાય બેજવાબદાર વિ. (ફા.) બિનજવાબદાર (૨) જવાબદારી વિનાનું; બેપરવા [અભાવ બેજવાબદારી સ્ત્રી, બિનજવાબદારી (૨) જવાબદારીનો બેજાર વિ. (ફા.) અકળાયેલું; કંટાળેલું બેજીવ(વાળી, સોતી), બેજીવી વિ., સ્ત્રી.
(બે+જીવ+સોતી - સહિત) ગર્ભવતી; સગર્ભા સ્ત્રી બેજાન વિ. (ફા.) જીવ વિનાનું; મૂર્છિત (૨) કરમાયેલું બેજુબાની વિ. (ફા.) મૂંગું (૨) લાચાર; અસહાય બેજોડ વિ. (ફા.) જેનો જોટો નથી તેવું; અદ્વિત્તીય (૨) કજોડું બેઝ પું. (ઈં.) આધાર (૨) તળિયું (૩) મૂળ; પાયો (૪) ક્ષારક; ‘આલ્કલી’ બેઝમૅન્ટ ન. (ઈં.) ભોંયતળિયું
બેઝિક વિ. (ઈં.) મૂળભૂત; પાયાનું; બુનિયાદી (૨) મુખ્ય બેઝિન ન. (ઈં.) (વાસણ) ધોવા માટેનું તથા પાણી
ભરવા માટેનું મોટું ગોળ ખુલ્લું પાત્ર કે કૂંડી [ટાપુ બેટ પું. ચારે બાજુએ પાણીથી વીંટળાયેલી જમીન; દ્વીપ; બૅટ ન. (ઈં.) ક્રિકેટમાં બૉલને મારવા માટેનું સાધન બૅટન ન.,સ્ત્રી. (ઇ.) પોલીસનો દડો-દંડૂકો (૨) બૅન્ડના કપ્તાનની છડી
બૅટરમૅન્ટ ટૅક્સ પું. (ઇં.) વિકાસવેરો બૅટરી સ્ત્રી. (ઇં.) ટૉર્ચ (૨) વીજળી રાખવાનું એક સાધન (જેમ કે, મોટરની)

Page #606

બૅટરીચા
બૅટરીચાર્જર ન. (.) વીજપ્રભાવક બૅટલક્રૂઝર સ્ત્રી. (ઈં.) ઝડપી લશ્કરી જહાજ; મનવાર બેટવાસી વિ. બેટ ઉપર રહેનારું બેટા-બેટી ન.બ.વ. પુત્ર-પુત્રીઓ [લશ્કરની ટુકડી બૅટા(-ટૅ)લિયન સ્ત્રી. (ઈં.) એક હજાર માણસની બૅટિંગ ન. (ઇ.) ક્રિકેટની રમતમાં બેટથી દાવ લેવો એ બૅટિંગ ન. (ઇં.) જુગારમાં પૈસા મૂકવાની ક્રિયા બેટી સ્ત્રી. (સં. બેટ્ટ, પ્રા. બેટ્ટિયા) દીકરી; પુત્રી બેટીક ન, કપડાં રંગવાની એક પદ્ધતિ બેટીજી સ્ત્રી. ગોસાંઈજીની દીકરી
૫૮૯
બેટીવહેવાર પું. કન્યા આપવા-લેવાનો સંબંધ બેટો પું. (સં. બેટ્ટ) દીકરો; પુત્ર
બેટોક ક્રિ.વિ. રોકટોક વગર (૨) સતત ચાલુ બેટ્ટમજી પું. બેટો (વ્યંગમાં) [બટર બેટ્સમૅન પું. (ઈં.) ક્રિકેટમાં બૅટ લઈને રમનાર ખેલાડી; બેઠક સ્ત્રી. (સં. ઉપવિષ્ટ, અપ. બઇટ્ઝ, દે. બિટ્ન) બેસવું તે (૨) બેસવાની જગા; આસન (૩) બેસવા ઊઠવાનો ઓરડો (૪) ઘણા જણનું એકત્ર થઈ બેસવું તે (૫) બેસણી (૬) એક કસરત (૭) વ્યવસ્થિત સભા કે મંડળનું અધિવેશન ભરાવું તે; ‘સેશન’ બેઠક-ઊઠક સ્ત્રી. બેસવું-ઊઠવું કે અવરજવર હોવાનું કે
તેની જગા કે સ્થાનક (૨) અવાર-નવાર આવવું તે બેઠમલિયું વિ. બેઠાડુ રહી આળસુ અને નાજુક થઈ ગયેલું બેઠાખાઉ વિ. (બેઠું + ખાવું) શ્રમ કર્યા વિના ખાનારું; નિરુદ્યમી; આળસુ [બેઠાબેઠ થઈ ગયેલું બેઠાડુ(-ગરું) વિ. (બેઠું ઉપરથી) ઘણું બેસી રહેનાર; બેઠાબેઠ સ્ત્રી. (‘બેઠું’ પરથી) રોજગાર વિના બેસી રહેવું તે (૨) નફાખોટ વગરનું હોવું તે (૩) ક્રિ.વિ. બેઠેલું ને બેઠેલું હોય એમ
બેઠાબેઠી સ્ત્રી. બેઠાબેઠ; બેઠાડુપણું બેઠીસ્ત્રી. (‘બેઠું’ઉ૫૨થી) બેઠી મશ્કરી [તેવી હડતાલ બેઠી-હડતાળ સ્ત્રી. કામ પર બેસવા છતાં કામ ન કરવું તેબેઠું (સં. ઉપવિષ્ટ, પ્રા. બઇટ્ઝ, ઉવવિટ્ટ) ‘બેસવું’નું ભૂતકાળ (૨) વિ. બેઠેલું (૩) નીચું (ધાટમાં) (૪) મૂળભૂત (૫) હયાત (૬) ધાંધલિયા દેખાવ વિના શાંતિથી સ્થિર ગતિથી કે ઠંડે પેટે થતું. ઉદા. બેઠું કામ; બેઠો બળવો [(૪) પડી રહેવાથી બગડી ગયેલું બેઠેલ(-લું) વિ. બેઠાગ્ (૨) બેઠું; નીચું (૩) દબાયેલું બેઠો પગાર પું. કામ કર્યા વગર મળતો પગાર બેઠો પુલ પું. નીચી બાંધણીનો-વધારે પાણી ઉપરથી વહી જાય તેવો પુલ; ‘કૉઝવૅ’
બેડ સ્ત્રી. બેળ; ચૂલાનો ઉપરનો છૂટો ભાગ
બેડ ન. (ઈં.) પથારો; બિછાનું બેડકવર ન. (ઈં.) ઓછાડ
[બેતાળાં
બેડપૅન ન. (ઈં.) માંદા માણસને પથારીમાં રહી ઝાડો કરવાનું ટબ
બેડમિન્ટન ન. (ઈં.) ફૂલરૅકેટની એક રમત બેડરૂમ પું. (ઈં.) સૂવાનો ઓરડો; શયનખંડ બેડલી સ્ત્રી. (દે. બેડ, બેડા) હોડી; નાનો બેડો બેડલી સ્ત્રી. જોડકું; જોડું
બેડલું ન. બેડું (લાલિત્યવાચક) (૨) જોડું; જોડકું બેડશી(-સી) સ્ત્રી. (બડાશ ઉપરથી) હુંપદ; ગર્વ (૨) શેખી; બડાઈ [ડંફાશિયું; શેખીખોર બેડશી(-સી)ખોર વિ. (ફા.) બેડશી મારવાની ટેવવાળું; બેડશીટ સ્ત્રી.,ન. (ઈં.) ચાદર; ઓછાડ
બેડિયું ન. (‘વેડવું’ ઉપરથી) આંબેથી કેરીઓ અધ્ધર વેડવાની જાળીદાર ઝોળી
બેડિયું (‘બે’ ઉપરથી) બે બળદનું ગાડું (૨) (બેડિયામાં માય એટલું) બત્રીસ મણનું માપ બેડિંગ ન. (ઈં.) પથારી; બિસ્તરો
બેડી સ્ત્રી. (સં. વેષ્ટન) જંજીર; કેદીને બાંધવાની સાંકળ (૨) બંધન; પ્રતિબંધ (૩) પગનું રૂપાનું ઘરેણું (૪) બે આંગળીએ પહેરવાની જોડેલી વીંટી બેડી સ્ત્રી. નાનું વહાણ; હોડી
બેડું ન. (સં. દ્વિઘટક, પ્રા. બિહડઅ) ઘડો ને દેગડો; ઉતરડ બેડો પું. (સં. બેડા, દે. બેડઅ) વહાણ (૨) તેમનો સમૂહ બેડોળ વિ. (ફા. બે + ડોળ) કદરૂપું
બેઢબ વિ. (ફા.) બેડોળ (૨) બેઅદબ (૩) ધોરણ-પદ્ધતિ વિનાનું (૪) ફાયદા વગરનું બેઢંગ(-ગું) વિ. (ફા. બે + ઢંગ) ઢંગ વગરનું; કઢંગું બેઢાળિયું ન. બેઢાળવાળું છાપરું
બેત પું. વેત; યુક્તિ; તજવીજ (૨) મનસૂબો બેત પું. (સં. વેતસ્) નેતર
ખેત સ્ત્રી. (અ.) બે ટૂંકની ફારસી કવિતા બેતકસીર વિ. (ફા.) અપરાધ વિનાનું; નિર્દોષ બેતકસીરી સ્ત્રી. અપરાધ ન હોવાપણું બેતમા વિ. (ફા.) ૫૨વા વિનાનું; બેદ૨કાર ખેતમીજ વિ. (ફા.) અવિવેકી; અસભ્ય (૨) મૂર્ખ બેતરફી વિ. બે તરફનું
બેતરફી સ્ત્રી. તરફદારી ન હોવી તે; નિષ્પક્ષતા એતાજ વિ. (ફા.) તાજ કે મુગટ વિનાનું બેતાબ વિ. (ફા.) વ્યાકુળ; બેચેન (૨) અસમર્થ; કમજોર બેતાર વિ. (ફા.) તારનાં દોરડાં વિનાનું; ‘વાયરલેસ’ ખેતારું વિ. બે તાર કે ધાગાવાળું
બેતાલ(-લું) વિ. તાલ વગરનું (૨) જોગ કે ગોઠવણ વગરનું (૩) વહી ગયેલું; હાથથી ગયેલું બૈતાળાં ન.બ.વ. બેતાળીસ વર્ષની ઉંમરે આંખે આવતી ઝાંખ કે ત્યારે પહેરાતાં ચશ્માં

Page #607

બેતાળીસો
૫૯ ૦
|| બેરખી બેતાળીસ વિ. (સં. દ્વિવારિત, બેતાલીસ) ચાળીસ બેપરવા વિ. (ફા.) કોઈની પરવા ન રાખે તેવું લાપરવા - વત્તા બે (૨) પં. બેતાળીસનો આંકડે કે સંખ્યા; ‘૪૨' (૨) સ્વતંત્ર બેતાળું ન. બેતાળીસ શેરના માપનું (વીસ કિલોનું) તોલ બેપરવાઈ સ્ત્રી. પરવા ન રાખવી તે લાપરવાઈ બેદરકાર વિ. (ફા.) કાળજી વગરનું (૨) બેધ્યાન બેટિઝમ ન. (ઈ.) ખ્રિસ્તી ધર્મમાં પ્રવેશતાં થતી નામકરણ બેદરકારી સ્ત્રી, બેદરકારપણું
કે દીક્ષાવિધિ; બાપ્તિસ્મા બેદર્દ વિ. (ફા.) લાગણી વિનાનું; નિપુર
બેફાક, (-ગ, -2) વિ. (‘ફાટવું' ઉપરથી) ખુલ્લું; અમર્યાદ બેદર્દી સ્ત્રી. (ફા.) લાગણીનો અભાવ; નિષ્ફરતા (૨) ક્રિ.વિ. ઉઘાડે છોગે (૩) પુરપાટ બેદસૂર વિ. (ફા.) શિરસ્તાથી ઊલટું
બેફામ વિ. (ફા. બેફામ) ધ્યાન કે લક્ષ વિનાનું (૨) બેદાણા પુ.બ.વ. એક ઔષધી (૨) સફરજનનાં બી ગાફેલ (૩) ક્રિ.વિ. વિચાર્યા વિના; જેમ આવે તેમ બેદાણા વિ. ઓછા દાણાવાળું ચિતાગ્રસ્ત બેફિકર વિ. (ફા.) ફિકર વગરનું; નચિંત; નફિકર બેદિલ વિ. (ફા.) મન ઊઠી ગયું હોય તેવું; નાખુશ (૨) બેફિકરાઈ સ્ત્રી, બેફિકરપણું; નચિંતતા બેદિલી સ્ત્રી, નાખુશી (૨) અણબનાવ
બેફિકરું વિ. બેફિકર; નચિત બેદું ન. (અ. બૈજહ) ઈંડું; “એગ' [() બેશક; જરૂર બેબસ વિ. (હિ.) પરવશ; લાચાર બેધડક કિ.વિ. (ફા. બે + ધડક) ડર વગર; હિંમતભેર બેબાક વિ. કાંઈ બાકી ન રહ્યું હોય તેવું ઋણમુક્ત બંધારું વિ. બે ધારવાળું () ગોળગોળ, દ્વિઅર્થી બેબાક વિ. કોઈથી ડરે નહીં તેવું; બહાદુર બેધ્યાન વિ. ધ્યાન વગરનું, વ્યગ્ર (૨) બેદરકાર બેબાકળું વિ. (સં. વ્યાકુલ ઉપરથી) બાવરું; ગાભ બેનકાબ વિ. ખુલ્લે મોઢે; પડદા વિના
બેબિલોન ન. (ઇ.) પ્રાચીન સુમેર દેશની રાજધાનીનું બેનઝીર વિ. (અ. ફા.) અનુપમ; અદ્વિતીય
નગર
લાડનું નામ બેનમૂન વિ. (ફા.) અોડ; સર્વોત્તમ
બેબી સ્ત્રી. (ઇ.) નાની બાળકી (૨) નાની બાળકી માટે બૅનર ન. (ઇં.) ધ્વજપતાકા; વાવટો
બેબીસીટર છું. (ઈ.) માબાપની ગેરહાજરીમાં બાળકોની બેનસીબ વિ. (ફા.. અ.) અભાગિયું. કમનસીબ
દેખભાળ રાખનાર વ્યક્તિ; બાલપરિરક્ષક; શિશ-સેવક બેનસીબી સ્ત્રી. દુર્ભાગ્ય; કમનસીબી [(૩) બદનામ બેબુનિયાદ વિ. (ફા.) કમજાત (૨) પાયા કે આધાર બેનામી વિ. (ફા.) નામ વગરનું (૨) ભળતા નામવાળું વિનાનું (૩) કૃતન; નિમકહરામ બનાળી સ્ત્રી, બે નાળવાળું (બંદૂક, દૂરબીન વગેરે); બેબોલ .બ.વ. થોડુંક બોલવું કે કહેવું તે-નિવેદન કરવું તે બાઈનોક્યુલર'
બેબોલું વિ. જૂઠું; બોલીને ફરી જાય તેવું; બેવચની બેનિફિટ પુ. લાભ; ફાયદો; હિત
બેભતું(-હ્યું, -ન્હ) વિ. (બે+ભાત) બે ભાતનું (૨) બેક સ્ત્રી. જુઓ બેંક'
સેળભેળવાળું બેન્કર, બંકર પં. (ઇ.) શરાફ
બેભાન વિ. (ફ. બેભાન) બેશુદ્ધ; બેહોશ બેન્કરેટ પૃ. (ઇ.) બેંકના વ્યાજનો દર; બેકદર બેભાની સ્ત્રી, બેશુદ્ધિ; બેહોશી બૅન્કિંગ ન. (ઇં.) બેંકનું કામકાજ; શરાફી
બેમજલી વિ. બે માળવાળુંબે માળનું બેન્ક્રપ્ટ વિ. (ઇં.) દેવાળિયું (૨)ન્યાયાધીશોનો સમૂહ બેમત છું. (ફા.) મતભેદ; મતમતાંતર બેન્ચ સ્ત્રી, (ઇ.) બેસવાની લાંબી પાટલી (શાળા માટે) બેમતલબ ક્રિ.વિ. (ફા. અ.) હેતુ કે કારણ વિના (૨) બૅન્ચ ૫. (ઇ.) બૅરિસ્ટરીનું શિક્ષણ આપતી સંસ્થાનો એક સ્વાર્થ વિના (૩) બેદરકાર રીતે સંચાલક
બેમના સ્ત્રી. (ફા.) બે બાજુની મનોદશા; સંકોચ; વિકલ્પ બેન્ઝાઇન ન. (ઇ.) પેટ્રોલિયમ સાથે નીકળતું એક પ્રવાહી (૨) દિલગીરી; નારાજગી બૅઝિન ન. (ઇ.) લોબાનનું તેલ
બેમરજાદ વિ. (ફા.) અમર્યાદ; લાજ વિનાનું () ઉધ્ધત બૅન્ડવિ. (ઈ.) સમૂહમાં અનેકવડેવગાડાતું. ઉદા.બેન્ડવાજાં બેમાથાનું, (-ળું) વિ. માથાનું ફરેલ; ભારે મિજાજી - મંગાવ્યાં છે. (૨) ન. વાજાંવાળાનો સમૂહ વાઘ બેમિસાલ વિ. (ફા.અ.) અજોડ; નિરાળું, અનુપમ બેન્ડ ન. (ઇ.) સમૂહમાં વગાડાતું યુરોપીય પદ્ધતિનું લશ્કરી બેસૂલ વિ. અમૂલ્ય; કીમતી બેન્ડેજ ન. (ઇ.) વાગ્યા કે તૂટ્યા પર બંધાતા પાર્ટી બેમોસમી વિ. (ફા.) વર્ષમાં બે વાર પાકે કે ફાલે એવું બેપણું વિ. બે પગાળું; બે પગવાળું (૨) ન. માનવી બેય વિ. બંને; બેઉ બેપડિયું વિ. બપડવાળું, બેવડું; બેપતું
બેયોનેટ ન. (ઇં.) બંદૂકનું સંગીન બેપણું ન. દ્વૈતભાવ; બે હોવાની સ્થિતિ
બેરખ સ્ત્રી, નગારું, વાવટો અને કંકાવાળી ટુકડી બેપત્તા વિ. લાપત્તા
બેરખી સ્ત્રી, સ્ત્રીઓનું કોણીનું એક ઘરેણું

Page #608

બેરખું
૫૯૧
|| બેવફાઈ બેરખું.ન. (સં. બાહુરક્ષક, પ્રા. બાહુરખા ) બાળકના બેલડી સ્ત્રી, બે જણની જોડી [ઉપર લગાડવાનું એક તેલ
હાથના કાંડાનું મણકાનું ઘરેણું મણકાની માળા બેલતેલ ન. (ઇં. બોઇલ્ડ ઉપરથી બેલ + તેલ) લાકડા બેરખો ૫. પુરુષોના કાંડાનું એક ઘરેણું (૨) રુદ્રાક્ષના બેલદાર ૫. (ફા.) કડિયાને મદદ કરનાર મજૂર (૨) બેરજો . પર્વતમાં થતા એક ઝાડનો ગુંદર
ચાંચવાથી જમીન ખોદનારો બેરડું વિ. હઠીલું; દુરાગ્રહી (૨) બંધું
બેલાનું ન. બે પાંખિયાંવાળું લાકડું બેરત વિ. (ફા.) લુચ્ચું (૨) ચડાઉ; ઉદ્ધત
બેલાડ ૫. (ઇં.) પવાડો
નિઃશંક રીતે બેરત વિ. કવખતનું (૨) સ્ત્રી. કઋતુ.
બેલાશક ક્રિ.વિ. (અ. બિલાશક) સંકોચ રાખ્યા વિના; બેરર પુ. (.) હેરાફેરા ખાનાર પટાવાળો કે નોકર (૨) બેલાસ્ટ ન. (ઈ.) વહાણને સમતોલ રાખવા રખાતું વજન
વિ. ચેકધારકને ચેકનાં નાણાં મળી શકે તેવું બેલિફ છું. (ઇ.) અદાલતના હુકમ બજાવનાર સિપાઈ બેરર ચેક . (ઇ.) ધારક ચેક ચેક રજૂ કરનારને નાણાં બેલિસ્ટિક મિસાઇલ સ્ત્રી. ન. (ઇ.) એક જાતનું પ્રક્ષેપાસ્ત્ર મળે એવા પ્રકારનો ચેક
બેલી ડું. ધણી; મુરબ્બી (૨) સહાયતા કરનાર (૩) રક્ષક બેરલ ન. (ઇ.) લાકડાનું પાપ (૨) (બંદૂકની) નાળી- બેલી સ્ત્રી. (ઇ.) ઉદર; હોજરું - નાળ; ભુંગળી (૩) છત્રીસ ગેલનનું માપ બેલી સ્ત્રી. જોડી; બેલડી બેરહમ વિ. (ફ., અ.) રહેમ વગરનું; નિર્દય બેલુલ્ફ વિ. (અ.,ફા.) બેસ્વાદ (૨) રસ વિનાનું, નીરસ બેરંગ(-ગી) વિ. (ફા.+અ.) ઊી કે બગડી ગયેલા બેલું ન. પૂણીનું જોડકું (૨) જોડકું રંગવાળું (૨) અનિશ્ચિત મનનું
બેલું ન. પથ્થરનું ચોસલું બેરા ૫. (ઇં.) બેર૨; નોકર; બરદાસી
બેલે ન. (ઈ.) નૃત્યનાટિકા કે તેનું ભજવનાર વૃંદ બેરાગી વિ. બેરંગી; બે રાગવાળું (૨) પુ. વેરાગી બાવો બેલેટ પે. (ઇ.) મત બેરિયમ ન. (ઇ.) એક કીમતી ધાતુ-તત્ત્વ
બૅલેટ બૉક્સ ન. (ઇ.) મતપેટી [(૩) સિલક; પુરાંત બેરિસ્ટર ૫. (ઇં.) બારિસ્ટર; “બાર-એટ-લૉ' બૅલેન્સ ન. (ઇ.) સમતોલ સ્થિતિ; સંતુલન (૨) ત્રાજવું બૅરિસ્ટરી સ્ત્રી, બારિસ્ટરી; બૅરિસ્ટરનું કામ-પદ [આવક બૅલેન્સશીટ ન., સ્ત્રી. (ઈ.) સરવૈયું (૨) તેવા સરવૈયાનું બેરી જ સ્ત્રી. સરવાળો; સરવાળાની રકમ (૨) બધી જ પત્રક
સિીમાં બૅરેક સ્ત્રી, લશ્કરી છાવણીમાંનો તે તે નિવાસ (૨) કેદી- બેલ્ટ પું. (.) નાનો કે મોટો પટ્ટો; કટિબંધ (૨) હદ;
ઓને ગોંધવાની તે તે ઓરડી[(૨) વિના રોકટોક બેવકર વિ. ભાર-બોજ વિનાનું () પ્રતિષ્ઠા વિનાનું બેરોકટોક ક્રિ.વિ. (હિ.) કોઈ પણ જાતની અડચણ વિનાનું બેવકૂફ વિ. (ફા.) મૂર્ખ, બુદ્ધિ વિનાનું બેરોજગાર વિ. (ફા.) રોજગાર વગરનું; બેકાર
ગરનું. બેકાર બેવકુફી સ્ત્રી. મૂર્ખાઈ; મૂર્ખતા બેરોજગારી સ્ત્રી, (ફા.) રોજગારનો અભાવ; બેકારી બેવક્કર વિ. જુઓ “બેવકર' બેરોનક વિ. નિસ્તેજ; રોનક વગરનું
બેવખત કિ.વિ. (ફા.) અયોગ્ય વખતે; કવખતે બેરોનેટ ૫. (ઇં.) “સર'નો વંશપરંપરાગત ઇલકાબ બેવચની વિ. બોલીને ફરી જનાર; વિશ્વાસઘાતી બેરોમીટર ન. (ઈ.) વાતાવરણના દબાણનું માપ બેવચનીપણું ન. બોલીને ફરી જવાનો ગુણ દેખાડનાર યંત્ર; વાયુભારમાપક યંત્ર
બેવજા વિ. (અ.ફા.) અકારણ બેરોસ્કોપ ૫. (ઇ.) હવાનું દબાણ દર્શાવતું સાધન બેવજૂ વિ. (ફા.) વજૂ કર્યા વિના; અપવિત્ર; નાપાક બેલ પું. (સં. બલિલ્લ, પ્રા. બાઇલ્સ) બળદ
બેવજૂદ વિ. (ફા.) પ્રમાણહીન; નાપાયાદાર પિડ બેલ પુ. (ઈ.) ઘંટ કે ધંટડી (૨) સ્ત્રી. ક્રિકેટના અંપ પરની બેવડ વિ. (બે+પડ) બેવડેલું હોય તેવું (૨) સ્ત્રી. બેવડું ચકલી-ગિલ્લી
બેવડવું સક્રિ. બેવડું કરવું બેલ સ્ત્રી. બેલડી; જોડી (૨) મિત્રતા
બેવડાવવું સક્રિ. બેવડું કરવું બેલગાડી સ્ત્રી. બળદગાડી (ગા) [(૨) સ્વચ્છંદી બેવડાવું અ.ક્રિ. બેવડું કે બમણું થવું બેલગામ વિ. (ફા.) લગામ (અંકુશ) વગરનું; નિરંકુશ બેવડિયું વિ. બે પડવાળું (૨) બેવડા બાંધાનું બેલટ . (.) ગુપ્ત મત કે મતદાન માટેનો મતપત્ર બેવડું વિ. બે પડવાળું (૨) બમણું, બેગણું બૅલટપત્ર (ઇ., સં.) બૅલટ પેપર (ઈ.) . મતદાન બેવડો છું. ઊતરતી કોટિનો દેશી દારૂ કે તેનો પીનાર બેલટપદ્ધતિ સ્ત્રી. (ઇં., સં.) ગુપ્ત મતદાનપદ્ધતિ બેવતન વિ. (ફા.) વતન વગરનું (૨) વતન બહાર બેલટબોક્સ સ્ત્રી. (ઇ.) મતપત્ર નાખવાની પેટી
ગયેલું; દેશનિકાલ પામેલું બૅલડ ન. (ઇ.) કથાગીત (2) ગાથાગીત (૩) શૌર્યગીત બેવફા વિ. (ફા.) નિમકહરામ: બેઈમાન
(૪) ચારણકાવ્ય (૫) રાસડો () લાવણી (૭) પોવા બેવફાઈ સ્ત્રી. બેવફાપર્ણ: નિમકહરામી

Page #609

બેવારસો પ૯૨
બેંગી બેવારસ વિ. (ફા.) નવારસું; વારસ વગરનું
પત્ની કે છોકરાં વિનાનું, ટેકા કે માલ વિનાનું થયું.) બેશક ક્રિ.વિ. (ફા.) શિક વગર; નિસંશય
(૧૭) વ્યાપવું; જામવું. (૧૮) બીજા ક્રિયાપદ સાથે બેશરમ વિ. (ફા. બેશર્મ) નિર્લજજ; ધીટ
આવતાં તે ક્રિયા શરૂ કરવી. બેશરમી સ્ત્રી. નિર્લજજતા
બેસાડવું સક્રિ. ‘બેસવું'નું પ્રેરક બેસે તેમ કરવું (૨) બેસતું બેશુદ્ધ વિ. (ફા. બે + શુદ્ધ) બેભાન; બેહોશ
આવે તેમ કરવું; જડવું. (જેલમાં બેસાડી દીધો.) (૩) બેશુદ્ધિ સ્ત્રી. મૂછ; બેહોશી
નાંખવું; ઠરાવવું. (લાગો બેસાડ્યો.) (૫) વ્યાપીબેશુમાર વિ. (ફા.) શુમાર વગરનું; બેહદ; પુષ્કળ જામી જાય તેમ કરવું. (તેણે રાજ્યમાં કરપ બેસાડ્યો.) બેસઊઠ સ્ત્રી. બેસવું ઊઠવું તે (૨) મંત્રી; સંબંધ જડામણ બેસામણ ન. રોગને લીધે ઢોરથી ઊભું ન થવાવું; બેક બેસડામણ(-ણી) સ્ત્રી. બેસાડવાની-જડાવવાની કિંમત; બેસવું તે બેસણ ન. બેસવું તે (૨) બેઠક; બેસવાનું સ્થાન બેસામણી સ્ત્રી. મૂલ્ય બેસવું તે બેસણહારું વિ. બેસનારું
બેસિતમ વિ. (ફા.) બહુ; ખૂબ (૨) ઘણું જુલમી બેસણી સ્ત્રી. જેના ઉપર વસ્તુ ચપટ બેસીને સ્થિર રહે બેસારવું સક્રિય બેસાડવું; બેસે તેમ કરવું
તે ભાગ (૨) બેઠક; આસન (૩) મકાન વગેરેની બેસુમાર વિ. બેશુમાર; ગણતરી વિનાનું; અગણિત ઊભણી; “પ્લિથ'
બેસૂરું વિ. (બે જુદાજુદા + સૂર અથવા ફા. બે + સૂર) બેસણું ન. (‘બેસવું' ઉપરથી) બેસણી; બેઠક (૨) ખોટા કે ખરાબ સૂરનું; બસૂરું
બેસવાની રીત (૩) ઉઠમણું (૪) પઘડી (૫) ઝિયારત બેસ્ટ વિ. (ઇં.) સર્વોત્તમ; ઉત્કૃષ્ટ
(નમાજ) (૬) પાયદસ્ત (સ્મશાનયાત્રા) બેસ્ટસેલર વિ. (ઇ.) વધારેમાં વધારે વેચાતું હોય તેવું બેસતમ વિ. (ફા. બેશતમ) પુષ્કળ; અત્યાધિક બેસ્ટિલ S. (ઇ.) ફ્રાન્સનો કિલ્લો બેસતી સ્ત્રી. (‘બેસવું' ઉપરથી) ગાઢ મૈત્રી-દોસ્તી બેસ્વાદ વિ. સ્વાદ વગરનું કે ખરાબ યા બગડેલા સ્વાદવાળું બેસતું વિ. ‘બેસવુંનું વ.ક. (૨) ગઠતું આવતું (૩) નવું બેહક કિ.વિ. ફરી ન ઉઠાય તેમ બેસવું, ઢોરનું)
શરૂ થતું (૪) બરોબર હોય એવું; માફકસરનું બેહક(ક) વિ. (ફા.) હક વગરનું (૨) કિ.વિ. હક બેસન ન. (હિ.) વેસણ; ચણાનો લોટ
વગર; અકારણ; નાહક બેસબૂર વિ. (ફા) ધીરજ વગરનું; ઉતાવળિયું બેહદ વિ. (કા.) હદ વગરનું, અતિશય બેસબૂરી સ્ત્રી. (ક.) અધીરાઈ; ઉતાવળ
બેહાલ વિ. (ફા.) ભૂંડી હાલતમાં આવી પડેલું (૨) બેસમજ વિ. (ફા.) સમજ વગરનું (૨) સ્ત્રી. ગેરસમજ બીમાર (૩) પુ.બ.વ. દુર્દશા, બેહાલી બેસબ વિ. (અ., ફા.) તલપાપડ (૨) ઉતાવળિયું બેહાલી સ્ત્રી, બૂરી હાલત; દુર્દશા બેસર વિ. અડધી કાળી અને અડધી રેતાળ (જમીન) બેહૂદી(-દગી) સ્ત્રી. બેહૂદાપણું, અવિવેક બેસણું વિ. બે સર કે ફાંટાવાળું (મતના વગેરે) બેહૂદું વિ. (ફા.) નકામું; અઘટિત; અવિવેકી બેસવું અક્રિ. (સં. ઉપવિશતિ, પ્રા. બસઈ) આસન બેહસ્ત ન. (ફા. બિહિત) સ્વર્ગ
માંડવું (ઊભા હોય કે સૂતા હોય તેમાંથી) (૨) નીચે બેહેસ્તનશીન વિ. સ્વર્ગવાસી (૨) મરણ પામેલું ગાફેલ આવવું; ઊતરવું (ભાવ, કચરો) (૩) બંધબેસતું બેહોશ વિ. (ફા) હોશ વિનાનું, બેભાન; બેશુદ્ધ (૨) આવવું (કોટ, જોડા વગેરે) (૪) શરૂ થવું (ઋતુ, બેહોશી સ્ત્રી. હોશ વિનાની સ્થિતિ; બેશુદ્ધિ; મૂછ વર્ષ) (૫) (ફળફૂલનું) આવવું (૬) કિંમત લાગવી; બળ સ્ત્રી. બેડ; ચૂલાનો ઉપરનો છૂટો ભાગ મૂલ પડવું (૭) લાગવું; ચોટવું (પાસ, ડાઘ) (૮) બળે, (બેળે) કિ.વિ. પરાણે; જબરદસ્તીથી; મહામુલીએ પેસી જવું; વાગવું; લાગવું. (૯) સ્થાપિત થવું; જારી બે ક્રિ.વિ. (બકરાંધેટાનો) એવો અવાજ કે મંડળ થવું. (ઉદા. જપતી બેઠી, દશા બેઠી.) (૧૦) અર્થ બેંક સ્ત્રી. (ઈ.) બૅન્ક; શરાફી કામ કરતી અધિકૃત પેઢી સમજવો; રીત પ્રમાણે ગોઠવાવું (હિસાબ, કોયડો) બેંકનોટ સ્ત્રી. (ઇ.) નાણાં આપવા માટેની વાયદાચિઠ્ઠી (૧૧) વળવું; સ્થિર થવું. (ચિત્રમાં તેનો હાથ બેઠો બેંકર પું. (ઇ.) બૅન્કનું કામકાજ કરનારો કે સંભાળનારો છે.) (૧૨) કામકાજ વિના પડી રહેવું. (‘ભાઈ શું માણસ; શરાફ કરે છે?’ ‘બેઠા છે.') (૧૩) જાડું-ખોખરું થવું. (ગળું બેંકરેટ ન. (ઇ.) બેંકના વ્યાજનો દર બેસી ગયું.) (૧૪) રાહ જોવી; ખોટી થવું. (બેસી બેંક-હોલીડે . (ઇ.) બેંકની રજાનો દિવસ બેસીને હું તો થાક્યો.) (૧૫) કસ કે તીક્ષ્ણતા દૂર બેંક્રપ્ટ વિ. (ઇ.) દેવાળિયું થવી (કપડું, ધાર) (૧૨) આધાર વિનાનું - તેજ બેંકિંગન. (ઇ.) બૅન્કનું કામકાજ; શરાફી મોકલવાની) વિનાનું થઈ જવું; ભાગી પડ્યું. (ઘર બેઠું = પતિ, બેંગી સ્ત્રી(‘બેંગ' ઉપરથી) સીવેલીનાની પોટલી (ટપાલમાં

Page #610

બેંચો ૫૯ 3
|| બોડિયું બેંચ સ્ત્રી. પાટલી (૨) ન્યાયાધીશનો સમૂહ
બોચ ૫. મગર બંડ ન. (ઈ.) સમૂહમાં અનેક વડે વગાડાતાં વાજાં (૨) બોચ પું. જુવારનો રસદાર સાંઠો
વાજાંવાળાનો સમૂહ (૩) પું. અદાલતમાં વકીલ બોચ વિ. સાદું (૨) મૂર્ણ; થોડી બુદ્ધિનું વગેરે ખાસ પહેરે છે તે કોટી
બોચલો . (‘બોચી” ઉપરથી) વાળની કિનારીવાળી બૅડેજ ન. (ઈ.) દવા લગાડી બંધાતો પાટો
બાળકોની ટોપી (૨) અંબોડે બૈજિક વિ. (સં.) બીજ સંબંધી (૨) મૂળભૂત (૩) બીજ- બોચિયું ન. વાંસની હલકી ટોપલી (૨) તૂટેલા કાનવાળું,
ગણિતને લગતું; “એલ્જિબ્રેકલ' (૪) ન. મૂળ કારણ બોચિયું વિ. ઢીલા સ્વભાવનું ઐયર સ્ત્રી. બૈરી; બૈરું (૨) પત્ની; વહુ
બોચી સ્ત્રી. ગરદન; ગળચી ગયેલા નાકવાળું બૈરું ન. બૈરી; સ્ત્રી (૨) પત્ની
બોચું . બોચી (તુચ્છકારમાં) (૨) કાન વગરનું કે બેસી બો સ્ત્રી, (ફા.) બૂ; ગંધ; વાસ
બોછાડ(-૨) સ્ત્રી. વરસાદનું જોરદાર ઝાપટું; ઝડી બો સ્ત્રી. અહંકાર; ઘમંડ; અભિમાન
બોજ પું. (સં. વહ્ય, પ્રા. વોઝઅ) ભાર; વજન (૨) બો સ્ત્રી. (ઇ.) બીડો વગેરે બાંધવામાં વપરાતી એક મોભો (૩) શાખ; આબરૂ
જાતની દોરી (૨) સ્ત્રીઓની વાળ બાંધવાની દોરી; બોજ સ્ત્રી. આદત; ટેવ બોદોરી [(એંજિનનો) ભાગ બોજ સ્ત્રી. કુમાશ (વસ્ત્રની)
[આબરૂદાર બૉઇલર ન. (ઈ.) જેમાં પાણીની વરાળ થાય છે તે બોજલ(-દાર) વિ. બોજવાળું; ભારે (૨) મોભાદાર (૩) બૉઇલરમૅન પું. (.) બોઇલર સંભાળનાર કામદાર બોજવાળું વિ. કરજવાળું; દેવાદાર બોકડકંદુ વિ. જાડું (૨) ખરબચડું
બોજો . (સં. વહ્ય) ભાર (૨) જવાબદારી; જોખમ બોકડી સ્ત્રી. બકરી (૨) બકરાનું આંતરડું
બોઝિલ વિ. (હિ.) ભારથી લદાયેલું; ભારે (૨) બોકડું ન. બકરું
ટાળાજનક બોકડો છું. (સં. બોક્ક, પ્રા. બોક્કડ - બુક્ક) બકરો બોટ સ્ત્રી. (ઈ.) હોડી; મછવો (૨) સ્ટીમર; આગબોટ બોક, વિ. ગંધ મારતું; દુર્ગધવાળું
બોટ ન. અબોટ: રસોઈ અને જમવાની જગાને છાણ તથા બોકાની ૫. બુકાની
માટીથી લીંપવી તે (૨) શુદ્ધ અથવા અભડાયા બોકાસું ન. રડવાની ભારે મોટી ચીસ; રાડ
વિનાની દશા (૩) નાહ્યા વિના જયાં જવાય કે બોકી સ્ત્રી. બચી; ચુંબન
અડકાય નહિ એવું સ્થળ
[ક્રિયા બોકી વિ. હોડીને દોરડાથી ખેંચનારું
બોટ સ્ત્રી. બોટવાની ક્રિયા, પ્રવાહી કે ખાદ્યને એઠું કરવાની બૉક્સ સ્ત્રી. (ઇ.) પેટી (૨) થિયેટરની ખાસ (પ્રેક્ષક બોટણ ન. બોટવું તે (૨) બાળકનું અન્નપ્રાસન માટેની) બેઠક (૨) ખોખું
બોટણી સ્ત્રી, (દે. બોંટણ) સ્તનની ડીંટડી (૨) ડીંટડીના બૉક્સર છું. (.) મુક્કાબાજ; બૉક્સિગ કરનાર આકારની ચૂસણી (૩) બોટવાની ક્રિયા બૉક્સાઈટ સ્ત્રી. (ઈ.) જેમાંથી એલ્યુમિનિયમ નીકળે છે બોટનિકલગાર્ડન ન. (ઈ.) વનસ્પતિ-ઉદ્યાન તે પદાર્થ
બોટનિસ્ટ . (ઇ.) વનસ્પતિશાસ્ત્રી બોક્સિન ન. (ઈ.) મુષ્ટિયુદ્ધ; મુક્કાબાજી (૨) સિમેન્ટનું બૉટની સ્ત્રી, (ઈ.) વનસ્પતિવિદ્યા; વનસ્પતિશાસ્ત્ર
અમુક ચણતર ઠારવા કરાતું (લાકડાનું) ખોખું જિગા બૉટલ સ્ત્રી, (ઇ.) શીશી; બાટલી (૨) શીશો બૉકિંસગ રિંગ સ્ત્રી. (ઇં.) મુક્કાબાજી માટેની નિશ્ચિત બોટવું સક્રિ. (દ. બોટ્ટ) ખાઈને કે પીને કે સ્પર્શ વગેરેથી બોખ સ્ત્રી. (‘બખું, ‘બખોલ' ઉપરથી) ભગદાળું; મોટો એઠું કરવું; અભડાવવું (૨) પહેલેથી રોકી લઈ કબજો
ખાડો (૨) પાણી કાઢવાની ચામડાની ડોલ, ઊંડો કરવો કૂવો ને ફાટી બોખ)
બોટિયું ન. અબોટિયું; મુગટો નિૌકાવિહાર બોખું (-ખલું) વિ. પડી ગયેલા દાંતવાળું (૨) નમાલું બોટિંગ ન. (ઇ.) હોડી ચલાવવાની કસરત કે ક્રિયા (૨) બોગદું ન. (પો. આગોગદા) બુગદું; ભગદાળું (૨) બોડ સ્ત્રી. (સં. પુટ, પ્રા. બુડ) બખોલ; ગુફા (પશુની) ભોંયરું, ‘ટનલ' (રેલવેનું)
બોડકી સ્ત્રી, બોડી, વિધવા (તુચ્છકારમાં કે ગાળ દેવામાં) બોગસ વિ. બનાવટી; કૃત્રિમ (૨) ખોટું
બોડકું વિ. બોર્ડ બોગી સ્ત્રી, (ઈ.) રેલગાડીનો ડબ્બો
બોડવું સક્રિ. (દ. બોડિય=બોડેલું) મૂંડવું બોઘરણું ન. પહોળા મોંની વટલોઈ
બોડાક્ષર પુ.બ.વ. બોડિયા અક્ષર; કાનોમાત્રા, અનુસ્વાર બોઘરો છું. મોટો સાવરણો
મિદનિયું વગેરે ચિહ્ન વિનાના સાદા મૂળ અક્ષર બોદું(-ઘલું) વિ. ઓલિયું; મૂર્ખ (૨) ન. હાથીનું બચ્યું; બોડિયું વિ. બોર્ડ; બોડકું (૨) ઉઘાડું; ખુલ્લું

Page #611

બોડિયંતકોડિયું
૫૯૪
બોરસલ્લી(-ળી) બોડિયુંતકોડિયું વિ. સાવ બોર્ડબોડું-તકડું
બોધલું વિ. અણસમજુ; ભોળું (૨) ન. શિખામણ; સલાહ બોડિયો પુ. બોડો માણસ
બોધવું સ.કિ. બોધ કરવો; ઉપદેશ દેવો; સમજાવવું બોડી સ્ત્રી. (“બોર્ડ' ઉપરથી) બોડકી; વિધવા (વ્યંગમાં) બોધાત્મક વિ. બોધના લક્ષણવાળું, ડિક્ટિક બૉડી ન. (ઇ.) મોટર, બસ વગેરેનું પૈડાંના ચોકઠા પર) બોધિ સ્ત્રી. (સં.) સંપૂર્ણ જ્ઞાન (બદ્ધ) (૨) સમ્યક્દર્શન
કરાતું ઘરે-માળખું (૨) શરીર; દેહ (૩) સમિતિ (૩) આત્મજ્ઞાન (૪) જીવનમુક્તિ બૉડીગાર્ડ કું. (ઈ.) અંગરક્ષક સિપાઈ
બોધિત વિ. (સં.) બોધ પામેલું (૨) બોધ કરાયેલું બોર્ડ વિ. (દ. બોડ) માથે વાળ વિનાનું (૨) માથે શિંગડાં બોધિવૃક્ષ, બોધિતરુ ન. (સં.) ગયામાં આવેલું પીપળાનું
વિનાનું (૩) ઉઘાડું; ખુલ્લું; સાફ (માથું, ખેતર, ઝાડ, જેની જગાએ પૂર્વે ગતમ બુદ્ધને જ્ઞાન થયું હતું. મથાળા વગરનો અક્ષર, લૂંટી લીધેલો માણસ વગેરે) બોધિસત્ત્વ . (સં.) જે પૂર્ણ જ્ઞાન મેળવવાના માર્ગ ઉપર (૪) ડાબાપાંખડાં વિનાનું
છે અને થોડા જન્મમાં એ સ્થાને પહોંચનાર છે એવો બોણી સ્ત્રી. (સં. બોધન, પ્રા, બોહણ) પહેલો વકરો (૨) (બૌદ્ધ) સાધક (૨) ગૌતમ બુદ્ધનો તે તે પૂર્વાવતાર
બેસતા વર્ષની બલિશ (૩) ઠપકો; ગાળ (૪) બોનસન. હક્ક ઉપરાંતની રકમ (૨) બક્ષિસ (૩) બોણી આવડત; પહોચ
બોનાફાઈડ વિ. (ઇ.) પ્રમાણિત; પ્રમાણસિદ્ધ; અધિકૃત બોત . (ફા. બુત=જડ મૂર્તિ) બાધ; મૂર્ખ
(૨) પ્રામાણિક બોતડું ન. ઊંટનું બચ્યું
બોનેટ સ્ત્રી. (ઇ.) ચિમની ઉપરની વાળાવાળી જાળી બોતડો છું. વણ પલોટાયેલું નાનું ઊંટ
બૉન્ડન. (ઇ.) વૈધાનિક બાંયધરીપત્ર; બંધણીખત (૨) બંધન બોતાન(-નું) . પાઘડીની અંદરનો ગાભો
બોન્ડપેપર ન. (ઇ.) બોન્ડનો કાગળ બોતાન ન. કલંક; આળ
બોબડી સ્ત્રી, (‘બોબ' પરથી) બોલતી; જીભ (તિરસ્કારમાં) બોને(-) વિ. (સં. વાસપતિ, પ્રા. બાદત્તરિ) સિત્તેર બોબડું વિ. તોતડું; ચોખ્ખું બોલી ન શકનારું ભૂિંગળી - વત્તા બે (૨) પં. બોતેરનો આંકડો કે સંખ્યા; “૭૨' બોબિન ન. (ઇ.) સાળમાં વપરાતી વાણાના તારની બોતે--ત્ત)રી સ્ત્રી, બોતેરનો સમૂહ
બોબું વિ. (સં.) બોબડું (૨) ન. ખોખું; ફોડું બોતેરું ન. બોતર દિવસનો સમય
બોમાઇટ ૫. (ઇ.) એક પ્રકારનો સાર બોથડ વિ. જડ; ઠોઠ; બુડથલ (૨) સુસ્ત
બોમ્બ, (૦ગોળો) (ઇ.) દારૂગોળાનું એક હિંસક અસ્ત્ર બોયું ન. પાઘડું (તિરસ્કારમાં) (૨) માથું
બોમ્બખૂફ વિ. (ઇ.) બોમ્બની જેને અસર ન થાય એવું બોથું વિ. બુડથલ; જડબુદ્ધિનું
[ઢીલું બોમ્બમારો પુ. સંખ્યાબંધ બૉમ્બ મારવાની ક્રિયા બોદલું વિ. બોદું; બોદાઈ ગયેલું (૨) ખોખરું (૩) કામમાં બોમ્બર (ઇ.) બોમ્બ નાખવા વપરાતું એક લડાયક વિમાન બોદાવું અ.કિ. પાણી પીને તર થવું (૨) પાણીથી કોવાઈ- બોમ્બાર્ડમેન્ટન. (ઇ.) વિપુલસંખ્યામાં બોમ્બ ફેંકવાની ક્રિયા બગડી જવું
બૉમ્બાર્ડિગ ન. (ઇ.) ભારે તોપમારો [(૨) છોકરો બોદું વિ. (સં. બોદક) બોદાઈ ગયેલું; સડી ગયેલું (૨) બોય છું. (ઇ.) હજૂરિયા જેવો નોકર (હોટેલ વગેરેમાં)
ખોખરું; પોલા અવાજવાળું (૩) ઢીલું; કાચું (૪) ન. બોયસ્કાઉટ ૫. (ઇં.) બાલવીર
તડવાળું કે બરાબર નહિ પકાવેલું માટીનું વાસણ બોયકોટ કું. (ઈ.) બહિષ્કાર; ત્યાગ લીધેલો) સાંઠો બોધ પં. (સં.) ઉપદેશ (૨) જ્ઞાન (૩) માહિતી બોયું ન. જેમાંથી ભીંડી થાય છે તે છોડનો (ભીંડી ઉતારી બોધક વિ. (સં.) બોધ આપનારું (૨) બોધ લેવા જેવું, બોયું ન. (ઇં. બોઈ) પાણીમાંના ખરાબાની ચેતવણી ઉપદેશાત્મક
આપવા માટે દરિયામાં તરતો રખાતો લોઢાનો ગોળો બોધકથા સ્ત્રી. (સં.) બોધક કથા; “પેરેબલ'
બોર પં. (.) જમીનમાંથી પાણી વગેરે કાઢવા કરાતો બોધદાયી-યક) વિ. બોધ આપનારું, જેમાંથી બોધ મળે ઊંડો શાર (૨) શાર પહોળા કરવાનું સુતારનું સાધન એવું બોધક
[‘પ્રોસ્પેસ' બોર ન. (સ, બદર, પ્રા. બવર - બઅર) બોરડીનું ફળ બોધપત્ર ન. માહિતી આપનારી ચોપડી (ર) માહિતીપત્ર બોરકૂટો પં. અધકચરું ખાંડવાની ક્રિયા (૨) કચ્ચરઘાણ; બોધપરાયણ વિ. (સં.) બોધથી ભરેલું શિખામણ; ધડો પાયમાલી બોધપાઠ છું. પદાર્થપાઠ (૨) નમૂના તરીકેનો પાઠ (૩) બોરટાણું નાં બોર ખાવાની મોસમ (શિયાળામાં) બોધપાત્ર વિ. (સં.) ઉપદેશ કે બોધ લેવા જેવું, બોલાયક બોરડી સ્ત્રી. (સં. બદરી, પ્રા. બોરી) બોરનું ઝાડ બોધપ્રદ વિ. (સં.) બોધક; બોધદાયી રૂિપ ભાષા બોરમાળા સ્ત્રી, બોર જેવા મણકાની માળા – એક ઘરેણું બોધભાષા સ્ત્રી, (સં.) શિક્ષણ આપવા વપરાતી માધ્યમ- બોરસલ્લી(-ળી) સ્ત્રી. (સં. બકુલશ્રી, પ્રા. બઉલસિરી) બોધવચન ન, શિખામણનું વચન; ઉપદેશ વાક્ય
એક ફૂલઝાડ; બકુલવૃક્ષ

Page #612

બોરી ૫૯ ૫
[ ભૂગલ બોરાંન.બ.વ. બોર (બહુવચન)
બોલી સ્ત્રી, ભાષા કે ગૌણ ભાષા જે બોલવામાં જ ચાલતી બોરિક પું. ન. (૦પાઉડર) . (.) ટંકણખાર-તેનું દ્રવ્ય હોય (૨) મહેણું (૩) કબૂલાત બોરિયું ન. (‘બોર' ઉપરથી) બટન (૨) માથાનું એક બોલાચાલી સ્ત્રી, બોલવા ચાલવાની રીતભાત-ઢબ બોલું ઘરેણું; બોર
-બોલુંવિ. બોલનાકે બોલવાની આદતવાળુંજેમકે, ઓછાબોરિંગ ન. (ઇ.) જમીનમાં શારડી ઉતારી પાણી, તેલ બોલ્ટ ૫. (ઇ.) એક બાજુ ચાકી ચઢાવવાનો માથાદાર વગેરે કાઢવાની ક્રિયા; શારકામ (૨) તેવી રીતે તૈયાર ખીલો
[મંડળનું થયેલો કૂવો; “બોર' (૨) વિ. કંટાળાજનક બૉશેવિક વિ. (ઇ.) રશિયાના એ નામના એક સામ્યવાદી બોરી સ્ત્રી. (ફા. બૂરિયા) ગાંસડી; ગૂણ
બૉલ્શવિઝમ ન. (ઇં.) બોલ્લેવિક મંડળની ફિલસૂફી બોરું ન. જેમાં એકલો કણ રહે છે તે કણસલાનું ખોખું બોવું સક્રિ. (સં. વ૫) વાવવું (૨) ગુમાવવું બોરો પં. (ફા. બૂર્યસાદડી) ધાબળો; બનૂસ(૨) તાપડું; બૉસ પું. માલિક; શેઠ (૨) ઉપરી અધિકારી
રણપાટ (૩) મોટી બોરી; ગૂણ (લોકલબોર્ડ) બોસ સ્ત્રી. ચર્ચા; પતરાજી (૨) હઠ (૩) બળાત્કાર બોર્ડ ન. (ઇં.) પાટિયું (૨) મંડળ; સમિતિ (સ્કૂલબોર્ડ; બોસો પુ. (ફા.) બચી; ચુંબન બૉર્ડર સ્ત્રી. (ઈ.) કિનારી; કોર (૨) સીમા; સરહદ (૩) બોસ્કી સ્ત્રી. (ઇ.) એક રેશમી કાપડ ચિરો કિનારો
બોળ કું. (સં. બોલ) એક જાતનો ગુંદર (૨) દાણાનો બૉર્ડિગ સ્ત્રી. (હાઉસ) ન. (ઇં.) છાત્રાલય; છાત્રાવાસ બોળકેરીપું. (બાળવું + કેરી) મીઠામાં આવેલી આખી કેરીબોર્શન ન. ધાતુ નહીં તેવું મૂળતત્ત્વ
એક અથાણું ડિબાડવું (૨) ગુમાવવું; વણસાડવું બૉલ પં. (ઈ.) દડો [(૩) મહેણું (૪) શિખામણ બોળવું સક્રિ. (સં. બ્રોયતિ, પ્રા. બોલ0) પ્રવાહીમાં બોલ પં. (‘બોલવું' ઉપરથી) શબ્દ; વચન (૨) કડી; તૂક બોળ વાડો પુ. ભ્રષ્ટતા; વટાળ; અડાઅડ બોલક (કર્ણ) વિ. વાચાળ: વાતોડિયું (૨) લડકણું બોળબોળ ક્રિ.વિ. છલોછલ બોલચાલ સ્ત્રી, બોલવું ચાલવું તે; વાતચીતનો વહેવાર; બાળબોળ(-ળા) સ્ત્રી. વારંવાર બોળવું કે બોળાવું તે
મેળાપ (૨) વાણીથી તકરાર (૩) સાટું; કરાર બોળિયો વિ. મીઠા પાણીમાં રાખી મૂકેલ (કેરી, લીંબુ વગેરે) બોલછા સ્ત્રી, બોલવાની ઢબ-રીત
-બોળુ વિ. (‘બોળવુંપરથી) બાળનાર (સમાસને અંતે) બોલર્ણ ન. શબ્દ; વેણ; વચન
[ફળ બોલતી સ્ત્રી. જીભ
બોળો ખું. પલાળી રાખેલ લોટ (૨) મીઠામાં આથેલાં લીલાં બોલપટ ન. બોલતું ચિત્રપટ - સિનેમા; “મૂવી' બોંશ સ્ત્રી. ચર્ચા; વાદવિવાદ (૨) હઠ (૩) બળાત્કાર બૉલ-પેન સ્ત્રી. બોલવાળી અણી ધરાતી પેન-લેખિની (૪) પતરાજી બોલબંધ . કરાર વચનથી બંધાવું તે; બોલીના કરાર બૌદ્ધ વિ. (સં.) બુદ્ધને લગતું (૨) બુદ્ધનું અનુયાયી બોલબાલા સ્ત્રી. ચલણ કે ચઢતી કળા હોવી તે; ફતેહ (૨) બૌદ્ધ(૦ધર્મ, ૦માર્ગ) પું. (સં.) બુદ્ધ ચલાવેલ ધર્મ-માર્ગ વાહવાહ (૩) પ્રભાવ, પ્રતાપ
બૌદ્ધ(અધમ, માર્ગી) વિ. પં. બૌદ્ધમાર્ગનું કે તેનું અનુયાયી બોલબૅટ ન.બ.વ. (ઇ.) ક્રિકેટની રમત કે તેનાં સાધન બૌદ્ધિક વિ. બુદ્ધિને લગતું બૉલબૅરિંગ ન. (ઈ.) છરાને આધારે પૈડું સહેલાથી ફરે ધ્યાન ન. વર્ણન; બયાન; નિરૂપણ
તે માટેની યોજના (જેમ કે સાઇકલમાં) ગિંદબાજ વ્યાશી(-સી) વિ. સં. જયશતિ, પ્રા. બાસીઈ) એંશી વત્તા બૉલર . (.) ક્રિકેટની રમતમાં દડો નાખનાર ખેલાડી; બે (૨) પં. બાશીનો આંકડો કે સંખ્યા; “૮૨' બૉલરોલ સ્ત્રી. (ઇ.) એક રમત
બ્યુટી સ્ત્રી. (ઇ.) સુંદરતા; સૌંદર્ય (૨) સુંદર સ્ત્રી બોલવું સક્રિ. (સં. બ્રતે, પ્રા. બોલ્લઈ) વાચા કાઢવી; બ્યુટીકેર સ્ત્રી. સૌંદર્યસંભાળ
ઓચરવું (૨) કહેવું; વાત કરવી (૩) વઢવું, ગુસ્સો બ્યુટીપાર્લર ન. (ઇં.) સૌંદર્ય પ્રસાધન કેન્દ્ર કે અણગમો બતાવવા કહેવું (૪) કજિયો કરવો બ્યુટીફૂલ વિ. (ઇં.) મનોહર, સુંદર બોલબોલા સ્ત્રી. સામસામે બોલવું તે; તેવી તકરાર બ્યુટિશિયન ડું, ન. (ઈ.) સૌંદર્યપ્રસાધક બોલાચાલી સ્ત્રી, તકરાર (૨) બોલવા-ચાલવાનો સંબંધ; બ્યુરેટ સ્ત્રી. (ઈ.) (પ્રવાહી માપવા માટે) આંકેલી કાચની | દોસ્તી આિપવું; નોતરવું (૩) ખુશી પૂછવી એક નળી – માપવાનું તેવું સાધન બોલાવવું.ક્રિ. (સાદ પાડીને) આવવા કહેવું (૨) આમંત્રણ બ્યુરો પં. (ઇં.) કાર્યાલય; કચેરી (૨ બોલાબોલ સ્ત્રી, બોલબોલા; સામસામે બોલવું તે; તેવી બ્યુરોક્રસી સ્ત્રી. (ઇ.) નોકરશાહી; અમલદારશાહી
ગિોલંદાજી બ્યુરોક્રેટ વિ. (ઇં.) અમલદારશાહીમાં માનનારું બૉલિંગ સ્ત્રી. (ઇ.) ક્રિકેટની રમતમાં બૉલ નાખવા તે; ગૂગલ ન. (ઈ.) એક વિલાયતી રણવાદ્ય
તકરાર

Page #613

બ્રધરી ૫૯ ૬
બ્રહ્મસૂત્ર બ્રધર છું. (.) ભાઈ; બંધુ
બ્રહ્મનાડી સ્ત્રી, (સં.) સુષુમ્મા નાડી બ્રધરહૂડ ન. (ઇ.) ભાઈચારો; ભાતૃભાવ
બ્રહ્મનિવણ ન. (સં.) મોક્ષપદ; પરમ મુક્તિ બ્રશ ન. (ઇ.) વાળ, તંતુ કે વાળાની, કશાને ઘસીને સાફ બ્રહ્મનિષ્ઠ વિ. (સં.) બ્રહ્માના ધ્યાનમાં લીન; બ્રહ્મજ્ઞ
કરવા માટેની એક બનાવટ; પીંછી; કૂચડો (૨) બ્રહ્મપદ ન. (સં.) બ્રહ્મત્વ; બ્રહ્મનું પદ; મોક્ષ મુખશુદ્ધિ માટેનું સાધન; ‘ટૂથબ્રશ” (૩) વાળ બ્રહ્મપુત્ર છું. (સં.) નારદ, બ્રહ્માનો પુત્ર (૨) બ્રાહ્મણ (૩) ઓળવાનું સાધન
સ્ત્રી. ભારતની એક જાણીતી નદી બ્રહ્મ ન. (સં.) સચ્ચિદાનંદ સ્વરૂપ, જગતનું મૂળ-તત્ત્વ બ્રહ્મબીજ ન. 3ૐ કાર; પ્રણવમંત્ર (૨) બ્રાહ્મણનો બાળક
(૨) વેદ (૩) પરમાત્મા (૪) પં. બ્રહ્મા (૫) બ્રાહ્મણ બ્રહ્મભાવ ૫. (સં.) બ્રહ્મત્વ, બ્રહ્મપદ બ્રહ્મકન્યા સ્ત્રી. (સં.) સરસ્વતી (૨) બ્રાહ્મણની દીકરી બ્રહ્મભાષી વિ. (સં.) બ્રહ્મની વાતો જ કરનાર બ્રહ્મકુમાર ધું. બ્રહ્માનો પુત્ર - નારદ
બ્રહ્મભૂત વિ. (સં.) બ્રહ્મરૂપ; બ્રહ્મમય બ્રિઝ બ્રાહ્મણ બ્રહ્મક્ષત્રિય . એ નામની નાતની જાતિ
બ્રહ્મબંધુ છું. (સં.) નામનો જબ્રાહ્મણ (૨) બ્રાહ્મણ આચારી બ્રહ્મ(૦ગ્રંથિ, ૦ગાંઠ) સ્ત્રી. જનોઈમાં વળાતી ગાંઠ [ચ્ચાર બ્રહ્મભોજન ન. બ્રાહ્મણને જમાડવા તે બ્રહ્મઘોષપું. (સં.) વેદાભ્યાસનો ધ્વનિ (૨) વેદઘોષ; વેદો- બ્રહ્મયજ્ઞ પં. (સં.) પાંચ મહાભૂતોમાંનો એક – વેદનું બ્રાદ્ધ વિ. (સં.) બ્રાહ્મણની હત્યા કરનાર
અધ્યયન અને અધ્યાપન બ્રહ્મચક્ર ન. (સં.) બ્રહ્મ નજીકનું કેન્દ્ર
બ્રહ્મરસ પં. (સં.) બ્રહ્મનો પરમ આનંદ; બ્રહ્માનંદ બ્રહ્મચર્ય ન. (સં.) બ્રહ્મના સાક્ષાત્કારની સાધના (૨) બ્રહ્મરંધ્ર ન. (સં.) મનુષ્યના મસ્તકમાં માનેલું એક છિદ્ર, ઇંદ્રિયનો નિગ્રહ (૩) બ્રહ્મચારીપણું
જયાંથી બ્રહ્મલોકમાં જનારના પ્રાણ નીકળે છે એમ બ્રહ્મચર્યા સ્ત્રી. બ્રહ્મચર્ય; બ્રહ્મચારીપણું
કહેવાય છે. બ્રહ્મચર્યાશ્રમ પું. ચારમાંનો પ્રથમ આશ્રમ - જેમાં બ્રહ્મચર્ય બ્રહ્મરાક્ષસ છું. (સં.) બ્રાહ્મણમાંથી થયેલ ભૂત
સેવીને વિદ્યાભ્યાસ કરાય છે તેવા પચીસ વર્ષનો સમય બ્રહ્મર્ષિ પું. (સં.) બ્રાહ્મણ ઋષિ; વેદદ્રષ્ટા ઋષિસિમાધિસ્થ બ્રહ્મચારિણી સ્ત્રી. (સં.) બ્રહ્મચર્ય પાળનાર સ્ત્રી બ્રહ્મલીન વિ. (સં.) બ્રહ્મમાં લીન (૨) મરણ પામેલ (૩) બ્રહ્મચારી છું. (સં.) બ્રહ્મચર્ય પાળનાર પુરુષ (૨) કુંવારો- બ્રહ્મલોક છું. (સં.) બ્રહ્માનો-ઊંચામાં ઊંચો લોક (૨) અવિવાહીત પુરુષ
પરમપદ; મોક્ષ તેિજસ્વિતા (૨) બ્રહ્મતેજ બ્રહ્મજિજ્ઞાસા સ્ત્રી. (સં.) બ્રહ્મજ્ઞાનની ઇચ્છા; ઉત્કંઠા (૨) બ્રહ્મવર્ચસ ન. (સં.) બ્રહ્મચર્યથી કે બ્રહ્મના જ્ઞાનથી પ્રગટતી બ્રહ્મવિષયક વિચારણા; તે કરતું શાસ્ત્ર
બ્રહ્મવાક્ય ન. (સં.) અફળ-અટલ બોલ; સિદ્ધ વાક્ય (૨) બ્રહ્મજીવી વિ. (સં.) બ્રહ્મ કે વેદ યા જ્ઞાનથી નિર્વાહ બ્રાહ્મણનો બોલ
[પઠનપાઠન કરનાર; જ્ઞાનનો વેપાર કરી ખાનાર
બ્રહ્મવાદ પું. (સં.) વેદાંતવાદ; અદ્વૈતવાદ (૨) વેદનું બ્રહ્મજ્ઞ વિ. (સં.) બ્રહ્મને જાણનારું
બ્રહ્મવાદિતા ન. (-4) સ્ત્રી. બ્રહ્મવાદીપણું બ્રહ્મજ્ઞાન ન. (સં.) પરમતત્ત્વ બ્રહ્મ અને એના સંબંધના બ્રહ્મવાદિની સ્ત્રી. (સં.) ગાયત્રી (૨) અવિવાહિત રહી જગત-જીવના સ્વરૂપની ઊંડી સમજ; તત્ત્વજ્ઞાન
વેદાભ્યાસ કરનારી સ્ત્રી બ્રહ્મજ્ઞાની વિ. (સં.) બ્રહ્મજ્ઞ; પરબ્રહ્મના સ્વરૂપનું જ્ઞાન બ્રહ્મવાદી વિ. (સં. બ્રહ્મવાદિન) બ્રહ્મવાદનું અનુયાયી (૨) ધરાવનાર
- કિરનાર સાધક વેદનું પઠન પાઠન કરનારું બ્રહ્મઠગ પું. (સં.) મોટો-અઠંગ ઠગ; આત્મજ્ઞાનનો ઢોંગ બ્રહ્મવિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) બ્રહ્મ, જીવ અને જગત એ ત્રણ બ્રહ્મણ્ય વિ. (સં.) બ્રહ્મ સંબંધી (૨) બ્રાહ્મણો પર આસ્થા તત્ત્વોના પરસ્પરનાર સંબંધ વિશેનો વિચાર આપનારી રાખનારું
વિદ્યા; વેદાંતવિદ્યા બ્રહ્મતત્ત્વ ન. (સં.) બ્રહ્મ કે નામનું તત્ત્વ; પરમ (અક્ષર). બ્રહ્મવેત્તા પુ. બ્રહ્મને જાણનાર
બ્રહ્મ (૨) બ્રહ્મપણું; બ્રહ્મ સાથે અભેદ (૩) બ્રાહ્મણપણું બ્રહ્મવેદી સ્ત્રી, બ્રહ્મયજ્ઞની વેદી બ્રહ્મતેજ ન. (સં.) બ્રહ્મચર્ય કે બ્રહ્મજ્ઞાનનું તેજ બ્રહ્મવેલ સ્ત્રી. (સં.) બ્રહ્મ કે બ્રહ્માંડરૂપ વેલ-લતા બ્રહ્મતાલ પું. (સં.) એક જાતનો તાલ (સંગીત) [પણું બ્રહ્મસભા સ્ત્રી. (સં.) બ્રાહ્મણની સભા (૨) બ્રહ્માની સભા બ્રહ્મત્વન. (સં.) બ્રહ્મપણું; મોક્ષદશા (૨) બ્રાહ્મણ હોવા- બ્રહ્મસંબંધ પુ. બ્રહ્મની સાથે સંબંધ (૨) પુષ્ટિમાર્ગીઓનો બ્રહ્મદીક્ષા સ્ત્રી. બ્રહ્મને પાળવા માટે લેવાતી દીક્ષા
એક વિધિ
તિ; બ્રહ્માર્થભાવ બ્રહ્મદેવ પં. બ્રહ્મા (૨) પૂજ્ય બ્રાહ્મણ (૩) વિશ્વકર્મા બ્રહ્મસાક્ષાત્કાર ૫. (સં.) બ્રહ્મને સાક્ષાત જોવું-અનુભવવું બ્રહ્મદેશ પું. “બર્મા'
[અક્ષરધામ બ્રહ્મસૂત્ર ન. જનોઈ (૨) બાદરાયણે રચેલાં વેદાંતનાં સૂત્ર બ્રહ્મધામ ન. (સં.) પરબ્રહ્મના આધારરૂપ બનેલું ધામ; (૩) ઉત્તર મીમાંસા

Page #614

બ્રહ્મહત્યા
બ્રહ્મહત્યા સ્ત્રી. બ્રાહ્મણની હત્યા[વિભૂતિમાંના એક દેવ બ્રહ્મા પું. (સં. બ્રહ્મન્) સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ કરનાર વેદધર્મની બ્રહ્માક્ષર પું. (બ્રહ્મ + અક્ષ૨) ઓમકા૨; પ્રણવ બ્રહ્માણી સ્ત્રી. બ્રહ્માની પત્ની - સાવિત્રી (૨) દુર્ગા બ્રહ્માનંદ પું. (સં.) બ્રહ્મ સાથે અભેદનો આનંદ; ચૈત સ્થિતિના સંપૂર્ણ અભાવે બ્રહ્મની સાથે એકાત્મકતાનો અનુભવ; અદ્વૈતાનંદ
૫૯૦
બ્રહ્માર્પણ ન. (સં.) બ્રહ્મને - ઈશ્વરને અર્પણ; બ્રહ્મને દાનમાં આપવું તે [સચોટ ઘા બ્રહ્માસ્ત્ર ન. (સં.) બ્રહ્માનું અસ્ર (૨) બ્રાહ્મણનો શાપ (૩) બ્રહ્માસ્વાદ પું. (સં.) બ્રહ્મરસનો આસ્વાદ; બ્રહ્માનંદ તિ બ્રહ્માંજલિ સ્ત્રી. (સં.) વેદભ્યાસ માટે ગુરુ પાસે હાથ જોડવા બ્રહ્માંડ ન. (સં.) ઈંડાના આકારનું સમગ્ર વિશ્વ બ્રહ્માંડવિદ્યા સ્ત્રી. અંતરિક્ષવિદ્યા, ‘કૉસ્મોલૉજી’[લીન બ્રહ્મિષ્ઠ વિ. (સં.) સંપૂર્ણ વેદ જાણનાર (૨) બ્રહ્મમાં જ બ્રહ્મીભૂત વિ. (સં.) બ્રહ્મરૂપ થઈ ચૂકેલું; મરણ પામેલ
(સંન્યાસી માટે ખાસ) [બ્રહ્મતત્ત્વની આરાધના બ્રહ્મોપાસનાસ્ત્રી. (સં.)બ્રહ્મપદ મેળવવા માટેની ઉપાસના; બ્રહ્મોસમાજ પું. મૂર્તિપૂજા અને ક્રિયાકાંઠમાં ન માનનારો
બંગાળમાં રાજા રામમોહન રાય અને કેશવચંદ્ર સેન વગેરેએ સ્થાપેલો એક બ્રહ્મવાદી સંપ્રદાય બ્રા સ્ત્રી. (ઇં.) બેસિયર
બ્રાઉનપેપર પું. (ઈં.) પૂંઠાં વગેરે ચડાવવાના ઉપયોગમાં આવતો ભૂરો કે આછા કથ્થાઈ રંગનો ખાસ કાગળ બ્રાન્ચ સ્ત્રી. (ઈં.) પેટા શાખા કે સંસ્થા બ્રાન્ચઑફિસ સ્ત્રી. (ઈં.) શાખા-કાર્યાલય; શાખાકચેરી બ્રાન્ડ સ્ત્રી. (ઈં.) સિક્કો; ‘માર્કો’ (૨) પ્રકાર; જાત બ્રાન્ડ ન્યૂ વિ. (ઈં.) તદ્દન નવું (૨) તદન નવી છાપવાળું બ્રાન્ડી સ્ત્રી. (ઈં.) એક પ્રકારનો દારૂ
બ્રાહ્મ વિ. (સં.) બ્રહ્મનું; બ્રાહ્મને લગતું બ્રાહ્મણ પું. (સં.) હિંદુઓના ચાર વર્ણોમાંના પહેલા વર્ણનો માણસ (૨) મંત્રોનો જુદાંજુદાં કર્મોમાં વિનિયોગ જણાવનારો વેદનો ભાગ બ્રાહ્મણત્વ નં. બ્રાહ્મણપણું; બ્રાહ્મણના સદ્ગુણ બ્રાહ્મણધર્મ પું. વૈદિક પરિપાટી મુજબ આચારવિચારનું પાલન જેમાં છે તેવો હિંદુ વેદધર્મ, હિંદુ ધર્મ બ્રાહ્મણી સ્ત્રી. બ્રાહ્મણની સ્ત્રી [ઘડીનો સમય બ્રાહ્મમુહૂર્ત નં. (સં.) બ્રાહ્મવેળા; સૂર્યોદય પહેલાંની બે બ્રાહ્મવિવાહ પું. વિવાહના આઠ પ્રકારોમાંનો એક, જેમાં કન્યાને શણગારી વગ્ન કશુ લીધા વિના આપવામાં આવે છે. [બ્રાહ્મમુહૂર્ત બ્રાહ્મવેળા સ્ત્રી. સૂર્યોદય પહેલાંની બે ઘડીનો સમય; બ્રાહ્મસમાજ પું. બંગાળાનો એક અર્વાચીન ધર્મસમાજ; બ્રહ્મોસમાજ
[બ્રોકરેજ
બ્રાહ્મી સ્ત્રી. (સં.) એક વનસ્પતિ (૨) એક પ્રાચીન લિપિ (૩) સરસ્વતી (૪) વાણી (૫) વિ. બ્રહ્મને લગતું બ્રાહ્મોસમાજ પું. બ્રાહ્મસમાજ; બંગાળાનો એક અર્વાચીન ધર્મસમાજ
બ્રાસો પું. (ઇં.) પિત્તળપાલીસ બ્રિગ્રેડ સ્ત્રી. (ઈં.) બેથી ત્રણ પલટણનો સમૂહ બ્રિગ્રેડિયર પું. (ઈં.) બ્રિગ્રેડનો ઉપરી અધિકારી બ્રિજ સ્ત્રી. (ઇં.) પાનાંની એક રમત (૨) પું. પુલ બ્રિટન પું., ન. (ઈં.) અંગ્રેજોનો દેશ; ઇંગ્લૅન્ડ [ધાતુ બ્રિટાનિયા પું.,ન. (ઇં.) બ્રિટન (૨) સ્ત્રી. એક જાતની બ્રિટિશ વિ. (ઈં.) બ્રિટન દેશનું કે તેને લગતું બ્રિટિશર ન., પું. (ઇ.) બ્રિટનનો વતની; અંગ્રેજ બ્રિલિયન્ટ વિ. (ઈં.) પ્રતિભાશાળી; તેજસ્વી (૨) દૈદીપ્યમાન
બ્રીચ સ્ત્રી. (ઈં.) ભંગ; તોડવું તે બ્રીચીઝ સ્ત્રી. (ઇં.) ઘોડેસવારની સુરવાલ બ્રીડિંગ ન. (ઈં.) ઉછેર
બ્રીધિંગ ન. (ઈં.) શ્વાસોચ્છ્વાસની ક્રિયા
બ્રીફ સ્ત્રી. (ઈં.) અસીલની વકીલાત કરવા અંગેનું સંક્ષિપ્ત ટાંચણ કે તેના કાગળ (૨) ઉપરાણું
બ્રીફકેસ સ્ત્રી. (ઈં.) ફાઈલ, પેપ૨ વગેરે મૂકવાની પેટી બ્રેઇન ન. (ઈં.) મગજ; બુદ્ધિ બ્રેઇન ટ્યૂમર સ્ત્રી.,ન. (ઇં.) મગજની ગાંઠ બ્રેઇનફીવર પું. (ઈં.) મગજનો તાવ[કરવા-કરાવવા તે બ્રેઇનવૉશિંગ ન. (ઈં.) રૂઢ ખ્યાલો છોડાવીને નવા ગ્રહણ બ્રેઇનહૅમરેજન. (ઇં.) મગજના જ્ઞાનતંતુઓનું તૂટી જવું તે બ્રેઇલ પું. (ઈં.) બ્રેઇલ નામનો એક યુરોપીય વિદ્વાન બ્રેઇલપદ્ધતિ સ્ત્રી. આંધળા માટે બ્રેઇલ નામના માણસે શોધેલી લખવા-વાંચવાની પદ્ધતિ
બ્રેઈલપાટી સ્ત્રી. (ઇં. + ગુ.) બ્રેઈલ પદ્ધતિ પ્રમાણે લખવા માટેની એક ખાસ પાટી-પાટિયું
બ્રેઈલલિપિ સ્ત્રી. (ઈં. + સં.) આંધળાંને લખવા-વાંચવા માટેની અક્ષરન્યાસ પદ્ધતિ
બ્રેક સ્ત્રી. (ઈં.) ગતિમાન ચક્રને થોભાવવાની ચાંપ (૨) રેલવેનો એક ડબો, જેમાં લગેજ સામાન ભરવામાં આવે છે. [(ભીંતમાં મરાતો) બ્રૅકેટ પું. (ઇ.) કૌચિહ્ન (૨) છાજલી નીચેનો ટેકો બ્રેડ સ્ત્રી. (ઈં.) ડબલરોટી; પાંઉ (૨) રોટલો; રોટલી વગેરે બ્રેડબટર ન.બ.વ. ડબલરોટી અને માખણ [વાનગી-વડાં બ્રેડવડાં ન. (ઇં.) બ્રેડને ચણાના લોટમાં બોળીને બનાવેલી બ્રેસલૅટ ન. (ઈં.) કાંડા પર પહેરવાનું એક ઘરેણું [‘બ્રા’ બ્રેસિયર સ્ત્રી. (ઈં.) સ્ત્રીના ઉરપ્રદેશને ઢાંકતું ચુસ્ત વસ્ત્ર; બ્રોકર પું. (ઈં.) દલાલ; આડતિયો બ્રોકરેજ ન. (ઈં.) દલાલી; આડતનું વળતર

Page #615

બ્રોન્કાઈટિસ) ૫૯૮
ભસ્ય બ્રોન્કાઇટિસ પં. (ઈ.) ફેફસાંની નળીઓ ઉપરનો સોજો; બ્લૉટિંગ, ( પેપર) ૫. (ઇ.) શાહીચૂસ કાગળ ભરણીનો રોગ
બ્લ્યુ પ્રિન્ટ સ્ત્રી. (ઈ.) નીલપ્રત; ઈજનેરી નકશો; ટૂંકું બ્રોન્કોન્યુમોનિયા ડું. (ઇ.) ઉધરસવાળો શરદીનો તાવ નિરૂપણ; રૂપરેખા બ્રૉડકાસ્ટ વિ. (ઈ.) બિનતારી ધ્વનિવર્ધક યંત્ર દ્વારા લ્યુફિલ્મ સ્ત્રી. (ઈ.) બિભત્સતાવાળી ફિલ્મ પ્રસારિત કરેલું; રેડિયો પર કહેલું
બ્લ્યુ-બુક સ્ત્રી. નિયમાવલીની પુસ્તિકા બ્રૉડકાસ્ટિગ ન. (ઇ.) વાયુપ્રસારણ
બ્લવૂવૅક વિ. (ઇ.) કાળાશના પાસવાળું આસમાની બ્રોડગેજ ૫. (ઇં.) રેલવેના બે પાટા વચ્ચેનું સાડા પાંચ
ફૂટ પહોળું માપ કે તેવા માપની રેલવે બ્રોન્ઝ સ્ત્રી, (ઇં.) કાંસું બ્રોમાઇડ કું. (.) બ્રોમીનના સંયોજનવાળો પદાર્થ ભ ૫. (સં.) ગુજરાતી લિપિનો ઔદ્ય ચોથી વ્યંજન (૨) બ્રોમીન . (ઇં.) એક વાયુ - મૂળ તત્ત્વ
નક્ષત્ર(૩) તેજ (૪) છંદશાસનો ગાલલ' પ્રકારનો એક બ્લડ ન. (ઇં.) લોહી; રક્ત (૨) રક્ત વર્ગ-પ્રકાર (૩). ગણ -ની ભક્તિવાળું (૩) વફાદાર (૪) પં. ભગત વંશ; કુળ (૪) સ્વભાવ
ભક્ત વિ. (સં.) ભક્તિ કરનારું (૨) –ના પર આશક; બ્લડડોનર છું. (ઇ.) રક્તદાતા
રિક્તદાન ભક્તકથા સ્ત્રી. (સં.) ભક્તચરિત્ર; પ્રભુના ભક્તોની વાર્તા બ્લડોનેશન ન. (ઇ.) લોહી આપવું તે; લોહીનું દાન; ભક્તગણ છું. (સં.) ભક્તોનો સમૂહ; ભક્તમંડળી બ્લડપ્રેશર ન. (ઇ.) લોહીનું દબાણ; રક્તચાપ ભક્તામણિ પું. (સં.) ઉત્તમ કોટિના ભક્ત બ્લડ બેન્ક સ્ત્રી. (ઇ.) રક્ત બેંક
કિાપડું ભક્તશિરોમણિ પું. (સં.) ભક્તોમાં શ્રેષ્ઠ ભક્ત બ્લાઉઝ ન. (ઇં.) વિલાયતી ફેશનનો કમખો; પોલકું; ભક્તરાજ પું. (સં.) મહાન ભક્ત; ભક્તશિરોમણિ બ્લાસ્ટ કું. (.) ધડાકો, વિસ્ફોટ
ભક્તવત્સલવિ. (સં.) ભક્ત પર પ્રેમ રાખનાર (પરમાત્મા) બ્લિસ્ટર છું,ન. (ઈ.) ફોલ્લો; ઝરેળો [ધોવું તે ભક્તવર(-) વિ., પૃ. (સં.) ઉત્તમ ભક્ત બ્લીચિંગ ન. (ઇં.કોરા કાપડને રાસાયણિક પદ્ધતિએ ભક્તાઈ સ્ત્રી. ભક્તપણે (વ્યંગમાં) વેશ્યા બ્લીચિંગ પાઉડર ૫. (ઇ.) બ્લીચિંગ માટેનો પાઉડર ભક્તાણી સ્ત્રી, ભક્ત સ્ત્રી (૨) ભક્તની સ્ત્રી (૩). બ્લીડિંગ ન. (ઇ.) શરીર બહાર લોહી વહેવું તે; રક્તસ્ત્રાવ ભક્તાધીન વિ. ભક્તને વશ (પ્રભુ) લૂ વિ., પૃ. (ઈ.) વાદળી (રંગ)
ભક્તિ સ્ત્રી. (સં.) ભજવું તે; ભજન (૨) પ્રેમ (૩) આદર લૂપ્રિન્ટ સ્ત્રી, (ઇં.) બાંધકામ વગેરે યોજનાનો ઇજનેરી ભક્તિકાવ્ય ને. (સં.) ભક્તિરસનું કાવ્ય; ભજન નકશો (૨) ભાવિ કાર્યક્રમનનો નકશો
ભક્તિ(નિષ્ઠ, પરાયણ) વિ. (સં.) ભક્તિમાં સતત બ્લફિલ્મ સ્ત્રી. (ઇં.) અશ્લિલ ચલચિત્ર
લાગી રહેલું બ્લેક વિ. શ્યામ; કાળું
ભક્તિપૂર્વક કિ.વિ. (સં.) ભક્તિ સહિત; પૂરી લગનીથી બ્લેક-આઉટ પું. (.) અંધારપટ (યુદ્ધસમયે કરાતો) ભક્તિપ્રધાન વિ. (સં.) ભક્તિ જ્યાં મુખ્ય હોય એવું બ્લેકબુક સ્ત્રી. (ઇ.) ગુનાસંબંધી હકીકત નોંધવાનો ચોપ ભક્તિભાવ પુ. ભક્તિનો ભાવ, આદર, પ્રેમ બ્લેકબોર્ડ ન. (ઇ.) કાળું પાટિયું
ભક્તિમાર્ગ ૫. ભક્તિ દ્વારા સાધનાનો માર્ગ બ્લેકમેઈલ ન. (ઇં.) ખોટી ધાક, ધમકી કે દબાણથી ભક્તિયોગ ૫. (સં.) ભક્તિ જેમાં પ્રધાન હોય એવો યોગ ગેરલાભ ઉઠાવવો તે
ભક્તિવશ વિ. (સં.) ભક્તિ વડે વશ થાય એવું; બ્લેકલિસ્ટ ન. (ઇં.) કાળી યાદી; વજર્યયાદી
ભક્તાધીન બ્લેડ સ્ત્રી. (ઇં.) ધારવાળી પતરી (અસ્ત્રા, યંત્રો વગેરે) ભક્ષ છું. (સં.) ખોરાક (૨) શિકારનું પશુ કે પક્ષી બ્લેડર સ્ત્રી. (ઇં.) મૂત્રાશય; મૂત્ર રહેવાની કોથળી ભક્ષક વિ. (સં.) ભક્ષ કરનાર; ખાનાર બ્લેન્ક વિ. (ઇ. ખાલી; રિક્ત (૨) કોરું
ભક્ષણ ન. (સં.) ખાવું તે; ભોજન કરવું તે બ્લેન્કવર્સ સ્ત્રી. (ઇં.) અપદ્યાગદ્ય કાવ્યબંધ
ભક્ષણીય વિ. (સં.) ખાવાને યોગ્ય બ્લેન્કેટ ૫. (ઇં.) ધાબળો
ભક્ષ(-ખ)નું સ.ક્રિ, ખાવું; આરોગવું બ્લોકેટ કું. (ઇં.) ઘેરો ઘાલવો તે
ભક્ષિણી સ્ત્રી, ભક્ષ કરનારી; રાક્ષસી બ્લોટર પં. (ઇ.) શાહીચૂસનો એક પ્રકારનો કાગળ ભક્ષિત વિ. (સં.) ખાધેલું જમેલું બ્લોક છું. (ઇ.) ચિત્ર કે છબી છાપવાનું તૈયાર કરેલું બીબું ભક્ષિતવ્ય વિ. (સં.) ખાવા યોગ્ય ભિક્ષી, શાકભક્ષી) (૨) મોટા મકાનમાં એક કુટુંબ સ્વતંત્ર રહી શકે એવો -ભક્ષી વિ. સં. ભક્ષનારું; ભક્ષક (સમાસને અંતે. (માંસઅલગ ભાગ
ભક્ષ્ય વિ. (સં.) ખાવો યોગ્ય (૨) ને. ભક્ષ; ખાવાનું

Page #616

ભસ્યાભસ્મ પટલ
ભટ્ટારક ભક્ષ્યાભસ્મ વિ. (સં.) ખાવા અને ન ખાવા યોગ્ય (૨) ન, ભચકાવવું સ.ક્રિ. ભચ દઈને ખોસી દેવું
ભક્ષ અને અભક્ષ વસ્તુ એવું (૨) ભટક બોલું ભચડવું સ.જિ. દાબવું; કચડવું (૨) ભરડવું ભખભખિયું વિ. ભખભખ બોલી નાંખે કે બોલબોલ કરે ભચડભચડ કિ.વિ.ચાવવા કે કચડાવાના અવાજથી [ભીડ ભખવું સક્રિ. ભણવું; ખાવું
ભચડાભચડ; ભચડાભચડી સ્ત્રી. ખૂબ ભચડાવું તે; સપ્ત ભખવું સ.કિ. કહેવું; બોલવું (૩) બકવું
ભચરડવું સક્રિ, ભચડવું ભખળવું અ.ક્રિ. આચાર ભ્રષ્ટ થવું (૨) ખાઉખાઉં કરવું ભચભચ કિ.વિ. ભચભચ (૨) ઉપરાઉપરી ભમ્બ(કખ) વિ. જાડું (૨) નીડર (૩) ગામડિયું (૪) ભજન ન. (સં.) નામસ્મરણ; ભક્તિ (૨) જેમાં ભખળેલ; ભખળ
ભગવાનની સ્તુતિપ્રાર્થના તેમ જ્ઞાનની નિરૂપણ હોય ભગ ન. (સં.) નસીબ; સદ્ભાગ્ય (૨) ઐશ્વર્ય, વીર્ય, તેવું ગેય ભક્તિનું ગીત; ભક્તિગીત
યશ, શ્રી. જ્ઞાન અને વૈરાગ્ય એ છનો સમૂહ (૩) ભજનકીર્તન ન. (સં.) ભજન અને કીર્તન સ્ત્રીની ગુલ્વેન્દ્રિય (૪) કાણું; બાકું
ભજનમંડળી સ્ત્રી, ભજન ગાનારાંઓની મંડળી ભગત વિ. (૨) ૫. (“ભક્ત’ પરથી) ભજન કરનાર ભજનિક વિ. ભજન કરનાર કે ગાનાર ભગતમાણસ છું. સીધોસાદો અને ઈશ્વરથી ડરીને ચાલનાર ભજનિયાં નબ.વ. ભજનો (૨) કરતાલ માણસ
ભજનિયા ૫. ભજન કરનાર; ભજનિક ભગવતોલા . આંધનું એક લોકનાટ્ય
ભજવણી સ્ત્રી, ભજવવાની ક્રિયા; અભિનયન ભગવાઈ સ્ત્રી. ભક્તિ (૨) ભગત હોવાપણું ભજવવું સક્રિ. (સં. ભ) નાટક કરવું; તેનો ખેલ કરી ભગતાણી સ્ત્રી. ભક્તાણી; ભક્ત સ્ત્રી
દેખાડવો; વેશ કાઢી બતાવવો ભગદળ ન. મોટું બાકોરું
ભરવાડ સ્ત્રી, નુકસાન ભગદાળું ન. મોટું બાકોરું [ધોળા ચાંદાવાળી (ભંસ) ભજવું સક્રિ. (સં. ભજુ) ભજન કરવું (૨) જપવું; જપ ભગરી વિ., સ્ત્રી, (ઘણું દૂધ આપે એમ મનાતી) કપાળે કરવો (૩) સેવવું; આશ્રય કરી રહેવું (૪) પહેરવું; ભગરું વિ. (સં. ભગ્ન, પ્રા. ભગ્ન) ભભરું (૨) છૂટું; ધારણ કરવું (વ
ચીકાશ-વાક વગરનું (૩) બરડ (૪) ઊડી ગયેલા ભજવું અ.કિ. (સં. બ્રા = ચમકવું, પ્રા. ભાજ) શોભવું રંગનું (૫) ભૂરા રંગના શરીરવાળું
(વર્ણથી ચંપક ભજયું.). ભગરી . છૂટો ભૂકો; ઘસિયો
ભજિયું ન. (સં. ભર્જિત, પ્રા. ભક્તિઅ) પતીકાં વેસણમાં ભગવતી વિ. (સં. ભગવત્ ઉપરથી) ભગવાનની ભક્તિ- બોળી તેલમાં તળીને કરેલ એક ફરસાણ
માં રચ્યુંપચ્યું રહેનારું; ઓલિયું (૨) સ્ત્રી. (સં.) દેવી ભટ છું. (સં.) યોદ્ધો; લડવૈયો ભગવત્કૃપા સ્ત્રી. (સં.) ભગવાન-પ્રભુની કૃપા ભટ પુ. ભટ્ટ; પંડિત (૨) ભિક્ષુક બ્રાહ્મણ (૩) રસોઈયો ભગવત્પરાયણ વિ. ઈશ્વરભક્તિમાં પરોવાયેલું ગીતા ભટ ક્રિ.વિ. એવા અવાજ સાથે (ભટ દઈને ભાગ્યું.); ભગવદ્ગીતા સ્ત્રી. (સં.) હિંદુઓનું એક મુખ્ય ધર્મપુસ્તક- તરત જ (૨) અથડાય તેમ (૩) ભઠ અર્થાત્ ફટ ભગવદ્ગોમંડળ પં. બહત જ્ઞાનકોશ (૨) ગોંડળરાજવીએ અધિકાર છે' એવા અર્થમાં.(ભટપડોતારાજીવતરમાં.)
કરાવેલો નવ ભાગનો શબ્દકોશ - જ્ઞાનકોશ ભટજી પું. (માનાર્થે કે બંગમાં) ભટ્ટ; ભટ મહારાજ ભગવંત વિ. (સં. ભગવત) માનવાચક સંબોધન ભટકણ (-ણું) વિ. ભટકનારું; રખડેલ ભગવાન વિ. (૨) પું. (સં.) ઈશ્વર
ભટકવું અ.ક્રિ. રખડવું (૨) એલફેલમાં પડી રવાડે ચડવું ભગવું વિ. ગેરુવા રંગનું (૨) ન. ભગવા રંગનું કપડું ભટકાવવું સક્રિ. અથડાવવું; અફાળવું ભગંદર ન. (સં.) ગુદાની પાસે છિદ્ર - વ્રણ થવાનો એક ભટકાવું અ ક્રિ. અથડાવું (૨) આડે આવવું (૩) રખડવું
રોગ (૨) બારું [કે મૂળ સ્થળ તજાવવું (૪) અણધાર્યું મળવું (૫) લડાઈ કે કજિયો થવો ભગાડવું સક્રિ. નસાડવું (૨) છેતરી ભોળવીને લઈ જવું ભટકાં ન.બ.વ. વલખાં; ફાંફા (૨) ફેરા-આંટા ભગિની સ્ત્રી. (સં.) બહેન
ભટકું વિ. ભટકવાની આદતવાળું; રખડું ભગીરથ પું. (સં.) આકાશમાંથી ગંગાને પૃથ્વી પર ભટાઈ સ્ત્રી, ભાટનું કામ કે પદ (૨) ભાટડા; ભાટાઈ
લાવનાર રાજા (૨) વિ. મહામુશ્કેલ હિતાશ ભડું ને. પશુનું બચ્યું ભગ્ન વિ. (સં.) ભાંગેલું; નાશ પામેલું (૨) હારેલું; ભરિયું, ભટોળિયું ને. કૂતરાનું બચ્યું; કુરકુરિયું ભગ્નહદય ન., વિ. (સં.) ભાંગેલ હદય કે તેવા હૃદયવાળું ભટ્ટ પં. (સં. ભર્તા, પ્રા. ભટ્ટ) વિદ્વાન બ્રાહ્મણ ભટ (૨) ભગ્નાશ વિ. (સં.) નિરાશ; હતાશ લિંગડાવું બ્રાહ્મણની એક અટક (૩) યોદ્ધો ભચકવું સક્રિ. પછાડવું (૨) અ.કિ. પછડાવું (૩) ભટ્ટારક વિ. (સં.) માનનીય; નામવર (૨) સૂર્ય

Page #617

ભટ્ટારકો
SOO
(ભg-, -ન્યું, -થું) ભટ્ટારક છું. (સં.) રાજા શેઠાણી (૩) ભટ્ટની સ્ત્રી ભડભડવું અ.કિ. વગર વિચાર્યું બોલવું (૨) ભડભડ ભદ્રિની સ્ત્રી. (સં. ભર્તુ, પ્રા. ભટ્ટ દ્વારા) રાણી (૨) સાગવું; ઓચિંતું સળગવું (૩) મનમાં ભરાયેલો ભટ્ટો ૫. ગોળ દડા જેવી જાતનું વેંગણ; ભુટ્ટો
ગુસ્સો બહાર કાઢવો[(૩) ક્રિ.વિ. એવા અવાજથી ભટ્ટ . જુઓ ‘ભટ્ટ'
ભડભડાટ મું. ભડભડવું તે (૨) ભડભડ એવો અવાજ ભઠ્ઠી સ્ત્રી, જુઓ ‘ભઠ્ઠી’
ભડભડિયું વિ. મનમાં જે હોય તે કહી દેનાર; ગુપ્ત ન ભઠ્ઠો . જુઓ “ભઠ્ઠો [ભઠ.) (૨) કિ.વિ. ઝટ રાખી શકે એવું
[આબરૂદાર ભઠ ઉદ્. (સં. ભ્રષ્ટ, પ્રા. ભટ્સ) ધિફ (ભીખને માથે ભડભાદર વિ. (ભડ + સં. ભદ્ર) મોટું; ભર્યુંભાદર્ય (૨) ભઠ ક્રિ.વિ. ‘ભઠ' અવાજ સાથે
ભડલી(-ળી) સ્ત્રી. ઋતુ, વરસાદ વગેરે ભાખનારી એક ભઠ સ્ત્રીએ જીદ
સ્ત્રી પુિત્રીએ ભાખેલું વાક્ય-એવી લોકોક્તિ ભઠિયારખાનું ન. (સં. ભૂકાર, પ્રા. ભટ્ટયાર+ખાનું) ભડલી(-ળી)વાક્ય ન. (સં.) ભડલી નામની જોષીની
રસોડું (૨) રસોડાનું કામકાજ સંભઠિયારાની સ્ત્રી ભડવીર પું. (ભડવીર) બહાદુર યોદ્ધો (૨) વિ. શૂરવીર; ભઠિયારી(-રણ) સ્ત્રી. ભઠિયારું કરનાર સ્ત્રી (૨) બહાદુર ભઠિયારું ન. ભઠિયારાનું-રાંધવાનું કામ (૨) રસોડું ભડવું અ.ક્રિ. યુદ્ધ કરવું; ઝૂઝવું ભઠિયારો છું. (સં. ભૂદકાર, પ્રા. ભટ્ટયાર) ભઠ્ઠી પર ભડવો . પોતાની સ્ત્રીના વ્યભિચાર ઉપર જીવનાર (૨) શેકનારો (૨) રાંધનારો; રસોઈયો
વેશ્યાનો સાથી (૩) સ્ત્રીવશ પતિ ભઠોરું ન. જમીનમાં પડતી ફાટ – ચીરો અથડાય એમ ભડસાળ સ્ત્રી, ચૂલો કે સગડીનો ઊની રાખવાળો ભાગ ભટ્ટ(-8) ઉ. ભઠ; ધિફ (૨) ક્રિ.વિ. ઝટ; તરત જ; ભડાક કિ.વિ. ભડાકાની સાથે (૨) તરત ભટ્ટી(-ટી) સ્ત્રી. (સં. ભ્રા, પ્રા. ભટ્સ) નીચેથી આંચ ભડાકો પું. (ભડાક ઉપરથી) ધડાકો (૨) બંદૂક ફૂટવાનો
કે પવન દઈ શકાય એવો થાપી કરી કરેલો ચૂલો (જેમ અવાજ (૩) ગપગોળો કે, ભાડભૂંજાની) (૨) ચૂનો, ઈંટ જેવું પકવવાની ભડભડ ક્રિ.વિ. એવા અવાજ સાથે (૨) એકદમ રચના (૩) દારૂ ગાળવાનું ફડ (૪) ભઠ્ઠી પર રાખેલું ભડાભડ(ડી) સ્ત્રી, ભડાભડઅવાજ (૨) ધાંધલ; ધમપછાડા વાસણ ને તેમાંની વસ્તુ (જેમ કે, વૈદની, ધાતુ વગેરે ભડાભડી સ્ત્રી. મારામારી (૨) ધાંધલ મારવા માટે)
ભડાબૂટ સ્ત્રી, ન. ધાંધલ (૨) વેરણછેરણ ભટ્ટો-ટ્ટો) ૫. મોટી ભઠ્ઠી
ભડુ સ્ત્રી. ખેતરમાં બે ચાસ વચ્ચે વગર ખેડાયેલ જમીન ભડ વિ. (સ. ભટ, ભૂત, પ્રા. ભડ) બળવાન (ર) ભરું ન. (. ભિત્તક. પ્રા. ભિત્ત) ઘરની આગલી દીવાલ સમૃદ્ધિમાન (૩) . યોદ્ધો (૪) શ્રીમંત
(૨) પડદા તરીકે કરાતી પાતળી દીવાલ નાખવું ભડ ન. કૂવામાંથી પાણી ખેંચવાની સવડનું ચણતર કે લાકડું ભડૂસવુંસ ક્રિ. ચૂલામાં વધુ પડતાં લાકડાંનાખવાં (૨) પેટમાં ભડન. સુકાઈ ગયેલી જમીનની ફાટ; ભઠોરું [(લાકડાની) ભડભડ ક્રિ.વિ. ભડભડ અવાજથી ભડ સ્ત્રી. કોસની વરતમાંની છેડે ભરાવેલી ખીલી ભણક સ્ત્રી, ભણકાર
કેિ ગુંજારવ ભડક સ્ત્રી, (“ભડકવું' ઉપરથી) ચમક; બીક; ડર ભણકાર(-રો), ભણકો ૫. કશાના અવાજની આગાહી ભડકણ(-ણું) વિ. બીકણ; ચમકનારું.
ભણતર ન ભણેલું તે; શિક્ષણ; અભ્યાસ ભડકવું અ.ક્રિ. ચોંકવું; ઓચિંતું ડરવું; ચમકવું ભણભણવું અ.ક્રિ. “ભણભણ' એવો અવાજ કરવો ભડકિયું વિ. ભડકે એવું; ભડકણ
ભણવું સક્રિ. (સં. ભણતિ, પ્રા. ભણઈ) શીખવું; અભ્યાસ ભડકી સ્ત્રી, ભરડકી; રાબડી કે કાંજી જેવી એક વાની કરવો (૨) બોલવું; કહેવું (૩) વાંચવું ભડકું ન. ભરડકું; ભૈડકું; ઘટ્ટ રાબ જેવી એક વાની ભણાવવું સક્રિ. ‘ભણવું'નું પ્રેરક; શીખવવું (૨) પાઠ ભડકું ન. (-કો) . (સં. ભટ, પ્રા. ભડક્ક) અગ્નિનો કરાવવો; ઉચ્ચારાવવું ભભૂકો (૨) ઝાળ; લાયક
ભણાવું અ.ક્રિ. “ભણવું'નું કર્મણિ ભડત ન. ભડથાવીને તૈયાર કરેલું શાક (રીંગણનું) ભણિત વિ. (સં.) ભણવામાં આવેલું પ્રિતિ ભડથાવું અ.ક્રિ. (ભડથું ઉપરથી) ભડસાળમાં ચડવું- ભણી ના. (સં. ભણિતા, અપભણિઉ-ભણિય) તરફ; બફાવું-સીઝવું
ભિડથાયેલો પદાર્થ ભતÉન. (-કો) . લાકડીનો સપાટો-પ્રહાર (૨) ફાંસ; ભડથું(-થિયું)ન. (પ્રા. ભડિત = શૂળ ઉપર શેકેલું માંસ) આડખીલી ભડથું ન. (સર. ભડથું) જાળી પડી ગયેલી કાચી કેરી; ભg(-તું, -થ્થુ) ન. (સં. ભક્ત, પ્રા. ભત્ત) ભાતું
ભગદળ (૨) છોડું (૩) વિ. નિર્માલ્ય; મુડદાલ કે તે બદલ અપાતા પૈસા (૨) ખાસ કામ માટે પગાર ભડભડ ક્રિ.વિ. એવા અવાજથી (૨) ઝડપથી; ઝટ ઉપરાંત અપાતું મહેનતાણું કે ખરચી

Page #618

ભાગ૧. ભમર ભમર ફરતાં ચક્રોવાઇ .
ભત્રીજાજમાઈ
ફક ૧
[ભયાવહ ભત્રીજાજમાઈ સ્ત્રી, ભત્રીજીનો વર-પતિ
ભભુકાવું અ.ક્રિ. ભભૂકો (ભડકો) થવો ભત્રીજાવહુ સ્ત્રી. ભત્રીજાની પત્ની
ભભૂકવું અ.ક્રિ. ભભૂકો થવો; પ્રકાશી ઊઠવું (૨) ભત્રીજી સ્ત્રી. ભાઈની કે પતિ યા પત્નીના ભાઈની દીકરી ગુસ્સાના આવેશમાં આવવું કે આવેશમાં બોલવું ભત્રીજો યું. (સં. બ્રાત્રીયક, પ્રા. ભાત્રિજ્જઅ-ભત્તિજ્જઅ) ભભૂકો ૫. ભડકો (૨) પ્રકાશ
ભાઈનો કે પતિ કે પત્નીના ભાઈનો દીકરો ભભૂત, (-તી) સ્ત્રી. (સં. વિભૂતિ) ભસ્મ ભથવારી સ્ત્રી. ખેતરમાં ભાતું લઈ જનારી
ભભૂતધારી, ભભૂતિયું વિ. વેરાગી બનેલું ભથવારું વિ. ખેતરમાં ભાતું લઈ જનારું
ભમ વિ. જાડાપણાનું કે પોલાપણાનું વધારાપણું બતાવવા ભથ્થુ ન. જુઓ “ભતું'
શબ્દની આગળ કે પાછળ વપરાતો શબ્દ. (‘જાડુંભમ', ભદવું ન. માટીનો નાનો ઘડો; ઢોચકું
‘ભમપોલ”). ભદવું વિ. જાડો બુદ્ધિનું (૨) નમાલું, બાયલું સિાધુ ભમતારામ પં. ભમતો ફરનાર - રખડેલ માણસ ભદંત પું. (સં.) માનવાચક સંબોધન (બૌદ્ધ) (૨) બૌદ્ધ ભમતિયાળ વિ. ભમ્યા કરનારું; રખડેલ ભદ્ર, ભદ્ર ન. (સં. ભદ્ર) મોટા કોટનો અંદરનો નાનો ભમતી સ્ત્રી. મંદિરમાં ગર્ભગૃહની ફરતો આવેલો ફરવાનો
કોટ (૨) મુંડન; ભદ્રકરણ-ભદ્રાકરણ (ભદલ) માર્ગ; પ્રદક્ષિણામાર્ગ ભદુ વિ. કદરૂપું, બેડોળ (૨) બેહુદું
ભમર છું. (સં. ભ્રમર) ભમરો ભદ્ર વિ. (સં.) કલ્યાણકારી (૨) માંગલિક (૩) ભમર સ્ત્રી. (સં. ભૂ, પ્રા. ભમયા) ભૂકુટિ; ભવું ભાગ્યશાળી (૪) ન. કલ્યાણ
ભમર સ્ત્રી. (સં. ભ્રમિ) વમળ (૨) ક્રિ.વિ. ગોળ ગોળભદ્રકાલી (સં.), (-ળી) સ્ત્રી. દુર્ગાનું એક રૂપ
ચક્કર ફરે તેમ ભદ્રતા સ્ત્રી. (સં.) ભલાઈ (૨) સભ્યતા
ભમરડી સ્ત્રી, નાનો ભમરો (૨) ચકરડી (કાંઈનહિ!” ભદ્રલોક (સં.) ભદ્રસમાજ; ૫. સમૃદ્ધ અને ઊંચા ગણાતા ભમરડો છું. (સં. ભ્રમર) એક રમકડું - ગરિયો (૨) શૂન્ય;
લોકો-તેમનો સમાજ ભદ્રંભદ્ર પું. (સં.) તે નામની નવલકથાનું મુખ્ય પાત્ર (૨) ભમરાળું વિ. સુંદર ભમ્મરવાળું (૨) અમંગળ; દુર્ભાગી
જડ: વેદિયો (૩) વગર સમજે સંસ્કૃત ભાષા વાપરનાર ભમરિયું વિ. ગોળગોળ ફરતું (૨) ન. ભમરી ભાતનું ભદ્રા સ્ત્રી. (સં.) દુર્ગા (9) ગળી (૩) ગાય
સ્ત્રીઓનું એક વસ (૩) ચકરીનો રોગ ભદ્રિક વિ. ભદ્ર; ભોળું ભલું (૨) ભદ્રક; કલ્યાણકારી ભરિયું વિ. ભમરી માખીનું, -ને લગતું એક માખી ભપકાદાર વિ. ભભકાવાળું
ભમરી સ્ત્રી. (સં. ભ્રમરી) ભમરાની માદા; કરડે એવી ભપ(-ભ)કો . રોફ; આડંબર (૨) ધમકી
ભમરી સ્ત્રી. (સં. ભ્રમિ) ઘૂમરી; ચકરી ભપકાબંધ વિ. ભભકાવાળું (૨) ક્રિ.વિ. ભપકાથી ભમરો પં. વમળ (૨) વાળનું કૂંડાળું નિરમાખી ભપકાવવું સ.કિ. જોરથી કે ખૂબ રેડવું. (દૂધમાં પાણી ભમરો પં. (સં. ભ્રમર, પ્રા. ભમર) ભ્રમર; છ પગવાળી
ભપકાવી દેવું) દિોરની છૂટ મૂકવી તે ભમવું અ.ક્રિ. (સં. બ્રમ્, પ્રા. ભમ) ચક્રકારે ફરવું (૨) ભપકી સ્ત્રી, (‘ભપ” ઉપરથી) (પતંગના પેચમાં) એકદમ રખડવું (૩) તમ્મર આવવાં ભપકો . ભભકો; રોફ; આડંબર
ભમાડ(-૨)વવું સક્રિ. (સં. ભ્રમયુ, પ્રા. ભમાડ) ભભક સ્ત્રી, ચળકાટ, ઝળક
“ભમવું'નું પ્રેરક ; ભુલાવામાં નાખવું ભભકવું અ.ક્રિ. ભભૂકા મારવા (૨) શોભવું (૩) ગુસ્સે ભમ્મર સ્ત્રી. (આંખની) ભમર; (આંખનું) ભવું ભભકાદાર વિ. ભભકાવાળું
ભય પૃ., ન. (સં.) બીક; ડર (૨) આફત; સંકટ ભભકાબંધ વિ. જુઓ ‘ભપકાબંધ’
ભયગ્રસ્ત વિ. (સં.) ભયમાં સપડાયેલું; ભયભીત ભભકી સ્ત્રી, જુઓ “ભપકી'
ભયગ્રસ્ત વિ. (સં.) ભયથી ત્રાસેલું; ડરી ગયેલું ભભકો પુ. (‘ભભકવું” ઉપરથી) જુઓ “ભપકો’ ભયભીત વિ. (સં.) બીધેલું; ડરેલું [આપતું ભભડવું અ.ક્રિ. ખાઉંખાઉં થવું (૨) બબડવું
ભયસૂચક વિ. (સં.) ભય સૂચવતું; ભયની ચેતવણી ભભડાટ . ભભડવું તે બકબકાટ નાખવો કે વેરવો ભયસ્થાન ન. (સં.) ભયંકર કે ભયજનક કે ભયવાળું સ્થાન ભભરાવવું સક્રિ. (‘ભભરું' ઉપરથી) ભૂકો છૂટો છૂટો ભયંકર વિ. (સં.) ભય ઉપજાવે એવું; વિકરાળ ભભરી દાળ સ્ત્રી, ભભરી રહે તેવી રીતે રાંધેલી દાળ ભયા પું. ભાઈ; ભિયા (સંબોધન) (૨) જમાઈ માટે ભભરું વિ. ભગયું; વેરાઈ જાય એવું (૨) ન. જાડું દળેલું સંબોધન (કેટલીક જ્ઞાતિઓમાં)(આઠ રસમાંનો એક અનાજ
ભયાનક વિ. (સં.) ભયંકર; ડરામણું (૨) ૫. કાવ્યના ભમુકાવવું સક્રિ. ‘ભભૂકવું'નું પ્રેરક
ભયાવહ વિ. (સં.) ભયંકર; ભયાનક
લકથાનું મુખ્ય પાત્ર (૨)
જડ, વેદિયો ()
વ
થવું

Page #619

ભર્યું S02
ભરાઉ ભયું (સં. ભૂત, પ્રા. ભૂઅ) થયું; બન્યું (ભૂતકાળનું રૂ૫) કન્યા મળે એવો કુળનો માણસ પુષ્કળતા; આવરો ભયો ૫. માનતા પૂરી કર્યા પછી પૂજારીની આશિષ (ભરતી સ્ત્રી, ભરવું કે ભરાવું તે; ઉમરણ (૨) જુવાળ (૩)
મેળવવીતે (૨) ઉદ્ કૃતાર્થતાનો સંતોષ થયો હોય એમ ભરતી-ઓટ શ્રી. ન.બ.વ. ભરતી અને ઓટ (દરિયામાં) ભયોભયો ઉદ્. સારી પેઠે; વાહવાહ; ઘણું સારું થયું (૨) (લા.) ચડતી પડતી -ભર (સં. ભૂ, પ્રા. ભર ઉપરથી) નામને અંતે લાગતાં ભરથરી મું. (સં. ભર્તુહરિ) ભર્તુહરિ (૨) એકતારો
‘તેના જેટલું, તે બધું - આખું અર્થ થાય છે. (ક્ષણભર, વગાડી માગનાર જગીની એક જાત દિવસભર) (૨) વિ. બરોબર જામેલું, ભરપૂર, ભરદરબાર ૫. સંપૂર્ણ રીતે ભરાયેલ રાજાની કચેરી પરિપૂર્ણ. ઉદા. ભરજોબન
ભરદ્વાજ મું. (સં.) અંગિરા ઋષિના કુળમાં ઉત્પન્ન થયેલ ભરકૂચ(-શ, સ) સ્ત્રી. (ભર + સં. કૂર્ચ તથા કુશ) એક ઋષિ (૨) એક પક્ષી
પરચૂરણ નકામી વસ્તુઓ કે છોકરા ને માણસોનો ભરનિદ્રા સ્ત્રી, ગાઢ ઊંઘ સમૂહ
ભોગ લેવો ભરથાર પં. (સં. ભ4) પતિ; કંથ ભરખવું સક્રિ. (સં. ભ) ખાવું (૨) કરવું (૩) (લા.) ભરનીંગળ ન. (ભરાવું + નીંગળવું) ભરાવું ને ઠલવાવું ભરચક(-2) વિ. (ભર + ચક) પુષ્કળ (૨) ખીચોખીચ તે (૨) ગૂમડાનો એક રોગ ભરડકી સ્ત્રી. (-કું), ભરડિયું ન. ભરડેલા અનાજની એક ભરપટ્ટ કિ.વિ. જોઈએ તેટલું; અતિશય; પુષ્કળ ખાવાની વાની
ભરપાઈ સ્ત્રી. સંપૂર્ણ પતાવટ (લેણું, ખાતું, હૂંડી વગેરેની) ભરડવું સક્રિ. અનાજને જાડુંજાડું દળવું; બે ફાડ પડે એમ ભરપૂર વિ. પુષ્કળ (૨) પૂરેપૂરું ભરેલું (૩) ક્રિ.વિ. દળવું (ર) સમજયા વિના ગમેતેમ બોલવું
પૂરેપૂરી રીતે ભરડિયું ને. ભરડેલા અનાજની એક વાની
ભરબપોર સ્ત્રી. મધ્યાહન ભરડો ડું ભરાઈ જાય એમ આજુબાજુ જોરથી વીંટવું- ભરબપોરે ક્રિ.વિ. મધ્યાહને
વીંટાવું તે (૨) ભરડેલું તે તિ (૩) જાદુગરનો ટુચકો ભરભરું વિ. કોરું; ચીકટ વગરનું (૨) કરકરું; કણદાર ભરણ ન. (સં.) ગુજરાન (૨) આંખમાં ખાપરિયું ભરવું ભરખાંખળું ન. પરોઢિયું; મળસકું ભરણપોષણ ન. ગુજરાન; ખાધાખોરાકી; આજીવિકા ભરમ પું. (સં. ભ્રમ) ભ્રમ; ભ્રાંતિ (૨) ભેદ; રહસ્ય ભરણી સ્ત્રી. (સં.) બીજું નક્ષત્ર; ગાલ્લી
ભરમાર સ્ત્રી. ખૂબ હોવું તે; અતિશયતા ભરણી સ્ત્રી. ભરવું તે તિ (૨) ભરેલું નાણું ભરમાવું અક્રિ. છેતરાવું (૨) વહેમાવું (૩) ભ્રમમાં પડવું ભરણું ન. (સં. ભરણ, પ્રા. ભરણ) ભરણી ઉમેરી; ભરવું ભરમી, (વેલું) વિ. ભ્રમવાળું; શંકાશીલ ભરત પં. (સં.) શ્રીરામનો ભાઈ-કૈકેયીનો પુત્ર (૨) ભરવવું સક્રિ. ટંગાડવું; લટકાવવું (૨) જોવું (૩) દુષ્યતનો પુત્ર-જેના પરથી ભારતદેશ નામ અપાયું છે. ભંભેરણી કરવી
જાતનો માણસ (૩) જડભરત (૪) ભારતીય નાટ્યશાસ્ત્રના કર્તા ભરવાડ સ.કિ. ૫. ઢોર રાખી ગુજરાન ચલાવનારી એક ભરત ન. (‘ભરવું” ઉપરથી) માપ; પ્રમાણ (૨) લૂગડા ભરવું સક્રિ. (સં. ભરતિ, પ્રા. ભરઇ) ખાલી હોય તેમાં
ઉપર વેલ, બુટ્ટી વગેરે ભરવી તે (૩) બીબાંમાં રસ મૂકવું, રેડવું, લખવું વગેરે (વાસણમાં પાણી, પાનામાં
રેડી પાટ બનાવવો તે (૪) મસાલો ભરી કરેલું શાક લખાણ વગેરે) (૨) સંઘરવું (અનાજ) (૩) ભરપાઈ ભરતકામ ન. ભરત ભરવું તે
કરવું (નુકસાની ભરવી) (૪) લણવું; ફળરૂપે મળવું ભરતખંડ . ભારતદેશ
(કરશો તેવું ભરશો.) (૫) જમે કરાવવું કે માગતા પેટે ભરતગૂંથણ ન. ભરતકામ અને ગૂંથણકામ; “એમ્બ્રોયડરી' આપવું (વેરા, ભાડ, વીમો વગેરે) (૨) ટીપ કે ફાળાભરતણું ન. ભાત બાંધીને લઈ જવાનો કપડાનો ટુકડ; માં આપવું-લખાવવું (પાંચસો રૂપિયા ભર્યાં.) (૭) ભાતોડિયું
ખાલી પદ કે નોકરી ઉપર સ્થાપવું; નીમવું (જગાઓ ભરતભૂમિ સ્ત્રી, ભરતખંડ, ભારતદેશ
ભરવી) (૮) મેળવવું એકઠું કરવું ભેગું કરવું (સભા, ભરતર(-લ) વિ. ભરતનું; ઢાળેલું આિશીર્વાદનો શ્લોક બજાર વગેરે) (૯) ગૂંથવું (ખાટલાની પાટી ભરવી) ભરતવાક્ય ન. (સં.) સંસ્કૃત નાટકમાં અંતે મુકાતો (૧૦) ભરતકામ કરવું (૧૧) માપવું (માપિયા કે પટી ભરતાર છું. (સં. ભર્તુ, પ્રા. ભત્તાર) પતિ; ભર્તા વગેરેથી) (૧૨) પૂર્ણ-સમૃદ્ધ-છતવાળું કરવું (બાપનું ઘર ભરતિયું ન. (“ભરવું' ઉપરથી) માલની કિંમતની ભરે છે.) (૧૩) લાદવું; ગોઠવવું (ભાર ભરવો) વિગતવાર યાદી; ‘બિલ' (૨) કશામાં-કોઈમાં માય બરસાળ સ્ત્રી. ડિસાળ; ચૂલા કે સગડીને ઊની તેટલું માપ (૩) એક વાસણ
રાખવાબો ભાગ ભરતિયો . ભરતનું કામ કરનારો (૨) નાણાં ભરે ત્યારે ભરાઉ વિ. ભરેલું; પુષ્ટ; ભરાવદાર

Page #620

ભરાડી
ભરાડી વિ. (‘ભરાવવું' ઉપરથી) ઊંધાં-ચત્તાં કરનારું; ખેપાની (૨) ચોર; ઉઠાવગીર
ભરાણ(-ણી) સ્ત્રી. બાળકને થતો વરાધનો રોગ ભરામણ ન., (-ણી) સ્ત્રી. ભરત ભરવાનું મહેનતાણું ભરાવ પું. ભરાવું - જમા થવું તે; જથો; જમાવ (૨) પૂર્ણતા; ભરપૂરતા (૩) જમેલો
ૐ ૐ 3
ભરાવદાર વિ. ભરાવવાનું; હૃષ્ટપુષ્ટ ભરાવવું સક્રિ. ‘ભરવું’ - ‘ભરાવવું'નું પ્રેરક ભરાવું અક્રિ. ‘ભરવું’નું કર્મણિ (૨) સપડાવું; ફસાવું (૩) સંતાવું; લપાવું (૪) તાવ દાખલ થવો; તપવું (શરીર ભરાવું) (૫) થાકથી અડકાવું (ચાલીને પગ ભરાવા) (૬) પકડાવું; ઝલાવું (જાળામાં છડો ભરાવો) (૭) વ્યાપવું; પ્રસ૨વું (મોં ફોલ્લાથી ભરાઈ ગયું.) (૮) પુરાવું; રૂઝ આવવી (ગૂમડું ભરાઈ ગયું.) (૯) પુષ્ટ થવું (ગાલ ભરાવા) (૧૦) પૂરું થવું; અંત આવવો (દિવસ ભરાઈ ચૂક્યો) (૧૧) જામવું; એકઠું થવું (મેળો ભરાવો)
ભરાવો પું. ભરાવ; ભરપૂરતા ભરિત વિ. (સં.) ભરેલું (૨) પોષણ પામેલું ભરૂચ ન. (સં. ભૃગુકચ્છ, પ્રા.ભ્રુઅચ્છ) નર્મદા નદીના મુખ આગળ આવેલું શહેર
ભરૂંસા(વદાર, પાત્ર) વિ. ભરોસો કરવા લાયક; વિશ્વાસુ ભસો પું. વિશ્વાસ; ખાતરી ભરોસા(દાર, પાત્ર) વિ. જુઓ ‘ભરૂંસાદાર’ ભરોંસો પું. ભરૂંસો; વિશ્વાસ
ભર્ગ ન. (સં.) તેજ; ઝળહળાટ
ભર્તા, (-ú) પું. (સં.) સ્વામી (૨) પોષણ કરનાર
ભત્રી સ્ત્રી, (સં.) પોષણ કરનારી
ભર્ત્યના સ્ત્રી. (સં.) નિંદા (૨) ધુત્કાર ભર્યુંપૂર્યું વિ. ભરેલું; પૂરેપૂરું [આબાદ ભર્યુંભાદર્યું વિ. (ભરવું + ભદ્રક, પ્રા. ભદરઅ) સમૃદ્ધ; ભલતું વિ. ગમે તેવું; ઠામઠેકાણા વગરનું (૨) ફાલતુ; અચોક્કસ; અપ્રસ્તુત
ભલપણન. ભલાઈ; ભલમનસાઈ [ભારેવજનવક્કરવાળું ભલભલું વિ. કંઈ કંઈ ભલાઈ કે મોટાઈવાળું કે મહત્ત્વનું; ભલમનસાઈ સ્ત્રી. ભલાઈ; સજ્જનતા [ઉદ્ગાર ભલા ઉર્દૂ. ‘ભલાભાઈ’ કે ‘ભાઈલા’ એવાં સંબોધનનો ભલાઈ સ્ત્રી. સારાપણું; સુજનતા (૨) નેકી; સાલસાઈ (૩) ભલા તરીકેની પ્રશંસા ભલાભલી સ્ત્રી. સારાસારી; મૈત્રી વજનવક્કરવાળું ભલાભલું વિ. ભલભલું; કંઈ ભલાઈ કે મોટાઈવાળું; ભારે ભલામણ(-ણી) સ્ત્રી. સિફારસ (૨) સોંપણ; ભાળવણી ભલામણપત્ર પું., ન. ભલામણનો - સિફારસનો કાગળ ભલાશ પું. ભલાઈ; સારાપણું; ભલમનસાઈ
ભવોભવ
ભલીભૂંડી સ્ત્રી. સારી અથવા ખરાબ વાત; ટીકા કે ચર્ચા ભલીવાર પું., સ્ત્રી. સત્ત્વ; સાર; બરકત (૨) આવડત;
હોશિયારી (૩) ગમ [સભ્ય (૪) પ્રામાણિક ભલું વિ. (સં. ભદ્ર, પ્રા. ભલ્લ) સારું (૨) માયાળું (૩) ભલુંબૂરું વિ. સારું-નરસું (૨) યોગ્ય-અયોગ્ય ભલે ઉર્દૂ. ઠીક; સારું; અસ્તુ ભલેરું વિ. ભલું; સારું
ભલ્લ પું.,ન. (સં.) એક જાતનું અર્ધચંદ્રાકાર બાણ (૨) શિવ (૩) ભિલાળોનો છોડ
ભલ્લુ(-ફ્લૂ)ક હું., ન. (સં.) રીંછ [મહાદેવ; શિવ ભવ પું. (સં.) સંસાર (૨) જન્મ (૩) જન્મારો (૪) ભવચક્ર ન. સંસારરૂપી ચક્ર; જન્મમરણનું સાતત્ય [સાગર ભવજલ(-ળ)ધિ ન.,પું. (સં.) ભવસાગર; સંસારરૂપી ભવતરણ ન. (સં.) ફરીથી જન્મ થવામાંથી બચી જવું ભવતારણ વિ. (સં.) સંસારમાંથી તારનાર (ઈશ્વર) ભવતી સ્ત્રી. (સં.) આપ; તમે; સુશ્રી
સ્થળ
ભવદીય વિ. (સં.) આપનું; ‘યોર્સ’ (૨) આપને લગતું ભવન ન. (સં.) રહેઠાણ; મકાન (૨) અસ્તિત્વ-સ્મારક [ક્રિયા ભવભટકણ ન. (સં.) સંસારમાં વારંવાર જન્મવા-મરવાની ભવભટકણ વિ. જન્મમરણના ફેરાં ફર્યા કરનારું ભવભૂતિ પું. (સં.) સંસ્કૃત ભાષાના એક કવિ ભવરણ ન. (સં.) સંસારૂપી યુદ્ધભૂમિ ભવરસ ન. (સં.) ભવરૂપી રસ [આ સંસાર ભવસાગર, ભવસિંધુ પું. સંસારરૂપી સમુદ્ર; સાગર જેવો ભવાઈ સ્ત્રી. (સં. ભ્રૂકુંસ સ્ત્રીવેશધારી નટ એટલે ભવાઇયો અને એ ભાવ - ભાવના - ભાવે તે ભવાઈ) ભપકો કે સજાવટવાળી ભજવવાની વિશિષ્ટ રચના; એક લોકનાટ્ય (૨) ફજેતી; ભવાડો ભવાટવિ(-વી) સ્ત્રી. (સં.) સંસારરૂપી વન ભવાડવું સ.ક્રિ. શોભી ઊઠે તેમ કરવું; દીપાવવું ભવાડો પું. (‘ભવાડવું’ દ્વારા) ફજેતો; નામોશી ભવાની સ્ત્રી. (સં.) ભવ (રુદ્ર)નાં પત્ની; પાર્વતી [ભાવિ ભવિતવ્ય વિ. (સં.) ભવિષ્યમાં થનારું (૨) ન. ભવિષ્ય; ભવિતવ્યતા સ્ત્રી. (સં.) નસીબ; ભાગ્ય ભવિષ્ય વિ. (સં.) આવતા કાળનું
ભવિષ્ય ન. નસીબ (૨) દોલત; વારસો (૩) ભવિષ્યકાળ ભવિષ્યકાલ (સં.) (-ળ) પું. આવનાર સમય (૨) ક્રિયાપદનો એક કાળ
-
ભવિષ્યકૃદંત ન. ભવિષ્યકાળસૂચક કૃદંત ભવિષ્યવાણી સ્ત્રી. ભવિષ્ય ભાખતી વાણી; વરતારો ભવિષ્યવેત્તા પું. ભવિષ્ય જાણનાર; જ્યોતિષી [ભૃકુટિ ભવુંન. (સં. ભ્રમુખ, અપ. ભઉહ, ભમુહ, ભુમુહ) ભમ્મર; ભવોભવ ક્રિ.વિ. ભવેભવ; દરેક જન્મમાં

Page #621

ભવ્યો
907
|| ભાઈભાંડું ભવ્ય વિ. (સં.) ભવિષ્યમાં થવા જેવું-બનવા જેવું (૨) ભેજવાડ પં. નુકસાન (૨) હેરાનગત; પજવણી
ગૌરવશાળી; પ્રભાવશાળી (૩) મોક્ષનું અધિકારી ભંજનું સક્રિ. (સં. મંજુ) ભાંગવું ભવ્યતા સ્ત્રી. પ્રભાવક્તા; ભપકો; રોનક
ભટ(-6, ઠિયો) ન. ઘાસ પર થતું એક પ્રકારનું બીજ ભશ(-સ)કો . (સં. બુમુક્ષા, માગધી ભુક્કા, દે. ભુખા) ભંડક (પ્રા. ભંડગ) ભોંયરું (૨) સ્ટીમરમાં ફાળકાની ફરતે
ઇચ્છા; ભારે આતુરતા (૨) ખાવાની ભારે આતુરતા આવેલા ત્રીજા વર્ગના મુસાફરોની જગા ભસવું અક્રિ. (સં. ભયતિ, પ્રા. ભસઈ) કૂતરાનું બોલવું ભંડકિયું ન. નાનું ભોંયરું ૨) નકામો બકવાટ કરવો
ભંડાર છું. (સં. ભાંડાગાર, પ્રા. ભંડાર, ભંડાઆર) ભસ્મ સ્ત્રી. (સં.) રાખોડી; રખ્યા (૨) યજ્ઞની કે મંત્રેલી ધનધાન્ય વગેરે ભરી રાખવાની જગા; કોઠાર (૨) રાખ (૩) ધાતુની વૈદકીય રાખ; માત્રા
ખજાનો; સંગ્રહ (૩) વહાણના તૂતકની નીચેનો ભાગ ભસ્મક વિ. (સં.) બાળીને ભસ્મ કરી દે એવું (૨) પું. (૪) દુકાન
જમીનમાં દાટી દેવું ખાય તેટલું બળી જાય-ગુણ નકરે એવો પેટનો એક રોગ ભંડારવું સક્રિ. ભંડારમાં મૂકવું (૨) છૂપાવવું (૩) ભસ્મગંધા સ્ત્રી. (સં.) એક વનસ્પતિ; પિતપાપડો (૨) ભંડારિયું ન. ભીંતમાં બારણાવાળો ગોખલો (૨) ગાડા એક જાતનું અત્તર
એિમ નીચેની પેટી જેવી ગોઠવણ (૩) ઘરમાં ઓરડાની ભસ્મસાત્ ક્રિ.વિ. (સં.) તદન બળીને રાખોડીરૂપ કરાય પાછળનો નાનો ખંડ ભસ્મીભૂત વિ. (સં.) બળીને ભસ્મ થઈ ગયેલું સિંકોચ ભંડારી છું. (સં. ભાંડાગારિક, પ્રા. ભંડારિઆ, ભંડાગારિઅ) ભળ સ્ત્રી, ભળી જવું તે; મિલાપ (૨) પ્રથમ ભળતાં થતો ખજાનચી; “ટ્રેઝરર' (૨) કોઠારી (૩) તાડી અને દારૂ ભળ ભાગવી શ... મળવા વિશેની શરમ તૂટવી
ગાળવાનો ધંધો કરનારી એક જાતનો માણસ ભળકડું ન ભરભાંખળું; પરોઢિયું; મળસકે
ભંડારો પં. ગામ કે નાતના તમામ માણસોને અપાતું જમણ ભળ(-૩)કુડું વિ. ભોળું; નિખાલસ
(૨) સાધુઓનું જમણ
ગુપ્તવાત ભળતું વિ. ભળી જાય-મળતું આવે એવું (૨) ભળતું; ભંડો . (હિ. ભાંડા) એક પ્રકારનું વાસણ (૨) ભેદ; ફાલતું (ગમે તેવું) (૩) આભાસી
ભંડોળ ન. (સં. ભાથુ = એકઠું કરવું, પ્રા. ભંડ) ભેગી ભળભાંખળું ન. ભરભાંખળું; પરોઢિયું; માળખું
કરેલી કોઈ પણ મૂડી; “ફંડ વાપરનું; પંત્યાળું ભળવું અ.શિ. (સં. ભલતિ. પ્રા. ભલઈ) ભેગું મળી જવું ભંડોળિયું વિ. ખજાનાને કે ભંડોળને લગતું (૨) સૌના
(૨) અમુકના જેવા હોવું; મળતું આવવું લંપોલ વિ. (ભમ + પોલું) અંદરથી પોલું, બોદું (૨) ભળામણ(-ણ) સ્ત્રી, ભલામણ (૨) ભળાવવું તે; સોંપણ શેખીખોર; બડાઈખોર
ધાટની બતક ભળાવવું સક્રિ. (સં. ભલુ, પ્રા. ભલાવિઅ) ભલામણ ભંભલી સ્ત્રી, (દ. ભંભા = ભેરી) સાંકડા મોની બદામના કરવી (૨) સોંપણી કરવી
ભંભારવ ૫. (સં.) ગાય, બળદનું ભાંભરવું તે ભંગ કું. (સં.) તૂટવું કે ભાંગી પડવું તે (૨) તોડવું તે; ભંભેરણી સ્ત્રી, (“ભંભેરવું ઉપરથી) ખોટી ઉશ્કેરણી; ઉલ્લંઘન (૩) નાશ (૪) વિઘ્ન (૫) વળાંક
ચડામણી
[ઉશ્કેરવું ભંગ સ્ત્રી. (સં.) ભાંગ
ભંભેરવું સક્રિ. ભંભેરણી કરવી; ચડાવવું; ખોટી રીતે ભંગડ વિ., પૃ. (‘ભાંગર દ્વારા) ભાંગનો વ્યસની; ભંગડી ભંવર પુ. (હિ.) ભરમો; ભ્રમર (૨) વમળ ભંગાણ ન. ભંગ (૨) તૂટ (૩) નાસભાગ
ભા સ્ત્રી. (સં.) કાંતિ; તેજ; આભા (બાપ કે મોટાભાઈ ભંગાર . (સં. ભંગાકર, પ્રા. ભંગાર) ભાંગેલાં વાસણ ભા . (‘ભાઈ’ ઉપરથી) વડીલ માટે સંબોધન (૨) દાદા, કે બીજો સરસામાન
ભાઈ ૫. (સં. ભ્રાતક, મા, ભાઈઅ) માજાયો; સહોદર ભંગિ સ્ત્રી. (સં.) બંગ; વાચાની ચાતુરી (૨) રીત; ઢબ (૨) કામા, મામા, માસી વગેરેનો દીકરો (૩) કોઈ
(૩) અંગોનો મરોડ (૪) પગથિયું [વળાંક-ભંગિ પણ માણસ માટે વિવેકયુક્ત સંબોધન ભંગિમા સ્ત્રી. (સં.) અંગમરોડ, અંગોનો (કલાત્મક) ભાઈચારો પં. ભાઈ જેવું વર્તન; દોસ્તી; ભાઈબંધી ભંગી જંગી વિ. ભંગડ; ભગેડી (૨) ઢંગધડા વગરનું ભાઈજી ૫. જેઠ; (પત્ની માટે) પતિનો મોટો ભાઈ ભંગુર વિ. (સં.) ભાંગી જાય એવું (૨) નાશવંત; નશ્વર ભાઈબંધ . મિત્ર; દોસ્ત ભંગુરતા સ્ત્રી, (-4) ન. (સં.) ભંગુર હોવું તે; નશ્વરતા ભાઈબંધી સ્ત્રી, મિત્રાચારી; દોસ્તી ભગેડી વિ. ભાંગનો વ્યસની; ભંગડ
ભાઈબાપા પુ.બ.વ. ‘ભાઈ, બાપા' એવી નમ્ર વિનવણી ભંજક વિ. (સં.) ભાંગનાર; ટાળનાર (પરદુઃખભંજક) ને આજીજીસૂચક શબ્દો
યમદ્વિતીયા ભંજન ન. (સં.) ભાંગવું તે (૨) નાશ
ભાઈબીજ સ્ત્રી. કારતક સુદ બીજ; એક તહેવાર; ભંજન વિ. (સં.) ભંજકઃ ભાંગી-તોડી નાખનાર ભાઈભાંડ ન.બ.વ. એક માબાપનાં છોકરાં માંડરડાં

Page #622

ભાઈલો
ભાઈલો પું. ભાઈ (લાડમાં) (૨) નાનો છોકરો ભાઈશ્રી પું.બ.વ. (લખાણમાં) વિવેકનું સંબોધન ભાઈસંગ પું.બ.વ. બચ્ચાજી; બેટમજી (તુચ્છકારમાં) ભાઈસાહેબ યું.બ.વ. મોટા ભાઈ !; સાહેબજી ! ભાઉ પું. (સં. ભ્રાતૃ) ભાઈ (મહારાષ્ટ્રમાં) ભાઉસાહેબ પું. પેશ્વાઈનો એક ઇલકાબ ભાકરવડી સ્ત્રી. જુઓ ‘ભાખરવડી’ ભાખર પું. (સં. ખ્ર ્ = શેકવું ઉપરથી) મોટો જાડો રોટલો ભાખ(-ક)૨વડી સ્ત્રી. મેંદાની કણકના વીંટામાં વિભિન્ન
સૂકા-લીલા મસાલા ભરી ગોળ બનાવાતું એક ફરસાણ ભાખરી સ્ત્રી. (સં. ભણ્, પ્રા. ભખ્ખુ દ્વારા) જાડી કઠણ રોટલી
goy
ભાખરો પું. ભાખર (કડક જાડો રોટલો) [આગાહી કરવી ભાખવું સ.ક્રિ. (સં. ભાણ્) બોલવું (૨) ભવિષ્ય કહેવું; ભાખા સ્ત્રી. ભાષા
ભાખોડિયું ન. ઘૂંટણિયું; ગોઠણ
ભાગ પું. (સં.) અંશ; હિસ્સો (૨) પુસ્તકનો હિસ્સો (ભાગ પહેલો) (૩) ભાગાકાર (ગ.)
ભાગદોડ સ્ત્રી. નાસભાગ; દોડંદોડી [આપવો તે ભાગબટાઈ સ્ત્રી. મહેસૂલ તરીકે ખેતની ઊપજનો ભાગ ભાગલાવાદી વિ. ભાગલાનું હિમાયતી (વાસણ) ભાગલું વિ. ભાંગેલું; તૂટેલું (૨) ખોખરું; ફાટવાળું (માટીનું ભાગલો પું. ભાગ; ટુકડો (૨) માતાજીના નૈવેદ્યનો થાળ ભાગવત વિ. (સં.) ભગવાનને લગતું (૨) ન. અઢાર પુરાણોમાંનું એક
ભાગવું અક્રિ. (સં. ભગ્ન, પ્રા. ભગંઇ નામધાતુ) તૂટવું; કકડા થવા; નાશ પામવું (૨) દૂર થવું (ભો ભાગવો) (૩) દેવાળું કાઢવું (પેઢી ભાગી) ભાગવું અક્રિ. નાસવું; નાસી જવું ભાગવુંસ.ક્રિ. કકડા કરવા; તોડવું(૨) લૂંટીને પાયમાલ કરવું (ગામ) (૩) અદા ન કરવું; પાછું ન વાળવું (ઋણ, વ્યાજ) (૫) ભાગ કરવા; ભાગાકાર કરવા (ગ.) ભાગવું સ.ક્રિ. વળ ચડાવવો (૨) ધાડ પાડી લૂંટી લેવું ભાગળ સ્ત્રી. ભાગોળ; ગામનું પાદર ભાગંભાગી સ્ત્રી. જુઓ ‘ભાગાભાગ’ [(ગ.) ભાગાકાર પું. (સં.) ભાગવું તે (૨) તેથી આવતી રકમ ભાગાભાગ(-ગી) સ્ત્રી. નાસાનાસ; નાસાનાસી; નાસભાગ ભાગિનેય પું. (સં.) બહેનનો દીકરો; ભાણો ભાગિયણ સ્ત્રી. ભાગીદાર સ્ત્રી ભાગિયું વિ. ભાગીદાર; હિસ્સેદાર ભાગિયોડું. ભાગીદાર; હિસ્સેદાર (૨) ખેતીની ઊપજમાંથી નક્કી કરેલો હિસ્સો લેનાર ખેડુ [(૩)ગોઠિયો; સાથી ભાગીદાર પું. (ભાગ + ફા. દાર) ભાગવાળો; હિસ્સેદાર ભાગીદારી સ્ત્રી. ભાગીદારપણું; પંતિયાળું
|ભાઠેલો
ભાગીરથી સ્ત્રી. (સં.) ગંગા નદી ભાગુ વિ. નાસી છૂટનારું (૨) બેઠાખાઉ ભાગું વિ. (‘ભાગ’ ઉપરથી) -ને કારણે; લીધે ભાગેચ્છા સ્ત્રી. (સં.) સુખભોગ ભોગવાની ઇચ્છા; ભોગની વાસના
ભાગેડુ પું. (ભાગવું ઉપરથી) નાસી જનારો ભાગોળ સ્ત્રી. (સં. ભગ્નતોલી, પ્રા. ભગ્ગઓલી) શહેરના કોટનો દરવાજો (૨) ગામનું પાદર (૩) બજાર; ચકલું
ભાગ્ય ન. (સં.) નસીબ; તકદીર; પ્રારબ્ધ ભાગ્યરેખા સ્ત્રી. (સં.) હથેળીમાંની નસીબ બતાવતી રેખા ભાગ્યવશાત્ ક્રિ.વિ. (સં.) નસીબજોગે ભાગ્ય(વંત, ૦વાન) (સં.), (શાળી) વિ. નસીબદાર ભાગ્યવાદ પું. નિયતિવાદ; દૈવવાદ; ‘ફેટાલિઝમ’ ભાગ્યવિધાતા પું. (સં.) ભાગ્યના ઘડનાર; પરમેશ્વર ભાગ્યહીન વિ. કમનસીબ; કમભાગી ભાગ્યુંતૂટ્યું વિ. ભાંગેલું-તૂટેલું (૨) સળંગ કે અટક્યા વગર નહિ એવું; તૂટક
ભાગ્યે, (જ) ક્રિ.વિ. (સં.) કદાચ; જવલ્લે; કદીમદી ભાજક હું. (સં.) ભાગનાર સંખ્યા (ગ.) (૨) ભાગનાર ભાજન ન. (સં.) વાસણ; પાત્ર (૨) (સમાસને અંતે)
આધારસ્થાન; અધિકારી; એવો અર્થ બતાવે છે. (કૃપાભાજન)
ભાજવું અક્રિ. (૨) સક્રિ. ભાંજવું; તોડવું; ભાંગવું ભાજી સ્ત્રી. (સં. ભર્જિતા, પ્રા. ભજ્જિઆ) શાક લાયક કુમળા છોડ કે તેનું શાક
ભાજીખાઉ વિ. ભાજી ખાનારું (૨) તાકાત-શક્તિ વગરનું ભાજીપાલો પું. તરકારી; ભાજીપાલો કે બકાલું ભાજીપાંઉ ન. પાઉં અને (શાક) ભાજીની બનેલી વાનગી ભાજીમૂળા પું.બ.વ. મૂળો અને તેવી ભાજી (૨) તુચ્છ
લેખામાં ન લેવા જેવી વસ્તુ [રકમ (ગ.) ભાજ્ય વિ. (સં.) ભાગી શકાય તેવું (૨) ન. ભાગવાની ભાટ પું. (સં. ભટ્ટ, પ્રા. ભટ્ટ) રાજાઓનાં ગુણગાન ગાનાર
એકજ્ઞાતિનો માણસ (૨) ખુશામતિયો; ખુશામતખોર ભાટાઈ સ્ત્રી. ભાટનું કામ (૨) ખોટી ખુશામત ભાટિયણ સ્ત્રી. ભાટિયા કોમની કે ભાટિયાની સ્ત્રી ભાટિયો પું. (સં. ભટ્ટ ઉપરથી) એ નામની એક જ્ઞાતિનો માણસ (૨) દૂધ વેચનાર; ઘાંચી (૩) કાછિયો (ગામડામાં) [ચાંદું-ચાઠું ભાઠ સ્ત્રી. (સં. ભૃષ્ટ, પ્રા. ભટ્ટ) ચામડી છોલાઈ પડેલું ભાઠું ન. (સં. ભ્રષ્ટ્ર, પ્રા. ભટ્ટ) નદીકાંઠાની રેતાળ જમીન (૨) છીછરા પાણીવાળી જગ્યા (૩) શેરડીનો મૂળવાળો કકડો [એક પેટાભાગ ભાઠેલો પું. (સં. ભ્રષ્ટ, પ્રા. ભટ્ટ) અનાવિલ બ્રાહ્મણનો

Page #623

ભાડા gog
ભારખાનું ભાડ સ્ત્રી. (સં. ભાર્તિ, પ્રા. ભાડી, બાડિયા) અનાજ ભાથીખતરી ૫. સાપ, વીંછી વગેરેનું ઝેર ઉતારવા જેની શેકવાની ભઠ્ઠી (૨) ભાડભૂંજાનું કલેડું
આણ દેવાય છે તેવો પુરુષ ભાડભંજણ સ્ત્રી, જુઓ ‘ભાડભંજણ”
ભાથું ન. ભાતું; મુસાફરીમાં સાથે લીધેલું ખાવાનું ખાદ્ય ભાડભંજો . જઓ “ભાડભૂંજો' [(ક્રોધોગાર). ભાથું ન. (-થો) ૫. (સં. ભસ્ત્રા, પ્રા. ભત્થા) બાણ રાખભાડમાં જાય શ... ભલે બળી જાય; દીસતું રહે વાની કોથળી [વિક્રમ સંવતનો અગિયારમો માસ ભાડભૂત-ભું)જણ સ્ત્રી. ભાડભૂજાની સ્ત્રી ધિંધો કરનાર ભાદરવી પું. (સં. ભાદ્રપદ, પ્રા. ભદ્રવઅ, ભદવઅ) પું. ભાડભૂત-ભું)જો . ભટ્ટીથી પાણીચણા વગેરે રોકવાનો ભાદ્રપદ . (સં.) ભાદરવો મહિનો [ઉત્તરા) ભાડવાત છું. ભાડે રહેનાર; ભાડૂત
ભાદ્રપદા સ્ત્રી. પચીસમું અને છવ્વીસમું નક્ષત્ર (પૂર્વા અને ભાડા(વખત, ચિઠ્ઠી) સ્ત્રી, ભાડા સંબંધી દસ્તાવેજ ભાન ન. (સં.) શુદ્ધિ; હોશ (૨) સાવચેતી; કાળજી (૩) ભાડિયો ડું. (‘ભાડ ઉપરથી) અનાજ શેકવાનું કાણાંવાળું સ્મરણ (૪) સમજ; અક્કલ (૫) કલ્પના; ભાસ
હાંલ્લું [વાપર્યા બદલ આપવાનું નાણું-રકમ ભાનભૂલું વિ. ભાન ભૂલેલું; હોશકોશ ગુમાવી બેઠેલું ભાડું ન. (સં. ભાટક-ભાર્ત, પ્રા. ભાડઅ) કોઈ પણ વસ્તુ ભાનુ છું. (સં.) સૂરજ; સૂર્ય
સ્ત્રિી-પત્ની ભાડૂત પું. ભાડે રહેનાર; ભાડવાત [‘મર્સિનરી ભાભી સ્ત્રી, (સં. બ્રાતૃછાયા, પ્રા. ભાઉર્જાઈઆ) ભાઈની ભાડૂતી ભાડે રાખેલું (૨) પૈસા ખાતર કામ કરતું; ભાભીજી સ્ત્રી, ભાઈજીની પત્ની; જેઠાણી (૨) ભાભી ભાણ પું. (સં. ભાનુ, પ્રા. ભાણુ) ભાનુ; સૂર્ય
(માનાર્થે) કિાકા ની વહુ (૩) ભાભી 'ભાણ . (સં.) દસ પ્રકારનાં નાટ્યરૂપકોમાંનો એક પ્રકાર, ભાભુ સ્ત્રી, (ભાભી ઉપરથી) બાપની મા (૨) મોટા
જેમાં વિટ વગેરેનાં આત્મવચનો હોય છે. ભાભો છું. ('ભા' ઉપરથી) કણબી (૨) જડસો (૩) ભાણાવહેવાર ૫. (ભાણું+qહેવાર) સાથે બેસી જમવાનો આદરપાત્ર વડીલ; વૃદ્ધ ડોસો (૪) સસરો (વહુવારુના સંબંધ; રોટીવહેવાર
વિષયમાં). ભાણિયો છું. (સં. ભાગિનેય, પ્રા. ભાઈએણ) બહેનનો ભામ પં. ભામા; ભામિની, સ્ત્રી
દીકરો-ભાણેજ (૨) વીંઢાળવી પડે એવી વસ્તુ-સોગાત ભામટો . (‘ભમવું' ઉપરથી) રખડેલ; ઉઠાવગીર; ભાણી સ્ત્રી, બહેનની દીકરી-ભાણેજી [થાળી ભમતો ચોર (૨) ધર્મભ્રષ્ટ બ્રાહ્મણ વિારણાં ભાણું ન. (સં. ભાજન, પ્રા. ભાણ, ભાયણ) પીરસેલી ભામણાં ન.બ.વ. (સં. ભ્રામણ, પ્રા. ભામણ) વારણાં; ભાણેજ પું. (સં. ભાગિનેય, પ્રા. ભાઇણેન્જ, ભાયણિજ્જ, ભામણી સ્ત્રી. બ્રાહ્મણી; બ્રાહ્મણ સ્ત્રી ભાઈણિજ્જ) ભાણો; બહેનનો દીકરો
ભામની સ્ત્રી, ભામિની, સ્ત્રી ભાણેજવહુ સ્ત્રી. ભાણેજની વહુ
ભામાં સ્ત્રી, (સં.) ભામિની, સ્ત્રી ભાણેજાં ન.બ.વ. બહેનનાં છોકરાં; ભાણિયાં
ભામિતિ સ્ત્રી. (સં.) પ્રકાશની ઘનતા માપવાનું શાસ્ત્ર ભાણેજી સ્ત્રી. બહેનની દીકરી; ભાણી
ભામિની સ્ત્રી. (સં.) સ્ત્રી (૨) રૂપાળી જુવાન સ્ત્રી ભાણો પુ. ભાણિયો; બહેનનો દીકરો[(૨) રીત; પ્રકાર ભાગ ન, (સં. ભાગ્ય, જૂ.ગુ.) ભાગ્ય ભાત સ્ત્રી. (સં. ભક્તિ, પ્રા. ભત્તિ) વેલબુટ્ટીવાળી છાપ ભાયડો ૫. (‘ભાઈ’ ઉપરથી) પુરુષ (૨) પતિ [પિત્રાઈ ભાત . (સં. ભક્ત, પ્રા. ભત્ત) રાંધેલા ચોખા (૨) ભાતું ભાયાત ૫. (‘ભાઈ ઉપરથી) પિત્રાઈ (૨) રાજાનો
(કામગીરીની જગા ઉપર લઈ જવાનું) (૩) ૫., ન. ભાયાતી વિ. ભાયાતને લગતુ ડાંગર
સ્વિભાવનું ઢીલું; પોચું ભાગ ન. (સં. ભાગ્ય) ભાયગ; ભાગ્ય; નસીબ ભાતખાઉ વિ. વધારે પ્રમાણમાં ભાત ખાનારું (૨) ભાર મું. (સં.) વજન (૨) ચોવીસ મણનું વજન ભાતદાળ ન.બ.વ. ભાત અને દાળ કે તેનું સાદું ભોજન (કપાસના તોલ માટે) (૩) વીસ તોલાનું કે એક ભાતભાતનું વિ. રંગબેરંગી; તરેહવાર; ભાતીગર
તોલાનું વજન (૪) અમુક તોલા જેટલું તે. (પૈસાભાર, ભાતિયું ન. ભાત કાઢવાનો તાવેથો કે ઝારો (૨) ભાત રતીભાર) (૫) (ઘણુંખરું પુ.બ.વ.) ગજું; ગુંજાશ - ઓસાવવાનો કાણાંવાળો ટોપલો કે તેનું પાત્ર
(એના તે બોલવાના શા ભાર ?) (૬) ગ્રહ, દશા ભાતીલું(-ગર, ગળ) વિ. રંગબેરંગી; ભાતભાતનું કે મંતરજંતરની અસર (૭) જથો; સમૂહ. (૮) ભાતું ન. મુસાફરીમાં સાથે લીધેલું ખાવાનું ખાદ્ય; ભાથું અપચો, અજીર્ણ (૯) જવાબદારી; જોખમ (૧૦) (૨) ટીમણ
વજન; વક્કર; વટ (૧૧) આભાર; પાડ ભાતોડિયું ન. જુઓ “ભરતણું'.
ભારક્ષમ વિ. બોજો ઉઠાવી લેવા શક્તિશાળી ભાથી પું. (સં. ભસ્ત્રા, પ્રા. ભત્થા) બહાદુર લડવૈયો (૨) ભારખમું વિ. ભાર-બોજ સહન કરનારું [‘ગુડ્ઝ ટ્રેન
સંગાથી સાથી (૩) ભવાઈમાં મશ્કરાનો વેષ લેનાર ભારખાનું ન. ભાર ભરવાનું વાહન (૨) માલગાડી;

Page #624

ભાર ૬ = 6
| ભાવન ભારજા સ્ત્રી. (સં. ભા) ભાર્યા, પત્ની
ભારોટિયું ન. (-યો) ૫. ભારટિયો; મોભ, પાટડો ભારઝલું વિ. ભારબોજ ઝીલનારું; બોજો ઉઠાવી લેનાર ભારોટી સ્ત્રી, લાકડાની ભારી (૨) પોટલી ખમતીધર; ધરખમ
ભારોભાર કિ.વિ. સરખે વજન (૨) પૂરેપૂરું; ભરપૂર ભારટિયું ન., (-યો) ૫. ભારવટિયો; મોભ; પાટો ભાર્ગવ પં. (સં.) પરશુરામ (ર) શુક્રાચાર્ય (૩) વિ., ભારણ ન. દબાણ; વજન (૨) ભારવું - રાખમાં દાબવું પં. ભૂગુના વંશમાં જન્મેલો તે (૩) વશીકરણ; જાદુ
નામ ભાર્યા સ્ત્રી. (સં.) પત્ની; અર્ધાગિની ભારત પુ., ન. (સં.) ભારતદેશ (ર) મહાભારતનું ટૂંકું ભાલ ન. (સં.) કપાળ; લલાટ (બાજુનો પ્રદેશ ભારતવર્ષ પુ., ન. ભારતદેશ; હિંદ
ભાલ ન. ભાઠાની જમીન (૨) પું, ન. ધોળકાની આજુભારતરત્ન વિ. (સં.) રાષ્ટ્રપતિ તરફથી વિશિષ્ટ વ્યક્તિનું ભાલચંદ્ર . (સં.) શિવ; મહાદેવ થતું એક પ્રકારનું સન્માન
ભાલતલ ન. (સં.) લલાટની સપાટી ભારતવાસી વિ. (સં.) ભારતનું વતની-રહેવાસી ભાલરેખા સ્ત્રી, (સં.) કપાળમાં પડતી રેખા-કરચલી ભારતી સ્ત્રી. (સં.) વાણી; સરસ્વતી (૨) સંન્યાસીઓના ભાલલોચન છેશંકર; મહાદેવ
દસ વર્ગોમાંનો એક (૩)ભારતમાતા (૪) સંસ્કૃત ભાષા ભાલાફેંક સ્ત્રી. લાંબા, પાતળા ભાલાને શક્ય એટલે દૂર
(૫) ભારની વૃત્તિ [હિંદુસ્તાની, ભારતનો વતની ફેંકવાની અંગ્લેટિક પ્રકારની એક હરીફાઈ ભારતીય વિ. (સં.) ભારતવર્ષનું કે તેને લગતું (૨) ભાલાળું વિ. ભાલાવાળું (૨) અણીદાર ભારતીયવિદ્યા સ્ત્રી. પ્રાચ્યવિદ્યા; “ઇન્ડોલોજી”
ભાલિયા પુ.બ.વ. (ભાલના) ઘઉંની એક જાત ભારથી વિ., ૫. દશનામી સંન્યાસીઓનો એક ફિરકો ભાલિયું વિ. ભાલ પ્રદેશને લગતું ભારદર્શક વિ. (સં.) ભાર-વજન દર્શાવનાર
ભાલુ ન. (. ભલુક) રીંછ (૨) ફાલ; રાઉડી ભારદ્વાજ વિ. ભારદ્વાજ ઋષિના વંશનું (૨) ૫. અગસ્થ ભાલું ન. (-લો) ૫. (સં. ભલ્લ, પ્રા. ભલ્લા ) એક ઋષિ (૩) ન. એક પક્ષી
હથિયાર
કેિ તેનું પાનું ભારબોજ પં. ભાર: વજન (૨) જવાબદારી
ભાલોડું (ડિયું) . (સં. ભલ્લકૂટ, પ્રા. ભલ્લોડઅ) તીર ભારપૂર્વક ક્રિ.વિ. (સં.) નિશ્ચિતતતાથી; નિશ્ચયપૂર્વક ભાવ ૫. કિંમત; દર ભારમાપક યંત્ર ન. (સં.) વજન માપવાનું યંત્ર ભાવ ૫. (સં.) અસ્તિત્વ; હયાતી (૨) પ્રકૃતિ; સ્વભાવ ભારયષ્ટિ સ્ત્રી, (સં.) કાવડ
(૩) ઇરાદો; મતલબ (૪) વૃત્તિ; લાગણી (૫) ભારયુકત વિ. (સં.) વજન વધારનાર; વજનવાળું તાત્પર્ય અભિપ્રાય (૬) ચેષ્ટા; અભિનય (૭) હેત; ભારવટ(-ટિયો) પું. આડસર; મોભ
પ્રીતિ; ગમો (૮) આસ્થી (૯) આર્ય ! પૂજય ! ભારવક્કર છું. ભારબોજ; વક્કર; મોભો (૨) ઈજત (નાટકમાં સંબોધન) (૧૦) સ્થિતિ; સ્વરૂપ. ઉદા. ભારવાહી(હક) વિ. (સં.) ભાર વહન કરનારું (૨) શિષ્યભાવ; પુરુષભાવ (૧૧) ગુણવત્તા જવાબદારી ઉઠાવનારું
ભાવક વિ. (સં.) કાવ્યનો મર્મ અનુભવનારું, સહૃદય (૨) ભારવું સક્રિ. (“ભાર' ઉપરથી) રાખમાં દાબી રાખવું પું. નાટકનો પ્રેક્ષક
(દવા) (૨) વશીકરણ કરવું; મોહિત કરવું ભાવકત્વ ન. (સં.) સહૃદયતા (નાટ્ય) વિચનારું ભારાક્રાંત વિ. (સં.) ભારથી લદાયેલું
ભાવખોર વિ. (સં., ફા.) ભાવ ખાનારું; મોટા ભાવે ભારાડી વિ. ખરાંટ; ભરાડી; માથાભારે [વાળું ભાવગત વિ. (સં.) આત્મગત; આત્મલક્ષી મારી વિ. (સં. ભાર, પ્રા. ભારઅ - ઈ) ભારે; ભાર- ભાવગીત ન. અંતરની ઊર્મિઓમાંથી નીકળેલી ગેય ભારી સ્ત્રી. નાનો ભારો; મોટી ઝૂડી
કાવ્યરચના – ભાવપ્રધાન ગીત ભારે વિ. (સં. ભારિક, પ્રા. ભારિઅ) વજનદાર; હેવી' ભાવગ્રાહી(હક) વિ. (સં.) તાત્પર્ય-મર્મને પકડી લેનારી
(૨) મુશ્કેલ (૩) કીમતી (૪) પચવામાં મુશ્કેલ એવું ભાવટ-ઠ) સ્ત્રી. (સં. ભાવવૃત્તિ, પ્રા. ભાવઢિ) ઉપાધિ; (ખોરાક, પાણી વગેરે) (૫) કિ.વિ. અતિ; ખૂબ જંજાળ (૨) ઉચાટ
કે રૂખ વગેરે ભારેખમ વિ. (સં. ભારક્ષમ) આબરૂદાર; મોભાવાળું (૨) ભાવતાલ પું. (સં.) વસ્તુની કિંમત કે ભાવ - તેની વધઘટ
ગંભીર (૩) મોટાઈના ડોળવાળું સ્ત્રિી ભાવતું વિ. મનને ગમતું (૨) બંધબેસતું ભારેવાઈ સ્ત્રી, (સં. ભારવાહિકા) સગર્ભા; ગર્ભવતી ભાવતૃપ્તિ સ્ત્રી. (સં.) માનસિક સંતોષ ભારો ૫. (સં. ભાર, પ્રા. ભારઅ) ઘાસ, લાકડાં વગેરેને ભાવદર્શન ન. (સં.) હૃદયની લાગણી વ્યકત કરવી તે
એકત્રિત બાંધતાં થતો બોજ; ઝૂડો; મોટું વજન (૨) ભાવન ન. (સં.) આસ્વાદન (૨) ભાવનાઃ ધ્યાન (૩) ખુલ્લા સઢનો છેડો
મહેણું (૪) વેશ (૫) પર્યાલચન; સમીક્ષા

Page #625

ભાવના
૭ ૮
[ભાસવું ભાવના સ્ત્રી. (સં.) કલ્પના; ધારણા (૨) આસ્થા (૩) લાગણીશીલ (૪) વેવલે (૫) ૫. (કટાક્ષમાં) બનેવી
અભિલાષા; કામના (૪) પટ; પુટ (૫) અનુશીલન; ભાવે પ્રયોગ કું. (સં.) જેમાં ક્રિયાપદનો ભાવ એ જ કર્તા ધ્યાન; ચિંતન (૬) જૈન મંદિરમાં પૂજાવેળાએ વાઘો હોય તેવો પ્રયોગ
સાથેનું સ્તવનગાન [કે લાગણીભરેલું ભાષક છું. (સં.) બોલનાર કે વક્તા; કહેનારો ભાવના(પ્રધાન, શીલ) વિ. સ્વભાવે વિશેષ લાગણીવાળું ભાષણ ન. (સં.) બોલવું તે (૨) વ્યાખ્યાન કે પ્રવચન ભાવનાવાદી છું. (સં.) ભાવનાનું જીવનદષ્ટિમાં મહત્ત્વ ભાષણખોર વિ. વધુ પડતાં ભાષણ આપનાર; ભાષણો
આપનાર; આઇડિયાલિસ્ટ રિાખવા તે પર ભાષણો કરવાની ટેવવાળું બિાજી ભાવનિયમન ન. (સં.) ભાવતાલ નિયમનમાં કે કાબૂમાં ભાષણખોરી સ્ત્રી, વધુ પડતાં ભાષણો કરવાં તે; ભાષણભાવપત્રક ન. ચીજવસ્તુઓની કિંમત દર્શાવતી યાદી ભાષણબાજી સ્ત્રી, વધારે પડતાં ભાષણ કરવાં કે કરાવવા ભાવપલટો છું. હૃદયના ભાવનું કે પ્રેમ તથા આદરનું બદલાઈ જવું તે
ભાષણવેડા પુ.બ.વ. વધુ પડતાં ભાષણો કરવાની વૃત્તિ ભાવપ્રસ્તાવ મું. નિવિદા; ‘ટેન્ડર
ભાષણિયું વિ. ભાષણ કર્યા કરવાની ટેવવાળું ભાવભર્યું વિ. ભાવથી ભર્યુંભર્યું; ભાવમય
ભાષા સ્ત્રી. (સં.) યાદચ્છિક વાચિક સંકેતોની એક એવી ભાવભીનું વિ. હૃદયના ઉદાત્તભાવથી તરબોળ
વ્યવસ્થા જેના વડે કોઈ પણ એક સામાજિક જૂથના ભાવમય વિ. (સં.) ભાવપૂર્ણ
સભ્યો એકબીજાનો સહકાર સાધે છે અને એકબીજાના ભાવમયતા સ્ત્રી. (સં.) ભાવપૂર્ણ હોવું તે [(પ્રતિભા) સંપર્કમાં રહે છે. (૨) બોલી; વાણી; જબાન ભાવયિત્રી વિ. સ્ત્રી. સાહિત્યકલાનું ભાવન કરનારી ભાષાકર્મ ન. (સં.) ભાષાને અનુલક્ષીને થતી કામગીરી ભાવવાચક વિ. (સં.) ભાવ બતાવનારું (નામ). ભાષાકીય વિ. (સં.) ભાષા વિશેનું; તેને લગતું ભાવવું અ.ક્રિ. (સં. ભાવયતિ, પ્રા. ભાવઇ) ગમવું (૨) ભાષાગત વિ. (સં.) ભાષામાં રહેલું વિાહિતામાં દોષ ભવાડવું (૩) પસંદ પડવું
ભાષાદોષ છું. (સં.) ભાષાના પ્રયોગમાં કે તેની અર્થભાવશૂન્ય વિ. (સં.) ભાવ-લાગણી વગરનું; શુષ્ક ભાષાપ્રયોગ કું. (સં.) ભાષાનો પ્રયોગ-ઉપયોગ ભાવવાહી વિ. (સં. ભાવવાહિન્) ભાવથી ભરેલું (૨) ભાષાપ્રેમ છું. (સં.) પોતાની ભાષા પ્રત્યેનો અનુરાગ ભાવવાહક
ભાષાફેર પું. (સં.) ભાષાનો ફેરફાર (૨) વિ. ભાષાના ભાવવિમોચન ન. વિવેચન; કથાર્સિસ”
ફેરફારવાળું ભાવસાહચર્ય ન. (સં.) ભાવો-વિચારોનું સાતત્ય ભાષાલક્ષી વિ. (સં.) અર્થના નહિ પણ ભાષાના લક્ષવાળું ભાવાત્મકવિ. (સં.) હયાતી કે સ્થિતિ બતાવનારું; અસ્તિ- ભાષાવિકાર છું. (સં.) ભાષાદોષ
વાચક(૨) સત્ય; વાસ્તવિક (૩) ભાવવાળું; ભાવમય ભાષાવિજ્ઞાન ન. (સં.) ભાષાશાસ્ત્ર; “સિંગ્વિસ્ટિક્સ' ભાવાનુવાદ પું. (સં.) શબ્દશઃ નહિ પરંતુ તાત્પર્યસૂચક ભાષાવિદ પં. (સં.) ભાષાનો જાણકાર-જ્ઞાન ધરાવનાર અનુવાદ
[થવો તે ભાષશાસ્ત્ર ન. ભાષાનું વિજ્ઞાન; “ફાઇલોલૉજી' ભાવાનુભૂતિ સ્ત્રી. (સં.) (કલાકૃતિના) ભાવનો અનુભવ ભાષાશાસ્ત્રીપું. ભાષાશાસ્ત્ર જાણનાર; તેનો જ્ઞાતા પ્રિયોગ ભાવાર્થ છું. (સં.) મતલબ; તાત્પર્ય
ભાષાસંકરણ કું. (સં.) જુદી જુદી ભાષાઓનો મિશ્ર શબ્દભાવાવેશ (સં.) ભાવનો આવેશ-ઉમળકો આિંક ભાષાંતર ન. (સં.) અનુવાદ; તરજુમો; “ટ્રાન્સલેશન ભાવાંક છું. (સં.) કિંમતનો આંક; ભાવનું સૂચન કરતો ભાષાંતરકાર ૫. અનુવાદક, ભાષાંતર કરનાર ભાવિ વિ. (સં.) ભવિષ્યનું કે ભવિષ્યમાં થનારું (૨) ન. ભાષિત વિ. (સં.) બોલવામાં આવેલું; કહેલું (૨) ન. ભવિષ્ય; નસીબ, ભાગ્ય
વચન; ઉક્તિ
[‘હિન્દીભાષી ભાવિક વિ. (સં.) આસ્થાવાળું (૨) મર્મજ્ઞ; ભાવુક -ભાષી વિ. બોલનાર (સમાસમાં ઉત્તરપદ તરીકે) ઉદા. ભાવિકથન ન. (સ). ભવિષ્ય ભાખવું તે; ભવિષ્યકથન ભાષ્ય ન. (સં.) વિસ્તૃત વિવરણ ભાવિત વિ. (સં.) ચિંતવેલું (૨) પાસ દીધેલું (૩) ભાષ્યકાર છું. (સં.) ભાષ્ય કરનાર-રચનાર
ભાવિક; ભાવનાવાળું (૪) શુદ્ધ; નિર્દોષ ભાસ પું. (સં.) આભાસ; ભ્રાંતિ (૨) ખ્યાલ; છાપ (૩) ભાવિતાત્મા ૫. સ્થિર પ્રજ્ઞાવાળો; સ્થિતપ્રજ્ઞ
સરખાપણું; –ના જેવું દેખાવું તે (૪) ઝાંખો પ્રકાશ ભાવિલક્ષી વિ. (સં.) ભાવિને લક્ષ કરતું (૨) ભવિષ્યમાં (૫) એક સંસ્કૃત નાટકકાર વિકસે તેવું; “પ્રોસ્પેક્ટિવ'
[ભાગ્ય ભાસમાન વિ. (સં.) ભાસતું; દેખાતું ભાવી વિ. (સં.) ભાવિ; ભવિષ્યનું (૨) ન. નસીબ; ભાસવું અ.ક્રિ. (સં. ભાસતિ, પ્રા. ભાસઈ) દેખાવું (૨) ભાવુક વિ. (સં.) વિચારશીલ (૨) રસજ્ઞ; સહૃદય (૩) સમજાવું લાગવું (૩) પ્રકાશવું

Page #626

ભાસ્કરો
SOE
( ભિંડ-ડ)માળ ભાસ્કર છું. (સં.) સૂર્ય; ભાનુ; રવિ
ભિકબુત-ખુ) પં. બૌદ્ધ ધર્મનો સાધુ ભાસ્કરાચાર્ય પું. (સં.) પ્રસિદ્ધ ગણિતી અને ખગોળશાસ્ત્રી ભિક્ષા સ્ત્રી. (સં.) ભીખ (૨) ભિક્ષામાં મળેલી વસ્તુ ભાસ્વત (-૨) વિ. (સં.) પ્રકાશ કરનારું; ઝળહળતું ભિક્ષાટન ન. (સં.) ભિક્ષા માટે કરવું તે ભાસ્વરતા સ્ત્રી. (સં.) તેજસ્વિતા; પ્રકાશિતતા
ભિક્ષાન ન. (સં.) ભીખી આણેલું અન્ન ભાળ સ્ત્રી, (ભાળવું ઉપરથી) પત્તો ખબર (૨) સંભાળ ભિક્ષાપાત્ર ન, (સં.) ભીખ-ભિક્ષા માગવાનું વાસણ ભાળવણ(Cણી) સ્ત્રી. સુપરત; સોંપણી (૨) ભલામણ ભિક્ષાર્થ વિ. (સં. ભિક્ષાર્થિનું) ભિક્ષા માગનાર ભાળવવું સક્રિય ભાળ રાખવા સોંપવું (૨) સિફારસ કરવી ભિક્ષાવૃત્તિ સ્ત્રી. (સં.) ભિક્ષાથી ચલાવેલું ગુજરાન; ભાળવું સક્રિ. (સં. ભાલયતે, પ્રા. ભાલ) જોવું; ભિક્ષાનો ધંધો
[(૩) બૌદ્ધ સાધુ અવલોકવું; દેખવું
ભિક્ષુ,(ક) પું. (સં.) માગણ (૨) ભિક્ષા ઉપર નભનાર ભાંખોડિયું ન. ઢીંચણ; ગોઠણ
ભિક્ષુકી(-ણી) સ્ત્રી. સ્ત્રીભિક્ષુ ભાંગ સ્ત્રી. (સં. ભંગ, પ્રા. ભંગા) ગાંજાની કળી તથા ભિખારચોટ વિ. ભિખારી જેવું (૨) ભૂખ
પાંદડાં (૨) તેનું બનાવેલું પીણું [‘સબટિજી ભિખારણ સ્ત્રી, માગણ સ્ત્રી ભાંગતો(-ફો)ડ સ્ત્રી. ભાંગવું અને તોડવું-ફોડવું તે; ભિખારવું વિ. (૨) ન. ભિખારી (તુચ્છકારમાં) ભાંગરું વિ. ખાંડતાં ભાંગી જાય તેવું (ચોખા) ભિખારવેડા પુ.બ.વ. ભિખારીના જેવું વર્તન ભાંગરો છું. (સં. ભૃગરાજ, પ્રા. ભંગરા) એક વનસ્પતિ ભિખારી વિ. (૨) પું. (સં. ભિક્ષાચરી, પ્રા. ભિખ્ખાઅરિઅ)
(૨) ગાંજાનાં પાકટ પાન, ડાળી અને બિયાંનો ભૂકો ભીખ માગનાર; માગણ ભાંગવું અ.ક્રિ. (સં. ભગ્ન, પ્રા. ભગઇ નામધાતુ) કકડા ભિખારીવેડા પુ.બ.વ. જુઓ “ભિખારવેડા”
થવા; તૂટવું; ભાગવું (૨) સાકિ, કકડા કરવા; તોડવું ભિખારું વિ. (૨) ન. ભિખારી (તુચ્છકારમાં) (૩) (ગામ) લૂટી-બાળી પાયમાલ કરવું
ભિખુ છું. (પાલી) બૌદ્ધ સાધુ-ભિક્ષુક ભાંગ્યુંતૂટ્યું વિ. ભાંગેલું-તૂટેલું
પિંચાત ભિજાવવું સક્રિ. “ભીજવું'નું પ્રેરક ભાંજગ(-)ડ સ્ત્રી. (ભાંગવું + ઘવું) તકરાર (૨) ભિજાવું અક્રિ. “ભીજવુંનું કર્મણિ ભાંજગ(-ઘોડિયું વિ. ગૂંચવણભરેલું, ગોટાળાભરેલું (૨) ભિડાવવું સક્રિ. “ભીડવુંનું પ્રેરક (૨) કસવું; બાંધવું. ભાંજગડ કરનારું; પંચાતિયું
(બારણાં ભિડાવ્યાં નથી.) (૩) દબાવવું; ભેટવું (૪) ભાંજણી સ્ત્રી. (સં. ભંજન, પ્રા. ભંજણ) વહેંચણી (૨) ગૂંચવાડામાં નાખવું; ગભરાવવું (૫) અંટસ પડાવવી
ભાગ; હિસ્સો (૩) મોટામાંથી નાના અને નાના- (૬) ધમકાવવું [(૩) સંકડાયું; દબાવું
માંથી મોટા પરિમાણમાં રકમને ફેરવવાની રીત (ગ.) ભિડાવું અ.કિ. “ભીવું'નું કર્મણિ (૨) ભીડમાં આવ ભાંજવું સક્રિ. (સં. ભંજતિ, પ્રા. ભંજઈ) ભાંગવું; તોડવું ભિત્તિ સ્ત્રી. (સં.) ભીંત ભાંડ કું. (સં. ભંડ, પ્રા. ભંડ) મશ્કરો (૨) બીભત્સ બોલ, ભિત્તિચિત્ર ન. ભીંત પરનું ચિત્ર; “ફ્રેસ્કો' [‘પોસ્ટર'
ચાળા વગેરેથી હસાવી ખેલ કરનારી જાતનો માણસ ભિરિપત્ર ન. (સં.) દીવાલ પર ચોંટાડવાનો છાપેલો પત્ર; (૩) વિ. અસભ્ય; નિર્લજ્જ
ભિદુર વિ. (સં.) ભાંગી પડે તેવું; બરડ ભીંજાવું ભાંડ ન. (સં.) પાત્ર; વાસણ
ભિખાવું અ.કિ. (“ભીનું ઉપરથી) ભીનું થવું; પલળવું; ભાંડ ન. ઉત્તરપ્રદેશનું એક લોકનાટ્ય
ભિન્ન વિ. (સં.) જુદું; ફેરવાળું (૨) ભાગેલું ભાંડણ ન. (‘ભાંડવુંઉપરથી) ગાળાગાળી; ભાંડવું તે ભિન્નતા સ્ત્રી. (-q) ન. (સં.) જુદાપણું (૨) વિ. માંડણવાળું; ભાંડતું
ભિનભાવ . (સં.) જુદાઈ; ભેદભાવ ભાંડરાં (સં. ભાંડરૂપ, પ્રા. ભંડેરૂઅ) ન.બ.વ, ભાંડુઓ ભિરુચિ વિ. (સં.) જુદી રુચિવાળું ભાંડવું સક્રિ. (સં. ભંડતે, પ્રા. ભંડઇ) ગાળ દેવી (૨) ભિન્નવર્ણ (-ણ, ય) વિ. (સં.) જુદા પ્રકારના બદગોઈ કરવી (૩) ઠપકો આપવો
અક્ષરોવાળું (૨) જુદી જાતિનું ભાંડભાંડા શ્રી. ગાળાગાળી
ભિરંડેલ ન. કોકમનું તેલ ભાંડાગાર ન. (સં.) ભંડાર
સ્વિજન ભિલ્લુ છું. રમતનો સાથી; ભેરુ ભાંડ ન. (સં. ભાંડુક, પ્રા. ભંડઅ) ભાઈ બહેન વગેરે ભિષક, (-ગ, જ) પું. (સં. ભિષક-ગુ) વૈદ્ય ભાંડો છું. (સં. ભાડ) બોઘરણું; પહોળા મોઢાનું તાંબડી ભિષગાલય ન, (સં.) વૈધનું દવાખાનું
જેવું પાત્ર (૨) (લા.) મંડે; ભેદ; રહસ્ય ભિસ્તી ૫. પખાલી કિઠણ છો; ભીંગડું ભાંભરવું અ.કિ. ગાયનું બરાડવું સ્વિાદ વગરનું ભિંગડું ન. (પ્રા. ભિંગ = બળેલો ભાગ) છાલ કે ચામડીનું ભાંભરું(-ળું) વિ. (સં. પ્રા. ભંભલ) ખરસૂર; ખારું (૨) ભિંડ(-ડિ)માળ સ્ત્રી. ગોફણ

Page #627

ભિંછા
ભિછાં ન.બ.વ. જુઓ ‘ભીંછાં’ ભિજવવું સ.ક્રિ. જુઓ ‘ભીંજવવું’ ભિંજાવું અક્રિ. જુઓ ‘ભીંજાવું’ ભિંડી સ્ત્રી. જુઓ ‘ભીંડી’ ભિંડો પું. જુઓ ‘ભીંડો
ભિત સ્ત્રી. જુઓ ‘ભીંત’ ભિતપત્ર ન. જુઓ ‘ભીંતપત્ર’ ભિતિયું ન. જુઓ ‘ભીંતિયું’ ભિસ સ્ત્રી. જુઓ ‘ભીંસ’ ભિસવું સ.ક્રિ . જુઓ ‘ભીંસવું’ ભી સ્ત્રી. મય; કર [ભીખીને મેળવેલી વસ્તુ-ચીજ ભીખ સ્ત્રી. (સં. ભિક્ષા, પ્રા. ભિક્ખા) ભીખવું તે (૨) ભીખવું સ.ક્રિ. (સં. ભિક્ષતે, પ્રા. ભિક્બઇ) ખેરાત માગવી (૨) અ.ક્રિ. ભિખારી થવું ભીચડવું સક્રિ. ભીંસીને દબાવવું ભીજવવું સક્રિ. જુઓ ‘ભીંજવવું’ભીનું થવું; પલળવું ભીજવું અ.ક્રિ. (સં. અત્યંયતે, પ્રા. ભિન્નઇ) ભીજવું; ભીડ સ્ત્રી, (દે. ભિડ = ભાડવું) ગિરદી (૨) તંગી (૩)
૬૧ ૩
પું. ભીડો ઓજાર (સુથારનું)
ભીડભંજન વિ. (સં.) ભીડ ભાંગે એવું: પરગજુ (૨) પું. પ્રભુ (૩) (લા.) હનુમાન ભીડભાડ સ્ત્રી. (સં.) ભરાવો; ગિરદી ભીડવું સ.ક્રિ. (સં. અભ્યટતિ, પ્રા. અભિઇ) વાસવું; બંધ કરવું (૨) કસવું; બાંધવું (૩) દબાવવું; ભેટવું (૪) ક્રિ. ઝૂઝવું; ભડવું
ભીડો પું. લાકડું ભીડવા માટેનું સુથારનું એક ઓજાર (૨) સકંજો; ફસામણ (૪) ઝઘડો; લડાઈ ભીત વિ. (સં.) ભય પામેલું; ડરેલું ભીતર ન. (સં. અત્યંતર, પ્રા. અભિતર) અંદરનો ભાગ (૨) દિલ; હૈયું (૩) ના. અંદરની બાજુએ (૪) વિ.
અંદર
ભીમસેન પું. (સં.) જુઓ ‘ભીમ’ ભીમા સ્ત્રી. (સં.) દુર્ગા ભીરુ પું. ભિલ્લુ; ભેરુ
ભીતિ સ્ત્રી. (સં.) બીક; ડર; ભય (૨) સંદેહ: શંકા ભીનાશ સ્ત્રી. ભીનાપણું; આર્દ્રતા; ભેજ ભીનું વિ. (દે. ભિંજા = નાહવું એ દ્વારા) પલળેલું (૨) શ્યામ. ઉદા. ભીનેવાન [શામળું; શ્યામ ભીનેવાન વે. (ભીનું+વાન) પાકે રંગ હોય એવું (૨) ભીમ વિ.સં.) ભયંકર; વિશાળ (૨) પું. પાંચ પાંડવોમાંનો બીજો; ભીમસેન એિકાદશી ભીમઅગિયારશ(-સ) સ્ત્રી. જેઠ સુદ અગિયારસ; નિર્જલા ભીમકાય વિ. (સં.) ભીમ જેવી મોટી બળવાન કાયાવાળું; જબરું
ભુટ્ટો (ઢો, કો)
[ાણસ
ભીરુ વિ. (સં.) બીકણ; ડોક ભીરુતા સ્ત્રી. ડરપોકપણું; કાયરતા ભીલ પું. (સં. ભિલ્લ, પ્રા. ભિલ્લ) એક રાની પ્રજાનો ભીલડી સ્ત્રી. ભીલ જાતિની કે ભીલની સ્ત્રી
ભીલી વિ. ભીલ સંબંધી (૨) સ્ત્રી. તેમની બોલી
ભીલી સ્ત્રી. ગોળની ચાકી
ભીષણ વિ. (સં.) ભયંકર; બિહામણું ભીષણતા સ્ત્રી. (સં.) ભીપણપણું; બીપા હોવું તે ભીષ્મ વિ. (સં.) ભયંકર (૨) પું. શાંતનુ અને ગંગાનો પુત્ર [કે મહાન પ્રતિજ્ઞા ભીષ્મપ્રતિજ્ઞા સ્ત્રી, (સં.) ભીષ્મપિતામહે લીધેલ તેવી દૃઢ ભીંગ કું. કાચ
ભી(-ભિ)ગડું ન. જુઓ ‘ભિગ’ |લધરવધર વાળ ભી(-ભિ)છાં ન.બ.વ. (કપાવવાના થયેલા) મોટા વાળ; ભી(-ભિ)જવણ સ્ત્રી. ભીજવવાની ક્રિયા ભી(-ભિ)જવવું સ.ક્રિ. પલાળવું; ભીનું કરવું ભીં(-ભિ)જવું અક્રિ. ભીનું થવું; પલળવું ભી(-ભિ)જાવું અક્રિ. ભીંજવું; પલળવું ભી(-ભિ)ડી સ્ત્રી. (સં. ભિડા, ભિડિઆ) શણની જાતનો છોડ (૨) એની છાલના કઢાતા રેસા ભીં(-ભિ)ડો પું. (સં. ભિડા, પ્રા. ભિડિઆ) શાકની એક
ખાસ શિંગોનો છોડ કે તેનું ફળ [ગપ; તોપ ભીં(-ભિ)ડો પું. (ભીડો કે ભીંડી પરથી) ફેલું; હરકત (૨) ભી(-ભિ)ત સ્ત્રી. (સં. ભિત્તિ, પ્રા. ભિત્તિ) દીવાલ ભી(-ભિ)તપત્ર ન. સમાચાર વગેરેની જાહેરાત માટે ભીંત પર કરાતું લખાણ; દીવાલપત્ર ભી(-ભિ)તિયું ન. નાની પાતળી ભીંત ભીં(-ભિ)સસ્ત્રી. ભીંસાવું તે; દબાણ; ધક્કો મોટી ભીડ ભી(-ભિ)સાભી(-ભિ)સ સ્ત્રી. ઘણું ભીંસવું કે ભીસાવું તે; ભીં(-ભિ)સાવવું સક્રિ‘ભીંસવું'નું પ્રેરક ભી(-ભિ)સાવું અક્રિ. ‘ભીંસવું’નું કર્મણિ ભુ ન. જુઓ ‘ભૂ’
એંઠવાડ
ભુક્ત વિ. (સં.) ખાધેલું; ભોગવેલું ભુક્તશેષ વિ. (સં.) એંઠો મૂકેલો ખોરાક; ઉચ્છિષ્ટ; ભુક્તિ સ્ત્ર. (સં.) ભોગ; સંસારસુખ (૨) ભોજન ભુખાળવું વિ. (‘ભૂખ' ઉપરથી) ખાઉધરું ભુજ પું. (સં.) આંગળીનાં ટોચકાંથી ખભા સુધીનો સંપૂર્ણ હાથ; બાહુ; ભુજા (૨) બાજુ (ગ.) ભુજબંધ છું. (સં.) બાજુબંધ (૨) બાહુબંધ ભુજંગ, (મ) પું. (સં.) સાપ (૨) સ્ત્રીનો યાર ભૂજંગિની સ્ત્રી. સાપણ; નાગણી ભુજંગી છું. (સં.) એક છંદ
મુજા સ્ત્રી. (સં.) જુઓ ‘ભુજ’ {(૨) ગોળ વંતાક ભુટ્ટો(-ટ્ટો, ટો) પું. (સં. ભૃષ્ટ, પ્રા. ભુટ્ઠ) મકાઇદોડો

Page #628

ભરાટું-યુ))
૯ ૧ ૧
[ભૂગોળવેત્તા ભરાટું-મું) વિ. બેબાકળું; બાવરું, રઘવાયું (૨) ભુંડાપો . જુઓ ‘ભંડાપો” કામવિહ્વળ (ઢોર)
ભંડાશ સ્ત્રી. જુઓ ‘ભંડાશ' ભુલકણું વિ. ભૂલી જવાની ટેવવાળું
ભુંડું વિ. જુઓ “ભૂંડું ભુલભુલામણી સ્ત્રી, ભૂલા પડી જવાય તેવી વાંકીચૂંકી ભૂંસવું સક્રિ. જુઓ ‘ભૂંસવું
રચના (૨) અટપટી કામગીરી વિાત કે ઘટના ભુસાવવું સક્રિ. જુઓ “ભૂંસાવવું ભુલભુલૈયા સિ. ભુલભુલામણી ૨) બહુ ગૂંચવડાવાળી ભૂંસાવું અ.ક્રિ. જુઓ “ભૂંસાવું ભુલવણ(Cણી) સ્ત્રી, ભુલાવવું-ભૂલવું તે; બ્રમ ભૂત-ભુ) ન. (બાળભાષામાં) પાણી ભુલામણું વિ. ભુલકણું (૨) ભુલાવે તેવું
ભૂ સ્ત્રી. (સં.) પૃથ્વી; ભૂમિ (૨) ધરા; ધરતી; જમીન ભુલાવવું સક્રિ. ‘ભૂલવું'નું પ્રેરક
ભૂકરી સ્ત્રી. (-રો) ૫. ભૂકો, જે ભુલાવું અ.ક્રિ. “ભૂલવું'નું કર્મણિ
ભૂકંપ છું. (સં.) ધરતીકંપ, પૃથ્વીનું હાલવું તે ભુલાવો . ભુલવણી; ભ્રમ
ભૂકંપવિજ્ઞાન ન, ભૂકંપ અને તેની તીવ્રતા વગેરેનાં કારણો ભુવ સ્ત્રી. (‘ભૂ પરથી) ભૂમિ; પૃથ્વી
સમજવા-સમજાવવા મથતું વિજ્ઞાન, ‘સિસ્મોલૉજી' ભુવન ન. (સં.) જગત; લોક
ભૂકંપવિદ્યા સ્ત્રી. જુઓ ‘ભૂકંપ વિજ્ઞાન ભુવનત્રય ન. (સં.) ત્રણ લોક (સ્વર્ગ, મૃત્યુ, પાતાળ) ભૂકંપશાસ્ત્ર ન. જુઓ ‘ભૂકંપવિજ્ઞાન ભુવનેશ્વરી સ્ત્રી. (સં.) એક દેવી કે શક્તિ (૨) પ્રભુની ભૂકી સ્ત્રી. (સં. ભગ્ન, પ્રા. ભુગ્ગ) બારીક ચૂર્ણ માયા શક્તિ
ભૂકેભૂકા .બ.વ. ચૂરેચૂરા ભુવર (-ઊંક) . (સં.) ભૂલોક અને સૂર્ય વચ્ચેનો લોક ભૂકેન્દ્ર ન. (સં.) પૃથ્વીનું મધ્યબિંદુ ભુવલકપું. (સં.) ચૌદ ભુવન અને સાત લોકોમાંનો એક ભૂકેન્દ્રીય વિ. (સં.) પૃથ્વીના મધ્યબિંદુને લગતું ભુસકો મું. ભુસ્કો; કૂદકો
ભૂકો ૫. ચૂરો; ચૂર્ણ; “પાઉડર’ ભુસાડવું સક્રિ. ભૂસાડવું; કાઢી નાખવું
ભૂખ સ્ત્રી. (સં. ભભુક્ષા, પ્રા. ભુખી, બહુખા) સુધા; ભુસાવવું સક્રિ. “ભૂંસવું'નું પ્રેરક
ખાવાની તલપ (૨) ઇચ્છા; લાલસા ભુસાવું અ ક્રિ. “ભૂંસવું'નું કર્મણિ
ભૂખડીબારશન-સ) વિ. (એકાદશી પછીને દિવસે હોય ભુસ્કોપું. કૂદકો; ભૂસકો
તેવું) ખાઉંખાઉંની દાનતવાળું (૨) કંગાલ; ગરીબ ભુક સ્ત્રી. જુઓ ‘ભૂક'
ભૂખડું વિ. ભૂખાળવું (૨) કંગાલ; તંગીમાં આવેલું મુંકવું સક્રિ. જુઓ ‘ભૂંકવું”
ભૂખમરો છું. ભૂખથી મરો થવો તે; ભૂખથી ચીમળાવું કે ભુંકાવવું સક્રિ. જુઓ ‘ભૂકાવવું
મરવું પડે છે કે તેવી દશા મુંકાવું અ.ક્રિ. જુઓ ‘ભૂકાવું'
ભૂખર વિ. (સં. ઉષર) ઊખર (૨) વેરાન; ઉજ્જડ ભુંગરા પુ.બ.વ. જુઓ “ભૂગરા'
ભૂખરું વિ. કાંઈક ઝાંખા રાખોડી રંગનું (૨) ફીકું ભુંગરેટ સ્ત્રી. જુઓ “ભૂંગરેટ’
ભૂખહડતાલ સ્ત્રી. એકથી વધુ માણસો વિરોધમાં ઉપવાસ ભુંગળ સ્ત્રી, જુઓ “ભુંગળ
ઉપર ઊતરી બેસી જાય તેવો દેખાવ; “હંગર સ્ટ્રાઇક ભુંગળભટિયું ન. જુઓ “ભૂંગળભટિયું”
ભૂવું વિ. (સં. બુભુલિત, પ્રા. બહખિ) જેને ભુખ ભુંગળભટિયો છું. જુઓ “ભૂંગળભટિયો’
લાગી હોય તેવું (૨) લાલચુ (૩) ગરીબ ભુંગળિયો છું. જુઓ ‘મૂંગળિયો'
ભૂખ્યું પાનું વિ. ભૂખ્યું; સાવ ભૂખ્યું ભુંગળી સ્ત્રી. (દ. ભુગલ) જુઓ ‘ભૂંગળી
ભૂગર્ભ પં. (સં.) પૃથ્વીના પેટાળ પ્રદેશ (૨) લપાવું-સંતાવું ભુંગળું ન. (દ.ભુગલ) જુઓ ‘ભૂંગળું [નિરુપદ્રવી પશુ ભૂગર્ભવિદ્યા સ્ત્રી, ભૂગર્ભશાસ્ત્ર ન. (સં.) પૃથ્વીના ભુંડ ન. (સં.) ભૂંડ; ડુક્કરના વર્ગનું વસ્તીમાં રહેતું એક પેટાળના પદાર્થો તેમજ વિભિન્ન પ્રક્રિયાઓને લગતું ભુંજર સ્ત્રી, જુઓ “ભેજર'
શાસ; ભૂસ્તરવિદ્યા ભુંજરવાડ સ્ત્રી. જુઓ ‘બ્જરવાડ”
ભૂગર્ભશાસ્ત્રી પું. ભૂગર્ભવિદ્યા કે ભૂગર્ભશાસ્ત્રનો જાણકાર ભુંજવું સ.કિ. જુઓ ભેજવું
ભૂગોળ છું. (સં. ભૂગોલ) પૃથ્વીનો ગોળો (૨) સ્ત્રી. મુંજાવવું સક્રિ. જુઓ “ભૂજાવવું
ભૂગોળવિદ્યા ભુંજાવું અકિ. જુઓ “ભૂંજાવું
ભૂગોળવિદ્યા સ્ત્રી. પૃથ્વીનાં તળ, ઊપજ, પ્રાણી, લોક, ભુંડ(૦૬) ન. જુઓ “ભૂંડ(૦૨)
કુદરતી કે રાજકીય વિભાગ, આબોહવા, વસ્તી વગેરે ભુંડણ(-ણી) સ્ત્રી, જુઓ “ભૂંડણ -ણી)
હકીકતનું શાસ્ત્ર ભુંડાઈ સ્ત્રી, જુઓ “ભૂંડાઈ”
ભૂગોળવેત્તા છું. ભૂગોળનો ખાસ વિદ્વાન
તિ

Page #629

ભૂચર/
ભૂચર વિ. (સ્.) પૃથ્વી ઉપર ફરનાર (૨) ન. પૃથ્વી પરનું પ્રાણી
૬૧૨
છાયા સ્ત્રી. (સં.) પૃથ્વીનો પડછાયો ભૂત વિ. (સં.) થઈ ગયેલું; વીતેલું (૨) ‘થયેલું, બનેલું' એ અર્થમાં સમાસને અંતે (ઉદા. અંગભૂત; પ્રમાણભૂત) (૩) ન. પંચમહાભૂતોમાંનું એક (૪) પ્રાણી (૫) પ્રેત; પિશાચ (૬) ભૂતની જેમ પાછળ ફ૨ના૨ માણસ (બાતમીદાર વગેરે) (૭) વહેમ; ધૂન ભૂતકાલ (સં.) (-ળ) પું. ગયેલો વખત (૨) ક્રિયાપદનો ભૂતકાળ (વ્યા.)
ભૂતકાલીન વિ. ભૂતકાળનું; ભૂતકાળને લગતું ભૂતકૃદંત ન. ભૂતકાળના અર્થનું કૃદંત (વ્યા.) ભૂતદયા સ્ત્રી. (સં.) સર્વ જીવો પ્રત્યેની દયા; જીવદયા ભૂત(નાથ, ૦પતિ) પું. (સં.) શિવ; મહાદેવ ભૂતપલીત ન. ભૂતપ્રેત (૨) બેડોળ માણસ ભૂતપૂર્વ વિ. (સં.) પહેલાં થયેલું; અગાઉનું (૨) માજી ભૂતપ્રેતન. ભૂત; પિશાચ આપવાનોબલિ(૨)બાકળા ભૂતબલિ (સં.), (-ળિ) પું. પ્રાણીઓને ઉદ્દેશી નિત્ય ભૂતભાઈ પું. બલારાત. ઉદા. ભૂતભાઈ જાણે. ભૂતભાવન વિ. (સં.) પ્રાણીઓને સર્જનાર; પાળનાર ભૂતયજ્ઞ પું. (સં.) પાંચ યજ્ઞોમાંનો એક; ભૂતબલિ ભૂતયોનિ સ્ત્રી. (સં.) ભૂતપ્રેતની જાતિ (૨) ભૂતમાત્રનું ઉત્પત્તિસ્થાન
ભૂતવિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) પ્રેત વિશેની વિદ્યા ભૂતલ (સં.) (-ળ) ન. પૃથ્વીની સપાટી [સંબંધી વિદ્યા ભૂતલ(-ળ)વિદ્યા (સં.) સ્ત્રી. ભૂતળની ભૌતિક સ્થિતિ ભૂતાવળ(-ળી) સ્ત્રી. (સં. ભૂતાવિલ) ભૂતોનું ટોળું ભૂતિ સ્ત્રી. (સં.) સંભવ; ઉત્પત્તિ (૨) ભસ્મ (૩) સમૃદ્ધિ;
કલ્યાણ
ભૂતિયાંકાર્ડ ન. બનાવટી કાર્ડ; બોગસ કાર્ડ ભૂતિયું વિ. ભૂતવાળું; ભૂતના વાસવાળું ભૂદાન ન. (સં.) ભૂમિદાન; જમીન દાનમાં આપવી તે ભૂદેવ(તા) પું. (સં.) બ્રાહ્મણ; ભૂસુર [(૫) શિવ ભૂધર પું. (સં.) પર્વત (૨) રાજા (૩) નાગ (૪) કૃષ્ણ ભૂપ, (તિ, -પાલ) (સં.), (-પાળ) પું. રાજા ભૂપટલ(-ળ) ન. (સં.) પૃથવીનો પોપડો ભૂપાલી પું. (સં. ભૂપાલ) એક રાગ ભૂપૃષ્ઠ ન. (સં.) ભૂતલ; પૃથ્વીની સપાટી ભૂમધ્યરેખા(-ષા) સ્ત્રી. (સં.) વિષુવવૃત્ત ભૂમધ્યસમુદ્ર પું. (સં.) યુરોપ-અમેરિકા વચ્ચેનો સમુદ્ર ભૂમંડલ (સં.) (-ળ) ન. આખી પૃથ્વી ભૂમા પું. મોટો જથ્થો (૨) અનંત વિસ્તાર; વિશાળપણું ભૂમિ સ્ત્રી. (સં.) પૃથ્વી (૨) જમીન (૩) દેશ; પ્રદેશ ભૂમિકા સ્ત્રી. (સં.) જમીન (૨) સ્થળ (૩) પાયરી (૪)
[ભૂલું
મૂળ; ઊગમ (પ) નાટકનું પાત્ર કે તેનો ભાગ કે શણગાર (૬) પ્રસ્તાવના
ભૂમિગત વિ. ભૂમિમાં રહેલું-દાટેલું ભૂમિગૃહ ન. (સં.) ભોંયરું
ભૂમિતલ (સં.) (-ળ) ન. ભૂતલ; પૃથ્વીની સપાટી ભૂમિતિ સ્ત્રી. (સં.) રેખાગણિત; ‘જ્યોમેટ્રી’ ભૂમિદાન ન. (સં.) ભૂમિનું દાન કરવું તે; ભૂદાન ભૂમિદાહ પું. (શબના) અગ્નિસંસ્કાર કરવા તે (૨) દફન ભૂમિપૂજન ન. (સં.) આવાસ કે નિવાસના બાંધકામના શુભારંભ વખતે કરાતું ભૂમિનું પૂજન [સૂવું તે ભૂમિશય્યા સ્ત્રી. (સં.) જમીન ઉપર (કશું પાથર્યા વિના) ભૂમિશાસ્ત્ર ન. (સં.) ભૂમિ વિશેનું શાસ્ત્ર; ‘ઍગ્રોનૉમી’ ભૂમિશાસ્ત્રી પું. (સં.) ભૂમિશાસ્રનો જાણકાર; ‘ઍગ્રોનૉમિસ્ટ’ [(વ્યક્તિ) ભૂમિહીન વિ., પું. (સં.) જેની પાસે જમીન ન હોય એવું ભૂર વિ. મૂર્ખ; ગમાર (૨) લુચ્ચું ભૂર વિ. (સં. ભૂરિ) ઘણું; વધારે ભૂર વિ. ભુરાટું; ભુરાયું, બાવડું; કામાંધની જેમ (જેમ કે, ભાષાને શું વળગે ભૂર.)
ભૂરકી સ્ત્રી. ભસ્મ (૨) જાદુમંત્ર (૩) મોહિની ભૂરચના સ્તી. (સં.) પૃથ્વીની રચના (૨) ભૌગોલિક સ્થિતિ [(૨) લાંચ ભૂરશી(-સી) સ્ત્રી. (સં. ભૂયસી) બાંધી રકમની દક્ષિણા ભૂરાકોળું ન. ભૂરું કોળું; કોળાના જેવુંએક સફેદ ફળ (કંટાળું) ભૂરાટ(-શ) સ્ત્રી. ભૂરાપણું; ભૂરપ ભૂરિ વિ. (સં.) ભૂર; ખૂબ; પુષ્કળ ભૂરિયું વિ. આસમાની રંગનું (૨) ગોરું ભૂરું વિ. સં. ક્રૂર, પ્રા. ભૂર) ભૂરિયું; ગોરું [કોળું ભૂરું કોળું ન. કંટાળું; કોળાના જેવું એક ધોળું ફળ; ભૂરા ભૂરેખા સ્ત્રી. પૃથ્વીના નકશામાં દોરેલી કલ્પિત રેખા;
ભૂલેખા[કાગળ તરીકે ઉપયોગ થતો એવું એક વૃક્ષ ભૂર્જ ન. (સં.) પૂર્વે જેની અંતરછાલનો ગ્રંથલેખનમાં ભૂર્જપત્ર ન. કાગળ તરીકે વપરાતી ભૂર્જવૃક્ષની છાલ ભૂર્લોક પું. (સં.) ભૂલોક; મૃત્યુલોક, પૃથ્વી ભૂલ સ્ત્રી. ચૂક; ગફલત; કસૂર (૨) છેતરાવું તે (૩) વિસ્મૃતિ (૪) ગેરસમજ
ભૂલકું ન. નાનું બાળક - છોકરું ભૂલચૂક સ્ત્રી. ભૂલ (૨) હિસાબમાંની વધઘટની કસૂર ભૂલથાપ સ્ત્રી. ભૂલ; ગફલત (૨) છેતરામણ ભૂલપાત્ર વિ. (સં.) ભૂલને પાત્ર; ભૂલ કરે એવું ભૂલવવું સ.ક્રિ. ભૂલમાં નાખવું; ભૂલ પાડવી; ભુલાવવું ભૂલવું સક્રિ. (સં. ભુલ્લતિ, પ્રા. ભુલ્લઇ) યાદ ન આવવું
રાખવું (૨) ચૂકવું; ભૂલ ક૨વી [(૩) ભુલકણું ભૂલું વિ. ભૂલેલું (૨) આડે રસ્તે ચડેલું; ભ્રમિત થયેલું

Page #630

ભૂલોકો
હું ૧ 3
| ભેજધારક ભૂલોક પું. (સં.) મૃત્યુલોક; ભૂર્લોક; પૃથ્વી
ભૂત-ભુજાવવું સક્રિ. “ભૂંજવુંનું પ્રેરક ભૂવિદ્યા સ્ત્રી. પૃથ્વી સંબંધી વિદ્યા (૨) ભૂગર્ભશાસ્ત્ર ભૂં(મું)જાવું અ.ક્રિ. “ભૂંજવું'નું કર્મણિ ભૂરા મું. (સં.) ભૂગર્ભશાસ્ત્રી
ભેં(-ભું)ડ, (૦૬) ન. (સ. ભંડ, પ્રા. ભંડ) ડુક્કર; ભૂવો . (સં. ભૂકૂપ, પ્રા. ભૂવો પાણીથી પડેલો ઊંડો સૂવરની જાતિનું વસ્તીમાં રહેતું એક પશુ
ખાડો (૨) કીડિયારામાં થતો એક જીવડો ભેં()ડ ન. કઠોળમાં પડતી એક વાત ભૂવો ખું. (સં. ભૂતવાદી, પ્રા. ભૂઅવાઅ) ભૂત કાઢનાર ભૂ-ભુંડણ(-ણી) સ્ત્રી, ભૂંડની માદા ભૂશલાકા, ભૂશિર સ્ત્રી. (સં.) દરિયામાં આધે સુધી ગયેલી ભૂં(-ભું)ડાઈ સ્ત્રી. ભંડાપણું (૨) અણબનાવ જમીનની સાંકડી પટી
ભૂત-ભુંડાપો છું. ભંડાપણું (૨) ભૂંડાપણાનું કલંક ભૂષણ ન. શોભા (૨) ઘરેણું; અલંકાર
ભૂ-ભું)ડાશાસ્ત્રી, ભૂંડાપણું (૨) અણબનાવ બીભત્સ ભૂષા સ્ત્રી. (સં.) ભૂષણ (૨) શોભા (૩) શણગાર સજ્યા ભૂત-ભુંડુંવિ. (સં. ભુંડ, પ્રા. ભુડા)ખરાબ (૨)ષી (૩) હોય તેવી સ્થિતિ
યિમાન ભૂત-ભું)સવું સક્રિ. ભૂસવું; કાઢી નાખવું; રદ કરવું ભૂષિત વિ. (સં.) શણગારેલું; અલંકારયુક્ત (૨) શોભા- ભૂત-ભું)સાવવું સક્રિ. ‘ભૂંસવું'નું પ્રેરક ભૂસકો મું. કૂદકો; ઊંચેથી નીચે પડવું તે
ભૂત-ભું) સાવું અ.ક્રિ. “ભૂંસવું’નું કર્મણિ ભૂસવું સ.ક્રિ. ભૂસાડવું; ભૂંસવું
ભૃકુટિ(-ટી) સ્ત્રી. (સં.) (આંખનું) ભવું; ભમ્મર ભૂસું ન. (સં. બૂષ, પ્રા. ભૂસ) દાણાનાં ફોતરાંનો ભૂકો, ભૃગુ છું. (સં.) એક ઋષિ (૨) શુક્ર; શુક્રાચાર્ય (૩) - થૂલું (૨) ચવાણાનું એક મિશ્રણ
જમદગ્નિ (૪) પર્વતનું શિખર (૫) શુક્રવાર ભૂસ્તર ન. (સં.) પૃથ્વીનું પડ; તેની સપાટી નીચેનો થર ભેગુકચ્છ ન. (સં.) ભરૂચ શહેર (મૂળ “ભરુકચ્છ' પણ ભૂસ્તર (વિધા) સ્ત્રી., (૦શાસ્ત્ર) ન. પૃથ્વીના પડ સંબંધી પછીથી સંસ્કૃતીકરણથી ભૃગુકચ્છ કરાયું છે.) વિધા; જિયોલોજી'
ભૃગુકચ્છીય વિ. (સં.) ભરૂચ વિશેનું ભૂસ્તરવેત્તા પુ. ભૂસ્તરશાસ્ત્રી છું. ભૂસ્તરશાસ્ત્રનો જાણકાર ભૃગુપત પં. ઊંચેથી પડતું મૂકી આપઘાત કરવો તે ભૂસ્તરીય વિ. (સં.) પૃથ્વીની અંદરના થરોને લગતું ભૃગુલાંછનપું. (વિષ્ણુની છાતીમાં ભૃગુઋષિએલાત માર્યાભૂત-ભું)ક સ્ત્રી. ભૂંકવું તે (ગધેડાનું)
નું નિશાન ધરાવના વિષ્ણુના અવતારરૂપ) શ્રીકૃષ્ણ ભૂત-ભું)કણ વિ. ભૂકનારું (૨) ન. ભૂંકવું તે ભિોં ભોં કરવું ભૃગુવાર પું. (સં.) શુક્રવાર ભૂ-ભું)કવું અ.ક્રિ. (સં. ભુક્કતિ, પ્રા. ભુક્ક0) ગધેડાનું મૃત્યુ . (સં.) નોકર; પગારદાર ચાકર ભૂત-ભું)કાવવું સક્રિ. ‘ભૂકવું'નું પ્રેરક; ભૂકે એમ કરવું ભંગ કું. (સં.) ભમરો; પર્પદ ભૂ-ભું)કાવું અ.દિ. “ભૂંકવું'નું કર્મણિ
ભૂંગી સ્ત્રી. (સં.) ભમરી; ભમરાની માદા ભૂત-ભુંગરા .બ.વ. ભૂજેલા ઘઉં, ચણા વગેરે ભે પું. (સં. ભયો ભય; ડર (૨) જોખમ ભૂત-ભુંગરેટ સ્ત્રી. ‘ભેજવું” પરથી) ગરમ ગરમ રાખ ભેંકાર વિ. ભયંકર; ભેંકાર (દીક્ષા (૪) વૈરાગ્ય ભેં()ગળ સ્ત્રી. ગજ; બારણું બંધ રાખવાનો લાંબો ભેખ પું. સ્ત્રી. વેષ (૨) સંન્યાસનો વેષ (૩) સંન્યાસની
આડો દંડો ફૂંકી વગડાવાનું એક વાજિંત્ર ભેખ (૦૩) સ્ત્રી, ઢેકું (૨) ઝઝૂમતો ટેકરાનો ખૂણો; કરાડ ભૈ(ભુ)ગળ સ્ત્રી. (દ. ભુગલ) પોલું નળાકાર પ્રકારનું (૩) નાણાંનો ઢગલો [પાછળ મંડી રહેનાર ભૂ-ભું)ગળભટિયું ન. ટીપણું (૨) લાંબું લખાણ ભેખધારી વિ. ભેખ ધારણ કરનાર (૨) કોઈ કામની -ભું)ગળભટિયો છું. ટીપણું પાઘડીમાં ખોસી ફરતો ભંગ કું. મિશ્રણ; મેળવણી (૨) સેળભેળ રહી હાથ જોનારો બ્રાહ્મણ
ભેગવડું વિ. ભેગવાળું ભૂત-ભુંગળિયો છું. ભૂંગળ વગાડનાર
ભેગાભેગું કિ.વિ. સાથોસાથ; સાથે સાથે ભૂ-ભું)ગળી સ્ત્રી. પોલી નળી (૨) ફૂંકણી (૩) ખોળી ભેગું વિ. એકઠું; સાથે (૨) મિશ્ર (૩) મજિયારે; મજૂમ
(૪) દરદીને તપાસવાની દાક્તરની નળી[ધુમાડિયું ભેચક વિ. ગાભ; આભું બની ગયેલું; ચકિત (૨) ભૂત-ભુંગળું ન. નળાકાર કોઈ પણ ઘાટ (૨) નળાકાર ગભરાઈ ગયેલું હૂિંદાયેલી વસ્તુ (૩) કસ; દમ ભૂ-ભુંજર સ્ત્રી. ભૂંડણ ને તેનાં બચ્ચાં (૨) નાનાં ભેચો . બેંચો; છૂંદાયેલો લોચો; માંસનો લોચો (૨) છોકરાંનું ધાડું
ભેજ . (સં. અત્યંજયતે, પ્રા. અભિજઈ, ભિજઈ) ભૂત-ભુંજરવાડ સ્ત્રી. (-ડો) પું. ભૂજ૨; ભૂંડણ ને તેનાં ભીનાશ; આદ્રતા
બચ્ચાંનો સમૂહ (૨) નાનાં છોકરાંનું ધાડું (૩) ગંદવાડ ભેજગ્રાહી(-હક) વિ. ભેજ ચૂસી લે તેવું; “હાઈગ્રોસ્કોપિક ભૂ-ભું)જવું સક્રિ. (સં. ભૂજજતિ, પ્રા. ભુજ) કલાડામાં ભેજદ્રવી વિ. હવામાંથી ભેજ ચૂસી દ્રાવણ બની જનારું શેકવું
ભેજધારક વિ. (સં.) ભેજને ધારણ કરી રાખનારું

Page #631

ભેજ માપકો
૬ ૧૪
| ભેશા(-સા)સૂર ભેજમાપક ન. (સં.) ભેજ માપવાનું-ભૂજમાનનું યંત્ર; ભૈરવ વિ. (સં. ભૈરવ, પ્રા. ભેરવ, ભૈરવ સંબંધી (૨) ‘હાઈગ્રોમીટર
ભયંકર (૩) પં. શિવનું એક સ્વરૂપ ભેજવું સક્રિ. (હિં. ભેજના) મોકલવું; રવાના કરવું ભેરવ સ્ત્રી, ચીબરી નામનું પક્ષી ભેજાગેબ વિ. ગેબ થયેલા ભેજાવાળું, ચસકેલું (૨) અક્કલ ભૈરવજપ પં. (સં. ઝુંપાપાત = કૂદકો) મોક્ષ માટે જપ વિનાનું
કરતાં કરતાં પર્વત પરથી પડતું મૂકવું તે ભેજાળ વિ. ભેજવાળું (૨) ભીનાશવાળું
ભેરવઝોળી સ્ત્રી. ભિક્ષાની ઝોળી ભેજાળ વિ. બુદ્ધિમાન; બુદ્ધિશાળી; ભેજાવાળું
ભેરવવું સક્રિ. (સં. ભલયતિ, પ્રા. ભેલવઈ) ભરાવવું; ભેજું ન. (હિ. ભેજા) મગજ (૨) બુદ્ધિશાળી માણસ વળગાડવું (૨) ભંભેરવું; ભમાવવું (૩) ફસાવવું ભેજું ન. ગાડાનો ઊંટડાવાળો ભાગ
ભેરવાવવું સક્રિ. ભેરવવું'નું પ્રેરક સિંડોવાવું ભેટ સ્ત્રી, મેળાપ; મુલાકાત (૨) બક્ષિસ
ભેરવાનું અદિ. “ભેરવવુંનું કર્મણિ (૨) ગૂંચવાઈ જવું; ભેટ સ્ત્રી, કમ્મરે તાણી બાંધેલું કપડું
ભેરાન સ્ત્રી. (સં. ભૈરવી) એક રાગિણી ભેટવું સક્રિ. (સં. સ્મિતિ, પ્રા. ભટ્ટઇ, ભિટ્ટ) મેરિ(-રી) શ્રી. (સં.) નોબત; નગારું; ભેર
આલિંગન આપવું (૨) મુલાકાત થવી (૩) લડવા ભેરુ, (બંધ) ૫. ભાઈબંધ; દોસ્ત (૨) (રમતમાં) ભિલ્લુ માટે ભેગા થવું
ભેલાડપું(સં. ભેલમ્ ઉપરથી મોલનો) બગાડ; નુકસાન; ભેટસોગાત સ્ત્રી, ભેટની વસ્તુ
ભેળાડ ભેટંભેટા સ્ત્રી, સામસામા ભેટવું તે અથડામણ ભૂલાડવું સક્રિ. ભેલાણ કરવું; વણસાડવું; ભેળાડવું ભેટો છું. મેળાપ (૨) આલિંગન (૩) સંગમ (૪) ભેલા(વા)ણ ન. બગાડ; નુકસાન; ભેળાડ ભેડ સ્ત્રી. (સં.) ઘેટું
ભેલી સ્ત્રી, ગોળની નાની ચાકી ભેડકું વિ. બીકણ; ડરપોક
ભેળ પું. (સં. ભેલમ્ ઉપરથી) મિશ્રણ (૨) ભેલાડ; બગાડ ભેડિયો ડું. વરુ; ભેડ(ઘેટા)નો કાળ [વાસણ (૩) ભંગાણ; તૂટ (૪) સ્ત્રી, મમરા, સેવ, ટમેટાં ભેણું ન. (સં. ભાજન, પ્રા. ભાયણ) ઘી તાવવાનું માટીનું વગેરે ભેગાં કરી તેમાં ચટણી મેળવી બનાવાતી એક ભેદ પું. (સં.) તફાવત; જુદાપણું (૨) વર્ગ; વિભાગ; વાનગી
એક વાનગી પ્રકાર (૩) છાની વાત (૪) છળભેદ (૫) ફૂટ પાડવી ભેળપકોડી સ્ત્રી, ભેળમાં પકોડીના ટુકડા નાંખી બનાવાતી તે (૬) ચીરો; બારું
ભેળપૂરી સ્ત્રી, જુઓ “ભેળપકોડી’ ભેદક વિ. (સં.) ભેદનારું (૨) રેચક
ભેળવણ ન. (-ણી) સ્ત્રી. મેળવણી; મિશ્રણ ભેદડી સ્ત્રી. રાખ (૨) રાબડી; રબડી
ભેળવવું સક્રિ. મેળવવું; મિશ્ર કરવું () સામેલ કરવું ભેદદષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) ભેદભાવ; જુદાપણું; દૃષ્ટિભેદ ભેળવું સક્રિ. (ખેતરના ઊભા મોલમાં) ખાવાની દષ્ટિએ ભેદન ન. (સં.) ભેદવું તે; ભેદવાની ક્રિયા
ફરી વળવું (૨) સામેલ રાખવું (૩) મેળવવું; મિશ્રિત ભેદનીતિ સ્ત્રી. (સં.) ફાટફૂટ પડાવવાની રાજનીતિ કરવું (૪) ભેળવવું ભેદબુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) ભેદભાવ; જુદાપણાની સમજ ભેળસેળ વિ. એકઠું; મિશ્રિત (૨) સ્ત્રી. મિશ્રણ ભેદભર્યું વિ. જુદાપણાના ભાવવાળું (૨) રહસ્યમય ભેળસેળિયું વિ. ભેળસેળવાળું ભેદભાવ . જુદાપણું; અંતર (૨) કપટ
ભેળાડ . મોલનો બગાડ; નુકસાન ભેદવું સક્રિય છેદ પાડવો; તોડવું (૨) આરપાર વીંધવું ભેળાડવું સ.ક્રિ. મોલને બગાડવો; વણસાડવું; ભેલાડવું ભેદભેદ પું. (સં.) ભેદ અને અભેદ; એકતા અને જુદાઈ ભેળું વિ. (૨) કિં.વિ. ભેગું; સાથે ભેદી વિ. (સં.) રહસ્યમય; ફૂટ (૨) ભેદક
મેં કિ.વિ., ન. રડવાનો અવાજ ભેદુ પં. ભેદ-રહસ્ય જાણનાર (ઉદા. જાણભેદુ) (૨) ભેંકડો ૫. લાંબે સાદે રડવું તે (૨) રડવાનો સાદ જાસૂસ; ગુપ્તચર (૩) ફૂટ પડાવનાર
ભેંકવું અ.કિ. સેંકડો મૂકવો; મેં મેં કરવું ભેદ્ય વિ (સં.) ભેદી શકાય તેવું (૨) ભેદવા યોગ્ય ભેંકાર . ભેંકડો; લાંબે સાદે રવું છે કે તેનો સાદ ભેર સ્ત્રી. (‘ભેરુ' ઉપરથી) મદદ; વહાર; સહાય ભેંકાર વિ. બેકાર; ભયંકર યેિલી વસ્તુ (૪) કસ; દમ ભેર સ્ત્રી. (સં.) ભેરી: પિપૂડીના પ્રકારનું લશ્કરી વાદ્ય ભેંચો . છૂંદાયેલો લોચો (૨) માંસનો લોચો (૩) છૂંદા-ભેર (સં. ભૂત, ભરિત, પ્રા. ભારિઅ) શબ્દને લાગતાં ભેંશ(-સ) સ્ત્રી. (સં. મહિષી, પ્રા. મહિસી) દૂધ દેનારું
તે “સાથે, સહિત' એ અર્થનું ક્રિયાવિશેષણ બનાવે. એક ઢોર (૨) ડોબું (૩) મહિષાસુર ઉદા. હોંશભેર, કેટલીક જગાએ માત્ર તે સાથે” એવો ભેંશા(-સા)સુર ડું. ભયંકર માણસ (૨) પાડાના આકારનો અર્થ પણ થાય છે. ઉદા. ધોતિયાભેર
એક રાક્ષસ; મહિષાસુર

Page #632

ભેશા(-સા)સૂરી ૬ ૧૫
[ ભોર ભેંશા(-સા)સૂર . ભેંસ જેવો જાડો સૂર તિ ભોજન ન. (સં.) જમણ; ખાણું (૨) જમવું-ખાવું તે (૩) ભેંસો ૫. (ભીંસ ઉપરથી) દબાણ; પડખાથી જોર દેવું ખાવાનો પદાર્થ જિમવાનું સ્થાન (૨) વીશી ભૈડ સ્ત્રી. (‘ભીડવું' ઉપરથી) કોસની વરત અને ઝૂસરાના ભોજન(ગૃહ, -નાલય) ન. (૦શાલા) (સં.) (-ળ) સ્ત્રી.
દોરડાને બાંધવાની લાકડાની મેખ (૨) ભરડ; ભોજનયાન ન. (સં.) ભોજન માટે રેલગાડીમાં રખાતો
કઠોળનો ભૂકો (ધસિયા પ્રકારનું ખાણું અલગ ડબ્બો; “ડાઇનિંગકાર' ભૈડકું ન. ભરડકું; રાબ કે કાંજી જેવું જરા જાડા લોટનું ભોજન વીર વિ. (સં.) વધુ પડતું ખાનાર-ભોજન કરનાર; ભૈયો છું. (સં. ભ્રાતુ, પ્રા. ભાઇઅ) ભાઈ (૨) ઉત્તર ભારત- અત્યાહારી
[વાળો ઉત્સવ-જમણવાર નો વતની [(૨) સવારમાં ગવાતો એક રાગ ભૈરવ ભોજન સમારંભ પું. (સં.) જમણનો સમારંભ-ધામધૂમભૈરવ વિ. (૨) પં. (સં.) કાળભૈરવ; શિવનું એક સ્વરૂપ ભોજપત્રન. (સં. ભૂર્જપત્ર) ભૂર્જપત્ર; કાગળની જગ્યાએ ભૈરવઘાટી સ્ત્રી, ભયંકર પહાડી માર્ગ
ઉપયોગમાં લેવાતી ભૂર્જવૃક્ષની અંતરછાલ ભૈરવજપ પં. (સં. ભૈરવનૃપ, પ્રા. ભૈરવજપ) ભેરવજપ; ભોજપુરી સ્ત્રી. (હિ.) બિહારના એક ભાગની બોલી
જપ કરતાં પહાડ ઉપરથી પડતું મૂકવું તે ભોજાઈ સ્ત્રી. (સં. ભ્રાતુર્જાયા, પ્રા. ભાઉજાઇએ) ભૈરવી વિ. (સં.) ભયંકર (૨) સ્ત્રી. દુર્ગા (૩) ભૈરવ ભાભી; ભાઈની પત્ની [‘માંસભોજી’
રાગની એક કોમળ સ્વરોવાળી રાગિણી; ભેરવી -ભોજી વિ. (સં.) ખાનાર (સમાસમાં છે. ઉદા. ભૈરવી વિ. ભેરવને લગતું ધિંધો કરનાર ભોજય વિ. (સં.) ખાવા કે ભોગવવા લાયક (૨) ન. ભોઈ પું. (સં. ભોજિક, પ્રા. ભોઈઅ) પાલખી ઉપાડવાનો ખાવા કે ભોગવવાની વસ્તુ ભોક પું. (‘ભોકવું' ઉપરથી) ભોંક; છિદ્ર; કાણું ભોટ વિ., ૫. મૂઢ; બેવકૂફ ભોકવું સક્રિ. (સં. ભૂક=છિદ્ર) ઘોંચવું; ભોંકવું ભોટવો છું. માટીનો ચંબુ ભોક્તવ્ય વિ. ભોગવવા યોગ્ય (૨) ભોજન કરવાને યોગ્ય ભોટું(-2િ)ગડી સ્ત્રી. એક વનસ્પતિ ભોક્તા છું. (સં.) ભોગવનાર; ભોગવટો કરનાર ભોટીલું ન. કુરકુરિયું; નાનું ગલૂડિયું ભોગ . (સં.) ભોગવવું તે; ભોગવટો (૨) ભોગવવાની ભોઠપ સ્ત્રી, ભોઠામણ ન. નીચાજોણું
સામગ્રી (૩) દેવને ધરાવવાનો પ્રસાદ, નૈવેદ્ય (૪) ભોટું વિ. શરમિઠું (સાખ જેવી (આમલી)
માઠી દશા (૫) બલિદાન (૬) વિષય-સુખ ભોડ વિ. (સં. પોઢ, પ્રા. પીઢ) પાકવા પર આવેલી - ભોગજોગે ક્રિ.વિ. દૈવયોગે (૨) સંજોગવશાતું ભોડું ન. (સં. મુંડ, દે. બોડ=મંડેલું માથું) માથું (૨) સર્પનું ભોગપતિ મું. ભોગ કરનારો ઉપપતિ કે યાર ભોગભૂમિ સ્ત્રી. (કર્મભૂમિથી ઊલટી) જ્યાં નવો પુરુષાર્થ ભોણ ન. (સં. ભવન, પ્રા. ભડણ) સર્પ ઉંદર વગેરેનું દર
નથી થઈ શકતો, પણ જૂના પુરુષાર્થનાં ફળ જ ભોણ ન. તબલાં પખાજ વગેરેમાં હાથથી વગાડવાના ભોગવવાનાં હોય છે તેવી સ્વર્ગ વગેરે જગા; બાંયા ઉપર લગાડાતી ઘઉંની કઠણ લુગદી અકર્મ-ભૂમિ
ભોણિયું ન. બાયું; એક પ્રકારનું નવું ભોગરત વિ. ભોગોમાં રચ્યુંપચ્યું; કામ-રત
ભોયું ન. મૂળિયાનો ઝૂડો (દાભ, શેરડી વગેરેનાં) (૨) ભોગવટો . ઉપભોગ (૨) કબજા હક્ક
વિ. ગમાર; મૂર્ખ; અડબૂથ (૨) બેડોળ; બદસિકલ ભોગવવું સક્રિ. ઉપભોગ કરવો (૨) સહન કરવું ભોથો . ચોટલો ભોગવિલાસ પં. (સં.) અમનચમન; મોજશોખ ભોદ્ વિ. ઓછી સમજવાનું (૨) ભોળું ભોગળ સ્ત્રી, (સં. ભુજાર્ગલા) ભૂંગળ; મોટા કે નાના ભોધું વિ. ઠોઠ (૨) ઉલ્લ; મૂર્ખ
દરવાજા ઊઘડી ન જાય એ માટે અંદરના ભાગમાં ભોપાળું ન. પોલ; પોકળ (૨) ઢોંગ રખાતો આગળો
ભોપો વિ., પૃ. બેવકૂફ, મૂર્ખ, અડબૂથ; ગમાર ભોગિયો પં. ભોગી પુરુષ; ભોગવનાર
ભોમ પં. (સં. ભૌમ) મંગળ ગ્રહ (૨) મંગળવાર ભોગી વિ. (સં.) ભોગવનાર (૨) પં. ભોમિયો (૩) ભોમ, (વેકા) સ્ત્રી (સં. ભૂમિ) ભૂમિ;જમીન (૨) જન્મભૂમિ
આશક; પ્રીતમ (૪) ભમરો (૫) સાપ ભોમવાર ૫. (સં. ભૌમવાર) મંગળવાર સ્ત્રિી ભોગીંદ્ર પું. (સં.) સર્પોનો રાજા; શેષનાગ મિલકત ભોમિયણ સ્ત્રી. જાણકાર સ્ત્રી; ભોમિયાનું કામ કરનારી ભોગ્યવિ. (સં.) ભોગવવા પાત્ર (૨) ન.ધન; પૂંજી; માલ- ભોમિયું વિ. જાણકાર (૨) માહિતગાર ભોજ પુંયાદવોની એક જાતિનો માણસ (૨) બારમી ભોમિયો છું. જાણકાર માણસ (૨) વાટ બતાવનાર;
સદીનો માળવાનો પરમારવંશનો રાજા - ભોજદેવ પથદર્શક; 'ગાઇડ' ભોજક છું. (સં.) ભોગવનાર (૨) જૈન મંદિરનો ગવૈયો ભોર પૃ., સ્ત્રી, પરોઢિયું; વહેલી સવાર

Page #633

ભોર)
૬ ૧૬
[મક-ગ)તાશ ભોર પૃ. (સં. ભર) ઘાસના પૂળાથી ભરેલું ગાડું (૨) ભૌમિક વિ. (સં.) ભૂમિને લગતું | ગાડું ભરાય તેટલો જથો. ઉદા. ભોર લાકડાં ભૌમિતિક વિ. (સં.) ભૂમિતિને લગતું [ગોળ ફરવું તે ભોરિયો છું. બાજરાનો પૂળો
ભ્રમ પું. (સં.) સંદેહ (૨) બ્રાન્તિ; ભ્રમણા (૩) ગોળ ભોરિંગ કું. (સં. ભુજંગ, પ્રા. ભુયં - ભોયંગ - ભોરંગ શ્રમજનક વિ. (સં.) ભ્રમ જન્માવનારું; બ્રામક - ભોરિંગ) મોટો નાગ; ભુજંગ
ભ્રમજાળ સ્ત્રી, ભ્રમમાં નાખનારી પરિસ્થિતિ ભોલ વિ. (દ. પોલ) પોલું; ફૂલેલું. ઉદા. જાડું ભોલ ભમણ ન. (સં.) ગોળગોળ ફરવું તે (૨) હરjફરવું તે ભોલર ન. ગોંડળ વગેરે બાજુ થતુ મોટું અને ઓછાં બીવાળું (૩) ગ્રહોનું સૂર્ય ફરતે ઘૂમવું તે (૪) ફરવું-રખડવું પોલું જાડી છાલનું મરચું
- તે (૫) ભ્રમ; ભ્રાન્તિ માર્ગ; ભ્રમણમાર્ગ ભોલરિયો છું. ટાંકાની પેઠે મથાળે ખૂબ સાંકડા મોંનો કૂવો ભ્રમણકક્ષા સ્ત્રી. (સં.) ગ્રહે અને પૃથ્વીનો ફરવાનો ભોલરી સ્ત્રી. ભોલરિયા કૂવા જેવી વાવ
ભ્રમણકારી વિ. (સં.) ભટક્યા કરનારું ભોલુ છું. વાંદરો
ભ્રમણા સ્ત્રી, ભ્રમ; ભ્રાંતિ (૨) વહેમ; સંદેહ ભોળ છું. તમ્મર (૨) તેથી થતી ઊલટી નિાદાનિયત ભ્રમર ૫. (સં.) ભમરો; ષટ્રપદ, દ્વિરેફ ભોળપ ઝી. (૦ણ) ન. ભોળાપણું, નિર્દોષતા (૨). ભ્રમિત વિ. (સં.) ભ્રમ પામેલું; ભ્રમમાં પડેલું ભોળવવું અ.ક્રિભરમાવવું; ફોસલાવવું
ભ્રષ્ટ વિ. (સં.) ઊંચેથી પડેલું (૨) પાપી; દુરાચારી (૩) ભોળાઈ સ્ત્રી. ભોળાપણું; ભોળો
અપવિત્ર થયેલું ભોળા(૦નાથ, ૦શંકર) ૫. મહાદેવ
ભ્રષ્ટતા સ્ત્રી. અપવિત્રપણું (૨) દુરાચારીપણું ભોળિયું વિ. ભોળું, સાલસ સાલસ; વિશ્વાસુ સ્વભાવનું ભ્રષ્ટાચાર છું. (ભ્રષ્ટ+આચાર) દુરાચાર; પાપ; રુશવતખોરી ભોળું વિ. (સં. ભોલ, તા. ભોલ) કપટમાં ન સમજે તેવું; બંશ(-સ) પું. (સં.) નીચે પડવું તે; અધપાત ભોળું(ભટ, ભટાક, ભલું) વિ. સાવ ભોળું ભાત-તા) (સં.) પં. ભાઈ; સહોદર ભોં સ્ત્રી, (સં. ભૂમિ, પ્રા. બૃહ) ભોંય; જમીન ભ્રાતૃજાયા સ્ત્રી. (સં.) ભાભી [ભાઈબંધી ભોં ક્રિ.વિ. “ભોં અવાજ થાય તેમ
ભાતૃતા સ્ત્રી. (-ત્વ) ન. (-ભાવ) પં. બંધુતા; ભાઈચારો; ભોંક ન. ભોંકવાની અસર (૨) ભોંકણી
ભ્રામક વિ. (સં.) ભ્રમમાં નાખે એવું (૨) ભમાવનારું ભોંકવું અક્રિ. ભોકવું; ઘોંચવું
(૩) (લા.) અવાસ્તવિક ભોંઠપ સ્ત્રી, ભોંઠામણ ન. શરમ: શરમિંદાપણું નીચાજોણું ભાંત વિ. (સ.) ભ્રમિત: ભ્રાંતિવાળું ભોટું વિ. (સં. ભ્રષ્ટ, પ્રા. ભટ્ટ) ભોંઠપવાળું; શરમિંદું શાંતિ સ્ત્રી. (સં. ભ્રાંતિ) ભ્રમ (૨) મોહ; ખોટો ખ્યાલ ભોંણિયું ન. બાયું (તબલું)
(૩) ખોટું જ્ઞાન (૪) શક; અંદેશો ભોંય સ્ત્રી. (સં. ભૂમિ) જમીન (૨) નવી ચામડી; રૂઝ ભ્રાંતિ (કર) (સં.), (કારક) વિ. ભ્રાંતિ ઉપજાવનારું ભોંયતળિયું ન. ઘરનો છેક નીચેનો ભાગ
ભ્રાંતિમૂલક વિ. ભ્રમથી ભરેલું; આભાસાત્મક; અયથાર્થ ભોંયભડાકો પં. ભોંય પર અફાળથી ફોડાતું એક દારૂખાનું ભૂસ્ત્રી, ન. (૦કુટિ-ટી)) સ્ત્રી. આંખનું ભવું; આંખની ભોંયરસો પુ. લીંપણના પોપડાનો બનાવેલો રસો ભમ્મર ભોંયરું ન. (સં. ભૂમિગૃહ, પ્રા. ભૂદર) જમીનની અંદર ભૂણ પું. (સં.) (માતાના પેટમાંનો) કાચો ગર્ભ
કરેલું ઘર (૨) ભોંયની અંદર કરેલો રસ્તો [લગતું ભૃણહત્યા સ્ત્રી (સં.) ભૂણને પડાવી નાખવોએ ગર્ભહત્યા ભૌગોલિક વિ. (સં.) ભૂગોળ સંબંધી (૨) ભૂપ્રદેશને ભૂતoભંગ) પં. (વિકાર) (સં.) ભવાં ઊંચાં ચડાવવાં ભૌતિક વિ. (સં.) પંચમહાભૂત સંબંધી - તેમનું બનેલું, તે; આંખનો ઇશારો
સ્થૂળ; પાર્થિવ (૨) ભૂતયોનિ સંબંધી (૩) પદાર્થવિજ્ઞાનને લગતું
મ ભૌતિકવિજ્ઞાન ન. જુઓ “ભૌતિકશાસ્ત્ર' ભૌતિકવિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) ભૂતપ્રેત સંબંધી વિદ્યા (૨) મ પં. (સં.) ગુજરાતી લિપિનો પ વર્ગનો અનુનાસિક ભૌતિકશાસ્ત્ર; પદાર્થવિજ્ઞાન
મધું. સંગીતના મધ્યમ સ્વરનો સંકેત ભૌતિકશાસ્ત્ર ન. (સં.) ભૌતિક પદાર્થોને લગતું શાસ્ત્ર; મ ક્રિ.વિ. (સં. મા, અપ, મ, મા) મા; નહિ; ના પદાર્થવિજ્ઞાન; ‘ફિઝિક્સ
મઉ વિ. (દ. મઅિ) ઘણા દિવસનું ભૂખ્યું; ભૂખથી ભીમ વિ. (સં.) પૃથ્વી સંબંધી; પાર્થિવ (૨) મંગળનું (૩) ટળવળતું (૨) પં. ભૂખ્યા અને દુઃખી લોકોનું ટોળું
૫. મંગળ ગ્રહ (૪) મંગળવાર (૫) સાટોડીનો છોડ મઉ વિ. પોચું (૨) કંજૂસ ભૌમવા(૦) . (સં.) મંગળવાર
મક(-ગ)તાશ સ્ત્રી, મકતાપણું; મોકળાશ

Page #634

મગરી
મક(-ગોતું]
૬ ૧૦ મક(-ગ), વિ. (સં. મુક્ત દ્વારા) મોકળું; પહોળાઈવાળું મતો . ઇજારો; ઠેકી; કરાર મકતો છું. (સં.) ગઝલની છેલ્લી ટૂંક-બેત (કવિના મલિ(-ક્ષી)કા સ્ત્રી. (સં.) માખ (૨) મધમાખ નામવાળી)
મખ પું. (સં.) યજ્ઞ (૨) ઉત્સવ; તહેવાર મક(-ગ)દૂર સ્ત્રી. (અ.) તાકાત; શક્તિ
મખમલન, સ્ત્રી, (અ.) એક જાતનું રેશમી કાપડ મકનું વિ. સં. મત્કણ = હિં, મકના) કામાતુર; કામાસક્ત મખમલિયું ન. (સં.) ઇંદ્રગોપ જીવડું
(૨) મદમસ્ત; મસ્ત (૩) મજબૂત મિાણસ મખમલી વિ. (સં.) મખમલિયું (૨) મખમલ જેવું મકનો હાથી . માતેલો તોફાની હાથી (૨) છકી ગયેલો અખશાલા સ્ત્રી. (સં.) (-ળા) સ્ત્રી. યજ્ઞશાળા મકબરો છું. (અ.) કબરસ્તાન (૨) રોજો, મકરબો મખાંતર ન. (સં. મિયાંતર) નિમિત્ત; બહાનું મકર . (સં.) મગરમચ્છ (૨) મગર (૩) દશમી રાશિ મખ્ખી(બી)ચૂસ વિ. (હિ.) ખૂબ કંજૂસ; કરપી (તેલમાં મકર ૫. દગો; કપટ
પડેલી માખીને પણ ચૂસી તેલ ન જવા દે તેવું) મકરક સ્ત્રી, એક જાતની માછલી; “મેકરેલ
મગ પું. (સં. મુગ, પ્રા. મુન્ગ) અડદના પ્રકારનું લીલા મકરકૂદી સ્ત્રી, ચરબી; તોફાન
દાણાનું એક કઠોળ વિપરાતું એક પાત્ર; મોટો કપ મકરકેતુ-તન), મકરધ્વજ પું. (સં.) કામદેવ મગ પુ. (ઇ.) કપ જેવા ઘાટનું અને ચા-કૉફી પીવા મકરરાશિ સ્ત્રી. (સં.) મકર; દશમી રાશિ
મગ . (, માર્ગ, પ્રા. મગ્ગ) માર્ગ (૨) સ્ત્રી. બાજુ; મકરવૃત્ત ન. (સં.) વિષુવવૃત્તની દક્ષિણે લગભગ ૨૩ તરફ (૩) ના. ભણી; તરફ અક્ષાંશનું વૃત્ત-વર્તુળ
[ઉત્તરાયણ મગજ છું. (સં. મુદ્ર = મગ) ચણાના લોટની એક મીઠાઈ મકરસંક્રાંતિ સ્ત્રી. (સં.) સૂર્યનું મકર રાશિમાં જવું તે; મગજ ન. (ફા. મસ્જ) ખોપરીની અંદરનો નરમ ભાગ; મકરંદ . (સં.) ફૂલનું મધ (૨) ફૂલની રજ (૩) ભમરો ભેજું (૨) ૫. ફળની મોજ (૪) કોકિલ
મગજતરી વિ., સ્ત્રી, મગજને તર કરે તેવી (બદામ વગેરે) મકરાકર છું. (સં.) સમુદ્ર, દરિયો મિાછલાનો ઘાટ (૨) વસાણામાં નંખાતાં અમુક મીંજવાળાં બીજ મકરાકાર વિ. (સં.) માછલીના આકારનું (૨) ૫. મગજતંતુ પુ. જ્ઞાનતંતુ મકરાકૃત વિ. માછલીના ઘાટનું
મગજમારી સ્ત્રી. માથાફોડ; લમણાઝીંક મકરાકૃતિ સ્ત્રી. (સં.) જુઓ “મકરાકાર' રિહેવાસી મગજી સ્ત્રી, (કા. મઝ) મુગજી; કોઈ વસને લગાડાતી મકરાણી છું. જૂના સિંધની વાયવ્ય આવેલા મકરાણદેશનો બીજા રંગની ઝીણી પાતળી કિનાર; સંજાબ મકરાદ સ્ત્રી. મુરાદ; ધારણા; ઈરાદો
મગદાર વિ. મગજી લગાવેલું[(૩) વિ. કુલ્લક; સુદ્ર મકરાડું ને. એ નામનું એક ઝાડ
મગતરું ન. મચ્છર; ડાંસ (૨) એક જાતનું બારીક જંતુ મકલાવું અ.ક્રિ. મલકાવું; સ્મિત કરવું
મગતાશ સ્ત્રી. મક્તાપણું; મોકળાશ મકસદ શ્રી. (અ.) મુરાદ, ધારણા (૨) હેતુ મગતું વિ. મોકળું; છૂટાશવાળું; પહોળું મકાઈ સ્ત્રી. પું. (સં. મર્કક, પ્રા. મwઅ) જુવાર બાજરી મગદળ છું. મગના લોટની મગજ જેવી એક મીઠાઈ જેમ કૂંડાના રૂપમાં થતું એક અનાજ
મગદળ ન. (સં. મુદ્ગર), (-દળિયો) પૃ. કસરત માટે મકાઈડો(-દોડો છું. મકાઈનો ડોડો
હાથથી ફેરવવાનો લાકડાનો મગદળિયો મકાન ન. (અ.) ઘર; ઇમારત
મગદૂર સ્ત્રી. મકદૂર; તાકાત (૨) હિંમત (૩) ગજું; ત્રેવડ મકાનભાડું ન. (અ. + ગુ.) મકાનનું ભાડું; ઘરભાડું મગન પં. (સં. માર્ગ; પ્રા. મગ્ન) મગા; જગા મકાનમાલિકપું. (સં.) મકાનનો માલિક;ઘરધણી; લેન્ડલોર્ડ મગન વિ. (સં. મગ્ન) રાજી (૨) મશગૂલ; લીન; ડૂબેલું મકોડી સ્ત્રી, મંકોડી રિંગનો એક જીવડો; મંકોડો મગફળી સ્ત્રી, તેલી બીની એક શીંગ; ભોંયરીંગ મકોડો છું. (સં. મસ્કોટક, પ્રા. મક્કોડા) મોટે ભાગે કાળા મગમાળા સ્ત્રી. મગ જેવડા સોનાના મણકાની માળા મક્કમ વિ. (અ. મુહકમ) દઢ; અડગ
મગર સંયો. (ફા.) પરંતુ; કિંત; પણ મક્કમતા સ્ત્રી, દઢતા; અડગતા
મગર છું. (સં. મકર, પ્રા. મગર) એક જળચર; મગરમચ્છ મક્કર પૃ. છળ, કપટ (૨) દગો
મગરમચ્છ મું. સં. મકર, પ્રા. મગર + સં, મત્સ્ય, પ્રા. મક્કા ન. (અ.) એક નગર; હજરત મહંમદ પૈગંબરનું મચ્છ) એક જાતનો મોટો મચ્છ - માછલું; મગર જન્મસ્થાન (અરબસ્તાનમાં).
મગરમસ્ત વિ. મગરના જેવું ખાઈપી પડી રહેનારું-સુસ્ત; મકાર વિ. કપટી, દગાબાજ (૨) પ્રપંચી
હૃષ્ટપુષ્ટ (૨) જોરાવર [પશ્ચિમ દિશા મક્કારી સ્ત્રી, કપટ, દગો (૨) લુચ્ચાઈ
મગરિબ સ્ત્રી, (અ.) સંધ્યાકાળ (૨) સાંજની નમાજ (૩) મખીચૂસ જુઓ “મમ્મીચૂસ'
મગરી સ્ત્રી, મગરની માદા

Page #635

મગરી
મગરી સ્ત્રી. નાનો ડુંગર; ટેકરો મગરૂબ(-૨) વિ. ગૌરવ (૨) અભિમાની મગરૂબી(-રી) સ્ત્રી. અભિમાન (૨) ગૌરવ મગરૂર વિ. જુઓં ‘મગરૂબ’
[કિનારો
મગરૂરી સ્ત્રી. જુએ ‘મગરૂબી’ મગરો પું. ટેકરો; ડુંગર (૨) નદીનો ઊંચો ડુંગર જેવો મગસ ન. મગજ; ચણાના લોટની એક મીઠી વાની મગહી મગધ દેશની એક જૂની બોલી
મગા સ્ત્રી. (સં. માર્ગ, પ્રા. મગ્ન) જગા મગાવવું સક્રિ. ‘માગવું'નું પ્રેરક (૨) મંગાવવું મગાવું અક્રિ. ‘માગવું'નું કર્મણિ (૨) મંગાવું મગિયું વિ. (‘મગ’ ઉપરથી) મગ જેવડું (૨) ન. સ્ત્રીઓ માટેનું એક જાતનું સુતરાઉ લૂગડું
મગિસ્તાન ન. (ફા.) ડાહ્યા પુરુષોની સભા મગી સ્ત્રી. એક વનસ્પતિ (૨) સ્ત્રીઓનું એક જાતનું સુતરાઉ લૂગડું (૩) ઝીણા દાણાના મગ
મગો પું. જથ્થો (૨) ઢગ (૩) દળ
૬૧૮
[રાજી
મોડું ન. મગની દાળનું વડું મગ્ન વિ. (સં.) ગરક થયેલું; ડૂબી ગયેલું (૨) મગન; મઘમઘ વિ. મઘમઘતું (૨) મઘમઘાટ મઘમઘવું અ.ક્રિ. (પ્રા. મઘમઘ) મહેકવું; ખુશબો ફેલાવવી મઘમઘાટ પું. મઘમઘવું તે; ખુશબો
મઘવા પું. (સં.) ઇન્દ્ર; ક
મઘા સ્ત્રી. (સં.) દસમું નક્ષત્ર [(૨) ગર્વ મચ પું. (સં. મદ્ = ગર્વ કરવો, પ્રા. મણ્) લટકો; લહેકો મચક સ્ત્રી. પાછું હઠવું-ડગવું તે; પીછેહઠ
મચકવું અ.ક્રિ. ખસતું થવું; ખસતાં જગા થવી (૨)
મચકોડાવું; મરડાવું (૩) લલચાવું [ઇશારો કરવો મચકારવું સ.ક્રિ. મીંચકારવું; આંખ પટપટાવવી (૨) મચકારો હું. (‘મયકારવું' ઉપરથી) આંખ મીંચવી (ઉઘાડવી) તે (૨) આંખ પટપટાવવી તે; પલકારો (૩) ઇશારો
મચકો પું. લટકો; લહેકો (૨) ગર્વ કરવો તે મચકોડ કું. મચકો; ઠેલો; હડસેલો (૨) તિરસ્કાર (૩) સ્ત્રી. મચડાવું; અમળાવું તે કે જેથી (અંગનું) ઊતરી જવું તે
મચકોડવું સ.ક્રિ. મરડવું; આંબળવું મચકોડાવું અ.ક્રિ. ‘મચકોડવું’નું કર્મણિ મચડવું સ.ક્રિ. મરડવું; આમળવું (૨) મસળવું મચડાવવું સક્રિ. ‘મચડવું'નું પ્રે૨ક મચડાવું અક્રિ. ‘મચડવું'નું કર્મણિ મચમચાવવું સ.ક્રિ. મટમટાવવું (૨) હલાવવું (૩) ચાળા મચમચિયું વિ. મસાલા વિનાનું; મોળું મચવું અ.ક્રિ. (સં. માદ્યતે, પ્રા. મચ્ચઇ, મજ્જઇ) સમાઈ
[કરવા
[મજરે
જવું (૨) તલ્લીન થઈ જવું; મંડવું (૩) જામવું; જોસમાં આવવું (જેમ કે, તોફાન) [વતાર મચ્છ પું.,ન. (સં.) માછલું (૨) મેઘધનુષ (૩) મામચ્છ(-છ)ર પું. (સં. મત્સર, પ્રા. મચ્છર) ડાંસ (૨) ગુમાન, મત્સર મચ્છ(-છ)રદાની સ્ત્રી. (સર. સં. મશકહરી, ચતુષ્કી. સં. મશક = મચ્છર, હિં. મસહરી) મચ્છરને અટકાવવા કરાતી જાળીદાર કાપડની બનાવટ (૨) મચ્છરથી બચવા માટે ચતુષ્કોણ કુટિર (ચતુષ્કી) મચ્છી(-ઠ્ઠી) સ્ત્રી. મંછલી [કોલાહલવાળું સ્થાન મચ્છી(-છી)બજાર ન. માછલીઓનું બજાર (૨) ખૂબ મચ્છી(-છી)માર પું. (સં. મસ્મિકા, પ્રા. મચ્છિઆ + મારવું) માછી; માછીમાર મચ્છી(-છી)મારી સ્ત્રી. માછલાં પકડવાનો ઉદ્યોગ; ‘ફિશિંગ’ (૨) માછલાં પકડવાં કે મારવાં તે મચ્છુ(-છુ) સ્ત્રી. સૌરાષ્ટ્રની એક નદી
મછરું ન. (સં. મત્સર, પ્રા. મચ્છર + ઉં) મગત; ડાંસ (મચ્છરના જેવો કરડ મારતી એક નાની જીવાત) મછવો પું. (સં. મત્સ્યવાહ, પ્રા. મચ્છવહ) હોડી; હોડકું (એક સઢનું માલસામાન અને ઉતારુઓ માટેનું) મછર પું. જુઓ ‘મચ્છર’
મછરદાની સ્ત્રી. જુઓ ‘મચ્છરદાની’ મછી સ્ત્રી. જુઓ ‘મચ્છી’ મછીબજાર ન. જુઓ ‘મચ્છીબજાર' મઠ્ઠીમાર પું. જુઓ ‘મચ્છીમાર’ મછીમારી સ્ત્રી. જુઓ ‘મચ્છીમારી’ મજ સ. મારું; મુજ
મજકૂર વિ. (અ.) સદર; આગળ જણાવેલું (૨) પું. હેવાલ (૩) બીના; બાબત; હકીકત (૪) મતલબ મજદૂર પું. (ફા.) મજૂર; શ્રમજીવી
મજનૂ વિ. (અ. મજનૂન) પ્રેમધેલું (૨) પું. ફારસી
સાહિત્યમાં આવતો એક પ્રખ્યાત પ્રેમઘેલો માણસ મજબૂત વિ. (અ.) દૃઢ; હાલે નહિ તેવું (૨) સબળુ; શક્તિશાળી (૩) સજ્જડ; સકસ (૪) નક્ક૨; સહેજે તૂટે નહીં તેવું
મજબૂતી(-તાઈ) સ્ત્રી. મજબૂતપણું મજબૂર વિ. (અ.) નિરુપાય; લાચાર મજબૂરી સ્ત્રી. (અ.) નિરુપાયતા; લાચારી મજમુ(-મૂ) વિ. (અ. મજમૂઅ) મજિયારું; સહિયારું મજમુ(મૂ)દાર પું. પરગણાનો હિસાબ રાખનારો અમલદાર; હિસાબ તપાસનાર (૨) ભાગીદાર મજમુ(-મૂ)દારી સ્ત્રી. મજમુદારનો હોદ્દો કે તેનું કાર્ય મજમૂન પું. (અ.) બાબત; બીના
મજરે ક્રિ.વિ. (અ. મુજા) સાટે; બદલામાં; સાટામાં

Page #636

મજરો હું ૧૯
[મડલું મજરો પં. (અ. મુજા) સલામ (૨) બદલો મટકલું ન. (-લો) . આંખનું મટકું (૨) આંખનો ચાળો મજલ સ્ત્રી. (અ. મંજિલ) એક દિવસની મુસાફરી જેટલું મટકવું સક્રિ. મટકારવું; મટકું મારવું (૨) અંગને વિશિષ્ટ
અંતર (ર) મજલ પૂરી થાય તે ઠેકાણું; મુકામ (૩). રીતે હલાવવું મુસાફરી; ટપ્પો
મટકાવવું સક્રિય આંખ મટકાવવી વાત કરતાં) મજલિસ સ્ત્રી. મિજલસ (૨) સભા; મંડળી
મટકી સ્ત્રી. (કુ) ન. માટલી; હાંલ્લી મજલો છું. (અ. મંજિલ) માળ; મેડો
મટકું ન. આંખનો પલકારો મજહબ !. (અ.) ધર્મ, પંથ
મટકું ન. માટલું મજહબી વિ. મજહબનું કે તેને લગતું; ધાર્મિક મટકું ન. કઠોળમાં થતું એક જીવડું મજા(-ઝા) સ્ત્રી. (ફા.) આનંદ; લહેર
મટકો પં. ચાળો; હાવભાવ; ચેષ્ટા મજાક સ્ત્રી (અ.) મશ્કરી; ટીખળ
મટન ન. (ઈ) માંસ (ઘંટાબકરાનું) મજાકી વિ. મશ્કરીખેર: ટીખળી
મટન માર્કેટ સ્ત્રી. (ઈ.) માંસ વેચવાનું બજાર મજાગરું ન. મિજાગરું, બરડવું
મટમટાવવું સક્રિ. આંખના પલકારા મારવા મજા(ઝા)નું વિ. આનંદ પડે એવું; મનોહર; ખાસું મટર પું. એક કઠોળ; વટાણા મારવાડો . (અ. મજાર + વાડો) કબ્રસ્તાન મટવું અ.ક્રિ. (સં. મૃષ્ટ, પ્રા. ભટ્ટ, મઠ) દૂર થવું; ટળવું મજાલ સ્ત્રી. મગદૂર; તાકાત; શક્તિ
- (૨) રોગમુક્ત થવું; સાજું થવું મજિયારું વિ. (સં. મધ્યકાર, પ્રા. મજૂઝયાર) સહિયારું; મટીરિયલ ન. (ઇ.) પદાર્થ; માલ; સામગ્રી
પતિયાળું (૨) ન. ભાગિયાભાગ; ભાગીદારી મટુકડી સ્ત્રી, નાની મટકી; મટુકી મજિયારો છું. સહિયારો સંયુક્ત વહીવટ
મટુકી સ્ત્રી. મંટલી; મટકી (લલિત્યવંચક) (૨) હાડલી મજીઠ સ્ત્રી. (સં. મંજિષ્ઠા, પ્રા. મંજિષ્ઠા) જેમાંથી રાતો મટોડી સ્ત્રી. (સં. મૃત્તિકા, પ્રા. ભટ્ટ) માટી
રંગ નીકળે છે તેવી એક વનસ્પતિ; મંજિષ્ઠ મટોડું ન. માટી કચરો વગેરે રદી - કચરું મજીઠિયું વિ. મજીઠના રંગનું; પાકા લાલ રંગનું મઠ પું. (સં. મૂકુષ્ઠ, પ્રા. મઉઠ) મગ, અડદ જેવું ઝીણા મજીઠિયો છું. મજીઠનો વેપારી શ્રિમજીવી પીળા દાણાનું એક કઠોળ મજૂર પં. (ફા. મજદૂર) રોજિદા દામ લઈ મહેનત કરનાર; મઠ છું. (સં.) સાધુનો આશ્રમ; મઢ (ર) વિદ્યાનું મથક મજૂરણ સ્ત્રી. મજૂરી કરનારી સ્ત્રી
મઠાધિકારી છું. મઠનો વડો; મહંત મજૂર(મહાજન) ન. (સં.) (૦મંડળ) ન., (સંઘ) મું. મઠાધિપતિ, મઠાધ્યક્ષ છું. (સં.) મઠનો વડો; મહંત (સં.) મજૂરોનું મંડળ; ‘ટેડ યુનિયન’
મઠારવું સક્રિ. (સં. મૃષ્ટ, પ્રા. મઠ નામધાતુ) ગૂંદવું મજૂરવર્ગ કું. (સં.) શ્રમજીવીઓનો વર્ગ-સમૂહ
(૨) ટીપીને કે રદો ફેરવીને ઘાટદાર બનાવવું (૩) મજૂરિયું વિ. મજૂરી કરનારું નાણુંપારિશ્રમિક ટાપટીપ કરવી (૪) મારવું, ટીપવું (૫) તૃપ્તિથી મજૂરી સ્ત્રી. વૈતરું; મહેનત (૨) તેના બદલામાં મળતું સ્વાદપૂર્વક ખાવું મજૂસસ્ત્રી. (સં. મંજૂષા, પ્રા.મંજૂસા) લાકડાનો મોટો પટારો મઠિયું ન. મઠના લોટની પાપડ જેવી એક વાની મજે(-9) સ્ત્રી. મજા; મઝા સ્વિાદિષ્ટ (૩) સુંદર મઠિયો છું. કપાસની એક જાત મજે(-9)દાર વિ. મજેનું; મજા પડે તેવું (૨) લિજજતદાર; મઠેરવું સક્રિ. મઠારવું; સરખું કરવું મજે-ઝ)નું વિ. મજાનું
મઠો છું. (સં. મસ્તુ, પ્રા. ભટ્સ)માખણ કાઢ્યા વિનાનોદહીંનો મજ્જન ન. (સં.) ડૂબકી (૨) નાહવું તે; સ્નાન
ગળપણ ઉમેરેલો રગડો કે ગળપણ વિનાનો રગડો મજ્જા સ્ત્રી. (સં.) હાડકામાંનો માવો; “બોનમેરો મડગાર્ડ પું. (.) મોટર, સાઇકલ વગેરેનાં પૈડાં ઉપરનું મજ્જાપેશી સ્ત્રી, મજાકેશના ઝમખાની પેશી
પતરાનું ઢાંકણ (કાદવ, ધૂળ વગેરે ઊડતાં રોકનાર) મઝધાર સ્ત્રી. (સં. મધ્ય + ધારા) પ્રવાહની મધ્ય ધારા મડદાલ વિ. (“મડદું' પરથી) મુડદાલ; મડદા જેવું () મઝલું વિ. (સં. માધ્યિક, પ્રા. મઝિલ્લ) વચલું; મધ્યનું નિર્બળ (૩) નિર્માલ્ય (૪) મરેલા ઢોરનું માંસ મઝા સ્ત્રી, જુઓ “મજા'
મડદું ન. (સં. મૃતક, પ્રા. મડઅ) શબ; લાશ મઝાનું વિ. જુઓ “મજાનું
અડધો . (સં. મુકુટબદ્ધ, પ્રા. મઉદ્ધઅ) મોટો મલ્લ; જોડો મઝાર સ્ત્રી. (અ.) કબર; સમાધિ (૨) મકબરો - હૃષ્ટપુષ્ટ માણસ (૨) વીર યોદ્ધો (૩) કાસદનો ઉપરી મઝિયારું જુઓ “મજિયારું'
મડમ સ્ત્રી. (ઇં. મૅડમ) યુરોપીય-ગોરી સ્ત્રી; મેડમ - બાનું મટક સ્ત્રી. (સં. મટ) મટકો; ચાળો [મટકા મારતે મડસાઈ સ્ત્રી. લુચ્ચાઈ મટકમટક સ્ત્રી. આતુરતાપૂર્વકનાં મટકાં (૨) ક્રિ.વિ. મડસું વિ. લુચ્યું

Page #637

મડાગાંઠો ૬૨ ૦
[ મતીરું મડાગાંઠ સ્ત્રી. (મડું + ગાંઠ) છોડી છૂટે નહિ તેવી પકડ મતદાન ન. (સં.) મત આપવો તે; “વૉટિંગ
(૨) ચર્ચા-વિચારણા કે કરારમાં પડતી ગૂંચ મતદાનમથક ન. (સં.) મત આપવાની જગા; “પોલિંગ મડું ન. (સં. મૃતક, પ્રા. મડઅ) મડદું; શબ
બૂથ કે સ્ટેશન મઢ (સં. મઠ, પ્રા. મઢ) (ખાસ કરીને) માતા કે દેવીનું મતદાનવિધિ પુ. મત આપવાની પ્રક્રિયા સ્થાન (૨) માઢ (૩) ડેલું
મતદાર વિ. મત આપવાના અધિકારવાનું મઢવું સક્રિ. (સં. મઢતિ, પ્રા. મઢઈ) લપેટી કે આવરીને મતદારમંડળ ન. મતદારોનું મંડળ; ચૂંટણી માટે મતદારોનો
જડીદેવું (૨) (લા.) છેતરવું; બનાવવું (૩) શણગારવું નક્કી કરાતો તફો - સમૂહ; “કોન્સિટ્યુઅન્સી મઢવો છું. માઢ કે ડેલા ઉપરનો માળ
મતદારપત્ર ., ન. મત આપવાનો કાગળ મઢાઈ સ્ત્રી. મઢામણી; મઢવું તે (૨) મઢવાનું મહેનતાણું મતદારપેટી સ્ત્રી. ચૂંટણીમાં મતપત્ર નાખવાની પેટી મઢામણ ન. (-ણી) સ્ત્રી. મઢવું-મઢાવવું છે કે તેની મજૂરી મતદારયાદી સ્ત્રી. મતદારોની યાદી મઢી, (-ટૂડી)(-લી) સ્ત્રી. (સં. મઠિકા, પ્રા. મઢી) સાધુની મતપત્ર પું, ન. (સં.) મત દર્શાવતો કાગળ; “બેલટ પેપર
કુટિર; છાપરી (૨) નાનું કાચું ધર્મસ્થાન મતપેટી સ્ત્રી. (સં.) મતપત્ર નાખવાની પેટી મણ . (અ. મન્ન) ચાલીસ શેરનું જૂનું તોલ [(૨) અંકોડો મતભેદ કું., ન, મત ભિન્ન હોય તે મણકો યું. (સં. મણિ, પ્રા. મણી) વેહવાળા ગોળ દાણા મતમતાંતર ન. મતોની ભિન્નતા; મતભેદ મણા સ્ત્રી, (સં. મનાફ = થોડું, પ્રા. મણા) ઊણપ; ખામી મતલબ સ્ત્રી. (અ.) હેતુ; આશય (૨) ભાવ; તાત્પર્ય (૨) ખોટ
બિોલાય છે.) મતલબી(-બિયું) વિ. સ્વાર્થી; પોતાની મતલબ સાધનારું મહારાજ . મણારાજ - મોટો માનવ (વરરાજા માટે મતવાદ . (સં.) પોતાના જ મત વિશેનો આગ્રહ; મણિ પં. (સં.) કીમતી પથરો: રત્ન (૨) સર્વના માથા મતીલાપણું (૨) સિદ્ધાંત
વિાદી ઉપર મનાતો કિંમતી હીરો
મતવાદી વિ. (સં.) પોતાના મતનું આગ્રહી (૨) સિદ્ધાંતમણિકર્ણી(-ર્ણિકા) સ્ત્રી. (સં.) કાશીનો એક ગંગાઘાટ મતવાલે વિ. (દિ. મવાલ) માતેલું; મદમસ્ત (૨) મણિકાર છું. (સં.) હીરાનો વેપારી; ઝવેરી; મણિયાર નશામાં ચકચૂર; છાકટું. મણિથંભ પું. મણિ જડેલો થાંભલો
મતંગ, (વેજ) પું. (સં.) માતંગ; હાથી મણિધર પું. (માથે મણિ પર્યાનું મનાતો) નાગ મતા સ્ત્રી. (અ.) માલ - મિલકત; દોલત મણિપુરી નૃત્ય ન. આસામ રાજ્યનું શાસ્ત્રીય નૃત્ય મતાગ્રહ . (સં.) પોતે બાંધેલ મનની જિદ મણિબંધ પું. (સં.) કહું
મિહોત્સવ મતાદાર ૫. (ફા.) ગામમાંથી સરકારને ભરણું ભરાય મણિમહોત્સવ પું. સાઠ વર્ષે ઊજવાતો મહોત્સવ; હીરક તેની સહીસાખ કરનારો મણિમંડપ છું. (સં.) મણિ જડેલો મંડપ; અતિ સુશોભિત મતાધિકાર પં. ચૂંટણીમાં મત આપવાનો અધિકાર સ્થાન
મહાધીન વિ. (ધારાસભાના) મતને વશ - સંમતિની મણિમુદ્રા સ્ત્રી. (સં.) હીરાજડેલ વીંટી
જરૂરવાળું; “વોન્ટેડ” (ખર્ચ) [આગ્રહ મણિયાર છું. (સં. મણિકાર, પ્રા. મણિયાર) મનિયાર; મતાભિમાન ન. (સં.) પોતાના મત માટેનું અભિમાન
બંગડીનો બનાવનાર એક જાતનો માણસ મતાલો છું. (સં. મત્ત દ્વારા) આળસની અસર (૨) તાવની મણિયારો છું. પ્રિયતમ (૨) રસિક પુરુષ - એને લગતું અસર
[ધર્મસંપ્રદાય કે પંથ એક વિશિષ્ટ રાગણીનું ગીત
મતાંતર ન., પં. (સં.) અન્ય મત; મતભેદ (૨) બીજો મણિયું વિ. મણ (ચાલીસ શેર) વજનનું
મતાંધ વિ. (સં.) પોતાના મત પાછળ આંધળું બનેલું; મણિયો છું. મણ (ચાલીસ શેર) વજનનું જૂનું કાટલું પોતાના મતનું આગ્રહી મણીકું ન. (-કો) પું. મણ(ચાલીસ શેર)નું કાટલું કે માપ મતિ સ્ત્રી. (સં.) બુદ્ધિ; અક્કલ; મનનું વલણ મતુ વિ. (સં.) નામને લાગતાં “વાળું' એવા અર્થમાં. મતિષમ છું. (સં.) ગાંડપણ; ઉન્માદ
ઉદા. નીતિમત (સ્ત્રી. મતી જેમ કે નીતિમતી) મતિમંત વિ. બુદ્ધિમાન; ડાહ્યું; અક્કલમંદ મત સ્ત્રી, બુદ્ધિમતિ; અક્કલ
મતિમૂઢ વિ. મૂઢ મતિવાળું; બેવકૂફ મત ઉદ્. (હિ.) મા; નહિ
મતિયું વિ. પોતાના મતને છોડે નહિ તેવું; હઠીલું મત પું, ન. (સં.) અભિપ્રાય (૨) સંપ્રદાય (૩) હઠ; મતી વિ.. સ્ત્રી. (સં.) “મનું સ્ત્રીલિંગનું રૂપ
મમત (૪) પં. ચૂંટણી અંગે બતાવવામાં આવતો મતી સ્ત્રી, વણાટમાં કપડાનો પનો સરખો તણાઈને રહેવા અભિપ્રાય; “વોટ' (૫) ધાર્મિક પંથ; “સ્કૂલ”
માટે આરવાળી લાકડીની રખાતી યોજના મતગણના(-તરી) સ્ત્રી. (સં.) મત ગણવા તે મતીરું ન. ચીભડું

Page #638

મતીલુ
મતીલું વિ. મતિયું; હઠીલું; મતાગ્રહી મતું ન. શાખ કે કબૂલાતની સહી મનૈક્ય ન. (સં.) અભિપ્રાયોની એકરૂપતા મત્ક્ષણ પું. (સં.) માંકણ; માંકડ
[મસ્ત
મત્ત વિ. (સં.) મદ ચડ્યો હોય તેવું; ઉન્મત (૨) ગાંડું; મત્તગચંદ, મત્તમયૂર પું. (સં.) એક છંદ મત્સર પું. (સં.) અદેખાઈ (૨) ગુમાન મત્સ્ય ન. (સં.) માછલું
મત્સ્યગંધા સ્ત્રી. (સં.) સત્યવતી; શાંતનુની પત્ની મત્સ્ય-ઉછેર પું. વેપારના હેતુથી માછલાં ઉછેરવાની ક્રિયા મત્સ્ય-ઉદ્યોગ પું. સમુદ્રમાંથી માછલાં પકડી એની નિકાસ કરવાની વ્યવસ્થિત આયોજના; ‘ફિશરી’ મત્સ્યવર્ગ પું. (સં.) માછલાંની વિભિન્ન જાતો મત્સ્યવિજ્ઞાન ન. માછલાંઓ અને બીજાં જળચર
૬૨૧
પ્રાણીઓના અધ્યયન સંબંધી વિજ્ઞાન મત્સ્યવેધ પું. (સં.) માછલીના નિશાનને અમુક રીતે વીંધવાનો - ધનુર્વિદ્યાનો એક પ્રયોગ કે તેની ક્રિયા મત્સ્યાલય ન. (સં.) માછલીધર; ‘ઍક્વેરિયમ' મત્સ્યાવતાર પું. (સં.) વિષ્ણુનો પહેલો અવતાર મત્સ્યાસન ન. (સં.) માછલી આકારનું યોગનું એક આસન મથક ન. (સં. મસ્તક, પ્રા. મત્થગ) મુખ્ય સ્થાન; કેન્દ્ર મથન ન. (સં.) વલોવવું તે (૨) માથાકૂટ; ગડમથલ (૩) સતત વિચારવું તે
મથનાચલ પું. (અ.) મંદરાચલ પર્વત
મથની સ્ત્રી. દહીં વલોવવાની ગોળી (૨) નાની રવાઈ મથરાવટી સ્ત્રી. (ગોળભાગ) સાલ્લો ન બગડે માટે માથા
ઉપરના ભાગ નીચે સીવેલો અસ્તરનો કકડો (૨) માથાના કપડા ઉપર પડેલા તેલના ડાધા (૩) આબરૂ મથરી સ્ત્રી. રવાઈ; મથની
મથવું સ.ક્રિ. (સં. મથું) વલોવવું (૨) અ.ક્રિ. મહેનત કરવી (૩) સતત વિચારવું
મથામણ સ્ત્રી. મથવું તે; ગડમથલ (૨) મહેનત મથામથી સ્ત્રી. વારંવાર કે અનેક મથામણ કરવી તે મથાળું ન. (સં. મસ્તતલક, પ્રા. મર્ત્યઅલઅ) શીર્ષક; લખાણનું માથું (૨) ટોચ (૩) પાઘડી મથિત વિ. (સં.) વલોવાયેલું; મથવામાં આવેલું મથિતાર્થ પું. (સં.) નવનીત; નિચોડ; સાર; તાત્પર્ય મથુ(-થૂ)રા સ્ત્રી., ન. (સં.) હિંદુઓનું એક તીર્થ મથોટી સ્ત્રી. (‘માથું’ઉપરથી) ઢોરના શિંગડાનો મૂળમાંનો
ભાગ (૨) સાલ્લાના માથા આગળના ભાગ ઉપર ચીકટનો કે વપરાશનો ડાઘ પડે તે; માથાવટી [માપ મથોડું ન. માણસની ઊંચાઈ જેટલું (ઊંચાણ) (૨) તેટલું મદ પું. (સં.) કેફ; કેફની ખુમારી (૨) ગર્વ; તોર (૩) હાથીના ગંડસ્થળમાંથી ઝરતો રસ
[મદ્યાર્ક
મદકલ વિ. (સં.) મદથી ઉન્મત્ત બનેલું; મદઘેલું મદકારી વિ. (સં.) મદ કરનારું મદગળ પું. (સં.) મેગળ; હાથી
[હાથી મદગળતો વિ., પું. ગડસ્થળમાંથી મદ ઝરતો હોય તેવો મદઝર વિ. મદગળતો (હાથી) (૨) પું. હાથી મદદ સ્ત્રી. (અ.) સહાય (૨) કુમક મદદ(૦ગાર, ૦નીશ, દિયું) વિ. મદદ કરનાર; સહાયક મદન પું. (સં.) કામ; કામદેવ મદનકટારી સ્ત્રી. કામોત્તેજના મદનગોપાલ (સં.) (-ળ) પું. શ્રીકૃષ્ણ મદનચાપ ન. (સં.) કામદેવનું ધનુષ મદનફળ ન. (સં. મદનફલ) મીંઢળ
મદનબાણ ન. (સં.) કામદેવનું બાણ (૨) એક સુગંધીદાર ફૂલ (૩) આંખનો કામાતુર ઇશારો મદનભેર(-રિ) વિ.,સ્ત્રી. એક લાંબું રણશિંગા જેવું વાદ્ય મદનમનોહર વિ. (સં.) કામદેવના જેવું સુંદર મદનમોહન પું. (સં.) શ્રીકૃષ્ણ મદનરાજ પું. (સં.) કામદેવ મદનિયું ન. હાથીનું બચ્ચું [કામદેવનો ઉત્સવ મદનોસ્તવ પું. (સં.) ચૈત્ર સુદ તેરસ ચૌદશનો ઉજવાતો મદભર વિ. (સં.) મદ ભરેલું; મદમસ્ત [મદોન્મત્ત મદ(મત્ત, તમસ્ત, છમાતું) વિ. મદદથી મસ્ત બનેલું; મદમસ્તી સ્ત્રી. મદોન્મત્તા [(મુસલમાની) મદરેસા સ્ત્રી. (અ. મદ્રસા) ઉર્દૂ માધ્યમની નિશાળ મદહોશ વિ. (સં.) મદથી ચકચૂર; પ્રમત્ત
મદાર હું., સ્ત્રી. (અ.) આધાર; ભરોસો (૨) પાયો મદારી પું., સ્ત્રી. રીંછ માંકડાં કે સાપ કેળવી ખેલ કરી
બતાવનાર
મદારીગત સ્ત્રી. મદારીપણું; મદારીની ચાલબાજી મદાંધ વિ. (સં.) મદથી અંધ બનેલું; મદઘેલું [રોગ મદિયો છું. આંબા કે કપાસને મધ જેવો પદાર્થ લાગવાનો મદિરા સ્ત્રી. (સં.) દારૂ; શરાબ; મદ્ય; સુરા મદિરાપાન ન. (સં.) દારૂ પીવો તે; સુરાપાન મદિરાક્ષી સ્ત્રી. મંદિરા પીધાથી ઘેરાયેલી હોય તેવી આંખવાળી સ્ત્રી (૨) મોહક આંખવાળી સ્ત્રી મદી વિ. મદવાળું; મર્દ ભરેલું [સ્થળ મદીના ન. (અ.) અરબસ્તાનમાંનું મુસ્લિમોનું એક તીર્થમદીલું વિ. (સં.) મદવાળું; મદભર્યું મદોન્મત્ત વિ. (સં.) મદથી ઉન્મત્ત બનેલું; મદમસ્ત મઘ ન. (સં.) મદિરા; દારૂ મદ્યનિષેધ પું. દારૂબંધી; દારૂનિષેધ મદ્યપ પું. (સં.) દારૂડિયો; દારૂ પીનારો મદ્યપાન ન. (સં.) દારૂ પીવો તે; મદિરાપાન મદ્યાર્ક હું. મદ્યનો અર્ક; ‘આલ્કોહોલ’

Page #639

માસી
૬૨૨
[મનગમતું મદ્રાસી વિ. મદ્રાસનું; તામિલનાડુનું (૨) પુ. મદ્રાસ મધુરું વિ. મધુર, મીઠું (૨) સુંદર (૩) શાંત તરફનો-પ્રદેશનો રહેવાસી
મધુવન ન. (સં.) શ્રીકૃષ્ણના સમયથી જાણીતું મથુરા પ્રદેશનું મધ ન. (“મધ્ય” ઉપરથી) વચ્ચે; મધ્યમાં
વમુનાના કિનારા ઉપરનું વન; વૃંદાવન મધ ન. (સં. મધુ) મધમાખીઓએ એકઠો કરેલો ફૂલનો મધુસૂદન ૫. (સં.) મધુ દૈત્યને મારનાર (વિષ્ણુના
રસ (૨) મધ જેવી મીઠાશ. ઉદા. મધવાળી જીભ અવતારરૂપ) શ્રીકૃષ્ણ મધદરિયે ક્રિ.વિ. અધવચ્ચે (૨) મુશ્કેલીમાં [મધ્યભાગ મધોમધ સ. વચ્ચોવચ; બરોબર મધ્યમાં મધદરિયો છું. ભરદરિયો; બરોબર દરિયોનો ખૂબ ઊંડો મધ્ય વિ. (સં.) વચ્ચેનું (૨) ન. વચલો ભાગ (૩) પં. મધપૂડો છું. (સં. મધુપુટક) મધમાખીઓનું ઘર
મધ્યમસર અવાજ કે સ્વર (સંગીત) મધમાખ(-ખી) સ્ત્રી. (સં. મધુમક્ષિકા) મધ બનાવનારી મધ્યકાલ (સં.) (-ળ) છું. મધ્યયુગ (૨) મધ્યાહન માખી, મધુમક્ષિકા
મધ્યકાલીન વિ. મધ્યયુગનું કે કાળનું રાજ્ય મધર સ્ત્રી. (ઈ.) માતા (૨) ખ્રિસ્તી-વૃદ્ધા; સાધ્વી મધ્યપ્રદેશ પું. (સં.) ભારતનો મધ્યમાં આવેલો પ્રદેશ; એક મધરટંગ સ્ત્રી. (ઇ.) માતૃભાષા
મધ્યબિંદુ ન. (સં.) કેન્દ્ર (૨) કોઈ પણ પદાર્થમાં બરાબર મધરલૅન્ડ સ્ત્રી. (ઈ.) માતભૂમિ
વચ્ચેનું કેન્દ્ર મધરાત સ્ત્રી. (સં. મધ્યરાત્રિ) અરધી રાત; નિશીથ મધ્યમવિ. (સં.)વચલું (૨) મધ્યમસરનું(૩) પં. સંગીતના મધલાળ સ્ત્રી. ખોટી લાલચ; ભ્રામક વાસના
સ્વરસપ્તકમાંનોચોથો સૂર-મ' (૪)ન.સરાસરી; “મીન' મધુ વિ. (સં.) મીઠું; ગળ્યું (૨) ન. મધ (૩) પં. દારૂ; મધ્યમપદ ન. (સં.) વચલું પદ (ત્રિરાશીમાં) [સમાસ
મદ્ય (૪) વસંત ઋતુ (૫) ચૈત્રમાસ (૬) એ નામનો મધ્યમપદલોપી પું. (સં.) જેનું મધ્યમ પદ લોપાય છે એ એક પ્રાચીન પૌરાણિક અસુર (જેનો વિષ્ણુએ વધ મધ્યમમાર્ગ છું. ભગવાન બુદ્ધ બતાવેલો સાધનાનો કર્યો હતો.)
મધ્યમમાર્ગ (૨) કોઈ બાજુના અતિપણા વગરનો મધુ(-)ક પું. (સં.) મહુડાનું ઝાડ; મહુડો
વચલો, સોનેરી માર્ગ મધુકર છું. (સં.) ભમરો (૨) મધમાખનો નર મધ્યમમાર્ગી વિ. મવાળપક્ષી; ‘લિબરલ' (માનવસમૂહ મધુકરવૃત્તિ સ્ત્રી. મધુકર(ભ્રમર)ના જેવી સારું સારું લઈ મધ્યમવર્ગ છું. (સં.) નહિ તવંગર કે નહિ ગરીબ એવો સંગ્રહ કરવાની વૃત્તિ
મધ્યમસર કિ.વિ. મધ્ય રીતે; મર્યાદિત પ્રમાણમાં મધુકરી સ્ત્રી. (સં.) ભમરી; મધમાખ (૨) માધુકરી; મધ્યમા સ્ત્રી. (સં.) વચલી આંગળી (૨) વયસ્ક કન્યા;
મધમાખ અનેક ફૂલોમાંથી જેમ મધ એકઠું કરે છે તેમ મધ્યમિકા (૩) વાણીની ત્રીજી સ્થિતિ (૪) વાપિકાનો બ્રાહ્મણે, બ્રહ્મચારીએ કે સંન્યાસીએ ઘેરઘેરથી થોડું થોડું એક પ્રકાર લઈને ભિક્ષા ભેગી કરવી તે; પાંચ ઘેરથી માગેલી મધ્યમિકા સ્ત્રી. (સં.) અંગૂઠા પાસેની બીજી આંગળી; ભિક્ષા
દિારૂડિયો મધ્યમા; જયેષ્ઠા (૨) વિવાહ યોગ્ય થયેલ કન્યા; મધુપ . (સં.) ભમરો (૨) મધમાખીનો નર (૩) વયસ્ક કન્યા મધુપર્ક છું. (સં.) દહીં, ઘી, પાણી, મધ અને ખાંડ એ મધ્યરાત્ર, (-ત્રિ, ત્રી) સ્ત્રી. મધરાત
પાંચનું મિશ્રણ (સત્કાર, પૂજનમાં વપરાતું) મધ્યરેખા(-ષા) સ્ત્રી, વિષુવવૃત્ત-રેખા મધુપાન ન. (સં.) મદ્યપાન [એપિયરિસ્ટ મધ્યવર્તી, મધ્યસ્થ (સં.) વિ. વચમાં આવેલું (૨) તટસ્થ મધુપાલક પું. (સં.) મધવાડાનો રક્ષક; મધમાખ ઉછેરનાર; (૩) બે પક્ષનું સમાધાન કરનાર કે ન્યાય તોળનાર મધુપ્રમેહપું. (સં.) પેશાબમાં સાકર જવાનોરોગ, ડાયાબિટિસ' મધ્યસ્થી સ્ત્રી, મધ્યસ્થ હોવું તે (૨) લવાદ; પંચ મધુભાર . (સં.) એક માત્રામેળ છંદ
મધ્યાન(-હુન) પું. (સં. મધ્યાહ્ન) બપોર [‘ઇન્ટર્વલ મધુમક્ષિકા સ્ત્રી. (સં.) મધમાખી
મધ્યાન્તર છું. (સં.) કાર્યક્રમની વચ્ચે આવતો વિરામ; મધુમાલતી સ્ત્રી. (સં.) એક ફૂલવેલ; મધુમલ્લિકા મધ્યે ક્રિ.વિ. વચ્ચે; મધ્યમાં (૨) માં; અંદર મધુમાસ પું. ચૈત્ર મહિનો
મન ન. (સં.) જયાંથી લાગણીઓનો ઉદ્ભવ થાય છે તે મધુર વિ. (સં.) મધુરું; ગળ્યું (૨) મીઠું; પ્રિય (૩) સુંદર; અદશ્ય એક અવયવ; સંકલ્પવિકલ્પ વગેરે કરનારી મનોરંજક (૪) શાંત; સૌમ્ય
ઇન્દ્રિય (૨) અંતઃકરણ; દિલ (૩) ઇચ્છા; મરજી મધુરજની સ્ત્રી. (સં.) નવદંપતીની પ્રથમ રાત્રિ કે પ્રથમ મનખાદેહ પું, સ્ત્રી. મનુષ્યનું શરીર; માનવદેહ મિલનનો સમય; સુહાગરાત; હનીમૂન
મનખો છું. મનુષ્ય તરીકેની જિંદગી; જીવતર [કાટેલું મધુરતા, મધુરિમા સ્ત્રી. મધુરપણું; મીઠાશ [(સ્ત્રી) મનગ(-ધ)ડંત વિ. (હિં.) તરંગતુક્કાવાળું (૨) ઉપજાવી મધુરભાષિણી વિ., સ્ત્રી. (સં.) મીઠું મધુર બોલનારી મનગમતું વિ. મનને ગમતું; મનપસંદ

Page #640

૬૨૩
મનડુ(દુ:)ખો
મનદુ(-:)ખ ન. સામસામી બેઉ વ્યક્તિ વચ્ચે થયેલો અણબનાવ (૨) માનસિક વ્યથા
મનન ન. ચિંતન (૨) તર્કવિતર્ક
મનનશીલ વિ. ચિંતન કરવાના સ્વભાવવાળું મનનીય વિ. (સં.) મનન કરવા લાયક
[નાણાંની હૂંડી
મનપસંદ વિ. મનને ગમતું [મન બીજે ફેરવવું તેમનીઑર્ડર પું. (ઈં.) ટપાલઑફિસ મારફતે મોકલાતાં મનફેર વિ. જરાક ફેરવાળું (૨) પું. અકળાયેલું; થાકેલું; મનીપર્સ સ્ત્રી. (ઇ.) પૈસાની કોથળી કે પાકીટ મનભંગ વિ. (સં. મનોભંગ) નિરાશ (૨) પું. નિરાશા મનીબિલ ન. (ઈં.) ભરતિયું; આંકડો મનભાવતું, મનભાવિત વિ. મનપસંદ યથેચ્છ મનીબૅગ સ્ત્રી. (ઇં.) પૈસાનો થેલો-કોથળો; નાણાકોથળી મનમાન્યું, (-નતું) વિ. મન માને તેવું કે તેટલું; મનગમતું; મનીમાર્કેટ ન. (ઈં.) નાણાંબજાર (૨) શરાફબજાર મનમુદા ક્રિ.વિ. (સં.) સ્ત્રી. મનની ખુશી; મનની મનીષા સ્ત્રી. (સં.) ઇચ્છા (૨) બુદ્ધિ; જ્ઞાન ખુશીથી; મનના આનંદથી મનીષિકા સ્ત્રી. (સં.) સમજણ
[તેવું
મનમોજી વિ. મનસ્વી; તરંગી મનમોહક (સં. મનોમોહક) (-ન) વિ. મનને મોહ પમાડે મનરંજન વિ. (સં. મનોરંજન) મનને આનંદ આપનાર (૨) ન. મનને આનંદ આપવાની ક્રિયા
મનવવું સ.ક્રિ. (સં. મન્ પરથી) માને તેમ કરવું (૨) રીઝવવું; રાજી કરવું યુદ્ધનૌકા મનવાર સ્ત્રી. (ઈં. મૅન ઑફ વૉર) લશ્કરી વહાણ; મનવાર સ્ત્રી. વિનવણી; મનવર
મનવાંછિત વિ. મનથી ઇચ્છેલું
મનસબ પું. પદવી; દરજ્જો; અધિકાર
મનસા સ્ત્રી. ઇચ્છા; મંછા (૨) એ નામની એક દેવી મનસા ક્રિ.વિ. (સં.) મનથી
મનસિજ વિ. મનમાં ઉત્પન્ન થયેલું (૨) પું. કામદેવ મનઃસુખ પું. મનસુખ ન. મનનું સુખ (૨) પું. એક છંદ મનસૂબો પું. ઇચ્છા; મરજી (૨) (૨) ઇરાદો; ઉદ્દેશ મનસૂર છું. (અ.) ‘અનલક' બોલવા માટે દેહાંતદંડ
પામનાર એક મુસલમાન સંત [કે, અન્યમનસ્ક મનસ્ક ન. (સં.) મન; ચિત્ત (૨) વિ. સમાસમાં જેમ મનસ્વિતા સ્ત્રી. (સં.) મનસ્વીપણું; સ્વચ્છંદ મનસ્વિની વિ. મનસ્વી (સ્વચ્છંદી) સ્ત્રી મનસ્વી વિ. (સં. મનસ્વિન્) સ્વછંદી; તરંગી (૨) ઉદારશ્રેષ્ઠ ચિત્તવાળું (૩) ધીર-સ્થિર ચિત્તવાળું (૪) માની મનહર વિ. મનોહર; રમણીય મનહૂસ વિ. (અ.) અશુભ; અપશુકનિયાળ મનઃકલ્પિત વિ. (સં.) મનનું કલ્પેલું; કાલ્પનિક મનઃકામ પું. (-ના) સ્ત્રી. મનની ઇચ્છા [કબૂલ રાખેલું મનઃપૂત વિ. (સં.) મન વડે વિચારી જોયેલું; અંતઃકરણે મનઃશિલ પું. (સં.) એક ખનિજ પદાર્થ મનઃસંતાપ પું. (સં.) મનમાં થતી બળતરા મનઃસ્થિતિ સ્ત્રી. (સં.) મનની હાલત; મનોદશા મના (અ.) (૦ઈ) સ્ત્રી. બંધી; નિષેધ (૨)અંકુશ; નિયંત્રણ મનાઈહુકમ પું. મનાઈ કરતો કે જણાવનારોહુકમ ‘સ્ટે-ઑર્ડર’
[મનોદૈહિક
મનામ(-q)ણું ન. મનાવવું તે મનાવવું સ.ક્રિ. ‘માનવુંનું પ્રેરક મનાવું અક્રિ. ‘માનવું’નું ક્રમણિ મનિયાર પું. મણિયાર; બંગડી બનાવનાર મની પું. (ઇ.) પૈસો; રોકડ રકમ
મનીષિત વિ. (સં.) ઇચ્છેલું; ધારેલું મનીષિતા સ્ત્રી. (સં.) મનીષીપણું મનીષી વિ. (સં. મનીષિ) બુદ્ધિમાન; બુદ્ધિશાળી (૨) પું. ડાહ્યો પુરુષ; વિદ્વાન (૩) વિચારક મનુ પું. (સં.) વિવસ્વતના પુત્ર આદિમાનવ; માનવકુળના ઉત્પાદક (૨) બ્રહ્માના ચૌદ પુત્રોમાંના દરેક, જેમનાથી મન્વંતર ગણાય છે.
મનુકુલ (સં.) (-ળ) ન. માનવકુટુંબ; સમગ્ર મનુષ્યજાતિ મનુજ પું. (સં.) મનુષ્ય; માણસ મનુષ્ય પું., ન. (સં.) માણસ; ઇન્સાન મનુષ્યજાતિ સ્ત્રી. (સં.) માણસજાત મનુષ્યતા સ્ત્રી. (-ત્વ) ન. (સં.) માણસાઈ મનુષ્યલોક પું. (સં.) મૃત્યુલોક; પૃથ્વી મનુષ્યવિજ્ઞાન ન. મનુષ્ય વિશેનું વિજ્ઞાન; ‘ઍન્થ્રોપોલોજી’ મનુષ્યાહારી વિ. મનુષ્યનો આહાર કરનારું મનુષ્યેતર વિ. (મનુષ્ય + ઈતર) મનુષ્યથી જુદું મનુ (॰સંહિતા, સ્મૃતિ) સ્ત્રી. (સં.) મનુએ રચેલી સ્મૃતિ મને સં. ‘હું’નું બીજી કે ચોથી વિભક્તિનું એકવચન મને-ક-મને ક્રિ.વિ. ઇચ્છા-અનિચ્છાએ; કચવાતા મને મનેખ ન., પું. માણસ (૨) ન.બ.વ. જનસમૂહ; લોકો મનો- (સં.) સમાસમાં ઘોષ વ્યંજન પૂર્વેનું મન(મન)નું રૂપ. જેમ કે, મનોગત [અભિપ્રાય મનોગત વિ. (સં.) મનમાં રહેલું (૨) ન. વિચાર; મનોગતિ સ્ત્રી. (સં.) મનની ઇચ્છા [કામદેવ મનોજ (ન્મા) વિ. (સં.) મનમાં ઉત્પન્ન થયેલું (૨) પું. મનોજય પું. (સં.) મન ઉપરનો વિજય; મનઃસંયમ મનોજથી વિ. (સં.) મનઃસંયમી મનોજ્ઞ વિ. (સં.) મનપસંદ; સુંદર મનોજ્ઞતા સ્ત્રી. (સં.) મનોજ્ઞપણું મનોદશા સ્ત્રી. (સં.) મનની દશા-સ્થિતિ-હાલ . મનોદૈહિક વિ. (સં.) મનના વિકારોની શરીર પર પ અસરને લગતું

Page #641

મનોદ“લ્યો ૬૨૪
મિયા મનોદૌર્બલ્યન (સં.)મનની દુર્બળતા-નબળાઈ (૨)લાચારી અનંતર ૫. (સં.) એક મનુની કારકિર્દીનો સમય; મનોનિગ્રહ છું. (સં.) મનનો સંયમ; મનઃસંયમ
૩૦,૬૭,૨૦,૦૦૦ વર્ષ મનોબળ ન. માનસિક શક્તિ; મનની શક્તિ
મપાવવું સક્રિઉ “માપવું'નું પ્રેરક મનોભાર !, માનસિક તનાવ; “સ્પેસ'
મપાવું અ.ક્રિ. “માપવું'નું કર્મણિ મનોભાવ છું. (સં.) મનની વૃત્તિ; મનનો વિચાર મફત ક્રિ.વિ. (અ. મુક્ત) વગર પૈસે; કાંઈ ખર્ચ કે મળતર મનોમય વિ. (સં.) માનસિક; મન સંબંધી
વિના, વિનામૂલ્ય; ફોગટ [વાપરનાર મનોમંથન ન. મનમાં ચાલતું મંથન; મનની ગડમથલ મફતનું, મફતિયું વિ. ફોગટિયું (૨) મફત લેનારમનોમંદિર ન. મનરૂપી મકાન
મફલર ન. (ઇં.) ગલપટા જેવું વિલાયતી ઢબનું વસ્ત્ર મનોભૂતિ(-ર્તિ) સ્ત્રી. ધ્યાનમૂર્તિ
[પાઠ મબલક વિ. (અ.) અતિશય; પુષ્કળ મનોમન પેન. મનની મહેનત (૨) સ્વાધ્યાય; અભ્યાસ- મભમ વિ. મોઘમ; અસ્પષ્ટ મનોરથ પું. (સં.) મનની ધારણા; મુરાદ (૨) હવેલીમાં મમ પુ.બ.વ. ચવાણું (બાળભાષામાં); ખાદ્ય કે બહાર પણ ઠાકોરજીને ખાદ્યસામગ્રી અર્પણ કરી મમ સ. (સં.) મારું
[(૨) ચડસ કરાતો ઉત્સવ
મમત ૫., ન. (સં. મમત્વ, પ્રા. મમત્ત) હઠ, દુરાગ્રહ મનોરદા પું. (સં. મનોહર) દિવાળી બાદ દીવાલ ઉપર મમતા સ્ત્રી. મમત્વ; મારાપણું; લાગણી (૨) તૃષ્ણા
છાણથી કરાતું ચિત્ર, જેને સ્ત્રીઓ અને કન્યાઓ મમતાળુ વિ. હેતાળ (૨) માયાળુ રંગબેરંગી ફૂલપાનથી શણગારી રોજ સાંજે દીવો મમતી (૯) વિ. હઠીલું; દુરાગ્રહી મિમત (ચડસ) પેટાવી પૂજે છે અને ગીત ગાય છે.
મમત્વ ન. (સં.) મારાપણું; હુંપદ (૨) હેત; સ્નેહ (૩) મનોરમ વિ. મનોરંજક
મમરી સ્ત્રી. મમરા જેવા નાના કણ મનોરમા સ્ત્રી. સુંદર સ્ત્રી
મમરો પં. (સં. મમર, પ્રા. મમ્મર) ચોખાની ધાણીનો મનોરંજક વિ. મનને આનંદ આપનાર
દાણો (૨) તેના જેવા આકારની ઈંડળ (જેમ કે, મનોરંજકતા સ્ત્રી. (સં.) મનોરંજક હોવું તે
આમલી વગેરેમાં) (૩) દિવેટનો સળગાવેલો મમરા મનોરંજનન. (સં.) મનને આનંદ આપવાની ક્રિયા; મજા જેવો ભાગ (૪) ઉશ્કેરણી; ફડદું [ફેરવવું મનોરાજ્ય ન. (સં.) કલ્પનાવિહાર; શેખચલ્લીના તરંગ મમળાવવું સક્રિ. ઓગાળવા માટે મોંમાં આમથી તે મનોવલણ ન. (સં.) મનનું વલણ; મનોવૃત્તિ
મોમાઈ સ્ત્રી. (સં. માતાહિકા, પ્રા.માઆમહિઆ) માની મનોવાંછિત વિ. (સં.) મનથી ઇચ્છેલું
મા (પારસી) મનોવિકાર . (સં.) મનનો ભાગ; મનોવિકૃતિ [શાસ્ત્ર મનાવાત્રી માતાની માતા; માતામહીનાનીમા (પારસી) મનોવિજ્ઞાનપું. મનની ક્રિયા-પ્રક્રિયાનિરૂપતું શાસ્ત્રમાનસ- માવો પુ. (સં. માતામહ દ્વારા) માનો બાપ; નાનો (પારસી) મનોવિશ્લેષક છું. (સં.) મનનું પૃથ્થકરણ કરનાર મમી સ્ત્રી, ન. (ઇ.) સંઘરી રાખેલું મડદું (મિસર) મનોવૃત્તિ સ્ત્રી. મનની વૃત્તિ; મનોભાવ
મમ્મી સ્ત્રી. (ઇં. દ્વારા) માતા; બા ગિાળ મનોવેગ પું. (સં.) મનનો વેગ કે આવેશ કરનારું મમ્મો છું. “મ” વર્ણ કે તેનો ઉચ્ચાર (૨) માને લગતી મનોવેધક વિ. મનને વીંધનારું; મન પર ભારે અસર -મય પ્રત્ય. (સં.) નામને લાગતાં “-થી ભરપૂર, -નું બનેલું મનોવૈજ્ઞાનિક પં. (સં.) માનસશાસ્ત્રી (૨) વિ. મનો- “તે-રૂપ' એવા અર્થનું વિશેષણ બનાવતો પ્રત્યય. વિજ્ઞાન સંબંધી
ઉદા. વિચારમય મનોવ્યથા સ્ત્રી. (સં.) માનસિક વેદના
મય પું. દાનવોનો એક શિલ્પી: મયાસુર મનોવ્યાપાર છું. મનની ક્રિયા; સંકલ્પ-વિકલ્પ
મય . (ફા.) શરાબ; દારૂ; મદિરા મનોહર વિ. (સં.) મોહક; સુંદર [મોટું મયકશ ન. (ફા.) મદિરલાય; દારૂનું પીઠું મનોહર ન. માથાનો પહેરવેશ ઉદા. માથા કરતાં મનોહર મયકશ વિ. (ફા.) શરાબી મનોહારી વિ. (સં. મનોહારિ) મનોહર, સુંદર મયખાનું ન. શરાબની દુકાન; દારૂનું પીઠું; મદિરાલય મન્થલી વિ. (ઇં.) માસિક (૨) ન. દર મહિને પ્રગટ મયગલ છું. (સં. મદકલ, પ્રા.) મંગળ; હાથી થતું સામયિક; માસિક કે માસિકપત્ર
મણું ન. મૃત્યુ; મરણ; મોત મન્મથ ૫. (સં.) કામદેવ
મયપરસ્ત વિ. (ફા.) શરાબી; દારૂડિયો -મન્ય વિ. (સં.) સમાસને અંતે, “આભાસવાળું “માનતું' મયંક પું. (સં. મૃગાંક, પ્રા. મિઅંક) ચંદ્ર (૨) મૃગ એવા અર્થમાં. દા.ત. “પંડિતમાન્ય
મયંદ ૫. સિંહ; મૃગેન્દ્ર મન્યુ પં. (સ.) ગુસ્સો; ક્રોધ (૨) ખમીર
મયા સ્ત્રી. (સં. માયા) દયા (૨) માયા; સ્નેહ

Page #642

મયાસુર, ૬૨૫
[મરમ્મત મયાસુર ડું. (સં.) દાનવોનો શિલ્પી
મરડ સ્ત્રી. મરડાટ; અહંભાવ[વાંકું વાળવું (૨) આમળવું મયૂખ ન. (સં.) કિરણ
મરડવું સક્રિ. (સં. મોટયતિ, પ્રા. શ્રુડઈ, પ્રા. મરોડ) મયૂર પં. (સં.) મોર
મરડાઈ સ્ત્રી. મરડાટ; અહંભાવ (૨) ટેકીલાપણું કિરવાંતે મયૂરધ્વજ (સં.) એક પૌરાણિક રાજા
મરડાટ પું. મરડાવું તે (૨) વંકાવું; રિસાવું તે (૩) લટકાં મયૂરધ્વનિ સ્ત્રી. (સં.) કલાપીનો-મોરનો કેકારવા મરડાશિ(-શી, સિ, સીગ સ્ત્રી. આમળાવાળી એક શીંગ મયૂરપિચ્છ ન. (સં.) મોરનું પીંછું; મોરપીંછ મરડાવું સક્રિ. વંકાવું; રિસાવું (૨) લટકાં કરવાં છે. મયૂરવાહિની સ્ત્રી. (સં.) સરસ્વતી દેવી
મરડિયો છું. એક જાતનો કાંકરો, જેને પકવ્યાથી ચૂનો બને મયૂરાસન ન. દિલ્હીનું મોગલોનું પ્રસિદ્ધ રાજયાસન (૨) મરડો છું. એક રોગ જેમાં ઝાડા વાટે આમ તથા લોહી
યોગનું એક આસન (૩) મયૂરવાળું સિંહાસન પડે છે. મયૂરી સ્ત્રી. ટેલ; મોરની માદા [ઉદ્ગાર મરણ ન. (સં.) મોત; મૃત્યુ (૨) નાશ; ખુવારી; અંત મર ઉદ્હશે; છોને; ભલે (૨) “જતો રહે એ અર્થનો મરણકાળ પં. (સં.) મરવાનો સમય મરકટ વિ. (સં. મર્કટ) સુકલકડી; દુર્બળ
મરણઘંટ વું. (સં.) મરણ આવે છે એવું સૂચવતો ઘંટમરકત ન. (૦મણિ) ૫. (સં.) નીલમ; લીલમ
તેનો અવાજ કે ચિહ્ન યા ઘટના; મરણ થવાની મરકમરક ક્રિ.વિ. મંદમંદ હસતું હોય એમ
આગાહી મરકલું(-લ) ન. (‘મરકવું' પરથી) મંદ હાસ્ય (૨) કટાક્ષ મરણઘા ડું. (સં.) મરણ ઉપજાવી દે એવો ઘા; પ્રાણઘાતક મરકવું અ.ક્રિ. મલકવું; ધીમું હાસ્ય કરવું
મરણધાત સ્ત્રી, મરણ થાય તેવો પ્રસંગ શ્રિાદ્ધનો દિવસ મરકી સ્ત્રી. મહામારી; ઘણાં લોક મરે તેવો રોગ; મરણતિથિી . (સં.) મરણ પામ્યાનીતિથિ કેતારીખ; તેના કોગળિયું; પ્લેગ (ગાંઠિયો તાવ) વગેરે
મરણતોલ વિ મરી જાય તેવું-તેટલું (૨) મૃતપ્રાય દિશા મરગલી સ્ત્રી. હરણી; મૃગલી
મરણપથારી સ્ત્રી. મરણની દહેશતવાળો મંદવાડ કે તેવી મરગલો . (સં. મૃગ) મૃગ, હરણ[મૃગલોચના(સ્ત્રી). મરણધર્મ વિ. (સં.) મરણ પામવાના સ્વભાવવાળું; મરગાણી વિ., સ્ત્રી. મૃગ જેવાં નયનોવાળી; મૃગનયની; મરણશીલ મરઘટ ન. (સં.) મસાણ; સ્મશાન
મરણારણ સ્ત્રી. મરવું અને પરણવું તે મરઘડી સ્ત્રી, મરધી; કૂકડી
મરણપોક સ્ત્રી, મરણ થતાં સગાં મૂકે છે તે પોક મરઘડો છું. મરઘો; કૂકડો
મરણભય ૫. (સં.) મોત-મરણની બીક મરી સ્ત્રી. (ફા. મુગ) કૂકડી; મરઘડી
મરણલાકડાં ન.બ.વ. શબને બાળવાનાં લાકડાં મરવું ન. કૂકડું; મરડું
મરણશીલ વિ. (સં.) મરણ પામે એવું; મર્ય મરઘો છું. કૂકડો; મરઘડો
મરણાંત વિ. (૨) ક્રિ.વિ. (સં.) મરણ સુધીનું (ઉદા. મરઘો છું. કમોડનો તળિયાનો વળાંકવાળો ભાગ
મરણાંત ઉપવાસ)
વિનાનું મરચી સ્ત્રી. (સં. મિરિચ, પ્રા. મરિશ્ચ) મરચાંનો છોડ મરણિયું વિ. જીવ પર આવ્યું હોય એવું; મોતની પરવા
(૨) કાનનું એક ઘરેણું (૩) એક દારૂખાનું મરણું ન. મરણ; મોત; મૃત્યુ મરચું ન. મરચીનું તીખું ફળ (૨) મરચા જેવું નાનું પણ મરણેચ્છ (ક) વિ. (સં.) મરવા ઇચ્છતું તીખું માણસ
મરણોત્તર વિ. મરણ પછીનું મરજ પં. (અ.) રોગ; બીમારી; માંદગી
મરત(ક) ન. મૃતક; મડદું મરજાદ સ્ત્રી. (સં. મર્યાદા) અદબ; લાજ
મરતબો છું. (અ.) દરજજો; મોભો (૨) ગૌરવ [વીર મરજાદા સ્ત્રી, મર્યાદા; સભ્યતા
મરદ મું. મર્દ, પુરુષ (૨) વીર પુરુષ (૩) વિ. બહાદુર; મરજાદી વિ. પુષ્ટિમાર્ગના ખાસ આચાર પ્રમાણે ચાલનારું; મરદાઈ, (-નગી) સ્ત્રી. પુરુષાતન (૨) વીરતા, બહાદુરી
પુષ્ટિમાર્ગનો અનુયાયી (૨) સ્ત્રી. પુષ્ટિમાર્ગની મરદાના, (ની) વિ. મરદને લગતું; મરદ માટેનું; મરદને આચારપ્રણાલી
છાજે એવું મરજિયાત વિ. મરજી પર આધાર રાખતું; ઐચ્છિક; મરજી મરનાર વિ. મરણ પામનાર
હોય તો કરવાનું (૨) વૈકલ્પિક; “ફરજિયાતથી ઊલટું મરને ઉદ્મર; ભલે; છોને મરજી સ્ત્રી. (અ.) ઇચ્છા; ખુશી (૨) મુનસફી (૩) મરફ પું. એક જાતનું વાઘ-નગારું (૨) વિ. સુખી સ્થિાન
વલણ; સ્વભાવ [(૨) મરણિયો (૩) જીવનમુક્ત મરમ છું. મર્મ; છૂપી વાત (૨) રહસ્ય; ગુપ્ત અર્થ (૩) મર્મમરજીવો છું. (દિ. મરજીવા) દરિયામાંથી મોતી કાઢનાર મરમી વિ. મર્મ જાણનાર (૨) માર્મિક મારપીટ મરડ છું. મરડિયો
મરમ્મત સ્ત્રી. (અ.) મરામત; જીર્ણોદ્ધાર; સમારકામ (૨)

Page #643

મરવું
६२५
[મર્યાદા પુરુષોત્તમ મરવું અ.ક્રિ. (સં. પ્રિયતે, પ્રા. મરઇ) મરણ પામવું; મરોડ કું. (‘મરડવું' ઉપરથી) વાંક; વલણ; (અક્ષરનો)
અવસાન પામવું (૨) ખુવાર થવું; હાનિ ભોગવવી આકાર (૩) રમતમાંથી બાદ થવું (૪) (ધાતુની) ભસ્મ થવી મરોડ સ્ત્રી. મરડાટ; મરડાવું તે
2. મરડાવું તે
સુિંદર (૫) (પ્રવાહી કે ફળનું દૂધ) અંદર ઊતરી કે શોષાઈ મરોડદાર વિ. મરોડવાળો (અક્ષર); ઘાટીલા વળાંકવાળું; તે સમાઈ જવું (૬) ટળવું; દૂર ખસવું કે જવું મરોડવું સક્રિ. (સં. મોટયતિ, પ્રા. મરોડઇ) અંગને વળાંક (તુચ્છકારમાં) (૭) ઠેકાણેથી ઊડી જવું. ઉદા. સોગટી આપવો; મરડવું
જીિવડું મરી ગઈ. (૮) અન્ય ક્રિયાપદ સાથે “થાકી જવું' મર્કટ ૫. (સં.) વાંદરો; માંકડો (૨) કરોળિયો કે એવું એવા અર્થમાં વપરાય છે. (૯) ગુસ્સામાં કરી છૂટવું મર્કટવિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) માંકડા જેવા ચાળા; વાનરવેડા એવા અર્થમાં વપરાય છે. (૧૦) આવવું; પાસે જવું મર્ક્યુરી પુ. (ઇં.) જુઓ “બુધ' (૨) ન. પારો; એક પ્રવાહી
(તુચ્છકારમાં) (૧૧) કરમાઈ જવું ખિાકટી ધાતુ મરવો છું. (સં. મહુવક, પ્રા. મહુઅઅ) નાની કાચી કેરી; મર્ચન્ટ છું. (ઇ.) વેપારી; સોદાગર મરસિ(-શિ)યો છું. (અ.) રાજિયો (૨) મરેલા પાછળ મત છું. (સં.) મુત્યુ; મરણ (૨) મૃત્યુલોક; પૃથ્વી
શોકમાં ગવાતું પ્રશસ્તિ ગીત (૩) શોકગીત; મર્ચ વિ. (સં.) નાશવંત; મરણશીલ (૨) પું. માણસ મૃત્યુગીત
મર્યલોક પું. (સં.) મૃત્યુલોક; પૃથ્વી [(૩) વીર પુરુષ મરહમ પં. (અ.) મલમ, લેપ
મર્દ પુ. (ફા.) મરદ; પુરુષ; નર (૨) બહાદુર માણસ મરહૂમ વિ. (અ.) મરણ પામેલું; સ્વર્ગસ્થ; સદ્ગત મદન ન. (સં.) ચોળવું તે (૨) દમન; નાશ મરાઠી વિ. (સં. મહારાષ્ટ્રી, પ્રા. મહઠી) મહારાષ્ટ્રનું; મર્દનું સક્રિ. (સં. મૃદ્. મર્દય) મર્દન કરવું; ચોળવું મહારાષ્ટ્રીય
મર્દાઈ(-નગી) સ્ત્રી. પુરુષાતન; વીરતા [એવું મરાઠી સ્ત્રી. મહારાષ્ટ્રની ભાષા
મર્દાના(-ની) વિ. મદને લગતું; મઈ માટેનું મર્દને છાજે મરાઠી પુ. મહારાષ્ટ્રનો વતની; મહારાષ્ટ્રી [મારપીટ મર્મ છું. (સં.) છૂપી વાત; ભેદ (૨) રહસ્ય; તાત્પર્ય મરામત સ્ત્રી. મરમ્મત; જીર્ણોદ્ધાર; સમારકામ (૨) (૩) મર્મસ્થાન મરામતી વિ. મરામત કરાવવી પડે તેવું
મર્મગ્રાહી વિ. રહસ્યનું ગ્રહણ કરનારું જિાણનાર મરાલ પું. (સં.) હંસ
મર્મજ્ઞ વિ. (સં.) મર્મ (રહસ્ય) જાણનાર; મનનો ભેદ મરાલી(-ળી) સ્ત્રી. (સં.) હંસી; હંસણી
મર્મપ્રહાર છું. (સં.) મર્મસ્થાન પર પ્રહાર; હૃદયને કરાતો ઘા મરિયું ન. મરી (૨) મરી જેવું તીખું-ક્રોધી માણસ મર્મબાણ ન. (.) કટાક્ષ વચન; મહેણું મરી ન.બ.વ. (સં. મિરિચ, મિરિઅ) એક જાતનું ગોળ મર્મભેદ, (૦૧) (સં.) પું, ન. બીજાની છૂપી વાતો બહાર દાણાનું કાળા રંગનું વસાણું; તીખાં
પાડવી તે; મર્મચ્છેદન મરીચિ પું. (સં.) દશ પ્રજાપતિમાંના એક ઋષિ મર્મભેદી વિ. (સં. મર્મભેદિન) મર્મસ્થાનને ભેદનાર મરીચિ સ્ત્રી. કિરણ
મર્મર ૫. (સં.) પાંદડાંનો વાયુજન્ય અવાજ મરીચિકા સ્ત્રી. (સં.) ઝાંઝવાનાં જળ; મૃગજળ મર્મર પું. (સં.) સ્વરોનું તે તે મહાપ્રાણ ઉચ્ચારણ; હશ્રુતિ મરીચી મું. (સં.) સૂર્ય
મર્મરધ્વનિ . હવાના થોડા ઘસારા સાથે નીપજતો સ્વર; મરીઝ વિ. પું. દર્દી; બીમાર વ્યક્તિ
હશ્રુતિ મરીનો પુ. (સપેનિશ મૅરિનો) એક જાતના ઊનનું કાપડ મર્મવચન ન. મહેણું; કટાક્ષબોલ
(૨) એ ઊન પેદા કરનાર ઘેટાની જાત મર્મવાક્ય ન. (સં.) મર્મનું રહસ્ય કે ભેદ ભરેલું વાક્ય મરીમસાલો છું. ગરમ મસાલો (૨) અતિશયોક્તિ મર્મવિદ પં. (સં.) મર્મજ્ઞ; મર્મને જાણનાર મરુત પં. (સં.) પવન; વાયુ
મર્મવેધી(-ધક) વિ. મર્મભેદી; મર્મસ્થાનને ભેદનાર મરુતપુત્ર પું. (સં.) હનુમાન; મારુતિ
મર્મવેધકતા, મર્મવેદિતા સ્ત્રી. (સં.) મર્મવેધક હોવાપણું મરુત્પતિ છું. (સં.) ઈંદ્ર
[(૨) મારવાડ મર્મસ્થલ (સં.), (-ળ), મર્મસ્થાન ન. (સં.) જ્યાં ઈજા મરુદેશ છું. મરુભૂમિ(-મી) સ્ત્રી. (સં.) રણ; રણપ્રદેશ થવાની મૃત્યુ થાય તેવો શરીરનો કોમળ ભાગ મરૂડિયો ૫. મનિયાર; બંગડી બનાવનાર માણસ; મર્માળ, (-ળું) વિ. મર્મવાળું, રહસ્યમય (િ૩) લાજ, શરમ મણિયાર
મર્યાદ,-દા) (સં. મર્યાદા) સ્ત્રી. હદ (૨) અદબ; વિવેક મરૂવો છું. એક છોડ; મરવો; ડમરો
મર્યાદા પુરુષોત્તમ પું. લોક ને વેદની પ્રણાલીનું બરોબર મરે ઉદ્મર; ભલે; છોને
હિરાનગતિ પાલન કરનાર પૌરાણિક માન્યતા પ્રમાણેના મરો પં. (‘મરવું' ઉપરથી) મોત (૨) મોતના જેવું દુઃખ; પરમાત્માના પૂર્ણ અવતાર દશરથપુત્ર શ્રીરામ
પર

Page #644

મર્યાદાભક્તિ
૬૨e
મિશ(સ) મર્યાદાભક્તિ વિ., સ્ત્રી. (સં.) જેમાં વૈદિક ને સામાન્ય મલાવડાં ન.બ.વ. મીઠુંમીઠું બોલી સારું લગાડવું તે
ભક્તિમાર્ગની પ્રણાલીનું અનુસરણ છે તેવી પરમાત્મા- મલાવવું સક્રિ, બહલાવવું; દીપાવવું (૨) લંબાવવું;
ની ભક્તિ - સાધનવાની ભક્તિ ઉિલ્લંધન અતિશયોક્તિ કરવી (૩) સારું લાગે તેમ કરવું; લાડ મર્યાદાભંગ કું. એકબીજા વચ્ચેનો વિવેક-વિનય-વર્તનનું લડાવવાં મર્યાદાલાપ પુ. મર્યાદાનો ભંગ-ઉલ્લંઘન
મલાવો ૫. મલાવવું તે; પોરસ ચડાવવું તે મર્યાદાશીલ વિ. (સં.) વિનયી; અદબવાળું
મેલાશયન. (સં.) શરીરમાં આંતરડાને છેડે મળને રહેવાનું મર્યાદિત વિ. (સં.) મર્યાદાવાળું; હદવાળું
સ્થાન; મળાશય મર્યાદી સ્ત્રી, વિ. (સં.) મરજાદી
મલિક છું. (અ.) રાજા; બાદશાહ મલ પં. (સં. મલ્લ) કુસ્તીબાજ; પહેલવાન
મલિકા સ્ત્રી. (અ.) રાણી મલ પું. (સં.) (-ળ) મેલ (૨) વિષ્ટા (૩) ગંદવાડો મલિન વિ. (સં.) મેલું, ગંદુ; અસ્વચ્છ (૨) ડહોળું (૩) મલકમલક ક્રિ.વિ. મંદમંદ હસતું હોય એમ
મલિનતા સ્ત્રી. મેલ (૨) મેલાપણું (૩) ગંદકી [(૩) માર મલકવું અ.ક્રિ. મલકાવું; મંદમંદ હસવું આિનંદ મલીદ પું. (ફા. મલીદહ) ચૂરમું (૨) સત્ત્વવાળો ખોરાક મલકાટ પું. (‘મલકવું” ઉપરથી) મંદ સ્મિત (૨) હર્ષ; મલીર ન. (ફા.) કાઠિયાણીનું ઝીણા પોતાનું અને કાળા મલકાવું અ.ક્રિ. મલકવું; મંદમંદ હસવું
રંગનું ઓઢણું-વસ્ત્ર મલ હું વિ. સહેજમાં મલકાઈ જાય તેવું ખિાસ થાંભલો માલૂક વિ. (સં.) ઉત્તમ; શ્રેષ્ઠ મલખમ, મલખંભ પું. કસરત માટેનો લાકડાનો લીસો એક મધૂન . વિષ્ઠામાં થતો એક કૃમિ, કરમિયો મલત્યાગ કું. (સં.) ઝાડે ફરવું તે; જાજરૂ જવું તે મલેક પુ. (ગરાસનો) ધણી; અમીર મલપતું વિ. (દ. મલપિએ) ઉમગમાં ઠાઠથી ધીમેધીમે મલેરિયા પુ. (ઇ.) મચ્છર કરડવાથી આવતો ટાઢિયો તાવ
ચાલતું; મોહ પમાડે એવી ચાલવાળું લિપ મલોખુન. (માલ-રખું) રેંટિયાની માળ ન ખસી જાય માટેબે મલમ પં. (અ. મમ) ગડગૂમડ ઉપર ચોપડવાનું ઔષધ- ઢીંગલીની વચ્ચે નંખાતીસળીઓમાંની દરેક (૨) કિરો મલમપટી(-દી) સ્ત્રી. (-ટો, ૨) પું. મલમવાળી લૂગડાની મલોત્સર્ગ કું. (સં.) મળત્યાગ; શૌચ જવું તે પટી કે પટો
મલ્ટિનેશનલ વિ. (ઇ.) બહુરાષ્ટ્રીય મલમલ ન, સ્ત્રી, એક જાતનું બારીક કાપડ મલ્લ વિ. (સં.) મજબૂત અને કસરતી (૨) પું. પહેલવાન મલમલી વિ. મલમલના પોતનું તેના જેવું બારીક (૩) બૌદ્ધકાલીન એક પ્રજા મિલ્લવિદ્યા મલમાસ પું. અધિકમાસ; પુરુષોત્તમ માસ
મલ્લકલા(-ળા) સ્ત્રી. (સં.) કુસ્તીની કળા અને શાસ્ત્ર; મલ(-ળ)મૂત્ર ન.બ.વ. મળ અને મૂતર; ઝાડો પેશાબ મલ્લકુસ્તી સ્ત્રી. (સં.) મલ્લયુદ્ધ (૨) ૫. પહેલવાની મલય, (ગિરિ, પર્વત) છું. (સં.) દક્ષિણમાં આવેલો મલ્લયુદ્ધ ન. (સં.) કુસ્તી; મલ્લકુસ્તી ચંદનનાં જંગલવાળો પર્વત
મલ્લવિદા સ્ત્રી. (સં.) કુસ્તીની કળા અને શાસ્ત્ર મલયજ ન. મલયગિરિનાં જંગલોમાં થતું ચંદન-સુખડ મલ્લાહ પુ. નાવિક; ખલાસી; ખારવો એિક છંદ મલયકુમ ન. ચંદનનું વૃક્ષ; સુખડનું ઝાડ
મલ્લિકા સ્ત્રી. (સં.) એક વેલ અને તેનું ફૂલ; જૂઈ (૨) મલયાગરુ ન. (મલય + અગ) સારામાં સારું સુખડ મલ્લિત-લ્લી)નાથ પું. (સં.) સંસ્કૃતના મહાન ટીકાકાર મલયાચલ (સં.) (-ળ), મલયાદ્રિ (સં.) . મલયગિરિ (૨) જૈનોના વર્તમાન ચોવીસ તીર્થંકરોમાંના (મૈસુર બાજુનો પર્વત); મલય પર્વત
ઓગણીસમાં મલયાનિલ છું. (સં.) મલય પર્વત પરથી આવતો પવન મલ્હાર યું. ચોમાસાના આરંભે ગવાતો એક રાગ; મલયાલમ સ્ત્રી, કેરળની રાજ્યભાષા
મેઘરાગની એક રાગિણી
વિવું મલવું સક્રિ. (સં. મિલ) મળવું; પ્રાપ્તિ થવી મવડાવવું સ.ક્રિ. (‘માવું' ઉપરથી) માય તેમ કરવું; સમામલવું સક્રિ. (સં. મૃદુ, પ્રા. મલ) મસળવું; દબાવવુંતિ મવાદ . (અ.) પરુ વગેરે જેવો શરીરનો દોષિત પદાર્થ મલશુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) ઝાડે ફરવા જવું કે ઝાડો સાફ આવવો મવાલ(ળ) વિ. (મ. મવાળ, સં. મૃદુલ) (જહાલથી મલાઈ સ્ત્રી. (ફા. બાલાઈ) દૂધની તર (૨) વધારે ઘી ઊલટું) મોળું; નરમ; “મૉડરેટ’
તત્ત્વવાળો; દૂધનો જુદો કરાતો ભાગ; ‘ક્રીમ મવાલ(ળ)પક્ષ પં. નરમ (‘મોડરેટ) લોકનો પક્ષ મલાખુંવિ. બાડું; ફાંગું [કાઢવાની કે પડદો રાખવાની ક્રિયા મવાલી પું. (ફા.) કંગાળ; ભિખારી (૨) ગેંડો મલાજો પુ. મર્યાદા; અદબ (૨) એ ખાતર પળાતી લાજ મવાળ વિ. જુઓ “મવાલ' મલાર પં. ચોમાસાના આરંભે ગવાતો એક રાગ (૨) મવાળપક્ષ પુ. જુઓ “મવાલપક્ષ મેઘરાગની એક રાગિણી
મશ-સ) ના બહાનું મિષ

Page #645

મશ-સ)
૬૨૮
| મસ્કુલર મશ(-સ) સ્ત્રી, કાજળ; મેશ
મસલમેન પું. (ઇ.) ભય, ત્રાસ પ્રેરે એવી શારીરિક તાકાત મશક છું. (સં.) મચ્છર
ધરાવતી વ્યક્તિ મશક સ્ત્રી. (ફા.) પાણી ભરવાની ચામડાની કોથળી મસવાડું ન. (અ. ભવાશ = ઢોર + વાડો) ઘરની પાછળનો મશગૂલ વિ. (અ.) નિમગ્ન; લીન (૨) ધ્યાનમગ્ન ભાગ; નવેરું (૨) ગામનું પછવાડું મશર(-રિ)ક સ્ત્રી. પૂર્વ દિશા [પટાવાળું કપડું મસવાડો છું. (સર. મસવાડું) ભાગોળ; ગામનું પછવાડું મશરૂ છું. (અ. મશ્ન) રેશમ તથા સૂતરનું ઘણા રંગના મસળવું સક્રિ. (સં. મષતિ, પ્રા. મસલ) ઘસીને ચોળવું; મશરૂમ ન. (ઇં.) એક વનસ્પતિ; બિલાડીનો ટોપ
ગદડવું; મર્દન કરવું [બાઝેલી ગોળ ગાંઠો મશહૂર વિ. (અ.) પ્રખ્યાત; જાણીતું: પ્રસિદ્ધ મસા પુ.બ.વ. મસાનું-હરસનું દરદ (૨) ચામડી ઉપર મશાગત સ્ત્રી. મહેનત (૨) રોજી; મજૂરી ખેિતમજૂર મસાજ પું. (.) માલિશ; ચંપી મશારી મું. ઉચ્ચક રકમ આપી આખા વર્ષ માટે રખાતો મસાણ ન. (સં. સ્મશાન, પ્રા. મસાણ) સ્મશાન મશારો છું. વર્ષ માટેની ખેતીની ઉચ્ચક અપાતી રકમ મસાણિયું વિ. મસાણનું (૨) સ્મશાનમાં જઈ આવેલું (૩) મશાલ સ્ત્રી (અ.) લાકડી ઉપર ચીંથરાં વીટેલો સળગા- કંગાળ; અપશુકનિયું મિસાણનો સફાઈ-કામદાર વવાનો કાકડો
મસાણિયો છું. મડદા સાથે સ્મશાનમાં ગયેલો માણસ (૨) મશાલી-લચી) ૫. મશાલ ધરનારો-ધારણ કરનારો મસાણી વિ. (સં. મહાસાધનિક, પ્રા. મહાસાહણિઓ) મશિયાઈ વિ. માસીનું કે માસી તરફનું
મસાણિયું; કંગાળ (૨) પં. બાળતી કે દાટતી વખતે મશી સ્ત્રી. (સં. મષિ) કાજળ; મેશ (૨) દાંત ઘસવાનો ધાર્મિક ક્રિયા કરાવનાર (૩) મરણક્રિયા માટેનો ભૂકો (૩) મસી પડવાનાં વનપસ્તિનો એક રોગ સામાન વેચનાર
[(૨) મહેસૂલ મશી સ્ત્રી. (સં. મશક, મશ) મચ્છર જેવું કરડતું નાનું જંતુ મસાત સ્ત્રી. (અ. મિસાહત) ખેડવાની જમીનની માપણી મશીન ન. (ઇ.) યંત્ર; સંચો
મસલિન ન. (ઇં.) એક પ્રકારનું ઝીણું અને સુંવાળું કાપડ મશીનગન સ્ત્રી. (ઇં.) યંત્રથી ઝપાટાભેર ગોળીઓ મસાલા(-લે)દાર વિ. મસાલાવાળું (૨) ચટાકેદાર; સ્વાદિષ્ટ
વરસાવતી એક ખાસ બંદૂક સિરંજામ મસાલો છું. (અ. મસાલહ) રસોઈ ધમધમાટવાળી કે મશીનરી સ્ત્રી. (ઇ.) યંત્રસામગ્રી; સાંચાકામનો બધો સ્વાદિષ્ટ કરવા નાખવાનો તેજાનો ૨) કોઈ ચીજ મશીનિયર છું. (ઇ.) મશીન ચલાવી જાણનાર કારીગર બનાવવા જોઈતી સામગ્રી (૩) ચણવા માટે રેતી ચૂનો મશ્કરી સ્ત્રી, (ફા. મઅર્ગી) મજાક; ઠો; ટોળ; ટીખળ વગેરેનો ઠાલવેલો માલ મશ્કરીખોર વિ. મશ્કરીમાં રાચનારું: ટીખળી
મસિ સ્ત્રી. (સં.) જુઓ “મસી’ મશ્કરો છું. મશ્કરી કરનારો (૨) વિદૂષક: રંગલો મસિયાઈ, મસિયણવિ.મશિયાઈ માશીનું કે મારી તરફનું મફવરાવું. (અ.) સલાહ; સૂચન
મસી સ્ત્રી. (સં.) મશી (મચ્છર જેવું કરડતું નાનું જીવડું) મસ વિ. (ફા. મસ્તો પુષ્કળ; ઘણું
(૨) શેરડીનો એક રોગ મસ ન. મિષ; બહાનું
મસીદ સ્ત્રી. (અ. મસ્જિદ) મુસલમાનોનું બંદગી કરવાનું મસ છું. મસો (૨) અર્શ; હરસ
જાહેર મકાન (૨) નમાજ પઢવાનું સ્થાન મસ સ્ત્રી. મેશ; મશ; કાજળ
મસીહ(હા) . (અ.) ઈસા મસીહ (૨) અવતારી પુરુષ મસકલો છું. ઓપવાનું લોઢાનું ઓજાર; ઓપણી મસુ-સૂ) સ્ત્રી. (સં.) એક જાતનું કઠોળ કે તેની દાળ મસકો પુ. (ફા.) માખણ (૨) શિખડ માટે દહીંનું પાણી મસૂદો છું. ખરડો; મુસદ્દો; કાફટ
કાઢી નાખી તૈયાર કરેલો લોંદો (૩) ખુશામત મસૂર સ્ત્રી. જુઓ “મસુર [ઉદા. ગાલમસુરિયું મસનદ સ્ત્રી. (અ.) સિંહાસન; રાજગાદી પ્રિકાર મસૂરિયું ને. (સં. મસૂરક, પ્રા. મસૂરય) ગોળ આશીકું મસનવી સ્ત્રી. (અ. મમ્નવી) ઉર્દૂ ધાટીનો કાવ્યનો એક મસૃણ વિ. (સં.) કોમળ; મુલાયમ મસમસવું અ.ક્રિ. મઘમઘવું
મસો પં. (સં. મશ, પ્રા. મસ) ચામડી ઉપર બાઝેલી ગોળ મસરકો . કરડાકીનો બોલ; મર્મવચન
ગાંઠ (૨) અર્શ; ગુદામાં નીકળતાં હરસના ઝીણાં મસલ પુ. (ઇ.) માંશપેશી; સ્નાયુ
આંચળમાંનું પ્રત્યેક; હરસ : મસલત સ્ત્રી. (અ. મસ્લહત) સાથે મળીને થતી મસોડું ન. દાંતનું પેઢવું; અવાળું
વિચારણા; સંતલસ; સલાહ (૨) વાટાઘાટ; પરામર્શ મસોતું ન. (સં. મષિપોત્તક, પ્રા. મસિપત્તા) ચૂલા મસલતસમિતિ સ્ત્રી. વિષયવિચારિણી-સમિતિ
ઉપરનાં ગરમ વાસણ પકડવા વપરાતું કપડું મસલતિયું વિ. મસલત કરનારું; વાટાઘાટ કરનારું મસ્કાદાર વિ. માખણવાળું (૨) ખુશામતિયું . મસલપાવર ૫. (ઇં.) શારીરિક શક્તિ અને તાકાત મસ્કુલર વિ. (ઇ.) સ્નાયુ સંબંધી (૨) સ્નાયુબદ્ધ
L

Page #646

મસ્જિદ]
મસ્જિદ સ્ત્રી. (અ.) મસીદ; મુસલમાનોનું નમાજ પઢવાનું પવિત્ર સ્થાન
મસ્ત વિ. (ફા.) મદમાતું; ઉન્મત્ત (૨) મશગૂલ મસ્તક ન. (સં.) માથું; શિર (૨) મગજ મસ્તાન, (-નું) (ફા.) મસ્ત; રંગીલું; તલ્લીન મસ્તકપૂજા સ્ત્રી. (સં.) મસ્તક દાન વડે પૂજવું તે; કમળપૂજા [કડિયાનું એક સાધન મસ્તર ન. દીવાલ કે છો સમતલ ક૨વાનું લાકડા કે લોઢાનું મસ્તિક, (-ષ્ટ) (સં.) માથું (૨) મગજ; ભેજું મસ્તિક(-જી)વિદ્યા સ્ત્રી. માથાના ઘાટ પરથી માનસિક શક્તિઓ પારખવાની વિદ્યા; ‘ફેનોલૉજી’ મસ્તી સ્ત્રી. (ફા.) તોફાન (૨) મસ્ત હાલત; મસ્તપણું મસ્તીખોર વિ. તોફાની
મસ્કૂલ સ્ત્રી. (પોર્યુ.) વહાણની કાઠી; કૂવાસ્થંભ મસ્તવી સ્ત્રી. (અ.) ઉર્દૂમાં એક કાવ્યપ્રકાર મસ્લહત સ્ત્રી. (અ.) મસલત; સલાહ આપવી-લેવી તે મહ વિ. (સં.) મોટું; મહાન (૨) પું. ઉત્સવ; ઉલ્લાસ મહત વિ. (સં. મહત્) મોટું
મહ(-હે)તાબ પું. ચંદ્ર (૨) સ્ત્રી. ચાંદની (૩) ચંદ્રમા મહતી વિ. (સં.) મોટી (૨) સ્ત્રી. મહત્તા (૩) એક જાતની વીણા
૩૨૯
મહત્કર્મ ન. (સં.) મોટું કર્મ-કામ
વધારે મોટું કે મહાન મોટપણ; મહિમા (૨)
મહત્તમ વિ. (સં.) સૌથી મોટું; મોટામાં મોટું મહત્તર વિ. (સં.) બેમાં મોટું; મહત્તા સ્ત્રી. (-ત્ત્વ) ન. (સં.) અગત્ય; પ્રતિષ્ઠા [ની આકાંક્ષા-ઇચ્છા મહત્ત્વાકાંક્ષા સ્ત્રી. (મહત્ત્વ + આકાંક્ષા) મોટાઈ મેળવવામહત્ત્વાકાંક્ષી વિ. મહત્ત્વાકાંક્ષાવાળું; મોટાઈ મેળવવાની
મહંમદ પું. (અ.) હજરત મહંમદ પયગંબર મહંમદી વિ. મહંમદનું; તેમનું અનુયાયી
ઇચ્છાવાળું
મહદ વિ. (સં. મહત્) મહાન; મોટું મહદંશે ક્રિ.વિ. (સં.) મોટે ભાગે; ઘણું કરીને મહદાત્મા પું. (સં.) પરમાત્મા; મોટો આત્મા મહફિલ સ્ત્રી. (અ.) મિજલસ; મહેફિલ (૨) ઉજાણી મહબૂબ વિ. (અ.) જુઓ ‘મહેબૂબ’
મહર સ્ત્રી. મહેણું; ટોણું [અવેજ તરીકે અપાતી રકમ મહર સ્ત્રી. મુસ્લિમ પતિ દ્વારા લગ્ન પહેલાં પત્નીનેલગ્નના મહમદ પું. મહંમદ; ઇસ્લામના પેગંબર
મહમદી વિ. મહંમદનું; તેમનું અનુયાયી મહર્ષિ પું. (સં.) મોટો ઋષિ મહર્ષિપદ ન. (સં.) મહ્ત્વનું પદ કે સ્થાન મહંત પું. (સં. મહત્ પરથી) મોટો સાધુ; મઠાધિકારી મહંતાઈ સ્ત્રી. મહંતપણું
[મહાનિબંધ
મહા પું. (સં. માઘ, પ્રા. માહ) માઘ-માહ મહિનો મહા વિ. (સં.) (સમાસમાં) મોટું (કર્મધારય અને બહુવ્રીહિ સમાસ તથા કેટલાક અનિયમિત શબ્દોના આદિમાં આવતું ‘મહ'નું રૂપ) મહાકર્મ ન. (સં.) મોટું કામ; મહત્કર્મ મહાકવિ પું. (સં.) મોટો કવિ; મહાકાવ્યનો કર્તા મહાકંદ પું.,નં. (સં.) લસણ (૨) ડુંગળી મહાકાય વિ. (સં.) મોટા શરીરવાળું; કદાવર મહાકાલ પું. (સં.) (-ળ) મહાદેવ મહાકાલી (સં.) (-ળી) સ્ત્રી. ભયંકર સ્વરૂપવાળી દુર્ગા મહાકાલે(-ળે)શ્વર પું. બાર જ્યોતિર્લિંગમાંનું એક (ઉજ્જૈન) મહાકાવ્ય ન. (સં.) મોટું કે મહાન કાવ્ય મહાકાળ પું. મહાદેવ; શંકર મહાકાળી સ્ત્રી. જુઓ ‘મહાકાલી’ મહાકાળેશ્વર પુ. ‘મહાકાલેશ્વર’ મહાકાંક્ષા સ્ત્રી. મહત્ત્વાકાંક્ષા; મહેચ્છા મહાકેત વિ. મોટી ધજાવાળું મહાઘોષ પું. (સં.) ગર્જના; કોલાહલ
મહાજન ન. (સં.) મોટો પ્રતિષ્ઠિત માણસ કે ગામના તેવાઓનું મંડળ (૨) સરખા ધંધાદારીઓનું મંડળ કે સંઘ મહાજનિયુંવિ. મહાજનનેલગતું (૨)ધણીવગરનું; રખડાઉ મહાજનિયો પું. બકરો
મહાતવિ. જિતાયેલું; પરાજિત [તમસ, અંધકાર કે અજ્ઞાન મહાતમ ન. (સં. માહાત્મ્ય) મહાત્મ્ય; મહિમા (૨) મહા મહાત્મા વિ. (સં.) મહાન આત્માવાળું (૨) પું. તેવો પુરુષ; સંત
મહાત્માજી પું. ગાંધીજી
મહાદંડપાશિક પું. (સં.) પોલીસ ખાતાનો વડો મહાદેવ પું. (સં.) શિવ; શંકર
મહાદ્વાર ન. (સં.) મુખ્ય કે મોટો દરવાજો મહાન વિ. (સં.) મોટું; ભવ્ય [પૉલિસ’ મહાનગર ન. રાજધાનીનું શહેર (૨) મોટું શહેર; ‘મેટ્રોમહાનગરપાલિકા સ્ત્રી. (સં.) મહાનગરની પાલિકા;
‘મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન’
મહાનતા સ્ત્રી. (સં.) મહત્તા; ગૌરવ [પરમાત્મા મહાનલ પું. (સં.) (-ળ) મહાન-મોટો અગ્નિ (૨) મહાનવલ સ્ત્રી. મોટી નવલકથા [રાજા મહાનંદ પું. (સં.) નંદ રાજ્યકાળના નવ નંદોમાંનો મુખ્ય મહાનાટક ન. (સં.) મોટી સંખ્યાના અંકોવાળું નાટક (૨) [સમર્થ નાયક મહાનાયક હું. પ્રશિષ્ટ સાહિત્યકૃતિમાં છવાઈ જાય એવો મહાનિદ્રા સ્ત્રી. (સં.) મોત; મરણ; મૃત્યુ મહાનિબંધ યું. (સં.) નવી વસ્તુ શોધી પીએચ.ડી.ની પદવી માટેનો શોધનિબંધ; ‘થીસિસ’
હનુમાનનાટક

Page #647

મહાનુભાવો
૬ 3 -
[મહાવિસ્ફોટ મહાનુભાવ વિ. (સં.) મોટા મનનું; ઉદાર; મહાશય (૨) અધિષ્ઠાત્રી; દુર્ગા (૨) બુદ્ધ ભગવાનની માતાનું નામ . મોટા મનવાળો પુરુષ
(૩) લક્ષ્મી (૪) જેનાથી ભૌતિક જગત સત્ય જણાય મહાનુભાવિ(-૨)તા સ્ત્રી. (સં.) મહાનુભાવપણું
છે તે માયા
ચિાળો: ‘એપિડેમિક્સ' મહાપથ પું. (સં.) રાજમાર્ગ; ધોરીમાર્ગ (૨) મરણનો- મહામારી સ્ત્રી. (સં.) મરકી; કોલેરા (૨) કોઈ પણ રોગપરલોકનો માર્ગ
મહામૂલું વિ. મહામૂલ્યવાન; મહામોંઘું; કીમતી મહાપા ન. (સં.) સો અબજનો આંકડો કે સંખ્યા; મહામોહ પું. (સં.) વિષયભોગમાં ઈચ્છા
‘૧૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦” (૨) જૈનોના અનાગત મહાયજ્ઞ છું. (સં.) નિત્ય કરવાના પાંચ યજ્ઞ (બ્રહ્મ-દેવચોવીસ તીર્થકરોમાંના પહેલા
પિતૃ-ભૂત-નૂ)માંનો દરેક મહાપાતક ન. (સં.) મોટું પાણ (બ્રહ્મહત્યા, સુરાપાન, મહાયાન પું. (સં.) એક બૌદ્ધ સંપ્રદાય
ચોરી, ગુરુપત્ની સાથે વ્યભિચાર, અને એ ચાર કરનાર મહારથી પું. (સં.) એકલો દશ હજાર યોદ્ધાઓ સામે લડી સાથે સંગ-એ પાંચ મહાપાતક)
શકે તેવો પરાક્રમી લડવૈયો મહાપાતકી વિ. (સં.) મહાપાતક કરનાર; મહાપાપી મહારાજ !. (સં.) મોટો રાજા; સમ્રાટ (૨) વૈષ્ણવોના મહાપુરુષ છું. (સં.) સજજન; સંત પુરુષ (૨) સમર્થ પુરુષ આચાર્ય(૩)બ્રાહ્મણ,સંત, રાજા વગેરેના સંબોધનતરીકે મહાપૂજા સ્ત્રી. (સં.) ખાસ પ્રસંગે કરાતી મોટી પૂજા વપરાય છે. (૪) બ્રાહ્મણ રસોઈયો (હવેગમેતેરસોઈયો) મહાપ્ર(-પ્રા)જ્ઞ વિ. મહાન પ્રજ્ઞાશક્તિવાળું
મહારાજા ૫. રાજાઓનો રાજા; સમ્રાટ મહાપ્રભુ (સં.), (જી) પં. શ્રીમદ્ વલ્લભાચાર્ય () મહારાજાધિરાજ પું. (સં.) સર્વોપરી સમ્રાટ; ચક્રવર્તી
ચૈતન્ય સંપ્રદાયના સ્થાપક ગૌરાંગ પ્રભુ મહારાશી, (-ણી) સ્ત્રી. વડી રાણી સિપ્રાય મહાપ્રલય પં. (સં.) ચારસો બત્રીસ કરોડ વર્ષોને અંતે થતો મહારાજય ન. (સં.) મોટું-વિશાળ કે મહાન રાજ્ય;
મનાતો સૃષ્ટિનો સમૂળગો નાશ [ચઢેલો ભાત મહારાત્રિ,-ત્રી) સ્ત્રી. (સં.) શિવરાત્રી; મહા વદ મહાપ્રસાદ મું. (સં.) દેવનું નૈવેદ્ય (૨) જગન્નાથજીને ચૌદસની રાત્રિ (૨) મહાપ્રલયની રાત્રિ; કાળરાત્રિ મહાપ્રસ્થાન ન. (સં.) મહાપ્રયાણ; મૃત્યુ
મહારાવ ૫. મહારાણો; મહારાજા (૩) કચ્છનાં દેશી મહાપ્રાણ વિ. (સં.) જેનો ઉચ્ચાર કરતાં વધારે પ્રાણ રજવાડાંનો એક ઇલકાબ
વપરાય છે તે - કવર્ગ વગેરે દરેક વર્ગનો બીજો અને મહારાષ્ટ્ર પં. નં. (સં.) ગુજરાતની દક્ષિણ અને કર્ણાટકની
ચોથો વ્યંજન, તથા. શ, ષ, સ અને હ (વ્યા.) ઉત્તરે આવેલું અરબ સાગરના કિનારા પરનું રાજય મહાબાહવિ. (સં.) મોટીભુજવાળું (૨) શૂરવીર, બળાવન મહારાષ્ટ્ર વિ. (સં.) મહારાષ્ટ્રનું; મારાષ્ટ્રને લગતું (૨) મહાબો પં. (સં.) ગૌરવ; મોભો
પું. મહારાષ્ટ્રનો રહેવાસી (૩) સ્ત્રી. મહારાષ્ટ્રની મહાબોધિ મું. (સં.) ભગવાન બુદ્ધ (૨) ન. શ્રેષ્ઠ જ્ઞાન પ્રાકૃત ભાષા
મિરકીની મહામારી મહાભટ પુમોટો યોદ્ધો
સુવિખ્યાત મહારોગ પં. (ક્ષય, કોઢ જેવો) મહાભયંકર રોગ (૨) મહાભાગ વિ. (સં.) ભાગ્યશાળી (૨) સદાચારી (૩) મહારોગી વિ. (સં.) મહારોગનો દરદી મહાભારત ન. (સં.) ભરતવંશમાં ઉત્પન્ન થયેલા કૌરવ- મહાલ પું. (સં.) (નાની) તાલુકો; પરગણાનો એક ભાગ
પાંડવને લગતા વિગ્રહને કેન્દ્રમાં રાખી તેમનો મહાલકારી પુ. મહાલનો વહીવટદાર સિંપત્તિ ઇતિહાસ અને તેને સંબંધિત આડકથાઓવાળું તે મહાલક્ષ્મી સ્ત્રી. (સં.) વિષ્ણુની પત્ની, લક્ષ્મી (૨) અપાર નામનું પ્રસિદ્ધ મહાકાવ્ય (૨) વિ. બહુ મોટું અને મહાલય ન. (સં.) મહેલ (૨) પવિત્ર ધામ; મંદિર
મુશ્કેલ (૩) મહાયુદ્ધ યિાગ કે સંન્યાસ (બુદ્ધનો) મહાલવું અ.કિ. (સં. મદ્ર, પ્રા. મલ્લઇ નામધાતુ) મહાભિનિષ્ક્રમણ ન. (મહા. + અભિનિષ્કમણ) મહાન ઠાઠમાઠથી ને આનંદમાં અહીંતહીં ફરવું (૨) મહાભિયોગયું. (સં.) અસામાન્યદોષારોપણ; ઇમ્પીચમેન્ટ' ખાવુંપીવું અને મોજ કરવી; લહેર કરવી મહાભૂત ને, (સં.) મૂળતત્વ: પંચમહાભૂતમાંનું દરેક તત્ત્વ મહાલેખાપાલ ૫. હિસાબ વિભાગનો સર્વોપરિ અધિકારી: મહાભમ . (૦ણા) સ્ત્રી. મોટી ભ્રાંતિ (૨) ગંભીર એકાઉન્ટન્ટ જનરલ મિથ્યા જ્ઞાન
મહાવત પું. (સં. મહાપાત્ર,પ્રા.મહાવ7) હાથીનો હાંકનાર મહામંત્રી મું. (સં.) પ્રધાન મંત્રી; મુખ્ય મંત્રી મહાવરો પં. (અ.) અભ્યાસ; ટેવ (૨) શિરસ્તો; ચાલુ મહામાત્ર પું. (સં.) વડો અમાત્ય (૨) વિશ્વવિદ્યાલયો વહીવટ
[‘કોલેજ વગેરેમાંનો મુખ્ય વહીવટી વડો; કુલસચિવ; મહાવિદ્યાલય ન. ઊંચો અભ્યાસ કરવાની વડી શાળા; ‘રજિસ્ટ્રાર” (૩) મહાવત
મહાવિરામ ન. (:) આવું મહાવિરામનું ચિહ્ન મહામાયા સ્ત્રી. (સં.) જગતની કારણભૂત અવિદ્યાની મહાવિસ્ફોટ પં. પ્રલયકારી વિસ્ફોટ

Page #648

મહાવીર ૬ 3 ૧
મહેમાન મહાવીર ૫. (સં.) મોટો પરાક્રમી પુરુષ (૨) જુઓ મહિષી સ્ત્રી. (સં.) ભેંસ (૨) પટરાણી; રાણી
મહાવીર સ્વામી' (૩) હનુમાનજી (૪) ગરુડ મહિ(-હી)સુત પું. (સં.) મંગળ ગ્રહ મહાવીરસ્વામી . (સં.) જૈનોના વર્તમાન ચોવીસ મહી સ્ત્રી, (સં.) ગુજરાતની એક મોટી નદી - તીર્થકરોમાંના છેલ્લા; વર્ધમાન
મહી ન. (સં. મથિત, પ્રા. મહિઅ) દહીં, મહીડું મહાવ્રત ન. મોટું ખૂબ કઠણ વ્રત (૨) અહિંસા, સત્ય, મહી સ્ત્રી. પૃથ્વી; મહિ [કાંઠા પર આવેલો પ્રદેશ
અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય, અપરિગ્રહ એ પાંચ મોટાં વ્રતોમાંનું મહીકાંઠો પં. મહીનદીનો કાંઠો-વિસ્તાર (૨)તેના (જમણા) દરેક (૩) જીવનની અનિવાર્ય ફરજ
મહીડું ન. દહીં
માખણ મહાશક્તિ સ્ત્રી. (સં.) મોટી શક્તિવાળી દુર્ગાદેવી મહીમંથન ન. મહી-દહીં વલોવવું છે કે તેમાંથી નીકળતું મહાશય વિ. (સં.) ઉચ્ચ આશયવાળું, સજ્જન (૨) પુ. મહીસાગર ૫. મહી નદીનો અખાત નજીકનો પટ મોટો
તેવો માણસ (૩) “મહોદય' કે “જી” જેવું એક હોઈ તે ભાગ માનવાચક. ઉદા. મંત્રી મહાશય. (૩) જૈનોના મહીસુત પું. જુઓ “મહિસુત' અતીત ચોવીસ તીર્થકરોમાંના ચોથા
મહી ના. અંદર; માં
વિાર મહાશયી વિ. મહાશયવાળું; ઉચ્ચતરશક્તિ ધરાવનારું મહીંમહીં ક્રિ.વિ. વચ્ચેવચ્ચે; ક્યાંક ક્યાંક (૨) કોકમહાશંકુ ન. (સં.) દસ મહાપદ્મ (સંખ્યા).
મહુડી સ્ત્રી. (સં. મધૂક, પ્રા. મહૂઅ) નાનો મહુડો (૨) મહાશાલા(-ળા) સ્ત્રી. મહાવિદ્યાલય; “કોલેજ' શિવરાત્રી દારૂ (૩) ગુજરાતનું એક જૈન તીર્થ મહાશિવરાત્રી(-2િ) સ્ત્રી. (સં.) મહાવદી ચૌદશનું પર્વ; મહુડું ન. મહુડાનું ફૂલ
[ઝાડ મહાસભા સ્ત્રી. મોટી-વિશાળ સભા; “કોંગ્રેસ મહુડો છું. જેનાં ફૂલનો દારૂ બને છે તે ઝાડ; મહુડાનું મહાસમિતિ સ્ત્રી, મોટી સમિતિ
મહુરત ન. મુહૂર્ત; ૪૮ મિનિટ (૨) મુરત મહાસાગર પુ. મોટો સમુદ્ર કિરારનું કાર્યકરનાર અધિકારી મહુવર સ્ત્રી. (પ્રા. મહુઅર) મદારીની વાંસળી મહાસાંધિવિગ્રહક છું. બીજાં રાજ્યો સાથે સંધિ અને કોલ- મહેક સ્ત્રી. (સં. મહક્ક) ફોરમ; સુગંધ મહાસ્થાની સ્ત્રી. (સં.) પૃથ્વી
મહેકમ ન. (સં. મહેકમ) કર્મચારી વર્ગ (૨) કચેરી, મહાત વિ. મોટું; મહાન (૨) પુ. મોટો પુરુષ; મહાપુરુષ દફતર (૩) ખાતું; વિભાગ મહિ, (-હી) સ્ત્રી, (સં.) પૃથ્વી; ધરા (૨) છાશ મહેકવું અક્રિ. ફોરવું; સુંગધ ફેલાવવી મહિ(હી)તલ (સં.), (-ળ) ન. પૃથ્વીની સપાટી મહેકાટ પુ. મહેક; ફોરમ મહિ(-હી)ધર પું. (સં.) પર્વત
[રાજા મહેચ્છા સ્ત્રી. (સં.) મોટી ઇચ્છા; મહાકાંક્ષા; મહત્ત્વાકાંક્ષા મહિ(-હી)પતિ (સં.), મહિ(-હી)પાલ (સં.), (-ળ) પું. મહેણાં(-ટો)ણાં ન.બ.વ. મહેણાં; મર્મવચન મહિનો પં. (ફા. માહ, સં. માસ) માસ (૨) માસિક પગાર મહેણું ન. ટોણો; મર્મવચન મહિનો માસ છું. લગભગ એક માસ જેટલો સમય મહેતલ સ્ત્રી. (અ. મુહલત) શરતી મુદત; સમય ધિંધો મહિમા છું. (સં.) પ્રતાપ; યશ (૨) સ્ત્રી. મોટું સ્વરૂપ મહેતાગીરી સ્ત્રી. મુનીમનું કામ કે ધંધો (૨) શિક્ષકનો લેવાની યોગની એક સિદ્ધિ
મહેતાજી છું. મહેતો (માનાર્થે); નામું લખનાર (૨) શિક્ષક મહિમાટલું ન. પરણીને સાસરે જતી કન્યાને માતાના ઘેરથી મહેતાબ છું. (ફા. મહતાબ) ચંદ્ર (૨) સ્ત્રી. ચાંદની
અપાતું દાણાભરેલું માટી કે ધાતુનું વાસણ મહેતી સ્ત્રી. શિક્ષિકા (૨) મહેતાજીની સ્ત્રી મહિમાવાન વિ. મહિમાવાળું; ગૌરવશાળી સ્તિોત્ર કાવ્ય મહેતો છું. (સં. મહાંત, પ્રા. મહંત) શિક્ષક (૨) કારકુન; મહિમ્ન, (o:સ્તોત્ર) ન. શિવના મહીમાનું એક (સંસ્કૃત) ગુમાસ્તો; વાણોતર
મિજૂરી; વૈતરું મહિયર ન. (સં. માતૃગૃહ, પ્રા. માતૃઘર, માઈહર) પિયર; મહેનત સ્ત્રી. (અ. મિહનત, મેહનત) શ્રમ; જહેમત (૨) માવતરનું ઘર
મહેનતકશ વિ. મહેનત કરનારું
[પગાર મહિયારી સ્ત્રી. (સં. મથિતહારિકા, પ્રા. મહિયહારિઆ) મહેનતાણું ન. મહેનતનો બદલો; પારિશ્રમિક; રોજી;
ભરવાડણ; ગોપી (૨) ગોત્રજની પૂજા કરનારી સ્ત્રી મહેનતુ વિ. ઉદ્યમી; ઉદ્યોગી; કામગરું ઈમેળાવડો મહિલા સ્ત્રી. (સં.) સ્ત્રી; નારી નુિં આશ્રયસ્થાન મહેફિલ સ્ત્રી. (અ. મહફિલ) મિજલસ (૨) ઉજાણી; મહિલાઆશ્રમ ૫. નિરાધાર કે ધંધો કરવા માંગતી સ્ત્રીઓ- મહેફૂજ(-ઝ) વિ. સુરક્ષિત; સહીસલામત (૨) બચાવેલું મહિષ પું. (સં.) પાડો (૨) મહિષાસુર[કરનારી દેવી-દુર્ગા મહેબૂબ વિ. (અ. મહબૂબ) પ્રિય; વહાલું; પ્યારું; આશક મહિષમર્દિની વિ., સ્ત્રી, મહિષ નામના અસુરનો સંહાર મહેબૂબા સ્ત્રી. પ્રિયતમા; માશૂક મહિષાસુર પં. (સં.) એક રાક્ષસ; ભેંસાસુર મહેમાન ૫. (ફા. મિહમાન) પરોણો; અતિથિ (૨) મહિષાસુરમર્દિની સ્ત્રી, જુઓ “મહિષમર્દિની”
જમાઈ

Page #649

મહેમાન(અગત,ગતિ,૦ગીરી,વેદારી, -ની)] 32
[મંગલાચરણ મહેમાન(૦ગત, ૦ગતિ, ગીરી, વદારી, -ની) સ્ત્રી. મળતિયું વિ. સાથે મળીને કામ કરનારું; સાથી (૨) અમુક પરોણાચાકરી; આતિથ્ય સત્કાર
પક્ષમાં મળી ગયેલું; પક્ષકાર મહેર સ્ત્રી. (ફા.મિ) કૃપા; દયા; અનુગ્રહ મિળતી રકમ મળતું વિ. બરોબર; સરખું; સમાન મહેર સ્ત્રી. (ફા.) નિકાહ વખતે નવવધૂને પતિ તરફથી મળતું વિ. લાગું પડતું; ‘મૅચિંગ' મહેરબાન વિ. કૃપાળું; માયાળુ
મળત્યાગ કું. શૌચ જવું તે; જાજરૂ જવું તે; મળત્યાગ મહેરબાની સ્ત્રી. મહેર; કૃપા; અનુગ્રહ
મળવિકાર પં. બંધકોશથી થયેલો રોગ મહેરમ વિ. વહાલું; મનથી માનેલું [(૨) ઘૂમટ મળવું અ.ક્રિ. (સં. મિલતિ, પ્રા. મિલઇ) જોડાવું, ભેગું મહેરાબ . (અ. મહરાબ) કમાનના આકારનું ચણતર થવું; ભળવું (૨) એકરૂપ બનવું; સંપ કરવો (૩) મહેરામણ ૫. (સં. મહેંરાવતો સમુદ્ર; મહાસાગર; દરિયો મુલાકાત થવી; એકઠી થવું (૪) સમાન હોવું (૫) મહેરો પં. પાલખી ઊંચકનાર; ભોઈ
મેળ હોવો (૬) પ્રાપ્ત થવું (૭) જડવું; હાથ લાગવું મહેલ પું. (અ. મહલ), (-લાત) સ્ત્રી (અ.) રાજમહેલ મળસકું ન, પરોઢિયું; પરોઢ (૨) અરુણોદય; પ્રભાત મહેલ્લાદાર ૫. મહોલ્લાવાળો (૨) મહોલ્લાનો ઇજારદાર મળશુદ્ધિ સ્ત્રી. મલશુદ્ધિ; ઝાડે ફરવા જવું કે ઝાડો સાફ મહેલ્લો છું. (અ. મહલ્લાહ) ફળિયું; શેરી; પોળ
આવવો તે મહેશ,-શ્વર) પું. (સં.) મહાદેવ; શંકર (૨) પરમેશ્વર મળાવડો છું. મલાવવું તે; મલાવડો મહેસૂલ સ્ત્રી. ન. (અ. મહસૂલ) જમીન ઉપરનો કર (૨) મળાશય ન. મલાશય; શરીરમાં મળને રહેવાનું સ્થળ
જકાત; દાણ (૩) રાજયની કુલ આવક મળી સ્ત્રી. (સં. મૃદિત = પિલાયેલું, પ્રા. મલિઅ) પૈડામાં મહેસૂલી વિ. મહેસૂલને લગતું
ઊંજેલા દિવેલ તથા ચીંથરાનો થતો મેલ (૨) મહેસૂસ વિ. પ્રતીતિકર; ખાતરીવાળું
હનુમાનજીની મૂર્તિ ઉપરનો તેલ અને સિંદૂરનો મેલ મહેંદ્ર પુ. (સં.) ઇન્દ્ર (૨) એ નામનો દક્ષિણમાંનો પર્વત મળોત્સર્ગ કું. મલોત્સર્ગ, મળત્યાગ; શૌચકર્મ, શૌચ જવું તે મહોચ્છ(-ત્સ)વ (સં.) પુ. મોટો ઉત્સવ
મકીકૅપ સ્ત્રી. (ઇ.) વાંદરાટોપી
મિણકા મહોદધિ પું. (સં.) મહાસાગર; મહાર્ણવ
મંકોડા પુ.બ.વ. (સં. મણિ, મણિક) કેડના અંકોડા - મહોદય વિ. (૨) પું. (સં.) મહાનુભાવ; મહાશય મંકોડી સ્ત્રી. (દ. મક્કોડ) નાનો મકોડો મહોદાર વિ. (સં.) મોટા દિલનું (૨) દાનવીર મંકોડો છું. કીડી જેવું એક કાળું જંતુ મહોપાધ્યાય ૫. (સં.) મહા-મોટો ઉપાધ્યાય; શિક્ષક કે મંગ, (૦રો) ૫. ડુંગરો; ટેકરો (૨) કૂવાસ્થંભ ગુરુ (૨) એક ઉપાધિ-ડિગ્રી
મંગણ(ન) પું. માગનાર; ભિક્ષુક (૨) ન. માગવું તે મહોબત સ્ત્રી. (અ. મહબ્બત) દોસ્તી (૨) પ્રેમ; પ્યાર મંગરો છું. જુઓ “મંગ’ મહોર સ્ત્રી, (ફા. મુહ) ગીની (૨) છાપ; સિક્કો મંગલ વિ. (સં.) મંગળ; શુભ; કલ્યાણકારક (૨) પું. એ મહોરદાર વિ. અગ્રેસર; આગેવાન
નામનો ગ્રહ જેના ધ્રુવ પર કાર્બન ડાયોક્સાઈડ મહોરદાર સ્ત્રી, બેગમ; પત્ની
ધરાવતો બરફ દેખાવાના કારણે પૃથ્વીની જેમ મહોરબંધ વિ. સીલબંધ છાપવાળું [વાળીને દૂર કરવું જીવસૃષ્ટિ હોવાનું અનુમાન કરાયું છે. (૩) મંગળવાર મહોરવું સક્રિ. ખળામાં ઊપણતાં દાણા જોડે ડૂમાં પડે તેને (૪) ન. કલ્યાણ; સુખ (૫) ખુશાલીનો અવસર (૬) મહોરવું અ.ક્રિ. (વૃક્ષને) મોર આવવો (૨) ખીલવું આશીર્વાદ કે ખુશાલીનું ગીત (૭) ગ્રંથને આરંભે મહોરું ન. (ફા. મુહરહ) શેતરંજનું સોગટું (૨) નકલી કરાતી સ્તુતિ ચહેરો; “માસ્ક'
મંગલકારી(-રક) વિ. (સં.) મંગળ કરનારું; માંગલિક મહોરો છું. (સં. મુખરક, મા. મુહરઅ) સાપના તાળવામાં મંગલ(-ળ)તા સ્ત્રી. (સં.) મંગળપણું; માંગલ્ય
થતો મનાતો ગોળ ચપટો પદાર્થ (૨) ઘસીને ચળકાટ મંગલ(ળ) ફેરા !.બ.વ. પરણી ઊઠી વરવહુ ચોરીની આપવો તે (૩) કોઈ પણ વસ્તુનો આગલા ભાગનો આસપાસ ચાર વાર પ્રદક્ષિણા ફરે છે તે દેખાવ (૪) વહાણ, આગબોટ વગેરેનો આગલો મંગલ(-ળ)મૂર્તિ(-ર્તિ) સ્ત્રી, (સં.) મંગળકારી દર્શનવાળું ભાગ (૫) તલવારનો ઘા
તે (૨) પુ. ગણપતિ મહોલ પં., (-લાત) સ્ત્રી. મહેલ; રાજમહેલ મંગલમય વિ. મંગળકારી; કલ્યાણકારી મહોલ્લો પુ. શેરી; ફળિયું
વાડો મંગલસુત્ર ન. (સં.) લગ્ન વખતે વર તરફથી કન્યાના મળ પું. (સં. મલ, પ્રા. એલ) મેલ; કચરો; વિષ્ટા; ગંદ- ગળામાં પહેરાવાય છે તે ઘરેણું છે તેવો દોરો મળત, (૦૨) ન. (‘મળવું” ઉપરથી) નફો; કમાણી મંગલાચરણ ન. (સં.) ગ્રંથ કે કોઈ કામને આરંભે કરાતી મળતાવડું વિ. સૌની સાથે મળી જનારું; મિલનસાર ઈશ્વરસ્તુતિ (૨) શરૂઆત

Page #650

મંગલાચારી
ઉ3 3
[ મંત્રિ-ત્રી)પદ મંગલાચાર્યું. આરંભની માંગલિક ક્રિયા (૨) આશીર્વાદ મંડપ છું. (સં.) માંડવો; સમિયાણો મંગળ વિ. જુઓ “મંગલ
મંડરાવું અ.ક્રિ. -ની આસપાસ ગોળગોળ ફરવું (૨) એક મંગળકારી(-રક) વિ. શુભ; માંગલિક
જ વાત કે વિચારની આજુબાજુ ઘૂમરાવું મંગળાચરણ ન. જુઓ ‘મંગલાચરણ”
મંડલ (સં.) (-ળ) ન. ગોળ ઘેરાવ; કૂંડાળું (૨) ટોળું; મંગળમય વિ. જુઓ “મંગલમય”
સંઘ (૩) પ્રદેશ; પ્રાંત (૪) બાર રાજયોનો સમૂહ મંગળમૂર્તિ(-ર્તિ) સ્ત્રી, જુઓ ‘મંગલમૂર્તિ
(૫) ઋગ્વદના ખંડમાંનો દરેક મંગળવાર યું. જુઓ “મંગલવાર’
કંડલા(-ળા)કાર વિ. ચક્રાકાર; ગોળ મંગળસૂત્ર ન. જુઓ “મંગલસૂત્ર'
મંડલિ(-ળિ)ક . સામંત; ખંડિયો રાજા મંગળા સ્ત્રી. વૈષ્ણવ મંદિરમાં ઠાકોરજીનાં પ્રભાતનાં મંડલી(-ળી) સ્ત્રી. ટોળી; મંડળ (૨) ખ્રિસ્તી ધર્મસંઘ
પહેલાં દર્શન (૨) દુર્ગા (૩) હળદર (૪) દૂર્વા મંડલી(-ળી)ક પું. (સં.) માંડલિક; સામંત; ખંડિયો રાજા મંગળાશત પુ.બ.વ. કંકુવાળા અક્ષત-ચોખા
મંડલે(-ળે)શ, (-શ્વર) પું. (સં.) બાર રાજ્યોના મંડળનો મંગાવવું સક્રિ. (‘માગવું ઉપરથી) લાવવાનું કહેવું અધિપતિ મંગેતર વિ., સ્ત્રી, (હિ.) તે કન્યા જેની કોઈની સાથે મડવું અક્રિ. (દ. મંડ) ખંતથી વળગવું, લાગવું, મચવું વિવાહ માટે માગણી થઈ હોય કે જેનું વેવિશાળ કરાયું મંડાઈ સ્ત્રી. (-ણ) ન. આરંભ; પાયો (૨) કૂવા પરનાં
હોય તેવી કન્યા; વાગદત્તા (ખેતરમાં બાંધેલો માળો જે લાકડાં સાથે ચાક હોય છે તે મંચ(ક) પું. (સં.) પલંગ (૨) માંચડો; વ્યાસપીઠ (૩) મંડામણ ન. (‘માંડવું” ઉપરથી) નાણું ધીરનાર વ્યાજ મંચન ન. (હિ.) નાટકની ભજવણી
ઉપરાંત ચોપડામાં ખાતું પાડવા બદલ બક્ષિસ લે છે મંચનકલા સ્ત્રી, ભજવણીની કલા
તે (૨) આરંભ મંચનક્ષમ વિ. ભજવવાની ક્ષમતાવાળું; તખ્તાલાયક મંડાવવું સક્રિ. “માંડવું'નું પ્રેરક મંચનક્ષમતાસ્ત્રી. ભજવણીની ક્ષમતા યોગ્યતા; તખ્તાલાયકી મંડાવું અ.ક્રિ. “માંડવું'નું કર્મણિ મંચસજ્જા સ્ત્રી. (સં.) રંગભૂમિની સજાવટ; “સેટિંગ મંડિત વિ. (સં.) શણગારેલું, સુશોભિત મંછા સ્ત્રી. (સં. મનીષા, અ. મંશા, મનશા) ઇચ્છા; મંડી સ્ત્રી, બજાર; “માર્કેટ ઉમેદ; વિચાર
મંડીલ ન. મંદીલ; કસબી બારીક વણાટની પાઘડી કે ફેંટો મંજન ન. (સં.) માંજવું તે (૨) દાંત ઘસવાની ભૂકી (૩) મંડૂક છું. (સં.) દેડકો; દુર (૨) (લા.) કૂદકો
દાંત પીડ-રંગની લૂગદી મૂકવી તે (૪) દાંતે ઘસવાનું મંડૂર ન. (સં.) લોઢાનો કાટ (૨) તેનું રસાયણ ચૂર્ણ; ‘ટૂથ પાઉડર
મંતર ૫. મંત્ર; દેવ કે કોઈ શક્તિ સાધ્ય કરવાનો ગૂઢ મંજર છું. (અ.) દશ્ય; દેખાવ (૨) ચહેરો
શબ્દ કે શબ્દો [ભરમાવવું; શીખવી રાખવું મંજરિત-રી) સ્ત્રી. (સં.) (આંબા, આંબલી વગેરેનો) મંતરવું સ.કિ. મંત્રથી કાબૂમાં લેવું કે અસર કરવી (૨)
મોર; ફૂલની કળીઓનું ઝૂમખું - ડાળખી (૨) કૂંપળ મંતવ્ય વિ. (સં.) મનન કરવા યોગ્ય (૨) ન. મત; અંજાર પું. (સં. માર્જર, પ્રા.) માંજાર; બિલાડો; મીંદડો માન્યતા
કે શબ્દો (૨) મંત્રણા મંજિલ સ્ત્રી. (અ) મુકામ; મુસાફરી કે યાત્રાનો પડાવ મંત્ર છું. (સં.) દેવ કે કોઈ શક્તિ સાધ્ય કરવાનો ગૂઢ શબ્દ મંજિલગાહ સ્ત્રી, (અ.) ઉતારો; ધર્મશાળા
મંત્રણા સ્ત્રી. (સં.) ખાનગી મસલત મંજીર ન. ઝાંઝર; ઝાંઝરી
કિરતાલ મંત્રપ્રયોગ છું. મંત્ર મારવો તે; મંત્રનો ઉપયોગ કરવો તે મંજીરા પુ.બ.વ. (સં. મંજીર, પ્રા. મંજીર) કાંસીજોડા; મંત્ર બીજ છું. મંત્રનો આઘાક્ષર કે મુખ્ય અક્ષર; બીજમંત્ર મંજુ, (લ) વિ. (સં.) કોમળ; મધુર
મંત્રમુગ્ધ વિ. મંત્રથી મોહ પામેલું કે બીજા કશાથી તેના મંજુકેશ વિ. સુંદર વાળવાળું
જેવી અસર પામેલું મંજૂર વિ. (અ.) કબૂલ; માન્ય; સંમત; બહાલ મંત્રશક્તિ સ્ત્રી. (સં.) મંત્રની (જાદુઈ) શક્તિ કે તેનું બળ મંજૂરી સ્ત્રી. બહાલી; હા પાડવી તે; સંમતિ (૨) મંત્રશાસ્ત્ર ન. (સં.) મંત્રો તથા તેની વિધિનું શાસ પરવાનગી; અનુમતિ; “એપ્રૂવલ”
મંત્ર(oણા)શાળા સ્ત્રી મંત્રણા કરવાનો ખંડ મંજૂષા સ્ત્રી. (સં.) પેટી; મજૂસ
મંત્રસાધન ન. (સં.) મંત્ર સાધવો તે; મંત્ર ફળદાયક બને મંજો કું. રમવાનો લખોટો; ઠેર
તેવું કરવું તે
પ્રિાપ્ત કરવી તે મઠતાલ પું. (સં.) સંગીતનો એક તાલ
મંત્રસિદ્ધિ સ્ત્રી, મંત્ર સિદ્ધ થવો - મંત્રની કાર્યસાધક શક્તિ મંડન ન. (સં.) શણગાર (૨) (મતનું) સ્થાપન (૩) મંત્રિ-ત્રી)ત્વ ન. (સં.) મંત્રીપણું; પ્રધાનપણું સમર્થિત કરવું તે
મંત્રિ(-ત્રી) પદ ન. (સં.) મંત્રીનો હોદો

Page #651

મંત્રી
ઉં 3 ૪
[માણિયું મંત્રી મું. (સં. મંત્રિનું) પ્રધાન (૨) પ્રધાન કાર્યકર્તા; મંદ્રાદિ કું. (સં.) એક વર્ણાલંકાર (સંગીત)
સંસ્થાનું તંત્ર સંભાળનાર (૩) સલાહકાર મમાયા સ્ત્રી. મહામાયા (૨) માતા; દેવી મંત્રાલય ન. (સં.) સરકારી મુખ્ય દફતર કે કચેરી; મંશા સ્ત્રી. મનીષા; ઇચ્છા; ઉમેદ
સચિવાલય; સેક્રેટરિયેટ' [ઊથલપાથલ; ગડમથલ મા ક્રિ.વિ. (સં.) ના; નહિ મંથન ન. (સં.) મથન; વલોવવું કે વલોવાવું તે (૨) મા સ્ત્રી. (સં. માતૃકા, પ્રા. માઈઅ) માતા; બા મંથર વિ. (સં.) મંદ; સુસ્ત; જડ
માઈક ન. (ઈ.) ધ્વનિવર્ધકયંત્ર; ‘લાઉડસ્પીકર મંથરા સ્ત્રી. (સં.) રાણી કૈકેયીની દાસી
માઇકોન પં. (ઇ.) મિલીમીટરનો હજારમો ભાગ મંદ પ્રત્ય. (ફા.) નામને લાગતાં ‘વાળું' એવો અર્થ માઈક્રોફોન (ઇ.) માઈક, ધ્વનિવર્ધકયંત્ર બતાવનારો પ્રત્યય. ઉદા. ફતેહમંદ
માઇક્રોબાયોલૉજી સ્ત્રી. (ઇ.) સૂક્ષ્મ જીવોનો અભ્યાસ મંદ વિ. (સં.) ધીમું; ધીરું; થોડું
કરતું વિજ્ઞાન, સૂક્ષ્મજીવવિજ્ઞાન તિરંગ-સૂક્ષ્મતરંગ મંદગતિ વિ. (સં.) ધીમી ગતિવાળું (૨) સ્ત્રી. ધીમી ગતિ માઇક્રોવેવ ન. (ઇ.) વીજઆવૃત્તિ ધરાવતો વીજચુંબકીય મંદગામી વિ. મંદગતિથી જનાર
માઈક્રોવેવ ઓવન ન. (ઈ.) માઈક્રોવેવની મદદથી ખોરાક મંદતા સ્ત્રી. (સં.) મંદ હોવાપણું, ધીમાશ
રાંધી કે ગરમ કરી શકાય તેવું વીજળીથી ચાલતું સાધન મંદબુદ્ધિ વિ. (સં.) કમઅક્કલ (૨) સ્ત્રી. જડતા; મૂર્ખતા માઈક્રોવેવ ટાવર ન.,પું. (ઈ.) સૂક્ષ્મતરંગોને મોકલનાર મંદભાગિની વિ., સ્ત્રી, કમનસીબ સ્ત્રી
અને ઝીલનાર ટાવર મંદભાગી વિ. (સં. મંદભાગિનું) કમનસીબ
માઈક્રોસ્કોપ ન. (ઇ.) સૂક્ષ્મદર્શકયંત્ર મંદભાગ્ય વિ. મંદભાગી (૨) ન. દુર્ભાગ્ય મૂર્ખતા માઇગ્રેન ન. (ઇં.) આધાશીશી મંદમતિ વિ. સ્ત્રી. મંદબુદ્ધિ (૨) કમઅક્કલ (૩) જડતા; માઇગ્રેશન ન. (ઈ.) સ્થળાંતર; દેશાંતર મંદરાચલ (સં.) (-ળ) પું, મંદર નામનો એક પૌરાણિક માઈથોલોજિકલ વિ. (ઈ.) પૌરાણિક પર્વત (સમુદ્રમંથનનો રવૈયો કરાયેલો તે)
માઈથોલૉજી સ્ત્રી. (ઇં.) પુરાણવિદ્યા મંદવાડ કું. માંદગી; બીમારી; રોગ
માઇનિંગ ન. (ઇં.) ખનિજ સંબંધી શાસ્ત્ર મંદવાડિયું વિ. માંદું ને માંદું રહેનારું
માઈનોર વિ. ઉંમરે ન પહોંચેલું; સગીર મંદવાર પું. (સં.) મંદવાડિયો વાર - શનિવાર માઈનોરિટી સ્ત્રી. સગીર હોવાપણું (૨) લઘુમતી મંદવૃત્તિ વિ. (સં.) શિથિલ પ્રકૃતિનું-વૃત્તિવાળું માઈ સ્ત્રી. (સં. માતા, પ્રા. મામ) મા; માતા મંદહાસ્ય ન. સ્મિત; જરાક મલકાઈને હસવું તે માઈકાંગલું વિ. માવડિયું (૨) બાયેલું; નબળું મંદા વિ. (સં.) મંદ (૨) સ્ત્રી. મૂદુ શ્રુતિનો એક પ્રકાર માઈલ છું. (.) બાવનસો એંશી ફૂટ જેટલું અંતર; ૧.૬ મંદાકિની સ્ત્રી. (સં.) ગંગા (૨) આકાશગંગા
કિલોમીટરનું અંતર થિંભ; સીમા-સૂચક સ્તંભ મંદાક્રાંતા ૫. (સં.) એક અક્ષરમેળ છંદ,
માઈલસ્ટોન પુ. (ઇં.) અંતરદર્શક પથ્થર (૨) માર્ગ-સૂચક મંદાક્ષ વિ. નબળી આંખોવાળું (૨) ન. શરમ; લાજ માઈલેજ પું, ન. (ઈ.) માઇલને હિસાબે ગણાતું અંતર મંદાગ્નિ પં. (સં.) ખાધું ન પચે એવી જઠરની સ્થિતિ; કે ભથ્થુ
સિાધન પાચનશક્તિની મંદતા
માઈલોમીટર ના વાહને કેટલું અંતર કાપ્યું તે દર્શાવતું મંદાર ન. (સં.) સ્વર્ગમાંનાં પાંચ વૃક્ષોમાંનું એક (૨) તેનું માઉથઓર્ગનન. (ઇં.) મોંથી વગાડવાનું એક વિદેશી વાઘ મંદિર ન. (સં.) દેવાલય (૨) મોટું મકાન; મહેલ (૩) માઉન્ટ, માઉંટ પું. (.) પર્વત (૨) છબી પાછળનું પૂઠું વિદ્યાનું ધામ (૪) ભંડાર (વહાણ)
માઉન્ટર, માઉંટર વિ. મઢનારું; મઢાઈ કરનાર મંદિર પ્રવેશ પું. (સં.) મંદિરમાં પ્રવેશવું છે કે તેની છૂટ માઉન્ટિંગ, માઉંટિંગ ને. (ઇં.) ફોટા મઢવાની ક્રિયા મંદિરિયું ન. મંદિર (૨) વિ. મંદિરનું; મંદિરની માલિકીનું માઉન્ટેનિયર પું. (ઇ.) પર્વતરોહક મંદી સ્ત્રી. કમીપણું (૨) ભાવની પડતી
માઉન્ટેનિયરિંગ ન. (ઇં.) પર્વતારોહણ મંદીલ ન. (અ.) કસબી બારીક વણાટની પાઘડી કે ફેંટો માકડ પું. (સં. મહુણ, પ્રા. મલ્લુણ, સર. હિં. ખટમલ) મંદુ વિ. મંદ; ધીમું
[ઢીલાશ એક રાતું નાનું કરડનારું જીવડું; માંકડ, માંકણ મંદોત્સાહ વિ. (સં.) ઢીલા ઉત્સાહવાળું (૨) ઉત્સાહની માકડિયું વિ. જુઓ “માંકણિયું મંદોદરી સ્ત્રી. (સં.) રાવણની પટરાણી
માકણ પૃ. જુઓ “માકડી મંદષ્ણ વિ. સાધારણ ગરમ; નવશેકું
માકરિયું વિ. માંકડિયું; માંકણવાળું (૨) ન. માકણ ભરાઈ મંદ્ર વિ. (સં.) ધીમો; ગંભીર અવાજ આપતું (૨) પં. રહે તેવું કાણાવાળું પાટિયું (૩) માકણ જેવી ગંધવાળું સંગીતના ત્રણ પ્રકારના સ્વરોમાંનો એક
એક જીવડું

Page #652

માકંદ
માકંદ પું. (સં.) આંબાનું ઝાડ; આમ્રવૃક્ષ; આંબો માકાર(-રો) પું. ના કહેવું - મના કરવી તે; મનાઈ માકો પું. ભાંગરો - એક વનસ્પતિ માક્ષિક ન. (સં.) મધ (૨) એક ઉપધાતુ
માખ સ્ત્રી. (સં. મક્ષિકા, મક્ષા, પ્રા. મક્તિ) એક નાનું ચેપ ફેલાવતું ધોળી પાંખવાળું ઊડતું જીવડું; માખી માખણ ન. (સં. પ્રક્ષણ, પ્રા. મણ) દહીં વલોવવાથી નીકળતું સત્ત્વ; નવનીત (૨) ખુશામત માખણચોર પું. કનૈયો; શ્રીકૃષ્ણ માખણદાસ વિ. માખણિયું; ખુશામતિયું માખણિયું વિ. માખણ જેવું નરમ (૨) ખુશામતિયું માખણી સ્ત્રી. શંખાવલિ; એક વનસ્પતિ માખબેસણું ન. કંગાલિયત (૨) લાંછન માખવું અ.ક્રિ. ચોપડવું; લગાડવું[કાઢવામાં આવતો અંદાજ માખળ પું. ખળીમાં આણેલા પાકનો સરકારી ભાગ માટે માખી સ્ત્રી. જુઓ ‘માખ’
માખીખાઉ વિ. માખીનો નાશ કરનારું
માખીમાર વિ. માખી મારી નાખનારું
૬ ૩૫
માગ પું. (સં. માર્ગ, પ્રા. મર્ગા) રસ્તો; માર્ગ (૨) જગા; આસન (૩) અંતર; મોકળાશ {(૨) ઉઘરાણી માગ સ્ત્રી. (‘માગવું’ ઉપરથી) માંગ; માગણી; ખપત માગણ પું. માંગનાર; ભિખારી (૨) ન. માગવું તે માગણિયાત વિ. લેણિયાત; ‘ક્રેડિટર’ માગણી સ્ત્રી. માગવું તે (૨) ખપત
માગણીદાર વિ. લીલામમાં ખરીદવા ભાવ કહેનાર માગણું ન. (સં. માર્ગણક, પ્રા. મગણઅ) માગણી; માગવું તે (૨) દેવું; લેણું (૩) ૫૨હદમાંથી આરોપી કે ગુનેગારને કોટમાંં હાજર કરવાની માગણી માગતલ વિ. માગતું; માગનારું માગતું વિ. માગણી કરતું (૨) ન. લેણું માગધ પું. (સં.) વંશની કીર્તિ ગાનાર; વહીવંચો (૨)
વિ. મગધ દેશને લગતું [(ચારમાંની એક પ્રાકૃત) માગધી વિ. (સં.) મગધ દેશનું (૨) સ્ત્રી. એની ભાષા માગરણાં ન.બ.વ. સૌભાગ્યવતી સ્ત્રીઓ વરને વાતો કહે છે તે [પત્નીએ માગવું તે માગરણું ન. વરને પીઠી ચોળવી તે (૨) પતિ પાસે માગવું સ.ક્રિ, (સં. માર્ગયતિ, પ્રા. મર્ગીઇ) આપવા માટે
કહેવું (૨) પાછું આપવા કહેવું (૩) યાચવું; જાચવું (૪) વિનંતી કરવી; વીનવવું
માગશર પું. (સં. માર્ગશિરા, પ્રા. મગસિર) વિક્રમ સંવતનો બીજો મહિનો; માર્ગશીર્ષ માગીતાગી, (0ને) ક્રી.વિ. (માગવું+તાગવું) આમથી તેમથી - ગમેતેમ કરીને મેળવીને માગું ન. માગણી (બહુધા લગ્નવિષયક)
[ માટિયાળ
માઘ પું. (સં.) માહ; વિક્રમ સંવતનો ચોથો મહિનો માઘસ્નાન ન. (સં.) પોષી પૂનમથી મહાસુદ પૂનમ સુધી સૂર્યોદય પહેલાં સ્નાન કરવાનું એક વ્રત માથી વિ. માઘ માસને લગતું માઘી સ્ત્રી. માઘ માસની પૂર્ણિમા માઘેલું(-લડું) વિ. મા પાછળ ઘેલુંઘેલું થાય એવું માચર(-લ) વિ. લુચ્ચું
માચીસ સ્ત્રી. (ઈં.) દીવાસળીની પેટી માછ ન. (સં. મત્સ્ય, પ્રા. મચ્છ) માછલું માછણ સ્ત્રી. માછીની કે માછી સ્ત્રી માછલિયું(-યાણું) વિ. માછલાંવાળું માછલી સ્ત્રી., (-લું) ન. (સં. મત્સ્ય, પ્રા. મચ્છ) એક જળચર પ્રાણી; મચ્છ (૨) માછલી આકારનો વેઢ માછલીઘર ન. મત્સ્યગૃહ; ‘ઍક્વેરિયમ’ [ખલાસી માછી પું. (સં. માત્મિયક, પ્રા. મચ્છિઅ) માછીમાર (૨) માછીડો પું. જુઓ ‘માછી’ (પદ્મમાં) માછીમાર છું. માછલાં પકડવાનો ધંધો કરનાર માછીમારી સ્ત્રી. માછીમારનું કામ કે ધંધો; મત્સ્યોઘોગ માછીવાડ સ્ત્રી, માછી લોકોનો વાસ માજણ્યું વિ. એક માનું; સહોદ૨; માજાયું માજન ન. હદ; મર્યાદા (૨) અંકુશ (૩) અંદાજ માજમ સ્ત્રી. ભાંગના સત્ત્વમાં બીજાં વસાણાં નાખી બનાવેલ એક કેફી પદાર્થ-લૂગદી માજરો પું. હકીકત; વર્ણન (૨) ઘટના; બનાવ માજવું સ.ક્રિ. ઘસીને સાફ કરવું (વાસણ); માંજવું માજા(-ઝા) સ્ત્રી. મર્યાદા; હદ; સીમા માજાઈ સ્ત્રી. (મા+જાયું) બહેન; સહોદરા માજાયું વિ. માજાણ્યું; એક માનું; સહોદર મા(-માડી)જાયો પું. ભાઈ; સગો ભાઈ [(૩) નિવૃત્ત માજી વિ. (અ.) પૂર્વનું; અગાઉ થઈ ગયેલું (૨) મરહુમ માજી સ્ત્રી, (મા+જી) દાદી (૨) અંબા માતા કે કોઈ દેવી (૩) વૃદ્ધ સ્ત્રીનું માનવાચક સંબોધન માજી પું. સુકાની
માજુફળી સ્ત્રી. માઇફળનો છોડ
માજૂર વિ. આંધળું (૨) (લા.) ઉન્મત્ત, ગર્વિષ્ઠ વચ્ચેનું માઝમ વિ. (સં. મધ્યમ, પ્રા. મઝિમ) મધ્યમ; વચલું; માઝર સ્ત્રી.સખતળી (જોડામાંની) [હદ (૨) વિવેક; લાજ માઝા સ્ત્રી. (સં. મર્યાદા, દે. મજ્જા, પ્રા. મજ્જાયા) મર્યાદા; માટ ના. માટે; કાજે; સારુ; વાસ્તે [વપરાયેલું માંસ માટ ન. (સં. માર્ત્ત, પ્રા. મટ્ટ) માટલું (૨) ખોરાકમાં માટલી સ્ત્રી. નાનું માટલુ (૨) લગ્નપ્રસંગે અપાતું ખાવાનું વગેરે ભરેલું પાત્ર [માટલી માટલું ન. માટીનું એક વાસણ (૨) લગ્નપ્રસંગની મોટી માટિયાળ વિ. માટીવાળું

Page #653

માટિયાળ ૬ 3 ૬
[માતરી માટિયાળ વિ. સ્ત્રી. ધણિયાતી; ધણીપણાવાળું માણકી સ્ત્રી, ઘડો
ગાગરિયો ભટ્ટ માટિયાળ વિ. માથે ધણીવાનું
માણભટ, (-૬) . માણ ખખડાવી કથા કહેનાર વ્યાસ; માટિયું વિ. માટીને લગતું
માણમાણ, (-ણે) ક્રિ.વિ. (સં. મનામનાફ, પ્રા. માટી સ્ત્રી. (સં. મૃત્તિકા, પ્રા. મટિયા) મટોડી (૨) માંસ મહામણા) માંડમાંડ; જેમતેમ કરીને; પરાણે (૨) માટી વિ. જોરાવર (૨) પં. માટી; ધણી (૩) મરદ મંદમંદ; ધીરે ધીરે માટીકલાકાર વિ. કલાવાળું માટી કામ કરનાર; “સેરામિસ્ટ' માણવક છું. (સં.) મશ્કરો; વિદૂષક માટીકામ ન. માટીમાંથી વાસણ, રમકડાં વગેરે બનાવવાં માણવું સક્રિ. (સં. માનયતિ, પ્રા. માણઈ) અનુભવવું;
તે; “સેરામિક' (૨) રસ્તા મકાન વગેરેમાં માટી ભોગવવું (૨) અ.કિં. રાજી થવું; મજા કરવી પૂરવાનું કામ
માણસ છું. ન. (સં. માનુષ, પ્રા. માણસ) મનુષ્ય; માનવ માટીડો છું. પુરુષ (૨) ધણી; પતિ
માણસખાઉ વિ. માણસને ખાઈ જનારું; મનુષ્કાહારી માટીપણું વિ. નબળું; ઢીલું
માણસજાત સ્ત્રી. (સં.) મનુષ્યજાતિ; મનુષ્યમાત્ર માટીમોલ વિ. માટી જેટલા મૂલ્યનું; તુચ્છ
માણસાઈ સ્ત્રી માણસને યોગ્ય ગુણ કે વર્તન, ઇન્સાનિયત માટી વટ ., ન. ધણીપણું; પુરુષત્વ; પુરુષાતન માણારાજ છું. મોટું માણસ; વહાલું માણસ (વરરાજાનું માટે, (૦ કરી, ૦ કરીને) ના. વાસ્તે: સાર (૨) તેથી: ગીતમાં એક સંબોધન)
[માણેક તે કારણે (૩) સંયો. અર્થાત્
માણિક્ય ન. (સં.) લાલ રંગના એક કીમતી પથ્થરનું નંગ; માટોડી સ્ત્રી. (ડું) ન, મટોડી; માટી
માણિયો છું. (‘માણ’ ઉપરથી) ગાડવો; ઘડો (૨) મણીકો માઠા સ્ત્રી. માઠાપણું; મોળપ (૨) હીણપ; હીણપણું માણી સ્ત્રી. (સર. સં. મણિકા) બાર મણ (આશરે અઢીસો માઠવું સક્રિ. ઘડવું, ટીપવું (૨) સાફ કરવું; માંજવું; ઊટકવું કિલો)નું તોલ માઠી સ્ત્રી. સ્ત્રીઓના હાથનું એક ઘરેણું (૨) કપાસની માણીગર મું. રસિક; ભોગી (૨) મહાપુરુષ
થોડું માણીતલ ન. વિશ્રાંતિસ્થાન; વિશ્રામસ્થાન માઠું વિ. ખરાબ; ભૂંડું; અશુભ (૨) (લા.) કંઈક ઓછું- માણેક ન. (સં. માણિક્ય, પ્રા. માણિક) રાતો મણિ માડ ન. (માઢ ઉપરથી) બાજઠ ઉપર કેળ બાંધી બનાવેલું માણેકચોક પુ. દરબારી લોકોનાં મકાનો વચ્ચેનું મેદાન
રન્નાદેનું સ્થાન; કેળોનો મંડપ (૨) પું. માઢ (૨) મોટા શહેરોમાં મધ્યની બજારનું મોટું ચકલું (મહોલ્લો; મેડીવાળું મકાન).
માણેકઠારી સ્ત્રી, આસો સુદ પૂનમની ઠંડી રાત્રિ, માડ ન. (સં.) નાળિયેરીનું ઝાડ
શરદપૂનમ માડણ સ્ત્રી, (સં. મડ=શણગારવું) સ્ત્રીના લલાટે કરાતું માણેકથંભ પં. વિજયસ્તંભ (૨) લગ્ન વખતે મંડપ માટે
તારા - ટપકીની પિયળ ભિંસો પડી રહે છે.) રોપાતો થંભી માડણ ન. ગામને પાદરે પાણી ભરાયેલો ખાડો (જમાં માણેકનોતરું ન. શિષ્ટાચાર માટેનું નોતરું માડી સ્ત્રી. મા (૨) માતા (૩) દેવી (ભક્તિમાં) માણેકલટ સ્ત્રી. ઘોડાના કપાળ પર ઝૂલતો વાળનો ગુચ્છો માડીજાયો છું. માનો બેટો; બચ્ચો (૨) બહાદુર માણસ માણેરું વિ. મોંઘેરું (૨) વહાલુ (બાળક) માડો છું. રોટલાનો પોપડો, રોટલીનું પડ (૨) પૂડો (૩) માણો પું. આનંદ; ભોગ
ઘણી મોટી અને પાતળી રોટલી (૪) ફૂલકો માણો પુ. મોટી માણ; હાંડો માઢ પું. (સં. માડિ, દે. માહિઅ) મહેલ; મેડીવાળું સુંદર માત વિ. (અ) હારી ગયેલું; પરાજિત (૨) જોર વિનાનું મકાન (૨) મહોલ્લો; વાસ
માત સ્ત્રી. (સં. માતુ) માતા માઢમેડી સ્ત્રી. દરવાજા પર બાંધેલી મેડી
માતપિતા ન.બ.વ. માબાપ; માતાપિતા માઢિયું ન. મકાનના પ્રવેશદ્વાર પર કરેલું નાનું બાંધકામ માતબર વિ. (અ. મુઅતબ૨) સમૃદ્ધ; તાલેવાન માટુ, (-ડાં-વાં)ન.બ.વ. લાડકાં બાળક [(૨) ઉતરડ માતમ ન. મહાભ્ય માણ સ્ત્રી. (સં. માણિ = પાણી ભરવાનું વાસણ) ગાગર માતમ ન. (ફા.) શોક: રડાકટ નિ. એક ગામનું નામ માણ સ્ત્રી. (સં. મંડ) ખમીર; ખટાશ
માતર પું. “એ” સ્વર લખવાનું આવું ચિન-માત્ર (૨) માણ ન. મોવણ
માતર સ્ત્રી બ.વ. દુર્ગા વગેરે અનેક માતાઓ માણ ક્રિ.વિ. માણમાણ; જેમતેમ; માંડમાંડ
માતરિશ્વા છું. (સં.) પવન; વાયુ માણકઠારી સ્ત્રી. શરદપૂર્ણિમા • સુિસ્ત માતરી સ્ત્રી. (સં. માતૃનો સીધો ઉચ્ચાર “માત્રી થઈને) માણકમાઉ વિ. કંઈક કમાતું ન હોય તેવું (૨) આળસુ; એ નામની એક દેવી (ગુજરાતમાં કેટલીક વાવોમાં માણકી સ્ત્રી, એક જાતની કીમતી ઘોડી
માત્રીમાતાનું સ્થાપન જોવા મળે છે.) માત્રી
થયેલું

Page #654

માતરી
ઉ36
[માથાબૂડ મારું ન. પેશાબ કરવો, મૂતવું તે (જૈન) (૨) વિ. સહેજ ગૌરવ (૩) માતા તરીકેનો ધર્મ; માતાપણું સહેજમાં મૂતરી પડનારું
માતૃભક્ત છું. માતાની સેવા કરનારું પૂિજયભાવ માતલિ છું. (સં.) ઇન્દ્રનો સારથિ
માતૃભક્તિ સ્ત્રી. (સં.) માતા પ્રત્યેનો ભક્તિભાવમાતવછોયું વિ. જેની માતા મરી ગઈ છે તેવું (બાળક) માતૃભાષા સ્ત્રી. સ્વભાષા; દૂધભાષા; “મધર-ટંગ” માનવું અ.ક્રિ. (સં. મત્ત પરથી) ફાલવું; હૃષ્ટપુષ્ટ થવું માતૃભૂમિ, (-મી) સ્ત્રી. જન્મભૂમિ; “મધરલૅન્ડ’
(૨) મસ્તીમાં આવવું; ચરબી વધવી (૩) પૈસાનો માતૃવત વિ. (સં.) માતાની જેમ વિહાલી છે તેવું મદ ચઢવો
માતૃવત્સલ વિ. (સં.) માતાને વહાલું-પ્રિય (૨) માતા જેને માતહત વિ. (અ.) તાબેદાર; કોઈના તાબામાં રહેલું માતૃવંશ . (સં.) માતાનો વંશ (૨) માતૃપક્ષવંશ ચાલતો માતહતી સ્ત્રી, તાબેદારી; તહેનાત
હોય તેવી કુલરીતિ; “મેટિયાર્કલ સિસ્ટમ માતંગ કું. (સં.) હાથી (૨) એક જાતનો ઘોડો દેિવી માતૃશક્તિ સ્ત્રી. (સં.) માતારૂપી શક્તિ માતંગી સ્ત્રી, (સં.) હાથણી (૨) હાથીના વાહનવાળી માતેલ વિ. મત્ત બનેલું (૨) તોફાને ચડેલું માતા સ્ત્રી. (સં.) જનની (૨) દેવી (૩) શીતળા માતા માત્ર ક્રિપવિ. (સં.) નામને લાગતાં તે બધું સઘળું એવો માતાજી સ્ત્રી. માતા (માનસૂચક) (૨) શીતળા દેવી સમગ્રતાવાચક અર્થ બનાવે છે. ઉદા. માણસમાત્ર માતાપિતા ન.બ.વ. માતપિતા; માબાપ
(૨) ના. ફક્ત; કેવળ (૩) વિ. (સં.) બહુવ્રીહિ માતામહ . (સં.) માના બાપ; નાના
સમાસમાં ઉત્તરપદ તરીકે ‘-માપ કે પ્રમાણનું એ માતામહી સ્ત્રી. (સં.) માની મા; નાની
અર્થમાં, ઉદા. રજમાત્ર માતુ સ્ત્રી. (સં. માત) મા
માત્રા સ્ત્રી. (સં.) બારાખડીમાં ઉપર મુકાતું (C) આવું માતુલ પું. (સં.) મામો; માતાનો ભાઈ
ચિહ્ન (૨) કાવ્ય કે સંગીતમાં સમયની ગણનાનો માતુલપક્ષ છું. (સં.) મોસાળ,
ભાંગ એકમ (૩) ધાતુની ભસ્મ; રસાયણ (૪) માપ; પ્રમાણ માતુલા, (૦ની) સ્ત્રી. (સં.) મામી; મામાની પત્ની (૨) માત્રાકવિતા સ્ત્રી. માત્રામેળવાળી કવિતા મિત્રારૂપ માતુલી સ્ત્રી, મામી (૨) ભાંગ
માત્રાત્મક વિ. (સં.) જેમાં માત્રાની ગણતરી હોય તેવું; માતુલેય પું. (સં.) મામાનો દીકરો
માત્રાદોષ છું. (સં.) માત્રામેળમાં દોષ માતુલેથી સ્ત્રી. (સં.) મામાની દીકરી
માત્રામેળ છંદ, માત્રાબંધ પું. જેમાં ઓછી વધારે માત્રા ઉપર માતુશ્રી સ્ત્રી. (સં. માતૃને શ્રી લાગી માતૃશ્રી ન થાય. પદબંધનો આધાર હોય તેવો છંદ; માત્રા મેળવાળો પણ માતૃના છઠ્ઠી વિભક્તિના માતુ; રૂપમાંથી માતુ છંદ
[વાળો તે તે છંદ શબ્દ લઈ તેની સાથે શ્રી ઉમેરીને) મા (માનસૂચક) માત્રાવૃત્ત પું. (સં.) એક માત્રામેળ છંદ; માત્રાની ગણતરીમાતું, ( તાતું) વિ. (સં. મત્ત, પ્રા. મત્ત) માતેલું; હૃષ્ટપુષ્ટ માત્રિક વિ. માત્રાને લગતું (૨) માત્રામેળ પ્રમાણેનું માતૃ સ્ત્રી. (સં. માત્ર સમાસના પૂર્વપદમાં) માતા માત્સર્ય ન. (સં.) બીજાનું સુખ દેખી બળવું તે; અદેખાઈ માતૃક વિ. (સં.) મા સંબંધી; માતાને લગતું માસ્યન્યાયપું. (સં.) મોટુંમાછલું નાનાને ખાય તેવો ન્યાય માતૃકા સ્ત્રી. (સં.) મા (૨) દાઈ (૩) વર્ણમાળા; બારા- માસ્મિક . માછીમાર
ખડી (૪) માંગલિક કૃત્યો વખતે બ્રાહ્મી, માણેસ્વરી, માથળિયું ન. ભોંયતળિયું વૈષ્ણવી, કૌમારી, વારાહી, નારસિંહી, ઐન્દ્રી એ સાત માથાકૂટ સ્ત્રી, ભાંજગડ; પંચાત (૨) નકામી મહેનત;
દેવીઓનું પૂજન થાય છે તેમાંની દરેક [સિદ્ધપુર પીડા (૩) માથાઝીક; લમણાઝીક માતૃગયા ન. (સં.) માતાનું શ્રાદ્ધ કરવાનું તીર્થ, જેમ કે, માથાકૂટિયું વિ. માથાકૂટ કરાવે તેવું; માથાઝીકિયું માતગહ ન. (.) પિયર: મહિયર હિત્યા કરનાર માથાઝીક સ્ત્રી. માથાકૂટ; લમણાઝીક માતૃઘાતી-તક) વિ. માતાને મારી નાખનારું; માતાની માથાઝીકિયું વિ. માથાકૂટિયું માતૃતા(-q) ન. માતા તરીકેનો ધર્મ; માતાપણું માથાદીઠ ક્રિ.વિ. જગદીઠ; દરેક માણસ દીઠ માતૃદત્ત વિ. (સં.) માતા તરફથી અપાયેલું નિમ માથાનું વિ. પહોંચી વળે તેવું (૨) કજિયાખોર માતૃદિન પું. (સં.) માતાના શ્રાદ્ધનો દિવસ; શ્રાવણ વદિ માથાપચ્ચી સ્ત્રી. (હિ.) મગજમારી; માથાફોડ માતૃદેવવિ. (સં.) માતાને દેવતરીકે પૂજનાર; માન આપનાર માથાફરેલ વિ. મિજાજી; ક્રોધી; માથાનું ફરેલ માતૃદેશ . માતાનો દેશ; જન્મભૂમિ; “મધરલેન્ડ માથાફોડ સ્ત્રી. માથાકૂડ; માથાઝીક માતૃદ્રોહી વિ. (સં.) માતાનો દ્રોહ કરનારું
માથાફોડિયું વિ. માથાકૂટિયું માતૃપક્ષ પું. (સં.) માતા તરફનાં સગાંવહાલાં; મોસાળિયાં માથબાંધણું ન. માથા પર બાંધવાનું કપડું વગેરે માતૃપદ પું. સં.) માતા થવું તે (૨) માતા તરીકેનું સ્થાન માથાબૂડ વિ. માથું બૂડી જાય તેટલું ઊંડું

Page #655

માથાબોળ
માથાબોળ ક્રિ.વિ. માથું અને શરીર પલાળીને માથાભારે વિ. મિજાજી; તુમાખીવાળું માથાવટી સ્ત્રી. સાલ્લો ન બગડે માટે તેના-માથા ઉપરના ભાગ નીચે સીવેલો અસ્તરનો કકડો (૨) માથાના કપડા પર પડેલા તેલના ડાઘા (૩) માથાનો ભાગ (૪) (લા.) આબરૂ
માથાવાઢ વિ. (માથું+વાઢવું) માથું વાઢે એવું; કારમું માથાવેરો પું. માથા દીઠ લેવાતો કર માથાસાટ ક્રિ.વિ. માથાના બદલે માથું ન. (સં. મસ્તક, પ્રા. મર્ત્યઅ) શરીરનો ખોપરીવાળો ભાગ (૨) ધડની ઉપરનો ભાગ; ડોકું (૩) કોઈ પણ વસ્તુના મથાળાનો ભાગ; ટોચ (૪) મગજ; બુદ્ધિ માથે ક્રિ.વિ. ઉપર ઉદા. ઘા માથે પાટો બાંધ્યો. (૨)
૬૩૮
ત
માદણું, (-ળું) ન. ભેંસનું પાણીના ખાડામાં પડી આળોટવું માદર સ્ત્રી. (ફા.) મા
માન સ્ત્રી. લગ્નમાં કન્યાપક્ષ (વરપક્ષ તે જાન) માન-અકરામ ન. ખિતાબ વગેરેથી ગૌરવ આપવું તે માનક પુ. ધોરણ; માન (૨) વિ. ધોરણસરનું; પ્રમાણિત માનકભાષા સ્ત્રી. માન્યભાષા; ‘સ્ટાન્ડર્ડ લેંગ્વેજ' માનકષાય પું. અભિમાનરૂપી દોષ (જૈન) માનકીકરણ ન. ધોરણસ્થાપન [સન્માન કરવું તે માનચાંદ પું.બ.વ. માન આપવું કે ચાંદ (ચંદ્રક) વડે
‘માથું’નું સપ્તમીનું રૂપ
માથોડું ન. માથું ડૂબે તેટલું ઊંડાણ (૨) વિ. તેટલું ઊંડું માનચિત્ર ન. પ્રદેશના માપસર ઉપસાવીને કરેલો નકશો; માદ પું. (સં.) કેફ (૨) મદ; અહંકાર માદક વિ. (સં.) કેફી; નશાકારક
‘રિલીફ મૅપ’
માદરજબાં(-બાન) સ્ત્રી. માતૃભાષા; ‘મધરટંગ’ માદરપાટ પું. (મદ્રીપોલમ્ સ્થાને તૈયાર થતું) એક જાતનું ઘટ્ટ સુતરાઉ કાપડ
માદરી વિ. (ફા.) માનું; માને લગતું માદરે વતન ન. (ફા.) માતૃભૂમિ; જન્મભૂમિ માદળિયું ન. (સં. મર્દલ, પ્રા. મદલ) દોરો, ચિઠ્ઠી કે તાવીજવાળો ધાતુનો નળી જેવો કે ચપટો ઘાટ માદા સ્ત્રી. (ફા.) પશુ કે પંખીમાં સ્ત્રીજાત (૨) બરડવાંની જોડમાં ખાડાવાળું બરડવું
=
માદ્રી સ્ત્રી. (સં.) પાંડુ રાજાની બીજી પત્ની માધવ યું. (સં. મધુ ઉ૫૨થી મધુવંશનું) શ્રીકૃષ્ણ (૨) (મધુ : ચૈત્ર, એમાંથી વિકસતો ‘માધવ’) વૈશાખ મહિનો માધવી સ્ત્રી. (સં.) એક સુગંધી ફૂલવેલ-મધુમાધવી (૨) વિ. વૈશાખ માસનું; વસંતઋતુનું માધવી સ્ત્રી. (સં.) પૃથ્વીમાતા માધુકરી સ્ત્રી. (સં.) પાંચ ઘેર ફરી ભિક્ષા માગવી તે; મધમાખ જેમ અનેક ફૂલોમાંથી મધ એકઠું કરે છે તેમ બ્રાહ્મણે બ્રહ્મચારીએ કે સંન્યાસીએ ઘેરઘેરથી થોડુંથોડું લઈ ભિક્ષા ભેગી કરવી તે (૨) પાંચ ઘેરથી માગેલ ભિક્ષા
માધુરી સ્ત્રી. (સં.) માધુર્ય; મીઠાશ (૨) ભલાઈ માધુર્ય ન. (સં.) મધુરતા; મીઠાશ (૨) ભલાઈ માધ્યમ વિ. (સં.) વચલું (૨) ન. સંચાર કે વિનિમય વગેરે માટે વચ્ચે વાપરવાનું સાધન કે વાહન; ‘મીડિયમ' (૩) શિક્ષણની ભાષા; ‘મીડિયમ'
[માનવતા
માધ્યમિક વિ. (સં.) વચલું; મધ્યમાં આવેલું (૨) પ્રાથમિકથી આગળનું; ‘સેકંડરી’ [‘હ્યઈસ્કૂલ’ માધ્યમિકશાળા સ્ત્રી. પ્રાથમિક પછીની શાળા; વિનયમંદિર; માન ન. (સં.) આબરૂ; પ્રતિષ્ઠા (૨) સદ્ભાવ; આદર
(૩) અભિયાન (૪) તોલ; માપ (પ) પરિર્મય; ‘મેગ્નિટ્યૂડ' (૯) આંકડાની ગણતરીનો કોઠો; ‘લૉગેરિધમ’ (ગ.)
માનડી સ્ત્રી. કન્યાપક્ષ તરફની સ્ત્રી
માનત, (-ત્તા) સ્ત્રી. (‘માનવું’ પરથી) બાધા; આખડી માનદ વિ. (સં.) માનપ્રદ; માન આપતું
માનદંડ કું. (સં.) માપવાનો ગજ કે સાધન (૨) કસોટી ગુણ-દોષ-લક્ષણોની ચકાસણીનું શાસ્ત્રીય ધોરણ માનદા સ્ત્રી. (સં.) ચંદ્રની સોળ કળાઓમાંની એક માનધન ન. માનવેતન; ‘ઑનેરેરિયમ’ માનની સ્ત્રી. માનિની; માન માગતી સ્ત્રી [માન્ય માનનીય વિ. (સં.) માનને યોગ્ય; આદરણીય; સંમાન્ય; માનપત્ર ન. વખાણ કે ધન્યવાદનો જાહેર રીતે અર્પણ થતો લેખ; સંમાનપત્ર
માનપાત્ર વિ. માનને યોગ્ય; માનનીય માનપાન ન. માન; આદર (૨) આબરૂ; પ્રતિષ્ઠા માનબુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) માનઆબરૂની લાગણી-ભાવના માનભંગ પું. અપમાન; માનહાનિ (૨) વિ. અપમાનિત માનભેર ક્રિ.વિ. માન ભરેલી રીતે; માન સાથે માનમરતબો પું. મોભો; પ્રતિષ્ઠા માનમર્યાદા સ્ત્રી. અદબ; વિવેક
માનમોભો પું.બ.વ. દરજ્જા સહિતના સંમાનની ભાવના માનવ વિ. (સં.) મનુ સંબંધી (૨) માણસને લગતું (૩) પું., ન. માણસ [માનવો માનવકુલ, માનવજાતિ સ્ત્રી. માણસજાત; મનુષ્યજાતિ; સર્વ માનવકોટિ(-ટી) સ્ત્રી. (સં.) મનુષ્ય વર્ગ માનવજન્મ પું. (સં.) મનુષ્યરૂપે-મનુષ્યયોનિમાં જન્મ માનવતત્ત્વવિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) નૃવંશશાસ્ત્ર માનવતત્ત્વવેત્તા પું. (સં.) નૃવંશશાસ્ત્રી માનવતા સ્ત્રી. મનુષ્ય ઉપર પ્રેમ; હિતબુદ્ધિ (૨) માણસાઈ; ઇન્સાનિયત

Page #656

માનવતાવાદ)
માનવતાવાદ પું. (સં.) માનવકલ્યાણ એ શ્રેષ્ઠ કર્તવ્ય છે તેવો વાદ; ‘હ્યુમૅનિઝમ’ [રિસાયેલી પ્રિયા માનવતી વિ. (સં.) માનવાળી (૨) સ્ત્રી. પ્રિય ઉપર માનવદોષદર્શી વિ. (સં. માનવદોષદર્ષિનું) માનવીના દોષ-અપૂર્ણતા જ જોવાની ટેવવાળું કે તેનું ટીકાશીલ; ‘સિનિક્લ’ [તરીકેનો ધર્મ માનવધર્મ પું. (સં.) માનવને માટેનો-તેને ઉચિત કે તે માનવધર્મશાસ્ત્ર ન. (સં.) મનુસ્મૃતિ નામનો ગ્રંથ માનવપરિવાર પું. (સં.) સમગ્ર માણસજાત માનવભક્ષી વિ. (સં.) માનવનો ભક્ષ કરી જાય એવું; માનવનો નાશ કરનારું
૬૩૯
માનવંશશાસ્ત્ર, માનવશાસ્ત્ર ન. સમગ્ર મનુષ્યજાતિને લગતું શાસ્ત્ર; માનવ, પ્રાણી અને તેના વંશના વિકાસનો અભ્યાસ - તેની વિદ્યા કે શાસ્ત્ર; ‘એન્થ્રોપોલૉજી' માનવશક્તિ સ્ત્રી. (સં.) કોઈ પણ કામ કે પ્રવૃત્તિમાં રોકાયેલી માણસની શક્તિ; ‘મૅન-પાવર’ માનવસહજ વિ. માનવને માટે કુદરતી કે સ્વાભાવિક હોય કે હોવું ઘટે એવું
માનવહિતવાદ પું. (સં.) માનવતાવાદ; ‘હ્યુમેનિઝમ’ માનવંત(-g) વિ. માનયુક્ત; માનભર્યું માનવી વિ. મનુષ્ય સંબંધી (૨) પું. માણસ; માનવ [થયેલું માનવીય વિ. (સં.) મનુને લગતું (૨) મનુના વંશમાં માનવીય વિ. (સં.) માનવીને લગતું
માનવું સ.ક્રિ. (સં. મન્યતે, પ્રા. મન્નઈ) કબૂલ કરવું; સ્વીકારવું (૨) માન આપવું; ગણવું; લેખવું (૩) માનતા રાખવી (૪) ધારવું
માનવેતન ન. વેતન લીધા વિના કામ કરનારને અપાતો માનાર્હ પુરસ્કાર; ‘ઑનરેરિયમ' (૨) સન્માનની ભાવનાથી અપાતું વેતન
માનવેતર વિ. માનવીથી જુદું કે બીજું માનવેંદ્ર પું. માનવપતિ; રાજા માનવોચિત વિ. મનુષ્યને યોગ્ય-તેને છાજે એવું માનવ્ય ન. (સં.) માનવજાતિ (૨) માનવતા [લક્ષણ માનશુકન પું.બ.વ. શુકન-અપશુકન; શુભાશુભ ચિહ્ન; માનશૂન્ય વિ. (સં.) નિરભિમાન; નિર્માન માનસ વિ. (સં.) મન સંબંધી (૨) ન. મન (૩) કૈલાસ
શિખર પાસેનું પ્રસિદ્ધ સરોવ૨; માનસરોવર; માનસર માનસચિત્ર ન. (સં.) કલ્પનામાં ઊભો થતો આકા૨-ઘાટ માનસદાસ્ય ન. (સં.) મનની પરાધીનતા માનસપુત્ર પું. (સં.) (બ્રહ્માએ) મનથી જન્મ પામેલો પુત્ર. જેમ કે, નારદ (૨) મનથી માનેલો પુત્ર માનસપૂજા સ્ત્રી. બાહ્ય પૂજાપાઠ વગર મનની કલ્પનાથીકલ્પિત સામગ્રીથી કરાતી દેવપૂજા; માનસિક
આરાધના
[માન્યતા
માનસપૃથક્કરણશાસ્ત્ર ન. ગુપ્ત માનસ - ચિત્તનું શાસ્ત્ર; ‘સાઇકોઅનેલિસિસ’
માનસયજ્ઞ પું. (સં.) જ્ઞાનયજ્ઞ પ્રિસિદ્ધ સરોવર માનસર, (-રોવર) ન. માનસસર, કૈલાસ શિખર પાસેનું માનસશાસ્ત્ર ન. મનની વૃત્તિઓ, ગુણધર્મ, ક્રિયાઓ તથા
સ્વરૂપનું શાસ્ત્ર; મનોવિજ્ઞાન; ‘સાઇકોલૉજી’ માનસશાસ્ત્રી પું. (સં.) મનોવિજ્ઞાની; ‘સાઇકોલૉજિસ્ટ' માનસર ન. (સં.) કૈલાસ શિખર પાસેનું પ્રસિદ્ધ સરોવર; માનસરોવર
માનસિક વિ. (સં.) મન સંબંધી (૨) મનથી થતું માનસી વિ., સ્ત્રી. (સં.) મન વડે કરેલી પૂજા (૨) વિ.
કલ્પિત (ઉદા. માનસી રાજય) [ભાવના બતાવનારું માનસૂચક વિ. (સં.) માન બતાવનારું (૨) સંમાનની માનસ્તંભ પું. (સં.) કીર્તિસ્થંભ માનહાનિ સ્ત્રી, અપમાન; માનભંગ (૨) નાલેશી માનાપમાનન.બ.વ.માનકે અપમાન; આદર અનેઅનાદર માનાર્થક વિ. (સં.) માનના અર્થવાળું; માનવાચક (વ્યા.) માનાર્હ વિ. (સં.) માનને લાયક; માનનીય (૨) માનદ; ‘ઓનરરી’[ક૨ના૨નેઅપાતો પુરસ્કાર; ‘ઑનરેરિયમ’ માનાર્હ પુરસ્કાર પું. વેતન કે મહેનતાણું લીધા વિના કામ માનાંક પું. (સં.) ધોરણ (૨) માપ કરીને ત્યાં ત્યાં ક્ષેત્ર
વગેરેને આપેલા અંક–નંબર, ‘સર્વે નંબર’ [‘ઓનર્ડ’ માનિત વિ.,સ્ત્રી. માન પામેલું; માન્ય (૨) સત્કાર પામેલું; માનિતા સ્ત્રી., (સ્વ) ન. (સં.) ગર્વ; અભિમાન (૨) સન્માન; આદર
'
માનિની વિ.,સ્ત્રી. (સં.) માન માગતી કે ગર્વિષ્ઠ નાયિકા માની વિ. (સં.) અહંકારી (૨) ગૌરવયુક્ત; ગૌરવવાળું માનીતું વિ. (સં. માનિત) ખાસ પ્રેમપાત્ર; ઘણું વહાલું માનીપાત (પુ.) માનવા જેવો જવાબ માનુની સ્ત્રી. માનિની; માન માગતી કે ગર્વિષ્ઠ સ્ત્રી માનુભાવ વિ. મોટા મનનું; ઉદાર; મહાશય (૨) પું. તેવો પુરુષ (૩) તે નામનો એક ધર્મ-સંપ્રદાય માનુષ વિ. (સં.) મનુષ્ય સંબંધી (૨) પું. માણસ માનુષતા સ્ત્રી., (-ત્વ) ન. (સં.) માણસ હોવાપણું (૨) માણસાઈ; માનવતા
માનુષિક વિ. માનવીય (સં.) વિ. મનુષ્ય સંબંધી માનુષી વિ. (સં.) માણસ સંબંધી માનુષી સ્ત્રી. માણસ સ્ત્રી
માનેચ્છુ (ક) વિ. (સં.) માનની ઇચ્છાવાળું માનૈયો પું. લગ્ન પ્રસ્સે કન્યાપક્ષનો પુરુષ; માંડવિયો માનોરથિક વિ. (સં.) મનોરથ સંબંધી; વિષયજન્ય માન્ય વિ. (સં.) માનનીય; શિષ્ટ (૨) કબૂલ ક૨વા યોગ્ય
(૩) સ્વીકારેલું (૪) માનનીય; પૂજનીય માન્યતા સ્ત્રી. માન્ય હોવું તે (૨) માનવું તે (૩) સ્વીકૃતિ

Page #657

માન્યભાષા) 970
[માયેલું માન્યભાષા સ્ત્રી. (સં.) વ્યાપક રીતે સ્વીકારાયેલ શિષ્ટ માબાઈ સ્ત્રી. નમાલો બાયેલો પુરુષ (૨) મૂછાળાં ફોઈબા ભાષા
માબાપ ન.બ.વ. માં ને બાપ કે તેમના જેવું પદ ધરાવનાર માન્યવર વિ. ઘણું માનનીય; માન આપવા યોગ્યમાં ઉત્તમ (૨) આધારભૂત કે મૂળ વિગત ઉદા, એ ખર્ચનાં માપ ન. (સં. માખ, પ્રા. મM) લંબાઈ, પહોળાઈ, વજન માબાપ બતાવો (૩) ઉદ્દીનતાવાચક ઉદ્ગાર
વગેરેનું પ્રમાણ (૨) પ્રતિષ્ઠા; મોભો (૩) હદ; ગજું માબાપવાદ છું. પ્રજાનાં માબાપ પેઠે સરકારે ભાવ રાખીને માપક વિ. માપનારું; માપ આપનારું
રાય કરવું જોઈએ એવી માન્યતા કે વ્યવસ્થા; માપણી સ્ત્રી. માપવું તે; માપવાનું કામ; મોજણી
“પેટર્નલિઝમ' માપણી-કામદાર પું. જમીનની માપણી કરનાર સરકારી માભૂમિ(મી) સ્ત્રી, માતૃભૂમિ; જન્મભૂમિ માણસ; મોજણીદાર
માભોમ સ્ત્રી. માતૃભૂમિ માપણીખાતું ન.મોજણી કરનારું સરકારી તંત્ર મામ સ્ત્રી. (સર. સં. મામક = મારું (૨) મમતાવાળું) માપણું ન. માપવાનું સાધન; માપિયું
માયા; મમતા (૨) નવાઈ (૩) ધૈર્ય; દઢતા (૪) માપદર્શક વિ. માપ દર્શાવનારું-બતાવનારું
મમત; ટેક માપદંડ મું. માપવાનો ગજ (૨) માપ દર્શાવનારું સાધન મામ ન. ખાવાનું ખાધ; જમવાનું મન માપપટી(-દી) સ્ત્રી. માપદોરી; “મેઝરિંગ ટેપ
મામલ વિ. બહાદુર; શૂરવીર માપન ન. (સં.) માપવું તે; માપણી [‘રેશનિંગ' મામલત સ્ત્રી, (અ. મુઆમલત) માલમત્તા; પૂંજી; વિસાત માપબંધી સ્ત્રી. માપસર વહેંચણી કરવાનું નિયમન; (૨) મામલતદારનું કામ માપલું ન. ઓરવાનું કામ કરતા ખેડૂતને ઘેરથી જતું ભાતું મામલતદાર ૫. (અ. મુઆલિત + ફા. દાર) તાલુકાની (૨) માપવાનું પાત્ર; માપિયું
વસૂલાત સંબંધી કામ કરનાર અમલદાર; વહીવટદાર; માપવું સક્રિ. (સં. માપ્યતે, પ્રા. અપ્પઈ) માપ કાઢવું; મહાલકારી
ભરીને ગણતરી કરવી (૨) પગે ચાલતા થવું (૩) મામલતદારી સ્ત્રી, મામલતદારનું કામ કે હોદો નાસી જવું (૪) પડી જવું
મામલો છું. (અ. મુઆમલહ) કામકાજ કે તેની પરિસ્થિતિ માપિત વિ. (સં.) માપેલું
(૨) કટોકટીનો સમય માપિયું ન. માપવાનું સાધન
મામા પુ.બ.વ. (દ.મામ) મામો(માનાર્થે) (૨) શત્રુ; ચોર માપિયું ન. માપણીનું સાધન
(૩) સાપ, વાઘ વગેરે માટે વ્યંગમાં વપરાય છે. માપું(-પિયું) . માપવાનું વાસણ કે સાધન
મામાઈ સ્ત્રી. સુયાણીનું કામ
મિામોજી માપ્ય વિ. (સં.) માપ કરવા જેવું; માપવા જેવું મામાજી (સસરા) પુ.બ.વ. પતિ કે પત્નીના મામા; માફ વિ. (અ. મુઆફ) ક્ષમા કરેલું; જવા દીધેલું (દોષ, મામી સ્ત્રી. મામાની વહુ
માગતું, ફી વગેરે); માફી આપેલું પ્રિમાણે મામી(Oજી, સાસુ) સ્ત્રી, પતિ કે પત્નીની મામી માફક વિ. (અ. મુવાફિક) અનુકૂળ; રુચતું (૨) ના. પેઠે; મામૂચ ક્રિ.વિ. (સં.) સપૂરું; બિલકુલ માફકસર ક્રિ.વિ. પ્રમાણસર; યથાસ્થિત, માફક આવે એ મામૂર વિ. (અ.) નીમેલું; નિયુક્ત રીતે
[આપવી તે મામૂલ ન. (અ.) રિવાજ; રસમ (૨) પું. આદત; ટેવ માફામાફ, (-ફી) સ્ત્રી. સામસામે માફી કે ક્ષમા માગવી- મામૂલી વિ. સામાન્ય; સાધારણ (૨) નિત્યનું થઈ પડેલું માફાળું વિ. માફા કે પડદાવાળું (ગાડું, વેલડું વગેરે) હોય તેવું; વ્યાવહારિક માફિયા વિ. કાયદો તોડનાર; ગુનાખોર; અંધારી આલમ મામરિયાત વિ. મામેરું લઈને આવનારું
કે ગુનાખોર ટોળકીનું સભ્ય (૨) સફેદ શયતાન, છૂપા મારિયું વિ. મામા તરીકેનું સગું; મોસાળિયું રહેતા ગુનેગારોને સંગઠિત જૂથ (૩) અસામાજિક મામેરું ન. મામાને ઘેરથી માંગલિક પ્રસંગે ભાણેજિયાં પ્રવૃત્તિ કરનાર જૂથ, ટોળી
માટેનો મોસાળ તરફનો ઉપહાર; મોસાળું માફી સ્ત્રી. (અ. મુઆફી) ક્ષમા (૨) જતું કરવું તે; મુક્તિ મામો છું (સં. મામ, પ્રા. મામએ) નાનો ભાઈ (૨) શત્રુ; માફીજમીન સ્ત્રી. જેના ઉપર સરકારનો લાગો ન હોય ચોર (૩) સાપ; ઘોધો
તેવી જમીન; પસાયતું; બ્રાહ્મણિયા જમીન મામો (વેજી, સસરો) છું. મામાસસરા માફીદાર વિ., મું. માફી જમીન ખેડનાર ખેડૂત કે પસાયતો માય સ્ત્રી. માઈ; મા; માતા માફીનામું ન., માફીપત્ર છું. માફી માગતો કે આપતો પત્ર- માયકાંક(-ગ)લું વિ. નમાલું; બાયલું; નબળું (ર) માવડિયું લખાણ
[વાય તે માટેનો પડદો માયનો છું. (અ. અનહ) અર્થ; હેતુ; ઇરાદો (૨) તાત્પર્ય માફો પુ. (ફા. મુઆફહ) વાહન પર ઢંકાતો ઓઝલ જળ- માયલું વિ. માંધનું; અંદરનું

Page #658

માયા ૬૪૧
મારીતારી માયા સ્ત્રી. (સં.) જેનાથી બ્રહ્માંડ રચાયું છે કે ભાસમાન મારડી સ્ત્રી, દડીથી રમવાની એક રમત
થાય છે તે આદિશક્તિ-અવિદ્યા (૨) છળ; પ્રપંચ; મારપછાડ, મારપીટ સ્ત્રી, મારવું અને પીટવું તે; મારકૂટ ઈન્દ્રજાળ (૩) મમતા; સ્નેહ (૪) મમતાનો કોઈ પણ મારફત ના. (અ. અરિકન) દ્વારા; વચમાં રાખીને (૨)
ય (૫) ધન દોલત (૬) કશળતા (૭) માપન- સ્ત્રી આડતિયા કે દલાલને વચમાં રાખીને કામ માપવાની શક્તિ (જ્ઞાનની શક્તિ) (૮) લક્ષ્મી (૯). કરવાની રીત (૩) દલાલી; હકસાઈ (૪) ના. દ્વારા;
ભ્રાંતિ; ભ્રમ પ્રિપંચ વગેરેનો ઘટાટોપ વચમાં રાખીને માયાજાળ સ્ત્રી. માયા દ્વારા ઊભી થતી જંજાળ (૨) ભ્રાંતિ, મારફતિયું વિ. મારફતથી થયેલું – કરવાનું માયાપાણી ન. ભાંગનું પાણી
મારફતિયો છું. વચમાં રહીને સોદા ગોઠવી આપનાર; માયાપાત્ર વિ. પૈસાદાર; ધનવાન; ધનિક ' દલાલ; “એજન્ટ' માયામમતા સ્ત્રી. સ્નેહ સંબંધ
મારફતે ના. દ્વારા; વચમાં રાખીને; મારફત માયામય વિ. (સં.) માયાથી ભરેલું
મારફાડ સ્ત્રી. મારપીટ
કિાનસ માયામૃગ પું, ન. (સં.) બનાવટી મૃગ; માયાવી મૃગ મારફો પું. એક સુથારી ઓજાર - લાકડાની ઝૂંટાઝૂંટાવળી માયારૂપ વિ. માયામય (૨) માયાત્મક
મારમાર ન. (મારવું ઉપરથી) વારેવારે મારવું તે (૨) માયાવશ વિ. (સં.) માયાધીન; માયાને અધીન
ક્રિવિ. પુષ્કળ જોરથી (૨) મુશ્કેલીથી માયાવાદ મ્યું. (સં.) પરબ્રહ્મનું પ્રતિબિંબ માયામાં પડતા મારવાડ પં. પશ્ચિમ રજપૂતાનામાં આવેલો એક પ્રદેશ
જગતનો ભાસ થાય છે – વાસ્તવમાં જગત જેવું કાંઈ મારવું સક્રિ. (સં. મારયતિ, પ્રા. મારઈ) પ્રહાર કરવો;
નથી. જગત મિથ્યા છે. એ પ્રકારનો સિદ્ધાંત નિારું સંહાર કરવો (૨) ઠાર કરવું (૩) પાછું હઠાવવું; માયાવાદી વિ., પૃ. (સં.) માયાવાદને લગતું કે તેમાં માન- જે કરવું (ધાડ) (૪) લૂંટવું; હુમલો કરીને લઈ લેવું માયાવિની વિ., સ્ત્રી, (સં.) માયાવાળી, ઠગનારી (સ્ત્રી) (ગામ) (૫) ગુણધર્મનો નાશ કરવો (ચામડી) (૬) માયાવી વિ. (સં. માયાવિ) માયિક; માયાથી ઊપજેલું; ઝડપ ને જોરથી કોઈ ક્રિયા કરવી; વીંઝવું; અફાળવું;
મિથ્યા (૨) પ્રપંચથી ભરેલું, કપટી, માયાવી નાખવું; ભરવું (બાથોડિયાં; ફાકો) (૭) અસર થાય માયાળુ વિ. સ્નેહાળ; હેતાળ પ્રિપંચથી ભરેલું તેમ પ્રયોગ કરવો (બોલ; મૂઠ) (૮) (પ્રહાર કરવા માયિક વિ. (સં.) માયાથી ઊપજેલું; મિથ્યા (૨) માયાવી; માટે) છોડવું; વાપરવું; ચલાવવું (તીર) (૯) રોકવું; માયું ન. માજુફળ (૨) એક વનસ્પતિનું ફળ
દબાવવું; રોંધવું (ભૂખ; મન) (૧૦) ધાતુની ભસ્મ માયુસ વિ. (અ.) હતાશ; નિરાશ
કરવી (૧૧) તફડાવવું; ચોરવું (૧૨) લગાડવું; માયુસી સ્ત્રી. (અ.) હતાશા, નિરાશા
ચોડવું; ખોસવું (ડૂચો; ખીલો) (૧૩) જોરથી નાખવું; માયોપાયિક વિ. (સં.) માયાની ઉપાધિવાળું; માયામય ફેંકવું; આપવું ઉદા. માથામાં મારવું (૧૪) મારjની માર છું. મારવું તે; તાડન (૨) મરણ; મૃત્યુ (૩) માર; અસર-ભાસ-વેદના દેખાવી (ચળકાટ; ઝાંખ) (૧૫) વિપુલતા (૪) હાનિ; ફટકો
પરાણે ઠગીને વળગાડવું, ઉદા. માથે મારવું (૧૬) માર પં. (સં.) કામદેવ (૩) (બૌદ્ધ) આસુરી સંપત્તિઓની અન્ય ક્રિયાપદ સાથે આવતાં ઉતાવળ કે બેદરકારીનો અધ્યક્ષ એવી કલ્પેલી શક્તિ; સંતાન
ભાવ બતાવે. ઉદા. લખી મારવું. મારકવિ. (સં.) મારનાર; નાશ કરનાર, જીવલેણ કિારક મારંમારા સ્ત્રી, સામસામી મારામારી; લડાઈ મારકું(-કણું) વિ. મારવાની ટેવવાળું; મારે એવું(૨) અસર- મારા પુ.બ.વ. નિશાન મારવા કિલ્લાની દીવાલમાં રખાતાં મારકાટ સ્ત્રી, મારવું ને કાપવું તે; કાપાકાપી ને મારામારી બાકાં (૨) કોઈને મારી નાખવા રોકેલા કે મોકલેલા મારકૂટ સ્ત્રી. માર મારવો તે; મારપીટ
માણસો મારકેટ ન. (ઈ.) બજાર; “માર્કેટ [છાપ મારાતારાપણું ના ભેદભાવ; આપ-પરભાવ મારકો પં. (. માર્ક) નિશાન (૨) વેચાઉ માલ પર હોતી મારામાર, (-રી) સ્ત્રી. (‘મારવું ઉપરથી લડાઈ; મારખાઉ વિ. માર ખાયા કરે તેવું; માર ખાવાની ટેવવાળું ધિંગાણું (૨) તંગી; તાણ મારગ ૫. જુઓ “માર્ગ'
મારિણી વિ., સ્ત્રી. (સં.) મારી નાખનારી (સ્ત્રી) મારઝપાટ, મારઝૂડ સ્ત્રી, મારવું અને ઝૂડવું તે; મારપીટ મારિત વિ. (સં.) મારી નાખેલું સિંબોધન મારણ ન. (સં.) મારી નાખવું (૨) મારવાનો તાંત્રિક મારિષ પં. (સં.) સૂત્રધારથી ઉતરતી કક્ષાનો નટ કે તેનું
પ્રયોગ (૩) શિકાર; મારી ખાવાનું તે (૪) ઉપાય મારીચ પું. (સં.) સીતાહરણમાં રાવણને મદદ કરવા
(૫) (વૈદકમાં ઝેર, ધાતુ વગેરે) મારવું કે તેનો ઈલાજ કનકમૃગનું રૂપ લેનાર એક રાક્ષસ મારનલ વિ. મારી નાખનારું (૨) માર મારનારું મારીતારી સ્ત્રી, ગાળાગાળી (૨) નિંદા; બદગોઈ

Page #659

-મારી
૬ ૪૨
[માલધારી -મારુ વિ. (સમાસમાં અંતે) મારી નાખે - વીંધી નાખે માર્જનીય વિ. (સં.) સાફ કરવા જેવું, માંજવા યોગ્ય તેવું. ઉદા. ધાપમારુ
નિાયિકા; માર માર્જર પું. (સં. મૃ૬ = માર્ફ - ચોખ્ખું કરવું ઉપરથી. મારુ (પુ.) મરુ; મારવાડ (૨) એક રાગ (૩) ઢોલામારુની આ પ્રાણી નવરું હોય ત્યારે ચાટીને ડિલ સાફ રાખે મારુ, (Oજી) પું. પ્રીતમ; પતિ
છે.) બિલાડો; મીંદડો મારુત પું. (સં.) પવન; વાયુ
માર્નારી સ્ત્રી, બિલાડી; મીની; મીંદડી [(૩) શુદ્ધ કરેલું મારુતિ ધું. (સં.) હનુમાનજી; પવનપુત્ર
માર્જિત વિ. (સં.) માર્જન કરેલું; સાફ કરેલું (૨) માંજેલું મારુતિ સ્ત્રી. (ઈ.) મોટરનો એક પ્રકાર એકવચન માર્જિન ન. (ઈ.) છાણ કે લખાણમાં કોરો રખાતો બાજુ મારું સ. (અપ. મહારઅ) “હુંની છઠ્ઠી વિભક્તિનું પરનો ભાગ; હાંસિયો (૨) બે વચ્ચેનો ફાસલો કે મારો . (‘મારવું' ઉપરથી મારી નાખનારો; જલ્લાદ ફેર; જેમ કે, ભાવ કે નફા વગેરેનો મારો પં. ઉપરાઉપરી પ્રહાર (૨) મારફાડ
માર્તડ ૫. સૂર્ય; સૂરજ માર્કપું. (.) ચિહ્ન, (ટ્રેડમાર્ક) મારકો (૨) ગુણ; પરીક્ષા- માર્દવ ન. (સં.) મૃદુતા; કોમળતા (૨) સુંવાળાપણું
માં અપાતો ગુણાંક (૩) જર્મનીનો એક ચલણી સિક્કો માર્બલ પુ. (ઇં.) આરસપહાણ (૨) સ્ત્રી, લખોટી માર્કશીટ સ્ત્રી. (ઈ.) ગુણપત્રક
માર્મિક વિ. (સં.) મર્મભેદી (૨) રહસ્યમય; મર્મવાળું માર્કિ(-કે)ટ ન. (ઈ.) બજાર; ચૌટું
માર્મિકતા સ્ત્રી. (સં.) મર્મભેદીપણું; માર્મિક હોવાપણું માર્કિ(-કે)ટયાર્ડન. (ઈ.) માલસામાન ખુલ્લા રાખી, જયાં માર્યું વિ. (“મારવું' ઉપરથી) ઘવાયેલું (૨) ત્રાસેલું ઉદા. વેચાણ થાય છે તેવો વાડો
દુ:ખનું માર્યું માર્કેટિંગ ન. (ઈ.) ખરીદવેચાણ બજારવ્યવસ્થા [કારી માર્શલ પું. (.) સરસેનાપતિ; શિસ્ત માટેનો અમલદાર માર્કસ છું. (ઇ.) “કાર્યમા' નામનો એક રશિયન ક્રાંતિ- (૨) (ધારાસભા વગેરેમાં) પોલીસ-વ્યવસ્થા માટેનો માર્કસવાદ છું. કાર્લ માર્કસનો સામ્યવાદનો સિદ્ધાંત; અમલદાર
કૉમ્યુનિઝમ' નો એક પ્રકાર, જૂનું ને શિષ્ટ સંગીત માર્શલ-લૉ છું. (ઈ.) લશ્કરી કાયદો માર્ગપું. (સં.) રસ્તો (૨) રૂઢિ(૩) મત; સંપ્રદાય(૪) સંગીત- માલ પું. (સં.) ઊંચાણનો પ્રદેશ; માળ માર્ગદર્શક વિ. (સ.) રસ્તો બતાવનાર ભોમિયો માલ પં. (સં.) કિંમતી પદાર્થ (૨) પશઢોરઢાંખર (૩) માર્ગદર્શન ન. માર્ગ બતાવવો તે; સલાહ નિાર પુસ્તક શક્તિ; તાકાત (૪) મિષ્ટાન્નનો જથ્થો માર્ગદર્શિક, (-ની) સ્ત્રી માર્ગદર્શાવનાર (૨)પ્રવેશ કરાવ- માલકણ સ્ત્રી. માલિક સ્ત્રી; ધણિયાણી માર્ગદીપ પં. (સં.) માર્ગ પરનો-માર્ગ બતાવતો દીવો માલકાક(-ગ)ણી સ્ત્રી, એક વેલ કે તેનું બીજ માર્ગ બત્તી સ્ત્રી. રસ્તાની બાજુએ મૂકવામાં આવેલી બત્તીઓ માલકિન સ્ત્રી. (હિં.) ગૃહિણી; ગૃહસ્વામિની માર્ગવ્યય પું. (સં.) વાટખરચી; મુસાફરીમાં થતો ખર્ચ માલ(-લિ)કી સ્ત્રી. માલિકપણું; સત્તા માર્ગવ્યવહાર પું. (સં.) અવરજવર; “ટ્રાફિક
માલ(લિ)કી નાબૂદી, માલ(-લિ)કીહરણ ન, માલકી હક માગ(અશિર, વશીષ) છું. (સં.) માગશર મહિનો લઈ લેવો-નાબૂદ કરવો તે; “એક્ઝોપિયેશન' માર્ગ સૂચકવિ. (સં.) માર્ગ બતાવનારું; માર્ગદર્શક સ્ટિોન' માલ(-લિ)કીહક, (-%) ૫. માલકીનો હક; ‘ટાઇટલ માર્ગખંભ છું. માર્ગદર્શક સ્તંભ કે ચિહ્ન કે વસ્તુ; “માઈલ- માલકોશ છું. (સં.) એક રાગ; માલ-કંસ માર્ગસ્થ વિ. માર્ગમાં ઊભેલું (૨) પું. વટેમાર્ગુ; મુસાફર માલખુન. (સં. માલકં= હારડો) સળિયા કે દોરામાં પરોવી માર્ગીવિ, (સ.) માર્ગનું પંથનું અનુયાયી (સમાસમાં અંતે) રાખેલા કાગળો તથા ચિઠ્ઠીઓનો સમૂહ (૨) હારડો
ઉદા. શિવમાર્ગી (૨) એ નામના સૌરાષ્ટ્રના એક માલગાડી સ્ત્રી. ભારખાનું; માલ લાવતી અને લઈ જતી પંથનું (૩) માર્ગ નામના સંગીત પ્રકારને લગતું (૪) રેલગાડી
[ઉઘરાવી આપેલું મહેસૂલ . મુસાફર (૫) માર્ગો પંથનો અનુયાયી (૬) સ્ત્રી. માલગુજારી સ્ત્રી. (ફા.) જમીન-મહેસૂલ (૨) જમીનદારે મધ્યમ ગ્રામની એકમૂર્છાના ભિોમિયો; ગાઇડ માલડ(-ધોક્યો . માલ ચડાવવા-ઉતારવા માટેનો અંદરનો માર્ગોપદેશક છું. (સં. માર્ગ+ ઉપદેશક) માર્ગ બતાવનાર; ડક્કો કે રેલવેનું સ્થાન માર્ગોપદેશિકા સ્ત્રી, (સં.) માર્ગદર્શિકા; માર્ગદર્શિની માલ(ળ)ણ સ્ત્રી, (સં. માલિની) માળીની સ્ત્રી; માળીનો માર્ચ ૫. (ઇ.) ઈ.સ.નો ત્રીજો મહિનો (૨) કૂચ; પ્રયાણ; ધિંધો કરનારી સ્ત્રી (૨) નાકમાં થતી ફોલ્લી છિંદ ક્વાયતથી કૂચ કરવી તે
માલતિ(તી) સ્ત્રી. (સં.) એક સુગંધી ફૂલવેલ (૨) એક માર્જન ન. (સં.) સાફ કરવું તે (૨) શુદ્ધ કરવા મંત્ર ભણી માલદાર વિ. (ફા.) ધનવાન; તવંગર
પાણી છાંટવું તે સંગીતની બારમી શ્રુતિ માલધણી પું. માલિક [એક જાત (૨) માલધણી; માલિક માર્જની સ્ત્રી, (સં.) સાવરણી; બુહારી; પૂંજણી (૨) માલધારી છું. ઢોરઢાંખર ધરાવનાર; સૌરાષ્ટ્રમાં ભરવાડની

Page #660

માલપાણી
હું ૪ 3
[માસ્તરી માલપાણીન.બ.વ.મિષ્ટાન્ન; ભારે જમણ એિક મિષ્ઠાન્ન (૨) બીકણ; બાયેલું માલપૂઓ(ડો) ૫. (દ. મલ્લ+સં. “અપૂપ') ગળ્યો પૂડો; માવડિયો મું. માના જ કહ્યામાં રહેનાર છોકરો માલમ(મી) . (અ. મુઅલ્લિમ) વહાણમાંના માલનો માવડી સ્ત્રી. (સં. માતુ, પ્રા. માઉ) મા (૨) દેવી
હિસાબ રાખનાર (૨) વહાણનો દોરનાર; પાઈટ' માવડીમુખું વિ. માની સોડમાં કે માના કહ્યામાં જ રહેનાર માલમતા સ્ત્રી. (માલ + મતા) સ્થાવર અને જંગમ મિલકત (૨) બીકણ; બાયલું [પિયર; મહિયર માલમલીદો છું. ભારે મિષ્ટાન્ન; માલમિલકત
માવ(-વી)તર ન.બ.વ. (સં. માતૃપિતૃ) માબાપ (૨) માલમસાલો . (માલ-મસાલો) મિષ્ટાન્ન (૨) ઉપયોગની માવાદાર વિ. (ફા.) માવાવાળું રિહેવું-ગોઠવાઈ જવું સાધનસામગ્રી
સુિખ માનનારું માવુંઅ.ક્રિ. (સં. માતિ, પ્રા.માઅઈ) સમાવું; બરોબર આવી માલમસ્ત વિ. ધનદોલતના મદમાં છકી ગયેલું કે તેમાં જ માવો મું. દૂધ ઉકાળી કરાતો ઘટ્ટપદાર્થ (૨) ગર (જમ માલમિલકત સ્ત્રી. સ્થાવર અને જંગમ મિલકત; માલમતા કે, ફળનો), કે તેના જેવું કાંઈ પણ (૩) સત્ત્વ માલવાહક વિ. સામાન લઈ જવા-લાવનારું; “કેરિયર' માવો મું. (સં. માધવ, પ્રા. માહવ) શ્રીકૃષ્ણ; માવજી માલવી-શ્રી) સ્ત્રી, શ્રીરાગની એક રાગણી
માશાલ્લા ઉ“વાહ, વાહ”, “ઈશ્વર બચાવે એવો ભાવ માલા સ્ત્રી. (સં.) માળા; મણકા વગેરે પરોવી કરેલો હાર બતાવતો ઉદ્દગાર [માની બહેન; માસી
(ર) જપમાળા (૩) કોઈ પણ વસ્તુની એને મળતી માશી સ્ત્રી, (સં. માતુ:સ્વરુકા, પ્રા. માઉસ્ટિ, માઉસી) એકત્રિત સંકલના; ઉદા. ગ્રંથમાલા (૪) રૂપકનો એક માશૂક સ્ત્રી. પ્રિયા; પ્રેયસી, પ્રિયતમા (૨) પરમાત્મા; પ્રકાર
અલ્લાહ માલાકાર છું. (સં.) માળી
માષ પુ. (સં.) અડદ (૨) “માસી” નામનું એક તોલ માલામાલ વિ. ખૂબ લાભ પામેલું, ભર્યું; ચાલ માસ . (સં.) મહિનો
ઉિત્પાદન માલામી હોકો . હોકાયંત્ર
માસ પ્રોડકશન ન. (ઈ.) માટે પાયે કે જથ્થાબંધ થતું માલિક !. (અ.) માલેક; સ્વામી; શેઠ (૨) પરમેશ્વર માસમીક્રિયા ન.બ.વ. (ઇ.) સંચાર માધ્યમો, સૂરમાધ્યમો માલિકા સ્ત્રી, (સં.) માળા
હિક્ક માસર પં. ઓસામણ માલિકી સ્ત્રી, માલિકી; સ્વામિત્વ; કબજો; માલિક તરીકેનો માસલો . (અ. મસલ) નમૂનો (૨) ઘાટ માલિકીહક-ક્ક) ૬. માલકીનો હક
માસિક વિ. (સં.) માસને લગતું (૨) ન. માસિક પત્ર માલિની સ્ત્રી. (સં.) એક અક્ષરમેળ છંદ (૨) માળણ (૩) અટકાવ (૪) કિ.વિ. દર માસે, ઉદા. માસિક માલિચ ન. (સં.) મલિનતા; મેલ
શું મળે છે ? માલિશ(-સ) સ્ત્રી. (ફા.) ચોળવું; રગડવું; ચાંપવું તે માસિકપત્ર ન. (સં.) દર મહિને પ્રગટ થતું પત્ર-સામયિક માલિશ(-સ)ગૃહ ન. (સં.) માલિસ કરવાનું મકાન માસિયો . મરણ પામેલાનું એક વરસ સુધી દર માસે. માલી . (સં.) માળી
કરવામાં આવતું શ્રાદ્ધ (૨) એક પ્રેતભોજન માલીપા(-કોર) ક્રિ.વિ. અંદરની બાજુએ
માસી સ્ત્રી, માશી; માની બહેન માલુકાર . વણકર
માસૂમ વિ. (અ.) નિર્દોષ, નિરપરાધ; ભોળુ મા વિ. બાહું; માલકું
માસૂમિયત સ્ત્રી, (અ.) ભોળપણ (૨) નિર્દોષતા માલું ન. મસોતું
માસો છું. તોલાનો બારમો ભાગ માલૂમ વિ. (અ. માલૂમ) જાણેલું, ખબર પડેલું માસો છું. માસીનો પતિ માલેક પં. માલિક ધણી (૨) ઈશ્વર
માસોસસરો, માસોજી પુ. વર કે વહુનો માસો માલેતુજા(-જા) પું. (અ. મલિકુતુજ્જર) વેપારીઓનો માસ્ક ન. (ઈ.) મહોરું (૨) જોખમી પ્રવૃત્તિમાં મોંઢાના
વડો; મોટો વેપારી (૨) વિ. ખૂબ પૈસાદાર રક્ષણ માટેનું સાધન મિાસ્તર; શિક્ષક માલો છું. પ્લાસ્ટર લીસું કરવાનું કડિયાનું એક ઓજાર માસ્ટર પં. (ઈ.) શેઠ; ધણી; માલિક (૨) વિશેષજ્ઞ (૩) માવવું. પતિ; સ્વામી; વલ્લભ સારવાર માસ્ટર પ્લાન છું. (.) વિશાળ યોજનાની રૂપરેખા માવજત સ્ત્રી. (અ. મુહાફિજત) બરદાસ્ત; સંભાળ; માસ્ટરી સ્ત્રી. (ઇં.) પ્રભુત્વ માવજી . (સં. માધવ, પ્રા. માહવ) શ્રીકૃષ્ણ માસ્તર ૫. (ઇં. માસ્ટર) મહેતાજી; શિક્ષક (૨) અમલદાર માવજીભાઈ પું, ગમે તે માણસ
(પોસ્ટ, રેલવે, મિલ વગેરેમાં) માવઠું ન. (ન. માધ + વૃષ્ટક, પ્રા. માહવઠહ) કઋતુનો માસ્તરગીરી સ્ત્રી. (ફા.) શિક્ષકનો ધંધો કે કામકાજ વરસાદ; કમોસમી વરસાદ
માસ્તરી સ્ત્રી. માસ્તરનો ધંધો માવડિયું વિ. માની સોડમાં કે માના કહ્યામાં જ રહેનારું માસ્તરી વિ. (.) માસ્તરને લગતું

Page #661

માહો ૬ ૪ ૪
માંડણ માહપું. (સં. માઘ, પ્રા. શાહ) માઘ માસ; મહા મહિનો રહે તેવું પાટિયું (૩) માંકડ જેવી ગંધવાળું એક જીવડું માહ પુ. (ફા.) માસ; મહિનો
માંકડી સ્ત્રી. (સં. મર્કટી) માંકડાની માદા (૨) ઘંટીના માહવાર(-રી) વિ. મહિનાનું; મહિનાવાર થતું
ઉપલા પડમાં બેસાડેલો લાકડાનો કાણાવાળો કકડો માહાત્મિક વિ. (સં.) મહાત્માનું મહાત્મા જેવું
(૩) રવૈયાનો તે ભાગ, જે વડે ગોળી ઉપર તે માહાસ્ય ન. (સં.) મહિમા; મહત્ત્વ; મહત્તા
ચપસીને બંધાય છે. (૪) ઢોર બાંધવાના દોરડાના માહિત વિ. (અ. માહિધ્યત) વાકેફ; જ્ઞાન
ગાળામાંની મોઈ (૫) હળ ઉપર ચોડેલું મોઈના માહિતગાર વિ. વાકેફગાર; જાણીતું; પરિચયવાળું આકારનું લાકડું, જેના પર ખેડૂત ખેડતી વખતે ભાર માહિતી સ્ત્રી, વાકેફગારી; જાણ (૨) ખબર; હકીકત મૂકે છે. (૬) ભૂરી ભેંસ (૭) માંકડીકૂકડી (૮) ચામમાહે ક્રિ.વિ. (‘મા’ ફા. ઉપરથી) અમુક “મહિને એ ડીનો એક રોગ (૯) ઘોડીની એક જાત થાય છે. અર્થમાં. ઉદા. માહે ફાગણ
માંકડીકૂકડી સ્ત્રી, એક જીવડું, જેનો પેશાબ અત્રેથી ફોલ્લા માહેર વિ. (અ. માહિર) જાણકાર; વાકેફગાર; માંકડું ન. (સં. મર્કટ, પ્ર. મક્કડ) લાલ મોનું વાંદરું માહિતગાર (૨) હોશિયાર
માંકડો પુ. લાલ મોંનો વાંદરો માહેશ્વર વિ. (સં.) મહેશ્વરનું, -નેલગતું (૨) મહેશ્વરનું પૂજક માંકણ પૃ. જુઓ “માંકડી માહોલ છું. વાતાવરણ; પરિવેશ
માંકણિયું ન., વિ. જુઓ “માંકડિયું માહ્યરું ન. (સં. માતૃગૃહ) લગ્નવિધિ કરવાનો મંડપ માંખ(-બી) સ્ત્રી. માખ; માખી માગણી, ખપત માહ્યમાટલું ન. કન્યાને વળાવતાં રીત પ્રમાણે અપાતું માંગવિ.આઠ (વેપારી સંકેત) (૨) સ્ત્રી માગ, જરૂરિયાત; ખાવાનું કે તેનું માટલું
માંગ સ્ત્રી. સેંથો; પાંથી માળ પું. (સં. માલા, માડ, પ્રા. માલ) મે; મજલો; માંગપટ્ટી સ્ત્રી, લમણા આગળ પાડેલાં પટિયાં
દાદર ચઢીને જવાય તે મેડી (૨) માળિયું (૩) માળો માંગલિક વિ. (સં.) શુભ (૨) કલ્યાણકારી; મંગલમય માળ પું. (સં. માલ) નિર્જન વેરાન બીડનો પ્રદેશ માંગલ્ય ન. (સં.) શુભ; કલ્યાણ માળ સ્ત્રી, (સં. માલા) માળા (૨) રેંટિયાના ચક્કર અને માંગવું સક્રિ. માગવું ત્રાક ઉપર ફરતી દોરી
માંગળિક વિ. માંગલિક; શુભ માળખું ન. માલખું; હારડો; સળિયા કે દોરામાં પરોવી માંચડો પં. (સં. મંચ, પ્રા. મંચ) માંચો; ઊંચી બેઠક (૨) રાખેલ કાગળોનો સમૂહ (૨) ખોખું; પિંજર
ગાડાની ધરી ઉપરનો પાટલો માળણ સ્ત્રી માલણ માળીની સ્ત્રી (૨) નાકમાં થતી ફોલ્લી માંચી સ્ત્રી. (સં. મંચિકા, પ્રા. મંચિયા) ખાટલી (૨) નાનો માળણ ન. (માળવું' ઉપરથી) છાપરીનું છાજ; સૈડણ માંચો; આસન જેવી બેઠક કે કાથીનો) માળવા પું. એક પ્રદેશ તેિની બોલી કે ભાષા માંચો ડું. (સં. મંચ, પ્રા. મંચ) માંચડો (૨) ખાટલો (વાણ માળવી વિ. માળવાને લગતું (૨) તેનું રહીશ (૩) સ્ત્રી. માંજણ સ્ત્રી. વાસણ માંજવાની ઓરડી માળવું સક્રિ, છાજવું; સૈડવું (છાપરું)
માંજર સ્ત્રી. (સં. મંજરી) તુલસી, મરા વગેરેની માળા સ્ત્રી. (સં. માલા) જુઓ “માલા
બિયાંવાળી ડાખળી (૨) જોડાની સખતળી (૩) માળિયું ન. (‘માળ' ઉપરથી) મેડો (૨) સરસામાન ચંપલની સીવણીમાં પગ તળે રહેતું પાતળું પડ (૪) રાખવા છાપરા નજીક કરેલો નાનો માળ
મરઘાના માથા ઉપરની કલગી માળી પું. (સં. માલી, પ્રા. માલિએ) ફૂલઝાડ ઉછેરનાર માંજરમુખું વિ. બિલાડીના જેવા મુખવાળું (૨) ફૂલ વેચનાર
માંજરું વિ. (સં. માર્જીરક, પ્રા. મંજરઅ) ભૂરી કીકીવાળું માળી સ્ત્રી, દીવાલમાં કરેલ છાજલી, અભરાઈ માંજવું સક્રિ. (સં. માર્જતિ, પ્રા. મજ્જઈ) ઘસીને સાફ માળીધર ન. માળીને રહેવા કરેલ બાગમાંની છાપરી કરવું (વાસણ); ઊટકવું; ઊડકવું માળું ઉદ્. વહાલમાં કે નિરર્થક નામ સાથે વપરાય છે. માંજાર છું. (સં. માર્જર) બિલાડો; મીંદ માળો છું. (અપ. મહાલઅ. મહારઅ) પંખીનું ઘર (૨) માંજારી સ્ત્રી. બિલાડી; મીંદડી
નિાવિક ઘણાં કુટુંબો રહી શકે એવું ઘણા માળવાળું મકાન (૩) માંજી પું. (હિ. માંકી) કાશ્મિરનો હોડીવાળો; ખલાસી;
ખેતરનો માંચડો (૪) હાડપિંજર પ્રિત્યય; અંદર માંજો પું. કાચ પાયેલો દોર (પતંગનો) મિહેનતે માં પ્રત્ય. (સં. સ્મિન્, પ્રા. મિ) સાતમી વિભક્તિનો માંડ ક્રિ.વિ. (સં. મનાફ, પ્રા. મણય) માંડમાંડ; મહામાંકડવું. (સ. મસ્કુણ, પ્રા. મક્ણ, સર. હિં. ખટમલ) માંડ સ્ત્રી. (‘માંડવું ઉપરથી) શોભા માટે ગોઠવેલી ઉતરડો મારણ; માકડ.
માંડણ ન. માંડવું તે; આરંભ (૨) મંડાણ માકડિયું વિ. માંકડિયઃ માંકડવાળું (૨) ન. માંકડ ભરાઈ માંડણ સ્ત્રી. મકાનના મજલાની ઊભલી: “પ્લિથ'

Page #662

માંડવી
માંડણી
૬ ૪૫
[મિજાગરું માંડણ ન. (સં. મંડન) મડાણ; ગામના પાદરે પાણી માંસ ન. (સં.) શરીરની સાત ધાતુમાંની એક
ભરાયેલો ખાડો મિંડાણ કરવું તે; ગોઠવણી માંસખાઉ વિ. માંસ ખાવાની ટેવવાળું; માંસાહારી માંડણી સ્ત્રી. (સં. મંડન) માળની ઊંચાઈ, ઊભણી (૨) માંસદ વિ. માંસમાંથી ઉત્પન્ન થનારું માંડમાંડ ક્રિ.વિ.માણમાણ; જેમતેમ કરીને; મહામુશ્કેલીએ માંસજનક વિ. માંસને ઉત્પન્ન કરનારું માંડલિક વિ. (સં.) મંડળનું (૨) મંડળમાંનું; ખંડિયું (૩) માંસપિંડ કું. માંસનો લોચો પું. ખંડિયો રાજા; સામંત
માંસપેશી સ્ત્રી. (સં.) માંસનો સ્નાયુ; ટિશ્ય માંડવ પું. (સં. મંડપ, પ્રા. મંડવ) વરપક્ષને પહેરામણી માંસભક્ષણ ન. માંસાહાર; માંસ ખાવું તે આપવાનો છેલ્લો વિધિ (૨) સ્ત્રી. નવરાત્રિની માંસમાટી ન.બ.વ. માંસ
નિાનો માંડવો માંસલ વિ. (સં.) માંસવાળું; ભરાવદાર; હૃષ્ટપુષ્ટ માંડવડી સ્ત્રી. કન્યાપક્ષની સ્ત્રી માંડવિયણ; માનડી (૨) માંસાહાર છું. (સં.) માંસનો ખોરાક માંડવડો છું. માંડવો (પદ્ય)
થયેલો ખર્ચ માંસાહારી વિ. માંસ ખાનારું માંસભક્ષી માંડવાખર્ચ(-રચ) પં. કન્યાપક્ષને લગ્નપ્રસંગ બાબતનો માંહી(-૨) ના. (સાતમી વિભક્તિના પ્રત્યય; સં. સ્મિનું, માંડવા પક્ષ છું. કન્યાપક્ષ; માનૈયાં તિ; સમાધાન પ્રા. સ્મિ; અપ. પાલિ ૩િ) અંદર; મધ્યે માંડવાળ સ્ત્રી. (“માંડવું વાળવું” ઉપરથી) માંડી વાળવું માંહેલું વિ. અંદરનું માંડવાળપાત્ર વિ. માંડવાળ કરવા જેવું
માંહોમાંહે ક્રિ.વિ. અંદર અંદર માંડવિયણ સ્ત્રી. કન્યાપક્ષની સ્ત્રી; માનવી
માંહ્ય ક્રિ.વિ. માંહી; અંદર માંડવિયો છું. જકાત ઉઘરાવનાર; જકાતનો ઈજારદાર માંહ્યલું વિ. અંદરનું માંડવિયો છું. કન્યાપક્ષ તરફનો પુરુષ; મામૈયો માંહ્યલો ડું. અંતરાત્મા માંડવી સ્ત્રી. (સં. મંડપ, પ્રા. મંડવ) ઘર આગળની બેઠક મિ. પં. (.) મિસ્ટર’નું ટૂંકું રૂપ (૨) શ્રીયુત્ત; શ્રીમાન
(૨) રવેશી (૩) નવરાત્રિમાં દીવા મૂકવા માટે મિકાડો . (જાપાની) જાપાનનો શહેનશાહ બનાવેલી મંડપ જેવી રચના (૪) જકાત લેવાની મિકૅનિક પું. (ઈ.) યંત્રવિદ્યાનો કારીગર [કરાતું. જગ્યા (૫) ચકલું; બજાર
મિકેનિકલ વિ. (ઇ.) યંત્રવિદ્યાને લગતું (૨) યાંત્રિક રીતે માંડવી સ્ત્રી. ભોંયસિંગ; મગફળી; ફોફાં
મિકેનિઝમ ન. (ઇં.) યંત્રરચના (૨) રચનાતંત્ર માંડવી સ્ત્રી. (સં. મંડપિકા, પ્રા. મંડેવિઆ) નાનો માંડવો; મિક્સ વિ. (ઇં.) સેળભેળ કરેલું; મિશ્રિત જકાતનું સરકારી થાણું; રવેશી
મિકસચર ન. (ઇ.) મિશ્રણ; મેળવણી માંડવું સક્રિ. (સં. મંડપતિ, પ્રા. મંડઈ) શરૂ કરવું (૨) મિચર-ગ્રાઈન્ડર ન. (ઇ.) મિશ્રણ કરવા માટેનું તથા
લખવું; નોંધવું (૩) ગોઠવવું; મૂકવું (૪) યોજવું; દળવા માટેનું વીજળિક સાધન સ્થાપવું (પ) બીજી ક્રિયાની સહાયથી તે ક્રિયા કરવાનું મિક્સર ન. (ઈ.) મિશ્રણ કરવાનું સાધન; મિશ્રક શરૂ કરવું, તેમાં લાગવું, વળગવું એવો ભાવ બતાવે મિચકારવું સક્રિ. મિચકારો કરવો; આંખનું) પટપટાવવું છે. ઉદા. ખાવા માંડો.
મિચકારો છું. મીંચવું - મીંચાવું તે (૨) (આંખનું) માંડવો છું. (સં. મંડ૫) મંડપ; ચંદરવો બાંધી બનાવેલી પટપટાવવું તે
બેઠક કે સ્થાન (૨) છોડી; કન્યા (૩) લગ્નમંડપ મિચામણાં ન.બ.વ. મીંચામણાં; આંખો વારેવારે ઉઘાડવી માંડળિક વિ. જુઓ માંડલિક'
અને બંધ કરવી તે (૨) તેના વડે ઈશારો કરવો તે માંત્રિક પું. (સં.) મંત્રવિદ્યા જાણનાર; ગારુડી (૨) વિ. મિચાવવું સક્રિ. “મીંચવું નું પ્રેરક
મંત્ર સંબંધી (૩) મંત્રવિદ્યા જાણનાર નિાતંદુરસ્તી મિચાવું અ.ક્રિ. “મીંચવું'નું કર્મણિ માંદગી સ્ત્રી. (સં. મંદ ઉપરથી) બીમારી; મંદવાડ; મિચ્છા મિ દુક્કડ શ... (સં. મિથ્યા મે દુષ્કૃતમ્) “મારું માંદલું વિ. (સં. મંદ) માંદુ ને માંદું રહેતું, (તેથી) નિર્બળ; દુષ્કૃત મિથ્યા થાઓ' (પરસ્પર ક્ષમાપનાના વ્યવહારમાં
અશક્ત, ઢીલુંપોચું [વાહન, “એબ્યુલન્સ જૈનોમાં વપરાય છે.) માંદાગાડી સ્ત્રી. બીમાર માણસોને લઈ જવા-લાવવાનું મિજબા(-મા)ને . (ફ. મેજબાન) મહેમાનગીરી માંદું વિ. (સં. મંદ) બીમાર; રોગી; માંદલું
કરનાર; આતિથ્ય કરનાર (૨) મહેમાન માંદું સાજું વિ. (૨) ન. નરમ ગરમ તબિયતવાળું મિજબાની સ્ત્રી, ઉજાણી (૨) મહેમાની; મહેમાનગતી માંધાતા છું. (સં.) એક મહાપ્રતાપી સૂર્યવંશી રાજા (૨) મિજલસ સ્ત્રી, (અ. મજૂલિસ) ગમ્મતનો મેળાવડો (૨) મોટો પ્રતાપી માણસ
સભા (મુસલમાનોમાં ધાર્મિક પ્રકારની) [છે તે; બરડવું માંયલો વિ., પૃ. (‘માંહેલું' પરથી) અંતરાત્મા; સોલ' મિજાગરું ન. જેને આધારે બારણું વસાય છે તથા ઊઘડે

Page #663

મિજાજો
૬૪૬
[મિલમજૂર મિજાજવું. (અ.) ગુસ્સો (૨) અભિમાન (૩) તબિયત; પ્રકૃતિ મિથ્યાચારી વિ. મિથ્યા આચારવાળું (૨) દંભી મિજાજી વિ. મિજાજવાળું (૨) અભિમાની (૩) લહેરી મિથ્યાત્વ ન. (સં.) મિથ્યાપણું (૨) નાસ્તિકતા મિટાવ ૫. મટવું કે મિટાવવું તે
મિથ્થાપવાદ ૫. (સં.) ખોટું તહોમત મિટાવવું સક્રિ. “મીટવું'નું પ્રેરક; મટાડવું
મિથ્થાપવાદી વિ. ખોટું તહોમત મૂકનાર મિટાવું અ.ક્રિ. “મીટjનું ભાવે
મિથ્યાભાષી વિ. (સં.) જૂઠું બોલનાર મિટિયોરોલૉજી સ્ત્રી. (ઈ.) હવામાનશાસ્ત્ર મિથ્યાભિમાન ન. (સં.) ખોટું અભિમાન કરનાર મિટિંગ સ્ત્રી. (ઈ.) સભા
મિથ્યાભિમાની વિ. (સં મિથ્યાભિમાનનું) મિથ્યાઅભિમાન મિડૉન સ્ત્રી. (ઈ.) ક્રિકેટની રમતમાં દાવ લેનારની પીઠ મિથ્યાવાદ મ્યું. જૂઠાણું; ખોટું બોલવું તે બિાંધકામ, ‘યવર' તરફની બાજુએ રહેવાની જગ્યા
મિનાર(-રો) પૃ. (અ.) થાંભલાના આકારનું એક જાતનું મિડટર્મ વિ. (ઈ.) અર્ધ સત્ર
મિનિટ સ્ત્રી. (ઇ.) કલાકનો સાઠમો ભાગ (ર) કાર્યનોંધ; મિડલ વિ. (ઈ.) વચ્ચેનું
સભામાં થયેલ કાર્યવાહીનો હેવાલ ની ચોપડી મિડલક્લાસ . (ઇ.) મધ્યમ વર્ગ
મિનિટબુક સ્ત્રી. (ઇ.) સભામાં થયેલ કામકાજના હેવાલમિડલમૅન પં. (.) વચેટિયો; દલાલ
મિનિમ ન. (ઈ.) ટીપું મિડલ સ્કૂલ સ્ત્રી. (ઇ.) માધ્યમિક શાળા
મિનિમમ ન. (ઈ.) આછોમાં ઓછું; લઘુતમ; ન્યૂનતમ મિટ્ટી સ્ત્રી. (સં. મૃત્તિકા, પ્રા. મિત્તિ) માટી, મટોડી મિનિમ-મેઝર છું. (ઈ.) ટીપાનું માપ બતાવતું કાચનું પાલું મિડવાઈફ સ્ત્રી, (ઈ.) તાલીમ પામેલ દાયણ મિનિસ્ટર છું. (ઇ.) વજીર; પ્રધાન; મંત્રી મિડી સ્ત્રી, (ઈ.) ઢીંચણ ઢંકાય એવું ફરાક
મિનોઈ વિ. (ફા.) પરલોક સંબંધી, સ્વર્ગીય મિણાવું અક્રિ. મીણો ચડવો (૨) પાનો ખેંચી લેવો; મિન્ટ સ્ત્રી. (ઇ.) ટંકશાળા (ઢોરે) દૂધ ન મૂકવું
મિત્રત, (Oજોરી) સ્ત્રી. (ફા.) આજીજી; કાલાવાલા મિત વિ. (સં.) પરિમિત; પ્રમાણસરનું [ઓછાબોલું મિમિક્રી સ્ત્રી. મનોરંજન કે ઉદાહરણ માટે કરાતી નકલ મિતભાષી વિ. (સં. મિતભાષિન) પ્રમાણસર બોલનારું, મિયાઉં ન. બિલાડીનો અવાજ; મ્યાઉં મિતાક્ષરત-રી) વિ. (સં.) સંક્ષિપ્ત; ટૂંકાણમાં લખેલું મિયાણો પુ. (ફા.) એ નામની એક જાતનો માણસ મિતાચાર છું. (સં.) મિત-પ્રમાણસરનું યોગ્ય આચરણ મિયાન ન. (ફા.) તલવાર વગેરેનું ઘર; મ્યાન મિતાહાર ૫. (સં.) પ્રમાણસર - પોષણ માટે જોઈએ મિયાનો છું. પેટી કે મજૂસના ઘાટની પાલખી; માનો તેટલો ખોરાક
મિયાં ! મુસલમાન ગૃહસ્થ (૨) તેનું સંબોધન (૩) પતિ; મિતાહારી વિ. પ્રમાણસર આહાર કરનારું
ખાવિંદ મિતિ સ્ત્રી (સં.) તિથિ; તારીખ (૨) માપ; માપન (૩) મિરજાન ન. માળાનો એક ભાગ નિશ્ચિત જે તે સંવત કે વર્ષ
મિરઝા ૫. અમીરનો પુત્ર-એક ઇલ્કાબ મિત્ર વિ. (સં.) ભાઈબંધ (૨) હિતૈષી (૩) ૫. સૂર્ય મિરર પું. (.) દર્પન; અરીસો મિત્રકૃત્ય ન. (સં.) મિત્ર તરીકે કરેલું કામ મિરાત સ્ત્રી. (અ. મિઅત) પૂંજી; દોલત, જાગીર મિત્રતા સ્ત્રી. દોસ્તી: મૈત્રી: ભાઈબંધી
મિરેકલ પું, ન. (ઇ.) ચમત્કાર મિત્રદ્રોહી વિ. (સં.) મિત્રદ્રોહ કરનારું
મિલ સ્ત્રી. (ઇ.) યંત્રથી ચાલતું કારખાનું (૨) કાપડ મિત્રભાવ ૫. (સં.) મિત્રાચારી; દોસ્તીદાવો
બનાવવાનું કારખાનું મિત્રમંડળ ન. મિત્રોનું મંડળ; મિત્રોનો સમૂહ મિલએજંટ કું. મિલના શેરહોલ્ડર (ભાગીદારો) તરફથી મિત્રરાજય ને. મિત્રનું કે મિત્રાચારી રાખનાર રાજય મિલનોસમગ્ર વહીવટસંભાળવા નિમાતો વડોભાગીદાર મિત્રવિંદા સ્ત્રી. શ્રીકૃષ્ણની આઠ પટ્ટરાણીઓમાંની એક મિલઓનર છું. (ઈ.) જુઓ મિલએજન્ટ મિત્રાચારી સ્ત્રી. ભાઈબંધી; દોસ્તી
મિલકત સ્ત્રી. (અ) ધનમાલ વગેરે; પૂંજી મિથ ન. (ઈ.) પુરાકલ્પના
મિલકતવેરો છું. (અ.) મિલકત પર લેવાતો કે નંખાતો મિથુન ન. (સં.) જોડકું, જોડ (૨) સ્ત્રી. ત્રીજી રાશિ કરવેરો; “પ્રોપર્ટી ટેક્સ''
મજૂરી મિથેન છું. (ઇ.) કોહવાટેમાંથી છૂટતો એક વાયુ મિલકામદાર, મિલમજૂર પં. (.) મિલમાં કામ કરતો મિથ્યા વિ. (૨) ક્રિ.વિ. (સં.) અસત્ય (૨) અવાસ્તવિક મિલન ન. (સં.) મુલાકાત, મિલાપ; મળવું તે (૩) ફોગટ; નકામું
ઠિ મિલનસાર વિ. મળતાવડું મિથ્યાગ્રહ પૃ. (સં.) ખોટો-ભુલ ભરેલો આગ્રહ: ખોટી મિલનસારી સ્ત્રી. મળતાવડા પણ મિથ્યાચાર છું. (સં.) ખોટું આચરણ (૨) દંભ; ઢોંગ મિલમજૂર પં. મિલમાં કામ કરતો મજૂર

Page #664

મિલમાલિક
970
[ મીઠાકોદુ મિલમાલિક પું. મિલનો વહીવટદાર એજંટ
મિસલો . અર્ધવિરામ; “સેમિકલન (3) મિલમાલિકમંડળ ન. (ઈ.) મિલ એજંટોનું મહાજન-મંડળ મિસાઇલ સ્ત્રી. (ઇ.) પ્રક્ષેપાસ્ત્ર (૨) દૂરથી ફેંકાતું અને મિલાપ પં. (સં. મિલ્ ઉપરથી) મેળાપ; મિલન નિયંત્રિત થતું અસ્ત્ર -િની જેમ; માફક મિલાવટ સ્ત્રી. (સં. મિત્ ઉપરથી) મેળવણી; મિશ્રણ મિસાલ સ્ત્રી. (અ.) ઉદાહરણ; દૃષ્ટાંત (૨) ક્રિ.વિ. પેઠે; મિલાવવું સક્રિ. મેળવવું; ભેગું કરવું (૨) જોડવું; સાંધવું મિસિસ સ્ત્રી. (ઇ.) પરણેતર સ્ત્રી; શ્રીમતી (નામની પૂર્વે મિલિટન્ટ છું. (ઈ.) આંતકવાદી; ત્રાસવાદી મિસી સ્ત્રી. (સં. મસિ, મિસી) દાંત કાળા રંગવાની ભૂકી મિલિટન્સીસ્ત્રી. (ઇં.) આંતકવાદ; ત્રાસવાદસેિનાનેલગતું મિસ્કીન વિ. (સં.) જુઓ મિસકીન' મિલિટરી સ્ત્રી. (ઇ.) ફોજ; સેના; લશ્કર (૨) વિ. લશ્કરી મિસ્ટ(સ્વ)ર પું. (ઇં.) પુરુષના નામ આગળ અંગ્રેજી મિલિત વિ. (સં.) મળેલું એકઠું થયેલું (૨) જોડાયેલું ભાષામાં વપરાતો “શ્રી” જેવો સન્માનસૂચક શબ્દ (૨) મિલિંદ પં. (સં.) ભમરો
‘ભાઈ અર્થનું સંબોધન (૩) શ્રીમાન (૪) મહોદય; મિલી વિ. કોઈ માપના હજારમા ભાગનું એમ દર્શાવતો મહાશય [(ખાસ કરીને સુતાર, કડિયો)
પૂર્વગ. (જેમ કે, મિલીગ્રામ, મિલીલિટર). મિસ્ત્રી પું. (ઇં. માસ્ટર, પો. મેસ્તર) હોશિયાર કારીગર મિલીગ્રામ પં. (ઇ.) એક ગ્રામનો હજારમો ભાગ મિસ્લને કિ.વિ. (અ.) દાખલા-ઉદાહરણ તરીકે મિલીમીટર ૫. (ઇ.) એક મીટરનો હજારમો ભાગ મિસ્ત્રી સ્ત્રી, જુઓ ‘મિસી” મિલેનિયમ ન. (ઈ.) એક હજાર વર્ષ; સહસ્ત્રાબ્દી મિહિર છું. (સં.) સૂર્ય; ભાનુ; રવિ મિશન ન. (ઈ.) ઉદેશ (૨) ધર્મપ્રચારનું કાર્ય (૨) રાજ- મિંજ સ્ત્રી. જુઓ “મીંજ
નૈતિક હેતુથી પરરાષ્ટ્રમાં ગયેલું પ્રતિનિધિમંડળ મિંડ સ્ત્રી, જુઓ “મીંડ મિશનરી ન. (ઇ.) મિશનને લગતું (૨) પં. મિશનનો મિંડલી(-ળી) સ્ત્રી, જુઓ "માંડલી(બી) કે મિશનવાળો માણસ
મિડું ન. જુઓ “મીંડું' મિશ્ર વિ. (સં.) ભેળસેળવાળું; મિશ્રિત; એકઠું (૨) . મિંઢળ ન. જુઓ “મીંઢળ'
માન આપવા યોગ્ય પુરુષના નામને અંતે લાગે છે. મિંઢી, (૦આવળ) સ્ત્રી, જુઓ “મીંઢી, (૦આવળ)' ઉદા. મંડન મિશ્ર
મિંઢે વિ. જુઓ “મીંઠું મિશ્રજાતિ સ્ત્રી (સં.) સંકરજાતિ [થયેલી વસ્તુ; “
મિચર' ઝિંદડી સ્ત્રી, જુઓ “મીંદડી' મિશ્રણ ન. (સં.) મેળવણી; ઉમેરો (૨) મેળવણીથી સિંદડું ન. જુઓ “મીંદડું મિશ્રધાતુ સ્ત્રી. મિશ્રણવાળી ધાતુ (૨) બે ધાતુઓના મિંદડો . જુઓ “મીંદડો'
[બંધ કરવું - મિશ્રણથી બનેલી ધાતુ; “એલોય
મીચવું સક્રિ. (સં. મિથ્યતિ, પ્રા. મિચઈ) મીંચવું; બીડવું; મિશ્રભાષા સ્ત્રી. (સં.) બે કે તેથી વધુ ભાષાઓના મીજ સ્ત્રી. (સં. મજા, પ્રા. મિજ) મીંજ, બિયાંનો ગર મિશ્રણથી થયેલી ભાષા
મજાન ન. (અ.) અંદાજ; શુમાર (૨) માપ શુમારે મિશ્રિત વિ. (સં.) સેળભેળવાળું; ભેળવેલું
મીજાનસર ક્રિ.વિ. માપસર; મીજાનમાં (૨) અંદાજે; મિષ ન. (સં.) બહાનું; મશ; નિમિત્ત
મીટ સ્ત્રી. અનિમેષ દૃષ્ટિ; નજર મિષ્ટ વિ. (સં.) મીઠું; મધુર (૨) ગળ્યું
મીટ ન. (ઇ.) માંસ મિષ્ટતા સ્ત્રી. (સં.) મિષ્ટ હોવાપણું
મીટર ન. (ઈ.) (વીજળી, ગરમી, પાણીનો વાપર વગેરે) મિષ્ટભાષી વિ. મીઠાબોલું; મધુરભાષી
માપવા માટેનું યંત્ર (૨) પુ. લંબાઈનું એક માપ મિષ્ટાન્ન ન. ગળી ને પૌષ્ટિક વાનગી; મીઠાઈ
(ફેંચ) (૩) છંદ-પદ્યમાં ચરણોનો એક એકમ મિસ સ્ત્રી. (ઇ.) કુમારી (કુંવારી છોકરીની નામની પૂર્વે મીટવું અક્રિ. (દે. મિટ્ટ) ભૂંસાઈ જવું; નાબૂદ થવું (૨) કુમારિકા દર્શક શબ્દ)
નાશ પામવું; મટવું
ઓિવારણ મિસઅન્ડરસ્ટેન્ડિંગ સ્ત્રી. (ઈ.) ગેરસમજ (૨) અણબનાવ મીઠડાં નબ.વ. વહાલનાં આલિંગન (૨) દુખણાં; મિસકીન(-લ) વિ. ગરીબ (૨) ભીખારી; યાચક મીઠડું વિ. મીઠું (પ.) (૨) મીઠુંમીઠું બોલનારું (૩) ન. મિસપ્રિન્ટ સ્ત્રી, (ઇ.) છાપભૂલ; મુદ્રણદોષ
મીઠડાં; વહાલનાં ભેટણાં; ઓવારણાં [મીઠાપણું મિસર ન. (અ. મિસ ઉપરથી) ઇજિપ્ત (દેશનું મીઠપ સ્ત્રી. મીઠાશ; ગળપણ (૨) મધુરો સ્નેહસંબંધ (૩) મિસરી સ્ત્રી. (અ. મિસ ઉપરથી) સાકર (૨) વિ. મિસર મીઠાઈ સ્ત્રી. સુખડિયાને ત્યાં વેચાતી કે એવી કોઈ પણ મિસરો પં. (અ. મિશ્ર) કવિતાની દૂકબેત કે શેરનો ગળી વાની; પક્વાન, મિષ્યન્ન (૨) મીઠાશ; મધુરતા અડધો ભાગ
[પેઠે મીઠાઈવાળો છું. કંદોઈ; સુખડિયો મિસલ સ્ત્રી. (અ. મસલ) રીત; તરેહ (૨) ક્રિવિ. જેમ; મીઠાકાદુ ન. સીતાફળ

Page #665

મીઠાગરો
६४८
[મી(મિ) મીઠાગર છું. મીઠું પકવનાર; અગરિયો
મીના સ્ત્રી, મદિરા રાખવાનું પાત્ર; સુરાહી મીઠાબોલું વિ. મીઠું બોલનાર; મધુરભાષી
મીનાકામ ન. કાચ કે ધાતુ ઉપરની કોતરણીમાં મીનાની મીઠાશ સ્ત્રી. મીઠાપણું; મધુરપ (૨) મધુરતા
જડતરનું કાર્ય
જેિવા ઘાટનું મીઠી સ્ત્રી, વહાલની બચ્ચી (૨) સ્નેહાલિંગન મીનાકાર છું. (સં.) માછલીનો ઘાટ (૨) વિ. માછલી મીઠું વિ. (સં. મૃદ, પ્રા. મિઠ) મધુર (૨) ગળ્યું મીનાકાર છું. મીનાનું કામ કરનાર કારીગર મીઠું ન. લવણ; નિમક
મીનાકારી વિ. (ફા.) ભાતવાળું; ભીનો ચડાવેલું મીઠોભાત ૫. એક જાતની બિરંજ વિનસ્પતિ મીનાકારી સ્ત્રી. સોનાચાંદી પર રંગીન કામ - કારીગરી મીઠોલીમ(-લીંબોડો . જેનાં પાન કઢીમાં નંખાય છે તેવી મીનાક્ષી સ્ત્રી, (સં.) માછલી જેવી સુંદર આંખોવાળી સ્ત્રી મીડધો પુ. (ફા. મીરાદિહ) ગામડાનો ઉપરી; મુખી (૨) (૨) એક દેવી હલકારો; કાસદ (૩) લઠ્ઠ માણસ
મીનાગર પું. જુઓ ‘મીનાકાર' નું બજાર (૨) ઝવેરી બજાર મીડલી સ્ત્રી. સ્ત્રીના કેશની ગૂંથેલી લટ
મીનાબજારન. (અકબરના સમયનું) સ્ત્રીઓનું છૂટથી ફરવામીડિયમ વિ. (ઈ.) મધ્યમ (૨) ના માધ્યમ મીનાં ઉદ્. હાર્યાની કબૂલાતનો સંકેતશબ્દ-મીણ મીડિયા ન.બ.વ. (ઇ.) પ્રસાર માધ્યમો (૨) સંચાર માધ્યમો મીની સ્ત્રી. મીનડી; બિલાડી મીડિયો વિ.. ૫. વળેલાં શિગડાંવાળો (બળદ, બકરાં) મીનો પં. (ફા, મીના) સોનાચાંદી પરનું રંગિત ચિત્રકામ; મીડી સ્ત્રી, (ઈ.) ઢીંચણ ઢંકાય એવું ફરાક
મીનાકારી (૨) જડાવકામ (૩) મીનામાં લગાડાતો મીઠું ન. મીંડું; શૂન્ય; બિંદુ; ટપકું
ટકાઉ એક પ્રકારનો રસ મીઢળ ન. (સં. મદનફલ) જુઓ “મીંઢળ'
મીનોઈ વિ. સ્વર્ગીય; પરલોક સંબંધી મીઢી, (૦આવળ) સ્ત્રી. સોનામુખી
મીમાંસક છું. (સં.) મીમાંસા કરનાર; સમાલોચક (૨) મીણ ન. (સં. મયા ન, પ્રા. મUણ - “મેં નહિ) હાર્યાની મીમાંસાદર્શન જાણનાર કે માનનાર (૩) વિમર્શક
કબૂલાત-મીનાં; હાર્યાની કબૂલાતનો સંકેતશબ્દ મીમાંસવું સ.કિ. મીમાંસા કરવી (૨) વિવેચન કરવું મીણ ન. (સં. પ્રદન, મદન, પ્રા. મણિ - મયણ) મધપૂડો મીમાંસા સ્ત્રી, (સં.) વિચારણા; તપાસ; સમાલોચના (૨) જેનો બનેલો હોય છે તે ચીકણો પદાર્થ
જૈમિનિપ્રણીત પૂર્વમીમાંસાદર્શન મીણ(૦કપ્પડ, કાપડ) ન. (Oપાટ) પું. પાણી ન શોષે મીર છું. (ફા.) અમીર; ઉમરાવ (૨) એ નામની એક
તે સારું મીણ કે એવો પદાર્થ ચડાવીને બનાવેલું એક મુસલમાન જાતિનો માણસ; મીરાસી [ઉમરાવ
જાતનું કાપડ; મીણિયું પદાર્થની બનાવટ; “કેન્ડલ મીરજા છું. (ફા.) મુસલમાનોનો એક ખિતાબ; અમીર; મીણબત્તી સ્ત્રી. જેમાં વાટ નાખેલી હોય એવી મીણ જેવા મીરજા(-ઝા)દ વિ. (ફા) મીરના કુળનું (૨) અમીરનો મીણાકારી વિ. ભાતવાળું (૨) સ્ત્રી, સોનાચાંદી પર પુત્ર; ઉમરાવનો પુત્ર
રંગીન કામ-કારીગરી; મીનાકારી તિવું મીરજાન ન. માળાનો એક ભાગ (૨) મિયાંજાન મીણાવાળું વિ. મીણો ચડ્યો હોય તેવું (૨) મીણો ચડાવે મીરાસ સ્ત્રી. (અ.) વારસો તેિનો પુરુષ મીણિયું વિ. મીણવાળું (૨) ન. મીણકાપડ [ઉન્મત્ત મીરાસી છું. (સં.) ગાવાનો ધંધો કરનારી એક જાતિ કે મીઠું -ણિયું) વિ. (“મણો' પરથી) નશામાં પડેલું (૨) મીરાં (Oબાઈ) સ્ત્રી. મધ્યકાલીન એક ભક્ત કવયિત્રી મીણો પુ. (સં. મદન-માદક, પ્રા. મયણ) કેફ; નશો (૨) મીલ સ્ત્રી. (મ.મિળ) પ્રતિપક્ષ વિરોધી જમાવટ [જવું તે કેફ ચડે તેવો ઝેરી પદાર્થ
મીલન ન. (સં.) બંધ કરવું તે (૨) બિડાઈ જવું તે; મીંચાઈ મીતવા કું. મિત્ર; દોસ્ત (૨) પ્રિયતમ
મીલિત ન. (સં.) બંધ કરેલું - બીડેલું; બિડાઈ ગયેલું (૨) મીન સ્ત્રી. (સં.) બારમી રાશિ (૨) ન. માછલું
એ નામનો કાવ્યાલંકાર કિરવું (આંખ) મીન વિ. (ઇ.) મધ્યમ પ્રકારનું () ન. સરેરાશ પ્રમાણ મીંચવું સ.કિ. (સં. મિચ્ચતિ, પ્રા. મિંચઈ) મીચવું. બંધ મીનકેતુ-તન) પું. (સં.) મકરધ્વજ, કામદેવ
મીચામણાં ન.બ.વ. મિચામણાં; આંખ ઉઘાવી બંધ કરવી મીનડી સ્ત્રી. મીંદડી, બિલાડી; મીની; મીંદડી
તે (૨) તેના વડે ઈશારો કરવો તે મનડું ન. બિલાડું; મીંદડું
મીંચાવવું સક્રિ. “મીંચવું'નું પ્રેરક મનડો પુ. બિલાડો; મીંદડો
મીંચાવું અ.દિ. “મીંચવુંનું કર્મણિ
ગિર મીનમેખ, (-ષ) સ્ત્રી, વાંધો; હરકત; શંકા કરવાપણું (૨) મી(-ર્મિ)જ સ્ત્રી, (સ. મજા, પ્રા. મિંજા) મીજ; બિયાંનો વધારો ઘટાડો કરવાપણું (૩) કિ.વિ. ઓછુંવતું હોય મીં-મિ)ડ સ્ત્રી. (સં. મિડમ્ = ધીમા અવાજે) (સંગીત)
એક શ્રુતિ યા સ્વર ઉપરથી બીજી શ્રુતિ યા સ્વર ઉપર મીનળ, (૦દેવી) સ્ત્રી. સિદ્ધરાજ જયસિંહની માતા જવાનો એક મધુર પ્રકાર: ઘસીટ (૨) આલાપચારી
તેમ

Page #666

મી(મિ)ડલી(-ળી) ૬૪૯
[મુખપાઠ મ-મિ)ડલી(-ળી) સ્ત્રી. કપાળના વાળની ગૂંથેલી લટ મુકાટવું સક્રિ. મુકે મુકે મારવું ખિલાડી; ‘બોક્સર’ મીં(-મિ)ડું ન. (સં. બિંદુ દ્વારા) મીંડ; બિન્દુ; પોલું શૂન્ય મુક્કાબાજ પું. (ફા.) મુક્કામુક્કીના ખેલમાં કુશળ; તેનો મી(-મિ)ઢળ ન. (સં. મદનલ, પ્રા. મયણલ) મીંઢળ મુક્કામુક્કી સ્ત્રી. મુક્કાથી સામસામે મારામારી કરવી તે
(લગ્નવેળા કાંડે બંધાય છે તે) સિોનામુખી મુક્કીસ્ત્રી (દ. મુક્કા=મુષ્ટિ) મારવા ઉગામેલી મૂઠી; ઠોંસો મીં(-મિ)ઢી, (આવળ) સ્ત્રી. મીંઢી; મીઢી આવળ; મુક્કો છું. મારવા ઉગામેલી મૂઠી; ઠોંસો; ગડદો સ્વિતંત્ર મીં(-મિ)હું વિ. મનમાં સમજે પણ બહાર દેખાવા ન દે તેવું મુક્ત વિ. (સં.) બંધનરહિત; છૂટું (૨) મુક્તિ પામેલું; મીં(-મિ)દડી સ્ત્રી. મીનડી; બિલાડી
મુક્તકન. (સં.) પાણીદાર મોતી જેવી એક કડી કે શ્લોકમાં મીં-મિ)દડું ન. મનડું; બિલાડું
જ પૂર્ણ અર્થ પ્રગટ કરતી ચમત્કૃતિયુક્ત કાવ્યરચના મીં-મિ)દડો છું. મીનડો; બિલાડો
મુક્તકંઠ વિ. (સં.) જોરથી કે બેધડક બોલનારું કે ગાનારું મુ. પું. “મુરબ્બી'નું ટૂંકુરૂપ
મુક્તકંઠે ક્રિવિ, સંકોચ રાખ્યા વિના; ઉમળકાથી મુ. ન. મુકામનું ટૂંકુંરૂપ
મુક્તવ્યાપાર પું. (સં.) અબાધિત વ્યાપાર; “ફિ-ટ્રેડ મુઆવજાપું. (અ.) બદલો; વળતર; ભરપાઈ મુક્તા (૦ફલ) (સં.) (-ળ) ન. મોતી મોકળાશ મુકટો છું. મુગટો; કીડો નીકળી ગયા પછીના રેશમમાંથી મુક્તિ સ્ત્રી. (સં.) મોક્ષ (૨) છુટકારો (૩) આઝાદી; વણેલું એક રેશમી વસ્ત્ર
મુક્તિદાતા છું. મોક્ષદાતા મુકદમ . (અ.) મુકાદમ (૨) કારીગરોનો અગ્રણી; મુક્તિપદ ન. મુક્તાવસ્થા; મોક્ષ; પરમધામ
જમાદાર (૩) આગેવાન; આગળ ચાલનાર (૪) મુક્તિપુરી સ્ત્રી. જયાં જવાથી મુક્તિ મળે તેવી નગરી મારફતિયો
કિામગીરી; દારોગાપણું (દ્વારકા, અયોધ્યા, મથુરા વગેરે); મોક્ષનગરી મુકદમી સ્ત્રી. મુકાદમી; કારીગરોના અગ્રણી તરીકેની મુક્તિ ફોજ સ્ત્રી, લશ્કરી ઢબે સંગઠિત કરવામાં આવેલું એક મુકદ્દમો છું. (અ.) દાવો; ખટલો; કેસ
ખ્રિસ્તી મિશન મુકદ્દર ન. (અ.) નસીબ; ભાગ્ય
મુક્તિ માર્ગ . (સં.) મુક્તિનો માર્ગ મોક્ષમાર્ગ; જ્ઞાનમાર્ગ મુકમ્મ(-સ્મિોલ વિ. (અ.) પૂરેપૂરું સંપૂર્ણ
મુખ ન. (સં.) મોં (૨) ચહેરો (૩) આગલો કે ઉપરનો મુકરદમ ૫. જુઓ “મુકાદમ'
ભાગ (૪) નદી જ્યાં દરિયાને મળે તે સ્થાન (૫) મુકદમો છું. મુકદ્દમો; દાવો; ખટલો
નાટકનું મૂળ કારણ કે બીજ, એક સંધિ (કા.શા.) મુકરર વિ. (અ. મુકરર) નિયત; નક્કી કરેલું; નિશ્ચિત મુખકલમ (સં.) (-ળ) ન. મુખરૂપી કમળ [છટા વગેરે
(૨) યોગ્ય; “એપ્રોપ્રિયેટ [કહીને ફરી જવું મુખકલા (સં.) (-ળા) સ્ત્રી. પું. મોંની શિક્કલ, શોભા, મુકરવું અ.ક્રિ. (સં. મા = નહિ + કરવું) નામુક્કર જવું; મુખચર્યા સ્ત્રી. (સં.) મુખના હાવભાવ મુકાણ ન મૂકવું તે; જતું કરવું તે
મુખચંદ્ર પું. મુખરૂપી ચંદ્ર; ચંદ્રના જેવું સુંદર મોટું મુકાદમ પં. (અ. મુકદમ) નાયક જમાદાર (૨) દારોગો મુખચિત્ર ન. ગ્રંથ, સામયિક વગેરેનું પ્રારંભમાં મુકાતું ચિત્ર (૩) કારીગરોનો આગેવાન
મુખડલું ન. જુઓ “મુખલડું મુકાદમી સ્ત્રી. મુકાદમનું કામ (૨) મજૂર-કારીગર વર્ગનું મુખડુંન.મોટું; મુખ (લાલિત્યવાચક) (૨) ગીત કેકવિતા
અગ્રણી તરીકે કરવાની કામગીરી (૩) જમાદારી ની આરંભની પંક્તિ કે પંક્તિઓ; સ્થાયી (સંગીત) મુકાબલો છું. (અ.) રહેઠાણ (૨) પડાવ; ઉતારો મુખતેસર વિ. (અ. મુખ્તસર) ટૂંકું; સારરૂપ; મુદ્દાસરનું મુકામ પું. (અ.) રહેઠાણ (૨) પડાવ; ઉતારો
(૨) અગત્યનું (ખાસ કરીને લખાણ). મુકામી વિ. (અ.) હંગામી મુકામવાળું; “રેસિડેન્ટ' (૨) મુખત્યાર વિ. (અ. મુખ્તાર) પોતાની મરજીમાં આવે તેમ રહીશ; કાયમી
કરવાને સત્તા અપાયેલું (૨) પું. એલચી; વકીલ મુકાવવું સક્રિ. “મૂકવું નું પ્રેરક
પ્રતિનિધિ આપનારું લખાણ; પાવર ઓફ એટર્ની મુકાવું અ.દિ. “મૂકવું'નું કર્મણિ
મુખત્યારનામું ન. પોતાના તરફથી કામ કરવાની સત્તા મુકુટ કું. (સં.) મુગટ; તાજ
મુખત્યારી સ્ત્રી. સદર પરવાનગી; કુલ સત્તા; અખત્યારપણું મુકુર પું. (સં.) આયનો; દર્પણ; અરીસો
મુખત્રિકોણ છું. (સં.) નદીના મુખ આગળ બનતો મુકુલ ન. (સં.) ખીલતી કળી (૨) વૃક્ષ, વેલ વગેરેમાં - ત્રિકોણાકાર પ્રદેશ; ‘ડેલ્ટા' આવતો ફૂલોનો મોર
મુખદ્વાર ન. (સં.) મકાનનું મુખ્ય બારણું; સિદ્ધાર મુકુલિત વિ. (સં.) કળીઓવાળું (૨) અડધું ઊઘડેલું મુખપત્ર છે. અમુક મંડળ કે સંસ્થાનું છાપું મુકુંદ પું. (સં.) વિષ્ણુ (૨) એક પ્રકારનો તાલ ખિચીત મુખપરીક્ષા પું. (સં.) લેખિત નહિ પણ મૌખિક પરીક્ષા મુક્કર વિ. (૪. મુકરર) ઠરાવેલું (૨) ક્રિ.વિ. જરૂર; મુખપાઠ પુ. ગોખવું - યાદ કરવું તે; મોઢે બોલવાનું તે

Page #667

મુખપૃષ્ઠ ૬૫
[મુદતી મુખપૃષ્ઠ ન. ગ્રંથ કે સામયિકના પૂંઠાનું પાનું, ‘ટાઈટલ મુચકુંદ પું. એક ફૂલઝાડ (૨) શ્રીકૃષ્ણના સમયનો એક મુખબાર ન. મુખ્ય દરવાજો; આગળનું બારણું
પ્રાચીન રાજા
નિ કરવાનું) મુખભાગ કું. (સં.) ચહેરો (૨) મહોરો
મુચરકો પૃ. (તુર્કીમચલ્ડહ) જામીનખત (ગુનેગારનું ગુનો મુખમાર્જન ન. (સં.) મોંઢું ધોવાની ક્રિયા (૨) ખુશામત મુછાળ(-ળવો) વિ., પૃ. મૂછવાળો મરદ (૨) બહાદુર મુખમુદ્રા સ્ત્રી. ચહેર; મોંનો દેખાવ
મુજ સ. (સં. મધમ્, પ્રા. મઝ) મારું (૨) “હુંના અર્થમાં મુખર, (-રિત) વિ. (સં.) ખખડતું; અવાજ કરતું (૨) વિભક્તિના પ્રત્યય સાથે પણ વપરાય છે. ઉદા. મુજને વાચાળ; બોલકું (૩) પું. આગેવાન
મુજબ ના. (અ. મૂજિબ) પ્રમાણે; પેઠે; અનુસાર મુખલડું ન. મોં; મુખડું
ગુજરાઈ સ્ત્રી. હિસાબ પેટે અપાતી રકમ મુખવાચન ન. (સં.) મોઢામાંથી બોલેલો બોલ અજરે ક્રિ.વિ. (અ.) મજરે; વળતરમાં મુખવાચન ન. (સં.) ઉચ્ચાર કરીને વાંચવું તે મુજરો છું. (અ. મુગરા) સલામ; મજરો (૨) ખુશામત મુખવાસ છું. (સં.) જમ્યા પછી મોં સુવાસિત કરવા મુજહામત સ્ત્રી. (અ. મુજાહિમત) અટકાવ; રુકાવટ (૨) ખાવાની વસ્તુ
સિંધિ ચર્ચા; ટીકા; ટિપ્પણ (૩) ખોતરણાં મુખસંધિ સ્ત્રી. (સં.) નાટકની પાંચ સંધિઓમાંની પહેલી મુજાવર કું. (અ. મુજાવર) પૂજારી જેવો કબરનો રખેવાળ મુખાકૃતિ સ્ત્રી. (સં.) મુખનો આકાર; ચહેરો કે તેનો દેખાવ મુજાવરી સ્ત્રી. મુજાવરની કામગીરી મુખારવિંદ ન. (સં.) કમળ જેવું સુંદર મોં; મુખકમળ મુજાહિદ વિ. (અ.) ધાર્મિક સ્વયંસેવક (૨) પરાક્રમી મુખિયું વિ મુખ્ય; પ્રધાન
મુઝવણ સ્ત્રી. મૂંઝવણી; અકળામણ, બેચેની મુખિયું ન. છાલકાંનાં મોં સીવવાની સૂતળીનું ગૂંચળું મુઝારી સ્ત્રી. મુજારો પં. (‘મુંઝાવું” ઉપરથી) ત્રિદોષ (૨) મુખિયો છું. મુખ્ય માણસ (૨) ઠાકોરજીની સેવાપૂજા ગભરામણ; અકળામણ (૩) કોડિયા જેવો ઘાટ કરનારાઓનો મુખી - મુખ્ય સેવક
મુઝાવું અક્રિ. (સં. મુહ્યતે, પ્રા. મુઝ) ગૂંગળાવું; મુખી છું. ‘મુખ” ઉપરથી) અગ્રેસર; નાયક (૨) ગામનો ગૂંચવાવું (૨) ગભરાવું; અકળાવું વડો (એક સરકારી અધિકારી)
મુઠ્ઠી(-દી) સ્ત્રી. (સં. મુષ્ટિ, પ્રા. મુઠિ) આંગળાં હથેળી મુખોટું ન. (હિ.) મુખવટો; મહોરું
સાથે વાળવાથી થતો ઘાટ (૨) ધર્માદા લેખે અપાતો મુખ્ય વિ. (સં.) પ્રધાન; પહેલું (૨) અગ્રણી; “હેડ મૂઠભર લોટ કે અનાજ (૩) ભાગબટાઈ; ખેતીમાં મુખ્યતઃ કિ.વિ. (સં.) ખાસ કરીને; મુખ્યત્વે
માંડવિયાંને અપાતો લાગો મુખ્યત્વે, (૦ કરીને) કિ.વિ. ઘણું કરીને
મુઠ્ઠી(-દી)ભર વિ. મુઠ્ઠીમાં માય તેટલું (૨) થોડું મુખ્યમંત્રી મું. રાજ્યના વડા; “ચીફ મિનિસ્ટર' મુદ્દો(-દો) પું. મોટી મુઠ્ઠી; બાચકો મુગજી સ્ત્રી. કોઈ વસ્ત્રને લગાડાતી બીજા રંગની ઝીણી મુડદાલ વિ. (ફા. મુર્દાર) મુડદા જેવું (૨) નિર્બળ;
પાતળી કિનાર મુિકટ (૨) રાજાનો તાજ નિર્માલ્ય (૩) મડદાનું (માંસ). મુગટ પું. (સં. મુકુટ) પાઘડી પર સજવાનો એક શણગાર; મુડદું ન. (ફા. મુદહ) મડદું; શબ; લાશ મુગટી સ્ત્રી, નાનો મુગટો
મુડસાઈસ્ત્રી (કચ્છી) અભિમાન; આપવાઈ(૨)બહાદુરી મુગટ પું. (સં. મુક્તક = કીડો નીકળી ગયા પછીના મુડસાયું વિ. અહંકારી; અભિમાની
રેશમમાંથી વણેલું) એક રેશમી વસ્ત્ર; મુકટો મુતરડી સ્ત્રી. મૂતરવાની જગા; પેશાબખાનું, “યુરિનલ' મુગલ વિ. (૨) પં. (તુર્ક) મોગલ (બૃહદ્ ગુજરાતી મુતરાવવું સ.કિ. મૂતરવું'નું પ્રેરક
કોશમાં “મુઘલ' જોડણી પણ સ્વીકારાઈ છે.) મુતાબિક વિ., ના. (અ.) અનુકૂળ (૨) અનુસાર; પ્રમાણે મુગલાઈ વિ. મુગલ સંબંધી (૨) સ્ત્રી. મુગલનો અમલ મુતારો છું. ડંગોરો; દો; મોટી નંગ
- રાજય (૩) ઠાઠમાઠ; ભપકો (૪) સ્વેચ્છાચારી મુતાલિક પુ. નાયબ દીવાન ... - પ્રધાન રાજ્ય; અંધાધૂંધી કે જુલમ
વિસ્ત્ર મુત્સદી પું. (અ.) હિસાબ રાખનાર; મુનીમ (૨) રાજદ્વારી મુગાસાડી સ્ત્રી. સ્ત્રીઓનું અબોટમાં પહેરવાનું એક રેશમી પરષ; રાજનીતિમાં પ્રવીણ (૩) ખટપટિયો: દાવપેચ મુગ્ધ વિ. (સં.) મોહ પામેલું (૨) અણસમજુ; અજ્ઞ (૩) જાણનાર સાલસ, નિષ્પાપ (૪) સુંદર; મોહક
મુદ(-દા) સ્ત્રી. (સં.) આનંદ; પ્રમોદ; મોદ મુગ્ધતા સ્ત્રી, (-ત્વ) ન. (સં.) મુગ્ધ હોવાપણું મુદત સ્ત્રી. સમય (૨) મુકરર કરેલો સમય - મર્યાદા મુગ્ધા સ્ત્રી, (સં.) જેને જુવાની તરતની ફૂટી હોય તેવી મુદતિયું વિ. મુદત ઠરાવી હોય તેવું [‘ટાઇફૉઇડ
સ્ત્રી (૨) કાવ્યમાં ત્રણ પ્રકારની નાયિકામાંની એક મુદતિયો તાવ ૫. અમુક મુદતે ઊતરતો એવો એક તાવ; (મુગ્ધા, મધ્યા અને પ્રૌઢા)
મુદતી વિ. ચોક્કસ સમયગાળાવાળું; “પિરિયોડિક'

Page #668

મુદ્દમા
મુદમાતું વિ. (સં. મુદ્ + માતું) આનંદિત; હર્ષવિભોર; પ્રસન્ન થયેલું
મુદા સ્ત્રી. (સં.) આનંદ; પ્રસન્નતા મુદિત વિ. (સં.) આનંદિત; હર્ષિત મુદિતા સ્ત્રી. (સં.) મુદ્દા; આનંદ; હર્ષ મુદ્દગર પું. (સં.) મગદળ (૨) મોગરી (લાડુ માટેનાં મૂઠિયાં ખાંડવાનું સાધન) (૩) એક પ્રાચીન હથિયાર મુદ્દત સ્ત્રી. (અ.) મુદત; મુકરર કરેલો સમય મુદ્દલ ન. (અ. મુદલ્લલ ઉપરથી) મૂળ થાપણ; મૂડી (૨) ક્રિ.વિ. બિલકુલ; તદ્દન [નિઃસંદેહ; નક્કી મુદ્દામ ક્રિ.વિ. (અ. અશ્વન) વિશેષ કરીને; ખાસ (૨) મુદ્દામાલ પું. મુદ્દાનો - ખાસ મહત્ત્વનો માલ (૨) ગુનાની સાબિતીરૂપ – પુરાવા તરીકેનો માલ; મૂળ માલ મુદ્દા(-દ્દે)સર ક્રિ.વિ. મુદ્દા પ્રમાણે મુદ્દો પું. (અ. મદઆ) પુરાવો; પ્રમાણ (૨) મહત્ત્વની બાબત (૩) મૂળ; પાયો; તાત્પર્ય
મુદ્રક છું. (સં.) પુસ્તક વગેરે છાપનાર; ‘પ્રિન્ટર’ મુદ્રણ ન. (સં.) છાપવું તે; છપાઈ, છાપકામ મુદ્રણદોષ પું. (સં.) છાપભૂલ; ‘મિસપ્રિન્ટ’ મુદ્રણયંત્ર ન. (સં.) છાપવાનું યંત્ર; ‘પ્રેસ’ મુદ્રણસ્થાન ન. (સં.) ક્યાં છાપ્યું તેની-મુદ્રણની જગા મુદ્રણાલય ન. (સં. મુદ્રણ+આલય) છાપખાનું; ‘પ્રિન્ટરી'; ‘પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ’
૬પ૧
મુદ્રા સ્ત્રી. (સં.) છાપ; મહોર (૨) વીંટી (૩) સિક્કો (નાણું) (૪) ગોસાંઈઓની કાનની કડી (૫) છાતીએ કે હાથે મારેલો ડામ કે છાપ (૬) મુખાકૃતિ; ચહેરાનો દેખાવ (૭) અમુક પ્રકારનો અંગવિન્યાસ (૮) સંધ્યા વખતે હાથ કે આંગળાંનો બનાવાતો ઘાટ મુદ્રાક્ષર પું. (સં.) અક્ષરનું બીબું; ‘ટાઇપ’ મુદ્રામણિ પું. (સં.) વીંટીનું નંગ-તેનો મણિ મુદ્રાયંત્ર ન. (સં.) છાપવાનું યંત્ર; ‘પ્રેસ’ મુદ્રારાક્ષસ પું. (સં.) (મુદ્રા અર્થાત્ વીંટી વડે હાથ આવેલો રાક્ષસ - એ વસ્તુવાળું) એક સંસ્કૃત નાટક (૨) છાપભૂલ; ‘પ્રિન્ટર્સ ડેવિલ'
મુદ્રાલેખ પું. અગ્રલેખ (૨) આદર્શસૂચક વાક્ય; ‘મોટો’ મુદ્રાલેખન ન. (સં.) ટાઇપરાઇટરથી લખવું તે મુદ્રાંકિત વિ. (સં.) છાપ મારેલું; છાપેલું મુદ્રિકા સ્ત્રી. (સં.) મુદ્રા; વીંટી (૨) સિક્કો મુદ્રિત વિ. (સં.) છાપેલું (૨) છાપ મારેલું સુધા ક્રિ.વિ. (સં.) ફોગટ; નિરર્થક (૨) બદલાની કોઈ પણ આશા રાખ્યા વિના [દ્રાક્ષ મુનક્કા સ્ત્રી. (અ. મુનક્કિહ) એક પ્રકારની મોટી સૂકી મુનશી પું. (અ.) લેખક; ગ્રંથકાર (૨) લહિયો; લખવાનું કામ કરનાર (૩) ફારસી અરબી કે ઉર્દૂનો શિક્ષક
[મુરલી
મુનસફ પું. (અ. મુન્સિફ) દીવાની કજિયા સાંભળી ન્યાય આપનાર; મહાલ-ન્યાયાધીશ; ‘સબજ્જ’
મુનસફી સ્ત્રી. મુનસફનું કામ (૨) અધિકાર; સત્તા (૩) વિવેકબુદ્ધિ; ઇચ્છા; મરજી
મુનાસ(-સિ)બ વિ. (અ.) યોગ્ય; વાજબી [સાધુ મુનિ પું. (સં.) ઋષિ; તપસ્વી (૨) મૌનવ્રત ધારણ કરનાર મુનિવર પું. મોટો મુનિ; મુનીંદ્ર મુનિવ્રત ન. (સં.) મૌનવ્રત [બારમા મુનિસુવ્રત પું. (સં.) જૈનોના અતીત ચોવીસ તીર્થંકરોમાંના મુનિસુવ્રત પું. (સં.) જૈનોના અનાગત ચોવીસ તીર્થંકરો[કરોમાંના વીસમા મુનિસુવ્રતસ્વામી પું. (સં.) જૈનોના વર્તમાન ચોવીસ તીર્થંમુનીમ પું. (અ. મુનીબ) પેઢીનો મુખ્ય ગુમાસ્તો મુનીમગીરી સ્ત્રી. મુનીમનો હોદ્દો; એનો દરજ્જો મુનીશ(-શ્વર), મુનીંદ્ર પું. (સં.) શ્રેષ્ઠ મુનિ; મુનિવર મુને સ. મને
માંના અગિયારમા
મુન્ની સ્ત્રી. (હિં.) લાડકી-લાડલી બાળકી મુન્નો પું. (હિં. મુન્ના) લાડકો દીકરો; લાડલો દીકરો મુફત વિ. મફત; વિના મૂલ્યે મુફતી પું. (અ.) પંચાતિયો [મવાલી મુફલિસ વિ. (અ.) ગરીબ; કંગાળ; બેહાલ (૨) હાલીમુફલિસી સ્ત્રી. (અ.) કંગાલિયત (૨) હાલીમુવાલીપણું મુબારક વિ. (અ.) આબાદ; ભાગ્યશાળી (૨) ભલું મુબારકબાદી સ્ત્રી. અભિનંદન; ધન્યવાદ (૨) શાબાશી મુમકિન વિ. (અ.) શક્ય; સંભવિત; સંભાવ્ય મુમતાઝ વિ. (અ.) પ્રસિદ્ધિ પામેલું (૨) પ્રતિષ્ઠિત (૩)
ખાસ
મુમુક્ષા સ્ત્રી. (સં.) મોક્ષની ઇચ્છા મુમુક્ષુ વિ. મોક્ષની ઇચ્છાવાળું; ‘ઍસ્પિરન્ટ’ મુમૂર્ષા સ્ત્રી. (સં.) મરવાની ઇચ્છા મુમૂષુ વિ. મરવાની ઇચ્છા કરનારું મુરઘી સ્ત્રી. (ફા. મુર્ગ ઉપરથી) મરઘી; કૂકડી મુરઘો પું. મરધો; કૂકડો
મુરજ પું. (સં.) એક જાતનું ઢોલ; પખાજ; પખાવજ સુરજબંધ પું. પખાવજના આકારનો એક કાવ્યબંધ મુરત ન. (સં. મુહૂર્ત) શુભ સમય; મુહૂર્ત મુરતિયો પું. વ૨ાજા; કન્યા માટે શોધાતો કે શોધેલો વર (૨) હળના તુંગામાં કોશને સજ્જડ રાખવાની મેખ મુરબ્બી વિ. (૨) પું. (અ.) વડીલ (૨) કદરદાન (૩) [પાક મુરબ્બો પું. (અ.) ચાસણીમાં રાખેલો કેરી વગેરે ફળનો મુરલી સ્ત્રી. (સં.) વાંસળી; મોરલી (૨) તૂંબડાનું બે નળીવાળું છિદ્રવાઘ મુરલી સ્ત્રી. (સં.) દેવદાસી
આશ્રય આપનારું; ‘પેટ્રન’

Page #669

મુરલી
ઉપ૨
(મુહાજિર મુરલી સ્ત્રી. ચોખાની એક જાત
મુશુ પં., ન. (ફા.) કસ્તુરી મુરલી(૦ધર, મનોહર) પુ. શ્રીકૃષ્ણ
મુશ્કિલ વિ. (અ.) મુશ્કેલ; અઘરું; કઠણ બાંધેલા હોય એવું મુરશિદ પું. (અ.) ધર્મોપદેશક; ધર્મગુરુ
મુશ્કેટાટ વિ. (ફા. મુક્ત + ઇં. ટાઈટ) વાંસા પાછળ હાથ મુરાદ સ્ત્રી. (અ) ઇચ્છા; ઉમેદ; મરજી મોરાર મુશ્કેલ વિ. અઘરું; કઠણ; દુષ્કર મુરારિ પું. (સં.) મુર રાક્ષસના શત્રુ-વિષ્ણુ અર્થાત્ શ્રીકૃષ્ણ; મુશ્કેલી સ્ત્રી. મુસીબત (૨) અઘરાપણું મુરીદ પું. (અ) શિષ્ય; ચેલો (૨) અનુયાયી મુષક છું. (સં.) ઉંદર મુરીદી સ્ત્રી. શિષ્યભાવ; શિષ્યદશા
મુષિત વિ. (સં.) ચોરી લીધેલું (૨) છેતરાયેલું મુલક છું. (અ. મુલ્ક) દેશ; પ્રદેશ
મુષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) મૂઠી (૨) મુક્કો; મુક્કી મુલકી વિ. (ફા.) મલકને લગતું; દીવાની; વસૂલાતી મુષ્ટિકા સ્ત્રી. મુઠ્ઠી; મુક્કો મુલતવી વિ. (અ. મુલ્લવી) મોકૂફ પ્રિદેશ મુષ્ટિપ્રહાર કું. (સં.) મૂઠીનો પ્રહાર; મુક્કો મારવો તે મુલતાન છું. પંજાબનું એક શહેર અને તેની આસપાસનો મુષ્ટિયુદ્ધ ન. (સં.) મુક્કાથી લડવું તે મુલતાનિયું વિ. મુલતાનને લગતું; મુલતાની
મુસદી વિ. (૨) પું. મુત્સદી; રાજદ્વારી પુરુષ; દાવપેચ યો યું. મુલતાનનો વતની-રહેવાસી [એક બોલી જાણનાર (૨) હિસાબ રાખનાર; મુનીમ મુલતાની વિ. મુલાતનનું (૨) સ્ત્રી. એક રાગિણી (૩) મુસદો છું. (અ. મુસવ્વસદહ) ખરડો કાચું લખાણ (૨) મુલતાની માટી સ્ત્રી. મુલતાનની એક જાતની માટી
ઊંડા અર્થવાળી શૈલીનું લખાણ મુલવણી સ્ત્રી. મૂલવવું તે; મૂલ્યાંકન; આંકણી મુસલ ન. (સં.) મુશળ; સાંબેલું મુલવણીદાર વિ. મુલવણી કરનારું
મુસલમાન . (ફ) ઇસ્લામના અનુયાયી; મુસ્લિમ મુલવાનું સક્રિ. “મૂલવવું'નું પ્રેરક
મુસલમાની વિ. (ફા.) મુસલમાનનું કે તેને લગતું; ઇસ્લામી મુલસરી ન. બોરસલી
(૨) સ્ત્રી. મુસલમાનપણું [(તુચ્છકારમાં મુસલમાન મુલાકાત સ્ત્રી. (અ.) મેળાપ; મિલન (ર) પરિચય મુસલ્લો પુ. (અ. મુસલ્લા) નમાજ પડવાની ચટાઈ (૨) મુલાકાતી વિ. મુલાકાત અંગેનું (૨) પું. મુલાકાત લેનાર; મુસલસલ વિ. (અ.) સળંગ મુલાકાતે આવનાર; વિઝિટર’
મુસળ ન. (સં. મુસલ) મુશળ; સાંબેલું મુલાજો !. (અ. મુલાહજહ) મલાજો; મર્યાદા; અદબ; મુસળખંડી પું. ચોખા (૨) ખાંડવું તે લાજ કે પડદાની રૂઢિ
મુસળધાર વિ. મુશળધાર; સાંબેલાધાર મુલાયમ વિ. (અ. મુલાઈમ) નરમ; સુંવાળુ, સુકોમળ મુસળસ્નાન ન. જેવું તેવું નાહી લેવું તે મુલાયમી વિ. મુલાયમ
મુસળું ન. મુસળ; સાંબેલું મુલાયમી સ્ત્રી, નરમાશ; સુંવાળપ; મૃદુતા
મુસાફર છું. (અ. મુસાફિર) વટેમાર્ગ; પથિક મુક છું. (અ) જુઓ “મુલક
મિશહૂર મુસાફરખાનું ન. પ્રવાસીઓને પડાવ નાખવાનું સ્થાન; મુલ્કમશહૂર વિ. (અ.) જગવિખ્યાત; આખા દેશમાં ધર્મશાળા; પથિકાશ્રમ; સરાઈ મુલ્લા, (-લાં) ૫. (અ.) મુસલમાનોનો ધાર્મિક પંડિત; મુસાફરી સ્ત્રી. પ્રવાસ; પર્યટન; યાત્રા
મુસ્લિમ ધર્મગુરુ (૨) મસીદમાં નમાજ પઢાવનાર; મુસાફરી બંગલો . સવારીમાં ફરતા અમલદારો માટે મૌલવી
ગિામડું; પરું રખાતો સરકારી બંગલો; ડાકબંગલો; વિશ્રાંતિગૃહ; મુવાડું ન. (સં. મૂદુકપાટક, પ્રા. મઅિવાડ) નાનું સરકીટ હાઉસ'
સિહવાસી; સાથી મુવાળો ડું. વાળ; મોવાળો
મુસાહિ(-)બ પું. (અ. મુસાહિમ) સાથે રહેનાર; મુવી સ્ત્રી. (ઇં.) બોલપટ; સિનેમા, ફિલ્મ, મુસીબત સ્ત્રી. (અ.) તકલીફ; મુશ્કેલી (૨) વિપત્તિ; મુશળ ન. (સં. મુશલ) સાંબેલું; મુસળ [(વરસાદ). આપત્તિ (૩) કષ્ટ રિાચવું; રાજી થવું મુશળધાર વિ. જાડી ધારમાં જોરથી પડતો; સાંબેલાધાર મુસ્કાવું અ.ક્રિ. મલકાવું; મંદહાસ્ય-સ્મિત કરવું (૨) મુશાયરો . (અ. મુસાઈરહ) કવિઓની પરિષદ જયાં મુસ્તકીન વિ. (અ. મુસ્તકીમ) મક્કમ; મજબૂત; મુસ્તાક
દરેક કવિ પોતાનું કાવ્ય બોલી કે ગાઈ બતાવે છે. મુસ્તનદ વિ. (અ.) આધારભૂત; માનવાલાયક કવિસભા; કવિસંમેલન
ભિાગ મુસ્તફા વિ. (અ.) પવિત્ર; પાક મુશુ સ્ત્રી. (હિ.) બાવડું; બાહુ-ખભો અને કોણીનો વચલો મુસ્તાકવિ. (અ. મુસ્તાક) આતુર (૨) દઢ; મક્કમ; મજબૂત મુશ્ક છે. (હિ.) બાવડું
મુસ્લિમ વિ. (અ.) ઇસ્લામનું કે તેનું અનુયાયી (૨) પં. મુશ્ક સ્ત્રી. (સં.) મુક્કો; મુક્કી; મૂઠી
| મુસલમાન નિાર (ર) નિર્વાસિત (૩) હિજરતી મુતાક વિ. (અ.) ઉત્કંઠિત (૨) વારી ગયેલું; ઓળઘોળ મુહાજિર છું. (અ) હિજરત કરનાર; બીજે દેશ જઈ રહે

Page #670

સુહાબા
૬૫ 3
[મૂડીવાદી મુહાબા ૫. (અ.) માન (૨) મિત્રતા
મૂકબધિર વિ. (સં.) મૂગું અને બહેરું, બંને મુહૂર્તન. (સં.) બે ઘડી જેટલો સમય; ૪૮ મિનિટ (૨) મૂકભાવ . (સં.) મૂંગાપણું
કોઈ કામ શરૂ કરવાનો શુભ સમય; મુરત મૂકવવું સક્રિ. મૂકે એમ કરવું; છોડાવવું -મું પ્રત્ય. અંકને લાગતો ‘તેટલાક્રમનું એવો અર્થદર્શક મૂકવાચન ન. (સં.) મનમાં વાંચવું તે (૨) ચિટ્ટી કે પાટિયા પ્રત્યય; જેમ કે વીસમું
પરની આજ્ઞા વાંચી બાળકે તે પ્રમાણે કરવું તે મુંબું વિ. જુઓ “મૂંગું”
[રાજા મૂકવું. સ.કિ. (સં. મુક્ત, પ્રા. મુઈ) છોડવું; તજવું; મુક્ત મુંજ ન. (સં.) દાભ જેવું એક ઘાસ (૨) એક પ્રાચીન કરવું (૨) (અમુક સ્થાને) નીમવું, સ્થાપવું કે ગોઠવવું મુંજબંધ છું. (સં.) મુંજનો કંદોરો (જનોઈ જેમાં પહેરાવાત) (૩) પહેરવું; ઘાલવું (ટોપી; પાઘડી) (૪) રંધાવા મુંજી વિ. જુઓ “મૂજી'
માટે ચૂલા ઉપર મૂકવું (૫) (વ્યાજે કે ગીરો) રાખવા મુંઝવણ સ્ત્રી, જુઓ ‘મૂંઝવણ
અથવા સાચવવા સોંપવું (૬) શીખવા મોકલવા મુંઝવવું સક્રિ. જુઓ “મૂંઝવવું
માંડવું. (નિશાળે મૂક્યો.) (૭) બાકી રાખવું, છોડવું, મુંઝારી સ્ત્રી. (-રો) પૃ. જુઓ “મૂંઝારી(-રો)
(બે લીટી રાખી દીધી.) (૮) -ને જુલ્મ નાખવું - મુંઝાવવું સક્રિ. જુઓ “મૂંઝાવવું
રાખવું (૯) અન્ય ક્રિયા સાથે આવતાં તે ક્રિયાની મુંઝાવું અક્રિ. જુઓ મૂંઝાવું'
પૂર્ણતા સૂચવે છે. (નસાડી મૂક્યો.) (કરનાર મુંડ ન. (સં.) માથું (૨) પં. સાધુ; સંન્યાસી મૂકસેવક છું. (સં.) જાહેરાત કે પ્રશંસા વગર પચાપ સેવા મુંડક પં. મંડેલા માથાવાળો સાધુ (૨) ન. એ નામનું મૂકસેવા સ્ત્રી. (સં.) મૂકસેવકની સેવા; મૂંગી સેવા ઉપનિષદ; મુંડકોપનિષદ
મૂગડી સ્ત્રી. સ્ત્રીઓનું કાનનું એક ઘરેણું મુંડકાવેરો છું. જુઓ “મૂંડકાવેરો”
મૂગડું વિ. મૂંગું
[અવાચક (૩) શાંત મુંડકી સ્ત્રી, જુઓ “મૂંડકી'
મૂગું વિ. (સં. મૂક, પ્રા. મુગ) બોલી ન શકે તેવું (૨) મુંડકું ન. જુઓ “મૂંડકું
મૂછ સ્ત્રી. (સં. મુચ્છા, પા. મુચ્છા) ઉપલા હોઠ ઉપર ઊગતા મુંડકોપનિષદ ન. (સં.) મુંડક ઉપનિષદ
વાળ () ઘઉં વગેરે ડુંડી ઉપરનો વાળ જેવો ભાગ મુંડ ન. જુઓ “મૂડણ'
મૂજી વિ. (અ.) કંજૂસ (૨) અક્કલ કે હોશ વિનાનું; જડ મુંડવું સક્રિ. જુઓ ‘મૅડવું
મૂઝવણ(-ણી) સ્ત્રી. અકળામણ; ગભરામણ મુંડન ન. માથું મૂંડાવવું તે
મૂઠ સ્ત્રી. (તેલુગુ મુડ઼, સર. મે. મુંડ ત્રણ) ગિલ્લીદંડાની મુડમાળા સ્ત્રી માથાની કે ખોપરીઓની માળા
રમતમાં એક દાવ મુંડા શ્રી. જુઓ “મુંડા
મૂઠ સ્ત્રી. (સં. મુષ્ટિ, પ્રા. મુઠિ) મુઠ્ઠી (૨) જયાંથી મુંડાઈ સ્ત્રી. જુઓ “મૂંડાઈ
તલવાર વગેરે પકડાય છે તે હાથો (૩) પીડા કરવાનો મુંડામણ ન. જુઓ “મૂંડામણ
કે મારી નાખવાનો એક તાંત્રિક પ્રયોગ [મારી મડાવવું સક્રિ. જુઓ “મૂંડાવવું
મૂઠભેડ સ્ત્રી. (હિં. મૂઠભડ) ઝપાઝપી; મુક્કાબાજી; મારામુંડાવું અ.કિ. જુઓ મૂંડાવું
મૂઠિયું ન. કણકને મૂઠી વડે વાળી બનાવેલી એક વાની મુંડિયો ૫. જુઓ “મૂંડિયો'[વાબંદ; નાઈ (૩) સંન્યાસી મૂઠી સ્ત્રી. મુઠ્ઠી; હાથની ચાર આંગળી વાળીને બાંધેલો મુંડી વિ. (સં. મુડી) બોડાવેલા માથાવાળું (૨) પું. આકાર (૨) મૂઠીમાં સમાય તેટલું માપ મુડું વિ. જુઓ ‘મૂરું
મૂઠો છું. મોટી મૂઠી મુંડો છું. મદારી જેવો ભિખારી
મૂડ પં. (ઇ.) મનોદશા (૨) મિજાજ મુંદર પું. જુઓ ‘મુંદર'
મૂડકાવેરો છું. માથાદીઠ લેવાતો વેરો મુંબઈ સ્ત્રી, ન. (સં. મહાપ્નાદેવી ઉપરથી) એ નામની મૂડકું ન. (સં. મુંડ) માથું મિોં અથવા માથાનો ભાગ મુંબઈગરું વિ. મુંબઈનું (૨) કલદાર (રૂપિયો) મૂડી સ્ત્રી. (સં. મુખ, પ્રા. મુહ + ડી કે સં. મુંડ = માથું) મુંબ(મા)ઈ સ્ત્રી. કચ્ચર વાગેલા માટેની એક ઔષધિ મૂડી સ્ત્રી, પૂંજી; ધન (૨) વેપાર-ઉદ્યોગમાં રોકાતી મૂઈ વિ., સ્ત્રી. મૂએલી; મરી ગયેલી
થાપણ દ્રવ્ય મૂહ વિ. (સં. મૃતક, મા. મુઅ) મૂએલું; મરેલું (૨) મૂડીખર્ચ ન., ૫. મૂડીમાંથી થતું ખર્ચ; મૂડ ખર્ચવી તે
ક્રોધ કે વહાલમાં અપાતું વિશેષણ-ઉદ્ગાર મૂડીદાર વિ. (૨) પું. મૂડીવાળ; પૈસાદાર [‘ઇન્વેસ્ટમેન્ટ મૂએલું વિ. મરેલું; મરણ પામેલું
મૂડીરોકાણ ન. મૂડી (કામ, ધંધા વગેરેમાં) રોકવી તે; મૂઓ વિ., મું. મરણ પામેલો (પુરુષ).
મૂડીવાદ છું. મૂડીદારોની સત્તા રહે એવો મત-સિદ્ધાંત મૂક વિ. (સં.) મૂગું; બોલવા ન માગતું
મૂડીવાદી વિ. (૨) ૫. મૂડીવાદને લગતું કે તેમાં માનતું
નિગરી

Page #671

મૂડો
૬૫૪
[મૂલનાયક મૂડો છું. (દ. મૂડ) સો મણનું અનાજ (૨) પાણીનું ભારવાળું મૂખમી સ્ત્રી. મૂર્ખતા
ખાનું [જાતની ગોળ ખુરસી કે માંચી જેવું આસન મૂચ્છ(-9), વિ. (સં.) મૂચ્છ પમાડનાર; એનેસ્થેટિક મૂડો છું. (સં. મૂટક, પ્રા. મૂડઅ) સરકટ કે નેતરની એક મૂર્છા(-ઈના) સ્ત્રી. બેશુદ્ધિ; મુચ્છ મૂઢ વિ. (સં.) મૂર્ખ; ઠોઠ (૨) સ્તબ્ધ; નિશ્વેષ્ટ (૩) મુચ્છિત-ર્ણિ) વિ. બેભાન થયેલું
થયેલું મોહવશ; વિવેકરહિત; મોહમાં પડેલું
મૂર્ત વિ. (સં.) મૂર્તિમાન; સાકાર; વાસ્તવિક; પ્રત્યક્ષ મૂઢતા સ્ત્રી. મૂર્ખતા; મોહવશ હોવાપણું
મૂર્તતા સ્ત્રી. (નવ) ન. મૂર્ત હોવાપણું મૂઢમતિ વિ. (સં.) બેવકૂફ; મૂર્ખ (૨) અજ્ઞાની મૂર્તિ(-ર્તિ) સ્ત્રી, (સં.) પ્રતિમા; આકૃતિ (દેવ-દેવીની) મૂઢાગ્રહ છું. મૂઢતાભેર રખાતો આગ્રહ બેિવકૂફ (૨) સાધુ વ્યક્તિ) મૂહાત્મા છું. (સં.) મૂઢ થઈ ગયેલો જીવાત્મા (૨) મૂર્ખ મૂર્તિત-ર્તિ)કર્મ ન. (સં.) મૂર્તિ કોતરવાનું કામ મૂતર ન. મૂત્ર; પેશાબ; શિવાંબુ
મૂર્તિ-ર્તિ)કાર છું. મૂર્તિ ઘડનાર; શિલ્પી મૂતરગંદો ડું. મૂતરના ભેજની ગંદકી
મૂર્તિ(-ર્તિીપૂજક વિ. મૂર્તિને પૂજનાર મૂતરવું અ.ક્રિ. (સં. મૂત્રથતિ, મા. મુન્નઈ) પેશાબ કરવો મૂર્તિ(-ર્તિ) પૂજા સ્ત્રી. મૂર્તિની પૂજા મૂતરાવું અ.ક્રિ. ‘મૂતરવું'નું ભાવે
મૂર્તિત-ર્તિ)ભંજક વિ. મૂર્તિને ભાંગનાર-તોડનાર મૂત્ર ન. (સં.) મૂતર; પેશાબ
મૂર્તિ-ર્તિ)(૦મતી, ૦મંત) વિ., સ્ત્રી. (૦માન) વિ. (સં. મૂત્રકોશ છું. (સં.) મૂત્રપિંડનો એકમ; કોષ; ‘ફૉન' મૂર્તિમંત) શરીરવાળું; સાક્ષાત મૂર્તિ મૂત્રજન્ય વિ. મૂત્રમાંથી ઉત્પન્ન થાય તેવું
મૂર્તિ-ર્તિ)વિધાન ન. (સં.) પ્રતિમાનિર્માણ મૂત્રત્યાગ ૫. (સં.) પેશાક કરવો તે
મૂર્તિ(-ર્તિ)શાસ્ત્ર ન. મૂર્તિઓ બનાવવાનું શાસ્ત્ર; શિલ્પ મૂત્રનળી સ્ત્રી. મૂત્રાશયમાંથી મૂત્રને બહાર કાઢનારી મૂર્ધન્ય વિ. (સં.) મૂર્ધસ્થાનથી ઉચ્ચારાતું (૨) માથાને શરીરની નળી; ‘યુરેથ્રા'
લગતું (૩) શિરમોર; ઊંચામાં ઊંચા સ્થાને મૂકી શકાય મૂત્રપરીક્ષા સ્ત્રી. (સં.) મૂત્રની પરીક્ષા
એવી વ્યક્તિ) (૪) ૫. મૂર્ધસ્થાની વર્ણ મૂત્રપાત્ર ન. (સં.) પેશાબ ઝીલવાનું વાસણ [‘કિડની મૂર્ધન્યતર વિ. (સં.) વધારે મૂર્ધન્ય (છાપરાનો ભાગ મૂત્રપિંડ પં. શુદ્ધ લોહી તથા મૂત્રને જુદા પાડનાર અવયવ; મૂધસ્થાન ન. (સં.) મુખવિવરનો સમગ્ર ઉપરિભાગ - મૂત્રરોગ પું. પેશાબનો રોગ
મૂર્ધસ્થાની વિ. મૂર્ધસ્થાનનું; મૂર્ધન્ય મૂત્રલ વિ. (સં.) પેશાબ લાવે તેવું
મૂધ પં. (સં.) માથું; કપાળ (૨) મુખવિવરનો સમગ્ર મૂત્રવર્ધક વિ. (સં.) વધારે મૂત્ર કરાવે તેવું
ઉપરિભાગ (છાપરાનો ભાગ). મૂત્રાઘાત પં. મૂત્ર-પેશાબ અટકી પડવાનો રોગ મૂર્ધાભિષિક્ત વિ. (સં.) અભિષેક કરાવેલું મૂત્રાવરોધ ૫. જુઓ “મૂત્રાઘાત'
મૂલ(-લ્ય) ન. (સં. મૂલ્ય, પ્રા. મુલ્લી કિંમત; લાગત મૂત્રાશય પું, ન. (સં.) મૂત્રને એકઠું થવા માટેનો અવયવ; મૂલ (સં.) (-ળ) ન. વનસ્પતિની જડ (૨) પાયો; મંડાણ ફુક્કો; “બ્લેડર
(૩) નદીનું ઉત્પતિસ્થાન (૪) મૂળ કારણ (૫) ૧૯મું મૂત્રોન્સર્ગ કું. પેશાબ કરવો તે
નક્ષત્ર
ઉદા. દંતકથામૂલક મૂન ૫ (ઇ.) ચંદ્ર; ચંદ્રમાં
-મૂલક વિ. (સં.) (બહુવ્રીહિ સમાસને અંતે) મૂળવાળું; મૂનલાઇટ ન. ચંદ્રનો પ્રકાશ; ચંદ્રિકા; ચાંદની મૂલ(-ળ)કારણ ન. મુખ્ય કારણ મૂનિયું ન.મોનિયું મોઢાનું - ઉપરચોટિયું આમંત્રણ) મૂલકોણ છું. (સં.) મુખ્યકોણ; કાટખૂણો મુમતી સ્ત્રી, (સં. મુખપત્રી, પ્રા. મુહપતી) જૈન યતિઓ મૂલકોણીય વિ. (સં.) મૂળ ખૂણાને લગતું
મુખ ઉપર બાંધે છે તે લૂગડાનો કકડો-મુહપત્તી મૂલ(ળ)ગત વિ. મૂળમાં રહેલું; આરંભમાં રહેલું મૂરખ વિ. (૨) પું. મૂર્ખ, બેવકૂફ
મૂલ(-ળ)ગ્રંથ ૫. અસલ ગ્રંથ; “સોર્સ બુક' મૂરખાઈ, (-મી) સ્ત્રી. મૂર્ખાઈ; અક્કલનો અભાવ મૂલ(-ળ)ચિન ન. (૪) આવું સંખ્યાનું મૂળ સૂચવતું મૂરખું વિ. મૂરખ; મૂર્ખ, કમઅક્કલ; બેવકૂફ ગિભરાવું ચિ; રિડિકલ સાઇન' (ગ.) મૂરઝાવું એ.ક્રિ. (સં. મૂશ્કેન કરમાવું; ચીમળાવું (૨) મૂલજ વિ. (સં.) મૂળ નક્ષત્રમાં જન્મેલું મૂરત સ્ત્રી. (સં. મૂર્તિ) મૂર્તિનું પ્રતિમા (મહુરત મૂલ(ળ) તત્ત્વ ન. પાંચ મહાભૂતોમાંનું એક (૨) કોઈ મૂરત ન. (સં. મુહૂર્ત) કોઈ કામ શરૂ કરવાનો શુભ સમય; ચીજનું મૂળ-પ્રાથમિક ઘટક તત્વ (૩) ન.બ.વ. શાસ્ત્ર મૂર્ણ વિ. (૨) પું. (સં.) અભણ; બેવકૂફ; અક્કલહીન કે કળાના પ્રાથમિક સિદ્ધાંતો મૂર્ખતા; મૂર્ખાઈ સ્ત્રી. મૂર્ણપણું, બેવકૂફી સિરદાર મૂલ(-ળ)તાલ પં. ત્રિતાલ; ત્રેતાલ જૈિન) મૂર્ખશિરોમણી; મૂખનંદ પું. (સં.) મહામૂર્ખ; મૂરખનો મૂલનાયક પું. (સં.) જૈન દેરાસરમાંના તે તે મુખ્ય તીર્થકર

Page #672

મૂલ(-ળ)પુરુષ)
મૂલ(-ળ)પુરુષ પું. (સં.) વંશનો આદિપુરુષ (૨) કુટુંબો મુખ્ય માણસ (૨) સૃષ્ટિનો આદ્યપુરુષ (સાંખ્ય) મૂલ(-ળ)પ્રકૃતિ સ્ત્રી. (સં.) પ્રકૃતિ; જગતનું આદિ કારણ મૂલ(-ળ)પ્રત સ્ત્રી. છાપવાનું મૂળ લખાણ, હસ્તપ્રત; ‘પ્રેસકોપી’
૬૫૫
મૂલ(-ળ)ભૂત વિ. મૂળરૂપ; મૂળનું [આંકવું; કદર કરવી મૂલવવું સ.ક્રિ. મૂલ્ય નક્કી કરવું (૨) ખરીદવું (૩) મૂલવાળું અક્રિ. ‘મૂલવવું'નું કર્મણિ
ભૂલ(-ળ)વિધિ સ્ત્રી. કોઈ પણ સંખ્યાનું મૂળ શોધી કાઢવાની રીત; ‘ઇવૉલ્યુશન’ (૨) મૂળ નક્ષત્રમાં જન્મેલાં બાળક તથા તેનાં માબાપ પર કરવામાં આવતો વિધિ મૂલા(-ળા)ક્ષર પું. (સં.) વર્ણમાળાના મૂળ અક્ષરો મૂલા(-ળા)ધાર પું. (સં.) મૂળ આધાર (૨) ન. ગુદાને ઉપસ્થની વચમાં આવેલું ચક્ર
મૂલ્ય ન. (સં.) મૂલ; કિંમત; ભાવ મૂલ્યનિષ્ઠ વિ. જીવનમૂલ્યોમાં નિષ્ઠા ધરાવનારું મૂલ્યવત્તા સ્ત્રી. (સં.) મૂલ્યવાળું હોવું તે મૂલ્યવાન વિ. કીમતી; ‘વૅલ્યુએબલ’ મૂલ્યહ્રાસ પું. (સં.) મૂલ્યનાશ; મૂલ્યઘટાડો (૨) અવમૂલ્યન; કિંમત ઓછી થવી તે-કરવી તે મૂલ્યાંકન ન. (સં.) મૂલ્ય આંકવું તે; આંકણી; મુલવણી મૂલ્યાંતર ન. (સં.) બીજું મૂલ્ય; મૂલ્ય ફેરવવું તે-તેમાં પરિવર્તન [આંદોલન હલનચલન (૩)
મૂવમૅન્ટ સ્ત્રી. (ઈં.) હિલચાલ (૨) મૂવી સ્ત્રી., ન. (ઇં.) ફીચર ફિલ્મ મૂષ(·ષિ)* પું. (સં.) ઉંદર મૂષિકા સ્ત્રી. (સં.) ઉંદરડી મૂસ સ્ત્રી. (સં. મૂષા, પ્રા. મૂસા) ધાતુ ગાળવાની કુલડી સૂસ પું. (સં. મૂષ, પ્રા. મસ) ઉંદરડો
[(૨) બીબું
મૂસળી સ્ત્રી. ઔષધિ-વસાણાના કામનું એક મૂળ મૂસળી સ્ત્રી. (સં. મુશલિકા, પ્રા. મુશલિઆ) ખાંડણીનો દસ્તો; પરાઈ
મૂસા પું. (અ.) યહૂદી ધર્મનો પ્રવર્તક
મૂળ વિ. (સં. મૂલ) જુઓ ‘મૂલ’ [ચૂકવવાની ૨કમ મૂળકિંમત સ્ત્રી. માલની મૂળ ખરીદી વખતે (વેપારીએ) મૂળગું વિ. (૨) ક્રિ.વિ. મૂળ; અસલ (૩) તમામ; બધું મૂળવતની પું. કોઈ પણ પ્રદેશનો મૂળથી વતની; ‘રેસિડન્ટ’ મૂળાક્ષર પું. જુઓ ‘મૂલાક્ષર’
મૂળાડિયું, મૂળાડું ન. મૂળ; મૂળિયું
મૂળિયું ન. મૂળ; જડ (૨) મૂળનક્ષત્રમાં જન્મેલું [મૂળ મૂળી સ્ત્રી. (સં. મૂલિકા) મૂળના ઝીણાઝીણા ફણગા (૨) મૂળે ક્રિ.વિ. શરૂમાં; આરંભમાં [કંદમૂળ મૂળો પું. (સં. મૂલક, પ્રા. મૂલઅ) ખાવામાં વપરાતું એક મૂં(-)ગું વિ. (સં. મૂક) મૂગું; બોલી ન શકે તેવું
[મૃગયાવિહાર
મૂં(-મું)જી વિ. મૂજી; અક્કલ કે હોશ વગરનું; કંજૂસ મૂં(-મું)ઝવણ(-ણી) સ્ત્રી. અકળામણ; ગભરામણ, વ્યગ્રતા; ઉચાટ [મૂકવું મૂં(-મું)ઝવવું સ.ક્રિ. મૂંઝવણ કરવી; મૂંઝાવવું; મૂંઝવણમાં મૂં(-મું)ઝારી સ્ત્રી. (-રો) પું. ગભરામણ; ત્રિદોષ . મૂં(-મું)ઝાવવું સક્રિ. ‘મૂંઝાવું'નું પ્રેરક; મૂંઝવવું (રૂઢ ‘મૂંઝવવું’ જ છે; ‘મૂંઝાવવું’ નહિ.)
(-મું)ઝાવું અ.ક્રિ. (સં. મુદ્ઘતે, મુઝઈ) મૂંઝાવું; અમુઝાવું (૨) ગભરાવું [વરો મૂં(-મું)ડકાવેરો પું. (મૂંડકું + વેરો) માથા દીઠ લેવાતો મૂં(-મું)ડકી સ્ત્રી. (‘મૂંડવું' ઉપરથી) બોડી સ્ત્રી મૂંડકી સ્ત્રી. (સં. મુંડક) ઘોડા કે ઊંટના પલાણના કાઠાના આગલા ભાગનું માથું (૨) માથું (તિરસ્કારમાં) મૂંડકું ન. (સં. મુંડક) માથું મૂં(-)ડણ ન. મુંડન; માથું મૂંડાવવું તે મૂં(-મું)ડવું સ.ક્રિ. (સં. મુંડયતિ, પ્રા. મુંડઇ) મુંડન કરવું; બોડવું (૨) છેતરવું; ધૃતવું (૩) ચેલો બનાવવો મૂં(-મું)ડા સ્ત્રી. વિધવા (તુચ્છકારમાં) મૂં(-મું)ડાઈ સ્ત્રી. મૂંડવું તે કે તેનું મહેનતાણું મૂં(-મું)ડામણ ન. મૂંડવાનું મહેનતાણું (૨) મૂંડવાની ક્રિયા મૂં(-મું)ડાવવું સ.ક્રિ. ‘મૂંડવું’નું પ્રેરક મૂં(-મું)ડાવું અક્રિ. ‘મૂંડવું'નું કર્મણિ મૂં(-મું)ડિયો પું. સાધુ; મુંડી; સંન્યાસી મૂં(-મું)ડી સ્ત્રી. (‘મૂંડવું' ઉપરથી) મૂંડકી; બોડી સ્ત્રી ભૂંડી સ્ત્રી. (સં. મું ઉપરથી) માથું (૨) જણ મૂં(-)ડું વિ. (‘મૂંડવું’ ઉપરથી) બોડાવેલું [માણસ; મૂંડિયો મૂં(-મું)ડો પું. (સં. મુંડક) બોડું માથું (૨) બોડા માથાવાળો મૂં(-મું)દર પું. ભેંસના આગલા બે પગ વચ્ચે લબડતો [નક્ષત્ર મૃગ પું. (સં.) પશુ (૨) હરણ (૩) ન. મૃગશીર્ષ; પાંચમું મૃગચર્મ ન. (સં.) હરણનું ચામડું [ત (ભક્ત માટે) મૃગચર્યા સ્ત્રી. (સં.) હરણની પેઠે નિષ્પાપ જીવન ગાળવું મૃગજલ (સં.) (-ળ) ન. રેતાળ જમીન ઉપર સૂર્યનાં કિરણ
ભાગ
પડવાથી દૂરથી દેખાતો પાણી જેવો આભાસ; ઝાંઝવાનાં જળ
મૃગતૃષ્ણા સ્ત્રી. મૃગજળ; રેતાળ જમીન ઉપર સૂર્યના કિરણ
પડવાથી દૂરથી દેખાતો પાણી જેવો આભાસ; ઝાંઝવાનો જળ [સ્ત્રી. મૃગાક્ષી; હરિણાક્ષી મૃગનયની વિ., સ્ત્રી. હરણના જેવાં નયનોવાળી (૨) મૂગનાભિ સ્ત્રી. (સં.) કસ્તૂરી (૨) હરણની ડૂંટી મૃગપતિ પું. (સં.) વનનાં પશુઓનો રાજા; સિંહ મૃગમદ પું. (સં.) કસ્તૂરી મૃગયા સ્ત્રી. (સં.) શિકાર
મૃગયાવિહાર પું. (સં.) શિકાર ખેલવો તે

Page #673

મૃગરાજ
ઉં૫૬
( મેઘરવો મૃગરાજ પું. (સં.) વનનાં પશુઓનો રાજા; સિંહ; મૃગપતિ મૃષા ક્રિ.વિ. (સં.) ખોટી રીતે (૨) નકામું; વ્યર્થ મૃગલાંછન છું. (સં.) ચંદ્ર (૨) હરણનું ચિહન મૃષાવચન ન. (સં.) જૂઠું બોલવું તે મૃગલિયું ન. (પ.) નાનું મૃગ (૨) હરણનું બચ્યું મૃષાવાદ ૫. જૂઠું બોલવું તે; અસત્ય ભાષણ મૃગલી સ્ત્રી. હરણી; મરગલી
મૃષાવાદી વિ. જૂઠું બોલનાર; મિથ્યાભાપી મૃગલું ન. હરણું; મરગલું
મે ૫. (ઇં.) ઈસ્વી સનનો પાંચમો મહિનો મૃગલો છું. હરણ; મરગલો
મેઈન વિ. (ઇં.) મુખ્ય; પ્રધાન મૃગલોચના વિ. (ની) (સં.) વિ., સ્ત્રી, મૃગનયની; મૃગ મેકઅપ પું, (ઇ.) અંગશોભનઃ નાટ્ય નિમિત્તે કે શણગાર જેવાં નયનોવાળી; મૃગાક્ષી
માટેની મોઢાની ટાપટીપ-સજાવટ (૨) રૂપસજ્જા મૃગશિર, મૃગશીર્ષ ન. (સં.) પાંચમું નક્ષત્ર
મેકર . (ઇ.) બનવનાર; ઉત્પાદક ઉદા. સારા મેકરનો મૃગાજિન ન. (સં.) મૃગચર્મ
માલ
[વધારે મૃગાંક છું. (સં.) હરણના જેવા લાંછનવાળો-ચંદ્ર મૅક્સિમમ વિ. (ઇ.) અધિકતમ; મહત્તમ (૨) વધારેમાં મૃગીસ્ત્રી (સં.) હરણી; મરગલી (૨) ફેક્સનો રોગ; વાઈ મૅક્સી સ્ત્રી. (ઇ.) પગની પાની સુધીનો ફ્રૉક જેવો સ્ત્રીનો મૃગેંદ્ર પું. (સં.) વનનાં પશુઓનો રાજા; સિંહ
પોષાક મૃડ કું. (સં.) શિવ
મેખ સ્ત્રીમેષ રાશિ મૃડાની સ્ત્રી. (સં.) પાર્વતી
મેખ સ્ત્રી. ખીલી (૨) ફાચર મૃણાલ પં., ન. (સં.) કમબનો તંતુ
મેખર સ્ત્રી જનોઈ [(૨) ફરતીવર્તુળાકારરેખાકે મર્યાદા મૃણાલી(-લિની) સ્ત્રી. (સં.) કમળનો છોડ
મેખલાસ્ત્રી. (ફા.) કંદોરો, કટિમેખલા (ખાસ કરીને સ્ત્રીની) મૃણમય વિ. (સં.) માટીનું (‘મૂન્મય વૈકલ્પિક રૂપ) મેખળ ન. મેખલા; કંદોરો મૃત વિ. (સં.) મરણ પામેલું (૨) ન. મૃત્યુ મરણ સૂિતક બળ ન. લડાઈનું એક હથિયાર (સર. હળમેખળ) મૃતક વિ. (સં.) મરનાર સંબંધી (૨) ન. શબ (૩) મરણનું મેખળા સ્ત્રી, મેખલા; કંદોરો; કટિમેખલા (૨) ફરતી મૃતક સેજા સ્ત્રી. (સં.) તેરમાને દિવસે અપાતું ખાટલા, વર્તુળાકાર રેખા કે મર્યાદા પથારી વગેરેનું દાન; સજા'
મેગલ(ળ) પું. હાથી; ગજ (ભૂંગળું; ધ્વનિવર્ધક મૃતદેહ પં. (સં.) શબ; મધું
મેગાફોન મું. (ઇ.) દૂર સુધી અવાજ પહોંચાડવા માટેનું મૃતપ્રાય વિ. મરવાની અણી ઉપર આવેલું; લગભગ મર્યા મેગી સ્ત્રી. (ઇં.) સેવની વાનગી જેવું થઈ ગયેલું
[(૨) તેવી વિદ્યા મેગેઝિન ન. (ઈ.) સામયિક; માસિક-પત્ર મૃતસંજીવની વિ, સ્ત્રી, (સં.) મૂયેલાને જીવતા કરનારી મેગ્નાકાટવું. (ઇ.) ખતપત્ર; રાજાની આજ્ઞાપત્ર મૃતાત્મા છું. (સં.) મડદાલ કે મરી ગયેલ માણસ મેગ્નિફાઇગ વિ. (ઇ.) કદ કરતાં વધારીને બતાવનારું મૃત્તિકા સ્ત્રી. (સં.) માટી
મેગ્નિફિકેશન ન. (ઇ.) કદ કરતાં વધારે બતાવવું તે મૃત્યુ ન. (સં.) મરણ; અવસાન
મૅગ્નેટ . (ઇં.) લોહચુંબક મૃત્યુભય . (સં.) મરણનો ભય
પૃથ્વી મૅગ્નેટવૅરપી સ્ત્રી. (ઇં.) લોહચુંબક વડે અપાતી સારવાર મૃત્યુલોક . (સં.) મરણધર્મવાળા પ્રાણીઓનું જગત; મૅગ્નેટાઈટ ન. (ઈ.) એક પ્રકારનું ચળકતું ખનિજ મૃત્યુવરા પુ. મરનારની મિલકત વારસદારને મળે તે ઉપર મૅગ્નેટિક વિ. (ઇ.) લોહચુંબકને લગતું ચુંબકીય લેવાતો વેરો
મૅગ્નેશિયમ ન. (ઇ.) ક્ષારવાળી માટીની એક ધાતુ મૃત્યુશધ્યા સ્ત્રી. મરણપથારી
મેગ્નેટિઝમ ન. (ઇ.) લોહચુંબકની ખેંચવાનો ગુણ મૃત્યુઘંભ પું. (સં.) પાળિયો; “હીરોસ્ટોન'
મેઘ છું. (સં.) વરસાદ (૨) વાદળ મૃત્યુંજય વિ. (સં.) મૃત્યુને જીતનારું, અમર (૨) . મેઘગર્જના સ્ત્રી. (સં.) વાદળાંનો ગડગડાટ મહાદેવ; શંભુ
[વાદ્ય, પખાજ મેઘધનુ, (oષ) (૦ષ્ય) ન. ઈન્દ્રધનુષ મૃદંગન. (સં.) બંને બાજુ વગાડાય તેવું તબલા જેવું એક મેઘનાદ પું. (સં.) મેઘગર્જના (૨) રાવણનો પુત્ર ઈન્દ્રજિત મૃદા સ્ત્રી. (સં.) માટી [પાતળું આવરણ મેઘપુષ્પ પં. (સં.) પાણી (૨) નદીમાંનું પાણી મૃદાવરણ ન. (સં.) પૃથ્વીની સપાટી પર આવેલું માટીનું મેઘમલાર છે. (સં.) એક રાગ (૨) (ત રાગ ગાવાથી) મૃદુ વિ. (સં.) કોમળ; સુંવાળું (૨) મધુર
ભારે વરસાદ વરસતો એમ કહેવાય છે. મૃદુતા સ્ત્રી. કોમળતા; માદવ
મેઘમાલા સ્ત્રી. (સં.) કાદમ્બિની મૃદુલ વિ. કોમળ; સુંવાળું; મુલાયમ
મેઘરવો પું. આંબા વગેરેના મોરમાંથી ઝીણી મધુની છાંટ મૃન્મય વિ. (સં.) મૃમય; માટીનું બનાવેલું
વરસે છે તે (૨) ઝીણું ઝાકળ જેવું પડતું વાદળ

Page #674

મેઘરાજા ૬ ૫૭
મેદી મેઘરાજા પુ. ઈન્દ્ર (૨) વરસાદ
આપતું શાસ્ત્ર; તત્ત્વમીમાંસા મેઘલ(લી) વિ., સ્ત્રી, વાદળવાળી
મેટાબોલિઝમ ન. (ઈ.) ચયાપચય મેઘાડંબર પું, ન. (સં.) ઘોરંભો; વાદળાંની જમાવટ (૨) મૅટિની-શૉ છું. (ઈ.) દિવસે સ્ત્રીઓ અને બાળકો માટેનો ગર્જના; ગડગડાટ (૩) છત્રીવાળી અંબાડી
સિનેમા દેખાડવાનો કાર્યક્રમ મેઘાધિપ પું. (સં.) પુષ્પરાવર્તક વગેરે મેઘના અધિપતિ- મૅટ્રિક વિ. (ઈ.) એસ.એસ.સી. જેટલું ભણેલ, વિનીત ઓમાંથી એક
(૨) ન., સ્ત્રી. તે કક્ષાનું ભણતર મેઘાસ્ત્ર ન. (સં.) વરસાદ આણે એવું એક અસ્ત્ર મૅટ્રિક સિસ્ટમ સ્ત્રી. (ઇં.) વિવિધ પરિમાણોનાં દશાંશ મેઘાંબર ન. (સં.) વાદળરૂપી વસ્ત્ર
માપનાં કોષ્ટકની પદ્ધતિ (૨) દશાંશપદ્ધતિ મૅચ સ્ત્રી. (ઇ.) રમતનો મુકાબલો (૨) સક્રિ. સમાન મૅટ્રિક્યુલેશન ન. (ઇ.) મેટ્રિક થવું કે તેટલું ભણતર
કે અનુરૂપ હોવું; મળતું આવવું-બેસતું આવવું તે મેટ્રોનોમ ન. (ઇ.) સંગીતનું તાલ આપવાનું યંત્ર મેચકું ન. નાનું પૂતળા જેવું છોકરું (તિરસ્કારમાં) (૨) બે મેટ્રોમીટર ન. (ઈ.) ગર્ભાશય માપક યંત્ર
બાજુએ ચાડાવાળી ભોંયમાં દાટવાની દીવી મેડક પં. (સં. મંડુક) દેડકો; મેઢક મૅચબૉક્સ ન, (ઇ.) દીવાસળીની પેટી
મેડમ સ્ત્રી. (ઇ.) અંગ્રેજ સ્ત્રી (૨) માનવંત સ્ત્રી મૅચિંગ વિ. (ઇં.) મળતું આવતું; તેને અનુરૂપ થતું મેડલિસ્ટ વિ. (ઈ.) જેણે ચંદ્રક મેળવ્યો છે તેવું મૅચ્યૉર વિ. (ઇ.) પરિપકવ (૨) વયસ્ક; પુખ્ત મૂડહાઉસ ન. (ઇં.) ગાંડાઓને રાખવાનું મકાન મૅચ્યૉરિટીન. (ઈ.) પરિપકવતા; પાકટતા (૨) વયસ્કતા; મૅડલ પું. (ઇ.) ચાંદ: ચંદ્રક પુખ્તતા
મૅડિકલ વિ. દાક્તરી; તબીબી મેજ સ્ત્રી, ન. (ફા.) ટેબલ [કામગીરીની નોંધવહી મૅડિકલ ઑફિસર છું. તબીબી અધિકારી, ડૉક્ટર [વિદ્યાલય મેજડાયરી સ્ત્રી. (ફા.+ઇં.) ટેબલ ઉપર રખાતી દૈનિક મેડિકલ કૉલેજ સ્ત્રી.એલોપથીનો અભ્યાસશીખવનાર મહામેજપોશ છું. (ફા.) ટેબલ ઉપર પાથરવાનું કપડું મૅડિકલ ટેસ્ટ સ્ત્રી. (ઇ.) દરદીની દાક્તરી તપાસ મેજબાન પં. મિજબાન; મહેમાનગીરી કરનાર મેડિસિન સ્ત્રી. (ઇ.) દવા (૨) ન. તબીબી વિજ્ઞાન મેજબાની સ્ત્રી, મિજબાની; મહેમાની (૨) ઉજાણી મેડી સ્ત્રી, (દ. મેડઅ) માળ (દાદર ચઢીને જવાતો મેજર છું. (ઇ.) ફોજનો એક અમલદાર (૨) વિ. પુખ્ત મકાનનો); અગાશી મિકાનનું ઉપરનું માળિયું વયનું
દિરજ્જાનો અધિકારી મેડો છું. (દાદર ચઢીને જવાતો મકાનનો) માળ (૨) મેજર જનરલ . (ઇં.) લેફ્ટનન્ટ જનરલથી ઉતરતા મેઢ પું. લાકડામાં પડતો એક જીવ રિપેલી થાંભલી મૅજિક ન. (ઈ.) જાદુ (૨) ચમત્કાર (૩) વિ. જાદુને મેઢ પું. (દ. મેઢક = દંડો, દાંડો, ખીલો) ખળાની વચ્ચે લગતું
[આકારનું યંત્ર મેઢી, (૦આવળ) સ્ત્રી. મીઢી; સોનામુખી મૅજિક-લેન્ટર્ન ન. (ઈ.) જાદુઈ ચિત્રો બતાવતું ફાનસ મેતે ક્રિ.વિ. મેળ; જાતે મૅજિકપાવર . (.) એક પ્રકારની આતશબાજી મેથડ સ્ત્રી. (ઈ.) પદ્ધતિ; રીત; પ્રણાલી મેજિસ્ટ્રેટ કું. (.) ન્યાયાધીશ [ઊલ૮) મેથંબો પુ. કેરીનું એક અથાણું [વિ. મેથી ભરેલું મૅજૉરિટી સ્ત્રી, (ઈ.) બહુમતી; મતાધિક્ય (“માઈનોરિટીથી મેથિયું ન. મેથીનો મસાલો ભરી બનાવેલું અથાણું (૨) મૅજિશિયન પં. (ઈ.) જાદુગર [(૪) માનદંડ મેથિલેટેડ સ્પિરિટ ન. (ઇ.) પ્રયોગશાળામાં વપરાતું એક મેઝર ન. (ઈ.) માપ (૨) માત્રા; પરિમાણ (૩) ઉપાય પ્રકારનું સ્પિરિટ મેઝરટેપ સ્ત્રી. (ઇં.) માપપટ્ટી
મેથી સ્ત્રી, (સં.) એક બી કે તેની ભાજી મેંટ સ્ત્રી. (ઇં.) સાદડી; ચટાઈ (૨) જાજમ મેથીપાક છું. મેથીના લાડુ (૨) માર મેટર સ્ત્રી. (ઇં.) બાબત (૨) વિષય (૩) સામગ્રી મેથેમેટિક્સ ન. (ઇ.) ગણિતશાસ્ત્ર મૅટરનિટી સ્ત્રી. (ઇં.) પ્રસૂતિ; માતૃત્વ
મેદ પું. (સં.) ચરબી
[(૨) દુનિયા મૅટરનિટી હોમ ન. (ઇં.) પ્રસૂતિગૃહ; સુવાવડખાનું મેદની સ્ત્રી. (સં. મેદિની) ભીડ; ટોળું; માણસોની ઠઠ મેટ્રન સ્ત્રી. (ઈ.) (છાત્રાલય, હોસ્પિટલ વગેરેની) મેદસ્વી વિ. (સં. મેદસ્વિનું) ચરબીવાળું (૨) મજબૂત વ્યવસ્થાપક સ્ત્રી
મેદાન ન. (ફા.) ખુલ્લી સપાટ જમીન (લગતું કે મેદાનનું મેટલ સ્ત્રી. (ઇ.) ધાતુ (૨) રસ્તા પર નંખાતી કાંકરી મેદાની વિ. મેદાનમાં રમાય એવી (રમત) (૨) મેદાનને મેટલરોડ પું. (.) કાંકરી નાંખી બનાવેલ ધોરીમાર્ગ મેદાને જંગ છું. (ફા. મૈદાને જંગ) સમરાંગણ; યુદ્ધભૂમિ મૅટાફિઝિકલ વિ. (ઇ.) ભૌતિકથી પર; અતિભૌતિક મેદિની સ્ત્રી. (સં.) પૃથ્વી; દુનિયા (૨) જગત મૅટાફિઝિક્સન. (ઇ.) સૃષ્ટિના મૂળ કારણ વિશેનો વિચાર મેદી સ્ત્રી. (સં. મેંધી) એક વનસ્પતિ; મેંદી

Page #675

૬૫૮
[મેલ મેદુર વિ. (સં.) મેદવાળું, ભરાવદાર (૨) ભરાઉ ભરપૂર મેમનો પુ. નાકનું એક ઘરેણું (૨) સુંવાળું, લીસું
મેમરી સ્ત્રી. (ઇ.) યાદદાસ્ત; સ્મરણશક્તિ (૨) સ્મૃતિ મેદો પુ. (ફા.) ધોયેલા ઘઉંનો બારીક લોટ, મેંદો (૩) માહિતી સંચય (કોમ્યુટર) મેધ છું. (સં.) યજ્ઞ (૨) બલિ; ભોગ
મેમરી-ડ્રૉઇંગ ન. (ઇ.) અનુસ્મરણલેખ: સ્મૃતિચિત્ર મેધા સ્ત્રી. (સં.) બુદ્ધિ (૨) યાદશક્તિ મિાન; પંડિત મેમેન્ટો , ન. (ઇં.) સ્મૃતિચિન મેધાવિની વિ., સ્ત્રી. મેધાવી વિ. (સં. મેધાવિનું) બુદ્ધિ- મેમો . નાનો શેરો કે યાદી મેધ્ય વિ. (સં.) યજ્ઞનું યજ્ઞમાં હોમવાનું (૨) પવિત્ર મેમો છું. (.) સરકારી નોકરનો ખુલાસો માગતો પત્ર મેનકા સ્ત્રી. (સં.) એક અપ્સરા, શકુંતલાની માતા (૨) મેમોચર ન. (ઈ.) સંસ્મરણ મેના; સારિકા (૩) હિમાલયની પત્ની
મેમોરિયલ ન. (ઇ.) યાદગીરી માટે ઊભું કરેલું બાવલું મેનર સ્ત્રી. (ઇ.) રીતભાત (૨) પદ્ધતિ
વગેરે; સ્મારક (૨) સરકારને કારણો વગેરે સાથે મેનહોલ ન. (ઇં.) ગટર-બાકું
કરેલી અરજી મેના સ્ત્રી. (હિંદીના “મૈનાને કારણે “મેના) કાબરના મેમોરેન્ડમ ન. (ઇ.) યાદીપત્ર; વિજ્ઞપ્તિ (૨) આવેદનપત્ર પ્રકારનું કાળા રંગનું એક સુંદર પક્ષી
મેમ્બર ૫. (ઇં.) સભાસદ; સભ્ય મેનાઇલ પં. ફિરંગીઓએ ચલણમાં મૂકેલો એક સિક્કો મેમ્બરશિપ સ્ત્રી. (ઈ.) સભ્યપદ; સદસ્યતા મેનિન્જાઇટિસ પું. (ઈ.) મગજના તાવનો એક રોગ મેયર પં. (ઈ.) મોટા નગરની ખાસ અલગ કાયદાથી મેનિફેસ્ટો છું. (.) ઢંઢેરો; ઘોષણાપત્ર; ચૂંટણી ઢંઢેરો રચાતી (કોર્પોરેશન) સુધરાઈનો પ્રમુખ, નગરપતિ; મેનિયા વું. (.) ઘેલછા (૨) ઉન્માદ; ગાંડપણ
નગરાધ્યક્ષ; નગરપ્રમુખ; “મેયર' વિચન) મેનિયાક વિ. પું. (ઇ.) ઉન્મત્ત; પાગલ (વ્યક્તિ) મેર (‘મરવું' ઉપરથી) મર! (આજ્ઞાર્થ બીજો પુરુષ એકમેનુ ન. (ઈ.) જમણમાં પીરસવાની વાનગીઓની યાદી મેર પું. (સં. મેરુ) માળાનો શરૂઆતનો મોટો મણકો (૨) મેનેજમેન્ટ ન. (.) વહીવટ; સંચાલન
શિરોમણિ; મુગટ (૩) જેના ઉપર ચલમ રહે તે મેનેજર ૫. (ઇ.) વહીવટ કરનાર; વ્યવસ્થાપક; સંચાલક હુક્કાનો ડોયો (૪) મેર પર્વત મેનેજિંગ કમિટી સ્ત્રી. (ઇં.) કારોબારી સમિતિ; કાર્ય- મેર સ્ત્રી, બાજુ; દિશા (૨) ક્રિ.વિ. તરફ; દિશામાં કારિણી સમિતિ
મેરમેરા(૨)યું ન. દિવાળીમાં છોકરાં ઊંબાડિયા જેવો મેનો છે. મ્યાનો
હાથમાં ઝાલવાના ડોયાવાળો દીવો કરે છે તે; મેરૈયું મેનોપૉઝ ૫. (.) રજોનિવૃત્તિ; તુસ્ત્રાવ બંધ થઈ જવું મેરાઈ પુ. દરજી; સઈ મેગેનીઝ સ્ત્રી. ન. (ઈ.) એક ધાતુ (ર.વિ.) મેરામણ મું. સાગર; મહેરામણ મેન્ટનન્સ ન, (ઇં.) પાલણપોષણ; નિભાવ
મેરિટ ન., S. (.) લાયકાત; યોગ્યતા મેન્ટલ વિ. (ઈ.) માનસિક
મેરિટાઈમ વિ. (ઇં.) દરિયા કે વહાણને લગતું મેન્ટલ . (ઇં.) પેટ્રોમેક્ષ વગેરેનો ફુક્કા જેવો ઘાટ ખિાનું મૅરિનો ન. (ઈ.) ઓસ્ટ્રેલિયામાં થતી ઘેટાની એક જાત મેન્ટલ હૉસ્પિટલ સ્ત્રી. (ઇં.) માનસિક રોગો માટેનું દવા- મેરીગો-રાઉન્ડ ન., પૃ. (ઇ.) ચકડોળ મેન્ડલ ન. (ઈ.) વીણાને મળતું એક વાઘ
મેરી-ગોલ્ડ ન. (ઇ.) હજારીગલ; હજારીગોટો મેન્ડેટ કું. (ઈ.) હકૂમત ચલાવવાના કે અમુક કાર્ય કરવાના મેરુ છું. (સં.) એક પર્વત (સોનાનો), જેની આસપાસ અધિકારની સોંપણી; ફરમાન; આદેશ
ગ્રહો વગેરે કરે છે એમ મનાય છે. (૨) મિત્ર; મેન્થોલ પં. (ઇ.) ફુદીનાનાં ફૂલ [નિયમપોથી સોબતી (૩) તાંબાનું એક મોટું વાસણ (૪) હુક્કાનો મેન્યુઅલ વિ. (ઈ.) હાથનું કે હાથે કરેલું (૨) સ્ત્રી. મેર (૫) માળાનો મેર મેન્યુફેક્યરિંગ ન. (ઇ.) યંત્રો દ્વારા થતું ઉત્પાદન મેરુદંડ કું. (સં.) કરોડ-કરોડરજજુ. મેન્યુસ્ક્રિપ્ટ સ્ત્રી. (ઇં.) હસ્તપ્રત
મેરેજ ન(ઈ.) લગ્ન (કેન્દ્ર; લગ્નસંસ્થા મેન્શન ન, . (ઇં.) મોટું મકાન; હવેલી
મેરેજ બ્યુરો પં. (ઇ.) લગ્નની વ્યવસ્થા કરતું કાર્યાલાય કે મેગ્નેવિક છું. (ઇ.) એક રશિયનવાદ
મેરેથોન દોડ સ્ત્રી. (ઇ.) ૨૬ માઈલનું અંતર કાપવાની મેન્સિસ . (ઇ.) માસિક ધર્મ; ઋતુસ્ત્રાવ
લાંબા અંતરની દોડની એક સ્પર્ધા મેસ્યુએશન ન. (ઈ.) જુઓ “મેન્સિસ
મેર્યું ન. મેરમેરાયું, દિવાળીને દિવસે સાંજે શેલડીની મેપ છું. (ઇ.) નકશો (૨) આલેખ
કાતળીમાં ભરાવી કરાતો મશાલ જેવો દીવડો જે મેપલ પુ. (ઇ.) અમેરિકન દારૂની એક જાત
છોકરાં ફેરવવા નીકળે છે. મેમ સ્ત્રી. (ઇ.) યુરોપિયન મોટી સ્ત્રી; માડમ મેલ . (સં.) મિલન; મેળાપ; મેળ

Page #676

મેલ (ગાડી, ટ્રેન)
મેલ પું. (ગાડી, ટ્રેન) સ્ત્રી. (ઇં.) ડાકગાડી; ટપાલ લઈને જતી ઝડપી ટ્રેન
બેલ પું. (‘મેલું’ ઉપરથી) કચરો, ગંદકી; મેલું તે મેલખાઉ વિ. મેલ ઢાંકી શકે એવી જાતનું મેલગાડી સ્ત્રી. ડાકગાડી; ‘મેલટ્રેન’ મૅલડી સ્ત્રી. (ઇં.) સ્વરમાધુર્ય; સૂરમાધુર્ય મેલડી સ્ત્રી. ચંડાળ ભૂતડી (૨) એક દેવી મેલણ ન. મેલવું (મૂકવું) તે; છુટકારો મેલવાન પું. (ઈં.) ટપાલનો રેલવે ગાડીનો ડબ્બો મેલવું સ.ક્રિ. (સં. મેલ્લતિ, પ્રા. મેલ્લઇ) મૂકવું; રાખવું (૨) મોકલવું (૩) પહોંચાડવું (૪) રહેવા દેવું (૫) છૂટું મૂકવું; જતું કરવું
મેલાણ ન. (‘મેલવું’ ઉપરથી) મેળાપ (૨) મુકામ; પડાવ (૩) છાવણી (૪) મુક્ત થવું તે મેલાવવું સ.ક્રિ. ‘મેલવું’નું પ્રેરક મેલાવું અ.ક્રી. ‘મેલવું’નું કર્મણિ મેલાશ સ્ત્રી, મેલાપણું; જરાતરા મેલું હોવું તે [નનામી મેલી સ્ત્રી, (‘મેલી’ ઉપરથી) ઓર; જરાયુ (૨) ઠાઠડી; મેલીવિદ્યા સ્ત્રી. મા૨ણજારણકે ભૂતપલીતવશકરવાનીવિદ્યા મેલું વિ. (સં. મલ+ઇલ્લ, પ્રા. મઇલ્લ, મલિલ્લ) ગંદું (૨) કપટી (૩) ન. મૂળમૂત્રાદિ (૪) ભૂતપ્રેત વગેરે મેલુંદાટ વિ. ખૂબ મેલું [લાકડી મૅલેટ સ્ત્રી. (ઈં.) પોલોની રમતમાં દડી ફટકારવાની મૅલેરિયા પું. (ઇ.) ટાઢિયો તાવ; મલેરિયા મેલો પું. (સં. મેલક, પ્રા. મેલય) મેળાવ
sue
મેલો પું. મરણના સમાચારનો પત્ર; કાળોતરી; કાડાખડી મેવલો(-લિયો) પું. (મેહુલો પરથી) વરસાદ (૨) મેઘસ્તુતિનું ગીત
મેવાડો છું. મેવાડથી આવીને વસેલો (૨) એક રાગ મેવાત પું. (સં. મહીવાસ) મહી નદીના ડાબા કાંઠાનો પ્રદેશ મેવાતી વિ. મેવાતનું
મેવાસ પું. મેવાત (મહીવાસ) મહીકાંઠાનો પ્રદેશ મેવાસી વિ. મેવાતી; મહીકાંઠાનું
મેવો પું. (ફા.) લીલાં કે સૂકાં ફળ મૅ(-મે)શ સ્ત્રી. (ઇં.) ભોજનાલય; ભોજનખંડ મેશ સ્ત્રી. (સં. મષિ, પ્રા. મસિ) કાજળ; આંજણ મેષ પું. (સં.) ઘેટો (૨) પહેલી રાશિ મેષોન્મેષ પું. (સં.) આંખ પટપટાવવી તે; પલકારો મેસ સ્ત્રી. (સં. મસિ) મેશ; કાજળ મેસ ન. (ઈં.) ભોજનાલય
મેસર્સ વિ. (મિસ્ટરનું બ.વ.) માનવંત; સર્વશ્રી મેસર પું. (અ. મડ્સ) એક મીઠાઈ મૅસેજ પું. (ઈં.) સંદેશ
મેસોન પું. (ઈં.) પદાર્થના એક પ્રકારનો મૂળ વીજાણુ
| મૈડ
મેસ્મેરિઝમ ન. (ઈં.) પોતાના સંકલ્પબળથી સામાનામાં ઊભી કરાતી નિદ્રા જેવી સ્થિતિ (૨) એ સ્થિતિ ઊભી કરવાની શક્તિ (૩) એ સ્થિતિ, તેના કાયદા વગેરેનું વિજ્ઞાન; પ્રાણવિનિમય
મેહ પું. (સં. મેઘ) વરસાદ; વૃષ્ટિ મેહ(-g)લો પું. (સં. મેઘ, પ્રા. મેહ) વરસાદ; મેવલો મેહાર પું. ભેંસનો ગોવાળ
મેળ પું. (સં. મેલ) રોજનો આવક-ખરચનો હિસાબ (૨)
હિસાબ; લેખું. ઉદા. અત્યારે ત્યાં જવાનો શો મેળ છે? (૩) મળતાપણું; બંધબેસતું હોવું તે (૪) બનાવ; સંપ (૫) એકઠા થવું તે (૬) તજવીજ; ઘાટ (૭) સગવડ; સંજોગ ઉદા. હમણાં મને ત્યાં આવવાનો મેળ નથી. (૮) મિશ્રણ
મેળજોળ પું. એકતા; સંપ; ઐક્ય
મેળવણ ન. (‘મેળવવું’ પરથી) મિશ્રણ (૨) અખરામણ મેળવણી સ્ત્રી. મેળવવું-ઉમેરવું તે (૨) મેળવવાની ચીજ; ઉમેરણ (૩) સરખામણી
મેળવવું સક્રિ. (‘મેળ’ પરથી) એકઠું કરવું; મિશ્ર કરવું
(૨) પ્રાપ્ત કરવું (૩) સરખાવી જોવું (૪) આખરવું (૫) વાદ્યને સૂરમાં આણવું - તેના તાર વગેરે બરોબર ગોઠવવા [તે; સમાગમ (૨) સદૂભાવ; બનાવ મેળાપ પું. (સં. મેલ, પ્રા. મેલાવ) મળવું; એકઠા થવું મેળાપી પું. બેઠકઊઠકવાળો માણસ; મિત્ર મેળાવડો પું. જમાવ; ટોળું (૨) સભા; મિજલસ, પરિષદ મેળાવો પું. મેળાવડો (૨) મેળાપ; મુલાકાત મેળે ક્રિ.વિ. જાતે; પોતે (૨) પોતાની રાજીખુશીથી મેળો પું. (સં. મેલ, મેલક, પ્રા. મેલ, મેલ) મેળાપ;
બેટો (૨) ઘણાં માસણનું એકઠા થવું તે (ઉત્સવ, યાત્રા, વગેરે નિમિત્તે) [ત્રીજી વિભક્તિનું એકવચન મેં સર્વ. (સં. મયા, પ્રા. મિ, મે બ.વ. અà) ‘હું’નું મેંગ્લોરી વિ. મેંગલોરને લગતું
મેંડક છું. દેડકો; મેડક
મેંડકી સ્ત્રી. દેડકી
મેંઢી સ્ત્રી. ઘેટી; મેઢી
મેંઢું ન. (સં. મેંણૂક, પ્રા. મેંઢઅ) ઘેટું; ગાડરું મેંઢો છું. ઘેટો; મેઢો મેંદાલકડી સ્ત્રી. એક ઔષધી
મેદિયું વિ., ન. મેંદીના રંગમાં રંગેલું કપડું મેંદી સ્ત્રી. મેદી; હિના; એક વનસ્પતિ મેંદો છું. મેદો; ઘઉંનો બારીક લોટ
[મૈત્રક
મૈત્રક પું. (સં.) મૈત્રી (૨) (લા.) મિલન (જેમ કે, તારામૈત્રી સ્ત્રી. (સં.) ભાઈબંધી; મિત્રતા; દોસ્તી મૈત્રીકરાર પું. (સં.) મૈત્રીસૂચક કરાર મૈથડ ન. ઊંટોળનું ટોળું
*

Page #677

|| મોજડી
મૈથિલો
૬ ૬ ૦ મૈથિલી સ્ત્રી. સં.) સીતા (૨) બિહારના (દરભંગા મોખડો ૫. સાપનો મહોરો પાસેના) એક ભાગની બોલી
મોખરાશ સ્ત્રી. મુખકબા; મુખનો દેખાવ [પડતો ભાગ મૈથુન ન. (સં.) નરમાદાનો સંભોગ; રતિક્રીડા મોખરો પં. (સં. મુખ ઉપરથી) આગળનો ભાગ (૨) બહાર મૈનાક છું. (સં.) એક પૌરાણિક પર્વત (હિમાલયનો પુત્ર) મોગર વિ. છોડાં કાઢી નાખેલી (દાળ); છડિયાળ દાળ મૈયત સ્ત્રી. (અ.) મરણ (૨) મોકાણ (૩) નનામી; મોગર છું. હથોડો
જનાજા (૪) વિ. મરણ પામેલું; સદ્ગત મોગરી સ્ત્રીએક જાતનું શાક મૈયા સ્ત્રી. (હિ) માતા [પદાર્થ; આદ્રક મોગરી સ્ત્રી. (સં. મુદ્ર, પ્રા. મોગ્ગર, મુગ્ગર) હથોડી મોઈશ્ચરાઈઝર ન. (ઇ.) સૂકી ચામડીને આદ્ર બનાવનાર જેવું લાકડાનું ખાંડવાનું કે ઘંટ વગાડવાનું ઓજાર મોઆજિમ પં. પ્રતિષ્ઠિત: આબરૂદાર
મોગરેલન. (મોગરો + તેલ પરથી) મોગરાનું તેલ મોઈ વિ., સ્ત્રી. મૂઈ (૨) ભલે, ફિકર નહિ એવા અર્થમાં મોગરો પં. (સં. મુગર, પ્રા. મોગ્ગરઅ) એક ફૂલઝાડ
સ્ત્રીલિંગ શબ્દો સાથે. ઉદા. મોઈ, પડી ગઈ તો ! (૨) લાકડાની મોટી મોગરી - હથોડી (૩) નાના મોઈ સ્ત્રી. મોઈદડાની રમતમાં રમાતો નાનો લાકડાનો ઘૂમટ કે શિખર જેવો આકાર; કાંગરો (૪) દટ્ટો; કકડો; ગિલ્લી
[ગિલ્લી દંડાની રમત નોબ' (૫) એક ઘરેણું (૬) દીવાની વાટનો ઉપરનો મોઈદડા પુ.બ.વ. મોઈ અને દંડા વડે રમવાની રમત; બળેલો છેડો (૭) હાથઘડિયાળને ચાવી આપવાનો મોકલવું સ.ક્રિ. (સં. મુક્ત, દે. મોકલ્લ) રવાના કરવું;
જિાત; મુગલ જવા કહેવું (૨) પહોંચાડવું (૩) વળાવવું મોગ(-)લ વિ. (૨) પું. મોંગોલિયાના મુસલમાનની એક મોકલાવવું સક્રિ. “મોકલવુંનું પ્રેરક
મોગ(-)લાઈ સ્ત્રી. મુગલાઈ, મુગલ સત્તા મોકલાવું અક્રિ. “મોકલવુંનું કર્મણિ ખુલ્લું હોવું તે મોઘ વિ. (સં.) નકામું; વ્યર્થ; નિષ્ફળ મોકળાણ,(-શ) સ્ત્રી. (‘મોકળું ઉપરથી) જવાની છૂટ; મોઘકર્મન. (સં) નિષ્ફળ કાર્ય મોકળું વિ. (સં. મુક્ત, પ્રા. મુક્કલ) મોકળાશવાળું (૨) મોઘમ વિ. (૨) ક્રિ.વિ. અસ્પષ્ટ; અનિશ્ચિત; બાભરમ ખુલ્લું (૩) નિખાલસ (૪) ઉદાર
મોઘવારી સ્ત્રી. મોંઘાઈ (૨) મોંઘવારીને કારણે પગાર કે મોકાણ સ્ત્રી. (દ. મુહ + વિક્કોણો = મોં મરડવું તે, રોજીમાં મળતું વિશેષ ભથ્થુ
અથવા મૂઉં + કાણ) મરણના સમાચાર (૨) મરનાર મોઘાઈ, (-રત) સ્ત્રી. મોંઘું હોવું કે મળવું તે
પાછળ શોક કરવા ભેગું થવું તે (૩) પીડા; આફત મોઘું વિ. (સં. મહર્થિ, પ્રા. મહષ્પ) મોંધું; કીમતી; વધારે મોકાસ છું. (ફા. મુકા) રસ્તે જનાર પાસેથી લેવાતો કર કિંમત પડે તેવું (૨) અતિપ્રિય (૩) દુર્લભ (૪) મોકાસદર ૫. રસ્તે જનાર પાસેથી લેવાનો કર વસૂલ આદરમાનને પાત્ર (૫) ખાસ માન કે લાડ કે પ્રેમ કરનાર (૨) જાગીરદાર; ઇનામદાર
ચાહતું; મનાવવું પડે એવું મોકૂફ વિ. (અ.) બંધ પાડેલું; રહેવા દીધેલું; મુલતવી મોઘુંદા(-ડા)ટ વિ. અતિશય મોંધું મોકૂફી સ્ત્રી. મુલતવી રાખવું તે; સ્થગિતતા
મોઘેરું વિ. (લાલિત્યવાચક) મોઘું; અતિપ્રિય, આદરણીય મોકો . (અ.) પ્રસંગ; લાગ; તક
મોચ સ્ત્રી. (સં.) મચકોડ; કરોડ મોક્ષ છું. (સં.) મુક્તિ; છૂટકારો
મોચક વિ. (સં.) મુક્ત કરનાર; વિમોચક; છોડાવનાર મોક્ષકાલ(ળ) . (ગ્રહણ) છૂટવાનો સમય; મુક્તિકાળ મોચકી સ્ત્રી. શાલ્મલિ વૃક્ષ મોક્ષદાયક વિ. (સં.) મોક્ષ આપે તેવું
મોચણ સ્ત્રી. મોચીની સ્ત્રી મોક્ષદ્વાર ન. મોક્ષનું દ્વાર; કાશી જેવું તીર્થ
મોચન ન. (સં.) મુક્ત કરવું તે; છુટકારો મોક્ષપત્રિકા (સં.) પાપમાંથી મોક્ષ આપે એવી પત્રિકા મોચન ન. (સં.) વિ. મોચક (સમાંસમાં અને આવતાં પોપ આપતા તે; “બૂલ”
છોડાવનાર અર્થ થાય છે. જેમ કે, સંકટમોચન) મોક્ષપદ ન મુક્તિપદ; નિર્વાણ
મોચેલો છું. કાન ઢંકાય તેવી ટોપી (૨) કૂચલી; મોસલો મોક્ષવાંછું(ક) વિ. (સં.) મોક્ષની ઇચ્છા રાખનારું; મુમુક્ષુ મોચવવું સક્રિ. કરમોડાથી કે અંબળાઈ જાય તેમ કરવું તે મોક્ષાર્થી છું. (૨) વિ. મુમુક્ષુ; મોક્ષની ઇચ્છાવાળું મોચી છું. (સંમોચિક, પ્રા. મોચ્ચિઅ) ચામડાની વસ્તુઓ મોક્ષેચ્છા સ્ત્રી. મોક્ષ મેળવવાની ઇચ્છા
બનાવનાર એક કારીગર મોખ પું. (મોકો ઉપરથી) પ્રસંગ; લાગ (૨) સારો મોકો; મોચીલો પુ. ઈંઢોણી
વિશિષ્ટ સ્થાન ઉદા. ઘર સારા મોખમાં આવેલું છે. મોચીવાડ સ્ત્રી. મોચીઓનો વાસ અને બજાર (૩) અનુકુળતા; ગોઠવણ. ઉદા. મોખ આવશે ત્યારે મોજ સ્ત્રી, (અ.) આનંદ (૨) મરજી (૩) મજા (પગરખું પૈસા આપીશ.
મોજડીસ્ત્રી. (દ. મોચ=એક પ્રકારનું પગરખું)નાજુક કસબી

Page #678

મોજણી ૬ ૬ ૧
મોતિયો મોજણી સ્ત્રી. માપણી (જમીનની); “સર્વે
મોટેથી ક્રિ.વિ. મોટે અવાજે, ઘાંટો પાડીને મોજણીદાર ૫. મોજણી કરનાર; “સર્વેયર”
મોટેરું વિ. વટમાં મોટું, વડીલરસ્તા પરનું વિશ્રામગૃહ મોજમજા સ્ત્રી. આનંદ; સુખચેન
મૉટેલ સ્ત્રી. (ઈ.) ધોરી માર્ગ પરની એક પ્રકારની હોટેલ; મોજશોખ પુ. ભોગવિલાસ
મોટો પં. (.) મુદ્રાલેખ; મુદ્રાસૂત્ર મોજાર અનું. અંદર; માં
[(૩) મનસ્વી મોઠી સ્ત્રી, ભોજન (૨) (લા.) નિર્વાહ ગુજરાન મોજી (ફ.) (Oલું) વિ. આનંદી; લહેરી (૨) વિલાસી મોઠીદાસ ૫. ખાનપાનનો શોખીન માણસ મોજું ન. (અ. મૌજ) પાણીનો તરંગ; લહેર મોડયું. (સં. મુકુટ, પ્રા. મડિ) લગ્ન વગેરે શુભ પ્રસંગે મોજું ન. (ફા.) હાથપગનું ગૂંથેલું ઢાંકણ
સ્ત્રીને માથે મુકાતો સુથાડિયાની સળીઓ વગેરેનો એક મોજૂદ વિ. (અ.) હયાત; હાજર; તૈયાર; વિદ્યમાન ઘાટ (૨) જોખમદારી; ભાર મોજૂદગી સ્ત્રી, હાજરી; હયાતી (ઉદા. મોજે રાજકોટ મોડ પું. (મોવું ઉપરથી) વળાંક (રસ્તા વગેરેનો) (૨) મોજે દિ વિ. (અ. મૌજ) (અમુક) મુકામે; સ્થાને; ગામે. મરડાટ; ગર્વ (૩) જીદ; ટેક (૪) હાવભાવ; નખરાં મોજેદાર વિ. તલાટી
(૫) બોલવાની ઢબ [(૩) બહાદુર પુરુષ મોજો પુ. (ફા.) મોજું; હાથપગનું ગૂંથેલું ઢાંકણ મોડબંધો વિ. મોડ બાંધનાર; બહાદુર (૨) પું. વરરાજા મોજો ૫. જમીનનો ટુકડો; વાંટો
મૉડરેટ વિ. (ઈ.) સમધારણ કક્ષાના વિચાર ધરાવનાર મોજો પુ. રેલમાં તણાઈ આવેલો કચરો
વિનીત મતવાદી તિસરખા કરી આપનાર; સમધારક મોઝાર અનુ. (દ. મજૂઆર) માં મળે
મૉડરેટર વિ. (ઇ.) પરીક્ષામાં ગુણાંક વધારે-ઓછા હોય મોઝિન ૫. (અ. મુવજિજન) મસીદમાં બાંગ પોકારનાર મોડર્નિઝમ ન. (ઈ.) આધુનિકતાવાદ મોટ સ્ત્રી. પોટલું, ગાંસડી (૨) કૂવામાંથી પાણી ખેંચવાનો મૉડર્નિટી સ્ત્રી. (ઇ.) આધુનિકતા . કોસ
આિપબડાઈ મૉડર્ન વિ. (ઈ.) આધુનિક મોટપ(-મ) સ્ત્રી. (દ. મોદિમ) મોટાપણું; પ્રતિષ્ઠા (૨) મૉડલ ન. (ઇ.) જુઓ મોડેલ મોટપણ ન. મોટાઈ
મોડવું સક્રિ. (સં. મોટતિ, પ્રા. મોડઈ) મરડવું; મરડી મોટમનું વિ. ઉદાર દિલનું (૨) અભિમાની
- તોડી નાખવું (૨) દૂર કરવું મોટર સ્ત્રી. (ઇ.) વીજળી વગેરેના બળથી જાતે ફરનારું મોડામોડ કિ.વિ. વરણાગીમાં-મરડાતું હોય એમ
યત્ર, જે પછી બીજા સંચાકામને ચલાવે છે. (૨) મોડિયો ૫. લગ્ન વગેરે શુભ પ્રસંગે સ્ત્રીને માથે મુકાતો મોટરગાડી
એક યાંત્રિક વાહન સુથાડિયાની સળિયો વગેરેનો એક ઘાટ મોટરકાર, (ગાડી) સ્ત્રી. પેટ્રોલ વગેરેથી ચાલતી ગાડી; મોડી સ્ત્રી, (મોડવું. ઉપરથી) મરાઠી ભાષાની હાથે મોટરકોચ પું. (ઇ.) મોટરથી ચલાવાતો રેલનો ડબ્બો લખવામાં વપરાતી ગામઠી લિપિ મોટરગેરેજ ન. (ઈ.) મોટરઘર ન. મોટર રાખવાનું તથા મોડું વિ. (સં. મૃદુ, પ્રા. મઉ + ડઅ) મુકરર વખત પછીનું તેના સમારકામનું સ્થળ
(૨) ન. વેળા વટી જવી તે (૩) ઢલ; કાળક્ષેપ મોટરબસ સ્ત્રી. (ઇં.) બસ
[દ્વિચક્રી મોડેલન. (ઈ.) નમૂનો, પ્રારૂપ (૨) કોઈ પણની પ્રતિકૃતિ મોટરસાઇકલ સ્ત્રી. (ઈ.) પેટ્રોલથી ચાલતી સાઈકલ, મોડેલિંગ કું. (ઈ.) મોડેલ તરીકેનો વ્યવસાય મોટરિંગ ન. (ઈ.) મોટર વગેરે પ્રકારનાં યંત્ર હાંકવાની મોઢામોઢ કિ.વિ. (‘મોટું ઉપરથી) રૂબરૂ; સમક્ષ (૨) વિદ્યા
મિહિમા એક મોટેથી બીજે મોઢે એમ મોટાઈ સ્ત્રી. (‘મોટું' પરથી) મોટપ; મોટાપણું (૨) મોઢિયું ન. મોઢાનો - સૌથી ઉપરનો ભાગ (૨) ફાનસમાં મોટાબાપા પુ. પિતાના મોટાભાઈ વ્યક્તિ બત્તી જેમાં રહે છે તે ભાગ (૩) રેંટિયામાં ત્રાક તથા મોટાભા પં.બ.વ. (મોટું+ભાઈ) આગળપડતી માનપાત્ર ચમરખાં જેમાં રહે છે તે ચોકઠું (૪) પશના મોં ઉપર મોટાશ સ્ત્રી. મોટપ મોટાઈ [છોકરો (૩) પાટવી કુંવર બાંધવામાં આવતી જાળી (૫) શીશી-શીશા વગેરે મોટિયાળ વિ. ચડતી વયનું; ચડતા લોહીનું (૨) પું. જુવાન આગળના મોઢાનું ઢાંકણ મોટિફ ., ન. (ઈ.) કથા કે વાર્તાનો બીજરૂપ ઘટક; મોટું ન. (સં. મુખ, અપ. મુહડફ) મોં; મુખ (૨) છિદ્ર કથાઘટક
(૩) આગળનો-માથાવાળો ભાગ [વગેરે મોટિવેશન ન. (ઇ.) પ્રેરણા (૨) પ્રયોજન; ઉદેશ મોણ ન. મોવું તે કે તે માટે વપરાતું ચીકટ-ઘી કે તેલ મોટું વિ. (સં. મોટ્ટ, પ્રા. મોટ્ટ) “નાનાથી ઊલટું (૨) મોત ન. (અ.) મૃત્યુ; મરણ; અવસાન
ઉદાર; સુખી (૩) પ્રતિષ્ઠિત; આબરૂદાર (૪) મુખ્ય; મોતિયો છું. (‘મોતી' ઉપરથી) આંખની કીકી ઉપર થતું અગત્યનું ઉદા. મોટીમોટી બાબત
મોતી જેવું બિંદુ (૨) હોંસ; હિંમત

Page #679

મોતી
૬ ૬ ૨
(મોરપંખ મોતી ન. (સં. મૌક્તિક, પ્રા. મોત્તિઅ) છીપમાંથી નીકળતી આપ્યાના અવેજમાં મળે તે (૨) જમીન ખરીદનારને
એક દરિયાઈ પેદાશ (૨) છીપમાંથી નીકળતું સફેદ વેચનારે સરકારમાં તેની નોંધ કરાવી આપવી તે કીમતી નંગ
મોબાઇલ વિ. (ઈ.) હરતું-ફરતું (૨) ગતિશીલ (૩) પં. મોતીચૂર મું. કળીના લાડુ
મોબાઇલ ફોન નિાનકડો ફોન; “સેલ્યુલર ફોન' મોતીચૂરમું ન. મોતીચૂર (કળીના લાડુ) બનાવવાનું ચૂરમું મોબાઇલ ફોન ૫. (ઇ.) હરતાંફરતાં વાપરી શકાય તેવો મોતીજ(-ઝીરો પં. બળિયા જેવો એક રોગ જેમાં શરીરે મોબાઇલવાન સ્ત્રી. (ઇં.) હરતીફરતી વાન
મોતી જેવા ફોલ્લા થઈ આવે છે. [વાસનો કંદ મોબેદ પું. (અ. મુઅમ્બિદ) પારસીઓનો ધર્મક્રિયા મોથ સ્ત્રી. (સં. મુસ્તા, પ્રા. મુત્થા-મહત્યા) ચીડ નામના કરાવનાર ગોર (૨) ભક્તિ કરનાર મોદ સ્ત્રી. જાડું મોટું પાથરણું
મોબેદ સ્ત્રી. ભક્તિ કરવાનું સ્થાન
લાકડું મોદ . (સં.) આનંદ, હર્ષ
મોભ પું. (દ. મુબબ, મોભ) છાપરાના ટેકારૂપ આપ્યું મોદક છું. (સં.) લાડ (૨) એક છંદ
મોભાગ્ર ન. મોભનો છેડો સ્ત્રિી. તેવી જાડી બુદ્ધિ મોદકારી વિ. (સં.) પ્રસન્ન કરનાર; આનંદ આપનાર મોભાગ્રબુદ્ધિ વિ. મોભના છેડા જેવી-બૂઠી બુદ્ધિવાળું (૨) મોદન ન. (સં.) આનંદ, હર્ષ, ખુશાલી
મોભાદાર ન. મોભાવાળું, પ્રતિષ્ઠિત મોદjઅ.ક્રિ. ખુશીથવું; આનંદવું; રાચવું; આનંદ પામવો મોભારિયું ન.મોભ ઉપર ઢાંકવાનું મોટું નળિયું મોદિત વિ. (સં.) આનંદિત-પ્રસન્ન કરેલું
મોભારો . છાપરાનો મોભવાળો ભાગ મોદિયું ન. નાની મોદ; નાનું પાથરણું [કોઠારી; ભંડારી મોભિયું ન. નાનો મોભ મોદી છું. અનાજ વગેરે ખાદ્ય વસ્તુનો વેપારી; નેસ્તી (૨) મોભી છું. ઘરનો વડો માણસ (૨) વિ. વડું; મુખ્ય મોદીખાનું ન. મોદીની દુકાન (૨) દાણાનો કોઠાર (૩) મોભો છું. (અ. મુહબા) દરજજો; આબરૂ, પ્રતિષ્ઠા; ઇજ્જત
લશ્કરને ખોરાકી-પોશાકી પૂરી પાડનાર ખાતું મોમ ન. (ફા.) મીણ એિક જાત કે અટક મોદીવટું ન. મોદીનો ધંધો
મોમિન વિ. (અ.) ધર્મજ્ઞ; શ્રદ્ધાળું (૨) પું. મુસ્લિમોની મોનિટર છું. (.) વડો વિદ્યાર્થી; વર્ગમંત્રી મોમબત્તી સ્ત્રી, મીણબત્તી મોનિયું ન. મોઢાનું - ઉપરચોટિયું આમંત્રણ મોયરું ન. માહ્યરું - લગ્નવિધિ કરવાનો મંડપ મોનેકોલ . એક આંખનું ચમું
-મોયું અનુ. (સં. મુખ ઉપરથી) નામને અંતે –ની તરફ મોને ગ્રામ પં. (ઈ.) નામના આદ્ય અક્ષરોની મહોર; સીલ મોંવાળું, ‘-ચાહનાવાળું' એમ અર્થ બતાવતો અનુગ. મોનોગ્રાફ છું. (ઇ.) લઘુનિબંધ
ઉદા. ઘરમાયુંમિાથે કલગીવાળું એક સુંદર પક્ષી; મયૂર મોનોકાઈટ ન. (ઈ.) એક ખનિજ
મોર પં. (સં. મયૂર, પ્રા. મઊર) શરીરે રંગીન પીંછાં ને મોનોટાઇપ ન. છાપવાના અક્ષરનું બીબું ઢાળીને ગોઠવે મોર પું. (સં. મુકુર, પ્રા. મઊર) આંબા, આંબલી વગેરેનાં તેવું એક યંત્ર (૨) તેના વડે પડતો ટાઇપ
ફૂલ - મંજરી (૨) ઘોડાના માથાનો એક શણગાર મોનેટ ની સ્ત્રી. (ઇં.) એકમેવતા; સંવાદ
મોર ક્રિ.વિ. (સં. મુખ, પ્રા. મુફ ઉપરથી) આગળ; પૂર્વે; મોનોપોલી સ્ત્રી. (ઇ.) એકહથ્થુ ઇજારો; એકાધિકાર મોખરે (ઉદા. દીકરો બાપની મોર મોર ચાલતો હતો.) મૉનોપ્લેન ન. (ઇં.) એક પાંખવાળું વિમાન
મોરકશિપું.લૂગડાં ઉપર જરી ભરવાનું કામ કરનાર કારીગર મૉનલૉગ . (ઇં.) એકોકિત
મોરચંગ પું. દાંતની વચ્ચે રાખી વગાડવાનું એક વાજુ મોન્ટાજ ન. (ઇં.) ચિત્રસંકલન
મોરચાબંધ વિ. મોરચા બાંધેલું (૨) ક્રિ.વિ. મોરચા સાથે મોન્યુમેન્ટ ન. (ઇં.) સ્મારક
મોરચો પુ. (ફા.) બુરજ પર જ્યાં તોપ ગોઠવવામાં આવે મોન્ટેસોરી સ્ત્રી, બાળકેળવણીની એક પદ્ધતિનાં યોજક છે તે ભાગ (૨) લશ્કરની મોખરાની વ્યુહરચના ઈટાલીવાસી બાઈ
નિી પદ્ધતિ મોર,(Oછા) સ્ત્રી, મુખમુદ્રા; ચહેરાનો દેખાવ (૨) મૂછ મોન્ટેસોરી-પદ્ધતિ સ્ત્રી. મોન્ટેસરીએ યોજેલી બાળકેળવણી- મોરડી સ્ત્રી, પશુને મોઢે બાંધવાનું દોરડાનું ગાળિયું મોન્સુન ન. (ઈ.) ચોમાસું, વર્ષાઋતુ [આદમી મોરડી સ્ત્રી. ઢેલ
[ગંધકનો એક ફાર મોપલો છું. મલબારમાં વસતી મુસલમાનોની એક જાતનો મોરથૂથુન. (સં. મયૂરતુર્થી) એક ઝેરી ઔષધ; તાંબુ અને મોપેડ ન. (ઇ.) ૭૩ સી.સી.થી ઓછા સિલેન્ડરવાળું મોરધ્વજ છું. મયૂરધ્વજ રાજા | દ્વિચક્રી યાંત્રિક વાહન
[“મોક્યુસિલ મોરધ્વનિ પું. મોરનો અવાજ; કેકા; કેકારવ હિંસપદ મોફસલ ન. મુફસિલ; પાટનગર સિવાયનો પ્રદેશ; મોરપગલું ન. મોરના પગલાંનો આકાર (૨) કાકપદ; મોડ્યુસિલ ન. પાટનગર સિવાયનો પ્રદેશ
મોરપંખ ન. મોરની પાંખ (૨) એક જાતનું સુંદર પાનવાળું મોબદલો વું. (અ. મુબાદલહ) મોબદલો; કંઈ કર્યા કે ઝાડ
મોટ9

Page #680

મોરપી-પિં, -પી) છો
હું છું ?
[ મોહનાસ્ત્ર મોરપી(-પિ, પી)છન. મોરનું પીંછું; મયૂરપિચ્છ મુિરબ્બો એક ખાદ્ય પદાર્થ મોરબ્બો પુ. ચાસણીમાં રાખેલો કેરી વગેરે ફળનો પાક; મોલ્ડ કું. (ઈ.) બીજું મોરમુગટ પુ. મોરપીંછાંનો બનાવેલો મુગટ-મુકુટ મોલ્ડિંગ ન. (ઈ.) ઢાળો પાડવો તે મોરમોર ક્રિ વિ. (દ.મરિઅeતૂટેલું, ભાંગેલું) (ખાધ) મોંમાં મોવક્કલ પુ. સોંપાયેલું કામ બીજા પાસે કરાવનાર માણસ
ઘાલતાં છૂટેછૂટું થઈ જાય એમ [(૪) નીતિવચન મોવટ ૫. મોરિયું; બુકાની જેવું મોં પર બાંધે છે તે (૨) મોરલ વિ. (ઇ.) નૈતિક (૨) સદાચારી (૩) ન. બોધપાઠ આગળનો ભાગ; મોખરો (૩) ઘોડાના મોંનું ઘરેણું મોરલી સ્ત્રી. (સં. મુરલી, પ્રા. મુરલી) વાંસળી; મુરલી (૪) ક્રિ.વિ. માં સામે, આગળ મોરલીધર યું. (સં.) શ્રીકૃષ્ણ; મોરલી ધારણ કરનાર મોવટી સ્ત્રી. ઓસરી મોરલો પુ. મોર (લાલિત્યવાચક).
મોવડ કું. મોખરો; અગ્રભાગ (૨) ઘોડાના મોઢા ઉપરનું મોરવણ ન. અખરામણ; મેળવણ
એક ઘરેણું (૩) ક્રિ.વિ. આગળ; સન્મુખ [વાન મોરવણ ન. છાણાનો ગોર, ભૂકો મેળવણ નાખવું મોવડી વિ. આગળનું; મોખરાનું (૨) પું. અગ્રેસર; આગેમોરવવું સક્રિ. (સં. મોરણ = ખાટી છાશ) આખરવું; મોવણ ન. (સં. મોદન, પ્રા. મોઅણ) જુઓ “મોણ” મોરવવું સ.ક્રિ. ટોચ પરથી છોલી નાખવું
મોવાસો છું. ઢોરના મોંમાં થતો એક રોગ (ખરવામોરવાવું અ.ક્રિ. (પ્રા. મુર, દે. મુરિઅ) ઉપર ઉપરથી મોવા)
મિકાનનો કરો તૂટી જવું; કપાવું
[આવવો મોવાળ પું. ઘરવટ; ઘરોબો (૨) મકાનનો મુખ્ય ભાગ (૩) મોરવું અદિ. (સં. મુકુરયતિ, પ્રા. ઉરઈ) (ઝાડને) મોર મોવાળો છું. મોઢા પરનો તે તે વાળ મોરવું સક્રિ. (પ્રા. મુર) કાપવું; સમારવું (શાક વગેરેને) મોવું સક્રિ. (સં. મોદયતિ, પ્રા. મોઅઈ) કરમાવવું; મોરશિખા સ્ત્રી. (સં.) મોરની કલગી
ચીકટવાળું કરવું (૨) અનાજ સડે નહિ માટે એમાં મોરસ સ્ત્રી, (ઇં.) (મોરિશિયસ ટાપુના નામ ઉપરથી) એરંડિયું કે અન્ય તેલનો પાસ આપવો
દાણાદાર ખાંડ (૨) એક જાતની ભાજી મોસમ સ્ત્રી. (અ. મૌસિમ) ઋતુ મોરારિ(-રી) પું. (સં. મુરારિ) શ્રીકૃષ્ણ
મોસમી વિ. મોસમનું; ઋતુનું; મોસમમાં થતું મોરિયું ન. ભીલોનું લગ્ન વેળાનું નૃત્ય જેમાં ખાટલામાં મોસંબી સ્ત્રી, (પો. મોઝાંબિકમાંથી પ્રથમ આવેલું માટે)
વરકન્યાને ઊંચકી હુલાવાય છે. (૨) બુકાની જેવું મો એક ફળ; માટું મીઠું લીંબુ
પર બંધાય છે જેથી ધૂળ વગેરે મોંમાં ન જાય મોસાળ ન. (સં. માતૃશાલા) માનું પિયેર; મામાનું ઘર મોરિયું ન. આંબાના મોરનું ઝૂમખું
મોસાળસાસરી સ્ત્રી. (-૨) ન. પતિ કે પત્નીનું મોસાળ મોરિયો ૫. સામા જેવું એણખેડ્યું ઊગેલું ધાન્ય મોસાળિયું ન. મોસાળ પક્ષનું માણસ મોરિયો છું. સાંકડા મોઢાનો ઘડો
મોસાળું ન. માબાપ તરફથી છોકરીને સીમંત વખતે અને મોરી સ્ત્રી, (ફા. મૂરી) ખાળ; ગંદા પાણીની નીક; ગટર તેનાં છોકરાંને જનોઈ કે લગ્ન વખતે જે રીત મોરું વિ. આગળ પડતું; મોખરેનું (૨) ન. (રૂપ ગુણ આપવામાં આવે છે તે મામેરું (૨) મોસાળામાં વગેરેમાં) મોટું માણસ
ગાવાનું ગીત (૩) મોસાળાની રીત કરવા નું સરઘસ મોરું ન. મહોરું (શતરંજનું)
મોહ પુ. (સં.) અજ્ઞાન; ઊંઘ (૨) મૂછ; બેહોશી (૩) મોરું સર્વ. મારું
આસક્તિ; આંધળો પ્રેમ મોરે ક્રિ.વિ. આગળ
મોહક વિ. મોહ પમાડનારું; આકર્ષક મોર્ફિમ ન.પં. રૂપઘટક
મોહકતા સ્ત્રી. મોહકપણું; આકર્ષણ મોર્ફિયા ૫. (ઇ.) અફીણનો અર્ક; એક ઔષધ મોહજાળસ્ત્રી મોહની જાળ; માયાજાળ (ધીન; પરવશ મોર્ફોલૉજી સ્ત્રી. રૂપવિજ્ઞાન (૨) આકારવિજ્ઞાન [પાક મોહતાજ વિ. (અ. મેહતા) ગરીબ (૨) ગરજુ (૩) પરામોલ પં. (સં. મુકુલ, પ્રા. મલલ=કળી) ખેતરમાં દેખાતો મોહન ન. (સં.) મોહવું તે (૨) વશીકરણ; કામણ; એક મોલ . મૂલ્ય
અભિચાર પ્રયોગ (૩) શ્રીકૃષ્ણ મોલતોલ પં. ભાવતાલ [કાયદા પ્રમાણે ન્યાય આપનાર મોહન વિ. મોહ કરનારું; મોહમાં નાખનારું મોલવી પું, (અ.) મુસલમાન વિદ્વાન (૨) મુસલમાની મોહનઠાર(-થાળ) પં. એક પ્રકારનું મિષ્ટાન્ન [વાની માળા મોલાત સ્ત્રી. ખેતરમાં જોવામાં આવતો ઊભો પાક દૂધાતુ મોહનમાળાસ્ત્રી.અમુક કદનાસોનાના મણકાની ગળે પહેરમોલિબેનમન. (ઇ.) પોલાદ સાથે ભેગ માટે વપરાતી એક મોહનાસ્ત્ર ન. (સં.) બેહોશ કરી નાખે એવું માંત્રિક અસ્ત્ર મોલો છું. ખેતીના પાકને નુકસાન કરતું એક જીવડું મોહનિદ્રા સ્ત્રી. (સં.) મોહરૂપી નિદ્રા; મુગ્ધ અવસ્થા (૨) મોલ્ટ ૫. ન, (ઇ.) જવના ખીરા કે આથવણમાંથી બનતો આંધળી શ્રદ્ધા

Page #681

મોહનિદ્રા 557
(પ્લેચ્છ મોહની સ્ત્રી. (સં.) મોહ; ભૂરકી (૨) મોહિની; એક વળતર (૨) જમીન ખરીદનારને વેચનારે સરકારમાં અપ્સરા
તેની નોંધ કરાવી આપવી તે મોહબદ્ધ વિ. (સં.) મોહમાં જકડાયેલું એિવી ક્રિયા મોંબળ્યું વિ. બળ્યા મોનું; મૂકે મોહબાણ ન. (સં.) મોહ ઉપજાવે તેવું બાણ; મોહ ઉપજાવે મોમાયું વિ. મોઢે માગે એટલું; ખૂબ મોહમંત્ર પું. (સં.) મોહ પમાડે એવો મંત્ર-તરકીબ મોંમાથું ન. મોં કે માથું; કશાના ઢંગ કે રૂપરંગ વિશે કાંઈ મોહમ્મદ ૫. ઇસ્લામના સ્થાપક હજરત પયગંબર સાહેબ સાધારણ જાણે કે પતો મોહમ્મદી વિ. મોહમ્મદ પેગંબર સાહેબને લગતું (૨) મોંમાર વિ. બોલવે નીડર અને પ્રભાવશાળી (૨) નિર્લજ
મુસ્લિમ [(જમાં તાજિયા નીકળે છે.) મોવાસો ૫. ઢોરને મોંઢામાં થતો રોગ મોહરમ ૫. (અ. મુહરમ) હિજરી સનનો પહેલો મહિનો મોંસૂઝણું ન. (મોં + સૂઝવું) પરોઢિયું; માર્ક મોહવું અ ક્રિ. (સં. મોહથતિ, પ્રા. મોહઈ) મોહ પામવું મૌક્તિક ન. (સં.) મોતી (૨) સા.ક્ર. મોહ પમાડવું
મૌખિક વિ. (સં.) મુખનું; મુખને લગતું (૨) લેખિત નહિ; મોહસિન વિ. (અ.) ઉપકારી, સહાયક
મોથી પૂછેલું; મૌખિક કહેલું. ઉદા. મૌખિક પરીક્ષા મોહાવું અ.ક્રિ. મોહ પામવું
મૌધ્ધ ન. (સં.) મુગ્ધતા; મુગ્ધપણું મોહાંધ વિ. (સં.) મોથી અંધ બનેલું
મૌન ન. (સં.) ન બોલવું તે () વિ. મૂક; ચૂપ મોહિત વિ. (સં.) મોહ પામેલું
મૌનધારી વિ. મૌન ધારણ કરનારું મોહિની સ્ત્રી. (સં.) મોહની; ભૂરકી (૨) મોહ પમાડે મૌનવ્રત ન. (સં.) મૌન રહેવાનું વ્રત તેવી સ્ત્રી (૩) વૈશાખ સુદ અગિયારસ (૪) વિષ્ણુનો મૌની વિ, મૌનધારી સ્ત્રી અવતાર
મૌર્વ ન. (સં.) મૂર્ખતા મોહેંજો દડો છું. મરેલાનો ટીબો; સિંધનું જૂનું નગર મૌર્ય પું. સં.) એક પ્રાચીન હિન્દુ રાજવંશ મોળ સ્ત્રી, (મોળું ઉપરથી) શરીરમાં વાયુનું જોર થવાથી મૌર્વી સ્ત્રી (સં.) પણ9; ધનુષ્યની દોરી મોઢામાં લાળ છૂટે તે (૨) મંદી
મૌલવી પુ. મોલવી; મુસલમાન વિદ્વાન (૨) ઇસ્લામી મોળપ સ્ત્રી. મોળાપણું; નબળાઈ
કાયદા મુજબ ન્યાય આપનાર માળવું સક્રિ. સમારવું-સુધારવું (શાક)
મૌલા પં. (અ) ધણી; માલિક[અધિકૃત ધાર્મિક વિદ્વાન મોળાઈ, (-1) વિ. મોસાળનું; મામાનું
મૌલાના પુ. (ફા.) મોટો મોલવી (૨) ઇસ્લામ ધર્મનો મોળાશ સ્ત્રી. મોળાપણું; મોળપ કિસબી ફેંટો મૌલિ ન. (સં.) માથું (૨) ચોટ (૩) છોગું; કલગી મોળિયું ન. કાપડાની બાંયે ચોડાતો (કસબી પટો (૨) મૌલિક વિ. (સં.) મૂળ; મુખ્ય; “ઓરિજિનલ મોળિયું ન. (“મોળું’ પરથી) મીઠા વગરનો રોટલો (૨) મૌલિકતા સ્ત્રી. મૌલિક હોવાપણું
શોકમાં પહેરવાનો સાલ્લો [ઢીલું; પોચું મૌલી વિ. (સં.) મૌલિ - મુગટવાળું; મુકુટધારી મોળી સ્ત્રી, સળી જેવી મીઠા વિનાની લાંબી સેવ (૨) મૌજી સ્ત્રી. (સં.) મુંજનો કંદોરો મોળું વિ. (સં. મૂદુલ, પ્રા. મલિ) મીઠા વગરનું; ફિક્યું; માઉન. મિયાઉં, બિલાડીનો અવાજ
સ્વાદ વગરનું (૨) ઢીલું; પોચું (૩) ઊપજમાં નબળું પાન ન. ધારવાળા હથિયારનું ઘર; મિયાન (૪) અરસિક
માનો પુ. (ફા. મિયાનહ) એક જાતની પાલખી: મેનો મોમ વિ. સાવ મોળું
(લાજ શરમ મ્યુઝિક ન. (ઇ.) સંગીત મોં ન. (સં. મુખ, પ્રા. મુહ) મુખ; મોટું (૨) આબરૂ; મ્યુઝિકલ વિ. (ઈ.) સંગીતમય મોંગોલિયન વિ. (ઇં.) મોંગોલ દેશને લગતું
મ્યુઝિયમ ન. (ઇં.) સંગ્રહસ્થાન મોંગોલિયા . (ઈ.) ચીનના પશ્ચિમે આવેલો એક દેશ મ્યુઝિશિયન . (ઇ.) સંગીતકાર મોંઘવારી, મોંઘાઈ સ્ત્રી. (-રત) ની ચીજવસ્તુના ભાવ મ્યુનિસિપલ વિ. (ઈ.) મ્યુનિસિપાલિટીનું કે તેને લગતું વધ્યા હોય તેવી પરિસ્થિતિ
મ્યુનિસિપલ કોર્પોરેશન ન. (ઇ.) નગરપાલિકા મોઘું વિ. (સં. મધર્વ, પ્રા. મહથ્થ) વધારે કિંમત પડે મ્યુનિસિપાલિટી સ્ત્રી. (ઇ.) શહેર કે કસબાનું સુધરાઈખાતું;
તેવું (૨) અતિપ્રિય; દુર્લભ (૩) આદરમાનને પાત્ર; નગરપાલિકા
મનાવવું પડે તેવું ભેટ આપવી તે (૨) મોં જોવું તે મ્યુરલ ન. ભીંતચિત્ર; ભિત્તિચિત્ર મિલિન; મેલું મોજોણું(-યણું) સ્ત્રી. પહેલી વાર વર કે કન્યાને મોં જોઈને જ્ઞાન સ્ત્રી. (સં.) કરમાયેલું, વિમળાયેલું (૨) ખિન્ન (૩) મોજોયું વિ. એકનું એક; લાડકું
ખ્યાનિસ્ત્રી. (સં.)નિસ્તેજતા (૨) ગ્લાનિ; ખિન્નતા મોબદલો પં. કંઈ કર્યા કે આપ્યાના અવેજમાં મળે તે; પ્લેચ્છ પં. (સં.) આર્યોની સંસ્કૃતિથી ભિન્ન સંસ્કૃતિનો માણસ

Page #682

ચ
ય પું. (સં.) ગુજરાતી લિપિનો ચાર અર્ધસ્વરોમાંનો પહેલો ય પ્રત્ય. વિશેષણ પરથી ભાવવાચક નપુંસકલિંગનું નામ બનાવતો પ્રત્યય. જેમ કે, માધુર્ય
ય સંયો, (સં. અપિ, પ્રા. વિ. અવિ) પદને અંતે લાગતાં પણ, અપિચ વળીનો અર્થ બતાવે. ઉદા. તમેય (૨) ક્રિ.વિ. પ્રશ્નાર્થક સર્વનામને લાગતાં અનિશ્ચિતાર્થક ઘણાપણાનો ભાવ બતાવે. ઉદા. કેટલુંય યકીન ન. (અ.) વિશ્વાસ; ઇતબાર; આસ્થા યકીનન ક્રિ.વિ. (અ.) વિશ્વાસપૂર્વક; ચોક્કસપણે યકૃત ન. (સં.) કાળજું; ‘લીવર’
યક્ષ પું. (સં.) એક દેવયોનિ; કુબેરનો અનુચર યક્ષકર્દમ પું. (સં.) કેસર, ચંદન, કસ્તૂરી અને કપૂર મેળવીને બનાવેલ સુગંધીદાર અંગલેપ
યક્ષ(-ક્ષિ)ણી સ્ત્રી. (સં. યક્ષિણી) યક્ષ સ્ત્રી (૨) પાણી, પર્વત વગેરેની અધિષ્ઠાત્રી દેવી (૩) ભોગેચ્છાવાળી નિર્લજ્જ સ્ત્રી
યક્ષપુરી સ્ત્રી. કુબેરની રાજધાની અલકાપુરી યક્ષપ્રશ્ન પું. ફૂટસવાલ; સમસ્યા; કોયડા યક્ષરાજ પું. કુબેર
યક્ષરાત્રિ સ્ત્રી. (સં.) દિવાળી; દિવાળીનો ઉત્સવ યક્ષિણી સ્ત્રી. જુઓ ‘યક્ષણી’
યક્ષ્મ, (-ક્ષ્મા) પું. (સં.) ક્ષયરોગ, ટી.બી. યક્ષ્મી વિ. (સં.) ક્ષયરોગી; ટી.બી. થયો હોય એવું યજન ન. (સં.) યજ્ઞ કરવો તે (૨) પૂજન; આરાધના યજનયાજન ન. (સં.) જાતે યજ્ઞ કરવા તથા બીજા પાસે કરાવવા રૂપી (બ્રાહ્મણનું) કર્મ
યજનિયું વિ. યજમાનવૃત્તિવાળું યજની સ્ત્રી. યજમાનનો કામધંધો; યજમાનવૃત્તિ યજમાન પું. (સં.) પોતાને ત્યાં યજ્ઞનો સમારંભ યોજનાર (૨) ગોર કે બ્રાહ્મણને દક્ષિણા આપી ધાર્મિક ક્રિયા કરાવનાર; જજમાન (૩) મહેમાનોની મહેમાનગતિ કરનાર ઘરધણી [ક૨વી તે યજમાનવૃત્તિ સ્ત્રી. યજમાનનાં દાનદક્ષિણા વડે આજીવિકા યજવું સ.ક્રિ. (સં. યજ્) પૂજા કરવી (૨) યજ્ઞ કરવો યજુર્વેદ પું. (સં.) ચાર વેદમાંનો ત્રીજો વેદ યજુર્વેદી વિ. (સં.) યજુર્વેદનું (૨) પું. યુજુર્વેદ ભણેલો
કે યજુર્વેદ પ્રમાણે ક્રિયાઓ કરનારો બ્રાહ્મણ યજ્ઞ પું. (સં.) એક વેદોક્ત કર્મ; યાગ (૨) પૂજન;
બલિદાન (૩) લોકસંગ્રહ કે સેવા અર્થે કરેલું કર્મ યજ્ઞકર્મ ન. (સં.) યજ્ઞ કરવો તે યજ્ઞકુંડ પું. (સં.) યજ્ઞની વેદી; ‘ઑલ્ટર’ યજ્ઞક્રિયા સ્ત્રી. (સં.) યજ્ઞનો વિધિ; યજ્ઞકર્મ
[યથાતથ
યજ્ઞદ્રવ્ય ન. (સં.) યજ્ઞમાં વપરાતી સામગ્રી યજ્ઞપશુ પું. ન. (સં.) યજ્ઞમાં હોમવાનું પશુ યજ્ઞપુરુષ પું. (સં.) યજ્ઞનો અધિષ્ટાતા દેવ વિષ્ણુ યજ્ઞભાગ પું. (સં.) યજ્ઞના બલિદાનનો અપાતો (કાલ્પનિક) ભાગ
યજ્ઞભૂમિ(-મી) સ્ત્રી. (સં.) યજ્ઞ કરવાનું સ્થાન યજ્ઞયાગ કું. હોમહવન; યજ્ઞો
યજ્ઞવિધિ પું. (સં.) યજ્ઞ કરવાનો વિધિ; યજ્ઞક્રિયા [ઝાડ યશવૃક્ષ ન. (સં.) જેનું લાકડું યજ્ઞમાં વપરાય છે તે તે યશવેદિ, (-દી) સ્ત્રી. (સં.) યજ્ઞની વેદી; યજ્ઞકુંડ યજ્ઞશાલા (સં.) (-ળા) સ્ત્રી. યજ્ઞ કરવાનો ઓરડો યજ્ઞશિષ્ટાશી વિ. યજ્ઞ કરતાં શેષ રહેલું ખાનાર યજ્ઞસત્ર ન. (સં.) યજ્ઞના દિવસનો સમય યજ્ઞસામગ્રી સ્ત્રી. (સં.) યજ્ઞમાં જરૂરી સામગ્રી; યજ્ઞદ્રવ્ય યજ્ઞાગ્નિ પું. (સં.) યજ્ઞનો અગ્નિ
યજ્ઞાર્થ પું. (સં.) કર્મમાં યજ્ઞભાવનો હેતુ હોવો તે (૨) યજ્ઞનો હેતુ (૨) ક્રિ.વિ. યજ્ઞને માટે યજ્ઞાશ્વ પું. (સં.) યજ્ઞનો-અશ્વમેઘનો ઘોડો યજ્ઞાંશ ન. (સં.) યજ્ઞબલિનો એક ભાગ યજ્ઞેશ પું. (સં.) યજ્ઞનો દેવ (૨) વિષ્ણુ (૩) સૂર્ય યજ્ઞોપવીત ન. (સં.) જનોઈ; ઉપવીત
યતિ પું. (સં.) જિતેંદ્રિય પુરુષ; સંન્યાસી (૨) જૈન સાધુ (૩) છંદમાં આવતો વિરામ (૪) વાક્યમાં આવતી ટાંપ, ‘જંક્ચર’
યતિધર્મ પું. (સં.) યતિનો-સંન્યાસી ધર્મ [હોવો તે યતિભંગ પું. (સં.) કાવ્યપંક્તિમાં યોગ્ય સ્થાને યતિ ન યતી પું. (સં.) યતિ; સંયમી
યતીમ ન. (અ.) અનાથ બાળક
યતીમખાનું ન. અનાથાશ્રમ [કાંઈ યત્કિંચિત્ ક્રિ.વિ. (સં.) જરા પણ; જરાક (૨) વિ. જે યત્ન છું. (સં.) પ્રયાસ; મહેનત; ઉદ્યોગ (૨) ઉપાય યત્નપૂર્વક ક્રિ.વિ. મહેનતથી; પ્રયત્ન કરીને યત્નશીલ વિ. (સં.) યત્ન કરતું રહેનારું; ઉદ્યમી યત્ર ક્રિ.વિ. (સં.) જ્યાં
યત્રતંત્ર ક્રિ.વિ. જ્યાંત્યાં; ઠેકઠેકાણે યથા ક્રિ.વિ. જેવી રીતે; જે પ્રમાણે
યથા ક્રિ.વિ. અવ્યયી ભાવસમાસમાં ‘-નીચે પ્રમાણે, અનુસાર' એવા અર્થમાં
યથાઋતુ ક્રિ.વિ. (સં.) ઋતુ પ્રમાણે; ઋતુને અનુસરીને યથાકામ ક્રિ.વિ. (સં.) ઇચ્છા પ્રમાણે; મનગમતી રીતે યથાકાલ (સં.) (-ળ) ક્રિ.વિ. સમય અનુસાર; યોગ્ય વખતે યથાક્રમ ક્રિ.વિ. (સં.) ક્રમપ્રમાણે યથાઘટિત ક્રિ.વિ. યથાયોગ્ય
યથાતથ ક્રિ.વિ. (સં.) જેમ હોય તેમ; સાચેસાચું

Page #683

યથાદર્શન
૬૬૬
/ યશસ્વિતા યથાદર્શન ક્રિ.વિ. ચિત્રાદિનું સપાટી ઉપરનું તાદશ દર્શન; યદા સંયો. (સં.) જ્યારે (પદ્યમાં) પસ્પેક્ટિવ
યદિ સંયો. (સં.) જો (પદ્યમાં)
પૂર્વજ યથાનુરૂપ કિ.વિ. (સં.) યોગ્ય રીતે; બરાબર યદુ છું. (સં.) યયાતિ અને દેવયાનીનો પુત્ર અને યાદવોનો થથાન્યાય કિ.વિ. (સં.) વાવ પ્રમાણે; યથાયોગ્ય યદુનંદન (સં.) યદુવર (સં.) પં. શ્રીકૃષ્ણ યથાપિ ક્રિ.વિ. (સં.) જો કે
યદેચ્છા સ્ત્રી, (સં.) સ્વેચ્છા (ર) અકસ્માત (૩) દૈવયોગ યથાપ્રસંગ ક્રિ.વિ. (સં.) પ્રસંગને અનુરૂપ હોય એમ યદ્યપિ સંયો. (સં.) જોકે; યદપિ પથાબુદ્ધિ કિ.વિ. (સં.) યથામતિ; સમજ પ્રમાણે યદ્વાતંદ્રા &િ.વિ. (સં.) ગમેતેમ; એલફેલ યથાભાગ કિ.વિ. (સં.) ભાગે પડતું (૨) પોતપોતાના યમ ૫. (સં.) નિગ્રહ; સંયમ (૨) અહિંસા, સત્ય, હિસ્સા પ્રમાણે
બ્રહ્મચર્ય, અપરિગ્રહ અને અસ્તેય એ પાંચ (૩) યથામતિ ક્રિ.વિ. સમજ-બુદ્ધિ અનુસાર
મૃત્યુનો દેવ; યમરાજ
[‘ટ્રિવન યથાયોગ્ય કિ.વિ. (સં.) યોગ્ય હોય તેમ
યમ પુ.બ.વ. જોડિયાં વ્યંજન (૨) ન. જો; જોડકું; પથારીતિ ઝિં.વિ. (સં.) રીત પ્રમાણે, રૂઢિ પ્રમાણે યમક પું. જોડકું (૨) ભિન્ન અર્થના સમાન શબ્દોની યથારુચિક્રિ વિ. (સં.) રુચિ પ્રમાણે; યથેચ્છ; ઇચ્છા પ્રમાણે પુનરાવૃત્તિ-શબ્દાલંકાર (કા.શા.) (૩) પ્રાસ પથાર્થ વિ. (સં.) સાચું; ખરું; વાસ્તવિક (૨) ક્રિ.વિ. યમદૂત છું. (સં.) યમનો ચાકર - સેવક વાસ્તવિક રીતે
યમદ્વિતીયા સ્ત્રી. (સં.) ભાઈબીજ; કાર્તિક સુદિ બીજ યથાર્થતા સ્ત્રી, સાચાપણું; ખરાપણું; વારતવિકપણું યમનિયમ પુ.બ.વ. (સં.) અષ્ટાંગ યોગનાં પહેલાં બે અંગ યથાર્થદર્શન ન. (સં.) વાસ્તવિક દર્શન; “રિયાલિઝમ (અહિંસા, સત્ય, બ્રહ્મચર્ય, અપરિગ્રહ, અસ્તેય એ યથાર્થદર્શી વિ. યથાર્થ દર્શનવાળું; રિયાલિસ્ટિક
પાંચ મહાવ્રતરૂપી યમ તથા શૌચ, સંતોષ, તપ, યથાર્થબુદ્ધિ સ્ત્રી. વસ્તુને તત્ત્વતઃ સમજી શકે તેવી બુદ્ધિ સ્વાધ્યાય, ઈશ્વરપ્રણિધાન એ પાંચ નિયમ) યથાર્થવક્તા વિ. (સં.) જેવું હોય તેવું સ્પષ્ટ કહેનાર; યમપાશ ૫. (સં.) જે ફાંસા વડે જીવને યમ લઈ જાય સત્યવક્તા
છે તે યમનો ફાંસો યથાર્થવાદ મું. (સં.) વાસ્તવિકતાવાદ; વાસ્તવવાદ યમપુરી સ્ત્રી. યમરાજાની નગરી; જમપુરી (૨) નરક યથાર્થવાદી વિ., પૃ. વાસ્તવિકતાવાદી, સત્યવાદી યમલ ન. (સં.) જોડકું; બેલડું; “વિન’ યથાવકાશ સ્ત્રી. પુરસદ હોય તે પ્રમાણે
યમ( લોક) પં. (સદન) ન. યમનું સ્થાન (૨) યમપુરી યથાવત્ ક્રિ.વિ. (સં.) જેમ હોય તેમનું અસલ સ્વરૂપે યમી સ્ત્રી. યમની નાની બહેન યથાવશ્યક અ. જરૂર મુજબ
યમુના સ્ત્રી. (સં.) ઉત્તર ભારતમાં આવેલી એક નદી યથાવસર ક્રિ.વિ. પ્રસંગાનુસાર; અવસર પ્રમાણે યયાતિ પં. (સં.) એક ચંદ્રવંશી રાજા રટિયો યથાવિધિ કિ.વિ. (સં.) વિધિ પ્રમાણે; યથારીતિ યરવડાચક્ર ન. ગાંધીજીએ યરવડા જેલમાં સુધારેલો પેટીયથાશક્તિ ક્રિ.વિ. (સં.) શક્તિ પ્રમાણે; ગજા પ્રમાણે યલો વિ. (ઇ.) પીળું; પીળા રંગનું (૨) પુ. પીળો રંગ યથાશક્ય ક્રિ.વિ. શક્યતા પ્રમાણે; બનતાં સુધી થલોજર્નાલિઝમ ન. (ઈ.) પીળું પત્રકારત્વ યથાશાસ્ત્ર ક્રિ.વિ. શાસ્ત્ર પ્રમાણે; શાસ્ત્રમાં કહ્યા પ્રમાણે યવ છું. (સં.) જવ (૨) એક નાનું માપ (૩) જવના યથાશ્રુત સ્ત્રી. સાંભળ્યા પ્રમાણે; મળેલ જ્ઞાન પ્રમાણે આકારનું એક ચિહન યથાસમય કિ.વિ. યોગ્ય સમયે; સમય મુજબ યવક્ષાર પું. (સં.) જવખાર યશાસંભવ ક્રિ.વિ. શક્યતા મુજબ; યથાશક્ય યવન પં. (સં.) (પ્રાચીન) ગ્રીક દેશનો રહેવાસી (૨) યથાસામર્થ્ય ક્રિ. વિ. શક્તિ-મુજબ; યથાશક્તિ
આર્યસંસ્કૃતિ બહારનો માણસ; સ્વેચ્છ યથાસ્થાન ક્રિ.વિ. યોગ્ય સ્થાને સ્થાન પ્રમાણે યુવનિકા સ્ત્રી. (સં.) જવનિકા; પડદો (૨) યવની સ્ત્રિી યથાસ્થિત વિ., અ. હોય કે હતું એવું; જેમ હતું તેમ ધવની સ્ત્રી. (સં.) યવનની કે યવન સ્ત્રી (ર) મ્લેચ્છ યથાસ્થિતિ વિ. અસલ મુજબ; પૂર્વવત
યશ . (સં.) કીર્તિ (૨) ફતેહ; સિદ્ધિ યથેચ્છ વિ. અસલ મુજબ; પૂર્વવત્
યશભાગી વિ. યશ મેળવનાર કે મેળવેલ યથેચ્છિત વિ. ઇચ્છા કર્યા પ્રમાણેનું [ગમતું યશસ્કર વિ. (સં.) યશ આપનાર યથેષ્ટ ક્રિ.વિ. ઇચ્છાનુરૂપ; ઇચ્છા પ્રમાણે (૨) વિ. મન- યશસ્કીર્તિ સ્ત્રી, (સં.) યશ તથા કીર્તિ નામાંકિત યથોક્ત વિ. કહ્યા પ્રમાણેનું
યશસ્વતી, યશસ્વિની વિ., સ્ત્રીયશવાળી સ્ત્રી (૨) યથોચિત વિ. અવિકારિત; યોગ્ય
યશસ્વી વિ. સં. યંશનિ ) નામાંકિત (ર) ફતેહમંદ ચદપિ સંયો. (સં.) જોકે; યદ્યપિ, અગર-જો
યશસ્વિતા સ્ત્રી, (સં.) યશસ્વીપણું

Page #684

શકાય, યશ શરીર
૬ ૬૭
[ યાદવી(૦૫) શકાય, યશ શરીર ન, યશરૂપી શરીર-દેહ
પ્રૌદ્યોગિકી; “ટેકનોલૉજી' યશોગાન ન. યશનું ગાન; યશ ગાવો તે
યા ઉદ્. (ફા.) હે !; અરે !; ઓ ! યશોદા સ્ત્રી. (સં.) શ્રીકૃષ્ણને ઉછેરનાર નંદપત્ની; જશોદા યા સંયો. અથવા; યાને; વા યશોધન ન. (સં.) યશરૂપી ધન (૨) વિ. યશસ્વી યા અલ્લા શ.પ્ર. હે પ્રભુ! [કે બળદ જેવું એક પશુ યશોધર ડું. (સં.) જૈનોના અતીત ચોવીસ તીર્થંકરોમાંના પાક ન. (ઇ.) હિમાલય ઉપર ઊંચાઈએ થતું ચમરી ગાય
અઢારમા (૨) જૈનોના અનાગત ચોવીસ તીર્થંકરોમાંના યાત ન. (અ) માણેક; એક રત્ન ઓગણીસમાં
પાકતી સ્ત્રી, ભાંગના ધીમાં મસાલા મેળવી બનાવેલો એક યશોધર જિન પું. (સં.) જુઓ “યશોધર'
માદક-પાક; ચમત્કારિક દવા પશોધરા સ્ત્રી. (સં.) ભગવાન બુદ્ધનાં પૂર્વાશ્રમનાં પત્ની યાગ કું. (સં.) યજ્ઞ પશો લાભ ૫. (સં.) યશનો લાભ; યશની પ્રાપ્તિ યાચકવું. (સં.) માગણ; જાચક; ભિક્ષુક મિાગણી; ભીખ યશોલિપ્સા (સં.) યશોવાંછા સ્ત્રી. યશની લાલસા કે યાચન ન. (-ના) સ્ત્રી, (સં.) વિનંતી; પ્રાર્થના (૨)
ઈચ્છા; કીર્તિની વાસના (કાર સંભળાવો તે યાચવું સક્રિ. (સં. યાચ) યાચના કરવી (૨) કાલાવાલા યશ્રુતિ સ્ત્રી. (સં.) શબ્દના ઉચ્ચારણમાં કોઈ વર્ણમાં ય કરવા (૩) માગવું પષ્ટ (-સ્ટી), યષ્ટિકા સ્ત્રી, (સં.) લાકડી
યાચિત વિ. સં.) માગેલું; જાયેલું યષ્ટિમધુ ન. (સં.) જેઠીમધ
યાજક છું. (સં.) યજ્ઞવિધિ કરાવનાર ઋત્વિજ યસ ક્રિ.વિ. (ઇં.) હા; જી
યાજન ન. (સં.) યજ્ઞ કરાવવો તે સોમવાજી યસમેન પું. (ઈ.) હા-જી-હા કરનાર વ્યક્તિ -પાજી વિ. પું. સમાસને અંતે યજ્ઞ કરાવનાર અર્થમાં. ઉદા. યહૂદી વિ. (૨) પું, (ફા.) પેલેસ્ટાઈનનો મૂળ વતની; યાજ્ઞવલ્કક્ય છું. (સં.) એક પ્રાચીન ઋષિ મૂસા (૨) પેગંબરનો અનુયાયી; જ્ય
યાજ્ઞસેની સ્ત્રી, (સં.) દ્રૌપદી કિરાવનાર યંત્ર ન. (સં.) સંચો; “મશીન' (૨) તાંત્રિક આકૃતિ (૩) યાજિક વિ. (સં.) યજ્ઞ સંબંધી (૨) પં. યજ્ઞ કરનાર કે
તાંત્રિક આકૃતિ કે અક્ષરવાળો કાગળ કે પતરું; તાવીજ થાજ્ય વિ. (સં.) યજ્ઞમાં હોમવાનું (૨) યજ્ઞ સંબંધી (૪) જાદુ (૫) જંતર (એક તંતુવાદ્ય)
યાતના સ્ત્રી. (સં.) દુઃખ; કષ્ટ; પીડા; વ્યાધિ યંત્રકાર પું. (સં.) યંત્ર બનાવનાર (૨) યંત્ર; યંત્રનો યાતાયાત સ્ત્રી. (સં.) જવું ને આવવું તે; હેરાફેરી; આવા કારીગર; મિકેનિક'
(૨) જન્મમરણ (૩) વાહનવ્યવહાર; “ટ્રાફિક યંત્રગતિ સ્ત્રી. (સં.) યંત્રની ગતિ (૨) યંત્રવત સતત ગતિ યા તો સંયો. વા. અથવા તો યંત્રજ્ઞ પું. (સં.) યંત્રવિદ્યા જાણનાર; મિકેનિક યાત્રા સ્ત્રી. (સં.) જાત્રા; સફર; મુસાફરી યંત્રણા સ્ત્રી. (સં.) ક્લેશ; વેદના (૨) નિયંત્રણ યાત્રાધામ, યાત્રાસ્થાન ન. (સં.) યાત્રાનું ધામ; તીર્થસ્થાન યંત્રમાનવ છું. (સં.) રૉબો(-2).
યાત્રાવેરો છું. (સં.) યાત્રાળુ પાસે લેવાત વેરો યંત્રયુગ પું. (સં.) યંત્રોના બહુ વપરાશનો જમાનો યાત્રાળુ પું. યાત્રા કરનારો; જાત્રાળુ જિાત્રાળુ યંત્રરચના સ્ત્રી. યંત્રની રચના-ગોઠવણી; ‘મિકેનિઝમ યાત્રી(ત્રિક) (સં.) વિ. યાત્રા કરનારું (૨) પું. યાત્રાળુ; યંત્રલાભ પું. (સં.) યંત્રના ઉપયોગથી બળમાં થતો લાભ યથાતથ્ય ન. (સં.) યથાર્થતા; વાસ્તવિક્તા યંત્રવત્ ક્રિ.વિ. યંત્રની પેઠે; એકધારું કામ કર્યું જવું એમ યથાભ્ય ન. (સં.) તત્ત્વ; સ્વરૂપ (૨) સાચાપણું (૨) ચૈતન્યહીન રીતે
વિદ્યા યથાર્થ્ય ન. (સં.) યથાર્થપણું; સાચાપણું યંત્રવિદ્યા સ્ત્રી, યંત્રો તૈયાર કરવા અને ચલાવવાં વગેરેની યાદ સ્ત્રી, (કા.) સ્મરણ (૨) યાદી. ટાંચણ યંત્રશાસ્ત્ર ન. જુઓ “યંત્રવિદ્યા
યાદગાર વિ. યાદ કરાવે તેવું (સ્મારક) (૨) યાદ રહી યંત્રશાસ્ત્રી પું. (સં.) યંત્રજ્ઞ (૨) ઇજનેર; “એન્જિનિયર જાય તેવું; સ્મરણીય યંત્રસાળ સ્ત્રી. યાંત્રિક સાધનોથી ચાલતી વણવાની સાળ: યાદગીરી સ્ત્રી. યાદદાસ્ત; સ્મરણ (૨) સંભારણું સ્મારક પાવરલુમ
યાદદાસ્ત-સ્તી) સ્ત્રી. (ફા. યાદ + દારૂન) સ્મરણશક્તિ; યંત્રિત વિ. (સં.) નિયંત્રિત; નિયમમાં રાખેલું હોય તે યાદશક્તિ; “મેમરી
[રિમાઈન્ડર’ યંત્રીકરણ ન. (સં.) યંત્રની વ્યવસ્થા ગોઠવવામાં આવી યાદપત્ર ., ન. (સં.) યાદ કરવા માટેનો પત્ર; સ્મૃતિપત્ર; યંત્રોદ્યોગ . (યંત્ર+ઉદ્યોગ) યંત્રો દ્વારા થતો કારખાનાનો યાદવ છું. (સં.) યદુનો વંશજ (૨) શ્રીકૃષ્ણ
ધંધો રોજગાર એિવો વાદ; ઈન્ડસ્ટ્રિયાલિઝમ' યાદવ(-વાસ્થળી) સ્ત્રી. યાદવોની અંદર અંદરની લડાઈ યંત્રોદ્યોગવાદ ૫. યંત્રોદ્યોગો વધવાથી દેશની આબાદી છે અને કતલ (૨) અંદર અંદરની લડાઈ યંત્રોદ્યોગવિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) યંત્રોદ્યોગ અંગેની વિદ્યા: યાદવ(૦૫) વિ. યાદવોને લગતું

Page #685

યાદી
૬ ૬૮
(યુયોપિયા યાદી સ્ત્રી, (ફા.) ટીપ; વિતગવાર ટાંચણ (૨) તે અંતે) “વાળું' અર્થમાં. ઉદા. અપમાનયુક્ત
નોંધવાની ચોપડી; નોંધપોથી (૩) યાદ; સ્મરણ યુક્તાક્ષર છું. (સં.) જોડાક્ષર; જોડિયો વર્ણ યાદીપત્ર કું., ન. (સં.) વિગતવાર નિવેદન; “મમોરેન્ડમ યુક્તાત્મા છું. (સં.) યુક્ત આત્માવાળો-યોગી વાદચ્છિક વિ. (સં.) મરજિયાત; ઐચ્છિક (૨) યુક્તાયુક્ત વિ. સારુંનરસું; યોગ્યયોગ્ય મિતાક્ષર
અણચિંતવ્યું (૩) દૈવયોગે થયેલું; કુદરતી યુક્તાહાર છું. (સં.) યોગ્ય, પથ્ય ને પરિમિત આહારયાદેશ વિ. (-શી) (સં.) જેવું; જેના જેવું (આક્રમણ યુક્તાહારી વિ. (સં.) માપસર ખાનાર; મિતાહારી થાન ન. (સં.) વાહન (૨) અવકાશયાન (૩) શત્રુ સામે યુક્તિ સ્ત્રી. (સં.) તદબીર, કરામત (૨) ચાલાકી, ચતુરાઈ યાને સંયો. (અ. યાની) અથવા; યા
(૩) ન્યાય; તર્ક (૪) જોડવું તે; જોડાણ યામ પું. (સં.) ત્રણ કલાક; પહોર, પ્રહર
યુક્તિપુરઃસર, યુક્તિપૂર્વક ક્રિ.વિ. યુક્તિથી; યુક્તિભેર યામમત્સ્ય ન. (સં.) ખગોળમાં દક્ષિણનો એક તારા સમૂહ યુક્તિપ્રયુક્તિ સ્ત્રી. સારાનરસા ઉપાય કરવા તે; વિવિધ યામાં સ્ત્રી. (સં.) રાત્રિ; રાત
યુક્તિઓ અજમાવવી તે
કિરામતી યામિની સ્ત્રી. (સં.) રાત્રિ; રાત
યુક્તિબાજ, યુક્તિમાન વિ. ચતુર; હોશિયાર (૨) શોધક યામિની(૦નાથ, ૦પતિ) . (સં.) ચંદ્ર
યુક્લિડ . (ઇ.) એક ગણિતશાસ્ત્રી પામ્ય વિ. (સં.) યમ સંબંધી (૨) દક્ષિણ દિશાનું યુગ પું. (સં.) પૌરાણિક રીતે પાડેલા કાળના લાંબા ચાર પામ્યોત્તર વિ. (સં.) દક્ષિણમાંથી ઉત્તરમાં જતું
વિભાગોમાંનો દરેક (સત્ય, ત્રેતા, દ્વાપર અને કલિ) યાયાવર વિ. (સં.) સ્થળાંતર કરનાર પક્ષીઓનો પ્રકાર) (૨) જમાનો (૨) ૫. પરિવ્રાજક; ભિક્ષુક
યુગ ન. (સં.) યુગલ; યુગ્મ; ‘વિન'એવું ભવ્ય કાર્ય યાર છું. (ફા.) દોસ્ત; મિત્ર (૨) આશક; જાર યુગકાર્ય ન. (સં.) યુગ પ્રવર્તાવે કે યુગ પર પ્રભાવ પાડે યા રબ ઉદ્ઘ (ફા.) હે ઈશ્વર; હે ભગવાન યુગધર્મ . યુગનો પ્રધાન ધર્મ યારબાજ વિ. (ફા.) કામુક, વિષયી (૨) છિનાળવું યુગધ્વજ પું. (સં.) યુગના ચિહ્નરૂપ ધ્વજ કે નિશાન વારબાજી સ્ત્રી, (ફા.) મિત્રાચારી; દોસ્તી (૨) જારકર્મ યુગપદ ક્રિ.વિ. (સં.) એકી સાથે (૩) વ્યભિચાર; છિનાળું
યુગપલટો છું. (સં.) યુગ પલટાય તે; યુગ પરિવર્તન યારી સ્ત્રી. દોસ્તી; પ્યાર (૨) સ્ત્રીપુરુષનો અનુચિત પ્રેમ યુગપ્રવર્તક વિ. યુગ પ્રવર્તાવનાર; યુગ બદલનાર (૨) કે સંબંધ (૩) સઢ છૂટો મૂકવાનો દોર
. જેના મહાન પુરુષાર્થથી જગતમાં યુગાંતર થાય યાર્ડ કું. (ઇ.) વાર; ત્રણ ફૂટનું માપ (૨) વાડો; વાડા તે (પુરુષ)
જેવી મોટી આંતરેલી જગા. ઉદા. રેલવેચાઈ યુગમાન ન. (સં.) સમયના ગાળાનું માપ યાર્ન પું. (ઇ.) કૃત્રિમ રેષા
યુગલ ન. (સં.) જોડું; બેલડું યાવક ., ન. (સં.) અળતો (૨) બાફેલું અનાજ યુગધરવું. (સં.) યુગપ્રવર્તક વાલ,(-ળ) સ્ત્રી, (તક) સિંહની ગરદન પરના વાળ યુગાચાર છું. યુગનો ખાસ આચાર; યુગધર્મ પાવચંદ્રદિવાકરૌ કિ.વિ. (સં.) સૂર્ય અને ચંદ્ર હોય ત્યાં યુગાનુયુગ ક્રિ.વિ. (સં.) યુગોયુગ; યુગે યુગે; સમયે સમયે સુધી; હંમેશને માટે
યુગાંત મું. (સં.) યુગનો છેડો (૨) પ્રલયકાળ સમય થાવજીવન ક્રિ.વિ. (સં.) આખી જિંદગી
યુગાંતર ન. બીજો યુગ-જમાનો; યુગપલટો (૨) સંક્રાંતિનો વાવતુ સંયો. (સં.) જ્યાં સુધી (૨) હંમેશ માટે યુગોયુગ કિ.વિ. (સં.) યુગ પછી; યુગ કે યુગો સુધી યાવદાયું કિ.વિ. વાવજજીવન; મરતાં સુધી લિપિ યુગ્મ ન. (ક) (સં.) જોડું બેલડું વાવની સ્ત્રી. યવન સ્ત્રી (૨) યવન ભાષા (૩) ગ્રીક યુગ્મકોણ છું. વ્યુત્ક્રમકોણ; “ઓલ્ટરનેટ ઍન્ગલ વાસ્ક, (-કાચાર્ય) પં. નિરુક્તના લેખક કરીને યુટર્ન પં. (.) ઊલટો વળાંક વાહોમ ક્રિ.વિ. (અવસ્તાઃ ઓહામ) કુરબાનીનો પોકાર યુટિલિટી સ્ત્રી. (ઇં.) ઉપયોગિતા પાળસ્ત્રી. યાલ સિંહની ગરદન પરના વાળ યંત્રશાસ્ત્રી યુટિલિટેરિયન વિ. (ઇ.) ઉપયોગીતામાં માનનારું યાંત્રિકવિ. (સં.) યંત્રનું યંત્ર સંબંધી (૨) યંત્ર જેવું (૩) ૫. યુટિલિટેરિયનિઝમ ન. (ઇ.) ઉપયોગીપણું એ જ નીતિ યીસ્ટ ન. (ઇ.) ખમીર: એક રસાયણી તત્ત્વ; આથો એવો એક મત-સિદ્ધાંત યુ.એન.એ. પું. યુનો, યુનાઈટેડ નેશન્સ ઓર્ગેનિઝેશનનું યુટોપિયા પુ. (ઇ.) આદર્શ સમાજવ્યવસ્થા અને સુખટૂંકું રૂપ
તિલ સંપત્તિવાળો કાલ્પનિક બેટ કે તેવો પ્રદેશ યા સ્થિતિ; યુકેલિપ્સ ન. (ઇ.) એક વૃક્ષ કે તેના પાનમાંથી બનાવેલું આદર્શ રાજય (૨) ટોમસ મરેએ લખેલ એ નામનો યુક્ત વિ. (સં.) જોડાયેલું (૨) યોગ્ય ઘટતું (૩) (સમાસને ગ્રંથ

Page #686

યુત
૬ ૬૯
[યોગચિહ્ન યુત વિ. (સં.) યુક્ત; સહિત; જોડાયેલ
યુરેઝિયન ન. (ઈ.) યુરોપના પુરુષ કે સ્ત્રીથી એશિયાયુતિ સ્ત્રી, (સં.) યોગ; મિલન; મેળાપ; જોડાણ
વાસી સ્ત્રી કે પુરુષનું થયેલું સંતાન યુધિષ્ઠિર પં. (સં.) પાંચ પાંડ્વોમાં સૌથી મોટો-ધર્મરાજ યુરેશિયમ ન. (ઇ.) રેડિયમ નીકળે છે તેવી એક ધાતુ યુદ્ધ ન. (સં.) લડાઈ; સંગ્રામ
યુરેનસ ૫. (ઇ.) સૂર્યનો એક ગ્રહ યુદ્ધકેદી પું. યુદ્ધમાં પકડાતો સૈનિક, કેદી
યુરેનિયમ ન. (ઇં.) એક ધાતુ (મૂળ તત્ત્વ) યુદ્ધખોર વિ. (સં., ફા.) અકારણ યુદ્ધ કરવાની ટેવવાળું; યુરેમિયા પું. (ઈ.) મૂત્રપિંડનો એક રોગ નાહક લડાયક :
યુરેશિયા પું. (ઇ.) યુરોપ-એશિયાનો ભેગો વિસ્તાર યુદ્ધજ્વર પુ. યુદ્ધથી ગરમને યુદ્ધખોર બનતું માનસ તિ યુરોપ છું. (ઇ.) એશિયાની પશ્ચિમે અને આફ્રિકાની ઉત્તરે યુદ્ધનિષેધ છું. યુદ્ધનો સર્વથા નિષેધ; યુદ્ધ ત્યજવામાં માનવું ભૂમધ્ય સમુદ્રને પેલે પાર આવેલો એક ખંડ [વતની યુદ્ધમોકુફી સ્ત્રી. થોડા સમય માટે યુદ્ધ બંધ રાખવું તે યુરોપિયન વિ. (ઇ.) યુરોપને લગતું (૨) પું. યુરોપનો યવાદ ૫. (સં.) યુદ્ધ સારી કે આવશ્યક વસ્તુ છે અને યુરોપીય વિ. યુરોપનું કે તે સંબંધી તે ખરું છે એવો વાદ; ‘મિલિટેરિઝમ'
યુરૉલૉજિસ્ટ છું. (ઇં.) મૂત્રમાર્ગને લગતા રોગોનું નિદાન યુદ્ધવાદી વિ. યુદ્ધવાદમાં માનનારું
અને ચિકિત્સા કરનાર સર્જન યુદ્ધવાંછું વિ. (સં.) યુદ્ધની ઇચ્છા રાખનાર
યુવક છું. યુવાન; જુવાન યુદ્ધવિદ્યા સ્ત્રી, (સં.) લડવાની કળા અને શાસ્ત્ર [ફાયર’ યુવકપ્રવૃત્તિ સ્ત્રી, યુવકોને યોગ્ય છે માટેની વિશેષ પ્રવૃત્તિ યુદ્ધવિરામ પં. યુદ્ધવિશ્રાંતિ સ્ત્રી (સં.) યુદ્ધની મોકૂફી; “સીઝ યુવતી સ્ત્રી. (સં.) જુવાન સ્ત્રી યુદ્ધશાસ્ત્ર ન. (સં.) જુઓ “યુદ્ધવિદ્યા'
યુવરાજ પં. (સં.) પાટવી કુંવર યુદ્ધારૂઢ વિ. (સં.) યુદ્ધે ચડેલું, બેલિજન્ટ યુવરાજપદ ન. (સં.) પાટવી કુંવરનો દરજ્જો યુદ્ધોત્તર વિ. યુદ્ધ પછીનું યુદ્ધ પત્યા પછી શાંતિના યુવરાણી સ્ત્રી. પાટવી કુંવરની સ્ત્રી કાળમાં કરવાનું - હાથ ધરવાનું
યુવા પું. (સં.) યુવાન; તરુણ પુરુષ
(પુરુષ યુનાન પુ. (ફા.) ગ્રીસ
યુવાન વિ. યુવાવસ્થામાં આવેલું; જુવાન (૨) પું. તેવો યુનાની વિ. યુનાન(ગ્રીસ)નું કે તેને લગતું (૨) યુવાવસ્થા સ્ત્રી. જુવાની; યુવાની મુસલમાનોનું - તેમણે ખીલવેલું (વૈદું).
ધૂકા સ્ત્રી. (સં.) જૂફ ટોલો યુનિટ કું. (.) એકમ; મૂળ ઘટક (૨) વીજળી કેટલી યૂથ ન. (સં.) ટોળું; સમુદાય; “ક્રાઉડ [વર્ગ વપરાઈ એ માપવાનો એકમ
યૂથ ૫. (ઇ.) જવાન; યંગ' (૨) જવાની (૩) ન. યુવાયુનિફૉર્મ પું. (ઇં.) ગણવેશ
યૂનાન પુ. (ફા.) ગ્રીસ દેશ યુનિફૉર્સિટી સ્ત્રી. (ઈ.) એકરૂપતા; સમાનતા ધૂપ છું. (સં.) યજ્ઞના પશુને બાંધવાનો થાંભલો યુનિયન ન. (ઇ.) (મજૂર વગેરે) મહાજન સંગઠિત મંડળ યૂમાર્ક ન. (ઇ.) વૈષ્ણવોનું તિલક (૨) જોડાણ
યૂરિયા . પેશાબમાંનો એક (ઝેરી) ક્ષાર (૨) એક યુનિયન જેક પું. (ઈ.) બ્રિટિશ રાજયનો ધ્વજ
રાસાયણિક ખાતર; યુરિયા
સૂિચવે યુનિવર્સ ન. (ઇં.) બ્રહ્માંડ; વિશ્વ નિયમ યે સંયો. (સં. અપિ, પ્રા. વિ. અવિ) “ય” જેમ જ અર્થ યુનિવર્સલ લૉ . (ઇં.) સાર્વત્રિક કાયદો (૨) કુદરતનો યેન કું. (જાપાની) જાપાની ચલણનો (રૂપિયા જેવો) એક યુનિવર્સિટી સ્ત્રી. (ઇંચ) વિદ્યાપીઠ, વિશ્વવિદ્યાલય સિક્કો યુનો સ્ત્રી. (ઈ.) ટૂંકમાં “યુનો” કહેવાથી વિશ્વનાં સોની યેનકેન પ્રકારેણ શ... (સં.) ગમે તે પ્રકારે ગમે તેમ કરીને
સંયુક્ત સંસ્થા; સંયુક્ત રાષ્ટ્રસંઘ (યુ.એન.ઓ.) યોગ પું. (સં.) મેળાપ; સંગમ (૨) ઉપાય; ઈલાજ (૩) યુકો ૫. (ઇં.) ઊડતી રકાબી; પૂરતી વૈજ્ઞાનિક માહિતી પરમાત્મા સાથે સંબંધ કરવાનો ઉપાય (૪) મળી જાય એવો આકાશમાં દેખાતો પદાર્થ
ચિત્તવૃત્તિનો નિરોધ (૫) યોગદર્શન (૬) અવસર; યુબોટ સ્ત્રી. (ઇ.) ડૂબકનૌકા-આગબોટ; “સબમરીન પ્રસંગ; લાગ (૭) સૂર્ય કે ચંદ્રના અમુક સ્થાનમાં યુયુત્સા સ્ત્રી. (સં.) યુદ્ધ કરવાની ઇચ્છા
આવવાથી થતા સત્તાવીસ વિશિષ્ટ અવરસમાંનો દરેક યુયુત્સુ વિ. (સં.) યુદ્ધ કરવાની ઇચ્છાવાળું
(જયો.) (૮) વ્યુત્પત્તિ (વ્યા.) (૯) સરવાળો યુરિન ન. ૫. (ઇં.) પેશાબ; મૂતર
યોગક્ષેમ પુ., ન. (સં.) જે વસ્તુ ન હોય તે મેળવવી અને યુરિનલ સ્ત્રી. ન. (ઇં.) મુતરડી; શૌચાલય
હોય તેનું રક્ષણ કરવું તે () કુશળતા; આબાદી (૩) યુરિયા ન. (ઇ.) નાઈટ્રોજનયુક્ત સફેદ દાણાદાર ખાતર- ભરણપોષણ
રાસાયણિક ખાતર (૨) ૫. પેશાબમાંનો એક ક્ષાર યોગચિહ્ન ન. (સં.) (૧) વત્તાની નિશાની (ગ.)

Page #687

યોગદર્શન ઉos
[ રક્ત યોગદર્શન ન. (સં.) પતંજલિપ્રણીત યોગશાસ્ત્ર યોજક વિ. (૨) . (સં.) યોજના કરનાર યોગદશા સ્ત્રી. (સં.) ધ્યાનાવસ્થા[ક્રિયા; સક્યોગ; ફાળો યોજકતા સ્ત્રી. યોજવાની શક્તિ કે આવડત : યોગદાન ન. (સં.) કોઈ કામમાં કોઈને સાથ આપવાની યોજન પં. (સં.) ચાર ગાઉં; આઠ માઈલ; આશરે તેર યોગનિદ્રા સ્ત્રી, (સં.) અધ નિદ્રા અને અર્ધી સમાધિની કિલોમીટર (અંતર)
સ્થિતિ (૨) યુગના અંતમાં વિષ્ણુની નિદ્રા યોજનગંધા સ્ત્રી, (સં.) મત્સ્યગંધા; સત્યવતી (૨) કસ્તૂરી યોગબલ (સં.) (-ળ) ન. યોગથી પ્રાપ્ત થતી શક્તિ યોજના સ્ત્રી. (સં.) ગોઠવણ; વ્યવસ્થા (૨) કાર્ય પરત્વે યોગબૂડ વિ. (સં.) યોગમાં બૂડેલું-મગ્ન
રીત, વસ્તુ, ઉદ્દેશ વગેરેનો પહેલેથી કરેલા વિચાર, યોગભૂમિકા સ્ત્રી. (સં.) યોગની વિશિષ્ટ અવસ્થા-સ્થિતિ સંકલના વગેરે (૩) આલેખન યોગભ્રષ્ટ વિ. (સં.) યોગમાંથી ચળેલું
યોજનાકીય વિ. સં.) યોજનાને લગતું યોગમાયા સ્ત્રી. (સં.) યોગની જાદુઈ શક્તિ (૨) સૃષ્ટિની યોજનાપૂર્વક ક્રિ.વિ. (સં.) યોજનાબદ્ધ રીતે
ઉત્પત્તિ કરનારી ઈશ્વરની શક્તિ (૩) દુર્ગા યોજવું સક્રિ. (સંજયુ) જોડે સાંધવું, જાડવું (૨) યોજના યોગમુદ્રા સ્ત્રી. ખેચરી વગેરે પાંચ મુદ્રાઓમાંની દરેક (૨) કરવી; રચવું, ગોઠવવું (૩) નીમવું; મુકવું (૪) -
યોગની વિશિષ્ટ ક્રિયા તૈિયાર કરેલો ગૂગળ માં પ્રવૃત્ત કરવું યોગરાજ ગૂગળ છું. (સં.) વિવિધ ઔષધિઓના યોગથી થોજિત વિ. (સં.) યોજવામાં આવેલું યોગરૂઢવિ. (સં.) યોગરૂઢિથી પ્રાપ્ત થયેલા અર્થવાળો શબ્દ યોદ્ધો(-ધ) ૫. (સં.) લડવૈયો; સૈનિક યોગરૂઢિ સ્ત્રી. શબ્દની ત્રણ પ્રકારની અર્થબોધક યોનિ(-ની) સ્ત્રી. (સં.) સ્ત્રીની જનનેંદ્રિય (૨) ઉત્પત્તિ
વૃત્તિશક્તિ-માંની એક યોગ, રૂઢિ અને યોગરૂઢિ), સ્થાન; આદિ કારણ (૩) દેવ, મનુષ્ય, પશુ વગેરે જેમાં યોગ-વ્યુત્પત્તિ-તેમ જ રૂઢિ બંનેથી શબ્દનો અર્થ જેવી જીવની જાત નક્કી થાય છે. ઉદા. પંકજ (વ્યા.)
યોર્કર . (ઇ.) બૅટ્સમૅનનાં બેટ અને વિકેટની વચ્ચે ટપી યોગવસિષ્ઠ ન. (સં.) એક (સંસ્કૃત) વેદાન્ત ગ્રંથ પડે તે રીતે બોલર દ્વારા નખાતો દવે (યોગાર્થવાળું યોગવિધાસ્ત્રી, (સં.) યોગસંબંધી વિદ્યાકે શાસ્ત્ર (ગ.) યૌગિક વિ. (સં.) યોગ સંબંધી (૨) બત્પત્તિસિદ્ધ યોગવિયોગચિન. (સં.) વત્તાઓછાનું (2) આવું ચિહ્ન યૌન વિ. (સં.) યોનિ સંબંધી (૨) યોનિમાંથી જન્મેલું (૩) યોગશાસ્ત્રન. (સં.) યોગનું નિરૂપણ કરનારું શાસ્ત્ર તિ લોહીના સંબંધવાળું (૪) લગ્ન સંબંધમાંથી થતું યોગસમાધિસ્ત્રી. (સં.) પૂર્ણ ધ્યાનમાં જીવનું લીન થઈ જવું યૌવન ન. (સં.) જુવાની; જોબન; યુવાવસ્થા યોગસાધના સ્ત્રી. યોગની સાધના
યૌવનવેશ(-ષ) વિ. જુવાનીને શોભાવતો વેશ યોગસિદ્ધ છું. યોગની સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરનાર; યોગી યૌવના સ્ત્રી. યુવતી; જુવાન સ્ત્રી યોગસૂત્રન. (સં.) પતંજલિએ રચેલો યોગશાસ્ત્રનો પ્રસિદ્ધ થયેશ વિ. જુવાન; યુવાન
સૂત્રાત્મક ગ્રંથ યોગહઠ સ્ત્રી. (સં.) યોગીની હઠ [આનંદ યોગાનંદ . (સં.) યોગના અભ્યાસથી મળતો પરમ યોગાનુયોગ છું. જોગાનુજોગ સંયોગ પ્રમાણે; સંજોગવશાત્ યોગાભ્યાસ પું. યોગની તાલીમ
૨ ડું. (સં.) ગુજરાતી લિપિના ચાર અર્ધસ્વરોમાંનો બીજો યોગાયોગ પું. અનુકૂળ અને પ્રતિકૂળ સંજોગ-સમય [અર્થ રઈસ વિ. (અ.) રિયાસતવાળો; અમીર; જાગીરદાર (૨) યોગાર્થ ૫. (સં.) શબ્દનો યોગ અથવા વ્યુત્પત્તિ પરથી થતો ગૃહસ્થ (૩) સરદાર; આગેવાન વોગિની સ્ત્રી. (સં.) યોગાભ્યાસ કરનારી સ્ત્રી; તાપસી રકઝક સ્ત્રા. (‘જક’નો કિર્ભાવ) ખેંચાખેંચી; તકરાર (૨)
(૨) દુર્ગા અને શિવની તહેનાતમાં રહેતી આઠ આપવા લેવામાં આનાકાની ઉપદેવીઓમાંની દરેક
રકમ સ્ત્રી. (અ.) ચીજ (૨) દાગીનો; ઘરેણું (૩) મોટી યોગિરાજ પું, જુઓ “યોગીરાજ
સંખ્યામાં નાણું (૪) સંખ્યા (ગ) (૫) ગણિતનો યોગી પું. (સં. યોગિનું) યોગસાધના કરનાર; તપસ્વી; હિસાબ મંડાવે છે તે લખાણ
[૨કમવાર યોગી(રાજ, વેશ્વર, ગાંદ્ર, ગેન્દ્ર, -ગેશ્વર) પું. (સં.) રકમબંધ વિ. (અ) જથાબંધ (૨) કિ.વિ. એકજુમલે (૩) યોગીઓમ શ્રેષ્ઠ (ર) મહાદેવ
રકમવાર ક્રિ.વિ. (અ.) રકમના ક્રમ પ્રમાણે; રકમદીઠ યોગ્ય વિ. (સં.) છાજતું; ઘટતું; લાયક
રકા(-)બી સ્ત્રી. (ફા.) નાનું છીછરું એક પાત્ર; “સોસર' યોગ્યતાસ્ત્રી. યોગ્ય હોવું તે; લાયકાત; પાત્રતા વિાજબી રકાસ પું. ખરાબ અંજામ; બૂરું પરિણામ (૨) ફજેતી યોગ્યાોગ્ય વિ. યોગ્ય અને અયોગ્ય; વાજબી અને ગેર- રક્ત વિ. (સં.) રાતું; લાલ (૨) રાગવાળું (૩) ન. લોહી
(તાપસ

Page #688

રક્તકણો
૬૦૧
[રગશિયું ગાડું રક્તકણ પુ. લોહીમાં હોતો (રાતો ને ધોળો) સૂક્ષ્મ અણુ; રખની સ્ત્રી. રખત-રેખા; રાખ-રખોપું (૨) માન; શરમ કોર્પસ્કલ'
કિઢ રખપત સ્ત્રી. પત-આબરૂ રાખવી તે (૨) રખાવટ રક્તકોઢ છું. (સં.) લોહીવાળી રસી ઝર્યા કરે એવો એક રખરખ ના તલપવું-તલસવું તે (૨) (માંદગીમાંથી) ચેન રક્તક્ષય કું. (સં.) લોહી ક્ષીણ થાય એવો રોગ
ન પડવું તે
ધિગધગવું રક્તક્ષીણતા સ્ત્રી. (સં.) શરીરમાં થતી લોહીની ઘટ રખરખવું અ.ક્રિ. રખરખ કરવું (૨) અ.ક્રિ. ધીકવું; રક્તચંદન ન. (સં.) રાતા રંગની સુખડ; રતાંજળી રખરખાવ ૫. (હિં.) દેખરેખ; સાચવણી રક્તદાન ન. (સં.) લોહી આપવું તે; બ્લડ ડોનેશન' રખ(-ખેવાળ છું. (સં. રક્ષાપાલ, પ્રા. રક્તવાલ) રક્ષક; રક્તદાહ . (સં.) લોહીમાં થતું જલન
ચોકીદાર; રખોપો અિપાતું મહેનતાણું રક્તપરીક્ષા સ્ત્રી. (સં.) લોહીની તપાસણી મિરકી રખ(-બે)વાળી સ્ત્રી. (-ળુ) ન. રક્ષણ; ચોકી (૨) તે બદલ રક્તપાત યું. (સં.) લોહીનું પડવું-વહેવું તે (૨) ખૂના- રખાસ્ત્રી. વગરપરયે રાખેલી સ્ત્રી (૨) રાખેલ ઉપપત્ની રક્તપાતી વિ. રક્તપાત થાય કે થયો હોય તેવું રખાપત સ્ત્રી. રાખરખોપું (૨) પત (આબરૂ) રાખવી તે રક્તપિત્ત ન. (સં.) લોહીવાળી રસી ઝર્યા કરે તેવો એક રખાયતું વિ. વાડ-વાવેતર મેળામાં ન હોય એવું (ખેતર)
કોઢ (૨) જેમાં નાક-મોં વગેરેમાંથી લોહી પડે છે રખાવટ સ્ત્રી. રખપત (૨) તરફદારી; પક્ષપાત
અથવા લોહીમિશ્રિત કાંઈ પડે છે એવો એક રોગ -રખુ વિ. રાખનાર, રસનાર, સાચવનાર, સંભાળનાર રક્તબક સ્ત્રી. (ઇં.) લોહી મળે એવું સ્થાન; “બ્લડ બેંક' એવા અર્થમાં નામને અંતે. ઉદા. ઘરરખુ રક્તવર્ધક વિ. (સં.) શરીરમાં લોહી વધારનારું રખે, (0) ક્રિ.વિ. કદાચ; કદાપિ રક્તવાહક વિ. (સં.) નસોમાં લોહી વહાવનારું. રખેળવું સક્રિ. રાખવાનું કરવું; રાખ ભેળવવી રક્તવાહિની સ્ત્રી. (સં.) રક્ત વહેનારી નળી; ધમની રખો, પિથો) પું. (સં. ર ઉપરથી) ગામ કે ખેતરની રક્તવિકાર છું. (સં.) લોહીનો બગાડ
ચોકી કરનાર રક્તસ્ત્રાવ પુ. લોહીનું વહેવું તે (૨) ઝાડા વાટે લોહીનું રખોપું ન. રખવાળું; ચોકી (૨) ચોકી બદલનું મહેનતાણું જવું તે - એક રોગ
રખાસ્ત્રી. (સં. રક્ષા, પ્રા. રખા) રાખ; ભસ્મ [(૩) હઠ રક્તાતિસાર પું. (સં.) લોહીના ઝાડા થાય એવો એક રોગ રગ સ્ત્રી. (કા.) નસ; રક્તવાહિની (૨) મનોવૃત્તિ, વલણ રક્તાભિસરણ ન. (સં.) શરીરમાં લોહીનું હરવું-ફરવું તે રગ પું, ન. (ઈ.) બનૂસ (૨) ધાબળો રક્તાશય ન. (સં.) લોહીના સંચયનું સ્થાન; હૃદય રગડ સ્ત્રી. માલિસ; રગડવું તે (૨) અતિ શ્રમ રક્તિ સ્ત્રી. (સં.) આસક્તિ; લગની
રગડ પં. પ્રવાહીનો ઘટ્ટ રગડો (૨) વિ. ઘાટું; ઘટ્ટ રક્તિમ વિ. (સં.) રાતું; લાલ
રગડદગડ ક્રિ.વિ. જેમતેમ કરીને; આસ્તે આસ્તે રતિમા સ્ત્રી, લાલાશ; રાતી ઝાંય
રગડપટ્ટી સ્ત્રી. ખૂબ રગડવું તે રક્ષક વિ. (૨) પું. (સં.) રક્ષણ કરનાર; બચાવનાર રગડબુઝારું ન. જાડી બુદ્ધિનું કે ભલીવાર વિનાનું માણસ રક્ષણન. (સં.) રખવાળી; બચાવ; પાલન (૨) સાચવણી રગડમલ(-લ) પું. કસરતી જુવાન (૨) જંગલી જેવું; રક્ષણાત્મક વિ. રક્ષણ પર ધ્યાનવાળું; “ડિફેન્સિવ'; અડબોથ [વવી (૪) હેરાન કરવું; પજવવું પ્રોટેક્ટિવ'
સિંભાળવું; સાચવવું રગડવું સક્રિ. ઘૂંટવું (૨) ચોળવું (૩) ખૂબ મહેનત કરારક્ષવું સક્રિ. (સં. ર) રક્ષણ કરવું (૨) બચાવવું (૩) રગડાઝઘડા પુ.બ.વ. ઝઘડાટા; તકરાર રક્ષા સ્ત્રી. (સં.) રક્ષણ (૨) રાખડી (૩) રાખોડી રગડાટ પું. વૈતરું; સખત મજૂરી (૨) હેરાનગતિ; પજવણી રક્ષાત્મક વિ. (સં.) રક્ષા વિશેનું રક્ષણાત્મક
રગડો . (‘રગડવું' પરથી) જાડો પ્રવાહી પદાર્થ (૨) પ્રવારક્ષાપોટલી સ્ત્રી, કાંડે બાંધવાની અભિમંત્રિત રાખડી (જૈન) હી નીચે ઠરતો કચરો (૩) ખટપટ; ઝઘડો (૪) પંચાત રક્ષાબંધન ન. રાખડી બાંધવાની ક્રિયા
રગતપીતિયું પતનું રોગી; રક્તપિત્તવાળું રક્ષિણી વિ. રક્ષણ કરનારી (૨) સ્ત્રી. રક્ષણ કરનારી સ્ત્રી રગદાર વિ. (ફા.) મજબૂત; જોરદાર રક્ષિત વિ. (સં.) રક્ષાયેલું
રગદોળવું સક્રિ. ધૂળમાં રગડવું; ખરડાય એમ કરવું રખડપટ્ટી સ્ત્રી. રખડવું તે; ફેરા; ધક્કા
રગરગ સ્ત્રી. (સર. રખરખ) કાલાવાલા; આજીજી રખડવું અ.ક્રિ. રઝળવું; નકામા ફેરા ખાવા (૨) ઠેકાણે ન રગરગવું સક્રિ. કરગરવું; કાલાવાલા કરવા
પડવું (૩) અધવચથી વણસી જવું (૪) રખડી જવું રગરગાવવું સક્રિ. “રગરગવું'નું પ્રેરક (૨) આશા આપી ખડાઉ વિ. રખડતું; ભટકતું (૨) હરાયું
દુઃખી કરવું (૩) ટેકાવવું; વલખાં મરાવવાં રખડામણ ન. (-ણી) સ્ત્રી. નકામી રખડપટ્ટી રગશિયું વિ. ધીરું, ધીમું; સુસ્ત (૨) કંટાળો ઉપજાવે એવું રખડુ(ડેલ) વિ. રખડા; ભટકેલ
ગશિયું ગાડું શ..... અત્યંત ધીમે ને મુશ્કેલીથી ચાલતું કામ

Page #689

રગિયું, રંગીલુ
રગિયું, રંગીલું વિ. (‘રંગ’ ઉપરથી) હઠીલું; જિદ્દી (૨) અમુક રંગ-મનના વલણવાળું રઘવા, (ટ) પું. ઉતાવળનો ગભરાટ; બાવરાપણું (૨) હાંફળાંફાંફળાં થઈ કરાતી દોડાદોડ રઘવાટિયાપણું ન. રઘવાટ કરવો તે રઘવાયું (-ટિયું) વિ. રઘવાટ કરનારું (૨) બેચેન રઘુ પું. એક સૂર્યવંશી રાજા; રામના પ્રપિતામહ રઘુકુલ(-ળ) ન. રઘુ રાજાનો વંશ
રઘુ(૦નંદન, ૦નાથ, ૦પતિ, વીર) પું. (સં.) રામચંદ્ર રચન ન. (-ના) સ્ત્રી. (સં.) રચવું - બનાવવું તે (૨) ગોઠવણ; વ્યવસ્થા (૩) કૃતિ
રચનાત્મક વિ. જેમાં કાંઈક નવું રચવાનું હોય તેવું રચપચ ક્રિ.વિ. તરબોળ
રચયિતા પું. (સં.) રચનાર; રચના કરનાર (૨) સર્જક રચવું સ.ક્રિ. (સં. ર) રચના કરવી; બનાવવું (૨) નિર્માણ કરવું; પેદા કરવું
રચવું અ.ક્રિ. (દે. રચ્ય) (પ્રવાહીનું) જમીનમાં ઊતરવું પચવું (૨) રાચવું; આસક્ત થવું
૬૦૨
રચાવ છું. રચવું-સજવું તે; રચના; સજાવટ રચિત વિ. (સં.) રચેલું; બનાવેલું [મશગૂલ રચેલુંપચેલું, રચ્યુંપચ્યું વિ. (રચવું + પચવું) રત; તલ્લીન; રજ સ્ત્રી. (સં.) અણુ; ધૂળનો કણ (૨) ધૂળ; કસ્તર (૩) ન. સ્ત્રીનો માસિક અટકાવ (૪) પુષ્પનો પરાગ (૫) વિ. થોડું; જરાક
રજક છું. (સં.) ધોબી
રજક ન. (સં.) દાણોપાણી; અન્નજળ રજકણ સ્ત્રી. પું. ધૂળનો કણ
રજકો પું. મેથીની જાતનું ઘાસ રજકોશ પું. ફૂલનો અંડકોશ કે રજ રજત પું. (સં.) રૂપાનું (૨) ધોળાશ પડતું (૩) ન. રૂપું રજમહોત્સવ પું. પચીસ વર્ષ પૂરાં થતાં ઊજવાતો ઉત્સવ; ‘સિલ્વર જ્યુબિલી’
રજનિ(-ની) સ્ત્રી. (સં.) રાત્રિ; રાત રજનિ(-ની)(૦કર, ૦નાથ, ૦પતિ) પું. (સં.) ચંદ્ર રજનિ(-ની)ચર પું. (સં.) નિશાચર; રાત્રે ફરનાર રજની સ્ત્રી. (સં.) રાત્રી, રાત
રજનીશ પું. (સં.) ચંદ્ર; ચાંદો
રજપૂત વિ., પું. (સં. રાજપુત્ર) રજપૂતાનાના ક્ષત્રિય રાજવંશનો આદમી કે તેને લગતું
રજપૂતાઈ સ્ત્રી. રજપૂતપણું
રજપૂતાણી સ્ત્રી. રજપૂતની કે રજપૂત સ્ત્રી રજપૂતાના પું. ભારતનો એ નામનો પ્રદેશ; રાજસ્થાન રજપૂતી સ્ત્રી. રજપૂતપણું
રજબ પું. (અ.) હિજરી સનનો સાતમો મહિનો
[ રટવું
રજમાત્ર વિ. (સં.) ર૪ જેટલું; તદ્દન નજીવું રજવાડી વિ. (રાજ+વાડો) રજવાડાનું કે તેને લગતું (૨) ઠાઠમાઠવાળું
રજવાડું ન. દેશી રાજ્ય [સંસ્થાન (૩) રાજાનો મહેલ રજવાડો કું. દેશી રાજ્ય (૨) રજપૂતો રહેતા હોય તે પ્રાંત; રજસ પું. (સં.) રજોગુણ (૨) રજ રજસ્વલા (સં.) (-ળા) સ્ત્રી. અટકાવવાળી સ્ત્રી રજસ્રાવ પું. (સં.) અટકાવ આવવો તે (૨) સ્ત્રીનો માસિક ધર્મ રુખસદ રજા સ્ત્ર. (અ. રિજા) મંજૂરી; સંમતિ (૨) છૂટી (૩) રજાઈ સ્ત્રી. થોડા રૂની ઓઢવાની અમુક પ્રકારની ગોદડી રજાકજા સ્ત્રી. (અ. રિજાકજા) માંદગી (૨) અણધારી આફત (૩) મૃત્યુ
રજાચિઠ્ઠી(-ટ્ટી) સ્ત્રી. રજા આપતી કે માગતી ચિઠ્ઠી રજિસ્ટર ન. પોસ્ટ ઑફિસમાં નોંધાવી લઈને વિશેષ સુરક્ષિતપણે મોકલાતો કાગળપત્ર (૨) સરકારમાં નોંધવું - નોંધાવવું તે (૩) નોંધપત્રક રજિસ્ટર્ડ લેટર પું. (ઈં.) નોંધણી કરાવેલો પત્ર રજિસ્ટ્રાર પું. (ઈં.) નોંધણીદાર (૨) મહામાત્ર; કુલસચિવ રજિસ્ટ્રી સ્ત્રી. (ઈં.) ફી લઈ નોંધવાનો ચોપડો (૨) ફી લઈ નોંધણી કરવાનું કાર્યાલય
રજિસ્ટ્રેશન ન. (ઈં.) નોંધણી; નોંધણીકામ; પંજીકરણ રજી સ્ત્રી. (‘રજ' ઉપરથી) બારીક રેતી
રજૂ વિ. (અ. રજૂઅ) નજર સામે રાખેલું; હાજર કરેલું રજૂઆત સ્ત્રી. રજૂ કરવું - થવું તે રજેરજ વિ. બધું જ; જરાય છોડ્યા વિના રજોગુણ પું. (સં.) પ્રકૃતિના ત્રણ ગુણોમાંનો બીજો (પ્રવૃત્તિનો હેતભૂત ગુણ) (૨) ક્રોધ; તામસ રજોગુણી વિ. રજોગુણવાળું કે તેને લગતું (૨) ક્રોધી; તામસી [ધૂળ ચાટવી રજોટવું અ.ક્રિ. (કપડું) રોળાવું ને ધૂળથી મેલું થવું - રજોટી સ્ત્રી. (‘રંજ’ ઉપરથી) ઝીણી ધૂળ [પૂંજણી રજોણો, (-યણો) પું. (૨૪+હરણ) ઓધો; જૈન સાધુની રજોદર્શન ન. (સં.) પહેલી વાર રજસ્વલા થવું તે રજોનિવૃત્તિ સ્ત્રી. (સં.) સ્ત્રીની વધતી જતી ઉંમર સાથે માસિકધર્મનું બંધ થવું તે
રજોયણો પું. જુઓ ‘૨જોણો’ રજ્જુ સ્ત્રી. (સં.) દોરી; દોરડું [ળવાની ધમાલ કે મહેનત રઝળ(૦૫ટ્ટી) સ્ત્રી. (૦પાટ) પું. રઝળ્યા કરવુંતે (૨) રઝરઝળવું અક્રિ . નકામું કે કામધંધા વગર રખડવું – ભટકવું રઝળાટ પું. રઝળવું-રખડવું તે; રઝળપાટ રઝળુ વિ. રખડુ; રઝળવાની ટેવવાળું [તે; જપવું તે રટણન. (-ણા) સ્ત્રી. (-ન)ન. (સં.) (-ના) (સં.)સ્ત્રી. રટવું રટવું સ.ક્રિ. (સં. ૨) વારેવારે યાદ કરવું – બોલવું; જપવું

Page #690

૬ 3
[ રતલી રડ્ડસ વિ. રદી; સાવ હલકી જાતનું રિોતલ શ્રીકૃષ્ણનું એક નામ રડકંણ(મું), રડકું વિ. જરાકમાં કે વારંવાર રડ્યા કરતું; રણજંગ પું. મોટું યુદ્ધ; સખત ઝપાઝપી; રણયજ્ઞ રડતી સૂરત વિ. રડતા - ઉદાસી ચહેરાનું
રણજિત વિ. યુદ્ધમાં જીતનાર રડથડ પું. રથ્થડ; જાડું લીંપણ
રણઝણવું અ.ક્રિ. (નૂપુર વગેરેનું) ઝણઝણવું - ખણખણવું રડબડ ક્રિ.વિ. વેરવિખેર વેિરવિખેર થઈ જવું રણઝીક સ્ત્રી યુદ્ધનો ઝપાટો કે શસ્ત્રાસની ઝડી રડબડવું અકિ. (દ. ર૩ઃખસી પડેલું+ગબડવું) રડવડવું; રણદૂર ન. લડાઈનું વાદ્ય; તુરાઈ રડમસ વિ. રડવા જેવું થયેલું (૨) રડેરડું થઈ ગયેલું રણથં(સ્ત)ભ . યુદ્ધમાં મેળવેલ જીતનો સ્મરણસ્પંભ રડવડ સ્ત્રી. રડવડવું તે; રખડપટ્ટી
રણદ્વીપ પું. (સં.) રણોદ્યાન; “ઓસેસિસ” રડવડવું અ.ક્રિ. (૨ડબડવું પરથી) રખડવું; કુટાવું રણધારી મું. (સં.) લડવૈયો; યોદ્ધો રડવું અક્રિ. (સં. રટતિ, પ્રા. રડઈ) રુદન કરવું (૨) રણધીર(-) વિ. યુદ્ધમાં ધીર - અડગ
સ.ક્રિ. -ને ઉદેશી દુઃખી થવું (૩) દયા આવે તે રણધ્વજ પું. (સં.) યુદ્ધનો વાવટો રીતે વર્ણવવું
રણબંકો મું. રણશૂરો; યુદ્ધમાં વીરતા બતાવનારો રડવું અ.ક્રિ. (દ. ર૪ = ગબડેલું) ગબડી જવું રણભૂમિ(-મી) સ્ત્રી. (સં.) લડાઈનું મેદાન; યુદ્ધક્ષેત્ર; રડાકૂટ સ્ત્રી. (-ટો) ૫. રોવું - ફૂટવું તે (૨) બળાપો; સમરાંગણ કંકાસ (૩) વ્યર્થ શ્રમ; કડાકૂટ
રણભેરી સ્ત્રી. (સં.) રણશિંગા જેવું યુદ્ધનું એક વાઘ રડાર ન. (ઇં.) વિમાન વહાણ વગેરેનાં નિશ્ચિત સ્થાન, રણયજ્ઞ છું. (સં.) રણ કે દ્વીપરૂપી યજ્ઞ દિશા, ઝડપ વગેરે સૂચવતું વીજસંચાલિત ટીવી જેવું રણરંગ કું. કૂચ કે તેનું મેદાન (૨) લડાઈનો જુસ્સો; એક યંત્ર મૂિકીને રડવું તે ઉત્સાહ
[(૨) યુદ્ધનું શોખીન રડારોળ સ્ત્રી. (રડવું + દે. રોલ = કોલાહલ) પોકે પોક રણરંગીલું વિ. યુદ્ધ કરતી વખતે આનંદમાં આવી જનારું રડ્યુંખવું વિ. (દ. રટ્ટ + ખડવું) વિખૂટું – ભૂલું પડેલું રણવખત મું. ઉનાળાનો બપોરનો વખત; રણવેળા
(૨) ભાગ્યે કોઈક (૩) વેરાયેલું; વીખરાયેલું રણવાટ સ્ત્રી. રણક્ષેત્રનો રસ્તો (૨) બહારવટું રઢ સ્ત્રી. (સં. રમ્, પ્રા. રડ) લગની (૨) હઠ; આગ્રહ રણવાદ્ય ન. લડાઈનું વાજું; યુદ્ધ સમયે વગાડાતું વાઘ રઢિયાર વિ. રેઢિયાળ; નધણિયાતું (૨) રવડતું (૩) રણવાસ પું. રાણીનું રહેવાનું વાસસ્થાન; અંતઃપુર; નકામું; નમાલું
જનાનખાનું
જિવું - મરણ પામવું તે રઢિયાળું વિ. (સં. રાઢા ઉપરથી) સુંદર; મોક; નમણું રણશય્યા સ્ત્રી. લડતાં લડતાં યુદ્ધના મેદાન ઉપર પોઢી રણ ન. (સં. ઋણ, પ્રા. રિસ) ઋણ; દેવું; કરજ રણશિંગું(-ગડુ) ન. યુદ્ધમાં વગાડવાનું વાદ્ય; “ભૂગલ' રણ ન. (સં. ઈરિણ, પ્રા. ઈરિણ) રેતીનું મેદાન (૨) રણશૂર, (૯૨) વિ. યુદ્ધમાં બહાદુર; શૂરવીર રણ; વગડો
રણસંગ્રામ . મોટું યુદ્ધ (૨) રણભૂમિ; યુદ્ધક્ષેત્ર રણ ન. (સં.) યુદ્ધ (૨) લડાઈનું મેદાન
રણસ્થલ (સં.) (-ળ) ન. સમરાંગણ-લડાઈનું મેદાન રણક સ્ત્રી. રણકો; રણકાર (૨) અવાજ; ધ્વનિ રણહાક સ્ત્રી. લડાઈની કિકિયારી - હાકલ કે ગર્જના રણકવું અ.ક્રિ. (સં. રસત્કાર, પ્રા. રણક્કાર) રણકારો રણાગત સ્ત્રી તૈયારી; ઠેકાણું; કાર્યવિધિ (જેમ કે, જમવાનો થવો – કરવો (૨) પાડાનું બોલવું
વખત થયો પણ હજુ રાંધવાની રણાગતું નથી.) રણકાંઠો પં. રણના કિનારાને અડીને આવેલો પ્રદેશ રણાંગણ ન. (સં.) રણભૂમિ; સમરાંગણ રિકો રણકો (-કાર, કારો) પૃ. (રણકવું ઉપરથી) ધાતુની વસ્તુ રણિત વિ. (સં.) રણકાર કરતું; રણકતું (૨) રણકાર;
ખખડવાનો અવાજ (૨) તે અવાજ થઈ ગયા બાદ રણી(-ણિયું) વિ. (સં. ઋણ પરથી) દેવાદાર; ઓશિયાળું
નીકળ્યા કરતો કંપતો - પૂજતો સૂર યુદ્ધભૂમિ રણીધણી મું. કર્તાહર્તા, શક્તિશાળી માણસ રણક્ષેત્ર ન. (સં.) રણભૂમિ (૨) લડાઈનું મેદાન; રણોદ્યાન પુ., ન. (સં.) રણમાં બાગ; રણદ્વીપ રણગાડી સ્ત્રી, લોઢાના બખ્તર વગેરેથી સુસજજ તથા રત વિ. (સં.) લીન; મન (૨) આસક્ત
ખાડામૈયા વટાવી શકે તેવાં પૈડાંની રચનાવાળી તોપ રત સ્ત્રી. ઋતુ; મોસમ વગેરેવાળી યાંત્રિક ગાડી; ટેન્ક
રતન ન. રત્ન (૨) આંખની કીકી રણગીત ન. લડાઈનું ગીત
રતનજોત સ્ત્રી. એક વનસ્પતિ જેિટલું એક અંગ્રેજી વજન રણચંડી સ્ત્રી. (સં.) રણયુદ્ધની દેવી (૨) વીરાંગના રતલ પું. (અરલ) લગભગ સાડી આડત્રીસ રૂપિયાભાર રણચાતુર્ય ન. (સં.) સંગ્રામમાં લડવાની પ્રવીણતા રતલિયો . રતલના વજનનું તોલું રણછોડ પું. (સં. રણસેંડ = યુદ્ધમાં કુશળ ઉપરથી) રતલી વિ. રતલનું (૨) (સંખ્યાવાચક જોડે) અમુક રતલનું

Page #691

રતવા ૬૭૪
(રપેટવું રતવા પું. (સં. રક્તવાત, પ્રા, રતવાઅ) લોહી વિકારથી રથખેડન વિ. રથ હાંકી જાણનાર; કશા સારથિ થતો ચામડીનો એક બાળરોગ
તિ રથના (થા)ત્રા સ્ત્રી. અષાડ સુદ બીજનું પર્વ, જ્યારે દેવને રતાશ સ્ત્રી. (‘રાતું' ઉપરથી) લાલાશ; આછું લાલ હોય રથમાં બેસાડી ફેરવે છે. (૨) રથમાં બેસી કરાતી રતાળુ ન. (.રક્તાલુ, રત્તાલુઅ = સકરકંદ ઉપરથી) એક મુસાફરી
રાતું કંદ (૨) (સૌરાષ્ટ્રમાં) સક્કરિયું રિાતું સુખડ રથસપ્તમી સ્ત્રી. (સં.) મહા સુદ સાતમ-એક પર્વ રતાંજલી(-ળી), રતાંદલી(-ળી) સ્ત્રી. (સં. રક્તચંદન) રથારોહણ ન. (સં.) રથની સવારી રતાંધ વિ. જુઓ “રતાધળું'
રથારોહી વિ., પૃ. રથમાં બેસી યુદ્ધ કરનાર યોદ્ધો રતાંધતા સ્ત્રી. (સં.) રતાંધળાપણું [રાતે ન દેખે તેવું રથાસન ન. (સં.) રથની બેઠક; રથમાં બેસવાનું સ્થાન રતાંધળું વિ. (સં. રાત્રબ્ધ, પ્રા. રાંધલા, રત્તિઅંધ) રઘાંગ ન. (સં.) રથનું પૈડું-ચક્ર ચિક્રપાણિ રતિ સ્ત્રી. (સં.) આસક્તિ; અનુરાગ (૨) પ્રીતિ; આનંદ રથાંગપાણિ છું. (સં.) હાથમાં ચક્ર ધારણ કરનાર વિખું;
(૩) કામક્રીડા; સંભોગ (૪) કામદેવની સ્ત્રી (૫) રથી(-થિક) પું. રથમાં બેસી લડનાર યોદ્ધો (૨) એક ચંદ્રની સોળ કળાઓમાંની એક
હજાર યોદ્ધાઓ સાથે એકલો લડનાર યોદ્ધો રતિ(વકર્મ, ક્રિયા, ૦કીડા) સ્ત્રી. (સં.) સંભોગ; મિથુન રથોત્સવ ૫. (સં.) રથયાત્રાનો ઉત્સવ [જાડું લીંપણ રતિ(વનાથ, ૦પતિ) પં. (સં.) કામદેવ
રથ્થળ-થોડવું. (સં. સ્તર ઉપરથી) માટી અને છાણનું રતી સ્ત્રી. (સં. રતિકા, પ્રા. રત્તિ) ચનોઠી જેટલું કદ રથ્ય . (સં.) ઘોડો (૨) ન. પૈડું
કે વજન (ર) વિ. થોડું; જરાક થિોડું રચ્યા સ્ત્રી. (સં.) શેરી; ફળિયું (૨) રાજમાર્ગ રતી(૦પૂર, ભાર) વિ. રતી (ચનોઠી) જેટલું (૨) જરાક; રદ વિ. (અ. ર૬) નકામું; બાતલ કરેલું રતુંબડું, રતૂમડું વિ. (“રા' ઉપરથી) લાલાશ પડતું રદ કું. (સં.) દાંત (૨) હાથીદાંત રતોવ(-વા)ઈ ક્રિ.વિ. રાતે ને રાતે; રાતોરાત
રદન ૫. (સં.) દાંત રત્ન ન. (સં.) કીમતી પત્થર (મણિ વગેરે) (૨) દરેક રદબાતલ વિ. નકામું, રદબાતલ કરેલું; ફોક કરેલું
જાતિમાં ઉત્કૃષ્ટ વસ્તુ (૩) સમુદ્ર વલોવતાં નીકળેલી રદિયો છું. (રદ' ઉપરથી) કહેલી વાતને રદ કરે તેવો ચૌદ વસ્તુઓમાંની દરેક (લક્ષ્મી, કૌસ્તુભ, પારિજાતક, સામો જવાબ (૨) ખુલાસો સુરા, ધન્વન્તરિ, ચંદ્રમા, કામદુધા, ઐરાવત, રંભા રદીફ સ્ત્રી. (સં.) ગઝલમાં દરેક બેતની પાછળ વારંવાર વગેરે દેવાંગનાઓ, ઉચ્ચ શ્રવા, હલાહલ, સારંગ- આવતો શબ્દ (૨) ગઝલનો પ્રાસ
ધનુષ, પાંચજન્ય શંખ અને અમૃત) (૪) નરરત્ન રદ્દી વિ. (૨દ ઉપરથી) નકામું ગણી બાતલ કરેલું; રદ રત્નકલાકાર ૫. હિરાનો કારીગર (૨) હિરાઘસુ રન પું. (ઈ.) ક્રિકેટની રમતમાં રમનારા બે ખેલાડીઓએ રત્નકલી સ્ત્રી. જેની કૂખે રત્ન જન્મે તેવી સ્ત્રી
આઉટ થયા વિના, બોલને બેટથી ફટકો મારીને રત્નગર્ભા સ્ત્રી. (સં.) પૃથ્વી
સામસામા દોડવું તે કે તેથી ગણાતો રમતનો આંક રત્નચિંતામણિ પુ. ચિંતામણિ; ઇચ્છેલું આપનાર મણિ રનઆઉટ વિ. (ઈ.) રન લેવા જતાં ખેલાડી રદ થાય તે રત્નજડિત વિ. રત્નથી જડેલું
રનર મું. (ઇં.) શરતમાં દોડનાર (૨) ક્રિકેટમાં દાવ રત્નપરીક્ષકવિ., પૃ. (સં.) ઝવેરી [પરખવાની આવડત લેનારને બદલે દોડનાર ખેલાડી આવેલ ખેલાડી રત્નપરીક્ષા સ્ત્રી. (સં.) રત્ન-હીરા પારખવા તે કે તે રનરઅપ વિ. (ઇ.) વિજેતા ખેલાડીની પછીના ક્રમે રત્નપારખુ વિ. રત્ન પારખી જાણે એવું; રત્ન પરીક્ષા રનવન વિ. અસ્તવ્યસ્ત; છૂટુંછવાયું કરનારું
એિક નરક (જૈન) રનવે પું. (ઈ.) વિમાનના ઉડાન-ઉતરાણ માટેની દોડપટ્ટી રત્નપ્રભા સ્ત્રી. (સં.) રત્નનું તેજ કે કાંતિ (૨) સાતમાંનું રનિંગ વિ. (ઈ.) દોડતું (૨) સળંગ ચાલુ રહેતું (૩) રત્નમાલા (સં.) (-ળા) સ્ત્રી, મણિઓની માળા કે હાર ન. દોડવાની ક્રિયા રત્નવિધા ન. રત્નનાં વિવિધ પાસાંની જાણકારી આપતું રન્નાદે સ્ત્રી. (સં. રત્નાદેવી, પ્રા. રન્નાદે) સૂર્યની પત્ની વિજ્ઞાન
રાંદલ (૨) ટોપલીમાં જવારા વાવીને દેવી બેસાડે રત્નાકર (સં.) રત્નોની ખાણ; સમુદ્ર મિાલા છે તે (જનોઈ કે લગ્ન વખતે) રત્નાવલિ (સં.) (-લી) સ્ત્રી. અનેક રત્નોની હાર; રત્ન- રપટ સ્ત્રી, દોટ; ઉતાવળી ચાલ રWડ પું. જુઓ “રથ્થડ'
રપાટી સ્ત્રી, (-ટો) ૫. આંટો; ફેરો (૨) લાંબી દોડ; રથ પું. (સં.) ઉપર ઘુમ્મટ જેવા છત્રવાળું એક વાહન ગબરડી (૩) રપેટવું - થકવવું તે (૪) સખત રીતે (૨) લડાઈનું પ્રાચીન વાહન
કામ લેવું તે
કિરાવી થકવવું રથકાર પં. (સં.) રથ બનાવનાર; સુતાર
રપેટવું સક્રિ. ખૂબ જોસથી દોડાવવું (૨) ખૂબ મહેનત

Page #692

રપેટી(-ટો)) ૬૫
[ રમાડવું રપેટી સ્ત્રી. (-ટો) ૫. પાટી; આંટો (૨) લાંબી; દોડ રમઝમ સ્ત્રી. નૂપુરનો અવાજ (૨) કિ.વિ. રૂમઝૂમ (૩) થકવવું તે
રમઝમાટ ૫. ઝાંઝરનો રમઝમ અવાજ રફ વિ. (ઇં.) ખરબચડું (૨) કાચું
રમણ મું. (સં.) કાન્ત; પતિ રફતાર સ્ત્રી. (ફા.) રીતભાત (૨) ગતિ (૩) ઝડપ ટુિકડે રમણ ન. રમવું તે; વિલાસ; ક્રીડા રફતેરફતે ક્રિ.વિ. (ફા.) ધીરેધીરે; થોડેથોડે (૨) ટુકડે- રમણબુઝારું ન. માટીનું જાડું ઢાંકણ (૨) તેના જેવું બેડોળ, રફાઈ સ્ત્રી, ઉન્નતિ; ઉત્કર્ષ (૨) આત્મબલિદાન (૩) ઢંગધડા વિનાનું કાંઈ પણ વિરણખણ
ચપ્પ, સોયા શરીરમાં ભોંકવા વગેરે નજરબંધીની ક્રિયા રમણભ(-ભ)મણ ક્રિ વિ. (રમવું+ભમવું) અસ્તવ્યસ્ત; રફીક પું. (અ). મિત્ર; દોસ્ત
રમણા(-ણી) સ્ત્રી. (સં.) સ્ત્રી (૨) સુંદર સ્ત્રી રફ વિ. (અ. રફઅ) નાઠેલું; પલાયન કરી ગયેલું રમણીક (સં. રમણ+સંસ્કૃતાભાસી ‘ઇક તદ્રિત પ્રત્યયથી રફુચક્કર વિ. પલાયન કરી ગયેલું
એમ બનેલો ગુ. શબ્દ સંસ્કૃતમાં આ શબ્દ નથી.) વિ. સુંદર રફૂ છું. (અ.) તૂણવાનું કામ (૨) ક્રિ.વિ. કૂણી લેવાય રમણીય વિ. (સં.) મનોહર રફુગર ૫. ટૂણનાર કારીગર; તૂણિયો
રમણીયતા સ્ત્રી. મનોહરતા રગરી સ્ત્રી, રફૂગરનું કામ; તૂણવાનું કામ
રમણું ન. ખુલ્લી જગા; ચોગાન (૨) દાદર બે કકડે હોય રફેદફે ક્રિ. વિ. (અ. રફઅદફઅ) ફનાફાતિયા; અસ્તવ્યસ્ત ત્યારે વચ્ચે મુકાતું પહોળું પગથિયું (૩) બારસાખનો (૨) વેરણછેરણ; વેરવિખેર
એક ભાગ (૪) ઝરૂખો; રવેશ રબ ૫. (અ. રબ્બ) પરમેશ્વર; પરવરદિગાર
રમણું ન. રમણ ; કીડા રિમવાની રીત (૩) (લા.) યુક્તિ રબડી સ્ત્રી (હિ.) બાસુંદી, સારી રીતે ઉકાળેલું દૂધ રિબર રમત સ્ત્રી. (‘રમવું' ઉપરથી) ખેલ; કીડા; ગમ્મત (૨) રબર ન. (ઇ.) એક પ્રકારના ઝાડના રસનો બનતો પદાર્થ રમતગમન સ્ત્રી, જદી જદી જાતની રમતો ખેલ રબરસ્ટૅમ્પ . (ઇ.) રબરનો સિક્કો; છાપ (૨) દેખાવનો રમતરોળિયાંન.બ.વ. નકામી રખડપટ્ટી (૨) કામને બદલે
કે કહેવા ખાતરનો હોદો કે સત્તા (૩) નામ માત્રની રમત કર્યા કરવી તે રિમતાં રમતાં સધાય એવું તે સત્તા ધરાવતો હોદો-દરો -સત્તા
રમતવાત સ્ત્રી, સાવ સહેલી, રમત જેવી વસ્તુ કે કામ (૨) રબલ ન. (ઇ.) અણઘડ પથરો: કબર
રમતારામ પં. એક ઠેકાણે ટકીને ન રહેનાર, બધે રખડ્યા રબાબ ન. (અ.) એક તંતુવાદ્ય; રવાબ
કરનાર રબાની સ્ત્રી, પુ. (ફ.) રવાબ વગાડનાર - વાદક રમતિયાળ, રમતીલું વિ. રમતમાં જ ચિત્તવાળું, રબારી ૫. દિ. રબ્બારી) ઢોરના ધંધા સાથે સંબંધિત એક રમતું વિ. “રમવું'નું વર્તમાનકુંદત (૨) છૂટું; બંધનરહિત જાતિનો પુરુષ; દેસાઈ
(૩) ઢીલું; તંગ નહિ એવું (૪) મોકળું; ખુલ્લું રબારીવાડ સ્ત્રી. (-ડો) ૫. રબારીનો લત્તો, મહોલ્લો રમમાણ વિ. (સં.) લીન; રમી રહેલું; આનંદ માનતું રબી પું. (અ.) વસંતઋતુ કે ત્યારનો રબીપાક; શિયાળુ પાક રમરમ ક્રિ.વિ. એવો અવાજ થાય તેમ (૨) જીભ ઉપર રબીઉલઅવલ પં. (અ.) હિજરી સનનો ત્રીજો મહિનો રવરવે તેમ - થતો રવરવાટ રબીઉલ આખર . (અ.) હિજરી સનનો ચોથો મહિનો રમરમાટ . રમરમવું તે; ઝપડર્ભર અવાજ રબી(-વી)પાકવું. શિયાળુ પાક (૨) વૈશાખ-જેઠમાં પાકતું રમરમાવવું સક્રિજોરથી મારવું અનાજ
રમલ પં. (અ. રમ્સ, સં. રમલ) પાસા ફેંકી ભવિષ્ય રબડ, (-૨) ન. રબર
જોવાની વિદ્યા (૨) તેના પાંચ ધાતુના પાસા . રામ પં. (ઇ.) એક જાતનો પીવાતો શરાબ
રમવું અકિ. (સં. રમતે, પ્રા. રમઈ) ખેલવું (૨) આનંદ રમકઝમક સ્ત્રી. ઝાંઝર રૂમઝૂમ ઠમકે તેમ લટકાથી ચાલવું માણવો (૩) મનમાં કે યાદદાસ્ત પર સતત હોવું -
તે (૨) ઝગમગાટ, ચળકાટ (૩) સૌંદર્ય, શોભા ત્યાંથી ન ખસવું કે ભુલાવું. જેમ કે, વાત રમ્યા કરવી, રમકડું ન. બાળકોને રમવાની વસ્તુ
રમી રહેવી (૪) કામક્રીડા કરવી (૫) તમાશો - ખેલ રમખાણ ન. મારફાડ; તોફાન; ધિંગાણું (૨) બંડ: હુલ્લડ કરવો (ભવૈયાનું) (૬) દાવ ખેલવો (પાસા, પત્તા) રમખાણિયું વિ. રમખાણ મચાવે તેવું
(૭) લાડ કરવાં (૮) નકામું રખડવું; રઝળવું રમચી સ્ત્રી, સોનાગેર: એક જાતની લાલ માટી
૨મસ્તળ, રસ્તાન ન. રમખાણ; હુલ્લડ રમજાન છું. (અ) હિજરી સનનો નવમો મહિનો રમતુ વિ. રમતું; રમનારે રમજાન-ઈદ (અ.) એક મુસલમાન તહેવાર રમા સ્ત્રી. (સં.) સુંદર સ્ત્રી (૨) (વિષ્ણુપત્ની) લક્ષ્મી રમજાનિયું વિ. રમજાન માસમાં ઉપવાસ કરનારું [મારી રમાકાંત પં. (સં.) (લક્ષ્મીનાથ) વિષ્ણુ, પ્રભુ રમઝટ સ્ત્રી, તડામાર; ઝડી (૨) હથિયારોથી પ્રબળ મારા- રમાડવું સક્રિ. “રમવું'નું પ્રેરક (૨) પટાવવું; ફોસલાવવું

Page #693

રમા(0નાથ, ૦પતિ)
ઉoફ
[ રસદર્શન રમા(વનાથ, ૦પતિ) . (સં.) વિષ્ણુ પ્રભુ રવેશ પું. (ફા. રવિશ) માળનો બહાર પડતો ભાગ; ઝરૂખો રમીસ્ત્રી. (ઇં.) ગંજીફાનાં પત્તાની એક રમત [ીખળ (૨) રિવાજ; ધારો રમૂજ સ્ત્રી. મન ખુશથાયતેવીગમ્મત (૨) મશ્કરી વિનોદ; રવૈયું ન. ઘણું નાનું વેંગણ (૨) ઉપરથી થોડું ચીરી, રમૂજદાર સ્ત્રી. (અ., ફા.) રમૂજવાળું; રમૂજી
મસાલો ભરી કરાતું - ભરતનું શાક (વાંસ રમૂજી વિ. ગમ્મતી; ટીખળી, વિનોદી
રવૈયો છું. (સં. રવક, રપક, પ્રા. રવય) દહીં વલોવવાનો રમેશ પું. (સં.) રમાપતિ; વિષ્ણુ
રવૈયો છું. (ફા. રવિA) શિરસ્તો; રસમ; ધારો રમ્ય વિ. (સં.) રમણીય; રૂપાળું, મનોહર રવો . દાણાદાર લોટ (૨) ધાતુનો રસ જામી જઈ બનેલો રમ્યતા સ્ત્રી. -ત્વ) (સં.) ન. રમણીયતા [ભેદ દાણો (૨) ગોળની ચીકી રમ્યા સ્ત્રી, (સં.) રાત્રી (૨) મધ્યાહૃતિનો એક અવાંતર- રશિયન વિ. (ઇ.) રશિયાનું કે તેને લગતું (૨) પું. તેનો રયણ(-ણી, -ની) સ્ત્રી. (સં. રજની, પ્રા. રયણી). વતની (૩) સ્ત્રી તેની ભાષા આવેલો દેશ ૨૦ સ્ત્રી. ગરમી: ગરમીની અસર
રશિયા પે. (ઇ.) યુરોપની પૂર્વે અને એશિયાની ઉત્તરે રવ પું. (સં.) અવાજ; ધ્વનિ; નાદ (૨) તાન; ઉમંગ રશ્મિ ન. (સં.) કિરણ (૨) સ્ત્રી. લગામ (૩) રાશ રવઈ સ્ત્રી. (સં. રવક, રૂપક, પ્રા. રવય) નાનો રવૈયો રસ પું. (સં.) જીભથી માલૂમ પડતો સ્વાદ (ખાટો, ખારો, રવડવું અ.કિ. (રડરડવું ઉપરથી) રખડવું; ભટકવું (૨). ગળ્યો, તીખો, કડવો, તૂરો એ છે) (૨) શરીરની સાત રખડી પડવું; રઝળી પડવું
ધાતુઓમાંની પ્રથમ (રસ, રક્ત, માંસ, મજ્જા, મેદ, રવરવ ક્રિ.વિ. રવરવે તેમ; ચચરે તેમગિતિમાન દેખાવું હાડ અને વીર્ય એ સાત); અન્નનું પ્રથમ રૂપાંતર રવરવવું અ.ક્રિ. ચચરવું(૨) અવાજ સાથે (વાળાની જેમ) (જેમાંથી પછી માંસ, મેદ, વિર્ય વગેરે સાત બને છે.) રવરવાટ કું. રવરવવું તે
(૩) કાવ્ય જોવા સાંભળવાથી સ્થાયી ભાવોનો ઉદ્રક રવાજ છું. સારંગી જેવું એક તંતુવાદ; રબાબ; રવાબ થતાં થતો અલૌકિક આનંદ (શૃંગાર, હાસ્ય, કરુણ, રવાડો ખું. રસ્તો; માર્ગ (૨) સોબત (૩) હઠ; મમત વીર, રૌદ્ર, ભયાનક, અદ્ભુત, બીભત્સ અને શાંત ૨વાદાર વિ. દાણાદાર
[ઉચાપત એ નવ પ્રકારનો) (૪) પ્રીતિ; આનંદ (૫) મમત; રવાદારી(-ણી) સ્ત્રી. (ફા.) તરફદારી; પક્ષપાત (૨) સરસાઈ (૬) દ્રવ; પ્રવાહી (૭) વનસ્પતિ કે ફળનું રવાનગી સ્ત્રી. (ફા.) જવું - રવાના થવું તે; વિદાયગીરી પ્રવાહી (૮) સાર; સત્ત્વ (૯) લાભ; નફો (૧૦)
(૨) તે વખતે આપેલી ભેટ (૩) પરગામ રવાના સોનું, રૂપું વગેરે ધાતુને ઓગાળીને કરેલું પ્રવાહી કરવું-મોકલવું તે
(૧૧) પારો (૧૨) પારા, ધાતુઓ વગેરેની ભસ્મ રવાના ક્રિ.વિ. (અ) મોકલેલું; વિદાય કરેલું રસકપૂર ન. સફેદ રંગની એક ઉપધાતુ (વૈદક) (૨) પારો રવાનાચિટ્ટી(-કી) સ્ત્રી. માલ બહાર લઈ જવાની ચિઠ્ઠી મારીને કરેલું એક રસાયન; “કલોમલ' રવાની સ્ત્રી. (ફા.) વહેણ; પ્રવાહ (૨) તીક્ષ્ણતા; ધાર રસકસ છું. તત્ત્વ (૨) ફળદ્રુપતા (૩) લાભ રિસનો ભંગ રવાનુકારી વિ. (સં.) અવાજના અનુકરણથી થતો (શબ્દ). રસક્ષતિ સ્ત્રી. (સં.) રસની જમાવટમાં થતી ખામી (૨) રવાને ક્રિવિ. રવાના; મોકલેલું; વિદાય કરેલું રસખિલાવટ સ્ત્રી. કાવ્યરસની જમાવટ રવાલ સ્ત્રી. (ફા. રહવાર) ઘોડા તેમજ બળદની (અમુક રસગુલ્લું ન. એક બંગાળી મીઠાઈ
એકધારા વેગવાળી) એક પ્રકારની ચાલ રસધેલું વિ. ભાવ કે આનંદથી કે તે માટે ઘેલું બનેલું રવિ પું. (સં.) સૂર્ય (૨) રવિવાર યમુના રસજ્ઞ વિ. રસ ઓળખનાર – સમજનાર; સહૃદય (૨) રવિ(કન્યા, તનયા, વસુતા) સ્ત્રી. (સં.) સૂર્યપુત્રી પું. તેવો માણસ (૩) રસાયની વૈદ રવિકાંત પં. (સં.) સૂર્યકાન્ત મણિ (૨) બહિર્ગોળ દેગ કાચ રસજ્ઞતા સ્ત્રી, (સં.) રસજ્ઞ હોવાપણું જ્ઞાન-સમજ રવિદિન ૫. (સં.) રવિવાર
રસજ્ઞાન ન. (સં.) રસનું જ્ઞાન-સમજ (૨) કાવ્યરસનું રવિનંદ, () પું. (સં.) યમરાજ
રસ(-સા)ણિયો છું. ઢોળ ચડાવવાનું કામ કરનાર કારીગર રવિબિંબ ન. (સં.) સૂર્યનું આભામંડળ
રસતરબોળ વિ. પૂર્ણ રીતે રસિક, સંપૂર્ણ રીતે રસનો રવિમંડળ ન. (સં.) સૌરમંડળ; સૂર્યમંડળ [વાર અનુભવ કરનારું
[સ્થિતિ રવિવાર ૫. (સં.) અઠવાડિયાનો એક દિવસ; આદિત્ય- રસવ ન. (સં.) પ્રવાહીપણું: દ્રવતા (2) કાવ્યગત રસની રવિવારું વિ. રવિવારે આવતું કે શરૂ થતું
રસથાળ પં. (સં.) કાવ્યગત રસ કે રસો જેમાં હોય તેવો રવી વિ. રબી; વસંતઋતુ કે ત્યારનો રબીપાક
- કાવ્યગ્રંથ કે તેવી કવિતા રવેણી સ્ત્રી, ઝેરણી (૨) સુષ્ટિની ઉત્પત્તિ વિશેના ઉલ્લેખ- રસદર્શન ન. (સં.) કાવ્યરસની કદર કરવાની સ્થિતિ કે વાળી પાટઉપાસનામાં રજૂ થતી ભજનવાણી
કાવ્યની ખૂબી-ખામી બતાવવી તે
ની (એમ
(૨) રહિમરના

Page #694

રસદાયી(-યક)]
રસદાયી (-યક) વિ. (સં.) રસ આપે એવું; રસ પડે એવું (૨) આનંદનો અનુભવ કરાવનારું રસદાર વિ. (સં., ફા.) રસવાળું; લહેજતદાર રસદૃષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) રસની-કાવ્યાનંદની દૃષ્ટિ; સૌંદર્યદૃષ્ટિ રસધર પું. (સં.) મેઘ
રસન ન. (સં.) રસના; જીભ (૨) સ્વાદની ક્રિયા રસનલિકાસ્ત્રી, કંઠમાંની થૂંકની નળી [રાશ(૪) કંદોરો રસના સ્ત્રી. (સં.) જીભ; રસિકા (૨) દોરડું (૩) લગામ; રસનેંદ્રિય સ્ત્રી. (રસના + ઇન્દ્રિય) જીભ; જિહ્વા રસપ્રદ વિ. (સં.) રસ આપનારું; કાવ્યગત રસનો આસ્વાદ આપનારું
રસપ્રિય વિ. (સં.) રસિક
Soc
રસબસ વિ. રસથી પરિપૂર્ણ
રસભંગ પું. (સં.) રસમાં ભંગ પડવો તે; રસક્ષતિ રસભેર ક્રિ.વિ. રસપૂર્વક, હોંશભેર; ઉમંગથી રસમ સ્ત્રી. (અ. રસ્મ) રીત; રિવાજ; ધારો; શિરસ્તો રસમગ્ન વિ. (સં.) રસથી તરબોળ
રસમય વિ. (સં.) રસથી પરિપૂર્ણ; રસપૂર્ણ [મણિ રસરાજ પું. (સં.) પારો (૨) શૃંગાર રસ (૩) કવિ શિરોરસવંત વિ. રસવાળું
રસવંતી સ્ત્રી. (સં.) હરદળ વનસ્પતિ
રસવાહિની સ્ત્રી. (સં.) અન્નના રસને લઈ જનારી નળી (૨) પાણીને લઈ જનારી (ઝાડની નસ) રસવિકાર પું. વૃષણમાં રસ ઊતરવાનો રોગ; ‘હર્નિયા’ રસવું સ.ક્રિ. (સં. રસયતિ, પ્રા. રસઇ) ઢોળ – ઓપ ચડાવવો (૨) સુશોભિત કરવું [ભાવના રસવૃત્તિ સ્ત્રી. (સં.) રસબુદ્ધિ; રસ સમજવાની શક્તિરસશાસ્ત્ર ન. (સં.) રસાયનશાસ્ત્ર (૨) કાવ્યાદિ કલાના રસનું શાસ્ત્ર; રસમીમાંસા
રસસિંદૂર ન. પારો અને ગંધક; એક રસાયણ રસળવું અ.ક્રિ. ઢીલ કરવા નકામા આમતેમ ફર્યાં કરવું [ત રસળાજી સ્ત્રી., (-ટ) પું. રસળવું તે; નકામો વખત કાઢવો રસા સ્ત્રી. (સં.) પૃથ્વી; ધરા રસાકશી(-સી) સ્ત્રી. (રસો = દોરડું + કસવું = ખેંચવું) ચડસપૂર્વક ખેંચાખેંચી, ગજગ્રાહ જેવી સ્પર્ધા રસાણિયો છું. જુઓ ‘રસણિયો’ રસાઢ્ય વિ. રસથી ભરેલું; રસપૂર્ણ રસાતલ (સં.) (-ળ) ન. પાંચમું પાતાળ રસાત્મક વિ. (સં.) રસવાળું; રસપૂર્ણ (૨) પ્રવાહી રસાદાર વિ. (રસો + દાર, રસાવાળું; રસદાર રસાનંદ પું. કાવ્યગત રસનો અનુભવાતો આહ્લાદ રસાનુભવ પું. (સં.) કાવ્યગત રસને માણવાની ક્રિયા રસાબોળ ક્રિ.વિ. (સં. રસા = પૃથ્વી + બોળ = બોળવું) પૃથ્વી ડૂબે-રસાતળ જાય તેમ
[ રસી
રસાભાસ પું. (સં.) કાવ્યમાં અનુચિત વિષય કે સ્થાનને લક્ષીને ઉપજાવેલો રસ
રસાયણ(-ન) (સં.) ન. ધાતુ, પારા વગેરેની ભસ્મવાળી ઔષધિ (૨) જરા (ઘડપણ) અને વ્યાધિ દૂર કરનાર ઔષધ (૩) રસાયનવિદ્યા
રસાયણ(-ન)વિદ્યા સ્ત્રી. ધાતુ, પારો વગેરે મારવાની કે તાંબું વગેરે હલકી ધાતુઓનું સોનું બનાવવાની વિદ્યા (૨) રસાયણશાસ્ત્ર [‘કેમિકલ લૅબોરેટરી’ રસાયણ(-ન)શાલા(-ળા) સ્ત્રી. રસાયણી પ્રયોગશાળા; રસાયણ(-ન)શાસ્ત્ર ન. ભૌતિક પદાર્થોનાં તત્ત્વો તથા તેમનાં પરિવર્તનનાં પરિણામોની ચર્ચા કરતું શાસ્ત્ર; ‘કેમિસ્ટ્રી’ (૨) રસાયનવિદ્યા રસાયણ(-ન)શાસ્ત્રી પું. રસાયણશાસ્ત્રનો જાણકાર રસાયણી(-ની) વિ. રસાયણ સંબંધી (૨) પું. રસાયનશાસ્ત્રી રસાર્દ્ર વિ. (સં.) રસતરબોળ [(૩) વિ. રસવાળું રસાલ પું. (સં.) આંબો (૨) સ્વાદવર્ધક ચીજ કે મસાલો રસાલદાર પું. ઘોડેસવાર ટુકડીનો નાયક; રિસાલદાર; બટાલિયનનો નાયક
રસાલો પું. (અ. રિસાલહ) ઘોડેસવાર પલટન (૨) અમલદાર કે શ્રીમંતનાં પરિજન, પરિવાર વગેરે રસાલો હું. નાનો ગ્રંથ; નાનું પુસ્તક રસાવયવ પું. (સં.) રસનાં અંગ; રસનો ભાગ રસાશ્રય પું. (સં.) રસનો આશ્રય રસાશ્રિત વિ. (સં.) રસનો આશરો કરી રહેતું રસાસક્ત વિ. (સં.) રસમાં આસક્તિ કે રાગવાળું રસાસ્વાદ પું. (સં.) રસ ચાખવો તે; રસાનુભૂતિ (૨) કાવ્યગત રસનો અનુભવ [ભરેલું રસાળ(-ળું) વિ. રસવાળું (૨) ફળદ્રુપ (૩) પ્રવાહીથી રસાળ સ્ત્રી. કૂવાના પાણીના માપનો આંક (૨) પું. આંબો; સ્વાદવર્ધક ચીજ કે મસાલો
રસિક વિ. (સં.) રસવાળું; રસપૂર્ણ (૨) રસિયું; ભાવુક; રસજ્ઞ (૩) પું. તેવો માણસ રસિકડું વિ. રસિક (લાલિત્યવાચક) રસિકતા સ્ત્રી. રસિક હોવાપણું (૨) રસાસ્વાદ રસિકા સ્ત્રી. રસજ્ઞ કે રસીલી સ્ત્રી (૨) જીભ રસિત વિ. (સં.) ચાખેલું (૨) રસયુક્ત; કાવ્યગત રસવાળું (૩) અવાજ કરતું; ગાજતું (૪) રસેલું; ઢોળવાળું રસિયણ વિ. રસિક સ્ત્રી
રસિયું વિ. (સં. રસિક, પ્રા. રસિ) રસે ઊભરાતું; રસ
માણવાને ઉત્સુક (૨) રસ અનુભવનારું (૩) ચડસે ચડનારું; ચડસીલું (૪) શોખીન; વિલાસી રસી સ્ત્રી. (સં. રસિકા, ઠે. રસિઆ) પર; તેના જેવું પાણી
(૨) રોગનાં જંતુઓની બનાવેલી દવા (જેને સોયવાળી પિચકારી વડે શરીરમાં દાખલ કરે છે.)

Page #695

રસી] ૬૭૮
રબતર રસી સ્ત્રી, (સં. રશ્મિ, પ્રા. રસ્સિ) પાતળું દોરડું; દોરડી વિષય કે એવા તત્ત્વજ્ઞાનનો વાદ; ‘મિસ્ટેસિઝમ રસી સ્ત્રી. ગોળ વગેરેનો પ્રવાહી પાતળો રસ રહિત વિ. (સં.) વગરનું; સિવાયનું (૨) કિ.વિ. સિવાય; રસી સ્ત્રી. પ૨; પાચ
વગર; વિના રસીદ સ્ત્રી. (ફા.) પહોંચ; પાવતી
રહીમ વિ. (અ.) કાળું; કૃષ્ણ (૨) ૫. પરમેશ્વર રસીદબુક સ્ત્રી. (ફ., ઇ.) રસીદની ચોપડી; પાવતી બુક રહીશ વિ. (‘રહેવું” ઉપરથી) રહેવાસી; નિવાસી રસીદી વિ. રસીદને લગતું
રહેઠાણ ન. રહેવાનું સ્થાન; નિવાસ: મુકામ રસીલું વિ. રસ ભોગવવા ઉત્સુક રસિયું (૨) છબીલું, રહેણાક ન. રહેવાનું સ્થળ, રહેઠાણ (૨) રહેવા માટે સુંદર (૩) રસથી ભરેલું; સ્વાદિષ્ટ
વપરાતું મુખ્ય ઘર રસૂલ . (અ.) પેગંબર; ખુદાનો દૂત
રહેણી સ્ત્રી, રહેવાની રીત રસુલેખુદા છું. ખુદાનો પેગંબર; ફિરસ્તો; દેવદૂત રહેણીકરણી સ્ત્રી, વર્તન; રીતભાત; આચારવિચાર રસેશ(શ્વર) . (સં.) શ્રીકૃષ્ણ; રસનો સ્વામી રહેમ સ્ત્રી. દયા; અનુકંપ (૨) કૃપા મહેરબાની રસેંદ્રિય સ્ત્રી. (સં.) રસના; જીભ
રહેમત સ્ત્રી. દયા; અનુકંપા રસો પં. (સં. રસક, પ્રા, રસઅ) અથાણાં, શાક, મુરબ્બા રહેમદિલ વિ. કુપાળું: દયાળ વગેરેનો મસાલાવાળો જાડો રસ
રહેમદિલી સ્ત્રી. કૃપાળુતા; દયા રસો પં. (પ્રા. રસ્સિ) જાડું દોરડું; રસ્સો
રહેમદૃષ્ટિ, રહેમનજર સ્ત્રી. કૃપાદૃષ્ટિ; દયાદષ્ટિ રસોઇયણ સ્ત્રી. “રસોઈયો'નું સ્ત્રીરૂપ
રહેમરાહે ક્રિ.વિ. મહેરબાનીની રીતે રસોઇયો છું. રસોઈનો ધંધો કરનાર પુરુષ
રહેમાન વિ. દયાળુ (૨) ૫. પરમ કૃપાળુ પરમેશ્વર રસોઈ સ્ત્રી, (સં. રસવતી, અપ, રસોઈ, પ્રા. રસવ) રહેમિયત સ્ત્રી, કૃપાદૃષ્ટિ; રહેમનજર (૨) વિ. રહેમરૂપ;
રાંધવાની ક્રિયા; રાંધણું (૨) રાધેલું અન; ભોજન રહેમ મુજબનું; “કોપેન્શનેટ' રિહેવાતું નથી. રસોઈઘર ન. રસોડું; રસોઈ કરવાનું સ્થાન
રહેવાવું અ.ક્રિ. રહી શકવું (૨) ચેન પડવું. ઉદા. દુઃખે રસોઈપાણી ન. ભોજન કે તેને લગતું કામ રહેવાસ પું. રહેવું - વસવું તે (૨) રહેઠાણ રસોડાખર્ચ ન. રસોડાનું ખાધાખર્ચ; ભોજનખર્ચ રહેવાસી-શી) વિ. રહેનારું, રહીશ; વતની રસોડું ન. (સં. રસવતી, પ્રા. રસવઇ+) રસોઈ કરવાની રહેવું ક્રિ. (સં. રતિ, પ્રા. રહઈ) વસવું; નિવાસ જગા; રસોઈઘર (૨) રાંધવાની ક્રિયા
કરવો (૨) ટકવું; ઠેરવું (૩) બાકી હોવું (૪) જીવવું; રસોત્પાદક વિ. રસવૃત્તિ જન્માવનારું
જીવતા રહેવું (૫) માવું; સમાવું (૬) અટકવું; રસોત્સવ પું. આનંદ ભરેલો ઓચ્છવ કરનાર થોભવું (૭) શાંત પડવું; સ્વસ્થ થવું (૮) નોકરીએ રસોદીપક વિ. (સં.) કાવ્યરસને આલંબન દ્વારા ખડો લાગવું (૯) ગર્ભ રહેવો (૧૦) હોવું (બીજા શબ્દો રસો દીપન ન. (સં.) કાવ્યગત રસને ખડો કરવાની સાથે. ઉદા. ઢીલા રહેવું) (૧૧) વર્તમાનકૂદત સાથે વિભાવની ક્રિયા
‘તે ક્રિયા ચાલતી રહે છે' એ અર્થમાં ઉદા. તે ઘેર રસોન્મત્ત વિ. (સં.) રસથી ઉન્મત્ત-ઘેલું બનેલું; રસધેલું કાગળ લખતો રહે છે. (૧૨) બીજા ક્રિયાપદના રસોર્મિ સ્ત્રી. (સં.) રસની કે રસિક ઊર્મિ; રસની લહેર ભૂતકૃદંત સાથે ‘તે ક્રિયા પૂરી કરવી” એ અર્થમાં. ઉદા. રસોલ્લાસ પં. (સં.) રસનો-રસનાનો ઉલ્લાસ-આનંદ તે બોલી રહ્યો. (૧૩) ભૂતકૃદંત સાથે તે ક્રિયા ચાલુ રસોળી સ્ત્રી. (સં. રસપૂલિકા, પ્રા. રસલિઆ) શરીરની હોવી એ અર્થમાં. ઉદા. હું વિચારી રહ્યો છું કે હવે સપાટી ઉપર ઊપસી આવેલી ગાંઠ; વરસોળી
મારે શું કરવું. રસ્તો છું. (ફા. રાસ્તહ) માર્ગ; રાહ (૨) ઉપાય; ઈલાજ રહેંટ ૫. સં. અરઘટ્ટ, પ્રા. રિહર્ટ, રહટ) રેંટ; રસ્મોરિવાજ પુ.બ.વ. (અ.) પરંપરા; રૂઢિ
વાવકુવામાંથી પાવઠી ઉપર ઘડા કે ડોલચાંની માળા રસ્સી સ્ત્રી. (સં. રશ્મિ, પ્રા. રસ્સિ) રસી; દોરડી દ્વારા પાણી કાઢવાની યોજના અને સમગ્ર સાધન રસ્સો . રસો; જાડું દોરડું
રહેસવું સકિ. રેસવું, ચીરી નાખવું; કતલ કરી નાખવું રહનસહન સ્ત્રી. (હિ.) રહેણીકરણી; રીતભાત રહ્યું વિ., ઉદ્. (‘રહેવું'નું ભૂ.ક) નકારવાચક વાક્ય રહનુમા વિ. (ફા.) પથદર્શક; ભોમિયો
પછી, ‘તો ભલે એટલે થોભતું’, ‘ભલે એમ ન કરે રહનુમાઈ સ્ત્રી. (ફા.) માર્ગદર્શન; દોરવણી
એવા ભાવનો ઉદગાર. ઉદા, ન આવે તો રહ્યું. ન રહરહ ક્રિ.વિ. ડૂસકેડૂસકે (૨ડવું)
આવે તો રહ્યો. (૨) બસ; રહ્યુંસહ્યું રહસ્ય ન. (સં.) છૂપો ભેદ (૨) મર્મ; તત્ત્વ; ગૂઢાર્થ રહ્યુંસહ્ય વિ. બાકી બચેલું-વધેલું; એäજૂઠું રહસ્યવાદ પં. (સં.) વસ્તુ ગૂઢ હોઈ સ્વાનુભવનો જ રળતર ન. (રળવું પરથી) કમાણી; કમાઈ (૨) ઉપાર્જન

Page #696

રળવું
રળવું સ.ક્રિ. (સં. રલતિ, પ્રા. રલઇ) કમાવું (૨) ઉપાર્જન
કરવું
રળાઉ વિ. રળતું; કમાતું (૨) નફો થાય તેવું રળિયાત વિ. (‘રળી’ ઉપરથી) ખુશી; પ્રસન્ન (૨) રળિયામણું; સુંદર
રળિયામણું વિ. સુંદર; રઢિયાળું; મનોહર રળી સ્ત્રી. ખુશી; પ્રસન્નતા (૨) હોશ; કોડ ટૂંક વિ. (સં.) ગરીબ; રાંક (૨) પામર; તુચ્છ રંકતા સ્ત્રી. (સં.) શંક હોવું તે; ગરબી હોવું તે રંગ પું. (સં., ફા.) લાલ, પીળો વગેરે વર્ણ કે તેની ભૂકી કે તેનું પ્રવાહી (૨) પટ; અસર (૩) આનંદ; મસ્તી; તાન (૪) કૈફ; નશો (૫) પ્રીતિ; સ્નેહ (૬) આબરૂ; વટ (૭) રંગભૂમિ; ‘સ્ટેજ’ (૮) રણક્ષેત્ર; સમરાંગણ (૯) અફીણનો કસૂંબો (૧૦) ધન્યવાદ (૧૧) તાન રંગઅંધતા સ્ત્રી. રંગને ઓળખી શકવાની કે બે રંગ વચ્ચેનો
gge
તફાવત પારખવાની આંખની અશક્તિ
રંગકામ ન. રંગ બનાવવાનું કે રંગવાનું કામ [કરણી રંગઢંગ પું. (પ્રાયઃ બ.વ.) બાહ્ય દેખાવ; રીતભાત; રહેણીરંગત વિ. રંગેલું (૨) સુશોભિત
રંગત સ્ત્રી. રંગની છટા; રોનક (૨) મજા; આનંદ રંગતાળી સ્ત્રી. હરખના ઊભરાની તાળી [દર્શાવતું રંગદર્શી વિ. (સં. રંગદર્શન) રંગની શોભા કે મજા-રોનક રંગદર્શિતા સ્ત્રી. (સં.) રોનક; શોભા રંગદર્શિતાવાદ પું. જુઓ ‘રોમૅન્ટિસિઝમ’ રંગદેવતા સ્ત્રી. (સં.) નાટ્યભૂમિની અધિષ્ઠાત્રા દેવી રંગદ્વેષ છું. અલગ રંગના લોકો પ્રત્યેનો દ્વેષ કે જુદાઈનો
ભાવ
રંગનાશક વિ. (સં.) રંગ દૂર કરનારું રંગનિર્દેશ યું.બ.વ. જુઓ ‘રંગસંકેત’ રંગની ચૂડી સ્ત્રી. રંગિત ચૂડી પહેરનારી વધૂ (૨) ભાભી રંગની રોળ સ્ત્રી. ઘણો આનંદ
રંગપટ પું. (સં.) પ્રકાશના કિરણમાંથી અમુક ક્રમ વાર વર્ણ કે રંગ જુદા પડી પટરૂપે દેખાય તે; ‘સ્પેક્ટ્રમ રંગપંચમી સ્ત્રી. વસંતપંચમી
રંગપાણી ન. કેફી પીણું પીવું તે
રંગબહાર સ્ત્રી. આનંદની રેલુંછેલ (૨) તમાશો રંગબાજી સ્ત્રી. (ફા.) મોજમજા (૨) ગંજીફાની એક રમત રંગબેરંગી વિ. વિવિધ-ભાતીગળ રંગનું રંગભંગ પું. (સં.) આનંદમાં ભંગ પડવો તે રંગભીનું વિ. પ્રેમમાં તરબોળ
રંગભૂમિ(-મી) સ્ત્રી. (સં.) જેના ઉપર નાટક થાય છે તે ઊંચી જગા (૨) નાટકશાળા, નાટ્યગૃહ રંગભેદ પું. અલગ વર્ણના લોકો પ્રત્યે ભેદભાવ; રંગદ્વેષ રંગભેર ક્રિ.વિ. હરખભેર; ઉલ્લાસથી
રંગાલય
રંગભોગ પું. (સં.) વિષયભોગ રંગમહેલ પું. (સં.) ભોગવિલાસ માટે બાંધેલ સુંદર મકાન (૨) મહેલનો મુખ્ય-બેઠકનો ખંડ
રંગમંચ પું. નાટકશાળા, રંગભૂમિ: ‘થિયેટર' રંગમંચીય વિ. (સં.) રંગમંચને લગતું
રંગમંડપ પું. ઉત્સવ નિમિત્તે શણગારેલો મંડપ (૨) રંગભૂમિ (૩) દેવમંદિરનો ખુલ્લો ચોક; ચાચર રંગરખું વિ., ન. રંગને પકડી રાખે-પાકો કરી શકે એવું દ્રવ્ય, જેમ કે, ફટકડી; મૉર્ડન્ટ’
રંગરસ પું. ભોગવિલાસ; પ્રેમરસ (૨) કંકુનો રંગ રંગરસિયું વિ. ભોગવિલાસ કરનારું; વિલાસી (૨) આનંદી ભોગવિલાસ રંગરાગ પું. ગાનતાન; મોજમજા (૨) તમાશો (૩) રંગરાતું વિ. રંગીલું; મોજી; રસિક
રંગરૂટ પું. (ઇ. રિક્રુટ) લશ્કરમાં નવો ભરતી થનાર સૈનિક રંગરૂટી સ્ત્રી. લશ્કરમાં નવી ભરતી કરવાનું કામ રંગરૂપ ન. ઘાટ; દેખાવ; સુંદરતા (૨) (લા.) આકૃતિ રંગરેજ પું. (ફા.) કપડાં રંગનાર; રંગારો રંગરેજી સ્ત્રી. (ફા.) રંગલાનો ધંધો
રંગરોગાન ન. (પ્રાયઃ બ.વ.) રંગ અને રોગાન (વગેરેની સુશોભિતા) (૨) રંગવાનું કામ [રોળયેલું રંગરોળ પું. અતિઆનંદ (૨) વિ. રંગથી તરબોળરંગલો પું. મશ્કરો; વિદૂષક; હસાવનારો (ભવાઈ કે નાટકમાં)
રંગવિહીન વિ. (સં.) રંગ વિનાનું; રંગહીન રંગવું સ.ફ્રી. રંગ ચડાવવો (ઉપર ચોપડીને કે તેમાં બોળીને) (૨) મીઠું-મરચું ભભરાવવું રંગશાલા(-ળા) સ્ત્રી. (સં.) નાટકશાળા (૨) રંગવાનું
કારખાનું (૩) રંગાટીનું મકાન
[કળા
રંગસંકેત પું. ભજવણી અને મંચન વિશે નાટકકારે નાટકમાં કરેલ સૂચન કે નિર્દેશ; રંગસૂચન રંગસૂચન ન. જુઓ ‘રંગસંકેત’ રંગહીન વિ. (સં.) રંગ વિનાનું રંગાઈ સ્ત્રી. રંગવાની મજૂરી (૨) રંગવાની સફાઈ કે રંગાટ છું. રંગવાનું કામ અને કળા રંગાટકામ ન. કાપડ રંગવાનું કામ રંગાટિયું વિ. રંગાટ સંબંધી; રંગાટી રંગાટી સ્ત્રી. રંગાટ (૨) રંગવાનું કારખાનું રંગાટી પું. રંગરેજ; રંગારો
રંગાડું, (-ડો) પું. રંગ ઓગાળવાનું કૂંડું (૨) મોટું વાસણ રંગામણ ન. (-ણી) સ્ત્રી. રંગવાની મજૂરી (૨) રંગવાનું કાર્ય [કરનાર; રંગરેજ રંગારો પું. (સં. રંગકાર, પ્રા. રંગઆર) રંગવાનું કામ રંગાલય ન. (સં.) રંગમંચ, રંગભૂમિ; ‘થિયેટર’

Page #697

રંગા ૬૮ ૦
(રાકા રંગાનું વિ. રંગવાળું, રંગીન
ગણિકા (૩) ગંજીફાનું રાણીનું પતું રંગિત વિ. રંગેલું
રંડીબાજ વિ. વેશ્યાના છંદમાં પડેલું; વ્યભિચારી રંગી વિ. સં. રગિનુ) રંગનું શોખીન (૨) (સમાસમાં રંડીબાજી સ્ત્રી, રંડીબાજપણું; વેશ્યાબાજી; છીનાળું
છેડે) રંગવાળું. ઉદા. “બહુરંગી' (૩) આસક્તિવાળું રંતિદેવ પું. (સં.) પ્રસિદ્ધ દાનવીર ચંદ્રવંશી રાજા રંગી સ્ત્રી, એક જાતની લાલ માટી કે તેનું કૂંડું રંદવું સક્રિ. રંદો મારી સાફ કરવું-લીલું કરવું રંગીકરણ ન. (સં.) રંગવિહીનને રંગવાળું કરવું તે રંદામણ(-ણી) ન., સ્ત્રી. રદો ફેરવવાની મજૂરીરંગીતિયું ન. સુથારનું રંગીનું ચોરસ ખાનું
| મહેનતાણું કે તેનું કામ
ઓજાર; રંધો રંગીચંગી વિ. મનમોજી
રંદો . (ફા.) લાકડું છોલી લીસું કરવાનું એક સુતારી રંગીજંગી વિ. આનંદી; શોખીન
રંધવારી સ્ત્રી. (“રાંધવું” ઉપરથી) રસોઇયણ રંગીન વિ. (ફા.) રંગેલું; રંગવાળું (૨) મોજીલું રંધાવું અ.ક્રિ. “રાંધવું'નું કર્મણિ (૨) કામ સિદ્ધિ થવું; રંગીનતા (ફા, સં.) રંગીની સ્ત્રી, રંગીપણું
ફાવવું; લાભવું રંગભંગી વિ. રિંગ + ભંગ) રંગીલું અને વ્યસની (૨) રંધો . રંદો (સુતારનું ઓજાર) રંગરસિયું: વિલાસી
રંધિત વિ. (સં.) રાંધેલું રંગીલુંવિ. (સં. રંગ= ઇલ્લા પ્રા. રગિલ્લી આનંદી; મોજી; રંધ્ર ન. (સં.) છિદ્ર; કાણું (૨) દોષ; કલંક; ડાઘ
રસિયું (૨) સુંદર; ખૂબસૂરત (૩) ઇશકબાજ; ઇચ્છી પ્રતા સ્ત્રી. (સં.) છિદ્રાળુ હોવાપણું રંગેચંગે ક્રિ.વિ. વિના તકરારે, ખુશીથી
રંભણ (સં.) (-) ન. ચુંબન (૨) આલિંગન રંગોળી સ્ત્રી. (સં. રંગાવલી, પ્રા. રંગાવલી) જમીન પર રંભણ ન. (સં.) ગાયનું ભાભરવું તે
રંગ પૂરી પાડેલી ભાત કે તે પાડવાનું એક ઓજાર રંભા સ્ત્રી. એક અપ્સરા (૨) સુંદર સ્ત્રી (૩) કેળ રંચ વિ. રંજ, જરા; થોડું (૨) તદન (૩) તુચ્છ રંભાફળ ન. કેળું પંચાંદીકામનું એક ઓજાર રંજ સ્ત્રી. (ફા.) દુઃખ; ખેદ, દિલગીરી (૨) અફસોસ રંભો છું. હાથાવાળું ખોદવાનું (કોશ જેવું) ઓજાર (૨) રંજક સ્ત્રી. બંદૂક ફોડવા માટે તેના કાન પર મૂકેલો જરા સંભોરુ વિ. સ્ત્રી. (સં.) કેળ જેવા સાથળ વાળી સુંદર સ્ત્રી જેટલો દારૂ (૨) પલીતો; ઉશ્કેરણી
રાપું. (સં. રાજા, અપ. રાઉ, રાઆ) રાજા (ઉદા. રાનવઘણ) રંજક વિ. રજ; થોડું રિજક (૨) પું. રંગરેજ; રંગનાર રાઇટ વિ. (ઇ.) સાચું; ખરું (૨) જમણું (૨) પં. હક્ક રંજક વિ. (સં.) ખુશ કરે તેવું (સમાસને છેડે) ઉદા. મનો- રાઇટર વિ. પું. (ઇ.) લેખક રંજન ન. (સં.) ખુશ કરવું તે (૨) રંગવું તે રાઈટિંગ ન. (ઈ.) લખવું તે [વાની બાંધેલી થોકડી રંજન વિ. મનોરંજક
રાઇટિંગ પેડ ન. (ઇ.) કોરા કાગળોની પત્રો વગેરે લખરંજનીય વિ. (સં.) આનંદ આપવા જેવું
રાખતું ન. રાઈ ચડાવેલા દહીંમાં ફળની બારીક કચુંબર રંજવું સ.કિ. (સં. ) રંજિત (ખુશ) કરવું (૨) દુ:ખ નાખી બનાવેલી વાની પામવું; દુઃખી થવું
રાઈફલ સ્ત્રી. (ઇ.) એક જાતની બંદૂક રંજવું અક્રિ. (ફા. રં) દુખી કરવું; પીડવું; કનડવું રાઇસમિલ સ્ત્રી. (ઇં.) ચોખા છડવાનું કારખાનું રંજાડ કું., સ્ત્રી. (‘રંજ' ઉપરથી) બગાડ; નુકસાન (૨) રાઈ સ્ત્રી. (સં. રક્ત = તાંબુ ઉપરથી) રાવતી, ઘરેણામાં તોફાન; મસ્તી (૩) કનડગત; સંતાપ; કલેશ
વપરાતું રેણ
(પંક્તિ. ઉદા. વનરાઈ રંજાડવું સક્રિ. રંજાડ કરવી (૨) કનડગત કરવી રાઈ સ્ત્રી, (સં. રાજિ, પ્રા. રાઇઆ) (સમાસમાં) શ્રેણી; રંજાડી વિ. રંજાડ કરનારું
રાઈ સ્ત્રી. (સં. રાજિકા, પ્રા. રાઈ) એક જાતનાં રંજિત વિ. (સં.) રેગિત; રંગાયેલું; રંગેલું (૨) પ્રસન્ન; મસાલાનાં બી
નિાખવાં તે આનંદિત (૩) આસક્ત; અનુરક્ત
રાઈમીઠું ન. નજર ઉતારવા રાઈમીઠું ઉતારી અગ્નિમાં રંડ વિ. (સં.) વાંઝિયું (૨) ધુતારું
રાઉન્ડ (ઇ.) વિ. ગોળ (૨) પું. ગોળાકાર (૨) ચક્કર રંડવો . (સં. રંડાપતિ, પ્રા. રંડવાં) સ્ત્રીવશ પુરુષ; લેવું તે નામરદ (૨) રાંડેલો પુરુષ; વિધુર
રાઉન્ડ-ટેબલ-કૉન્ફરન્સ સ્ત્રી. (ઇ.) અનેક નેતાઓ એકઠા રંડા સ્ત્રી, (સં.) રાંડ, રંડી (એક ગાળ)
મળી મહત્ત્વના ચર્ચાસ્પદ વિષયોની ચર્ચા કરવાની રંડાપો ૫. વિધવાપણું; વૈધવ્ય
પરિષદ
[(૨) રાજપુત્ર રંડાવવું સક્રિ. “રાંડવું'નું પ્રેરક
રાઊત પું. (સં. રાજપુત્ર, પ્રા. રાઉત્ત) વીર-બહાદુર પુરુષ રંડાવું અ.ક્રિ. “રાંડવું’નું કર્મણિ
રાકા સ્ત્રી. (સં.) પડવાના ભાગ સિવાયની શુદ્ધ રંડી સ્ત્રી. નાચવા-ગાવાનો ધંધો કરતી સ્ત્રી (૨) વેશ્યા પૂનમની રાત્રિ

Page #698

રાકાપતિ, રાકેશ
૬૮ ૧
[રાજતિલક રાકાપતિ, રાકેશ પં. (સં.) ચંદ્ર; ચંદ્રમાલિક્ષણવાળો માણસ રાચવું અક્રિ. (સં. જયતે, પ્રા. રચઇ) રાજી થવું (૨) રાક્ષસ યું. (સં.) દાનવ, દૈત્ય; અસર (૨) રાક્ષસ જેવા શોભવું; સુંદર દેખાવું (૩) લીન થવું; મગ્ન થવું રાક્ષસી વિ. રાક્ષસનું (૨) રાક્ષસના જેવું; ગંજાવર; રાજ પું. (ફા.) રહસ્ય; ગુપ્ત બાબત વિકરાળકૂર
રિયો દાંત રાજ પું. (સં. રાજનું) રાજા (૨) સમાસમાં “રાજા'નું રાક્ષસી સ્ત્રી, રાક્ષસની સ્ત્રી (૨) રાક્ષસ સ્ત્રી (૩) કૂત- પૂર્વપદમાં થતું સંસ્કૃત રૂપ. ઉદા. રાજમહેલ રાણી સ્ત્રી. મોઢામાંનો કૂતરીયો દાંત, રાક્ષસી
રાજ ન. રાજ્ય રાખ સ્ત્રી. (સં. રક્ષા, પ્રા. રકખા) રાખોડી; ભસ્મ રાજચંગ ન. (સં.) રાજયનું અંગ; રાજયનો વિભાગ રાખ સ્ત્રી. રખાત
રાજ-આરોપ છું. (સં.) રાજય પ્રત્યેના ગુનાનો આરોપ; રાખડી સ્ત્રી. (સં. રક્ષા, પ્રા. રખ્ખા) અનિષ્ટથી બચવા ઇપીચમેન્ટ સુિલતાની (૨) અકસ્માત
કાંડે બાંધવામાં આવતો દોરો (જેમ કે, બળેવને દિવસે રાજકદૈવક ન. રાજયનો તથા ઈશ્વરી કોપ; આસમાની બહેન કે ગોર બાંધે છે તે)
રાજકન્યા સ્ત્રી. (સં.) રાજકુંવરી; રાજકુમારી રાખણ(વહાર(-૨)) વિ. રાખનારું; રક્ષણ કરનારું દિ રાજકર્તા છું. (સં.) રાજ્ય કરનાર; રાજા રાખદાની સ્ત્રી, બીડીની રાખ વગેરે રાખવાનું પાત્ર; “ઐશ- રાજકર્મચારી છું. (સં.) સરકારી નોકર; રાજ્ય સેવક રાખવું સક્રિ. (સં. રક્ષતિ, પ્રા. રકખ) રમવું; સાચવવું; રાજકવિ પં. રાજાનો માન્ય કે આશ્રિત કવિ રિાજનીતિ
પાળવું; બચાવવું (બોલ, માન) (૨) સંઘરવું (૩) રાજકાજપું. રાજયને લગતું કામકાજ, સરકારી કામકાજ (૨) ધારણ કરવું; બતાવવું (દયા, જોર) (૪) હોવા દેવું; રાજકારણ ન. રાજયવહીવટ; પોલિટિક્સ' રહેવા દેવું (કાયમ રાખવું) (૫) ખરીદવું; ઉપયોગ રાજકારણી વિ. રાજકારણને લગતું (૨) . રાજકારણમાં માટે પાસે રહે એમ કરવું (૨) આડા સંબંધ માટે ભાગ લેનાર માણસ પોતાનું કરવું (પરસ્ત્રી કે પરપુરુષને) (૭) અન્ય રાજકારભાર !. રાજકાજ; રાજયનો વહીવટ ક્રિયાપદના (ભૂતકાળના) રૂપ સાથે સાતત્યનો અર્થ રાજકારભારી છું. પ્રધાન; વજીર; મંત્રી (ર) મુત્સદી
બતાવે. ઉદા. ઝાલી રાખવું; લખે રાખવું. રાજકારભારું ન. રાજકાજ; રાજવહીવટ રાખી સ્ત્રી. (સં. રસિકા, પ્રા. રખિઆ) જુઓ “રાખડી રાજકીય વિ. રાજા કે રાજ્ય સંબંધી; “પૉલિટિકલ' રાખોડવું સક્રિ. અનાજને રાખ ચડાવવી; રખેળવું રાજકીય કેદી . રાજદ્રોહને કારણે કેદમાં પૂરવામાં રાખોડિયું વિ. રાખોડીના રંગનું
આવેલો રાજકારણી પુરુષ રાખોડી સ્ત્રી, ભસ્મ; રાખ
રાજકુટુંબ ન. (સં.) રાજકુલ; રાજાનું કુટુંબ રાખોડી વિ. રાખોડિયું
રાજકુમાર છું. (સં.) રાજાનો દીકરો; રાજપુત્ર; કુંવર રાખોડી સ્ત્રી, રાખ
રાજકુમારી સ્ત્રી. રાજાની દીકરી; રાજકન્યા; કુંવરી રાગ પં. (સં.) મોહ; મમતા; આસક્તિ (૨) ગમો; મેળ; રાજકુલ (સં.) (-ળ) ન. રાજાનું કુટુંબ
બનત (૩) ક્રોધ; ગુસ્સો (૪) લાલ રંગ (૫) રાજકુંવર કું. રાજકુમાર; રાજપુત્ર
મનોરંજન થાય તેવી ગાવાની રીત (દ) અવાજ; સૂર રાજકુંવરી સ્ત્રી. રાજકુમારી; રાજકન્યા રાગડો !. લાંબો સાદ (ગાવાનો કે રડવાનો) રાજકેદી પું. રાજકીય કેદી (૨) રાજદ્રોહને કારણે કેદમાં રાગ(-ગિ)ણી સ્ત્રી. (સં. રાગિણી) રાગની સ્ત્રી (દરેક પૂરવામાં આવેલ કેદી - રાગની છ મનાય છે.) (૨) રાગની પેટા-જાતિ રાજક્રાંતિ સ્ત્રી, રાજસત્તાની ઊથલપાથલ - ફેરબદલી રાગદ્વેષ પુ.બ.વ. પ્રીતિ અને ઈર્ષ્યા આસક્તિ-રાગ રાજગરો છું. એક જાતનું ફરાળનું અનાજ રાગપ્રકોપ છું. (સં.) રાગની અતિશયતા; અતિશય પ્રબળ રાજગાદી સ્ત્રી. રાજાનું સિંહાસન રામાવેગ પું. ઇં.) ઉત્કટ આસક્તિ; “પશન રાજગુરુ છું. (સં.) રાજાનો ગોર-પુરોહિત રાગિયતા સ્ત્રી. (સં.) રાગ ગાવાની ઢબ-પદ્ધતિ; ‘મેલડી રાજગોર પં. રાજગુરુ (૨) બ્રાહ્મણની એક અટક રાગી વિ. (સં. રાગિનું) પ્રેમી; અનુરક્ત (૨) સંસારી રાજઘાટ પું. (સં.) દિલ્હીમાં જમના-કિનારે આવેલું એક (૩) રંગેલું; રંગાયેલું
ધામ (ગાંધીજીની સમાધિનું સ્થાન) રાઘવ છું. (સં.) રઘુનો વંશજ (૨) શ્રીરામ રાજચિહ્ન ન. (સં.) મુગટ, છત્ર, ચામર, દંડ વગેરે રાચ ન. ઓજાર (૨) રાચરચીલું, ઘરવખરી (૩) વાસણ રાજાનાં ચિહ્ન (૨) ભવિષ્યમાં રાજા થશે એવું
(૪) . સાળમાં જેના વતી તાણો ઊંચો નીચો થાય સૂચવતાં કેટલાંક સામુદ્રિક ચિહ્ન (૩) રાજાના છે તે, દોરીથી ગૂંથેલી બનાવટ
સિક્કાની છાપ
[ટીલું-તિલક-ચાંલ્લો રાચરચીલું ન. ઘરનો સરસામાન; “ફર્નિચર
રાજતિલક ન. (સં.) રાજયાભિષેક વખતે રાજાને કરાતું

Page #699

રાજદરબાર
રાજદરબાર પું. રાજાને રહેવાનું અને દરબાર ભરવાનું મોટું મકાન
૬૮ ૨
રાજદંડ પું. (સં.) રાજાનો દંડ; એક રાજચિહ્ન (૨) રાજાએ કરેલી શિક્ષા (૩) રાજાની સત્તા રાજદૂત પું. (સં.) રાજાનો-રાજયનો એલચી, ‘ઍમ્બેસેડર’ (૨) મોટર સાઇકલનો એક પ્રકાર રાજદૂતભવન ન. (સં.) રાજદૂતનું કાર્યાલય તથા નિવાસનું સ્થાન; એલચીકચેરી; ‘એમ્બેસી’ રાજદૌત્ય ન. (સં.) રાજદૂતનું કામ કે ફરજ રાજદ્રોહ પું. (સં.) રાજા કે રાજ્યનો દ્રોહ રાજદ્રોહી વિ. (૨) પું. (સં.) રાજદ્રોહ કરનાર રાજદ્વાર ન. (સં.) રાજાના મહેલનો દરવાજો (૨) રાજદરબાર [રાજકારણીય રાજદ્વારી વિ. રાજા કે રાજ્ય સંબંધી; રાજકીય (૨) રાજધર્મ પું. (સં.) રાજાનો ધર્મ; રાજાનું કર્તવ્ય રાજધાની સ્ત્રી. (સં.) રાજા રહેતો હોય એવું કે રાજ્યનું મુખ્ય શહેર; પાટનગર
રાજન પું. રાજા (સંબોધન) (૨) રાજા [બેરજો; રાળ રાજન પું. (ઇં. રેઝિન) એક ઝાડમાંથી નીકળતો રસ; રાજનગર ન. રાજધાની; મુખ્ય મહેર રાજનીતિ સ્ત્રી. (સં.) રાજશાસનની નીતિ કે વિદ્યા રાજનીતિજ્ઞ વિ. (સં.) રાજનીતિનું જાણકાર – તેમાં ચતુર (૨) રાજકારણી
રાજનીતિશાસ્ત્ર ન. (સં.) રાજ્યનું નીતિશાસ્ત્ર; ‘પૉલિટિક્સ' રાજનૈતિક વિ. રાજનીતિને લગતું; ‘પોલિટિકલ' રાજપત્ર ન. (સં.) રાજ્યની સમાચારપત્રિકા; ‘ગૅઝેટ’ રાજપત્રિત વિ. (સં.) ગૅઝેટમાં પ્રસિદ્ધ-નિર્દેષિત થયેલું કે કરાયેલું
રાજપાટ ન. રાજગાદી
રાજ(-જ્ય)પાલ પું. રાયનો પાલક પુરુષ; ‘ગવર્નર’ રાજપુત્ર પું. (સં.) રાજકુમા૨; રાજકુંવર રાજપુત્રી સ્ત્રી. (સં.) રાજકુમારી; રાજકુંવરી રાજપુરુષ પું. (સં.) રાજાનો નોકર કે અમલદાર (૨) રાજકારણી
રાજપૂત રજપૂત
રાજપ્રકરણ ન. રાજકારણ
રાજપ્રમુખ પું. રાજ્યોના એકમનો બંધારણીય વડો-પ્રમુખ રાજબંધારણ ન. રાજ્યનું બંધારણ
રાજબીજ વિ., પું. રાજાના વંશમાં જન્મેલું (માણસ) રાજભક્ત વિ. (૨) પું. રાજાનો ભક્ત રાજભક્તિ સ્ત્રી. રાજા પ્રત્યેની સંપૂર્ણ વફાદારી રાજભવન ન. (સં.) રાજાનો મહેલ; રાજ્યપાલનું કે ગવર્નરનું નિવાસસ્થાન
રાજભંડાર પું. રાજા કે રાજ્યનો ખજાનો; રાજકોશ
| રાજસ
રાજભાગ કું. રાજા કે તાલુકદારે ખેડૂત પાસેથી લેવાનો ખેતીની ઉપજનો ભાગ સિત્તાવાર ભાષા રાજભાષા સ્ત્રી. રાજ્યની - તેના કામકાજ અને વહીવટની રાજભોગ પું. (સં.) વૈષ્ણવ મંદિરમાં બપોરનો એક ભોગ તથા તેનાં દર્શન
રાજમહેલ પું. રાજાનો મહેલ રાજમહોર સ્ત્રી. રાજાનો સિક્કો [પાસ આવેલાં રાજ્ય રાજમંડળ ન. રાજાઓનોસમુદાય (૨) કોઈ રાજ્યની આસ
રાજમાતા સ્ત્રી, રાજાની માતા
રાજમાન રાજેશ્વરી વિ. (સંક્ષેપમાં રા. રા.) જે પુરુષને
કાગળ લખાતો હેય તેને ઉદ્દેશીને વપરાતું વિશેષણ રાજમાન્ય વિ. રાજાએ માનેલું; પ્રતિષ્ઠિત (૨) રાજ્ય
બંધારણથી માન્ય; ‘કોન્સ્ટિટ્યુશનલ’ રાજમાર્ગ પું. (સં.) ધોરી રસ્તો (૨) સાર્વજનિક રસ્તો રાજયોગ પું. (સં.) પતંજલિએ વર્ણવેલો અષ્ટાંગયોગ
(૨) રાજા થાય તેવો ગ્રહોનો યોગ (જન્મકુંડળીમાં) રાજયોગી પું. (સં.) રાજયોગ જેને સિદ્ધ છે તેવો યોગી રાજરક્ષક પું. (સં.) રાજાની સગીરઅવસ્થામાં તેના
તરફથી રાજ ચલાવનાર અધિકારી; ‘રિજન્ટ' (૨) રાજાનો અંગરક્ષક
રાજરત્ન પું. રાજ્યના રત્ન જેવો પુરુષ – એક જૂનો ઇલકાબ રાજરમત સ્ત્રી. રાજકારણી દાવપેચ, યુક્તિપ્રયુક્તિ (૨)
રાજખટપટ (૩) રાજકીય કાવાદાવા રાજરાજેશ્વર પું. રાજાઓનો રાજા; મહારાજાધિરાજ રાજરાણી સ્ત્રી. રાજાની સ્ત્રી; પટરાણી રાજરીત(-તિ) સ્ત્રી. (સં.) રાજાના દરબારની રીતભાત રાજરોગ પું. ક્ષય; ‘ટી.બી.’ (આચારવાળો રાજા રાજર્ષિ પું. (સં.) ક્ષત્રિય વંશનો ઋષિ (૨) ઋષિના જેવા રાજલક્ષણ ન. (સં.) રાજિચહ્ન [પત્રિકા રાજલેખ પું. (સં.) રાજાનો લેખ; ઢંઢેરો; આજ્ઞાપત્રરાજવહીવટ પું. (સં.) રાજ્યનો વહીવટ; રાજકારભારું રાજવહીવટદાર પું. રાજવહીવટ કરી જાણનાર રાજવિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) રાજનીતિ (૨) સર્વ વિદ્યાઓમાં
ઉત્તમ વિદ્યા [રાજા જેવો ભાગ્યશાળી માણસ રાજવી વિ. રાજાને છાજે તેવું; રાજસી (૨) પું. રાજા (૩) રાજવું અ.ક્રિ. (સં. રજયતે, પ્રા. રજ) પ્રકાશવું; શોભવું; સુંદર દેખાવું
રાજવૈદ(-ઘ) પું. મોટો પ્રખ્યાત પ્રતિષ્ઠિત વૈદ્ય રાજશાસન ન. રાજાની આજ્ઞા પ્રમાણે રાજ્ય ચલાવવું તે
(૨) રાજા નારફતે ચાલતો રાજવહીવટ; ‘મૉનાર્કી’ રાજશાસ્ત્ર ન. (સં.) રાજનીતિશાસ્ત્ર રાજાશાહી સ્ત્રી. રાજાની મરજી પ્રમાણે ચાલતો રાજ્ય
વહીવટ; રાજાશાહી; ‘મૉનાર્કો’
રાજસ વિ. (સં.) ૨ોગુણવાળું કે તેને લગતું

Page #700

કુશળ
રાજસત્તા
૬૮ 3
[ રાતવાળી રાજસત્તા સ્ત્રી. રાજાની કે રાજયની સત્તા (૨) રાજ્ય રાજ્યનીતિ સ્ત્રી. રાજ્ય ચલાવવાની વિદ્યા: દંડનીતિ ચલાવનાર સત્તા
રાજસત્તા સંબંધી રાજ્યપદ્ધતિ સ્ત્રી. (સં.) રાજય ચલાવવાની પદ્ધતિ-રીત રાજસત્તાક વિ. જેમાં રાજાની સત્તા ચાલતી હોય તેવું (૨) રાજ્યપાલ S. (સં.) રાજપાલ (૨) રાજયનો બંધારણીય રાજસભા સ્ત્રી. રાજ-સસંદ; સંસદ (૨) રાજાઓનો વડો“ગવર્નર'
દરબાર (૩) ખાસ વર્ગના લોકોના પ્રતિનિધિઓની રાજ્યપ્રકરણ ન. રાજકારણ (૨) રાજ્યને લગતા વિષય ધારાસભા; “કાઉન્સિલ ઑફ સ્ટેટ
રાજ્યપ્રકરણી વિ. રાજય પ્રકરણ સંબંધી રાજસી વિ. રાજાને યોગ્ય ઉદા. રાજસી ઠાઠ (૨) રાજસ રાજ્યબંધારણ ન. રાજતંત્રનું બંધારણ - તે ચલાવવાનાં રાજસૂય યું. (સં.) સર્વોપરિ રાજા વડે પોતાના ધારાધોરણ કે તેનો કાયદો સિત્તાવાર ભાષા
રાજયાભિષેક વખતે કરાતો એક યજ્ઞ સર્વિસ રાજ્યભાષા સ્ત્રી. (સં.) રાજભાષા (૨) રાજવહીવટની રાજસેવા સ્ત્રી. (સં.) રાજયની સેવા કે નોકરી; પબ્લિક રાજ્યરસિક વિ. (સં.) રાજ્યની બાબતમાં રસ લેતું- તેમાં રાજસ્થાન ન. એક દેશી રાજય (૨) જૂનો રાજપૂતાના
[વિજયની કીર્તિ-ગૌરવ રાજસ્થાની વિ. રાજસ્થાનનું (૨) સ્ત્રી. રાજસ્થાનની ભાષા રાજ્યલમી સ્ત્રી. રાજાની શોભા-વૈભવ-ઐશ્વર્ય (૨) રાજસ્વ ન. (સં.) રાજાનું અને રાજયનું ધન રાયેલોભ પું. (સં.) રાજ્ય મેળવવાનો લોભ રાજહંસ યું. (સં.) લાલ ચાંચ અને પગવાળો એક જાતનો રાજયવહીવટ પુ. રાજવહીવટ; રાજકારભાર હંસ; “સ્વાન
રાજા કરવો) રાજ્યવ્યવસ્થા સ્ત્રી. રાજયબંધારણ (૨) રાજકારભાર રાજા કિ.વિ. (લા.) ઓલવાઈ જાય તેમ (ઉદા. દીવો રાજ્યવ્યવહાર પું. રાજ્યનું કામકાજ રાજા છું. (સં.) રાજય કરનાર પુરુષ; રાજવી (૨) રાજાની રાજ્યશાસ્ત્ર ન. રાજય સંબંધી શાસ્ત્ર; “પોલિટિક્સ'
સંજ્ઞાનું પતું (ગંજીફામાં) (૩) ભોળો ને ઉદાર રાજ્યસભાસ્ત્રી, રાજસભા, વિધાનસભા તેિ કે તેની વિધિ સ્વભાવનો માણસ
રાજ્યાભિષેક પું. (સં.) રાજાને રાજગાદી ઉપર બેસાડવું રાજાજ્ઞા સ્ત્રી. (સં.) રાજાનો હુકમ
રાજ્યારોહણ ન રાજય ઉપર બેસવું તે (૨) રાજયાભિષેક રાજાપુરી સ્ત્રી, કેરીની એક જાત અને તેનું વૃક્ષ [‘મોનાર્કી રાજ્યાશ્રય પં. (સં.) રાજયનો આશ્રય - આધાર કે ટેકો રાજાવાદ ૫. રાજા જ શાસક હોવો જોઈએ એવો મત-સિદ્ધાંત; રાજ્યસન ન. (સં.) રાજગાદી; રાજસિહાસન રાજાવાદી વિ. (સં.) રાજાવાદમાં માનનાર
રાઝ ૫. (ફા.) મર્મ; ભેદ; રહસ્ય [(૩) ફરિયાદ રાજાધિરાજ પું. રાજાઓનો રાજા; મહારાજા રાડ સ્ત્રી. (સં. રાટિ, પ્રા. રાડિ) ચીસ; બૂમ (૨) કજિયો રાજિત વિ. (સં.) અલંકૃત; શોભિત
રાડ(-ડા)રાડ સ્ત્રી. રાડ ઉપર રાડ પાડવી તે કે બૂમાબૂમ; રાજિયો ૫. રાજા (પ.) (૨) મરેલાને ઉદેશી કૂટતી વખતે ચીસાચીસ
[(૩) બર ગાવાનું ગીત; મરસિયો
રાહુન. જુવાર બાજરી કે સરકટનો વાઢેલો સાંઠો (૨) તીર રાજિ(-જી) સ્ત્રી. હરોળ; પંક્તિ
રાડો પુ. જુવાર બાજરીનો સાંઠો રાજી વિ. (અ.) પ્રસન્ન; ખુશ (૨) સંમત; સહમત રાણી સ્ત્રી. (સં. રાજ્ઞી, અપ. રાણિઅ) રાજાની સ્ત્રી (૨) રાજીખુશીસ્ત્રી, કુશળતા, સહીસલામતી (૨) સ્વેચ્છા; હોંશ સ્ત્રી રાજકર્તા (૩) ગંજીફાનું પાણીનું પતું રાજીનામું ન. નોકરીમાંથી છૂટા થવાની અથવા દાવા રાણીજાયું ન. રાણીનું સંતાન
વગેરેમાં કોઈ પણ બાબતમાં હટી જવાની રાજીખુશી રાણીવાસ પું. રણવાસ; અંતઃપુર; જનાનો દર્શાવતું લખાણ
રાણું વિ. (સં. રાજન્ પરથી વિકસેલ રાણક, પ્રા. રાણા) રાજીપો છું. ખુશી; પ્રસન્નતા
ગુમ થઈ ગયેલું; બુઝાયેલું (દીવા માટે) રાજીવલોચન વિ. કમળ જેવાં લોચન - આંખોવાળું રાણુંધબ વિ. સાવ રાણું; તદ્દન અંધારું ગિોલો રાજેશ્રી વિ. ઉદાર; દોલું; રાજા જેવું
રાણો પું. (સં. રાજાનક, અપ. રાણા) રાજપૂત રાજા (૨) રાજેશ્વર, રાજેન્દ્ર પું. (સં.) રાજાધિરાજ
રાત પં. (દ. રીઅ) વાળંદ (વાણંદનું માનવાચક રાશી સ્ત્રી. (સં.) રાણી (૨) સૂર્યપત્ની રન્નાદે ચિલણ સંબોધન) રાજય ન. (સં.) રાજાની હકૂમતનો પ્રદેશ (૨) સત્તા; રાત સ્ત્રી. (સં. રાત્રિ, પ્રા. રત્તિ) રાત્રિ; રજની રાજયકર્તા(-7) પં. (સં.) રાજય કરનાર; રાજા; શાસક રાતજનું વિ. રાતે ઉજાગર કરનારું રાયકાલ (સં.) (-ળ) . રાજયનો સમય-કારકિર્દી રાજગો પુ. રાતે જાગરણ કરવું તે (જૈન) રાજ્યક્રાંતિ સ્ત્રી. રાજય કે રાજસત્તાની ઊથલપાથલ રાતડિયો ડું. રાતી જુવાર (૨) રાતા રંગનો એક પથ્થર રાજ્યતંત્ર ન. (સં.) રાજયનું તંત્ર
રાત(દહાડો, oદિવસ) ક્રિ.વિ. રાત્રે ને દિવસે; હંમેશાં રાજયધુરા સ્ત્રી, (સં.) રાજયની જવાબદારી
રાતપાળી સ્ત્રી. રાતની પાળી; રાતે પણ કામ ચાલવું તે

Page #701

રાતો
૬૮૪
(રામરસ રાતબ સ્ત્રી. (અ.) રોજ નિયમિત પૂરું પાડવાનું કે લેવાનું રાÉ વિ. (સં. રાસભ પરથી) ગામડિયું (૨) અણઘડ; સીધું (૨) દરરોજનું મળતું ભથ્થુ
અસંસ્કારી રાતરાણી સ્ત્રી, એક ફૂલછોડ; લજામણી
રાભો છું. જાડો; હૃષ્ટપુષ્ટ માણસ (૨) ગામડિયો (૩) રાતવરત ક્રિ.વિ. ગમે તે વખતે મિાટે રહેવું તે રામ પું. (સં.) દશરથ રાજાના પુત્ર; રામચંદ્ર (૨) રાતવાસો કું. રાતે ક્યાંક મુકામ કરવો કે ખેતરમાં ચોકી જમદગ્નિ પુત્ર પરશુરામ (૩) બળદેવ; બળરામ (૪) રાતિવાર પું. છેલ્લો દાવ લેનારો છોકરો
પરમેશ્વરનું એક નામ (૫) જીવ; દમ; હોશ (૬) રાતું વિ. (સં. રક્તક, પ્રા. રત્તઅ) લાલ રંગનું (૨) વર્તમાન કૃદંતને અંતે લાગતાં “તે ક્રિયા કરવાની
આસક્ત; રત; લીન (સમાસને છેડે. ઉદા. રંગરાતું) ટેવવાળું - મસ્ત માણસ એવો અર્થ સૂચવે છે. ઉદા. રાતુંચટક, રાતુંચોળ (તું + સં. ચોલ = રાતા રંગનું ભમતારામ (૭) “તે વર્ગમાં મોટું' એ અર્થ બતાવવા મજીઠ) વિ. ખૂબ રાતું; તદન લાલ
નામની પહેલાં મુકાય છે. ઉદા. રામકુંડાળું વગેરે (2) રાપીળું વિ. ઉશ્કેરાયેલું; આકળું; છંછેડાયેલું
આનો (વ્યાજ) (૯) ઘડિયા; પાડા રાત્માનું વિ. હૃષ્ટપુષ્ટ ને આનંદનું
રામકહાણી સ્ત્રી, વીતકકથા; દુઃખની કહાણી રાતે ક્રિ.વિ. રાત્રિએ; રાતને સમયે
રામકી સ્ત્રી. (હિ) બાવી; સાધુની સ્ત્રી; સાધુરી રાતોરાત કિ.વિ. રાતે ને રાતે; રાતવખતે; રતોવાઈ રામકુંડાળું ન. મોટું કૂંડાળું રાત્રિ, (-ત્રી) સ્ત્રી. (સં.) સૂર્ય આથમે ને ઊગે તેની રામચંદ્ર પું. (સં.) દશરથના પુત્ર; રામ વચ્ચેનો સમય; રાત; નિશા
રામજણી(ની) સ્ત્રી. (સં. રામ + જની) નાચનારી; રાત્રિકાલ(-ળ) પું. (સં.) રાત્રિના સમયનો ગાળો ગણિકા (૨) દેવદાસી પ્રકારની સ્ત્રી રાત્રિ(-ત્રી)ચર્યા સ્ત્રી, (સં.) રાત્રે ફરવું તે; રાતે કરવાની રામઠાઠિયું ન. ભાંગીતૂટી જૂની વસ્તુ - ક્રિયા (૨) રાતની રોન
કેિ માનપાન રામડોળી સ્ત્રી. ઠાઠડી; નનામી; શબવાહિની રાત્રિ(-ત્રી)ભોજન ન. (સં.) રાતે જમવું તે; રાતનું જમણ રામઢોલ પુ. મોટું નગારું રાત્રિ(-ત્રી)શાલા(-ળા) સ્ત્રી, રાતે કામ કરતી નિશાળ રામણ સ્ત્રી. (‘રામાયણ” ઉપરથી) પીડા; આપદા; આફત (ધંધાદારી માટે); “નાઈટ સ્કૂલ”
રામણદીવો . (સં. લંબનદીપક, લંબનદીઅ) વરઘોડામાં રાત્રે કિ.વિ. રાતે; રાત્રિએ પિરમ અનુરાગિણી કન્યા વરની માતા મંગળનો દિવો લે છે તે; લામણદીવો રાધા સ્ત્રી. (સં.) વૃષભાનુ ગોપની કન્યા; શ્રીકૃષ્ણની રામતુલસી સ્ત્રી. (કૃષ્ણ = કાળીથી જુદી એવી) એક તુલસી રાધા(કાંત, ૦રમણ, વલ્લભ) પં. શ્રીકૃષણ પ્રેિમાળ રામદવારોપું. (સં. રામ+દ્વાર) રામનું મંદિર (૨) ધર્મશાળા રાધાગાંડું વિ. રાધા જેવું ગાંડું, પ્રેમવિઠ્ઠલ; વેવલું; રામદાસ પું. મહારાષ્ટ્રના એક સુપ્રસિદ્ધ સંત રાધાચંપો . ચમેલીનો છોડ
રામદુવાઈ સ્ત્રી. રામના નામની આણ રાધિકા સ્ત્રી. (સં.) રાધા રાધા દ્વારા પાલિત) રામદૂત છું. (સં.) વાનર (૨) હનુમાન રાધેય પું. (સં.) કર્ણ (ધૃતરાષ્ટ્રના સારથિ અધિરથની પત્ની રામદ્વારો . રામનું મંદિર (૨) ધર્મશાળા રાન ન. (સં. અરણ્ય, પ્રા. રન્ન) જંગલ; વગડો (૨) રામધણ ન. ધણી વિનાની રખડતી ગાયોનું ટોળું
ઉજ્જડપ્રદેશ [(૩) ગમાર (૪) અણઘડ; અકસબી રામધૂન સ્ત્રી. રામનામની ધૂન - જોરથી જ રાનટી, (-વી, -) વિ. જંગલી; વગડાઉ (૨) અસભ્ય રામનવમી સ્ત્રી. (સં.) ચૈત્ર સુદ નોમ; રામચંદ્રજીનો રાની વિ. જંગલી; જંગલવાસી
જન્મદિવસ રાનીપરજ સ્ત્રી. (સં. અરણ્ય, પ્રા. રણ + સં. પ્રજા) રામનામ ન. રામનું-પ્રભુનું નામ રિામનામી રાની પ્રદેશમાં વસતી આદિવાસી જાત
રામનામિથું ન. રામનામવાળું ગળાનું એક ઘરેણું (૨) રાફ, (ડો) પું. (સં. રફ, પ્રા. રફ) સાપ કે ઉંદરનું રામનામી ન. જેના પર રામનામ છાપ્યા હોય તેવી પિછેડી
દર (૨) કીડી, ઊધઈ વગેરેનું ઉપર પોચી માટીના રામપગલું ન. રામનાં પગલાંવાળું મીનાકારી ઘરેણું ઢગલાવાળું દર
રામપાત્ર(નર) . બટેરું; શકો રાબ, (ડી) સ્ત્રી. (સં. રબ્બા, દ. રબ્બા) ઉકાળીને જાડો રામફળ ન. એક ફળ
કરાતો શેરડીનો રસ (૨) લોટ શેકી ગળાશ નાખી રામફળી સ્ત્રી. રામફળનું ઝાડ કરેલું એક ગરમ પાતળું પીણું
રામબાણ ન. કદી નિષ્ફળ ન જાય તેવું રામનું બાણ (૨) રાબાથાણું ન. આડીઅવળી પડેલી ચીજવસ્તુઓ
વિ. નિષ્ફળ ન નીવડે તેવું; અમોઘ રાબેતો છું. (અ. રાબિતહ) ધારો; રિવાજ; રીત રામભરૂ-રો, રો) સો પુ. રામનો ભરોંસો-શ્રદ્ધા રાભડું વિ. ભર્યા શરીરવાળું; હૃષ્ટપુષ્ટ
રામરસ પું. રામની ભક્તિનો આનંદ (૨) મીઠું, લૂણ

Page #702

રામરાજ(-જ્ય)
હું ૮૫
[ રાષ્ટ્રપિતા રામરાજ(-) ન. રામચંદ્રજીનું રાજય (૨) તેના જેવું રાવણિયો છું. (રાવણું' ઉપરથી) ગામનો ચોકીદાર; ન્યાયથી ચલાવાતું સુખી રાજ્ય
ગામનો ચોરાનો હવાલદાર રામરોટી શ્રી. રાંધેલા અન્નની ભિક્ષા (૨) માલપૂઓ/મંડળી રાવણું ન. (સં. રાજકુલ, પ્રા. રાઉલ = રાજગૃહ; દરબાર) રામલીલાસ્ત્રી. રામની કથાનું નાટક(ર) ફરતાનટોનીનાટક- રજપૂત ઠાકોરની મિજલસ (૨) ઠાકોરનું મૃત્યુ અંગે રામા સ્ત્રી. (સં.) સ્ત્રી (૨) સુંદર સ્ત્રી
શોક મનાવવા લોકાઈએ જવું તે (૩) ગામની નાત રામાનંદ ૫. રામાવત સંપ્રદાયના સ્થાપક, પ્રસિદ્ધ વૈષ્ણવ કે પંચ ભેગું થવું તે (૪) સિપાઈઓને રહેવાનું ઠેકાણું આચાર્ય, સહજાનંદ સ્વામીના એ ગુરુ
રાવત વિ. (સં. રાજપુત્ર, પ્રા. રાઉન્ત = રાજપુત્ર, ક્ષત્રિય) રામાનુજ, (જાચાર્ય) ૫. (સં.) વિશિષ્ટાદ્વૈતના પ્રવર્તક પં. ઘોડાવાળો (૨) ઘોડેસવાર યોદ્ધો (૩) વિ. પ્રસિદ્ધ વૈષ્ણવ આચાર્ય
બાહોશ, ચાલાક (૪) શૂરવીર રામાયણ ન. (સં.) શ્રીરામની જીવનકથા (૨) વીતકકથા રાવતી સ્ત્રી, ઘરેણામાં વપરાતું રેણ; હલકી ધાતુની રજ
(૩) લાંબી વાત; ટાયેલું (૪) સ્ત્રી. મુશ્કેલ કામ; રાવળિયો S. (સં. રાજકુલ, પ્રા. રાઉલ ઉપરથી) એ રામણા
કહેનાર નામનો જાતનો આદમી ખાનું રાણીવાસ રામાયણી વિ. રામાયણને લગતું (૨) રામાયણની કથા રાવળું ન. રાવણું (૨) રાજદરબાર; રજવાડો (૩) જનાનરામાવતાર ૫. (સં.) વિષ્ણુનો રામરૂપે અવતાર રાશ સ્ત્રી. (સં. રાશિ) ભાગીદારી (૨) વ્યાજમુદલ (૩) રામી ૫. (સં. આરામ = બગીચો ઉપરથી) માળી સરાસરી (૪) રાશિથી મળતાં જાતિ, ગુણ, સ્વભાવવગેરે રામેશ્વર ન. (સં.) દક્ષિણનું એક તીર્થધામ
રાશ . ઢગલો (૨) જથ્થો [(૨) લગામ; અછેડો રામૈયું ન. રામપાત્ર; શકોરું
રાશ સ્ત્રી. (સં. રશ્મિ, પ્રા. રસ્તિ) દોરડું (૧૬ હાથનું) રામૈયો ૫. સુંઢ વિનાનો પાણી કાઢવાનો કોસ રાશવા ક્રિ.વિ. ગાડાના બળદની રાશના માપ (સોળ રામો છું. (સં. રામ ઉપરથી) ઘરકામ કરનાર નોકર; “ઘાટી' હાથ)ના અંતરે (મુંબઈ); ઘરઘાટી
[પટાવાળો રાશિ છું. (સં.) ઢગલો(૨) ગણિતનો આંકડો (૩) સ્ત્રી. નક્ષરામોશી(-સી) . પહેરેગીર; ચોકિયાત (૨) સિપાઈ; ત્રનાં બારઝૂમખાંમાંનું પ્રત્યેક (મેષ, વૃષભ, મિથુન, કર્ક, રાય સ્ત્રી. (ફા.) ધારણા; અભિપ્રાય; મત
સિંહ, કન્યા, તુલા, વૃશ્ચિક, ધન, મકર, કુંભ અને મીન) રાય પં. (સં. રાજા, પ્રા. રાયા) રાજા (૨) ધનવાન માણસ રાશિચક્ર ન. (સં.) રાશિમંડળ
(૩) કેટલાંક વિશેષનામોના અંતમાં આવે છે. ઉદા. રાશી વિ. (અ.) ખરાબ; નઠારું તેિ તે રાજકીય એકમ કલ્યાણરાય
રાષ્ટ્ર ન. (સં.) દેશ (૨) રાજય; પૃથ્વી પરના દેશોનો રાયકો ૬. ઘેટાંબકરાં પાળનાર; રબારી
રાકટુંબન. (સં.) જૂના બ્રિટિશ સામ્રાજયનાં અંગભૂત રાયજગ . રાજસૂય યજ્ઞ (૨) (લા.) કોઈ પણ સમારંભ રાષ્ટ્રોનું ઐચ્છિક મંડળ રાયણ સ્ત્રી, (સં. રાજાદની, પ્રા. રાયણી) એક ઝાડ અને રાષ્ટ્રગીત ન. રાષ્ટ્રના માંગલિક કે રાજકીય પ્રસંગે ગાવાનું તેનું ફળ
રાષ્ટ્રની સત્તાએ માન્ય કરેલું દેશાભિમાનનું ગીત રાયણકોકડી સ્ત્રી. સૂકવેલું રાયણ
(ભારતનું ‘જનગણમન અધિનાયક' એ મુખ્ય અને રાયણમાળા સ્ત્રી. સોનાના રાયણ જેવા મણકાની માળા ‘વજે માતરમ્' એ સહાયક રાષ્ટ્રગીત) રાયણું ન. રાયણનું ફળ[કચુંબર નાખી બનાવેલી વાની રાષ્ટ્રજીવન ન. (સં.) રાષ્ટ્રના લોકોનું-રાષ્ટ્રીય જીવન રાયતું ન. રાઈતું; રાઈ ચડાવેલા દહીંમાં ફળની બારીક રાષ્ટ્રદેવતા છું. (સં.) રાકુલદેવ (૨) વિ. રાષ્ટ્રદેવનું પૂજક રાયવર પુ. વરરાજા (લગ્નગીતમાં) (૨) ઉત્તમ રાજા રાષ્ટ્રદ્રોહ પુ. (સં.) રાષ્ટ્રનો દ્રોહ-તેના હિત વિશે બેવફાઈ રાલ સ્ત્રી. (સં.) રાળ (ઝટ સળગી ઊઠે તેવો એક જાતના રાષ્ટ્રધર્મ પું. (સં.) પ્રજાનો રાષ્ટ્ર પ્રત્યેનો ધર્મ વૃક્ષમાંથી મળતો પદાર્થ)
[ચારી રાષ્ટ્રધ્વજ પું. રાષ્ટ્રનો પોતાના પ્રતીકને સૂચવતો વાવટો રાવ સ્ત્રી, ફરિયાદ (૨) સહાયતા માટેની આજીજી (૩) રાષ્ટ્રપતિ મું. સમગ્ર રાષ્ટ્રનો સત્તાધીશ; “પ્રેસિડન્ટ -રાવ . મહારાષ્ટ્રમાં નામને લગાડાતો સન્માનસૂચક શબ્દ (રાષ્ટ્રપ્રમુખ શબ્દ વધારે યોગ્ય.) કે પદવી ઉદા. રામરાવ
રાષ્ટ્રપતિ શાસન ન. મંત્રીમંડળ પાસેથી સત્તા લઈ રાવટી(-ઠી) સ્ત્રી. ગોળ છજું; અગાશી (૨) નાનો તંબુ રાષ્ટ્રપતિની સીધી દેખરેખ નીચે રાજયપાલ દ્વારા થતો રાવણ પુ. (સં.) દશ માથાવાળો લંકાનો રાજા (૨) વિ. રાજ્યનો વહીવટ (રાષ્ટ્રપ્રમુખ શાસન વધારે યોગ્ય) - ચીસો પાડતું-પાડનારું [ઉપરથી) ભરથરીનું તંતુવાદ્ય રાષ્ટ્રપિતા પું. રાષ્ટ્રની આઝાદીને ઉન્નતિના પિતા-ઘડવૈયા રાવણહથ્થો(-Wો) ૫. (સં. રાવ = રોવું; અવાજ કરવો (૨) મહાત્મા ગાંધીને લગાડવામાં આવેલો રાવણિયું વિ. રાવણને લગતું (૨) રાવણના જેવું
સન્માનસૂચક શબ્દ

Page #703

રાષ્ટ્રપૂજા
૬૮ ૬
[રિફ્લેમેશન રાષ્ટ્રપૂજા સ્ત્રી. રાષ્ટ્રવાદ; રાષ્ટ્રની એકાંતિક પૂજા રાહુ છું. (સં.) પુરાણાનુસાર નવ ગ્રહમાંનો એક; સૂર્યચંદ્રને રાષ્ટ્રપ્રમુખ પું. સમગ્ર રાષ્ટ્રના સત્તાધીશ; રાષ્ટ્રપતિ ગ્રહણ વખત ગ્રસનાર પીડાકારી ગ્રહ (૨) વિપ્ન રાષ્ટ્રપ્રેમ . રાષ્ટ્રભક્તિ સ્ત્રી. (સં.) રાષ્ટ્ર કે દેશ માટે કરનાર વ્યક્તિ
પ્રેમ કે ભક્તિ તેિ માટેનું હેત કે પ્રેમ રાહે ક્રિ.વિ. રસ્તે; રીતે; મુજબ રાષ્ટ્રભાવ પું. (૦ના) સ્ત્રી. (સં.) રાષ્ટ્ર વિશેની લાગણી, રાળ સ્ત્રી. (સં. રાલા, પ્રા. રાલા) ઝટ સળગી ઊઠે તેવો રાષ્ટ્રભાષા સ્ત્રી. આખા રાષ્ટ્રમાં ચાલે એવી સામાન્ય સાલના વૃક્ષમાંથી મળતો ગુંદ
ભાષા (ભારતની રાષ્ટ્રભાષા હિન્દી છે.) રાંક(-કું) વિ. (સં. રાંક) ગરીબ; સાલા; દરિદ્ર (૨) નરમ રાષ્ટ્રમા વિ. (સં.) રાષ્ટ્રમાન્ય કરેલું અિશોકનું ધર્મચક્ર) સ્વભાવનું (૩) નબળું; દુર્બળ રાષ્ટ્રમુદ્રા સ્ત્રી. રાષ્ટ્રનું પ્રતીક (ભારતના રાષ્ટ્રધ્વજમાંનું રાંકડું વિ. રાંક સ્વભાવનું રાષ્ટ્રવાદ પં. રાષ્ટ્ર એક સ્વતંત્ર ઘટક છે માટે તેનું હિત રાંગ સ્ત્રી. કોટની દિવાલની બાજુ (૨) સવારી
સાધવું એવો વાદ; રાષ્ટ્રપૂજા; “નેશનાલિઝમ' રાંઝણ(-ણી) (દ. રંજણ) પગનો એક રોગ; “સાયટિકા' રાસભા સ્ત્રી. (સં.) રાષ્ટ્રના લોકોની પ્રતિનિધિરૂપ રાંટ સ્ત્રી. વાંક; વલણ (૨) અણબનાવ; વિરોધ સભા; લોકસભા; “પાર્લામેન્ટ'
રાંટું વિ. રાંટવાળું; વાંકે રાષ્ટ્રસમૂહ છું. (સં.) અમુક રાષ્ટ્રોનો સમૂહ કે જૂથ રાંડ સ્ત્રી. (સં. રંડા) રાંડેલી, વિધવા (૨) વેશ્યા રાષ્ટ્રસંઘ પું. રાષ્ટ્રોનો સંઘ; “લીગ ઓફ નેશન્સ' રાંડવું અ.ક્રિ. વિધુર કે વિધવા થવું રાષ્ટ્રિ(-ષ્ટ્રીય વિ. રાષ્ટ્રનું; રાષ્ટ્રને લગતું
રાંડ વિ. બાયેલું રાષ્ટિ-ખી)યકરણ ન. રાષ્ટ્રની માલિકીનું કરવું તે, રાંડવો મું. બાયલો નામર્દ
નેશનલાઇઝેશન [લિટી' (૨) રાષ્ટ્રભાવ રાંડરાંડ સ્ત્રી. વિધવા (૨) નિરાશ્રિત વિધવા રાષ્ટ્રીયતા સ્ત્રી. (સં.) અમુક રાષ્ટ્રનું હોવું તે; “નૈશના- રાંડેલી વિ., સ્ત્રી. વિધવા રાષ્ટ્રોદ્ધાર પં. (સં.) રાષ્ટ્રનો ઉદ્ધાર
રાંઢવું ન. (સં. રંગુક, પ્રા. રંટુઅ) દોરડું રાષ્ટ્રપયોગી વિ. રાષ્ટ્રને ઉપયોગી, રાષ્ટ્રનું હિતકારી રાંદલ સ્ત્રી. સૂર્યપત્ની રન્નાદે રાસ ૫. (૨) સ્ત્રી. રાશ (દોરડું)
રાંધણ ન. રાંધવાનું કામ - ક્રિયા; રાંધણું રાસ પું. (સં.) ગાતાં ગાતાં ગોળાકારે ફરતાં-ફરતાં નૃત્ય રાંધણગેસ પું. રાંધવા માટે ચૂલાનો ગેસ
કે તેમાં ગવાય એવું ગીત (૨) ઉત્તરપ્રદેશનું એક રાંધણછઠ એ. શ્રાવણ વદ છઠ
લોકનાટ્ય; નૌટંકી (૩) રાજસ્થાનનું એક લોકનાટ્ય રાંધણિયું ન. (સં. ધન, પ્રા. રંધણ) રસોડું, રસોઈઘર રાસક્રીડા સ્ત્રી. (સં.) રાસલીલા; રાસ રમવો તે રાંધણિયો છું. રસોઈયો રાસડો . (બનેલો બનાવ વર્ણવતો) એક જાતનો ગરબો રાંધણી સ્ત્રી, નાનું રસોડું (૨) રાંધવાની રીત-ઢબ રાસબરી સ્ત્રી, (ઈ.) એક પીણું (૨) બોર જેવું એક ફળ રાંધણું ન. રાંધવાની ક્રિયા (૨) રાંધેલી રસોઈ (૩) રાસભ . (સં.) ગધેડો
રાંધવાની રીત કિરવી (૨) સાધવું; ફળ મેળવવું રાસભી સ્ત્રી, (સં.) ગધેડી
રાંધવું.કિ. (સં. રંધતિ, રંધઇ) ખોરાક પકવવો; રસોઈ રાસલીલા સ્ત્રી, શ્રીકૃષણે ગોપીઓ સાથે કરેલી રાસની રાંપ છું. (સં. રંપ પરથી) મોટી રાંપડી ક્રિીડા; રાસક્રીડા (૨) રાસધારીઓનો એ ભજવી રાંપડી સ્ત્રી. (સં. ૨પ) કરસણમાં ઊગેલું નકામું ઘાસ કાઢી બતાવવાનો અભિનય
નાંખવાનું ખેતીનું ઓજાર રાસાયણિત-નિક (સં.) વિ. રસાયણને લગતું; “કેમિકલ' રાંપ(વેલ)વું સ.કિ. રાંપડી ફેરવવી રાસાયણી(-ની) વિ. રસાયણને લગતું (૨) રસાયણશાસ્ત્ર રાંપલી સ્ત્રી, જુઓ “રાપી રાસો છું. એક પ્રકારનું વીરરસનું કાવ્ય [(૩) ઉપાય રાંધી સ્ત્રી, (સં. ૨૫) મોચીનું એક ઓજાર; રાંપલી રાહ પુ. (ફા.) રસ્તો; માર્ગ (૨) સ્ત્રી, રીત; તરેહ; ચાલ રિએક્ટર ન. (ઇ.) પરમાણુભઠ્ઠી રાહગીર છું. (ફા.) વટેમાર્ગુ; મુસાફર
રિએકશન ન. (ઇ.) પ્રત્યાઘાત; પ્રતિક્રિયા રાહત સ્ત્રી. (અ.) સુખ; આરામ; વિસામો; દુઃખમાં
દિલસોજી – મદદ (૨) છૂટછાટ; “કન્સેશન' રિક્ત વિ. (સં.) ખાલી; શૂન્ય (૨) ન. શૂન્યાવકાશ રાહદારી પુ. વટેમાર્ગ (૨) સ્ત્રી. રસ્તા ઉપરથી લઈ જવાતા રિકૂટ ૫. (ઇ.) લશ્કરમાં તાજી ભરતી થયેલ સૈનિક
માલ ઉપર લેવાતો કરે; તેની રજાચિઠ્ઠી (૩) રાહબરી રિટિંગ ન. (ઇ.) લશ્કરમાં ભરતી કરવાનું કામ રાહબર ૫. ભોમિયો; માર્ગદર્શક
રિક્લેઇમ કિ.વિ. (ઇ.) નવ પ્રાપ્ત થાય એમ (જમીન) રાહબરી સ્ત્રી, ભોમિયા થવું હોવું તે (૨) નેતૃત્વ રિફ્લેમેશન ન. (ઇં.) નવેસરથી મેળવવાની ક્રિયા

Page #704

રિક્શા(-ક્ષા),ગાડી
રિક્શા(-ક્ષા),ગાડી સ્ત્રી. (ઈં.) માણસથી ખેંચાતી બે પૈડાંની ગાડી (૨) ત્રણ પૈડાંની નાની મોટરગાડી રિજન્ટ પું. (ઇ.) સગીરનો નિયુક્ત વાલી કે રાજકર્તા રિજન્સી સ્ત્રી. (ઇં.) સગીરના વાલીના અધિકારનો સમય રિઝર્વેશન ન. (ઇ.) અનામત રાખવાપણું (૨) અગાઉથી નોંધણી કરાવવી તે; આરક્ષણ
૬૮
[એ
રિઝલ્ટ ન. (ઈં.) પરિણામ; ફળ રિઝર્વ ક્રિ.વિ. અનામત રખાય એમ (૨) ખાસ રીતે રોકાય રિઝવ્ડ વિ. (ઇં) ખાસ અલાયદું રાખેલું; બોટી રાખેલું (૨) અનામત તરીકે રાખેલું; આરક્ષિત (૩) અગાઉથી નોંધાયેલું
રિઝવટ(-ણ) સ્ત્રી. રીઝવવાની કળા
રિઝામણું ન. રીઝવવું તે કે તે માટે અપાતી વસ્તુ રિઝાવવું સ.ક્રિ. રીઝવવું; પ્રસન્ન કરવું; રાજી કરવું રિઝાવું અ.ક્રિ. રીઝવું; રાજી થવું; પ્રસન્ન થવું રિટ સ્ત્રી. (ઈં.) કાનૂની કે અદાલતી આજ્ઞા કે હુકમ તે મેળવવા માટેની અરજી
કે
રિટપિટિશન સ્ત્રી. (ઈં.) અદાલતી હુકમ મેળવવા માટેની
વરિષ્ઠ અદાલતને કરાતી અરજી [વિ. વાપસી રિટર્ન ન. (ઇ.) આવકવેરા વગેરેનું નિયતપત્રક (૨) રિટર્નજર્ની સ્ત્રી. (ઈં.) વળતી મુસાફરી [પરત ટિકિટ રિટર્ન ટિકિટ સ્ત્રી, (ઇ.) આવવા-જવાની ભેગી ટિકિટ; રિટાયરમૅન્ટ ન. (ઈં.) નિવૃત્તિ રિટાયર્ડ વિ. (ઇ.) નિવૃત્ત થયેલું (નોકરી કે રમતમાંથી) રિટ્રોસ્પેક્ટિવ વિ. (ઈં.) પશ્ચાદવર્તી રિટ્રોસ્પેક્શન ન. (ઈં.) પશ્ચાદ્દર્શન રિદ્ધિ સ્ત્રી. (સં. ઋદ્ધિ) સમૃદ્ધિ; ઐશ્વર્ય (૨) ગણેશ પત્ની રિદ્ધિસિદ્ધિ સ્ત્રી. રિદ્ધિ અને સિદ્ધિ; સુખ અને સંપત્તિ (૨) ગણપતિની બે પત્નીઓ
રિન્યૂઅલ ન. (ઇ.) નવીકરણ (૨) નવીનીકરણ રિપબ્લિક વિ. (ઇં.) પ્રજાસત્તાક રાજ્ય (૨) ગણરાજ્ય; ગણતંત્ર
રિપબ્લિકન વિ. (ઇં.) પ્રજાસત્તાક રાજ્યને પસંદ કરનારું રિપુ પું. (સં.) શત્રુ; દુશ્મન
રિપેર ન. (ઈં.) (oકામ) સમારવું તે; સમારકામ; મરામત રિપેરિંગ ન. (ઈં.) મરામત; સમારકામ [ની નોંધ રિપોર્ટ પું. (ઈં.) સવિસ્તર હેવાલ (૨) દાક્તરી ચિકિત્સારિપોર્ટર પું. (ઇ.) હેવાલ આપનાર (૨) ખબરપત્રી રિપોર્ટિંગ ન. (ઇ.) હેવાલ માટેની સામગ્રી એકઠી કરી લખી લેવાનું કામ રિપ્રિન્ટ સ્ત્રી., ન. (ઈં.) પુનર્મુદ્રણ
રિપ્લાઇકાર્ડ ન. (ઇ.) જવાબ લખવા માટેના કાર્ડ સાથેનું (બેવડું) ટપાલનું જવાબપત્તું કે કાર્ડ રિપ્લાઇપેઇડ વિ. (ઈં.) જવાબ મળે તે માટે અગાઉથી
0
[રિવૉલ્વર
નાણાં ભરેલ
[કરવું તે
રિફંડ ન. (ઈં.) પાછું ચૂકતે કરવું તે (૨) પુનઃ ભરપાઈ રિફાઇનરીસ્ત્રી. (ઈં.) ખનિજતેલની ગાળણી-તેનું કારખાનું રિફૉર્મ નં. (ઈં.) સુધારો
રિફૉર્મર વિ. (ઇ.) સુધારક [નાસ્તો વગેરે રિફ્રેશમૅન્ટ ન. (ઇ.) તાજા થવું તે (૨) તેને માટેનાં ચારિફ્રેશમેંન્ટ રૂમ પું. (ઈં.) તાજા થવાનો ઓરડો રિફ્લેક્ટર પું. (ઈં.) પરાવર્તક કાચ રિફ્લેક્સ-ઍક્શન ન. (ઈં.) પ્રતિક્ષિપ્ત ક્રિયા રિબન સ્ત્રી. (ઇં.) પટ્ટી (કાપડની); ફીત રિબામણ(-ણી) સ્ત્રી. રિબાવાની પીડા; પજવણી રિબાવવું સ.ક્રિ. ‘રીબવું'નું કર્મણિ રિબાવું અ.ક્રિ. ‘રીબવું’નું પ્રેરક [ક રાહત-છૂટ રિબેટ સ્ત્રી. (ઇં.) ચૂકતે કરવાની રકમમાં અપાતી કસર રિમાઇન્ડર પું. (ઇ.) (યાદ આપવા માટે) ફરી લખાતો પત્ર; સ્મૃતિપત્ર; યાદપત્ર
રિમાન્ડ ન. (ઈં.) ગુનેગારને વધુ તપાસ માટે જેલમાં
પાછો મોકલવો કે પોલીસના કબજામાં સોંપવો તે રિમાર્કપું. (ઈં.) ટિપ્પણી; વિશેષ નોંધ (૨) ટકોર; ટીકા રિમાઇન્ડર ન., પું. (ઈં.) યાદપત્ર; સ્મૃતિપત્ર (૨)
પુનઃસ્મરણ
રિમોટ ન. (ઈં.) દૂરથી નિયંત્રણ કરતું ઇલેક્ટ્રોનિક સાધન રિમોટ-કન્ટ્રોલ પું. (ઈં.) દૂર સંચાલક સાધન (૨) દૂરવર્તી નિયંત્રણ
રિમોટ સેન્સિંગ ન. (ઈં.) સુદૂરસંવેદી વિભેદન રિયાજ સ્ત્રી. મહેનત; પરિશ્રમ (૨) અભ્યાસ; મહાવરો રિયાલિઝમ ન. (ઈં.) વાસ્તવવાદ દેશી રાજ્ય; રજવાડું રિયાસત સ્ત્રી. (અ.) રાજ્ય; કૂમત (૨) જાગીર (૩) રિયાસતી વિ. રજવાડી; જાગીરી [સહાય (૪) છુટકારો રિલીફ સ્ત્રી. (ઈં.) રાહત (૨) અજમાયેશ (૩) મદદ; રિલીફવર્ક ન. (ઈં.) રાહતકાર્ય
રિલે પું. (ઇં.) આકાશવાણી-દૂરદર્શન ૫૨નું પ્રસારણ (૨) સહપ્રસારણ કે પુનઃપ્રસારણ
રિલેટિવ વિ. (ઇ.) સાપેક્ષ (૨) સગાંસંબંધી રિલેરેસ સ્ત્રી. (ઈં.) ટપ્પાદોડ વિર્સ વિ. (ઇ.) વિપરીત; ઊલ્ટું
રિવાજ પું. (અ. રવાજ) ચાલ; ધારો; પ્રથા; રૂઢિ રિવાયત સ્ત્રી. (અ.) પરંપરા; પ્રણાલિ (૨) વાર્તા; કહાની રિવિઝન ન. (ઈં.) ફરી જોઈ-તપાસી જવું તે; પુનરાવર્તન (૨) ફે૨-તપાસ
રિવેટ પું. (ઈં.) એક બાજુ માથાવાળો અને બીજી બાજુ જોડવાની વસ્તુમાં પરોવ્યા પછી ટીપીને જોડી દેવાય તેવો ખીલો [શકાય એવી કળવાળી પિસ્તોલ રિવૉલ્વર સ્ત્રી. (ઈં.) એક વખત ભર્યે અનેક બાર કરી

Page #705

રિવ્યુ
હું ૮ ૮
રિવ્યુ પું. (ઈં.) ફરી તપાસ; પુનર્વિલોચન (૨) અવલોકન રિશ્તેદાર વિ. (ફા.) સગું; સંબંધી રિશ્તેદારી સ્ત્રી. સગપણ, સગાઈ, સંબંધ રિશ્તો પું. (ફા.) નાતો; સંબંધ; સગપણ રિશ્વત સ્ત્રી. (અ.) લાંચ; રુશવત રિશ્વતખોર, રિશ્વતી વિ. લાંચિયું; રુશવતખોર ષ્ટિ વિ. નષ્ટ; બરબાદ (૨) પાપજનક (૩) અમંગળ કરનારું (૪) અમંગળ (૫) જોખમ રિસર્ચ સ્ત્રી., ન. (ઇં.) સંશોધન રિસર્ચપેપર ન., પું. (ઇં.) સંશોધનપત્ર; શોધપત્ર રિસર્ચમૅગેઝિન ન. (ઈં.) શોધપત્રિકા; સંશોધનપત્રિકા રિસર્ચસ્કૉલર પું. (ઈં.) સંશોધનકર્તા; વરિષ્ટ વિદ્યાર્થી રિસામણી સ્ત્રી. રિસાવું તે (૨) લજામણીનો છોડ રિસામણું વિ. જરાકમાં રિસાઈ જાય એવું (૨) ન. રીસ રિસાવવું સ.ક્રિ. રીસમાં આવે તેમ કરવું [થવું; ક્રોધે ભરાવું રિસાવું અક્રિ. (સં. રિષ્ટતિ, પ્રા. રિસ્સઇ) ક્રોધથી નારાજ રિસાળ(વું) વિ. રિસામણું; રિસાવવાના સ્વભાવવાળું રિસિટ સ્ત્રી. (ઈં.) પહોંચ; પાવતી, રસીદ રિસીવર પું. (ઈં.) સગીરની કે કજિયાની મિલકતની
વ્યવસ્થા માટે નિમાતો સરકારી અમલદાર (૨) સંદેશો ઝીલવાનું યાંત્રિક સાધન (ટેલિફોન, વાયરલેસ વગેરેનું)
રિસેપ્શન ન. (ઈં.) સત્કાર, સન્માન, સ્વાગત કરવું તે (૨) લગ્ન બાદ વરવધૂને મળવા માટેનો સમારંભમેળાવડો; સત્કાર સમારંભ
રિસેપ્શન કમિટી સ્ત્રી. સ્વાગત સમિતિ
રિસેસ ન. (ઈં.) (કામ કે શાળા વગેરેમાં) વચ્ચે મળતી છુટ્ટી-આરામનો સમય; વિશ્રાંતિ રિસૉર્સ ન.,પું. (ઈં.) પ્રાપ્તિસ્થાન; સંસાધન રિસ્ટૉચ ન. (ઈં.) કાંડા ઘડિયાળ, કાંડાનું ઘિડયાળ રિસ્પૉન્સ પું. (ઈં.) પ્રતિભાવ; જવાબ (૨) સાનુકૂળ પડઘો; પ્રત્યાઘાત
રિહર્સલ સ્ત્રી. (ઈં.) નાટ્ય સંવાદ વગેરે અગાઉથી
પુનઃસ્થાપન
અભ્યાસ માટે ભજવવાં તે; પૂર્વપ્રયોગ; પૂર્વાભ્યાસ રિહેબિલિટેશન ન. (ઈં.) પુનર્વસન; પુનર્વસવાટ (૨) [ર્વસવાટ કેન્દ્ર રિહેબિલિટેશન સેન્ટર ન. (ઈં.) પુનર્વસન કેન્દ્ર; પુનરિંગ સ્ત્રી. (ઈં.) વીંટી (૨) રમતગમત કે અખાડાની યા શૅરબજારની અંદરની જગા; ફોન, ઘંટડી વગેરેનો [માણસ રિંગમાસ્ટર છું. (ઈં.) સર્કસની તાલીમ આપનાર મુખ્ય રિંગણ ન. જુઓ ‘રીંગણ’ રિંગણી સ્ત્રી. જુઓ ‘રીંગણી’ રિંગણું ન. જુઓ ‘રીંગણું’
અવાજ
[રી(વિંછડી
પિંગલીડર પું. (ઈં.) ટોળકીનો સરદાર-આગેવાન રિંછ ન. જુઓ ‘રીંછ’
રિંછડી સ્ત્રી. જુઓ ‘રીંછડી’ રિંછડું ન. જુઓ ‘રીંછડું'
[બેફિકર
[ચાલવું
રિડરપેસ્ટ ન. (ઇ.) એક ચેપી રોગ હિંદ પું. (ફા.) શરાબી; દારૂડિયો (૨) વિ. નિશ્ચિત; રી પું. ઋષભ સ્વરની સંજ્ઞા રીખવું અ.ક્રિ. (સં. રિખ્યતિ, પ્રા. રિકખઇ) ભાંખોડિયે રીઝ સ્ત્રી. (‘રીઝવું’ ઉપરથી) ખુશી; આનંદ; પ્રસન્નતા રીઝવવું સ.ક્રિ. રીઝે એમ કરવું [સંતુષ્ટ થવું; પ્રસન્ન થવું રીઝવું અ.ક્રિ. (સં. ઋધ્ધતિ, પ્રા. રિઇ) ખુશ થવું; રીડ સ્ત્રી. (પ્રા. રાડિ) રાડ; ચિચિયારી; બૂમ; પોકાર રીડર પું. (ઈં.) (યુનિ.માં અમુક કક્ષાનો) એક પ્રકારનો
અધ્યાપક (૨) વાચક (૩) સ્ત્રી. વાંચનમાળા રીડિયારમણ સ્ત્રી, બૂમાબૂમ (૨) હોકારા; હાકોટા રીડિંગ ન. (ઈં.) વાચન (૨) ભવિષ્ય વાચન (૩) પાઠાંતર (૪) અભ્યાસ રીડિંગ રૂમ પું. (ઈં.) વાચનખંડ
રીદ્યું વિ. (દે. રિદ્ધ = પાકું) વપરાઈને મજબૂત થયેલું (૨) દુઃખ વેઠી કઠણ થયેલું (૩) નઘરોળ; સુધરે નહિ એવું (ગુનેગાર)
રીત સ્ત્રી. રીતિ (૨) કરકરિયાવર
રીતભાત સ્ત્રી. ચાલચલણ; વર્તણૂક (૨) કરકરિયાવર રીતરિવાજ પું.બ.વ. રીત અને રિવાજ રીતસર ક્રિ.વિ. રીત પ્રમાણે; ધોરણ પ્રમાણે રીતિ સ્ત્રી. (સં.) પ્રકાર; તરેહ (૨) પદ્ધતિ; રૂઢિ; ધારો
(૩) ઢબ (૪) કાવ્યની તે તે વર્ણન પદ્ધતિ; ‘ડિક્શન’ રીતે ના. પ્રમાણે; પેઠે (૨) તરીકે (૩) રિવાજ - પદ્ધતિ પ્રમાણે
રીધસીધ સ્ત્રી. રિદ્ધિસિદ્ધિ
રીબવું સ.ક્રિ. (સં. રિ) કનડવું; ખૂબ દુઃખ આપવું રીમ ન. (ઈં.) વીસ ઘા (કાગળ); ૪૮૦ કે ૫૦૦ સીટનો કાગળનો થોક
રીર સ્ત્રી. (સં. રી ઉપરથી) રાડ; બૂમ
રીલ સ્ત્રી., ન. (ઇં.) દોરો વીટેલી ગરગડી કે ભૂંગળી (૨) સિનેમાનાં દશ્યોની લાંબી પટી
રીસ સ્ત્રી. (પ્રા. રુસા) રિસાવું તે; રોષ; ગુસ્સો રીસવું સ.ક્રિ. રિસાવું; ક્રોધે ભરાવું
ફળ – એક શાક; વંતાક
-
રી(-રિ)ગણ ન. (સં. રિંગણી, દે. રિંગણી) રીંગણીનું [છોડ રી(-રિ)ગણી સ્ત્રી. (સં. રિંગણી, દે. રિંગણી) રીંગણાનો રી(-રિ)ગણું ન. રીંગણ; વંતાક [પ્રાણી રી(-રિ)છ ન. (સં. ઋક્ષ, પ્રા. રિચ્છ) એક રાની હિંસ રી(-રિ)છડી સ્ત્રી. રીંછની માદા

Page #706

રી-રિ) છડી
૬૮ ૯
[લખપતિ રીત-રિ) છડું ન. રીંછનું બચ્ચું
રુદ્રાવતાર . રૂદ્રનો અવતાર; રુદ્ર જેવું ક્રોધી રૂપ રુઆબ છું. (અ. અબ) રોફ (૨) દમામ; ભભકો રુદ્રી સ્ત્રી. શિવની સ્તુતિનું એક વૈદિક સૂક્ત કે તેનો રૂઆબદાર વિ. રુઆબવાળું; દમામદાર (૨) ભભકાદાર અગિયાર વાર પાઠ રુકાવટ સ્ત્રી. રોકાણ (૨) અટકાયત; “બાર'
રધિર ન. (સં.) લોહી; રક્ત; ખૂન રુક્કો ડું. (અ. રક્કઅ) ટૂંકી ચિઠ્ઠી (૨) દસ્તાવેજ રુધિરવાહિની સ્ત્રી, લોહી લઈ જનારી ધમની (લોહીવા રૂમ ન. (સં.) સોનું
રૂધિરસ્ત્રાવ છું. (સં.) લોહી પડવું તે (૨) સ્ત્રીઓને થતો રુક્મિણી સ્ત્રી. (સં.) શ્રીકૃષ્ણનાં પટરાણી
રુધિરાભિસરણ ન. શરીરમાં રુધિરનું ફરવું તે રૂફમી . રુક્મિણીનો ભાઈ
રુબાબ ન. એક જાતની સારંગી; રબાબ (ઉ) રુક્ષ વિ. (સં.) રૂક્ષ, લૂખું, શુષ્ક (૨) કઠોર રુબાયત સ્ત્રી. (અ. બાઇ) ચોપાઈ (અરબી, ફારસી કે રુક્ષતા સ્ત્રી. કઠોરતા (૨) શુષ્કતા.
રૂબિડિયમ ન. (ઈ.) એક જાતની કિંમતી ધાતુ રૂખ પુ. (ફા.) ગાલ (૨) ચહેરો; સિકલ (3) વલણ રુબી પું. (રશિયન) રશિયાનો એક કિંમતી સિક્કો રુખસત(-દ) સ્ત્રી, (અ.) બરતરફી; રજા (૨) પરવાનગી રૂમલાવવું સક્રિ. “રૂમલાવું'નું પ્રેરક રુણ વિ. (સં.) માંદું; બીમાર; રોગી
રુમાડો . (‘રૂમવું' પરથી બૂમાબૂમ; શોરબકોર રુણવિદ્યા સ્ત્રી. રોગોના અભ્યાસ સાથે સંકળાયેલ વિદ્યા ગુમાવવું સક્રિ. ‘રૂમવુંનું પ્રેરક કે વિજ્ઞાન; “પૉલૉજી'
રૂમેરિઝમ પું. (ઇં.) વાનો રોગ (૨) સંધિવાનો રોગ રુગ્ણાલય ન. દવાખાનું, ઔષધાલય; હકીમખાનું ગુરુત્સા શ્રી. (સં.) રોવાની ઇચ્છા રુચવું અ.ક્રિ. (સં. તે, પ્રા. રુચ્ચ0) ગમવું; પસંદ પડવું ૨૬સુ વિ. (સં.) અટકાવવા ચાહતું રુચિ સ્ત્રી. (સં.) ઇચ્છા; ભાવ (૨) પસંદગી સુિંદર દિશા સ્ત્રી. રડવાની ઇચ્છા રુચિકર વિ. (સં.) રુચિ ઉત્પન્ન કરે તેવું (૨) ગમે એવું; રદિપુ વિ. (સં.) રડવા માગતું રુચિકરતા સ્ત્રી. (સં.) રુચિકર હોવાપણું
રુવાંટી સ્ત્રી. (‘રૂવું” ઉપરથી) કૂમળા અને ઝીણા વાળ રચિત વિ. (સં.) રચેલું; ગમતું; ભાવતું (૨) ચિર રુવાંટું ન. રેવું રુચિભંગ કું. રસબુદ્ધિને ન ગમવું તે સ્વિાદિષ્ટ રુયેલ(-લું) વિ. રૂથી ભરેલું રુચિર વિ. (સં.) સુંદર; મનોહર ૨) રુચિ થાય એવું; રુશનાઈ સ્ત્રી. (ફ. રોશનાઈ) શાહી (૨) રોશની સચિરતા સ્ત્રી. (-ત્વ) ન. (સં.) રુચિર હોવું તે રુશવત સ્ત્રી. (અ. રિશ્વત) લાંચ રુચિરા સ્ત્રી. (સં.) એક અક્ષરમેળ છંદનું નામ રુશવતખોર વિ. (અ. રિશ્વતખોર) લાંચિયું ગુજ(-જા) સ્ત્રી. (સં.) પીડા; રોગ
રુશવતખોરી સ્ત્રી. (ફા.) લાંચિયાપણું રુઝાન ન. (અ.) ઝોક, રુચિ
રુષ્ટ વિ. (સં.) ગુસ્સે થયેલું; ક્રોધે ભરાયેલું રુઝાવવું સ.કિ. રૂઝવું'નું પ્રેરક ચામડી-રૂઝ આવવી રુસવા વિ. (ફા.) ફજેત; બદનામ; બેઆબરુ રુઝાવું અ.કિ. ‘રૂઝવુ'નું ભાવે; ઘા પુરાઈ ઉપર નવી રુસ્તમ વિ. (ફા.) મહાન શૂરવીર (૨) ઉસ્તાદ (૩) પં. રુબા છું. (અ.) દર; હોદો (૨) પદ, ઉપાધિ
એ નામનો ઈરાનનો એક પ્રાચીન મશહૂર યોદ્ધો રુનયમ ન. (ઇ.) એ નામની એક મૂળ ધાતુ રું છું-છડું) . જુઓ “રૂછુટ-છડું)' વિ. બોર્ડ, અપંગ રુદન ન. (સં. ૨વું તે; રોણું; વિલાપ
ફુડ ન. (સં.) માથું; શેકું (૨) માથા વિનાનું ધડ (૩) રુદય ન. હૃદય; અંત:કરણ
કુંડમુંડ વિ. ગોળમટોળ (૨) કાપેલાં માથાંની માળા રૂદિત ન. (સં.) રુદન (૨) વિ. રડેલું
ડુંડમાળ સ્ત્રી. માણસની ખોપરીઓની હાર રૂદિયું ન. હૃદય; અંતઃકરણ
રૂંધ(oણ, વન) ન. જુઓ “રૂંધ(૦ણ, ૦ન)' રુદ્ધ વિ. (સં.) રોકાયેલું; રૂંધાયેલું (૨) અટકાવેલું રૂંધન ન. (સં.) રોકવું, રોકાવું કે ગૂંગળાવું તે (૨) રુદ્ર વિ. (સં.) ભયંકર; ભયાનક (૨) ૫. મહાદેવ (૩) અકળામણ; રૂંધામણ એ નામના અગિયાર દેવોમાંનો એક
રૂંધવું સક્રિ. જુઓ ‘રૂંધવું રુદ્રતા સ્ત્રી, (સં.) રુદ્ર હોવાપણું
રૂંધામણ સ્ત્રી, જુઓ “રૂંધામણ’ રુદ્રતાલ ૫ (સં.) સંગીતનો એક તાલfપ્રાચીન મહાલય રૂંધાવવું સક્રિ. જુઓ રૂંધાવવું રુદ્રમાળ, રુદ્રમહાલય પં. (સં.) સિદ્ધપુરમાં આવેલ એક રૂંધાવું અ.ક્રિ. જુઓ ‘રૂંધાવું” રુદ્રયાગ ૫. (સં.) રુદ્રને ઉદેશી કરાતો યજ્ઞ
૨વું(-વાડું) . જુઓ ‘રૂવું-વાડું) રુદ્રાક્ષ , સ્ત્રી, એક વૃક્ષ અને તેનું બી
રૂ છું. (ફા.) મ; ચહેરો (૨) કારણ રુદ્રાણી સ્ત્રી, (સં.) રુદ્રપત્ની પાર્વતી
રૂ ન. (દ. અ) બી કાઢી લીધેલો કપાસ

Page #707

૨.] SEO
(રૂસણું રૂ. ૫. રૂપિયાનું સંક્ષિપ્ત રૂપ કે ક્રમે યા કારણે રૂપરડી સ્ત્રી, (તુચ્છકારમાં) રૂપિયો રૂએ ક્રિ.વિ. (ફા. રૂ, રૂએ સ્ત્રી =કારણ) પ્રમાણે; આધારે રૂપરંગ ન.બ.વ. (સં.) રૂપ અને રંગ-તેની છટા; બાહ્યરૂક્ષ વિ. (સં.) રુક્ષ; લખું; શુષ્ક (૨) કઠોર (૩) ખરબચડું દેખાવ; “ગેટઅપ' T(૨) આછો ખ્યાલ; ટૂંકું ધ્યાન રૂક્ષતા સ્ત્રી. શુષ્કતા ૨) કઠોરતા
રૂપરેખા સ્ત્રી. (સં.) માત્ર રૂપ બતાવનારી રેખા; રેખાદર્શન રૂખ સ્ત્રી. રુખ (૨) અટકળ (૩) વિચાર; અભિપ્રાય (૪) રૂપવતી વિ., સ્ત્રી. (સં.) રૂપાળી
બજારનું વલણ; ભાવતાલ (૫) યોગ્ય પ્રસંગ; મોખ રૂપવાન વિ. (સં.) રૂપવાળું; સુંદર; મનોહર રૂખ, (૦૩) ન. (સં. વૃક્ષ, પ્રા. રુકખ) એક રાક્ષસ કદના રૂપવિજ્ઞાન ન. વિભિન્ન વિજ્ઞાનમાં વિષયવસ્તુના બાહ્ય
થડવાળું એકલું ઊભેલું ઝાડ; ગોરસ આંબલી (રૂખડ રૂપનું નિરૂપણ કરતું વિજ્ઞાન; “મોર્ફોલૉજી' = વિલક્ષણ યોગી)
રૂપસુંદરી સ્ત્રી. (સં.) અત્યંત રૂપવતી સ્ત્રી રૂખડો છું. એક ઝાડ; વરખડો (૨) ગોરખઆંબલીનું ઝાડ રૂપાખ્યાન ન, ધાતુનાં રૂપો બનાવવાં તે રૂઝ સ્ત્રી. રુઝાવું તે
રૂપાત્મક વિ. વસ્તુમૂલક (૨) વ્યાકરણમાં પદોથી પૂર્ણ રૂઝવું અકિ. (સં. રુહ્યતે, પ્રા.રુઝઈ) રુઝાવું રૂપાળું વિ. સુંદર; મનોહર; રમણીય; દેખાવડું તિ રૂટ . (ઇ.) માર્ગ; રસ્તો (આવવા જવાનો). રૂપાંતર ના રૂપમાં ફેરફાર; અન્ય રૂપ; સ્વરૂપ બદલવું રૂટ ન. (ઇ.) મૂળિયું (૨) મૂળ (૩) અંગ (ધાતુ) રૂપાંતરિત વિ. સં.) રૂપાંતર પામેલું, બીજા રૂપમાં મુકાયેલું રૂટિન ન. (ઇં.) નિત્યક્રમ; દિનચર્યા
રૂપાંતરિત રજા સ્ત્રી. (સં.) અર્ધ પગારી રજાનું પૂરા રૂઠવું સ.કિ. (સં. ૨ષ્ટ, પ્રા. રૂઠ નામધાતુ) કોપવું; ગુસ્સે પગારની રજામાં રૂપાંતર; “કૉમ્યુટેડ લીવ’ થવું (૨) રિસાવું
રૂપાંદે સ્ત્રી. રૂપાળી દેહવાળી સ્ત્રી રૂડાસ્ત્રી. (“રૂડું' પરથી) રૂપાળાપણું; સુંદરતા (૨) સારા- રૂપિયા ન., મું. રૂપઘટક; “મોર્ફિન'
પણું (૩) ભલાપણું; ભલપણ રૂિપાળું; દેખાવડું રૂપિયાભાર વિ., પૃ. રૂપિયાના વજન જેટલું; તોલા જેટલું રૂડું વિ. (સં. રૂપ, પ્રા. રૂએ, રૂવ) સારું; ઉત્તમ, સુંદર રૂપિયો છું. (સં. રૂખક) સો નયા પૈસાની કિંમતનો રૂપાનો રૂડેરું વિ. વધુ રૂડું (લાલિત્યવાચક)
સિક્કો રૂઢ વિ. (સં.) ઘણા કાળથી પ્રચાર કે વપરાશમાં હોવાથી -રૂપી વિ. રૂપાનું; રૂપાળું (સમાસને અંતે ઉદા. બહુરૂપી) દેઢ થયેલું; ઘર કરી ગયેલું
રૂપું ન. (સં. રૂધ્યકમ્, પ્રા. રુપ્પઅ) સોના-ચાંદી જેવી એક રૂઢાચાર છું. (સં.) રૂઢ બની ગયેલો આચાર થિી ઊલટો) ધાતુ; રજત; ચાંદી રૂઢાર્થ ૫. (રૂઢ+અર્થ) શબ્દનો રૂઢથઈગયેલો અર્થ (યોગાર્થ- રૂપેરી વિ. રૂપાનું; રૂપા જેવું રૂઢિ સ્ત્રી. (સં.) રૂઢ થયેલી રીતિ કે રિવાજ (૨) તે રૂપેડી સ્ત્રી. રૂપિયો (તિરસ્કારમાં)
કારણથી શબ્દનો અમુક અર્થબોધ કરાવવાની શક્તિ રૂણક . (સં.) રૂપિયો રૂઢિગ્રસ્ત વિ. (સં.) રૂઢિમાં જકડાયેલું-ઝસાયેલું રૂબરૂ ક્રિ.વિ. (ફા.) સમક્ષ; પ્રત્યક્ષ; મોઢામોઢ રૂઢિચુસ્ત વિ. (સં.) રૂઢિને વળગી રહેનારું
રૂબલ પુ. (ઇ.) રશિયાનો રૂપિયા જેવો સિક્કો રૂઢિપરસ્ત વિ. રૂઢિચુસ્ત
રૂમ સ્ત્રી, પું. (ઈ.) ઓરડી; ખોલી; ખંડ રૂઢિપ્રયોગ પું. ભાષામાં રૂઢ-રૂઢિથી જેનો વિશેષ અર્થ થતો રૂમઝૂમ ક્રિ.વિ. ઝાંઝરનો અવાજ થાય એમ
હોય એવો શબ્દપ્રયોગ; રૂઢપ્રયોગ; “ઇડિયમ' ઝિમ રૂમલા(વા)વું અ.કિ. રૂમવા (ધૂમવા) પર ચડવું; ગાંડરૂઢિવાદ પું, પરંપરાવાદ; એક સાહિત્યિકવાદ; “કન્ઝર્વેટિ- પણથી રૂમવું (ઢોરનું)[(યુદ્ધમાં) (૨) ભટકવું, ફરવું રૂપ ન. (સં.) આકાર; દેખાવ; સ્વરૂપ (૨) સૌંદર્ય (૩) રૂમવું અ.ક્રિ. (પ્રા. મહ = મિલન કરવું) જોરથી ઘૂમવું
વેશ (૪) વાકયમાં વાપરવા પ્રત્યય વગેરે લગાડીને રૂમાલ પુ. (ફા.) (હાથમાં લૂછવાનો) લૂગડાનો કકડો તૈયાર કરેલો શબ્દ - પદ (વ્યા.) (૫) વિ. (સમાસને રૂમાલ ઊઠાવ સ્ત્રી. એક ફૂલ દો માલીની રમત અંતે) સરખું; સમાન (ઉદા. દુઃખરૂપ)
રૂરલવિ. (ઇ) ગામડાનું-નેલગતું; ગ્રામીણ (૨) ગામઠી રૂપક ન. (સં.) એક પ્રકારનું નાટક (૨) એક અર્થાલંકાર, રૂલ છું. (ઇં.) નિયમ; ધારો; કાનૂન (૨) અમલ; શાસન
જેમાં ઉપમેયને ઉપમાન સાથે તદ્રુપ કે અભિન્ન રૂલર પું. (ઇ.) રાજવી; શાસક થિી કરાયેલ નિર્ણય
બતાવી વર્ણન કરેલું હોય છે; મેટાફર રૂલિંગ ન. (ઇ.) ચર્ચા મુકદમા વગેરેના વિશે સત્તાસ્થાનેરૂપકકથા સ્ત્રી. રૂપકને આધારે તૈયાર થયેલી વાર્તા-કથા રૂવું ન. (સં. રામક) $વું; શરીર ઉપરનો નાનો વાળ; રોમ; (૨) રૂપકગ્રંથિ: “એલગરી' (૩) અન્યોક્તિ
રુવાંટું
એિક દેશ; “રશિયા” રૂપઘટક છું. ઉક્તિનો લઘુતમ સાર્થ અંશ; “મોર્ફિમ રૂસ પું, ન. (ફા.) યુરોપ-એશિયામાં સળંગ ફેલાયેલો રૂપમુગ્ધ વિ. (સં.) સૌંદર્યથી મોહિત થઈ ગયેલું રૂસણું ન. (‘રૂસવું” પરથી) રિસાવું તે

Page #708

રસી ૬૯ ૧
[ રેડિયમ રૂસવું અકિં. રોષે ભરાવું; ગુસ્સે થવું; રીસ કરવી ટૂંકું નિરૂપણ; શબ્દચિત્ર; “સ્કેચ રૂહ કું., ન. (અ.) આત્મા; જીવાત્મા
રેખાચિત્રણ ન. (સં.) રેખાથી જ ચિત્ર દોરવું તે; રેખાંકન રૂહાની વિ. (ફા.) જીવાત્મા કે આત્મા સંબંધી રેખાંકન ન. લીટી દોરવી એ (૨) લીટી દ્વારા ચિત્રોની રંગું ન. રૂદન; રડવું તે
ભાત ઉપજાવવી એ; “સ્કેચ” (૩) લીટી દ્વારા મકાન $(-૨)છું(-છડુ) ન. ટૂંકો વાળ કે તાંતણો
વગેરેના માપનો ખ્યાલ આપવો એ; “પ્લાન' j(-૨)ધ સ્ત્રી. (૦ણ, ઓન) ન. (રૂંધવું પરથી) રૂંધાવું રેખાંશ પું. (સં.) ઉત્તર અને દક્ષિણ ધ્રુવમાંથી પસાર થતી
તે (૨) રોકાણ; પ્રતિબંધ (૩) આંટી; અડખામણ પૃથ્વીના ગોળા ઉપરની લીટી; ‘લૅન્જિટટ્યૂડ’ રૂ-૨)ધવું સક્રિ. (સં. રુંધતિ, પ્રા. ફુધઇ) રોકવું (૨) રેખાંશવૃત્ત ન. (સં.) રેખાંશનું વર્તુળ ગૂંગળાવવું
ફિધાવાની ક્રિયા રેખિક વિ. એક ધાતચિહનવાળું સમીકરણ, જેનો આલેખ રૂ૨)ધામણ ન. (-ણી) સ્ત્રી, રૂંધાવું તે; ગૂંગળામણ (૨) રેખાથી દર્શાવી શકાય; ‘લાઇનિયર' ૩-૨)ધાવવું સક્રિ. રૂંધવું'નું પ્રેરક
રંગ ન (ઇ.) ચીંથરું રૂ-રું)ધાવું અ.કિ. “રૂંધવુંનું કર્મણિ
રેગિસ્તાન કું., ન. (ફા.) રેતાળ પ્રદેશ; મરભૂમિ રૂં-૬)વું(-વાડું) . (સં. રોમ, પ્રા. રોમ) રુવાંટું રેગ્યુલર વિ. (ઇંચ) નિયમ પ્રમાણે (૨) સમયસર [સાધન રે ઉદ્. (સં.) એ ! ઓ ! (સંબોધનનો ઉદ્ગાર) (૨) રેગ્યુલેટર ન (ઇ.) કોઈ પણ યંત્રને નિયમનમાં રાખનાર
કાવ્યમાં પાદપૂર્તિ માટે નિરર્થક મુકાતો અક્ષર રેગ્યુલેશન પું. (.) ધારો; કાયદો રેઈક સ્ત્રી, (ઇ.) રેલગાડીના ડબ્બાઓની હાર
રેચ પું. (સં.) જુલાબ (૨) (લા.) ધમકી; ડર રેઇટ કું. (.) ભાવ; દર; “રેટ’
રેચક વિ. (સં.) જુલાબ કરાવે એવું (૨) શ્વાસ બહાર રેઇડ સ્ત્રી. (ઇં.) ઓચિંતો છાપો મારવો તે; “રેડ ડિગલો કાઢતું (૩) પં. પ્રાણાયામમાં છેલ્લે શ્વાસ છોડવાની રેઇનકોટ પં. (.) વરસાદમાં ન પલળે તેવા કાપડનો ક્રિયા; રેચક [શ્વાસ બહાર કાઢવો તે રેઈન્જ પં. (સં.) સીમારેખા
રેચન ન. (સં.) રેચ કે જુલાબ થવો કે કરાવવો તે (૨) રેઇપ પુ. (ઇ.) બળાત્કાર
જગી સ્ત્રી, છૂટું પરચૂરણ; મોટા નાણાનું નાનું પરચૂરણ રેઇલિંગ જુઓ “રેલિંગ
રેજિમેન્ટ સ્ત્રી. (ઇ.) પૂરા કદ કે સંખ્યાની લશ્કરી ટુકડી; રેઇસ્કોર્સ જુઓ રેસકોર્સ
પલટન રેઇન્જર ૫. (ઈ.) જંગલખાતાનો ચોકીદાર
રેઝર . (ઇં.) અસ્ત્રો; સજિયો રેક પું. (ઇ.) વસ્તુઓ મૂકવા માટેનો ઘોડો રેઝિગ્નેશન ન. (ઇ.) રાજીનામું; ત્યાગપત્ર રેક(-કો)ડન. (ઈ.) નોંધ (૨) દફતર; ફાઈલ (૩) સ્ત્રી. રેઝિન ન. (ઇ.) હાલ
ગ્રામોફોન વાજાની થાળી - ચૂળ (૪) પં., ન. રેઝિસ્ટન્સ ન. (ઈ.) પ્રતિકાર; સામનો પરાકાષ્ઠા; આંક; છેલ્લી હદ
રેઝોનન્સ પું. (ઈ.) અનુવાદ રેક(-કો)ડકીપર વિ. (ઈ.) દફતરદાર રિમવાનું બેટ રેટ પૃ. (ઇં.) ભાવ; દર રેકેટ ન. (ઇ.) ટેનિસ, બૅડમિંગ્ટન, ફુવોશની રમત રૃટ . (.) ઉંદર રેકેટ ન. (ઈ.) છેતરપિંડીથી પૈસા પડાવવાનો પેતરો રેટિના સ્ત્રી, (ઈ.) નેત્રપટલ; દષ્ટિપટલ (૨) પડ્યુંત્ર; તરકટ
રેડ સ્ત્રી. (ઇ.) છાપો; ધાડ; દરોડો પૂંઠ, કેડો રેકોર્ડિંગ ન. (ઇ.) ધ્વનિમુદ્રણ
ગૃહપતિ રેડ વિ. જાડું રગડા જેવું; જેમ કે, જાડું રેડ (૨) સ્ત્રી. રેક્ટર ૫. (ઇ.) યુનિવર્સિટીનો એક અધિકારી (૨) રેડ વિ. (ઇ.) લાલ; રાતું (૨) ૫. લાલ રંગ રેઝિન ન. (ઇં.) એક પ્રકારનું પ્લાસ્ટિક
રેડ-એલર્ટસ્ત્રી. (ઇં.) સાબદા રહેવા માટેનો સંકેત (સંસ્થા રેક્ટિફાઈડ વિ. (ઇ.) શુદ્ધ કરેલું
રેડક્રૉસ ન. (ઇ.) ઘાયલોની સારવાર કરતી વિશ્વવ્યાપી રેખ રત્રી. (સં. રેખા) રેખા (૨) દાંતે જાવેલી સોનાની રેડલાઇટ સ્ત્રી, (ઈ.) રાતી બત્તી (૨) ચેતવણી
ટપકી (૩) નાની ખીલી (૪) કિ.વિ. જરાયે; જરાકે રેડ-લૅમ્પ . (ઇ.) ભયસૂચક લાલ બત્તી રેખતો પુ. (ફા.) ફારસી અને ઉર્દૂ કવિતાનો એક ઢાળ રેડવવું સક્રિ. (દ. ૨૩ = ગબડેલું) રોડવવું; નિભાવી લેવું રેખનું સ.કિ. રેખા કે લીટી આંકવી
(૨) ગબડાવવું (૩) રોળવવું ભરવું; અંદર નાંખવું રેખા સ્ત્રી, (સં.) લીટી; આંકો (૨) હાર; પંક્તિ રેડવું સક્રિ, પ્રવાહીની ધાર કરવી (૨) ધારા ચલાવીને રેખાકંસ ૫. ઉપર રેખા દોરી કરાતો કેસ (ગ.) રેડિયમ ન. (ઈ.) વિકિરણધર્મી એક તત્ત્વ - ધાતુ રેખાગણિત ન. (સં.) ભૂમિતિ; ક્ષેત્રમિતિ
રેડિયમ ન. (ઇ.) પ્રકાશ આપનારી વિદ્યા શક્તિવાળી રેખાચિત્રન. રેખાઓથી દોરલું ચિત્ર (૨) કોઈના જીવનનું એક ધાતુ

Page #709

રેડિયેટરો ૬૯ ૨
(રેવંત રેડિયેટર ન. (ઈ.) કિરણોત્સર્ગ દ્વારા ઓરડામાં ગરમી રેફર્મેશન ન. (ઈ.) સુધારા
[નિરાશ્રિત ફેલાવવાનું યંત્ર (૨) યંત્રમાં ફરતા કે વહેતા પાણીને રેફયુજી . (ઇ.) વિસ્થાપિત (૨) શરણાર્થી (૩)
ઠંડું કરનાર સાધન [સિવાય થતો ગરમીનો સંચાર રેફિજ(-જરે)ટર છું. (ઇ.) જેની અંદર મૂકેલી વસ્તુઓ રેડિયેશન બે પદાર્થો વચ્ચે એકમેકના સંબંધમાં આવ્યા ઠંડી થઈ સારી રહે અથવા ઠરી જાય તેવું એક યંત્ર રેડિયો પં. (ઇ.) તાર વગર, અવાજ દૂર સંભળાવવાનું - સાધન; પ્રશીતન; શીતક; “ફ્રીજ' ચિબો
કે સાંભળવાનું યંત્ર કે તે ક્રિયા; દૂરધ્વનિક્ષેપક રેબચો છું. (ચહેબચો ઉપરથી) પાણીની ઢોળાઢોળ; કાદવ; રેડિયો-એકિટવ વિ. (ઇ.) અણુબોમ્બ ફોડવાથી પ્રસરતું રેબઝેબ કિ.વિ. (સ. ઝેબઝેબાં) પરસેવાથી નીતરતું ધ્યેય (રજકણ વગેરે)
કિરવાની વિદ્યા હની વિદા
એમ. રેડિયોગ્રાફી સ્ત્રી. (ઇ.) રેડિયમની મદદથી આલેખન રેમિટર વિ. (ઇ.) મોકલનાર રેડિયોલૉજિસ્ટ છું. (ઇ.) એક્સ-રે કે બીજા પ્રકારના તરંગો રેલ સ્ત્રી (દ. રેલિ) પૂર (૨) પુષ્કળતા
દ્વારા મળતાં ચિત્રણોથી રોગોનું નિદાન અને ચિકિત્સા રેલ સ્ત્રી. (ઇ.) રેલવેનો પાટો કરનારો દાક્તર
રેલગાડી સ્ત્રી, આગગાડી, ગાડી; વીજળીગાડી રેડી વિ. (ઇં.) તૈયાર
રેલ(-લમ) છેલ શ્રી. રેલીને છલકાઈ જવું તે (૨) પુષ્કળતા રેડીપઝેશન ન. (ઇ.) તૈયાર કબજો
રેલભાડું ન. (સં.) રેલગાડીને ટિકિટ ખર્ચ માર્ગ રેઢિયાળ વિ. રવડતું; ધણી વિનાનું (ર) નકામું; નમાલું રેલ-લાઈન સ્ત્રી. (ઇ.) રેલગાડીનો પાટો (૨) રેલગાડીનો ૨૮ વિ. ૨ખડતું; નધણિયાતું; સંભાળ વિનાનું (૨) જાડું રેલવું એ.ક્ર. દિ. રેલ્લઈ) રેલ આવવી; જોશથી વહેવું રેણ સ્ત્રી. (સં. રજનિ. પ્રા. રયણિ) રાત્રિ; રાત (૨) જવું; પરવરવું (૩) સક્રિ. જોરથી રેડવું (૪) રેણ સ્ત્રી. રેણુ; રજ; ઝીણી ધૂળ
ઢોળવું (૫) રેલમાં તાણી જવું રણ ન. ધાતુની સાંધ કરવાનું ઝારણ
રેલવે સક્રિ. પૂર આવી છાઈ દેવું (૨) રેલમાં તાણી જવું રેણગર . રેણ કરનાર; “વેલ્ડર'
રેલવું ન. એક જાતનો પાણીનો સાપ; જસા૫ મિાર્ગ રેણવું સક્રિ. રેણ દેવું; ઝારણ કરવું
રેલવે, (લાઈન) સ્ત્રી. (ઇ.) ગાડીના પાટાનો માર્ગ, રેલરેણી સ્ત્રી. (સં. રજનિકા, પ્રા. રષિ) રાત્રિ રેલવે જંકશન ન. (ઇં.) બે કે વધુ દિશાઓમાંથી જયાં રેણુ છું., સ્ત્રી. (સં.) ધૂળ; રજ
આગળ ગાડીઓ એકબીજીને વટાવે તેવું મથક રેણુકા સ્ત્રી. (સં.) પરશુરામનાં માતા (૨) પૃથ્વી રેલવે બોર્ડન, (ઇ.) રેલવેનું કામ સંભાળનાર સરકારી તંત્ર રેટ ન. (સં. રેત, પ્રા. રેન) વીર્ય; શુક્ર; ધાતુ
રેલવે સ્ટેશન ન. (ઇ.) રેલગાડીને ઊભા રહેવાનું સ્થાન; રેત સ્ત્રી. (સં. રેત્ર) ઝીણી રેતી રાખવાનું પાત્ર ત્યાં કરાતું તેનું મકાન વગેરે; રેલ-મથક રેતદાની સ્ત્રી. લખાણની શાહી ચૂસવા ભભરાવવાની રેત રેલસંકટ ન. પાણીની રેલથી ઊપજેલું સંકટ જિવું તે રેતવો !. ખોદતાં બહુ રેતી નીકળે એવો કૂવો રેલારેલ સ્ત્રી. (‘રેલ” ઉપરથી) રેલમછેલ; રેલીથી છલકાઈ રેતાળ વિ. રેતીવાળું
રેલાવું અ.ક્ર. રેલો ચાલવો; ઢોળાવું રેતિયું ન. રેતદાની; રજિયું (૨) વિ. રેતીનું; રેતીવાળું રેલિંગ સ્ત્રી, (ઈ.) લોખંડની કે સિમેન્ટની વાડ રેતી સ્ત્રી, (સં. રેત્ર,પ્રા. રે) પથ્થરનો ઝીણો ભૂકો, વાલુકા રેલી સ્ત્રી, (ઈ.) સ્વયંસેવક, બળવીર જેવા સમૂહ, રેન સ્ત્રી. (ઇ. રેઇન) ઘોડાની લગામ
વગેરેનો મેળાવડો કે તેની ક્વાયત (૨) સંમેલન રેન સ્ત્રી. રાત; રેણ (રાત્રિ)
રેલો . (‘રેલ' ઉપરથી) નાનો પ્રવાહ રેનેસા મું. (ઇ.) નવજાગૃતિ; પુનર્જાગૃતિ; પુનર્જાગરણ રેવડી સ્ત્રી. ખાંડની સાચણી અને તલની એક બનાવટ રેન્ક ૫. ન. (ઈ.) દર; હોદો (૨) વર્ગ; શ્રેણી રેવત છું. (સં. રેવું = કૂદવું) ઘોડો; રેવંત રેન્ટ પેન. (ઇ.) ભાડું
રેવતાચળ . (સં. રેવતાચલ, રેવત; ગિરનાર રેન્ટ ઍક્ટ . (ઇ.) ભાડુઆત ધારો-કાયદો
રેવતી સ્ત્રી, સત્તાવીસમું નક્ષત્ર (૨) બલરામની પત્ની રેપ સ્ત્રી. (ઇ.) આરોહની મીંડ (-સંગીત)
રેવન્યુ સ્ત્રી. (.) મહેસૂલી આવક રેપર ન. (ઇ.) વીંટાળવાનો કાગળ
રેવન્યુમિનિસ્ટર ૫. (ઇ.) મહેસૂલી પ્રધાન રેફ છું. (સં.) અક્ષર ઉપર કરાતું ‘રૂનું ચિહ્ન રેવર પું, (ઇ.) ખ્રિસ્તી ધર્મની દિશા આપનાર પાદરી રેફરન્સ યું. (ઇ.) સંદર્ભ (૨) ઉલ્લેખ
રેવંચી સ્ત્રી. (ફા. રવિંદચીની) એક વનસ્પતિનો ગુંદર - રેફરી મું. (ઇ.) પંચ (૨) ખેલપંચ; નિર્ણાયક (રમત- એક ઔષધિ વિપરાતો રેવંચીનો ગુંદર ગમતોમાં) (૩) પરીક્ષક
રેવંચીનો ગોળ છું. જુલાબ માટે તેમજ રંગ વગેરે માટે રેફર્મેટરી સ્ત્રી. (ઇં.) ગુનેગારને સુધરવાની જગા રેવંત છું. (સં. રેવું = કૂવું) ઘોડો; રેવત

Page #710

રેવા(0)]
૬૯ 3
[રોગચાળો રેવા (સં.) (જી) સ્ત્રી, નર્મદા નદી
રૈયત સ્ત્રી, (અ.) પ્રજા; વસ્તી રેવોલ્યુશનન. (ઇ.) પરિભ્રમણ ફેરો (૨) સામાજિક ક્રાંતિ રેયતવારી વિ. (૨) સ્ત્રી. બારોબાર ખેડૂત પાસેથી મહેસૂલ રેવોલ્યુશનરી વિ. (ઇ.) ક્રાંતિ લાવવાનો પ્રયત્ન કરનાર ઉઘરાવવી તે (જમીનદારીથી ઊલટું) કે તેને લગતું (૨) -ના મત-સિદ્ધાંતનું
રેવત, (વેક, અગિરિ) પું. (સં.) ગિરનાર પર્વત રેશનન. (ઇ.) ફાળવણી પ્રમાણે નિયત પ્રમાણ-માપ (૨) રો સ્ત્રી. (ઇં.) પંક્તિ ; ‘લાઇન' ફાળવણી પ્રમાણેનું સીધું
રો સ્ત્રી, હદ (૨) શુમાર રેશનકાર્ડ ન. (ઇ.) રેશન માટેની સીધાચિઠ્ઠી રોક વિ. રોકડું (પદ્યમાં) રેશનાલાઈઝેશન ન. (ઇ.) સુયોજન; સુવ્યવસ્થા રોક વિ. (૨) સ્ત્રી. (‘રોકવું ઉપરથી) રોકણી રેશનાલિઝમ ન.(ઇ.) વિવેક બુદ્ધિવાદ
રોક ૫. (ઇ.) ખડક રેશનિંગ ન. (ઈ.) જરૂરની વસ્તુઓની નિયત ફાળવણી રોકકળ સ્ત્રી, (-ળાટ) પં. રોવું ને કકળવું તે; રુદન
કરવી તે; માપબંધી કિંતુ કે તેનું બનાવેલું કાપડ રોકટોક વિ. રોકવું કે ટોકવું તે; કશો પણ વાંધો કે વિરોધ રેશમ ન. (ફા. અબ્રેશમ) એક જાતના કીડાના લાળના રોકડ વિ. રોકડું; “કેશ” રેશમી વિ. રેશમનું (૨) રેશમ જેવું સુંવાળું
રોકડ સ્ત્રી. રોકડા પૈસા; “કેશ”
વિલ્યુ રેશિયો છું. અનુપાત; પ્રમાણ
રોકડ-કિંમત સ્ત્રી. રોકડ લેતાં આપવાની કિંમત; “કેશ રેષા સ્ત્રી. (સં.) રેખા; લીટી
રોકડ-જમા . રોકડું જમા કરાવેલું નાણું; “કેશ-ડિપોઝિટ' રેસ સ્ત્રી, (ઇ.) ઘોડદોડની શરત; તેને લગતો જુગાર રોકડનાણું ન. રોકડુંનાણું; “રેડી મની” રેસકોર્સ ૫. (ઈ.) ઘોડદોડનું મેદાન વાળું રોકડમેળ . રોકડેથી આપ્યા-લીધાની ચોપડી રેસાદાર વિ. (રસો + દાર) રેસાવાળું; તંતુવાળું; તાંતણા- રોકડવહી સ્ત્રી. જેમાં નાણાંની હાથોહાથ લેવડદેવડ થતી રેસિટેશન ન. (ઇં.) મુખપાઠ; મુખપાઠ બોલી જવું તે હોય તે, “કેશબુક', રેસિ(-)ડેન્ટ ૫. (ઈ.) અંગ્રેજી અમલ વખતે દેશી રોકડવેચાણ ન. રોકડેથી વેચાણ; કેશ-સેલ”
રાજયોમાં રખાતો અંગ્રેજી સત્તાનો પ્રતિનિધિ રોકડિયું વિ. રોકડ વહેવાર કરનારું (૨) હાજરજવાબી રેસીમ સ્ત્રી. (ઇ.) કલગી
વિગેરેનો) રોકડિયો પં. નાણાં રોકડા આપનાર માણસ: “કેશિયર' રસો પું. (સં. રેષા ઉપરથી) તંતુ (વનસ્પતિ, ફળ રોકડી સ્ત્રી. દિવસના સાધારણ સમય ઉપરાંત સવારે જે રેસ્ટહાઉસ ન. (ઇ.) વિશ્રામગૃહ, પથિકાશ્રમ
વધુ કામે રોકાય છે કે તેની રોકડી મજૂરી રેસ્ટોરાં ન., સ્ત્રી, (ફ્રેન્ચ) જયાં ખોરાકી પાણીની સગવડ રોકડું વિ. ઉધાર ન રાખેલું પણ તરત આપેલું નાણું) હોય તેવી હોટલ
(૨) નગદ નાણું (નોટ નહિ) (૩) કાંઈ પણ રેંકડી સ્ત્રી. (-ડો) છું. (સં. રથ, પ્રા. ર૭ ઉપરથી રહિકલ, છુપાવ્યા વિના તરત કહેલું (કથન) (૪) ન. તેવો
રૅકળી, રેંકડી) નાનીબળદગાડી (૨) ભારતીનાની લારી જવાબ ફેંકવું અક્રિ. (પ્રા. રેક્ક) ગાય - ભેંસનું બાંઘડવું રોકવું સક્રિ. અટકાવવું; જવા ચાલવા કે થવા ન દેવું; રંગલાવું અ.કિ. (મોટે ભાગે પશુએ) મસ્તીમાં ઊછળવું આંતરવું (૨) કામે વળગાડવું; નોકરીમાં રાખવું (૩) કે શરીરના મરડાટ સાથે ચાલવું
વેપારધંધામાં નાખવું (નાણું). રેંચબો . રેબચો: કીચડ
રોકાણ ન. રોકવું કે રોકાવું તે () અટકાયત રેંજીપેજી વિ. નમાલું (૨) ઉત્સાહ વગરનું બીજો દાવ રોકાણકાર છું. (સં.) નાણાં કે મૂડી રોકનાર કિંમત રેંટ છું. (તેલુગુ રૉ, મરાઠી લંડ = બે) ગિલ્લીદંડાનો રોકાણ-કિંમત સ્ત્રી. રોકાયેલ નાણાં પરથી આકારાય તે રેટ પું. (સં. અરઘટ્ટ, પ્રા. અહટ્ટ, રહંટ) કૂવામાંથી રોકાણબજાર ન. નાણાં રોકવા અંગેનું બજાર; શેર કે પાણી કાઢવાની ઢોચકાંવાળા ચક્કરની યોજના
નાણાબજાર રેંટમાળ સ્ત્રી. રેટનાં ઢોચકોની ફરતી હાર; ઘટમાળ રોકૂટ સ્ત્રી. રોવું અને કૂટવું તે; રડારોળ રેટિયાબારશ(-સ) સ્ત્રી. ભાદરવા સુદિ બારશ (ગાંધીજીની રોકેટ ન. (ઈ.) તીર કે ગબારા પેઠે ગગનમાં યાંત્રિક રીતે જન્મતિથિ)
સાધન ફેંકાતું સાધન () એ પ્રકારની આતશબાજી રેટિયો છું. (‘રેટ' પરથી) હાથે સૂતર કાંતવાનું ચક્રનું એક રાખવું અ.ક્રિ. (સુતારે રંધાથી) લાકડાની સપાટી સીધી રેટીડી ૫. રેટિયો
સપાટકરવીવ્યિાધિ; બીમારી(૨) એક ચોઘડિયાનું નામ રેટૂડો છું. રેટ
રોગ પં. (સં.) બગાડ; વિકાર; તંદુરસ્તીમાં બગાડો; રેસવું સક્રિ. (દ, રેસિઅ) રહેંસવું
રોગગ્રસ્ત વિ. (સં.) રોગમાં સપડાયેલું; બીમાર ૨ ૫. ધન, સંપત્તિ (૨) સોનું
રોગચાળો ૫. રોગનો ફેલાવો; રોગનો ઉપદ્રવ

Page #711

રોગજનક
૬૯૪
|| લવમૅરેજ રોગજનક વિ. (સં.) રોગ પેદા કરે એવું; રોગકારક રોટીવહેવાર પું. સાથે જમવા-જમાડવાનો સંબંધ રોગજંતુ ન. (સં.) રોગ પેદા કરે એવું-રોગનું જંતુ; રોગની રોટેરિયન વિ. રોટરી ક્લબનું સભ્યપદ ધરાવનાર બારીક જીવાત
રોટેશન ન. (ઇ.) પરિક્રમણ; પરિભ્રમણ (૨) વારાફરતી રોગદોગ . (રોગ + સં. દોષ) વરસાદ વગેરેની પીડા રોટું ન. બરાબર પાકતાં પહેલાં સુકાઈને ચીભડાઈ ગયેલી
(૨) વળગાડ વગેરેની પીડા (૩) ભય; બીક બેસ્વાદ સોપારી (૨) રામું - જડ માણસ રિસ્તો રોગનિદાન ન. (સં.) રોગપરીક્ષા; રોગને પારખવો તે; રોડ કું. (.) રસ્તો; માર્ગ (૨) ચડાવ: ઊંચાણવાળો “ડાયાગ્નોસિસ
[નીરોગ રોડ પું. (ઇં.) લોખંડના સળિયો રોગમુક્ત વિ. (સં.) રોગમાંથી મુક્તિ-સાજું થયેલું; રોડવવું અક્રિ. ગબડાવવું રોગવિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) રોગ વિશેની વિદ્યા; રોગવિજ્ઞાન; રોડા પુ.બ.વ. (રીડવવું ઉપરથી) દોટ; ગબરડી થોલોજી'
રોડિયમ ન. (ઈ.) એ મૂળ ધાતુ રોગાન પું, ન. (ફા. રૌગન) તેલ, મીણ, લાખ વગેરેનું રોડી સ્ત્રી. દોડ; દોડો; હડી
એક જાતનું મિશ્રણ (લાકડાં, લૂગડાં વગેરે ઉપર રોડું ન. પથ્થર વગેરેનો અણઘડ ટુકડો ચડાવાય છે.)
રોણ સ્ત્રી. રોહિણી નક્ષત્ર રોગિ(યું, ૦૪, ૦૯) વિ. માંદું; રોગવાળું રોણ ન. કંદન; રુદન (૨) ઝઘડો રોચક વિ. (સં.) રુચિ કરાવે તેવું; ગમતું; રુચિકર રોણું ન. (સં. રોદન, પ્રા. રઅણ) રુદન રોચન ન. (સં.) રુચવું તે () ભભકો; દમામ રોતડ(-ડું,-લ) વિ. (‘રોવું' ઉપરથી) ઝટ રોઈ પડે એવું રોજ પું. (ફ.) દિવસ (૨) એક દિવસની મજૂરી (૩) રોતું વિ. (“રોવું'નું વ.) રડતું; રડ્યા કરતું - ક્રિ.વિ. હંમેશ; કાયમ ઉદ્યમ; કામધંધો રોદડું(મું) ન. વીતકની કથની (૨) રુદન રોજગાર પં. ગુજરાત માટે કરવાનો ધંધો; નોકરી કે રોદન ન. (સં.) રુદન; રડવું તે રોજગારવેરો પં. રોજગાર પર લેવાતો વેરો, વ્યવસાય વેરો રોધ પું. (સં.) અટકાવ; રુકાવટ રોજગારી સ્ત્રી, રોજગાર; કામધંધો
રોધક વિ. (સં.) રોધ (રુકાવટ) કરનારું; અટકાવનારું રોજદાર છું. (ફ.) દહાડિયો; રોજથી કામ કરનાર રોધન ન. (સં.) રોધવું તે; અટકાવ; રુકાવટ રોજનામું ન. રોજમેળ
[‘ડાયરી' રોધવું સ.કિ. રોકવું; અટકાવવું રોજનીશી સ્ત્રી. દરરોજના કામની નોંધપોથી; વાસરિકા; રોધિત વિ. (સં.) થંભાવેલું રોજબરોજ કિ.વિ. (ફા.) રોજરોજ; દરરોજ
રોન સ્ત્રી. (ઇં. રાઉન્ડ) રાતની ચોકી માટે ફરવું તે રોજમદાર વિ. પું. દહાડિયો; રોજ પર મજૂરી કરનાર રોનક સ્ત્રી. (અ.) તેજ; ભપકો રોજમેળ પુ. દરરોજનો રોકડ હિસાબ (૨) તે લખવાનો રોનકદાર વિ. રોનકવાળું; ભપકાદાર યિંત્ર ચોપડો
રોનિયો છું. (ઈ.) મૂળ લખાણની નકલો કાઢવાનું એક રોજરોજ; રોજિંદા ક્રિ.વિ. હંમેશાં પ્રતિદિન રોપ ૫. (“રોપવું' પરથી) રોપો; છોડ (૨) રોપવાની ક્રિયા રોજિંદાર વિ. પું. રોજથી કામ કરનાર; દાડિયો [કમાણી રોપણ ન. (સં.) રોપવું તે; રોપણી રોજિદારી સ્ત્રી. રોજગાર; રોજી (૨) રોજની મજૂરી (૩) રોપણી સ્ત્રી. રોપણ; વાવણી; રોપવાનું કામ - ક્રિયા રોજિંદું વિ. રોજનું; નિત્યનું
[પેદાશ રોપવું સક્રિ. (સં. રોપુ) વાવવું (૨) જમીનમાં થોડું રોજી સ્ત્રી. રોજગાર (૨) ગુજરાન (૩) રોજની આવક; દાટીને ઊભું કરવું (ઉદા. વાંસડો રોપવો) રોજીરોટી સ્ત્રી. (હિ.) જીવનનિર્વાહ (૨) આજીવિકા રોપવે પં. (ઈ.) રસ્સીમાર્ગ; રઘુમાર્ગ રોજો યું. (અ) મોટા અને ધાર્મિક મુસલમાનની કબર (૨) રો.પા. ન. (શ.પ્ર.) રોજમેળ પાનાંનું ટૂંકું રૂપ
મુસલમાનનો દિવસનો ઉપવાસ (પશુ; નીલગાય રોપિત વિ. (સં.) રોપેલું; સ્થાપેલું (૨) વાવેલું રોઝન. (સં. રોહ્યા, પ્રા. રોક્ઝ) ઘોડાને મળતું એક જંગલી રોપીટ સ્ત્રી. રોકૂટ; રોવું ને છાતી પીટવી તે રોઝડી સ્ત્રી. રોઝની માદા (૨) રોઝના ઘાટની ઘોડી રોપો !. રોપ; છોડ પ્રિતાપ; તેજ; દાબ રોઝી(-ઝિયો) વિ. એક જાતનો કપાસ (રાષ્ટ્રીય મંડળ રોક(-બ) . (રુઆઅ ઉપરથી) ભપકો; દબદબો (૨) રોટરીક્લબ સ્ત્રી, (ઈ.) ધંધાદારી લોકોનું એક આંતર- રોકબંધ, રોફભેર (ફા.) જિ.વિ. રોથી: રોફપર્વક રોટલી સ્ત્રી. (સં. રોટ્ટ, પ્રા. રોટ્ટ)ઘઉંના લોટની પાતળી ગોળ રોડ વિ. જડ; મૂર્ખ, અરસિક (એક પક્ષી
વાની જાડી ભાખરી (૨) આજીવિકાનું ભરણપોષણ રોબિન ન. (ઇ.) લાલ છાતીવાળું મધુર કલરવ કરનારું રોટલો છું. (સં. રોટ્ટ, પ્રા. રોટ્ટ) હાથે થાપીને બનાવેલી રોબો, (૦૯) . (ઇ.) યંત્રમાનવ રોટી સ્ત્રી, રોટલી (૨) પાઉરોટી
રામ ., ન. (સં.) રુવાંટું; રૂવું શરીર ઉપરના વાળ

Page #712

લવર SEY
લકડકડ રોમ ન. (ઇ.) ઈટાલીનું જાણીતું શહેર (૨) પ્રાચીન તુર્કી રોસ્ટર ન. (ઇ.) કામના વારાની યાદી-યોજના રોમન વિ. (ઇ.) રોમનું કે તેને લગતું કે તેનું રહેવાસી રોહ પુ. કળી; અંકુર રોમન-કૅથલિક વિ. . (ઇ.) ખ્રિસ્તી ધર્મને પ્રાચીન રોહ ન. (સં.) એક ઘાસ; એક ઝાડ
સમયથી ચાલ્યો આવતો મુખ્ય ફિરકો અને તેનો રોહડો છું. એક ઝાડ અનુયાયી
રોહરી સ્ત્રી, ભેખડ રોમહર્ષ પં. (સં.) રોમાંચ (૨) વિ. રોમાંચ કરે એવું રૉ-હાઉસ ન. (ઇ.) હારબંધ-અડોઅડ ઘર રોમહર્ષણ વિ. (સં.) રૂંવાડાં ખાં કરનારું; રોમાંચક રોહિણી સ્ત્રી. (સં.) ચોથા નક્ષત્રનું નામ (૨) બળરામની રોમંથ . (સં.) વાગોળવું તે; વાગોળવાની ક્રિયા માતા (૩) ચંદ્રની પટરાણી (૪) નવ વર્ષની કન્યા રોમંથક ન. (સં.) વાગોળનારું તે તે પશુ
રોહિત વિ. (સં.) રાતું (૨) પું. હરિશ્ચંદ્ર રાજાનો પુત્ર રોમાન્સ S. (ઇ.) પ્રણયમસ્તી (૨) પ્રણયસંબંધ રોહિલો પુ. પઠાણોની એક જાતિ રોમાવલિ(-લી, -ળી, ળિ) સ્ત્રી. (સં. રોમનું+અવલિ) રોહિલો છું. રોહિલ ખંડનો વતની (દાટ; પાયમાલી
થવાં તે: રોમહર્ષ રોળ ૫. ઝાડાઊલટી વગેરેનો ઉપદ્રવ; મરકી (૨) ગજબ; રોમાંચ પું. (સં.) (લાગણીથી) શરીર ઉપરનાં રૂવાં ઊભાં રોળવાવું અ.ક્રિ. ચિડાવું; ખિજાવું રોમાંચક વિ. રોમાંચ કરે એવું; રોમહર્ષ
રોળવું સક્રિ. (સં. રોલયતિ, પ્રા. રોલાં. “પ્રા. ફુલ = રોમાંચિકા સ્ત્રી. રોમાંચ કરે એવી ઘટના કે એવું એકાંકી લોટવું; આળોટવું'નું પ્રેરક ‘રોલ = લોટાવવું; રોમાંચિત વિ. (સં.) રોમાંચ થયો હોય તેવું
રગદોળવું) ચોળવું; મસળવું (૨) રગદોળવું; મેલું રોમિયો ૫. (ઇ.) શેક્સપિયરના “રોમિયો-જુલિયેટ' કરવું (૩) કચરી મારી નાખવું નાટકનો નાયક (ર) ઇશ્ક માણસ
રોળાગર વિ. કમાઉ; કમાનાર રોમૅન્ટિક વિ. (ઇ.) કૌતુકપ્રિય; રંગદર્શી (૨) પ્રેમોત્તેજક રોચું વિ. ગામડિયું; જંગલી; અસભ્ય (૨) ઢંગધડા વિનાનું રોમાન્ટિસિઝમ ન. (ઈ.) રંગદર્શિતાવાદ
રોંચો . રાભો; જડસો રોમ્બસ પું. (ઈ.) સમચતુર્ભુજ
રોંઢું ન. ત્રીજો પહોર; ચારેક વાગ્યાનો વખત રોયલ વિ. (ઇં.) એક ખાસ કદનો ૨૦” ગુણ્યા ૨૮”ના રોંઢો છું. ત્રીજા પહોરનું જમણ; વાળુ; રોંઢું
માપનો (છાપવાનો કાગળ) (૨) શાહી; દરબારી રૌદ્ર વિ. (સં.) રુદ્ર સંબંધી (૨) ભયંકર; ઉગ્ન (૩) પં. રૉયલ્ટી સ્ત્રી. (ઈ.) લેખક વગેરેને તેમની કૃતિના વેચાણ રૌદ્રપણું; રુદ્રતા (૪) કાવ્યના નવ રસમાંનો એક
ઉપર જે મહેનતાણું ઠરાવી આપવામાં આવે તે; રીપ્ય વિ. (સં.) રૂપાનું (૨) રૂપા જેવું; રૂપેરી
કૃતિવેચાણ -- પુરસ્કાર; હકસાઈ; હકસી ૨) રાજત્વ રીપ્યમહોત્સવ પં. પચીસ વર્ષે ઊજવાતો ઉત્સવ (રજત રોયું વિ. (“રોવુંઉપરથી) પીયું; રડ્યું
મહોત્સવ) રોલ પં. (.) અભિનેતાનો તે તે પાત્રગત અભિનય (૨) રૌરવ ન. (સં.) એક નરકનું નામ પોતપોતાનો ભાગ ભજવવાની ક્રિયા
રૌહિણેય પું. (સં.) બુધનો ગ્રહ (૨) શનિનો તારો (૩) રોલ પં. (ઈ.) વીંટો; ફીંડલું (૨) ન. હાજરીપત્રક (૩) રોહિણીનો પુત્ર બલરામ
રૂલર; આંકણી રોલર . (ઇ.) ગબડે તેવો ગોળ ઘાટ (જેમ કે,
છાપખાનાનો; જમીન દાબવાનો) રોલું વિ. બાઇ: મુર્ખ (૨) નમાલું.
GI રોવડાવવું સક્રિ. રડાવવું; “રોવું'નું પ્રેરક
લપું. (સં.) ગુજરાતી લિપિનો ચાર અર્ધસ્વરોમાંનો ત્રીજો રોવાવું અ.ક્રિ. “રોવું'નું ભાવે
લ પું. (સં.) પિંગળમાં ‘લઘુનો સાંકેતિક વર્ણ રોવું અક્રિ. (સં. ૨૬, પ્રા. રોવ) રડવું (૨) ને રડવું; લઈ લેવું'નું કૃદન્તરૂપ. જેમ કે, લઈ જવું વગેરે
-નું દુઃખ કરવું કે ગાવું (૩) ન. રડવું તે; રોણું લઈને ના. (‘લેવું’નું સંબંધક ભૂતકૃદંત) ને લીધે; ને કારણે રોશન વિ. (ફા.) ચળકતું (૨) જાહેર
(૨) ક્રિ.વિ. હાથમાં પકડીને (૩) ઉપાડીને ઉદા. રોશનદાન ન. (ફા.) જાળિયું; અજવાળિયું
એને લઈને રોશની(-નાઈ) સ્ત્રી. (ઘણા દીવાઓનો) સામટો પ્રકાશ લઉ છું. (સર. અ. લવૂઝ, લફઝ = બોલ, શબ્દ, વચન) . (૨) શનાઈ
મુસલમાની રિયાસત સમયનો રાજાની પાસે રહેતો રોષ છું. (સં.) ગુસ્સો; ક્રોધ
મશ્કરો; લોવો રોષિત વિ. (સં.) રોષવાળું; ગુસ્સે ભરાયેલું
લકડધકડ કિ.વિ. ધમધોકાર; ઝપાટાબંધ

Page #713

લકડિયું
૬૯ ૬
| લખલખ લકડિયું વિ. લાકડાનું (૨) કઠણ (૩) ઝાડને પણ બાળી લક્ષિત વિ. (સં.) દેખાડેલું (૨) દેખેલું; નિહાળેલું (૩)
નાખે એવું હિમ) (૪) ન. મસાલા રાખવાની ખાનાં- લક્ષણાથી જાણેલું (વ્યા.) અંતે ઉદા. ‘એકલલી'
વાળી લાકડાની પેટી(રોગ; પક્ષાઘાત; “પેરેલિસિસ' -લક્ષી વિ. (સં.) લક્ષવાળું; લક્ષતું (સામાન્યરીતે સમાસને લકવો . (અ. લકવહ) શરીરનું એકાદ અંગ રહી જવાનો લક્ષ્મ ન. (સં.) એંધાણ; નિશાન લકી વિ. (ઇ.) નસીબદાર; સદ્ભાગી (૨) સ્ત્રી, ન. કડે લક્ષ્મણ પું. (સં.) શ્રીરામનો નાનો ભાઈ, સુમિત્રાનો પુત્ર પહેરવાનું સાંકળી જેવું એક ઘરેણું
લક્ષમણરેખાસ્ત્રી, (સં.) વટાવી શકાય તેવી મર્યાદા કેહદ લકીર સ્ત્રી, લીટી; રેખા
[(કટાક્ષમાં) લક્ષ્મીસ્ત્રી (સં.) વિષ્ણુની પત્ની; ધનની અધિષ્ઠાત્રી દેવી; લકં(-)બો છું. (અ. લુકમહ) કોળિયો (૨) લાભ; ફાયદો ચૌદ રત્નોમાંનું એક (૨) ધન; દોલત (૩) પત્ની લકૂદી સ્ત્રી. લાકડી
[બહુધા) લક્ષ્મી(૦કાંત, અનાથ, ૦પતિ) છું. (સં.) વિષ્ણુ લક્કડ ન. (. લકુટ; પ્રા. લક્ડ) લાકડું (સમાસમાં લક્ષ્મીતાલ પં. (સં.) એક જાતનો તાલ (સંગીત) લક્કડકામ ન. લાકડાનું કામ; સુતારીકામ
લક્ષ્મીનારાયણ પુ.બ.વ. (સં.) લક્ષ્મી સહિત રહેલા લક્કડકોટ પુ. લાકડાની બનાવેલી દીવાલ (૨) લાકડાનો - નારાયણ (૨) વિષ્ણુ બનાવેલો ધક્કો
લક્ષ્મી(પૂજન) સ્ત્રી. (પૂજા) ન. (સં.) આસો વદ લક્કડખોદ કું. લાકડાને ચાંચ મારી ટોચનારું એક પક્ષી તેરસને દિવસે કરાતી લક્ષ્મીની પૂજા [વાન લકડધક્કડ ક્રિ.વિ. લકડધકડ; ધમધોકાર
લક્ષમી(વંત, વંતું, ૦વાન) વિ. (સં.) પૈસાદાર; સમૃદ્ધિલક્કડ ધક્કે કિવિ. સખત રીતે; જોરથી (૨) ધમકાવીને લક્ષ્ય વિ. (સં.) લક્ષ આપવા જેવું (૨) તાકવાનું; તાકી લક્કડપીઠ સ્ત્રી, લાટી; લાકડાનું પીઠું
શકાય તેવું (૩) જોઈ શકાય - જાણી શકાય તેવું (૪) લક્કડફોડો . લાકડાં ફાડનાર; કઠિયારો (૨) લક્કડખોદ ન. ધ્યેય (૫) લક્ષ; હેતુ (૬) નિશાન તાકવાનું); લક્કડશી(સી) વિ. લાકડા જેવું કઠણ
ગોલ' (૩) લક્ષ્યાર્થ (૮) જેનું લક્ષણ બાંધવાનું હોય લક્કડશી લાડુ છું. એક મીઠાઈ
તે (તર્ક) લક્કડસી વિ. લક્કડશી; લાકડા જેવું કઠણ
લક્ષ્યગામી વિ. (સં. લક્ષ્મીગામિનું) લક્ષ્ય તરફ જનારું લક્કડિયું વિ. (૨) ન. લકડિયું; મસાલાપેટી લક્ષ્યબિંદુ ન. તાકવાનું કેન્દ્ર; લક્ષ્ય; ધ્યેય લકઝરી સ્ત્રી. (ઈ.) ભોગવિલાસ (૨) ભૌતિક લક્ષ્યવેધ છું. (સં.) ધારેલા નિશાનને તોડી પાડવું તે
સુખસગવડ (૩) સુખસગવડવાળું વાહન બસ) લક્ષ્યવેધક વિ. (સં.) લક્ષ્યને વેધનારું; લક્ષ્યવેધી લકઝરી-બસ સ્ત્રી. (ઇ.) આરામદાયક બસ; વૈભવી બસ લક્ષ્યવેધિત્વ ન. લક્ષવેધીપણું; નિશાનબાજી લિક્ષવેધક લક્ષ વિ. (સં.) લાખની સંખ્યાનું (૨) પુ. લાખનો આંકડો લક્ષ્યવેધી વિ. (સં. લક્ષ્યવેધિનું) ધારેલું નિશાન પાડનાર;
કે સંખ્યા; ૧,00,000 (૩) ન. ધ્યાન (૪) ઉદેશ લક્ષ્યાર્થ પું. (લક્ષ્ય + અર્થ) મુવાર્થનો બાધ થયે તેનો
(૫) (તાકવાનું નિશાન વડે સૂચવાતું સંબંધી એવો જે બીજો અર્થ લેવો પડે છે તે લાક્ષણિક લક્ષક વિ. (સં.) -ને બતાવનારું; સૂચક (૨) લક્ષણાશક્તિ અર્થ (વ્યા.)
નિશાન લક્ષચોરાસી(-શી) સ્ત્રી, લખચોરાસી; ચોરાસી લાખ યોનિ લક્ષ્યાંક છું. (સં.) લક્ષ્યમાં લેવાનો કે બાંધેલો અંક; અંતિમ અને તેનું ચક્ર
લખ વિ. લક્ષ્ય (જગતો; દશ્ય જગત) (૨) લાખ; લક્ષ લક્ષણ ન. (સં.) ચિન; નિશાની (૨) ગુણ; બીજી લખ સ્ત્રી, તીવ્ર અભિલાષા થવી તે; છંદ (૨) લક્ષ્મી
વસ્તુથી જુદો પાડનાર ખાસ ધર્મ (૩) તેવા ધર્મનું લખચોરાશી સ્ત્રી, ચોરાસી લાખ જન્મનું ચક્ર
કથન; વ્યાખ્યા (વ્યા.) (૪) ઢંગ; આચરણ લખણ ન. (સં. લક્ષણ) લક્ષણ; ચિહન (૨) આદત; ટેવ લક્ષણવંતું વિ. સુલક્ષણું (૨) (કટાક્ષમાં) નઠારા લક્ષણવાળું લખણી ન. ('લખવું પરથી) ટીપ; યાદી (દાન કે લક્ષણાસ્ત્રી. (સં.) લક્ષ્યાર્થનોબોધકરાવનાર શબ્દની શક્તિ ઉઘરાણીની) (૨) લખવાનું કાર્ય લખાણ લક્ષણીય વિ. (સં.) ધ્યાનમાં લેવા યોગ્ય
લખણું ન. લખવાનું વતરણું; લેખણ (૨) છૂટાછેવનું લક્ષધા કિ.વિ. (સં.) લાખ રીતે-પ્રકારે
લખત નકરારસહી સાથેનું લખાણ (૨) નસીબના લેખ લક્ષ વસા ક્રિ.વિ. અવશ્ય; જરૂર
લખત-પત્તર ન. કાગળિયા ઉપરનું લખાણ (૨) ગમે તેવું લક્ષવું સક્રિ. (સં. લક્ષ) તાકવું (૨) તાકીને બેસવું (૩) (કાચું કે અચોક્કસ) લખાણ
અટકળ કરવી (૪) શોધી કાઢવું; જોઈ જવું લખપતિ પુ. લક્ષાધિપતિ; લખપતિ લક્ષધી વિ. ધારેલું નિશાન પાડનારું
લખલખ વિ. (સં. લક્ષ ઉપરથી) ચળકતું; ચળકાટવાળું લક્ષાધિપતિ છું. (સં.) લાખ રૂપિયાની પૂંજીવાળો; લખપતિ લખલખ ક્રિ.વિ. ઘૂજે એમ લક્ષાલક્ષ ન. (સં.) દશ્ય-અદેશ્ય; શેય-અય
લખલખ કિ.વિ. બબડ્યા કરે એમ

Page #714

લખલખવું.
લખલખવું અ.ક્રિ. ઝળકવું; ઝળાંઝળાં થવું લખલખવું અ.ક્રિ. (સં. લ) તીવ્ર ભૂખ લાગવી (૨) તીવ્ર અભિલાષા થવી
Seo
લખલખવું અ.ક્રિ . ધ્રૂજવું; કંપવું
લખલખવું અક્રિ. બબડ્યા કરવું (૨) કૂતરાની જેમ ચાટવું લખલખાટ પું. (સં. લક્ષ્ ઉપરથી) ઝગઝગાટ (૨) લવારો (૩) સણકો; પીડા (૪) ઘોંઘાટ
લખલખાટ પું. (સં. લખ્ ઉપરથી) ધખણા; ભૂખ લખલખું ન. બડબડાટ; બકવાટ લખલખું ન. આછી ધ્રુજારી; ટાઢિયા તાવની ધ્રુજારી લખલૂટ વિ. જેમાં લાખો રૂપિયા લૂંટાયા હોય તેવું; બેશુમાર (૨) ખર્ચાળ; ઉડાઉ
લખવું સ.ક્રિ. (સં. લિખ્) લખાણ ક૨વું (૨) આલેખવું લખવું સ.ક્રિ. (સં. લક્ષ્, પ્રા. લકખ) અવલોકવું; જોવું લખલખા સ્ત્રી. (‘લખવું' ઉપરથી) ઉપરાઉપરી કે વારંવાર લખવું તે
લખાઈ સ્ત્રી. લખવાનું મહેનતાણું (૨) લખવાની રીત લખાણ નં. લખવું તે (૨) લખેલું તે લખાણપઢાણ ન. લેખિત પુરાવો (૨) પત્રવ્યવહાર (તે લખાપટ્ટી, (ટી) સ્ત્રી. લખલખા કરવું - વારંવાર લખવું લખામણ ન. (-ણી) સ્ત્રી. લખવાનું મહેનતાણું લખારો પું. લવારો; નકામી ટકટક લખારો પું. (‘લાખ’ ઉ૫૨થી) લાખની ચૂડી વગેરે બનાવનારો; મણિયાર (૨) લાખ ચડાવવાનું કામ કરનારો લખાલખ સ્ત્રી. લખલખા; ઉપરાઉપરી કે વારંવાર લખવું [ઢબ લખાવટ સ્ત્રી. (‘લખવું’ ઉપરથી) લખાણ (૨) લખવાની લખિતંગ વિ. (સં. લિખિતમ્) (પત્ર) લખનાર; લિખિતંગ લખી સ્ત્રી. સૌરાષ્ટ્રની ઘોડીની એક જાત લખેશરીવિ. (સં. લક્ષેશ્વર, પ્રા. લકખેસર) તાલેવંત (૨) પું.
લખપતિ; લક્ષાધિપતિ [તેમ કરીચિતરામણ કરવું લખોટવું સ.ક્રિ. લાખ ચડાવવી (માટીના વાસણને) (૨) લખોટા-ચોકઠું ન. લખોટાનું હોય તેવું ચોકઠું; ‘ઍબૅક્સ’ લખોટી સ્ત્રી. (સં. લાક્ષા + વૃત્તક) કાચ કે પથ્થરની (રમવાની) નાની ગોળી
લખોટો પું. મોટો લખોટી
લખોટો છું. અગત્યના કે સરકારી કાગળોનો સીલબંધ બીડો લખ્ખણ ન. લક્ષણ; ચિહ્ન
લખ્યા લેખ પું.બ.વ. વિધિએ લખેલો લેખ; નસીબ લગ ના. લગી; સુધી
-લગટ વિ., ક્રિ.વિ. સળંગ; એકધારું; લગાતાર લગડીસ્ત્રી, સોના કે ચાંદીની પાટ-ઢાળો દોરાનું ગૂંચળું લગડું ન. (સં. લગ્ ઉપરથી) ગધેડાનું છાલકું કે ચોકઠું (૨) લગણ ના. (સં. લગ્ ઉપરથી) લગી; સુધી
|લગ્નગીત
લગત વિ. (સં. લગ્) લગતું; નજીકનું (૨) સ્ત્રી. સંબંધ; ઘરોબો (૩) ના. પાસે; જોડે; લાગીને
લગતી સ્ત્રી. સંબંધ; વગ (૨) શરમ (૩) પક્ષપાત લગતું વિ. સંબંધી; લાગુ પડતું; નજીકનું [મુહૂર્ત લગન ન. (સં. લગ્ન) લગ્ન; પરણવું તે (૨) લગ્નનું લગન સ્ત્રી. (‘લાગવું’ ઉપરથી) લગની; આસક્તિ લગનગાળો પું. લગ્નની મોસમ
લગનઘડી સ્ત્રી. લગનની મુખ્ય ક્રિયા કરવાની ઘડી-મુદત લગનપડો પું. લગ્નનો શુભ દિવસ લખી લગ્નપત્રિકાનું મોકલાતું કંકુનું પડીકું
લગનસરા સ્ત્રી. લગનગાળો; લગ્નની મોસમ લગનિયો છું. વરને તેડવા જનારો કન્યા તરફનો સગો (૨) વિ. લગનસરાને લાયક (શિખંડ) લગની સ્ત્રી. લઢ; લહે; લત [આશરે લગભગ ક્રિ.વિ. (દે. લગ દ્વિર્ભાવ) પાસે; અડોઅડ (૨) લગરીક વિ. લગાર; લગીર (૨) ક્રિ.વિ. થોડા વખત માટે લગવાડ સ્ત્રી. આડો સંબંધ (સ્ત્રીપુરુષનો) લગવું ન. નક્કી કરેલ ભાવે દ૨૨ોજ અમુક વસ્તુ લેવી તે લગવું સક્રિ. લાગવું; વળગવું; પહોંચવું લગાડવું સક્રિ. (‘લાગવું'નું પ્રેરક) અડકાવવું (૨) ચોપડવું (૩) વળગાડવું; લાગુ કરવું
લગાડવું સ.ક્રિ. સળગાવવું લગાતાર ક્રિ.વિ. લાગલગાટ; સતત; એકધારું લગામ સ્ત્રી. (ફા.) ઘોડાના મોંનું લોઢાનું ચોકઠું (૨) તેને
બાંધેલી હાંકનારના હાથમાં રહેતી દોરી (૩) અંકુશ લગાર (-રેક) વિ. થોડું (૨) ક્રિ.વિ. થોડા વખત માટે લગાવ ધું. લગાડવાનો પદાર્થ (૨) મીણ [(૨) ઠોકવું લગાવવું સ.ક્રિ. (‘લાગવું'નું પ્રેરક); અડકાવવું; મારવું લગી ના. લગણ; સુધી [વખત માટે લગીર, (-રેક) વિ. લગાર; જરાક (૨) ક્રિ.વિ. થોડા લગે ના. લગી; સુધી
લગેજ ન. (ઈં.) (રેલવે) ઉતારુનો સામાન લગેજવાન ન. (ઈં.) ઉતારુઓ સાથે રાખી ન શકે તેવો મોટો માલસામાન રાખવાનો ઉતારુ આગગાડીનો એક ખાસ ડબ્બો [લગભગ; પાસે લગોલગ ના. (દે. લગ = નજીક) છેક પાસે; અડીને (૨) લગ્ન વિ. (સં.) લાગેલું; વળગેલું (૨) લીન; આસક્ત
(૩) ન. જેટલો સમય પૃથ્વી એક રાશિમાં રહે તેટલો વખત (૪) કોઈ શુભ કાર્ય કરવાનું મુહૂર્ત (૫) પરણવાનું મુહૂર્ત (૬) પરણવું તે; વિવાહ લગ્નકાલ(-ળ) પું. લગ્ન કે બીજા શુભ કાર્યનું મુહૂર્ત લગ્નકુંડલી (સં.), (-ળી) સ્ત્રી. જન્મકુંડળી લગ્નગાળો પું. (સં.) લગ્નની મોસમ; લગનગાળો લગ્નગીત ન. (સં.) લગ્ન વખતે ગાવાનું ગીત; ગાણું

Page #715

લગ્નજીવન
૬૯૮
[[લટકમટક લગ્નજીવન ન. (સં.) ઘરસંસાર; દાંપત્યજીવન લધુવાર્તા સ્ત્રી. (સં.) લધુકથા; નાની વાર્તા લગ્ન(અતિથિ) સ્ત્રી. (દિનક દિવસ) પુ.લગ્નનો દિવસ લઘુશંકા સ્ત્રી. પેશાબની હાજત [ડઝર્ટેશન' લગ્નપત્રિકા સ્ત્રી. (સં.) કંકોતરી
લઘુશોધ પ્રબંધ છું. (હિ.) સંશોધનાત્મક સંક્ષિપ્ત પ્રબંધ; લગ્નપર્વણી સ્ત્રી. (સં.) લગ્નનો તહેવાર
લચક સ્ત્રી. લયકાતી ચાલ (૨) મચકોડ લગ્નભંગ કું. (સં.) છૂટાછેડા
લચકલચક કિ.વિ. (‘લચકો' ઉપરથી) લચકે ને લચકે; લગ્નવિચ્છેદ ૫. છૂટાછેડા; ફારગતી
મોટેમોટે કોળિયે; ઉતવાળથી લગ્નાધિપતિ છું. (સં.) લગ્નસ્થાનનો અધિપતિ લચકવું અ.ક્રિ. લચી જવું (૨) કરમોડાવું; સાંધામાંથી (જન્મકુંડળીમાં); લગ્નેશ
ઊતરી જવું (૩) મદથી ચાલતાં કમ્મરેથી જરા મરડાવું લગ્નેશ ખું. (સં.) જુઓ “લગ્નાધિપતિ
લચકો પુ. લોચો (૨) લચકો દાળ વચ્ચેની) લઘરવઘર વિ. ચીંથરેહાલ; ફાટેલાં કપડાંવાળું
લચકો દાળ સ્ત્રી. ઢલી દાળ (પ્રવાહી અને ભભરી લધિમાં સ્ત્રી. (સં.) લધુપણું (૨) આઠ સિદ્ધિઓમાંની એક લચપચ ક્રિ.વિ, પ્રવાહીથી તરબાળે અને લોંદા જેવું હોય - અતિ લઘુ થઈ જવું તે
તેમ લધુ વિ. (સં.) નાનું (૨) હલકું (૩) સહેલું (૪) છંદમાં લચપચતું વિ. તરબોળ
હૃસ્વ સ્વરના માપનું; એક માત્રાનું (૫) ટૂંકું લચપચવું અ.ક્રિ. લચપચ થવું લઘુક વિ. ઘણું નાનું-લઘુ
લીવું અ.ક્રિ. ભારથી નમી જવું લઘુકંસ પું. () આવો કસ; નાનો કસ
લચીલું વિ. લચતું; લચી જાય તેવું; લવચીક લઘુકાય વિ. (સં.) ઠીંગણું; વામન
લચ્છી(-છૂછી સ્ત્રી. દોરાની નાની આંટી (૨) દહીંની લઘુકોણ પૃ. ૯૦ અંશથી નાનો કોણ-ખૂણો કિોમ્લેક્સ લઘુગ્રંથિ સ્ત્રી. (સં.) લઘુતાગ્રંથિ; “ઇન્ફિરિયોરિટી લશ્કેદાર વિ. (હિ.) મજેદાર (૨) આકર્ષક લઘુજન પું. (સં.) નાનો કે હલકો માણસ (‘ગુરુજનનો લચ્છો(-9છો) પૃ. (માંજો પાયેલા) દોરની આંટી (૨) વિપર્યાય)
પગનાં આંગળાનું એક ઘરેણું લધુજીવી વિ. (સં.) ટૂંકા આવરદાવાળું; અલ્પાયુ લજવવું સક્રિ. (સં. લ) લાજે તેમ કરવું; લજાવવું લઘુતમ વિ. સૌથી નાનું (૨) ૫. અમુક રકમોમાંની દરેકથી લાડવું સક્રિ. “લાજવુંનું પ્રેરક
જેને શેષ વિના ભાગી શકાય એવી નાનામાં નાની રકમ લજામણી સ્ત્રી. (‘લાજ ઉપરથી) અડવાથી જેનાં પાન લઘુતમ સાધારણ અવયવી વિ. (સં.) લઘુત્તમ સાધારણ સંકોચાઈ જાય છે એવો એક છોડ; લાજુલાડી
ભાજ્ય છું. (સં.) લઘુતમ; અમુક રકમોમાંની દરેકથી લજામણું વિ. લાજ પમાડે તેવું; લાજ આવે તેવું; શરમજનક
જેને શેષવિના ભાગી શકાય તેવી નાનામાં નાની રકમ લજાવવું સક્રિ. લજાડવું; લાજે તેમ કરવું લધુતા, (ઈ) સ્ત્રી. (સં.) નાનાપણું; નાનપ (૨) તુચ્છતા લજ્જા સ્ત્રી, (સં.) લાજ; શરમ (૨) અપકીર્તિ લઘુતાવાચક વિ. લધુતા બતાવનાર [‘નોવેલેટ લજ્જાન્વિત વિ. (સં.) શરમિંદ (૨) શરમાળ લઘુનવલ સ્ત્રી. (સં.) કથા-સાહિત્યનો એક પ્રકાર; લક્ઝાયમાન વિ. (સં.) લાજતું; શરમાતું લઘુપ્રબંધ છું. (સં.) કોઈ એક વિષય પર લખેલો નિબંધ; લજ્જાળુ(-ળુ) વિ. લાશીલ, શરમાળ મોનોગ્રાફ'
[(વર્ણ) (૨) આળસુ લજ્જાવંત વિ. (સં.) લજ્જાથી નમી ગયેલું; શરમિંદુ લઘુપ્રયત્ન વિ. (સં.) થોડા પ્રયત્નથી ઉચ્ચારાય તેવો લજ્જા(વાન, ૦શીલ) વિ. (સં.) શરમવાળું, શરમાળ લઘુભાવ ૫. (સં.) લઘુગ્રંથિ કે લઘુતાની લાગણી લજ્જાસ્પદ વિ. (હિ) લજ્જા જન્માવે તેવું; શરમજનક લધુરેખા સ્ત્રી. (સં.) (-) આવું-એક વિરામચિહ્ન લજ્જાહીન વિ. (સં.) શરમ વિનાનું, બેરથમ; નિર્લજ લઘુમતી સ્ત્રી. થોડા મત ધરાવતો પક્ષ (૨) એવા લોકો લજિત વિ. (સં.) લજજા પામેલું, શરમાયેલું (૩) થોડા મત હોવા કે ધરાવવા તે
લટ સ્ત્રી. (સં. લટૂવા) થોડા વાળની સેર (૨) વડની લઘુલાઘવી સ્ત્રી. તદ્દન સૂક્ષ્મ થઈ શકવાની એક યૌગિક મૂળી-વડવાઈ (૩) અમુક (સૂતરના) તાર કે દોરાની વિદ્યા (૨) ચાલાકી; પેચ; યુક્તિ
આંટી (૪) મોતીની સેર ખૂિબી; શૈલી (૩) લચક લઘુલિપિ સ્ત્રી. બોલેલું જલદી લખી શકાય તેવી ટૂંકા લટક સ્ત્રી. (સં. “લટકવું” ઉપરથી) લટકો (૨) છટા;
સંકેતોવાળી લિપિ; શીઘ્રલિપિ; શેર્ટહેન્ડ ગ્રાફર લટકણ, (-ણિયું) વિ. (‘લટકવું” ઉપરથી) લટકતું; ઝૂલતું લઘુલિપિક, લઘુલેખકવું. (સં.) લઘુલિપિમાં લખનાર; “સ્ટેનો- (૨) ન. કાનનું એક લટકતું રહેતું ઘરેણું લઘુલેખન ન. લઘુલિપિમાં લખવું તે
લટકણિયાળું વિ. લટકાતું; લચકવંતુ; લટકાં કરી ચાલનારું લઘુવયસ્ક, લઘુવી વિ. (સં.) નાની ઉંમરનું; નાનકડું લટકમટક સ્ત્રી, છટા; ખૂબી

Page #716

લટકવું SEE
[ લથડવું લટકવું અ.કિ. ઝૂલવું; બબડવું; રંગાવું (૨) આધાર રહિત લડબડવું અ.ક્રિ. અડબડિયું ખાવું થવું; વચ્ચે રખડી જવું (૩) ટીંગાવું
લડબડિયું ન. ઠોકર ખાઈ લથડી પડવું તે લટકાવવું સક્રિ. લટકવુંનું પ્રેરક
લડવાડ સ્ત્રી. (‘લડવું' પરથી) ઝઘડો; કજિયો; વઢવાડ લટકાળું વિ. લટકાવાળું (૨) લટકા કરનારું
લડવાડિયું વિ. લડ્યા કરવાના સ્વભાવવાળું (૨) જેને લટકું ન. લટકો; નખરું
કારણે લડાઈ ચાલતી હોય તેવું લટકો પં. શરીરનો મોહક હાવભાવ - ચાળો; નખરું લડવું સક્રિ. (સં. લવઢવું; ઠપકોદેવો (૨) અ.ક્રિ. સામલટકોઝટકો ૫. સહેજ-સાજ નવરાશનો સમય (૨) સામે વાદવિદા, ટંટો, બોલાબોલી, મારામારી કે યુદ્ધ કિ.વિ. દૈવયોગે; અણધાર્યું
- લડાઈ કરવાં (૩) કોર્ટે ચવું (૪) અણબનાવ થવો લટકમટકો ૫. આંખ અને શરીરનો ચાળો; નખરું લડવૈયો છું. યોદ્ધો; સિપાઈ લટપટ વિ. પ્રેમાસક્ત; એકબીજાને વળગેલું - ચોટેલ (૨) લડેલડા(ડી) સ્ત્રી. લડાલડ
સ્ત્રી. ઘાલમેલ; ખટપટ (૩) ક્રિ.વિ. ઝટપટ; જલસી લડાઈ સ્ત્રી. ‘લડવું” પરથી) યુદ્ધ; જંગ (૨) ટેટો; ઝઘડો લટપટિયુંવિ.ઉતાવળિયું(૨) ખુશામતિયું (૩)ન. વાળંદની લડાક,(કું) વિ. લડકણું
[લકણું અસ્ત્રો ઘસવાની ચામડાની પટી થિઈ જવું લડાયક વિ. લડી શકે તેવું (૨) લડાઈના ખપનું (૩) લટવું અક્રિ. નમી પડવું (૨) લીન થવું (૩) નબળું લડાવવું સક્રિ. (‘લાડ' ઉપરથી) લાડ કરવા લટાકો પં. પંચાત (૨) નખરું (૩) બાકી રાખવું તે તિ લડાવવું સક્રિ. ‘લડવુંનું પ્રેરક; બઝાડવું લટાર સ્ત્રી. આંટો, ફેરો; ચક્કર; આમતેમ લહેરથી ફરવું લડી સ્ત્રી. (‘લડ” ઉપરથી) એક જાતની વસ્તુઓની પંક્તિ લટિયું ન. (લટ પરથી) વાળ (જરા તુચ્છકારદર્શક) કે માળા (૨) દોરાની લટ લડું વિ. લટી-નમી પડે તેવું ભિમરડો લડું ન. તાર વીંટવાનું સોનીનું ઓજાર (૨) દોરાની આંટી લટ્ટુ વિ. નરમ થેંશ (૨) પરવશ (૩) સ્તબ્ધ (૪) પુ. લઘુ છું. (સં.) લાડુ; મોદક લા(-)કાંડ . લો પીવાને કારણે સર્જાતી હોનારત લઢણ સ્ત્રી. લત; ટેવ (૨) પદ્ધતિ લટ્ટ વિ. જુઓ ‘લ'
લણણી સ્ત્રી, લણવાની ક્રિયા કે તેની મોસમ લટ્ટી વિ. જુઓ લઠ્ઠી'
લણવું (સં. લુનાતિ, પ્રા. લુણઈ) તૈયાર થયેલા પાકને લઠ્ઠો . જુઓ “લો'
કાપવો (૨) ફળ મેળવવું લકોપટ્ટો પુ. જુઓ “લોપટ્ટો
લત સ્ત્રી. લગની (૨) ટેવ; વ્યસન લઠ વિ. (સં. લષ્ટ = પ્રકાશિત, પ્રા. લ; સં. યષ્ટિ, પ્રા. લતા સ્ત્રી. (સં.) વેલ; વેલી
લટિક) અલમસ્ત; જાડું ને મજબૂત (૨) ૫. ગોરો લતાકુંજ સ્ત્રી, (સં.) વેલનો કુદરતી માંડવો માંડવો લઠિયું વિ. લક (૨) ન. ગાડાનો નીચલો ભાગ જેમાં લતાગૃહ ન. લતામંડપ (૨) પું. (સં.) લતાઓનો કુદરતી લો રહેતો હોય છે.
લતાડ સ્ત્રી, પુ. લાત; પાટું (૨) ફેરવી તોળવું તે; ફરી લઠિ(-ઠી)નું વિ. લઠ; મજબૂત (૨) લુચ્યું
જવું તે (૩) ગોથ; ગોથું લઠોરી સ્ત્રી. (દ. લશ્કરી = રમણીય સ્ત્રી) અલમસ્ત કન્યા લતાડવું સક્રિ. નુકસાન કરવું; ખરાબ કરવું લઠોરો છું. મજબૂત બાંધાવાળો કાચી ઉંમરનો છોકરો-લડધો લતાપાશ પું. (સં.) વેલ વીંટાવી તે લ(-ટ્ટ) વિ. લટ્ટ (૨) લઠ; ડંગોરો
લતામંડપ છું. (સં.) લતાઓનો માંડવો; કુંજભવન લઠ્ઠાકાંડ . હલકી જાતનો દેશી દારૂ
લતિકા સ્ત્રી. (સં.) લતા (લાલિત્યવાચક); વેલ લઠ્ઠી(-ઠ્ઠી) સ્ત્રી, નાનો લો
લતીફ વિ. (અ.) સદ્ગુણી; સાદું; સરળ (૨) આબરૂદાર લઠ્ઠા(-દો) પું. (સં. લખ, પ્રા. લઢ = મનોહર, લતીફો છું. (અ. લતીફાહ) હસવું આવે એવી વાતચીત;
(પ્રિયભાષી) ગાડી કે ગાડાનાં પૈડાંની લોઢાની ધરી ટોળટપ્પો ટુચકો
(૨) લઠ્ઠ માણસ (૩) હલકા પ્રકારનો દારૂ લત્તા સ્ત્રી, લાત લો(-ક્રો)પટો(-) (સં. લષ્ટિ, પ્રા. લટિઠ + સં. પુષ્ટ, લત્તાપ્રહાર છું. (સં.) લાત કે લાફો મારવો તે વિપરાયછે. પ્રા. પુટ્ટ) મજબૂત: હૃષ્ટપુષ્ટ માણસ
લત્તાં ન.બ.વ. (પ્રા. નંતઅ) લૂગડાં (‘કપડાં સાથે લત્તાં લડકણ, (-ણું) વિ. ટાખોર; લડવાના સ્વભાવનું લત્તો ૫. (ફા. લત્તહ) શહેરનો ભાગ મહોલ્લો: ફળિયું લડત સ્ત્રી. લડાઈ; પ્રતિકાર [પડી જવું (માંદગીથી) લથડપથડ ક્રિ.વિ. પાણીથી ભીંજાઈને તરબોળ હોય તેમ લથડવું સક્રિ. લથવું (૨) બોલતાં અટકાવું (૩) દૂબળું (૨) લથપથર; અતિવ્યસ્ત લડથડિયું ન. લથડિયું; અડબડિયું
લથડવું અક્રિ. ઠોકરથી ગોથું ખાવું (૨) બોલતાં અચકાવું લડધું વિ. લઠ્ઠ; અલમસ્ત (૨) ન. તેવું છોકરું
(૩) દૂબળું પડી જવું (માંદગીથી)

Page #717

લથડ્યિો
[લબકલબક લથડિયું ન. ગોથું; અડબડિયું
લપવું અ ક્રિ. (સં. લિપુ) સંતાવું (૨) સોડમાં ભરાવું લથપથ વિ. ખૂબ ભીંજાયેલું; તરબોળ થયેલું (૨) રેબઝેબ લપસણી સ્ત્રી, લપસવું એ (૨) લપસવાનું એક રમતનું લથબથ ક્રિ.વિ. સં. પુિ + બાથ) એકબીજાને જોરથી
એિવી જગ્યા કે પરિસ્થિતિ વળગ્યા હોય તેમ (૨) ખરડાયેલું
લપસણું વિ. લપસી પડાય એવું (૨) ન. નકામી લાંબી લથપથર ક્રિ.વિ. ઢલું લબડતું હોય એમ (૨) અસ્તવ્યસ્ત લપસવું અ ક્રિ. ખસી પડવું; સરી જવું (૨) પતન થવું લદબદ કિ.વિ. (સં. લસુ ઉપરથી) પ્રવાહીથી ભરપૂર (૩) ભ્રષ્ટ થવું
લાંબી વાત લચકા જેવું હોય તેમ (ર) ઢીલા પદાર્થમાં પડી લપસિંદર ન, નકામી લાંબી વાત; લફરું (૨) નકામી લાંબી ખરડાયેલું હોય એમ (૩) લીન; ચકચૂર
લપાટ સ્ત્રી. થપાટ; લપડાક; લાફો લદબદવું અ.ક્રિ. લદબદ થવું
લપાટિયો છું. લપડાક મારનાર; બુટિયો [ગોઠવાવું લદાણ ન. લદાવું કે લદાય તે વિશ્વનભરવાનું મહેનતાણું લપાવુંઅ.કિ.સંતાવું (૨) સોડમાં ભરાવું; અડોઅડદબાઈને લદામણ ન. (-ણી) સ્ત્રી. માથે વજન ભરવું તે (૨) માથે લપિયું વિ. લપલપ કરનારું; વાતોડિયું (૨) માથાઝોકિયું લદાવું અ.ક્રિ. ‘લાદવું’નું કર્મણિ
લપૂડું વિ. (સં. લપુ) લપલપિયું; વાતોડિયું (૨) પેટમાં લદોલદ ક્રિ.વિ. બરોબર પૂરેપૂરું લાવું હોય તેમ
વાત ન રહે તેવું; બહુબોલું
ક્રિયા લપ સ્ત્રી. (સં. લિ ઉપરથી) પીડા: ઉપાધિ; લફરું લપેટ સ્ત્રી. મગદળ જોડીની એક કસરત (૨) લપેટવાની લપ કિ.વિ. જલદી; ચટ
લપેટવું સ.કિ. વીંટવું (૨) સમેટવું લપકલપક કિ.વિ. લપાલ૫: લપકે - લપકે (૨) લપકારા લપેટ પં. ઢાંકણ આવરણ
મારતું હોય એમ લબકબક રહી રહીને વેદના થાય લપેટો પુ. કસબવાળું રેશમી કાપડ એમ (જેમ કે, ગૂમડામાં)
કિરવી લપડવું સક્રિ, લપેડો કરવો લપકવું અ.ક્રિ. લપકારા થવા – મારવા (૨) ઉતાવળ લપેડ . (સં. લિપુ) લપરડો; જાડો સાંકો લેપ લપ(-બ)કાવવું સક્રિ. બિવરાવવું (૨) લપકલપક થવું લપોડ, (૦શંખ) વિ., પં. બોટાં વચન આપનાર; લબાડી લપકારો છું. જીભને લબૂકલબૂક બહાર કાઢવી તે (૨) લપ્પટ વિ. (સં. લિમ્ ઉપરથી) બરોબર સજજડ ચોટેલું
વેદનાથી કે ભયથી કોઈ પણ અવયવનું લબૂકલબૂક લપ્પડ સ્ત્રી. લપડાક; થપ્પડ થવું તે
બિોલવું તે; લપકો લપ્પડ વિ. સજ્જડ ચોંટી જાય તેવું ડિહાપણ (૩) પીંજણ લપકારો છું. (સં. લ, ઉપરથી) તોછડાઈથી વધારે પડતું લપ્પન-છપ્પન સ્ત્રી, ન. પંચાત; છૂપી ઘાલમેલ (૨) દોઢલપકો મું. (સં. લિપુ) ગંદા પદાર્થનો લચકો (ર) ડામ લપ્પનછપ્પનિયું વિ. લપ્પન-છપ્પન કરનારું લપકો મું. (સં. લ ઉપરથી) તોછડાઈથી વધારે પડતું લખી વિ. લપિયું; વાતોડિયું (૨) માથાઝીકિયું બોલવું તે () લપકારો
માથાકૂટ લપ્પો . (અ. લફ = વીંટાળેલું) ભરચક કસબવાળું રેશમી લપછપ સ્ત્રી, ઘાલમેલ (૨) દોઢડહાપણ (૩) માથાફોડ; વણાટનું કપડું (૨) મોટું ઢંગધડા વગરનું થીંગ લપછપિયું વિ. માથાકૂટિયું; માથાકૂટ કરનારું પિચ; ફાંદો લપ્પો પુ. લપેડો; થશે લપટ સ્ત્રી. (સં. લિમ્ ઉપરથી) ઝપટ (૨) અડફટ (૩) લખો ડું, મોટો કોળિયો (૨) લોંદો લપટઝપટ સ્ત્રી. ઓચિંતી ગ્રંટ મારવી તે
લફડ(-૨)ફફડ(-૨) ક્રિ.વિ. લબડતું, આમતેમ ઊડ્યા કરતું લપટણું વિ. લપટી જાય તેવું (૨) લપટી જવાય તેવું તથા પગે અટવાતું હોય તેમ લપટવું અ.ક્રિ. સરકવું (૨) લપટાવું
લફરાબાજ વિ. લફરાંવાળું લપટાવવુંસ ક્રિ‘લપટવું, “લપટાવું'નું પ્રેરક ફસાવું લફરું ન. લીંટનો લબકો (૨) છૂટવું મુશ્કેલ બને તેવું વળલપટાવુંઅ ક્રિ. (સં. લિપુ) ચીકટમાં ખરવું (૨) લલચાવું; ગણ (૩) (વસ્તુ કે કામ કે માણસ વળગવાથી થતું) લપટું વિ. સજ્જડ નહિ તેવું; ઢીલું (૨) લાલચું
નડતર; પીડા; ઉપાધિ (૪) આડો કે લગ્નેતર સંબંધ લપતંગ વિ. ખૂબ ઊંચું
તિ લફંગાઈ સ્ત્રી, (-વેડા) પુ.બ.વ. લફંગાપણું લપડાક સ્ત્રી, તમાચો; લપ્પડ (૨) ઠપકો કે ખત્તા ખાવી લફંગું વિ. (તુર્કી લપંગ, લફંગ) કપટી; દગલબાજ (૨) લપરડો ડું. જાડો લેપ; લપેડો
લંપટ; વ્યભિચારી (૩) નફટ; નિર્લજજ લપલપ સ્ત્રી. (સં. ૧પ) બકબક; લવારો
લફાફો છું. (અ. લિફાફો) પરબીડિયું; કવર જિલદી લપલપ ક્રિ.વિ. ચપચપ; ઝડપથી (૨) લબૂકલબૂક લબ ક્રિ.વિ. એવા અવાજ સાથે (મોંમાં મૂકવું) (૨) લપ; લપલપાટ કું., સ્ત્રી, લવારો; બકવાટ (૨) ઉતાવળ; ધાંધલ લબ પુ. (ફા.) મુખમાંથી નીકળતી લાળ (ર) હોઠ લપલપિયું વિ. લપલપાટ કરનારું; બોલબોલ કરનારું () લબકલબક કિ.વિ. રીંરહીને વેદના થાય એમ; લપકધાંધલિયું (૩) ઉતાવળિયું
લપક (૨) લબકારા મારતું હોય એમ

Page #718

લબકારો
લિલુતા લબકારો પં. લપકારા; જીભને લબૂકલબૂક બહાર કાઢવી લમણું ન., (-ણો) પં. ગાલની ઉપરનો કાન આગળનો
એ (૨) વેદનાથી કે ભયથી કોઈ પણ અવયવનું માથાનો ભાગ
લબૂકલબૂક થવું એ પિડેલો શાહીનો ડબકો લખ્યા પુ. (અ.) ઘડી; ક્ષણ લબકો પુ. લપકો; ગંદા પદાર્થનો લચકો (૨) કાગળ પર લય પં. (સં.) નાશ; પ્રલય (૨) લીનતા; એકતાર થઈ લબડધક્કે ક્રિ.વિ. ધમકાવીને; બળજબરીથી
જવું તે (૩) વિરામ (સંગીતમાં) (૪) નૃત્ય, ગીત લબડવું અ.ક્રિ. (સં. લખુ) લટકવું; રંગારવું (૨) આધાર અને વાદ્યની સમતા (સંગીતમાં) (૫) કોઈ સ્વર - રહિત થવું; વચ્ચે રખડી પડવું પોચું કાઢવામાં લાગતો સમય દ્વત, મધ્ય અને વિલંબિત) લબતરું વિ. (‘લબડવું ઉપરથી) નબળું; ક્ષીણ (૨) નરમ (૬) ગાવાનો ઢંગ; સ્વર કાઢવાનો ડંગ લબદાવું અ.જિ. પ્રવાહીથી તરબોળ થવું કે ખરડાવું (૨). લયબદ્ધ વિ. (સં.) લયને વળગી રહેલું સંડોવાવું; ફસાવું
લયબંધ છું. (સં.) સમય પ્રમાણે કરાતી ગેયરચનાનો એક લબદું વિ. ભીંજાઈને લોંદા જેવું થઈ જવું
પ્રકાર કે એવી પરિસ્થિતિ; “રીધમ' લબદો . ભીંજાઈને થયેલો લોચો કે લોંદો લયમાધુર્ય ન. (સં.) લયની મીઠાશ લબરકો પું. (સં. લપુ) તોછડાઈથી વધારે પડતું બોલવું લયલા સ્ત્રી. (અ) ફારસી સાહિત્યની એક પ્રસિદ્ધ માશૂક
તે (૨) ચાટતાં જીભ આગળ પાછળ કરવાની ક્રિયા (એના આશકનું નામ મજનૂન) લબલબ ક્રિ.વિ. એવો અવાજ થાય તેમ (જેમ કે, કૂતરાના લયવાદ્ય ન. (સં.) લય પ્રગટ કરતું વાદ્ય; જેમ કે તબલું ચાટવાનો) (૨) ઉતાવળે
લયલા-મજનુન નબવ. (ફા.) લયલા અને તેનો માશક લબલબાટ પુ. લબલબ અવાજ
(ફારસી સાહિત્યનો)
ફિટકાર લબલબાટ . (-ટી) સ્ત્રી. લવારો; બકવાટ લયાની સ્ત્રીલ્યાનત; શરમ; નામોશી (૨) ધિક્કાર; લબલખિયું વિ. લબલબ કરે એવું કે કરતું; લવલવિયું લર્નર વિ. ૫. (ઇં.) શિખાઉ (વ્યક્તિ). લબાચિયું વિ. લબાચાવાળું; ચીંથરેહાલ
લલકવું સક્રિ. ઇચ્છવું (૨) લાલસા રાખવી (૩) લલચાવું લબાચો છું. (અ. લુબાદ = વરસાદમાં ભીંજાયેલું કપડું) લલકારવું. (સં. લલુરૂકુ) લલકારવું તે (૨) લલકારેલું ગાન
મેલાં ફાટેલાં લૂગડાંનો જથો (૨) ભાંગ્યાતૂટ્યા લલકારવું સક્રિ. લાંબે સ્વરે ગાવું (૨) બૂમ પાડવી (૩) સરસામાનનો જથો (૩) (બહુ કીમતી નહિ એવો) હાંકવા, જલદી ચલાવવા ઉશ્કેરવું - ઉત્તેજિત કરવું
ઘરવાપર (તિરસ્કારમાં ને બહુધા બહુવચનમાં) (૪) લડાઈનું આહ્વાન કરવું પડકારવું લબાડ(-ડી) વિ. સં. લપુ ઉપરથી) જૂઠું બોલવાની લલચામ(-૨)શું વિ. લલચાવે એવું ટેવવાળું (૨) ધૂર્ત; લુચ્યું
લલચામણી સ્ત્રી, લાલચ; લલચાવવું કે લલચાવે તે લબાડી સ્ત્રી, જૂઠાણું; લબાડવેડા
લલચાવવું સક્રિ. લાલચમાં નાંખવું (૨) મોહિત થવું લબુઢા-લીબુ ક્રિ.વિ. બીકથી થરથરે તેમ થવું) લલચાવુંઅ ક્રિ. લાલચમાં ફસાવું; મોહિત થવું; લાલસા કરવી લબોચું ન. આંખની નીચેનો મોઢાનો ભાગ; ડાચું લલના સ્ત્રી. (સં.) લાલિત્ય ભરેલી સ્ત્રી; સુંદરી " (તુચ્છકારમાં) (૨) મોં; મોટું
લલાટ ન. (સં.) કપાળ; ભાલ
નિા લેખ લબોતરું વિ. લબતરું નબળું; ક્ષીણ; નરમ; પોચું લલાટરેખા સ્ત્રી. (સં.) વિધાતાએ લલાટે લખેલા નસીબલબોતરું ન. મસોતું
લલામ વિ. (સં.) સુંદર; રમણીય લબ્ધ વિ. (સં.) મળેલું, મેળવેલું (૨) ન. સરવાળો (ગ.) લલામી સ્ત્રી. સુંદરતા (૨) લાલાશ લબ્ધકામ વિ. પૂર્ણ થયેલ ઇચ્છાવાળું
લલિત વિ. (સં.) મનોહર, સુંદર (૨) પ્રિય; ગમે એવું લબ્ધપ્રતિષ્ઠ વિ. જેને પ્રતિષ્ઠા મળેલી છે તેવું પ્રતિષ્ઠિત; (૩) નાજુક; કોમળ (૪) પં. એક ગણમેળ છંદ
આબરૂદાર; મોભાદાર છોકરાંની જંજાબ લલિત ન. મહારાષ્ટ્રનું એક લોકનાટ્ય લબ્ધા સ્ત્રી. (સં.) નાયિકાનો એક પ્રકાર (૨) દુગ્ધા; બૈરી- લલિતકલા (સં.) (-ળા) સ્ત્રી. મન અને કલ્પનાના શ્રમ લબ્ધિ સ્ત્રી. પ્રાપ્તિ (૨) સિદ્ધિ (૩) ઐશ્વર્ય (જૈન) પર મુખ્ય આધાર રાખનાર કલા. ઉદા. ચિત્રકળા, લબેક ઉદ્.(અ. લબૈક) “સેવામાં હાજર છું “જી સાહેબ સંગીત વગેરે; “ફાઈન આર્ટ એવા અર્થનો ઉદ્ગાર
લલિત સાહિત્ય ન. (સં.) આનંદલક્ષી સાહિત્ય લભ્ય વિ. (સં.) મળી શકે એવું; મેળવવા જેવું; પ્રાપ્ય લલિતા સ્ત્રી. (સં.) જુવાન સુંદર સ્ત્રી (૨) દુર્ગાદેવીનું લભ્યમાન વિ. (સં.) મેળવાતું
એક સ્વરૂપ-લલિતામ્બિકા લમણા(-ણાં)ઝીક સ્ત્રી. માથાઝીક; માથાકૂટ
લલુતા સ્ત્રી. (સં. લલ ઉપરથી) લોલુપતા; લાલ, લમણા(-ણાંતો(ફો)ડ વિ. સ્ત્રી. માથાફોડ
હોવાપણું (૨) આતુરતા

Page #719

લલોપત્તો, લલ્લોપચ્યો
002
|| લહેકવું લલોપત્તાં ન.બ.વ., લલ્લોપચ્યો સ્ત્રી. (સં. લલું ઉપરથી; સ્વટ વગેરેનો) નાનો ભાગ
સર. દે. લલિ = ખુશામત) સવાસલાં, ખુશામત લવિંગલતા સ્ત્રી, એક છંદનું નામ લવ વિ. (સં.) થોડું; સ્વલ્પ (૨) પું. અંશે; ભાગ (૩) લવિવુિં વિ. લવિંગ જેવું કે જેવડું (૨) ન. કાનનું એક નિમેષનો છઠ્ઠો ભાગ (૪) શ્રીરામનો પુત્ર
ઘરેણું (૩) મરચાંની એક જાત લવ સ્ત્રી. (સં. લપુ) લવરી; બકવાટ
લવિંગી સ્ત્રી, લવિંગનો છોડ; લવિંગડી લવ ૫. (ઇં.) પ્રેમ
સ્થિાપક લવૂરો પં. (-રિયું) ન. નખ કે નોરથી ભરેલો ઉઝરડો લવચીક વિ. ભાગે નહિ પણ વળે એવું નરમ; સ્થિતિ- લવા ડું. જીભનો લોળો (૨) ઉચ્ચાર લવણ વિ. ખારાશવાળું (૨) ન. (સ.) મીઠું; નમક (૩) લવ . મુસલમાની રિયાસત વખતની મશ્કર; વિદૂષક ખારો સમુદ્ર
સિમુદ્રમાંનો એક
સિમુદ્રમાનો એક લશુ(-)ન ન. (સં.) લસણ લવણસમુદ્ર પું. (સં.) ખારા પાણીનો પુરાણોક્ત સાત લશ્કર ન. (ફ.) સૈન્ય (૨) ટોળું; ધાડિયું લવન્ડર વું. (.) એક જાતનું સુગંધી તેલ (૨) વિ. રંગના લશ્કરશાહી સ્ત્રી, (ફા.) લશ્કરના બળથી ચાલતું રાજય એક પ્રકારનું
કે તેની પદ્ધતિ; “મિલિટરિઝમ' વિહાણનો ખલાસી લવમૅરેજ ન.બ.વ. પ્રેમલગ્ન
લશ્કરી વિ. લશ્કરનું; લશ્કરને લગતું (૨) સૈનિક (૩) લવર પુ. (ઈ.) પ્રેમી; આશક
લસણ ન. (સં. લશુન, પ્રા. લસણ) ઉગ્ર ગંધવાળું લવરમૂછું, (-છિયું) વિ. મૂછનો દોરો ફૂટતો હોય એવું કળીઓના બંધાયેલા ફંડવારૂપનું એક કંદ લવરી સ્ત્રી, બોલબોલ કરવું તે; લવારો (૨) રોગની લસણિયું વિ. લસણવાળું (૨) લસણ જેવું (જેમ મૂળો)
અસરમાં નકામી વાતો કરવી તે (૩) જીભ તિમ (૩) વાંસે લાગેલું; મચ્યું રહેલું રિંગનો એક મણિ લવલવ સ્ત્રી, લવારો; બકબકાટ (૨) ક્રિ.વિ. લવલવ કરે લસણિયો પુ. લસણની નાની કળી જેટલો તપખીરિયા લવલવવુંઅ ક્રિપલવલવ કરવું; બકબકવું, બોલબોલ કર્યા કરવું લસરક-લસરક ક્રિ.વિ. ઝપાટાબંધ; લસરકાભેર લવલવાટ(રો) ૫. લવારો; બોલ બોલ કરવું તે લસરકો પું. ઝપાટાથી ખેંચવું કે ઘસવું તે (૨) ઘસરકો; લવલવિયું વિ. લવલવ કરતું કે કરે એવું; બડબડિયું લીસોટો; ઉઝરડો લવલી વિ. (ઇં.) સુંદર; મનોહર
લસલસ કિ.વિ. (સં. લ) લસલસતું હોય એમ લવલીન વિ. તલ્લીન; નિમગ્ન
લસલસાટ જિ.વિ. (ફા.) ઘસઘસાટ (૨) લસલસવું તે લવલેટર પં. (.) પ્રેમપત્ર(૩) પં. બહુ જ થોડો અંશ લસલસવું અ.ક્રિ. ચળકવું; તેજ મારવું (૨) ઘી તેલથી તરલવલેશ વિ. (સં.) થોડું (૨) ક્રિ.વિ. જરાપણ; તલમાત્ર બોળ હોવું (૩) આનંદમાં ખેલવું કે નાચવું પ્રિકાશવું લવવું અ.ક્રિ. (સં. લપતિ, પ્રા. લવઈ) લવારો કરવો; લસવુંઅ.ક્રિ(સં. લસતિ, પ્રા. લસઇ) શોભવું (૨) દીપવું; ગમે તેમ બકવું (૨) ઊંઘમાં બકવું
લસંતી વિ. સ્ત્રી. (સં.) શોભતી; ચળકતી લવંગ ન. (સં. લવંગ, પ્રા. લવંગ) જુઓ ‘લવિંગ લસોટવું સક્રિ, લસરકે ઘેટવું - વાટવું લવ(-વિ)ગિયુંવિ. લવંગ જેવું કે જેવડું (૨) કાનનું એક ઘરેણું લસ્સી સ્ત્રી. મઠા જેવી છાશ કે દૂધ અને પાણીનું શરબત લવંડર કું. રતાશ પડતો ભૂરો રંગ (૨) એક સુગંધી પ્રવાહી લહર(રા)વું અક્રિ. લહરીઓ ઊઠવી લવાજણ ન. (લાવણ્ય દ્વારા) સૌંદર્ય (૨) મુલાયમપણું લહરિ(-રી) સ્ત્રી, (સં. લહરી) તરંગ; મોજું (૩) ઓળખાણ; પિછાણ
લહાણ ન. (સં. લભન, પ્રા. લહણ) લાભ; નફો લવાજમ ન. (અ. લબાજિમ) શુલ્ક; અમુક મુદતે લહાણી(-ણ) સ્ત્રી. (સં. લભનિકા, પ્રા. લહલિઆ)
આપવાની રકમ (જેમ કે, પગારનું, વર્તમાનપત્રનું) ખુશાલીને પ્રસંગે ભેટની થતી વહેંચણી કે તેની વસ્તુ લવાદ ૫. (અ. લિવાજ) પંચ; મધ્યસ્થી (૨) પંચાતિયો લહાણું ન. (સં. લાભનક, પ્રા. લાહણ) શુભાશુભ લવાદનામું ન. લવાદને નિયુક્ત કરતો દસ્તાવેજ (૨) પ્રસંગે નાતીલા વગેરેમાં કરાતી વહેંચણી કે તેમાં લવાદે આપેલો ચુકાદો; પંચાયતનામું
અપાતી વસ્તુ ઉિપભોગ (૨) ઓરતો ઓરિયો લવાદી વિ. લવાદ સંબંધી
લહાવ(-વો) ૫. (સ. લાભક, પ્રા. લાહઅ) આનંદનો લવાદી સ્ત્રી, લવાદનું કામ
લહિયો છું. (સં. લેખક, પ્રા. લેહઅ) લખાવનું કામ લવાર ૫. (ગ્રામ્ય) લુહાર જાતિ; લુહરિયાં કરનારો માણસ: “સ્કાઇબર લવારિયાં ન.બ.વ. લુહારનું કામ કરતી જિપ્સી જેવી એક લહે સ્ત્રી. (‘લહેવું' ઉપરથી) લગની; તાન (૨) લહેજત લવારું ન. બકરીનું બચ્યું; બદીલું
લહેક સ્ત્રી, લોકો, લકવું તે લવાર ૫. લવરી; બકવાટ (૨) વાહિયાત વાત લોકવું અ.ક્રિ. (સં. લસ) ઝૂલવું (૨) લહેકાથી ચાલવું, લવિંગ ન. (સં. લવંગ) લવંગ (૨) એ પ્રકારનો (બંદૂક, બોલવું વગેરે જેવી ક્રિયા કરવી (૩) ફરફરવું

Page #720

લહેકો
3
| લંબગોળ લહેકો ૫. શરીરનો મોહક ચાળો કે મરડ (૨) વર્ણ લંગરિયું ન. ઝાંઝર; પગમાંનું લંગર (૨) લફરું (૩)
લંબાવીને કે રાગડો તાણીને બોલવું તે તેની ક્રિયા યંગીસ (૪) પગમાંની બેડી લહેજત સ્ત્રી, મજા (૨) સ્વાદ; લિજજત
લંગાર સ્ત્રી, લાંબી હાર, પંક્તિ (૨) સાંકળ લહેજતદાર વિ. લહેજતવાળું: મદાર; સ્વાદિષ્ટ લંગારવું સક્રિ. લંગરવું; લંગર નાખી વહાણ થોભાવવું લહેજી પુ. (અ) ગાવા કે બોલવાનો લહેકો, લઢણ થા (૨) એકને બીજું વળગાડી સાંકળ કરવી (૩) કંદામાં આરોહ-અવરોહ
ફસાવવું
[ખોડંગાવું લહેર સ્ત્રી. (સં. લહરી, પ્રા. લહરિ) તરંગ; મોજું પાણી, લંગાવું અ.ક્રિ. (સં. લંગુ) લંગડાવું; લંગડું ચાલવું;
પવન કે વિચારનું) (૨) ઊંઘ કે કેફની અસર (૩) લંગીસન. પતંગના દિવસોમાં રચાતું લંગર લીલાલહેર (૪) મજા; આનંદ
લંગૂર ન. (સં. લાંગૂલ, પ્રા. લંગૂલ) પૂંછડું લહેરખી સ્ત્રી. ધીમી લહેર કે મોજું
લંગૂર(-રિયો) પં. વાંદરો લહેરવું અક્રિ. તરંગ ઊઠવો; મોજાંની લહરી ચાલવી લંગૂલ ન. (સં.) લાંગૂલ, પૂંછડી લહેરાવવું સક્રિ. હવામાં ફરકાવવું
લંગૂર ન. ખીજડાનું કુમળું પતું-પાંડું; પાલો લહેરાવું સક્રિ. તરંગ ઊઠવો (૨) પવનમાં ડોલવું લંગોટ પું. (સં. લિંગપ, પ્રા. લિંગવટ) લંગોટી જેવી લહેરિયું ને, મોજાંની ભાતનો એક સાલ્લો (૨) ઊંઘનું ઝોકું લાંબી પટવાળું તથા લંગોટીની પેઠે પહેરાતું (૩) સ્ત્રીઓનું કોટનું એક ઘરેણું
શરૂઆતમાં ત્રિકોણ કકડાવાળું એક વસ્ત્ર (૨) નાના લહેરી વિ. આનંદી (૨) તરંગી (૩) ઇશ્કી (૪) ઉડાઉ બાળકને અમુક રીતે પહેરાવાતું વસ્ત્ર બ્રહ્મચારી (૫) સ્ત્રી, લહેર; મોજું; લહેરખી
લંગોટબંધ વિ. લંગોટ પહેરેલું (૨) ઇન્દ્રિયનિગ્રહવાળું; લહેવું સક્રિ. (સં. લમ્, પ્રા. લહ) ધ્યાનપૂર્વક સાંભળવું લંગોટિયું વિ. લંગોટી પહેરતું; નાની ઉંમરનું
(૨) સમજવું; પિછાનવું (૩) ભાળવું (૪) પ્રાપ્ત લંગોટિયો છું. બાળપણનો મિત્ર (૨) બાવો કરવું; મેળવવું
લંગોટીસ્ત્રીમાત્રજનનેન્દ્રિય ઢંકાયતેમ કમ્મરેબાંધેલી પટી લળકવું અ.કિ. (સં. લલુ) ચમકારા મારવા; ચળકવું (૨) કેદોરી સાથે ખેંચીને બાંધવાની લૂગડાની પટી; કોપીન
ઉમંગથી ડોલતાં - ડોલતાં આવવું (૩) લાલસા થવી લંગોટો પુ. મોટો લંગોટ (૨) (લા.) વેરાગી બાવો, સાધુ લળવું અક્રિ. (સં. લલતિ, લડત, પ્રા. લલઈ) નમવું (૨) લંઝ ન.બ.વ. (ઈ.) ફેફસાં
પ્રેમથી ઉમળકામાં આવવું (૩) લળકવું, ચળકવું (૪) લંઘન ન. (સં.) ઉલ્લંઘન (૨) લાંઘણ
લાલસા કરવી (૫) મોજથી ડોલતાં ડોલતાં આવવું લંઘનીય વિ. ઓળંગી કે ઉથાપી શકાય એવું લિંક પું. પાતળી કમ્મરનો લાંક; મરોડ શ્રિીલંકા લંઘવું સ.કિ. ઉલ્લંઘવું (૨) લાંઘવું વિંધાઈ ગયું લંક (વપરી), (-) સ્ત્રી, (સં.) રાવણની નગરી (૨) બંધાવું અ.ક્રિ. લંગડાવું (૨) ઓસવાઈ જવું. ઉદા. શાક લંકેશ પું. (સં.) રાવણ; લંકાપતિ પાંગળું; ખોડવાળું લંઘી સ્ત્રી. રાજિયા ગાઈ કુટનારી સ્ત્રી (૨) વડારણ લંગડ, (ડું) વિ. (સં. લંગ ઉપરથી; ફા. લંગ) લૂલું; લંઘો . શરણાઈ વગાડનારો (મુસલમાની) લંગડખાં પુ. લંગડો માણસ (જરા મજાકમાં) લંચ પું, ન. (ઈ.) મધ્યાહ્નભોજન; બપોરનું ભોજન લંગડાવું અક્રિ. લંગડું ચાલવું; ખોડંગાવું
લંચટાઈમ . (ઇ.) બપોરના ભોજનનો સમય લંગડી, (ઘોડી) સ્ત્રી, એક બાળરમત
લઠ વિ. સં. યષ્ટિ, પ્રા. લટિક = લાઠી ઉપરથી) લાંઠ; લંગડી-ફાળકૂદ શ્રી. બાળકોની એક રમત; ટ્રિપલ જમ્પ બદમાશ; ધૂર્ત (ચારી; વિષથી; છિનાળવું લંગડું વિ. લંગડ; લું
લંપટ વિ. (સં.) લપટાઈ લટું બની ગયેલું (૨) વ્યભિલંગડો છું. એ નામની કે જાતની કેરી કે આંબો લંપટતા સ્ત્રી. (સં.) લંપટાઈ સ્ત્રી. લંપટ હોવાપણું; લંગર ન. (સં. બંગલ) વહાણ થોભાવી રાખવા જમીનમાં વ્યભિચારીપણું
ભરાય તેમ નાખવાનું વાંકા અંકોડાવાળું એક સાધન લંબ વિ. (સં.) લાંબું; વિશાળ (૨) પું. આડી લીટી પર (૨) સદાવ્રતઃ લંગરખાનું (૩) સ્ત્રીઓનું પગનું એક કાટખૂણે દોરેલી ઊભી લીટી: “પપેન્ડિક્યુલર' (ગ.)
ઘરેણું (૪) એક છેડે વજન બાંધેલી દોરી; લંગીસ (૩) . ઓળંબો (૪) દરિયાનું પાણી માપવાની લિંગ(-ગા) સ્ત્રી. લાંબી હાર; લંગાર
દોરી
ગિરમાં લંબક છે. લંગરખાનું ન. સદાવ્રતનું સ્થળ; લંગર
લંબક છું. (સં.) પરિચ્છેદ; અધ્યાય (૨) “કથાસરિત્સાલંગરવું સક્રિ. લંગર નાખી વહાણ થોભાવવું (૨) એકને લંબકર્ણ વિ. (સં.) લાંબા કાનવાળું (૨) ૫. ગધેડો;
બીજું વળગાડી સાંકળ કે હાર કરવી (૩) ફંદામાં વૈશાખનંદન નાખવું
લિંબગોળ વિ., ૫. અંડાકાર; “ઇલિસોઇડ'

Page #721

લંબચોરસ
007
{ લાખિયું લંબચોરસ વિ.પં. પહોળાઈ કરતાં લંબાઈ વધુ હોય એવી લાઇબ્રેરિયન પં. (ઈ.) ગ્રંથપાલ: ગ્રંથાલયી
ચાર સરખા કાટખૂણાવાળી આકૃતિ; “રેટેગલ' લાઈમ પં. (ઇ.) ચૂનો (૨) લીંબુ; “લેનન’ લંબતંતુ વિ. (સં.) લાંબા તાંતણાવાળું (કપાસ માટે) લાઈમ-જ્યુસ પું. (.) લીંબુનો રસ કે શરબત લંબરેખા સ્ત્રી. (સં.) લંબે લીટી (૨) ઓળંબાની લીટી લાઇમ-વૉટર ન. (ઇ.) ચૂનાનું પાણી (૩) ઊર્ધ્વરેખા
લાઈલાજ વિ. (અ) નિરુપાય; લાચાર લંબવર્તુલ(-ળ); લંબવૃત્ત ન. લંબગોળ
લાઇલાજી સ્ત્રી. (અ.) નિરૂપાયતા; લાચારી લંબાઈ સ્ત્રી, લાંબાપણું કે તેનું માપ
લાઇલાહ ઈલ્લલ્લાહ મુહંમદરસૂલુલ્લાહ શ.. (અ.) લંબાણ ન, લાંબાપણું; દૂરતા (૨) લંબાવવું તે
અલ્લા સિવાય કોઈ અલ્લા નથી, ને મહંમદ એના લંબાવવું સક્રિ. ‘લંબાવું'નું પ્રેરક લાંબા થઈને સૂવું રસુલ છે' એ કલમો - ઇસ્લામનો મુખ્ય સિદ્ધાંત લંબાવું અ.ક્રિ. લાંબુ થવું (૨) ઘણો વખત ચાલવું (૩) લાઇવટેલિકાસ્ટ ન. (ઇં.) જીવંત પ્રસારણ; જે તે જગ્યાએ લંબૂશ(-સવિ. (લંબ', “લાંબુ ઉપરથી) સાધારણથી ચાલી રહેલા કાર્યક્રમનું તત્સણ થતું પ્રસારણ
વધારે લાંબું કે ઊંચું (૨) પું. તેવું માણસ લાઈસન્સ ન. (ઇ.) પરવાનો; સનદ (૨) રજાચિઠ્ઠી; લંબોદર વિ. (સં.) દુંદાળું (૨) પું. ગણપતિ [લાચાર અધિકારપત્ર લા પૂર્વ. (અ.) નકારદર્શક પૂર્વગ. ઉદા. લાઈલાજ; લાઇસન્સદાર વિ. પરવાનો ધરાવનાર; પરવાનેદાર લાઈટ ન. (ઇં.) પ્રકાશ (૨) દીવો (૩) સ્ત્રી. રોશની; લાઉડસ્પીકર છું. (.) ધ્વનિવર્ધક યંત્ર; “માઈક્રોફોન’ દીવાબત્તી (૪) વીજળી
લાકડન. (સં. લકકુટ, લકુટ, પ્રા. લકકુડ) લક્કડ; લાકડું લાઇટનિંગ સ્ત્રી. (ઇ.) આકાશી વીજળી
લાકડકામ ન, લક્કડકામ; સુથારીકામ; લાકડાનું કામ લાઇટર છું. (ઇ.) દીવાસળી જેવું કામ દેતું એક સાધન લાકડશીલાડુ છું. એક મીઠાઈ [(૩) ન. લક્કડિયું લાઇટહાઉસ ન. (ઇં.) દીવાદાંડી (૨) વીજળીઘર લાકડિયું વિ. લાકડાનું, -ના જેવું (૨) લાકડીથી કામ લેતું લાઇન સ્ત્રી. (ઇ.) રેખા; લીટી (૨) પંક્તિ; હાર (૩) લાકડી સ્ત્રી. (સં. લકુટ, પ્રા. લક્ટ) સોટી, લાઠી
રેલવેનો પાટો; રેલવે લાઈન (૪) કામધંધો રોજગાર લાકડીઘોડો . લાકડીનો ઘોડો બનાવી રમાતી એક (૫) ધોરણ; ધોગ્યતા
બાળરમત લાઈનક્લિયર સ્ત્રી. (ઈ.) રેલવેના કે અન્ય કોઈ માર્ગ લાકડું ન. (સં. લલ્લુટ, લકુટ પ્રા. લડ) ઝાડનાં સૂકાં
યા પ્રવૃત્તિ તરફ જવાની સલામતીની નિશાની થડ ડાળ વગેરે (૨) બળતરા (૩) આડખીલી; નડતર લાઈનડ્રોંઈગ ન. (ઇં.) રેખાંકન; રેખાચિત્ર
લાક્ષણિક વિ. (સં.) લક્ષણા સંબંધી; લહાણાથી સુચિત થતું લાઇનદોરી સ્ત્રી. જકાત લેવાની હદની મર્યાદા (૨) લક્ષણ સંબંધી (૩) ખાસ લક્ષણ સૂચવનારું, લાઈનબંધ લાઈનસર કિ.વિ. સીધી લાઈનમાં કે હારમાં; આખા વર્ગનું સૂચક ક્રમસર; હારબંધ
કિરનાર લાક્ષણિકતા સ્ત્રી. વિશેષતા; ખાસ લક્ષણ લાઈનમૅન પું. (.) વીજળીના તારની લાઈનનું કામ લાક્ષા સ્ત્રી. (સં.) લાખ લાઇનર સ્ત્રી. (ઇં.) મોટા દરિયા ખેડતી આગબોટ લાક્ષાગૃહ ન. લાખનું બનાવેલું ઘર-મકાન લાઈનોટાઇપ ન. (ઇ.) અક્ષરોના પ્રત્યેક બીબાને બદલે લાક્ષારસ પું. લાખનો રસ; અળતો
એકસાથે આખી પંક્તિનો ઢાળો ઢળે એ પ્રકારનું યંત્ર લાખ . (સં. લક્ષ, પ્રા. લકખ) સો હજાર; નેવું હજાર અને તેનું મુદ્રણ
વત્તા હજાર (૨) પુ. લાખનો આંકડો કે સંખ્યા; લાઇફ સ્ત્રી. (ઈ.) જિદગી; આયુષ્ય
૧,૦૦,૦૦૦ લાઇફ ઇન્શ્યોરન્સ S. (ઇં.) જિંદગીનો વીમો; જીવનવીમો લાખ સ્ત્રી. લાલા કેિ નકશીનું કામ; ‘લેકર લાઇફગાર્ડ કું. (ઇ) અંગરક્ષક; “બોડીગાર્ડ'
લાખકામ ન. લાખ વડે થતું (ધાતુ વગેરે પર) રંગરોગાન લાઇફટાઇમ વિ. (ઇ.) આજીવન; જીવનભરનું લાખપસાય ., સ્ત્રી. (સં. લક્ષ + પ્રસાદ, લકખપચા) લાઇફબેલ્ટ છું. (ઇ.) આગબોટ, વહાણ વગેરે ડૂબવાને એક ગામ, એક હાથી ને લાખ રૂપિયા કે બીજી કોઈ
ટાણે બચવા માટેનો પવન ભરેલો રબરનો ગોળ પટ્ટો લાખ વસ્તુઓનો રાજાએ આપેલો સરપાવ (૨) લાઇફબોટ સ્ત્રી. (ઇ.) કૂબતાને કે ડૂબવાના સંકટમાં મોટામાં મોટો સિરપાવ બચાવવા માટેની હોડી
લાખવું સક્રિ. લાખાવાળું કરવું; લાખ ચડાવવી લાઇફમેમ્બર ૫. (ઇં.) આજીવન સભ્ય
લાખાગૃહ ન. લાક્ષાગૃહ; લાખનું બનાવેલું ઘર લાઇફસ્ટાઇલ સ્ત્રી. (ઇ.) જીવવાની પદ્ધતિ; જીવનશૈલી લાખિયું વિ. લાખનું બનાવેલું કે લખેલું લાઇબ્રેરી સ્ત્રી, (ઇ.) ગ્રંથાલય; પુસ્તકાલય
લાખિયું ન. લાખનું કંકણ
1
ભાવ

Page #722

લાખી
લાખી વિ. લાખ જેવા રંગનું (૨) લાખનું બનાવેલું લાખી વિ. ધનવાન; ઉદાર (૨) અસંખ્ય પડેલું ચાઠું ડાઘ લાખું ન. (સ. લક્ષ્મક, પં. લકખઅ) શરીર ઉપરનું જન્મથી લાખું વિ. નોતરા વિના જમવા બેસી જનારું (૨) માગણ લાખેણું વિ. (સં. લાક્ષણ્ય, પ્રા. લકખણિય) પ્રતિષ્ઠિત; આબરૂદાર; સુલક્ષણું
લાખેણું વિ. (‘લાખ’ ઉપરથી) લાખ રૂપિયાનું; કીમતી લાખો પું. (સં. લક્ષક) સુલક્ષણવંતો-લાખેણો માણસ લાખોટવું સ.ક્રિ. લાખવું; લાખવાળું કરવું (૨) લાખનો ઓપ આપવો
004
લાખોપતિ પું. લાખો રૂપિયાનો ધણી; લક્ષાધિપતિ લાગ પું. (સં. લગ્ન) તાકડો; દાવ; પ્રસંગ (૨) આધાર; ટેકણ (૩) યુક્તિ (૪) પકડ લાગટ ક્રિ.વિ. (સં. લગ્) સતત; લગાતાર લાગણી સ્ત્રી. (‘લાગવું' ઉપરથી) મનની વૃત્તિ કે ભાવ
(૨) દયા; સમભાવ મુખ્ય હોય તેવું; ભાવપ્રધાન લાગણીપ્રધાન વિ. વિચાર કે તર્ક નહિ પણ લાગણી જેમાં લાગણીવશ ન. લાગણીને વશ થયેલું કે થાય એવું લાગણીવેડા પું.બ.વ. અતિ લાગણીની સ્થિતિ; તેનાથી તણાઈ જવું તે [સ્વભાવવાળું લાગણીશીલ વિ. વધારે પડતી લાગણીવાળું; લાગણીના લાગણીશૂન્ય વિ. લાગણી વિનાનું; હ્રદયશૂન્ય લાગત સ્ત્રી. થયેલું ખર્ચ (૨) જકાત; લાગો લાગતું-વળગતું વિ. કુટુંબી કે કોઈ બીજી રીતે સંબંધી; લેવાદેવા ધરાવતું; સંબંધવાળું
લાગબિંદુ ન. જ્યાં બળ લગાડાય તે તે બિંદુ લાગભાગ પું. સંબંધી તરીકેનો હિસ્સો લાગલાગટ ક્રિ.વિ. સતત; લાગટ
લાગલું વિ. (સં. લગ્ ઉપરથી) લગોલગ આવેલું (૨) ક્રિ.વિ. તરત જ; લગોલગ આવ્યું હોય એમ લાગવગ સ્ત્રી, અસર કરે તેવું ઓળખાણ; વગવસીલો લાગવગિયું વિ. લાગવગવાળું; વગ ધરાવતું લાગવું સ.ક્રિ. (સં. લગ્નતિ, પ્રા. લગ્નઇ) સંબંધ કે સ્પર્શ
થવો (૨) સંબંધ કે સગાઈ હોવી (૩) લાગણી કે અસર થવી (૪) જણાવું; સમજાવું (૫) દેખાવું; ભાસવું (૬) અથડાવું; વાગવું (૭) મીંચાવું (હમણાં જ આંખ લાગી છે.) (૮) કિંમત પડવી; ખર્ચ થવું (૯) શરૂ કરીને જારી રહેવું (રડવા લાગ્યું) (૧૦) ઇચ્છા થવી; હાજત થવી (ભૂખ - તરસ) (૧૧) મંડવું; મચ્યા રહેવું (૧૨) લાગુ થવું; શરૂ કરી દેવું (નોકરીએ - ધંધે) (૧૩) લાગુ પડવું; બેસતું આવવું (કૂંચી, દવા) (૧૪) લાગુ પડીને નડવું (પાણી લાગવું) (૧૫) સ્ત્રી કે પુરુષે ખરાબ સંબંધ બાંધવો. (૧૬) બીજા ક્રિયાપદ સાથે આવતાં તે ક્રિયા કરવામાં
લાજાળું
હાથ કે મદદ દેવાં અથવા તેમાં મંડવું એવો અર્થ બતાવે (કરવા લાગ; નાખવા લાગ) લાગવું અક્રિ. સળગવું લાગિયું વિ. આધાર આપનારું લાગિયું-ભાગિયું વિ. લાગભાગ લેનારું (ર) લેણદાર લાગુ વિ. વળગેલું; લાગેલું; સંબંધ હોય તેવું (૨) બંધ
બેસતું; અનુકૂળ આવતું (૩) ક્રિ.વિ. ચાલુ; જારી લાગો પું. (દે. લગ્નઅ) દાપું; હકસાઇ (૨) ક૨; વેરો
(૩) સંબંધ; સગપણ (૪) પીછો; કંડો
લાઘવ ન. (સં.) લઘુતા (૨) ચપળતા; કુશળતા (૩)
નાનમ; હલકાપણું (૪) ક્ષુલ્લકપણું (૫) તર્કનો એક ગુણ - થોડાથી ઘણાનો ખુલાસો થવો તે (ઊલટું ‘ગૌરવદોષ') (૬) સંક્ષિપ્તતાનું સારું લક્ષણ લાઘવગુણ પું. (સં.) સંક્ષિપ્તતાનું સારું લક્ષણ લાધવગ્રંથિ સ્ત્રી. લઘુતાગ્રંથિ; ‘ઇન્ફીરિયોરિટી કૉમ્પ્લેક્સ' લાચાર વિ. (ફા.) નિરુપાય, વિવશ (૨) ગરોબ; દીન;
પામર
લાચારી સ્ત્રી. લાચારપણું; વિવશતા
લાછણ ન. (સં. લક્ષણ) લાખું; ચાઠું; ડાધો; લાંછન લાઇવર પું. લક્ષ્મીના પતિ; વિષ્ણુ લાછાકુંવર પું. લક્ષ્મીપુત્ર; લક્ષ્મીનંદન; ધનવાન લાછાં ન.બ.વ. (સં. લાંછન) પગને તળિયે તેમ જ હથેળીમા લીમડાનાં પાનથી છાશ છાંટી, તાવેતાથી ઝડપથી વારંવાર ડામવું તે-શેક કરવો તે લાછિયું વિ. અણઘટતું
લાછી સ્ત્રી. (સં. લક્ષ્મી, પ્રા. લચ્છી) લક્ષ્મી; સંપત્તિ લાછું ન. (-છો) પું. પસ્તાવો
લાછો પું. લાંછન; બદનામી{મલાજો (૩) આબરૂ; પત લાજ સ્ત્રી. (સં. લજ્જા, પ્રા. લજ્જા) શરમ (૨) મર્યાદા; લાજણ વિ. લાજાળું; શરમાળ; શરમાનારું લાજમ વિ. લાજિમ; ઘટિત; છાજે એવું [એક છોડ લાજલજામણી સ્ત્રી. લાજશરમ; સંકોચ (૨) રિસામણીલાજવંતી સ્ત્રી, લજામણી (૨) વિ. શરમાળ (સ્ત્રી) લાજવાબ વિ. (અ.) જવાબ ન આપી શકાય એવું;
અવર્ણનીય (૨) મૂંગું; ચૂપ (૩) અદ્વિતીય; અનુપમ (૪) બધી બાબતોથી પર
લાજવું અ.ક્રિ. (સં. લજ્જતે, પ્રા. લજ્જઇ) શરમાવું; લજ્જા પામવી (૨) મર્યાદામાં રહેવું
લાજા સ્ત્રી. (સં.) ડાંગરની ધાણી (૨) આખી ડાંગર લાજાહોમ પું. લગ્નના વિધિ દરમ્યાન વરકન્યા વેદીમાં ડાંગર હોમે છે તે વિધિ
લાજાળ વિ. લાજવાળું; શરમાળ સ્વભાવનું લાજાળી સ્ત્રી. લજામણી (૨) વિ., સ્ત્રી. લાજાળું લાજાળું વિ. (સં. લાલુ) શરમાળ; લજ્જાવાળું

Page #723

લાજિમો 00S
લાપાણી લાજિમ વિ. (અ.) લાજમ; ઘટિત; છાજે એવું લાડુડી સ્ત્રી, નાનો લોડ લાજુલાડી વિ. શરમાળ (૨) સ્ત્રી, શરમાળ સ્ત્રી (૩) લાડુભટ્ટ . મોદકપ્રિય કે આહારપ્રિય માણસ લજામણી (વનસ્પતિ)
લાડો છું. (સં. લાઠ્ય, પ્રા. લફ) લાડિલો વરરાજ (૨) લાટ ૫. (સં.) ભરૂચ આસપાસના પ્રદેશનું પ્રાચીન નામ લાડકવાયો છોકરો અિર્થમાં આ જીણી નહિ) લાટ પુ. લાટો; માજો; તરંગ
લાણી સ્ત્રી. (‘લણવું” ઉપરથી) લણણી; કાપણી ( ‘લહાણી', લાટ સ્ત્રી. (સં. લષ્ટિ, પ્રા. લર્ટિ) ઘાણીનું ઊભું લાકડું લાત સ્ત્રી, (સં. લત્તા, પ્રા. લના) પગથી મારવું તે કરેલો (૨) ધરી (જેમ કે, ગાડાની, રેંટિયાની)
આઘાત; પાટું (૨) નુકસાન :ઃ પં. (ઈ. લૉટ) જથ્થો; પુષ્કળ
લાતાટવું સક્રિ. લાતેલાતે મારવું લાટ છે. (ઇં. લોડો મોટો સાહેબ - સત્તાધીશ લાતી સ્ત્રી. બંદર ઉપરની વખાર; કોઠી લોટબંધ ક્રિ.વિ. જથ્થાબંધ; પુષ્કળ પ્રમાણમાં
લાદ સ્ત્રી, (સં. લદિદ, પ્રા. લદિ) ઘોડે કે ગધેડાનું છાણ લાટસાહેબ પુ. મોટો સાહેબ; “લોર્ડ
લાદણ ન. લાદવું કે લાદેલું તે; “પિંગ લાટાનુપ્રાસ યું. (સં.) ભિન્ન સમન્વયવાળા સમાન અર્થના લાદવું સ.ક્રિ. (સં. લર્દયતિ, પા. લદેઈ) (ગધેડા વગેરેની
સમસ્ત શબ્દોની આવૃત્તિ; એક શબ્દાલંકાર (કા.શા.) પીઠ પર) સામાન ભરવો; ખડકવું (૨) પરાણે માથે લાટિયું ન. રૂ પીલવાના ચરખાની લાટ [ભાગ નાખવું
ફિરસબંધી લાટી સ્ત્રી. ઇમારતી લાકડાનું પીઠું (૨) ચરખાનો એક લાદી સ્ત્રી. પથ્થરની પાતળી અને નાની તખતી (૨) લાટો છું. મોજ; તરંગ
લાધવું સક્રિ. (સં. લબ્ધ, પ્રા. લધુ) પ્રાપ્ત થવું; મળવું લાટો છું. સાબુ કે કોઈ ધાતુનો લાંબો ટુકડો
(૨) જમીન સાથે વહાણનું રેતીમાં ચોંટી જવું લાઠી સ્ત્રી. (સં. લષ્ટિ, યષ્ટિ, પ્રા. લટિઠ) જાડી લાકડી; લાનત સ્ત્રી. (અ.) લયાનત; લ્યાનત; શરમ જેષ્ટિકા (૨) સૌરાષ્ટ્રનું એક ગામ
લાપટ સ્ત્રી. લાપોટ; થપ્પડ; તમાચો લાઠીચાર્જ . (ઇ.) ટોળાને વિખેરવા કરવામાં આવતો લાપટિયું ન. ગાલ સૂજી જવો; ગાલપચોરિયું
મારો (પાણીના બંબાનો કે લાઠીઓનો) (૨) લાપટિયો છું. અઘરણીવાળી સ્ત્રીને ગાલે કંકુવાળી થપાટ લાઠીમાર
[વાપરવાની રીત મારનારો દેર; લાપોટિયો; બુટિયો લાઠીદાવ ૫. (ગુ.) લાઠીથી ખેલવાનો દાવ; તેને લાપતા વિ. (અ) ગુમ થઈ ગયેલું; પત્તા વગરનું લાઠીધારી વિ. (સં.) લાઠીવાળું; લાઠી પકડી હોય તેવું લાપરવા વિ. (ફા.) બેપરવા; બેદરકાર લાઠીબાજ વિ. લાઠી ચલાવવામાં કુશળ; લાઠીના દાવ લાપરવાઈ સ્ત્રી. બેપવા; બેદરકારી ખેલનાર
કિરાતું રાજય લાપશી(-સી) સ્ત્રી. (સં. લપસિકા, પ્રા. લખસિઆ) લાઠીરાજ ન. (સં.) લાઠીના જોરથી રાજય કરવું તે - ઘઉંની એક મીઠી વાની; કંસાર લાડ ન. (દ. લફિઈ) હસાવી ખેલાવી રાજી રાખવું તે લાપી સ્ત્રી, સફેદ અને બેલતેલની બનાવેલી લૂગદી (૨) તેવું વર્તન કે ચેષ્ટા
[ઉછરેલું લાપોટ સ્ત્રી, તમાચો, થપાટ લાડકડું(ણું, -વાયું), લાડકું વિ. વહાલું (૨) લાડમાં લાપોટિયો છું. લાપટિયો; બુટિયો; અઘરણીવાળી સ્ત્રીને લાડકી સ્ત્રી. લાડકી પુત્રી
ગાલે કંકુવાળી થપાટ મારનારો દિયર લાડકો પુ. લાડકો પુત્ર (૨) એકનો એક પુત્ર લાફો પુ. (ફા. લાફ) તમાચો (૨) ઉડાઉમાણસ (૩) બારીલાડણું(-લું -વાયું) વિ. વહાલું; પ્રિય
બારણાં બંધ કરવાનો લાકડાનો આડો કકડો; ભૂંગળ લાડપાડ ન.બ.વ. વધારે પડતું વહાલ
લાબરું વિ. સુકોમળ; નાજુક લાડલી વિ., સ્ત્રી લાડકી-લાડલી (સ્ત્રી) (૨) લાડકી લાબી સ્ત્રી, લાપી; લાંપી
વિસારું મુહૂર્ત (બાળકી) (૩) સ્ત્રી, લાડી (લાલિત્યવાચક) લાભ પું. (સં.) ફાયદો; નફો (૨) એ નામનું એક ચોઘડિયું લાડલો છું. લાકડો પુત્ર
લાભક વિ. (સં.) લાભ કરનાર - મેળવનાર લાડવણ સ્ત્રી. માનીતી સ્ત્રી
લાભકર્તા(-7), લાભકારી(-રક) વિ. લાભ કરે તેવું લાડવું સક્રિ. લાડ કરવાં (૨) લાડમાં રિસાવું લાભદાયી(-યક) વિ. લાભ આપનારું લાડવો પુ. લાડુ (૨) ફાયદો પિરણેલી વહુ લાભપાંચમ સ્ત્રી. કાર્તિક સુદ પાંચમ લાડી સ્ત્રી, (સં. લાક્ય, પ્રા. લડુ) કોમળ કન્યા (૨) નવી લાભવું છું. મળવું; પ્રાપ્ત થવું (ર) ખાટવું ગિરલાભ લાડીલું વિ. વહાલું (૨) ન. લાડકવાયું છોકરું લાભાલાભ છું. (સં.) નફો અને નુકસાન; લાભ અને લાડી સ્ત્રી. ગંજીફાની રમતનો એક દાવ [પિડો; ગોળ - લાભાર્થી વિ. જેને લાભ મળવાનો છે તે (૨) ૫. લાભ લાડુ છું. (સં. લડુક, પ્રા.લડુઅ) મોદક; એક મીઠીવાની (૨) મેળવવાને પાત્ર વ્યક્તિ

Page #724

લાભોજી
e go
લાવલશ્કર લાભોજી . તોલતાં તોલાટ “એકને માટે તે બોલ બોલે છે. લાલબમ વિ. લાલચોળ; ખૂબ લાલ લામણદીવો પં. (સં. લંબન + દીપક) પ્રા. લંબણદીપ) લાલમલાલ વિ. ખુબ લાલ-રાત
રામણદીવો; લગ્ન વગેરેમાં શુકન તરીકે લેવાતો લાલબાઈ સ્ત્રી. આગ; લાય રામણદીવો
લાલસા સ્ત્રી (સં.) ઉત્કટ ઇચ્છા; તુષ્ણા લામાં S. (તિબેટી બ્લામ) તિબેટના વડા બૌદ્ધ ધર્મગુરુ લાલસી વિ. (સં.) લાલચુ; લાલસાવાળું લાય સ્ત્રી. આગ (૨) બળતરા (૩) ચટપટી; ઉતાવળ લાલા પં. (સં. લલુ) લહેરી; છેલછબીલો; ફક્કડ (૨) લાયકવિ. (અ. લાઇક) યોગ્ય, ઉચિત (૨) લાયકાતવાળું; ઉત્તરમાં અમુક જાતિના લોકના નામ પૂર્વે આદરનો પાત્ર (૩) બંધબેસતું; છાજતું; અનુકૂળ
શબ્દ, જેમ કે, લાલા લજપતરાય (૩) બાપને માટે લાયકી(-કાત) સ્ત્રી, યોગ્યતા; પાત્રતા
સંબોધનનો શબ્દ (કોઈ ઠેકાણે) લાયગર ૫. (ઇ.) લાયન વત્તા ટાઇગરનો સંક્ષેપ: સિંથી લાલા સ્ત્રી. (સં.) લાળ વાધણમાં ઉત્પન્ન કરેલ મિશ્રિત સંતતિ
લાલાઈ સ્ત્રી. છેલાઈ; રંગીલાપણું (૨) શેઠાઈ લાયગ્રેસ સ્ત્રી. (ઇ.) લાઈગરની માદા
લાલાઈ સ્ત્રી, લાલપ, લાલાશ નાજમાઈ, ભાણિયા વગેરે લાયન પં. (ઈ.) સિંહ
લાલાજી છું. છેલ: ફક્કડ (ર) વલ્લભસંપ્રદાયના આચાર્યોલાયબલ ન. (ઈ.) બદનક્ષીનું લખાણ કે કથન લાલાતાણ સ્ત્રી, હે લાલ ! તાણીને ઉપર લે તો બચાય લાયર ન. (ઇં.) એક જૂનું વિદેશી તંતુવાદ્ય શિખી; હંફાસ (એવા વાર્તા-પ્રસંગ પરથી) (૨) નાલેશીભરી મુશ્કેલ લાયરી સ્ત્રી, (સં. લપુ) બહુ બોલવું તે (૨) પતરાજી; સ્થિતિ
આિતુર, ઉત્કટ (૩) લાલચ લાયરીખોર વિ. (ફા.) લાયરી કરનારું, ફાસખોર લાલાયિત વિ. સ્વાદથી મોંમાં પાણી વળ્યું હોય તેવું (૨) લાર સ્ત્રી. (સં. લહરી) લાંબી હાર, ઓળ, પંક્તિ લાલાશ સ્ત્રી. લાલી; રતાશ લારિન ૫. ઈરાનનો એક પ્રાચીન સિક્કો
લાલિત્ય ન. (સં.) લલિતપણું, કાન્તિ; મનોહરતા લારી સ્ત્રી. (ઇં. લૉરી) રેલના પાટા પર ઠેલીને ચલાવવાની લાલિત્ય-મીમાંસા સ્ત્રી. (સં.) સૌંદર્યમીમાંસા; એસ્થેટિક્સ' | ગાડી (૨) માલ વહી જવાની ગાડી (હાથની કે મોટર). લાલિમા પુ. લાલપ, લાલાશ લારું ન. ઝાંખરું, જાણું (૨) ધાડું; ટોળું
લાલિયાવાડી સ્ત્રી, માલ વગરનું; ઢંગધડા વગરનું લારું ન. આડો સંબંધ; લફરું (૨) ઓળખાણ લાલિયો . લાલ કૂતરો કે બળદ લારું ન. બકરું
લાલી સ્ત્રી. (લાલ =રાતું ઉપરથી) રતાશ (૨) લાલ રંગી; લારોલાર કિ.વિ. હારબંધ; હારોહાર
લિપસ્ટિક' (૩) ઘંટની જીભ; લોલક લાલ વિ. (ફા. લાલકરત્ન) રાતા રંગનું લાડકો દીકરો લાલી સ્ત્રી, પુત્રી (૨) છોકરી લાલ પું. (સં. લલુ) છેલ; રંગીલો; બાંકો (૨) સુપુત્ર; લાલૂડું વિ. લાલ રંગનું; રાતું (પદ્યમાં) લાલ સ્ત્રી, માણેક (૨) ગંજીફાના પત્તાની એક ભાત લાલજલાલી ૫. અકબરના જમાનાનો એક તોલા વજનનો લાલ(oધૂમ, ૦ચટક. ૦ચોળ) વિ. ખુબ લાલ-રાતું
સોનો સિક્કો
[(૩) પઠાણ લાલચ સ્ત્રી. (સં. લ ઉપરથી) લાલસ; લલચાવું તે; લાલ પું. લાલ; પુત્ર; છોકરો (૨) ફાંકડો; વરણાગિયો લોભ (૨) લલચાવ કે લાલચમાં નાખે તેવી વસ્તુ, લાંચ લાવક ન. લેલાડું પક્ષી; લાવવું
ફિર લાલચટક વિ. ખૂબ લાલ; લાલઘૂમ
લાવવા, () સ્ત્રી. લાવવું લઈ જવું; મોકલવું તે; હેરલાલચુ (-ચૂડું) વિ. લાલચવાળું; લાલચ રાખનારું લિાલ લાવણ વિ. (સં.) લવણવાળું; ખારું (૨) સ્ત્રી, લાવણ્ય; લાલચોળ વિ. (લાલ + સં. ચોલ = રાતું મજીઠ) ખૂબ સુંદરતા
(૨) સંગીતનો એક તાલ લાલજી પુ. શ્રીકૃષ્ણના બાળસ્વરૂપની મૂર્તિ (૨) લાવણી સ્ત્રી. એક રાગ કે ઢાળ; લલકારાય એવી કવિતા ગોસાંઈજીનો પુત્ર
લાવણીપત્રક ન, સરકારી લેણાનું આસામીવાર પત્રક લાલઝંડી સ્ત્રી અટકી જવાનો સંકેત (૨) ભયનો સંકેત લાવણ્ય ન. (સં.) સૌંદર્ય, લાલિત્ય લાલટેન ન. (ઇ. લેન્ટર્ન ફાનસ
લાવણ્યમય વિ. (સં.) સુંદર; સ્વરૂપવાન લાલન ન. (સં.) લાડ લડાવવાં તે
લાવરી સ્ત્રી. (સં. લપતિ, પ્રા. લાવિરિઅ, લાવિર) એક લાલનપાલન ન. લાડમાં ઊછેરવું કે ઊછરવું તે; લાલપાલ પંખી નામે લાવક(લાવ)ની માદા લાલપ સ્ત્રી, લાલાશ; લાલી
લાવરું ન. લાવકપક્ષી લાલપાણી સ્ત્રી, દારૂ; મદિરા (૨) લોહી દરકાર લાવરું ન. (દ, લાવરિ -- કરડનાર) કૂતરાનું કરવું તે (૨) લાલપાલ શ્રી. (લાલપાલન ઉપરથી) ઓશિયાળ; પરવા; કૂતરાનું ભસવું તે લાલબત્તી સ્ત્રી, ભયની ચેતવણી
લાવલશ્કર ન. સરંજામ સાથેનું મોટું લશ્કર
P
!

Page #725

લાવવું
60c
[લિગ્નાઈટ લાવવું સક્રિ. (સં. લા. અપ. લાવિય = લાવેલું) લઈ લાંઘ, (oણ) ન, સ્ત્રી, (સં. લંઘન, પ્રા. લંઘણી લાંધો;
આવવું; આણવું (૨) રજૂ કરવું ગિરમ રસ નકરોડો ઉપવાસ; અનશન લાવા, (૦રસ) પં. (ઇં.) જવાળામુખીમાંથી નીકળતો લાંઘણી સ્ત્રી, ગાડી-ગાડાના ધૂસરાની નીચે મૂકવાની ઘોડી લાવાર(-રિ) વિ. (અ. લાવારિસ) વારસ કે વંશવારસા લાંઘણું ન. હેતુ સાધવા લાંઘણ લઈ બેસવું તે (કોઈની વિનાનું; નિર્વશ
સામે); અનશન લાવું ન. (સં. લા ઉપરથી) કૂતરાનું ડારું
લાંઘવું અ.કિ. (સં. લઘયતિ, પ્રા. લંઘઈ) લાંઘો કરવો; લાવું ન. લાવવું; કૂતરાનું ભસવું કે કરડવું
નકોરડો ઉપવાસ કરવો (૨) ત્રાગું કરવું લાશ(-સ) વિ. (તુર્કી) બરબાદ; પાયમાલ
લાંઘો પુ. લાંઘણ; ઉપવાસ (૨) લાંઘણું; અનશન લાશ સ્ત્રી. (ફા.) મડદું
લાંઘો વિ. ૫. ત્રાગું કરનારો લાશ સ્ત્રી. કાલબૂત; જોડાને ઘાટ આપવાનું ઓઠું લાંચ સ્ત્રી. (સં. સંચા, મા, સંચા) અમલદાર કે સત્તાધારીને લાસ સ્ત્રી. મડદું; શબ
છૂપી રીતે અપાતી કે લેવાતી અઘટિત રકમ; રિશ્વત; લાસર સ્ત્રી. (સં. શાસક) ઢીલ; રસળાજી
રુશવત લાસર ન. (ઇં.) લેસર કિરણ
લાંચ(6ખાઉં, ૦ખોર) વિ. લાંચિયું; રુશવતખોર લસરિયાપણું ન., લસરિયાવેડા પુ.બ.વ. રસબાજી (૨) લાંચનિવારણ ન. (અ.) લાંચખોરી દૂર કરવી તે; “ઍન્ટી રેઢિયાળ કે બેજવાબદાર
કરશન’
[મળતર; ‘કરશન” લાસરિયું વિ. રસળાટવાળું; કહે પણ કરે નહિ એવું લાંચરુશવત, લાંચરિશ્વત સ્ત્રી. લાંચ વગેરે જેવાં ખોટાં લાસુ વિ. સં. રુક્ષ, પ્રા. લુહ) લૂખું; ઘી કે ચીકટ વિનાનું લાંચવું સક્રિ. લચી-નમી પડવું (૨) લાંચ આપવી લાસુ ન. કઠોળ સિવાયનું અનાજ
લાંચિયું વિ. લાંચ લેનારું; રુશવત ખાનારું, -ની આદતવાળું લાસું વિ. લીસું, સુંવાળું (ર) ડિઝાઈન વિનાનું (૩) પૈસો લાંછનન. (સં.) ડાઘકલંક (૨) દોષ (૩) ચિહ્ન; નિશાન
ન ખર્ચે કે આપવામાં ન સમજે તેવું (૪) કંઠમાં કશું લાંછના સ્ત્રી, લાંછન લાગવું કે લગાડવું તે; એબ ન પહેર્યું હોય તેવું
લાંછિત વિ. (સં.) લાંછનવાળું; કલંકિત (૨) નિશાનીવાળું લાસ્ય ન. (સં.) સંગીત સાથેનું નૃત્ય
લાંઠ વિ. લોંઠ; ખંધું; શઠ (૨) ગાંઠે નહિ તેવું; તોફાની લાહ સ્ત્રી. લાય; આગ
દિોડવું લાંઠાઈ સ્ત્રી, લુચ્ચાઈ; શઠતા; બદમાશી લાહવું સ.ક્રિ, લાભવું; મેળવવું (૨) શિકાર પર પડવું- લાંઠિયું વિ. જુઓ ‘લાંઠી લાહાસિલ વિ. (અ.) ફાયદા વિનાનું; નફા વિનાનું લાપ . (.) દીવો (કાચના પોટાવાળો), કંડલ લાહી સ્ત્રી, ઘઉંના લોટની ખેળ; લાઈ
લાંપ પુ. છલંગ; કૂદકો બિનાવેલી લૂગદી લાળ સ્ત્રી. (સં. લાલા) મોઢાનો ચીકણો પ્રવાહી લાપી(-બી) સ્ત્રી. લાપી; સફેદ અને બેલતેલ ઘૂંટી લાળગ્રંથિ સ્ત્રી, લાળરસ ઉત્પન્ન કરતી ગ્રંથિ
લાંબી સ્ત્રી, (સં. ભખિકા) યાદદાસ્ત; સ્મૃતિ લાળાં ન.બ.વ. ખુશામત કે આજીજી કે કરગરવાનો બોલ લાંબીકૂદ સ્ત્રી, શક્ય એટલો લાંબો કૂદકો મારવાની એક (૨) બોલવામાં લોચા પડવા-ગોટા વાળવા તે
પ્રકારની એશ્લેટિક સ્પર્ધા; “લૉન્ગ જમ્પ' લાળિયુંવિ. ઘણી લાળપડતી હોય તેવું(છોકરું) (૨)ન, લાળ- લાંબીટૂંકી સ્ત્રી. એલફેલ (૨) તકરાર; પંચાત
થી બદન પલળે નહિ તે માટે બાળકને ગળે બંધાતું કપડું લાંબું વિ. (સં. લંબ) લંબાઈ, સમય વગેરેમાં ઘણું લાળિયું ન. કણ ભરાયેલ કણસલું ધિંટનું લોલક લાંબુંચોડું, લાંબુપહોળું વિ. સારી લંબાઈ અને પહોળાઈવાળું લાળી સ્ત્રી. (સં. લોલા) કાનની નીચે લબડતી ચામડી (૨) લાંબુંલચ, (-સરક) વિ. ઘણું લાંબુ લાળી સ્ત્રી, શિયાળવાની બૂમ; શિયાળી (૨) એવી ચોરો લાંબું(-ભવું) . (સં. લમ્ ઉપરથી) વિભાગ; હિસ્સો પડે છે તે ચીલ
(૨) ભાગિયાઓના ભાગ વહેંચવા નંખાતી ચિઠ્ઠી લાળો પું. (સં. અલાત) અંગારો; બળતો કોયલો લિક્વિડ ન. (ઇ.) પ્રવાહી લાંક પં. લંક; કમરનો વાંક-મરોડ
લિક્વિડેટર . (ઇં.) ફડચામાં ગયેલ પેઢીનો વહીવટ લાંગ . (સં. લંકા) વટાણા જેવું એક કઠોળ
સંભાળનાર સરકારી અધિકારી લાંગ ૫. લંગડો માણસ
લિક્વિડેશન ન. (ઈ.) ફડચામાં જવું તે લાંગ સ્ત્રી, વાસણોની ઉપરનીચે કરાતી માંડણી; ઉતરડ લિખિત વિ. (સં.) લખેલું (૨) ન. લખ્યા લેખ; નસીબ લાંગર ન. લંગર (૨) જહાજ થોભાવવાનું એક સાધન લિખિતંગ વિ. ‘લખનાર એ અર્થમાં કાગળ લખવામાં લાંગરવું સક્રિ. લંગારવું; લંગર નાંખી થોભાવવું. વાપરે છે: લિખિતંગ (સંક્ષેપ લિ.) : લાગુ(-ગુ)લ ન. (સં.) પૂંછડું (કૂતરા, વાંદરાનું) લિગ્નાઈટ . (ઇ.) કાચો કોલસો; (એક ધાતુ)

Page #726

લિચ્છવી
લીક લિચ્છવી પુ. બૌદ્ધકાલીન એક પ્રજા
લિયન ન. (ઇ.) ધારણાધિકાર; ધારણા કરવાની સત્તા લિજેન્ડ સ્ત્રી. (ઇં.) દંતકથા; જનશ્રુતિ
લિયાકત સ્ત્રી. (અ.) લાયકાત; યોગ્યતા (૨) વિદ્વત્તા (૩) લિજ્જત સ્ત્રી, લહેજત મા (૨) રસ; સ્વાદ
સામર્થતા સામર્થ્ય
[ઊર્મિગીત લિજ્જતદાર વિ. લહેજતદાર; મજેદાર; સ્વાદિષ્ટ લિરિક ન. (ઇ.) ઊર્મિપ્રધાન કાવ્ય; ઊર્મિકાવ્ય (ર) લિટમસ . (.) રતનજોતના ફળનો રસ (તેજાબ અને લિરિકલ વિ. (ઇ.) ઊર્મિપ્રધાન; ‘સર્જેક્ટિવ આલ્કલીની પરખ માટે વપરાય છે.)
લિલવટ ન. (સં. લલાટપટ્ટ) નિલવટ; કપાળ નિલામ લિટમસ-પેપર ૫. (ઇ.) પ્રવાહી પદાર્થના ગુણધર્મની લિલાઉ(-મ) ન. (પો. લેઇલોવ, નીલામુ) જાહેર હરાજી;
પરીક્ષા કરવા માટે રતનજોતનો રસ ચોપડેલો કાગળ લિવર ન. (ઇ.) લીવર; કલેજું; કાળજું લિટર ૫. (ઇ) (દશાંશ પદ્ધતિમાં) પ્રવાહીનું એક માપ લિવિંગરૂમ પં. (ઈ.) દીવાનખંડ; બેઠકખંડ -તેનો (ફેન્ચ) એકમ
_તિ લિસોટી સ્ત્રી, (સં. રેષા) નાની લીટી કે ઉઝરડો લિટરસી સ્ત્રી. (ઇ.) સાક્ષરતા; વાંચતાં-લખતાં આવડવું લિસોટો પુ. મોટી લિસોટી, ઉઝરડો લિટરેચર ન. (ઇ.) સાહિત્ય; વાલ્મય
લિસ્ટ ન. (ઇં.) યાદી; ટીપ લિથિયમન, (ઇ.) એક મૂળ ધાતુ શીલા છાપની છાપણી લિહાજ ૫. અદબ; વિવેક
અનુસંધાન લિથો ૫. (ઇ.) શિલા ઉપર કોતરીને રચેલું છાપકામ; લિંક સ્ત્રી. (ઈ.) જોડાયેલી કે જોડની કડી (૨) સંધાણ; લિથોગ્રાફ ૫. (.) પથ્થર ઉપર તૈયાર કરી લખાણને લિંગ ન. ચિહ્ન; નિશાની (૨) જાતિ (૩) સાધન; હેતુ કાગળ પર છાપવું તે
(૪) માદેવની મૂર્તિ (૫) પુરુષની જનનેન્દ્રિય (૬) લિધોગ્રાફર છું. (ઈ.) લિથો કામનો કારીગર
લિંગદેહ
શિરીર લિથોગ્રાફી સ્ત્રી, (ઈ.) લિથોગ્રાફની વિદ્યા ક્વિાલીન લિંગ(દેહ) પં., (શરીર) ન. (સં.) જીવાત્માનું સૂક્ષ્મ લિન્ટ ન. (ઇ.) ઘા પર મૂકવાનું ફુલાલીનનું કપડું; લિંગપૂજા સ્ત્રી. શિવલિંગની પૂજા તિફાવત લિન્ટલ ન. (ઇ.) બારીબારણાને મથાળે મુકાતી સિમેન્ટની લિંગભેદ પું. સ્ત્રીપુરુષ કે ઇતર વચ્ચેના જાતિવિષયક ભાવટ
લિંગાનુશાસન ન. વ્યાકરણમાં જાતિના નિયમો સ્પષ્ટ કરતું લિપસ્ટિક . (ઇ.) હોઠ રંગવાનો પદાર્થ (૨) હોઠ રંગ
શાસ્ત્ર વાનું એક સંદર્યપ્રસાધન (૩) હોઠ રંગવાની સળી લિંગાયત પું. એ નામના દૌવ સંપ્રદાયનો આદમી લિપિ(-પી) સ્ત્રી, (સં.) ભાષાના વર્ણો લખવાની રીત લિંગી વિ. લિંગવાળું; જાતીય લિપિ(-૨)કાર ૫. લહિયો (૨) અક્ષર કોતરનાર કારીગર લિંગ્લિસ્ટ પં. (ઈ.) ભાષાવિજ્ઞાની; ભાષાશાસ્ત્રી લિપિ(-પી)બદ્ધ વિ. લિપિમાં-લખાણ રૂપે ઉતારેલું-લખેલું લિંગ્લિસ્ટીક્સ ન. (ઇં.) ભાષાવિજ્ઞાન; ભાષાશાસ્ત્ર લિપિવિદ્યા સ્ત્રી (સં.) હસ્તાક્ષરો પરથી ભાવિકથન કરતી લિંટ ન. જુઓ લીંટ’ વિદ્યા
લિટલ ન. (ઈ.) બારીબારણાંને મથાળે મુકાતો લાકડા કે લિપ્ટન સ્ત્રી. (ઇ.) વિદેશી આયાત થતી હતી તે એક ચા પથ્થરનો ચાપડો અથવા સિમેન્ટની જમાવટ લિમ વિ. (સં.) લીંપાયેલું; ખરડાયેલું (૨) આસક્ત, ફસેલું લિંડી સ્ત્રી, જુઓ લીંડી’ લિવ્યંતર ન. એક લિપિમાંનું લખાણ બીજી લિપીમાં લિંડીપીપર સ્ત્રી. ‘લીંડીપીપર’
ઉતારવું-લખવું તે; “ટ્રાન્સલિટરેશન' [કામના લિંપણન. (૦(-)ગૂંપણ)ન. જુઓ ‘લીંપણ, ગૂપણ)' લિપ્તા સ્ત્રી. (સં.) મેળવવાની ઇચ્છા (૨) લાલસા; લિંપવું સક્રિ. જુઓ લીંપવું લિપ્સ વિ. (સં.) લિસા કરનાર
લિપj>પવું સ.જિ. જુઓ લીંપવુંઝૂંપવું લિફાફો પુ. (અ.) પરબીડિયું; “કવર'
લિંબડી સ્ત્રી, જુઓ લીંબડી લિટન (.) મકાન ઉપર ચઢવા-ઊતરવાનું માટેનું એક લિંબુડો છું. જુઓ લીંબૂ” યાંત્રિક સાધન; ઊંચકણી (૨) બઢતી
લિંબણ સ્ત્રી, લીંબુનું ઝાડ; લિંબોઈ લિબરલ વિ. (૨) પં. (.) ઉદારમતવાદી (૨) સ્વતંત્ર લિંબુ ન. (સં. નિબુ) જુઓ લીંબુ લિબર્ટી સ્ત્રી, (ઇ.) આઝાદી, સ્વતંત્રતા
- લિંબુડી, લિંબોઈ સ્ત્રી, જુઓ લીંબુડી, લીંબોઈ લિબાસ . (અ) લેખા'; પોશાક
લિંબોળી સ્ત્રી, જુઓ “લીંબોળી'; લીમડાનું ફળ લિમરીક ન. (ઈ.) પાંચ પંક્તિનું હળવું કાવ્ય લિંબોળી સ્ત્રી, લીંબોળી; પહોળા મોંનું એક મોટું વાસણ લિમિટ સ્ત્રી. (ઇં.) હદ; મર્યાદા (૨) સીમા કે સીમ લી સ્ત્રી, મોટી આફત; ગજબ લિમિટેડ વિ. કાયદાથી સહિયારું (જેમ કે, કંપની) (૨) લી ડું. (ચીની) આશરે ૩/૪ ગ્રામનું ચીની વજન મર્યાદિત
લીક સ્ત્રી. (હિ.) લીટી (૨) પંક્તિ; હાર (૩) પ્રતિષ્ઠા

Page #727

લીકેજો
૧ ૦
| લીલો દુકાળ લીકેજ ૫. (અ. લિહાજ) કાણું છિદ્ર (૨) કાણાંમાંથી લીલ સ્ત્રી, બંધિયાર પાણીમાં કે તેવી જગામાં થતી લીલી
પ્રવાહી વહેવું-ચૂવું તે (૩) ગુપ્ત વિગત બહાર ચીકણી વનસ્પતિ; સેવાળ (૨) સ્ત્રી, ઊલ; જીભ આવવી તે (૪) ગળતર
ઈિડ ઉપરનો મેલ (૩) દાંત પરનો છારી-ખેરી [વાછર લીખ સ્ત્રી. (સં. લિસા, પ્રા. લિકખ) જૂ નામના જંતુનાં લીલ સ્ત્રી, (સં. નીલ) નીલ પરણાવવો તે (૨) આખલો: લિખિયું . લીખ કે જૂકાઢવાની ઝીણા દાંતાની કાંસકી લીલકાવું સક્રિ. લીલું લીલું થવું કે દેખાવું
() વિ. લીખનાં ઈંડવાળું (૩) તેવું માથું લીલછોયું વિ. લીલાશ પડતું (૨) લીલી છાલનું લીગ સ્ત્રી, (ઈ.) સમાજ; સમૂહ (૨) મુસ્લિમ લીગ લીલપ સ્ત્રી, લીલાશ; લીલાપણું માટેની પ્રચલિત સંજ્ઞા
લીલપણું વિ. શુભ; શુકન કે નસીબદાર પગલાંવાળું લીગલ વિ. (ઇ.) કાનૂની; કાયદાકીય
લીલમ ન લીલા રંગનું એક રત્ન લીચી સ્ત્રી. (ચીની લિચ) પૂર્વ ભારતમાં થતું એ નામનું લીલયા કિ.વિ. (સં.) રમતમાં; સહજ રીતે; સહેલાઈથી એક ફળઝાડ કે તેનું ફળ
લીલવો !. કઠોળનો લીલો દાણ (જેમ કે, પાપડી, લીજીએ, લીજે ઉદ્. “લેવું'નું વિધ્યર્થ રૂપ; સ્વીકારી તુવેરનો) અિવતારે કરેલાં કામ (૪) તેનું નાટક લીઝ ન. (.) ભાડાપટ્ટ
લીલા સ્ત્રી. (સં.) કીડા; ખેલ (ર) અદ્દભુત ખેલ (3) લીટી સ્ત્રી, (સં. લેખા, અપ, લીહ, લેહા) પહોળાઈ લીલાકાર છું. (સં.) લીલા કરનાર; ઈશ્વર
વગરની સીમા (૨) હાર; ઓળ (૩) પદ; કડી (૪) લીલાગર, (-રી) સ્ત્રી. ભાંગ હદ; સીમા
લીલાણ ન. લીલોતરીવાળો પ્રદેશ લીટો પુ. જાડી લીટી-રેખા (૨) લિસોટો (૩) ઉઝરડો લીલાધાણા પુ.બ.વ. કોથમીર, ધાણાભાજી લીડ ન. (ઇ.) સીસું (ધાતુ)
લીલાપુરુષોત્તમ પું. (સં.) શ્રીકૃષ્ણ (તેથી ઊલટું મર્યાદાલીડ સ્ત્રી. (ઈ.) સરસાઈ
પુરુષોતમ = કીરામ) લીડર છું. (ઈ.) નેતા; આગેવાન (૨) વર્તમાનપત્રનો લીલામું ન. વાગવાથી થયેલું લીલું ચાઠું કે ઝામું અગ્રલેખ; તંત્રીલેખ; ‘એડિટોરિયલ'
લીલાલહેર સ્ત્રી. સારા વરસદાને લીધે થતી આનંદની લીડરશિપ ન. (ઇ.) નેતૃત્વ; નેતાગીરી
પરિસ્થિતિ (૨) આબાદી
અવતાર લીથિકઍસિડ પું. (ઇં.) પેશાબ વાટે જતો એક તેજાબ લીલાવતાર ધું. (સં.) લીલા ખાતર વિષ્ણુએ લીધેલો લીદ સ્ત્રી. (દ, લદી) લાદ
લીલાવતી સ્ત્રી. (સં.) પ્રસિદ્ધ ગણાતી ભાસ્કરાચાર્યની પુત્રી લીધું સક્રિ. ‘લેવું'નું ભૂતકાળ (૨) વિ. લીધેલું લીલાવાદ ૫. (સં.) સૃષ્ટિ ઈશ્વરે લીલામાં રચી છે-તેની લીધે ના. લઈને; તેથી; તેટલા માટે; કારણે
લીલા છે, એવી માન્યતા-વાદ લીધેલ, (-લું) વિ. ‘લેવુંનું ભૂતકૃદન્ત
લીલાવિગ્રહ છું. (સં.) લીલાથી ભક્તોની ઇચ્છા પૂરી કરવા . લીન વિ. (સં.) લય પામેલું (૨) ગરક; તલ્લીન
ધરેલો દેહ (જેમ કે શ્રીકૃષ્ણનો) લીનતા સ્ત્રી. (સં.) તલ્લીનતા; મગ્નતા
લીલાશ સ્ત્રી, લીલાપણું, લીલપ લીનન ન. (ઇ.) કાપડની એક જાત
લીલાશીલતા સ્ત્રી. (સં.) હંમેશાં રમણ કરવાપણું લીનીમેન્ટ ન. (ઇં.) ચોળવાનું એક તેલ
લીલાસંવરણ ન. લીલા સંકેલવી તે; દેહમુક્તિ લીપીયર ન. (ઈ.) જે વર્ષમાં ફેબ્રુઆરી માસના “૨૯ લીલી ઘોડી સ્ત્રી, ભાંગ (૨) ભાંગનો કેફ [પય
તેવું વર્ષ થી ભાગવાથી આવત) લીલી ચા સ્ત્રી, એક ઘાસ કે તેની ઉકાળીને ચા પેઠે પિવાર્તા લીપણ ન. (લીપવું' પરથી) જમીન ઉપર કરેલો છાણ- લીલીઝંડી સ્ત્રી. આગળ વધવાનો સંકેત (૨) સબસલામાટીનો લેપ
કિરવો મતનો સંકેત લીપવું સક્રિ. (સં. લિપુ) છાણ માટીની ગારનો લેપ લીલી પરિક્રમા સ્ત્રી. મથુરા પ્રદેશમાં પુષ્ટિમાર્ગીય લીફલેટ સ્ત્રી, ન. (ઇ.) સંયુક્ત પાંદડામાંનું એક દલ- વૈષ્ણવોની ભાદરવા વદ બારસથી કાર્તિક સુદ પાંચમ
પત્ર (ર) નિયમોનું કાગળિયું (૩) ચોપાનિયું સુધીની વ્રજ ચોરાસી કોશની પરિક્રમા લીમડી સ્ત્રી, (સં. નિમ્બ, અપ, લિંબડ, લિંબ) નાનો લીલીપીઠી શાકબજાર અિંગૂઠો ઊંચો રાખી ચીડવવું તે
લીમડો (૨) લીમડાની જાતનું કોઈ પણ નાનું ઝાડ લીલીપોપો પં. બીજાની નાસીપાસી જોઈ ખુશી દર્શાવવા
(જેમ કે, મીઠી લીમડી) ઝાડ; લીંબડો લીલીસૂકી સ્ત્રી. (લીલું-સૂકું) સુખ અને દુઃખ; ચડતી પડતી લીમડો છું. સુખાકારી છાંયો આપતું ને લીલું રહેતું એક લીલું વિ. (સં. નીલ, પ્રા. લીલ) કાચી કેરીના રંગનું (૨) લીરા !. (ઈટાલી) ઇટાલી દેશનું મુખ્ય ચલણ
ભીનું (૩) રસાવાળું, તાજું (૪) ખૂબ પૈસાદાર લીરો પં. લૂગડાનો લાંબો કકડો, ચીરો
લીલો દુકાળ શ.પ્ર. અતિવૃષ્ટિને લીધે પડેલો દુકાળ

Page #728

લીલુંછમ G૧ ૧
લૂખરી લીલુંછમ વિ. ખૂબ લીલું
લુછાવું અ.જિ. ‘લૂછવું'નું કર્મણિ લીલુંપીળું વિ. ખૂબ ક્રોધાયમાન
લુટણિયું વિ. લૂંટી જાય તેવું (૨) વધુ ભાવ (કિંમત) લેનારું લીલેરું વિ. વધુ લીલું (લાલિત્યવાચક) તાજું શાક લુટાઉવિ. લૂંટનું, લૂંટનેલગતું (૨)નધણિયાતું (માલસામાન) લીલોતરી સ્ત્રી, તાજી લીલી વનસ્પતિ (૨) ભાજીપાલો; લુટારુ, (-રો) ૫. લૂંટનારો; ધાડપાડુ લીવ સ્ત્રી, (ઇ.) રજા; છુટ્ટી (૨) પરવાનો
લુટાવવું સક્રિ. ‘લૂટવુંનું પ્રેરક લીવર ન, (ઈ.) કલે; કાળજું
લુટાવું અ.ક્રિ. ‘લૂટવુંનું કર્મણિ લીલું વિ. (દ. લિય = પાતળું નાનું કરેલું) ખરબચડું ઉઠવું અ.ક્રિ. (સં. લો લૂઠવું; ગબડવું; આળોટવું બિહેન
નહિ તેવું સુંવાળું (૨) સરકણું (૩) લાસરિયું લુણારી, (-ગરી) સ્ત્રી, વરને માથે લૂણ ઉતારનારી તેની લીસુંલસ વિ. સાવ લીસું
મિર્યાદા લુપ્ત વિ. (સં.) લોપાયેલું; નાશ પામેલું લીહ(-હી) સ્ત્રી. (સં. લેખા, પ્રા. લીહા) લીટી (૨) હદ; લુપ્તતા સ્ત્રી. (-ત્વ) ન. (સં.) લુપ્ત થવા કે હોવાપણું લી(-લિોટ ન., સ્ત્રી, નાકનો ચીકણો મળ; સેડાં લુપ્તપ્રાય વિ. (સં.) લગભગ નાશ પામેલું; મોટે ભાગે લીં(-લિં)ટિયું વિ, વારંવાર જેને લીંટ આવતું હોય તેવું લોપાયેલું (ર) ન. લીંટ લુછવાનો કાપડનો ટુકડો
લુબ્ધ વિ. (સં.) લોભિયું; લાલચુ (૨) લોભાયેલું; મોહિત લ(-લિઈડી સ્ત્રી. (સં. લંડ, દે. લિંડ - લિડિઆ) ગોળીના લુબ્ધક છું. (સં.) પારધી; વ્યાધ
આકારની અઘાર (ઉંદર - બકરી વગેરેની). લુબ્ધાસ્ત્રી. લોભ; આતુરતા (૨) મોહ પામેલી સ્ત્રી તિમ લીં( લિ)ડીપીપર સ્ત્રી. ઔષધમાં ઉપયોગી લાંબી પીપર લુશ(-)લુશ(-સ) ક્રિ.વિ. વગર ચાલે; ઝટઝટ ખવાય લીં( લિ)ડું ન. નાના ગોળા જેવો કઠણ મળ (ગધેડા, ઊંટ લુહાર છું. (સં. લોકાર, પ્રા. લોર) લોઢું ઘડવાનો ધંધો વગેરેનો).
કરનાર જ્ઞાતિનો આદમી અિસ્થાયી કારીગર જ્ઞાતિ) લી( લિં)પણ, (૦૮-ગું)ગૂપણ)ન.લીંપણ; જમીન પર કરેલો લુહારિયાં ન.બ.વ. લવારિયા (લુહારનું કામ કરતી એક
છાણ માટીનો લેપ (૨) લેપ કરવો અને ગાર કરવી લુંગી સ્ત્રી, (હિ) કાછડી વાળ્યા વગર કેડે વીંટવાનું વસ્ત્ર લીં(-લિં)પવું, (૦(-)ગૂંપવું) સક્રિ. (સં. લિંપતિ, પ્રા. લુંચન ન. (સં.) વાળ ટૂંપી નાખવા તે
લિપઈ) છાણમાટીની ગારનો લેપ કરવો લુંચવું સક્રિ. વાળનું સૂચન કરવું; ટૂંપવું લીંફ ના શરીરમાં વહેતું જળમય દ્રવ્ય; પ્લેખ લુચિત વિ. (સં.) લૂચન કરેલું, વાળ ટૂંપી નાખેલું લી લિ)બડી સ્ત્રી, લીમડી; નાનો લીમડો
લુંટ સ્ત્રી, જુઓ લૂંટ’ લી(લિં)બડો ૬. લીમડો
લુંટણિયું જુઓ ‘લૂંટણિયું' લીં(-લિં)બણ સ્ત્રી. લિબણ; લીંબુનું ઝાડ [ફળ લુંટફાટ સ્ત્રી, જુઓ ‘લૂંટફાટ' લીં(-લિં)બુ ન. (સં. નિબૂ, પ્રા. લિંબુ) લિંબુ; લિંબોઈનું લુંટવું સક્રિ. જુઓ લૂંટવું લીં(કલિ)બુઉછાળ વિ. લીંબુ ઉછાળ્યા પછી હેઠું પડે તેટલા લુંટાઉ વિ. જુઓ લૂંટાઉ”
સમય સુધીનું લીંબુ રાખી દોડવાની એક રમત લુંટાલુંટ સ્ત્રી, જુઓ “લૂંટાલૂંટ' લીં(-લિં)બુચમચો !. દાંત વચ્ચે ચમચો મૂકી તેના પર લુંટાવવું સ.ક્રિ. જુઓ ‘લૂંટાવવું લી(-લિ)બુડી, લી(-લિં)બોઈ સ્ત્રી, (સં. લિંબુ, પ્રા. લિંબુ) લુંટાવું અ.ક્રિ. જુઓ ‘લૂંટાવું લિંબુડી, લિંબોઈ, લિંબુનું ઝાડ
લુંડાપણું ન. જુઓ “લૂડાપણું લીં(-લિં)બોડી સ્ત્રી. લિંબાઈ લિંબોળી; લીમડાનું ફળ કુંડી સ્ત્રી, જુઓ લૂંટી” લીં(-લિંબોળી સ્ત્રી, (સં. નિમ્બફલી, પ્રા. નિબલી) લુંડો . જુઓ ‘લૂડો લુક સ્ત્રી. જુઓ ‘લૂક'
લંબ સ્ત્રી, જુઓ લૂંબ” લુકઆઉટ ન. (ઇ.) લેવાદેવા પુિરુષ-ક્કીમ લુંબધું સક્રિ. જુઓ “લૂબવું' લુકમાન પું. (અ.) કુરાનમાં વર્ણવેલો એક વિદ્વાન ડાહ્યો સુંબિકા સ્ત્રી. (સં.) અધ્ધર લટકતી થાંભલી સ્થિાન લુકાવું સક્રિ. લૂક લાગવી, લૂલવું
લંબિની સ્ત્રી, (સં.) એક પ્રાચીન ઉપવન - બુદ્ધનું જન્મલગાઈ સ્ત્રી. (હિ.) પત્ની, ભાર્યા
લૂટ-લુ) સ્ત્રી, ઉનાળાના ગરમ પવનનો ઝપાટો (૨) લુ લુચ્ચાઈ સ્ત્રી. લુચ્ચાપણું, બદમાશી વ્યિભિચારી; લફંગે લાગવાથી થતો રોગ
નિાનો ગોળો લુચ્ચું વિ. કપટી, દોંગું (૨) ખંધું; પ; પહોંચેલું (૨) લૂઓ મું. (સં. લવ ઉપરથી) વણવા માટે લીધેલો કણકનો લુછણિયું ન. લૂછવાનું કપડું વગેરે જે હોય તે (૨) લૂ-લુ)ક, લૂ-લુ)ખ સ્ત્રી, લુ; ઉનાળાની ગરમ હવા કે અંગૂછો; ટુવાલ
એનાથી થતો રોગ લુછાવવું સક્રિ. ‘લૂછવું'નું પ્રેરક
લૂખરી સ્ત્રી, ખસ (ર) ખૂજલી
પાડા

Page #729

લૂખસ
લૂખસ સ્ત્રી. ચામડીનો એક રોગ; સૂકી ખસ લૂખાશ સ્ત્રી, લૂખાપણું
ખિયું ન. નાની ચલમ; માટીની ચૂંગી લૂખું વિ. (સં. લૂક્ષ, રૂક્ષ, પ્રા. લુકખ) ચીકટ વિનાનું (૨) રસ વિનાનું; સૂકું (૩) નિર્ધન; ખાલી (૪) કોરું લૂખુંપા(-પૂ)ખું વિ. તદ્દન લૂખું; ચીકટ વિનાનું-કોરું લખેરું વિ. વધુ પ્રમાણમાં લૂખું લૂગડાંબોર ન. પહેરેલાં લૂગડાં સાથે કરાતું સ્નાન લૂગડાંલત્તાં ન.બ.વ. (લૂગડું + પ્રા. નંતઅ) લૂગડાં અને તેવી બીજી વસ્તુઓ
લૂગડું ન. (સં. લુગ્ગ, પ્રા. લુગ્બ) કપડું; વસ્ત્ર (૨) સાલ્લો લૂગદી સ્ત્રી. પ્રવાહી સાથે ઘૂંટીને બનાવેલો લોંદો (૨) દોર પાવાનો લોંદો
૭૧ ૨
લૂછણિયું ન. ઘરને સાફ રાખવા બારણા આગળ મૂકવામાં આવતું કાથી કે કંતાનમાંથી બનાવેલું લૂણું લૂછણું ન. (‘લૂછવું’ ઉપરથી) લુણિયું લૂછવું સ.ક્રી. (દે. લુંછ) લૂગડાથી ઘસી સાફ કરવું, લોવું (૨) કોઈને ઘસવું, લગાડવું કે ચોંટાડવું લૂઝ વિ. (ઇ.) ઢીલું; શિથિલ (૨) બેજવાબદાર (૩) લંપટ; કાછડીછ્યું (૪) છૂટક
લૂટ સ્ત્રી. લૂંટ; લૂંટવું તે (૨) લૂંટેલો માલ લૂટલૂટા, લૂટફાટ સ્ત્રી. લૂંટફાટ; લૂંટવું તે
લૂટવું સ.ક્રિ. (સં. લૂંટતિ, પ્રા. લુટ્ટઇ) લૂંટવું; બળાત્કારે હરી લેવું; ઝૂંટવી લેવું
લૂટાલૂટ સ્ત્રી. (‘લૂટવું’ પરથી) લૂંટાલૂટ; ઉપરાઉપરી કે અનેક સ્થળે લૂંટફાટ મચી રહેવી તે લૂઠવું અક્રિ. ગબડવું; આળોટવું
લૂણ ન. (સં. લવણ, પ્રા. લૂણ-લોણ) મીઠું; નિમક લૂણચાં ન.બ.વ. મીઠું ચડાવેલાંઅથાણાનાં ચીરિયાં-ખારિયાં લૂણલાં ન.બ.વ. લૂણ ઉતારવી તે [કરનાર; કૃતઘ્ન લૂણહરામ વિ. નિમકહરામ; જેનું ખાધું હોય તેનું જ બૂરું લૂણહરામી સ્ત્રી. (અ.) નિમકહરામી; કૃતઘ્નતા લૂણહલાલ વિ. નિમકહલાલ; જેનું અનાજ ખાધું હોય તેને
વફાદાર રહેનાર; કૃતજ્ઞ
લૂણહલાલી સ્ત્રી. (અ.) નિમકહલાલી; વફાદારી; કૃતજ્ઞતા લૂણી સ્ત્રી. (સં. લવણિતા, પ્રા. લૂણિઆ) એક ખારીખાટી
ભાજી (૨) આટાપાટાની રમતમાં જીતના ચિહ્નરૂપે પાટ બહાર આવતાં લવાતી ચપટી ધૂળ (૩) આટાપાટાની રમતમાં કરાતી આડી પાટડી [ક્ષાર લૂણો પું. ભીનાશથી ઈંટ, છો વગેરે ખવાઇને ઉપર વળતો લૂતા સ્ત્રી. (સં.) કીડી (૨) કરોળિયો
લૂતાતંતુ ન. કરોળિયાનું જાળું [‘અીડિયા’ લતાવર્ગ પું. (સં.) વીંછી, કરોળિયા જેવાં જંતુઓનો વર્ગ; લૂપ સ્ત્રી. (ઈં.) ગર્ભનિરોધ માટે યોનિમાં મુકાતી આંકડી
[લેખનપદ્ધતિ
લૂમ સ્ત્રી. (સં. લુંબી, પ્રા. લંબી) ફળનું ઝૂમખું; લંબ લૂમ સ્ત્રી. (ઇં.) સાળ; વણવાનો સંચો [ફૂલનો ગુચ્છ લૂમખું ન., (-ખો) પું. ઝૂમખું; મોટી લૂમ (૨) ફળ કે લૂમઝૂમ સ્ત્રી. લૂમખું (૨) ક્રિ.વિ. ભપકાબંધ લૂમઝૂમવું અ.ક્રિ. લૂમખાભેર લટકવું [કરવો લૂમવું અક્રિ. લટકવું (૨) નમી જવું (૩) ખૂબ પ્રયત્ન લૂલી, (૦બાઈ) સ્ત્રી. (સં. ભૂલ્ ઉપરથી) જીભ; લોલા લૂલું વિ. (સં. લૂ, લૂન) લંગડું (૨) અપંગ; અશક્ત; નિર્બળ (૩) પાયા કે આધાર વગરનું; લટકતું લૂલુંલચ વિ. તદ્દન લૂલૂ-ઢીલું [લૂંટેલો માલ લૂં(-લું)ટ સ્ત્રી. (સં. લુટ્ ઉપરથી) લૂટ; લૂંટવું તે (૨) લૂં(-લું)ટણિયું વિ. લુટણિયું; લૂંટી જાય તેવું લૂં(-લું)ટફાટ સ્ત્રી. લૂંટફાટ; લૂંટવું તે[લેવું; ઝૂંટવી લેવું લૂં(-લું)ટવું સ.ક્રિ. (સં. લુંટતિ, પ્રા. લુટ્ટઇ) લુટવું; હરી લૂં(-લું)ટાઉ વિ. લુટાઉ; લૂંટનું; નધણિયાતું લૂંટલૂંટા, લૂં(-લું)ટાલૂં(-લું)ટ સ્ત્રી. લૂટાલૂટ; ઉપરાઉપરી અનેક સ્થળે લૂટફાટ મચી રહેવી તે લૂં(-લું)ટાવવું સ.ક્રિ. ‘લૂંટવું’નું પ્રેરક લૂં(-લું)ટાવું અ.ક્રી. ‘લૂંટવું’નું કર્મણિ લૂં(-g)ડાપણું ન. ગુલામગીરી લૂં(-લુ)ડી સ્ત્રી. દાસી; ગુલામડી લૂં(-લું)ડો પું. દાસ; ગુલામ લૂં(-લું)બ સ્ત્રી. (દે. લંબી) લૂમ; ફળનું ઝૂમખું [રહેવું લૂં(-લું)બવું અક્રિ. લૂમવું; લૂમની જેમ લટકવું (૨) નમી લે ‘લેવું'નું આજ્ઞાર્થ બીજો પુરુષ એકવચન (૨) ઉર્દૂ. ‘વાહ’, 'ઠીક' એ અર્થનો ઉદ્ગાર
લેઇટ જુઓ ‘લેટ’
લેઇટફી જુઓ ‘લેટફી’
લેઇન સ્ત્રી. (ઈં.) શેરી; ગલી; લેન લેક ન. (ઈં.) મોટું તળાવ; સરોવર લેકિન સંયો. (ફા.) પણ; પરંતુ લૅક્સિકોગ્રાફી સ્ત્રી. કોશકલા લૅક્સિકોલૉજી સ્ત્રી. (ઈં.) કોવિજ્ઞાન લૅક્ચર પું. (ઈં.) વ્યાખ્યાન; ભાષણ; પ્રવચન લૅક્ચરર પું. (ઈં.) વ્યાખ્યાતા (કૉલેજનો અધ્યાપક) લૅક્ટોમીટર પું. (ઈં.) દૂધનો કસ કે ફેટ માપવાનું યંત્ર લેખ પું. (સં.) લખેલું તે; લખાણ (જેમ કે, શિલાલેખ વિધિના લેખ) (૨) ખત; કરારનું લખાણ (૩) ટૂંકો નિબંધ [લખનાર લેખક પું. (સં.) લખનાર; લહિયો (૨) ગ્રંથ કે લેખ લેખણ(-ણી) સ્ત્રી. (સં. લેખની) કલમ લેખન ન. (સં.) લખવું તે (૨) લખાણ લેખનકલા (સં.) (-ળા) સ્ત્રી. લખવાની કળા [ભાષાશૈલી લેખનપદ્ધતિ સ્ત્રી. (સં.) લખવાની રીત; ઇબારત (૨)

Page #730

લેખનપીઠ of 3
લેપડી લેખનપીઠ સ્ત્રી, (સં.) લખવાનું ટેબલ; ‘ટેબલ' [પદ્ધતિ પત્ર; નામપત્ર [(૨) સૂવું; આડા પડવું લેખનશૈલી સ્ત્રી. (સં.) લેખકની લખવાની શૈલી-રીત કે લેટવું અક્રિ. (સં. લેતિ, પ્રા. લેટ્ટ) લોટવું; આળોટવું લેખનસામગ્રી સ્ત્રી, લેખનસાહિત્ય ન. લખવાનો સામાન લેટરહીટ સ્ત્રી. (ઇ.) ઉષ્ણતામાપકથી માપી ન શકાય લેખની સ્ત્રી. (સં.) લેખણ; કલમ
તેવી ગર્ભિત ગરમી લેખનીય વિ. લખવા જેવું
લૅટિન સ્ત્રી, (ઈ.) પ્રાચીન રોમની ભાષા લેખપત્ર પું, ન. (સં.) કરાર; દસ્તાવેજ; “ડોક્યુમેન્ટ લેટ્રિન ન. (ઇં.) જાજરૂ; સંડાસ સીસાની પતરી લેખવું(-વવું) સક્રિ. હિસાબમાં લેવું; ગણકારવું લેડન. (ઇ.) છાપખાનામાં બીબાંની લીટીઓ વચ્ચે મુકાતી લેખા સ્ત્રી. (સં.) લીટી; રેખા
લેડી સ્ત્રી. (ઈ.) બાનું; માનવંત સ્ત્રી (૨) “સરની લેખિકા સ્ત્રી. સ્ત્રી લેખક
પત્નીનો તેવો ઇલકાબ લેખાકાર છું. (હિ) હિસાબનીશ
લેડી-ડૉકટર સ્ત્રી. (ઇં.) સ્ત્રી દાક્તર; મહિલા તબીબ લેખાપરીક્ષક છું. ઓડિટર
લેણ સ્ત્રી. ગિલ્લીદંડાની રમતમાં વકટ પછીનો દાવ; લેંડ લેખિત વિ. લખેલું; લેખી ક્રિપવિ. લખીને લેણ વિ. (‘લેવું. ઉપરથી) લેનાર' એ અર્થમાં શબ્દનેલેખિતવાર, લેખી વિ. લેખિત; લખાણમાં હોય એવું (૨). છેડે (ઉદા. જીવલેણ) (૨) . લેણું; લેવાનું તે લેખિની સ્ત્રી. (સં.) લેખણ
લેણદાર ૫. લેણાવાળો; લેણિયાટ (૨) કરજે ધીરધાર લેખી વિ. લેખિત; લખેલું
કરનાર માણસ; આપેલું પાછું માગનાર નિબંધ લેખું ન. (સં. લેખક, પ્રા. લેકઅ) મોંએ ગણાય એવો લેણદેણ સ્ત્રી. લેવડદેવડનો સંબંધ (૨) લેણાદેણી; ઋણા
ટૂંકો સહેલો હિસાબ (૨) ગણતરી; હિસાબ (૩) ગજું લેણાખત ન. લેણા અંગેનું લખાણ કે ખતપત્ર; બોન્ડ લેખુંજોખું ન. (હિ.) મૂલ્યાંકન
લેણાદેણી સ્ત્રી, પૂર્વજન્મનું માગતું આપવાનું કે લેવાનું હોય લેખે ના. હિસાબે; પ્રમાણે (૨) વાસ્ત; ખાતર
તેવો સંબંધ; ઋણાનુબંધ (૨) લેવડદેવડનો સંબંધ લેખ્ય વિ. (સં.) લખવા યોગ્ય કે લખી શકાય તેવું લેણિયાટ, (-ત) ૫. લેણદાર; લેણાવાળો સારો સંબંધ લેગ છે. (ઇ.) પગ
આવતો તે તે ચાપ લેણું ન. આપેલું પાછું લેવાનું તે () ત્રણા લેગગડ્ઝ ન. (ઇ.) ક્રિકેટની રમતમાં પગે બાંધવામાં લેણું ન. કરજ; દેવું લેગબાય પું. (.) બેટને નહીં પણ બેટ્સમેનના શરીરને લેણુંદણું ન. જુઓ લેણદેણ જ અડ્યો હોય એવા દડાથી મેળવેલા-મળેલા રન લેતલ વિ. લેનારું; લેવાવાળું
[મુશ્કેલી લેબેક સ્ત્રી. (ઇ.) ક્રિકેટની રમતમાં પગની બાજુએ લેતાણ સ્ત્રી. લેમેલ; હાયવોય; ગભરામણ (૨) ભારે વળાંક લઈ દડો વિકેટમાં આવે તે
લેતીદેતી સ્ત્રી. લેવડદેવડ; લેવું દેવું તે; આપલે મિશીન લેગસ્કવેર છું. (.) ક્રિકેટની રમતમાં દાવ લેનારની બરા- લેથ સ્ત્રી. (ઇ.) સંઘો; લોઢાનો ઘાટ ઉતારવાનું યાંત્રિક
બર પાછળ ઊભા રહેવાની જગા પાસેની વિકેટ લેધર ન. (ઇં.) ચામડું. લેગસ્ટમ્પ ન. (ઇ) ક્રિકેટની રમતમાં દાવ લેનારના પગલેધરક્લોથ ન. (ઇ.) ચામડા જેવા દેખાવનું જાડું કાપડ લેજર છું. (ઇં.) અંગ્રેજી પદ્ધતિની ખાતાવહી-ચોપડો લેધરગુઝ પુ.બ.વ. (ઇં.) ચામડાનો સામાન લેજિસ્લેટિવ વિ. (ઇ.) વૈધાનિક
લેન સ્ત્રી. (ઇં.) સાંકડી શેરી, ગલી લેજિસ્લેટિવ કાઉન્સિલ સ્ત્રી. (ઇં.) ઉપલી ધારાસભા લેનોલિન સ્ત્રી. (ઈ.) ઘેટાંની ચામડીમાંથી મળતી લેજીમસ્ત્રી (ફા. લેજમ) કસરતનું એક સાધનકેતેની કસરત ધોળીપીળી એક વસ્તુ લેઝર ન. (ઈ.) ચુંબકીય આવૃત્તિવાળો વિકિરણનો સ્ત્રોત લેવેજ સ્ત્રી. (ઇ.) ભાષા લેઝર-પ્રિન્ટ ન. (ઇ.) લેઝરની મદદથી થતું છાપકામ લેન્ડસ્કેપ છું. (.) કુદરતી દેખાવ કે તેનું ચિત્ર; પરિદૃશ્ય લેઝર-પ્રિન્ટર ન. (ઈ.) લેઝરની મદદથી છાપકામ કરતું લેન્ડો . (.) ચાર પૈડાંવાળી ગાડી યંત્ર
લેન્થનમ ન. (ઇ.) એક મૂળ ધાતુ લેટ વિ. (ઇ.) મોડું
લેન્સ પું. (ઇં.) અંતર્ગોળ કે બહિર્ગોળ કાચ (૨) આંખના લેટ ફી સ્ત્રી, (ઈ.) ટપાલમાં વખતથી મોડા કાગળ નાંખવા નંબર અંગે મુકાતો કાચનો મણિ-નેત્રમણિ
માટે લેવાતી વધારાની રકમ કે તે પેટેની ટિકિટ લેન્સેટ ન. (ઈ.) શીતળાની રસી ટાંકવાનું સાધન લેટર ૫. (ઇ.) પત્ર; પત્ત (ર) વર્ણમાળાનો કોઈ પણ લેપ . (સં.) ઢીલા પદાર્થનો પાતળો થર; ખરડ (૨) - અક્ષર કે વર્ણ
ખરડ કરવાનો ઢીલો પદાર્થ (૩) પાવું તે; આસક્તિ લેટર-બૉક્સસ્ત્રી (ઈ.) ટપાલનાખવાની પેટી, ટપાલપેટી લેપક પુ. (સં.) લેપ કરનાર; ખરડ કરનારો લેટરહેડ કું. (ઇં.) મથાળે છાપેલ નામ-સરનામાવાળો લેપડી સ્ત્રી. દરદ ઉપર લગાડવા કે મૂકવાની લૂગદી

Page #731

લેપડો ૧૪
લેવું લેપર્ડ વિ. લઈ પડે એવું; ગળે પડે એવું; ગળે પડું લેલૂ-લુંટ વિ. લેવા લૂટવાની છૂટ હોય એવું નધણિયાતું લેપર્ડ નમોઈ ન ઊડવાથી તેને ભોંય સરસો ઠંડો મારવો (૨) લખલૂંટ; અતિશય તે; થોપટ
લેલૂર વિ. ઊથે ઘેરાયેલું (૨) ઘણું; અતિશય લેપર્ડ વિ. લપ ન છોડે તેવું; લપિયું
લેલું(-લું)બ કિ.વિ. લેલૂબે એમ (૨) ભરચક ફળાથી લેપડો છું. પોપડો; થર (૨) લેપ (૩) લીંપવું તે લેવડસ્ત્રી. (લવું+સં. વૃત્તિ પરથીવડ) ઉધારલેવાનો વ્યવહાર લેપન ન. (સં.) લેપ કરવો તે (૨) લેપાવું તે; આસક્તિ લેવડદેવડ સ્ત્રી. ઉછીનું લેવા-આપવાનો સંબંધ; આપલે લેપવું સકિ. ચોપડવું; થપેડવું (૨) વળગવું; ચોંટવું (૩) લેવડાવવું સક્રિ. લેવું'નું પ્રેરક (૨) ધમકાવવું; ઠપકારવું લીંપવું; ગાર કરવી
(૩) ખવડાવવું લેપાવું અ.ક્રિ. ખરાવું (૨) આસક્ત થવું
લેવલ ન. (ઇ.) સરખી સપાટી; સમતલતા (૨) (સપાટીલેપ્રસી સ્ત્રી. (ઇ.) રક્તપિત્તનો રોગ; કુષ્ઠરોગ રિને) થી ગણતાં) ઊંચાઈ (૩) કડિયા સુતારનું સપાટી લેફો છું. (સં.) વળગેલો કાદવનો લોંદો (પગ, જોડા વગે- લાવવાનું સાધન
રેિલવેનો ફાટક લેફટ વિ. (ઈ.) ડાબી બાજુનું; ડાબુ
લેવલ-કૉલિંગન. (.) રેલવે પર થઈને જતો પગરસ્તો; લેફટનન્ટ છું. (ઇ.) સહાયક ઉચ્ચ લશ્કરી અમલદાર લેવલપટ્ટી સ્ત્રી. (ઇ.) લેવલ લેવાની પટ્ટી લેક્ટિસ્ટ પં. (.) વાપપંથી; ડાબેરી
લેવાણ ન લેવું તે; ખરીદી (૨) લેણું લેબ સ્ત્રી. (ઇ.) (લેબોરેટરીનું ટૂંકું રૂપ) પ્રયોગશાળા લેવાદેવા !., સ્ત્રી, આપવાલેવાનો કે બીજી કોઈ પણ લેબર પું. (.) શ્રમ; મજૂરી (૨) મહેનત (૩) પં. શ્રમિક જાતનો સંબંધ (૨) દરકાર; પરવા સમુદાય
લેવાલ ન. (ઇં.) ખરીદનારું (શર બજારમાં વપરાતું) લેબર પેઇન ન. (ઇ.) પ્રસૂતિ પીડા; પ્રસવ પીડા
લેવાલી સ્ત્રી, ખરીદી (‘વેચવાલીથી ઊલટું) લેબરર પુ. મજૂર; શ્રમજીવી
લેવાવું અ.ક્રિ. લેવુંનું કર્મણિ (૨) (શરીરનું) સુકાવું - લેબરકોટ સ્ત્રી. (ઇ.) મજૂર અદાલત
ફિક્કુ પડવું (૩) ખસિયાણા પડવું; શરમાવું લેબલ ન. (ઇ.) નામદામવાળું પતું કે પાટિયું (૨) છાપ લેવી સ્ત્રી. (ઈ.) સરકારી ફરજિયાત ઉઘરાણું લાગો (૨) લેબાસ ૫. પોશાક, પહેરવેશ
રાજા કે ગર્વનરનો લોકને મળવાનો દરબાર લેબોરેટરી સ્ત્રી. (ઇં.) પ્રયોગશાળા
લેવું સક્રિ. (સં. લાતિ, પ્રા. લેઈ) સ્વીકારવું (૨) પકડવું; લેભાગુ વિ. લઈને નાસી જનારું (૨) અહીંતહીંથી પારકું ગ્રહણ કરવું; ઝાલવું (૩) ખાવું-પીવું (દૂધ લેશો કે
લઈને પોતાનું બનાવનારું [પીણું; ન. લીંબુ ચા?) (૪) માન્ય રાખવું; ટેકો આપવો (પક્ષ, ઉપરાણું) લેમન સ્ત્રી. (-નડ) ન. (ઇ.) લીંબુનું શરબત જેવું એક (૫) ખરીદ કરવું (પોપટક્યારે લીધો?) (૬) ભેળવવું; લેમન યૂસ પું, ન. (ઇ.) લીંબુનો રસ કે તેનું શરબત દાખલ કરવું (એ કામમાં એને ન લેશો.) (૭) કિંમત લેમનસોડા સ્ત્રી. (ઇં.) લીંબુસોડા
લેવી (આ ધોતિયાનું શું લીધું?) (૮) ધારણ કરવું (વેશ લેમિનેશન ન. (ઇ.) ચિત્રો કે ફોટા પર પાતળું પારદર્શક લેવો) (૯) દાખવવું(શકલેવો) (૧૦) દોરવું, તેડી જવું
પડ અથવા ઝીણું કપડું ચડાવવાની ક્રિયા મૂિંઝવણ (ગુનેગારને સાથે લીધો) (૧૧) ઝૂંટવવું; પડાવવું; લેમૂક સ્ત્રી લેવું ને મૂકવું-છોડવું તે; બાંધછોડ (૨) લેમેલ; વિનાનું કરવું (આબરૂ, વખત, જીવ, લાંચ) (૧૨) લેમેન પું. (ઇ.) આમઆદમી (૨) જે તે વિષય ક્ષેત્રની ધમકાવવું; ઠપકો આપવો (ગુનેગારને દેખતાં જ ફોજબહારનો માણસ
દારે તેને લીધો) (૧૩)ઉપાડવું; ઉથળાંતર કરવું ખુરશી લેમેલી સ્ત્રી. વારંવાર લેવું અને મૂકવું તે (ઉતાવળના પાસે લો.) (૧૪) બોલવું; ઉચ્ચારવું (તનું નામ ન
ગભરાટમાં) (૨) મરવાની તૈયારી; ભોંયે લેવાનો લેશો.) (૧૫) વહોરવું (હાય લેવી) (૧૨) નોંધવું; વખત (૩) તેવો ગભરાટ કે મૂંઝવણ
ઉતારી લેવું (તમનું સરનામું લઈ લો.) (૧૭) કાપવું; લેમ્પ કું., ન. (ઇ.) હરકોઈ પ્રકારનો દીવો; બત્તી ઉતારવું (નખ, વાળ) (૧૮) આપે કે કરે તેમ કરવું લેયર ન. (ઇ.) સ્તર; પડ
(કામ લેવું) (૧૯) તપાસ કરી સમજવું (માપ, તાગ, લેરખડું વિ. આનંદી (૨) ન. લેરખું (લાલિત્યવાચક) ખબર) (૨૦)માગવું પૂછવું (આજ્ઞા, રજા, પરવાનગી) લેરખું !.. ન. (‘લહેરવું' પરથી) લૂમખું ઝૂમખું (૨૧) ઉપાડવું; રજૂ કરવું (વાંધો લેવો) (૨૨) પૂર્વ લૅરિક્સ ન. (ઇં.) સ્વરપેટી
શબ્દથી સૂચિત થતી ક્રિયા બતાવે (શ્વાસ લેવો) (૨૩) લેલીન વિ. (સં. લમલી) લવલીન; તલ્લીન; નિમગ્ન બીજા ક્રિયાપદની સાથે આવતાં તે ક્રિયા પૂરી કરવી લેલું ન. કોલ પાથરવાનું કડિયાનું ઓજાર
અથવા વહેલી પતાવવી એવો અર્થ બતાવે (બાઈ લેલું ન. સાતભાયા; એક પક્ષી
લેવું; જમી લેવું)

Page #732

લેવુંદેવું]
લેવુંદેવું ન. લેવડદેવડ (૨) લેણાદેણી; ઋણાનુબંધ લેવેટરી સ્ત્રી. (ઇ.) હાથપગ ધોવાની ઓરડી લેશ વિ. (સં.) જરાક (૨) પું. અણુ; થોડો ભાગ લેશમાત્ર વિ. બહુ જ થોડું (૨) ક્રિ.વિ. જરાક પણ લેસ સ્ત્રી. (ઈં.) સોનેરી જરીની કિનાર લેસન ન. (ઈં.) પાઠ (૨) પદાર્થપાઠ (૩) વિદ્યાર્થીએ ઘરેથી તૈયારી કરી લાવવાનું કામ કે ભણતર; ઘરકામ; ગૃહકાર્ય [ચાટણ; લેહન લેહ્ય વિ. (સં.) ચાટવા યોગ્ય કે ચટાય એવું (૨) ન. બેંકવું સ.ક્રિ. લહેકવું; ઝૂલવું
લેંઘી સ્ત્રી. બાળકની સૂંથણી; નાનો લેધો
લેંઘો પું. મોટું સૂંથણું; ચોરણો
લેચી સ્ત્રી. પાતળી બે પડવાળી રોટલી
લેંડ સ્ત્રી, (તેલુગુ રોંડૂ=બે) લેશ; ગિલ્લીદંડાની રમતમાં વકટ પછીનો દાવ; રેંટ
લૈંગિક વિ. (સં.) લિંગ કે જાતિસંબંધી; જાતીય લૉ ધું. (ઈં.) કાયદો; કાનૂન; ધારો (૨) નિયમ; સિદ્ધાંત લોઈ સ્ત્રી. (સં. લોમ ઉપરથી) કામળ; ઊનનું કાપડ (૨) લૂઓ; પિંડ
લોક પું. (સં.) જનતા; જનસમૂહ (૨) વર્ગ; જાતિ (૩) કર્મફળ ભોગવવાનાં માનેલાં જુદાંજુદાં સ્થાન કે જગત (સ્વર્ગલોક વગેરે) (૪) સામાન્ય કે પારકું માણસ લૉક ન. (ઇં.) તાળું; રખવાળિયું લૉકઅપ સ્ત્રી. (ઈં.) કાચી જેલ; લૉકપ લૉકઆઉટ પું.,ન. (ઈં.) તળાબંધી; લૉકાઉટ લોકઅદાલત સ્ત્રી. લોકની ફરિયાદ સાંભળી તરત ચુકાદો
આપતી કાનૂની જાહેરવ્યવસ્થા (૨)જનતારૂપી અદાલત લોકકથા સ્ત્રી. લોકોમાં પ્રચલિત વાત (૨) દંતકથા લોકકલ્યાણ ન. (સં.) લોકાનું ભલાઈનું કાર્ય લોકકવિતા સ્ત્રી. (સં.) લોકોમાં પ્રચલિત કવિતા લોકગત વિ. (સં.) લોકોમાં પહોંચેલું-પ્રસરેલું લોકગમ્ય વિ. (સં.) લોકોને સમજાય તેવું-સરળ લોકગીત ન. (સં.) લોકોમાં ગવાતું પ્રચલિત-લોકોને ગમે તેવું ગીત
લૉકગેટ પું. બંધનો એક પ્રકારનો દરવાજો લોકચર્ચા સ્ત્રી. (સં.) લોકોમાં ચાલતી વાત લોકજીવન ન. લોકનું - સમાજનું જાહેર જીવન લોકત્રય ન. (સં.) ત્રિભવન (સ્વર્ગ, મૃત્યુ અને પાતાળ) લોકતંત્ર ન. (સં.) પ્રજાતંત્ર; લોકસત્તાક રાજ્યતંત્ર લોકનાટ્ય ન. લોકોમાં ભજવાતું નાટ્યસ્વરૂપ લોકનાયક પું. (સં.) લોકોનો નાયક-આગેવાન લોકનિયુક્ત વિ. (સં.) લોકોએ નીમેલું {ઘડતર લોકનિર્માણ ન. (સં.) લોકો કે પ્રજાનું - તેના સમાજનું લોકનૃત્યન. (સં.) સામાન્યલોકમાં ચાલતુંનૃત્ય-તેનોપ્રકાર
૧૫
લોકવિદિત
લોકનેતા પું. (સં. લોકોનો-પ્રજાકીય નેતા; લોકનાયક લૉકપ ન. (ઈં.) કાચી જેલ [ઊતરતી કક્ષાનો અધિકારી લોકપાલ (સં.) (-ળ) પું. દિક્પાલ (૨) રાજ્યપાલથી લોકપ્રસિદ્ધ વિ. (સં.) જગમશહૂર; જગપ્રસિદ્ધ લોકપ્રિય વિ. લોકોમાં પ્રિય-અસર પામેલું વગોવણું) લોકબત્રીશી(-સી) સ્ત્રી. લોકોમાં બોલાવું તે (વખાણ કે લોકબોલી સ્ત્રી, સાહિત્ય અને લોકવ્યવહારમાં સ્વીકા
રાયેલી માન્યભાષા સિવાયની ત્યાં ત્યાં લોકોમાં પ્રચલિત આંતરિક વ્યવહારની અલિખિત વાણી લોકભાષા સ્ત્રી. (સં.) સામાન્ય જનતાની ભાષા લોકભોગ્ય વિ. આમલોકોને રસ પડે એવું લોકમત છું. લોકોનો અભિપ્રાય; જનરુચિ [લજ્જા લોકમર્યાદા સ્ત્રી. (સં.) લોકોમાં પ્રચલિત રૂઢિ (૨) લોકલોકમાગ સ્ત્રી. (સં.) લોકોની સર્વસામાન્ય માગણી લોકમાતા સ્ત્રી. (સં.) સમગ્ર જનસમુદાયને પોષનારી
લક્ષ્મી (૨) નદી (૩) જગતની માતા લોકમાનસ ન. લોકનું સમૂહગત માનસ; ‘માસમાઇન્ડ’ લોકમાન્ય વિ. લોકોમાં માન પામેલું; લોકોએ સ્વીકારેલું (૨) પું. ટિળક મહારાજ [સંસારયાત્રા લોકયાત્રા સ્ત્રી. (સં.) આ લોકમાં જીવન ગુજરાવું તે; લૉકર ન. (ઈં.) બેંકમાંનું ગ્રાહકોનું કીમતી વસ્તુઓ રાખવાનું સુરક્ષિત ખાનું (૨) તાળાવાળું ખાનું, પેઢી કે કબાટ લોકરાજ્ય ન. (સં.) લોકોનું-પ્રજાકીય રાજ્ય લોકરીતિ સ્ત્રી. (સં.) લોકોમાં પ્રચલિત-સામાન્ય રીતરિવાજ લોકરુચિ સ્ત્રી. (સં.) લોકોનો ગમો; લોકોની મરજી લોકલ સ્ત્રી. (ઈં.) ધીમી ગતિએ દોડતી ને બધાં સ્થાનોએ
ઊભી રહેતી ગાડી, બસ વગેરે (૩) મોટા શહેરના ભાગો અને પરાંમાં દોડતી ટ્રેન (૩) વિ.સ્થાનિક; તળનું લોકલજ્જા સ્ત્રી. લોકલાજી; લોકોમાં નિંદા થશે તેવો ભય લોકલબોર્ડ સ્ત્રી., ન. (ઈં.) જિલ્લા કે તાલુકામાં જ્યાં
સુધરાઈ નથી શ્વેતી ત્યાંની સ્થાનિક સ્વરાજયની સંસ્થા લોકલાગણી સ્ત્રી. લોકોની લાગણી-મમતા
લોકલાજ સ્ત્રી. લોકોમાં નઠારું કહેવાવાનો ડર [જનતા લોકવરણ સ્ત્રી. ઉજળિયાત કોમ સિવાયની શ્રમજીવી લોકવંધ સ્ત્રી. (સં.) લોકોને વંદનીય
લોકવાણી સ્ત્રી. (સં.) લોકામાં ચાલતી વાત કે વિચાર વગેરે (૨) લોકોનો અભિપ્રાય લોકવાદ્ય ન. (સં.) લોકપ્રચલિત વાજિંત્ર લોકવાયકા સ્ત્રી. (સં.) અફવા; કિવદંતી
લોકવાર્તા સ્ત્રી. લોકકથા (૨) કાલ્પનિક વસ્તુવાળી મધ્યકાલીન પદ્યવાર્તા-લૌકિક કથા [આંતરવિગ્રહ લોકવિગ્રહ પું. (સં.) લોકોમાં-તેના વર્ગો કે વર્ષોમાં ચાલતો લોકવિદિત વિ. (સં.) જનતામાં જાણીતું

Page #733

લોકવિદ્યા)
૧ ૬
|| લોટમનું લોકવિદ્યા સ્ત્રી, લોકાશ્રિત પરંપરાઓ, રૂઢિઓ, કથાઓ, લોકોપકારી(-૨ક) વિ. (સં.) લોકોપકાર કરે તેવું; જનતાનું કાવ્યો વગેરેનો અભ્યાસ; “ફોકલોર'
ભલું કરનાર
ખિપનું લોકવૃત્ત ન. (સં.) લોકજીવન, સમગ્ર સમાજજીવન (૨) લોકોપયોગી વિ. (સં. લોકોપયોગિનુ) લોકોને ઉપયોગીપ્રજાને લગતા સમાચાર
લોખંડ ન. (સં. લોહખંડ, પ્રા. લોહખંડ) લોઢું; લોહ લોકવ્યાપી વિ. (સં.) લોકોનાં કે આખા જગતમાં વ્યાપેલું લોખંડી વિ. લોખંડનું બનાવેલું (૨) ઘણું મજબૂત (૩) લોકશાસન ન. લોકશાહી (૨) લોકો દ્વારા ચાલતું રાજ્ય; દઢનિશ્ચયી; અણનમ (૪) વાહનની કિલોમીટરની
ડેમોક્રસી” [અમુક જાતની એક શાળા નોંધણીની વિગત બતાવનારું પત્રક લોકશાળા સ્ત્રી. સામાન્ય જનતા માટેનું શિક્ષણ આપતી લૉગ ન. (ઈ.) લઘુગણક લોકશાહી સ્ત્રી. (સં.) પ્રજારાજય; ડેમોક્રસી લૉગટેબલ ન. (ઈ.) લઘુગુણકતાલિકા લોકશિક્ષણ ન. (સં.) જનસમૂહની કેળવણી લૉગબુક સ્ત્રી. (ઇ.) કાર્ય રોજનીશી (૨) કાર્યનોંધવહી લોકસત્તા સ્ત્રી. (સં.) લોકોની સત્તા-અધિકાર લૉગેરિધમ ન. (ઈ.) ઘાતાંકગણન - ગણિત; લઘુગુણક લોકસત્તાક વિ. (સં.) લોકસત્તાવાળું; પ્રજાસત્તાક સિભા લૉગો . (ઇ.) ઓળખચિન લોકસભા સ્ત્રી. (સં.) આમ લોકોની-પ્રજાના પ્રતિનિધિની લૉગોપેથિયા પુ. (ઇ.) ભાષાવિકાર લોકસંગ્રહ . (સં.) લોકહિત; લોકકલ્યાણ
લોચ પું. (સં. લુંચ) માથાના વાળ પોતાને હાથે ટૂંપી લોકસાહિત્ય ન. જનતાને કર્ણોપકર્ણ મળેલું સામાન્ય રીતે કાઢવા તે (જૈન)
ગ્રંથસ્થ ન થયું હોય અને જેના રચનારનો પણ ખ્યાલ લોચક ન. (સં.) લોચો; ગોળો (૨) સુતારનું એક ઓજાર ન હોય તેમ લગભગ સ્વયંભૂ કોટિનું હોય તેવું રસળતું (૩) કાજળ (૪) સાપની કાંચળી વાડમય
લોચકર્મ ન. વાળ ચૂંટવાનું કામ (જૈન) લોકસેવક છું. પ્રજાસેવક; લોકસેવા કરનાર
લોચન ન. લંચન; ટૂંપી નાખવું તે (૨) છીનવી લેવું તે લોકહિત ન. (સં.) લોકોનું હિત; જનહિત લાગણી લોચન ન. (સં.) આંખ; નયન લોકહૃદય ન. (સં.) લોકોના હૃદયનો ભાવ; લોકોની લોચનતારક પું. (સં.) આંખની કીકી લોકાઈ સ્ત્રી. (-ચાર) પુ. લોકોમાં ચાલતો વ્યવહાર કે લોચના સ્ત્રી. (સં.) ઝંખના; તલસાટ
રૂઢિ (૨) મરણ પ્રસંગે શોક દર્શાવવા જવું તે લોચના જુઓ લોચ” લૉકાઉટ પું. (ઇ.) (માલિક) કારખાનાવાળા કામબંધી કરે લોચનિયું ના લોચન; આંખ (પદ્યમાં) [લોચો વળવો - તે (મજૂરોની હડતાલથી ઊલટું); તાળાબંધી ‘ લોચવાવું અ.ક્રિ. લોચામાં પડવું; ગૂંચવાવું; સંડોવાવું (૨) લોકાચાર ! (સં.) લોકોમાં પ્રચલિત વ્યવહાર લોચવું અક્રિ. (સં. લુંચતિ, પ. લંચઇ) વાળ ચૂંટી કાઢવા લોકાદર ૫. લોકો કે સમાજ તરફથી મળેલું માન (જૈન) (૨) (સં. લોચ કે રોચ) તલસવું; આમતેમ લોકાત્તર ન. (સં.) પરલોક: લોકાંતર
બેચેનીથી આળોટવું લોકાપવાદ પું. (સં.) લોકોમાં નઠારું કહેવાયું તે - વગોણું લોચાવું સક્રિ.લોચવાવું; ગૂંચાવું (૨) (આંખનું) ભારે થવું લોકાયુક્ત વિ., પૃ. (સં.) કોઈપણ ક્ષેત્રમાં છેવટનો ન્યાય લોચો છું. (સં. લોચક) લોંદો; લચકો (૨) ચો; ડબૂચ - નિર્ણય કરનાર સર્વોચ્ચ પદાધિકારી
(૩) ગરબડ; ગોટાળો (૪) વાંધો; તકરાર લોકાર્પણ ન. (સં.) લોકો વચ્ચે જાહેર પ્રસિદ્ધિ કરવી; લોચોપોચો પુ. લોચો; લચકો; પિો; લોંદો [વળવા તે વિમોચન (પ્રાયઃ પુસ્તકનું) (૨) લોકો માટે ખુલ્લું લોચોલબોચો પુ. ગરબડગોટો; ચૂંથો (૨) જીભના લોચા મૂકવું તે
લોચોલાપશી સ્ત્રી, ગરબડગોટો (૨) થોડુંઘણું સ્થાન લોકાર્પિત વિ. (સં.) લોકોને અર્પણ થયેલું - સોંપાયેલું લૉજ સ્ત્રી. (ઈ.) વીશી; રહેવા જમવાની સગવડ આપતું લોકા(-કે)લિટી સ્ત્રી. (ઇ.) પ્રદેશ; ક્ષેત્ર (૨) લત્તો; સ્થળ લૉજિક ન. (ઇં.) તર્કશાસ્ત્ર; પ્રમાણશાસ્ત્ર (૨) તકે લોકે(-કેટ ન. (ઇ.) સ્ત્રીઓનું ગળાનું એક ઘરેણું લૉજિકલ વિ. (ઇં.) તાર્કિક લોકેશન ન. (ઇ.) નિશ્ચિત સ્થાન, ઠામઠેકાણું લોટ છું. (દ. રોટ્ટ) બારીક ભૂકો; આટો લોકેષણા સ્ત્રી. (સં.) લોકોમાં પ્રતિષ્ઠા કે યશની કામના લોટ પં. (ઇ.) જથ્થો
વિાસણ (૨) સ્વર્ગ વગેરે લોકના સુખની કામના લોટકું ન. (લોટું ઉપરથી) ચડવો; માટીનું પાણીનું નાનું લોકોક્તિ સ્ત્રી. (સં.) લોકવાયકા (૨) “કહેવત રૂપે રજૂ લોટકો પં. માટીનો ઘડો કે ઢોચકું થતો એક અલંકાર
લોટસ(-ણિયું) વિ. લોટતી-ગુલાંટ ખાતી (પતંગ) લોકોત્તર વિ. (સં.) અલૌકિક, અસાધારણ
લોટપોટ વિ. લોથપોથ (૨) ગોટમોટ લોકોપકાર છું. (સં.) લોકોનું ભલુ; સાર્વત્રિક કલ્યાણ લોટમનું વિ. લોટ માગનારું (ભિખારી)

Page #734

લૉટરી
G૧૭
[લોલીપોપ લૉટરી સ્ત્રી. (ઇ.) ટિકિટો વેચી ખરીદનારાઓમાંથી જેને લોપામુદ્રા સ્ત્રી. (સં.) અગસ્વ-ઋષિની પત્ની
નસીબે આવે તેને ઇનામો આપવાની શરતો કરાતી લોફર વિ., પૃ. (ઇં.) ભટકેલ; બદમાશ; લબાડ
એક પ્રકારની ધૂતવ્યવસ્થા (૨) નસીબનો ખેલ લોબ સ્ત્રી. યાદદાસ્ત (૨) આદત; ટેવ લોટવું અક્રિ. (સં. લોર્તિતિ, પ્રા. લોઇ) લેટવું, આળોટવું લોબ સ્ત્રી. કાનની બૂટ લોટિયું વિ. (લોટું ઉપરથી) લોટાના તળિયા જેવું; બોર્ડ લોબડી(-રી) સ્ત્રી. (અપ. લોઅડી) બારીક ઊનની કામળી
રોડું (૨) ઘંટીમાંથી લોટ વાળવાનું લૂગડું જિાતિ) કે ઓઢણી (ગોવાલણો ઓઢે છે તેવી). લોટિયો ૫. વહોરાની એક જાતિ (શિયા મુસલમાનની લોબડી સ્ત્રી. ટેકરી ઉપર આવેલ ઊંચી જગા-સ્થળ લોટી સ્ત્રી. ‘લોટવું' ઉપરથી) નાનો લોટો (૨) માથું લોબાન ૫. (કા. લબાન) એક વક્ષનો ગંદ
ગુંદર (ધુપકે ઔષધિ) લોટું ન. નાનો માટીનો ઘડો; માટીનું લોટા જેવું વાસણ લૉબી સ્ત્રી. (ઇં.) ઓસરી (૨) ગેલરી (૩) પોતાના હિત લોટેન્શન ન. (ઇં.) વીજળીનું હળવું દબાણ
માટે સભ્યોને પોતાના તરફ વાળવાના પ્રયાસો લોટો પુ. ધાતુનું એક પાત્ર-કળશિયો (૨) દસ્ત (ઝાડો) લોબ્લડપ્રેસર ન. (ઈ.) લોહીનું નીચું-ધીમું દબાણ લોડ કું. (ઈ.) વજન; ભાર (૨) વીજળીનું દબાણ લોભ પં. (સં.) લાલચ; તૃષ્ણા (૨) ચિંગૂસાઈ લોડિંગ ન. (ઇં.) ભાર ભરવો તે
લોભન વિ. (સં.) લોભામણું (૨) ન. પ્રલોભન; લાલચ લોડેનમ ન. (ઇં.) અફીણનો અર્ક
લોભનીય વિ. લોભ કરવા જેવું લોઢ પું. (સં. લોઇ, દે. લોઢ) વાટવાનો પથ્થર (૨) લોભામણું વિ. લલચાવે તેવું; લલચાવનારું
પાણીનું લાટ જેવું મોજું; પૂરનો ઘોડો (૩) તાપથી લોભાવવું સક્રિ. “લોભાવું'નું પ્રેરક; લાલચમાં નાખવું ઓગળીને બાઝેલો માટીનો ગો; લોઢાનો લઠ્ઠો (૪). લોભાવું અ.ક્રિ. લોભમાં પડવું; લલચાવું [ભાન ભૂલેલું વાંધો; તકરાર
[(કપાસ) લોભાંધ વિ. (સં.) લોભથી અંધ બનેલું; લોભને લીધે લોઢવું સક્રિ. (સં. લોઠયતિ, પ્રા. લોઢઈ) ચરખાથી પીલવું લોભિત વિ. (સં.) લોભાયેલું; લલચાયેલું; લલચાવેલું લોઢાં નબ.વ. કારીગરનાં લોઢાનાં ઓજારો
લોભી, (-ભિયું) વિ. લોભવાળું (૨) કંજૂસ; ચિંગૂસ લોઢી સ્ત્રી. (સં. લોહ, પ્રા. લોહડિઓ) લોઢાની તવી લોમ પું, ન. (સં.) વાળ; રૂવું; રોમ લોતું ન. (સં. લોહ, અપ. લોહહહ) એક ધાતુ; લોખંડ લોમવિલોમ વિ. (સં.) ઊલટું-સૂલટું; અવળું-સવળું (૨) લોતિ(-થિ)યું ન. બચકું ભરવું તે; વડચકું
અનિશ્ચિત દશાવાળું લોથ સ્ત્રી. લાશ; મડદું (૨) ઉપાધિ; પીડા (૩) વિ. તદન લોમહર્ષ પં. (સં.) રોમ ખડાં કરે એવી લાગણી; રોમાંચ થાકી ગયેલું (૪) નરસું, નકામું
લૉયર છું. (ઇ.) ધારાશાસ્ત્રી; વકીલ [પડવું લોથપોથ વિ. સાવ થાકી ગયેલું
લોરવું અ.ક્રિ. ચંચળ થવું (૨) જલદી ચાલવું (૩) લચી લોથવું અ.ક્રિ. બેચેનીમાં આમતેમ આળોટવું
લોરવું સક્રિ. નખ મારીને ઘાયલ કરવું લોથિયું ન. (સં. લુંથ) કૂતરાનું બચકું ભરવું તે; વડચકું લોરાવવું સક્રિ. ‘લોરવું'નું પ્રેરક લોથો પુ. (ફા.) જુવારનું કણસલું
લોરાવું અ.ક્રિ. લોરવુંનું કર્મણિ લોધર ડું. બાટ, પુષ્કળ તેલ નાંખી બનાવેલો લોટ લૉરી સ્ત્રી. (ઇં.) ભારખટારો; મોટરટ્રક લોધર ડું., ન. એક જાતનું ઝાડ
લૉર્ડ કું(ઈ.) એક ઇલકાબ કે તે ધરાવનાર (૨) ઈશ્વર લોધી વિ., પૃ. માછલાં પકડનાર; માછીમાર; ઢીમર લોલ ન. આદિવાસીઓમાં વસંતોત્સવ વખતે ગવાતું ગીત લોધી સ્ત્રી, લોધા જાતિની સ્ત્રી
રિકમ (લોક.) લોન સ્ત્રી. (ઈ.) અમુક શરતે લેવાતી ઉછીની કે વ્યાજૂકી લોલ વિ. (સં.) ચંચળ; હાલતું (૨) સુંદર (૩) આતુર લૉન સ્ત્રી. (ઇં.) હરિયાળી
લોલ ઉદ્એક પાદપૂરક લૉન-ટેનિસ ન. (ઈ.) ટેનિસ
લોલક ન. લટકતી અને ઝૂલતી વસ્તુ (૨) ઘડિયાળનું લૉન્ગ જમ્પ . (ઇ.) લાંબો કૂદકો; લાંબીકૂદ
- લોળિયું (૩) કૂકડાને ગળે લટકતો સ્નાયુનો લોચો લૉન્ડ્રી સ્ત્રી. (ઇં.) ધોલાઈઘર; કપડાં ધોવાની દુકાન લોલણી સ્ત્રી, લટકાળી ચાલવાળી સ્ત્રી લોપ પું. (સં.) લુપ્ત થવું તે; દેખાતું બંધ થવું તે (૨) લોલતા સ્ત્રી. આતુરતા (૨) લોલુપતા નાશ પામવું તે
લોલવિલોલ વિ. (સં.) સુંદર; સુરેખ લોપકવિલોપ કરનારું [(૨) અતિશયોક્તિ (૩) ખુશામત લોલા સ્ત્રી. (સં.) જીભ (૨) આકાશી વીજળી લોપડચોપડ ન. (લેપવુંચોપડવું) ચીકટ; ઘી, તેલ વગેરે લાલાશિ વિ., સ્ત્રી. (સં.) ચંચળ આંખવાળી લોપરી સ્ત્રી. (લેપડી ઉપરથી) થપોલી; પોટિસ કિરવું લોલિત વિ. (સં.) હાલતું; ઝૂલતું; ડોલતું [લાલચ લોપનું સક્રિ. (સં. લુપ) ઉલ્લંઘવું ન માનવું (૨) ઉલ્લંઘન લૉલીપૉપ સ્ત્રી. (ઇ.) સળીને છેડે લગાડેલ ગોબો (૨)

Page #735

(વકી
લોલુપ
૦૧૮ લોલુપ વિ. (સં.) લલુતાવાળું; તૃષ્ણાતુર; લોભી વૃત્તિવાળું લોળિયું ન. ડાંગર-કાંગ વગેરેની હૂંડી લોલુપતા સ્ત્રી. લલુતા; લાલચુ હોવાપણું
લોળો ખું. (સં. લુલ ઉપરથી) જીભ; જીભનું ટેરવું લોલ કે. (સં. લુહાલરડા ગાતા કરાતો એક અવાજ લોંકડી સ્ત્રી, (પ્રા. લુક્ક = છુપાયેલું) શિયાળની જાતનું લોલો છું. (જીભનો) ઝૂલતો સ્નાયુ, લોળો
એક નાનું ચોપગું પ્રાણી લોવડા(-રા)વવું સક્રિ. ‘લોહવું'નું પ્રેરક
લોંગકોટ . (.) લાંબો કોટ-ડગલો લોવાવું અને ક્રિ. લોહવું'નું કર્મણિ [લગાડવાનું) લૉગજમ્પ છું. (.) લાંબો કૂદકો લોશન ન. (ઈ.) જંતુનાશક દવાવાળું પ્રવાહી (બહારથી લોંગશૉટ વિ. (ઈ.) દૂરવર્તી લોટ ન. (સં.) માટીનું હેઠું
લોંઠ વિ. લાંઠ; ખંધું (૨) ગાંઠે નહિ તેવું; તોફાની લૉસ પં. (ઈ.) નુકસાન; તોટ; ખોટ [સામાન લોંઠમું વિ. પૈસાદાર; માતબર (૨) લઠ્ઠ; મજબૂત લૉસ્ટ પ્રોપર્ટી સ્ત્રી. (ઇ.) ખોવાયેલ કે નધણિયાતો માલ- લઠાઈ સ્ત્રીલાંઠપણું; લોંઠકાપણું (૨) શ્રીમંતાઈ લોહ ન. (સં.) લોઢું; લોખંડ
લૌઠિયું વિ. લાંઠિયું; ખંધું (૨) ગાંઠે નહિ તેવું; તોફાની લોહકઢા સ્ત્રી. લોઢાની કઢાઈ; પેણી
(૩) સંપત્તિવાન; સમૃદ્ધ (૪) હિંમતવાળું લોહકાટ પુ. લોઢાનો કાટ
લોંઠું ન. છોકરું (ર) પૈસાદાર લોહકાર છું. (સં.) લુહાર
લોંઠો પં. લોંઠ માણસ (૨) યાર; રાખેલો (૩) છોકરો લોહચુંબક ન. લોઢાને આકર્ષવાના ગુણવાળું એક તત્ત્વ; લૉડી ન. લૂંડી; ચાકડી; નોકરડી (દાસીથી જન્મેલું
ચમકહાણ; “મૅગ્નેટ' (૨) ચુંબક લગાડેલું લોઢાનું લોર્ડ વિ. લુચ્યું; દોંગું (૨) કજિયાળું (૩) તોફાની (૪) સાધન
લોંદો છું. ચીકણા નરમ પદાર્થનો લોચો લોહચુંબકત્વ ન. લોઢાને આકર્ષવાનો ગુણ; “મૅગ્નેટિઝમ' લોંબડી(-રી) સ્ત્રી. બારીક ઊનની કામળી કે ઓઢણી લોહતત્વ ન. (સં.) લોહ ધાતુ સાથે સંકળાયેલ એક રક્ત લૌકિક વિ. (સં.) લોકોમાં ચાલતું (૨) આ લોકનું; દુન્યવી પોષક તત્ત્વ
(૩) . લોકાચાર; લોકીક (૪) ખરખરો કરવો તે લોહભસ્મ સ્ત્રી. (સં.) લોહની ભસ્મ; એક રસાયણ લૌવો છું. (સર. અ. લઇ = બોલ; શબ્દ) લીઓ; લોહમાર્ગ . (સં.) રેલવે; રેલનો પાટો
- વિદૂષક; રાજાનો મશ્કર
[ધિક્કાર લોહયુગ પું. (ઈ) લોહ ધાતુની જાણકારીવાળો યુગ ધ્યાનત સ્ત્રી. (અ. લાનત) લયાનત; શરમ (૨) ફિટકાર; લોહર છું. જાસો; મૂર્ખ (૨) લોફર; રખડેલ યા તોફાની બ્લ્યુકેમિયા પું. (ઈ.) લોહીનું કેન્સર
જુવાનડો લોહરિયું વિ. ગામડિયું (૨) નિર્લજ્જ, બેશરમ લોહલંગર ન. હાથીને પગે બાંધવાની સાંકળ (૨) બહુ વજનદાર વસ્તુ
વ છું. (સં.) ગુજરાતી લિપિનો ચાર અર્ધસ્વરોમાંનો ચોથો લોહવું સક્રિ. (પ્રા. લુહ) લૂછવું (૨) ઘસી કાઢવું વકટવું. (તેલુગુવકટુ=એક) ગિલ્લીદંડાની રમતમાં ‘એક’ લોહશંકુ છું. (સં.) લોખંડનો ખીલો
વકફ વિ. (અ. વકફ) સાર્વજનિક (૨) ધર્માદા (૩) લોહિત વિ. (સં.) લાલ; રાતું (૨) ન. રક્ત; લોહી [એવું ધર્માદામાં અપાતી બક્ષિસ લોહિયાળ (-ળું) વિ. લોહીવાળું; લોહી વહ્યા કરતું હોય વકરવું અ.ક્રિ. (સં. વિ + કુ) બગડવું; વીફરવું (૨) લોહિયું ન. તાવડી (૨) કઢાઈ (૩) લોખંડનું બકડિયું બકવું; ફાટવું (૩) ફરી જવું; વાંકું બોલવું લોહી ને. (સં. લોહિત, પ્રા. લોહિઅ) રુધિર; શોણિત વકરી સ્ત્રી, (-રો) ૫. (સં. વિક્રય, પ્રા. વિક્ર૬) વેચાણ (ર) વંશ; કુળ
(૨) વેચાણનું નાણું (૩) વેચાયેલો માલ લોહીઉકાળો . બળાપો; કંકાસ; ઝઘડો
વકલ પુ. જાત; તરેહ (૨) સમૂહ; જથ્થો લોહીતર વિ. સામાનું લોહી રેડીને તેની દાઝ શમાવે વકળવું અક્રિ. ખાખી કરવું
એવું; ભારે ખુન્નસવાળું, પીલું શિરીરવાળું વકાર યું. (સં.) “વ” ઉચ્ચાર (૨) “વ વર્ણ લોહીલુ(-લો)હાણ વિ. લોહીના રેલાથી ખરડાઈ ગયેલા વકારાત (સં.) જેને છેડે ‘વ’ વ્યંજન હોય તેવું લોહીવા પે. સ્ત્રીઓનો એક રોગ, રક્તપ્રદર
વકાલત સ્ત્રી. (અ.) વકીલાત; વકીલનું કામ લોહીવિકાર છું. (સં.) (રોગથી) લોહીનો બગાડ વકાલતનામું ન. અસીલ તરફથી વકીલાત કરવાની સત્તાનો લોળ સ્ત્રી. મારનું નિશાન; સોળ (૨) લાખની બંગડી (૩) લેખ; વકીલાતનામું
લૂમ; ઝૂમખું (૪) વિ. રાતું; લાલ [એક ઘરેણું વકાસવું સ.કિ. (સંવિ+ કિસ)(મો) પહોળું કરવું - ફાડવું લોળિયું ન. (સં. લોલ, પ્રા. લોલ) સ્ત્રીઓનું કાનની બૂટનું વકી સ્ત્રી. (અ. વાકીઅ) સંભવ (૨) આશા, ઉમેદ

Page #736

વકીલો
૯૧ ૯
વિગૃતવું વકીલ પુ. (અ.) સનંદી કાયદાશાસ્ત્રી (૨) એલચી; વખતે ક્રિ.વિ. કદાચ; સંભવતઃ; કદાચિત
પ્રતિનિધિ (૩) કોઈના પક્ષની વાત રજૂ કરનાર; તે વખતોવખત ક્રિ.વિ. વારંવાર; ઘણીવાર માટે મથનાર
વખરી સ્ત્રી, ઘરવખરી; ઘરનો સરસામાન [ભાગ વકીલાત સ્ત્રી. વકીલનું કામ
વખલ્લો ૫. વાણાના દોષથી થતો કપડાનો નુક્સાનીવાળો વકીલાતનામું ન. વકીલાતની સત્તાનો લેખ
વખવખવું અ.કિ. ભૂખનાં વલખાં મારવાં (૨) ખાઉં ખાઉં વક્કર છું. (અ. વકર)મોબો; વજન (૨) ઢંગ; લાયકી કરવું (૩) તલપવું; વલોપાત કરવો ખિખડધજ વક્કર વિ. વાંકા સ્વભાવનું (૨) દ>; લાંઠા વખંભર વિ. (સં. વિલંભર) બહુ મોટું; ભયંકર (૨) વક્તવ્ય વિ. (સં.)બોલવા જેવું (૨) ન. ભાષણ; કથન વખાણ ન. (સં. વ્યાખ્યાન, પ્રા. વખાણ) પ્રશંસા; વક્તા વિ. (સં.) બોલનાર; ભાષણ કે કથા કરનાર પ્રશસ્તિ; તારીફ (૨) વ્યાખ્યાન; પ્રવચન (જૈન). વસ્તુકામ વિ. (સં.) બોલવા-કહેવાની ઇચ્છાવાળું વખાણવું સક્રિ. (સં. વ્યાખ્યાન, પ્રા. વખાણઈ) પ્રશંસા વકતૃતા સ્ત્રી, (-ત્વ) ન. (સં.) બોલવાની છટા-કુશળતા કરવી (૨) વિગતથી કહેવું; વર્ણવવું [‘ગોલન' વક્નત્વ ન. છટાદાર બોલવું-ભાષણ કરવું તે વખાર સ્ત્રી. (સં. વક્ષસ્કાર, પ્રા. વખાર) કોઠાર; ગોદામ; વસ્તૃત્વકળા સ્ત્રી. છટાદાર બોલવાની-ભાષણ કરવાની વખારિયો છું. વખારવાળો (૨) વખારનો નોકરે; “ગોદામઆવડત કે કૌશલ
શિક્તિ કીપર વકતૃત્વશક્તિ સ્ત્રી. છટાદાર બોલવાની કે ભાષણ કરવાની વસ્તુ વિ. (સં. પક્ષ, પ્રા. વકખ) નામને લાગતાં “-ના વકત્ર ન. (સં.) મુખ; મોટું
વલણ, લગની કે પક્ષનું' એ અર્થમાં; તરફદારી વકત્રી સ્ત્રી, (સં.) સ્ત્રી-વક્તા
કરનાર ઉદા. ઘરવખુ વક્ર વિ. (સં.) વાંકું; ત્રાંસું (૨) પું. વકીગ્રહ વખું ન. પક્ષ (૨) ઓથ; આશ્રય (૩) વગ વક્રગતિ વિ. (સં.) વાંકી ચાલ ચાલનારું (૨) કુટિલ, લુચ્ચે વખૂટું વિ. વિખૂટું; છૂટું પડેલું [(૨) સંકટ; વિપત્તિ વક્રતા સ્ત્રી (સં.) વક્રપણું (૨) વળાંક, કર્નેચર (ગ.) વખો છું. (સં. વિક્ષોભ, પ્રા.
વિહ) ભૂખમરાનું સંકટ વક્રતુંડ વિ. (સં.) વાંકા મોંવાળું – વાંકી સૂંઢવાળું () વખોડવું સક્રિ. (સં. વિક્ષોટયતિ, પ્રા. વિખોડઈ) ખોડ પું. ગણપતિ (૩) પોપટ
કાઢવી (૨) નિંદા કરવી વક્રદર્શી વિ. (સં. વક્રદર્શિન) વાંકાદેખું; વાંકું જોનાર (૨) વગ પું, સ્ત્રી. (સં. વર્ગ, પ્રા. વચ્ચ) પક્ષ; તરફેણ (૨)
ખરાબ કેબૂરું જોનાર(૩) દોષકે ખામી જોનાર; સિનિક જગા; સવડ (૩) તક; અવસર [લગતું વક્રદર્શિતા સ્ત્રી. -ત્વ) ન. (સં.) વાંકદેખાપણું વગડાઉ વિ. (વિગડો ઉપરથી) જંગલી; રાની; જંગલને વક્રાંત વિ. વાંકા દાંતવાળું (૨) પું. ગણપતિ વગડો છું. (સં. વિકટ, પ્રા. વિગડ) જંગલ; ઉજ્જડ પ્રદેશ; વક્રદૃષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) બાડી નજર (૨) વાંકું જ જોનારી રાન
ક્રોધની કે દ્વેષની નજર (૩) વિ. તેવી નજરવાળું; વગદાપણું ન. વગદાં વીણવાં તે; ફાંફાં મારવાં તે સામાનો દોષ જોયા કરનારું
વગદાર વિ. પગવાળું; વગ ધરાવતું વકભાવ ૫. (સં.) વાંકાપણું (૨) છળકપટ
વગદાં ન.બ.વ. ફાંફાં; લપિયાવડા વક્રી વિ. વાંકી ડોકે ગાનારું (૨) વાંકું ચાલતું (ગ્રહ માટે) વગદું વિ. લેપડું; લપિયું વકીકરણ ન. (સં.) વાંકું ન હોય તેને વાંકું કરવું તે વગર ન. (અ. બિગૈર) વિના; સિવાય વક્રીભવન ન. (સં.) (કિરણોનું) વાંકા થવું તે વગર-૫ગારી વિ. પગાર વિનાનું; માનાઈ; “ઑનરરી વક્રીભાવ પું. (સં.) વાંક (૨) અપ્રમાણિક્તા; આડાપણું વગવસીલો છું. (વગ + વસીલો) વગ ને વસીલો; મોટાની વક્રોક્તિ સ્ત્રી. (સં.) કટાક્ષનું વચન (૨) વાંકો બોલ () સાથેનો સંબંધ, તેની ઓથ કે કુમક; મોટી લાગવગ એક કાવ્યાલંકાર
સ્થિલ) છાતી વગળ પં., ન, (સં. વિફલ. પ્રા. વિગલ) બેગ (૨). વક્ષસ્થલ ન., (-ળ), વક્ષસ્થલ ન. (સં. વક્ષસ, વક્ષ- ભ્રષ્ટતા; વર્ણસંકરતા (૩) કપટ; છળ વખ ન. વિષ; ઝેર
વગળવંશી વિ. વર્ણસંકર; વર્ણોની સેળભેળવાળું વખણાવું સક્રિ. વખાણ થવાં; પ્રશંસા થવી
વગાડવું સક્રિ. વાગે એમ કરવું; બજાવવું (૨) વાગેવખત . (અ. વક્ત) કાળ; સમય (૨) તક (૩) માઠી લાગે એમ કરવું [(ર) પક્ષપાત કરનાર,
હાલત (૪) નવરાશ (૫) વાર; ફેરો (જેમ કે, એને વગિયું, વગીલું વિ. વગ ઉપરથી) ઓળખીતું; વગવાળું કેટલી વખત કહું?).
નિવાર -વગુ ક્રિ.વિ. (વગ પરથી) તરફનું; બાજુનું (ઉદા વખતબેવખત ક્રિ.વિ. (ફા. બેવક્ત) ગમે ત્યારે; અવાર- એકવણું) ગૂિંચાવું; સંકડામણમાં આવી પડવું વખતસર કિ.વિ. યોગ્ય વખતે; સમયસર
વગૃતવું અક્રિ. (સં. વિ+ સંગ્રથિત, પ્ર. ગુર્થી) ભરાવું;

Page #737

વગૂતી
૨
[ વજનિયું વગૂવિ. ગૂંચવાઈ ગયેલું (૨) નિંદા પામેલું વચનીય વિ. (સં.) રહેવા કે બોલવા જેવું () નિંદા થવા વગેરે વિ. (અ. વગેરહ) અને બીજા; ઇત્યાદિ ઠિકાણે પાત્ર; નિંદ્ય વગેસગે કિ.વિ. લાગતાવળગતામાં; વગવસીલાવાળે વચનીયતા સ્ત્રી. ન. લોકાપવાદ; લાંછન વગો છું. (સં. વર્ગક, પ્રા. વચ્ચઅ) લત્તા; ભાગ; વાડો; વચમાં કિ.વિ. (વચ પરથી) વચ્ચે; મળે
પાડ; પોળ [ઉપરથી) નિંદા; ફજેતી વચલું વિ. વચમાંનું; મધ્યેનું; મધ્યમ વગોણું ન., (-વણી) સ્ત્રી, (-વર્ણ) ન. (‘વગોવવું વચવચ સ્ત્રી. (-ચાટ) ન. વચમાં ઉદ્ધતાઈથી બડબડવું તે વગોવવું સક્રિ. (સં. વિગ્રોચતિ, પ્રા. વિગોવઈ = ફજેત વચવચિવું વિ. વચવચાટ કરનારું, બોલ બોલ કર્યા કરનારું
કરવું) નિંદા કરવી; નિંદવું; ફજેતી કરવી [અનાજ વચળવું અક્રિ. (સં. વિચલ) કથળવું; બગડવું (૨) મગજ વઘરડું ન. રાતી સાઠી જેવી ગંગર (૨) કૂશકામાંથી કાઢેલું ખસી જવું; ગાંડા થઈ જવું (૩) મદથી છકી જવું વઘરણું ન. (સં વિગ્રહ) અડચણ; વિપ્ન; આડખીલી વચાળ સ્ત્રી. વચ્ચેની ખાલી જગ્યા વઘરો પં. (સં. વિગ્રહ) ટંટો; અણબનાવ (૨) વિપ્ન (૩) વચાળો . (‘વચ ઉપરથી) ન વપરાતો ખૂણો બગડ્યું કે મળવા માંડવું તે
વચેટ વિ. વચલું વચમાંનું; મધ્યેનું વઘાર ૫. (સં. વિગ્રાહ. પ્રા. વિષ્પાર-વગ્ધાર) ધી કે વચેટિયો ૫. દલાલ (૨) મધ્યસ્થી કરનાર: ‘મિડલમૅન’
તેલમાં મરચાં, રાઈ, હિંગ વગેરે કકડાવી દાળ, કઢી વચ્ચે ક્રિ.વિ. (સં. વ્યચ્ય, પ્રા. વિશ્ચિ) વચનમાં; મધ્યમાં વગેરેમાં છમકારવું તે (૨) છમકારેલ શાકનો રસો (૨) અંદર; માંહે (૩) દરમિયાન (૪) પરસ્પર; (૩) મમરો; ટુચકો; ઉશ્કેરણી
અન્યોન્ય વઘારણી સ્ત્રી, હિંગ (૨) વઘારવાની ઢબ કે રીત વચ્ચોવચ કિ.વિ. બરાબર વચ્ચે (૨) બાળક; છોકરું વધારવુંસક્રિ. (સં. વ્યાધારયતિ,પ્રાવથ્થાઈ) વધાર કરવો વચ્છ પૃ., (-છૂછ) ન. (સં.વત્સ, પ્રા. વચ્છ) વાછરડું
(૨) બડાઈ હાંકવી (૩) નફો કરવો અથાણું વચ્છ(-9)નાગ પં. એક ઝેરી વનસ્પતિ વહાલું વઘારિયું વિ. વધાર દીધેલું (૨) ન. વઘારી તૈયાર કરેલ વચ્છ(-છૂછોલ વિ. (સં. વત્સલ, પ્રા. વચ્છલ) પ્રિય; વચ ન. (સં.) વચન; બોલવું તે; બોલ
વછિયાત પુ. મોટા વેપારી તરફથી પરદેશ માલ ખરીદનાર વચ સ્ત્રી. (દ. વ્યય્ય, વિચ્ચિ = મધ્ય) વચ્ચે હોવું તે; કે વેચનાર આડતિયો
મધ્યસ્થતા (૨) ક્રિ.વિ.વચ્ચે (ઉદા. વચગાળાનું) વછિયાતી વિ. વછિયાતને લગતું વચકલું ન. અડધેથી આડું પડવું તે; વાંધો (૨) હરકત; વછુટાવવું સક્રિ. વછૂટવું' નું પ્રેરક વાંધો (૩) વિ. વાંકું; આડું
વછુટાવું અ.ક્રિ. ‘વછૂટવુંનું ભાવે વચક(-કા)વું અ.ક્રિ. (સં. વ્યત્યય, પ્રા. વિશ્ચય) માઠું વછૂટવું અક્રિ. (સં. વિમુચ્યતે, પ્રા. વિષ્ણુદઈ) છૂટું પડવું;
લાગવું (૨) રિસાવું (૩) છેડાવું (૪) વચ્ચેથી છટકી છૂટવું (૨) છૂટીને ઊડવું જવું (૫) વિફરવું
વછૂટું વિ. વિખૂટું; જુદું પડેલું; છૂટું પડેલું વચકું ન. વિદ્ગ; વચકલું (૨) વાંધો; વાંકું; અડચણ વછેરી સ્ત્રી, (સર. વચ્છ) નાની ઘોડી; ઘોડીનું માદા બચ્યું વચકો . માઠું લાગવું તે () વાંધો (૩) વહેમ વછેરું ન. ઘોડીનું બચ્યું વચગાળો ડું. બે ચીજો વચ્ચેની ખાલી ભાગ વછેરો પં. (સં. વત્સતર, પ્રા. વચ્છયર) નાનો ઘોડો (૨) વચડવું સક્રિ. વલૂરવું; ઉઝરડા પાડવા[(૩)સંખ્યા (વ્યા.) વાછડો (તરતમાં ખસી કરેલો). વચન ન. (સં.) વેણ; કથન; વાક્ય (૨) પ્રતિજ્ઞા; કોલ વછો છું. દિ. વિચ્છો) વિયોગ; વિરહ વચનચિટ્ટી સ્ત્રી. (સં.) વચનપત્ર; હૂંડી; “પ્રોમિસરી નોટ' વછોડવું સક્રિ. (સં.વિક્ષોટ્યતિ, પ્રા. વિચ્છોડઈ) વછૂટે વચનપાલન ન. (સં.) વચન પાળવું તે; કહ્યા પ્રમાણે કરી એમ કરવું; છૂટું પાડવું બતાવવું તે
કિરવા બંધાયેલું વછોયું વિ. (દ. વિચ્છોઈય) વિખૂટું પડેલું (૨) વિનાનું વચનબદ્ધ ન. (સં.) વચનથી બંધાયેલું બોલ્યા પ્રમાણે વછોવું સક્રિ. છૂટું પાડવું; અલગ કરવું વચનબાણ ન. કડવો શબ્દ
[ફરી જવું તે વજ સ્ત્રી, એક પ્રકારની વનસ્પતિ વચનભંગ કું. (સં.) વચનને ઉથલાવવું તે; વચન આપી વજન ન. (અ.) ભાર (૨) તોલ (૩) દબાણ વગ (૪) વચનભ્રષ્ટ વિ. વચન ન પાળતું વચનભંગી
મોભો; માન (૫) બલાત્મક સ્વરભાર; “સ્ટ્રેસ' વચનામૃત ન. (સં.) અમૃત જેવું વચન કે વાણી (૨) વજનદાર વિ. વજનવાળું (૨) આબરૂદાર; પ્રતિષ્ઠિત સહજાનંદની વાણીનો ગ્રંથ
ચિંકેલું વજનપેટી સ્ત્રી, વજનિયાં રાખવાની પેટી વચનિકા સ્ત્રી. (સં.) અવતરણ; પ્રમાણ કે સૂક્તિ તરીકે વજનવક્કર ન.બ.વ. વજન કે વક્કર, મોભ; પ્રતિષ્ઠા વચની વિ. વચન પાળનારું (૨) સત્યવાદી; પ્રામાણિક વજનિયું ન. અમુક વજનનું કાટલું

Page #738

વજહ
૭૨ ૧
( વડવાગ્નિ-નલ)-નળ) વજહ સ્ત્રી. (અ. વજ) હેતુ; કારણ
કરવું (૨) અ.ક્રિ. (વેળાનું) પસાર થઈ જવું (૩) વજા સ્ત્રી. સમજ; બુદ્ધિ (૨) વૃત્તિ; વલણ (૩) ફાંફાં (પાણીનું) પાછું હઠવું; ઓસરવું (૪) નાસી જવું વાડવુંસ.કિ. (સં. વાદયું. પ્રા. વાવ)વગાડવું; બજાવવું વટસાવિત્રી સ્ત્રી. (સં.) જેઠ પૂર્ણિમાને વડની નીચે જેની વજીફદાર વિ. (૨) ૫. વજીફાવાળો; જાગીરદાર પૂજા કરાય છે તે દેવતા; તેનું પર્વ વજીફો છું. (સં.) ઈનામમાં મળેલી જમીન; ભેટ સોગાત વટહુકમ મું. મુખ્ય કે સર્વને લાગુ પડતો હુકમ (૨) ખાસ
વગેરે (૨) નિવૃત્તિ વેતન; પાન” (૩) પગાર સત્તાથી કાઢેલો તાત્કાલિક હુકમ; “ઓર્ડિનન્સ [ ધીરધાર વજીર છું. (અ.) પ્રધાન (૨) પાદશાહનો મુખ્ય સલાહકાર વદંતર વિ. ઘરેણિયાત; ગીરવી મૂકેલું (૨) ન. વટાવ;
અમલદાર (૩) શેતરંજનું એક મહોરું [અમલ વટાઉ વિ. વટાવી શકાય તેવું (ખત) વજીરી(-રાઈ, રાત) સ્ત્રી. વજીરનો ઓળો, કારકિર્દી કે વટાણો પુ. મગ જેવો એ નામના કઠોળનો દાણો વજીરેઆઝમ પં. (અ.) વડાપ્રધાન; પ્રધાનમંત્રી વટાવ છું. (સે. વટુ ઉપરથી) છૂટ; મુદલમાંથી કાંઈ વજૂન. (અ.) (નિમાજ પઢતા પહેલાં) નમાજ પઢવા કારણથી જે ઓછું લેવાય અથવા કાપી અપાય તે (૨)
હાથ, પગ, મોં હાથ વગેરે ધોવાં તે [પાયો મોટા સિક્કાનું પરચૂરણ લેતાં જે ઓછું આવે તે (૩) વજૂદન. (અ.) ખરાપણું; વાસ્તવિક્તા (૨) મૂળ આધાર; વેચાણ ઉપરનું વળતર વિટેમાર્ગુ; મુસાફર વજે સ્ત્રી. (અ. વજઅ) પાકેલા અનાજના રૂપમાં લેવામાં વટાવડો યું. (સં. વમેવાડુક, પ્રા. વટ્ટવાહઅ) પ્રવાસી;
આવતું મહેસૂલ; ગણોત [(જમીન, પગાર વગેરે) વટાવવું સક્રિ. (સર. મ. વટાણે) મોટા સિક્કાનું પરચૂરણ વજે સ્ત્રી. (અ, વજા) જેમાંથી ગુજરાન ચાલે તેવી વસ્તુ નાણું લેવું (૨) હૂંડી, નોટ વગેરેનાં નાણાં કરવાં વજ્જર ન. ઈન્દ્રનું આયુધ - વજ (૨) મૂળ પાયો વટાવવું સક્રિ. (સર. વટવું) પસાર કરવું; ઓળંગવું વજ ન. (સં.) દધિચિ ઋષિનાં હાડકાંનું બનેલું ઈન્દ્રનું વટાળ પું. (સં. વિટ્ટાલ) વટલાવાપણું; આભડછેટ; ભ્રષ્ટ
આયુધ(૨) આકાશી વિદ્યુત; વીજળી (૩) ફૂલની દાંડી તા (૨) પોતાનો ધર્મ છોડી બીજો ધર્મ સ્વીકારવો તે વજકાય વિ. વજ જેવી કઠણ કાયાવાળું
વટાળવું સક્રિ. વટલાવવું; ભ્રષ્ટ કરવું જિવું તે વજદંતી સ્ત્રી. (સં.) એક વનસ્પતિ; અસેળિયો વટાળો છું. વટાળ; ભ્રષ્ટતા (૨) સ્વધર્મ છોડી બીજા ધર્મમાં વજપાણિ પુ. ઈન્દ્ર
વટિકા સ્ત્રી. (સં.) ગોળી; વટી (આયુર્વેદિક દવાની) વજપાત પં. વીજળીનું પડવું છે કે તેનો કડાકો (૨) મોટું વટી(-ટિયું) વિ. વટ-ટેકવાળું સંકટ આવી પડવું તે; મોટી આફત
વતી સ્ત્રી. (સં.) વટિકા; ગોળી વજપ્રહાર કું. (સં.) વજ જેવો દઢ કે સખત પ્રહાર-ઘા -વટું અનુ. (સં. વૃત્ત, પ્રા. બટ્ટ) ‘તેનો ધંધો કે કામકાજ વજબાહુ છું. (સં.) અત્યંત મજબૂત બાવડાંવાળુ
કે “પણું' એ અર્થમાં નામને અંતે લાગે છે. (ઉદા. વજય વિ. (સં.) કઠણ; કઠોર; દુર્ભેદ્ય
પ્રધાનવટું). વજલેપ પુ. કદી ઉખડે નહિ તેવો લેપ
વટેમાર્ગુ છું. (સં. વાટ + માર્ગ) મુસાફર; રાહદારી વટ પું. (સં.) વડનું ઝાડ; વડલો
વટેશરી સ્ત્રી, વાટખર્ચ (૨) ભાથું; ભાતું વટ વિ. (દ. વરુ) મુખ્ય; બધા માટેનું
-વટો અનુ. (સં. વૃત્તક, પ્રા. વટઅ) આચરણ કે ધંધાનો વટ સ્ત્રી. (સં. વૃત્તિ, પ્રા. વટ્ટ) ટેક; પણ (૨) આબરૂ અર્થ બતાવતો અનુગ (જેમ કે ભોગવટો) (૩) ધીરધાર કરવી તે (૪) ૫. રોફ
વડ કું. (સં. વટ, પ્રા. વડ) વડવાઈવાળું એક ઝાડ; વડલો -વટ અનુ. હોવાપણું એવો ભાવ બતાવતો અનુગ. ઉદા. વડ વિ. દિ. વ૬) વડું (સમાસમાં વપરાતું) ઉદા. વડસાસુ
ઘરવટ (૨) નુકસાની; વળતર (૩) વેરનો બદલો વડકું, (-ચકું) . બચકું (૨) છણકો; ક્રોધથી જવાબ દેવો વટક સ્ત્રી, . ઉપરની કે વધારાની રકમ; ઉપરામણી વડગૂંદો મું. એક ઝાડ; રાગૂંદો વટકણું વિ. વટકે એવું (પશુ) દૂિધ દેતાં અચકાવું વડછડ સ્ત્રી. તાણખેંચ (૨) રકઝક વટકવું અ.કિ. રીસમાં ખસી જવું; વંકાવું (૨) દુઝણા ઢોરે વડદાદો પુ. દાદાનો પિતા; પરદાદો વટપૂર્ણિમા સ્ત્રી, (સં.) જેઠી પૂનમ; વટસાવિત્રી વડપણ ન. મોટાપણું; મોટા હોવાપણું વટલ(-લા)વું અ.કિ. (સં. વિઠ્ઠલતિ, પ્રા. વિઠ્ઠલઈ) હલકી વડલો પુ. વડનું ઝાડ
મનાતી જાતિ કે ધર્મમાં જવું (૨) ધર્માતર કરવું વડવા સ્ત્રી. (સં.) ઘોડી (૨) સમુદ્રમાંનો અગ્નિ વટલોઈ સ્ત્રી. (સં. વર્તલોહિકા, પ્રા. વક્લોહિઆ) વડવાઈ સ્ત્રી. (સં. વટપાતિકા, પ્રા. વડવાઈઓ) વડની
- તાંબડી; બોઘરણા જેવું વાસણ વિવાની કુશળતા ડાબમાંથી ફૂટીને લબડતું મૂળ વટવહેવાર ૫. રીતરિવાજ (૨) આબરૂ કે મોભો સાચ- વડવાગ(-ગો)ળ સ્ત્રી. રાત્રે ઊડતું એક પક્ષી વટવું સક્રિ. (સં. વર્તતે, પ્રા. વઈ) ઓળંગવું; પસાર વડવાગ્નિ(-નલ) (સં.) (-નળ) પું. સમુદ્રમાં રહેલો અગ્નિ

Page #739

વડવો
૭૨ ૨
વતરવું વડવો . (સં. વડ઼, પ્રા. વરુ + ઉઅ) પૂર્વજ (૨) બાપ વણજારાની પોઠ કે કાફલો અથવા માનો બાપ
વણજારી સ્ત્રી, વણજારાની સ્ત્રી વડસસરો ૫ સસરાનો બાપ
વણજારું ન. વણજારાનો ધંધો વડસાસુ સ્ત્રી સાસુ કે સસરાની મા પિતરાજી વણજારોપું. (સં.વાણિજયકાર. પ્રા.વણિજજાર) બળદોવડાઈ સ્ત્રી. ‘વ’ પરથી) મોટાઈ; કીર્તિ (૨) અભિમાન; ની પીઠ ઉપર માલ ભરી દેશપરદેશ લઈ જનાર વેપારી વડાગરું વિ. (સં. પટ, પ્રા. વડ + અગર) દરિયાકિનારે વણતર ન. વણવું તે (ર) વણાટ: પોત
ખાડીઓમાં પાણી સૂકવીને બનાવેલું ગાંગડાદાર(મીઠું) વણપ્રીછ્યું વિ. પ્રીછવામાં કે ગણતરીમાં નહિ આવેલું વડારણ સ્ત્રી. (સર. પ્રા. વઢર) ખવાસણ; રાણીની દાસી વણમાગ્યું વિ. નહિ માગેલું; માગ્યા વગરનું નિર્લોભ વડારો છું. (‘વર્ડ દ્વારા) વડાઈ; બડાઈ; શેખી મિાનીમા વણલોભી વિ. (વણ = વિના + લોભ, લોભરહિત; વડિયાઈ સ્ત્રી. (વર્ડ + આઈ) વડી આઈ; બાપ અથવા વણવું સક્રિ. (સં. વિનાતિ, પ્રા. વિણઈ) આમળવું; વડિયું વિ. પ્રતિસ્પર્ધી; બરોબરિયું (વાનગી ભાગવું દોરડું) (૨) સાળ વડે કપડું બનાવવું (૩) વડી સ્ત્રી, (સં. વટિકા) ચોળાની દાળની એક બનાવટ, વેલણ વડે રોટલી વગેરે કરવું (૪) પાટિયા ઉપર લોટ વડીલ વિ. સં. વ૬. પ્રા. વડિલ્સ) (કુટુંબમાં) પૂજય; મોટું; મસળીને (સેવો) પાવી
મુરબ્બી (૨) પું. તેવો માણસ (૩) પૂર્વજ વણસવું અ.ક્રિ. (સં.વિનશ્યતિ, પ્રા. વિશસ્સઈ) બગડવું; વડીલશાહી સ્ત્રી. વડીલની આજ્ઞા મુજબ ચાલતી-તેમાં ખરાબ થવું (૨) નાશ પામવું
માનમોભો સાચવવાને આધારે બનતી વ્યવસ્થા (૨) વણસાડ ૫. બગાડ (૨) નાશ વિ. તેને લગતું
વણસાડવું સક્રિ. બગાડવું; ખરાબ કરવું; નાશ પમાડવું વડીલોપાર્જિત વિ. (વડીલ + ઉપાર્જિત) બાપદાદાએ રળેલું વણાઈ સ્ત્રી, વણવાની રીત (૨) વણવાનું મહેનતાણું
(૨) બાપદાદાના વારસામાં મળેલું [ઉદા. વડસાસુ) વણાટ પું, વણતર; પોત વડું વિ. (સં. વ. પ્રા. વ૬) મોટું (સમાસમાં ‘વડ રૂપ, વણાટકામ ન. વણવાનું કામ વડું ન. (સં. વટક, પ્રા. વડઅ) અડદની દાળની એક વાની વણિક છું. (સં.) વાણિયો (૨) વેપારી -વન. (સં. પુટક, પ્રા. વુડા) પડીના અર્થમાં સંખ્યા- વણિકબુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) વણિક કે તેના કામકાજને યોગ્ય
વાચક શબ્દને લાગે છે. ઉદા. એકવડ, બેવ. તેવડ બુદ્ધિ (૨) વિ. વેપારી બુદ્ધિનું ચિલાવવી તે -વડું વિ. કદ (ડ) બતાવવાના અર્થમાં આ, જે કે, તે વણિકવૃત્તિ સ્ત્રી, વાણિયાવિદ્યા (૨) વેપાર વડે આજીવિકા
વગેરે સર્વનામોને લાગે છે. ઉદા. આવતું, જેવડું, કેવ વણિય(-યર (સં. વનચર, વનેચર, પ્રા. વણયાર, વડે ના. વતી; થી; દ્વારા; મારફત
વણેયર)ન. વનમાં ફરનારું બિલાડીના જેવું એક નાનું વડેરું વિ. (સં. વડતર, પ્રા. વયર) વડીલ; મોટું ચોપગું પ્રાણી બતાવે છે. ઉદા. આત્મવત વઢકણ-શું), વઢારું વિ. ‘વઢવું” ઉપરથી) કજિયાખોર; -વતુ (સં.) નામને લાગતાં ‘- ની પેઠે, ની જેમ' અર્થ ઝઘડાખોર
-વતું (‘વાનનું મૂળ સંસ્કૃત રૂપ. સ્ત્રી, ‘વતી’) નામને વઢવાડ સ્ત્રી. (‘વઢવું” ઉપરથી) કજિયો; તકરાર; કંકાસ લાગતાં ‘વાળું અર્થ બતાવે છે. ઉદા. પુષ્પવત્ વઢવાડિયું વિ. વઢકણું; ટંટાખોર, કંકાસિયું; કજિયાખોર વતડવું સક્રિ. (સં. વિતૃદતિ, વિદ્રુડઈ) નખથી ખણવું કે વઢવું અ.ક્રિ. તકરાર કરવી (૨) મારામારી કરવી (૩) ફાડી નાખવું સક્રિ, ઠપકો આપવો; ખિજાવું
વતનન. (અ.) મૂળ ગામ કે દેશ (૨) ઈનામદાખલ સરકાર વણ ના. (સં. વિના, પ્રા. વિણા) વિના: વગર: સિવાય તરફથી મળેલી જાગીર (૩) જમીનજાગીરની ઊપજ (ઉદા. વણલોભી; વણનોતર્યું)
વતનદાર વિ. (૨) ૫. જાગીરદાર (૨) જમીનદાર વણ ન. કપાસ, કપાસનો છોડ કે કપાસનું ખેતર વતનદારી સ્ત્રી, જાગીરદારી; જમીનદારી પ્રેિમી વણકર છું. વણવાનો ધંધો કરનાર
વતનપરસ્ત વિ. (અ., ફા.) દેશપ્રેમી; દેશભક્ત; રાષ્ટ્રવણકરી સ્ત્રી. વણવાની મજૂરી (૨) વણવાનું કામ વતનપરરતી સ્ત્રી. (ફા.) વતન માટેનો પ્રબળ પ્રેમ; વણછો છું. (સં. વનછાયા, પ્રા. વાચ્છાયા) ઝાડની સ્વદેશાભિમાન; સ્વદેશપૂજા છાયા નીચેની ઓથ
વતન-ફરોશ વિ. (અ.) દેશદ્રોહી વણછો છું. બદલો; કિંમત
વતનફરોશી સ્ત્રી. (અ.) દેશદ્રોહ વણજ પું. (સં. વાણિજ્ય પ્રા. વાણિજ્જા) વેપાર, ધંધો વતની વિ. (૨) ૫. મૂળ રહીશ નિવાસી; રહેવાસી (૨) સ્ત્રી. વેપારની વસ્તુ; “કૉમોડિટી'
વતરડવું સક્રિ. (સં. વિતૃદતિ, પ્રા. વિનુડઈ) વડવું; વણજાર સ્ત્રી. (સં. વાણિજ્યકાર, પ્રા. વણિજજાર) નખથી ખણવું કે ફાડી નાખવું

Page #740

વતરડા)
G૨ 3
|| વનડે, (0મૅચ) વતરડા પુ.બ.વ. ઉઝરડા
ગુણ, કશામાં પણ વધારો થવો; મોટા થવું (૨) વતરણું ન. લખવા-ચીતરવાની કલમ; લેખણ
બચવું; બાકી રહેવું (૩) આગળ જવું; ટપવું, પ્રગતિ વતરેક ક્રિ વિ. (સં. વ્યતિરેક) વિના; વગર (૨) પં. કરવી વ્યતિરેક; ભેદ; અભાવ (૩) અપવાદ
વધવું સક્રિ. વધ કરવો; હત્યા કરવી [ફાંસીના માંચડો વતાવવું સક્રિ. પજવવું (૨) છેડવું
વધસ્તંભ પું. સં.) વધ કરવા માટે, લટકાવવાનો સ્તંભ; વતી ના. વડે; થી (૨) માટે; બદલે (ઉદા. લાવણ્યવતી વધસ્થાન ન. (સં.) વધ કરવાની જગા (૨) કતલખાનું વતી વિ., સ્ત્રી, (સં. “વત્' ઉપરથી) “વાળીના અર્થમાં વધાઈ(-મણી) સ્ત્રી. (સં. વર્યાપન, પ્રા. વદ્વાવણ) વતીપાત ૫. વ્યતિપાત
ખુશીના સમાચાર; વધામણી (૨) ખુશખબર લાવનારને વતીપાતિયું વિ. વ્યતિપાતિયું
અપાતી ભેટ (૩) મુબારકબાદી
મિણી વતું ન, (સં. વર્ષ ઉપરથી) હજામત
વધામણું ન. મંગળકાર્ય નિમિત્તે માતાનું પૂજન (ર) વધાવતે ના. (સં. વૃત્ત) વડે; થી નકામું લંબાણ: ટાયેલું વધારવું સક્રિ. (સં. વધર્થતિ, પ્રા. વિદ્ધારઈ વધારો કરવો; વતેસર વિ. (‘વિસ્તાર પરથી) વિસ્તારવાળું (૨) ન. ઉમેરવું (૨) વિસ્તારવું (૩) બચત કરવી; બાકી વત્તા વિ. ‘-માં વધારે’ એવો અર્થ બતાવે છે.
રાખવું
બિહારનું; “એસ્ટ્રા વતું વિ. (વધતું ઉપરથી) વધારે; ઉમેરાતું (૨) ન. (કાપ- વધારાનું વિ. બહારનું ઉમેરાયેલું, ‘એડિશનલ' (૨)
વાને બદલે માંગલિક વધવું' વાપરતાં) હજામત; વતું વધારે વિ. અધિક; વિશેષ; વધુ મિર્યાદા વગેરેથી) વતુંઓછું વિ. વધારે કે ઓછું; થોડુંઝાઝું
વધારેપડતું વિ. જોઈએ કે ઘટે તેથી વધારે માત્રા, કદ, વન્નેક વિ. (સં. વ્યતિરેક, શ્રેષ્ઠ (૨) ના. વિના; વતરેક વધારો પુ. ઉમેરો; વૃદ્ધિ (૨) નફો (૩) બાકી; સિલક વત્રો પં. ચૂર, ભૂકો
(૪) સાંધણ; પુરવણી (૫) વર્તમાનપત્રનો વધારો વત્સ પું, ન. (સં.) વહાલો પુત્ર; બાળક (૨) ન. વાછડો તરીકે કાઢેલો અંક વસ્તર . સં.) સંવત્સર વર્ષના પાંચ પ્રકારમાંનો એક વધાવવું સક્રિ. (સં. વધુપયતિ, પ્રા. વદ્ધાવઈ) ભક્તિથી (૨) વર્ષ
અથવા આર્શીવાદ દેતાં ફૂલચોખા નાખવા (૨) વત્સરાજ પં. (સં.) એક રાજા; ઉદયન (માળવાનો) હર્ષભેર આવકાર આપવો વત્સલ વિ. (સં.) માયાળુ; સ્નેહાળ
વધાવો ૫. વધાવવાની સામગ્રી; દાણાની ચપટી નાખતાં વત્સલતા સ્ત્રી. વાત્સલ્ય; વહાલ
એક દાણો વધવો તે (‘વેણથી ઉલટું). વત્સા સ્ત્રી. (સં.) વહાલી પુત્રી (૨) વાછડી વધુ વિ. (સં. વર્ધતે, પ્રા. વિદ્ધઈ પરથી) વધારે વદ ક્રિ.વિ. (સં. વદિ) કૃષ્ણપક્ષમાં (૨) સ્ત્રી. કૃષ્ણપક્ષ વધુપડતું વિ. વધારે પડતું; વધારાનું વદતોવ્યાઘાત પું. (સં.) પોતે બોલેલી વાતથી વિરુદ્ધ વધૂ સ્ત્રી (સં.) વહુ, જુવાન પત્ની (૨) પુત્રની વહુ બોલવું તે (એક તર્કદોષ)
વધૂકું વિ. વધારે પડતું; વધારાનું વદન ન. (સં.) મુખ; મોં (૨) ચહેરો; સિકલ વપૂજન ન. (સં. ૫.) વહુઆ વદર સ્ત્રી, પીંજણીનો એક ભાગ
વધૂવર ન.બ.વ. વરઘોડિયું; નવદંપતી વદર ૫. પરપોટો
વધેરવું સક્રિ. (સં.વૃદ્ધ + કરૂ, પ્રા. વદ્ધયરઈ) બલિદાન વદવું સક્રિ. (સં. વ) બોલવું; કહેવું
આપવું (૨) (નાળિયેર) ફોડવું (૩) કાપવું વદિ કિ.વિ. (સં.) કૃષ્ણપક્ષમાં (૨) સ્ત્રી કૃષ્ણપક્ષ; વદ વધ્ધ વિ. (સં.) વધ કરવા યોગ્ય-પાત્ર વદી સ્ત્રી, (સં. વૃદ્ધિ) વધ; સરવાળા કે ગુણાકારમાં, એકમ વધ્યુંઘટ્યુ વિ. વધારે કે ઓછું; કાંઈ ખૂટતું કે વધતું (૨)
દશક વગેરે કોઈ એક સ્થાનના સરવાળા કે ગુણાકારની વપરાશ બાદ વધેલું; બાકી બચેલું આવેલી રકમમાંથી એકમનો આંકડો રાખી બાકીના વન ન. (સં.) જંગલ; અરણ્ય; રાન સ્થાનના અંક આગળના સ્થાનની રકમમાં ઉત્તરોત્તર વન ન, એકાવનમું વર્ષ ઉમેરવામાં આવે છે તે (ગ.)
વનકુળ ન. વનમાં પહેરવાનું ઝાડની છાલનું વસ્ત્ર; વલ્કલ વધ પું. (સં.) કાપીને મારી નાખવું; કતલ
વનક્રીડા સ્ત્રી. (સં.) શિકાર (૨) વનમાં ખેલાતી રમત વધ સ્ત્રી, વધારો; વૃદ્ધિ (૨) ગુણાકાર: ‘મલ્ટિપલ વનખંડ ૫. (સં.) વનનો વિભાગ; રેન્જ' વધઘટ સ્ત્રી. ઓછુંવતું થવું તે
વનગમન ન. (સં.) વનમાં જવું તે વધદંડ કું. (સં.) મૃત્યુદંડ; મોતની સજા [સિલ' વનચર વિ. (સં.) વનમાં રહેનારું, જંગલી (૨) . તેવું વધરાવળ સ્ત્રી, વૃષણનો એક રોગ: અંડવૃદ્ધિ: ‘હાઇડો- માણસ કે પ્રાણી (૩) વાંદરો વધવું અ.ક્રિ. (સં. વધતે, પ્રા. વિદ્ધઈ) સંખ્યા, કદ, માપ, વનડે, (૦મૅચ) સ્ત્રી, (ઈ.) એક દિવસીય સ્પર્ધા (ક્રિકેટની)

Page #741

વન-ડે ગેમ
૨૪
[વડું વન-ડે ગૅમ સ્ત્રી. (ઇ.) એક દિવસમાં પૂરી થતી રમત (૨) વનૌષધિ સ્ત્રી. (સં.) જંગલમાં થતી ઔષધિ (૨)
મર્યાદિત સમય-ખેલાડી-ઓવરની મેચ દેવો કે દેવી ઔષધિના કામમાં આવતી વનસ્પતિ વનદેવી સ્ત્રી. (-વતા) પુ.બ.વ. (સં.) વનનો અધિષ્ઠાતા વન્ડરફુલ વિ. (ઇં.) અદ્ભુત વનદેવી સ્ત્રી, (સં.) વનની અધિષ્ઠાતા દેવી
વન્ય વિ. (સં.) જંગલનું; જંગલને લગતું હર્ષોલ્ગાર વનનિર્માણ ન. (સં.) વનીકરણ; વનવૃદ્ધિ
વન્સમોર પં. (ઈ.) “એક વાર ફરીથી' એવા અર્થનો વનપ્રવેશ પું. (સં.) એકાવનમાં વર્ષમાં પ્રવેશ કરવો તે વાત સ્ત્રી. વિપત્તિ; દુઃખ વિતું (૨) વાવણી; રોપણી વનપ્રવેશ પું. (સં.) જંગલમાં દાખલ થવાની ક્રિયા વપન ન. (સં.) વાળ કપાવવા તે; હજામત કરાવવી તે; વનભોજન ન. ગામ બહાર રમ્ય જગાએ કરેલી ઉજાણી વપરાશ સ્ત્રી, પુ. વાપર; ઉપયોગ; ખપ ઘરાક વનમહોત્સવ પું. (સં.) રસ્તાની આજુબાજુ તેમ બગીચાઓમાં વપરાશકાર વિ. વપરાશ કરનાર; વાપરનાર (૨) ગ્રાહક;
એકસમયે સાથે ભિન્નભિન્ન સ્થળે વૃક્ષો વાવવાનો વપરાશી વિ. વપરાશ માટેનું વપરાતું; ઉપયોગી મંગળ પ્રસંગ
વપુ ન. (સં.) શરીર, કાયા; અંગ; દેહ વનમાલા(-ળા) સ્ત્રી. વનના ફૂલની માળા
વફા સ્ત્રી. (અ) વચનને વળગી રહેવું તે; પ્રામાણિકપણું વનમાલી(-ળી) ૫. શ્રીકૃષ્ણ
(૨) ભક્તિ; શ્રદ્ધા; વિશ્વાસ સ્વિામી-ભક્ત વનરાઈ સ્ત્રી. (સં. વનરાજિકા, પ્રા.વનરાઈઓ) વનરાજી વફાદાર વિ. વચનને વળગી રહેનારું (૨) વિશ્વાસુ (૩)
(૨) લાંબો જંગલનો પ્રદેશ (૩) જંગલમાંનો પગરસ્તો વફાદારી સ્ત્રી. વચનને વળગી રહેવું તે (૨) સ્વામીવનરાજ (સં.) વનનો રાજા - સિંહ; સાવજ ભક્તિ (૩) નિષ્ઠા (૪) રાજભક્તિ વનરાજિત-જી) સ્ત્રી. (સં.) લાંબો જંગલનો પ્રદેશ (૨) વભૂટ(-ઠ)ણ ન. પીડા (૨) આપદા; આફત જંગલમાંનો પગરસ્તો
વિભો છું. (વિભવ ઉપરથી) સાહેબી (૨) મર્યાદા; અદબ વનવાસ . (સં.) વનમાં વસવું કે વિચરવું તે આિરણ્યક (૩) પ્રતિષ્ઠા; વજન વનવાસી વિ. (સં.)વનમાં વસનારું, રાનીપરજ; આદિવાસી; વમન ન. (સં.) ઊલટી; બકારી; ઓકવું તે વનવે . (ઇ.) એકમાર્ગ
વમનું સક્રિ. (સં. વમ) ઓકી કાઢવું; ઊલટી કરવી વનશ્રી સ્ત્રી, જંગલની શોભા; વનલક્ષ્મી
વમળ ન. વહેતા પાણીમાં થતું કૂંડાળું - ભમરો (૨) વનસ્થલી (સં.) (-ળી) સ્ત્રી. અરણ્યનો પ્રદેશ
ગૂંચવણ (૩) મુશ્કેલી વનસ્પતિ સ્ત્રી. (સં.) ઝાડ, છોડ, વેલ વગેરે; ઝાડપાન વય ન., સ્ત્રી, (સં.) ઉમ્મર; આયુષ વનસ્પતિ ઘી ન. વનસ્પતિ (તેલીબિયાં)ના તેલનો વયણ ન. (સં.વચન) બોલ; વચન (ઉમરલાયક
રાસાયણિક પ્રક્રિયાથી ધોઈ-ઠારીને બનાવાતો ઘી જેવો વયસ્ક વિ. વયમાં આવેલું; ઉંમરે પહોંચેલું - પુખ્ત (૨) પદાર્થ
[‘બોટની વયસ્ય પું. (સં.) મિત્ર; સોબતી; દોસ્ત વનસ્પતિવિજ્ઞાન ન. વન, વનસ્પતિ વગેરેને લગતું શાસ્ત્ર; વયસ્યા સ્ત્રી સખી; સહિયર; બહેનપણી વનસ્પતિશાસ્ત્ર ન. જુઓ વનસ્પતિવિજ્ઞાન
વયોગત, વયોવૃદ્ધ વિ. (સં.) ઘરડું; વડીલ વિરદાન વનળા સ્ત્રી. (સં. લંડળ) ચંડળ (૨) ભાયડા જેવી સ્ત્રી વર વિ. (સં.) ઉત્તમ (૨) પં. વરરાજા (૩) પતિ (૪)
(૩) સગર્ભા થવાની શક્યતા ન હોય તેવી કન્યા -વર વિ. નામને લાગતા “શ્રેષ્ઠ, ઉત્તમ' એવો અર્થ થાય. વના સ્ત્રી. વનિતા; સ્ત્રી; નારી
ઉદા. પંડિતવર જેિમ કે, કદાવર; ગંજાવર વના ના. વિના; સિવાય; વગર
-વર અનુ. નામને લાગતો પ્રત્યય; -વાળું અર્થ બતાવે છે. વનાગ્નિ પુ. દવાગ્નિ; દાવાનળ
વરક, (-બ) પું. (અ) સોનાચાંદીનું છેક પાતળું પતરું વનિકા સ્ત્રી. (સં.) ઉપવન; નાનકડું વન
વરકન્યા ન.બ.વ. પરણનાર યુવક ને યુવતી વનિતા સ્ત્રી. (સં.) સ્ત્રી; નારી; મહિલા
વરખડી સ્ત્રી, એ નામનું એક ઝાડ વનીકરણ ન. (સં.) વૃક્ષો ઊગાડી વન બનાવવું તે (૨) વરઘોડિયાં ન.બ.વ. નવદંપતી (૨) લગ્નના વરઘોડામાં વનરોપણ; વનનિર્માણ
ભિાનવનું જતાં બાળકો (૩) નાસ્તો કરવા વર જોડે જતાં જાનનાં -વનું વિ. વિનાનું એવા અર્થમાં નામને લાગે છે. ઉદા. છોકરાં
[(૨) ફજેતી વનેચર વિ. (૨) પં. (સં.) વનચર; જંગલી વરઘોડો . (વર + ઘોડો) પરણવા જતા વરની સવારી વનેરુ વિ. (સં. વનચરક, પ્રા. વનવરા) રખડેલ; જંગલી; વરજવું સક્રિ. તજવું; વર્જવું સંસ્કાર વગરનું
વરડુ ન. (પ્રા. વરહાડ = ફણગો નીકળવો) વ્યંજન સાથે વનો છું. (સં. વિનય, વિવેકવિનય
જોડાતું ઉ-ઊકારનું ચિહન; જેમ કે, ', “' વનો છું. (હિ. બનો) વરરાજાનો સહાયક અણવર વરડું ન. વૈટું; ફૂટેલો - ઊગેલો કઠોળનો દાણો

Page #742

વરણો
૨૫
[વરાળયંત્ર વરણ સ્ત્રી. જાતિ: નાત: વર્ણ ખિપાટિયાની દીવાલ વરસદહાડો યું. આખા વર્ષનો સમય (૨) વર્ષમાં આવતો વરણી (ણાઈ) સ્ત્રી. મકાનપાછળ બાંધેલી ઈંટ-ચૂનાની કે એક દિવસ ૩) કિ.વિ. આખું વર્ષ વિધિ વરણાગિયું વિ. વરણાગી કરનારું; શરીરને ઘરેણાં વગેરેથી વરસલામી સ્ત્રી. (સં.) લગ્નમાં અપાતી એક ભેટ કે તેનો શણગારનારું (૨) ઇશ્કી (૩) કોડીલું
વરસવું અ.ક્રિ. (સં. વર્ષતિ, પ્રા., વરિસઈ) વરસાદ વરણી(-ણાગત, -ગી) સ્ત્રી. ટાપટીપ; છેલાઈ; ભપકો પડવો (૨) વરસાદ જેમ પડવું કે રેડાવું (૩) સક્રિ. વરણી સ્ત્રી. (સં. વરણ = વરવું તે ઉપરથી) ક્રિયાકર્મ વરસાદની જેમ છૂટથી આપવું કે વરવું.
કરાવવા બ્રાહ્મણને પસંદ કરી તેનું પૂજન કરવું તે (૨) વરસાદ પું. (સં. વર્ષારાત્ર, પ્રા. વરિસારસ, વાસારત્ત) પસંદગી
- દિોરડું વાદળમાંથી પાણીનું પડવું તે (૨) ઉપરથી મોટા વરત પં., સ્ત્રી, (સં. વરત્રા, પ્રા. વરરા) કોસ ખેંચવાનું જથ્થામાં પડવું તે
ઉિપયોગી વરત ન. ઉખાણું: સમસ્યા
વરસાદી વિ. વરસાદને લગતું; વરસાદમાં કામ આવે તેવુંવરતણિયો છું. (સં.વર્તન, પ્રા.વાણ = વેતન) રાવણિયો; વરસાળો છું. (સં. વર્ષાકાલ, પ્રા. વરિયાકાલ - વરિસાલ)
ગામનો રખવાળ (૨) પગી (૩) ભોમિયો; વળાવિયો ચોમાસું, વર્ષાઋતુ વરતવરતુલા ન.બ.વ. વિભિન્ન કરે તે વ્રતો
વરસી સ્ત્રી, જુઓ “વરશી વરતવું અ.ક્રિ. વર્તવું; ચાલવું (૨) બનવું; થવું વરસી(-શી)તપ ન. એક દિવસ ઉપવાસ અને એક દિવસ વરતવું સ.ક્રિ. પારખવું; ખોળખવું (૪) રીત આપવી ઉદા. પારણાં તે પ્રકારનું એક વર્ષના સમયનું ખાસ વ્રત બહેનને કંઈ વરસ્યા નહિ.
(જૈન) વરતારો છું. ('વરતવું' ઉપરથી) ભવિષ્યકથન વરસ્ત-)દ સ્ત્રી. (સં. વર્ષાસન દ્વારા) વર્ષોવર્ષે મળતી વરદ (-દા) વિ., સ્ત્રી. (સં.) વરદાન દેનાર; કૃપાળુ બાંધી રકમ વર્ષાસન વરદાન ન. (સં.) દેવદેવી કે સંતે પ્રસન્ન થઈ આશા પૂરી વરસેક વિ. આશરે એક વર્ષનું પાડવા આપેલું વચન
વરસોવરસ કિ.વિ. દરેક વર્ષે વરદાયી(ચક) વિ. (સં.) વરદ વરદાન દેનારું; કૃપાળુ વરલૂપ ન. પેટમાં ગોળી ચડવાનું દર્દ [પાળી વરદી સ્ત્રી. (અ. વરદી ઉપરથી) ખબર; કહેણ (૨)હુકમ વરંડ (સં.) (-ડો) પું. (સં. વરંડક, પ્રા. વરંડઅ) ઓસરી;
(૩) ખરીદી માટે અગાઉથી અપાતો ઓર્ડર (૪) વરાટી(-ટિકા) સ્ત્રી. (સં.) કોડી ગણવેશ
વરાડ કું., સ્ત્રી. ભાગ; હિસ્સો; વાંટો વરદીભથું-ત્યુ) ન. (અ.) ગણવેશ અંગે અપાતું ભથું વરાડ પં. વિદર્ભ વરધ સ્ત્રી. (સં. વૃદ્ધિ) (પ્રાયઃ લગ્નના) મુહૂર્તની આડે વરાડું ન. (સં. વરાટક, પ્રા. વરાડઅ) દોરડું; વરે; રાંઢવું
રહેલા દિવસોમાંનો દરેક (૨) લગ્નપૂર્વની એક વરાણિયે ક્રિ.વિ. આધારે; હૂંફે મંગળવિધિ
વરાત સ્ત્રી. (સં. વર + યાત્રા અથવા વાત) લગ્નની જન વરમ ૫. (અ.) સોજો (રોગનો પ્રકાર)
(૨) બરાત (મુસ્લિમોમાં પ્રચલિત) વરમાં સ્ત્રી, પરણવા જનાર વરરાજાની માતા વરાત સ્ત્રી. (ફા) હિસ્સો; ભાગ; ભાગબટાઈ વરમાળ(-ળા) સ્ત્રી. સ્વયંવરમાં કન્યા પસંદ કરેલા વરને વરાધ સ્ત્રી. નાનાં છોકરાંને થતો એક રોગ; સસણી
પહેરાવે છે તે માળા (૨) પરણતી વખતે વરકન્યાના વરાપ સ્ત્રી, તલ૫; આતુરતા (૨) વરસાદ આવી ગયા કંઠમાં નંખાતી સૂતરની માળા
બાદ થોડા દિવસ ઉઘાડ નીકળતાં પાણી ચુસાઈ જાય વરયાત્રા સ્ત્રી. (સં.) વરઘોડો
છે તેવી જમીનની સ્થિતિ વરરાજા છું. પરણવા જતો વર-યુવક
વરાપવું અકિ. વરસાદ બંધ થતાં ભેજ ઓછો થવા વરલી-મટકું ન. એક પ્રકારનો જુગાર [પતિપત્ની વરાવવું સક્રિ. “વરવું’નું પ્રેરક વરવધૂ (સ.) ન.બ.વ. નવાં પરણેલા વર અને વહુ; વરાવું અ ક્રિ. “વરવું'નું કર્મણિ વરવું સક્રિ. (સં. વરયતિ, પ્રા. વર) પસંદ કરવું (૨) વરાસ સ્ત્રી. ઘાંટો પાડી રડવું એ; સેંકડો
વર તરીકે પસંદ કરવું; પરણવું નિરસું વરાસન ન. (સં.) ઉત્તમ આસન - બેઠક અિવતાર વરવું વિ. (સં. વિરૂપ, પ્રા. વરૂવ) બેડોળ; કદરૂપું (૨) લરાહ પું. (સં.) ડુક્કર; સૂવર (૨) વિષ્ણુનો ત્રીજો વરશી સ્ત્રી, (સં. વર્ષ ઉપરથી) મરનારની પહેલી વાર્ષિક વરાહમિહિર પં. (સં.) ચોથી સદીમાં થઈ ગયેલ ગણિતી તિથિએ કરવામાં આવતી ક્રિયા
અને ખગોળશાસ્ત્રી [(૨) બળતરા; દાઝ (૩) જુસ્સો વરસ ન. (સં. વર્ષ, પ્રા. વરિસ) વર્ષ; સાલ વરાળ સ્ત્રી. પાણી ગરમ થતાં તેનું વાયુરૂપે થતું રૂપાંતર વરસગાંઠ સ્ત્રી. વર્ષગાંઠ; જન્મદિવસ; બર્થ-ડે’ વરાળયંત્ર ન. વરાળથી ચાલતું યંત્ર

Page #743

વરાળિયું
૨ ૬
[વર્ણવિચાર વરાળિયું વિ. વરાળને લગતું (૨) વરાળવાળું (૩) કારણે ઊંચાનીચાં અંગેનો ઝઘડો; “ક્લાસવોર’
જેમાંથી વરાળ નીકળે છે એવું (૪) ન. વરાળ વર્ગવ્યવસ્થા સ્ત્રી. (સં.) શાળાના વર્ગની વ્યવસ્થાનીકળવાનું ભૂંગળું કે બાકું
ગોઠવણ વરાં ક્રિપવિ. વેળાએ; વખતે ઉદા. લાખ વરાં વર્ગશિક્ષક છું. (સં.) જે તે વર્ગનો હવાલો ધરાવનાર શિક્ષક વરાંગ વિ. (સં.) સુંદર અવયવોવાળું (૨) ન. ઉત્તમ વર્ગસંઘર્ષ ૫. (સં.) વર્ગવિગ્રહ
અંગ; ઉત્તમાંગ; માથું દિવાળી સ્ત્રી વર્ગી વિ. (સં.) વર્ગનું વર્ગ સંબંધી (૨) એક જ વર્ગનું વાંગી(-ગના) સ્ત્રી. સુંદર અંગવાળી સ્ત્રી; ઘાટીલા વર્ગીકરણ ન. (સં.) વર્ગ પાડવા તે; પૃથક્કરણ; પ્રતવારી; વરાંસવું અ.ક્રિ. ભરોસે ભૂલ ખાવી (૨) પસ્તાવું; અફસોસ “ક્લાસિફિકેશન' કરવો; ભરોંસે રહી પસ્તાવું
વર્ગીકરણવિજ્ઞાન ન. સજીવોના વર્ગીકરણ સંબંધી વિજ્ઞાનવરસો પં. ભરો; વિશ્વાસ (૨) પસ્તાવો; પશ્ચાત્તાપ ની એક શાખા; ‘ટેક્સોનૉમી' [વર્ગીકરણ કરાયેલું વરિયાળી સ્ત્રી. (સં. બૃહયાલી) મુખવાસ તરીકે વપરાતું વર્ગીકૃત વિ. (સં.) વર્ગ પ્રમાણે અલગ અલગ છાંટેલું (૨) એક સ્વાદિષ્ટ બી
વર્ગીય વિ. વર્ગસંબંધી (૨) એક જ વર્ગનું વરિષ્ઠ વિ. (સં.) સર્વોત્તમ (૨) ઉચ્ચતમ; સર્વોપરિ વર્ચસ-સ્વ) ન. (સં. વર્ચસ + વિનથી થયેલ “વર્ચસ્વી’ વરુ છું., ન. (સં. વૃક, પ્રા. વ) કૂતરાને મળતું આવતું શુદ્ધ છે.) દીતિ; તેજ (૨) બળ; પરાક્રમ (૩) વીર્ય એક ચોપગું હિંસક પ્રાણી
વર્ચસ્વી વિ. સં. વચેસ્વિન) વર્ચસવાળું; તેજસ્વી; વીર્યવાન વરુણ પં. (સં.) પાણીનો અધિષ્ઠાતા દેવ; પશ્ચિમ દિશાનો વર્જ પં., ન. (સં.) વર્જવું તે; છોડી દેવું તે તિ
દિપાલ (૨) સૂર્યમાળાનો એક ગ્રહ; “યૂન' વર્જન ન. (સં.) (-ના) સ્ત્રી. ત્યાગ કરવો તે તરછોડવું વરૂડ ન. પલાળીને ફણગાવેલ ડાંગર
વર્જનીયવિ. (સં.)ત્યજવા જેવું પાત્ર(૨) નિષિદ્ધ-મના કરેલું વરૂડિયું વિ. વરૂડનું બનાવેલું
વર્જવું સક્રિ. વરજવું; તજવું; છોડવું; છોડી દેવું [આવેલું વરૂથ ન. (સં.) હાથનું લોખંડનું બખ્તર (૨) ઢાલ વર્જિત વિ. (સં.) છોડી દીધેલું; ત્યજેલું (૨) દૂર કરવામાં વરેઠી સ્ત્રી. (સં. વરસુષ્ટિ, પ્રા. વરઠિ) વર તરફથી વર્ષ વિ. (સં.) વર્જનીય; ત્યજવા યોગ્ય
અપાતું લગ્નની ખુશાલીનું જમણ (૨) જનોઈ દીધા વર્ડિકટ પું, ન. (ઇ.) અમિત; પંચનો ચુકાદો-નિર્ણયબાદ અપાતું જમણ
ફેંસલો
પ્રિકાર વરેડું ન. રાંઢવું; સીંચણિયું; પાણી સીંચવાનું દોરડું વર્ણ પું. (સં.) રંગ (૨) અક્ષર (૩) રૂપ; સૌંદર્ય (૪) વરેણ્ય વિ. (સં.) પસંદ કરવા યોગ્ય (૨) પ્રધાન; શ્રેષ્ઠ વર્ણ ., સ્ત્રી. હિંદુ સમાજના ચાર વિભાગમાંનો દરેક (૩) પૂજય
વિપરાશ; ખરચ; ખર્ચ (૨) જ્ઞાતિ. ઉદા. અઢાર વર્ણ વરો પં. (વરવું = વપરાવું) નાત જમાડવી તે (૨) ખૂબ વર્ણક ન. (સં.) વર્ણનાત્મક નિરૂપણ વરો(-રો)ઠીસ્ત્રી (સં. વજુષ્ટિ, પ્રા.વરકઠિ) જુઓ ‘વરેઠી' વર્ણધર્મ છું. (સં.) દરેક વર્ણનો ધર્મ-ફરજ વરીડ સ્ત્રી. ગર્ભ ધારણ ન કરનારી સ્ત્રી કે પશુ માદા વર્ણન ન. (સં.) વર્ણવવું કે વર્ણવેલું તે; ખ્યાન (૨) પ્રશંસા વર્ક ન. (ઇ.) કામ
વર્ણનાત્મક વિ. વર્ણનરૂપ; નિરૂપણાત્મક વર્કર . (ઇં.) કારીગર; કાર્યકર
વર્ણનીય વિ. (સં.) વર્ણવવા યોગ્ય નિરૂપણ કરવા જેવું વર્કશૉપ સ્ત્રી. (ઇં.) કાર્યશિબિર (૨) ઉદ્યોગશાળા વર્ણપટ . (સં.) રંગપટ; રંગોનો પડદો; “સ્પેકટ્રમ' વર્કિંગ કમિટી સ્ત્રી. (ઇ.) કાર્યકારિણી સમિતિ; કારોબારી વર્ણભેદ પું. (સં.) વર્ણો વચ્ચેનો ભેદ; જાતિભેદ વર્ગ કું. (સં.) મોટા સમુદાયનો એક ભાગ (૨) જાત વર્ણમંડળ ન. સૂર્યની આસપાસનું લાલ રંગનું બાષ્પીય
પ્રમાણે પાડેલા જથ્થામાંનો દરેક (૩) શ્રેણી; કોટિ; કૂંડાળું; “ક્રૉમોસ્ફિયર' કક્ષા (૪) શાળામાં શ્રેણીવાર વિદ્યાર્થીઓને ભણવા વર્ણમાલા (સં.) (-ળા) સ્ત્રી. ભાષાના મૂળાક્ષરો; કક્કો બેસવાનો ઓરડો (૫) કોઈપણ સંખ્યાને તેની તે વર્ણલોપ ૫. (સં.) ઉચ્ચારિત અક્ષરનું ઊડી જવું તે (વ્યા.) સંખ્યાથી ગુણતાં આવતો ગુણાકાર - દ્વિઘાત; સ્કવેર વર્ણવવું, વર્ણવું સક્રિ. (સં. વર્ણ) વર્ણન કરવું; વિગતે (ગ.)
કહેવું (૨) વખાણવું વર્ગણી સ્ત્રી, વર્ગીકરણ (૨) પ્રતબંધી; પ્રતવારી વર્ણવાવું અ.કિ. “વર્ણવવુંનું કર્મણિ [એવો મત-સિદ્ધાંત વર્ગણીકાર ૫. (જમીન) વર્ગીકરણ કરનાર (૨) પ્રતવારી વર્ણવાદ પું. (સં.) વર્ણો અને પેટાવર્ગો ચાલુ રહેવાં જોઈએ
કે પ્રતિબંધી કરનાર [“ક્વેર રૂટ’ (ગ.) વર્ણવાદી વિ. વર્ણવાદમાં માનનારું વર્ગમૂલ (સં.), (-ળ) ન. વર્ગરૂપ ગુણાકારની મૂળ સંખ્યા; વર્ણવિચાર છું. (સં.) ઉચ્ચારણના ધ્વનિઘટકોની વિવિધ વર્ગવિગ્રહ છું. સમાજના વર્ગોવર્ગો વચ્ચે હિતવિરોધને પ્રક્રિયાઓની વિચારણા

Page #744

અનુક્રમ
વર્ણવ્યવસ્થા
૭૨૯
[વલીઅલ્લા-લા) વર્ણવ્યવસ્થા સ્ત્રી, (સં.) વર્ણોની વ્યવસ્થા ચાર વર્ષો દ્વારા વધુપના સ્ત્રી, (સં.) વધાઈ; વધામણી આવેલું થતી સમાજવ્યવસ્થા
વિર્ણાનુપ્રાસ - વર્ધિત વિ. (સં.) વધેલું; વધારેલું; ઉમેરેલું; ઉમેરવામાં વર્ણસગાઈ સ્ત્રી. (સં.) સજાતીય વર્ગોનું આવર્તન; વર્ધિષણ વિ. (સં.) વધવાની ઈચ્છાવાળું; ઉન્નતિ ચાહનારું વર્ણસંકર વિ. (સં.) ભિન્ન વર્ણના સ્ત્રીપુરુષથી ઉત્પન્ન વનિયર . (ઇં.) નાનામાં નાનું માપ લેવાની એક
થયેલું (૨) વ્યભિચારીથી ઉત્પન્ન થયેલું (૩) ૫. પ્રકારની પટ્ટી તેવો માણસ
વર્મ ન. (સં.) કવચ; બખ્તર (૨) રક્ષણ વર્ણાનુક્રમ પું. મૂળાક્ષર પ્રમાણેનો ક્રમ (૨) કક્કાવારીમાં વર્મીફૉર્મ એપેન્ડિક્સ ન. (ઈ.) આંત્રપુચ્છ નૃિપવર્ય) વર્ણાનુક્રમણી(-ણિકા) સ્ત્રી, મૂળાક્ષર પ્રમાણે ગોઠવેલો -વર્ય ન. (સં.) ઉત્તમ શ્રેષ્ઠ (સમાસને અંતે. મંત્રીવર્ય,
સિગાઈ વર્ષ ન. (સં.) બાર માસનો સમય: વરસ (ર) પ્રાચીન વર્ણાનુપ્રાસ પં. (સં.) સજાતીય વર્ગોનું આવર્તન; વર્ણ- ભૂગોળ મુજબ) પૃથ્વીનો અમુક ખંડજેમ કે, ભારતવર્ષ વણશ્રમ . (સં.) (સમાજનાતથા વ્યક્તિના)વર્ણવાર અને વર્ષગાંઠ સ્ત્રી. દર વર્ષે આવતી જન્મતિથિ
આશ્રમવારવિભાગ અને તેમનાં કર્તવ્યોની વ્યવસ્થા વર્ષણ ન. (સં.) વરસવું તે; વરસાદ વણતરવિ. (સં.) ભિન્ન વર્ણનું અલગ અલગ જાતિ વચ્ચેનું વર્ષફળ ન. વર્ષ દરમ્યાન બનનાર બનાવોનો વરતારો
(૨) ન ભિન્ન વર્ણ; લિવ્યંતરણ; “ટ્રાન્સલિટરેશન' વર્ષભર કિ.વિ. આખું વર્ષ વર્ણિત વિ. (સં.) વર્ણવેલું; નિરૂપેલું
વર્ષવું અ.ક્રિ. (૨) સક્રિ. (સં. વર્ષ) વરસવું -વર્ણ વિ. (સં. વર્ણ પરથી) (સમાસને અંતે લાગતાં) વર્ષા સ્ત્રી, (સં.) વરસાદની ઋતુ - શ્રાવણ અને ભાદરવો ‘-ના વર્ણ, - રંગવાળું'. ઉદા. ઘઉંવર્ણ તિવું (૨) વરસાદ; વૃષ્ટિ
મુિબારક વર્યુ વિ. (સં.) વર્ણનીય (૨) જેનું વર્ણન કરવાનું છે. વર્ષાભિનંદન ન. નવું વર્ષ બેસવાનું અભિવાદન; સાલવર્તણૂક સ્ત્રી. વર્તવાની રીત; ચાલચલગત; આચરણ વર્ષારંભ ૫. (સં.) વર્ષાઋતુનો આરંભ; વરસાદની શરૂઆત વર્તન ન. (સં.) આચરણ; રીતભાત (૨) વર્તાવ વર્ષારંભ પું. વર્ષનો આરંભ; વરસની શરૂઆત વર્તમાન વિ. (સં.) ચાલુ; હમણાંનું (૨) આધુનિક (૩) વર્ષાસન ન. (સં. વર્ષ + આસન) રાજય તરફથી નિવૃત્ત
પુ.બ.વ. સમાચાર; ખબર (૪) પું. વર્તમાનકાળ (૫) થયા પછી વર્ષોવર્ષે બેસી રહેવા માટે ગુજરાન અર્થે સ્વામીનારાયણના સંપ્રદાયના નવદીક્ષિતે લેવાના મળતી વાર્ષિક રકમ; વરખાસન નિયમો [બતાવનારો ક્રિયાપદનો કાળ વર્ષોવર્ષ ક્રિ.વિ. દરેક વર્ષે અકળાવું; મૂઝાવું વર્તમાનકાળ પં. ચાલુ સમય (૨) ચાલુ સમયની ક્રિયા વલખવું અ.ક્રિ. (સં.વિ + 1) વલખાં મારવાં (૨) વર્તમાનકૃદંત ન. ક્રિયાપદનું વર્તમાનકાળનું કૃદંત વલખાટ ૬. વલખવું તે; વલખું વર્તમાનપત્ર ન. છાપું; સમાચારપત્ર; “ન્યૂસ-પેપર વલખાં ન.બ.વ. ફાંફાં (૨) મૂંઝવણ વર્તવું અ.ક્રિ. (સં. વૃત) આચરણ કરવું; આચરવું (૨) વલણ ન. (સ. વલું ઉપરથી) વૃત્તિ; મનનું વળવું તે (૨)
થવું; હોવું (૩) સક્રિ. પારખવું; જોવું (૪) રીત (રસ્તા કે નદીનો) વાંક; વળાંક (૩) કાવ્યમાં કડીમાં પ્રમાણે આપવું
વિર્તન અંતભાગના શબ્દોનું નવી કડીના આરંભમાં કડવાને વર્તાવ છું. (‘વર્તવું' ઉપરથી) આચરણ; રીતભાત (૨). અંતે વળવું એ; ઊથલો (૪) નફાતોટાની ઉપરામણી વર્તિ (કા) સ્ત્રી. દીવેટ; વાટ (૨) ચિત્ર દોરવાની પીંછી (૫) મરોડ -વર્તી વિ. (સં.) (સમાસને અંતે) રહેનારું. ઉદા. મધ્યવર્તી, વલય ન. (સં.) કંકણ; કડું (૨) કૂંડાળું; વર્તુલ કેન્દ્રવર્તી
[(૨) મંડળ; ગોળ વલવલ સ્ત્રી. (વલવલવું પરથી) વધારે પડતી ચંચળતા વર્તુલ (સં.), (-ળ) ન. ગોળાકાર કૂંડાળું; “સર્કલ' (ગ.) (બોલવા, બેસવા, ઊઠવામાં); ઘડી સખણું ન રહેવું વર્તુલા(-ળા)કાર વિ. ગોળ આકારનું-ઘાટનું
તે (૨) વગર પૂછ્યું બોલબોલ કરવું તે; ચિબાવલાપણું વર્લ્સ ન. (સ). દંતમૂલવાળો મોંની અંદરનો ભાગ વલવલવું અ.કિ. (દ. બડબડ) બોલબોલ કરવું (૨) -વર્ધક વિ. (સં.) વધારનારું. (સમાસમાં. ઉદા. હિતવર્ધક). રોતાં રોતાં બોલવું; વિલાપ કરવો (૩) વલખાં મારવાં વર્ધન ન. વધવું તે; વૃદ્ધિ (૨) આબાદી
વલવલાટ પુ. વલોપાત (૨) સળવળાટ બિહુબોલું વર્ધની સ્ત્રી. (સં.) સાવરણી
વલવલિયું વિ. વલોપાત કરતું (૨) વલવલ કર્યા કરતું; વર્ધમાન પં. વિષ્ણુ (૨) જૈનોના ચોવીસ તીર્થંકરોમાંના વલંદો પુ. (ઇ. હોલેંડ ઉપરથી) હોલેંડનો રહેવાસી; ડચ
ચોવીસમા - મહાવીર સ્વામી (૩) વિ. વધતું જતું વલિ-લી) સ્ત્રી. (સં.) કરચલી; રેખા
(૪) આબાદ થતું જતું[(૨) વધામણું (૩) ઉત્સવ વલી મું. (અ.) પીર; ઓલિયો વધુપન ન. (સં.) નાડી છેદન ક્રિયાના અંગરૂપ એક સંસ્કાર વલીઅલ્લા(-લા)હ . (અ.) અલ્લાહનો મિત્ર

Page #745

વલૂર]
વલૂર સ્ત્રી. (‘વલૂરવું’ પરથી) ખૂજલી; ખણજ; ખંજવાળ વલૂરવું સ.ક્રિ. ખણવું; ઉતરડવું; ખંજવાળવું વલૂરો(-રિયું) પું., ન. નહોર કે નખનો ઉઝરડો; લવૂરો વસૂરિયું વિ. વલૂર્યા કરતું [સ.ક્રિ. વળગવું વસૂંદ(-ધ)વું, વળું(-ળું)ધવું અ.ક્રિ. મંડવું (૨) પેંધવું (૩) વલે સ્ત્રી. (અ. વલહ) હાલત; દશા (૨) ભૂંડા હાલ વલોણાવાર પું. વલોવવાનો દિવસ; છાશ કરવાનો દિવસ વલોણાવારે ક્રિ.વિ. આખોઘડીએ; વારેવારે વલોણી સ્ત્રી. નાની રવાઈ; નાનું વલોણું વલોણું ન. વલોવવું તે (૨) વલોવવાની ગોળી વલોણું ન. વલોવવાનું સાધન; ૨વાઈ; રવૈયો વલોપાત પું. અધીરાઈનું આકળાપણું (૨) આક્રંદ; કલ્પાંત વલોપાતિયું વિ.વલોપાત કરનારું; તેવા સ્વભાવનું વલોરિયું ન. મરેલા ઢોરના માંસની સુકવણી વલોવવું સ.ક્રિ. (સં. વિલોડયતિ, પ્રા. વિલોલઈ) માખણ કાઢવા દહીંને રવૈયા વડે ઘૂમવું (૨) સખત ચર્ચવું; ગૂંથવું
વલ્ક, (૦૯) ન. (સં.) ઝાડની છાલનું વસ્ત્ર વલ્ગર વિ. (ઈં.) અશિષ્ટ; અભદ્ર (૨) અશ્લીલ વલ્ગા સ્ત્રી. (સં.) ધોડાની લગામ; ચોકડું [અશ્લીલતા વલ્ગા(-લ્યે)રિટી સ્ત્રી. (ઈં.) અશિષ્ટતા; અભદ્રતા (૨) વલ્મિ(-ક્ષ્મી)ક કું., ન. (સં.) રાફડો
વલ્લકી સ્ત્રી. (સં.) વીણા
વલ્લભ વિ. (સં.) વહાલું (૨) પું. પ્રિય; પતિ (૩) શ્રી વલ્લભાચાર્ય - પ્રસિદ્ધ વૈષ્ણવ આચાર્ય વલ્લભા સ્ત્રી (સં.) પ્રિયા; પત્ની વલ્લરિ(-રી) સ્ત્રી. (સં.) મંજરીવાળી આછી ડાળી વલ્લાહ શ.પ્ર. (અ.) ભગવાનના સમ-સોગંદ વલ્લિ(-લ્લી) સ્ત્રી. (સં.) વેલ; વલ્લરી; લતા વર્લ્ડ વિ. (પ્રા. વલ્લ ઉપરથી) રાંઢું; ફંટાતું (૨) પહોળું
ચોડું (૩) વખું (ઉદા. માવલ્લું) [ઝૂલીને સુકાવું વવટા(-ઠા)વું અક્રિ. (સં.વાત = વાયુ ઉપરથી) પવનમાં વવળવું અક્રિ. ખરસ આવવી; વલૂરવું; ખંજવાળવું (૨) વલખાં મારવાં
વવળાટ પું. ચળ; ખણજ (૨) સળવળાટ [કાબૂ; નિયમન વશ વિ. (સં.) તાબે; શરણે (૨) મુગ્ધ; મોહિત (૩) પું. વશવર્તી વિ. (સં. વશવર્તિન) તાબે રહેનારું -વશાત્ ક્રિ.વિ. (સં.) (સમાસમાં નામને અંતે ) ‘ને લીધે’, ‘ને કારણે' એવા અર્થમાં. ઉદા. દૈવવશાત્ વશિત્વ ન. (સં.) તાબેદારી (૨) યોગની આઠ સિદ્ધિઓમાંની એક - સર્વને વશ કરવાની શક્તિ વશિયર પું. (સં. વિષધર, પ્રા. વિહર) નાગ; સર્પ; [ઋષિ વશિષ્ઠ પું. (સં.) રઘુવંશના કુલગુરુ; એક પ્રસિદ્ધ વૈદિક
સાપ
૨૮
| વસિયતી
વશી પું. (સં. વસતિક, પ્રા. વસઈઅ = વસ્તી કરી રહેતું) જુઓ ‘વસી’ [અભિચાર વશીકરણ ન. (સં.) વશ કરવું તે (૨) વશ કરવાનો મંત્ર, વશેક વિ. વિશેષ (૨) પું. સારો મેળ વશેકાઈ સ્ત્રી. વિશેષતા (૨) ભલાઈ વસ સ્ત્રી, વસ્તુ; ચીજ
વસતિ(-તી) સ્ત્રી. (સં.) વવું તે; વસ્તી (૨) વાસ; રહેઠાણ (૩) લોકસંખ્યા (૪) બાળબચ્ચાંનો ભરાવો (૫) વસેલી જગા
વસતિ(-તી)ગણતરી સ્ત્રી. વસ્તીની ગણતરી વસતિ(-તી)પત્રક ન. માણસોની સંખ્યાની ગણતરીની નોંધ વસતિ(-તી)વિસ્ફોટ પું. (સં.) વસ્તીનો ઝડપી વધારો વસન ન. (સં.) કપડું; લૂગડું [(૩) માઠું; અણગમતું વસમું વિ. (સં. વિષમ, પ્રા. વિસમ) મુશ્કેલ (૨) કરું વસવસો પું. (અ.) અંદેશો; વહેમ; મનની મૂંઝવણ વસવાટ પું. વસવું તે; રહેઠાણ (૨) આવીને વસવું તે વસવાયું ન., (-યો) પું. (સં. વ્યાવસાયિક, પ્રા.વિવસાઈ)
ગામ તરફથી પસાયતાં આપી વસાવેલા વાળંદ, ધોબી, વગેરે કારીગર વર્ગ
વસવું અક્રિ. (સં. વસતિ) રહેવું; મુકામ ક૨વો (૨) મનમાં હસવું (૩) દિલમાં ઊતરવું
વસંત સ્ત્રી, ન. (સં. વસન, પ્રા. વસઈ) વર તરફથી
કન્યાને અપાતી (વસ્ત્રાદિની) ભેટ [રાગનું નામ વસંત પું., સ્ત્રી. ચૈત્રવૈશાખની ઋતુ; ઋતુરાજ (૨) એક વસંતતિલકા સ્ત્રી. (સં.) એક છંદનું નામ વસંતપંચમી સ્ત્રી. (સં.) માધ સુદ પંચમી [ઉત્સવ વસંતપૂજા સ્ત્રી. (સં.) વસંત ઋતુ બેસતાં થતું પૂજન કે વસંતમાલતી સ્ત્રી. (સં.) શક્તિ વધારનારી એક રાસાયણિક દવા [છાંટવાળું ધોળું વસ્ત્ર વસંતિયું ન. વસંત ઋતુમાં સ્ત્રીઓ પહેરે છે તે કસૂંબાની વસંતી વિ. વસંત સંબંધી (૨) પીળું વસંતોત્સવ પું.(સં.) વસંતઋતુનો ઉત્સવ વસા સ્ત્રી. (સં.) મેદ; ચરબી
વસાણું ન. (પ્રા. વિસાહણ) ઔષધિઓ નાખી બનાવેલો પાક (૨) ગાંધિયાટાની ચીજ વસાત સ્ત્રી. જુઓ ‘વિસાત’
વસાવું અક્રિ. ‘વસવું’નું ભાવે (૨) ‘વાસવું'નું કર્મણિ વસાવો પું. ૨ખો; રખેવાળ; ચોકીદાર વસાહત સ્ત્રી. (સં. વસ્ ઉપરથી) મૂળસ્થાનેથી બીજે કરાતો
વાસ કે તેનું સ્થાન (૨) સંસ્થાન; ‘કૉલોની’ વસાહતી વિ. વસાહતને લગતું (૨) વસાહત કરી રહેનારું વસિયત સ્ત્રી. (અ.) વારસો (૨) વસિયતનામું વસિયતનામું ન. વારસા વિષેનું લખાણ; વિલ’ વસિયતી વિ. વસિયતને લગતું

Page #746

વસિષ્ઠી
(૨૯
[ વહીવટ વસિષ્ઠ પું. (સં.) વશિષ્ઠ
[કરનાર વસ્ત્રપરિધાન ન. (સં.) કપડાં પહેરવાં તે વસી છું. (અ.) વશી: વહીવટ કરનાર: ગામનો બંદોબસ્ત વસ્ત્રરહિત વિ. (સં.) કપડાં વગરનું; નાગું પૂરું વસીલાદાર વિ. સગવડવાળું, વગદાર લાગવગ કે મદદ વચ્ચસ્વાવલંબન ન. વસ્ત્રની બાબતમાં સ્વાવલંબન; જાતે વસીલો ! (એ. વસીલ) મોટા સાથે સંબંધ; તેમની કાંતી પોતાની કપડાંની જરૂરિયાત પૂરી કરી લેવી તે વસુ ન. (સં.) સોનું (૨) ધન, દોલત (૩) પં. સૂર્ય (૪) વસ્ત્રહરણ ન. (સં.) વસ ખૂંચવી લેવાં તે આઠ દેવોના એક મંડળમાંનો દરેક
વસ્ત્રહીન વિ. (સં.) વસ્ત્ર વિનાનું, વસ્રરહિત વસુ વિ. સં. વશ, પ્રા. વસ) વશ; અધીન વસ્ત્રાભૂષણ પુ.બ.વ. (સં.) વસ્ત્રો અને આભૂષણો વસુદેવ પં. (સં.) શ્રીકૃષ્ણના પિતા
વસ્ત્રાલંકાર પં. બ.વ. (વસ્ત્ર + અલંકાર) વસ્ત્રો અને વસુધા,(-મતી), વસુંધરા સ્ત્રી. પૃથ્વી દૂિધ દેતી બંધ થવી આભૂષણો-ઘરેણાં વસૂકવુંઅ ક્રિ. (સં.અવશુષ્કતિ, પ્રા. વસુઈ) (ગાયભેંસ) વસ્લ છું. (અ) મુલાકાત; મેળાપ (૨) સંબંધ વસૂલ ન. (અ.) માગતા પેટે ચૂકતે થયેલી રકમ (૨) વહન ન. (સં.) ઉપાડવું - ઊંચકવું તે; ઊંચકીને લઈ જવું
આવક; આમદાની (૩) મહેસૂલ (૪) ક્રિ.વિ. ચૂકતે તે (૨) વહેવું તે (પાણીનું); વહેણ
થાય કે થયેલું હોય તેમ નિાર અમલદાર વહવું સક્રિ. (સં. વ) વહન કરવું; વહેવું (૨) અક્રિ. વસૂલદાર છું. (અ., ફ.) આવક અથવા મહેસૂલ ઉઘરાવ- પ્રવાહરૂપે વહેવું (૩) જવું વસૂલબાકી સ્ત્રી, (અ.) વસૂલ કરવાનું બાકી રહેલ મહેસૂલ વહાણ ન. (સં. વાહન, પ્રા. વાહણ) નાવ; મોટો મછવો વસૂલાત સ્ત્રી. વસૂલ કરવાની સાથ; મહેસૂલ (૨) વસૂલ વહાણબંધો . વહાણાં બાંધવાનું કામ કરનાર કારીગર કરવું કે લેવું તે
વાહણવટી મું. ખારવો; નાવિક (૨) દરિયાઈ વેપારી (૩) વસૂલાતી વિ. વસૂલાતને લગતું
વહાણનો માલિક વસો પુ. (“વીસ” ઉપરથી) વીઘાનો વીસમો ભાગ (૨) વહાણવટું ન. દરિયામાં વહાણ ફેરવવાં તે (૨) વહાણો
સવાપાંચ હાથ (૩) સો કે વીસનો અનુક્રમે સોમો વડે વેપાર કરવો તે (૩) દરિયાની મુસાફરી કે વીસમો અંશ
વહાણવિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) નાવ ચલાવવાની કળા-શાસ્ત્ર; વસ્ત સ્ત્રી. વસ્તુ; ચીજ [(૨) બહોળું કુટુંબ હોવું તે નૌકાશા વસ્તાર પું. (સં. વિસ્તાર) છોકરાખૈયાની સારી એવી વૃદ્ધિ વાણિયું ન. વહાણને તળિયે બાઝતી છીપલી વસ્તારણ વિ., સ્ત્રી. બહોળા પરિવારવાળી સ્ત્રી વહાણું ન. (સં. વિભાતિ ઉપરથી વિભાન, પ્રા. વસ્તારી વિ. બહોળા કુટુંબવાળું (૨) ઘણાં છોકરાં હૈયાંવાળું વિહાણ) પ્રભાત; પરોઢિયું વસ્તિ ૫. પેડુ; મૂત્રાશય; બસ્તિ
વહાર સ્ત્રી. (સં. વ્યાકર, પ્રા. વાહર = મદદ માટે વસ્તી સ્ત્રી, વસતી; લોકસંખ્યા; જનતા
બોલાવવું) સહાયતા; મદદ (૨) ઉપરાણું વસ્તીગણતરી સ્ત્રી, જનસંખ્યા ગણી લેવી એ વહાલ ન. પ્રીતિ; હેત; માયા વસ્તીપત્રક ની જનસંખ્યાની નામવાર યાદી
વહાલક વિ. વહાલ કરતું આવતું વહાલ ઇચ્છતું વસ્તુ સ્ત્રી, (સં.) પદાર્થ; ચીજ (૨) સત્ય; સાર (૩) ન. વહાલપસ્ત્રી, (oણ,૦ણું)ન. પ્રેમ; પ્રીતિ નિાવલિયો | નાટક કે કથાનો વિષય; “પ્લૉટ'
વહાલમ પું. (સં. વાબ્લભ્ય, પ્રા. વલ્લભ) પ્રિયતમ, પતિ; વસ્તુતઃ ક્રિ વિ. (સં.) ખરી રીતે; સાચું જોતાં; તત્ત્વતઃ વહાલસોયું વિ. વહાલમાં ઊછરેલું; લાડકું; લાડકવાયું વસ્તુતાસ્ત્રી. (-ત્વ)ન. ખરાપણું; વાસ્તવિકપણું [સ્ટિક વહાલી સ્ત્રી. પ્રિયા; વલ્લભા; પ્રિયતમા; પત્ની વસ્તુદર્શી વિ. (સં.) ખરી વસ્તુ બતાવતું કે જોતું; રિયાલિ- વહાલું વિ. (સં. વલ્લભક, પ્રા. વલ્લહઅ) પ્રિય; પ્યારું વસ્તુનિર્દેશ ૫. ગ્રંથના વિષયનું કે વાર્તાનું સૂચન વહાલેશરી વિ. હિતેચ્છું; હિતૈષી; ભલું ઇચ્છનારું વસ્તુનિ વિ. (સં.) પરલક્ષી; વસ્તુલક્ષી (આત્મલક્ષીથી વહાલો પુ. પ્રિયતમ; નાવલિયો; પતિ ઊલટું) “ઓજેક્ટિવ
વહાલોવહાલી ન.બ.વ. આશક ને માશૂક; પતિપત્ની વસ્તુલક્ષી વિ. જુઓ “વસ્તુનિષ્ઠ' કિરવી તે; “બાર્ટર” વહાવ છું. વહેણ; પ્રવાહ વસ્તુવિનિમય પું. (સં.) નાણાં નહિ, પણ વસ્તુની આપલે વહી સ્ત્રી. (અ. વરિયા) ખુદાનો સંદેશો (૨) વેળ; ધૂન વસ્તુસંકલના સ્ત્રી. કથા કે નાટકના વસ્તુની યોજના-ગૂંથણી વહી સ્ત્રી. (સં. વહિકા, પ્રા. વહિઆ) નામાનો ચોપડો વસ્તુસ્થિત વિ. (સં.) વાસ્તવિક; યથાસ્થિત
(૨) વંશાવળીની ચોપડી (૩) ચોપડી (કોરી કે લખેલી) વસ્તુસ્થિતિ સ્ત્રી. (સં.) વાસ્તવિક્તા; ખરી હકીકત વહીપૂજા સ્ત્રી, (-જન) ન. (દિવાળીને દિવસે કરાતું) વસ્ત્ર ન. (સં.) કપડું; લૂગડું
ચોપડાઓનું પૂજન; ચોપડાપૂજન[લેવડદેવડ; સંબંધ વસ્ત્રગાળ વિ. (સં.) કપડાંથી ગાળેલું
વહીવટ પું. કારભાર, બંદોબસ્ત (૨) પદ્ધતિ; શિરસ્તો (૩)

Page #747

વહીવટકતી
3 s
(વળગવું વહીવટકર્તા છું. (સં.) વહીવટ કરનાર; “એક્ઝિક્યુટર વહેવારીકું વિ. મધ્યમ પ્રકારનું કામ સરે તેવું વહીવટદાર ૫. કારભારી (૨) મામલતદાર
વહેવારુ વિ. મધ્યમ; સાધારણ (૨) વહેવારમાં ચાલી શકે વહીવટદારી સ્ત્રી, વહીવટદારનું કામ કે હોદો
તેવું; આચારમાં ઉતારી શકાય તેવું; વ્યવહાર વહીવટી વિ. વહીવટને લગતું નિામું રાખનાર ભાટ વહેવું સક્રિ. (સં. વહતિ, પ્રા. વઈ) ઊંચકવું (૨) વહીવંચો !. (વહી + વાંચવું) વંશાવળી વાંચનાર; પેઢી- ખમવું; વેઠવું (૩) અ.ક્રિ. પ્રવાહરૂપે સરવું (૪) વહુ સ્ત્રી. (સં. વધૂ, પ્રા. વહુઆ, છોકરાની સ્ત્રી, પુત્રવધુ ઘસડાવું (પ) જતું રહેવું; વીતવું વહુઅસ્ત-વીર સ્ત્રી. નવોઢા સ્ત્રી; તાજી પરણીને આવેલી વહેળિયું ન. નાનો વહેળો; વહેતા જળનો નાનો પ્રવાહ પુત્રવધૂ
વહેળો છું. (સં. વાહ, પ્રા. વાહલઅ) વહેતા પાણીનો વહુઘેલું વિ. વહુ પાછળ ગાંડું; વહુવનું
નાનો પ્રવાહ (૨) વહેણનો ખાડો [વિભાજન વહુજી ન.બ.વ. પુત્રવધૂ (માનાર્થે) (૨) પુષ્ટિમાર્ગના વહેંચણ ન. (-ણી) સ્ત્રી. વહેંચવું કે ભાગ કરવા તે (૨)
ગોસ્વામી કેસ્વામિનારાયણ સંપ્રદાયના આચાર્યની પત્ની વહેંચવું સક્રિ. (સં. વિજયતે, પ્રા. વિહંચઈ) હિસ્સો વહુવનો પુ. વહુઘેલો
પાડવો (૨) દરેકને ભાગ પ્રમાણે આપવું વહુવર સ્ત્રી. નવોઢા સ્ત્રી (૨) ન. લગ્નનો વરઘોડો (૩) વહોણ છું. સીમમાંનો વહેણથી પડી ગયેલો ખાડો
ન.બ.વ. ધણીધણિયાણી; નવું પરણેલું જોડું વહોણું વિ. સં. વિહીન, પ્રા. વિહીણ) વિનાનું; વિહોણું; વહુવારુ સ્ત્રી. જુવાન માનીતી વહુ
વગરનું [ભિક્ષા; ભિક્ષામાં મળેલું તે વહેણ, (-ન) ન. (સં. વહન, પ્રા. વહણ) પાણીનો પ્રવાહ વહોરત સ્ત્રી. વહોરેલું તે; ખરીદી (૨) જોખમ (૩) વહેમ વું. (અ. વહમ) શક; સંદેહ (૨) ભ્રમ; ખોટી માન્યતા વહોરતિયો છું. ખરીદનાર ને વેચનાર (૨) વહોરવાનું કામ વહેમચૂક સ્ત્રી, સંદેહને કારણે થયેલી ભૂલ
કરનાર વહેકાવું અ.ક્રિ. વહેમ લાવવો; વહેમમાં પડવું શંકાશીલ વહોરવું સક્રિ. (સં. વ્યવહરતિ, પ્રા. વવહરઈ) ખરીદ વહેમી, (૦લું), વહેમાળે વિ. વહેમવાળું; વહેમથી ભરેલું; કરવું (૨) સંઘરવું (૩) માગી લાવવું (૪) અન્નની વહેર પું. (વહેરવું ઉપરથી) વહેતાં પડેલો ભૂકો (૨) ગોચરી કરવી (જૈન) (૫) માથે લેવું (જોખમ). ફાટ; ચીરો
મિહેનતાણું વહોર(રા)વાડ સ્ત્રી, વહોરાઓને વસવાનો લત્તો વહેરણ ન. વહેર (૨) વહેરવાની કળા (૩) વહેરવાનું વહોરો છું.(સં. વ્યવહરક, પ્રા. વિવાહરઈ) લોટિયો; શિયા વહેરણ ન. વહેરવાનું સાધન; કરવત [મજૂર મુસલમાનની એક જાતનો આદમી (૨) મુસલમાનોની વહેરણિયો છું. વહેરનાર; લાકડાં પહેરવાનું કામ કરનાર એક જમાતનો આદમી (૩) હિંદુઓની એક અવટંક વહેરણી સ્ત્રી. લાકડાં વહેરવાનું કારખાનું; “સો મિલ' વદ્વિપું. (સં.) અગ્નિ, આતશ; દેવતા વહેરવું સક્રિ. કરવત વડે બે ભાગમાં કાપવું
વહિંવાલા સ્ત્રી. અગ્નિજવાળા: અગ્નિની મોટી જાળ વહેરાઈ શ્રી. વહેરવાનું કામ (૨) વહેરવાનું મહેનતાણું વળ પું. (સં. વલ્, પ્રા. વલ ઉપરથી) આમળો; આંટો વહેરામણ ન. (-ણી) સ્ત્રી. વહેરવાનું મહેનતાણું (૨) સંબંધ; વગ (૩) યુક્તિ; કરામત (૪) દાવ; વહેરો છું. તફાવત (૨) આંતરો રિથ; વાહન લાગ (૫) અંટસ; કીનો (દ) મમતા; આગ્રહ વહેલી સ્ત્રી. (દ. વેલ્સ = છાપરાવાળી ગાડી) વહેલ; વળી સ્ત્રી, વેળ; ગાંઠ વહેલ સ્ત્રી. (ઈ.) એક મોટું જળચર પ્રાણી-માછલી વળવળ પું, સ્ત્રી, ન. અનુકૂળતા અને પ્રતિકૂળતા (૨) વહેલડી સ્ત્રી, જુઓ ‘વેલડી’
ઘાટ અને દાવપેચ (૩) વિ. દાવપેચવાનું વહેલું વિ. (સં. વહી, પ્રા. વહિલ્લ) ઉતાવળું; જલદી વળવળ ક્રિ.વિ. ગમે તે સમયે સગવડ અગવડનો વિચાર વહેલું મોડું વિ. વખતસર નહિ તેવું વહેલું કે મોડું (૨) કર્યા વિના
શિાંત પડવું તે - ક્રિ.વિ. વહેલું કે મોડું એમ (૨) ગમે ત્યારે; સગવડે વળકો મું. (‘વળવુંઉપરથી) બફાવા પર આવવું તે (૨) વહેલેરું વિ. વહેલું (લાલિત્યવાચક)
વળગણ ન. નિસબત; સંબંધ (૨) વળગેલું કામ કે માણસ વહેવાર છું. (સં. વ્યવહાર, પ્રા. વવહાર) સંબંધ; ઘરવટ (૩) આડો સંબંધ
(૨) ધીરધાર કે લેવડદેવડનું કામ (૩) વર્તણૂક, વર્તન વળગણ ન. ભૂતપ્રેત (૨) લપ (૩) ઉપાધિ (૪) આચાર; આચરણ (૫) દુનિયાદારીના સંબંધ વળગણી સ્ત્રી, કપડાં નાખવાની આડા વાંસની યોજના કે કામકાજ () રૂઢિ, વહીવટ
વળગવું અ.ક્રિ, (સં. અવલગ્યતિ, વિલણ્યતિ, પ્રા વહેવારિયું વિ. વહેવારને લગતું (૨) વહેવારીકું વલગ્નઈ, વિલગ્નઈ) બાઝવું; લપેટાવું (૨) વહેવારિયો પુ. લેવડદેવડમાં ચોખવટવાળો (૨) વહેવાર આગ્રહથી મંડવું ચાલનારો (૩) શાહુકાર (૪) વેપારી
વળગવું અ.ક્રિ. (ભૂત પ્રેતાદિનો) વળગાડ થવો

Page #748

વળગાટ-ડ) છ3 ૧
વંત વળગાટ(-ડ) પં. ભૂત કે કાંઈ વળગવું તે (૨) (ભૂત- વર્લ્ડ ન. (સં. વલય, પ્રા. વલઅ) જમીનનું પડ (૨)
પ્રેતની) ઝોડઝપટ [(૩) કામધંધે ચડાવવું પાણીનાં જમીનમાં વહેતાં વહેણ(૩) મનનતરંગ: વેળ વળગાડવું સક્રિ. “વળગવું' નું પ્રેરક (૨) માંથે નાખવું વગૂંકો . કેળવણી; તાલીમ (૨) વળોટ; સારી રીતભાત વળણ ન. વળવું એ; વલણ (૨) જાંઘનું મૂળ વળં(-ળું)(-ધ)વું સક્રિ. (સં. વિલુબ્ધ, પ્રા. વિલુંધ, વળતટિકિટ સ્ત્રી. જવા આવવાની ટિકિટ; ‘રિટર્ન-ટિકિટ' વિશુદ્ધ) વલૂંદવું; વળગવું વળતર ન. (‘વળવુંઉપરથી) બદલા તરીકે જે કંઈ મજરે વળો . જાડી મોટી વળી
[[વિવેક આપવાનું હોય તે વટાવ; છૂટ
વળોક પું. (‘વળવુંઉપરથી) ઘાટ; મરોડ (૨) રીતભાત; વળતર રજા સ્ત્રી. બદલાની રજા
વળોટ પું. ઘાટ; મરડ (૨) રીતભાત; વિવેક વળતા(-તાં, તી) ક્રિ.વિ. ('વળવું' ઉપરથી) પછી (૨) વળોટવું સક્રિ. ઉલ્લંઘવું; ઓળંગવું (૨) ચડિયાતું થવું વધારામાં; વળી (૩) પછી તરત; પછી
(૩) સમયનું પસાર થવું વળતું વિ. (‘વળવું' ઉપરથી) સામું (૨) પાછું ફરતું. ઉદા. વંક વિ. (સં.) વાંકું (૨) કુટિલ (૩) પું. આડું વલણ વળતો જવાબ; વળતી ટપાલ
વક-વિલોકણી સ્ત્રી, વાંકું જોનારી; ત્રાંસી આંખે જોનારી વળદાર વિ.વળવાળું; આંટાવાળું; પેચવાળું(૨) મરડાટવાળું; વંકાઈ સ્ત્રી, વાંકાઈ; વક્રતા (૨) આડાઈ
વટવાળું (૩) મિજાજવાળું ખૂિજલી, સળવળાટ વંકાવું અદિ, રિસાવું; આડા થવું (૨) વાંકું થવું; વળાંક વળવળ સ્ત્રી. (સં. વલું ઉપરથી) ખજ; ખંજવાળ; કે વાંકમાં જવું; વળવું વળવળવું અ.ક્રિ. ખણ આવવી (૨) ટળવળવું (૩) વંકાશ સ્ત્રી, વાંકાપણું; વાંકાઈ તરફડવું
તે વંગ સ્ત્રી. (સં.) ક્લાઈ (ધાતુ) (૨) બંગ - પશ્ચિમ બંગાળ વળવળાટ મું. વળવળવું તે (૨) સળવળવું તે (૩) તરફડવું વંચક વિ. (સં.) ઠગારું (૨) પુ. ધૂર્ત, ઠગ; છતરનારું તળવળિયું વિ. વળવળાટ કરનારું (૨) અસ્થિર ગતિવાળું વંચકતા સ્ત્રી. છેતરપીંડી, ધૂર્તતા વળવું અક્રિ. (સં. વલતિ, પ્રા. વલઈ) વાંકું થવું (૨) વંચન ન. (સં.) ઠગવું તે (૨) ઠગાવું તે
મરડાવું (૩) પાછા ફરવું (૪) મનનું વલણ થવું વંચનશીલ વિ. (સં.) છેતર્યા કરનારું (૫) કસાવું (૬) સુધરવું (૭) બંધાવું (અંબોડો, લાડુ, વંચના સ્ત્રી. (સં.) ઠગાઈ (૨) ભ્રમ વચને) (૮)-માં લાગવું, વળગવું (વાતે વળ્યા.) વંચવું ક્રિ. બચવું (૨) છેતરવું; ઠગવું; ધૂતવું (૯) થવું; બનવું (લીલ વળવી, ટોળે વળવું) (૧૦) વંચાણ ન. વાંચવું તે; વાચન પલટાવું; જવું (વળતો દહાડો, વળતી વેળા) (૧૧) વંચાવું સક્રિ. નિંદા થવી (૨) કોઈની પાસે વંચાવવું ફાયદો થવો; સરવું
વંચિત વિ. (સં.) છેતરાયેલું (૨) વિમુખ; હીન; વગરનું વળામણ ન. વિદાય
વિંછેરવું સક્રિ. વીંખવું; ઊયું છતું કે આઘુંપાછું કરવું વળામણ ન. વાળવાનું કામ; “ફોલ્ડિંગ' (૨) વાસીદું વંજુશધ્યા સ્ત્રી. નનામી; શબવાહિની
વાળવું તે (૩) વાળવાની રીત (૪) વાળવાના કામનું વંઝા સ્ત્રી. (સં. વચ્ચે, પ્રા. વંઝા) વંધ્યા; વાંઝણી સ્ત્રી મહેનતાણું
વળતું; ઓસરતું વિંઝાદોષ છું. વાંઝણી હોવાની ખામી વળામણું ન. વળાવવું તે; વિદાય (૨) દિલાસો (૩) વિ. વંઝાપો પુ. વાંઝિયાપણું; વંધ્યત્વ વળાવવું સક્રિ, “વળવું', “વાળવું'નું પ્રેરક (૨) વિદાય વંઝી સ્ત્રી, વાંસની ખપાટ જિોરમાં વાતો પવન-ચક્રાવાત કરવું; માર્ગે પાડી આવવું
- વંટોળ(-ળિયો) પું. (સં. વર્તુલ, પ્રા. વંતોલ) કૂંડાળાં કરતો વળાવિયો છું. (“વળાવવું' ઉપરથી) વળાવો; ભોમિયો વંઠ પં. શરીરમાં વાયુના ગોળા આવવા તે (૨) વાટમાં સંભાળ રાખનાર
વંઠ વિ. (સં.) ઠીંગણું (૨) કુંવારું; વાંઢું વળાવું ન. ભોમિયાનું કામ (૨) તેનું મહેનતાણું વંઠવું અ.ક્રિ. (સં. વિનષ્ટ, પ્રા. વિણઠ ઉપરથી નામધાતુ) વળાવો છું. વળાવિયો; વાટમાં સંભાળ રાખનાર
હાથથી જવું; હદ બહાર જવું (૨) ફાટવું; વહી જવું વળાંક પું. (રસ્તાનું) વળવું તે; મરડાટ; વળાંક; મરોડ (૩) બગડવું; કુછંદમાં જવું વળિયાંપળિયાં ન.બ.વ. વળેલાં અંગ ને પળિયાં (૨) વહેલું વિ. વ્યભિચારી, છિનાળવું (૨) ભ્રષ્ટ થઈ ગયેલું ઘડપણ
થિર; પોપડો વંડી સ્ત્રી, (સં. વરંડિકા, પ્રા. વરંડિઆ) ખુલ્લી જમીનની વળિયું ન. આંટણ; ચાઠું (૨) પરસેવાનો ડાધ; વધુ (૩) આસપાસની નાની ભીંત વળી સ્ત્રી. (સં. વલિ, પ્રા. વલી, પ્રા.વલી) પાતળો લાંબો વંડો છું. (સં. વરંડ, પ્રા. વરંડ) મોટી વંડી (૨) તેના સોટો (જે કે, ઘર બાંધવામાં વપરાય છે.)
વડે આંતરેલું મોટું સ્થાન (૩) મહોલ્લો ધિનવંત) વળીના. (‘વળવું” ઉપરથી) વધારામાં, ઉપરાંત (૨) ફરીને -વંત વિ. (સં. વત) ‘વાળું અર્થમાં નામને છેડે (ઉદા.

Page #749

વંતર-રો)
(વાપટું વંતર ન. (-રો) છું. (સં. વ્યંતર) ભૂત, પ્રેત સ્ત્રિી વંથ વિ. (સં.) વંશનું; વંશી; વંશજ વંતરી સ્ત્રી. (સં. વ્યંતરી, પ્રા. વંતરી) ભૂતડી (૨) બદસૂરત વા સંયો. (સં.) અથવા; કે; યા વંતાક ન. (સં. વૃત્તાક) રીંગણું (શાક).
વાયું. (સં. વાત, વાયુ, પ્રા. વાઉ) પવન; વાયુ (૨) વંતાકડી સ્ત્રી. રીંગણી; રીંગણાંનો છોડ
તરંગ; ફોટો (૩) શરીર પર ગડગૂમડ નીકળવાનો, -વંતું વિ. “વાળું અર્થમાં નામને છે.. જેમ કે, પ્રાણવંતું માથામાં કે કાનમાં ચસકો નાંખવાનો કે સાંધા રહી વંદન ન. (ન) સ્ત્રી. (સં.) નમન; નમસ્કાર પ્રણામ જવાનો રોગ (૪) રોગ કે વિચારનું મોજું વંદનવાર સ્ત્રી. (સં.) ફૂલપત્તાંનું તોરણ
-વા ક્રિ.વિ. (સર.સં. વ્યાપ, પ્રા. વાય) ‘જેટલે અંતરેકેજેટલું વંદનીય વિ. (સં.) વંદન કરવા યોગ્ય; વંઘ
એ અર્થમાં નામને લાગે છે. (ઉદા. ખેતરવા; રાશવા) વિંદવું રા.ક્રિ. (સં. વે) પ્રણામ કરવા; નમવું વાઈડબૉલ પું. (ઇં.) ક્રિકેટની રમતમાં બહાર નંખાયેલો વંદિત વિ., (-તા) વિ., સ્ત્રી. (સં.) પૂજય; આદરણીય બેટધરથી ન રમી શકાય તેવો દડો વંદેમાતરમ્ શ... (સં.) માતૃભૂમિ (ભારત) ને વંદુ છું વાઈન ૫. (ઇં.) દ્રાક્ષનો દારૂ
(એક જયઘોષણા) (૨) નમસ્કાર કહેવાનો કે પત્રમાં વાઇફ સ્ત્રી. (ઇં.) પત્ની; ઘરવાળી અંતે લખવાનો એક પ્રયોગ (૩) ન. ભારતનું બીજા વાઇરસ ન. (ઇ.) વિષાણુ ક્રમાંકનું રાષ્ટ્રગીત
વાઇલ્ડ લાઇફ સ્ત્રી. (ઇ.) વન્ય પ્રાણીજીવન વંદો . એક જીવડું
વાઇવા પુ. (ઇં.) ઉચ્ચ ઉપાધિ વખતની મૌખિક પરીક્ષા વંઘ વિ. (સં.) વંદનીય; વંદનને યોગ્ય
વાઇસ (ઈ.) ‘ઉપ”, “-ની નીચેના દરજજાનું એ અર્થનો વંધ્ય વિ. (સં.) વાંઝિયું; નિષ્ફળ
ઉપસર્ગ (જેમ કે, વાઈસ ચાન્સેલર, વાઈસ પ્રેસિડેન્ટ) વંધ્યત્વ ન, વાંઝિયાપણું
વાઇસ-ચાન્સેલર પું. (ઇ.) કુલપતિ; કુલાધિપતિ વંધ્યા સ્ત્રી, વાંઝણી સ્ત્રી
વાઇસ-ચૅરમૅન ૫. (ઇં.) ઉપાધ્યક્ષ વંધ્યાદોષ છું. વાંઝિયાપણું હોવાની શારીરિક ખામી વાઈસ-પ્રિન્સિપાલ પું. (ઈ.) ઉપાચાર્ય ચિકતી વંધ્યાપુત્ર છું. અસંભવિત વસ્તુ કિરવું તે વાઇસર છું. (ઈ. વૉશર) બે ઘટ્ટ ભાગ જોડવા વચ્ચે મુકાતી વિંધ્યીકરણ ન. (સં.) ફરી ગર્ભ ધારણ કરતું ન થાય તેવું વાઇસરોય પૃ. (ઈ.) રાજાનો પ્રતિનિધિ; ગવર્નર જનરલવંશ પું. (સં.) પુત્રપૌત્રાદિકનો ક્રમ; કુળ (૨) ઓલાદ; નો સમકક્ષ દેશનો હાકેમ સંતતિ (૩) વાંસ (૪) વાંસો
વાઈ સ્ત્રી. (સં. વાતિક, પ્રા. વાઈઆ) બેભાન થવાનો વિશકર વિ. (સં.) વંશકારી વિ. વંશ ચાલુ રાખનારું વાયુરોગ; મૃગી; ફેફરું; હિસ્ટિરિયા' વંશમ . (સં.) વંશપરંપરા; “જીનિયોલોજી વાએક ન. વાયક, વાક્ય વંશગત વિ. પેઢી દર પેઢી ચાલ્યું આવતું; વંશપરંપરાગત; વાઉ સ્ત્રી, પગમાં પડતી ફાટ ‘હેરીટિરી'
વારસદાર વાઉ વિ. મગજમાં ઘરીવાળ: વાયલ વંશજ વિ. (સં.) વંશમાં ઉત્પન્ન થયેલું (૨) પુ. સંતાન; વાઉચર ન. (ઇ.) ખરીદીનું ભરતિયું; ઓચરિયું; આંકડો વંશધર વિ.,યું. (સં.) વંશ ચાલુ રાખનાર પુત્ર ક્રિમથી (૨) સાબિતી માટેનો કાગળ વંશપરંપરા સ્ત્રી. (સં.) પેઢીનો ક્રમ (૨) ક્રિ.વિ. પેઢીના વાક પું. (દ. વક્કસ કે વક્ક) કસ; સત્ત્વ (૨) લોટ બંધાય વંશપરંપરાગત વિ. વંશપરંપરાથી ચાલ્યુ આવતું
એવી તેની ચીકાશ વંશલોચન ન. (સં.) વાંસકપૂર
વિસ્તાર વાક સ્ત્રી. (સં.) વાચા; વાણી વંશવાડી સ્ત્રી, (સં.) વંશરૂપી વાડી; સંતાન (૨) કુટુંબ; વાકડવું વિ. સહેજ સાજ કડવું વંશવિસ્તાર પું, વંશ વધારવો કે આગળ ચલાવવો તે વાકળ પુ. મહી અને ઢાઢર નદી વચ્ચેનો પ્રદેશ વંશવૃદ્ધિ સ્ત્રી, વંશ વધવા કે આગળ ચલાવવો તે વાકુંબો . છોડમાં ફૂટતો નકામો ફણગો વંશવૃક્ષ ન. (સં.) પેઢીનામું (૨) વંશવિસ્તારનું ઝાડ; વાકેફ, (૦ગાર) વિ. (અ. વાકિફ) જાણતું; માહિતગાર વેશાવળીનો આંબો
(૨) પ્રવીણ; નિપુણ વંશવેલો . (સં.) વંશરૂપી વેલો; સંતતિ
વાકેફગારી સ્ત્રી, માહિતગારી; જાણકારી (૨) નિપુણતા વંશસ્થ છું. (સં.) એક વર્ણમેળ છંદ વૃિક્ષાકૃતિ વાકચાતુરી સ્ત્રી, (-) (સં.) ના બોલવાની ચતુરાઈવંશાવળિ(-ળી) સ્ત્રી. (સં. વંશાવલી) પેઢીનામું; વંશવૃક્ષ; હોશિયારી કે ચાલાકી વંશી વિ. વંશને લગતું; વંશનું. ઉદા. સૂર્યવંશી, ચંદ્રવંશી વાછિલ (સં.), (-ળ) ન. શબ્દનો અભિપ્રેતથી જુદો અર્થ વંશી સ્ત્રી, વાંસળી; વેણુ
કરી બીજાની વાતને ઉડાવી દેવી તે વંશસ્થ છું. (સં.) એક છેદ
વાકપટુ વિ. (સં.) બોલવામાં ચતુર

Page #750

વારૂપતા
છ3 3
[વાચનમાલા(-ળા) વાકપટુતા સ્ત્રી, વાણી કૌશલ; બોલવાની ચતુરાઈ વાદાન ન. (સં.) કન્યા આપીશ” એમ કહેવું તે; સગાઈ વાફાચાર છું. (સં.) ભાષાના રૂઢ શબ્દોનાં બનેલા (૨) વચન
શબ્દપ્રયોગ; રૂઢિપ્રયોગ વિચન; કથન વાગેવતા સ્ત્રી. (સં.) વાણીની દેવી; સરસ્વતી વાક્ય ન. (સં.) પૂર્ણ અર્થ બતાવતો શબ્દસમૂહ (૨) વાગ્ધારા સ્ત્રી. (સં.) વાણીનો પ્રવાહ; અસ્મલિત વાણી વાક્યખંડ કું. (સં.) વાક્યનો અંશ કે ટુકડો
વાગબાણ ન. (સં.) બાણ જેવી તીક્ષ્ણ વાણી; મહેણું વાક્યદોષ છું. (સં.) વાક્યની રચનામાં રહેલી ખામી વાગ્મિતા સ્ત્રી. (સં.) આલંકારિક અને અસરકાર વાણીવાક્યપૂર્તિ સ્ત્રી. (સં.) અધૂરું વાક્ય પૂરું કરવું તે
કહેવાપણું : વાક્યરચના સ્ત્રી. (સં.) વાક્યની રચના; સિન્ટેક્સ વામી પું. (સં. વામિનું) સારો વક્તા વાક્યવિચાર છું. (સં.) વાક્યની રચનાનું વિવેચન વાગ્યજ્ઞ સ્ત્રી. (સં.) વાણીથી ચલાવેલો યજ્ઞ; વાણીનો વાક્યશુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) વાક્યના આંતરિક સ્વરૂપની બીજાના ભલા માટે ઉપયોગ
ચિર્ચા સ્વાભાવિક કરવાની સ્થિતિ
વાગ્યુદ્ધ ન. (સં.) માત્ર શાબ્દિક યુદ્ધ (૨) ગરમાગરમ વાક્યર્થ છું. (સં.) વાક્યનો અર્થ
વાગ્યે ક્રિ.વિ. ( વાગવું' નું ભૂ.ક.) વાગતાં; વાગે ત્યારે વાક્યાંશ પું. (સં.) વાક્યખંડ; વાક્યનો ટુકડો વાગ્વિલાસ પં. (સં.) આનંદપૂર્વક પરસ્પર સંભાષણ (૨) વાખરો પં. (સં. ઉપસ્કર, પ્રા. વખાર, વિકખર) ઘરગતુ કંઈ તથ્ય કે તત્ત્વપ્રાપ્તિ વિનાની ખાલી ડાચાકૂટ
સરસામાન (પ્રાયઃ ઘર' સાથે આવે છે.); વખરી વાગ્યવહાર ૫. (સં.) વાણી દ્વારા થતો વ્યવહાર વાખોપું. (અ.વાકિઅહ) વખોભૂખમરાનું સંકટ(૨) મરકી વાઘ છું. (સં. વ્યાધ, પ્રા. વધૂ) એક હિંસક પ્રાણી વાગ સ્ત્રી. (સં.) વાક; વાણી
વાધ ન. બકરાં-ઘેટાંનું ટોળું વાગ સ્ત્રી. (સં. વલ્ગા, પ્રા. વગ્યા) લગામ: ચોકડું વાઘણ સ્ત્રી. વાઘની માદા એિક પોલાદી હથિયાર વાગડ કું. (સ. “વગડો') ગુજરાતની પશ્ચિમોત્તર કચ્છ અને વાઘનખ પુ. વાઘના નખનું બાળકનું ઘરેણું (૨) નહોરવાળું
ગુજરાત વચ્ચેનો એક રેતાળ પ્રદેશ (૨) કપાસની એક વાઘબારશ(-સ) સ્ત્રી. આસો વદિ બારશની તિથિ જાત
વાઘરી છું. જાળ વગેરે બિછાવી પક્ષીઓ વગેરેનો શિકાર વાગડિયું વિ. વાગડ પ્રદેશનું (૨) ન. સ્ત્રીઓનું એક વસ કરનાર (૨) શિકારી; આખેટક (ચામડું; વ્યાઘચર્મ વાગડી વિ. વાગડ દેશને લગતું [વલખાં; ફાંફાં વાઘાંબર ન. (સં.) વર કે આસન માટે તૈયાર કરેલું વાઘનું વાગલાં ન.બ.વ. (સં. વલ્ગ, પ્રા. વગ + લું) વાંગલાં; વાઘાંબરી વિ. વ્યાઘચર્મ ધારણ કરેલું હોય તેવું વાંગલું ન. (સં. વલ્યુલિ) વાગોલ; વાગોળ
વાધિયો છું. (સં. વલ્યા; પ્રા. વા ઉપરથી) ઘોડાની વાગવું અ.કિ. (સં. વાઘતે, પ્ર. વચ્ચઈ, વજઈ) અવાજ લગામના બે છેડામાંનો દરેક પ્રકારનો દો
નીકળવો (વાઘનો) (૨) ઈજા થવી, જખમવું (૩) વાળી સ્ત્રી. પાટિયાની ધારમાં ખાંચો પાડવાનો એક
(અમુક કલાકનો) સમય થવો વિડવાગોળ વાઘેલો છું. રજપૂતની એક જાત વાગળું ન. (સં. વલ્યુલિ, વાશુદ, પ્રા. વગુલિ) વાગતું; વાઘો છું. (સં. વાસ + યુગ્મ) ડગલો; પોશાક (૨) ગાંસડી વાગાડંબર છું. (સં.) શબ્દોનો આડંબર (૨) નકામો પ્રલાપ વાચિક અભિનય પું. (સં.) વાણી દ્વારા હાવભાવ પ્રગટ વાગીશ પું. વક્રપતિ; વાણીનો સ્વામી (૨) બૃહસ્પતિ કરવાં કે થવા તે
સિાહિત્ય વાગીશ્વરી સ્ત્રી. (સં.) સરસ્વતી શારદા
વાડમય ન. (સં.) વાણીથી પૂર્ણ, વાણીમય (૨) ન. વાગેશ્રી પું. (સં.) એક રાગ-માલકોશની રાગિણી વાડમયી વિ. સાહિત્યિક વાગોલ સ્ત્રી, ન. (સં. વલ્યુલિ, વાલ્ગદ, પ્રા. વગુલિ) વાડમયી સ્ત્રી. સરસ્વતી દેવી વાગતું; વાગવું; વડવાગોળ
વાચ સ્ત્રી. (સં.) વાણી; બોલી (૨) બોલવાની શક્તિ વાગોળ . ઢોરનું વાગોળવું તે; ઓગાળ [વડવાગોળ વાચક વિ. (સં.) બોલતું (૨) (સમાસને છેડે)દર્શક; બોધક વાગોળ સ્ત્રી, ન. (સં. વલ્યુલિ, વાલ્ગદ, પ્રા. વગુલિ) (૩) પુ. વાંચનાર (૪) (અર્થ દર્શાવનાર) શબ્દ વાગોળવું સક્રિ. (સં. વ્યાગોલયતિ, પ્રા. વગોલઈ) વાચક(વર્ગ) પું. (સં.) (oછંદ)ન. (સં.) વાંચનારાઓનો
ખાધેલું મોંમાં આવી ફરી ચાવવું (ઢોર) (૨) ધીમેધીમે વર્ગ; વાંચનનું શોખ ધરાવતો સમૂહ ચાવી ખાતાં વાર લગાડવી
જાળ વાચ-કાછ ન.બ.વ. (લા.) વાણી અને બ્રહ્મચર્ય વાસ્નાલ (સં.) (-ળ) સ્ત્રી, ફસાવી દે તેવી વાણી; શબ્દ- વાચન ન. (સં.) વાંચવું તે (૨) વાંચવાની ઢબ (૩) વાદંડ પું. (સં.) મોટેથી ધમકાવવું છે કે એ રૂપી દંડ ધારાસભામાં ચર્ચા માટે બિલ આવવું તે; “રીડિંગ’
(૨) વાયુદ્ધ ગિયું છે તેવી કન્યા વાચનમાલા (સં.) (-ળા) સ્ત્રી. બાળકો વાંચીને અભ્યાસ વાગ્દત્તા વિ. (સં.) જેના સગપણ વિશે વચન અપાઈ કરી શકે તેવા પાઠોવાળું પાઠ્યપુસ્તક

Page #751

વાચના 63 ૪
[વાડ વાચન સ્ત્રી. (સં.) પુસ્તકનું મૂળ લખાણ; પાઠ; ‘ટેસ્ટ’ વાજિત્રશાળા સ્ત્રી. વાજું કે કોઈપણ વાદ્ય વગાડતાં (૨) તેનું પઠન કરવું કે કરાવવું તે
શીખવનારી શાળા વાચનાલય ન. (સં. વાચન + આલય) છાપાં વગેરે વાજિબ વિ. (અ.) યોગ્ય; વાજબી
વાંચવા માટે રખાતાં હોય તે સ્થાન; “રીડિંગ-રૂમ વાજિયા વિ. (૨) પુ.બ.વ.પાણી પાઈને પકવેલ (ઘઉં) વાચસિક વિ. (સં.) વચન-વાણીને લગતું
વાજિંત્ર ન. જુઓ ‘વાજિત્ર’ વાચસ્પતિ છું. (સં.) બૃહસ્પતિ; દેવોના ગુરુ (૨) વાજી છું. (સં.) ઘોડો મહાવિદ્વાન (૩) એક ઇલકાબ
વાજીકરણ ન. (સં.) વીર્યવર્ધક ઔષધ - પ્રયોગ વાચસ્પત્ય ન. (સં.) એ નામનો એક સંસ્કૃતકોષ વાજું ન. (સં. વાઘક, પ્રા. વજઅ) વા, ઘા ને ઘસરકો વાચા સ્ત્રી. (સં.) વાણી; બોલી (૨) બોલવાની શક્તિ કે એ ત્રણ પૈકી કોઈથી ધ્વનિ નીકળે તેવું સાધન (૨) વાચાબંધન ન. (સં.) પ્રતિજ્ઞાબદ્ધ થવું તે
(એકસરખા લક્ષણવાળા લોકનું) મંડળ વાચાબંધી સ્ત્રી, વાણીનો સંયમ [બોલનારું વાજોવાજ ક્રિ.વિ, ઝપાટાબંધ; ઝડપથી વાચાલ (સં.) (-ળ) વિ. બહુબોલું (૨) છટાદાર વાઝોડું ન. પવનનું તોફાન; ઝંઝાવાત; વાવાઝોડું વાચિક વિ. (સં.) વાચા સંબંધી; વાચાનું (૨) સંદેશાની વાટ સ્ત્રી. (સં. વર્મા, પ્રા.વટ્ટા) રસ્તો; માર્ગ (૨) વાણી (૩) ખુશખબર
પ્રતીક્ષા: રાહ આવતો લોઢાનો પાટો (૨) દિવેટ વાચિક અભિનય પં. (સં.) વાણી દ્વારા હાવભાવ પ્રગટ વાટ સ્ત્રી, (સં. વર્તિ, પ્રા. વટ) પંડો ઉપર ચઢાવવામાં કરવા કે થવા તે અિભિધેયાર્થ વાટકડી સ્ત્રી, નાની વાટકી
[વાટકડી વાચ્ય વિ. (સં.) બોલવા યોગ્ય (૨) કહેવા ધારેલું (૩) વાટકી સ્ત્રી. (સં. વર્ત, પ્રા. વર્તુ, પ્રા. વ) નાનો વાટકો; વાચ્યાર્થ પું. (વાચ્ય + અર્થી શબ્દની અભિધાશક્તિ દ્વારા વાટકુટિયો છું. રસ્તામાં લૂંટનારો લૂંટારો (૨) દલાલ
નીકળતો મૂળ અર્થ, અભિધેયાર્થ [છાંટા; વાછંટ વાટકો છું. મોટું છાલું, ધાતુ, માટી વગેરેનો કટોરો વાછટ સ્ત્રી. (વાયુ + છાંટ) પવનથી ઊડેલા વરસાદના વાટખરચ ૫., (-ચી) સ્ત્રી, મુસાફરીનો ખર્ચ (ર) વાછટિયું ન. વાછટ અટકાવવા બારી-બારણાં પર કરેલું મુસાફરી દરમ્યાન ખરચવાની રકમ છજું
[માદા બચ્ચું વાટણો(-ણિયો) . વાટવાનો ગોળ પથરો; નિશાતરો વાછ(-છર)ડી સ્ત્રી. (સં. વત્સરૂપ, પ્રા. વચ્છરૂઅ) ગાયનું વાટપાછુ છું. માર્ગમાં રૂંધી મુસાફરોને લૂંટનાર (૨) નવો વાછ(-૭૨) ન. (સં. વત્સરૂપ, પ્રા. વચ્છરૂઅ) ગાયનું રસ્તો કાઢનાર; પહેલ કરનાર બચ્યું; વાછડું.
નિરબઍ વાટમાર, (-૨) વિ, પું. વાટાડુ; વાટકૂટિયો વાછ૮-૭૨)ડો છું. (સં. વત્સરૂપ, પ્રા. વચ્છરૂ૫) ગાયનું વાટરખુ વિ., . માર્ગમાં રક્ષણ કરનારી વાછરુ-૨) ન. (સં. વત્સરૂપ) ગાયનું બચ્યું; વાછરડું વાટવું સક્રિ. (સં. વર્તયતિ, પ્રા. વઈ) કચરવું; લસોટવું વાછંટ સ્ત્રી. પવનથી ઊડેલા વરસાદના છાંટા
(૨) વહેંચવું (૩) નિંદા કરવી; બૂરું થાય એમ કહેવું વાછંટિયું ન. વાછંટ રોકવા બારીબારણાં પર કરેલું છજું વાટવો . (સં. વૃત્ત, પ્રા વ = ગોળાકાર) પાનસોપારી વાછૂટ સ્ત્રી. ગુદા વાટે પવન નીકળવો ~ પાદવું છે કે પૈસા વગેરે રાખવાની ઘણાં પડવાળી એક પ્રકારની વાજ પું, યજ્ઞ (૨) સંગ્રામ (૩) બાણનું પીછું (૪)વેગ; કોથળી; બટવો
તાન (૫) ઘોડો (ક) ઘી (૭) બળ (૮) અન્ન વાટસર વિ. (૨) પં. (વાટ + સરવું) વટેમાર્ગુ; રાહદારી વાજ વિ. (પ્રા. વજ્જ = ત્રાસવું પરથી) કંટાળેલું (૨) વાટાઘાટ સ્ત્રી. (સં. વટ = તોડવું + ઘટુ = જોડવું)
થાકેલું; ઘરેલું (૩) સ્ત્રી. તોબા; પીડા; કંટાળો ભાંજગડ; પંચાત (૩) ચર્ચાવિચારણા; મંત્રણા -વાજન ન. (‘વાજવુંઉપરથી) વાજિંત્રો અને તેની વાટિકા સ્ત્રી. (સં.) નાનો બગીચો; વાડી[(૨) વાડકી ધામધૂમ (સમાસમાં)
વાટીઝી. (સં. વર્તિકા, પ્રા. વક્રુિઆ) (નાળિયેરની) કાચલી વાજનગાજન ન. વાજતેગાજતે પ્રસંગ ઉજવવો તે વાર્ટ ન. (સં. વર્તસ) બોઘરણાના ઘાટનું વાસણ વાજપેય પું. (સં.) વિજય અને અભિષેક વખતે કરાતો વાટે ના. દ્વારા; વડે; મારફત એક પ્રકારનો સોમયાગ
[કાનૂની વાટે પું. વાટસરું; મુસાફર; વટેમાર્ગ વાજબી વિ. (અ. વાજિબ) ઘટિત; યોગ્ય (૨) ન્યાયી; વાટો પુ. ગોળ લાંબો વીંટો (૨) પેટ પર વળતી મોટી વાજવું અ.ક્રિ. (સં. વાઘતે, પ્રા. વજઈ) વાગવું; બજવું કરચલી (૩) સિમેન્ટ કે ચૂનાની ગોળ કિનાર (વાદ્યનું)
વાડ સ્ત્રી, (સં. વાટ, પ્રા. વાડ) જમીનની આજુબાજુ કાંટા વાજાપેટી સ્ત્રી. સૂરપેટી; ધમણિયું વાજું “હાર્મોનિયમ' વગેરેથી કરેલી આડ
કણબીવાડ વાજિત્ર ન. (સં. વારિત્ર) વાજું; વાઘ
વાડ સ્ત્રી. (સં. વાટક, પ્રા. વાડઅ) મોલ્લો; લો. ઉદા.

Page #752

વાડકી
o 3 ૫
[ વાતાનુકૂલ વાડકી સ્ત્રી, વાટકી; છાલી
(૪) વાગિન્દ્રિય; જીભ (૫) સ્વર; સૂર વાડકો ન. વાટકો; મોટું છાલું
વાણી સ્ત્રી, વણકરની સાળ [ઓછી એવી શબ્દાળુતા વાડવ કું. (સં.) બ્રાહ્મણ (૨) વડવાગ્નિ
વાણીવિલાસ પં. (સં.) વાણીનો વિલાસ; નક્કર ચર્ચા વાડાબંધી સ્ત્રી. અલગ અલગ વાડામાં બંધાવું તે; જુદાઈ; વાણીવિવેક પું. વાણીનો વિવેક; વિચારપૂર્વક બોલવું તે
પક્ષાપક્ષી (૨) વિ. વાડામાં બંધાયેલું એવું વાણીશૂરું વિ. બોલવે બળિયું; બડાઈખોર; બડાઈની વાતો વાડિયું ન. ખજૂર ભરવાનો કે તે ભરેલો સાદડીનો થેલો; કરનાર
સ્વિતંત્રતા - વાઢિયું.
ગિજ્જર વાણી સ્વાતંત્ર્ય ન. (સં.) ઇચ્છા મુજબ વાણી વાપરવાની વડિયો ડું. વહાણ વગેરેનું સુતારીકામ કરનાર; (પારસી) વાણો પુ. (સં. વાન, પ્રા. વાણ) વણતાં નંખાતો આડો વાડી સ્ત્રી. (સં. વાટિકા, પ્રા. વાડિઆ) બાગ; બગીચો દોરો-નાર
[મુનીમ (૨) ફૂલ ગૂંથીને કરેલો શણગાર (૩) નાતવરા વગેરે વાણોતર પું. (સં. વાણિજયપુત્ર, વાણિત્રિ) ગુમાસ્તો; માટે બાંધેલી વચ્ચે ચોકવાળી જગા (૪) નાનો વાડો વાણોતરી સ્ત્રી, વેપારની ચીજવસ્તુ
કે મહોલ્લો; પોળ જેવી જગા [મિલક્ત વાણોતરું. ગુમાસ્તાનું કામ; ગુમાસ્તાગીરી [ઊભો તાર વાડીવજીફો છું. જાગીર, ખેતર વગેરે (૨) સમદ્ધિ; માલ- વાણીતાણો છું. વાણો અને તાણો; વણતાં નંખાતો આડોવાડીવસ્તાર છું. કુટુંબકબીલો; છોકરાં હૈયાં
વાત છું. (સં.) પવન (૨) શરીરની કફ, વાત, પિત્ત વાડો છું. (સં. વાટક, પ્રા. વાડઅ) ઘર પછવાડે આંતરેલી * ત્રણ ધાતુઓમાંનો એક વાયુ
ખુલી જગા (૨) બકરાંધેટાં પૂરવાની જગા (૩) ખુલ્લું વાત સ્ત્રી. (સં. વાર્તા, પ્રા. વત્તા) વાર્તા; કથા (૨) જાજરૂ; સંડાસ
હક્કીકત; બીના; વૃત્તાંત (૩) લોકમાં ચાલતી ખરી વાડો પુ. લત્તો; મહોલ્લો
ખોટી વાત; ગામગપાટો (૪) કહેલું કે કહેવાનું તે. વાડોલિયું ન. ઝાડની આસપાસ કરેલી નાની વાડ (‘આપની વાતને તે સમજ્યો.') (૫) વાતચીત; વાઢ પું. શેરડીનું ખેતર (૨) શેરડી પીલવાનો સંચો સંભાષણ (૬) મોટી-અગત્યની કે અઘરી બાબત; વાઢ પું. વાઢવું ઉપરથી) કાપ; જખમ (૨) ધાર (૩). વિસાત (એમાં તે કઈ મોટી વાત છે?) (૭) વિષય; ચૂંક (૪) કાપણી
બાબત (બીજાની વાતમાં હું માથું મારતો નથી.) (૮) વાઢકાપ સ્ત્રી. ચીરવું કે કાપવું તે (દાક્તરે શરીરને) રીત; વર્તન; વહેવાર (રાજકારણની વાત જુદી છે.) વાઢકટિયોપું. વાઢકાપ કરનારો (દાક્તર) (૨) ભાંજગડિયો (૯) વર્ણન; ગુણગાન (એમની તે વાત થાય ?) વાઢવું સક્રિ. (સં. વર્ધતિ, પ્રા. વઢઈ) કાપવું; ચીરવું (૧૦) સરસાઈ; વાદ (એમની શી વાત કરવી ?) વાઢિયું ન. વાડિયું; ખજૂર ભરવાનો કે તે ભરેલો સાદડીનો (૧૧) કહેવાનું કે કરવાનું તે (વખત આવે ત્યારે થેલો
[(૨) ચડસ વાત.) (૧૨) યોજના; ગોઠવણી (મારી બધી વાત વાઢિયો છું. (સં. વૃધુ, પ્રા. વઢ) ઉત્કટ ઇચ્છા; ગળકો મારી ગઈ.) (૧૩) ગુપ્ત ભેદ; રહસ્ય (તેની વાત વાઢી સ્ત્રી. (સર. મ. વાઢણે) ઘી પીરસવાનું ઘણુંખરું બહાર પડી ગઈ છે.)
[કરે એવું નાળચાવાળું ધાતુનું કે માટીનું વાસણ
વાત(વેકર, કારક) વિ. (સં.) વાયુ કરે - વાતવિકાર વાદ્ધ વિ. વાઢનાર; કાપનાર
વાતકુકુટ કું. (સં.) પવનની દિશા દર્શાવતું યંત્ર વાણ સ્ત્રી, બોલી; વાણી
વાતગુલ્મ . (સં.) વાયુના પ્રકોપથી શરીરમાં થતું ગૂમડું વાણ ન. કાથી, ભીંડી, ખજૂરીનાં પાંદડાં વગેરેની (ખાટલો વાતબવિ. વાતરોગને હરનારું [વાર્તાલાપ (૨) ગપ્પાં
ભરવામાં ઘણુંખરું વપરાતી) કાથીની દોરી વાતચીત સ્ત્રી. (સં. વાર્તા + ‘ચિત’ પરથી) સંભાષણ; વાણિજ્ય ન. (સં.) વેપાર; વાણિકવિદ્યા [લગતું વાતજ્વર પું. (સં.) વાતપ્રકોપથી થતો જવર-તાવ વાણિજ્યિક વિ. સં.) વાણિજ્ય વિષયક (૨) વાણિજ્યને વાણિયાબુદ્ધિ સ્ત્રી.વાણિયાની અક્કલ-ચતુરાઈ મિહોલ્લો વાતડ વિ. વાતોડિયું; વાતો કર્યા કરનારું વાણિયાવાડ સ્ત્રી. (-ડો) પં. વાણિયાઓના વસવાટનો વાતડાહ્યું વિ. (સં.) વાત કરવામાં ડાહ્યું-ચતુર કે કુશળ વાણિયાવિધા સ્ત્રી, વાણિયાવેડા પુ.બ.વ. (સં. વાણિજક વાતડી સ્ત્રી. વાત; વાર્તા (પદ્યમાં)
+ વિદ્યા, પ્રા. વાણિયઅ + વિદ્યા) વાણિયાની રીત વાતદોષ છું. (સં.) વાયુધાતુમાં દોષ; વાતવિકાર
કે વર્તન (કરકસર, વખત વર્તીને કામ લેવું વગેરે) વાતપ્રકોપ છું. (સં.) વાયુવિકાર થવો તે વાણિયો પુ. વેપાર કરનાર વર્ગ પાછળથી જ્ઞાતિરૂપમાં વાતહર વિ. (સં.) વાયુનો રોગ દૂર કરનાર; વાતપ્ન
ગોઠવાઈ જતાં એ નાતનો પુરુષ (૨) એક જીવડું વાતાનુકૂલ વિ. (સં.) ઠંડી ગરમીથી જરૂર પ્રમાણે મકાનની વાણી સ્ત્રી. (સં.) સરસ્વતી (૨) વચન; બોલી (૩) વાચા હવાને અનુકૂળ કરે એવું

Page #753

વાતાનુકૂલન 63 ૬
| વામન વાતાનુકૂલન ન. (સં.) હવાને સમધારણ કરવાની પ્રક્રિયા વાદ્યસંગીત ન. (સં.) વાજિંત્રનું સંગીત
(૨) ગરમીને સહ્ય બતાવતું ઉપકરણ-તાપનિયંત્રક - વાધણ(Cણી) સ્ત્રી, હેડકી; અટકડી સાંકડી પટી કે દોરી ઉખાનિયંત્રક – પદ્ધતિ
[“એરકંડિશન્ડ’ વાધર(-રી) સ્ત્રી (સં. વર્ધ, પ્રા. વધ-વૃદ્ધ) ચામડાની વાતાનુકૂલિત વિ. (સં.) વાતાનુકૂલ કરાવેલું કે કરાતું; વાધવું અ.ક્રિ(સં વર્ધત, પ્રા. વદ્ધઈ) વધવું બાંધો વાતાયન સ્ત્રી. (સં.) બારી
વાન પું. (સં.વર્ણ, પ્રા.વન) વર્ણ; રંગ (૨) ન. શરીરનો વાતાવરણ ન. (સં.) પૃથ્વીને વીંટળાઈને રહેલું વાયુનું -વાન વિ. (સં. વત નું પુ.એ.વ.) શબ્દને છેડે ‘વાળના
આવરણ (૨) પરિસ્થિતિ; આજુબાજુના નૈતિક કે અર્થમાં લાગે છે. જેમ કે, વેગવાન; ગાડીવાન માનસિક સંજોગો
ટિવવાળું વાન છું. (ઇ.) માલ અને માણસોની અવરજવર માટે વાતૂન-તો)ડિયું, વાતુ(તો)ડું વિ. ઘણી વાતો કરવાની વપરાતી મોટી ગાડી (૨) ભારખાનાનો ડબ્બો વાત્સલ્ય ન (સં) મમતા; પ્રેમ (મોટાનો નાના પ્રત્યે) વાનગી સ્ત્રી (સં. વર્ણિકા, પ્રા. વનિઆ) નમૂનો (૨) વાત્સલ્યમૂર્તિ વિ. વાત્સલ્યની મૂર્તિ સમું; અતિ વત્સલ (૨). નવાઈની ચીજ
સ્ત્રી. વાત્સલ્યની મૂર્તિ; સાક્ષાત્ વાત્સલ્ય નિામ વાનપ્રસ્થાશ્રમપું. ગૃહસ્થાશ્રમ પછીનો આશ્રમ; ત્રીજો આશ્રમ; વાત્સાયન છું. (સં.) ન્યાયભાષ્ય તથા કામસૂત્રના લેખકનું જેમાં માણસ વનમાં રહીને સંન્યાસની તૈયારી કરે છે. વાદ પું. (સં.) ચર્ચા; શાસ્ત્રાર્થ (૨) ભાંગજડ; તકરાર વાનર છું. (સં.) વાંદરો; કપિ
(૩) ચડસાચડસી (૪) જ્ઞાનવિજ્ઞાનના કોઈ વિષયમાં વાનરચેષ્ટા સ્ત્રી. અડપલાં; વાનરવેડા [બાળકોનો સમૂહ
કાઢેલું અનુમાન કે તારણ; ‘થિયરી'. ઉદા. વિકાસવાદ વાનરસેના સ્ત્રી. (શ્રી રામની) વાંદરાની સેના (૨) નાનાં વાદગ્રસ્ત વિ. (સં.) ચર્ચાસ્પદ; મતભેદવાળું વાની સ્ત્રી, એક જાતની મીઠી વાર[(જમણની) વાનગી વાદન ન. (સં.) વગાડવું તે; બજાવવું તે
વાની સ્ત્રી. (સં. વર્ણિકા, પ્રા. વનિઆ) ચીજવસ્તુ વાદપરસ્તી સ્ત્રી. (સં., ફા.) વાદપૂજા; કોઈ પણ એક વાની સ્ત્રી. કુંભારની વાસણ રંગવાની રાતી માટી; ગેરુ વાદ પ્રત્યેની લગની
- તેિવું (૨) મડદાની રાખ; ભસ્મ વાદપ્રિય વિ. તર્કબદ્ધ ચર્ચા-વિચારણા કરવી ગમતી હોય વાનું ન. (સં વર્ણ, પ્રા. વનઅ + 3) વસ્ત: ચીજ; જણસ વાદવિવાદ પુ. (સં.) ચર્ચા; સામસામા તર્કબદ્ધ સવાલ- વાનો છું. (સં. વર્ણક, પ્રા. વનઅ) એક સુગંધીદાર પદાર્થ જવાબ
[વાદસભા (૨) લેપ; પીઠી વાદસ્થલી સ્ત્રી. (સં.) વાદવિવાદ કે તે જામવો તે; વાપરવું. (વાપરવું પરથી) વપરાશ; ઉપયોગ વાદળ ન. (સં. વાઈલ, પ્રા. વલ) આકાશમાં એકઠો વાપરવું સક્રિ. (સં વ્યાપતિ, વ્યાપ્રિયત, પ્રા. વાવઈ,
થયેલો વરાળનો ગોટા જેવો સમૂહ (જે વરસાદરૂપે વાવરઈ) ઉપયોગમાં લેવું (૨) ખર્ચવું (૩) ખાવું નીચે પડે છે.)
પીવું (જૈન) વાદળી વિ. વાદળી રંગનું (૨) વાદળમાં થઈને આવતો વાપસ ક્રિ.વિ. (ફા.) પાછું; વળતું
(સખત તાપ) (૩) સ્ત્રી. નાનું વાદળ (૪) પાણી વાપિ(-પી) સ્ત્રી. (સં.) વાવ (મુખ્યત્વે દીર્થિકા પ્રકારની ચૂસી રાખે તેવા એક દરિયાઈ જાનવરની કે તેવી કૃત્રિમ પગથિયાવાળી લાંબા કે કાટખૂણિયા પ્રકારની) પેદાશ; “અંજ
વાફેર પું. નજીવો તફાવત વાદળું ન. (સં. વાઈલ, પ્રા વદલો વાદળ; મેઘ વા-બારી સ્ત્રી. (-રિયું, -૨) ન. હવાની અવરજવરનું વાદાનુવાદ પું. (સં.) વાદવિવાદ; એક વાદની પાછળ જાળિયું; હવાબારી: ‘વેન્ટિલેટર' રજૂ થતો બીજો વાદ
વામ સ્ત્રી, વામા; નારી; સુંદર સ્ત્રી વારિત્ર ન. (સં.) વાજિંત્ર; વાજું
વામ કું., સ્ત્રી (સં. વ્યામ, પ્રા. વામ) બે હાથ પહોળા વાદી વિ. (સં.) વદનાર; બોલનાર (સમાસને અંતે) જેમ કરતાં છાતી સાથે થતી લંબાઈનું માપ; વાંભ
કે, ગાંધીવાદી, સત્યવાદી (૨) (સમાસને છેડે) વામ વિ. (સં.) સુંદર (૨) ડાબું (૩) ઊલટું; પ્રતિકૂળ વાદમાં માનનારું જેમ કે, વેદાંતવાદી (૩) વાદ (૪) અધમ; નીચ
પિડખે સૂવું તે કરનાર (૪) ફરિયાદી [ખેલ કરનાર મદારી; ગારુડી વામકુક્ષિ સ્ત્રી. (સં.) ડાબું પડખું (૨) જમ્યા બાદ ડાબે વાદી, (વગર) . મુરલી વગેરે વગાડીને (સાપ વગેરેનો) વામણું વિ. (સં. વામન, પ્રા. વામણ) ઠીંગણું; વામન વાદલું વિ. મમતી; વાદે ચઢે તેવું (૨) ચડેસૂલું; તંતીલું (૨) હલકટ (૩) કદરૂપું; બદસૂરત વાદોવાદ ક્રિ.વિ. સ્પર્ધામાં (૨) ઉતાવળથી
વામન વિ. (સં.) ઠીંગણું (૨) પં. બલિને છળવા થયેલો વાદ્ય ન. (સં.) વાજું; વાદિત્ર; વાજિંત્ર
વિષ્ણુનો પાંચમો અવતાર (૩) ઠીંગણો (૪) દક્ષિણ વાધવંદન. (સં.) વાદ્યો વગાડનારાંઓનો સમૂહ; “ઓરકેસ્ટ્રા દિશાનો દિગ્ગજ (૫) (લા.) લુચ્ચો

Page #754

વામનરાવતાર) 63.
[વારસ વામનાવતાર ધું. વામનરૂપે વિષણનો પાંચમો અવતાર વાયસી સ્ત્રી, (સં.) કાગડી વામમાર્ગ . તંત્રમાર્ગ, શાક્ત સંપ્રદાય
વાયા ના. (ઇં.) દ્વારા; મારફત; ને માર્ગે થઈને વામમાર્ગી વિ. વામમાર્ગનું કે તેને લગતું; દેવીભકત વાયુ પું. (સં.) પવન (૨) આતરડાંમાં ચડતો ગાળો (૩) વામનું સક્રિ. (સં. વામથતિ, મા વામઇ) ફેંકી દેવું; ઓછું ન. વાઈ; મૃગી
કરવું (૨) ઓછું કરવું; મટાડવું (૩) તજવું (૪) વાયુકારક વિ. (સં.) વાયુનો રોગ કરનાર
ઊલટી કરવી (૫) અ.ક્રિ ઘટવું, ઓછું થવું વાયુગોળો ખું. (સં.) વાયુનો એક રોગ વિાતાવરણ વામાં સ્ત્રી. (સં.) નારી (૨) સુંદર સ્ત્રી (૩) લક્ષ્મી (૪) વાયુચક્ર ન. (સં.) પૃથ્વીની આસપાસનું વાયુનું પડળ, સરસ્વતી
ગિલ્લાતલ્લાં; બાનાં વાયુચર ન.વિ.આકાશમાં ફરનાર (૨) (સં.) પક્ષી; ખેચર વામાટામાં પુબ.વ. અનિશ્ચયમાં વખત ગાળવો તે; વાયુજીવ . (સં.) વાયુમાં રહેતાં જીવજંતુ [(૨) ભીમ વામાંગ ન. (સં.) ડાબું અંગ-પડખું (૨) અર્ધાગના; પત્ની વાયુ(વતનય, નંદન, પુત્ર, સુત) . (સં.) હનુમાન વામી વિ. વામમાર્ગી
વાયુપ્રવચન ન. (સં.) આકાશવાણી પરથી પ્રસારિત થતું વામોરુ સ્ત્રી. (સં. વામ + ઊરુ) સુંદર જાંઘવાળી સ્ત્રી કે કરાતું પ્રવચન; રેડિયો-વાર્તાલાપ વાય છું. (સં. વાત) વાયુ; હવા (પદ્યમાં)
વાયુપ્રસારણ ન. (સં.) આકાશવાણી પરથી થતું કે કરાતું વાય સ્ત્રી. શાબાશી; વાહવાહ
પ્રસારણ; “બ્રોડકાસ્ટ' વાયક ન. વેણ; વાક્ય
વાયુભક્ષી વિ. સં.) વાયુને ભક્ષણ કરી જીવનારું વાયક ન. કહેણ; પાટમાં પધારવાનું નિમંત્રણ વાયુમંડળ ન. વાતાવરણ; વાયુચક્ર વાયકા સ્ત્રી. (સં. વાચા, પ્રા. વાયા) ઊડતી વાત; અફવા વાયુયાન ન. (સં.) વિમાન વાયુપ્રવચન વાયડાઈ સ્ત્રી. (-વેડા) પુ.બ.વ. વાયડાપણું; વાયડું વર્તન વાયુવાર્તાલાપ પુ. (સં.) આકાશવાણી પરનું પ્રવચન; વાયડું વિ. (સં. વાતિક, પ્રા. વાઈઅ) પેટમાં વાયુ ઉત્પન્ન વાયુવેગમાપક ન. પવનની ઝડપ માપવાનું સાધન;
કરે તેવું (૨) ફડાકા કે બડાઈ મારવાની ટેવવાળું (૩) “એનિમૉમીટર' વિચિત્ર સ્વભાવનું; ચિબાવલું
વાયુવેગી વિ. (સં.) પવનવેગી; વાયુ જેવા વેગવાળું વાપણું ન. (સં. ઉપાયન, પ્રા. ઉવાયણ) પરણી આવેલાં વાયુશાસ્ત્ર ન. (સં.) વાયુ અંગેની વિદ્યાવાયુચક્રશાસ્ત્ર
વરવધૂને કે સીમંતિનીને સગાંઓ દ્વારા અપાતું વાયુશાસ્ત્રી પું. વાતાવરણમાં થનારા ફેરફારો દર્શાવતું ખુશાલીનું જમણ
(કબૂલાતનું લખાણ શાસ્ત્ર જાણનાર; મિટિયોલોજિસ્ટ' વાયદાચિટ્ટી(-દી) સ્ત્રી. અમુક મુદતે પૈસા આપવાની વાયક ન. વાયક; વાક્ય; વચન વાયદાનો સોદો શ... અમુક મુદતે અમુક ભાવે માલ વાયોલિન ન. (ઇ.) ફિડલ; એક તંતુવાદ્ય લેવાનો સટ્ટાનો વેપાર
વાયોલેટ વિ. જાંબલી (૨) ૫. જાંબલી રંગ વાયદાસર કિ.વિ. વાયદા પ્રમાણે; મુદતસર
વાર પું. (ઇં. યાર્ડ) ત્રણ ફૂટ (નેવું સે.મી.) જેટલું માપ વાયદો પુ. (અ.વઅદ) મુદત; અવધિ (૨) મુદત પર વાર ક્રિ.વિ. () નામને અંતે પ્રમાણે, અનુસાર એવા કરવાનું કામ
અર્થમાં ઉદા. ક્રમવાર (ઉદા. ઉમેદવાર વાયરમેન પું. (ઇં.) વીજળીનાં દોરડાંની દેખરેખ રાખનાર -વાર પુ. (ફા.) વાળું' અર્થમાં નામનો લાગતો પ્રત્યય અને મરામત કરનાર કારીગર
વાર ૫. (સં. વાર, પ્ર. વાર) અઠવાડિયાની દરેક દિવસ વાયરલેસ છું. (ઈ.) બિનતારી સંદેશ કે તેનું ફિટિંગ (૨) સ્ત્રી વખત; સમય(૩) વખત; ફેરો ઉદા. પાંચ વાયરિંગ ન. (ઇ.) વીજળીના તાર મકાનમાં નાંખવા તે વાર (૪) ઢીલ; વિલંબ વાયરો પં. (સં. વાતર, પ્રા. વાયર) સખત પવન (૨) વાર-કવાર પું. સારા-નરસો દહાડો નિવારવું-દૂર કરવું તે શિરસ્તો; ફેશન
[કાપડની એક જાત વારણ પું. (સં.) હાથી (૨) ન. વારવું-અટકાવવું તે (૩) વાયેલ ન. (ઇં. વૉઇલ) એક જાતનું સ્ત્રીઓનું વસ્ત્ર; વારણું ન. (સં. વારણક) ઓવારણું; દુખડું વાયલવિ. (સં. વાત્ત, પ્રા. વાયદ્વારા) તરંગી, દઢતા વિનાનું વારતહેવાર પું. વારપરબ(-q) ન. ઉત્સવનો દિવસ; સારો વાયવડિંગ સ્ત્રી, ન.વાવડિંગ; મરી જેવાં એકઔષધિનાં બી વાર કે પર્વ; અવસર વાયવીય વિ. વાયુ સંબંધી (૨) વાયવ્ય ખૂણાને લગતું વારતા સ્ત્રી, વાર્તા કથા (૨) ટૂંકી વાર્તા; “શોર્ટ સ્ટોરી વાયવ્ય વિ. (સં.) વાયુ સંબંધી; વાયવીય; હવાઈ (૨) વારનિશ જુઓ ‘વાર્નિશ કિરવી (૨) ઓવારવું , ઉત્તર - પશ્ચિમ ખૂણાને લગતું (૩) સ્ત્રી, ઉત્તર અને વારવું સ.કિ. (સં. વાયતે, પ્રા. વારઈ) અટકાવવું; મના પશ્ચિમ વચ્ચેનો ખૂણો - દિશા
વારસ પુ. (ફા. વારિસ) મરનારની મિલકત જવાબદારી, વાયસ યું. (સં.) કાગડો
હકદાવો વગેરેનો હકદાર

Page #755

વારસના]
વારસનામું ન. વસિયતનામું
વારસાગત વિ. વારસામાં ઊતરેલું; વંશપરંપરાગત વારસાહક(-ક્ક) પું. વારસાનો અધિકાર
વારસો પું. વારસને મળેલી મરનારની મિલકત વગેરે; વારસાઈ
વારંટ ન. (ઇં. વૉરન્ટ) ગુનેગારને પકડવાનો કે તે અંગેની કોઈ તપાસ વગેરે કરવાનો સરકારી હુકમ વારંવાર ક્રિ.વિ. (સં.) વારેઘડીએ; ફરીફરીને વારાણસી સ્ત્રી. (સં.) કાશી; બનારસ (વારણા અને અસિ નદીનાં સંગમ ઉપર આવેલ તીર્થસ્થળ) વારાફરતી ક્રિ.વિ. વારાપ્રમાણે; એક પછી એક વારાફેરા પું.બ.વ. વારંવાર આવવું-જવું તે (૨) બદલાવું તે (દશાનું); ચડતી પડતીના પલટા વારાબંધી સ્ત્રી. વારા પછી વારો વારાહી સ્ત્રી. દુર્ગામાતાનું એક રૂપ; વેરાઈ માતા વારાંગના સ્ત્રી. (સં.) ગણિકા; વેશ્યા; વારવનિતા વારિ ન. (સં.) પાણી; નીર; જળ વારિગૃહ ન. (સં.) પાણીની ટાંકી (ખાસ કરીને મોટી) વારિજ ન. (સં.) કમળ
વારિત વિ. (સં.) વારેલું; અટકાવેલું વારિદ પું. (સં.) મેષ (૨) ન. વાદળું વારિધિ પું. (સં.) સમુદ્ર; ઉધિ; જળનિધિ વારી સ્ત્રી (સં. વાર, પ્રા.વારા) વારો; ક્રમ (૨) બદલો લેવાનો અવસર [સુંદર વારુ ઉર્દૂ. (સં. વારુક, પ્રા. વારુઅ) ઠીક (૨) વિ. સારું; વારુણ વિ. વરુણદેવને લગતું
વારુણી સ્ત્રી. મદિરા; દારૂ (૨) પશ્ચિમ દિશા વારેઘડીએ ક્રિ.વિ વારંવા૨; વારેવારે
વારેવારે ક્રિ.વિ. વારેઘડીએ; વારંવાર વારો પું. (સં. વારક, પ્રા. વાર) વારી; ક્રમ; પાળી (૨) અણોજો; પાકી
વારો છું. (સં. વાર) ઘડો; કુંભ [આવતું (વ્યાજ) વારોવારિયું વિ. વાર પ્રમાણે દિવસો ગણીને કાઢવામાં વાર્તા(-ર્તા) સ્ત્રી. (સં.) વાત; કથા (૨) બીના; હકીકત
સમાચાર
વાર્તાકાર પું. (સં.) વાર્તા-કથા કહેનાર કે રચનાર વાર્તાલાપ પું. (સં.) સામસામી વાત કરવી તે વાર્તિ(-ત્તિ)ક ન. (સં.) વિવેચનવાળી ટીકા (૨) પું. બાતમીદાર; ત [વૃદ્ધાવસ્થા; ઘડપણ વાર્ષક(-ક્ય), વાર્ધક(-ક્ય) ન. (સં. વાર્ધક, વાર્ધક્ય) વાર્નિશ પું. (ઇં.) લાકડાને પોલીસ કરવાનું દ્રવ્ય-એક પ્રવાહી બનાવટ
વાર્ષિક વિ. (સં.) વરસેવરસે આવતું કે થતું (૨) વરસ સંબંધી (૩) ન. દર વરસે પ્રક્ટ થતું પત્ર
૩૮
[વાવલિયો
વાર્ષિકોત્સવ પું. (સં.) એક વર્ષ પૂરું થયે ઊજવાતો ઉત્સવ વાર્ણેય પું. (સં.) વૃષ્ણિકુળના - શ્રીકૃષ્ણ
વાલ પુ.બ.વ. (સં. વલ્લ) પાપડીમાંથી મળતા વટાણા જેવા દાણાનું એક કઠોળ; ઝાલર
વાલ પું. (ઈં. વાલ્વ) નળી વગેરેની અંદર રાખેલો એક બાજુ ઊંચો થઈ શકે તેવો પડદો
વાલટ્યૂબ સ્ત્રી. (ઈં. વાલ્વટ્યૂબ) સાઇકલ, મોટર વગેરેની વાટમાંના પ્રવેશ છિદ્ર આડે મુકાતી છિદ્ર પર ચપોચપ ચોંટી જતી પાતળી નળી
વાલ પું. (સં. વલ્લભ, પ્રા. વલ્લ) ત્રણ રતી જેટલું તોલ વાલપાપડી સ્ત્રી. વાલની સીંગ
વાલમ પું.બ.વ. પતિ; કંથ; નાવલિયો (૨) હોળી પાસે ઊભો કરેલો મનુષ્યાકૃતિ ચાડિયો [રાજા વાલિ(-લી) પું. (સં.) સુગ્રીવનો મોટો ભાઈ; એક વાનર વાલિદ પું. (અ.) પિતા; બાપ વાલિદા સ્ત્રી. મા; માતા વાલિદી(-દૈ)ન ન.બ.વ. માબાપ; માતાપિતા વાલિ(-લી)સુત પું. અંગદ; વાલિનંદન વાલી સ્ત્રી. (‘વાલ' ઉપરથી) નાના દાણાના વાલ વાલી પું. (સં.) મુરબ્બી; રક્ષક; પાલક વાલીદિન પું. (સં.) શાળાના વિદ્યાર્થીઓના વાલીઓએ ભેગા મળવાનો દિવસ
વાલીવારસ ન. રક્ષક અને પાલક વાલુકા સ્ત્રી. (સં.) રેતી; વેક્
વાલુકાયંત્ર ન. કલાક જાણવાની રેતી ભરેલી શીશી (૨) રસાયન ભરેલી કુપ્પી; રેતી ભરેલા માટલાની અંદર રાખીને તપાવવાનું સાધન
વાલોળ સ્ત્રી. (સં. વલ્લફલી, પ્રા. વલ્લહલી) એક શાક વાલ્મીકિ પું. (સં.) રામાયણ રચનાર ઋષિ વાવ સ્ત્રી. (સં. વાપી, પ્રા. વાવી) અંદર ઊતરવાનાં પગથિયાવાળી લાંબા કે કાટખૂણિયા આકારની ને છેલ્લે કૂવો હોય તેવી જળાગારરૂપ રચના; દીર્ષિકા વાવટા-કાઠી સ્ત્રી. વાવટાનો દંડ-સ્થંભ [નિશાન વાવટો પું. (સં. વાયુપટ્ટક, પ્રા વાઉ≠) ધજા ફરકાવવાનું વાવડ પું. (સં. વાયુપટ્ટક, મા વાઉટ્ટ) ઉપરથી ‘વાવડો’ દરિયાઈ જોરદાર પવન ઉપરથી) ભાળ; પત્તો; સમાચાર (૨) રોગનું ફેલાવું તે
વાવડી સ્ત્રી. નાની વાવ વાવણિયો પું. બીજ ઓરવાનું સાધન
વાવણી સ્ત્રી. વાવવું તે કે તે માટેની ઋતુ કે મોસમ વાવર પું. વાવડ; રોગનું ફેલાવું તે (૨) સમાચાર; ભાળ વાવરવું સ.ક્રિ. વાપરવું; ઉપયોગમાં લેવું (૨) ખર્ચ કરવું;
ખર્ચવું
વાવલિયો પું. (સં.વાત, પ્રા વા) વાયુ; પવન; હવા

Page #756

વાવવી
[વાહવાહ વાવવું સક્રિ. (સં. વાપયતિ, પ્રા વાવઈ) ઉગાડવા માટે વસાવવું (૩) મહેકવું; સુગંધિત કરવું જમીનમાં બી કે રોપા નાખવાં - રોપવું
વાસંતી વિ. (સ) વસંત ઋતુ; વસંત ઋતુને લગતું વાવંટોળ પુ. વંટોળિયાનું તોફાન; ઝંઝાવાત
વાસંતી સ્ત્રી. માધવી નામની વેલ વાવા કે. (‘વાહવાહ' ઉપરથી) (બાળભાષામાં) સારું; વાસિત વિ. (સં.) સુવાસિત કરેલું મજેવું (૨) સ્ત્રી. ઝભલું
વાસંદી સ્ત્રી, સાવરણી વાવાઝોડું ન. (સં. વાત, પ્રા. વાઅ + ઝોડું, પ્રા. ફોડ વાસિની વિ., સ્ત્રી, વાસી વિ. (સં.) (મોટે ભાગે સમાસને
= ઝૂડી પાડવું) વાવંટોળ; વરસાદ સાથેનું પવનનું છેડે) રહેનારું (ઉ.દા. પુરવાસિની, નગરવાસી) તોફાન; ઝંઝાવાત
વાસી વિ. (સં. વાસિત, પ્રા. વાસિય) આગલા દિવસનું; વાવાદળ ન. (વા + વાદળ) જોસથી વાતો પવન અને વધારે વખત રહેવાથી બગડી ગયેલું (૨) બીજા
વાદળ; તોફાની વાદળી (૨) સંકટ; આપત્તિ દિવસનું; ઊતરતું વાવાશ કિ.વિ. ખુલ્લામાં; પવન લાગે તેવામાં વાસિ(-સી, સી)દું ન. (સં. વાસિત, પ્રા. વાસિઓ દ્વારા) વાવું સક્રિ. (સં. વાતિ, પ્રા. વાઈ) (પવનનું) કુંકાવું (૨) ઢોરનું છાણ, મૂતર વગેરે કચરો; પંજો
(શરીરને ટાઢની) અસર થવી વગાડવું; બજાવવું વાસુકિ છું. (સં.) નાગોનો રાજા વાવું સક્રિ. (સં. વા, પ્રા. વા) (મોટે ભાગે ફૂંકીને) વાસુદેવ પં. (સં.) (વસુદેવના પુત્ર) શ્રીકૃષ્ણ વાવું સક્રિ. (સં વિ+જન્, પ્રા. વિજા, વિયા) વિયાવું વાસુપૂજ્ય, (સ્વામી) છું. (સં.) જૈનોના વર્તમાન ચોવીસ વાવેતર ન. વાવવું તે (૨) વાવેલું તે (૩) વાવેલી જમીન તીર્થકરોમાંના બારમા વાશસ્ત્રી. (સં.વાસુ, પ્રા. વાસ) કાગવાશ; કાગડાને બોલાવી વાસુભદ્ર પું. (સં.) જુઓ “વાસુપૂજય'
ખાદ્ય કેહવિષ્યાન્નનાખવું તે પિોળ; મહોલ્લો વાસેલ વિ. (વાસી રાખેલ) પડતર રાખેલું ખેતર વાસ છું. (સં.) વસવાટ (૨) મુકામ; ઘર; સ્થાન (૩) વાસો છું. દહાડો (ખાસ કરીને પ્રસવ થયાનો) તિ વાસ સ્ત્રી, દુર્ગધ (૨) ગંધ
વાસો પુ. (સં. વાસક, પ્રા. વાસઅ) રહેવું એ; વાસ કરવો વાસકસજ્જા સ્ત્રી. (સં.) પ્રેમીના આગમનની રાહ જોઈ વાસોપિયો ૫. રાત્રે ખેતરમાં વાસો કરનારો; વાસોતી
વસ્ત્રાભૂષણ (તથા ઘર વગેરે) સજાવી તૈયાર થયેલી વાસ્તવ ન. (સં.) વાસ્તવિક્તા (૨) વાજબીપણું નાયિકા
વાસ્તવ વિ. વાસ્તવિકફ બરોબર; સાચું દિરાઈને નહિ) વાસકોટ કું., ન. (ઇં. વેસ્ટકોટ) બાંડિયો અડધો કોટ વાસ્તવદર્શી વિ. વાસ્તવિકતા હોય તેવું જોનારું (ભાવનાથી વાસક્ષેપ છું. જૈનમુનિ દ્વારા કરુણા દર્શાવવા શિષ્યોને વાસ્તવવાદ પં. (સં.) વાસ્તવિક કે વાસ્તવદર્શીતામાં
આશીર્વાદ આપવા તેમના માથા પર સુગંધી દ્રવ્યોનું માનતો વાદ; યથાર્થવાદ; ‘રિયલિઝમ'
ચૂર્ણ નાખે છે તે દેિહવાસના અને શાસ્ત્રવાસના વાસ્તવિક વિ. (સં.) ખરેખર (૨) વાજબી, યોગ્ય વાસનાન્નય ન. (સં.) ત્રણ પ્રકારની વાસના : લોકવાસના, વાસ્તવિક્તા સ્ત્રી. સાચી હકીક્ત (૨) વાજબીપણું વાસગૃહ ન. (સં.) નિવાસસ્થાન (૨) શયનગૃહ વાસ્તુ ન. (સં.) ઘર બાંધવાની જગા (૨) ઘર (૩) વાસણ ન. (સં. વાસન, પ્રા. વાસણ) પાત્ર; કામ વાસ્તુપૂજન
[શાંતિ માટેની પૂજા વાસણમૂસણ ન. રાંધવા જમવા વગેરેનાં વાસણ વાસ્તુપૂજા સ્ત્રી. (-જન) ન. નવા ઘરમાં રહેવા જતાં કરાતી વાસના સ્ત્રી. (સં.) પૂર્વના સંસ્કારોથી મક્કમ થયેલી વાસ્તુવિદ્યા સ્ત્રી. મકાન બાંધવાની વિદ્યા; સ્થાપત્યવિદ્યા; કામના (૨) ઇચ્છા; કામના
વસ્તુશાસ્ત્ર વાસનાત્મક વિ. (સં.) વાસના થી ભરેલું; વાસનામય વાસે ના. (અ. વાસિતહ) કાજે; અર્થે [ઉદ્ગાર વાસનાદેહ છું. (સં.) લિંગશરીર
વાહ ઉ.ફા.) કેવું સારું ; શાબાશ ! એવો પ્રશસાનો વાસનાપૂર્તિ સ્ત્રી. (સં.) વાસના પૂર્ણ થવી તે વાહક વિ. (સં.) વહેનારું (૨) ઊંચકનારું; ખેંચનારું; લઈ વાસનાબદ્ધ વિ. (સં.) વાસનાથી બંધાયેલું
જનારું (૩) હાંકનાર વાસર પું. (સં.) દિવસ; વાર
નિશી વાહન નં. (સં.) જમીન પર આવજા માટે વપરાતું સાધન વાસરીત-રિકા) સ્ત્રી. (સં. વાસર ઉપરથી) ડાયરી; રોજ- (ગાડી, પશુ વગેરે) (૨) વિચાર, લાગણી કે કાર્ય વાસલ વિ. વાસેલ (૨) પડતર રાખેલું ખેતર
પ્રગટ કરવા માટે વપરાતું સાધન; માધ્યમ વાસવ છું. (સં.) ઇન્દ્ર
વાહનભથ્થુ-હ્યું,-૬)ન.પ્રવાસ માટે મળતી વધારાની રકમ; વાસવી સ્ત્રી, ઇન્દ્રાણી
કન્વેયન્સ વિગેરે લાવવા-લઈ જવાં તે; ‘ટ્રાન્સપોર્ટ વાસવું સ.કિ. (સં વસ્ = આચ્છાદન કરવું) બંધ કરવું વાહનવ્યવહાર પુ. વાહનની અવરજવર; ઉતારુ માલ વાસવું સક્રિ. (સંવાશ = અવાજ કરવો) વગાડવું (૨) વાહવાહ સ્ત્રી. (ફા. વાહ) કીર્તિ (૨) ઉદ્વાહ

Page #757

વાહી
070
[ વાંઢી વાહવું સક્રિ. સમજાવવું; પટાવવું; છેતરવું; ધૂતવું વાંકડો છું. વરને આપવાની રોકડ રકમ; પરઠણ વાહવું સક્રિ. (‘વહવું', સં. વાહ્ય ઉપરથી) વ્યતીત કરવું; વાંકસાથિયો છું. વાંકાં પાંખોવાળો સાથિયો ગાળવું; વહે એમ કરવું
[એનામ વાંક(-કા)દેખું વિ. ભૂલો જોનારું, બીજાના દોષ જોનારું વાહિદ વિ. (અ) એકમાત્ર (૨) પુ. ઈશ્વરનું-ખુદાનું વાંકાઈ (-શ) સ્ત્રી. વાંકપણું (૨) આવઈ (૩) છેલાઈ; વાહિની વિ., સ્ત્રી. (સં.) વહેનારી (ઉદા. શબવાહિની) છેલપણું
(૨) સ્ત્રી. નદી (૩) સેના; લશ્કર (૪) નસ વાંકાબોલું વિ. અવળી વાત કરનારું; બોલીને ફરી જનારું વાહિનીપતિ ૫. (સં.) સેનાપતિ
વાંકિયું ન. સળિયા, નળ વગેરેના જોડાણ માટેની વાંકી વાહિયાત વિ. (સં.) વ્યર્થ; નકામું (૨) ખરાબ; હલકું આકૃતિનો ટુકડો -વાહી વિ. (સં.) વહેનારું; ઊંચકનારું (પ્રાયઃ સમાસને અંતે વાંકું વિ. (સં. વક્ર, પ્રા. વંક) વક; સીધું નહિ એવું, ટે
ઉદા. ભારવાહી) વિાયુ; પવને; હવા (પદ્યમાં) (૨) સરળ નહિ એવું; કુટિલ (૩) અવળું; ખોટું (૪) વાહોલિયો મું. (સં. વાત, પ્રા. વાઅ દ્વારા) વાવલિયો; વિરુદ્ધ; સામે થયેલું (૫) ન. વાંધો; ગેરસમજ; વાહ્ય વિ. (સં.) વહી શકાય એવું (૨) હલકં: વજનમાં ફોરું અણબનાવ (૬) વાંકું તે; વક્રતા વાળ છું. (સં. વાલ) કેશ; મોવાળો; બાલ
વાંકુંચૂળ-યુ)કું વિ. આડું-અવળું; સર્પાકાર વાળણ ન. (‘વાળવું = પાછું ફેરવવું) ઉતાર; અસર ધોઈ વાંકુંટેડ વિ. સાવ વાંકું; સાવ વળી ગયેલું નાખવાની શક્તિવાળું તે (૨) પ્રતિકાર
વાંકુંવસમું વિ. આવુંતેવું (૨) રીસ ચડે એવું વાળવું સક્રિ. (સં. વાલયતિ, પ્રા. વાલઈ) વાકું કરવું; વાંગલાં ન.બ.વ. (સં. વલ્ગ, પ્રા. વચ્ચ + નું પ્રત્યય)
નમાવવું (૨) વાળીને આકાર કરવો કે ગોઠવવું (જેમ વાગલાં; વલખાં; ફાંફાં કે, લાડું, બીડી, અંબોડો) (૩) ગડી વાળવી (૪). વાંધું ન. કોતરવાળું નાણું (૨) લોહીવા પાછું ફેરવવું (દવું, મન, બદલો) (૫) કચરો કાઢવો વાંધો છું. (સં. વર્ગ, પ્રા. વગૂ) વર્ગ; જાત (ઘર વાળવું) (૬) ઉપર છાવરવું; ઢાંકવું (ધૂળ વાંધો પુ. મોટું કોતર વાળવી, છેડો વાળવો) (૭) પાણી જવાનો રસ્તો વાંચન ન. (સં. વાચન શુદ્ધ રૂપ વાચન' છે.) વાચન; કરવો (ખેતરમાં) (૮) આવેલી ક્રિયા કે પ્રસંગ પૂરાં વાંચવું તે (૨) વાંચવાની ઢબ (૩) અભ્યાસ કરવાં (વરસી વાળવી)
વાંચનાલય ન. (શુદ્ધ રૂપ વાચનાલય) વાચનાલય વાળવુંઝૂડવું સક્રિ. વાળીઝપટી સાફ કરવું
વાંચવું સક્રિ. (સં. વચના પ્રેરક વાચુ પરથી) લખેલું મનમાં વાળંદ છું. (સં. વાલબંધ, પ્રા. વાલબંધ) હજામ; નાવી; કે મોટેથી ઉકેલવું (૨) ભાખવું ગાંધજો; નાપિત
વાંચવું સ.ક્રિ. ઇચ્છવું; વાંછવું વાળાફેંચી સ્ત્રી. (વાળો + કૂચડો) દાગીના ધોવાની વાંછના સ્ત્રી. વાંછા; ઈચ્છા; કામના વાળાની પીંછી
વાંછનીય વિ. (સં.) ઇચ્છનીય; ઇચ્છવાયોગ્યઇચ્છા કરવી વાળાચૂં(-ચું)ક સ્ત્રી. તારની નાની ખીલી
વાંછવું સક્રિ. (સં. વાંછતિ, પ્રા. વંછઈ) ઇચ્છવું; ચાહવું; વાળાવીંજણો પં. સુગંધીવાળાનો બનાવેલો પંખો [કડી વાંછા સ્ત્રી. (સં.) ઇચ્છા; વાંછના વાળી સ્ત્રી. (સં. વાલી) (સ્ત્રીઆનું) નાકનું ઘરેણું-નથ (૨) વાંછિત વિ. (સં.) ઇચ્છેલું; ઇચ્છિત વાળુ સ્ત્રી. (સં વાલુકા, પ્રા વાલુઆ) વેળુ, રેતી; કાંકરી વાંછું (૦૬) વિ. ઇચ્છુક; ઇચ્છા કરનારું. વાળન. (સં. વિકાલક,પ્રા. વિઆલઅ) સાંજ પછીનું ભોજન વાંઝ, (૦ણી) સ્ત્રી. (સં. વંધ્યા, મા, વંઝા) સંતતિ ન થતી -વાળું વિ. (સં. પાલક, પ્રા. વાલઅ) “-ના સંબંધનું', હોય તેવી સ્ત્રી; વંધ્યા (૨) વાંઝિયાપણું
-ની માલિકીનું, -ના ધંધાનું વગેરે અર્થોમાં નામને વાંઝણું વિ. સં. વંધ્ય, પ્રા.વંઝ) વાંઝિયું, જેને કદી સંતાન
અંતે (ઉદા. દૂધવાળું; દહીંવાળું) રિોગ ન થયું હોય તેવું (૨) જેને ફળ ન આવે તેવું વાળો છું. (‘વાળ' ઉપરથી) ધાતુનો લાંબો તાર (૨) એક વાંઝિયાબારું ન. વાંઝિયાનું બિનવારસી (૨) એકનો એક; વાળો છું. (સં. વાલક, પ્રા. વાલએ) એક પ્રકારનાં સુગંધી છોકરો
[વાંઝિયાપણાની ખોડ મૂળિયાં; ખસનાં મૂળિયાં; ઉશીર મિત્ર વાંઝિયામહેણું ન. સંતાન ન જ થયાં હોવાનું મહેણું; વાળો છું. ઝેરનો ઉતાર (૨) મૂકેલા મંત્રને પાછો વાળવાનો વાંઝિયું વિ. સંતતિ ન થતી હોય તેવું; વાંઝાણું (૨) ફળ વાંક છું. (વાંકું ઉપરથી) અપરાધ; ખામી; દોષ (૨) કે લાભ ન થતો હોય તેવું
વક્રતા; રાંટ (૩) સ્ત્રીઓનું હાથનું એક ઘરેણું વાંટ . (સં. વટુ પરથી) હિસ્સો; ભાગ ટુિકડો વાંકગુનો છું. ભૂલચૂક (૨) અપરાધ; ગુનો
વાંટો પુ. વાંટ; હિસ્સો (૨) ગરાસ કે નરવાની જમીનનો વાંકડિયું વિ. વાંકું (લાલિત્યાવાચક)
વાંઢી વિ., સ્ત્રી. પરણ્યા વિનાની સ્ત્રી
વાર:*

Page #758

વાંઢો
૪ ૧
[વિકૃત વાંઢો છું. (સં. વંટ, દે. વંઠ = અપરિણીત) કન્યા ન વિકરણ પું. (સં.) સંસ્કૃતના એક ગણના ધાતુને બીજા મળવાથી કુંવારો રહેલો
ગણના ધાતુથી જુદો પાડનાર પ્રત્યય વાંદર છું. (સં. વાનર) વાંદરું વાનરવેડા વિકરણ વિ. (સં.) ઇન્દ્રિય વિનાનું વાંદર(રા)વેડા પુ.બ.વ. વાંદરા જેવી ચેષ્ટાઓ કરવી તે; વિકરાલ (સં.) (-ળ) વિ. ડરામણું; ભયાનક ભીષણ વાંદરી સ્ત્રી, વાંદરાની માદા માંનું એક પ્રાણી વિકર્ણ વિ. કાન વિનાનું (૨) ખૂણા ખાંચ વિનાનું (૩) વાંદરું ન. વાનર - માણસ જેવું પણ પૂંછડીવાળું કાળા . ચોરસનાં બે સામસામાં કોણબિંદુને જોડનારી સીધી વાંદરો પં. (સં. વાનર, પ્રા. વન્નર, વાણર) નર - વાનર; લીટી; “ગોનલ' (ગ.) [વિવિધ કર્મ
(૨) ચાંપ; ઘોડો (૩) તાળાનો ખીલો; ઉલાળો (૪) વિકર્મ ન. (સં.) નિષિદ્ધ કે ખરાબ કર્મ, દુરાચરણ (૨)
એક પ્રકારનું દારૂખાનું (૫) ભાર ઉપાડવાનું એક યંત્ર વિકર્ષણ ન. (સં.) (‘આકર્ષણ'થી ઊલટું) પાછું ખેંચવું વાંદવું સક્રિ. (સં. વંદને, પ્રા. વંદઈ) વંદવું; નમન કરવું કે ધકેલવું તે; ‘રિપલ્ઝન'
વિકલ (સં.) (-ળ) વિ. વિહ્વળ; વ્યાકુળ (૨) શક્તિ વાંદો પુ. વંદો (૨) થડ કે વાળમાંથી ફટતો નકામો ફણગો વિનાનું અસમર્થ (૩) અપૂર્ણ (૪) પં. વિકલા; વાંધાખોર(-રિયું) (ફા.) વિ. વાંધા વચકા કાઢ્યા કરનારું કળાનો સાઠમો ભાગ
તિ; વિઘટન વાંધો ૫. (સં. બાધક) હરત; અડચણ (૨) વિરોધ; વિકલન ન. (સં.) (સંકલનથી ઊલટું) છૂટું પાડી નાખવું ઝઘડો; તકરાર
કેિ વિરોધનું કારણ વિકલા સ્ત્રી, (સં.) કળાનો સાઠમો ભાગ; ક્ષણથી પણ વાંધોવચકો ૫. ભૂલચૂક ખોડખાંપણ (૨) કંઈ ને કંઈ છિદ્ર થોડો વખત (૨) એક અંશનો ૩૬૦૦મો ભાગ (ગ.) વાંફળ વિ. વાયલ (૨) ફોગટ; માલ વગરનું (૩) વિવેક વિકલાંગ વિ. શરીરે ખોડવાળું; અપંગ વિના બોલે કે વાવરે તેવું
વિકલ્પ છું. (સ) તર્કવિતર્ક (ર) ચાલી શકે તેવી ઘણી વાંસ પું. (સં.વંશ, પ્રા. વંસ) એક ઝાડ (૨) તેનો સોટો વસ્તુઓમાંથી ગમે તે એક લેવાની છૂટ હોવી તે; તેવી
(૩) વલોણાનો રવૈયો (૪) સાતઆઠ હાથ જેટલું માપ વસ્તુ (વ્યા.) (૩) ઐચ્છિક વિષય વાંસકપૂર ને, પોલા વાંસમાંથી નીકળતા કપૂર જેવો એક વિકલ્પના સ્ત્રી. (સં.) વિપરીત કે વિરુદ્ધ કે વિશેષ કલ્પના પદાર્થ; વંશલોચન
વિકલ્પ કિ.વિ. વિકલ્પ તરીકે; વિકલ્પમાં [થવું વાંસકૂદ શ્રી. (કો) ૫. સ્થિતિસ્થાપક વાંસ દ્વારા નિશ્ચિત વિકસવું અ.ક્રિ. (સં. વિકલ્સ) ખીલવું; ઊઘડવું; પ્રફુલ્લિત
| ઊંચાઈ પ્રાપ્ત કરવાની એક સ્પર્ધા: ‘પોલ-વૉલ્ટ' વિકસાવવું સક્રિ. ‘વિકસવુંનું પ્રેરક વાંસડો . પોલા વાંસનો સોટો
વિકસાવું અકિ. “વિકસવુંનું ભાવે વાંસફોડો છું. વાંસના છાબડાં વગેરે બનાવનારો વિકસિત વિ. (સં.) ખીલેલું; વિકાસ પામેલું વાંસલડી સ્ત્રી, વાંસળી; બંસી (લાલિત્યવાચક) વિકળ વિ. (સં. વિકલ) જુઓ ‘વિકલ’ વાંસલી સ્ત્રી. નાની વાંસલો
વિકળા સ્ત્રી, જુઓ ‘વિકલા” મિાનસિક બગાડ વાંસલો છું. (સં. વાશી, પ્રા. વાંસ) વાંસના (હવે વિકાર છું. (સં.) ફેરફાર; પરિવર્તન (૨) શારીરિક કે
લાકડાના) હાથાવાળું લાકડાં છોલવાનું સુતારી ઓજાર વિકાર વિ. વિકાર કે ફેરફાર કરનારું વાંસળી સ્ત્રી,(સં.વંશી, પ્રા.વંસી) બંસી; ફૂંકીને વગાડવાનું વિકારવશ વિ. વિકારને વશ થયેલું
નળી જેવું એક વાઘ (૨) રૂપિયા ભરવાની સાંકડી વિકારી વિ. (સ) વિકારને ઉત્તેજિત કરનારું વિસ્તાર
લાંબી કોથળી (બહાર નીકળતાં જે કેડે બંધાતી.) વિકાસ પં. (સં) ખીલવું તે (૨) ઉત્ક્રાંતિ (૩) ફેલાવ: વાંસી સ્ત્રી, ચોખાની એક જાત
વિકાસપત્ર પું. (સં.) એક પ્રકારનું બચતપત્ર (૨) રાષ્ટ્રીય વાંસી સ્ત્રી. (સં. વંશિકા, પ્રા. વંસિઆ) દાતરડા જેવું વિકાસ બચતપત્ર
હથિયાર બેસાડેલું ફળો તોડવાનું લાંબા વાંસનું સાધન વિકાસવાદ મું. ઉત્ક્રાંતિવાદ; જગતના પદાર્થોનું ઉત્ક્રમણ વાંસે ના. (“વાંસો’ પરથી) પૂંઠે; પછવાડે; પાછળ થયા કરે છે એ પ્રકારનો મત-સિદ્ધાંત વાંસો ખું. (સં. વંશ = કરોડ પરથી) બરડો; પીઠ વિકાસશીલ વિ. વિકાસ પામતું; વિકસી રહેલું; વિકાસ વિ ઉપ. (સં.) જુદાઈ, વિરોધ કે ઊલટાપણું બતાવે કરવાના સ્વભાવવાળું
(વિયોગ); પુષ્કળપણ કે વિશેષતા બતાવે (વિનાશ) વિકિરણ નં. (સં.) વિખરેવું તે (૨) ગરમી કે પ્રકાશનાં (૨) બહુવ્રીહિ સમાસમાં ‘વગરનું એવા અર્થમાં કિરણોનું ફેંકાવું તે; રેડિયેશન' આવતો ઉપસર્ગ (વિમુખ)
વિકીર્ણ વિ (સં.) વીખરાયેલું; પથરાયેલું (૨) વેરવિખેર વિકટ વિ.(સં.) મુશ્કેલ (૨) દુર્ગમ (૩) વિકરાળ; ભીષણ વિકૃત વિ. (સં.) વિકાર પામેલું; વિકારવાળું (૨) બંગડી વિકરણ ન. (સં.) જુદું પાડવું તે
ગયેલું (૩) બેડોળ

Page #759

વિકૃતિ
૪ ૨
[વિચારસ્વાતંત્ર્ય વિકૃતિ વિ (સં.) વિકાર તિની ચકલીઓ તે તોડીફોડી નાખવું તે
નાખવું તે વિકેટ સ્ત્રી. (ઈ.) ક્રિકેટની રમતની ત્રણ દાંડીઓ અને વિઘટ્ટન ન. (સં.) (ના) સ્ત્રી. વિઘટન (૨) તોડીફોડી વિકેટકીપર . (.) વિકેટના સ્થાનને સાચવનાર ખેલાડી વિઘાત પું. (સં.) આઘાત; પ્રહાર (૨) સંહાર; નાશ (૩) વિકેન્દ્રિત વિ. (સં.) કેન્દ્રથી દૂર કે મોકળું; “ડિસેન્ટ્રલાઇઝૂડ' અડચણ; વિપ્ન વિકેન્દ્રીકરણ ન. (સં.) કેન્દ્રસ્થાનમાંથી દૂર કરવાપણું વિઘાતક વિ. નાશ કરનારું, સંહારક વિક્ટોરિયા સ્ત્રી, (ઇ.) એક જાતની ઘોડાગાડ; બગી વિઘોટી સ્ત્રી, (સં. વિગ્રહવૃત્તિકા, પ્રા. વિષ્પઉદિઆ) દર વિક્રમ પું. (સં.) પરાક્રમ; શૌર્ય (૨) વિક્રમાદિત્ય વીઘે આકારાતું કે ભરવાનું મહેસૂલ વિક્રમ સંવત મું. વિક્રમ રાજાથી ચાલેલો સંવત્સર (ટૂંકમાં વિઘ્ન ન. (સં.) હરકત; નડતર (૨) સંકટ; મુશ્કેલી વિ.સં.).
પ્રિસિદ્ધ રાજા વિનકર્તા વિ. (૨) પં. વિપ્ન કરનાર કિરનારું, ઈર્ષાખોર વિક્રમાદિત્ય પં. (સં.) ઉજ્જનનો માલવ ગણરાજ્યનો એક વિબસંતોષી વિ. વિન કરવામાં રાજી થનારું (૨) ઈર્ષા વિક્રય છું. (સં) વેચાણ (૨) વકરો
વિચક્ષણ વિ. (સં.) ચતુર; બુદ્ધિમાન (૨) ચાલાક વિક્રાંત વિ. (સં.) પરાક્રમી (૨) વિકરાળ; ડરામણું વિચરણ ન. (સં.) વિચરવું તે; ભ્રમણ કરવું તે કરવો વિક્રિયા સ્ત્રી. (સં.) ફેરફાર; વિકાર
વિચરવું અ.ક્રિ. (સં. વિચ) જવું; આમતેમ ફરવું; પ્રવાસ વિક્રેતા યું. (સં.) વેચનાર; વેપારી ખિણાયેલું વિચલન ન. (સં.) પાદપ્રુતિ; માર્ગશ્રુતિ (૨) ખસવું એ વિક્ષત વિ. (સં.) ઘવાયેલું; હણાયેલું (૨) પીડિત (૩) (૩) વક્રીભવન (૪) હલનચલન કરવું તે (૫) વિક્ષિપ્ત વિ. (મું) વિક્ષેપ પામેલું; અડચણ પામેલું વિષયાંતર
ખિસી ગયેલું વિક્ષુબ્ધ વિ. () વિક્ષોભ પામેલું; ખળભળી ઊઠેલું વિચલ(-ળ), વિચલિત વિ. (સં.) અસ્થિર; હાલતું (૨) વિક્ષેપ પું. (સં.) અડચણ (૨) અસ્થિરતા (૩) મૂંઝવણ વિચાર છું. (સં.) મનથી ચિંતવવું તે; મનન કરવું તે (૨) (૪) વાર; વિલબ
અભિપ્રાય (૩) ઉદેશ; આશય (૪) કલ્પના; મનસૂબો વિક્ષોભ પં. ખળભળાટ; ક્ષોભ
(૫) નિશ્ચય (૬) વિવેક, મર્યાદા (૭) પરિણામનો વિખ ન. (સં. વિષ) ઝેર; વિષ; વખ
ખ્યાલ (૮) ચિંતા
કિહ્યું; શાણું વિખવાદ પું. ઝેર પેદા થાય તેવી બોલચાલ, તકરાર, કજિયો વિચારક વિ. (સં.) વિચાર કરનારું; ચિંતનશીલ (૨) વિખંડન ન. (સં.) ટુકડે ટુકડા કરવા તે
વિચારગ્રસ્ત વિ. (સં.) ઊંડા વિચારમાં પડેલું-લીન; વિખાણ સ્ત્રી. ન. વખાણ
વિચારમગ્ન વિખૂટું વિ. (સં વિશુદ્યતે, પ્રા વિછુઈ = વછૂટવું વિચારણા સ્ત્રી. (સં.) વિચાર કરવો કે કરાયેલો તે
ઉપરથીજુદું; સાથમાંથી છૂટું પડી ગયેલું વિચારણીય વિ. (સં.) વિચારવા માટેનું કે વિચારવા યોગ્ય વિખે ના. (સં. વિષયે ઉપરથી જૂની ગુજરાતીમાં વિષઈ- (૨) ચિંત્ય વિચાર કરવામાં થતી ભૂલ
વિષે) વિશે; અંદર હિોય તેને છૂટું કરી નાખવું; વેરવું વિચારદોષ છું. વિચારપદ્ધતિ કે તેની સરણીનો દોષ; વિખેરવું સક્રિ. (સં. વિષ્ફરયતિ, પ્રા. વિખેર) ભેગું વિચારપૂર્વક ક્રિ.વિ. વિચાર કરીને (૨) વિવેકપૂર્વક વિખેરાવવું સક્રિ. વિખેરવું'નું પ્રેરક
વિચારમગ્ન વિ. (સં.) વિચારમાં ડૂબી ગયેલું, વિચારમાં વિખેરાવું અક્રિ. “વિખેરવુંનું કર્મણિ
તલ્લીન વિખ્યાત વિ. (સં.) જાણીતું; પ્રસિદ્ધ; નામી વિચાર(વંત, ૦વાન) વિ. વિચાર કરનારું; વિચારવાળું વિખ્યાતિ સ્ત્રી. (સં.) પ્રસિદ્ધિ; પ્રખ્યાતિ
વિચારવાયું છે. મનમાં વિચારો આવ્યા કરવા તે વિગઠન ન. (સં.) સંગઠનથી ઊલટું તે; વિઘટન વિચારવિનિમય ૫. વિચારોની આપલે વિગત વિ. (સં.) ગત; અતીત (૨) મૃત; મરણ પામેલું વિચારવું સક્રિ. વિચાર કરવો; (૨) ધારવું; કલ્પવું (૩) વિગત સ્ત્રી. (સં. વ્યક્તિ દ્વારા) બીના; બાબત; હકીકત ચર્ચવું; પૂછવું; તપાસવું વિગતિ સ્ત્રી. (સં.) અધોગતિ; અવગતિ
વિચારશક્તિ સ્ત્રી. (સં.) વિચારવાની શક્તિ વિગતે (-તવાર) ક્રિ.વિ. દરેક વિગત સાથે; વિસ્તારપૂર્વક વિચારશીલ વિ. (સં.) વિચાર કરે એવું વિચારવંત વિચલિત વિ. (સં.) પીગળી ગયેલું (૨) તદન પાકી ગયેલું વિચારશૂન્ય વિ. (સં.) વિચાર વિનાનું, અવિચારી (૨) વિગુણ વિ. (સં.) ગુણરહિત; નિર્ગુણ (૨) વિરુદ્ધ મનમાં ગૂંચવાયેલું; મૂંઝાયેલું [ક્રમબદ્ધતા વગેરે
ગુણવાળું અિવયવો છૂટા પાડવા તે વિચારસરણિ (-ણી) સ્ત્રી. વિચારની સરણી, તેની પદ્ધતિ, વિગ્રહ પૃ. (સં.) યુદ્ધ; સંગ્રામ (૨) શરીર (૩) સમાસના વિચારસૃષ્ટિ સ્ત્રી, વ્યક્તિના સમગ્ર વિચારોનો સમૂહ વિગ્રહરેખા સ્ત્રી. (સં.) લઘુરેખા (-) આવું વિરામચિહ્ન વિચારસ્વાતંત્ર્ય ન. (સં.) વિચાર દર્શાવવાની-કરવા વિઘટન ન. (સં.) છૂટું પાડવું તે; પૃથક્કરણ કરવું તે (૨) કહેવાની કે ફેલાવવાની સ્વતંત્રતા

Page #760

વિચિ]
વિચિ સ્ત્રી. (સં.) મોજું; તરંગ [અચોક્કસપણું વિચિકિત્સા સ્ત્રી. (સં.) સંદેહ; શંકા (૨) ભૂલ (૩) વિચિત્ર વિ. (સં.) તરેહવાર; વિલક્ષણ (૨) અદ્ભુત; નવાઈ પમાડતું
વિચિત્રતા સ્ત્રી. વિલક્ષણતા; વિચિત્રપણું વિચી સ્ત્રી. (સં.) વિચિ; મોજું
683
વિચ્છિન્ન વિ.(સં.) વિચ્છેદ પામેલું; છેદાઈ ગયેલું; અલગ વિસ્ફુરિત વિ. (સં.) છાંટેલું (૨) ખરડેલું; લીંપેલું [નાશ વિચ્છેદ પું. (સં.) કાપ; છેદ (૨) વિભાગ (૩) વિયોગ; વિછળામણ ન. વીછળેલું પાણી; વીંછળામણ વિછળાવવું સ.ક્રિ. ‘વીછળવું'નું પ્રેરક
વિછોહ છું. (સં. વિક્ષોભ) વિયોગ; જુદાઈ; વિચ્છેદ [ત વિજકારો હું. વિજકાવવું તે; પદાર્થમાં વીજળી પેદા થાય વિજકાવવું સ.ક્રિ . વીજળીનો ચમકારો કરવો (૨) વીજળી ભરવી; ‘ચાર્જ’
વિજન વિ. (સં) માણસની અવર જવર વિનાનું; એકાંત; વેરાન (૨) ન. વેરાન જગા; એકાંત જગા વિજનિત વિ. (સં.) જન્મ પામેલું (૨) ઉત્પન્ન થયેલું વિજય પું. (સં) ફતેહ; જીત; જય વિજયડંકો પું. વિજય સૂચવતો ડંકો-અવાજ વિજય, (૦પતાકા) સ્ત્રી. (વાવટો) પું. (સં.) વિજયસૂચક વાવટો કે ઝંડો
વિજયપદ્મ પું. (સં.) વિજયચિહ્ન; ‘ટ્રૉફી’ વિજયયાત્રાસ્ત્રી,વિજયની ઉજવણીની યાત્રા [જયસ્તંભ વિજયસ્તંભ પું. વિજયની યાદગીરી માટેઊભોકરેલો સ્તંભ; વિજયા સ્ત્રી. (સં.) દુર્ગા; પાર્વતી (૨) ભાંગ વિજ્યાદશમી સ્ત્રી. (સં.) દશેરા; આસો સુદ દસમ વિજયી વિ. (સં.) ફતેહમંદ; વિજેતા વિજાતિ સ્ત્રી. (સં.) ભિન્ન જાતિ; ભિન્નપણું (૨) ભિન્ન પ્રકાર (૩) ભિન્ન વર્ગ [ક પ્રકારનું વિજાતીય વિ. (સં.) બીજી જાતનું (૨) ભિન્ન જાતિ, વર્ણ વિજિગીષા સ્ત્રી. (સં.) જીતવાની ઇચ્છા; જયેચ્છા વિજેતા પું. (સં) વિજય મેળવનાર; જીતનાર વિજોગ કું. વિયોગ; છૂટું પડવું તે (૨) વિરહ વિજોગણ(-ણી) વિ., સ્ત્રી. વિયોગી સ્ત્રી; વિરહિણી વિજોગી(-ગિયું) વિ. વિયોગી; વિરહી; છૂટું પડેલું વિજ્ઞપ્તિ સ્ત્રી. (સં.) વિનંતી; અરજ; વિજ્ઞાપના (૨) જાહેરખબર
વિજ્ઞાત વિ. (સં.) સારી રીતે જાણેલું
વિજ્ઞાન ન. (સં.) સવિશેષ જ્ઞાન; શાસ્ત્રીય જ્ઞાન; ‘સાયન્સ’ (૨) અનુભવજ્ઞાન (૩) બ્રહ્મજ્ઞાન; તત્ત્વજ્ઞાન વિજ્ઞાનકથા સ્ત્રી. (સં.) વિજ્ઞાન અને ટેકનૉલૉજીનો સમન્વય સાધતું કથાસાહિત્યનું એક સ્વરૂપ; ‘સાયન્સફિક્સન’
[વિતલ(-ળ)
વિજ્ઞાનશાસ્ત્રી પું. વિજ્ઞાની; વૈજ્ઞાનિક; સાયન્ટિસ્ટ' વિજ્ઞાની છું. સવિશેષ જ્ઞાન ધરાવનાર; વૈજ્ઞાનિક; વિજ્ઞાનવેત્તા; ‘સાયન્ટિસ્ટ'
વિજ્ઞાપક વિ. (સં.) જાહેર કરનારું; માહિતી આપના (પુસ્તક કે ચોપાનિયું) (૨) જાહેરાત આપનાર વિજ્ઞાપન ન. (-ના) સ્ત્રી. નિવેદન; વિનંતી (૨) જાહેરાત વિઝન ન. (ઈં.) દર્શન; દૃષ્ટિ
વિઝા(-સા) પું. (ઈં.) વિદેશ જવાની પરવાનગી; પ્રવાસપરવાનગી; દેશપ્રવેશ-પરવાનગી
વિઝિટ સ્ત્રી. (ઇ.) (દાક્ત૨, વૈદ) દરદીને ઘેર મુલાકાતે જવું તે (૨) મુલાકાત [મહેનતાણું વિઝિટ ફી સ્ત્રી. (ઈં.) દાક્તરનું મુલાકાત આપ્યા બદલનું વિઝિટર પું. (ઈં.) મુલાકાતે આવનાર કે જનાર; મુલાકાતી વિઝિટિંગ કાર્ડ ન. (ઈં.) મુલાકાત કરવા માટે, જાણ કરવા માટેની છાપેલી ચિઠ્ઠી
વિટ પું. વેશ્યાનો અનુચર; ભડવો (૨) નાટકમાં નાયકનાયિકાનો વિદૂષક જેવો સાથી
વિટ ન. (ઈં.) બુદ્ધિચાતુર્ય; નર્મવૃત્તિ; ચમત્કૃતિપૂર્ણ હાસ્ય ઉપજાવે એવી બુદ્ધિ
વિટપ પું. (સં.) ડાળી (૨) ડાળીમાંથી નીકળતો ફણગો વિટંબણા સ્ત્રી. (સં. વિડંબના) દુઃખ; સંતાપ; મુશ્કેલી (૨) માથાકૂટ; માથાફોડ [પ્રજીવક વિટામિન ન. (ઈં.) ખોરાકમાં હોતું એક પ્રાણીદાયી તત્ત્વ; વિટો પું. (ઈં.) કોઈ વાત કે વિચાર કે નિર્ણયને નકારવાનો હક; નકારક
વિઠ્ઠલ, (નાથ) જુઓ ‘વિઠ્ઠલ’
વિઠોબા પું.બ.વ. (સં. વિષ્ણુ, પ્રા. વિઝુ દ્વારા મરાઠી)
પંઢરપુર મંદિરમાંના પાંડુરંગ વિઠ્ઠલનાથ - વિષ્ણુ વિઠ્ઠલ, (નાથ) પું. (સં. વિષ્ણુ, પ્રા. વિઠ્ઠ+લ) શ્રીકૃષ્ણ;
વિષ્ણુ
વિડંબન ન., (-ના) સ્ત્રી. (સં.) અનુકરણ (૨) ઉપહાસ; મશ્કરી (૩) છળ (૪) મુશ્કેલી; પીડા
વિણ ના. (સં. વિના, પ્રા. વિણા) વિના; સિવાય; વગર વિણામણી સ્ત્રી., (-g) ન. અનાજમાંથી વીણી કાઢેલો નકામો ભાગ (૨) વીણવાની મજૂરી વિણાવવું સ.ક્રિ. ‘વીણવું’નું પ્રેરક વિણાવું અ.ક્રિ. ‘વીણવું’નું કર્મણિ વિત ન. (સં. વિત્ત) વિત્ત; ધન [કામદેવ; અનંગ વિતનુ વિ. (સં.) અશરીરી; તન-શરીર વિનાનું (૨) પું. વિતથ વિ. (સં) અસત્ય; મિથ્યા [દાન વિતરણ ન. (સં.) વહેંચણી; ‘ડિસ્ટ્રિબ્યુશન’ (૨) અર્પણ; વિતર્ક પું. (સં) એક તર્ક પછીનો બીજો તર્ક (૨) સંદેહ; શંકા (૩) તર્કવિતર્ક; વિવિધ તર્ક
વિતલ (સં.) (-ળ) ન. સાત પાતાળમાંનું બીજું

Page #761

વિતંડા, (૦વાદ)
૭ ૪૪
વિદ્રોહ વિતંડા સ્ત્રી. (૦વાદ) પું. (સં.) ખોટો બકવાદ; નકામી વિધમાન વિ. (સં.) હયાત; વર્તમાન (૨) હાજર
માથાઝીંક (૨) પોતાનો પક્ષ જ ન હોય અને માત્ર વિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) જ્ઞાન (૨) તેનું શાસ્ત્ર કે કળા સામા પક્ષનું ખંડન જ કર્યા કરવું તે (તર્ક.)
(સમાજવિઘા) (૩) વિજ્ઞાન; “સાયન્સ (૪) વિદ્યા; વિતાડવું સક્રિ. (‘વીતવું'નું પ્રેરક) દુઃખ દેવું; પજવવું (૨) સરવાળા કે ગુણાકારમાં એકમ દશક વગેરે કોઈ એક પસાર કરવું (દિવસ)
તંબુ સ્થાનના સરવાળા કે ગુણાકારની આવેલી રકમમાંથી વિતાન પું, ન. (સં.) ચંદરવો; છત (૨) મંડપ (૩) એકમનો આંકડો રાખી બાકીના સ્થાનના અંક વિતાવવું સક્રિ. વિતાડવું; પસાર કરવું તત્ત્વ આગળના સ્થાનની રકમમાં ઉત્તરોત્તર ઉમેરવામાં વિત્ત ન (સં.) દ્રવ્ય; ધન (૨) શક્તિ; બળ (૩) સાર; આવે છે તે (૫) જીવ અને બહ્મના અભેદને વિષય વિશિણા સ્ત્રી. (સં.) દ્રવ્યાદિ મેળવવાની આકાંક્ષા-ઇચ્છા કરનારી ચિત્તની વૃત્તિ -વિદ વિ. (સં.) સમાસમાં ઉત્તરપદ તરીકે આવતો વિદ્યાગુરુ છું. વિદ્યા શીખવનાર ગુરુ; શિક્ષક; ‘પ્રોફેસર”
જાણનાર' અર્થ બતાવે છે. (કલાવિદ) વિદ્યાદાન ન. (સં.) વિદ્યાનું દાન; ભણાવવાનું બદલા વિદગ્ધ વિ. (સં.) સારી રીતે બળી ગયેલું (૨) ચતુર; વિનાનું કામ હોશિયાર (૩) વિદ્વાન
વિદ્યાધર છું. (સં.) એક દેવયોનિનો દેવ (૨) વિદ્વાન વિદગ્ધતા સ્ત્રી. (સં.) વિદગ્ધ હોવાપણું; વિદ્ધતા વિદ્યાધરી સ્ત્રી. (સં.) વિદ્યાધરવર્ગની સ્ત્રી વિદર્ભ . (સં.) મધ્યપ્રદેશમાંનો એક દેશ; આજનો વરાડ વિદ્યાધામન. (સં.) વિદ્યાનું ધામ વિદ્યામેળવવાનું સ્થાનકે વિદાય વિ. વળાવેલું; મોકલેલું (૨) સ્ત્રી છૂટા પડવું તે; (મોટું)મથક; શાળા; પાઠશાળા કોલેજ કે યુનિવર્સિટી જવાની છૂટ
વિઘાધિકારી મું. કેળવણીખાતાનો ઉપરી અધિકારી વિદાયગીરી સ્ત્રી. રજા આપવી તે; વળાવવું તે વિદ્યાધ્યયન ન. (સં.) વિદ્યાભ્યાસ; વિદ્યા ભણવી તે વિદારક છું. (સં.) વિદારણ કરનાર; ચીરી નાખનાર વિદ્યાપીઠ સ્ત્રી, ન. વિદ્યાનું ધામ; “યુનિવર્સિટી વિદારણ ન. (૪) વિદારવું તે () ચીરી નાખવું એ; વિદ્યાભ્યાસ પું. (સં.) ભણતર; કેળવણી | મારી નાખવું એ
ભિાગી નાખવું વિદ્યાર્થિની સ્ત્રી, વિદ્યા ભણનાર છોકરી; છાત્રા વિદારવું સક્રિ. (સં. વિદ) ચીરવું; કકડા કરી નાખવા (૨) વિદ્યાર્થી છું. (સં. વિદ્યાર્થિન) વિદ્યા ભણનાર છોકરો: છાત્ર વિદારિત વિ. (સં.) ચીરેલું; નાશ પમાડેલું
વિદ્યાર્થી-ર્થિ)ભવન ન. (સં.) છાત્રાલય વિદિત વિ. (સં.) જાણમાં આવેલું; જણાયેલું; જાણીતું વિદ્યાલય ન. (સં.) શાળા; પાઠશાળા વિદીર્ણ વિ. (સં.) વિદારિત; ચિરાયેલું (૨) મરી ગયેલું વિદ્યાવાન વિ. (સં.) વિદ્યાવંત; વિદ્વાન (૨) શિક્ષિત વિદુર પું. (સં.) ધૃતરાષ્ટ્ર તથા પાંડનો નાનો ભાઈ વિદ્યાવ્યાસંગ કું. (સં.) ભણવાની પ્રબળ આસક્તિ વિદુષી વિ., સ્ત્રી. (સં.) પંડિતા; વિદ્વાન સ્ત્રી વિદ્યાશાખા સ્ત્રી. (સં.) વિદ્યાલયની જે-તે જ્ઞાનની શાખા; વિદૂર વિ. (સં.) ખૂબ-અત્યંત દૂર
મિત્ર “ફેકલ્ટી’ વિદૂષક પુ () મશ્કરો; રંગલો (૨) નાટકમાં નાયકનો વિદ્યાસાગર છું. (સં.) વિદ્યાનો સાગર; મહાપંડિત વિદૂષકપણું ન. (સં.) મચ્છરાપણું; રંગલાવેડા વિધુત સ્ત્રી. (સં.) આકાશી વીજળી (૨) યાંત્રિક વીજળી વિદૂષયન ન. દૂષિત કરવું કે બગાડવું તે
વિદ્યુતપ્રવાહ પં. (સં.) વીજળીનો પ્રવાહ વિદૃષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) વિકારી કે ખોટી દષ્ટિ; કુદષ્ટિ વિધુતવાહક વિ. (સં.) જેમાંથી વીજળીનું વહન થઈ શકે વિદેશ . (સં.) પરદેશ; બીજો મુલક-દેશ
તેવું (૨) ૫. વીજળીનું વહન કરનાર વિદેશગમન ન. (સં.) વિદેશમાં જવું તે; “એમિગ્રેશન વિદ્યુતવેગી વિ. વીજળીના વેગવાળું, અતિ ત્વરિત વિદેશી વિ. (૨) . () પરદેશી; બીજા દેશનું રહેવાસી વિદ્યુતશક્તિ સ્ત્રી. (સં.) વીજળી કે તેની શક્તિ કે બળ વિદેશીય વિ. (સં.) પરદેશી (૨) પરદેશથી આવેલું વિદ્યોત્તેજક વિ. (સં.) વિદ્યાને ઉત્તેજન આપવું તે વિદેહ, (-હી) વિ. (સં.) અશરીરી (૨) વિગત મરણ વિદ્યોપાર્જન ન. (સં.) વિદ્યા મેળવવી તે - ભણવું તે
પામેલું (૩) કેવલ્ય પામેલું, માયાપાશથી મુક્ત થયેલું, વિવોપાસના વિ. (સં.) વિદ્યાની ઉપાસના; ભક્તિપૂર્વક જીવમુક્ત (૪) પુ. જનકરાજાનું રાજય
વિદ્યાભ્યાસ કરવો તે વિદેહમુક્તિ સ્ત્રી. મરણ બાદ પ્રાપ્ત થતી મુક્તિ (“જીવન- વિધુઢેગી વિ. વીજળીના વેગવાળું; અતિ ત્વરિત રિખા મુક્તિથી ઊલટ)
વિદ્યુતવલ્લતા, લેખા) સ્ત્રી. (સં.) વીજળીની વાંકીચૂંકી વિદેહી વિ. અવસાન પામેલું (૨) જીવનમુક્ત વિદ્ગમ ન. (સં.) પરવાળું (૨) કૂંપળ; ફણગો વિદેહી વિ. (સં.) અશરીરી (૨) વિદેહમાં રહેનારું વિદ્રુપ વિ. વિરૂપ; કદરૂપું, બદસૂરત વિદ્ધ વિ. (સં.) વીંધાયેલું (૨) વપરાયેલું
વિદ્રોહ પુ. બળવો; સામે થવું તે; બંડ

Page #762

વિદ્રોહી)
૪૫
[વિનોદિની વિદ્રોહી વિ. બળવો કરનાર (૨) બોર
વિધ્યસ્ત વિ. (સ) નાશ પામેલું વિદ્વજન ૫. (સં.) વિદ્વાન માણસ; પંડિત વિધ્વંસ છું. (સ) નાશ (૨) નિકંદન વિદ્વતા સ્ત્રી. (સં.) પંડિતાઈ; જ્ઞાન
વિન ના. (સં. વિના) વિણ; વિના વિદ્ધભોગ્ય વિ. (સં.) વિદ્વાનોને જ રસ પડે એવું વિનત વિ. (સં.) નમ્ર (૨) નમી ગયેલું વિદ્વાન વિ. (સં.) જ્ઞાનવાન; પંડિત; જ્ઞાની
વિનતિ સ્ત્રી. (સં.) વિનંતિ; વિનંતી (૨) નમ્રતા વિષ પં. (સં.) શત્રુતા (૨) ભારે અદેખાઈ; ઈષ વિનમ્ર વિ. (સં.) વિશેષ નમ્ર [કે તેનો પંથ (બૌદ્ધ) વિદ્વેષી વિ. (સં.) વિદ્વેષવાળું; શત્રુતાની ભાવનાવાળું વિનય પું. (સં.) નમ્રતા (૨) સભ્યતા (૨) આચાર ધર્મ -વિધ વિ. (સં.) (સમાસને અંતે) રીતનું (ઉદા. બહુવિધ) વિનયન ન. (સં.) ગાણિતિક નહીં પરંતુ બુદ્ધિગમ્ય વિધર્મી વિ. (સં.) વિરોધી કે ભિન્ન ધર્મવાળું
વિષયોને લગતી વિદ્યા; “આર્ટ્સ વિધવા સ્ત્રી. (સં. વિધુ = એકલા થઈ જવું પરથી) જેનો વિનયી (યશીલ) વિ. (સં.) વિનયવાળું; વિવેકી પતિ મરી ગયો હોય તેવી સ્ત્રી
વિનયશીલતા (સં.) વિનયિતા (સ) સ્ત્રી. વિનયીપણું વિધવાવિવાહ !. (સં.) વિધવાનું પુનર્લગ્ન
વિનવણી સ્ત્રી વીનવવંતે કેઅપીલ(૨) આજીજી; કાલાવાલા વિધવિધ વિ. બહુ પ્રકારનું; વિવિધ-અનેકવિધ
વિનશ્વર વિ. (સં.) તદન નશ્વર: ક્ષણભંગુર વિધા સ્ત્રી. (સં.) પ્રકાર; રીત [(૩) સ્ત્રી. વિધાત્રી વિનષ્ટ સ્ત્રી. નાશ પામેલું (૨) ભ્રષ્ટ (૩) ફનાફાતિયા વિધાતા ! (સં) સૃષ્ટિ ઉત્પન્ન કરનાર બ્રહ્મા (૨) પરમાત્મા વિનંતિ(-તી) સ્ત્રી. (સં. વિજ્ઞપ્તિકા, પ્રા. વિવારિઆ) વિધાત્રી સ્ત્રી, પ્રારબ્ધની અધિષ્ઠાત્રી દેવી; છઠ્ઠીના લેખ વિનતિ; વિનવણી; અરજી; આજીજી
લખનાર દેવી [(૪) સેવા (૫) ઉપાય વિનંતિ(-તી)પત્ર ન. વિનંતી કરતો પત્ર કે લખાણ વિધાન ન. (સં.) વિધિ; રીત (૨) શાસ્ત્રાજ્ઞા (૩) ક્રિયા વિના ના. (સં.) સિવાય; વગર વિધાનસભા સ્ત્રી. કાયદા ઘડનારી સભા; ‘લેજિસ્લેટિવ વિનાનું વિ. વગરનું; રહિત; વિહોણું એસેમ્બલી’
[(૩) રચનાર; ઘડનાર વિનાયક પું. (સં.) ગણપતિ; ગણેશ વિધાયક વિ. (સં.) રચનાત્મક (૨) પું. વ્યવસ્થા કરનાર વિનાશ પું. (સં.) ભારે ખાનાખરાબી, મોટો નાશ વિધિ પું. (સં) બ્રહ્મા (૨) ભાગ્યદેવતા (૩) પં., સ્ત્રી. વિનાશક, (૦૨), (-કારી) વિ. વિનાશ કરનાર સમય
ક્રિયા (૪) ક્રિયાનો ક્રમ કે પદ્ધતિ (૫) શાસ્ત્રજ્ઞા (૬) વિનાશકાલ (સં.), (-ળ) વિનાશ થવાનો કે મરણનો સંસ્કારકાર્ય
વિનાશિકા સ્ત્રી, લોઢાના બખ્તરવાળે એક લડાયક જહાજ, વિધિનિષેધ છું. અમુક કરવા ન કરવા માટેની શાસ્ત્રજ્ઞા “ડિસ્ટ્રોયર [કરનારું (૨) નાશ પામે તેવું; નશ્વર વિધિપૂર્વક (સં.) વિધિસર (સં.) ક્રિ.વિ. વિધિ પ્રમાણે; વિનાશિની વિ., સ્ત્રી. વિનાશી વિ. (સં. વિનાશિ) નાશ નિયમસર
વિનિપાત . સં) અવનતિ; પડતી; પતન વિધિરૂપ વિ. (સં.) અમુક કરવાની આજ્ઞાવાળું; આજ્ઞારૂપ વિનિમય પું. (સં.) અદલાબદલો; ફેરબદલો (૨) વટાવ વિધિવક્રતા સ્ત્રી. (સં.) દેવ કે પરિસ્થિતિની દેખીતી વિનિયમ પું. (સં.) વિશેષ નિયમ; નિયમન કરનાર; - વિપરીતતા
[ગત રિવાજ પ્રમાણે રેગ્યુલેશન વિધિવત્ કિ.વિ. (સં.) ચોક્કસ રીત પ્રમાણે (૨) પરંપરા- વિનિયમન ન. (સં.) વિશેષ પ્રકારનું નિયંત્રણ વિધિવિઘટન ન. (સં.) શાસ્ત્રમાં જણાવ્યા પ્રમાણેના વિનિયોગ પું. (સં.) ઉપયોગ; પ્રયોગ - ક્રિયાકાંડ, કર્મકાંડ
વિનિવેશ પું. (સં.) ગોઠવણી (૨) પ્રવેશ[ખેંચી લેવી તે વિધુ પું. (સં.) ચંદ્રમા; સુધાકર
વિનિવેશ ૫. (હિ.) મૂડીરોકાણમાં ઘટાડો (૨) મૂડી પાછી વિધુર પું. (સં. વિધુ = એકલા થઈ જવું + “ઉર' પ્રત્યય) વિનીત વિ. (સં.) સૌમ્ય; વિવેકી (૨) સુશિક્ષિત (૩) જેની પત્ની મરી ગઈ હોય એવો પુરુષ
નરમ પક્ષનું; “લિબરલ” (૪) હાઇસ્કૂલ કે વિનયવિધેયવિ. (સં) કરવા યોગ્ય (૨) અધીન; આજ્ઞાધારક (૩) મંદિરનો અભ્યાસક્રમ પાર કરી ગયેલું
ન. વાક્યમાં ઉદેશને વિશે જે કંઈ કહેવાયું હોય તે વિનીતપ પં. બંધારણીય માર્ગે રાજકીય સુધારાઓ માટે વિધેયક વિ. (સં.) (અધિનિયમનો) ખરડો; મુસદો (૨) પ્રવૃત્તિ ચલાવવામાં માનતો “લિબરલ” કે “મૉડરેટ' પક્ષ
વિધાનસભામાં રજૂ થતો કાયદારૂપ ખરડો; ‘બિલ' વિનેગર પું, ન. (ઇ.) શરબત (૨) અથાણાં જેવી ચીજો વિધેયાત્મક વિ. (સં.) વિધેયરૂપ; વિધાનવાળું, “પૉઝિટિવ' બગડતી અટકાવતું એક દ્રાવણ; સરકો વિધેયવર્ધક વિ. વિધેયના અર્થમાં વધારો કરનારું (૨) ન. વિનોદ પં. (સં.) મોજ; આનંદ (૨) મશ્કરી; ટીખળ;
તેવું પદ (વ્યા.) [અર્થ બતાવતું ક્રિયાપદનું રૂપ મજાક (૩) નિર્દોષ હાસ્ય; હ્યુમર” (૪) હાસ્યનો ભાવ વિધ્યર્થ ૫. (સં.) શાસ્ત્રાજ્ઞા, પ્રેરણા, ઉપદેશ; ફરજનો વિનોદિની વિ., સ્ત્રી આનંદી; મોજીલી; ટીખળી

Page #763

વિનોદી
૪ ૬
[વિભેદ વિનોદીવિ. સં. વિનોદિન) વિનોદ કરનારું કે કરી શકે એવું વિબોધ વિ. (સં.) જાણવું તે (૨) ભાનમાં આવવું તે (૩) વિન્યાસ પું. (સં.) ગોઠવણ (૨) મૂકવું તે
જ્ઞાન વિપક્ષ વિ. (સં.) સામા પક્ષનું; વિરોધી પક્ષનું (૨) પં. વિભક્ત વિ. (સં.) વિભાગ કરેલું (૨) છૂટું પડેલું કે પાડેલું ; સામાવાળિયો; દુશમન
વિભક્તિ સ્ત્રી. (સં.) નામનો ક્રિયા સાથે સંબંધ દેખાડનાર વિપક્ષી(૦૧) પું. (સં.) વિરુદ્ધ પક્ષનું; વિરોધી
પ્રત્યય (વ્યા.) (૨) વિભક્તતા; વિભક્ત હેવું કે થવું ? વિપત (-ત્તિ) સ્ત્રી. દુઃખ; આફત (૨) મુશ્કેલી; અડચણ
( [(૩) ઐશ્વર્ય વિપથ પું. (સં.) કુમાર્ગ; અવળો રસ્તો
વિભવ છું. (સં.) વૈભવ; જાહોજલાલી (૨) ધનદોલત વિપથગામી વિ. (૨) . કુમાર્ગે જનાર; દુરાચરણી; વિભંજન ન. (સં.) વિભક્ત થવું તે (૨) ચૂરો થઈ જવું તે અવળે રસ્તે જનાર
વિભા સ્ત્રી. (સં.) પ્રકાશ; તેજ (૨) શોભા (૩) કિરણ વિપદ(-દા) સ્ત્રી. (સં.) વિપત્તિ, આપત્તિ; આફત વિભાકર પં. (સં.) સૂર્ય પ્રભાકર વિપરીત વિ. (સં.) ઊલટું; વિરોધી (૨) પ્રતિકૂળ વિભાગ ૫ (સં.) ભાગનો ભાગ (૨) હિસ્સો (૩) ખાતું; વિપર્યય, વિપર્યાસ પું. (સં.) ઊલટપૂલટ થઈ જવું તે (૨) “ડિપાર્ટમેન્ટ' (૪) પાંખ; શાખા; ‘વિંગ
મિથ્યાજ્ઞાન; હોય તેનાથી ઊલટું જ સમજવું તે (૩) વિભાગવું સક્રિ. છૂટું પાડવું; અલગ કરવું (૨) વહેંચવું ગરબડ
વિભાગી, (૦૫) વિ. વિભાગનું, -ને લગતું; “ડિવિઝનલ' વિપલ (સં.) (-ળ) સ્ત્રી. પળનો ૬૦મા ભાગનો સમય વિભાગીકરણ ન. (સં.) અલગ ન હોય તેને અલગ કરવા વિપશ્યના સ્ત્રી. (સં.) વિશેષરૂપે પોતાની જાતને જોવી તે પણું; વિભાજન વિપાકવું. (સં.) પરિપક્વતા; પરિપાક (૨) પરિણામ; ફળ વિભાજક વિ. (સંઈ જુદું પાડનાર; અલગ કરનાર (૨) વિપાશા સ્ત્રી. (સં.) આજની બિયાસ નદી
ભૂમિતિમાં ભાગ કરવા વપરાતું સાધન; ‘ડિવાઇડર વિપિન ન. (સં.) વન; જંગલ; અરણય
વિભાજન ન. (સં.) ભાગ પાડવા તે; “બ્રેક-અપ” વિપિનવિહાર છું. (સં.) વનવિહાર
વિભાજિત વિ. (સં.) વિભાગમાં વહેંચાયેલું વિપિનવિહારી વિ. વનમાં વિહાર કરનારું
વિભાજ્ય વિ. (સં.) ભાગી શકાય કે ભાગવા જેવું (૨) વિપુલ વિ. (સં.) વિશાળ; વિસ્તીર્ણ (૨) પુષ્કળ
છૂટું પાડી શકાય તેવું વિપુલતા સ્ત્રી. વિશાળતા; પુષ્કળપણું
વિભાજ્યતા સ્ત્રી. વિભાજ્યપણું વિપ્ર . (સં.) બ્રાહ્મણ
વિભાવ ૫. (સં.) સ્થાયી ભાવને ઉત્પન કે ઉદીપ્ત કરનાર વિપ્રકર્મ ન. (સં.) બ્રાહ્મણનાં સંધ્યા વગેરે કર્મ (ફાટફૂટ સામગ્રી, પરિસ્થિતિ વગેરે [(૩) કલ્પના વિપ્રયોગ કું. (સં.) વિયોગ: વિપ્રલંભ (૨) વિચ્છેદ, વિભાવન ન. (સં.) ધારણ; “કોન્સેપ્ટ (૨) અવધારણ વિપ્રયોગી વિ. (સં.) વિરહી; વિયોગી (૨) દુશ્મન વિભાવના સ્ત્રી (સં.) અવધારણ (૨) ચિંતન (૩) કલ્પના વિપ્રલબ્ધ વિ. (સં.) છેતરાયેલું; વંચિત થયેલું (૨) વિભાવરી સ્ત્રી. (સં.) રાત્રિ; રાત; રજની નાસીપાસ થયેલું; નિરાશ થયેલું
વિભાવસ ૫. (સં.) સૂર્ય (૨) ચંદ્ર (૩) અગ્નિ વિપ્રલંભ છું. (સં.) વિયોગ; વિરહ (૨) છેતરપિંડી વિભિન્ન વિ. (સં.) ભિન્ન, પૃથક, અલગ પાડેલું વિપ્રલંભિત વિ. (સં.) વિખૂટું પડેલું (૨) છેતરાયેલું વિભિષક વિ. (સં.) ભય ઉત્પન્ન કરનાર નાનો ભાઈ વિપ્રલંભી વિ. (સં.) છેતરનારું
[અહિત વિભીષણવિ. (સં.) વિકરાળ (૨) પું. રાવણનો રામપક્ષીય વિપ્રિય વિ. (સં.) અણગમતું; પ્રિય ન હોય તેવું (૨) વિભીષિકા સ્ત્રી. ભય; ડર; દહેશત વિપ્લવ પં. (સં.) બળવો; અંધાધૂંધી (૨) વિપત્તિ (૩) વિભુવિ (સં.) સર્વવ્યાપી; નિત્ય; અચલ (૨) શક્તિમાન;
વિનાશ(૪) ડૂબી જઈનાશ પામવું તે (૫) ઊથલપાથલ સમર્થ (૩) મહાન; શ્રેષ્ઠ (૪) પં. પ્રભુ; ઈશ્વર વિપ્લવકારી(-૨) વિ. (સં.) વિપ્લવ કરનારું; બળવો વિભુતા સ્ત્રી, (-7) ન. (સં.) વિભુપણું પિરમેશ્વર કરનારું
[‘રેવોલ્યુશનિસ્ટ' વિભુરાયા પુ.બ.વ., વિભુવર પુ. (સં.) પરમાત્મા; વિપ્લવવાદી વિ. બળવો જરૂરી છે એમ માનનારું; વિભૂતિ સ્ત્રી. (સં.) સંપત્તિ, ઐશ્વર્ય (૨) દિવ્ય કે અલૌક્તિ વિફરાવવું સ.કિ. “વફરવું'નું પ્રેરક નિરાશ શક્તિ (૩) યજ્ઞની ભસ્મ (૪) સામર્થ્ય, મહત્તા વિફલ (સં.) (-ળ) વિ. નિષ્ફળ; ફળરહિત (ર) હતાશ; વિભૂષણ ન. (સં.) આભૂષણ; અલંકાર; ઘરેણું વિફલ(ળ)તા સ્ત્રી. નિષ્ફળતા (૨) હતાશા, નિરાશા વિભૂષા સ્ત્રી. (સં.) શણગારની સજાવટ (૨) શોભા વિબુદ્ધ વિ. (સં.) જાગેલું; સજાગ; જગાડેલું (૨) હોશિયાર વિભૂષિત વિ. (સં.) શણગારેલું (૨) શોભી ઊઠેલું (૩) ચેતી ગયેલું
વિભેદ પું. (સં.) જુદું પાડવું તે (૨) ભેદ; ફરક (૩) વિબુધ પૃ. (સ.) જ્ઞાની; પંડિત (૨) દેવ
શત્રુવટ; અંટસ

Page #764

વિભેદન
૪૦
[[વિરહી-હિત) વિભેદન ન. (સં.) વિભેદ પાડવાની ક્રિયા વિમુગ્ધ વિ. (સં.) મોહિત; અતિ આસક્ત (૨) બ્રાંત; વિભોર વિ. વિકળ (૨) મગ્ન; લીન (૩) મત્ત; મસ્ત ભ્રમિત (૩) ગભરાયેલું; ગભરાઈ ગયેલું વિભ્રમ . (સં.) વિલાસયુક્ત એક હાવભાવ (૨) સંશય વિમૂઢ વિ. (સં.) મૂઢ બની ગયેલું; જડ બુદ્ધિવાળું
(૩) ભ્રાંતિ [રાયેલું (૪) વિભ્રમ થયો હોય તેવું વિમોક્ષ પું. (સં.) મોક્ષ; વિમુક્તિ વિભ્રાંત વિ. ભ્રમિત થયેલું (૨) ભળતું; ઘૂમતું (૩) ગભ- વિમોચન ન. પ્રસિદ્ધ-જાહેર કરવું તે; લોકાર્પણ (૨) વિશ્રાંતિ વિ. સ્ત્રી. (સં.) ગભરાટ (૨) ગૂંચવણ; વિભ્રમ વિમોક્ષણ; તદન છૂટકારો વિમસ(-ક) વિ. (સં.) ઉદાસ; ખિન્ન (૨) ગભરાયેલું વિયત ન. (સં.) આકાશ; ગગન (૩) જેના મનનું ઠેકાણું નથી તેવું
વિયર છું. (ઇં.) નદીમાં બાંધેલો આડબંધ વિમર્શ, (-૬) . (સં.) આલોચન, સમીક્ષા (૨) ચર્ચા- વિયાવું અ.ક્રિ. (સં. વિજાયતે, પ્રા. વિઆઈ) પ્રસવ
વિચારણા (૩) નાટ્ય રચનામાં અણધારી રીતે થવો (સામાન્યતઃ પશુને); જણવાની ક્રિયા થવી
ફલપ્રાપ્તિ થવાની અંતિમ સંધિ; અવમર્શ સંધિ વિયુક્ત વિ. (સં.) જુદું પડેલું; અલગ કરેલું (૨) વિયોગ વિમલ (સં.) (-ળ) વિ. નિર્મળ; સ્વચ્છ (૨) શુદ્ધ; પવિત્ર
પામેલું વિમલ પં. (સં.) જૈનોના અનાગત ચોવીસ તીર્થંકરોમાંના વિયુક્તિ સ્ત્રી. જુદાઈ; છૂટા થવાની ક્રિયા (૨) વિયોગ
બાવીસમા અને પાંચમા (સરખાં નામ છે.) વિયોગ પુ. (સં.) જુદા પડવું તે (૨) વિરહ; વિમુક્તિ વિમલનાથ પું. (સં.) જૈનોના વર્તમાન ચોવીસ તીર્થંકરો- વિયોગિની વિ. સ્ત્રી. (સં.) વિરહિણી; વિજોગણ માંના તેરમા
વિયોગી વિ (સં. વિયોગિનું) વિરહી; વિરયુક્ત વિમલ(ળ)તા (સં.) સ્ત્રી. નિર્મળતા (૨) પવિત્રતા વિયોજક વિ. (સં.) છૂટું પાડનાર (૨) બાદ કરવાની વિમાતા સ્ત્રી. (સં.) સાવકી મા; અપરમા
રકમ-સંખ્યા (ગા)
[બાદબાકી (ગ.) વિમાન ન. (સં.) આકાશમાં ફરી શકે તેવું વાહન-હવાઈ વિયોજન ન. (સં.) વિશ્લેષણ; છૂટું પડવું તે (૨)
જહાજ (૨) દેવનું નિવાસ-ભવન (જૈન) વિયોજય વિ. છૂટું પાડવા યોગ્ય; અલગ કરવા યોગ્ય વિમાનગતિ સ્ત્રી. (સં.) ઊંચે તરફની ગતિ; ઊર્ધ્વગતિ વિરક્ત વિ. (સં.) અનુરાગ કે સ્પૃહા વિનાનું (ર) ઉદાસીન વિમાન (ગૃહ, ઘર,૦મથક)ન.વિમાનીમથક; એરોડ્રામ વિરક્તિ સ્ત્રી (સં.) વૈરાગ્ય; રાગ કે આસક્તિનો અભાવ વિમાનચાલક પં. (સં.) વિમાન ચલાવનાર “પાઇલટ વિરચિત વિ. (સં.) રચેલ નિમિત: નિર્માણ કરેલ વિમાન(ની) છત્રી સ્ત્રી. (સં.) વિમાનમાંથી નીચે કૂદીને વિરજ વિ. (સં.) રજ વિનાનું (૨) સ્વચ્છ (૩) પવિત્ર
ઊતરવા માટેની છત્રી; “પેરેશૂટ' [“એરમેલ વિરજા સ્ત્રી. (સં.) દુગદિવી વિમાનટપાલ સ્ત્રી. (સં.) વિમાનથી જતી-આવતી ટપાલ; વિરણ (સં.) (વાળ) પું. એક સુગંધીદાર મૂળ; વીરણ વિમાનદળ ન. હવાઈદળ; “એરફોર્સ
વિરત વિ. (સં.) વિરામ પામેલું; નિવૃત્ત થયેલું વિમાનમથક ન. જુઓ વિમાનગૃહ
વિરતિ સ્ત્રી. (સં.) વૈરાગ્ય, વિરક્તિ (૨) વિરામ; નિવૃત્તિ વિમાનવાડો છું. (સં.) વિમાનને રાખવાનું મકાન; હેન્ગર વિથ વિ. રથ વિનાનું, રથમાંથી પડી ગયેલું [થવું વિમાન-વિજ્ઞાન ન. (સં.) વિમાનને લગતું વિજ્ઞાન વિરમવું અ.કિ. (સં. વિરા) અટકવું; થોભવું (૨) શાંત વિમાનવિધાસ્ત્રી. (સં.) વિમાન ચલાવવાની વિદ્યા [સેવા વિરલ (સં.) (-લું) વિ. દુર્લભ (૨) આછું આછું (૩) વિમાનસેવા સ્ત્રી. (સં.) વિમાન દ્વારા અપાતી કે લેવાતી અલ્પ (૪) નિર્જન (૫) અજોડ; અનેરું વિમાની વિ. વિમાનવાનું કે તે સંબંધી (૨) ૫. વિમાન વિરસ વિ. (સં.) સ્વાદ વિનાનું, બેસ્વાદ (૨) રસ ચલાવવાનું જાણતો માણસ; પાઇલટ'
વિનાનું, નીરસ (૩) વિષણ (૪) પં. રસભંગ વિમાની-મથક ન. વિમાનને ઊડવા ઊતરવાનું મથક કે વિરસતા સ્ત્રી, નીરસતા; ખિન્નતા; સ્વાદનો અભાવ સ્ટેશન; “એરોડ્રામ
વિરહ ૫ (સં.) પ્રિયજનનો પરસ્પર વિયોગ (૨) વિયોગ વિમાર્ગ કું. (સં.) અવળો રસ્તો; ઉન્માર્ગ; કુમાર્ગ વિરહાકાવ્યન. (સં.) વિરહ ઉપર લખાયેલુંકાવ્ય; “એલજી' વિમાસણ સ્ત્રી. વિમાસવું તે; પસ્તાવો (૨) ઊંડી ચિંતા વિરહજ્વર પું. (સં.) વિરહથી થયેલો જવર-દુ:ખ થયેલું વિમાસવુંઅ ક્રિ. (સં.વિમર્શયતિ, પ્રા.વિમસિઅ) પસ્તાવું; વિરહવ્યાકુલ (સં.) (-ળ) વિ.વિરહાતુર, વિરહથી વ્યાકુળ
પાછળથી ચિંતા કરવી (૨) વિચારવું; વિચારમાં પડવું વિરહાગ્નિ પં. વિરહરૂપી અગ્નિ; વિયોગનો પ્રબળ તાપ વિમુક્ત વિ. (સં) સ્વતંત્ર; તદન મુક્ત (૨) તજેલું; છોડેલું વિરહાતુર વિ. વિરહથી વ્યાકુળ બનેલું; વિરહવ્યાકુળ વિમુક્તિ સ્ત્રી. (સં.) તદન છુટકારો; મુક્તિ વિરહિણી વિ., સ્ત્રી. (૨) સ્ત્રી (સં.) પ્રિયના વિરહવાળીવિમુખ વિ. (સં.) મોં ફેરવી લીધું હોય તેવું; પરામુખ વિયોગિની સ્ત્રી
વિયોગી (૨) પ્રતિકુળ, વિરુદ્ધ થઈ બેઠેલું
વિરહી-હિત) વિ. (સં.) જેને વિરહ થયો હોય તેવું;

Page #765

વિરહી
© ૪ ૮
[વિલેજ પોસ્ટ . વિરહી છું. (સં. વિરહિનું) વિરહવાળો પુરુષ વિરોધાભાસી વિ. (સં. વિરોધાભાસિન) દેખાતા વિરોધવિરંચ, (-ચિ) પું. (સં.) બ્રહ્મા
ભાવવાળું (૨) વિરોધાભાસવાળું વિરાગ ૫. (સં.) વૈરાગ્ય, વિરક્તિ
વિરોધી વિ. સં. વિરોધિનું) વિરોધ કરનારું, વૈરી; શત્રુ વિરાગિણી વિ., સ્ત્રી, વિરક્ત સ્ત્રી; વૈરાગણ સિંન્યાસી (૨) વિરુદ્ધ; ઊલટું (૩) પં. દુશ્મન વિરાગી વિ. (સં. વિરાગિનું) વૈરાગ્યયુક્ત (૨) પં. સાધુ; વિલ ન. (ઇ.) વસિયતનામું મૃત્યુપત્ર વિરાજ વિ. (સં.) રાજા વિનાનું
વિલક્ષણ વિ. (સ.) વિચિત્ર; અદૂભુત; અસાધારણ વિરાજમાન વિ. (સં.) પ્રકાશમાન (બેઠેલું કે હાજર એ વિલક્ષણતા સ્ત્રી. વિચિત્રતા; અસાધારણપણું અર્થમાં માનવાચક) (૨) બિરાજમાન
વિલગવું સક્રિ. વળગવું; લાગવું વિરાજવું અ.ક્રિ. (સં. વિરાજુ) પ્રકાશવું (૨) શોભવું; વિલજ્જ વિ. (સં.) લજજા વિનાનું, નિર્લજજ શોભા આપવી (૩) બિરાજવું
વિલન ૫. (ઇ.) ખલનાયક વિરાજિતવિ. (સં.) સુશોભિત, શોભી ઊઠેલું(૨) પ્રકાશિત વિલપન ન. (સં.) વિલાપ
(૩) બિરાજમાન થયેલું પરમેશ્વર, પરમાત્મા વિલપવું અ.કિ. (સં. વિલપુ) મોટેથી રડવું; વિલાપ કરવો વિરાટ વિ. (સં.) મોટું; ભવ્ય; અતિ વિશાળ (૨) પં. વિલય(ન) ન. (સં.) ઓગળી જવું તે (૨) ગરક થઈ વિરાટ કું. જેને ત્યાં પાંડવો અજ્ઞાતવાસ રહ્યા હતા તે જવું તે (૩) નાશઃ લય માણવું (૪) હવ મસ્યદેશનો રાજા; વિરાટરાજા
વિલસવુંઅ કિ. (સં. વિલ)ઝળકવું (૨)આનંદ કરવો (૩) વિરાટદર્શન ન. (સં.) વિરાટ પુરુષનું દર્શન [બ્રહ્મ વિલસિત વિ. (સં.) ઝળકતું, ચમકતું (૨)ન.વિલાસ;નખરું વિરાટપુરુષ છું. સર્વવ્યાપી આત્મા વિશ્વપુરુષ (૨) અક્ષર વિલંબ છું. (સં.) ઢીલ; વાર કરવી તે વિરાધના સ્ત્રી. (સં.) અપરાધ કરવો તે (જૈન) વિલંબકારી વિ. લંબાણ કરનારું ‘સસ્પેન્ડેડ” (૩) ધીમું વિરાધવું સક્રિ. પીવું; દૂભવવું
વિલંબિત વિ. લટતું (૨) વિલંબ થયો હોય એવું; વિરામ પં. (સં.) થોભવું; અટકવું તે (૨) આરામ; વિલાપ પં. (સં.) રુદન; આકંદ; મોટેથી રડવું-રવું તે વિસામો (૩) અંત; અવસાન
વિલાયત સ્ત્રી. ન. (અ.) વતન (૨) તુર્કોનો અસલ દેશ વિરામચિન. (વાંચતાં) થોભવાની અર્થસૂચક નિશાની (૩) ગોરા લોકોનો દેશ (૪) ઇંગ્લેંડ -વિરામવું એ ક્રિ. અટકવું; થોભવું; બંધ પડવું; અંત વિલાયતી વિ. વિલાયતનું કે ત્યાં બનેલું (૨) સ્વદેશનું નહિ આવવો (૨) વિસામો લેવો
એવું; પરદેશી (૩) અસાધારણ; વિચિત્ર વિરામસ્થાનન. (સં.) વિસામો લેવાની જગ્યા (૨) વાક્ય- વિલાવુંઅ ક્રિ. (સંવિ+ લી) કરમાવું; કરમાઈ જવું (૨)
માં વિરામ લેવાનું અર્થસૂચક સ્થાન ખુિરશીવગેરે પીગળવું (૩) નાશ પામવું (૪) વિલીન થવું વિરામાસન ન. (સં.) વિરામ લેવાનું સાધન; આરામ- વિલાસ પે (સં.) ખેલ; કીડા (૨) ચેનબાજી; મોહક વિરાવ પં. (સં.) અવાજ; ધ્વનિ (૨) બૂમબરાડા (૩) હાવભાવ (૩) શૃંગારકીડા
પક્ષીનો કલવર (૪) ચિચિયારી સંપત્તિ; વારસો વિલાસપ્રિય વિ. (સં.) વિલાસનું શોખીન; વિલાસી વિરાસત સ્ત્રી. મૃત વ્યક્તિના ઉત્તરાધિકારીને મળતી વિલાસિતા સ્ત્રી. (સં.) વિલાસીપણું (૨) લહેરીપણું વિરુદ્ધ વિ. (સં.) ઊલટું; પ્રતિકૂળ; ઊંધું
વિલાસિની સ્ત્રી. (સં.) વિલાસવાળી સ્ત્રી વિરૂપ વિ. (સં.) કદરૂપું; બડોળ (૨) ભિન્ન રૂપવાળું વિલાસી વિ., પૃ. (સં. વિલસિનું) કામાસક્ત; વિષયી વિરેચન ન. (સં.) જુલાબ; દવા લઈ પેટ સાફ કરવું તે- (૨) ચેનબાજી ઉડાવનાર; લહેરી [મરણ પામેલું
રેચ (૨) કલાકૃતિ વિશેષ કરીને નાટક દ્વારા ભાવકની વિલીન વિ. (સં.) લીન થઈ ગયેલું (૨) લય પામેલું (૩) લાગણીઓ, આવેગો વગેરેનું વિશોધન અને શમન વિલીનીકરણ ન. (સં.) વિલીન કરવું તે; જોડી દેવું તે; કરવું તે; “કેથર્સિસ
મર
ઝૂિંટવી લીધેલું વિરોધ ૫ (સં.) વિરુદ્ધતા; પ્રતિકુળતા; શત્રુવટ (૨) વિલુપ્ત વિ. (સં.) લુપ્ત થઈ ગયેલું; લોપ પામેલું (૨)
કજિયો; તકરાર (૩) એ નામનો અલંકાર વિલુમિ સ્ત્રી. (સં.) લુપ્ત થવું તે; લોપ વિરોધક વિ. (સં.) વિરોધ કરનારું
વિલુમ્બવિ. (સં.) લોભાયેલું (૨) ખૂબ આસક્ત નિકશો વિરોધદર્શક વિ. વિરોધ બતાવનારું
વિલેખ્ય વિ. (સં.) ચીતરવા જેવું (૨) ન. ચિત્ર (૩) વિરોધયાદી સ્ત્રી. (સં.) વાંધાની નોંધ
વિલેજ ન. (ઇ.) ગામડું વિરોધવાચક વિ. (સં.) વિરોધ બતાવનારું
વિલેજ-પોલીસ પુ. (ઇં.) ગામડામાંનો રક્ષક સિપાઈ વિરોધાભાસ છું. માત્ર દેખીતો વિરોધ (૨) તેવા વિલેજપોસ્ટ સ્ત્રી, (ઇ.) ગામડાંની ચોકી (૨) ગામડાની વર્ણનવાળો એક અર્થાલંકાર
ટપાલ

Page #766

વિલેજપોસ્ટમૅન
વિલેજપોસ્ટમૅન પું. (ઈં.) ગામડાંનો ટપાલી વિલેપ પું. (૦ન) ન. (સં.) લેપ કરવો-ચોપડવું તે (૨) લેપ કરવાનો પદાર્થ
exe
વિલોકન ન. (સં.) જોવું તે; તપાસવું તે (૨) દૃષ્ટિ; નજર વિલોકવું સ.ક્રિ . (સં. વિલોક્) બારીકીથી જોવું(૨) તપાસવું વિલોચન ન. (સં.) આંખ; દૃષ્ટિ (૨) જોવું તે [ત વિલોપ,(ન) નં. (સં.) લોપવું કે લોપાવવું તે (૨) મરવું વિલોભન ન. (સં.) પ્રલોભન; લાલચ વિલોમ વિ. (સં.) વિપરીત; ઊલટું [પુરુષનોવિવાહસંબંધ વિલોમલગ્ન ન. ઉચ્ચ જ્ઞાતિની સ્ત્રી સાથે ઊતરતી જ્ઞાતિના વિલોલ વિ. હાલતું; અસ્થિર (૨) સુંદર (૩) વિવેચન વિવક્ષા સ્ત્રી. (સં.) કહેવાની ઇચ્છા (૨) કહેવાનો ઉદ્દેશ વિવક્ષિત વિ. (સં.) કહેવા ધારેલું [ભોંયરું વિવર ન. (સં.) દર; છિદ્ર (૨) કોતર (૩) ગુફા (૪) વિવરણ ન. (સં.) સ્પષ્ટીકરણ; સમજૂતી; ‘કૉમેન્ટરી’ વિવરણિકા સ્ત્રો. (સં.) ટૂંકે ટૂંકે ગાળે સમાચાર આપતી પત્રિકા; ‘બુલેટિન’ વિવર્ણતા સ્ત્રી. (સં.) ફીકાશ [પડી ગયેલું વિવર્ણ વિ. ભિન્ન વર્ણનું (૨) જુદા રંગનું (૩) ઝાંખું વિવર્ત પું. (સં.) ભ્રમ; મિથ્યાભાસ (૨) ચક્રાકાર ફરવું તે (૩) કોઈ એક વસ્તુમાંની બીજીસમાન લાગતી વસ્તુના આરોપવાળી પરિસ્થિતિ (૪) કારણથી વિષમ સત્તાએ ઉત્પન્ન થતું કાર્ય [ફરવું તે (૩) પરિવર્તન વિવર્તન ન. (સં.) પરાવર્તન (૨) પરિભ્રમણ; ચક્રાકારે વિવર્તવાદ પું. (સં.) કોઈ એક વસ્તુમાં બીજી સમાન
લાગતી વસ્તુનો ભ્રમ થયા પછી એને સત્ય તરીકે માની લેવાનો સિદ્ધાંત
વિવર્તિત વિ. (સં.) પાછું ફરેલું; પરિવર્તન પામેલું (૨) મચકોડાઈ ગયેલું (૩) ચક્રાકાર ફેરવેલું વિવર્ધિત વિ. (સં.) સારી રીતે વૃદ્ધિ પામેલું વિવશ વિ. (સં.) પરાધીન; પરવશ (૨) વ્યાકુળ; વિહ્વળ (૩) લાચાર; નિરુપાય
વિવસ્ત્ર વિ. (સં.) લૂગડાં ન પહરેલું; નાગું વિવસ્વાન પું. (સં.) સૂર્ય
વિવાદ પું. (સં.) ચર્ચા (૨) ઝઘડો (૩) મતભેદ (૪) કોર્ટમાં ચાલતો ઝઘડો કે દાવો (૫) જૈનોના અનાગત ચોવીસ તીર્થંકરોમાંના એકવીસમા વિવાદગ્રસ્ત વિ. ઝઘડામાં પડેલું (૨) જેને વિષે વિવાદ
ચાલે છે તેવું; વિવાદિત (૩) નિશ્ચિત નહીં એવું વિવાદાસ્પદ વિ. (વિવાદ + આસ્પદ) વિવાદને જેમાં સ્થાન છે તેવું
વિવાદી પું. (સં. વિવાદિન) વિવાદ, ઝઘડો કે દાવો કરનાર (૨) વિ. સંવાદી સાથે નળી ભળતો સ્વર; વાદી
[વિશમવું
વિવાહ પું. (સં.) વેવિશાળ; સગાઈ (૨) લગ્ન [કેપ્રસંગ વિવાહવાજન ન. વિવાહ કે તેવો ધામધૂમવાળે અવસર વિવાહિત વિ. (સં.) જેનું સગપણ થયું હોય તેવું (૨) [થયુ હોય તેવી કન્યા વિવાહિતા વિ. સ્ત્રી. પરણેલી સ્ત્રી (૨) જેનું વેવિશાળ વિવાહોત્સવ પું. (સં.) વિવાહનો કે તેને લગતો ઉત્સવ; લગ્ન-સમારંભ
પરણેલું
વિવિદિષા સ્ત્રી. (સં.) જાણવાની ઇચ્છા; જિજ્ઞાસા વિવિદિષુ વિ. (સં.) જાણવાની ઇચ્છાવાળું; જિજ્ઞાસુ વિવિધ વિ.(સં.) અનેક પ્રકારનું; ભાતભાતનું વિવિધતા સ્ત્રી. વિવિધ હોવાપણું (૨) વૈવિધ્ય વિવિધલક્ષી વિ. (સં.) વિવિધ પ્રકારના લક્ષ કે હેતુવાળું;
‘મલ્ટિપર્પઝ’[ઉચ્ચારણ (જેમ કે વિવૃત એ-ઑ) વિદ્યુત વિ. (સં.) ઉઘાડું; ખુલ્લું (૨) વિસ્તૃત (૩) પહોળું વિવૃતિ સ્ત્રી. (સં.) ભાષ્ય; ટીકા; વિવરણ વિવૃત્ત વિ. (સં.) ગોળ ફરતું; ગબડતું; ઘૂમતું વિવૃદ્ધ વિ. (સં.) ખૂબ જ વધેલું (૨) ખૂબ ઘરડું વિવૃદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) વિશેષ બુદ્ધિ; વિકાસ વિવેક યું. (સં.) ખરુંખોટું જાણવાની શક્તિ; વિવેકબુદ્ધિ (૨) સભ્યતા; વિનય [સમજબુદ્ધિ વિવેકદૃષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) વિવેક કરી શકે એવી દૃષ્ટિ કે વિવેકબુદ્ધિ સ્ત્રી, સારાસાર છૂટો પાડવાની બુદ્ધિ વિવેકભ્રષ્ટ વિ. (સં.) વિવેકશક્તિ વિનાનું; વિવેકરહિત વિવેકયુક્ત વિ. (સં.) વિવેકવાળું; વિવેકી; વિનયી વિવેકશૂન્ય વિ. (સં.) વિવેક વિનાનું; અવિવેકી વિવેકહીન વિ. (સં.) અવિવેકી; વિવેકશૂન્ય વિવેકાધિકાર પું. (સં.) વિવેકબુદ્ધિ પ્રમાણે સત્તા વાપરવી તે; વિવેકાધીન સત્તા (૨) પોતાને યોગ્ય લાગે તેવું કરવાની સત્તા
વિવેકાધીન વિ. (સં.) વિવેકથી થતું
વિવેકિતા સ્ત્રી. (સં.) વિવેકી હોવાપણું; વિનયિતા વિવેકી વિ. (સં. વિવેકિ) વિવેક બુદ્ધિવાળું; સમજુ; સભ્ય (૨) જ્ઞાની; વિચારવાન [સમીક્ષક વિવેચક વિ. (૨) પું. વિવેચન, ટીકા કે સમીક્ષા કરનાર; વિવેચન ન. (સં.) સ્પષ્ટીકરણ (૨) ટીકા; ગુણદોષ જુદા પાડી બતાવવા તે [પર્યેષણા વિવેચના સ્ત્રી. (સં.) વિવેચન; વિવેચકનું કાર્ય; સમીક્ષા; વિવેચનાત્મક વિ. (સં.) વિવેચનવાળું (૨) વિવરણાત્મક વિવેચિત વિ. (સં.) વિવેચન કરાયેલું [પારદર્શક વિશદ વિ. (સં.) વિસ્તૃત; નિર્મળ (૨) સ્પષ્ટ; સરળ (૩) વિશદતા સ્ત્રી, સ્પષ્ટતા (૨) વિસ્તાર [સ્પષ્ટીકરણ વિશદીકરણ ન. (સં.) વિસ્તાર કરવાપણું; વિસ્તારવાળું વિશમવું અક્રિ. (સં. વિ+ શમ્) વિરામવું; શમવું; શાંત થઈ જવું (૨) લય પામવું (૩) મરણ પામવું

Page #767

વિશસ્ત્ર]
વિશસ્ત્ર વિ. (સં.) શસ્ત્રહીન; નિઃશસ્ત્ર વિશંક વિ. શંકા વિનાનું વિશાખા સ્ત્રી., ન. (સં.) સોળમું નક્ષત્ર વિશારદ વિ. (૨) પું. (સં.) નિપુણ (૨) પંડિત; વિદ્વાન વિશાલ (સં.) (-ળ) વિ. મોટું વિસ્તીર્ણ વિશિખ વિ. (સં.) માથે શિખા-ચોટલી નથી તેવું (૨) વિશિષ્ટ વિ. (સં.) વિશેષતાવાળું; અસાધારણ; વિલક્ષણ વિશિષ્ટતા સ્ત્રી. (-ત્વ) ન. વિશેષતા; લાક્ષણિક્તા; અસા
[બાણ
માન્યતા [રામાનુજે પ્રવર્તાવેલો વેદાંતનો સિદ્ધાંત વિશિષ્ટાદ્વૈત ન. ચિત્ અને અચિત્ સાથેનું બ્રહ્મછેએ પ્રકારનો વિશીર્ણ વિ. (સં.) ભાંગીતૂટી ગયેલું; જીર્ણ (૨) છિન્નભિન્ન થઈ ગયેલું [સ્વચ્છ
વિશુદ્ધ વિ. (સં.) તદ્દન પવિત્ર; નિર્દોષ (૨) નિર્મળ; વિશુદ્ધીકરણ ન. (સં.) અશુદ્ધને વિશુદ્ધ કરવાની પ્રક્રિયા વિશુદ્ધિ(-દ્ધતા) સ્ત્રી.(સં.) વિશુદ્ધ હોવાપણું; નિર્મળતા વિશૃંખલ (સં.) (-ળ) વિ. બંધન વિનાનું; સ્વતંત્ર (૨) ઉદ્ધત; કાબૂ બહાર ગયેલું
વિશે ના. સંબંધી; -ને લગતું (૨) અંદર; માંહે વિશેક વિ. વિશેષ [પું, તફાવત (૪) અસાધારણ ધર્મ વિશેષ વિ. (સં.) વધારે (૨) ખાસ; અસાધારણ (૩) વિશેષક વિ. વિશેષતા ઉમેરતું (૨) ન. કાયદા વગેરેમાં વિશેષ ઉમેરો
640
વિશેષજ્ઞ વિ. (સં.) તદ્વિદ; નિષ્ણાત વિશેષણ ન. (સં.) નામનો ગુણ કે સંખ્યા બતાવનાર શબ્દ વિશેષતઃ ક્રિ.વિ (સં.) મુખ્યત્વે; ખાસ કરીને [અસાધારણતા વિશેષતા સ્ત્રી. વધારેપણું (૨) તફાવત (૩) ઉત્કૃષ્ટતા; વિશેષનામ ન. (સં.) વસ્તુ, માણસ આદિનું ખાસ નામ
તે; નામનો એક પ્રકાર (વ્યા.); વ્યક્તિવાચક સંજ્ઞા વિશેષાધિકાર પું. (સં.) વિશેષ કે ખાસ અધિકાર; હક વિશેષાંક છું. સામયિકનો ખાસ અંક; ‘સ્પેશિયલ ઇસ્યુ’ વિશેષ્ય ન. (સં.) વાક્યમાં વિશેષણથી જેનો ગુણ કે વધારો બતાવવો હોય તેવો શબ્દ
વિશોધન ન. (સં.) વિશુદ્ધ કરવું તે (૨) પવિત્ર કરવું તે વિશોધિત વિ. (સં.) વિશુદ્ધ કરેલું કે થયેલું વિશ્રંભ છું. (સં.) વિશ્વાસ (૨) રહસ્ય; ખાનગી વાત વિશ્રંભ(કથા, ૦વાર્તા) સ્ત્રી. ખાનગી વાત; રહસ્યવાર્તા; [સ્થાન; વિસામો (૩) શાંતિ વિશ્રામ પું. (સં.) વિસામો; આરામ (૨) આરામ લેવાનું વિશ્રામ(ગૃહ) ન. (૦ઘર, ૦ભવન) ન. વિશ્રાંતિગૃહ;
છાનીવાત
આરામગૃહ; ડાકબંગલો; ‘રેસ્ટ-હાઉસ’
વિશ્રાંત વિ. (સં.) થાકી ગયેલું (૨) વિશ્રાંતિ પામેલું; શાંત વિશ્રાંતિ સ્ત્રી. વિશ્રામ; આરામ (૨) શાંત થવું તે; અંત વિશ્રાંતિગૃહ ન. વિરામગૃહ; આરામગૃહ; ‘રેસ્ટ હાઉસ' વિદ્યુત વિ. (સં.) પ્રખ્યાત; નામી (૨) જાણેલું; સાંભળેલું
[વિશ્વેશ્વરી
વિશ્લિષ્ટ વિ. (સં.) છૂટું પડેલું કે પાડેલું પૃથક્કરણ વિશ્લેષ પું. (ણ) ન. (સં.) છૂટું પાડવું કે પડવું તે; વિશ્વ ન. (સં.) જગત; સમગ્ર સૃષ્ટિ વિશ્વકર્તા પું. (સં.) વિશ્વના સર્જક પરમાત્મા વિશ્વકર્મા પું. (સં.) દેવોના શિલ્પશાસ્ત્રી; પ્રજાપતિ (૨) ઈશ્વર (૩) સુતાર
વિશ્વકોશ પું. (સં.) જ્ઞાનકોશ; ‘ઍન્સાઇક્લોપીડિયા’ વિશ્વજનીન વિ. (સં.) સમસ્ત વિશ્વનું; -ને લગતું (૨) ભૂતમાત્ર પ્રત્યેનું [યજ્ઞનું નામ વિશ્વજિત વિ. (સં. વિશ્વજિત્) વિશ્વને જીતનારું (૨) એક વિશ્વનાથ પું. (સં.) સ્વામી; પરમેશ્વર (૨) કાશીમાં આવેલું શિવનું જ્યોર્તિલિંગ વિશ્વબંધુત્વ ન. (સં.) વિશ્વમાં સર્વ માટે ભ્રાતૃભાવ કે પ્રેમ વિશ્વબેંક સ્ત્રી. (સં., ઈં.) આંતરરાષ્ટ્રીય નાણા-વ્યવહાર
માટેની બેંક; આંતરરાષ્ટ્રીય બેંક; ‘વર્લ્ડ બેંક' [સિટિઝન’ વિશ્વમાનવ પું. (સં.) વિશ્વવ્યાપી દૃષ્ટિવાળો માનવ; ‘વર્લ્ડ વિશ્વયુદ્ધ ન. (સં.) આજના વિશ્વમાં વ્યાપેલું-જગતના
ઘણાખરા દેશોની વચ્ચેનું યુદ્ધ; ‘વર્લ્ડ વૉર' વિશ્વવિખ્યાત વિ. (સં.) જગ-પ્રખ્યાત; જગજાહેર વિશ્વવિદ્યાલય ન. યુનિવર્સિટી; વિદ્યાપીઠ [રહેલું વિશ્વવ્યાપી વિ. (સં. વિશ્વવ્યાપિન્) આખા જગતમાં વ્યાપી વિશ્વશાંતિ સ્ત્રી, સકલ જગતની શાંતિ; ‘વર્લ્ડ-પીસ’ વિશ્વસનીય વિ. (સં.) વિશ્વાસ કરવા લાયક; ભરોસાપાત્ર વિશ્વસનીયતા સ્ત્રી. (સં.) વિશ્વસનીય હોવાપણું વિશ્વસ્ત વિ. (સં.) વિશ્વાસુ; વિશ્વસનીય વિશ્વસંસ્થા સ્ત્રી. (સં.) વિશ્વની કે વિશ્વ જેટલી વિશાળ
વિશ્વવ્યાપી સંસ્થા [સર્વવ્યાપી (૩) પું. વિષ્ણુ વિશ્વભર વ. (સં.) આખા જગતનું પોષણ કરનાર (૩) વિશ્વભંરા વિ., સ્ત્રી. વિશ્વનું પોષણ કરનારી; અન્નપૂર્ણા (૨) સ્ત્રી. પૃથ્વી; ધરા વિશ્વા સ્ત્રી. (સં.) પૃથ્વી
વિશ્વામિત્ર પું. (સં.) એક પ્રસિદ્ધ ઋષિ વિશ્વાસ પું. (સં.) ભરોસો; ખાતરી (૨) શ્રદ્ધા; પ્રતીતિ (૩) ઇતબાર; યકીન
વિશ્વાસધાત પું. (સં.) કોઈએ મૂકેલો વિશ્વાસ તોડવો તે
વિશ્વાસ આપીને અવળું કરવું તે; દગલબાજી વિશ્વાસધાતી વિ., પું. (સં.) વિશ્વાઘાત કરનાર; દગલબાજ વિશ્વાસપાત્ર વિ. (સં.) વિશ્વસનીય; ભરોસાપાત્ર વિશ્વાસી વિ. (સં. વિશ્વાસ પરથી) વિશ્વાસુ (૨) પું. ઇસુ
ખ્રિસ્તી વિષે વિશ્વાસ - શ્રદ્ધા રાખનાર; ખ્રિસ્તી વિશ્વાસુ વિ. વિશ્વાસ રાખનાર (૨) વિશ્વાસપાત્ર; વિશ્વાસ રાખવા યોગ્ય [(૩) વિશ્વેશ વિશ્વેશ્વર પું. (સં.) વિશ્વનાથ; કાશીમાંના મુખ્ય મહાદેવ વિશ્વેશ્વરી સ્ત્રી. (સં.) જગદંબા પાર્વતી

Page #768

વિષ)
G૫૧
[વિસંવાદ-દિતા) વિષ ન. (સં.) ઝેર; હળાહળ (૨) દ્વેષ; ખાર વિષયાંધ વિ. વિષયભોગમાં અંધ બનેલું; કામાંધ વિષબ વિ. (સં.) વિષહર, ઝેર દૂર કરનારું વિષયી વિ. (સં. વિષયનું) વિષયાસક્ત; કામી (૨) વિષચક ન. (સં.) એક દોષમાંથી અનેકની પરંપરા પેદા વિષયનું; –ને લગતું થવી તે કે તેવી પ્રવૃત્તિ
વિષ-વૈધ વિષયેચ્છા સ્ત્રી. (સં.) વિષયભોગની ઇચ્છા; વિષયવાસના વિષચિકિત્સક વિ. (પુ.) ઝેરની અસર દૂર કરનાર વૈદ્ય; વિષવૃક્ષ ન. (સં.) કોઈ પણ ઝેરી ઝાડા વિષાણ વિ. (સં.) ઉદાસ; બિન (૨) કીકું; નિસ્તેજ વિષાક્ત વિ. (સં.) વિષભ, ઝેરી વિષદંત પં. (સં.) સર્પનો ઝેરી દાંત
વિષાણ ન. (સં.) શિંગડું. વિષધર છું. (સં.) નાગ; ઝેરી સાપ
વિષાણુ છું. (સં.) અણુ જેવાં સૂક્ષ્મ ઝેરી જંતુ; “વાઇરસ વિષધારી વિ., પૃ. (સં. વિષધારિનું) નીલકંઠ; મહાદેવ વિષાદ . (સં.) હતોત્સાહ થવાના કારણે થતું દુઃખ (૨) વિષપાન ન. (સં.) ઝેર પી લેવું તે
ખેદ; દિલગીરી (૩) નિરાશા; અનુત્સાહ વિષપ્રયોગ કું. (સં.) વિષ આપવું કે દવામાં વાપરવું તે વિષાદમય વિ. (સં.) વિશાદથી ભરેલું; અત્યંત ખિન્ન વિષમ વિ. (સં.) અસમાન; ખાડાટેકરાવાળું (૨) મુશ્કેલ વિષાદયોગયું. (સં.) વિષાદનો તે અંગેનો-ઉદ્ભવતો યોગ
(૩) પ્રતિકૂળ (૪) દારુણ (૫) એકી સંખ્યા વિષાદી વિ. (સં., મું. વિશાદિનું) વિશાદમાં પડેલું વિષમ-અપક્ષક . (સં.) છેદ જેટલા કે તેથી મોટા વિષુવ(૦રેખા) સ્ત્રી (સં.) (૦વૃત્ત) ન, પૃથ્વીની ધરીની અંશવાળા અપૂર્ણાંક
મધ્યમાં કાટખૂણે કલ્પેલું વર્તુળ; “ઇક્વેટર' વિષમઘાત વિ. (સં.) વિષમ-અણસરખા ઘાતવાળું (ગ.) વિષ્પ(-)ચિકા સ્ત્રી. (સં.) કોગળિયું; “કોલેરા' વિષમજવર પું. (સં.) રહી રહીને આવતો તાવ; જીર્ણ જ્વર વિખંભક પું. (સં.) આગલી કથાનો સાર તથા આવનાર વિષમતિથિ સ્ત્રી. (સં.) એકી સંખ્યાની તિથિ [ત્રિકોણ વસ્તુ સૂચન કરતો નાટકનો ઉપોદ્દાત - અવતરણ વિષમ(-ભુજ)ત્રિકોણ છું. (સં.) ત્રણે અસમાન બાજુવાળો વિષ્ટા સ્ત્રી. (સં.) મળ; નરક વિષમય વિ. (સં.) ઝેરથી ભરેલું; ઝેરી
વિષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) સમાધાનીની વાટાઘાટ કે વાતચીત વિષમંત્ર છું. (સં.) ઝેર ઉતારવાનો મંત્ર
વિષ્ટિકાર પું. (સં.) સમાધાન માટે દરખાસ્ત લઈ જનાર વિષય પું. (સં.) ઇન્દ્રિયગ્રાહ્ય પદાર્થ (૨) ભોગ્ય પદાર્થ; વિષ્ઠા સ્ત્રી. (સં.) માનવ વિષ્ટા (૨) હગાર; ચરક (૩)
ભોગનું સાધન (૩) કામભોગ (૪) વિચાર માટે કે લીંડી (૪) લીંડે (૫) છાણ વિ. વિભુ; સર્વવ્યાપી ભણવા માટેની વસ્તુ (૫) મજકૂર; મુદો () દેશ; વિષ્ણુ પું. (સં.) સૃષ્ટિનું પાલન કરનાર ઈશ્વર-રૂપ (૨) જનપદ (૭) ઉદેશ; હેતુ
વિષ્ણુપદ ન. (સં.) વૈકુંઠ (૨) આકાશ વિષયક વિ. (સં.) (અમુક વિષયને લગતું, -ને અંગેનું વિષ્ણપદી સ્ત્રી, (સં.) ગંગા નદી; ભાગીરથી વિષયભોગ પં. વિષયો ભોગવવા તે; કામભોગ વિષ્ણપ્રિયા સ્ત્રી. (સં.) લક્ષ્મી (૨) તુલસીનો છોડ વિષયલંપટ વિ. વિષયભોગમાં લંપટ; વ્યાભિચારી, કામુક વિષ્ણુલોક પું. (સં.) વૈકુંઠ લોક વિષયવારી સ્ત્રી. વિષયવાર ગોઠવણી; વિષયોની ક્રમવાર વિષ્ણુવાહન ન. (સં.) ગરુડ [એક સ્તોત્ર યાદી
વિષ્ણુ સહસ્ત્રનામ ન. (સં.) વિષ્ણુનાં સહસ્ત્ર નામ વર્ણવતું વિષયવાસના સ્ત્રી વિષયભોગની વાસના, કામેચ્છા વિસદેશ વિ. (સં.) અસમાન; જુદા પ્રકારનું વિષયવિકાર પં. વિષયને લીધે થતો વિકાર (૨) કામરૂપી વિસરાવવું સક્રિ. “વીસરવેનું પ્રેરક વિકાર
વિચારી કાઢનારી (સમિતિ) વિસર્ગ કું. (સં.) કાર જેવો ઉચ્ચાર કરવાનું (:) આવું વિષયવિચારિણી વિ., સ્ત્રી. સભામાં રજૂ કરવાના ઠરાવ ચિહ્ન (૨) દાન (૩) ત્યાગ વિષયસુખ ન. (સં.) વિષયભોગનું સુખ [ઇંદ્રિયજિત વિસર્જન ન. (સં.) છોડી દેવું તે (૨) વિદાય થવું કે કરવું વિષયાતીત વિ. (સં.) વિષયવાસનાને તરી ગયેલું; તે (૩) સમાપ્તિ (૪) મોક્ષ [(૨) ત્યજી દીધેલું વિષયાત્મક વિ. (સં.) વિષયોને લગતું વિષયરૂપે રહેલું વિસર્જિત વિ. (સં.) આટોપી લેધલું વિસર્જન કરાયેલું વિષયાનંદ પું. (સં.) વિષયસુખ; વિષયભોગનો આનંદ વિસવાસી સ્ત્રી. વસાનો વીસમો ભાગ; વિઘાનો ચારસોમો વિષવિજ્ઞાન ન. વિષવિદ્યા સ્ત્રી. ઝેર અંગેનું વિજ્ઞાન - ભાગ (૨) લાકડાનું એક માપ શાસ; ટેક્સિકોલોજી'
વિ.સં. ૫. વિક્રમ સંવત’નું ટૂંકું રૂપ વિષયાસક્ત સ્ત્રી. (સં.) વિષયલંપટ; કામી; કામુક વિસંગત વિ. (સં.) અસંગત; વિસંવાદી વિષયાસક્તિ સ્ત્રી. (સં.) વિષયસુખની લગની; વિષય- વિસંગતિ સ્ત્રી. (સં.) અસંગતિ; વિસંવાદ નુરાગ
વિષયમાં ઊતરી જવું તે વિસંયોજન ન. છૂટું કરી નાખવું તે પ્રિતિકૂળતા વિષયાંતર ન. વિષયનો ફેરફાર પ્રસ્તુત વિષયમાંથી અન્ય વિસંવાદ ૫. (-દિતા) સ્ત્રી. (સં.) અસંગતિ (૨) વિરોધ;

Page #769

વિસંવાદી
પ૨
[[વિંટાળાવું વસંવાદી વિ. (સં. વિસંવાદિન) વિસંવાદયુક્ત વિહરવું અ.ક્રિ (સં. વિઠ્ઠ, પ્રા. વિહર) ફરવું (૨) વિહાર વિસા મું. (ઇં. વિઝા) પાસપોર્ટ પર વિશિષ્ટ દેશમાં દાખલ કરવો
થવાની રજાનો શેરો (૨) વિદેશમાં અધિવાસનો વિહસિત ન, મૂદ્દાસ્ય: હાસ્યના છ પ્રકારમાંનો એક પરવાનગી પત્ર; ‘વિઝા'
વિહંગ ન. (સં.) પક્ષી; વિહગ . (અ.બિસાત) વસાત; કિંમતનું મહત્ત્વ (૨) વિહંગદેશ્ય ન. (સં.) પંખીની જેમ ઊંચેથી જોવાયેલ દશ્ય ગજું: દમ (૩) ગણતરી; લેખું; હિસાબ
વિહંગદષ્ટિ સ્ત્રી. પક્ષીની પેઠે બધી પરિસ્થિતિને એકીસાથે વિસામો છું. (સં. વિશ્રામ, પ્રા. વિસ્સામ, વિસામ) થાક ઉપરથી જોઈ લેવી તે
ખાવો તે; વિશ્રાંતિ (૨) વિસામો લેવાની જગા (૩) વિહંગમ ન. (સં.) વિહંગ; પક્ષી રસ્તો લાંબો હોય ત્યારે થાક ખાવા નનામી મૂકવાનું વિહંગાસ્નાન ન. પક્ષીઓની જેમ છીછરા પાણીમાં હાથથી
સ્થાન [વીસાઈ) ભૂલી જવું; વિસ્મરણ થવું પાણી ઉડાડી શરીર ઉપર નાખી કરાતું સ્નાન વિસારવું સક્રિ. (સં. વિસ્તારયતિ પ્રા. વિસ્તારઈ, વિહંગાવલોકન ન. (વિહગ + અવલોકન) વિહંગદષ્ટિથી વિસારો .વીસરી જવું તે; વિસ્મરણ
કરેલું નિરીક્ષણ; પંખીદર્શન; “બં-આઇબૂ વિસ્કી ન. (ઈ.) દારૂ
વિહાર છું. (સં.) ક્રી (૨) આનંદથી હરવું ફરવું તે (૩) વિસ્મલન ન. (સં.) ભૂલ (૨) ખડી પડવું એ - ભ્રમણ (૪) (બૌદ્ધ) મઠ
સ્થાન વિસ્તરણ ન. (સં.) વિસ્તરવું તે; ફેલાવો; પ્રસાર વિહારમઠ . (સં.) વિહાર કરીને રહેવાની જગ્યા કે વિસ્તરવું અ.કિ. (સં. વિસ્તૃ) વિસ્તાર પામવું; ફેલાવું વિહારિણી વિ. સ્ત્રી. વિહાર કરનારી સ્ત્રી વિસ્તાર છું. (સં.) ફેલાવો (૨) વધારો (૩) વિશાળતા વિહારી વિ. (સં.) વિહાર કરનાર કે વિચરનાર (૪) બહોળો પરિવાર કે કુટુંબ
વિહિકલ ન. (ઇ.) વાહન
વેિલું વિસ્તારપૂર્વક કિ.વિ. વિસ્તારથી; લંબાણપૂર્વક વિહિત વિ. (સં.) બરાબર મુકાયેલું (૨) (શાસ્ત્ર) ફરમાવિસ્તારવું સક્રિ. (સં. વિસ્તુ) વિસ્તાર કરવ; લંબાવવું વિહીન વિ. (સં.) વિનાનું; રહિત; વગરનું (૨) વધારવું
[પહોળું, વિસ્તૃત વિહીનતા સ્ત્રી. અભાવ; વિનાનું હોવાપણું વિહીન વિસ્તીર્ણ વિ. (સં.) વિસ્તારવાળું, વિસ્તાર પામેલું (૨) વિહોણું વિ. સં. વિહીન, પ્રા. વિણ વિહીણ) વિનાનું; વિસ્તીર્ણતા સ્ત્રી. વિસ્તાર હોવાપણું
વિહુવલ (સં.) (-ળ) વિ. બાવ, બેબાકળું (૨) આતુર વિસ્તૃત વિ. (સં.) વિસ્તારવાળું (૨) પહોળું
(૩) આમળું વિસ્થાપન ન. (સં.) પરિસ્થિતિવશાત્ ઠરીઠામ થયેલાને વિદ્વલ(-ળ)તા સ્ત્રી. બાવરાપણું; આતુરતા અન્ય સ્થળે ખસેડવા કે હટાવવા તે
વિંગ સ્ત્રી. (ઇ.) શાખા; પાંખ (૨) વિમાનનો એવો વિસ્થાપિત વિ. (સં.) નિર્વાસિત; “
ડિપ્લેસ્ટ
(આધારરૂપ) પહોળો ભાગ (૩) નાટકનો પડદો વિસ્ફાર છું. (સં.) કંપવું-ધ્રુજવું તે; ધૃજારો (૨) ખોલવા- વિખવું સક્રિ. જુઓ વીંખવું” ઉઘાડવાની ક્રિયા (૩) ધનુષ્યનો ટંકાર
વિછિયો છું. જુઓ “વીંછિયો’ વિસ્ફારિત વિ. (સં.) પહોળું, ફાટેલું (૨) ચમકી ગયેલું વિછી છું. જુઓ “વીંછી’ વિસ્ફલિંગ કું. (સં.) તણખો
વિછીડો છું. જુઓ “વીંછીડો વિસ્ફોટ કું. (સં.) ખુલાસો; સ્પષ્ટતા (૨) ફોલ્લો વિંછું છું. જુઓ ‘વ’ વિસ્ફોટક વિ. ફૂટે એવું કે ફોડી નાખે એવું (દ્રવ્ય) (૨) વિછુંડો છું. જુઓ “વીંછું”
ફૂટી નીકળે તેવું રિસનો સ્થાયી ભાવ વિઠ્ઠવા પુ.બ.વ. જુઓ “વીંછુવા વિસ્મય પું. (સં.) આશ્ચર્ય; અચંબો; અચરજ (૨) અદ્ભુત વિજ(-ઝીણું ન. જુઓ “વીજ(-ઝીણું" વિસ્મયકારી(-૨ક), વિસ્મયજનક વિ. વિસ્મય પામડે તેવું વિંજણો પૃ. જુઓ વીંજણો (૨) આશ્ચર્યજનક
વિંઝવું સક્રિ. જુઓ વીંઝવું વિસ્મરણ ન. (સં.) ભૂલી જવું તે; વિસ્મૃતિ વિંટલી સ્ત્રી. (-લો) પૃ. જુઓ “વીંટલી(-લો) વિસ્મિત વિ. (સં.) વિસ્મય-નવાઈ પામેલું
વિંટવું સક્રિ. જુઓ “વીંટવું વિસ્મૃત સ્ત્રી (સં.) ભૂલી જવાયેલું; યાદમાંથી ચાલ્યું ગયેલું વિંટાવવું સક્રિ. જુઓ “વીંટાવવું વિસ્મૃતિ સ્ત્રી (સં.) વિસ્મરણ; ભૂલી જવું તે વાત વિંટાવું અદિ. જુઓ “વીંટાવું” વિસંભ પુ. (સં.) વિઠંભ; વિશ્વાસ (૨) રહસ્ય; ખાનગી વિંટાળવું સક્રિ. જુઓ “વીંટાળવું વિહગ ન. (સં.) પક્ષી; વિહંગ
વિંટાળાવવું સક્રિ. જુઓ “વીંટળાવવું વિહત વિ. (સં.) જખમી (૨) હણાયેલું; હણી નાખેલું વિટાળવું અક્રિ. જુઓ વીંટાળાનું

Page #770

વિંટી]
૭૫ 3
વીનવાવું વિટી સ્ત્રી, જુઓ વીંટી
વિજશક્તિ સ્ત્રી. (સં.) વિદ્યુતબળ; ઊર્જાશક્તિ વિટો . જુઓ “વીંટો'
વીજળી સ્ત્રી. (સં. વિદ્યુત, પ્રા. વજુ, વિજજુલઆ વિંડ-મિલ સ્ત્રી. (ઇ.) પવનચક્કી
વિજુલા) આકાશમાં વાદળાં અથડાવાથી થતી વિંઢારવું સક્રિ. જુઓ “વીંઢારવું
અગ્નિરેખા (૨) યાંત્રિક બળથી અથડાવાથી થતી એક વિંઢારાવવું સ.કિ. જુઓ ‘વાંઢારાવવું
પ્રકારની શક્તિ; વીજ; વિદ્યુત વિંઢારાવું અક્રિ. જુઓ વીંઢારાવું
વીજળીકરણ ન. વીજળી આપવી કે પૂરી પાડવી તે વિધ સ્ત્રી, જુઓ વીંધ'
વીજળીઘર ન. વીજળીમથક ન, વીજળી જયાં ઉત્પન્ન થાય વિંધણી સ્ત્રી, જુઓ “વીંધણી’
કે જ્યાંથી બધે મોકલાય તે સ્થાન; “પાવર-સ્ટેશન વિંધણું ન. જુઓ “વીંધણું
વિજાણ ન. યાંત્રિક વીજળીનો સૂક્ષ્મ અણુ; ઈલેકટ્રોન” વિધવું સ.કિ. જુઓ “વીંધવું'
વીજાણુયંત્ર ન. (સં.) વીજ સંચાલિત યંત્ર વિંધાવવું સક્રિ. જુઓ “વીંધાવવું
વિટિકા સ્ત્રી. (સં.) નાગરવેલ કે તેના પાનનું બીડું વિંધાવું અક્રિ. જુઓ “વીંધાવું વિચ્ચેની પર્વતમાળા વીટો પું. (ઈ.) પોતાની મરજી મુજબ કરવાની સત્તા વિધ્ય ૫. (ગિરિ) (સં.) દક્ષિણાપથ ને ઉત્તરાપથ વીડિયો પં. ચુંબકીય પટ્ટી પરથી પ્રશ્ય-શ્રાવ્ય ચિત્ર દર્શાવતું વિંધ્યાચલ(ળ) ૫. વિધ્ય પર્વત
વિન વીજળીક સાધન જિોવાની ચુંબકીય પટ્ટીની ડબ્બી વિંધ્યાટવી સ્ત્રી, (સ.) વિધ્યાગિરિની બંને બાજ આવેલ વીડિયો કૅસેટ સ્ત્રી, (ઈ.) દશ્યશ્રાવ્ય ચિત્ર અંકિત કરી વિશોત્તરી વિ. (સં.) વીસથી વધારે (૨) સ્ત્રી. મહાદશાનો વીડિયો-ગેમ સ્ત્રી. (ઇ.) વીડિયો મશીન પર રમી શકાય એક પ્રકાર (જયો.)
એવી રમત વીક્ષણ ન. (સં.) બારીક તપાસ (૨) સૂક્ષ્મ નજર વિણવું સક્રિ. (સં. વિચિનોતિ, પ્રા. વિચિણાઈ) ચૂટવું વિશાસ્ત્રી. (સં.) જવું તે (૨) નિહાળવું તે (૩) અવલોકન (ર) પસંદ કરવું (૩) (અનાજમાંથી કાંકરા વગેરે) વીખર(રા)વું અક્રિ. (સં. વિષ્કિરતિ, પ્રા.વિકિખરાઈ) ઉપાડી લેવું; દૂર કરવું વેરવું; છૂટા પડી જવું
[(૩) મૃત વીણા સ્ત્રી. (સં.) બીન; એક તંતુવાદ્ય વ(-વિ)ગત સ્ત્રી. વિગત; હકીકત (૨) બીના; બાબત વિણાકાર પું. (સં.) વીણા વગાડનાર વિ(-વિ)ગતવાર કિ.વિ. વિગતવાર; દરેક વિગત સાથે વણાકાર છું. વીણાકૃતિ સ્ત્રી. (સં.) વીણા જેવા ઘાટ (૨) વીશું ન. (-ઘો) ૫. (સં. વિગ્રહ, પ્રા. વિગ્રહ) જમીનનું વિ. વિણા જેવા ઘાટવાળું એક માપ (પચીસેક ગૂઠાનું)
વિણાકાવ્ય ન. (સં.) ઊર્મિગીત; લિરિક વીચિત-ચી) સ્ત્રી. (સં.) તરંગ; મોજું
વીણા(૦ધર, ૦પાણિ) પં. નારદ ઋષિ વીચિમાલા (સં.) (-ળા) સ્ત્રી, તરંગોની હાર વીણાવાદક વિ. (સં.) વીણા વગાડનાર વીછળવું સક્રિ. (સં. વિષ્ણુરહિત, પ્રા. વચ્છરઈ) પાણી વીણાવાદન ન. (સં.) વીણા વગાડવી તે રેડી હલાવી સાફ કરવું; સ્વચ્છ કરવું
વીણાવાદિની સ્ત્રી. (સં.) સરસ્વતી વિછળાવું અક્રિ. વીછળવું'નું કર્મણિ
વીણાવીણ સ્ત્રી. વિદ્યા કરવાની ક્રિયા [વીતરાગ) વિછી(-છુ) પું. (સં.વૃશ્ચિક, પ્રા. વિછિએ, વિચ્છિા , વીત વિ. (સં.) જતું રહેલું (૨) છોડી દીધેલું (ઉદા.
વિઠ્ઠઅ) પૂંછડીએ ઝેરી આરવાળું આઠપગું કરચલાના વીતક ન., સ્ત્રી. વીતેલું તે (૨) સંકટ; આપત્તિ દેખાવનું એક નાનું જતું; વીંછી
વિતતૃષ્ણ વિ. (સં.) તૃષ્ણા વિનાનું; તૃષ્ણા ચાલી ગઈ વિછુવા પુ.બ.વ. (‘વીછી' ઉપરથી) (સ્ત્રીઓનું) પગને છે તેવું
અંગૂઠે પહેરવાનું ઘરેણું વિજુલા) વિદ્યુત વીતરાગ(-ગી) વિ. સં. વીતરાગ, વીતરાગિનું) રાગવીજ સ્ત્રી (સં. વિધત. પ્રા. વિજ: વિલિઆ, આસક્તિ નષ્ટ થઈ ગઈ છે તેવું છે તેવું વીજકારો પં. પદાર્થમાં ઉત્પન્ન થયેલ વીજશક્તિ [‘ચાર્જ વિતલોભ વિ. લોભરહિત, નિર્લોભ, લોભ નાશ પામ્યો વીજકાવવું સક્રિ. પદાર્થમાં વીજશક્તિ ઉત્પન્ન કરવી; વીતવું અ.ક્રિ. (સં. વૃત્ત, પ્રા. વિત્ત નામધાતુ) ગુજરવું; વીજચુંબક ન. વીજળીથી થતું ચુંબક, ઇલેક્ટ્રો મેગ્નેટ પસાર થઈ જવું (૨) દુઃખ પડવું; સંકટ થવું વિજણો છું. (સં. વિજન, પ્રા. વીજણ) વીંજણો; પંખો વીતી સ્ત્રી. આપત્તિ; વીતક; જેમ કે આપવીતી [પ્રકાર વિજદર્શક ન. (સં.) વીજળી છે કે તે કેવી છે તે બતાવતું વીથિ(-થી) સ્ત્રી, (સં.) માર્ચ; રસ્તો (૨) એક નાટ્ય
, યંત્ર-સાધન [પદાર્થ મુકાય તે; “ઇલેક્ટ્રોડ વીનવવું સ.કિ. (સં. વિજ્ઞાપતિ, પ્રા. વિન્નવઈ) વિનંતિ, વીજધ્રુવ પં. (સં.) વીજદ્રાવણમાં વહન કરવા બે વાહક અનુરોધ કે આજીજી કરવી વીજવાહક વિ. (સં.) વીજળી વહી શકે એવું: “કંડક્ટર' વીનવાવું અ.&િ. “વીનવવું'નું કર્મણિ

Page #771

વીનસ
૫૪
વિ-વિવેટલો વિનસ સ્ત્રી. (ઈ.) પ્રેમ કે સૌંદર્યની (રોમનપુરાણાનુસાર) વિલું વિ. (પ્રા. વિલહઅ = સફેદ) શરમિંદું; ભોંઠું (૨) દેવી
નાસીપાસ થયેલું (૩) રઝળતું; વિખૂટું. વી.પી. (પી.) ન. (ઇ.) અકેલ દામ આખે મળે એવું વિશ-સ) વિ (સં. વિશતિ, પ્રા. વસઈ) ઓગણીસ વત્તા
ટપાલમાં આવતું પારસલ, બુકપોસ્ટ વગેરેનું પાર્સલ એક (૨) પં. વિસનો આંકડો કે સંખ્યા; “૨૦ વિફરવું અ.ક્રિ. (સં. વિસ્ફરતિ, પ્રા. વિષ્ફરઈ) વકરવું; વિશન(oખી, વહોરી) સ્ત્રી. પરણેતર નારી | ગુસ્સે થવું; ઉશ્કેરાવું [કરતો દલાલ; વીમા-દલાલ વીશી સ્ત્રી. વીસી, વિસનો સમૂહ (૨) વણાટમાં તાણાના વીમા એજન્ટ છું. (ઇ.) વીમો ઉતરાવી આપવાનું કામ તારની એક ગણતરી (૩) અવિધિસર પૈસાની વીમા કંપની સ્ત્ર, વીમો ઉતારનાર મંડળી
લેવડદેવડ કરતું એક જૂથ વીમા પોલિસી સ્ત્રી. (ઇ.) વીમો તેનો કરાર (૨) વીમાખત વીશી સ્ત્રી. પૈસા આપવાથી તૈયાર રસોઈ મળે તે જગા વીમાવાળા વિ. પું. વીમાનો ધંધો કરનાર માણસ વીશીવાળો ૫. વીશીનો માલિક વીમો છું. (ફા. બીમતી વસ્તુ કે જિંદગીને નુકસાન વીસ વિ. સં. વિશતિ પ્રા. વસઈ) ઓગણીસ વત્તા એક
પહોંચતાં તે બદલ પૈસાથી થતી ભરપાઈ; ઇસ્યોરન્સ (૨) પં. વિસનો આંકડો કે સંખ્યા; “૨૦’ (૨) તેનો કરાર (૩) તે પેટે ભરવાનો હપતો (૪) વીસનહોરી સ્ત્રી, (કટાક્ષ કે નિંદાના ભાવમાં) પરણેતર જોખમભર્યું સાહસ
નારી વીર વિ. (સં.) શૂર; પરાક્રમી (૨) પું. તેવો પુરુષ (૩) વિસમવું અ.ક્રિ. (સં. વિશ્રમતે, પ્રા. વિલ્સમઈ, વિસઈ) વીરો; ભાઈ (૪) વીર રસ
વિશ્રાંતિ લેવી; થાક લેવો (૨) શાંત થઈ જવું (૩) વીર સ્ત્રી. ભરતી; વેળ; જુવાળ
ઠરવું-ઠરી જવું જિવું; યાદમાંથી નીકળી જવું વિરકર્મન. (સં.) વીરતા ભરેલું કે વીરને છાજે એવું કામ વીસરવું સક્રિ. (સં. વિસ્મરતિ; પ્રા. વિસ્મરાઈ) ભૂલી વિરડો ડું. (સં. વિવર. પ્રા. વિઅર) નદી કે તળાવના વિસરાવું અક્રિ. “વીસરવું, “વિસરાવુંનું કર્મણિ - સૂકા ભાગમાં પાણી માટે ખોદેલ ખાડો
વિસા પુ.બ.વ. વીસ ગુણ્યા એકથી દસ સુધીનો ઘડિયો વીરણ (સં.), (વાળ) પું. એક સુગંધીદાર મૂળ; વિરણ વિસાયંત્ર ન. એકથી નવ સૂલટા અને નવથી એક ઊલટા વિરતા સ્ત્રી. (-ત્વ) ન. (સં.) શૂરવીરતા; પરાક્રમ (૨) ક્રમે ગુણવાનું યંત્ર - શૌર્ય, વીર્ય
વીસી સ્ત્રી. જુઓ “વીશી વિરધર્મ છું. (સં.) શૂરવીરતા; બહાદુરી
વી.સી.આર. ન. (ઇં.) વીડિયો કૅસેટ રેકોર્ડરનું ટૂંકુંરૂપ વીરપસલી સ્ત્રી શ્રાવણી પૂર્ણિમાને દિવસે ભાઈ તરફથી વી.સી.પી. ન. (ઈ.) વિડિયો કેસેટ પ્લેયરનું ટૂંકુંરૂપ બહેનને અપાતી ભેટ
વિ(-વિ)ખવું સક્રિ. (સં. વિલિપતિ; પ્રા. વિકિખવઈ) વીરપ્રભુ !. (સં.) મહાવીરસ્વામી
પીંખવું; ચૂંટી નાખવું; વિખેરી નાખવું (૨) ચુંથી વીરભદ્ર પં. (સં.) શિવનો એક ગણ
કાઢવું; ઉખેળવું વિરભૂમિ સ્ત્રી. વીરોની જન્મદાતા ભૂમિ
વિ(-વિ)છિયો છું. (‘વીંછી ઉપરથી) એક ઘરેણું વીરરસ છું. (સં.) કાવ્યના નવ રસોમાંનો એક વિ(-વિ)છી છું. (સં. વૃશ્વિક, પ્રા. વિછિએ, વિઠ્ઠઅ) વિરહાક સ્ત્રી, યુદ્ધપ્રસંગે યોદ્ધાની ભયંકર ગર્જના
પૂંછડીએ ઝેરી આરવાળું કરચલાના દેખાવનું આઠપગું વીરાતન ન. શૂરાતન; વીરતા
ઝેરી જંતુ વીરાસન ન. (સં.) (યોગનું) એક આસન
વીં(-વિ)છીડો છું. વીંછી (૨) વૃશ્ચિક રાશિ વિરાંગના સ્ત્રી, (સં.) વીર- બહાદુર સ્ત્રી
વિ(-વિ)છું છું. વીંછી વિરી સ્ત્રી. (વીરો ઉપરથી) વીરની બહેન વિ-વિછુંડો છુંવીંછીડો [પહેરવાનું એક ઘરેણું વીરેંદ્ર પુ. શ્રેષ્ઠમાં શ્રેષ્ઠ બહાદુર
વિ-વિ) છુંવાપું. બ.વ. વીછુવા; સ્ત્રીઓનું પગના અંગૂઠે વિરો પં. (સં. વીર) (બહેનને) ભાઈ
વિ(-વિ)(-ઝીણું ન. સુતારનું વીંધવાનું ઓજાર; વીપણું વિરોચિત વિ. (સં.) વીરને ઉચિત છાજે એવું વિ(-વિ)જણો છું. (સં. વજન, વજન, પ્રા. વીજણ) વિર્ય ન (સં.) શુક્ર ધાતુ (૨) વિરતા; બળ; પરાક્રમ પંખો; હવા નાંખવાનું સાધન વિર્યપાત પું. (સં.) વીર્યસ્રાવ; વીર્ય ઝરી જવું એ વિ(-વિ)ઝવું સક્રિ. (સં. વીતે, પ્રા. વિજઈ, પ્રા. વીર્યવંત, વિર્યવાન વિ. (સં.) પરાક્રમી; બળવાન વિજઈ) હવામાં જોરથી ઘુમાવવું વીર્યસ્મલન, વીર્યસ્ત્રાવ પું. વીર્ય ઝરી જવું-ખરવું તે વિ(-વિ)ટલી સ્ત્રી. (-લો) પું. સ્ત્રીઓનું નાકનું ઘરેણું વીર્યહીન વિ. (સં.) નામર્દ, નિર્બળ; નપુંસક વીંવિકેટલો છું. દિ. વિટલિઆ) વીંટો (૨) પથારીનો વિલાં ન.બ.વ. ટોળામાં જ ફરતાં એક જાતનાં પંખીઓ વીંટો: વીંટાળેલો ગોળ આકાર (૩) ફીંડલું

Page #772

વ-વિંગેટવું G૫૫
વૈકન્સી વિ-વિ)ટવું સક્રિ. (સં. વેષ્ટયતિ, પ્રા. વિંટઈ, વઈ) (૫) વ્યાખ્યા; ટીકા (૯) ધંધો; આજીવિકા (૨) લપેટવું; વીંટાળવું (૨) ઘેરો ઘાલવો
શબ્દની અર્થ બતાવનારી શક્તિ (વ્યા.). વીં(-વિ)ટાવવું સક્રિ. વીંટવું'નું પ્રેરક
વૃત્તિકા સ્ત્રી. (સં.) આજીવિકા પૂરતું (પગાર, શિષ્યવૃત્તિ વિ(-વિ)ટાવું અ.ક્રિ. “વીંટવુંનું કર્મણિ
વગેરે) અપાય તે; “સ્ટાઇપેન્ડ વિ(-વિ)ટાળવું સક્રિ. લપેટવું, ગોળ વીંટવું વૃત્ર(-ત્રાસુર) પું. (સં.) એક રાક્ષસ, જેને ઇન્દ્ર મારેલો વિ(-વિટાળાવવું સક્રિ. “વીંટાળવુંનું પ્રેરક
વૃથા ક્રિ.વિ. (સં.) ફોગટ; નિષ્ફળ; નકામું વિ(-વિ) ટાળવું અ.ક્રિ. વીંટાળવુંનું કર્મણિ (ગોળઘરેણું વૃદ્ધ વિ. (સં.) ઘરડું (૨) વડીલ (૩) વધેલું વિ-વિવેટીસ્ત્રી. (વીંટવું ઉપરથી) આંગળી ઉપર પહેરવાનું વૃદ્ધત્વ ન. (સં.) ઘડપણ; વૃદ્ધ હોવાપણું વિ(-વિ)ટો . (વટવું ઉપરથી) વીંટાળેલો ગોળ આકાર વૃદ્ધા વિ., સ્ત્રી. (સં.) ઘરડી થયેલી (૨) સ્ત્રી. ડોસી
(૨) પથારીનો વીંટો વેઠીને સાથે રાખવું વૃદ્ધાવસ્થા સ્ત્રી. ઘડપણ; વાર્ધક્ય વિ-વિ)ઢારવું સક્રિ. (સં. પીઠ, પ્રા. વીંઢ) અગવડ વૃદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) વધારો () આબાદી (૩) સંસ્કૃત વીં(-વિ)ઢારાવવું સક્રિ. વીઢારવું'નું પ્રેરક
સ્વરોમાં થતો એક ફેરફાર (વ્યા.) [આબાદ વિ(-વિ)ઢારાવું અ.ક્રિ. “વીઢારનું કર્મણિ
વૃદ્ધિગત વિ. (સં.) વધી ગયેલું; વિસ્તાર પામેલું (૨) વ-વિ)ધ નં. (‘વીંધવું' ઉપરથી) વેહ; કાણું નાકું વૃશ્ચિક ૫. (સં.) વીંછી (૨) વીંછુડો - આઠમી રાશિ વ(-વિ)ધણી સ્ત્રી, છિદ્ર પાડવાનું ઓજાર
વૃષ છું. (સં.) વૃષભ; આખલો
શિવ વી(-વિ)ધણું ન. (સં. વિધન, પ્રા, વિધઈ) વીજણું, વૃષકેતુ . (સં.) (નંદી-પોઠિયા સંબંધ એ ચિહ્ન હોઈ) સુતારનું વીંધવાનું ઓજાર
વૃષણ પુ. ન (સં.) અંડ; ગોળી (૨) શુદ્રગ્રંથિ: વ(-વિ)ધવું સક્રિ. (સં.વિધિત, પ્રા. વિધઈ) વીંધ પાડવું; નરજનનગ્રંથિ
કાણું પાડવું (૨) કોચવું; ભોંકવું (૩) આરપાર કાઢવું વૃષભ પં. (સં.) વૃષ; આખલો; તેવો (પોઠ ઉપાડનારો) વિ(-વિ)ધાવવું સક્રિ. વીંધવુંનું પ્રેરક
પોઠિયો; (ખસી ન કરેલો હોય તેવો) (૨) ખૂટ; સાંઢ વિ-વિ)ધાવું અ.ક્રિ. “વીંધવુંનું કર્મણિ
(૩) રાશિચક્રમાંની બીજી રાશિ વુડ કું. (ઇં.) ઘા
વૃષભધ્વજ પું. (સં.) નંદી - પોઠિયાને સંબંધે એ ચિહ્ન વૂઠવું સક્રિ. (સં. વૃષ્ટ, પ્રા. વ) વરસવું
હોઈ) વૃષકેતુ, શિવ વૂડકટ ન. (ઇં.) લાકડા પર કરેલું બીજું
વૃષલ પું. (સં.) શુદ્ર (૨) નીચ; પાપી માણસ વૂડવર્ક ન. (ઇં. લક્કડકામ; લાકડાનું કામ વિષલી સ્ત્રી. (સં.) શૂદ્ર સ્ત્રી (૨) કુલટા સ્ત્રી વૂલનમિલ સ્ત્રી. (ઇં.) ઊનનું કાપડ વણવાનું કારખાનું વૃષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) વરસાદ; વર્ષા વૃક ન. (સં.) વરુ; નાર (૨) એ નામનો પેટનો ગણાતો વૃષ્ણિ છું. (સં.) શ્રીકૃષ્ણનો એક યાદવ પૂર્વજ એક અગ્નિ (જેનો જઠરાગ્નિ ખૂબ પ્રબળ કહેવાયો છે. વૃત ન. (સં.) પાંદડાં કે ફળનું દીંટું; ડીંટિયું
* છે તે) ભીમ વૃંદ ન. (સં.) ટોળું; સમુદાય વૃકોદર કું. (સં.) (જેનો જઠરાગ્નિ ખૂબ પ્રબળ કહેવાયો વૃંદગાન (સં.) સમૂહગાન; “કોરસ વૃક્ષ ન (સં.) (નાનું-મોટું) ઝાડ; તરુ
વૃંદસંગીત ન. બધાએ સાથે કરવાનું સંગીત [‘ઓર્કેસ્ટ્ર' વૃક્ષવાટિકા સ્ત્રી. (સં.) બગીચો; વાડી , વૃંદવાદન ન. એકસાથે અનેક વાદ્યોના વાદનનું સંગીત; વૃક્ષારોપણ ન. ઝાડ રોપવા-વાવવાં તે
વૃંદા સ્ત્રી. (સં.) તુલસીનો છોડ (૨) રાધિકા (૩) જાલંધર વૃત વિ. (સં.) વીંટાયેલું (૨) પસંદ કરાયેલું; વરાયેલું રાક્ષસની પત્ની વૃત્ત ન. (સં.) વર્તન (૨) અક્ષરમેળ છંદ (૩) વર્તુળ (૪) વૃંદાવન ન. (સં.) ગોકુળ નજીક આવેલું તુલસીનું વન સમાચાર (૫) વૃત્તાંત; હકીક્ત
વેઇટ ન. (ઇં.) વજન; બોજ વૃત્તખંડ . વર્તુળનો ભાગ; “સેમેન્ટ” (ગ.). વેઇટર છું. (.) (હોટેલ, વીશી વગેરેનો) હજૂરિયો; વચિત્ર ન. વિશિષ્ટ ઘટનાઓના મુખ્ય મુખ્ય ભાગોને ખિજમતગાર (૨) હોટેલનો નોકર
ક્રમાનુસાર રજૂ કરતું ચલચિત્ર; ડોક્યુમેન્ટરી વેઇટ લિફિંટગ ન. (ઇ.) કોઈ પણ જાતનું ભારે વજન વૃત્તપત્ર ન. (સં.) સમાચારપત્ર; છાપું; અખબાર ઊંચકવાની એક કસરત વૃત્તાંત પં. ન. (સં.) હકીકત; વર્ણન (૨) ખબર; સમાચાર વેઇટિંગ ન. (ઇ.) રાહ જોવી તે વૃતાંત-નિવેદક ન. (સં.) ખબરપત્રી; “રિપોર્ટર” વેઈટિંગરૂમ સ્ત્રી. (ઇ.) રેલવે સ્ટેશન ઉપર ઉપલા વર્ગના વૃત્તિ સ્ત્રી (સં.) ચિત્તમાં ઊઠતો વિચાર; ચિત્તનો વ્યાપાર મુસાફરોને બેસવા - ઊઠવાનો ઓરડો; પ્રતીક્ષાલય
(૨) મનનું વલણ (૩) સ્વભાવ; પ્રકૃતિ (૪) વર્તન વૈકન્સી સ્ત્રી. (ઇ.) ખાલી જગ્યા (નોકરી, બેઠક વગેરેમાં)
ગો) ઝા. તરત

Page #773

વેકરો]
વેકરો છું. કાંકરીવાળી જાડી રેતી વેકળો છું. નાનો વહેળો; વોકળો-વહેળો વૅકેશન સ્ત્રી. (ઈં.) (શાળા વગેરેમાં) લાંબી રજાઓનો ગાળો (૨) સંસ્થાકીય સામુદાયિક લાંબી રજાઓ વેક્યૂમ ન. (ઇં.) પોલાણમાંનો શૂન્યાવકાશ વેક્યૂમ ક્લીનર ન. (ઈં.) મકાનમાં રજોટી કચરો સાફ કરવાનું વીજળી સંચાલિત સાધન [થોભન-બ્રેક વેક્યૂમબ્રેક સ્ત્રી. (ઈં.) શૂન્યાવકાશની યોજનાવાળી વેક્સિન ન. (ઇ.) શીતળાનો રોગ અટકાવવા અપાતી રસી વેક્સિનેટર પું. (ઈં.) શીતળાની રસી મૂકનાર દાક્તર વેક્સિનેશન નં. (ઈં.) બળિયા ટંકાવવા તે; રસીકરણ વૈખવું સ.ક્રિ. (સં. વિ + ઈ) નિહાળવું; જેવું;
બારીકાઈથી જોવું (૨) તપાસવું [(૪) ત્રાસ; તાપ વેગ પું. (સં.) ગતિ; ઝડપ (૨) જુસ્સો; જોસ (૩) ચસકો વૅગન ન. (ઈં.) માલસામાન ભરવાનો-ભારખાનાનો ડબો વેગવાન વિ. (સં.) વેગીલું; વેગવાળું; ઝડપી [અલગ વેગળું વિ. (સં. વિયગ્નબ, પ્રા. વેગ્ગલ) દૂર (૨) જુદું; વેગળે ક્રિ.વિ. આપે; છેટે; દૂર
Qus
{વેત્ર
વેઠિયો પું. વેઠ કરનારો; વેઠે પકડેલો વગર પૈસાનો નોકર વેડફવું સ.ક્રિ. નકામું ખરચી નાખવું; ઉડાવી દેવું (૨) બગાડવું [પૂરણપોળી; વેઢમી વેડમી સ્ત્રી. (સં. વેર્ પરથી વે ૢ અને એના પરથી) વેડવું સક્રિ. (પ્રા. વિડ= ભાંગવું) વેડીથી તોડવું-ઉતારવું (ફળ) [ખોદેલો ખાડો; વીરડો વેડવો હું. (સર. વીરડો) તળાવ કે નદીમાં પાણી માટે -વેડા પું.બ.વ. ‘-ના જેવું વર્તન’ એ અર્થમાં શબ્દને અંતે (ઉદા. નારદવેડા)
વૈડાંગ પું. અશ્વ; ઘોડો વિડયું ન. વેડવાનું સાધન વેડવાની); વેડિયું વેડી સ્ત્રી. છેડે જાળીદાર ઝોળીવાળી લાંબી લાકડી (આંબો વેડો પું. (આંબો વગેરે ફળઝાડ) વેડનારો વેઢ પું. (સ. વેષ્ટક, પ્રા. વેઢ) આંગળી ઉપરનો સાંધા આગળનો કાપો (૨) બેથી વધારે આંટાવાળી વાળાની વીંટી
વેગી, (લું) વિ. (સં.) વેગવાળું; ઝડપી (૨) ઉતાવળિયું વેચવાલ વિ. વેચવાવાળું; વેચનાર વિચાવાનું વલણ વેચવાલી સ્ત્રી. વેચવાની માગણી (શૅર વગેરેની); વેચવું સ.ક્રિ. (સં. વેત્યયતિ, પ્રા. વેચ્ચઇ) કિંમત લઈને આપવું; વિક્રય કરવો [એવું વેચાઉ વિ. વેચવાનું હોય એવું; વેચવા માટેનું કે વેચાય વેચાણ ન. વેચાવું તે (૨) વેચવું તે (૩) વકરો વેચાણખત ન. વેચાતું આપ્યાનું લખાણ કે દસ્તાવેજ વેચાણવેરો પું. વેચાણ પરનો વેરો વેચાણિયું વિ. વેચાણ લીધેલું; ખરીદેલું (૨) વેચી શકાય વેચાતું વિ. કિંમત આપીને લીધેલું કે આપેલું
[તેવું
વેજ ન. (ઈં.) વેજિટેરિયનનું ટૂંકું રૂપ
વેજા સ્ત્રી. આપત્તિ; આફત
વેઢમી સ્ત્રી, વેડમી; પૂરણપોળી [આગળનો કાપો વેઢો પું. (સં. વેષ્ટક, પ્રા. વેઢ) આંગળી ઉપરથી સાંધા વૈણ સ્ત્રી, (સં. વની, પ્રા. વણી) કપાસનો છોડ; વણ વેણ સ્ત્રી. (સં. વેદના, પ્રા. વેઅણા) પ્રસવની પીડા વેણ ન. (સં. વચન, પ્રા. વયણ) વચન; બોલ વૈણ સ્ત્રી. વાંસળી; બાંસુરી [ફૂલનો ગજરો વૈણિ(-ણી) સ્ત્રી. (સં.) ચોટલો (૨) અંબોડે બાંધવાનો વેણુ સ્ત્રી. (સં.) વાંસળી; બંસી; પાવો વેણુનાદ પું. (સં.) વાંસળીનો અવાજ-સૂર વેત પું. ઘાટ; મોખ (૨) તજવીજ; ત્રેવડ વેતન ન. (સં.) પગાર; દરમાયો વેતનદર પું. (સં.) પગારધોરણ વૈતનિયું વિ. પગારદાર [જણતર (પ્રાયઃ ઢોરનું) વેતર ન. (સં. વિજ્રાત્ર, પ્રા. વિઅત્ર) એક એક વારનું વેતરણ સ્ત્રી. વેતરવું તે (૨) જોઈતી ગોઠવણ; તજવીજ વેતરવું સ.ક્રિ. (સં. વિńતિ, પ્રા. વિઅત્રઇ) શરીરને
વેજા સ્ત્રી. સંતતિ; સંતાન વેજાં ન.બ.વ. વલખાં
વેજિટેબલ ન. (ઈં.) વનસ્પતિ; (૨) શાકભાજી વેજિટેબલ ઘી સ્ત્રી. (ઈં.) ખાદ્ય તેલોમાંથી થિજાવી બનાવેલ તેલ [બજાર; શાકપીઠ વેજિટેબલ માર્કેટ પું. (ઈં.) શાકબકાલાં ફળ વગેરેની વેજિટેરિયન વિ. (ઈં.) શાકાહારી; નિરામિષભાષી; વનસ્પતિજન્ય પદાર્થોનું આહાર કરનાર વૅટિકન પું. (ઈં.) રોમના પોપનો મહેલ
બેસતું આવે તેમ લૂગડું કાતરવું (૨) કોઈ કામની જોઈતી ગોઠવણ કે તજવીજ કરવી; ઘાટ બેસાડવો (૩) બગાડવું; ઊંધું મારવું વૈતસ પું., ન. (સં.) નેતર વેતસ(-સી)વૃત્તિ સ્ત્રી. નેતરની જેમ (બળિયા આગળ) નમી જવા છતાં સ્થિતિસ્થાપક રહેવાની વૃત્તિ વૈતા પું.બ.વ. (સં. વિત્ત દ્વારા) ભલીવાર; ડહાપણ; આવડત (૨) ઢંગ
વેઠ સ્ત્રી. (સં. વિષ્ટિ, પ્રા. વેવò) વગર દામનું વૈતરુંવેતાલ (સં.) (-ળ) પું. એક જાતનો ભૂત (૨) મૃત શરીરમાં
(૨) ફરજિયાત વૈતરું (૩) ભાર; પીડા; ઉપાધિ વેઠવું સ.ક્રિ. સહન કરવું; ખમવું (૨) નિભાવવું વેઠિયાવાડ સ્ત્રી. ગમેતેમ કરી નાખવું તે; કમને કરેલું કામ
પેઠેલો ભૂત (૩) ભૂતનો રાજા (૪) દ્વારપાળ; વૈતાલિક -વેત્તા પું. (સં.) જાણનાર; જ્ઞાન ધરાવનાર (વિજ્ઞાનવેત્તા) વેત્ર ન. (સં.) નેતર (૨) દ્વારપાળની છડી

Page #774

વેત્રલતા
વેત્રલતા સ્ત્રી. (સં.) નેતરનો છોડ (૨) નેતરની સોટી વેત્રાસન ન. નેતરનું આસન; નેતરની ખુરશી વગેરે વેદ પું. (સં.) જ્ઞાન (૨) શાસ્ત્રીય જ્ઞાન (૩) આર્યોનું સૌથી પ્રાચીન ધર્મપુસ્તક - ઋગ્વેદ, યજુર્વેદ, સામવેદ અને અથર્વવેદ
વેદકાલીન વિ. વેદ કાલનું
વેદન ન. (સં.) જાણવું એ; જ્ઞાન (૨) લાગણી વેદના સ્ત્રી. (સં.) પીડા (૨) જોરથી બીજા લોકોને વાત
સંભળાવવી (૩) જ્ઞાન કે પરિચય પ્રાપ્ત કરવો વેદનીય વિ. જાણવા જેવું [ભાગનોસ્વરોસાથેનો મુખપાઠ વેદ(પઠન) ન. (oપાઠ) પું. વૈદિક સંહિતાઓના તે તે વેદપાઠી પું. (સં.) સ્વરો સાથે વેદનો પાઠ કરનાર – વેદ ભણેલો માણસ [પદુ કરવાનો અધિકારી વેદપુરુષ પું. (સં.) વેદશાસ્ત્ર જાણનાર બ્રાહ્મણ (૨) ગોરવદ(૦વચન, વાક્ય) ન. (સં.) વેદનું વચન (૨) તેના જેટલું પ્રમાણભૂત વચન
વેદવિદ વિ. વેદન જાણનારું; વેદશ [હોય તેવું વદવિહિત વિ. (સં.) વેદમાં જેનું વિધાન કરવામાં આવ્યું વેદવું સ.ક્રિ. (સં. વિદ્) જાણવું [દ્વૈપાયન વ્યાસ વેદવ્યાસ પું. (સં.) મહાભારતના રચનાર વ્યાસ - કૃષ્ણ વદાંગ (સં.) વેદનાં છ અંગો (શિક્ષા, કલ્પ, વ્યાકરણ,
નિરુક્ત, છંદ, જ્યોતિષ) [(૨) ન. વેદાંતદર્શન વેદાંત પું., ન. (સં.) વેદોનો અંતિમ ભાગ - ઉપનિષદ વેદાંતદર્શન ન. બાદરાયણ વ્યાસે રચેલાં બ્રહ્મસૂત્ર; છ વૈદિક
દર્શનોમાંનું એક - ઉત્તર મીમાંસા
વેદાંતી સ્ત્રી. (સં.) વેદાંતનું; વેદાંત સંબંધી (૨) પું.
વેદાંતમાં માનનાર [ઓટલી કે કુંડ; યજ્ઞકુંડ વેદિ, (કા) સ્ત્રી. (સં.) હોમ વગેરે માટે તૈયાર કરેલી વૈદિતવ્ય વિ. (સં.) જાણવા જેવું; સમજવા જેવું વૈદિયું વિ. વેદ ભણેલું (૨) ભણેલું પણ ગણેલું નહિ એવું વેદી સ્ત્રી. (સં.) જુઓ ‘વેદિ’
વેદોક્ત વિ. (સં.) વેદોમાં કહેલું; વેદવિહિત
વેદોક્તિ સ્ત્રી. (સં.) વેદવચન
વેદોત્તર વિ. (સં.) વેદકાળ પછીનું [જાણવાનુંતે; જ્ઞાન વેધ વિ. (સં.) જાણવાનું; જાણવા યોગ્ય (૨) ન. વેધ પું. (સં.) છિદ્ર; વેહ (૨) વીંધવું તે (૩) ગ્રહો વગેરેનું નિરીક્ષણ (૪) સુતાર કે કડિયાના કામમાં શાસ્ત્રીય દોષ (૫) ઊંચે રહેલા પદાર્થની દિશાનો સમતલ રેખા સાથે ખૂણો; ‘આલ્ટિટ્યૂડ’ (ગ.)
વેધક વિ. (સં.) વીંધી નાખ એવું; તીક્ષ્ણ (૨) અસરકારક વેધન વિ. વીંધનારું (૨) વેધ કરનાર (૩) ન. વીંધવાનું ઓજાર
વેધન ન. (સં.) વીંધવાની ક્રિયા (૨) વેધ કરવાની ક્રિયા વેધર-કૉક છું. (ઇ.) પવનદિશાદર્શક; વાતકુક્કડ
૫૦
[વેરાન
વેધવું સ.ક્રિ. (સં વિ) વેધ પાડવો (૨) વીંધવું વેધશાલા (સં.) (-ળા) સ્ત્રી. ગ્રહાદિકની ગતિ વગેરે નીરખવાનું સ્થાન; ‘ઓબ્ઝર્વેટરી’
-વેધી વિ. (સં.) (સમાસને અંતે) વીંધનારું. ઉદા. મર્મવેધી વેધ્ય વિ. વીંધવા જેવું (૨) ન. વીંધવા માટેનું નિશાન વેન ન. (સં. વાહન ઉપરથી) બળદગાડી કે ડમણિયું વેન (સં. વચન, પ્રા. વયણ ઉપરથી) અમુક વસ્તુની જ
જરૂર છે એ માટેનું સતત કહ્યા કરવું તે; હઠ; ર૩ વેન પું. (સં.) પૃથુ રાજાનો દુષ્ટ પિતા વેનેડિયમ ન. (ઈં.) એક મૂળ ધાતુ
વેન્ટિલેટર ન. (ઇં.) જાળિયું; વા-બારિયું (૨) કૃત્રિમ શ્વસનક્રિયા માટેનું યંત્ર [(૨) હવાઉજાશ વેન્ટિલેશન ન. (ઇ.) મકાનમાં હવાઉજાશ માટેની બારી વેપમાન વિ. (સં.) ધ્રુજતું; થરથરતું [તેવો વેપાર વેપલો પું. (તિરસ્કારમાં) વેપાર-ધંધો (૨) ફાયદો ન હોય વેપાર છું. માલ વેચવાસાટવાનો ધંધો; કામધંધો વેપાર (૦ધંધો, રોજગાર, ૦વણજ) પું. (સં. વ્યાપાર +
વાણિજ્ય) વેપારનું કામકાજ; કામધંધો વેપારશાહી સ્ત્રી. વેપારને માટે જમાવેલું કે વેપારની દૃષ્ટિવાળું રાજ કે કૂમત વેપારી છું. વેપાર કરનાર
[કાતરી વેફર સ્ત્રી. (ઈં.) બટાટા, કેળાં આદિની પતરી-પાતળી વેર ના. (સં. વેલા = વેળાએ) લગી; સુધી (ઉદા. સાંજવેર = સાજવેળાએ; સાંજ લગી)
વેર ન. (સં. વૈર, સં. વઇર) શત્રુવટ (૨) દ્વેષ; ઝેર વેરઝેર ન. વેર અને ઝેર; દ્વેષ અને શત્રુતા [ત વેરણ ન. વેરવું તે; વિખેરવું તે (૨) ખેતરમાં બી નાખવાં વેરણ વિ., સ્ત્રી. વેરી-વેરભાવ રાખનારી (સ્ત્રી) વેરણખે(-છે)રણ વિ. (વેરવું + ખેરવું, છેરવું) અસ્તવ્યસ્ત વેરણી સ્ત્રી. વાવવા માટે ખેતરમાં બી છાંટવાં તે; વેરણ (૨) પૂંખવું તે; પૂંખણી વેરભાવ છું. શત્રુવટ; દ્વેષ
વેરવાયું વિ. વેરી; દુશ્મન (૨) વેર ઉપજાવે તેવું વેરવિખેર ક્રિ.વિ. વેરાયેલું કે વિખરાયેલું હોય એમ વેરવી પું. વેરી; શત્રુ; દુશ્મન
વેરવું સ.ક્રિ. (સં. વિકેરયતિ, પ્રા. વિએરઇ) છૂટુંટું કે વીખરાતું પડે એમ કરવું (૨)પાથરવું (૩) ખૂબ ખર્ચવું વેરવૃત્તિ સ્ત્રી. (સં.) શત્રુવટ; વેરભાવ વરહાઉસ ન. (ઈં.) ગોદામ
વેરાઇટી સ્ત્રી. (ઇ.) વૈવિધ્ય; વિવિધતા (૨) પ્રકાર વેરાગ પું. વૈરાગ્ય; વિરાગ
વેરાગણ સ્ત્રી. વૈરાગ્યવાળી સ્ત્રી (૨) સાધુડી; બાવી વેરાગી પું. વૈરાગી (૨) બાવો; સાધુ [વગડો વેરાન વિ. (ફા. બિરાન) ઉજ્જડ; નિર્જન (૨) ન. જંગલ;

Page #775

વેરાવું G૫૮
(વૈકલ્ય વેરાવું અ.ક્રિ. “વરવું'નું કર્મણિ (૨) વીખરાઈ જવું; છૂટું વેશ(-૫) પલટો પુ. વેશ કે પોષાક બદલવો તે; વેશાંતર પડી જવું
[દુશ્મન; શત્રુ વેશભૂષા સ્ત્રી, પોશાક આદિની સજાવટ; વિશિષ્ટ પોશાક વેરી વિ. (સં. વૈરિનું, પ્રા. વેરી) વેર રાખનારું (૨) પુ. વેશવાસ છું. (સં.) વેશ્યાનું ઘર વેરે ના. (સં. દ્વાર, પ્રા. વેર) જોડે; સાથે (લગ્ન) (૨) પેઠે વેશ્યા સ્ત્રી. (સં.) ગણિકા; વારાંગના; રામજણી વેરો . કર; જકાત
વેશ્યાગમન ન. (સં.) વેશ્યા સાથે વ્યભિચાર કરવો વેલ સ્ત્રી, (સં. વેલ્લી, વલ્લી, પ્રા. વેલા, વેલ્લી) લતા; વેશ્યાગૃહન. (સં.) વેશ્યાનો કે ગણિકાઓનું રહેવાનું સ્થળ - લાંબી ને પથરાતી કે ઊંચે ચડતી વનસ્પતિ
કે મકાન
વ્યિભિચાર કરનાર વેલ સ્ત્રી, વરકન્યાની જાનનું ગાડું
વેશ્યાગામી વિ.,યું. (સં. વેશ્યાગામિન) વેશ્યા સાથે વેલકમ ઉદ્. (ઈ.) ભલે પધાર્યા સ્વાગતમ્ (જાનરડી વેશ્યાવટુ ન. વેશ્યાનો ધંધો, વ્યભિચાર વેલડી સ્ત્રી, શણગારેલ વેલ (૨) જાનમાં જનાર સ્ત્રી; વેશ્યાવાડ સ્ત્રી. (-ડો) ૫. વેશ્યાઓનો લત્તો વેલડું ન. માફાવાળું નાનું ગાડું [વણવાનો દંડકો વેસ્ટન ન. (સં.) વીંટાળવું તે; વીટેલું તે (૨) બાંધણ; ઢાંકણ વેલણ ન. (સં. વેલ્લન, પ્રા. વેલણ) રોટલી વગેરે વેષ્ટિત વિ. (સં.) વાટેલું ઢાંકેલું (૨) આચ્છાદિત; કાંકેલું ‘વેલબુદી સ્ત્રી. (-ઠ્ઠો) . ભરતકામ કે ચિત્રકામમાં વેલ વેસણ ન. (સં. વેસન, પ્રા. વેસણ) ચણાનો લોટ (૨)
વગેરેની નકશી (ટાણું (૪) આપદાનો સમય તેનું ખીરું વેલા સ્ત્રી. (સં.) વેળા; વખત (૨) વિલંબ (૩) ખાસ વેસર(-રી) સ્ત્રી. નથ; વાળી વેલાંટી સ્ત્રી. હૃસ્વ કે દીર્ઘ ઈની માત્રા; અજુ વેસેલિ(-લાઇ)ન ન. (ઇ.) (પેટ્રોલમાંથી મળતો) એક વેલિડ વિ. (.) કાયદેસર માન્ય; (૨) તર્કસંગત યોગ્ય મલમ (૨) શિયાળામાં ચામડી નરમ રાખવા વેલી સ્ત્રી. (સં. વેલ્લી, પ્રા. વેલ્લા, વેલ્લી) લતા લગાવાતો એક જાતનો સુગંધીદાર મલમ વેલુ સ્ત્રી. (સં. વાલુકા) વેળુ, રેતી
વેસ્ટ ન. (ઇં.) નકામું વેલેન્ટાઇન ડે . (ઇ.) પ્રેમ પ્રદર્શિત કરવા માટે ઊજવાતો વેસ્ટેજ ન. (ઇ.) બગાડ; કચરો જેિવું પાત્ર ૧૪મી ફેબ્રુઆરીનો દિવસ
વેસ્ટપેપર બાસ્કેટ ન. (ઇ.) કચરો નાંખવાની ટોપલી વેલો . મોટી વેલ (૨) વંશપરંપરા
વેહવું. (સં. વેધ, પ્રા. વેહ) વીધ; શાર (૨) નામું (૩) દર વેલ્ડર છું. (ઇ.) લોખંડના સાંધાને રેણ કરનાર તિ વેળસ્ત્રી, તાણ, આંકડી બાઝતી ગાંઠ (૨) મનનો તરંગ વેલિંગ ન. (ઇ.) ધાતનું (ખાસ કરીને) સાંધવું-રણ કરવું વેળ સ્ત્રી, ગડગુમડ કે ઘાના દર્દને લીધે સાંધાના મૂળમાં વેલ્યુ સ્ત્રી. (ઈ.) કિંમત; મૂલ; મોલ (૨) ઉપયોગિતા; વેળ સ્ત્રી. (સં. વેલા) વેળા વખત (૨) ભરતી; જુબાની મહત્ત્વ
વેળા સ્ત્રી. સમય; વખત (૨) વિલંબ; વાર (૩) ખાસ વેલ્યુએબલ વિ. (ઇ.) કીમતી [આકારણી ટાણું; પ્રસંગ (૪) મુશ્કેલી કે આપદાનો પ્રસંગ વેલ્યુએશન ન. (ઈ.) કિંમત આંકવી તે; આંકણી; વેળાવેળા સ્ત્રી. સારો અને ખરાબ સમય (૨) કટાણું વેલ્લો ૫. સ્ત્રીના કાનનું એક ઘરેણું
વેળુ સ્ત્રી. (સં. વાલુકા, પ્રા. વાલુઆ) રેતી; વેલ વેલ્વેટ ન. (ઈ.) મખમલ
વેંકટ ૫. શ્રીવિષ્ણુ
ચિંતાક; રીંગણું વેવલાઈ સ્ત્રી. વેવલાપણું
વેંગણ ન. (સં. વાતિંગણ, પ્રા. વUગણ, વાઇંગણ) વેવલાં ન.બ.વ. ફાંફાં; વલખાં
વેંગણી સ્ત્રી. વંતાકનો છોડ; રીંગણી વેવલું વિ. (સં. વેપક, પ્રા. વેવઅ) ઢંગ વગરનું; દાધારંગું વેંગણું ન. વેંગણ; વંતાક; રીંગણું
(૨) લાગણીવેડા કરનારું (૩) વાત બોલી નાખે તેવું; વેંઢારવું સક્રિ. ભાર વહેવો (૨) ભાર ઓછો કરવો (૩) લપૂડું
સિસરો નિભાવવું; ઉછેરવું તિમાં ફરો છો ?) વેવાઈ પું. (સં. વૈવાદ્ધિ, પ્રા. વેવાહિઅ) પુત્ર કે પુત્રીનો વેત પુ. વેત; બેત; ગોઠવણ; લાગ; પેચ (જેમ કે, શા વેવાઈવળોટ ન. વેવાઈ પક્ષનું સગુંસંબંધી
વેત સ્ત્રી. (સં. વિતસ્તિ, પ્રા. વિહત્યિ, ફા. બાલિત) વેવાણ સ્ત્રી, વેવાઈની સ્ત્રી-પત્ની
હથેળીના અંગૂઠાના ટેરવાથી તે ટચલી આંગળીના વેવિશાળ ન. સગપણ; સગાઈ
ટેરવા સુધીનું લાંબામાં લાંબું અંતર વેવિશાળિયો ૫. વિવાહ ગોઠવનારો માણસ
વૈત ના. ક્રિયાના વર્તમાનકદન્તના રૂપને લાગતાં, “તે ક્રિયા વેશ(-) પું. (સં.) પોશાક પહેરવેશ (૨) રૂપ; સ્વાંગ થવાની સાથોસાથ, તરોતરત એવો અર્થ બતાવે છે. વેશગોર . પેડાનો મુખ્ય નાયક; વેશ કાઢનાર નટ (જેમ કે, જતાંવેંત)
વેિંતિય માણસ વેશ૮-૧)ધારી વિ. (સં.) વેશ લેનાર (૨) ઢોંગી; લુચ્ચું વેતિયું વિ. વેંત જેવડું (૨) ન. પાતાળમાં હોતું મનાતું (૩) પં. ઠગ; લુચ્ચો
વૈકલ્યન. (સં.) વ્યાકુળતા; ગભરાટ (૨) ગાંડપણ; ઘેલછા

Page #776

વૈકલ્પિક
પ૯
વૈશાખનંદન વૈકલ્પિક વિ. (સં.) વિકલ્પવાળું (૨) મરજિયાત વૈદું ન. (સં. વૈદ્યક) વૈદનો ધંધો વૈકુંઠ ન. (સં.) વિષ્ણુનું ધામ; વિષ્ણુનો દિવ્યલોક વૈદૂર્ય ન. (સં.) એક નીલ રંગનો મણિ વૈકુંઠ(૦નાથ, ૦પતિ, ૦રાય) કું. વિષ્ણુ
વિદેહી સ્ત્રી, (સં.) વિદેહની રાજકન્યા-સીતા વૈકુંઠવાસ પં. વૈકુંઠમાં વાસ (૨) અવસાન; મરણ વૈધર્મેન. (સં.) ભિન્ન કે વિરુદ્ધ ધર્મવાળા હોવાપણું (૨) વૈખરી ન. (સં.) વાણીની ચોથી કોટિ; સ્પષ્ટ ઉચ્ચારાયેલી નાસ્તિકતા
વાણી (પરા, પશ્યતી, મધ્યમ અને વૈખરી) (૨) વૈધવ્ય ન. (સં.) વિધવાપણું; રંડાપો
થડથડાટ ધાણી ફૂટે તેમ બોલાતી વાણી વૈધાનિક વિ. (સં.) વિધાન સંબંધી; નિર્માણ સંબંધી (૨) ખાનસ વિ. (સં.) વાનપ્રસ્થને લગતું (૨) પું. વાનપ્રસ્થ બંધારણ સંબંધી; બંધારણીય (૩) સાધુ સંન્યાસી
વૈનેતેય પું. સં.) વિનતીપુત્ર; ગરુડ અને અરુણ વૈબાનસવ્રત ન. વાનપ્રસ્થને ઘટતું વ્રત
વૈપુલ્ય ન. (સં.) વિપુલતા; પુષ્કળતા વૈચક્ષણય ન. સિં વિચક્ષણતા: કુશળતા
વૈફલ્ય ન. (સ.) વિફલતા: નિષ્ફળતા તૈચારિક વિ. (.) વિચારને લગતું, વિચારક્ષેત્રનું વૈભવ પં. (સં.) જુઓ વિભવ' વિચિત્ર ન. (સં.) વિચિત્રતા; નવાઈ; અદ્ભુતતા વિભાવશાલી(-ળી) વિ. (૨) પં. વૈભવવાળું; માલેતુજાર વૈજયંત પં. (સં.) ઈન્દ્રનો મહેલ (૨) ઈન્દ્રનો ધ્વજ (૨) વૈમય ન. (સં.) મતભેદ [(૩) અણબનાવ સામાન્ય ધજા; ધ્વજ
વૈમનસ્ય ન. (સં.) વેર, દ્વેષ (૨) નિરુત્સાહ; ખિન્નતા વૈજયંતી સ્ત્રી. (સં.) ધ્વજા (ર) કાળી તુલસી (૩) પાંચ વૈમલ્ય ન. (સં.) વિમલતા; નિર્મલતા; સ્વચ્છતા
રંગની ઘૂંટણ સુધી પહોંચે તેવી માળા (શ્રીકૃષ્ણની) વૈમાનિકવિ. (સં.) વિમાની; વૈમાનવાળું કે તે સંબંધી (૨)
(૪) માળા વિજ્ઞાનશાસ્ત્રી; “સાયન્ટિસ્ટ' અભિમાન વિનાનું (૩) ૫. વિમાનવાળો; પાઇલટ' વૈજ્ઞાનિક વિ. (સં.) વિજ્ઞાન સંબંધી (૨) પું. વિજ્ઞાની; વૈમુખ્ય ન. (સં.) વિરોધ; વિમુખતા વ્યક્તિગત વૈઢ ૫. (વેઢો ઉપરથી) હાથપગની ચામડી ફાટવાથી વૈયક્તિક વિ. (સં.) વ્યક્તિને લગતું કે તેને અંગેનું; પડતો ચીરો
વૈયાકરણ/-ણી) વિ. (સં.) વ્યાકરણ સંબંધી (૨) . વૈદું ન. વરડું; ફૂટેલો-ઊગેલો કઠોળનો દાણો
વ્યાકરણશાસ્ત્રી વૈણવિક વિ., પૃ. (સં.) વેણું-વાંસળી વગાડનાર વૈર ન. (સં.) વેર; શત્રુવટ; દુશ્મનાવટ વૈણિક વિ. (સં.) વીણા વગાડનાર
વૈરભાવ પું. (સં.) વેરભાવ; શત્રુવટ વૈતથ્ય વિ. (સં.) વ્યર્થતા; નિરર્થકતા, અસત્ય વૈરલ્ય ન. (સં.) વિરલ હોવાપણું; વિરલતા વૈતનિક વિ. (સં.) પગારદાર (૨) મજૂરિયું વૈરસ્ય ન. (સં.) રસહીનપણું (૨) બેસ્વાદ હોવાપણું વૈતરણિત-ણી) સ્ત્રી. (સં.) યમપુરીમાં જતાં આવતી વૈરાગ પં. (સં.) સંસાર ઉપરની આસક્તિનો અભાવ; કલ્પિત પૌરાણિક નદી (૨) સ્વર્ગગા
વિરક્તિ; વૈરાગ્ય
[સાધુ વૈતરું ન. (સં. વહિત્ર, પ્રા. વરિત્ર) થાક લાગે કે કંટાળો વૈરાગી વિ. (સં.) વેરાગી; વૈરાગયુક્ત (૨) પુ. બાવો; ઊપજે તેવું કામ (૨) મહેનતાણું
વૈરાગ્નિ પું. (સં.) શત્રુતાની આગ; પ્રબળ શત્રુતા વૈતરો .વૈતરું કરનાર માણસ (૨) ખૂબ વૈતરું કરી શકનાર વૈરાગ્ય પૃ., ન. (સં.) વૈરાગ; વિરક્તિ; સંસાર પરની વૈતાલ-ળ) પુ. વેતાલ; ભૂતનો રાજા; દ્વારપાળ
આસક્તિનો અભાવ વૈતાલિક પું. (સં.) સવારમાં સ્તુતિનાં ગાન કરી રાજાને વૈરી વિ. (૨) પુ. વેરી; શત્રુ; દુશ્મન
ઉઠાડનાર; માગધ; ચારણ (૨) વેતાલ સાધ્યો હોય વૈરૂખ ન. (સં.) વિરૂપતા; કદરૂપાપણું (૨) બે સમાન તેવો જાદુગર
વર્ણોનું અસમાન કે ભિન્ન થવું તે (ભા.વિ.). વૈદ(-q) પં. (સં. વૈદ્ય) રોગ જાણી દવા કરનાર શિાસ્ત્ર વૈવર્ત ન. (સં.) ફેરફાર; પલટો યમરાજા વૈદ-ઘ)ક ન. વૈદું; રોગનાં નિદાન, ચિકિત્સા વગેરેનું વૈવસ્વત મું. (સં.) વિવસ્વાના સૂર્યનો પુત્ર મનુ (૨) વૈદ(ઘ)કીય વિ. વૈદક સંબંધી
વૈવસ્વતી સ્ત્રી. (સં.) યમુના નદી (૨) દક્ષિણ દિશા વિદગ્ધ(-ધ્ય) ન. (સં.) વિદગ્ધતા; ચતુરાઈ (ર) વિદ્ધતા વૈવાહિક વિ. (સં.) વિવાહ સંબંધી; વિવાહને લગતું વૈદર્ભ પું. (સં.) વિદર્ભ દશનો રાજા; ભીમ વૈવિધ્ય ન. (સં.) વિવિધતા; અનેક પ્રકાર હોવાપણું વૈદર્ભા સ્ત્રી. (સં.) વિદર્ભ રાજાની પુત્રી-દમયંતી (૨) વૈશંપાયન પં. (સં.) જનમેજયને મહાભારતની કથા ( નાટકોની ચાર રીતિઓમાંની કોમળ વર્ણોવાળી રીતિ સંભળાવનાર (કાવ્ય)
વિદ જાણતું વૈશાખ ૫. (સં.) વિક્રમ સંવતનો સાતમો મહિનો વૈદિક વિ. (સં.) વેદોને લગતું (૨) વેદોમાં કહેલું (૩) વૈશાખનંદન પં. (સં.) ગધેડો; લંબકર્ણ (૨) મૂર્ખ માણસ

Page #777

વૈશાખી
OSO
[ વૉશિંગસોડા વૈશાખી વિ. વૈશાખ માસમાં આવતું કે થતું (૨) વૈશાખ વૉટર છું. (ઇ.) પાણી; નીર; જળ
માસમાં થતો (પંજાબનો એક ઉત્સવ) (૩) અપંગની વૉટરકલર છું. (ઈ.) જળરંગ લાકડાની ઘોડી
વોટરકૂલર ન. (ઇ.) પાણી ઠંડું કરવાનું સાધન વૈશાલી સ્ત્રી. (સં.) લિચ્છવી રાજ્યની રાજધાનીનું નગર વૉટર-ટાઇટ વિ. (ઇ.) જુઓ વૉટરપ્રૂફ' (ચુસ્ત;જળાભેદ્ય વૈશાલ્ય ન. (સં.) વિશાળતા
વોટરપ્રૂફ વિ. (ઈ.) પાણી જેમાં ન પેસી શકે તેવું જળવૈશિક વિ. વેશ્યાને લગતું (૨) નાયકનો એક પ્રકાર; વેશ્યા વૉટરફિલ્ટર ન. (ઇં.) પાણી શુદ્ધ કરવાનું એક સાધન સાથે સંબંધ રાખનાર નાયક
વૉટરબેગ સ્ત્રી. (ઇ.) સાથે રાખી શકાય તેવું પાણીનું પાત્ર વિશિષ્ટય ન. (સં.) વિશિષ્ટતા; વિશેષતા (૨) વ્યક્તિત્વ વોટરવર્ક્સન. (ઇં.) શહેર વગેરેની વસતીને પાણી પૂરું વૈશેષિક વિ. (સં.) વૈશેષિક મતનું (૨) ૫. વૈશેષિક મતનું પાડનારું મથક કે કારખાનું વારિગૃહ
અનુયાયી (૩) ન. છ વૈદિક દર્શનોમાંનું કણાદ વૉટિંગ ન. (ઇ.) મતદાન મુનિએ પ્રવર્તાવેલું દર્શન
વૉટિંગપેપર ન. (ઇં.) મતપત્ર વિશેષ્ય ન. (સં.) વિશેષતા; વિશિષ્ટતા
વૉડકા પં. (ઈ.) એક જાતનો (રશિયન) દારૂ વૈશ્ય પં. (સં.) ચાર વર્ણોમાંનો ત્રીજો ખેતી, ગોરક્ષા અને વોણ ન. કપાસનો છોડ વેપાર કરનારો વર્ગ
વૉમિટ સ્ત્રી. (ઇ.) ઊલટી, બકારી વશ્યવૃત્તિ સ્ત્રી. (સં.) વૈશ્યનો ધંધો (૨) વૈશ્યનો સ્વભાવ; વૉમિટિંગ ન. (ઇ.) ઊલટી થવી તે દરેક કામમાં હાનિલાભ જોવાની વૃત્તિ
વૉયલ ન. (.) એક પ્રકારનું સુતરાઉ કપડું વૈશ્વ,(-શ્વિક) વિ. (સં.) વિશ્વને લગતું બિલિનો વિધિ વૉરબોન્ડ ન. (ઇ.) લડાઈ પ્રસંગે જરૂર પડતાં નાણાં માટે વૈશ્વદેવ પં. (સં.) રોજ જમતાં પહેલાં દેવોને અપાતો કાઢવામાં આવતી સરકારી લોન વિશ્વાનર છું. (સં.) જઠરાગ્નિ (૨) અગ્નિ (૩) પરમેશ્વર; વૉરંટ ન. (ઈ.) ધરપકડ કરવાનો સરકારી હુકમ (૨) શેર પરમાત્મા
બજારને લગતાં વ્યાજનો કાગળ વૈશ્વિક વિ. (સં.) વિશ્વને લગતું વિલક્ષણતા વૉર્ડ કું(ઈ.) (કોઈ વહીવટ માટે પડતો ગામનો) વિભાગ વૈષમ્ય ન. (સં.) વિષમતા; અસમાનતા; જુદાપણું (૨) (૨) દર્દીઓને હોસ્પિટલમાં રાખવાનો વિભાગ વૈષયિક વિ. (સં.) વિષયને લગતું
વૉર્ડર . (ઈ.) કેદીઓનો મુકાદમ (૨) હોસ્પિટલના વૈષ્ણવ વિ. (સં.) વિષ્ણુ સંબંધી (૨) વિષ્ણુ અને તેમના કર્મચારીનો એક હોદો
જુદાજુદા અવતારી તત્ત્વની ભક્તિ-સેવા-પરિચર્યા- વોલન્ટરી વિ. (ઇ.) સ્વૈચ્છિક: મરજિયાત
ઉપાસના કરનારું (૩) ૫. તેવો માણસ વૉલન્ટિયર છું. (ઈ.) સ્વયંસેવક (ચીજવસ્તુ વૈષ્ણવી સ્ત્રી. (સં.) વૈષ્ણવ સ્ત્રી (૨) લક્ષ્મી વોલપીસ પં. (ઈ.) દીવાલ શોભાવવા માટેની કલાત્મક વૈષ્ણવી વિ. (સં., ૫) વૈષ્ણવ સંપ્રદાયનું
વોલરસ સ્ત્રી. (ઈ.) એક માછલી વૈહાસિક વિ. (સં.) હસાવનારું; મશ્કરે પ્રિભાવ વૉલસીટ સ્ત્રી. (ઈ.) મીણબત્તી બાળવાની દીવી; વાસણ વૉઇસ પ (ઇ) અવાજ, વાણી (૨) અભિપ્રાય (૩) વૉલટિયર ૫. (ઇ.) સ્વયંસેવક: સ્વૈચ્છિક સેવક દિ વોકળો પુ. નાનો વહેળો; નાળું તિ; સભાત્યાગ વૉલીબૉલ પં., સ્ત્રી, (ઇ.) એક મેદાની રમત કે તેનો મોટો વૉકાઉટ પું. (ઈ.) વિરોધ દર્શાવવા સભામાંથી ચાલ્યા જવું વૉલ્ટ . (ઇ.) વીજળીનું દબાણ દેખાડનાર એકમ વોકીટોકી ન. (ઇ.) નજીકના અંતરે વાતો કરવાનું વૉલ્ટમીટર ન. (ઇ.) વીજળીનું દબાણ માપવાનું સાધન બિનતારી સાધન; સંદેશાવ્યવહારનું જંગમ રેડિયો વૉલ્ટમીટર ન. (ઈ.) વિદ્યુત પૃથક્કરણ કરવા વપરાતું સાધન
સાધન વોકેબ્યુલરી સ્ત્રી. (ઇં.) શબ્દસંગ્રહ; શબ્દભંડોળ વૉલ્ટેજ ન. (ઇ.) વિજળીના દબાણ કે તેનું માપ વોચ સ્ત્રી. (ઇ.) જાળવણી (૨) નાની ઘડિયાળ વૉલ્યુમન. (ઇં.) દળદાર ગ્રંથ કે તેને મણકો (૨) ઘનફળ વૉચ એન્ડ વૉર્ડ ન. (ઈ.) ચોકીપહેરો
(૩) અવાજનું પ્રમાણ કે તેની પ્રબળતા વૉચમેન છું. (.) ચોકીદાર પહેરેદાર
વૉશબેસિન ન. (ઇ.) હાથમોં ધોવાની કુંડી વોટ કું. (ઇં.) ચૂંટણીનો મત; અભિપ્રાય
વૉશિંગ કંપની સ્ત્રી. (ઈ.) (વિલાયતી ઢબની ધોબીની વોટ કું. (ઇ.) એક ઇજનેર (ર) (તેના નામ પરથી) દુકાન); ધોલાઈધર વીજળીને માપવાનો એકમ (મ.વિ.)
વોશિંગ પાઉડર ૫. કપડાં ધોવાનો પાઉડર કે ભૂકો વોટબંક સ્ત્રી. (ઇ.) મતબેંક (૨) તેનો વિસ્તાર વૉશિંગ મશીન ન. (ઈ.) કપડાં ધોવાનું મશીન-ઉપકરણ વોટર ૫. (ઇ.) મત આપનાર; મતદાતા
વૉશિંગોડા . (ઇ.) ધોવાનો સોડા કે ખારો

Page #778

વોળામણ(હું)] 6૬ ૧
[વ્યંજન વળામણ(-ણું) વિ. (વળવું પરથી) વાંકું; વળાંકવાળું (૨) એકાગ્રતામાં ભંગ
[નિશ્ચય; ઠરાવ ન. વાંક; વળાંક (૨) વોળાવવા જવાનું કામ વ્યવસાય પં. (સં.) કામકાજ કે તેની ખટપટ; ઉદ્યોગ (૨) વળાવવું સક્રિ. (પ્રા. વોલ (વલાવિઅ)) વળાવવું; વ્યવસાયબંધુ છું. (સં.) ધંધાભાઈ; સમાન ધંધો કરનાર
વિદાય કરવું [સાથે જનાર ભોમિયો; વોળાવો તે તે વ્યક્તિ વોળાવિયો છું. અવળાવવું ઉપરથી) વળાવનારો; વળાવવા વ્યવસાયલક્ષી વિ. (સં.) વ્યવસાય કે ધંધાને લગતું વોંકળો છું. (સં.) વોકળો; નાનો વહેળો; નાનું વ્યવસાયી વિ. (સં.) વ્યવસાયવાળું; ઉદ્યમી વ્યક્ત વિ. (સં.) સ્પષ્ટ; ખુલ્લું (૨) સાકાર બનેલું વ્યવસ્થા સ્ત્રી. (સં.) બંદોબસ્ત (૨) ગોઠવણ; જોગવાઈ વ્યક્તિ સ્ત્રી. (સં.) કોઈ પણ વર્ગમાંનું એક (૨) માણસ વ્યવસ્થાપક છું. (સં.) વ્યવસ્થા કરનાર; “મેનેજર (૩) વ્યક્ત થવું તે
વ્યવસ્થાશક્તિ સ્ત્રી. (સં.) વ્યવસ્થા કરવાની શક્તિ; વ્યક્તિગત વિ. (સં.) વ્યક્તિને લગતું; વૈયક્તિક, અંગત વહીવટી શક્તિ વ્યક્તિત્વ ન. -તા) સ્ત્રી, વ્યક્તિનો વિશેષ ગુણ વ્યવસ્થિત વિ. વ્યવસ્થાયુક્ત; બરાબર ગોઠવેલું-ગોઠવાયેલું વ્યક્તિવિશેષ છું. (સં.) ખાસ કે વિશેષ વ્યક્તિ-માણસ વ્યવહાર પું. (સં.) વ્યાપાર; કામકાજ; ધંધો (૨) વર્તન વ્યક્તિ સ્વાતંત્ર્ય ન. (સં.) વ્યક્તિગત કે વ્યક્તિનું સ્વાતંત્ર્ય (૩) લોકરીતિ; રિવાજ (૪) પરસ્પર આપવાલેવાનો વ્યગ્ર વિ. (સં.) વ્યાકુળ; અસ્થિર મનનું; ગભરાયેલું
સંબંધ
કુિશળ વ્યગ્રતા સ્ત્રી, વ્યાકુળતા; ગભરાટ
વ્યવહાર(0કુશળ, દક્ષ) વિ. વ્યવહારની બાબતોમાં વ્યજન પું. (સં.) વીંજણો; પંખો ફેલાવો વ્યવહારજ્ઞ વિ. (સં.) વ્યવહારનું જ્ઞાન ધરાવતું; વ્યવહારવ્યતિકર છું. (સં.) મિશ્રણ (૨) સમુદાય (૩) સંબંધ (૪) કુશળ વ્યતિક્રમ . (સં.) ઉલ્લંઘન કરવું તે (૨) વિપર્યાસ (૩) વ્યવહારિયું વિ. વ્યવહાર કુશળ બાધા; વિપ્ન બીજું વ્યવહારુ વિ. વહેવારું, વ્યવહાર્ય
સિાર્થક વ્યતિરિક્ત વિ. (સં.) અતિરિક્ત; સિવાય (૨) ભિન; વ્યવહારોપયોગી વિ. (સં.) વ્યવહારમાં ઉપયોગી (૨) વ્યતિરેક પું. (સં.) અભાવ (૨) જુદાઈ; ભિન્નતા (૩) વ્યવહાર્ય વિ. (સં.) વહેવારમાં મુકાય કે ઉતારાય તેવું શ્રેષ્ઠતા (૪) એ નામનો એક અર્થાલંકાર
વ્યવહિત વિ. (સં.) વચ્ચે પડદાવાળું; ઢંકાયેલું વ્યતીત વિ. (સં.) વીતી ગયેલું; ભૂતકાળનું
વ્યવહત વિ. (સં.) વ્યવહારમાં મૂકેલું કે આપેલું વ્યતીપાત છું. (સં.) જયોતિષમાં અશુભ મનાતો સત્તરમો વ્યષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) સમષ્ટિનો પ્રત્યેક અંશ કે વ્યકિત યોગ (૨) ઉત્પાત કે ઉપદ્રવ
વ્યસન ન. (સં.) ટેવ; લત (૨) માદક પદાર્થ લેવાની વ્યતીપાતિયું વિ. ઉપદ્રવ કરનારું; તોફાની
ટેવ (૩) દુઃખ; આપદા (૪) આફત; જોખમ (૫) વ્યતીહાર છું. (સં.) અદલાબદલો; વિનિમય
નાશ; ખુવારી વ્યત્યય પં. (સં.) વ્યતિક્રમ; ઉલ્લંઘન કરવું તે (૨) સ્વરો વ્યસની વિ. (સં.) વ્યસનવાળું (૨) બંધાણી
અને વ્યંજનોની શબ્દના વિકાસમાં ઊલટપાલટ વ્યસનમુક્તિ સ્ત્રી. (સં.) વ્યસન છોડાવવાની ઝુંબેશ થવાની ક્રિયા
વ્યસ્ત વિ. (સં.) વેરાયેલું (૨) ઊલટું (૩) વહેંચી નાખેલું; વ્યથા સ્ત્રી. (સં.) દુઃખ; પીડા; વેદના
છૂટું પડેલું
આડકતરી રીતે સૂચિત વ્યથિત વિ. (સં.) વ્યથા પામેલું; પીડિત
બંગ(-ગ્ય) વિ. (સં.) એકાદ અંગ વિનાનું; અપંગ (૨) વ્યભિચાર પું. (સં.) પોતાના ગુણધર્મને વફાદાર ન રહેવું વ્યંગ વિ. કટાક્ષથી કહેલું (૨) ન. વક્રોકિત; કટાક્ષ
તે (૨) પરસ્ત્રી-પુરુષનો આડો વ્યવહાર (૩) કર્તવ્ય- વ્યંગચિત્ર ન. (સં.) ઠઠ્ઠાચિત્ર; “કૅરિકેચર' (૨) કાર્ટૂન
ભ્રષ્ટતા (૪) નિયત સાહચર્ય ન હોવું તે (જા.) બંગા(-)થે પુ. શબ્દાની વ્યંજનાવૃત્તિથી સૂચિત થતો વ્યભિચારિણી સ્ત્રી, (સં.) છિનાળ સ્ત્રી
ગૂઢ અર્થ; વાર્થ અને લક્ષ્યાર્થથી ભિન્ન એવોવ્યભિચારી વિ. (સં.) છિનાળવું (૨) પું. કાવ્યના રસોમાં વ્યંગ્ય અર્થ સહાયક સંચારી તે તે ભાવ
લંગો(-ગ્યો)ક્તિ સ્ત્રી. (સં.) લંગોક્તિ; વક્રોકિત; ભંગ વ્યય પં. (સં.) ખર્ચ; વપરાશ (૨) હેરફેર વ્યંગ્ય વિ. (સં.) આડકતરી રીતે સૂચવાયેલું (૨) કટાક્ષથી વ્યયી વિ. (સં.) વ્યય(ખર્ચ, વપરાશ)વાળું
કહેવાયેલું (૩) ન. વાક્યના અર્થમાં રહેતો બીજો વ્યર્થ અ. (સં.) ફોગટ: મિથ્યા (૨) વિ. નકામું: નિરર્થક ભાવ
શિક્તિથી વ્યક્ત કરનારું વ્યર્થતા સ્ત્રી. ફોગટપણું, નિરર્થકતા
વ્યંજક વિ. (સં.) સ્પષ્ટ કરનારું; બતાવનારું (૨) વ્યંજનાવ્યવચ્છેદ ૫. (સં.) જુદું પાડવું તે; વિચ્છેદ (૨) નાશ વ્યંજન પં. ન. (સં.) સ્વરની મદદ વિના જેનો ઉચ્ચાર વ્યવધાન ન. (સં.) આડ; પડદો (૨) વચ્ચે આવતું નડતર; ન થઈ શકે તે તે વર્ણ

Page #779

વ્યંજનગુચ્છો
વ્યંજનગુચ્છ પું. (સં.) જોડાક્ષર શક્તિ (વ્યા.) વ્યંજના સ્ત્રી. (સં.) વ્યંગ્યાર્થનો બોધ કરવાની શબ્દની વ્યંજિત વિ. (સં.) વ્યંગ્યાર્થવાળું (૨) વ્યક્ત-સ્પષ્ટ કરેલું વ્યંડલ(-ળ) પું. (સં. વૃહન્નડા, પ્રા. વિનંદલા, વિખંડલા) નપુંસક; પાવૈયો
વ્યંતર પું.,ન. વંતર; એક જાતનું ભૂત કે તેનો લોક (જૈન) વ્યાકરણ ન. (સં.) ભાષાના શુદ્ધ પ્રયોગો, નિયમો વગેરેનું શાસ્ત્ર (૨) પૃથક્કરણ
૦૬૨
વ્યાકરણકાર છું. વ્યાકરણ રચનાર; વૈયાકરણ [વાળું વ્યાકરણદુષ્ટ વિ. (સં.) વ્યાકરણના દોષવાળું કે તેની ભૂલ
વ્યાકરણશાસ્ત્ર ન. વ્યાકરણ
વ્યાકરણશુદ્ધ વિ. વ્યાકરણના દોષ વિનાનું વ્યાકરણી પું. વ્યાકરણશાસ્ત્રી; વૈયાકરણી; વ્યાકરણકાર વ્યાકુલ (સં.), (-ળ) વિ. ગાભરું; બાવડું; ગભરાયેલું; વિહ્વળ [વિહ્વળતા વ્યાકુલ(-ળ)તા સ્ત્રી. (સં.) ગાભરાપણું; ગભરાટ; વ્યાખ્યા સ્ત્રી. (સં.) વસ્તુનું પૂરતું અને આવશ્યક વર્ણન; લક્ષણ (૨) વિસ્તૃત કે સ્પષ્ટ અર્થ; ટીકા વ્યાખ્યાતા પું. (સં.) વ્યાખ્યાન કરનાર; ‘લેક્ચરર’ વ્યાખ્યાન ન. (સં.) ભાષણ; કોઈ વિષયનું વિસ્તારથી પ્રતિપાદન (૨) પ્રવચન [બાખ્યાતા વ્યાખ્યાનકાર પું. (સં.) વ્યાખ્યાન કરનાર કે આપનાર; વ્યાખ્યાયિત વિ. (સં.) વ્યાખ્યા કરાયેલું (૨) પારિભાષિક વ્યાખ્યેય વિ. (સં.) સમજાવવાની જરૂરવાળું [અલંકાર વ્યાઘાત પું. (સં.) વિઘ્ન; પ્રતિબંધ (૨) વિરોધ (૩) એક વ્યાઘ્ર પું. (સં.) વાઘ; શાર્દૂલ વ્યાઘ્રચર્મ (સં.) વાઘનું ચામડું
વ્યાઘ્રાસન ન. (સં.) વાઘની જેમ બેસવું તે (યોગ) વ્યાઘાંબર ન. જુઓ ‘વ્યાઘ્રચર્મ’
વ્યાજ ન. (સં. વિ + આજન્ = નવું જન્માવવું-વધારવું)
નાણાં વાપરવા બદલ મૂળ રકમ ઉપર આપવો પડતો વધારો (૨) બહાનું; મિષ (૩) યુક્તિ; તદબીર વ્યાજખાઉ વિ. મોટે વ્યાજે નાણાં ધીરનારું; વ્યાજ પર કમાઈ
કરનારું [પહેલાં પરત થવાની આવતી વ્યાજની ખોટ વ્યાજખાદ(-ધ) સ્ત્રી. નાણાં નકામાં પડી રહેવાથી કે મુદત વ્યાજખોર વિ. વ્યાજખાઉ [ભાવ કે દ૨ વ્યાજદર પું. (સં., ફા.) સેંકડે કરેલા ટકા-વ્યાજ-એનો વ્યાજમુદ્દલ ન. વ્યાજ અને મુદ્દલનો ભેગો આંકડો; રાશ વ્યાજવટંતર ન. વ્યાજ ને વટાવ વગેરેની ઊપજ વ્યાજવટું ન. વ્યાજ અને વટાવનો ધંધો; નાણાં વ્યાજે ફેરવવાં તે
વ્યાજવેરો પું. મળતા વ્યાજ પરનો વેરો-ટેક્સ વ્યાજુ, (કું) વિ. વ્યાજે ધીરેલું અથવા લીધેલું[લખાણ વ્યાજચિઠ્ઠી(-ટ્ટી) સ્ત્રી. વ્યાજ લેવાની શરતે ધીરેલી રકમનું
[વ્યાહત વ્યાજોક્તિ સ્ત્રી. (સં.) એક અહંકા૨(૨)છળકપટથીકહેવું તે વ્યાધ પું. (સં.) પારધી; શિકારી (૨) રુદ્ર તારો વ્યાધિ પું., સ્ત્રી. (સં.) રોગ; મરજ (૨) શારીરિક પીડા વ્યાધિ (કર, ૦કર્તા, ૦કારક) વિ. (સં.) વ્યાધિ કરનાર વ્યાધિકારણ ન. (સં.) રોગનું કારણ-નિમિત્ત વ્યાધિગ્રસ્ત વિ. (સં.) વ્યાધિમાં સપડાયેલું; રોગી વ્યાન પું. (સં.) પંચપ્રાણમાંનો એક
વ્યાપ પું. (સં.) વ્યાપ્તિ; વિસ્તાર; પસારો; ફેલાવો વ્યાપક વિ. (સં.) સર્વ ઠેકાણે વ્યાપી રહેનારું (૨) વિશાળ વ્યાપકતા સ્ત્રી. વિશાળતા; વ્યાપકપણું વ્યાપન ન. (સં.) ફેલાવો; પ્રસાર; વ્યાપવું તે; ‘ડિફ્યુઝન’ વ્યાપવું સ.ક્રિ. (સં. વ્યાપ્) અ.ક્રિ. કોઈ ચીજની અંદર
ફેલાવું (૨) પ્રસરવું; ફેલાવું[ધંધો (૩) વેપાર વ્યાપાર પું. (સં.) પ્રાણી કે પદાર્થની ક્રિયા (૨) ઉદ્યોગ; વ્યાપારી પું. વેપારી [દેશવ્યાપી વ્યાપી વિ. (સં.) વ્યાપક (પ્રાયઃ સમાસને અંતે.) ઉદા. વ્યાસ વિ. (સં.) વ્યાપેલું; ફેલાયેલું
વ્યાપ્તિ સ્ત્રી. (સં.) વ્યાપવું તે (૨) નિત્યસાહચર્ય (ન્યા.) (૩) સાધન ને સાધ્યનો સાહચર્ય નિયમ
વ્યામોહ પું. (સં.) સબળ મોહ (૨) અજ્ઞાન (૩) ભ્રાંતિ વ્યાયામ પું. (સં.) કસરત; અવયવોની કસવાની ક્રિયા વ્યાયામ(મંદિર) ન. (શાળા) સ્ત્રી. કસરતશાળા; ‘જિમ્નેશિયમ’ [એક રૂપક-પ્રકાર વ્યાયોગ પું. (સં.) વી૨૨સ અને દ્વંદ્વયુદ્ધને લગતો એકાંકીનો વ્યાલ (સં.) (-ળ) પું. સાપ (૨) ચિત્તો (૩) વાધ (૪) દીપડો (૫) લુચ્ચો માણસ
વ્યાવર્તક વિ. (સં.) વ્યાવૃત્ત કરનારું; જુદું પાડનારું વ્યાવસાયિક વિ. (સં.) વ્યવસાય સંબંધી; ધંધારોજગારને લગતું
વ્યાવહારિક વિ. (સં.) વહેવાર સંબંધી (૨) વહેવાર વ્યાવૃત્ત વિ. (સં.) પાછું ફરેલું કે ફેરવેલું (૨) અલગ કરેલું
કે થયેલું (૩) નિષિદ્ધ (૪) આચ્છાદિત; ઘેરાયેલું વ્યાવૃત્તિ સ્ત્રી. વ્યાવૃત્ત થવું કે કરવું તે (૨) અભાવ વ્યાસ પું. (સં.) મહાભારત અને પુરાણોના કર્તા
પરાશરપુત્ર કૃષ્ણદ્વૈપાયન વ્યાસ (૨) જાડાઈ; વિસ્તાર (૩) વર્તુળના મધ્યબિંદુમાંથી પસાર થઈ તેના પરિધને બે બાજુ અડતી લીટી; ‘ડાયામીટર’ (ભૂ.) વ્યાસપીઠ સ્ત્રી., ન. વક્તા કે કથાકારને ઊભા રહેવાનું કે બેસવાનું ઊંચું સ્થાન
[ભક્તિ
વ્યાસંગ પું. (સં.) મહાવરો; અભ્યાસ (૨) આસક્તિ; વ્યાસંગી વિ. વ્યાસંગવાળું; અભ્યાસી; ભક્ત વ્યાસાર્ધ પું., ન. (સં.) ત્રિજયા; અડધો વ્યાસ, ‘રેડિયસ’ વ્યાહત વિ. અથડાઈને પાછું ઠેલાયેલું (૨) નિષ્ફળ નીવડેલું (૩) અર્થનો એક દોષ

Page #780

વ્યાહતિ]
૭૬ 3
[શકવર્તી વ્યાહતિ સ્ત્રી. (સં.) વિક્ષેપ (૨) ભંગ
વ્રજેશ્વરી સ્ત્રી. (સં.) વ્રજની સ્વામિની - રાધા નિારું વ્યાતિ સ્ત્રી. (સં.) કહેવું તે (૨) ગાયત્રી મંત્રના ત્રણ પું, ન. (સં.) ઘા; જખમ (૨) પાકી ગયેલ ઘા;
આરંભમાંના ૐકાર પછીના વધારાના ભૂ - ભુવઃ વ્રત ન. (સં.) નિયમપૂર્વક આચરવાનું પુણ્યકર્મ (૨) અમુક સ્વ' એ ત્રણ શબ્દ
કરવા ન કરવાનો ધાર્મિક નિશ્ચય વ્યાળ પૃ. જુઓ બાલ
[વસ્થા વતચર્યા સ્ત્રી. (સં.) વ્રત કરવું કે પાળવું તે બુકમ પું. (સં.) ઊલટો ક્રમ (૨) ઉલ્લંઘન (૩) અવ્ય- વ્રતધારી વિ. વ્રત લેનારું-લીધું છે એવું વ્યુત્ક્રાંત સ્ત્રી. (સં.) બહાર નીકળવું-જતા રહેવું તે (૨) વ્રતપાલન ન. (સં.) વ્રત લીધા પછી એ ન તૂટે એ માટે ઉલ્લંઘન (૩) મોટી ક્રાંતિ; ઊથલપાથલ
કર્મકાર્ય કરતા રહેવું તે વ્યુત્ક્રાંતિ સ્ત્રી. (સં.) બુલ્કમ; ઉલ્લંઘન [જાગૃતિ વ્રતભંગ કું. વ્રતનો ભંગ; વ્રતને વચ્ચે તોડવું તે વ્યુત્થાન ન. (સં.) જોરથી ઊભા થવાની ક્રિયા (૨) વ્રતિની વિ, સ્ત્રી. વ્રત આચરનારી-પાળનારી સ્ત્રી વ્યથિત વિ. (સં.) જોરથી ઊભું થયેલું (૨) જાગ્રત થયેલું વ્રતી વિ. (સં.) વ્રત આચરનારું વ્યુત્પત્તિ સ્ત્રી. (સં.) શબ્દની મૂળ ઉત્પત્તિ; શબ્દનો ક્રમિક વ્રતોત્સવ પું. (સં.) વ્રત દરમ્યાન અને વ્રતની સમાપ્તિ થતાં
વિકાસ (૨) વિદ્વત્તા; પ્રાવીણ્ય [(વ્યા.) કરવામાં આવતા ઉત્સવ-ઉજવણી વ્યુત્પન વિ. (સં.) વિદ્વાન; પ્રવીણ (૨) સાબિત (શબ્દ). દ્રીડા સ્ત્રી. (સં.) લાજ, શરમ; લજા વ્યુત્પાદિત વિ. (સં.) વ્યુત્પન્ન કરેલું
વ્રીહિ પું. (સં.) ચોખા ભૂપું. (ઈ.) અભિપ્રાય (૨) દશ્ય
વેહ પં. વિરહ
[ખળભળી ઊઠેલું ભૂ પોઇન્ટ ન. (ઇં.) દષ્ટિબિંદુ
વેહવિકળ વિ. વિરહથી વ્યાકુળ થયેલું; વિયોગને લીધે બૃહયું. (સં.) સૈન્યની ગોઠવણી (૨) રચના; ગોવણી હાગ્નિ પં. વિરહાગ્નિ, વિયોગરૂપી પીડા યૂહરચના સ્ત્રી. સૈન્યની વ્યુહાત્મક રચના; સૈન્યની અમુક
આકૃતિમ રચના યૂહાત્મક વિ. (સં.) બૂહ કે રચનાને લગતું વ્યોમ ન. (સં.) આકાશ; આસમાન; ગગન
થ વ્યોમગંગા સ્ત્રી. (સં.) આકાશગંગા
શકું. (સં.) ઉષ્માક્ષરો (શ, , સ, હ)માંનો પ્રથમ અક્ષર વ્યોમચર વિ. (સં.) આકાશમાં ઊડનાર; વિહંગમ શક છું. (અ) વહેમ; શંકા વ્યોમયાન ન. (સં.) વિમાન; “એરોપ્લેન'
શક છું. (સં.) એક પ્રાચીન જાતના લોક (૨) સંવત (૩) વ્યોમરેખા સ્ત્રી. (સં.) ક્ષિતિજ; “હોરાઈઝન'
શાલિવાહન ચલાવેલો સંવત (ઈ.સ. ૭૮થી) વહીપ પં. (ઈ.) દંડક (૨) લોકસભા; વિધાનસભા શકટ ન. (સં.) ગાડું (બળદનું વાહન)
વગેરેના રાજ્યવહીવટમાં પક્ષને દોરનાર વ્યક્તિ શકતું ન. (સં. શલ્ક, પ્રા. સ% = છાલ) હેલું; યૂથો વડીલ ન. (ઈ.) પૈડું; ચક્ર
શકદાર વિ. (ફા.) જેના પર શક જતો હોય તેવું શુિકન શીલચૅર સ્ત્રી. (ઇ.) પૈડાંવાળી ખુરશી (દર્દી માટે) શકન કું., ન. (સં. શકુન) ભાવિ શુભાશુભસૂચક ચિહ્ન; વ્રજ ન. (સં.) વૃંદાવન (ગોકુળ પાસે) (૨) ગોવાળોનું શકનિયાળ વિ. શુભસૂચક; શુકનવાળું ગામ (૩) પં. સમૂહ; ટોળું
શકપ્રવર્તક વિ. (સં.) શક પ્રવર્તાવનારું; જેના સ્મરણમાં વ્રજનાથ પું. (સં.) વ્રજના સ્વામી, શ્રીકૃષ્ણ
સંવત શરૂ થાય તેવું; યાદગાર વ્રજનાર સ્ત્રી, (-રી) સ્ત્રી. વ્રજની ગોપી
શકમંદ વિ. (ફા.) સંશયગ્રસ્ત; શકવાળું, વ્રજભાષા સ્ત્રી, એક બોલી - વ્રજ દેશની ભાષા શકરખોર(-રો) પૃ. (ફા.) ફૂલોમાંથી રસ ચૂસનારું એક વ્રજભૂમિ સ્ત્રી. (સં.) વ્રજમંડલ(-ળ) ન. મથુરાની પક્ષી (૨) મીઠી વાનીઓનો શોખીન ખિડબૂચું આસપાસમાં આહીરોનો પ્રાચીન પ્રદેશ
શક(-ક)રટેટીસ્ત્રી. (પ્રા. શર્કરા, ફા. શકરટેટી) ટેટી; વજ(મોહન, ૦રાજ, ૦રાય, લાલ) પં. ભગવાન શક(-)રપારો ૫. (ફા. શકરપારા) ઘઉંની એક મીઠી શ્રીકૃષ્ણ; બાલકૃષ્ણ
તળેલી વાની વિગેરેનો શિકાર કરવો તે વ્રજવનિતા સ્ત્રી. વ્રજની સ્ત્રી; ગોપી
શકરાબાજી સ્ત્રી. (શકરાબાજ દ્વારા) શકરા છૂટા મૂકી પક્ષી વ્રજવિહારી વિ. (૨) પં. વ્રજમાં વિહાર કરનાર (શ્રીકૃષ્ણ) શક(-)રિયું ન. મીઠા કંદની એક જાત; સક્કરિયું વ્રજવું અ.ક્રિ. (સં. વ્ર) ફરવું; જવું
શકરો (ફા. શિકહ) (Oબાજ) પં. બાજ પક્ષી વ્રજાંગના સ્ત્રી. (સં.) ગોપી; ગોપાંગના
શકવર્તી વિ. (સં.) શકપ્રવર્તક; જેના સ્મરણમાં શક વર્તાય વ્રજેદ્ર પું. (સં.) શ્રીકૃષ્ણ
એવું (૨) યાદગાર

Page #781

શક્તિદાયી
૬૪.
[શતની શકલ વિ. ભાગ; ખંડ; કકડો
શક્ર . (સં.) ઈન્દ્ર; શચિપતિ શકવું અને ક્રિ. (સં. શફ) શક્તિમાન થવું (૨) સંભવવું શક્રાણી સ્ત્રી. (સં.) ઇન્દ્રની પત્ની, ઈન્દ્રાણી; શચી
(મુખ્ય ક્રિયાપદને સહાયક રૂપે જ વપરાય છે. જેમ શણ, શખસ પું. (અ. શન્સ) માણસ; ઇસમ; આસામી કે, બોલી શકશે.)
શમ્બિયત સ્ત્રી. (અ.) વ્યક્તિત્વ (૨) માણસાઈ શકાર . (સં.) સત + પ્રા. કાર = ક્રિયા, આકૃતિ) સકાર; શગ સ્ત્રી. (સં. શિખા, પ્રા. શિધા) દીવાની જ્યોત બરકન; સાસ (શ્વાસ).
શગડીસ્ત્રી. (સં. શકટિકા.પ્રા.સગડિઆ) કોલસા બાળવાનું શકારિ છું. (સં.) શકોને હરાવનાર ઉજજૈનનો વિક્રમાદિત્ય એક સાધન; ચૂલાનું કામ આપતી બનાવટ; સગડી શકીલ વિ. (અ) સુંદર; રૂપવાળું; દેખાવડું શગરામ ન. શિગરામ (એક વાહન). શકુન ન. (સં.) ભાવિ શુભાશુભસૂચક ચિત્ર; શુકન શચિ(-ચી) સ્ત્રી. (સં.) ઇન્દ્રાણી; ઇન્દ્રની પત્ની શકુનિ ન. (સં.) પંખી (૨) પં. દુર્યોધનનો મામો શચિ(-ચી)પતિ મું. (સં.) ઈન્દ્ર શકુંત પું. (સં.) મોર (૨) ન. પક્ષી; પંખી શટર પું, ન. (ઇ.) (ખેંચીને ઉઘાડ-વાસ કરી શકાય શકુંતલા સ્ત્રી. (સં.) મેનકા અને વિશ્વામિત્રની પુત્રી; એવી) બારીબારણાં માટેની એક રચના; ફરેડી (૨) દુષ્યન્તની પત્ની
ઢાંકણું શકે ક્રિ.વિ. (સં. શંક દ્વારા) જાણે કે (૨) રખે; કદાચ શટરપટર કિ.વિ. આડુંઅવળું; ગમેતેમ શકે વિ. શક સંવતનું; શાકે
શટલ ન. (ઇં.) વણાટનો કાંઠલો (૨) શટલ બસ, ટ્રેન શકોરું ન. (સં.) બટે; માટીનું કોડિયું; રામપાતર શટલ-કોક ન. (ઇં.) બેડમિંગ્ટન રમવા માટેનું રબર કે શક્કર સ્ત્રી. (ફા. શકર, પ્રા. સક્કરા) સક્કર; ખાંડ; સાકર થરમોકોલના દદ્દા પર પીંછાં ખોસીને બનાવેલું ફૂલ શક્કરટેટી સ્ત્રી, જુઓ “શકરટેટી
શટલ ટ્રેન સ્ત્રી. (ઇં.) શહેર અને તેનાં પરાં તથા નજીકના શક્કરપારો . જુઓ “શકરપારો
સ્થળોએ દોડતી રેલગાડી (થોડા ડબાવાળી) શક્કરિયું.. જુઓ શકરિયું
શઠ વિ. (સં.) ધૂર્ત, લુચ્ચું (૨) પું. તેવો માણસ શક્કલ સ્ત્રી. (અ. શિકલ) કિલ; ચહેરો; સ્વરૂપ શઠતા સ્ત્રી. (ત્વ) ન. લુચ્ચાઈ; ધૂર્તપણું શકાદાર વિ. ઘાટીલા સુંદર ચહેરાવાળું (૨) મોહક; શણ ન. (સં.) ભીંડીની જાતનો એક છોડ (૨) તેના રેસા ભભકાદાર
(૩) કુંભારના ચાકડા ઉપરથી વાસણ ઉતારવાની દરી શક્કી વિ. (હિ.) વાતવાતમાં સંદેહ કે શંકા કરનાર; વહેમી શણગટ પું. સણગટ; ઘૂંઘટ; ઘૂમટો શક્યો છું. (અ. સિક્કહ= છાપ કે શકલ= ચહેરા ઉપરથી) શણગાર પં. (સં. શૃંગાર, પ્રા. સિંગાર) શરીરને
ચહેરો; સુંદર ભવ્યચહેરો (૨) ઘરેણાં વગેરેની ભભક શોભાવનાર વસ, આભૂષણ વગેરે શક્તિ સ્ત્રી. (સં.) શબ્દાર્થ આપનારી ત્રણ શક્તિમાંની શણગારવું સક્રિ. સુશોભિત કરવું (૨) ઘરેણાં પહેરવાં
પ્રત્યેક (૨) સામર્થ્ય; બળ (૩) દેવી (૪) એક અસ્ત્ર શણગાવું સક્રિ. સણગાવું; ફણગો ફૂટવો શક્તિદાયક વિ. (સં.) તાકાત આપનાર, બળપ્રદ શણગો છું. સણગો; અંકુર; ફણગો શક્તિદાયી વિ. (સં.) શક્તિ આપનાર, બળપ્રદ શણભીંડી સ્ત્રી, શણનો છોડ શક્તિપૂજક વિ., પૃ. દેવીનો ઉપાસક
શણવી છું. (સં. શકુનવિ, પ્રા. સઉણવિ-સુણવી) પ્રાણીશક્તિપૂજા સ્ત્રી. (સં.) દેવીપૂજા; દેવીની ઉપાસના ઓની ભાષા પરથી શુકન જાણકાર માણસ શક્તિપ્રદ વિ. (સં.) શક્તિ આપનારું; શક્તિદાયક શણિયું ન. (‘શણ' ઉપરથી) શણનું કપડું; ગૂણપાટ (૨) શક્તિમતી વિ. સ્ત્રી. (સં.) શક્તિમાન સ્ત્રી [કાર્યદક્ષતા ક્તાન શક્તિમત્તા સ્ત્રી. (સં.) શક્તિ હોવી તેનું સામર્થ્ય (૨) શત પં. (સં.) સો; ‘૧૦૦' (૨) વિ. સોની સંખ્યાનું શક્તિ(૦માન) (સં.), (સંપન) વિ. બળવાન; સમર્થ શતક ન. (સં.) સોનો સમુદાય (૨) સૈકું; શતાબ્દી શક્તિસંપન વિ. (સં.) શક્તિશાળી; શક્તિમાન શતીકીર્તિ છું. (સં.) જૈનો અનાગત ચોવીસ તીર્થકરોમાંના શક્તિહીન વિ. (સં.) શક્તિ વિનાનું; નિર્બળ; નિર્માલ્યા દસમા
અિબજનો આંકડો કે સંખ્યા શક્ય વિ. (સં.) બની શકે કે કરી શકાય એવું; સંભાવ્ય શતકોટિ વિ. (સં. સ્ત્રી.) સો કરોડ સંખ્યાનું (૨) પું. એક (૨) વાસ્તવિક
શતક્રતુ પું. (સં.) યજ્ઞ કરનાર (૨) ઈન્દ્ર શક્યતા સ્ત્રી. (સં.) સંભવ; શક્ય હોવું તે ભેદ(વ્યા.) શતગણું વિ. (સં.) સો ગણું શક્યભેદ પું. (સં.) ક્રિયાપદના શક્યાર્થસૂચક પ્રયોગનો શતદલ વિ. (સં.) સો પાંખડીઓવાળું (૨) ન, કમળ શક્યાર્થ પું. (સં.) શક્યતા બતાવનાર ક્રિયાપદની શતાબી વિ., સ્ત્રી. (સં.) એકી સાથે સોને મારી નાખે
શક્યાર્થસૂચક ભેદ
તેવું

Page #782

શતધા)
G૬૫
[ શબ્દવેધી શતધા ક્રિ.વિ. (સં.) સો રીતે-પ્રકારે
શબરી સ્ત્રી. (સં.) શ્રીરામની પરમભક્ત એક ભીલડી શતદ્રુ સ્ત્રી. (સં.) સતલજ નદી
શબ-વોલ વિ. સં.) રંગબેરંગી; કાબરચીતરું [પણું શતપ્રતિશતન. (હિ.) સોએ સો ટકા; આખેઆખું [ભરતિયું શબ(-વોલતા સ્ત્રી. (-ત્વ) ન. ચિત્રવિચિત્રતા; કાબરચીતરાશતમી સ્ત્રી. (રા.) વહાણમાં ચડાવેલા માલની રસીદ- શબલિત વિ. (સં.) અસરવાળું (૨) મિશ્રિત, ઉપાધિવાળું શતમુખ વિ. (સં.) સો મુખવાળું (૨) સો રીતે થતું શબ(વા)સન ન. (સં.) એક યોગાસન શતશઃ ક્રિ.વિ. (સં.) સો પ્રકારે-રીતે (૨) સો વાર શબે-બરાત સ્ત્રી (અ., ફા.) એક મુસલમાની તહેવાર શતસાઈ સ્ત્રી. (સં. શત ઉપરથી) સો શ્લોકવાળો ગ્રંથ; શબેવસ્ય સ્ત્રી (અ., ફા.) મિલનની રાત્રિ; સંયોગરાત્રિ - સાતસો કડીવાળી કાવ્યરચના
શબ્દ છું. (સં.) અવાજ (૨) બોલ; વચન (૩) અર્થયુક્ત શતાબ્દી સ્ત્રી. (સં.) સૈકું (૨) સો વર્ષે ઉજવાતો ઉત્સવ - એક કે વધારે અક્ષરોનો સમુચ્ચય (વ્યા.) [ગીતકાર શતાયુ વિ. સો વર્ષ સુધી જીવનારું; દીર્ધાયુષી શબ્દકાર પું. (સં.) (નવા નવા) શબ્દ બનાવનાર (૨) શતાવધાન ન. (સં.) એકીસાથે સો વાતો પર ધ્યાન આપવું શબ્દકોશ(-ષ) છું. (સં.) ભાષાના શબ્દોના સંગ્રહનો ગ્રંથ કે સાંભળી યાદ રાખવી કે તેવી શક્તિ
શબ્દચમત્કૃતિ સ્ત્રી. શબ્દચાતુરી સ્ત્રી. (-૨) ન. વાક્ય શતાવધાની વિ. એકસાથે સો વાતો પર ધ્યાન આપી કે છંદમાં વર્ષોની ભાતીગળ રચના; ઝડ-ઝમક; શકનાર; શતાવધાનવાળું
એલિટરેશન” (કા.શા.) શતાવરી સ્ત્રી, (સં.) એક વનસ્પતિ
શબ્દચિત્રણ ન. શબ્દચિત્રનું આલેખન લિપિ શતાંશ પું. (સં.) સોમો ભાગ (૨) સો ભાગ-હિસ્સા શબ્દચિત્રલિપિ સ્ત્રી. શબ્દના સૂચકચિત્ર દ્વારા લખવાની શત્રુ છું. (સં.) વેરી; દુશ્મન (૨) પ્રતિપક્ષી શબ્દજાળ સ્ત્રી, વાઝાળ; ખાલી શબ્દોનો આડંબર શત્રુબ પું. (સં.) લક્ષ્મણનો ભાઈ (૨) વિ. શત્રુઘાતક શબ્દપરીક્ષા સ્ત્રી શબ્દના-ધ્વનિ-અવાજ પરથી પારખવું
શત્રુતા સ્ત્રી. (ત્વ) ન. (સં.) શત્રુવટ; દુશ્મનાવટ તે (૨) શબ્દોનો અર્થ આવડે છે કે નહીં એની તપાસ - શત્રુભાવ, શત્રુવટ સ્ત્રી. દુશ્મનાવટ; વેર
શબ્દપોથી સ્ત્રી. બાળકને ચિત્રો દ્વારા શબ્દો શીખવવા શનિ કું. (સં.) એ નામનો ગ્રહ (૨) શનિવાર (૩) નીલમ માટેની ચોપડી, પાઠ્યપુસ્તક ' [પુરાવો શનિવાર છું. (સં.) અઠવાડિયાનો સાતમો દિવસ શબ્દપ્રમાણ ન. (સં.) શબ્દજ્ઞાનનું સાધન (૨) શાબ્દિક શનિવરિયું વિ. શનિવારને લગતું (૨) ન. શનિવારે પ્રગટ શબ્દપ્રયોગ પુ. શબ્દોનો પ્રયોગ-ઉપયોગ કે વાપર (૨) થતું સામયિક
રૂઢિપ્રયોગ; ‘ઇડિયમ શનિવારું વિ. શનિવારે આવતું કે થતું
શબ્દબદ્ધ વિ. (સં.) શબ્દમાં-લખાણમાં ઉતારેલું; લખેલું શનિશ્ચર છું. શનિ ગ્રહ
શબ્દબ્રહ્મ ન. (સં.) શબ્દરૂપી બ્રહ્મ-વેદ (૨) ભાષા; શ, શનૈઃ ક્રિ.વિ. (સં.) ધીમેધીમે (૨) ક્રમેક્રમે આિદમી શબ્દથી પ્રતીત થતી સૃષ્ટિ શનૈશ્ચર છું. (સં.) શનિશ્ચર; શનિ (૨) વેરઝેર (૩) ઝેરીલો શબ્દભંડોળ વિ. (સં.) શબ્દોનો સમૂહ કે સંગ્રહ શન્ટિંગ ન. (ઇં.) રેલગાડી કે તેના ડબાને એક પાટેથી શબ્દભેદી વિ. (સં.) માત્ર શબ્દ-અવાજને આધારે ધાર્યું બીજે લઈ જવા તે (૨) એજિન દ્વારા ડબાઓની હેરફેર બાણ મારનારું; શબ્દવેધી
[(વ્યા.) શપથ પું. (સં.) સોગંદ; કસમ
શબ્દયોગી વિ. નામ સાથે સંબંધમાં વપરાતું; નામયોગી શપથનામું ન. (સં.) સોગંદનામું; “એફિડેવિટ શબ્દરચના સ્ત્રી. શબ્દોની ગોઠવણી (૨) બોલવા શબ, (-q) ન. (સં.) મડદું; લાસ [આવતી પેટી; કૉફિન' લખવાની શૈલી
[યોજના શબપેટી સ્ત્રી. મૃતદેહને મૂકી લવાતી કે કબરમાં દાટવામાં શબ્દલાલિત્ય ન. (સં.) શબ્દોનું લાલિત્ય-મધુર રચના કે શબ-બ-બૈર અ. (અ., ફા.) શુભરાત્રિ; “ગુડનાઈટ' શબ્દલિપિ સ્ત્રી. (સં.) શબ્દ શબ્દ (વર્ષે નહીં) જુદી સંકેતશબનમ ન. (ફા.) ઝાકળ (૨) ઝાકળ જેવું ઝીણું ને વાળી લિપિ; ફાયરિટિક’ તિ; ડિરેશન મુલાયમ મલમલનું કાપડ
[ગાડી શબ્દલેખન ન. (સં.) શ્રુતલેખન તરીકે શબ્દો લખાવવા શબ-૧)વાહિની સ્ત્રી. મડદું લઈ જનારી ગાડી; મડદા- શબ્દવિચાર પં. (સં.) શબ્દના મૂળથી લઈ તેના પ્રયોગ શબ-વ)પરીક્ષણ ન. (સં.) શબપરીક્ષા (૨) સ્ત્રી, શબની સુધીની મીમાંસા
દાક્તરી તપાસ; પોસ્ટમોર્ટમ કે તેનો સભ્ય શબ્દવૃત્તિ સ્ત્રી. (સં.) જુઓ “શબ્દશક્તિ' શબર છું. (સં.) વનમાં રહેતી એક જાતિ; ભીલ જાતિ શબ્દવેધ છું. (-ધિતા) સ્ત્રી. (સં.) શબ્દ કે અવાજ પરથી શબવાહિની સ્ત્રી. મૃતદેહ લઈ જવા માટેનું વાહન; નિશાન વીંધવું તે ડેડ-બૉડી વાન'
શબ્દવેધી વિ. (સં. શબ્દધિનું) માત્ર શબ્દ-અવાજને શબાના વિ. (ફા.) રાત સંબંધી; રાતનું
આધારે ધાર્યું બાણ મારવાનું-મારનારું

Page #783

શબ્દવ્યત્યય ૭૬ ૬
[શરદ શબ્દવ્યત્યય પં. શબ્દોના વિપર્યય; “મૂરિઝમ શમા સ્ત્રી. (અ.) મીણબત્તી (૨) દીવી શબ્દશક્તિ સ્ત્રી. (સં.) શબ્દની અર્થબોધક શક્તિ શમાદાનન. મીણબત્તીની દીવી; “વોલ્સીટ’ [શાંતિ પામેલું (અભિધા, લક્ષણા અને વ્યંજના).
શમિત વિ. (સં.) શામેલું; શાંત કરેલું કે થયેલું (૨) શાંત; શબ્દશઃ ક્રિ.વિ. (સં.) શબ્દેશબ્દ; દરેક શબ્દ મુજબ શમિયાનો પુ. શામિયાનો; તંબૂ (૨) શણગારેલો મંડપ શબ્દશાસ્ત્ર ન. (સં.) શબ્દનું શાસ્ત્ર; વ્યુત્પત્તિશાસ્ત્ર; શમી સ્ત્રી. (સં.) ખીજડાનું ઝાડ; સમડો; ખીજડો એટિમોલોજી'
શમીપૂજન ન. શમી નામના વૃક્ષનું પૂજન (દશેરા પર) શબ્દશુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) શબ્દની શુદ્ધિ; શબ્દનો શુદ્ધ પ્રયોગ શરૂ છું. (અ.) રવિ; સૂર્ય શબ્દશ્લેષ પં. (સ.) શાબ્દિક પ્લેષ: દ્વિઅર્થી શબ્દપ્રયોગ શયતાન ૫. (અ.) ઈશ્વર સામે બળવો કરનાર એક ફિરસ્તો શબ્દસંગ્રહ ૫. (સં.) શબ્દોનો સંગ્રહ; શબ્દભંડોળ (૨) બદમાશ; સેતાન; શેતાન શબ્દસિદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) શબ્દની શુદ્ધરચના
શયતાનિયત સ્ત્રી, બદમાસી; શયતાનપણું યિત શબ્દસ્થ વિ. (સં.) શબ્દમાં મુકાયેલું; શબ્દમાં રહેલું શયતાની વિ. (રવ.) શેતાની; તોફાની (૨) સ્ત્રી. શેતાનિશબ્દાબર છું. (સં.) જેમાં અર્થ કે ભાવની ન્યૂનતા હોય શયદા વિ. (ફા.) ઘેલું ગાડું (૨) પ્રેમઘેલું; દીવાનું
તેવા ભારે ભારે શબ્દ પ્રયોજવા તે અનિર્વચનીય શયન ન. (સં.) સૂવું તે (૨) પથારી; શપ્યા (૩) શબ્દાતીત વિ. (સં.) શબ્દથી ન વર્ણવી શકાય એવું (૨) ઠાકોરજીને પોઢાડવા તે આિરતી-પૂજા શબ્દાનુશાસન ન. (સં.) વ્યાકરણશાસ્ત્ર
શયનઆરતી સ્ત્રી. (સં.) ઠાકોરજીના શયન વેળાની શબ્દાર્થ છે. (સં.) શબ્દનો અર્થ (૨) શાબ્દિક અર્થ શયનગૃહ ન. (સં.) સૂવાનો ઓરડો; “બેડરૂમ (૨) શબ્દાર્ણવ પં. (સં.) સાગર જેવડો વિશાળ શબ્દસંગ્રહ, સૂવાના કામમાં આવતું મકાન; શયનાગાર (ભોગ શબ્દકોશ
[અલંકાર (ક.) શયનભોગ ધું. (સં.) ઠાકોરજીને શયનવેળા ધરાવાતો શબ્દાલંકાર . (સં.) શબ્દરચનાની ચમત્કૃતિવાળો શયનયાન ન. (સં.) સૂવાની સગવડવાળો રેલગાડીનો શબ્દાલ(-ળુ) વિ. નકામા વધારે પડતા શબ્દોવાળું કે તેવી ડબો; “સ્લીપરકોચ' શૈલીનું વર્બોઝ *
[પરંપરા શયિત વિ. (સં.) સૂતેલું (૨) ઊંઘી ગયેલું શબ્દાવલિ'-લી) સ્ત્રી. (સં.) શબ્દોની માળા; શબ્દોની શય્યા સ્ત્રી. (સં.) પથારી; સેજ (૨) કાવ્યમાં પદોનો શબ્દાશ્રયી વિ. (સં.) શબ્દ પર આધારિત
પરસ્પર સુમેળ-સંગતતા શબ્દાળુતા સ્ત્રી. અર્થ થોડો પણ શબ્દોની ભરમાર હોવી શર કું., ન. (સં.) બાણ; તીર (૨) પાંચની સંજ્ઞા તે; શબ્દાડંબર; શબ્દબાહુલ્ય; “વર્બોસિટી
શર પુ. ધાર્મિક કાયદો; શરિયત શબ્દાંતર ન. (સં.) બીજો શબ્દ; શબ્દફેર
શરચંદ્ર પું. (સં.) શરદઋતુનો ચંદ્ર શમ ડું. (સં.) ઇંદ્રિયો અને વાસનાઓની શાંતિ; શરણ ન. (સં.) આશ્રય; રક્ષણ; ઓથ; શરણું
અંતર્નિગ્રહ; સંયમ (૨) નિત્ય નૈમિત્તિક કર્મો સિવાય શરણમાર્ગ . (સં.) ભગવાનને શરણે રહેવાનો ભક્તિ બીજાં કર્મો તરફ વૃત્તિનું ન જવાપણું (૩) બ્રહ્મજ્ઞાનમાં સંપ્રદાય (૨) પુષ્ટિમાર્ગ જરૂરી હિલચાલ સિવાય બીજી બધી હિલચાલ શરણાઈ સ્ત્રી. (ફા. શહનાઈ) ફૂંકીને વગાડવાનું એક વાદ્ય અટકાવવાની ક્રિયા (૪) ક્ષમા
શરણાગત વિ. (સં.) શરણે આવેલું; આશ્રયે આવેલું શમતા સ્ત્રી. શમ રાખવાની સ્થિતિ; શાંતિ (૨) ક્ષમા; શરણાગતિ સ્ત્રી. શરણે આવવું તે; શરણે થવું તે
ધીરજ (૩) સ્થિરતા [‘ન્યુટ્રલાઈઝેશન’ શરણાર્થી વિ. (સં. શરણાર્થિ) શરણ ઇચ્છનારું; શરણાશમન ન. (સં.) શાંત પડવું કે પાડવું તે (૨) મનની શાંતિ; ગત; શરણે આવવા ઇચ્છતું શમમય વિ. (સં.) શાંત પ્રકૃતિનું
શરણું ન. શરણ; આશ્રય શમવું (સં. શમ્) શાંત પડવું; ટાટું પડવું (૨) નાશ પામવું શરણ્ય વિ. (સં.) શરણ દઈ શકે એવું
(૩) ઘટવું; ઓછું થવું (૪) વીસમવું; સીઝવું શરત સ્ત્રી. (અ. શત) હોડ; કરાર (૨) બોલી શમશમવું અક્રિ. (સં. શમ્) ખમીને બેસી રહેવું (૨) શરતનામું ન. શરત કર્યાનું લખાણ-કરારપત્ર; શરતબંદી
હાલતું ચાલતું બંધ થઈ જવું (૩) શાંત થઈ રહેવું શરતબંદી(-ધી) સ્ત્રી. શરત કરવી તે [કરી હોય તેવું શમશેર સ્ત્રી. (ફા.) તલવાર; તરવાર
શરતી વિ. (ફા.) શરતને લગતું; શરતવાળું (૨) શરત શમશેરબહાદુર વિ. તલવાર ચલાવવામાં કુશળ-પ્રવીણ; શરત્કાલ પું. (સં.) શરદ ઋતુ
પૂનમ (૨) એક ઈલકાબ
[જાણનારું શરમૂર્ણિમા સ્ત્રી. (સં.) અશ્વિન પૂર્ણિમા, માણેકઠારી શમશેરિયું વિ. (ફા.) શમશેર-બહાદુર; તલવાર ચલાવી શરદ સ્ત્રી. (સં.) આસોથી કાર્તિક માસ સુધી રહેતી તુ શમળી સ્ત્રી, એક પક્ષી; સમડી
(૨) વર્ષ; વરસ

Page #784

શરદપૂનમ
[ શલ્ય શરદપૂનમ સ્ત્રી. શરપૂર્ણિમા માણેકઠારી પૂનમ શરીફ વિ. (અ.) ઊંચા કુળનું (૨) પ્રતિતિ; આબરૂદાર શરદી સ્ત્રી, (ફા. શર્દી) ઠંડી (૨) ભેજ (૩) સળેખમ (૩) ૫. મોટા શહેરનો સરકારનિયુક્ત એક નાગરિક શરદુત્સવ છું. (સં.) અશ્વિન પૂર્ણિમાનો-શરદપૂનમનો અધિકારી, નગરશેઠ ઉત્સવ (શરદોત્સવ અશુદ્ધ)
[પીંછું શરીર ન. (સં.) દેહ; તન; કાયા શરપંખ પં. (સં.) બાણનો પીંછાવાળો છેડો (૨) બાણનું શરીરધારી વિ. શરીરી; દેહધારી
વ્યાપાર શરબત પું, ન. (અ.) ફળ વગેરેના રસનું બનાવેલું પીણું શરીરયાત્રા સ્ત્રી. (સં.) શરીરનો નિર્વાહ (૨) શરીરનો શરબતીવિ.આછા રંગનું(૨) સ્ત્રી એક જાતનું બારીક કાપડ શરીરરચના સ્ત્રી, શરીરની રચના; દેહરચના શરભ પું. (સં.) હાથીનું બચ્યું; મદનિયું (૨) આઠ શરીરરચનાવિજ્ઞાન ન. (સં.) શરીર કેવી રીતે બન્યું તે પગવાળું બળવાન કાલ્પનિક પ્રાણી
વિશેનો ખ્યાલ આપતું વિજ્ઞાન; “એનેટોમી શરમ સ્ત્રી. (ફા. શર્મ) લજજા (૨) પ્રતિષ્ઠા; ઇજ્જત (૩) શરીર(વિદ્યા) સ્ત્રી. (શાસ્ત્ર) ન. શરીરની રચના મલાજો; મર્યાદા (૪) લયાનત
વગેરેનું વિજ્ઞાન, ફિઝિયોલોજી' શરમજનક વિ. (સં.) શરમાવે-શરમિંદુ કરે તેવું શરીરશ્રમ પું. (સં.) શારીરિક શ્રમ; જાત-મહેનત; મજૂરી શરમાવવુંસક્રિ. શરમાવુંનું પ્રેરક(૨) શરમકમાન રાખી શરીરસંપત્તિ સ્ત્રી. (સં.) આરોગ્ય, શારીરિક શક્તિ; સમજે-માને એમ કરવું; શરમથી મનાવવું-રીઝવવું તંદુરસ્તી
[સંબંધ શરમાવું અ.ક્રિ. શરમ આવવી (૨) ઝંખવાણું પડવું શરીરસંબંધ ૫. (સં.) શરીર સાથેનો સંબંધ (૨) સંભોગશરમાશમીક્રિ.વિ. એકબીજાથી શરમાઈને શરમમાં આવીને શરીરસુધારણા સ્ત્રી. (સં.) શરીર-તબિયત સુધારવી તે શરમાળ વિ. શરમાય એવું; શરમવાળું; લજ્જાળુ શરીરી વિ. (સં.) શરીરવાળું (૨) પું. આત્મા; જીવાત્મા શરમિંદગી સ્ત્રી. (ફા.) શરમ; લજ્જા [ગયેલું શરુ ન. (ફા. સર્વ) એક જાતનું ઝાડ; સર શરમિંદુ વિ. (ફા. શરમિંદહ) શરમથી ઝંખવાણું પડી શરૂ વિ. (અ. શુરૂઅ) આરંભાયેલું; ચાલુ શરયુ(-) સ્ત્રી. (સં.) અયોધ્યા પાસેની સરયૂ જડી શરૂઆત સ્ત્રી. આરંભ; પહેલ શરવું વિ. સરવું; તીણ કાનનું; તરત સાંભળી લેનારું શરૂથી ક્રિ.વિ. પહેલેથી; શરૂઆતથી શરવું વિ. માટીની મીઠી સુગંધવાળું.
શરૂનું વિ. આદિ, શરૂમાં આવેલું; આરંભનું શરવૃષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) બાણોનો વરસાદ; બાળવર્ષા શરૂમાં ક્રિ.વિ. આરંભમાં; શરૂઆતમાં શરશય્યા સ્ત્રી. (સં.) બાણોની પથારી (જેમકે ભીષ્મની) શરેહ . મુસલમાની કાયદો-શરિયતા શરસડો છું. શિરીષનું ઝાડ; ખરસાડિયો
શર્કરા સ્ત્રી. (સં.) સાકર (૨) ખાંડ, મોરસ શરસંધાનન. (સં.) નિશાન ઉપરબાણ તાકવું તે [દિવસો શર્ટ ન. (ઈ.) ખમીસ, પહેરણ શરાદિ(-ધિ)માં ન.બ.વ. શ્રાદ્ધપક્ષ; ભાદરવા વદના શટિંગ ન. (ઈ.) શર્ટ કે ખમીસ માટેનું કાપડ શરાક છું. (સં. સફ) ધીરધારનો ધંધો કરનાર: નાણાવટી શર્ત સ્ત્રી. (સં.) શરત શરત કરી હોય એવું
(૨) બેંકમાં નાણાં ચૂકવવાનું કામ કરનાર; રોકડિયો શ વિ. (સં.) શરતી; શરતને લગતું; શરતવાળું (૨) શરાફત સ્ત્રી. (અ.) માણસાઈ; લાયકી; આબરૂ; શાહુકારી શર્મ ન. (સં.) કલ્યાણ (૨) હિત (૩) સુખચેન શરાફી વિ. શરાફને લગતું (૨) વાજબી, યોગ્ય શર્મ સ્ત્રી. શરમ શરાફી સ્ત્રી. શરાફનો ધંધો (૨) નાણાવટું
શર્મનાક વિ. (ફા.) શરમજનક; લપ્રદ શરાબ . (અ.) દારૂ; મદિરા
શર્મિષ્ઠા સ્ત્રી, (સં.) યયાતિની બીજી રાણી શરાબખાનું, શરાબઘર ન. દારૂનું પીઠું; કલાલખાનું શર્વ છું. (સં.) શિવ; શંકર ભગવાન શરાબખોરી સ્ત્રી. દારૂની લત; દારૂડિયાપણું શર્વરી સ્ત્રી. (સં.) રાત્રિ; રાત; નિશા શરાબબાજી સ્ત્રી. શરાબનું વ્યસન; શરાબખોરી શર્વરી(Oપતિ, રાજ, વેશ) પં. ચંદ્ર; રજનીપતિ શરાબી વિ. દારૂ પીનાર; દારૂનું વ્યસની
શર્વાણી સ્ત્રી, પાર્વતી; રુદ્રાણી [કંદ; “બીટ' શરાબી સ્ત્રી. દારૂનો નશો તોફાન; નટખટપણું શલગ(-જોમ ., ન. (ફા. શલ્કમ) રાતા-જાંબલી રંગનું શરારત સ્ત્રી. (અ.) બદમાસી; દુષ્ટતા; નીચતા (૨) શલભ ન. (સં.) તીડ (૨) પંતગિયું શરારતી વિ. (અ.) તોફાની; નટખટિયું (૨) દુષ્ટ શલાકા સ્ત્રી. (સં.) સળી (૨) પીંછી શરાવ (સં.) (oડું, લું) . શકો; ચપણિયું શલાકાપુરુષ છું. (સં.) ઉત્તમ પુરુષમાંનો દરેક પુરુષ (જૈન) શરાસન ન. (સં.) ધનુષ્ય; કામઠું
શિલાવર્ડ ન. શરાવલું; ચપણિયું; શકો શરિયત સ્ત્રી (અ.) કુરાનનો હુકમ; ઇસ્લામી કાયદો શલ્ય ન. (સં.) તીર (૨) કાંટો (૩) પું. પાંડપત્ની માદ્રીનો શરીક વિ. (અ) ભાગીદાર; સામેલ
ભાઈ (૪) મુશ્કેલી; નડતર (૫) વાઢકાપ; “સર્જરી

Page #785

શલ્યક્રિયા
શલ્યક્રિયા સ્ત્રી. (સં.) શસ્ત્રક્રિયા; તબીબી વાઢકાપ; ‘સર્જરી’ [રોગનો ઇલાજ કરવો તે; ‘સર્જરી’ શલ્યચિકિત્સા સ્ત્રી. (સં.) તબીબી શસ્ત્રક્રિયા દ્વારા દર્દ કે શલ્યા સ્ત્રી. શિલા; પથ્થરની છાટ શવ ન. (સં.) શબ; મડદું
શવર પું. પહાડી કે જંગલી માણસ; શબ શશ, (૦ક) પું., ન. (સં.) સસલું શશધર પું. (સં.) ચંદ્ર
શશાંક છું. (સં.) ચંદ્ર શશિ(-શી) પું. (સં.) ચંદ્ર
શશિકલા (સં.) (-ળા) સ્ત્રી.ચંદ્રની કળા શશિકાંત પું. (સં.) ચંદ્રકાંત મણિ શશિની સ્ત્રી. (સં.) ચંદ્રની સોળ કળાઓમાંની એક શશિ(-શી)મુખીવિ. (સં.) શશિવદની; ચંદ્રજેવા મુખવાળી શશિ(-શી)વદની વિ. (સં.) ચંદ્ર જેવા મુખવાળી શશિયર પું. (સં. શશધર, પ્રા. સસહર) ચંદ્ર શશિલેખા સ્ત્રી. (સં.) શશિકળા; ચંદ્રકળા શશી પું. (સં.) ચંદ્ર (૨) એકની સંજ્ઞા ... શસ્ત્ર ન. (સં.) (મારવાનું) હથિયાર; આયુધ શસ્ત્રક્રિયા સ્ત્રી. વાઢકાપ; ‘ઓપરેશન’; ‘સર્જરી’ શસ્ત્રક્રિયાખંડ પું. (સં.) ઑપરેશન માટેનો ખાસ ખંડઓરડો; ‘ઑપરેશન થિયેટર’
૦૬૮
શસ્ત્રચિકિત્સા સ્ત્રી. (સં.) વાઢકાપનું વૈદું; ‘સર્જરી’ શસ્ત્રત્યાગ પું. (સં.) યુદ્ધમાં હથિયાર હેઠાં મૂકી દેવાં એ; ‘ડિઝાર્સમેન્ટ’ વિગેરેની સ્પર્ધા શસ્ત્રદોટ(-ડા) સ્ત્રી. (સં.) શસ્ત્રની શોધ કે તેના સંગ્રહ શસ્ત્રધારી વિ. શસ્ર ધારણ કરનારું (૨) પું. યોદ્ધો શસ્ત્રપ્રયોગ પું. વાઢકાપ; ‘ઑપરેશન’ શસ્ત્રયુદ્ધ ન. શસ્ત્રાસથી-હિંસક યુદ્ધ શસ્ત્રવિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) શસ્ત્ર વાપરવાની વિદ્યા શસ્રવૈદ્ય પું. (સં.) વાઢકાપ કરનાર વૈદ્ય; ‘સર્જન’ શસ્ત્રાગાર ન. (સં.) શસ્ત્રો રાખવાનું મકાન શસ્ત્રાસ્ત્ર ન.બ.વ. (સં.) શસ્ત્ર અને અન્ન; મારવાનાં તેમ જ ફેંકવાનાં હથિયાર
શસ્ય ન. (સં.) અનાજ; ધાન્ય
શહ સ્ત્રી. (ફા. શબ્દ) શેહ; સામાર્થ્ય શહનાજક સ્ત્રી. (ફા.) નવવિવાહિતા; દુલ્હન શહરયાર પું. (ફા.) બાદશાહ; રાજા શહાદત સ્ત્રી. (અ.) શહીદ થવું તે; શહીદી (૨) શાહેદી; સાક્ષી; પુરાવા
શહાળી સ્ત્રી. (સં. શેફાલિકા, પ્રા. સેહાલિઆ) એ નામનું ફૂલઝાડ
શહીદ વિ. (અ.) ધર્મયુદ્ધમાં પ્રાણ આપનાર શહીદી સ્ત્રી. શહીદપણું; ધર્મયુદ્ધમાં પ્રાણત્યાગ; શહાદત
[ શંખલો
શહૂર ન. (અ. શુઊર) આવડત (૨) વિવેક; સમજ (૩) પરાક્રમ
શહેનશાહ છું. (ફા. શહનશાહ) રાજાઓનો રાજા; સમ્રાટ શહેનશાહત સ્ત્રી. સામ્રાજ્ય; બાદશાહત [શહેનશાહત શહેનશાહી વિ. શહેનશાહ સંબંધી (૨) સ્ત્રી. બાદશાહી; શહેર ન. (ફા. શહર્) નગર; મોટું ગામ શહેરી વિ. શહેરનું કે તે સંબંધી (૨) પું. શહેરમાં વસનાર
(૩) નાગરિક, ‘સિટિઝન’[(૨) સોળ (૩) શિલા શળ પું. (સં. શલાકા ઉપરથી) ગડીથી પડેલો આંકો; સળ શળી સ્ત્રી. (સં. શલાકા) સળી (૨) પા રૂપિયાનો વેપારી સંકેત (૩) વાળંદની પથરી
શંકર પું. (સં.) શિવ (૨) વિ. શુભકર; સુખકર શંકરાચાર્ય પું. (સં.) કેવલાદ્વૈતના પ્રવર્તક આચાર્ય કે તેમણે
સ્થાપેલ પીઠનો અધિપતિ [ઝાડા-પેશાબની હાજત શંકા સ્ત્રી. (સં.) શક; સંદેહ; વહેમ (૨) કલ્પિત ભય (૩) શંકાકુશંકા સ્ત્રી. (સં.) સારી, માઠી કે ખરીખોટી શંકા શંકાગ્રસ્ત વિ. (સં.) શંકામાં પડેલું; શંકાયુક્ત
શંકાપ્રશ્ન પું.,ન. (સં.) શંકારૂપે ઊઠતો પ્રશ્ન; વિવાદી મુદ્દો શંકાવાદ પું. (સં.) કોઈ વાતમાં શ્રદ્ધાને બદલે શંકાની જ વૃત્તિ હોવી તે; ‘સ્ક્રેપ્ટિસિઝમ' [શરમાવું શંકાવું અક્રિ. સંદેહમાં પડવું; વહેમાવું (૨) સંકોચાવું; શંકાશીલ વિ. વહેમી
શંકાસ્પદ વિ. (સં.) જેને વિશે શંકા હોય તેવું શંકિત વિ. (સં.) શંકાવાળું; વહેમીલું શંકી, (લું) વિ. (સં.) શંકાશીલ; વહેમીલું શંકુ ન. (સં.) ઉપર જતાં અણિયાળી થતી જતી ગોળ બેઠની ઘન આકૃતિ (૨) હજા૨ અબજ (૩) સૂર્યયંત્ર (૪) સોયની અણી (૫) શિખર; ટોચ શંકુચ્છેદ પું. (સં.) શંકુને છેદતાં થતી આકૃતિ શંકુદંતી વિ. (સં.) શંકુના જેવા દાંતવાળું શંકુયંત્ર ન. (સં.) છાયાયંત્ર; ‘સન-ડાયલ’ શંખ પું. (સં.) એક જાતના દરિયાઈ પ્રાણીનું કોટલું જેને ફૂંકવાથી અવાજ થાય છે. (૨) આંગળી ઉપરનું તેના આકારનું ચિહ્ન (૩) મૂર્ખ [કે તેનો ભૂકો શંખજીરું ન. (ફા. સંગેજરાહત) એક સફેદ ચીકણો પથ્થર શંખણી સ્ત્રી. શંખિની; કર્કશા; કંકાસિયણ સ્ત્રી [અવાજ શંખ(ધ્વનિ, ૦નાદ) પું. (સં.) શંખ ફૂંકવાથી થતો નાદશંખભસ્મ સ્ત્રી. (સં.) શંખની ભસ્મ-એક દવા શંખભારથી પું. (સં.) મૂર્ખશિરોમણિ શંખમોતી ન. (સં.) મોતીનો એક ખાસ પ્રકાર શંખલા સ્ત્રી. શૃંખલા
શંખલી સ્ત્રી. નાનું ઝીણું શંખલું
શંખલું ન. દરિયાકાંઠે મળી આવતું નાનું તે તે કોટલું શંખલો પું. નાનો શંખ

Page #786

એક
શંખાઢોળ]
શામિયાનો શંકાઢોળ છું. મરણોત્તર પાટવિધિ શિંખપુષ્પી શાખા સ્ત્રી. (સં.) ડાળી (૨) વિભાગ (૩) જુદાં જુદાં શંખાવલી (લિ) સ્ત્રી. (સં.) (ળિ, -બી) એક વનસ્પતિ; ગોત્રો કે મંડળોમાં પ્રચલિત વેદની સંહિતાનો પાઠ કે શંખિની સ્ત્રી. (સં.) કામશાસ્ત્ર પ્રમાણેના ચાર વર્ગોમાંના ક્રમનો ભેદ
ચોથા વર્ગની સ્ત્રી (પશ્વિની, ચિત્રિણી, હસ્તિની અને શાખામૃગ પું. (સં.) વાંદરો શંખિની); શંખણી (૨) શરીરની દસ નાડીઓમાંની શાખી વિ. શાખવાળું; શાખ પર ચાલતું
શાખપશાખા સ્ત્રી. નાની મોટી બધી શાખા; શાખાપ્રશાખા શંખિયો છું. ધોળો સોમલ (એક ઝેર)
શાગરિત-દ), શાગિર્દ (ફા.) પું. શિષ્ય; ચેલો (૨) ખોદક અ. (સં.) શંખમાં ભરેલું પાણી
સહાયક; મદદગાર શંઢ પું. (સં.) પંઢ; નપુંસક
શાક્ય ન. (સં.) શઠતા; બદમાસી; લુચ્ચાઈ સંતનુ . (સં.) ચંદ્રવંશી રાજા પ્રતાપનો બીજો પુત્ર શાણ પં. (સં.) કસોટીનો પથરો; “ટચ-સ્ટોન” (૨) પા શંભવનાથ પં. (સં.) જૈનોના વર્તમાન ચોવીસ તીર્થકરો- તોલો; ચાર માસાનું વજન (૩) સરાણનો પથ્થર (૪) માંના ત્રીજા
કરવત
[પાત્ર શંભુ છું. (સં.) શિવ; મહાદેવ; શંકર
શાણકું ન. સાણયું; સાનક; શેકોરું (૨) ભીખ માગવાનું શંભુમેળો છું. (સં. “સ્વયંભૂનું લાઘવ + મેળો) જુદીજુદી શાણપ સ્ત્રી. (oણ) ન. (શાણું પરથી) ડહાપણ; ચતુરાઈ
જાતો કે વસ્તુઓનો અવ્યવસ્થિત સમૂહ; ખીચડો (૨) શાણું વિ. (સં. સજાન, પ્રા. સયાણા) ચતુર; ડાહ્યું અઢારે વર્ણનું સેળભેળ થવું તે
શાણું ન. સોણું; સમણું શઃ પ્રત્ય. (સં.) શબ્દને લાગતાં તે ક્રમે-હિસાબે એવો શાણે સર્વ. શા વડે; શાનાથી; શેણે
ભાવ બતાવતો તદ્ધિત પ્રત્યય ઉદા. શબ્દશઃ શાતા સ્ત્રી. (સં. શાત, પ્રા. સાત, સાતા) શાંતિ; ટાઢક -શાઈ વિ. (ફા. શાહી) નામને અંતે લાગતાં તેને લગતું, શાતાદાયક વિ. (ફા.) શાતા આપનારું (જૈન).
તે રીતનું, તેના જેવું એવો અર્થ સૂચવે છે. ઉદા. શાથી સર્વ. શાણે; શા વડે (૨) શા માટે-કાજે-કારણે * બાબાશાઈ
તિરકારી શાદી સ્ત્રી, (ફા.) લગ્ન શાક ન. (સં.) ખાઈ શકાય તેવાં કંદ, ફળ, ભાજી વગેરે; શાદીશુદા વિ. (હિ.) પરણેલું; લગ્નગ્રંથિથી જોડાયેલું શાકટ પું. બળદ
શાતલન. (સં.) લીલુંઊગેલ ઘાસ (૨) ન. હરિયાળી જમીન શાકટાયન પં. (સં.) એક ઋષિ; એક વૈયાકરણ શાન સ્ત્રી. (અ.) ભભકો (૨) દેખાવ; છટા; ઢબછબ શાકટિક વિ. (સં.) ગાડાને-શકટને લગતું (૨) પં. બળદ શાનદાર વિ. છટાદાર; ઘાટીલું (૨) જાજરમાન શાકણ(-ણી) સ્ત્રી. શાકિની (૨) પિશાચ, ચુડેલ શાનશૌકત, શાનસોગાત સ્ત્રી. ઠાઠમાઠ, ભભકો (૨) દમ; શાક(૦પાન, પાંદડું) ન, શાકભાજી; ભાજી સહિતનું શાક માલ (૩) બાહોશી શાક(પીઠ, બજાર) સ્ત્રી, ન. શાકનું બજાર શાનું સર્વ. શેનું; શી વાત કે વસ્તુનું (૨) શા માટેનું શાકભાજી સ્ત્રી. શાક ને ભાજી (૨) સામાન્ય કે નજીવું શાને ક્રિ.વિ. શા માટે; શીદને ગણી કઢાય એવું - મહત્ત્વ વિનાનું તે
શાપ છું. (સં.) બદદુવા; કદુવા શાકંભરી સ્ત્રી. દુર્ગામાતા (૨) આજનું સાંભર શહેર શાપવું સક્રિ. (સં. શાપુ) શાપ દેવો; કદુવા આપવી શાકાહાર ૫. (સં.) વનસ્પતિનો જ આહાર; અન્નાહાર શાપિત વિ. (સં.) શાપ પામેલું શાકાહારી વિ. (૨) પં. અન્નાહારી; “વેજિટેરિયન' દેિવી શાબાન છું. હિજરી સનનો આઠમો મહિનો શાકિની સ્ત્રી. (સં.) દુર્ગાના ગણમાંની એક પિશાચી કે શાબાશ ઉદ્. (ફા.) સાબાસ; ધન્ય !; વાહ ! શાકિર છું. (અ.) ઈશ્વરને ધન્યવાદ આપનાર; કૃતજ્ઞ શાબાશી સ્ત્રી. ધન્યવાદ; તારીફ શાનિક પું. (સં.) પક્ષીઓનો શિકારી; પારધી શાબ્દ વિ. (સં.) શબ્દસંબંધી (૨) મૌખિક શાકે ક્રિ.વિ. (સં. શક ઉપરથી) શક સંવત પ્રમાણે શાબ્દજ્ઞાન ન. (સં.) પ્રમાણભૂત માણસના કે શાસ્ત્રના શાક્ત વિ.(સં.) શક્તિ સંબંધી (૨) શક્તિ કે દેવીનું પૂજન કથનથી થતું જ્ઞાન (૩) પું. તેનું પૂજન કરતો માણસ
શાબ્દિક વિ. (સં.) શબ્દનું કે તેને લગતું (૨) મૌખિક શાક્ય, (નંદન, મુનિ, સિંહ) પં. (સં.) ગૌતમ બુદ્ધ શામકવિ. (સં.) શમાવેએવું; શાન્તિકારક(૨) દબાવી દેનાર શાખસ્ત્રી. (સં. શાખા) અટક;કૂખ; “સરનેઇમ' [આબરૂ શામળ, (-ળિયો, -ળો) . (સં. શ્યામલ) શ્રીકૃષ્ણ શ્યામ શાખ સ્ત્રી. (સ, સાહ્ય, પ્રા. સક્નિ) સાક્ષી; શાહેદી (૨) શામળું વિ. (સં. શ્યામલ, પ્રા. શામલ, સામલ) કાળું; શાખ સ્ત્રી. સાખ; ઝાડ પર સીધેસીધું પાકવા આવેલું ફળ શામળો પુ. શ્રીકૃષ્ણ શાખપત્ર પં. શાખ દર્શાવતો પત્ર; શાખી નોટ; “ક્રેડિટ નોટ' શામિયાનો પુ. (ફા.) શમિયાનો; તંબૂ

Page #787

શામિલ
શામિલ વિ. (અ.) સામેલ; ભળેલું; જોડાયેલું શાયદ ક્રિ.વિ. (ફા.) કદાચ; કદાચિત્ શાયર પું. (અ. શાઇર) કવિ (૨) વિદ્વાન શાયરી સ્ત્રી. શાય૨૫ણું (૨) કાવ્યકળા; કવિતા -શાયી વિ. (સં.) (સમાસને અંતે) ‘સૂનાર, પોઢનાર’ એવા અર્થમાં (શેષશાયી)
Gar
શાર પું. કાણું; છિદ્ર
શારકામ ન. જમીનમાં શારડીથી શાર પાડવો તે શારડી સ્ત્રી. શાર પાડવાનું અણીદાર ઓજા શારડી છું. મોટી શારડી (૨) કૂવામાં વધારે પાણી લાવવા શાર પાડવો તે કે નળ જમીનમાં ઉતારી કૂવો બનાવવો તે; ‘બૉરિંગ’
શારદ(-દીય) વિ. શરદ ઋતુનું; -ને લગતું શારદા સ્ત્રી. (સં.) સરસ્વતી દેવી (૨) વાણી શારદાપીઠ સ્ત્રી. વિદ્યાપીઠ (૨) શંકરાચાર્યની પશ્ચિમ ભારતની ગાદી કે મઠ (દ્વારકાનો) શારવું સક્રિ. શાર પાડવો (૨) મહેણાથી બાળવું-પજવવું શારંગ ન. (સં. શાર્ગ) સારંગ; એ નામનું વિષ્ણુનું ધનુષ્ય શારંગ(ધર, ૦પાણિ) પું. વિષ્ણુ
શારિ પું. (સં.) પાસો કે શતરંજનું મહોરું (૨) મેના શારીર વિ. (સં.) શરીર સંબંધી (૨) પું. દેહી; જીવાત્મા (૩) ન. શરીરશાસ્ત્ર
શાર્ક સ્ત્રી. (ઇં.) એક મોટી માછલી
શારીરિક વિ. (સં.) શરીર સંબંધી; દૈહિક શાર્દૂલ પું. (સં.) વાઘ (૨) ચિત્તો શાર્દૂલવિક્રીડિત પું. (સં.) એક છંદ શાર્પનર ન. (ઈં.) પેન્સિલ છોલવાનો સંચો શાલ પું. (સં.) સાગનું ઝાડ [કીમતી વસ શાલ સ્ત્રી. (ફા.) ભરેલી કિનારનું ઓઢવાનું ઊનનું એક શાલક છું. શ્યાલક; સાળો
શાલદુશાલા પું.બ.વ. માનાર્થે અપાતાં શેલાપાઘડી વગેરે શાલભંજિકા સ્ત્રી. (સં.) પૂતળી; બાવલું
શાલા (સં.) (-ળા) સ્ત્રી. મકાન; ઘર (૨) પાઠશાળા; નિશાળ (૩) સંપ્રદાય; ‘સ્કૂલ’
શાલાં(-ળાં)ત વિ. શાળાના છેલ્લા વર્ષનું શાલિ સ્ત્રી. (સં.) ડાંગર; શાળ [લીસો ગોળ પથ્થર શાલિગ્રામ પું. (સં.) વિષ્ણુના પ્રતીક તરીકે પૂજાતો કાળો શાલિની પું. (સં.) એક છંદ (૨) વિ., સ્ત્રી. ‘શાલી'નું સ્ત્રીલિંગનું રૂપ
શાલિવાહન પું. (શાલિ સં. સ્વીકારાયેલ છે પણ શાલી દ્રવિડ શબ્દ છે અને એનો અર્થ ઘોડો થાય છે.) શક જાતિનો એક પ્રસિદ્ધ રાજા; જેનાથી શક સંવત ગણાય છે. શાલિહોત્ર પું. (સં.) ઘોડો (૨) ઘોડા વગેરે જાનવરોનું
વૈદું
[શાહમૃગ
શાલિહોત્રી પું. જાનવરોનો વૈદ્ય; સાલોત્રી -શાલી(-ળી) (સં.) વિ. નામને અંતે લાગતાં ‘વાળું’ અર્થ બતાવે છે. (પ્રભાવશાલી-પ્રભાવશાળી) શાલીન વિ. (સં.) નમ્ર; વિનયી (૨) શરમાળ; લજજાળુ
(૩) ખાનદાન
શાલીનતા સ્ત્રી. (સં.) ખાનદાની (૨) નમ્રતા; વિનય શાલેય વિ. (સં.) શાળાને લગતું; શાળાસંબંધી શાલો(-ળો)પયોગી વિ. (સં. શાલોપયોગિન્) શાળાના વિદ્યાર્થીઓને ઉપયોગી
શાલ્મલિ પું., ન. (સં.) શીમળાનું ઝાડ શાવ, (-ક) પું., ન. (સં.) બાળ; બચ્ચું શાશ્વત વિ. (સં.) નિત્ય; સનાતન શાશ્વતતા સ્ત્રી. શાશ્વતપણું; અમરતા; સનાતનતા શાશ્વતી વિ. નિત્ય; શાશ્વત (૨) પૃથ્વી (૩) દુર્ગામાતા (૪) યોગમાયા [રાજા; હાકેમ શાસક છું. (સં.) સત્તા ભોગવનાર; શિક્ષા કરનાર (૨) શાસન ન. (સં.) શિક્ષા (૨) અમલ; રાજ્ય (૩) આજ્ઞા (૪) ઉપદેશ [ર્તા શાસન(કર્તા, વકાર) પું. (સં.) શાસન કરનાર; રાજયશાસનતંત્ર ન. રાજ્યતંત્ર, રાજ્યવહી ટ શાસનપત્ર ન. (સં.) હુકમનામું; આજ્ઞાપત્ર શાસનપદ્ધતિ સ્ત્રી. (સં.) રાજ્ય કરવાની રીત કે પ્રકાર શાસિત વિ. (સં.) શાસન પામેલું; શાસનમાં આવેલું શાસ્તા પું. (સં.) શાસન કરનાર; રાજા (૨) શિક્ષક શાસ્ત્ર ન. (સં.) ધર્મગ્રંથ (૨) કોઈ પણ વિષયનું તાત્ત્વિક તેમ જ વ્યવસ્થિત જ્ઞાન
શાસ્ત્રકાર પું. (સં.) શાસ્ત્ર રચનાર શાસ્ત્રજ્ઞ વિ. (૨) પું. શાસ્ત્ર જાણનાર
શાસ્ત્રજ્ઞાન ન. (સં.) શાસ્ત્રોનું જ્ઞાન કે ઊંડી સમજ શાસ્ત્રદૃષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) શાસ્ત્રશુદ્ધ દૃષ્ટિ; શાસ્ત્રમાન્ય સમજ શાસ્ત્રાર્થ પું. (સં.) શાસ્ત્ર વિષયક ચર્ચા (૨) શાસ્ત્રના અર્થની ચર્ચા
શાસ્ત્રી પું. (સં.) શાસ્ત્ર જાણનાર શાસ્ત્રીય વિ. (સં.) શાસ સંબંધી; શાસ્ત્રનું (૨) શાસ્ત્રશુદ્ધ શાસ્ત્રીયતા સ્ત્રી. શાસ્રયુદ્ધ હોવું તે શાસ્ત્રોક્ત વિ. (સં.) શાસ્ત્રમાં કહેલું [(૩) (કટાક્ષમાં) ચોર શાહ પું. (ફા.) મુસલમાન રાજા; બાદશાહ (૨) શરાફ શાહજાદી સ્ત્રી. (ફા.) બાદશાહની પુત્રી શાહજાદો પું. (ફા.) બાદશાહનોં પુત્ર શાહજીરું ન. (ફા. શ્યાઇનરહૂ) એક વનસ્પતિ - ઔષધિ શાહજોગ(-ગું) (ફા.) વિ., ક્રિ.વિ. પ્રામાણિક (૨)
સ્વીકારવા જોગ; કાયદેસર
શાહબાજ ન. (ફા.) બાજ પક્ષી જેવું એક પક્ષી શાહમૃગ ન. આફ્રિકાનું ઊડી ન શકે તેવું એક મોટું પક્ષી

Page #788

શાહમૃગવૃત્તિ
[શિક્ષાપાત્ર શાહમૃગવૃત્તિ સ્ત્રી. (કા. શાહમુર્ગ) (શાહમૃગ પેઠે) ભય શાંતિપ્રિયવિ. (સં.) શાંતિ જેને પ્રિય છે તેવું; શાંતિનું ચાક
છતાં તે નથી એમ માનવાની મનોવૃત્તિ શાંતિભંગ કું. (સં.) સુલેહશાંતિનો ભંગ શાહવટ સ્ત્રી. (ફા.) પ્રામાણિકપણું; ચોખ્ખો વહેવાર શાંતિમય વિ. શાંતિથી ભરેલું શાહ સોદાગર છું. (ફા.) મોટો આબરૂદાર સોદાગર-વેપારી શાર્ગ , ન. (સં.) ધુનષ્ય (૨) વિષ્ણુનું ધનુષ્ય શાહિદ વિ. (અ.) સાક્ષી આપનાર; ગવાહ (૨) પ્રેયસી; શાંર્ગ(શ્વર, ૦પાણિ) પું. (સં.) વિષ્ણુ પ્રેમિકા
શિકરામણ ન. ( શિકારવું ઉપરથી) હૂંડી સ્વીકારવી એ શાહી સ્ત્રી. (ફા. સિપાહી) લખવામાં વપરાતો પ્રવાહી (૨) હૂંડી સ્વીકારવાનો વટાવ
રંગીન પદાર્થ; સાહી (૨) તબલાં વગેરેમાં માદા પડ શિકરાવવું સક્રિ. “શિકારવું'નું પ્રેરક ઉપર લગાડાતો કાળો પદાર્થ
શિકરાવું અ.ક્રિ. “શિકારવું’નું કર્મણિ શાહી વિ. બાદશાહને લગતું (ર) સમાસિક શબ્દમાં ‘ને શિકલ સ્ત્રી, (અ, શિકલ) મખાકતિઃ ચહેરો? સરત
લગતું' અર્થમાં (વાણિયાશાહી, રાજાશાહી વગેરે) શિકસ્ત સ્ત્રી. (ફા.) પરાજય; હાર; પરાભવ શાહીચૂસવું, ન. શાહીને ચૂસી લેતેવો એક જાતનો કાગળ; શિકંજો કું. (ફા.) સકંજો બ્લૉટિંગ-પેપર
શિકાકઈ સ્ત્રી, મેલ કાપનારી એક વનસ્પતિ; ચિકાબાઈ શાહીન . (ફા.) બાજપક્ષી (૨) ત્રાજવાની દાંડી શિકાયત સ્ત્રી. (અ.) ફરિયાદ; ભૂલ કાઢવી તે શાહીવાદ ૫. સામ્રાજ્યવાદ
શિકાર છું. (ફા.) ગમ્મત, ખોરાક કે કસરત માટે શાહુકાર ૫. (ફા. શાહ = નાણાવટી ઉપરથી) શરાફ; પશુપંખીને મારવાં તે; મૃગયા (૨) એ રીતે મારેલું
નાણાવટી (૨) વટવાળો; પ્રામાણિક (૩) (કટાક્ષમાં) કે મારવા યોગ્ય પ્રાણી (૩) ભોગ; ભક્ષ ચોર; લુચ્ચો
શિકારી(-૨) વિ. (ફા.) શિકાર સંબંધી (૨) શિકાર કરનારું શાહુકારી સ્ત્રી. શાહુકારપણું, પ્રામાણિક્તા (૨) લુચ્ચાઈ (૩) પં. શિકાર કરનાર; પારધી શાહુડી સ્ત્રી, (સં. શ્રાવિધ; પ્રા. સાવિહ) જમીનમાં બોડ શિકારવુંસ.ક્રિ, સ્વીકારવું (“હૂંડી' માટે)[હોડી(કાશ્મીરની)
કરીને રહેતું એક અણીદાર પીંછાંવાળું પ્રાણી; સાહૂડી શિકારો છું. (હિ. શિકવા) સહેલગાહ માટેની એક પ્રકારની શાહેદ પું. (અ. શાહિદ) સાક્ષી પૂરનાર; ગવાહ શિકોતર(-રી) સ્ત્રી. (અરબ સાગરના સોકોત્રો ટાપુની શાહેદી સ્ત્રી સાક્ષી પુરાવો (૨) પં. શાહેદ; સાક્ષી અધિષ્ઠાત્રી દેવી) શિકોતરા જેવી ભૂતડી શાળ સ્ત્રી. (સં. શાલિ) ડાંગર
શિકોતરું ન. વળગેલું છૂટે નહિ તેવું ભૂત શાળા સ્ત્રી. શાલા; નિશાળ (૨) મકાન; ઘર [શાળી શિકલ સ્ત્રી. શિકલ; ચહેરો; મુખાકૃતિ -શાળી પ્રત્ય. (-લી) વાળું અર્થનો પ્રત્યય. જેમકે, શક્તિ- શિકે ના. સિ; સુધ્ધાં; સહિત શાળી સ્ત્રી. (સં. શાલિ) ડાંગર
શિક્ષક છું. (સં.) શિક્ષણ આપનાર
કે. સિ.) શિક્ષણ આપનાર શિક્ષકવર્ગ શાળોપયોગી વિ. જુઓ “શાલોપયોગી
શિક્ષકગણ પં. (સં.) શિક્ષકોનો સમુદાય કે સમૂહ (૨) શાંકર(-રી) વિ. શંકર સંબંધી (૨) શંકરાચાર્યનું શિક્ષણ ન. (સં.) કેળવણી (૨) બોધ; ઉપદેશ શાંડિલ્ય પું. (સં.) સ્મૃતિ તેમ જ ભક્તિસૂત્રના કર્તા-ઋષિ શિક્ષણકલા (સં.) (-ળા) સ્ત્રી. શિક્ષણ આપવાની રીતશાંત વિ. (સં.) શાંતિયુક્ત
શાસ્ત્રી શાંતચિત્ત વિ. (સં.) ઠંડા કે નરમ સ્વભાવનું
શિક્ષણકાર છું. (સં.) શિક્ષણ કામ કરી જાણનાર: શિક્ષણશાંતરસ પું. (સં.) (કાવ્યમાં) નવ રસમાંનો એક શિક્ષણપદ્ધતિ સ્ત્રી. શિક્ષણ આપવાની પદ્ધતિ શાંતિ સ્ત્રી, (સં.) વેગ, લોભ કે ક્રિયાનો અભાવ; શમન શિક્ષણશાસ્ત્ર ન. (સં.) શિક્ષણનું શાસ્ત્ર (૨) વિદ્યાશાસ્ત્ર
(૨) કલેશ, કંકાસ કે યુદ્ધનો અભાવ (૩) નીરવતા શિક્ષણ સંસ્થા સ્ત્રી. (સં.) શિક્ષણનું કે કેળવણી વિષયક (૪) માનસિક કે શારીરિક ઉપદ્રવ કે વિકારનું મટી કાર્ય કરતી કે તાલીમ આપતી સંસ્થા
જવું તે (૫) ધીરજ; ખામોશ (૬) વિશ્રામ; નિવૃત્તિ શિક્ષણીય વિ. (સં.) શિક્ષણ આપવા કે લેવા યોગ્ય (૨) શાંતિદૂત છું. (સં.) શાંતિ કરવા માટે મોકલેલ-શાંતિનો શિક્ષણને લગતું; શિક્ષણ વિષયક સંદેશો લઈ જતો દૂત
સોળમા શિક્ષા સ્ત્રી. (સં.) જ્ઞાન; બોધ; શિખામણ (૨) સજા (૩) શાંતિનાથ પં. (સં.) જૈનો વર્તમાન ચોવીસ તીર્થકરોમાંના એક વેદાંગ; ઉચ્ચારશાસ્ત્ર શાંતિનિકેતનન. (સં.) જ્યાં સદાય શાંતિ મળે તેવું સ્થાન કે શિક્ષાપત્રી સ્ત્રી, શિક્ષા-બોધ આપતું લખાણ કે ગ્રંથ (૨) | મકાન(૨) ગુરુવર રવીન્દ્રનાથે સ્થાપેલવિશ્વવિદ્યાલય સ્વામીનારાયણ સંપ્રદાયનો એક મુખ્ય બોધગ્રંથ શાંતિપાઠ પં. શાંતિ માટે થતો મંત્રનો પાઠ શિક્ષાપાત્ર વિ. (સં.) શિક્ષા-સજાને પાત્ર (૨) સજાપાત્ર; શાંતિપ્રદ વિ. (સં.) શાંતિ આપે એવું
દંડને પાત્ર
પદ્ધતિ

Page #789

શિક્ષિકા
શિક્ષિકા સ્ત્રી. (સં.) સ્ત્રીશિક્ષક શિક્ષિત વિ. (સં.) શિક્ષણ પામેલું (૨) સંસ્કારી શિખર ન. (સં.) પર્વતની ટોચ (૨) મથાળું; ટોચ (૩) મંદિરનો ઘુમટ શિખરબંધ(-ધી) વિ. (સં.) શિખરવાળું શિખરમાળ સ્ત્રી. ઊંચાનીચા પર્વતોની હારમાળા શિખરિણી પું. (સં.) સત્તર અક્ષરનો એક છંદ શિખરી વિ.,પું. ડુંગર (૨) વૃક્ષ; ઝાડ શિખવણી સ્ત્રી. ભંભેરણી; છાની શિખામણ શિખવાડવું અક્રિ. શીખવવું (૨) ભંભેરવું; ઉશ્કેરવું શિખંડ પું. (ફા. સિર = દહીં + કંદ = ખાંડ ઉપરથી સિરકંદ અથવા હિં. શિખરન) દહીંખાંડની બનાવાતી એક મીઠી વાની [દ્રુપદ રાજાનો પુત્ર શિખંડી વિ. માથે કલગીવાળું (૨) પું. (સં.) મોર (૩) શિખા સ્ત્રી. (સં.) ચોટલી (૨) છોગું (૩) મોર વગેરેની કલગી (૪) અગ્નિની જાળ શિખાઉ વિ. શીખતું (૨) બિનઅનુભવી શિખાકંદ પું.,ન. (સં.) રાતા જાંબલી રંગનું કંદ; ડુંગળી કે લસણની જાતનું કંદ
શિખામણ સ્ત્રી. (શીખવું ઉપરથી) બોધ; શિક્ષા; સલાહ શિખામણિયું વિ. શિખામણ આપતું; બોધક શિખાસૂત્ર ન. (સં.) શિખા અને ઉપવીત, બ્રાહ્મણનાં લક્ષણ શિખી પું. (સં.) કલગીવાળું (૨) મોર (૩) કૂકડો (૪) અગ્નિ
શિગરામ ન. સિગરામ; એક વાહન શિડ્યુલ ન. (અ. શિક્લ) વિગતવાર નોંધ (૨) પુસ્તકને
અંતે વિગત દર્શાવતો પરિશિષ્ટરૂપ લેખ (૩) અનુસૂચિ શિડ્યુલ કાસ્ટ સ્ત્રી. (ઈં.) બંધારણમાં પછાત ગણાતી જાતિઓ પરિશિષ્ટમાં અલગ દર્શાવાતી હોઈ-તેમાં આવતી જાતિઓ (૨) અનુસૂચિત જાતિ ‘એસ.સી.’ શિડ્યુલ ટ્રાઇબ સ્ત્રી. (ઈં.) બંધારણમાં ગણાતી અનુસૂચિત આદિજાતિઓ ‘એસ.ટી.’
૭૨
શિતાબ વિ. ઉતાવળું; સિતાબ શિતિવિ. (સં.) ધોળું; ઘેરુંભૂ; નીલરંગનું [(૩) થાકેલું શિથિલ વિ. (સં.) નરમ; ઢીલું પડી ગયેલું (૨) નિર્બળ શિથિલતા સ્ત્રી. ઢીલું પડી ગયેલું તે; નિર્બળતા શિન્ટો(-તો) પું. જાપાનનો બૌદ્ધ ધર્મ શિપ સ્ત્રી., ન. (ઈં.) વહાણ; જહાજ શિપ-બ્રેકિંગ પું. (ઈં.) જહાજ ભાંગવાં તે કે તેનો ઉદ્યોગ શિપિંગ ન. (ઈં.) વહાણ, આગબોટ વગેરેનો માલ ચડાવવો-ઉતારવો તે
શિફારસ સ્ત્રી. (ફા. સિફારિશ) સિફારસ; ભલામણ શિફારસી વિ. (ફા. સિફારિશ) શિફારસવાળું શિફ્ટ સ્ત્રી. (ઈં.) પાળી; વારો (૨) સ્થળાંતર
[શિરીષ
શિબિ પું. (ફા.) હોલાને માટે બાજને શરીર આપનાર પુરાણપ્રસિદ્ધ રાજા શિબિકા સ્ત્રી. (સં.) પાલખી [કરેલીવ્યવસ્થાની જગ્યા શિબિર પું. (સં.) તંબૂ (૨) છાવણી (૩) વાદ કે ચર્ચા માટે શિયળ ન. શીલ; સતીત્વ; સ્ત્રીનું પાવિત્ર્ય શિયળભંગ ન. (ફા.) સ્ત્રીની પવિત્રતા નષ્ટ થવી તે શિયા વિ. (અ.) એ નામના મુસલમાની સંપ્રદાયનું [ગયેલું શિયાવિયા ક્રિ.વિ. ગભરાયેલું; બાવડું (૨) ભોંઠું પડી શિયાળ પું., સ્ત્રી. (વું, -ળિયું) ન. (સં. શૃગાલ, પ્રા.
શિઆલ, સિઆલ) કૂતરાના વર્ગનું એક જંગલી પ્રાણી શિયાળ(વી) સ્ત્રી. શિયાળની માદા શિયાળી સ્ત્રી. શિયાળની ચીસ; લાળી શિયાળુ વિ. શિયાળામાં થતું કે શિયાળાને લગતું શિયાળુપાક હું. શિયાળામાં થતો પાક; રવીપાક શિયાળો પું. (સં. શીતકાલ, પ્રા. શીઆલ) (કાર્તિકથી માઘ મહિનો) ટાઢની ઋતુ
શિર ન. (સં. ‘શિરસ્’ અને ‘શિર’ બંને. સર. ફા. સર)
માથું (૨) ટોચ; મથાળું (૩) લશ્કરની આગલી હાર શિરચ્છત્ર વિ. (સં.) માથાના છત્રરૂપ; પાલક; વડીલ શિરચ્છેદ પું. (સં.) માથું કાપી નાખવું શિરછત્ર વિ. શિરચ્છત્ર; માથાના છત્રરૂપ; વડીલ શિરોર વિ. માથાફરેલ (૨) જબરું; શિરોરીવાળું શિરોરીસ્ત્રી. (ફા. સર+જોરઉપરથી) જોરાવરી; જબરદસ્તી શિરટોપ પું. માથાના રક્ષણ માટેનો ટોપ [ઉપરી શિરતાજ છું. (ફા. સર+તાજ) માથાનો મુગટ (૨) વડીલ; શિરપાવ પું. શાબાશી બદલ આપવામાં આવતો પોષાક (માથાથી પગ સુધીનો) ખિલત (૨) ઈનામ (૩) શાબાશી [છોગું; કલગી; તારો શિરપેચ પું. (સર. પ્રા. સરપંચ) પાઘડી કે ફેંટા પરનું શિરબંધ પું. પાઘડી પર બાંધવાનું શોભતું માથાબંધણું શિરમોર છું. (શિર + સં. મુકુટ, પ્રા. મઉડ) માથાનો મુગટ (૨) સર્વશ્રેષ્ઠ તે
શિરસા ક્રિ.વિ. (સં.) શિર વડે
શિરસાવંદ્ય વિ. (સં.) માથું નમાવવા જેવું; આદરણીય; સ્વીકાર્ય; સ્વીકારવા જેવું [કારકુન શિરસ્તેદાર પું. (ફા. સર્રિશ્તેદાર) અમલદારનો મુખ્ય શિરસ્તેદારી સ્ત્રી, શિરસ્તેદારનું કામ કે પદ શિરસ્તો પું. (ફા. સર્રિશ્તહ) પ્રથા; રિવાજ (૨) નિયમ શિરા સ્ત્રી. (સં.) રક્તવાહિની; નસ; (અશુદ્ધ લોહીની) ‘વેઈન' [એક વાસણ શિરા(-રો)ઈ સ્ત્રી. (અ. સુરાહી) ઊભા મોંનું પાણીનું શિરામણ ન. (-ણી) સ્ત્રી. સવારનો નાસ્તો શિરાવવું સ.ક્રિ. નાસ્તો કરવો
શિરીષ ન. (સં.) એક ઝાડ; સરસડો (૨) તેનું ફૂલ

Page #790

શિરોધી
oo 3
[ શિસ્તબદ્ધ શિરોઈ સ્ત્રી, શિરાઈ; ઊભા મોંનું પાણીનું વાસણ (૩) ન. કલ્યાણ
બાવીસમા શિરોધાર્ય વિ. (સં.) માથે ચડાવવા-સ્વીકારવા યોગ્ય શિવકર છું. (સં.) જૈનોના અતીત ચોવીસ તીર્થંકરોમાંના શિરોબિંદુ ન. (સં.) ઊંચામાં ઊંચું બિંદુ કે સ્થાન; ટોચ શિવગતિ પં. (સં.) જૈનોના અતીત ચોવીસ તીર્થકરોમાંના (૨) ત્રિકોણના માથાનું અણિયું; “વર્ટેક્સ” (ગ.) ચૌદમાં
બ્રિહ્મ; પરમાત્મા શિરોભાગ ૫. (સં.) ટોચનો કે માથાનો ભાગ શિવતત્ત્વન. (સં.) સૃષ્ટિમાંનું કલ્યાણકારી ચેતન તત્ત્વ (૨) શિરોમણિ પું. (સં.) ચૂડામણિ (૨) મુખ્ય; શ્રેષ્ઠ; નાયક શિવનિર્માલ્ય ન. શિવને અર્પણ થયેલું કે (૨) તેની પેઠે શિરોમાન્ય છું. (સં.) માથે ચડાવવા-સ્વીકારવા લાયક ઉપયોગમાં ન લેવા જેવું તે (૩) ત્યજવા જેવું શિરોરુહ કું. (સં.) માથાના વાળ [કપાળની રેખા શિવપુરી સ્ત્રી. (સં.) કાશી; વારાણસી શિરોરખાસ્ત્રી, નાગરી અક્ષરના માથા ઉપરની રેખા (૨) શિવપ્રિયા સ્ત્રી. (સં.) ભોગ શિરોરોગ છે. (સં.) માથાનો રોગ
શિવમંદિર ન. (સં.) શિવાલય; મહાદેવનું મંદિર શિરોલિખિત વિ. (સં.) ઉપર લખેલું મથાળે લખેલું તિ શિવમાર્ગ પુ. શૈવ સંપ્રદાય શિરોવિરેચનન. (સં.) છીંક લાવી માથાનો બગાડ કાઢવો શિવમાર્ગી વિ. (સં.) શિવમાર્ગનું, -ને લગતું નિી રાત શિરોવેદના સ્ત્રી, (સં.) માથાનો દુખાવો વિગેરે શિવરાત-ત્રિ, ત્રી) સ્ત્રી. (સં. શિવરાત્રિ) માધવદિચૌદસશિરોવેલ્ટન ન. (સં.) માથાનો પહેરવેશ-ટોપી, પાઘડી શિવલિંગ ને. (સં.) શિવનું લિંગસ્વરૂપી પ્રતીક શિલા સ્ત્રી. (સં.) પથ્થરની છાટ કે ટૂકડો
શિવલોક પું. (સં.) કૈલાસ; શિવનું ધામ શિલાકાલીન વિ. (સં.) શિલાયુગનું કે તે સંબંધી પ્રિન્ટિગ શિવા સ્ત્રી. (સં.) શિવપત્ની, પાર્વતી (૨) હરડે (૩) શિલાછાપત્રી શિલા ઉપરકોતરીને કરેલું છાપકામ; લિથો- દૂર્વા, ધરો (૪) શિયાળની માદા શિલાજિત ન. (સં.) ડુંગરનો રસ મનાતી પૌષ્ટિક ઔષધિ શિવામ્બુ-પ્રયોગ કું. (સં.) સ્વમૂત્રચિકિત્સા શિલાન્યાસપું. (સં.) મકાન વગેરેનું ખાતમુહૂર્ત, શિલારોપણ શિવાલય ન. (સં.) શિવનું મંદિર શિલાપ્રેસ ના શિલાછાપનું પ્રેસ; લિથો-છાપખાનું ! શિશિર સ્ત્રી. (સં.) પોષ ને માઘ માસની ઠંડી ઋતુ શિલાયુગ પું. (સં.) પથ્થરયુગ; પાષાણયુગ; ‘સ્ટોન-ઍજ શિશુપું, ન. (સં.) બાળક;બચ્ચું શ્રિીકૃષ્ણવધ કર્યો હતો. શિલારોપણ ન. (શિલા + આરોપણ) મકાન બાંધવામાં શિશુપાલ (સં.) (-ળ) પં. ચેદિ દેશનો પ્રસિદ્ધ રાજા જેનો
પ્રથમ તેનો પાયાનો પથ્થર મૂકવો તે - તેનો વિધિ; શિશુમાર સ્ત્રી. (સં.) એક મોટું જળચર પ્રાણી (૨) નાના ખાતમુહૂર્ત
સપ્તર્ષિ તારાઓ; ધ્રુવમસ્ય [શાળા-નિશાળ શિલાલેખ છે. પથ્થર ઉપર કોતરેલો લેખ
શિશુવિહાર છું. (સં.) બાળકોને ગમ્મત સાથે જ્ઞાન આપતી શિલાલેખવિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) અભિલેખવિદ્યા શિશૂડી સ્ત્રી. (ખ.) નાનો શિફૂડો (સિસોટી) શિલિમુખ પું. (સં.) ભમરો (૨) ન. બાણ શિફૂડો છું. પીસવો; સિસોટી શિલિંગ પું. (ઇ.) એક અંગ્રેજી સિક્કો કૂિતરાનો કાન શિશ્ન(-સ્ન) ન. (સં.) પુરુષની ગુલ્વેન્દ્રિય; લિંગ શિલોંધ ન. (સં.) ચોમાસામાં ઊગતા બિલાડીના ટોપ; શિષ્ટ વિ. (સં.) બાકીનું (૨) ફરમાવેલું (૩) તાલીમ શિલોંછન. (સં.)ખળી કે ખેતરમાં પડેલા કણ વીણી લેવાતે પામેલું (૪) વિદ્વાન, સુશિક્ષિત (૫) સંભાવિત (૬) શિલોછવૃત્તિ સ્ત્રી. (સં.) શિલંછ વડે જીવન ચલાવવું તે પુ. શિષ્ટ પુરુષ શિલ્ડ સ્ત્રી. (ઇ.) ઢાલના ઘાટનું પ્રતીક (સ્પર્ધામાં) (૨) શિષ્ટતા સ્ત્રી. (સં.) શિષ્ટોમાં ચાલતો આવેલો વ્યવહાર; વિજયપધ
શિષ્ટોનો આચાર (૨) સભ્ય રીતભાત (૩) આદરશિલ્ડમૅચ પું,સ્ત્રી. (ઈ.) વિજયના ચિહ્ન-શિલ મેળવવા સત્કાર (૪) સભ્યતા દેખાડવા ખાતર કરવાનો આચાર ગોઠવાયેલી રમત
[(૩) કોતરકામ શિષ્ટમાન્ય વિ. (સં.) શિષ્ટોએ માન્ય રાખેલું–કરેલું શિલ્પ ન. (સં.) કારીગરી; કળા (૨) બાંધકામની કળા શિષ્ટાચાર છું. (સં.) શિષ્ટમાં ચાલતો આવેલો વ્યવહાર શિલ્પકર્મન. (સં.) કલાકારીગરીનું કામ કલાકારીગરી (૨) સભ્ય રીતભાત (૩) આદરસત્કાર શિલ્પકલા(-ળા) સ્ત્રી. શિલ્પની કળા; કોઈ પણ પ્રકારની શિષ્ય પું. (સં.) ચેલો (૨) વિદ્યાર્થી મદદછાત્રવૃત્તિ શિલ્પકામન. (સં.) કોતરકામ શિલ્પકર્મ માણસ; શિલ્પી શિષ્યવૃત્તિ સ્ત્રી. શિષ્યને તેના ખર્ચ પેટે મળતી (નાણાંની) શિલ્પકાર છું. (સં.) કારીગર (૨) બાંધકામમાં પ્રવીણ શિષ્યા સ્ત્રી. સ્ત્રીશિષ્ય (૨) વિદ્યાર્થિની
શિલ્પશાસ્ત્ર ન. (સં.) શિલ્પનું શાસ્ત્ર શિસ્ત સ્ત્રી. (ફા. શસ્ત નેમ) નિયમબદ્ધ વર્તન; શિલ્પશાસ્ત્રી પું. શિલ્પશાસ્ત્ર જાણનાર [કારીગર “ડિસિપ્લીન' (૨) વિ. લાયક શિલ્પી વિ. શિલ્પને લગતું (૨) પં. શિલ્પશાસ્ત્રી (૩) શિસ્તપાલન ન. શિસ્ત પાળવી – શિસ્તમાં રહેવું તે શિવ વિ. (સં.) શુભ; કલ્યાણકારી (૨) પં. શંકર; મહાદેવ શિસ્તબદ્ધ વિ. શિસ્તવાળું, શિસ્તપૂર્વકનું

Page #791

શીરો
શિસ્તભંગ
©©૪ શિસ્તભંગ કું. (સં.) શિસ્તનો ભંગ; અશિસ્ત શીઘ(કવિતા) સ્ત્રી. (કાવ્ય) ન. કશી પણ પૂર્વતૈયારી શિળિયા વિ. શીળીનાં નાનાં ચાઠાંવાળું,
વિના તરત જ બનાવેલી કવિતા સ્જિક્તા શિકલી સ્ત્રી. જુઓ બેશકલી’
શીઘકવિત્વ ન. (સં.) શીઘ કાવ્ય રચવાની શક્તિ (૨) શિકી સ્ત્રી, જુઓ “શીંકી'
શીઘલેખન ન. (સં.) ઝડપથી લખવું તે; લઘુલેખન; શિંકુ ન. જુઓ “શીંકુ' [પાપડી (૨) મગફળીની સીંગ લઘુલિપિમાં લખવું તે શિંગ સ્ત્રી. (દ. સિંગા) કઠોળની કે તેના જેવી બીવાળી શીઘતા સ્ત્રી. ઝડ૫; ઉતાવળ શિં(-શ)ગન. (સં. શૃંગ, પ્રા. સિંગ) શિંગડું (૨) રણશિંગું શીધ્રપતન ન. વીર્યનું જલદી વહી જવું તે શિ(-શ)ગડાટવું સક્રિ. શિંગડા વડે ઉપરાઉપરી મારવું શીધ્રલિપિ સ્ત્રી. ટૂંકાક્ષરી લેખનપદ્ધતિ; શોર્ટહેન્ડ શિ(-શી)ગડી સ્ત્રી. નાનું શિંગડું (૨) બંદૂકનો દારૂ શીડવું સક્રિ. સીડવું (કાણું, ફાટ વગેરે) પૂરવું; પૂરીને ભરવાની શિંગડાઘાટની નળી
બંધ કરવું (૨) બીડવું (૩) (દેવું) વાળવું તિ શિ(-શી)ગડુંન. (સં. શૃંગ, પ્રા. શિંગ, સિંગ) પશુના માથા શીત વિ. (સં.) થયું; ઠંડું (૨) ન. શરીર ઠંડું પડી જવું
ઉપરનોઅવયવ(૨) એવા આકારનુંએકવાદ્ય; રણશિંગડું શીતકટિબંધ છું. (બેઉ) ધ્રુવઆસપાસનીશીતળકટિબંધપ્રદેશ શિંગતેલ ન. મગફળીનું તેલ
શીતકાલ(-ળ) . (સં.) શિયાળો પ્રિકાર શિંગદાણા પુ.બ.વ. મગફળીના દાણા
શીતજ્વર પું. (સં.) ટાઢિયો તાવ (૨) મેલેરિયાનો એક શિ(-શી)ગાળ(-ળું) વિ. શિંગડાવાળું
શીતપિત્ત ન. (સં.) ચામડીનો એક રોગ (૨) શીળસ શિંગાળી વિ., સ્ત્રી. શિંગડાંવાળી
શીતરશ્મિ છે. (સં.) ચંદ્રઃ ચંદ્રમાં શિં(-શી)ગી વિ. શિંગડાંવાળું (૨) સ્ત્રી. રણશિંગડું શીતલ(-ળ) વિ. (સં.) ઠંડું; શીત [માંના દસમા શિંગોટી સ્ત્રી, શિંગડાંનો વાંક (૨) શિંગડું (૩) શિંગડાં શીતલનાથ પું. (સં.) જૈનોના વર્તમાન ચોવીસ તીર્થંકરો
ફૂટે છે તે ભાગ (૪) શિંગડાં પર લેવાનો એક કર શીતલ(-ળ)તા સ્ત્રી. શીતળતા; ઠંડી શિં-શી ગોડી સ્ત્રી. (સં. શૃંગાટક=શિંગોડું) જેને શિંગોડાં શીતલા(-ળા) સ્ત્રી. (સં.) બળિયા (૨) શીતલામા થાય છે તે વેલો
શીતલા(-ળા)માં સ્ત્રી. બળિયાના રોગની દેવી શિં(-શી)ગોડું ન. (સં. શૃંગાટક, પ્રા. શિંગાડા, શીતળ વિ. ઠંડું; ટાટું
સિંઘાડઅ) પાણીમાં થતી એક વેલનું ફળ (૨) એના શીતળતા સ્ત્રી. ઠંડી આકારનું એક દારૂખાનું
શીતળા, (મા) સ્ત્રી. શીતળા(બળિયા). શિંટો પું. (.) જાપાનમાંના ધર્મનો એક ફાંટો શીતળા સાતમ સ્ત્રી. શ્રાવણ સુદ કે વદ સાતમ; તે દિવસે શી (શું ઉપરથી) “શું”નું વિ. સ્ત્રી.
ટાઢું ખાવાનો તહેવાર કરેલી જગા; કોલ્ડ સ્ટોરેજ શીકર પું, ન. (સં.) સીકર; પાણીની છાંટ; ફરફર [જાળી શીતાગાર વિ. (સં.) ચીજવસ્તુઓ સાચવવા માટે ઠંડી શીકી(-કલી) (શીકું” ઉપરથી) સ્ત્રી. બળદને મોઢે બંધાતી શીતાંશુ પં. (સં.) ચંદ્રમા
[પાણી શીકું ન. (સં. શિક્ષક, પ્રા. શિwઅ) (ખાદ્ય મૂકવાનો) શીતોદક ન. (સં.) ઠંડું પાણી (૨) ઠારેલું કે ઠંડું કરેલું
અધ્ધર લટકાવાય એવો ઝોળી જેવો ઘાટ; શીકું શીતોદકસ્નાન ન. (સં.) ઠંડા પાણીથી નાહવું તે શકે(-બે) ના. સિક્રે; સુધ્ધાં
શીતોષ્ણ વિ. (સં.) અતિ ગરમ કે ઠંડું નહિ એવું; સહેતું શીખ સ્ત્રી. (સં. શિક્ષા, પ્રા. શિખા) શિખામણ (૨) શીદ, (ને) ક્રિ.વિ. (“ક્યાં જાઓ છો?” બોલવું અમંગળ વિદાયગીરી કે તે વેળા અપાતી ભેટ
ગણાતું હોઈ સં. સિદ્ધ = સિદ્ધિ બોલવા ઉપરથી શીદ) શીખ સ્ત્રી. (ફા. સીખ) અણીદાર પોલો લોઢાનો સળિયો શા માટે ? શું કામ? ક્યાં ? (થેલામાંથી અનાજ કાઢવા માટેનો)
શીદી છું. (ફા.) સીદી; હબસી શીખ . (સં. શિષ્ય) ગુરુ નાનકના સંપ્રદાયનો અનુયાયી શીધું ન. રસોઈની કાચી સામગ્રી; સીધું શીખધર્મ છું. (સં.) ગુરુ નાનકે સ્થાપેલો એક સંપ્રદાય; શીપ સ્ત્રી, છીપ
હિંદુ ધર્મનો એક ફાંટો [(૨) ભંભેરવું; ઉશ્કેરવું શીમળ(-ળો) પું. (સં. શાલ્મલિ, પ્રા. બિલિ) એક ઝાડ; શીખવવું સક્રિ. (સં. શિક્ષય, પ્રા. સિમ્બવ) ભણાવવું શીરગર છું. (ફા.) સૂતરને કાંજી પાનાર કારીગર શીખવું સક્રિ. (સં. શિક્ષત, પ્રા. શિષ્મઇ) ભણવું; જ્ઞાન શીરીન વિ. ફા) મીઠું; મધુર (૨) માશૂક (ઇરાનનો) મેળવવું
શીરું ન. શીરા જેવો રગડો; ખીરું શીખે ના. શીકે; સિક્રે; સુધ્ધાં
શીરો પં. (ફા.) (ઘઉંના લોટની) ઘઉંના ભરડાની એક શીઘ વિ. (સં.) સત્વર (૨) ક્રિ.વિ. જલદીથી; ઉતાવળે મીઠી વાની (૨) કામસ; શેરડીનો રસ ઉકાળતાં તરી શીઘ્રકવિ પં. શીઘ્ર કવિતા બનાવે તેવો કવિ
આવતો કાળો ભાગ
| મિત્રો

Page #792

શીણી
શીર્ણ વિ. (સં.) તૂટીફૂટી ગયેલું (૨) જીર્ણ (૩) ચીમળાઈ કે સુકાઈ ગયેલું
શીર્ષ ન. (સં.) શીશ; માથું (૨) ટોચ; મથાળું શીર્ષક (સં.) માથું (૨) ખોપરી (૩) માથાનો ટોપ (૪) મથાળું (લખાણનું); ‘હેડિંગ' (પ) વિ. (અંતે સમાસમાં) ‘મથાળાવાળું’ એ અર્થમાં [યોગાસન શીર્ષાસન ન. (સં.) માથા ઉપર ઊભા રહેવાનું એક શીલ (સં.) (-ળ) ન. સ્વભાવ (૨) વર્તણૂક (૩) ચારિત્ર્ય
(૪) શિયળ (૫) વિ. (સમાસને અંતે) ‘શીલના સ્વભાવવાળું, શીલની ટેવવાળું’ એવા અર્થમાં. ઉદા. ‘દાનશીલ’ [વાળું; ચારિત્ર્યવાળું શીલ(-ળ)વંત, શીલ(-ળ)વંતું, શીલ(-ળ)વાન વિ. શીલશીશ ન. (સં. શીર્ષ, પ્રા. શીસ, સીમ્સ) માથું; શિર શીશગર વિ. (ફા.) કાચનું કામ કરનાર કારીગર (૨) અરીસા બનાવનાર કારીગર
Qu
શીશલ ન. માથામાં પહેરવાનું એક ઘરેણું [જાતનુંઝાડ શીશમ ન. સીસમ; કબાટ વગેરેના કામનું જાંબવા રંગનું એક શીશમહા(-હે)લ છું. (ફા. શીશહ + મહલ) દીવાલો પર
કાચ જડ્યા હોય એવી ઓરડી કે મકાન [બાટલી શીશી સ્ત્રી. કાચનું (દવા વગેરે ભરવા વપરાતું) એક પાત્ર; શીશો પું. (ફા. શીશ) મોટી શીશી શીળપ સ્ત્રી. શીળાપણું; ઠંડક
શીળવા પું. (-શ) ન. શીળીનો રોગ [આવવાનો એક રોગ શીળસ પું., (-વાસ) ન. ઓચિંતા ઢીંમણાં થઈ ખંજવાળ શીળી સ્ત્રી. (સં. શીતલિકા, પ્રા. શીઅલિઆ) ઓચિંતાં ઢીમણાં થઈ આવવાનો એક રોગ શીળીસાતમ સ્ત્રી. શીતળાસાતમ [વાળું શીળું વિ. (સં. શીતલ, પ્રા. સીઅલ) શીલવાન; ચારિત્ર્યશીળું વિ. ઠુંડું; શીતળ (૨) સહનશીલ (૩) ન. ઠંડો સાંયડો (૪) છાંયડાવાળી જગ્યા
શીળો પું. ટાઢો છાંયો (૨) છાંયડાવાળી જગ્યા શી(-શિ)કલી સ્ત્રી. શીકલી, બળદને મોંએ બંધાતી જાળી શી(-શિ)કી સ્ત્રી. પડિયા-પતરાળાંની બાંધેલી થોકડી (૨) શીક્લી [ઘાટ શી(-શિ)કું ન. શીકું; અધ્ધર લટકાવાય એવો ઝોળી જેવો શી(-શિ)ગ સ્ત્રી. શિંગ; બીવાળી પાપડી; સિંગ (૨) મગફળીની સિંગ
શીંગ ન. જુઓ ‘શિંગ’
શીંગડારવું સ.ક્રિ. જુઓ ‘શિંગડારવું’ શીંગડી સ્ત્રી. જુઓ ‘શિંગડી’ શીંગડું ન. જુઓ ‘શિંગડું’ શીંગાળ(-ળું) વિ. જુઓ ‘શિંગાળ(-ળું)’ શી(-શિ)ગાળી વિ., સ્ત્રી. શિંગડાંવાળી (૨) એ નામની એક જાતની (ઘોડી)
[ શુદ્ધાદ્વૈત
શીંગી વિ. જુઓ ‘શિંગી’ શીંગોડી સ્ત્રી. જુઓ ‘શિંગોડી’ શીંગોડું ન. જુઓ ‘શિંગોડું' શુક છું. (સં.) પોપટ (૨) શુકદેવ શુકદેવ પું. (સં.) વ્યાસના પુત્ર-ભાગવતના કથાકાર શુકપાઠ પું. (સં.) પોપટની જેમ પઢી જવું; અર્થ સમજ્યા સિવાય કેવળ બોલી જવું
શુકન પું., ન. કુન (૨) સારા-શુભ શકુન શુકનાવળી સ્ત્રી. શુકન-અપશુકન જોવાની પોથી શુકનિયાળ વિ. શકુનવાળું (૨) શુભ-સૂચક [ફતેહ શુકર પું. (અ. શુક્ર) આભાર; ઉપકાર (૨) સુભાગ્ય (૩) શુકરાના પું.બ.વ. ઉપકાર માનવો તે (૨) જયજયકાર; ફતેહ
શુક્કરવાર પું. શુક્રવાર
શુક્કરવારી સ્ત્રી. શુક્રવારે ભરાતું બજાર - ગુજરી શુક્તિ સ્ત્રી. (સં.) છીપ (દરિયાઈ) (૨) નાની છીપલી શુક્ર પું. (સં.) એ નામનો ગ્રહ; ‘વીનસ' (૨) શુક્રવાર (૩) ન. વીર્ય; રેતસ [શુક્રાચાર્ય શુક્ર પું. (અ. શુક્ર) આભાર; ઉપકાર (૨) સુભાગ્ય (૩) શુક્રગુજારી સ્ત્રી. (ફા.) આભાર માનવો તે શુક્રવાર પું. અઠવાડિયાનો ગુરુવાર અને શનિવાર વચ્ચેનો દિવસ (૨) ભલીવાર
શુક્રવારી સ્ત્રી. શુક્કરવારી; શુક્રવારનું બજાર; ગુજરી શુક્રવારું વિ. શુક્રવારને લગું; શુક્રવારનું (૨) શુક્રવારથી શરૂ થતું
શુક્રાચાર્ય પું. દૈત્યોના ગુરુ (૨) કાણો માણસ શુક્રાણુ પું. (સં.) વીર્યના તે તે કણ (૨) પુરુષબીજ શુક્રાના પું.બ.વ. (ફા.) શુકરાના; ઉપકાર માનવો તે (૨) જેજેકાર (૩) ફતેહ
શુક્રિયા સ્ત્રી. (ફા.) આભાર; ધન્યવાદ
શુક્લ વિ. (સં.) સફેદ; ધોળું (૨) પું. બ્રાહ્મણોનો પુરોહિત શુક્લપક્ષ પું., ન. સુદ પક્ષ; અજવાળિયું શુગર સ્ત્રી. (ઇં.) ખાંડ; સાકર
શુચિ વિ. (સં.) શુદ્ધ; પવિત્ર (૨) સ્ત્રી. શુદ્ધતા; શુચિતા શુચિતા સ્ત્રી. (-ત્વ) ન. પવિત્રતા; શુદ્ધત્વ શુદ્ધ વિ. (સં.) ચોખ્ખું; સ્વચ્છ (૨) પવિત્ર (૩) દોષરહિત (૪) ભેળસેળ વિનાનું
શુદ્ધ સ્ત્રી. શુદ્ધિ; સૂધ; ભાન; ખબર
શુદ્ધબુદ્ધ વિ. (સં.) નિર્મળ અને જ્ઞાનસ્વરૂપ શુદ્ધમતિ પું. (સં.) જૈનોના અતીત ચોવીસ તીર્થંકરોમાંના એકવીસમા
શુદ્ધાત્મા પું. (સં.) પવિત્ર હૃદય અને પવિત્ર જીવનવાળું; પવિત્ર હૃદયવાળું [મત
શુદ્ધાદ્વૈત ન. (સં. શુદ્ધ + અદ્વૈત) શ્રી વલ્લભાચાર્યે સ્થાપેલો

Page #793

શુદ્ધિ]
શુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) પવિત્રતા; શુદ્ધતા; સ્વચ્છતા (૨) પ્રાયશ્ચિત કરી પવિત્ર થવું તે (૩) ધર્માંતર કરેલાને ધાર્મિક ક્રિયા કરી મૂળ ધર્મમાં પાછું આણવું કે તેણે આવવું તે (૪) ભાન; જાગૃતિ શુદ્ધિકર્તા વિ. શુદ્ધિ-શુદ્ધ કરનારું
શુદ્ધિ(પત્ર, પત્રક) ન. છાપની ભૂલોની સુધારાની યાદી શુદ્ધીકરણ ન. (સં.) અશુદ્ધને શુદ્ધ કરવું તે; શુદ્ધિ કરવી તે શુદ્ધોચ્ચાર પું. (સં.) સ્થાન કે પ્રયત્નના દોષ વગર સ્વર
વ્યંજન વગેરે બોલવાં તે (૨) સ્પષ્ટ ઉચ્ચાર શુની સ્ત્રી. (સં.) કૂતરી; કૂતરાની માદા
શુભ વિ. (સં.) મંગળપ્રદ; કલ્યાણકારી (૨) ન. ભલું; કલ્યાણ (૩) પવિત્ર ચોઘડિયું
gas
શુભકર્તા વિ. (સં.) શુભ કે સારું કરનારું (૨) પું. શ્રીગણેશ શુભચિંતક વિ. શુભેચ્છક (૨) ભલું ઇચ્છનારું શુભતિથિ સ્ત્રી. (સં.) શુભ શુકનવાળી તિથિ શુભદર્શી વિ. (સં.) શુભ દર્શાવતું (૨) મંગળ વાંછનારું શુભદૃષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) વરકન્યા લગન વખતે પરસ્પર
ષ્ટિમાં ષ્ટિ પરોવવાનો એક વિધિ (બંગાળમાં) શુભમસ્તુ શ.પ્ર. (સં.) ‘ભલું થાઓ' એવું આશીર્વચન શુભંકર વિ. (સં.) શુભ કરનારું; કલ્યાણકારી; મંગલકારી શુભાશય પું. (સં.) શુભ આશય-હેતુ શુભારંભ પું. મંગલમય શરૂઆત શુભાવસર પું. માંગલિક પ્રસંગ શુભાશય પું. પવિત્ર ઇરાદો [એવી આશિષ કે આશીર્વાદ શુભાશિષ, શુભાશીર્વાદ સ્ત્રી., પું. (સં.) ‘શુભ થાઓ' શુભાશુભવિ. (સં.) શુભ કે અશુભ; સારુંમાઠું [હિતેચ્છુ શુભેચ્છુ(-ચ્છક) વિ. (શુભ + સં. ઇચ્છક) શુભ ઇચ્છનારું; શુભેચ્છાસ્ત્રી. ‘શુભ થાઓ' એવી ઇચ્છા [લાયક-યોગ્ય શુભોપમાલાયક વિ. (શુભ+ઉપમા+લાયક) શુભ ઉપમાઓને શુભ્ર વિ. (સં.) ઉજ્જવળ; ઊજળું (૨) સફેદ (૩) નિર્મળ શુમાર પું. (ફા.) સુમાર; આશરો; અડસટ્ટો (૨) હિસાબ; ગણતરી
[ શૂન્યવાદી વિતંડાવાદ (૨) નાસ્તિકવાદ; ‘નિહિલિઝમ’ શુષ્કતા સ્ત્રી. સૂકાપણું; નીરસતા
શું સર્વ. (સં. કિદેશ, અપ. કિસિઉ, કઇસઉ) વસ્તુવાચક પ્રશ્નાર્થ સર્વનામ (શું કહો છો (૨) બેપરવાઈ
કે
· તુચ્છકાર અર્થે પ્રશ્નાર્થમાં વપરાય છે. (તારાથી શું થાય તેમ છે ?) (૩) વિ. કયું, કઈ જાતનું એ અર્થમાં સવાલ પૂછતાં વપરાય છે. (તે શો પદાર્થ છે ?) (૪) આશ્ચર્યસૂચક (શો રોફ !) (૫) પ્રશ્નાર્થસૂચક (શો વિચાર છે ?) (૬) કેટલાક પ્રયોગોમાં ‘કઈ’, ‘શુંય’ જેવો અર્થ થાય છે (શુંનું શું થઈ ગયું.) (૭) બંને કે બધા સ૨ખા એવો ભાવ બતાવવા બે શું વપરાય છે. (શું મોટા, શું નાના) (૮) ક્રિ.વિ. પ્રશ્નવાચક (તમે આવવાના છો શું ?)
શું અનુ. (સં. સમ, પ્રા. સિઉં) સરખું; જેવું (નામને છેડે)
જેમ કે, 'તોબરાણું મોં !'[નામશું તાળી રે લાગી.’ શું અનુ. (સં. સહિત, પ્રા. સહિઅ) સાથે; સહિત ‘રામશુંઠી સ્ત્રી. (સં.) સૂંઠ
શુંડ પું. (-ડા) સ્ત્રી. (સં.) હાથીનો લાંબો નાક જેવો અવયવ; સૂંઢ (૨) કમળની ડાંડલી; મૃણાલ શુંડી પું. (સં.) હાથી
[સમજ્યો.) શુંય વિ. શું; કંઈ (અનિશ્ચિતાર્થક. ઉદા. ‘શુંય કહ્યું ને શુંય શૂકર ન. (સં.) ડુક્કર; વરાહ (આ પ્રાણી મોઢે દાતરડીવાળું હોય છે. આ ભૂંડ નથી.) શૂઝ પું.બ.વ. (ઇ.) પગરખાં; જોડા
શૂઢમૂઢ વિ. ગભરાટથી શૂનમૂન જેવું; સાવ મૂઢ જેવું શૂદ્ર પું. (સં.) કાર્ય કરવામાં છેલ્લા વર્ણનો માણસ શૂધ સ્ત્રી. શુદ્ધિ; ભાન; જાગૃતિ
સૂધબૂધ સ્ત્રી. સૂધબૂધ; ભાન; સંજ્ઞા (૨) અક્કલ; સમજ શૂન સ્ત્રી. શૂન્ય; મીંડું શૂિન્ય સ્થિતિ શૂ(-સૂ)નકાર પું. ઉજ્જડપણું; નીરવતા (૨) (ચિત્તની) શૂ-સૂ)નમૂન વિ. સાવ મૂક જેવું; સૂનમૂન
શુમારે ક્રિ.વિ. આશરે; અંદાજથી; અડસટ્ટે શુલ્ક ન. (સં.) શાળાની ફી; લવાજમ (૨) દાયજો;
સ્ત્રીધન (૩) કન્યાની કિંમત તરીકે વર પાસેથી લેવાનું ધન (૪) મૂલ્ય; કિંમત (૫) ભાડું (૬) જકાત; દાણ શુશ્રૂષક વિ. (સં.) સેવા કરવાની ઇચ્છાવાળું (૨) પું. સેવક [શિષ્યનો સેવાભાવ (૩) સારવાર શુશ્રુષા સ્ત્રી. (સં.) સેવાચાકરી; બરદાસ (૨) આદરભાવ; શુશ્રૂષાલય ન. (સં.) દર્દીની સેવાચાકરી માટેનું દવાખાનું; ચિકિત્સાલય વિગાડાતું વાઘ; સુષિરવાદ્ય શુષિર વિ. (સં.) છિદ્રોવાળું; પોલું (૨) ન. ફૂંકીને શુષ્ક વિ. (સં.) સૂકું; રસ વગરનું; લૂખું (૨)નીરસ; અરસિક
શૂન્ય વિ. (સં.) ખાલી (૨) અસત (૩) ભાન કે સંજ્ઞા વિનાનું (૪) (સમાસને છેડે) રહિત, વિનાનું. ઉદા. જ્ઞાનશૂન્ય (૫) ન. મીંડું (૬) અભાવ (૭) બ્રહ્મ શૂન્યતા સ્ત્રી. (-~) ન. (સં.) ખાલીપણું; રિક્તતા શૂન્યતાલ પું. (સં.) તાલમાં તાળી નથી મરાતી તે સ્થાન; ખાલી જતો ભાગ [માઇન્ડેડ' શૂન્યમનસ્ક વિ.સં.) શૂન્ય મનવાળું; ‘ઍબસન્ટશૂન્યયુતિ સ્ત્રી. (સં.) સંકલન ગણિત; સંકલિત ફલન શૂન્યલબ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) વિકલન ગણિત શૂન્યવત્ ક્રિ.વિ. (સં.) શૂન્ય પેઠે; હસ્તી વગર શૂન્યવાદ પું. (સં.) (ઈશ આત્મા જેવું કોઈ જ નથી એવો) શૂન્યત્વનો બૌદ્ધ તત્ત્વજ્ઞાનનાં એક વાદ [મહાયાની
શુષ્કવાદ પું. (સં.) કોઈપણ સૂક્ષ્મ કે શુભ તત્ત્વને વિશે • શૂન્યવાદી વિ., પું. (સં.) શૂન્યવાદમાં માનનારું (૨)

Page #794

શૂન્યશિખરી ooo
[ચેનું શૂન્યશિખર ન. (સં.) નિર્વિકલ્પ દશા; સમાધિદશા (શરીરના કોઈ ભાગને) ગરમ લૂગડા કે પાણી વગેરે શૂન્યસમીકરણ ન. (સં.) વિકલ-સમીકરણ; ડિફરેન્શિયલ દ્વારા ગરમી આપવી (૩) બાળવું; દુઃખી કરવું ઇક્વેશન' (ગ.).
શકહેન્ડ ન. (ઇં.) સત્કાર નિમિત્તે હાથ મિલાવી મળવાનો શૂર વિ. (સં.) બહાદુર; પરાક્રમી (૨) પં. શૂરવીર વિધિ; હસ્તધૂનને
[કાર જૂર ન. શૌર્ય; જુસ્સો
શેક્સપિયર છું. (.) મધ્યકાળનો જાણીતો અંગ્રેજ નાટકશ્રણ ન. સૂરણ-એક કંદ
શેખ પું. (અ.) આરબોની ટોળીનો ઉપરી (૨) મુસલશૂરતા સ્ત્રી. (-) ન. શર્ય, શૂરવીરતાબહાદુરી માનોની એક જાતનો આદમી તિરંગી આદમી શ્રમણિ પં. શ્રોમાં ઉત્તમ; ઉત્તમ શૂરવીર
શેખચલ્લી છું. હવાઈ કિલ્લા બાંધનાર (૨) આળસુ અને શૂરવીર વિ. શૂરવાળું, બહાદુર [બાદુરી શેખર . (સં.) મુગટ; કિરીટ (૨) માથા પર પહેરવાની શૂરાતન ન. શૂરાપણ(મું) . શૂરાવટ સ્ત્રી. શૌર્ય; માળા (૩) શિખર (૪) (નામને અંતે) -માં શ્રેષ્ઠ શૂરું વિ. શૂરવાળું; શૂરવીર; બહાદુર (૨) પરાક્રમી (મુનિશેખર) શુપૂરું વિ. પૂરેપૂરું ઘેરું; મહાશુરુ (૨) બળવાન શખસ(-ચ)લ્લી . હવાઈ કિલ્લા બાંધનાર શૂર્પ ન. (સં.) સૂપડું
શેખી (-ખાઈ) સ્ત્રી. (ફા.) શેખાઈ; બડાઈ; પતરાજી શૂર્પણખા સ્ત્રી. (સં.) રાવણની બહેન
શેખીખોર વિ. બડાઈ હાંકનાર; બડાઈખોર શૂલ ન. (સં.) ભાલા જેવું એક પ્રાચીન અસ્ત્ર (૨) શૂળી શેઠવું. (સં. શ્રેષ્ઠી, પ્રા. શેટ્ટિ, સેટ્ટિ) મોટોઆબરૂદાર વેપારી;
(૩) ત્રિશૂલ (૪) કાંટો (૫) શૂળ ભોંકાય જેવું દરદ શાહુકાર (૨) વાણિયો (૩) ધણી; માલિક (નોકરનો) શૂલધારિણી સ્ત્રી. (સં.) દુર્ગાદેવી
(૪) વેપારી વગેરેને સંબોધતાં વપરાતો શબ્દ શૂલ(oધારી, ૦પાણિ) પું. (સં.) મહાદેવ; શંકર શેઠાઈ સત્રી. શેઠપણું (૨) શેઠનો મોભો શૂલપાણ, (-ણિ) ૫. (સં.) શંકર; મહાદેવ
શેઠાણી સ્ત્રી. શેઠ કે શેઠની સ્ત્રી શૂલપાણી(–ણે)શ્વર પુ. (સં.) શંકર; મહાદેવ શેઠિયો પં. શાહુકાર (૨) માથે ગોરો બળદ શૂળ ન. જુઓ “શૂલ
શેડ સ્ત્રી. (સં. શ્રેઢી, પ્રા. સેઢિ, સેઢી) ધારા; ધાર (૨) શુળી સ્ત્રી,(સં. શલિકા) જમીનમાં રોપેલો અણીવાળો મોટો એના જેવો અણીદાર ભાગ; શગ (૩) કિરણોની સેર
જાડો સળિયો, જેના પર પરોવી મોતની શિક્ષા કરવામાં શેડયું. (.) પતરાં કે ઘાસનું ઢાંકેલું ચારેબાજુ ખુલ્લું કે આવે છે તે કે તેની શિક્ષા
ઓછુંવત્તે ખુલ્લી બાજુવાળું છાપરું (૨) ઓછાયો; શુગાલ ન. (સં.) શિયાળ
સિંક્લન છવ્યા (૩) ચિત્રનો ઘેરો ભાગ (૪) કોઢ, ઢોરઢાંખર શૃંખલા સ્ત્રી. (સં.) સાંકળ (૨) બેડી (૩) કડીબંધક્રમ કે રાખવા માટેની જગા શૃંખલાબદ્ધ વિ. શૃંખલાથી બંધાયેલું (૨) ક્રમબદ્ધ શિડક વિ. તરતનું જ દોહેલું (દૂધ) (૩) તાજું ગરમ શંખલિત વિ. સંકળાયેલું (૨) ક્રમબદ્ધ (૩) જોડાયેલું શેડાં ન.બ.વ. નાકમાંથી નીકળતું ઘટ્ટ લીંટ શૃંગ ન. (સં.) શિખર; ટોચ (૨) શિંગડું (૩) અણી શેઢો . છેડો; ખેતરની ચોમેર ખેડ્યા વિનાની છોડાતી શૃંગાર પં. (સં.) વિલાસ; રતિ (૨) તે માટેની સ્ત્રીપુરુષની પટ્ટીજ્યાં ચાર ઊગે છે.
એકબીજા પ્રત્યેની સ્પૃહા (૩) શૃંગારરસ (૪) શણગાર શેણે સર્વ. શાથી; શા વડે; શા કારણે (૫) વિ. સદર
શેતરંજ પું. (અ. શતરંજ) ૬૪ ખાનાંવાળી સામસામા બે શૃંગારક ન. (સં.) સિંદૂર, કુમકુમ
પક્ષોની ૧૫-૧૫ મહોરાંવાળી બૌદ્ધિક રમત; ચતુરંગ શૃંગારરસ પું. (સં.) કાવ્યસાહિત્યનો નવરસમાંનો એક શેતરંજી પુ. (ફા. શતરંજી) એક જાતનું રંગીન ભાતીગળ શંગારવું સાકિ, શણગારવું, સજાવવું અસરવાળું પાથરણું
કિરનાર એક ફિરસ્તો શૃંગારિત વિ. (સં.) શણગારેલું; વિભૂષિત (૨) શૃંગારની શેતાન પં. શયતાન; બદમાસ (૨) ઈશ્વર સામે બળવો શૃંગારી વિ. (સં.) શૃંગાર સંબંધી (૨) ઈક્કી [(પર્વત) શેતાનિયત સ્ત્રી. શેતાનપણું; બદમાસી શૃંગી વિ. (સં. ઇંગિનું) શિગડાંવાળું (૨) શિખરયુક્ત શેતાની વિ. તોફાની (૨) સ્ત્રી. શેતાનિયત શૃંગી સ્ત્રી. (સં.) રણશિંગું
શેતૂર ન. (ફા. શહડૂત) એક ઝાડ (જેનાં પાંદડાં પર શે સર્વ. શુંનું વિભક્તિરૂપ બનતાં આદેશ; શા માટે; ક્યાં રેશમના કીડા ઊછરે છે.) (૨) તેનું ફળ શે ક્રિ.વિ. ક્યાં
શેત્રુજી સ્ત્રી, શેત્રુંજી ડુંગરમાંથી નીકળતી એક નદી શેઇમ સ્ત્રી. (ઈ.) લક્કા; લાજ; શરમ
શેત્રુંજો પુ. સૌરાષ્ટ્ર-ગોહિલવાડમાં પાલીતાણા પાસેનો એ શેક પું. શેકવું તે (૨) ગરમાવો લેવો તે
નામનો પહાડ (૨) જૈનોનું એક તીર્થસ્થાન કિમ શેકવું સક્રિ. દેવતા ઉપર નાખી ચડાવવું કે ખરું કરવું (૨) શેનું સર્વ. વિ. શાનું; શી બાબતનું (૨) ક્રિ વિ. શા માટે;

Page #795

શેને]
શેને સર્વ. શાને; શા માટે શેપટ પું. રેસો (૨) ઘંટી-ખીલડો શેફાલિ(-લી) સ્ત્રી. (સં.) ગરમાળાનું ઝાડ [પ્રવાહી પદાર્થ શેમ્પુ ન. (ઇં.) માથાના વાળ ધોવા માટેનું સુગંધીદાર શેર જું. (સં. સતેર, પ્રા. શએર) એક તોલ - ૪૫૦ ગ્રામ શેર પું. (ફા.) વાઘ (૨) સિંહ (૩) ચિત્તો [ઉર્દૂ વગેરે) શેર સ્ત્રી. (અ. શિખર) કવિતા; કવિતાની કડી (ફારસી, શૅર પું. (ઈં.) ધંધા માટેની પંત્યાળી મૂડી કે ભાગીદારીનો નિયત ભાગ (૨) તેનું ખત
શેરગીર વિ. (ફા.) મસ્ત માતંગ (હાથી)
શેરડી સ્ત્રી. એક વનસ્પતિ - જેના સાંઠામાંથી ગોળ ને ખાંડ બને છે; શેલડી
શેરડી સ્ત્રી. નાનો સાંકડો શેરડો-રસ્તો; કેડી
શેરડી પું. પગવાટ (૨) લોહી તરી આવવાથી મોં પર પડતો લિસોટો (૩) સુકાઈ ગયેલા આંસુના રેલાના ડાઘ (૪) ધ્રાસકો (૫) ઠંડું પાણી પીતાં અંદર પેટ સુધી થતી ઠંડકની લિસોટા જેવી અસર શૅરદલાલ પું. શૅરનો (તે લેવા-વેચવા માટે) દલાલ શેરદિલ વિ. (સં.) બહાદુર; હિંમતવાન; નિર્ભય શેરદિલી સ્ત્રી. (ફા.) બહાદુરી; હિંમત શૅરબજાર ન. શૅરની લેવડદેવડનું બજાર શૅરબજારિયો છું. શૅરબજારમાં કામધંધો કરનાર વેપારી શૅરબજારી વિ. ખાવાપૂરતું ધાન; રોટલો (૨) આજીવિકા શૅરબ્રોકર પું. (ઈં.) શૅરોના સોદા કરનાર-કરાવનાર દલાલ; શેરદલાલ
શેરમાટી સ્ત્રી. સંતતિ; સંતાન; બાળક શેરમૂડી સ્ત્રી. શૅરથી એકઠી કરેલી મૂડી; ‘શેર કૅપિટલ’ [કોટ શેરવાણી(-ની) (હિં.) એક પ્રકારનો લાંબો (ઉત્તરભારતીય) શેરવું અ.ક્રિ. છેરવું; પાતળા ઝાડા થવા શેરસટ્ટો પું. હાજ૨ને બદલે શેરના વાયદાનો વેપાર શેર-સર્ટિફિકેટ ન. (ઇ.) જે તે કંપની વગેરેના ભાવનો
ખ્યાલ આપતું પ્રમાણપત્ર
શૅરહોલ્ડર પું. (ઈં.) શેરવાળો; શૅર લેનાર શેરામણ ન. છેરામણ; પાતળો ઝાડો શેરિયું વિ. (ચો) પું. શેર (૪૫૦ ગ્રામ) વજન શેરિયો પું. (-યુ) ન. શેર વજનનું કાટલું; શેરીકો શેરી સ્ત્રી. (દે. સેરી) સાંકડી ગલી (૨) ફળિયું; પોળ શેરીનાટક ન. (સં.) શેરીમાં ભજવાતું વિશિષ્ટ નાટક શેરો પું. અરજી વગેરે પર અધિકારીએ ટૂંકમાં કરેલું ટિપ્પણ શેલ ન.,પું. (ઇ.) રૂમ, ઈંડું વગેરેનું કોચલું (૨) તોપ
વગેરેનો ગોળો-ટેરો [પૂજનનો એક પ્રકાર (લોક.) શેલણ પું. રબારી અને વૈશ્ય, સુતાર જાતિનો બાધા અને શેલડી સ્ત્રી. શેરડી
શેલારી સ્ત્રી. સ્ત્રીઓની શેલા પ્રકારની એક કીમતી સાડી
૦૮
[ શૈલરાજ
શેલારો પું. પાણીમાં આગળ ધપવા શરીરના હેલારા મારવા તે
શેલી સ્ત્રી. ચકમકથી દેવતા પાડવાની દોરી (૨) ભસ્મ; રાખ (૩) (સાધુ-ફકીર પહેરે છે તે) ગળાનો દોરો શેલું ન. કસબી ઉપરણો-ખેસ (૨) (અમુક કોમની વિધવાએ પહેરવાનો ખાસ એક) સાલ્લો (૩) સ્ત્રીઓનું કસબી પાલવવાળું એક કીમતી વસ્ત્ર શેલો પું. (દે. સેલ્લી = દોરડું ઉપરથી) દોહતી વખતે
ગાયને પગે બાંધવાનું દોરડું; નોંઝણું શેવસ્ત્રી. સેવ; ચણાના લોટની લાંબીસળી જેવીએકતળેલી
વાની(૨) ઘઉંની કરાતી સળી આકારની એક વાની શેવગાંઠિયા પું.બ.વ. શેવ ને ગાંઠિયાનું ભેળું ચવાણું શેવમમરા પું.બ.વ. શેવ અને મમરાનું ભેળું ચવાણું શેવડો પું. જૈન સાધુ
શેવર ન. (ઈં.) હજામત કરવા માટેનું એક યાંત્રિક સાધન શેવાલ(-ળ) સ્ત્રી. (સં. શેવાલ) લીલ; સેવાળ (૨) (સં. સ્વદ્) બાફ; વરાળ (૩) શિંગની નસ [એવું શેવાળિયું વિ. શેવાળવાળું (૨) આછી વરાળ નીકળતું હોય શેશવા પું.બ.વ. વઘારેલા ચણા
શેષ વિ. (સં.) બાકી રહેલું (૨) પું. શેષનાગ (૩) શેષ ભાગ (૪) સ્ત્રી. પ્રસાદ (૫) ભાગાકારમાં વધતી રકમ (ગ.)
શેષનાગ પું. નાગરાજ [રૂપી શય્યા શેષશય્યા સ્ત્રી. શ્રીવિષ્ણુ ભગવાનની શેષનાગની ગૂંચળાશેષશાયી પું. (સં.) શેષ પર શયન કરનાર - વિષ્ણુ શેહ સ્ત્રી. (ફા. શહ) હરાવવું તે; દબાવવું તે (૨) દાબ
છાપ (૩) શેતરંજની રમતમાં સામાના રાજાને નાસવું પડે તેવી રીતે પોતાનું મહોરું ગોઠવવું તે (૪) પતંગના પેચ થાય ત્યારે એકદમ દોરી જવા દેવી તે શેહરો પું. મુસ્લિમોમાં પરણતી વખતે વરના મોં પર રખાતો ફૂલનો પડદો
શેહશરમ સ્ત્રી. શેહ કે શરમ; લાજ કે મર્યાદા શેળો પું. (પીઠ પર કાંટાવાળું) એક પ્રાણી શેં ક્રિ.વિ. શા કારણે; શાથી (૨) શા માટે (પ્રશ્નાર્થક) સેંટલો પું. કેંટલો; સેંતલો (૨) સાંઠો; રાડું શૈક્ષણિક વિ. (સં.) શિક્ષણને લગતું
શૈક્ષિક વિ. (સં.) ઉચ્ચારણ-વિષયક શિક્ષાને લગતું શૈત્ય ન. (સં.) ઠંડક; શીતળતા; ટાઢક (૨) ઠંડી. શૈથિલ્યન. (સં.) શિથિલતા; મંદતા; ઢીલાશ (૨) કમજોરી શૈલ પું. (સં.) પર્વત; ડુંગર (૨) વિ. શિલાઓને લગતું શૈલ(કન્યા, જા, તનયા) સ્ત્રી. (સં.) પાર્વતી શૈલજા વિ.,સ્ત્રી. (સં.) શૈલ-પર્વતમાંથી નીકળતી (નદી) (૨) સ્ત્રી. પાર્વતી
શૈલરાજ પું. (સં.) હિમાલય; ગિરિરાજ

Page #796

શૈલલેખ
[શોભાસ્પદ શૈલલેખ . (સં.) શિલાલેખ
શોચના સ્ત્રી, શોક કરવો તે
ણિીય શૈલસુતા સ્ત્રી. (સં.) ગંગા નદી; શૈલજા
શોચનીય વિ. (સં.) શોચ-વિચાર કરવા યોગ્ય; વિચારશૈલાધિય પં. (સં.) હિમાલય
શોચવું સક્રિ. શોચ કરવો (૨) વિચારવું શૈલી સ્ત્રી. (સં.) ઢબ; રીત (૨) લખાણની રીત; ઇબારત શોથ્ય વિ. (સં.) શોચનીય (૨) વિચારણીય શૈલીવિજ્ઞાન ન. (સં.) સાહિત્યકૃતિની ભાષા-શૈલીનું શોણ વિ. (સં.) રાતા રંગનું (૨) ન. લોહી
વસ્તુનિક વિશ્લેષણ કરતું વિજ્ઞાન; “સ્ટાઇલિસ્ટિક્સ શોણિત ન. (સં.) લોહી; રક્ત; “બ્લડ શૈલેન્દ્ર પું. (સં.) હિમાલય
શોણિતભીનું વિ. લોહીથી લથબથ-તરબોળ શૈલેશ પં. (સં.) હિમાલય
શોથ છું. (સં.) સોજો; સોજાનો રોગ [“રિસર્ચ શૈવ વિ. (સં.) શિવ સંબંધી (૨) પં. શિવભક્ત શોધ પું,. સ્ત્રી. (સં.) શોધવું તે; સંશોધન; તપાસ; શૈવાલિની સ્ત્રી. (સં.) નદી (૨) શેવાળવાળી નદી કે વાવ શોધસ્ત્રીશોધેલી વસ્તુ શુિદ્ધિ કરનારું; મેલદૂર કરનારું શૈશવન. (-વાવસ્થા) (સં.) સ્ત્રી. બાળપણ, શિશુઅવસ્થા શોધકવિ. (૨) પં. (સં.) શોધ કરનાર; શોધી કાઢનાર (૨) શો પં. (ઈ.) દેખાવ; પ્રદર્શન; ભભકો (૨) નાટક, શોધખોળ સ્ત્રી. શોધવું તે (૨) તપાસ કરવી તે સિનેમા વગેરેનો ખેલ
શોધગ્રંથ છું. (સં.) પ્રકાશિત થયેલું સંશોધન કાર્ય શોક પં. (અ.) શોખ; (હોસ; ઇચ્છા; કોડ) [બીજી સ્ત્રી શોધન ન. (-ના) સ્ત્રી. (સં.) શોધવું તે (૨) સ્વચ્છ કરવું શોક સ્ત્રી. (સં. સપત્ની, પ્રા. સવક્કી) સપત્ની પતિની તે; શુદ્ધિ (૩) પરીક્ષા શોક પં. (સં.) ખેદ, દિલગીરી (૨) મરણ પછી શોક શોધપત્ર પું, ન. (સં.) સંશોધન લેખ; “રિસર્ચ પેપર વ્યક્ત કરવાનો લોકાચાર
શોધપત્રિકા સ્ત્રી. (સં.) સંશોધનવિષયક લેખો યા સંશોધનશૉક પું. (ઇ.) આંચકો; ધક્કો; હેલો (૨) વીજળીના લેખોને પ્રસિદ્ધ કરતું સામયિક; “રિસર્ચ-મેગેઝિન પ્રવાહથી લાગતો ઝાટકો
શોધન પદ્ધતિ સ્ત્રી. (સં.) શોધખોળ કરવાની પદ્ધતિ; રીત શોક(કારક, વેકારી, વજનક) વિ. શોક ઉત્પન્ન કરનારું
કે પ્રકાર
કિરવાની ક્રિયા શોકગ્રસ્ત વિ. (સં.) શોકમાં ડૂબેલું; શોકાતુર શોધન-મરણ ન. (સં.) પદાર્થ પર સંસ્કાર કરી એને શુદ્ધ શોકપગલું ન. મરેલી શોક નડે નહિ એમ માની ગળામાં શોધનીય વિ. (સં.) શોધવા જેવું પહેરાતું માદળિયું કે ઘરેણું
સિભા શોધપ્રબંધ છું. (સં.) “થીસિસ” શોકસભા સ્ત્રી. (સં.) મરણનો શોક પ્રદર્શિત કરવા મળતી શોધવું સ.ક્રિ. (સં. શુધુ) ખોળવું; તપાસ કરવી (૨) શોકાર્તિ-તુર) વિ. શોકથી પીડિત, શોકગ્રસ્ત
પરીક્ષા કરવી (૩) દોષ દૂર કરવા; શુદ્ધ કરવું (૪) શોકાજંલિ સ્ત્રી. (સં.) મૃત્યુ બાદ મૃતકને અપાતી ન જાણેલી વસ્તુ ખોળી કાઢવી ભાવાંજલિ
[‘ડી’ શોધંશોધા સ્ત્રી. ઉપરાઉપરી શોધ; ખોળખોળા; શોધાશોધ શોકાંતિકાસ્ત્રી, (સં.) અંતે શોક પેદા કરતું નાટક; કણિકા; શોધાશોધ સ્ત્રી. ખોળાખોળ; શોધંશોધ શુિદ્ધ કરેલું શોકિયું ન. સોગિયું, જેને સોગ હોય તેવું (૨) શોકદર્શક શોધિત વિ. (સં.) શોધેલું, ખોળેલું (૨) તપાસેલું (૩) (૩) ન. શોકદર્શક વસ-સાડલો
શોધિત-વર્ધિતવિ. (સં.) સુધારેલુનેવધારેલું, સુધારા-વધારાવાળું શોકીન વિ. (અ.) શોખીન; શોખવાળું
શોપ સ્ત્રી. (ઇ.) દુકાન (૨) પેઢી શો-કેસન. (ઈ.) મકાન કે દુકાન વગેરેમાં સુંદર વસ્તુઓ શૉપિંગ ન. (ઈ.) ખરીદી કરવી તે
બતાવવા કે પ્રદર્શિત કરવા માટેનું કાચનું કબાટ શોપિંગ સેન્ટર ન. (ઇ.) ઘણી દુકાનોવાળું ખરીદી કેન્દ્ર શૉ-કૉઝ નોટિસ સ્ત્રી. (ઈ.) ઝઘડા આરોપ વગેરેનું કારણ શૉફર છું. (ઈ.) મોટર હાંકવાનો ધંધો કરનાર; “મોટરમાગતી અદાલતી નોટિસ
ડ્રાઇવર' [(૩) શોભવું કે શોભીતું તે શોખ છું. હોંશ; ઈચ્છા; કોડ (૨) મોજમજા; રંગબાજી શોભન વિ. (સં.) સુશોભિત; સુંદર (૨) મંગળ; શુભ શોખી, (વન) વિ. શોખ કરનારું; શોખ મારનારું શોભનશૈલી સ્ત્રી, સુશોભિત કરવાની રીત શોગ પું. સગામાં મરણ થતાં પળાતો સોગ; શોક શોભના સ્ત્રી. (સં.) શોભન-સુંદર સુશીલ સ્ત્રી શોગટાબાજી સ્ત્રી, શોગદાંથી રમાતી એક રમત શોભવું અ.ક્રિ. (સં. શુમ્) સુંદર દેખાવું (૨) છાજવું; શોગટી સ્ત્રી, (-ટુ) ન. શોગટાબાજીનું મહોરું [સોગાણું લાયક હોવું કે દેખાવું
[આબરૂ શોગિયું વિ. સોગિયું; શોકવાળું (૨) ન. શોકદર્શક વસ્ત્ર; શોભા સ્ત્રી. (સં.) સુંદર દેખાવ; સૌંદર્ય (૨) પ્રતિષ્ઠા; શોચ પું. (સં. શત્રુ ઉપરથી) શોક (૨) ફિકર (૩) પસ્તાવો; શોભાયમાન વિ. (સં.) શોભીતું; શોભાવાળું [સરઘસ
પશ્ચાત્તાપ [સોગિયું; શોકમાં પહેરવાનું કપડું શોભાયાત્રાસ્ત્રી, (સં.) આન્દોત્સવકેવિજય પ્રસંગેનીકળતું શોચક વિ. (સં.) શોક કરનારું; દિલગીરી અનુભવતું (૨) શોભાસ્પદ વિ. સં. શોભા + આસ્પદ) શોભાવે તેવું

Page #797

શોભિતો
[શ્રવણપુટ શોભિત વિ. (સં.) સુંદર; શોભીતું (૨) શણગારાયેલું શ્યામસુંદર પું. (સં.) શ્રીકૃષ્ણ શોભી, વિ. શોભતું; સારું દેખાતું; શોભાયમાન શ્યામાં સ્ત્રી. (સં.) સોળ વર્ષની જુવાન સ્ત્રી (૨) રાધા શોર પં. () કોલાહલ, ઘોંઘાટ (૨) અવાજ; ધ્વનિ (૩) રાત્રિ (૪) યમુના નદી [(ધાતુનો) શોરબકોર પું. કોલાહલ; ઘોંઘાટ
શ્યામિકા સ્ત્રી. (સં.) કાળાશ (૨) મેલ; કદડો (૩) કાટ શૉરૂમ પું. (ઈ.) પ્રદર્શન માટેનો ઓરડો
યાલ, (ક) ૫. (સં.) પત્નીનો ભાઈ; સાળો શૉર્ટ વિ. (ઈ.) લઘુ; નાનું ટૂંકું (૨) ઠીંગણું (૩) સંક્ષિપ્ત શ્યન છું. (સં.) બાજ પક્ષી, શકરો શૉર્ટકટ કું. (ઇં.) ટૂંકો રસ્તો; આડો રસ્તો
શ્રદ્ધા સ્ત્રી. (સં.) આસ્થા; વિશ્વાસ (૨) દઢ સંકલ્પ શોર્ટસર્કિટ સ્ત્રી. (ઇ.) વીજપ્રવાહમાં થતી ક્ષતિ; લધુપથ; શ્રદ્ધગમ્ય વિ. (સં.) શ્રદ્ધા વડે પામી શકાય એવું લઘુપરિપથ
[લઘુલિપિ શ્રદ્ધાજનક વિ. (સં.) શ્રદ્ધા ઉપજાવે એવું શોર્ટહેન્ડ ન. (ઇ.) બોલાતા શબ્દોને લખવાની ટૂંકાક્ષરી; શ્રાવિત વિ. (સં.) શ્રદ્ધાવાળું; શ્રદ્ધાયુક્ત શોર્ટેજ સ્ત્રી. (ઇ.) તંગી; અછત
શ્રદ્ધાપાત્ર વિ. (સં.) શ્રદ્ધા રાખવા લાયક (૨) વિશ્વાસપાત્ર શૉર્સ સ્ત્રી. (ઇ.) ચડી; ટૂંકી ચડ્ડી
શ્રદ્ધાભક્તિ સ્ત્રી. (સં.) શ્રદ્ધાજનિત કે શ્રદ્ધાપૂર્ણ ભક્તિ શોલો છું. એકાએક સળગી ઊઠવું તે; ભડકો શ્રદ્ધામય વિ. (સં.) શ્રદ્ધાથી ભરેલું; શ્રદ્ધારૂપ શોષપું. (સં.) શોસાવું તે (૨) ખાસ; સોસ શ્રદ્ધાલુ-ળુ) વિ. (સં. શ્રદ્ધાળુ) શ્રદ્ધાવાળું; આસ્થાવાળું શોષક વિ. શોષી લેનારું (૨) શોષણ કરનારું શ્રદ્ધાવાન વિ. શ્રદ્ધાવાળું; શ્રદ્ધાળુ, આસ્થાવાળું શોષણ ન. (સં.) શોષવું તે; શોષાવું તે (૨) પારકું ધન, શ્રદ્ધાસ્પદ વિ. (સં.) શ્રદ્ધાપાત્ર; શ્રદ્ધેય
માલ કે મજૂરી કરવું તે; “એક્સપ્લોઇટેશન શ્રદ્ધાંજલિ સ્ત્રી. (શ્રદ્ધા + અંજલિ) શ્રદ્ધાપૂર્વક આપેલી શોષવું સક્રિ. (સં. શુષ) ચૂસી લેવું, ચૂસી સૂકું કરી નાખવું અંજલિ (શ્રાદ્ધ તરીકે)
વિશ્વાસપાત્ર શોષાવું અ.ક્રિ. (‘શોષવુંનું કર્મણિ, ચુસાવું; સુકાઈ જવું શ્રદ્ધેય વિ. (સં.) શ્રદ્ધા રાખવા યોગ્ય (૨) વિશ્વસનીય; શોષિતવિ. (સં.) શોષાઈ ગયેલું (૨)કચડાયેલ; પજવાયેલું શ્રમ પું. (સં.) થાક (૨) મહેનત; તકલીફ શૌકત સ્ત્રી. (અ.) ઐશ્વર્ય; વૈભવ
શ્રમજીવન ન. (સં.) શ્રમજીવી જીવન શૌચ ન. (સં.) સ્વચ્છતા, પવિત્રતા (૨) મલોત્સર્ગ (૩) શ્રમજીવી વિ. (સં. શ્રમ + જીવિનું) શારીરિક શ્રમ કરીને
સૂતક (૪) જાજરૂ જવું તે જિવું વગેરે ગુજરાન મેળવનાર (બુદ્ધિજીવીથી ઊલટું) શૌચકર્મન. (સં.) શુદ્ધ થવાનું કર્મ; નાહવું, ધોવું, જાજરૂ શ્રમણ પં. (સં.) બૌદ્ધ કે જૈન સાધુ પ્રિધાન સંસ્કૃતિ શૌચકૂપ પુ. પાયખાના માટેનો ખાડો [કર્મ શ્રમણ સંસ્કૃતિ સ્ત્રી. બૌદ્ધ કે જૈન કાળમાં પ્રવર્તેલી સંન્યાસશૌચક્રિયા સ્ત્રી. (સં.) શૌચકર્મ, શૌચ અંગેનું-શુદ્ધ થવાનું શ્રમણી સ્ત્રીપરિવ્રાજિકા (૨) બૌદ્ધ ભિખ્ખણી (૩) જૈન શૌચવિધિ સ્ત્રી. (-ધાન) ન, જુઓ “શૌચકર્મ'
સાધ્વી; ગોરાણીજી શૌચશાસ્ત્ર ન. (સં.) શૌચનું-સ્વચ્છતા અંગેનું શાસ્ત્ર; શ્રમમૂડી સ્ત્રી. શ્રમરૂપી મૂડી (૨) શ્રમની ઉપજાઉ શક્તિ સેનિટેશન
શ્રમવંત વિ. (સં.) શ્રમિત; થાકી ગયેલું શૌચાલય ન. (સં.) સંડાસ; પાયખાનું, જાજરૂ શ્રમવિભાગ ૫. કામ કરવાની મહેનતના ભાગ પાડવા શૌનિક પુ. (સં.) પક્ષીઓનો શિકારી; પારધી
તે; તેની વહેંચણી એિવું; કષ્ટસાધ્ય શૌરસેની સ્ત્રી. (સં.) એક પ્રાકૃત ભાષા; શૂરસેની શ્રમસાધ્ય વિ. (સં.) શ્રમ-મહેનત કરવાથી જ મળી શકે શૌર્ય ન. (સં.) શૂરતા; પરાક્રમ; બહાદુરી
શ્રમિક પું. (સં.) મહેનત કરનાર; મજૂર શિૌર્યગીત ન વીરરસનું ગીત; શૌર્યનું વર્ણનાત્મક કે શ્રમિત વિ. (સં.) મહેનત કરીને થાકેલું શ્રાંત પ્રેરણાત્મક ગીત
શ્રમોપાર્જિત વિ. (સં.) શ્રમ કરી – મહેનત કરીને મેળવેલું શૌહર પુ. (ફા.) સ્વામી; પતિ [મસાણ (૨) કબ્રસ્તાન શ્રી વિ. (સં.) શ્રમ કરનારું; શ્રમજીવી (૨) શ્રમથી શમશાન ન. (૦ભૂમિ(મી)) (સં.) મડદાં બાળવાનું સ્થાન; થાકેલું; શ્રમવાળું શમશાનયાત્રા સ્ત્રી. (સં.) શબને સ્મશાને લઈ જવું તે શ્રવણ ન. (સં.) સાંભળવું તે (૨) વેદાધ્યયન (૩) શમશાનવૈરાગ્ય પં. (સં.) ક્ષણિક વૈરાગ્ય
બાવીસમું નક્ષત્ર (૪) . કાન (૫) અંધ માબાપને મમશાનિયો ૫. ડાઘુ; મસાણિયો
કાવડમાં બેસાડી તીર્થયાત્રા કરાવનાર-શાંતનુ મુનિને મશાની વિ. મસાણને લગતું
જ્ઞાનવતીથી થયેલ પુત્ર શશ્ન સ્ત્રી. (સં.) દાઢી-મૂછ
શ્રવણગોચર વિ. (સં.) કાનથી સાંભળી શકાય તેવું શ્યામ વિ. (સં.) કાળું (૨) પં. કાળો રંગ (૩) શ્રીકૃષ્ણ શ્રવણપટ પું. કાનનો પડદો શ્યામલ વિ. (સં.) કાળું; શામળું (૨) પં. શ્રીકૃષ્ણ શ્રવણપુટ પું. કાનનો ગોખલો; કાન

Page #798

શ્રવણેદ્રિયો ૭૮૧
( શ્રેયસી શ્રવણેન્દ્રિય સ્ત્રી. (સં.) કાન; કર્મેન્દ્રિય
શ્રીનાથજી . (સં.) એક વૈષ્ણવ યાત્રાધામ (૨) વિષ્ણુ શ્રવવું સક્રિ. (સં. શૂ) શ્રવણ કરવું; સાંભળવું શ્રીનિવાસ, શ્રીનિકેતન પં. (સં.) લક્ષ્મીનું ધામ શ્રવિષ્ઠા સ્ત્રી. (સં.) ત્રેવીસમું નક્ષત્ર; ઘનિષ્ઠા [ક્રિયા શ્રીપતિ . (સં.) ધનવાન માણસ (૨) લક્ષ્મીપતિ; વિષ્ણુ શ્રાદ્ધન. (સં.) પિતૃઓની તૃપ્તિ માટે શ્રદ્ધાથી કરાતી તર્પણ- શ્રીપાત છું. સંન્યાસી શ્રાદ્ધ(કર્મ) ન. (ક્રિયા) સ્ત્રી. (સં.) શ્રાદ્ધ કરવું તે () શ્રીપાંચ વિ. નામ પૂર્વે માનવાચક શબ્દ (ધન, ધાન્ય, પશુ, શ્રાદ્ધ સરાવવાની ક્રિયા
પુત્ર અને દીર્ધાયુષ્ય એ પાંચ શોભા). શ્રાદ્ધ(તિથિ) સ્ત્રી. (દિન) ન. (સં.) શ્રાદ્ધનો દિવસ શ્રીફળ ન. નાળિયેર (૨) આંબળું
ઝાડ શ્રાદ્ધપક્ષ છું. (સં.) શરાદિયા; ભાદરવા વદના દિવસો શ્રીફળી સ્ત્રી, નાળિયેરી (૨) આંબળાનું ઝાડ (૩) બીલીનું શ્રાપ છું. (સં. “શાપ'નો અશુદ્ધ ઉચ્ચાર) શાપ; બદદુવા શ્રીભાષ્ય ન. (સં.) બ્રહ્મસૂત્ર પર રામાનુજાચાર્યનું ભાષ્ય શ્રામઘેર . વીસ વર્ષની વયથી નીચેની વયનો બૌદ્ધ ભિક્ષુક શ્રીમત વિ. (સં.) શ્રીમાન [‘મિડમ” (૨) ભાર્યા; પત્ની શ્રામ ન. (સં.) શ્રમણપણે સંન્યાસ
શ્રીમતી વિ., સ્ત્રી. (સં.) “શ્રીમાન'નું સ્ત્રીલિંગ; સુશ્રી; શ્રાવક વિ. (સં.) સાંભળનાર (૨) પૃ. જૈન કે બૌદ્ધ ગૃહસ્થ શ્રીમદ પું. (સં.) ધનનો ગર્વ
[શબદ શ્રાવણ મું. (સં.) વિક્રમ સંવતનો દસમો મહિનો શ્રીમંત વિ. તવંગર (૨) રાજાઓના નામ આગળ મુકાતો શ્રાવણી સ્ત્રી. (સં.) શ્રાવણ મહિનાની પૂનમ (૨) બળેવ શ્રીમંતાઈ સ્ત્રી, શ્રીમતપણું; ઐશ્વર્ય શ્રાવિકા સ્ત્રી. (સં.) શ્રાવક-જૈન કે બૌદ્ધ-સ્ત્રી શ્રીમાન વિ. (સં.) ધનવાન (૨) શોભાવાન (૩) નામની શ્રાવ્ય વિ. (સં.) સાંભળવા યોગ્ય (૨) સાંભળીને આગળ મુકાતો આદરસૂચક શબ્દ; શ્રીયુત માણવાનું નાટક (‘દશ્યથી ઊલટું).
શ્રીમુખ ન. ભવ્ય અને સુંદર મુખ (૨) પૂજ્ય અને પવિત્ર શ્રાંત વિ. (સં.) શ્રમિત; થાકેલું
પુરુષનું મુખ (‘આપ પોતે, સ્વમુખે એમ માનાર્થે શાંતિ સ્ત્રી. (સં.) થાક; શ્રમ
વપરાય છે.)
[આદરસૂચક શબ્દ શ્રી પું. (સં.) લખાણના આરંભમાં વપરાતો મંગળ શબ્દ શ્રીયુત વિ. (સં.) શ્રીમાન; પુરુષના નામ આગળ મુકાતો
(૨) “શ્રીમાન, શ્રીમતી'નો સંક્ષેપ (નામની આગળ શ્રીરંગ કું. (સં.) શેષશાયી વિષ્ણુ, વિષ્ણુ પ્રિભુ લગાડાતો આદર બતાવનારો શબ્દ) (૩) સ્ત્રી, લક્ષ્મી શ્રીરામ પં. (સં.) રામચંદ્ર (૨) વિષ્ણુનો એક અવતાર; (૪) સૌદર્ય શોભા (૫) ચંદ્રની સોળ કળાઓમાંની શ્રીવત્સ !. (સં.) વિષ્ણુની છાતી પરનું ચિહન
શ્રીવર પું. (સં.) લક્ષ્મીના પતિ; વિષ્ણુ તિરમા શ્રીકંઠ પં. (સં.) શિવ; મહાદેવ; શંકર શિબ્દનો ઉચ્ચાર શ્રી સુમતિ પું. (સં.) જૈન અતીત ચોવીસ તીર્થકરોમાંના શ્રીકાર વિ. (સં.) સુંદર; મજેનું; દેખાવડું (૨) પં. “શ્રી” શ્રીહીન વિ. (સં.) શોભા કે તેજ વિનાનું; શોભાણીન શ્રીકાંત પં. (સં.) વિષ્ણુ ભાગવત પ્રિભુ શ્રુત વિ. (સં.) સાંભળેલું (૨) વિદ્વાન; જ્ઞાની (૩) ન. શ્રીકૃષ્ણ . (સં.) વાસુદેવ (૨) વિષ્ણુનો એક અવતાર; વેદવિઘા; શ્રુતિ (૪) જૈનોનાં આગમ શાસ્ત્ર શ્રીખંડ પું, ન. (સં.) ચંદનનું વૃક્ષ (૨) મોર; શિખંડી શ્રુતજ્ઞાન ન. (સં.) શાસનું ઊંડું શ્રવણજ્ઞાન (૩) શિખંડ
શ્રતધર વિ. (સં.) સાંભળવા માત્રથી યાદ કરી લેનાર શ્રીખાતું ન. ચોપડાનું ઘરનું ખાતું
શ્રુતલેખન ન. સાંભળીને લખવું તે; ડિક્ટશન' શ્રીગણેશ પું. (સં.) ગણપતિ; ગણેશ
શ્રુતિ સ્ત્રી. (સં.) સાંભળવું તે (૨) કાન (૩) સાંભળેલી શ્રીગણેશાય નમઃ શ... (મંગળ તરીકે) ગણેશને નમસ્કાર વાત; કિંવદંતી (૪) વેદ (૫) ધ્વનિ; અવાજ (૨) પુ.બ.વ. પ્રારંભ
શ્રુતિકટુ વિ. (સં.) સાંભળવામાં કડવું લાગે તેવું શ્રીગોપાલ S. (કૃષ્ણ) પં. (સં.) શ્રીકૃષ્ણ શ્રુતિમાધુર્ય ન. (સં.) કર્ણમધુરતા શ્રીચક્રન. (સં.) દેવી પૂજામાં વપરાતું દેવીનું એક સાંકેતિક કૃતિવૈષમ્ય ન. (સં.) વિસ્વરતાનાદ વૈષમ્ય લયાત્મક પ્રતીક
સ્વિામી તરેહો અને શબ્દોમાં કર્કશ ધ્વનિઓની ગોઠવણી શ્રીજી પું. (માનાર્થે બ.વ.) પ્રભુ; વિષ્ણુ (૨) સહજાનંદ શ્રેઢી સ્ત્રી. (સં.) ઘટતી કે વધતી સંખ્યા; “પ્રોગ્રેશન (ગ.) શ્રીદત્ત પું. (સં.) જૈનોના અતીત ચોવીસ તીર્થંકરોમાંના શ્રેઢીફલ(ળ) શ્રેઢીનો સરવાળો (ગ)[કક્ષા (૩) દરજ્જો આઠમા
શ્રેણિત-સી) સ્ત્રી. (સં.) પંક્તિ; યર (૨) શાળાનું ધોરણ; શ્રીદામા પું. (સં.) સુદામો; શ્રીકૃષ્ણનો મિત્ર શ્રેણિક છું. (સં.) રાજા બિંબસાર (૨) આગલો દાંત શ્રીધર પું. (સં.) લક્ષ્મીનાથ; વિષ્ણુ (૨) જૈનોના અતીત શ્રેણીબદ્ધ વિ. સં.) હારબંધ આવેલું યિશ; પુણ્ય
ચોવીસ તીર્થંકરોમાંના સાતમા નિગર શ્રેય ન. (સં.) મોક્ષ (૨) આત્મકલ્યાણ; હિત; શુભ (૩) શ્રીનગર ન. (સં.) કાશ્મિરની રાજધાની (૨) કિલ્લાવાળું શ્રેયસી સ્ત્રી, (સં.) એક વનસ્પતિ: હરડે
એક

Page #799

શ્રેયસ્કરી
૮૨
[ ષટકોણત-શાકૃતિ) શ્રેયસ્કર વિ. (સં.) શ્રેય કરે એવું; કલ્યાણકારી શ્વશુર પું. (સં.) પતિ કે પત્નીનો બાપ; સસરો શ્રેયસ્કામ વિ. (સં.) શ્રેય ઇચ્છનાર
શ્વશુરગૃહ ન. (સં.) સાસરાનું ઘર; સાસરું શ્રેયસાધક પું, વિ. (સં.) શ્રેયાથી; કલ્યાણકારી શ્વસુરપક્ષ છું. (સં.) સાસરિયાંનો-સસરાનો પક્ષ; સાસરિયાં શ્રેયાર્થી વિ., પૃ. (સં.) શ્રેય ચાહતું; મુમુક્ષુ
ક્ષુ સ્ત્રી. (સં.) પતિ કે પત્નીની માતા; સાસુ શ્રેયાંસનાથ . (સં.) જૈનોના વર્તમાન ચોવીસ શ્વસન ન. (સં.) શ્વાસ લેવો તે (૨) પવન; હવા તીર્થકરોમાંના અગિયારમાં
શ્વસનતંત્ર ન. (સં.) શ્વાસોશ્વાસ માટેનું શરીરનું આખું તંત્રશ્રેયોબુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) શ્રેય તરફ વળેલી કે શ્રેયાર્થી બુદ્ધિ બધા અવયવોનો સમૂહ શ્રેષ્ઠ વિ. (સં.) સર્વોત્તમ; સર્વોત્કૃષ્ટ
શ્વસવુંસક્રિ. શ્વાસ લેવો; જીવવું નિ. ધાસ (૪) નિસાસો શ્રેષ્ઠતા સ્ત્રી. ઉત્કૃષ્ટતા; સર્વોત્તમતા
સિવિ. (સં.) શ્વાસ લીધેલું કે મૂકેલું(૨) હાંફી ગયેલું (૩) શ્રેષ્ઠી પું. (સં.) શેઠ; મહાજનનો આગેવાન; શાહુકાર શ્વાન પું. (સં.) કૂતરો શ્રોણિ(-ણી) સ્ત્રી. (સં.) થાપો, નિતંબ
શ્વાનનિદ્રા સ્ત્રી. (સં.) કૂતરાની ઊંઘ; અર્ધજાગ્રત અવસ્થા શ્રોતવ્ય વિ. (સં.) સાંભળવા લાયક-જેવું
શ્વાનવૃત્તિ સ્ત્રી. હડે થવા છતાં ટુકડો મળતાં દોડવાની વૃત્તિ શ્રોતા પુ. (સં.) સાંભળનાર સિમુદાય વ્યાપદ ન. (સં.) શિકારી પ્રાણી
લિંક શ્રોતાજન, શ્રોતૃવર્ગ કું., ન. શ્રોતાવર્ગ; સાંભળનારો શ્વાસ . (સં.) નાકથી વાયુ લેવા-મૂકવો તે (૨) દમ; શ્રોત્ર કું., ન. (સં.) કાન
શ્વાસનળી સ્ત્રી. જે દ્વારા શ્વાસ ફેફસામાં જાય છે તે નળી શ્રોત્રિય વિ. (સં.) વેદ ભણેલો (૨) ૫. વેદાભ્યાસી શ્વાસોશ્વા(-છુવા)સ (સં.) (શ્વાસ + ઉશ્વાસ) પં. શ્વાસ શ્રોત્રી વિ. (સં.) શ્રોત્રિય; વેદ ભણેલો (૨) પં. લવો અને બહાર કાઢવો તે | વેદાભ્યાસી બ્રાહ્મણ
શ્વેત વિ. (સં.) સફેદ; શુક્લ, ધોળું [ખરીતો શ્રોફ છું. નાણાંની ધીરધાર કરનાર માણસ; શરાફ શ્વેતપત્ર . અમુક હકીકત વિશે બયાન આપતો સરકારી શ્રૌત વિ. શ્રુતિ કે કાનને લગતું (૨) શ્રુતિ કે વેદ સંબંધી તપિંડ કું. મગજના મૂળમાં નળીઓ વિનાની નાની ગ્રંથિ; શ્રૌતાગ્નિ સ્ત્રી. (સં.) અગ્નિહોત્રનો અગ્નિ
પિટ્યુટરી ગ્લેન્ડ શ્લથ વિ. (સં.) ઢીલું પોચું; નરમ ૨) લબડી પડેલું શ્વેતપ્રદર કું. (સં.) સ્ત્રીઓને થતો એક રોગ (૩) છૂટું; વીખરાયેલું
શ્વેતાંબર વિ. સફેદ વસવાળો (૨) ૫. જૈન ધર્મનો એ શ્લાઘનીય વિ. (સં.) ગ્લાવ્ય; વખાણવા યોગ્ય
નામનો એક સંપ્રદાય કે તેનો અનુયાયી વિસવાળો શ્લાઘા સ્ત્રી. (સં.) વખાણ; સ્તુતિ; પ્રશંસા
શ્વેતાંબરી વિ. (સં.) શ્વેતાંબરનું; –ને લગતું (૨) સફેદ ગ્લાધ્ય વિ. (સં.) વખાણવા યોગ્ય: પ્રશંસાપાત્ર શ્વેતાંશુક ન. (સં.) શ્વેત સાડી શ્લિષ્ટ વિ. (સં.) જોડેલું; ભેટેલું; મળેલું (૨) શ્લેષવાળું શ્લિષ્ટતા સ્ત્રી. વળગેલું હોવું તે; સંયુક્તપણે; શ્લેષવાળું
હોવું તે શ્લીપદ ન. (સં.) હાથીપગાનો રોગ; હાથીપગું ષ છું. (સં.) ગુજરાતી લિપિનો ચાર ઉખાક્ષરોમાંનો શ્લીલ વિ. (સં.) શોભા આપનારું (૨) શિષ્ટ; ભદ્ર (શ, ષ, સ, હ) બીજો શ્લેષ પં. (સં.) બે ભિન્ન ભિન્ન અર્થવાળા શબ્દોનો ષકાર પં. (સં.) ૫ અક્ષર કે તેનો ઉચ્ચાર
પ્રયોગ (૨) આલિંગન (૩) એક અલંકારનું નામ ષકારાંત વિ. (સં.) છેડે પકારવાળું શ્લેષાર્થી(-ત્મક) વિ. (સં.) શ્લેષવાળું, દ્વિઅર્થી ષટ વિ. (સં. ષટ, શ્લેષાલંકાર છું. (સં.) શ્લેષવાળો અલંકાર; શ્લેષ ષક ન. (સં.) છનો સમૂહછક્કો; છકડું (૨) છ શ્લેષ્મ ન. (સં.) કફ (૨) લીંટ; સેડો
પંક્તિઓનું કાવ્ય શ્લોક પું. (સં.) ચાર ચરણનું પદ (૨) અનુરુપ છંદનું પદ ષકર્મ ન.બ.વ. (સં.) બ્રાહ્મણનાં છ જાતનાં કર્મ
(૩) (સમાસને અંતે) કીર્તિ, યશ (ઉદા. પુણ્યશ્લોક) (અધ્યયન, અધ્યાપન; દાન; પ્રતિગ્રહ; વજન,યાજન). શ્લોકકાર છું. (સં.) શ્લોકની રચના કરનાર રિહેલું (૨) તાંત્રિક છ કર્મ (જારણ, મારણ, ઉચ્ચાટન, શ્લોકબદ્ધ વિ. (સં.) શ્લોકમાં ગોઠવેલું કે રચેલું; શ્લોકરૂપે મોહન, સ્તંભન, વિધ્વંસન) (૩) યોગનાં છ કર્મ શ્લોકાર્ધ શું. (સં.) શ્લોકનો અડધો ભાગ; અડધો શ્લોક (ધૌતિ, બસ્તી, નેતી, નૌલી, ત્રાટક, કપાલભાતી) શ્વપચ, શ્વપાક છું. (સં.) ચંડાળ; ચાંડાળ
(૪) શ્રાવકનાં છ કર્મ દિવપૂજન, ગુરુભક્તિ, શ્વભ ન. (સં.) વાંધું; કોતર
શાસવાચન, સંયમ, તપ, દાન) [ હેર્ઝેગોન (ગ.) શ્વભવતી વિ, સ્ત્રી, સાબરમતી
પકોણ છું., (-શાકૃતિ) સ્ત્રી. (સં.) છખૂણાવાળી આકૃતિ;

Page #800

ચક્ર
ષટ્ચક્ર ન.બ.વ. શરીરમાં ગુદાથી બ્રહ્મરંધ્ર સુધીનાં મનાતાં ં છ ચક્રો (મૂળાધાર, લિંગ, નાભિ, ત્, કંઠ, મૂર્ધ) (યોગશાસ્ત્ર મુજબનાં)
Q3
ષતિલા સ્ત્રી. (સં.) પોષ વદ અગિયારસની તિથિ ષટ્કદ વિ. છ પગવાળું (૨) છ પદવાળું (કાવ્ય) (૩) પું. ભમરો [દર્શનો ષાઝ ન.બ.વ. (સં.) ષટ્કર્શન; વૈદિક તત્ત્વજ્ઞાનનાં છ ષસંપત્તિ સ્ત્રી. (સં.) વેદાંતના અધિકારીમાં હોવા જોઈતા
છ ગુણ (શમ, દમ, ઉપરતિ, તિતિક્ષા, શ્રદ્ધા, સમાધાન) [વ્યાકરણ, નિરુક્ત, છંદ, જ્યોતિષ) ષડંગ ન.બ.વ. (સં.) વેદનાં છ અંગ (શિક્ષા, કલ્પ, ષડાનન પું. (સં.) છ મોઢાંવાળો શિવપુત્ર; કાર્તિકેય; સ્કંદ ષઋતુ સ્ત્રી. છ ઋતઓ (વસંત, ગ્રીષ્મ, વર્ષા, શરદ, હેમંત, શિશિર)
ઘજ પું. (સં.) સંગીતના સપ્તસ્વરોમાંનો પહેલો (સા.) પદ્ગુણ પું.બ.વ. (સં.) ઐશ્વર્ય, વીર્ય, યશ, શ્રી, ગાન,
વૈરાગ્ય એ ભગવાનના છ ગુણ (૨) મોટાઈ, ધર્મ, ભાવ, કીર્તિ, જ્ઞાન, મનની સ્વતંત્રતા એ માનવના છ ગુણ (૩) સંધિ, વિગ્રહ, યાન, આસન, દ્વૈધીભાવ, સમાશ્રય એ રાજનીતિના છ ગુણ
ષદર્શન ન.બ.વ. (સં.) વૈદિક તત્ત્વજ્ઞાનનાં છ દર્શનો
(સાંખ્ય, યોગ, ન્યાય, વૈશેષિક, મીમાંસા, વેદાંત) ષભાગ પું. (સં.) છઠ્ઠો ભાગ (૨) પહેલાંના વખતમાં
મહેસૂલ તરીકે લેવાતો ઊપજનો છઠ્ઠો ભાગ ષડ્ભાવ પું.બ.વ. (સં.) શરીરના છ વિકાસ કે અવસ્થા (જન્મવું, હોવું, વધવું, પરિણમવું, ઘસાવું અને નાશ પામવું)
ષભુજ વિ. (સં.) છ ભુવાવાળું (૨) પું. ષટ્કોણ ષમંત્રન. (સં.) કાવતરું; પ્રપંચ [કડવો, તીખો, તૂરો) ષડ્રસવું.બ.વ. (સં.)જીભનાછરસ (ગળ્યો, ખાટો, ખારો, ષડ્રાગ, ષડુરાગ કું.બ.વ. ભૈરવ, મેઘ, શ્રી, માલકૌસ,
દીપક, હિંદોલ એ સંગીતના મુખ્ય છ રાગ ષડ્રિપુ પું.બ.વ. (સં.) મનુષ્યના છ આંતરશત્રુઓ (કામ,
ક્રોધ, લોભ, મોહ, મદ, મત્સર) ષમાસ પું. (સં.) છ માસનો ગાળો (માસિક) માસિક વિ. (સં.) છમાસિક; દર છ-છ માસે થતું ષમુખ પું. (સં.) કાર્તિકેય; ષડાનન ષષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) સાઠ [હીરક મહોત્સ્વ ષષ્ટિપૂર્તિ સ્ત્રી. (સં.) સાઠ વર્ષ પૂરાં થવાં તે કે તેનું પર્વ; ષષ્ઠ વિ. (સં.) છઠ્ઠું
ષષ્ઠાંશ પું. (ષષ + અંશ) છઠ્ઠો ભાગ [છઠ્ઠો દિવસ ષષ્ઠી સ્ત્રી. છઠ (૨) છઠ્ઠી વિભક્તિ (૩) બાળકના જન્મનો પંઢ પું. (સં.) શંઢ; નપુંસક
ષાડવ વિ. (સં.) છ સ્વરનો રાગ કે તાન
[સકંચો(-જો)
ષામાાસિક વિ. (સં.) છમાસિક ષોડશ વિ. (સં.) સોળ [વૃદ્ધિ પામતી અને ઘટતી ષોડશકલા (સં.), (-ળા) સ્ત્રી.બ.વ. સોળ કળાઓ; ચંદ્રની ષોડશચહ્ન ન.બ.વ. જમણા ચરણમાં સ્વસ્તિક, જવ, જાંબુ, ધ્વજ, અંકુશ, કમળ, અષ્ટકોણ, ઊર્ધ્વરેખા અને વજ્ર તથા ડાબા ચરણમાં મીન, ત્રિકોણ, આકાશ, ગોપદ, કળશ, અર્ધચન્દ્ર અને ધુનષ એસોળનિશાનીઓ ષોડશી સ્ત્રી. (સં.) સોળનો સમૂહ (૨) દશ મહાવિદ્યાઓ
માંની એક (૩) સોળ વર્ષની નવયૌવના ષોડશોપચાર પું.બ.વ. (ષોડશ + ઉપચાર) પૂજનના સોળ ઉપચાર (આવાહન, આસન, અર્ધપાદ્ય, આચમન, ધુપર્ક, સ્નાન, વસ્ત્રાભરણ, યજ્ઞોપવીત, ગંધ, પુષ્પ, ધૂપ, દીપ, નૈવેદ્ય, તાંબૂલ, પરિક્રમા, વંદન)
સ
સ પું. (સં.) ગુજરાતી લિપિનો ચાર ઉષ્માક્ષરોમાંનો (શ ષ સ હ) ત્રીજો
સ ના. નામ પૂર્વે લાગતાં પ્રાયઃ ‘સાથે, સહિત' કે ક્યાંક ‘સમાન’અર્થમાંબહુવ્રીહિસમાસ બનાવેછે. (સકુટુંબ) સ પૂર્વ. (સં. સુ, પ્રા. સ) ‘સુ, સારું’ એ અર્થમાં પ્રયોજાતો પૂર્વગ (ઉદા. સપૂત)
સઆદત સ્ત્રી. (અ.) પ્રતાપ; તેજ (૨) સચ્ચાઈ; ભલાઈ સઈ પું. (સં. સૌચિક, પ્રા. સોઇ) દરજી; મેરાઈ સઈદ વિ. (સં.) તેજસ્વી (૨) નસીબદાર; ભાગ્યશાળી (૨) કલ્યાણકારક; કલ્યાણકારી સઈવાડ સ્ત્રી. દરજીઓનો મહોલ્લો સઈસ પું. (અ.) સાઈસ; ઘોડાનો રાવત સકટમ વિ. સહકુટુંબ; કુટુંબ સહિત સકટું વિ. વાસણ કે બારદાન સાથેનું (વજન કરેલું) સકડવું સક્રિ. તાણીને જકડીને બાંધવું સકરકંદ ન. (સં. શર્કરા + કંદ, પ્રા. સક્કરા + કંદ કે ફા. શકર + કંદ) મીઠા સ્વાદવાળું એક કંદ; શક્કરિયું સક(-±)રટેટી સ્ત્રી. શકરટેટી; શક્કરટેટી કરપારો છું. શકરપારો; શક્કરપારો સકર્ણ વિ. (સં.) કાનવાણું (૨) ચકોર; સાવધ સકર્મક વિ. (સં.) જેને કર્મની જરૂર હોય તેવું (ક્રિયાપદ) સકર્મી વિ. (સં. સુ + કર્મન્) ભાગ્યશાળી; નસીબદાર; કિસ્મતવાળું
સકલ (સં.) (-ળ) વિ. સર્વ; તમામ સકલંકવિ. (સં.) કલંકવાળું (૨) કલંક્તિ [કપડું; બનાત સકલાત સ્ત્રી. (અ. સિર્વાત્) એક જાતનું ઊનનું મુલાયમ સક્રંચો(-જો)પું. (ફા. શિકંજહ) અપરાધીઓનેશિક્ષા કરવાનો એક સંચો; હેડ (૨) સખત પકડવાનુંયંત્ર (૩) કાબૂ; કબજો

Page #801

સર્કટકો
સકંટક વિ. (સં.) કાંટાવાળું (૨) વિઘ્નવાળું સકંપ વિ. (સં.) કંપયુક્ત; ધ્રુજતું સકામ વિ. (સં.) કામનાવાળું; કામનાથી કરેલું (૨) ફળની ઇચ્છાવાળું (૩) સ્વાર્થબુદ્ધિવાળું સકાર છું. ઢંગ; આવડ (૨) સ્વાદ; સત્ત્વ સકાર પું. સ અક્ષર કે તેનો ઉચ્ચાર
૦૮૪
સકારણ વિ. (સં.) કારણવાળું (૨) ક્રિ.વિ. કારણસર (૩) કારણસહિત (૪) સહેતુક; હેતુસર સકારાંત વિ. (સં.) અંતે-છેડે ‘સ’વાળું સકાવો ન. નાહવા માટેનો નાનો હોજ (૨) નળની ચકલી સકાશ પું. નજીકનું સ્થળ; પડોશ સકુટુંબ વિ. કુટુંબસહિત; પરિવાર સાથે [સાથે સકોપ વિ. (સં.) ગુસ્સે થયેલું; કોપેલું (૨) ક્રિ.વિ. ગુસ્સા સક્કર સ્ત્રી. (સં. શર્કરા, ફા. શકર) સાક૨; ખાંડ સક્ક(-ક્કા)ઈ વિ. સિક્કાદાર (૨) સુંદ૨; મજેદાર સક્કરખોર પું. સાકર ખાનારો જીવડો (૨) મીઠી વસ્તુઓ
ભભકાદાર
બહુ ભાવતી હોય તેવો માણસ સક્કરટેટી સ્ત્રી. જુઓ ‘સકરટેટી’ સક્કરપારો છું. જુઓ ‘સકરપારો’[(૨) સખત; મજબૂત સક્કસ વિ. (સં. સુષ) સારી રીતે કસેલું; ખૂબ ખેંચેલું સક્કાદાર વિ. શક્કાદાર; ઘાટીલા ચહેરાવાળું (૨) મોહક; [ભપકો (૨) શાખ; છાપ સક્કો પું. (ફા. સિક્કહ સિક્કો) ચહેરો (૨) રોફ; સક્ત વિ. (સં.) ચોટેલું; વળગેલું (૨) આસક્તિવાળું સક્લુ છું. (સં.) સત્તુ; સાથવો [(૨) કરતુંકારવતું. સક્રિય વિ. (સં.) કામ કર્યે જતું; કામમાં રચ્યપચ્યું રહેતું સક્ષમ વિ. (સં.) સમર્થ; કાર્યક્ષમ સક્સેસિવ વિ. (ઇં.) અનુક્રમે; અનુક્રમશઃ સખ સ્ત્રી., ન. (સં. સુખ) શાંતિ; જંપ; સુખ સખડી સ્ત્રી. (સં. સંસ્કૃતિકા, પ્રા. સંખડિઆ) રાંધેલા ચોખા; ભાત (પુષ્ટિમાર્ગીય)
સખણું વિ. (સં. સક્ષણક, પ્રા. સખ્ખણન) અડપલું નહિ
તેવું; સાલસ (૨) જંપવાનું; ઉધમાત વિનાનું સખત વિ. સખ્ત; કઠણ (૨) દૃઢ; મજબૂત (૩) કઠોર;
નિર્દય (૪) આકરું; થકવી નાખે તેવું (પ) ખૂબ; હદથી યાદે (ઉદા. સખત ભીડ) (૯) કડક, ઉગ્ર (૭) આગ્રહભર્યું; જોરદાર (સખત ભલામણ) (૮) મુશ્કેલ [નરમ છૂટું પડ સખતળી સ્ત્રી. સુખતળી; જોડાની અંદર નાખવામાં આવતું સખતી(-તાઈ) સ્ત્રી. કડકાઈ; કઠોરતા (૨) જુલમ (૩)
બંધી; પ્રતિબંધ [હાલતું (૨) વિખરાઈ ગયેલું સખળડખળ વિ. (સં. સ્ખલૢ + ડખોળવું) ઢીલું પડી ગયેલું; સખા પું. (સં.) મિત્ર; ભાઈબંધ; દોસ્ત સખાવત સ્ત્રી. (અ.) દાન; ખેરાત (૨) ઉદારતા
[સગુંડક
સખાવતી વિ. દાની; ઉદાર (૨) સખાવતનું સખી વિ. (અ.) દાની; ઉદાર; દાનેશ્વરી સખી સ્ત્રી. (સં.) સાહેલી; બહેનપણી; સહિયર [પ્રકાર) સખીભાવ પું. (સં.) સખી કે પત્નીનો ભાવ (ભક્તિનો એક સખુન ન. (ફા. સુખુન) સુખન; બોલ; વેણ; શબ્દ સખેદ વિ. (સં.) ખેદયુક્ત (૨) ક્રિ.વિ. ખેદ સાથે; દિલગીરીપૂર્વક [ઉગ્ર; જોરદાર; મુશ્કેલ સખ્ત વિ. (ફ્રા.) સખત; મજબૂત; કઠોર; આકરું (૨) ખૂબ; સખ્તી(બ્નાઈ) સ્ત્રી. (ફા.) સખતાઈ; સખતી; કડકાઈ (૨) જુલમ (૩) પ્રતિબંધ; બંધી
સભ્ય ન. (સં.) મિત્રતા; પ્રીતિ; ભાઈબંધી સખ્યભક્તિ સ્ત્રી. ભગવાનને સભ્યભાવે કે મિત્રરૂપે ભજવવાનો એક ભક્તિ પ્રકાર [જ્યોત સગસ્ત્રી. (સં. શિખા, અપ. શિઘ, પ્રા. સિઘા) શગ; દીવાની સગટો છું. સાલ્લો પહેરતાં કૂખે ખોસવાનો છેડો; સરંગટો સગડ કું.,સ્ત્રી. ખબર; બાતમી; પત્તો (૨) પગેરું; પગલાં સગડગ વિ. ડગુમગુ; અસ્થિર
સગડી સ્ત્રી. (સં. શકટિકા, પ્રા. સગડિઆ) શગડી સગણ પું. (સં.) કેડો; પૂંઠ (૨) ‘લઘુ-લઘુ-ગુરુ' એવો ‘લલગા’ પ્રકારનો એક ગણ
સગતરી સ્ત્રી. સખતરી; જોડામાં નખાતું નરમ છૂટું પડ સગપણ ન. (સં. સ્વક, પ્રા. સગઅ ઉપરથી) સગાઈ;
લોહીનો સંબંધ (૨) વિવાહ; વાગ્દાન સગરામ પું., ન. શિગરામ; શગરામ [રાખવાનું મકાન સગરી સ્ત્રી. પારસી દખમાની અંદર આતશ અખંડ સગર્ભ વિ. ગર્ભ સહિતનું (૨) પું. (સં.) સહોદર ભાઈ કે બહેન
સગર્ભા વિ., સ્ત્રી. (સં) ગર્ભવતી; ભારેવાઈ સગર્ભાવસ્થા ન. (સં.) પેટમાં ગર્ભ હોય ત્યારની સ્થિતિ; ‘પ્રેગ્નન્સી’ [ગર્વથી સગર્વ વિ. (સં.) ગર્વયુક્ત; મગરૂર (૨) ક્રિ.વિ. ગર્વભેર; સગલું વિ. સગું; નિકટનું સગું સગવડ સ્ત્રી. જોગવાઈ; અનુકૂળતા (૨) સુગમતા સગવડિયું વિ. સગવડવાળું; ફાવતું; અનુકૂળ પડતું સગવણ સ્ત્રી. સંરક્ષણ; સંભાળ [સંબંધ; સગપણ સગાઈ સ્ત્રી. સગપણ; વિવાહ; વાગ્યાન (૨) લોહીનો સાંસાંઈ ન.બ.વ. સગાંવહાલાં; સગાંસંબંધી સગીર વિ. (અ.) (કાયદા પ્રમાણે) કાચી ઉંમરનું સગીરાવસ્થા સ્ત્રી. કાચી વય; અપૂરતી ઉંમર સગુણ વિ. (સં.) ગુણયુક્ત (૨) આકાર વગેરે ગુણવાળું સગુણોપાસના સ્ત્રી. (સં.) સગુણ બ્રહ્મ કે પ્રભુની ઉપાસના સદ્ગુરું વિ. ગુરુની દીક્ષા લીધી હોય તેવું; દીક્ષિત ગુરુવાળું સગું (સં. સ્વક, પ્રા. સગઅ) એક લોહીનું કે લગ્નસંબંધથી જોડાયેલું (૨) ન. તેવું માણસ

Page #802

બ્રિતિ
સગુંવહાલું] છ૮૫
[સજા સગુંવહાલું ન. સગાંસંબંધી; સગું કે સંબંધી [ભાંડું વગેરે સજધજ વિ. સ; તૈયાર સગુંસહોદરન. (સં.) એક કુટુંબનું માણસ; સ્વજન; ભાઈ- સજની સ્ત્રી. (સં. સુજના ઉપરથી) સખી, બહેનપણી (૨) સગુંસંબંધી ન. (સં.) શું અને સંબંધી; સગું કે સંબંધી પ્રિયા
આિંસુથી ભરેલું સગુંસાગવું ન. સગુંવહાલું; સગુંસંબંધી
સજલ (સં.) (-ળ) વિ. પાણીવાળું; જળવાળું (૨) સગેવગે ક્રિ.વિ. લાગતુંવળગતે
સજવું સક્રિ. (સં. સજ્જ) ધારણ કરવું (૨) શણગારવું સગો પું. પાળિયો (૨) વિ. ૫. સગું
(૩) તૈયાર કરવું (૪) ધાર કાઢવી સગોત્ર-ત્રી) વિ. (સં.) એક ગોત્રનું; પિતરાઈ સજા સ્ત્રી. (ફા.) શિક્ષા; દંડ; નસિયત સઘન વિ. (સં.) ગાઢ; ઘન (૨) નક્કર (૩) ભરચક સજાગ વિ. જાગ્રત (૨) સાવધાન; સાવચેત સઘનતા સ્ત્રી. ગાઢપણું (૨) નક્કરતા તમામ સજાગતા સ્ત્રી. સાવધાની (૨) જાગૃતિ સઘળું વિ. (સં. સકલ, જૂ.ગુ. સગલઉ) સકળ; બધું; સજાગરું વિ. ઓછી ઊંઘવાળું સચકિત વિ. આશ્ચર્ય પામેલું (૨) ક્રિ.વિ. અધીરાઈથી સજાત વિ. સુજાત; કુલીન; ખાનદાન (૨) સ્ત્રી, સમાન (૩) નવાઈથી
સજાતિ વિ. (સં.) સમાન જ્ઞાતિનું નાતીલું સચર વિ. (સં.) ચર; હરતું ફરતું [ચર-અચર બધામાં સજાતીય વિ. (સં.) એક જાતિ કે વર્ગનું સચરાચર વિ. (સં.) સ્થાવરજંગમબધું (૨)દિ વિ.સર્વત્ર; સજાત્ય ન. (સં. સાજાત્ય) સજાતીયતા; સગપણ (૨) સચિ(-ચી) સ્ત્રી. (સં.) શચીફ ઈન્દ્રાણી
ભૂમિતિના સિદ્ધાંતમાંની સમાનતા; “સિમિલિટ્યુડ' સચિત્ત વિ. ચિત્તવાળું (૨) સાવધ
(ગ.).
રિસ્સાઇટ’ સચિત્ર વિ. (સં.) ચિત્રવાળું; જેમાં ચિત્રો હોય તેવું સજામોકુફી સ્ત્રી. સજાનો અમલ મોકૂફ રાખવો તે; સચિવ પં. (સં.) પ્રધાન; વજીર; મંત્રી; “સેક્રેટરી’ સજાવટ સ્ત્રી. સજવું છે કે તેની ઢબછબ, રીત (૨) સચિવાલય ન. (સં.) સચિવનું કાર્યાલય; મંત્રાલય; શણગાર-શોભા કરવાં તે (૩) ગોઠવણ; વ્યવસ્થા “સેક્રેટરિયેટ'
[ચિંતાપૂર્વક સજાવવા)ટ વિ. સજા કરવા યોગ્ય; સજાને પાત્ર સચિંત વિ. (સં.) ચિતાયુક્ત (૨) ક્રિ.વિ. ચિતા સાથે; ' સજાવર વિ. (ફા.) લાયક; યોગ્ય સચી સ્ત્રી, (સં.) ઇન્દ્રાણી; સચિ
સજાહુકમ પું. સજા ફરમાવતો હુકમ સચેત વિ. (સં.) ચેતનવાળું (૨) સાવધ; જાગૃત સજીલું વિ. સજધજ થયેલું સચેતન વિ. ચેતનવાળું; જીવતું
સજીવ વિ. (સં.) જીવવાળું; જીવતું; ચૈતન્યવાળું સચેષ્ટ વિ. (સં.) ચેષ્ટાયુક્ત; ચેણવાળું (૨) સચેતન સજીવન વિ. (સં.) જીવતું; ફરી જીવ આવ્યો હોય તેવું સચોટ વિ. (સચોટ) અચૂક નિષ્ફળ ન જાય એવું (૨) સજીવારોપણ ન. (સં.) નિર્જીવમાં સજીવપણાનો આરોપ
ક્રિ.વિ. ચૂકે નહિ તેવી રીતે બિલકુલ કરવો તે (એક અલંકાર) સચોડું વિ. બધું; સમૂળગું; સંચોર્ડ (૨) ક્રિ.વિ. તદન; સજીવું વિ. જીવવાળું; જીવતું; સજીવ સચ્ચરિત(-2) વિ. (સં.) સદાચારી (૨) ન. સદ્ધર્તન; સજેશન ન. (ઇ.) સૂચન; સલાહ સદાચાર
સર્જયો છું. અસ્તરો; અસ્ત્રો સચ્ચાઈ સ્ત્રી. (‘સચ્યું પરથી) સાચાપણું; પ્રામાણિક્તા સજોડ વિ. જોડીદાર સાથેનું (સ્ત્રીપુરુષ બંને) સચ્ચિદ ન. સત અને ચિત સ્વરૂપ [પરમાત્મા સજોડું ન. સ્ત્રીપુરુષનું જોડું; દંપતી સચ્ચિદાનંદ પં. (સં.) સત, ચિત અને આનંદરૂપ બ્રહ્મ સજોડે ક્રિ.વિ. પતિ કે પત્નીની સાથે હોય એમ સચિન્મયતા સ્ત્રી. (સં.) સચ્ચિદમાં લીન કે સચ્ચિદૂરૂપ સજ્જ વિ. (સં.) (સજીને) તૈયાર થયેલું રહેલું હોવું કે થવું તે
સજજડ વિ. સજડ; મજબૂત (૨) સખત ચોટેલું (૩) સજ(-જ) વિ. સાધન કે વસ્ત્રોથી તૈયાર થયેલું જડાયેલું (૪) આકરું સજગ વિ. જાગ્રત; સાવધાન; સાવચેત
સજ્જડબંબ વિ. એકદમ સજ્જડ તત્પરતા સજગતા સ્ત્રી. સજાગ હોવું તે; સાવધાની; જાગૃતિ સર્જાતા સ્ત્રી. (સં.) તૈયારી (૨) શણગાર; સજાવટ (૩) સજ(-જોડ વિ. મજબૂત; દઢ; સખ્ત (૨) ભારે; આકરું સર્જન પું. (સં.) સભ્ય; ખાનદાન કે સદાચારી માણસ
(૩) સખત ચોંટેલું (૪) અકડાયેલું; જડાયેલું સજ્જનતા, સજ્જનોઈ સ્ત્રી. ખાનદાની, સુજનતા સજ(-જડબંબ વિ. એકદમ સજજડ; અતિચુસ્ત સજા સ્ત્રી. (સં. શય્યા, પ્રા. સજા) શધ્યા (૨) સજડાસજડી ક્રિ.વિ. ખૂબ સજજડ, પાસપાસે; ખીચોખીચ હિંદુઓનાં તેરમાને દિવસે અપાતું ખાટલા અને સજદો પુ. (ફા.) એક પ્રકારનો મુસલમાની પોષાક; પથારીનું દાન સિજદો (૨) નમાજ પઢવી તે
સજ્જા સ્ત્રી, બખતર (ર) પોષાક

Page #803

સજ્ઝાય
સજ્ઝાય (સં. સ્વાધ્યાય, પ્રા. સજ્ઝાઅ) સ્તુતિ વગેરેથી ભરેલો સ્તોત્રનો શાસ્ત્રપાઠ (જૈન) [જોડ; જોડી સટ પું. (ઈં. સેટ) સમાન વસ્તુઓનો સમૂહ; ‘સેટ’ (૨) સટ, (૦ક) ક્રિ.વિ. ઝટ; એકદમ; સટ દઈને સટકણ, (-ણિયું) વિ. સટકણું; સટકી જનારું; ખસી જનારું સટકણું વિ. સટકી જાય તેવું (૨) ન. નાસવું તે સટકવું અક્રિ. (‘સટક’ ઉપરથી) નાસી જવું (૨) સરી જવું; ખસી પડવું
સટકાવવું સ.ક્રિ. મારવું; ઝાપટવું [નાની ઉંદરડી સટકિયું વિ. સટકે તેવું (૨) ન. ઝટ સરે એવી ગાંઠ (૩) સટકો પું. લાકડી; સોટી (૨) સાટકો
સટરપટર વિ. અવ્યવસ્થિત; વેરણછેરણ (૨) આમતેમ;
આઘુંપાછું (૩) પરચૂરણ (૪) ક્રિ.વિ. અવ્યવસ્થિતપણે સટરપરિયું વિ. ગડબડિયું; સટરપટર (૨) પરચૂરણ સટવું અ.ક્રિ. જલ્દીથી સરી જવું
સટસટ ક્રિ.વિ. સટોસટ; જલદી
સટા સ્ત્રી. (સં.) જટા (૨) કેશવાળી (સિંહની) સટાક ક્રિ.વિ. તેવો અવાજ થાય તેમ (૨) ઝટ; ત્વરાથી (૩) સ્ત્રી. કોરડો (૪) કોરડાનો અવાજ સટાકાબંધ ક્રિ.વિ. સટાકાની સાથે; સપાટાબંધ સટાકો પું. કોરડાનો અવાજ (૨) કોરડો સટીક વિ. (સં.) ટીકાવાળું; સમજૂતીવાળું (પુસ્તક) સોડિ(-રિ)યો પું. સટ્ટો કરનારો સટોસટ ક્રિ.વિ. ઉપરાઉપરી (૨) -ને સાટે; -ને બદલે સટ્ટાખોર વિ. સટ્ટાની લતવાળું; સટોડિયું સટ્ટાખોરી સ્ત્રી. સટ્ટાખોરપણું
સટ્ટાબાજ વિ. સટ્ટાની લતવાળું
સટ્ટાબાજી સ્ત્રી. સટ્ટાબાજપણું
સટ્ટો પું. (દે. સટ્ટ = વિનિમય) લાભનું લેખું માંડીને કરેલું સોદાનું સાહસ
સડ વિ. (૨વા) ભરાવાથી તંગ; કઠણ; જડ (૨) સ્તબ્ધ; દિગ્મૂઢ (૩) ક્રિ.વિ. ઝડપથી; જલ્દી
સડક વિ. સ્તબ્ધ; દિગ્મૂઢ (૨) ક્રિ.વિ. ઝડપથી સડક સ્ત્રી. (અ. શરક) પાકો રસ્તો; ધોરીમાર્ગ સડકો પું. આંગળાંથી પ્રવાહી પદાર્થ મોંમાં લેતાં થતો અવાજ; સબડકો (૨) જોરથી વાયુ ખેંચતાં નાકમાં થતો અવાજ (૩) સરડકો[સાવ બગડવું; ભ્રષ્ટ થવું સડવું અ.ક્રિ. (સં. શટતિ, પ્રા. સડઇ) કોહવાઈ જવું (૨) સડસઠ વિ. (સં. સપ્તષષ્ટિ, પ્રા. સત્તસòિ) સાઠ વત્તા
સાત (૨) પું. સડસઠનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૬૭’ સડસડ ક્રિ.વિ. (૨વા) કડકડતા પ્રવાહી કે સડકાનો અવાજ સડસડવું અ.ક્રિ. સડસડ અવાજથી ઊકળવું કે બળવું સડસડાટ પું. સડસડ અવાજ (૨) ક્રિ.વિ. સપાટાબંધ રેલાની પેઠે; સડેડાટ
Q ૮૬
[સતાર
સડાક ક્રિ.વિ. જલદી; ઝટ (૨) વિ. ચકિત સડાકો પું. ચાબુકનો અવાજ; સટાકો (૨) સબડકો (૩) બીડી ચલમનો દમ ખેંચવો તે [એમ (૨) સડસડાટ સડાસડ ક્રિ.વિ. (૨વા) સડસડ; ઉપરાઉપરી; સડાકા થાય સડિયલ વિ. (હિં.) સડેલું (૨) ખરાબ સડિયો પું. અળવીનો છોડ, તેનું પાન કે દાંડો સડેડાટ ક્રિ.વિ. સડડડ કરીને (ગતિ માટે), વગર વિઘ્ને [ભ્રષ્ટાચાર; ખરાબી સડો પું. (‘સડવું’ ઉપરથી) કોહવાટ; બગાડો (૨) સઢ પું. (સં. સિઢ, પ્રા. સઢ) પવન ભરાઈને વહાણને ગતિ મળે તે માટે વહાણના થાંભલાને બાંધવામાં આવતું કપડું
સડસડાટ
સણકો પું. શૂળ ભોંકાતી હોય એવું દરદ (૨) મનનો તરંગ સણગટ પું. શણગટ; સોડિયું; ઘૂંઘટ સણગાવું અ.ક્રિ. શણગાવું; ફણગો ફૂટવો સણગો છું. શણગો; ફણગો; અંકુર સણસણ ક્રિ.વિ. ઊકળતા પાણીનો અવાજ સણસણવું અ.ક્ર. સણસણ અવાજ થવો
સણસણાટ પું. પાણી બળતાં કે હવા ચિરાતાં થતો અવાજ સણીજી સ્ત્રી. માતા [પણના સંબંધવાળું સણીજું વિ. (સં. સ્નિદ્ઘતિ, સ્નિગ્ધ, પ્રા. સિણિદ્ધ) સગસણીજો પું. પિતા; બાપ
સત વિ. (સં. સત્ત્વ, પ્રા. સત્ત) (સમાસની શરૂઆતમાં) સાચું (૨) સારું (૩) અસ્તિત્વવાળું (૪) યથાર્થ (૫) ન. અસ્તિત્વ (૯) સાચાપણું (૭) સાર (૮) સતીત્વનો જુસ્સો
સતજુગ પું. સત્યયુગ; કૃતયુગ સતજુગિયું વિ. સતજુગનું (૨) સત્યવાદી; ધર્માત્મા સતત વિ. (સં.) હંમેશ ચાલુ (૨) કાયમી (૩) ક્રિ.વિ. હંમેશાં; નિરંતર [ન બેસવું તે; ચંચળતા સતપત સ્ત્રી. (-તાટ) પું. (સ + ઉત્પાત ઉપરથી) જંપીને સતપતિયું વિ. સતપત કર્યા કરનારું; ચંચળ; હાલહાલ કર્યા કરનારું [એક પંથ સતપંથ પું. સાચો ધાર્મિક માર્ગ (૨) ખોજા મુસલમાનોનો સતપંથી વિ., પું. સતપંથનું કે તે પંથને લગતું સતયુગ પું. સત્યયુગ; સતજુગ
સતર્ક વિ. (સં.) વિચારશીલ; તર્કવાળું (૨) સાવધ; સચેત સતર્કતા સ્ત્રી. (સં.) સાવધાની; સાવચેતી સતવાદી વિ. (સં. સત્યવાદી) સત્યવાદી; સતિયું સતસાઈ સ્ત્રી. (સં. સપ્તશતી, પ્રા. સતસાઈ) શતસાઈ; સો શ્લોકવાળો ગ્રંથ
સતહ સ્ત્રી. (અ.) સ્તર (૨) સપાટી (૩) તળિયું સતામણી સ્ત્રી. સતાવવું તે; પજવણી સતાર પું., સ્ત્રી. સિતાર (એક તંતુવાદ્ય)

Page #804

સતારો છ૮૦
[સરો સતારો છું. સિતારો (તારો; ગ્રહ) (૨) દશા; નસીબ સત્તરાક્ષરી વિ. સત્તર શ્રુતિવાળું (૨) ન. અનુક્રમે પ+૭ સતાવણી સ્ત્રી. સતાવવું તે; પજવવું તે હૈિરાન કરવું +૫ શ્રુતિવાળો જાપાની એક કાવ્ય પ્રકાર; “હાઈકુ સતાવવું સક્રિ. (સં. સંતાપથતિ, પ્રા. સત્તાવઈ) પજવવું; સત્તા સ્ત્રી. (સં.) સ્વામિત્વ; માલિકી (૨) અધિકાર: હક સતાવું અ.ક્રિ. સમાવું; સમાવેશ થવો
(૩) અમલ (૪) બળ; જોર (૫) અસ્તિત્વ સતાશ પું. સમાવેશ; સમાવું તે
સત્તાત્મક વિ. સત્તાવાળું સતાં સંયો. (સં. સત) છતાં; તોપણ
સત્તાખોર વિ. (સં., ફા.) સત્તા માટેની લાલસાવાળું (૨) સતાં(-7) ન. (સં. સમક, પ્રા. સત્તઅ = સાત) સાતને અધિકાર મેળવી એનો ભોગવટો કરનાર
આંક; સાતે ગુણેલ, ઉદા. છ સતાં બેંતાળીસ સત્તાખોરી સ્ત્રી. (સં., ફા.) સત્તા માટે અતિ લોભ સતિયું વિ. (‘ત” ઉપરથી) સત્યવાદી; પ્રામાણિક, સતું સત્તાણુ વિ. (સં. સમનવતિ, પ્રા. સત્તાણલઈ) નેવું વત્તા સતિયું. (સં.સમન્,પ્રા. સત્ત=સાત ઉપરથી) સાતે ગુણેલું સાત (૨) પં. સત્તાણુનો આંકડો કે સંખ્યા; “૯૭' સતિસપ્તમી સ્ત્રી. (સં.) ક્રિયાપદે બતાવેલી ક્રિયા કઈ સત્તા(૦ધર, ૦ધારી) વિ. સત્તાવાન; સત્તા ધારણ કરનારું
પરિસ્થિતિમાં થઈ હતી તે બતાવવા સંસ્કૃતમાં કરાતો સત્તાધિકારી વિ. (સં.) સત્તાધીશ અિમલદાર
કૃદંતનો અને તેના વિશેષ્યનો એક પ્રયોગ (વ્યા.) સત્તાધીશ વિ. સત્તા અને અધિકારવાળું (૨) પું. અધિકારી; સતી સ્ત્રી. (સં.) પતિવ્રતા (૨) મૃત પતિ સાથે ચિતામાં સત્તાપરસ્ત, સત્તાપૂજક વિ. (સં.) સત્તાને વરેલું કે પૂજનારું
આત્મસમર્પણ કરનારી સ્ત્રી (૩) પાર્વતી (૪) ગાયત્રી સત્તાબળ ન. અધિકારનું બળ (૨) બળ; શક્તિ સતી (છત્વ, ૦૫ણું) ન. સતીવ્રત
સત્તાભિમુખ વિ. સત્તા તરફ જોઈને ચાલનારું સતું વિ. (સં. સત્ય, પ્રા. સત્ત ઉપરથી) સાચું; સત્યમાર્ગે સત્તામારી સ્ત્રી. (સં.) સત્તા મેળવવા માટે પડાપડી કે
ચાલનારું (૨) સતવાળું (૩) સત્યનો ડોળ કરનાર મારામારી કરવી તે ઇચ્છાવાળું; સત્તા ચહતું સતું-તુંન. (સં. સતક) સાતનો ઘડિયો કે પાડો સત્તારૂરુક્ષુ વિ. (સં.) સત્તાના સ્થાન પર આરૂઢ થવાની સતે ના. (સં. સત) હોતાં; છતે [ઉત્સાયુક્ત (૩) જાગ્રત સત્તારૂઢ વિ. (સં.) સત્તાસ્થાન પર આવેલું-ચડી બેઠેલું સતેજ વિ. (સં.) (વધારે) પ્રકાશયુક્ત કે સળગતું (૨) સત્તાલોભ પં. (સં.) અધિકાર કે સત્તા મેળવવાની સંકુચિત સતો મું. સત્યનો ડોળ કરનારો પુરુષ
કે સ્વાર્થી વૃત્તિ સતારું વિ. તરવાળું; મલાઈવાળું [પુણ્યનું કામ સત્તાલોભી વિ. (સં.) સત્તાનો લોભ રાખનારું કે લાલ, સત્કર્મ ન. (સં.) સારું કામ (2) પવિત્ર-ધાર્મિક કામ; સત્તાલોલુપ છું. સત્તાનું લાલ, સત્કલા સ્ત્રી. (સં.) (-ળા) સત્યની કે સાચી કે સારી કલા સત્તાવતરણ ન. (સં.) અધિકાર ઉપરથી ઊતરી જવું તે સત્કાર પું. (સં.) સ્વાગત; આવનારનું આદરમાન કરવું એ સત્તાવન વિ. (સં. સમપંચાલતુ, પ્રા. સત્તાવષ્ણ-ત્ન) સત્કારક વિ. (સં.) સત્કાર કરનારું; આદરમાન આપનારું પચાસ વત્તા સાત (૨) ૫. સત્તાવનનો આંકડો કે સત્કારવું સક્રિ. સત્કાર કરવો; આદરમાન આપવું સંખ્યા; “૫૭ [સોંપવી તે; ડિવૉલ્યુશન સત્કાર સમારંભ ૫. સત્કાર કરવા માટે ગોઠવાતો-યોજેલો સત્તાવરણ ન. (સં.) ઉપરની સત્તા નીચે અધિકારીને સમારંભ
સત્તાવાચક વિ. (સં.) અસ્તિત્વ જણાવનારું (વ્યા.) સત્કાર-સમિતિ સ્ત્રી. સ્વાગત-સમિતિ
સત્તાવાદ પું. (સં.) સત્તાની કલ્યાણકારિતામાં માન્યતાવાળો સત્કારવાદ ૫. (સં.) ઉત્પત્તિ પૂર્વે કારણ સ્વરૂપે કાર્ય સિદ્ધાંત
વિદ્યમાન છે એવો સાંખ્ય કે વેદાંતી મત સત્તાવાદી વિ., પૃ. (સં.) સત્તાવાદમાં માનનાર સત્કારવાદી છું. (સં.) સત્કાર્યવાદમાં માનનારો સત્તાવાર વિ. (સત્તા + ફા. વાર) સત્તાયુક્ત; પ્રમાણિત; સત્કીર્તિ સ્ત્રી. (સં.) સારી પ્રતિષ્ઠા; સારી આબરૂ પ્રમાણભૂત; “ઑથેન્ટિક' [અસર પહોંચાડે એવું સત્કાર્ય ન. (સં.) સારું કાર્ય (૨) વિ. સત્કાર કરવા યોગ્ય સત્તાવાહી વિ. (હક) સત્તાવાળું; સત્તા સૂચવતું; સત્તાની સંસ્કૃતિ સ્ત્રી. (સં.) સારી રચના (૨) આદરમાન સત્તાવિમુખ વિ. (સં.) સત્તાથી દૂર થયેલ સત્કૃત્ય ન. (સં.) સારું કામ (૨) પવિત્ર કામ (૩) ધાર્મિક સત્તાવીસ વિ. (સં, સમવિશતિ, પ્રા. સત્તાવીસ) વીસ વત્તા કામ (૪) પરમાર્થ કાર્ય
સાત (૨) ૫. સત્તાવીસનો આંકડો કે સંખ્યા; ૧૨૭ સકિયા સ્ત્રી. (સં.) સારી ક્રિયા, સત્કર્મ
સત્તાવીસા ૫. સત્તાવીસનો ઘડિયો સત્તમ વિ. (સં.) ઉત્તમ, શ્રેષ્ઠ
સત્તાસ્થાનન. (સં.) સત્તાનું કે સત્તાવાળું સ્થાન, પદ કેહોદો સાર વિ. (સં. સમદશનું, પ્રા. સત્તર) દસ વત્તા સાત સાંધ વિ. (સં.) સત્તાના મદથી આંધળું
(૨) ૫. સત્તરનો આંકડો કે સંખ્યા; “૧૭' સતુ પું. (સં. સસ્તુ, પ્રા. સત્ત) સાથવો; સક્ત સારા પુ.બ.વ. સત્તરનો ઘડિયો
સતો છું. સાતના આંકડાવાળું પતું કે પાસો

Page #805

સત્ત્વો
સત્ત્વ ન. (સં.) સાર; તત્ત્વ (૨) અસ્તિત્વ (૩) અંતઃક૨ણ (૪) સદ્ગુણ (૫) બળ; પરાક્રમ (૬) પ્રાણી સત્ત્વગુણ પું. પ્રકૃતિના ત્રણ ગુણમાંનો પ્રથમ સત્ત્વગુણી વિ. સત્ત્વગુણવાળું સત્ત્વ(સં)શુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) અંતઃકરણની શુદ્ધિ સત્ત્વસ્થ વિ. (સં.) સત્ત્વગુણવાળું; સાત્ત્વિક (૨) મન પર
પૂરો કાબૂ ધરાવનારું (૩) જીવન્મુક્ત સત્ત્વહાનિ સ્ત્રી. (સં.) સત્ત્વની હાનિ કે નાશ કે નુકસાન સત્ત્વહીન વિ. બળ કે તત્ત્વ વગરનું; સત્ત્વહીન (૨) બળનો
નાશ
સત્પક્ષ પું. (સં.) સાચો અને પ્રામાણિક પક્ષ [રસ્તો સત્પ(- ં)થ પું. (સં.) સન્માર્ગ; સત્યનો રસ્તો (૨) સાચો સત્પાત્ર ન. પાકી યોગ્યતાવાળું માણસ સત્પુત્ર પું. (સં.) સદ્ગુણી પુત્ર-દીકરો સત્પુરુષ પું. (સં.) સારો પુરુષ; સજ્જન સત્કલ ન. (સં.) (-ળ) સારું પરિણામ સત્ય વિ. (સં.) સાચું; વાસ્તવિક; ખરું (૨) ન. ખરાપણું; તથ્ય; સાચી વાત (૩) ચાર યુગમાંનો પહેલો; કૃતયુગ સત્યમાં વિ. (સં.) સાચું કામ કરનાર [સદાચારી સત્યકામ વિ. સત્યપ્રેમી (૨) સાચી કામના કરનારું (૨) સત્યતા સ્ત્રી. સચ્ચાઈ
૮ ૮
[સદય
સત્યાચરણ ન. (સં.) સત્યનું આચરણ; સત્યાચાર સત્યાચરણી વિ. (સં.) સત્યને આચરનારું; સત્યાચારી સત્યાચાર પું. (સં.) સત્ય આચરવું તે; સાચો આચાર સત્યાચારી વિ. (સં.) સત્ય આચારના
સત્યાનાશ ન. (સં. સત્તા = અસ્તિત્વ + નાશ) નખ્ખોદ;
પાયમાલી; ખેદાનમેદાન થઈ જવું તે
સત્યાભાસ પું. (સં.) સત્યનો આભાસ [આભાસવાળું સત્યાભ્યાસી વિ. સં. સત્યાભાષિનૢ) સત્યના માત્ર સત્યાર્થ પું. (સં.) સાચો અર્થ (૨) સાચી હકીકત સત્યાર્થપ્રકાશ પું. (સં.) સ્વામી દયાનંદકૃત આર્યસમાજનો (તે નામનો) મૂળ ગ્રંથ
સત્યાર્થી વિ. (સં.) સત્ય ચાહનારું; સત્યપરાયણ સત્યાશી(-સી) વિ. (સં. સપ્તાશીતિ, પ્રા. સત્તાસીઇ) એંશી
સારવાર
વત્તા સાત (૨) પું. સત્યાશીનો આંકડો કેસંખ્યા; ‘૮૭’ સત્યાંશ પું. (સં.) સત્યનો અંશ; થોડું પણ સાચું સત્યોપચાર પું. (સં.) સાચો ઉપચાર-ઉપાય; સાચી [વિશેનો બોધ સત્યોપદેશ પું. (સં.) સાચો નીતિમય બોધ (૨) સત્ય સત્યોપલબ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) સત્ય પ્રાપ્ત થવુંતે; સાચની પ્રાપ્તિ સત્યોપાસક વિ. (સં.) સત્યનું ઉપાસક; સત્યાર્થ સત્યોપાસના સ્ત્રી. (સં.) સત્યની ઉપાસના સત્ર ન. (સં.) યજ્ઞ શરૂ થઈ પૂરો થાય ત્યાં સુધીનો (૧૩
થી ૧૦૦ દિવસનો) સમય (૨) યજ્ઞ (૩) લાંબી રજાઓ વચ્ચેનો શાળાનો અભ્યાસનો સમયગાળો; ‘ટર્મ’ (૪) સદાવ્રત
સત્રપ પું. (સં.) સૂબો; હાકેમ [સત્રનો અંત સત્રાંત વિ. (સં.) સત્રને અંતે આવતું કે બનતું (૨) પું. સત્વર વિ. (સં.) ત્વરાયુક્ત (૨) ક્રિ.વિ. જલદી; ઝડપથી સત્યમાગમયું. (સં.) સત્સંગ; સાધુસંત કેસજ્જનનો સમાગમ સત્સંગ પું. (સં.) સંત કે સજ્જનની સોબત સત્સંગત(-તિ) સ્ત્રી. (સં.) સંત પુરુષોની સોબત (૨) ધર્મવાર્તા વગેરે પરસ્પર કરવાં તે
સત્યદર્શન ન, પરમ સત્યનો ખ્યાલ; બ્રહ્મજ્ઞાન સત્યદર્શી વિ. (સં.) તથ્ય જોનાર (૨) બ્રહ્મજ્ઞાની સત્યનારાયણ પું. (સં.) સત્યરૂપી નારાયણ; વિષ્ણુ ભગવાનનું એક નામ
સત્યનિષ્ઠ વિ. સત્યને જ વળગી રહેનારું; સત્યપરાયણ સત્યનિષ્ઠા સ્ત્રી. સત્યપરાયણતા; સત્ય જ પરમ છે એવી શ્રદ્ધા કે ભક્તિ - અચળ વિશ્વાસ સત્યપર, (૦૪, -રાયણ) વિ. સત્યનિષ્ઠ સત્યપ્રિય વિ. (સં.) સત્યને ચાહનારું સત્યભાષી વિ. સાચું બોલનારું સત્યમય વિ. (સં.) સત્યથી પૂર્ણ
સત્યમૂર્તિ વિ. (સં.) જેનું સમગ્ર સ્વરૂપ સત્યમય હોય તેવું સત્સંગી વિ. સત્સંગ કરનારું (૨) પું. સત્સંગ કરનારો (૩)
સત્યયુગ પું. ચાર યુગોમાંનો પ્રથમ; સતજુગ સત્યયુગીન વિ. સત્યયુગનું કે તેને અંગેનું સત્યવક્તા પું. (સં.) સત્યવાદી વિ. સત્ય બોલનાર સત્યવતી સ્ત્રી. મત્સ્યગંધા-ભીષ્મની સાવકી માતા સત્યશીલ વિ. (સં.) સત્ય બોલવાના સ્વભાવવાળું (૨) સદાચારણી [તરત સિદ્ધ થાય છે એવું સત્યસંકલ્પ વિ. (સં.) જેનો સંકલ્પ સાચો છે - જેનો સંકલ્પ સત્યાગ્રહ પું. (સં.) સત્યપાલનનો આગ્રહ (૨) તે દ્વારા લડાતું અહિંસક યુદ્ધ (૩) તે અર્થે કરેલો સવિનય કાનૂનભંગ [(૩) પું. સત્યાગ્રહ કરનાર સત્યાગ્રહી વિ. સત્યાગ્રહને અંગેનું (૨) સત્યાગ્રહ કરનારું
સ્વામીનાયરાણ સંપ્રદાયનો અનુયાયી સથરપ(-વ)થર ક્રિ.વિ. અવ્યવસ્થિત; વીખરાયેલું; વેરવિખેર સથરામણ સ્ત્રી, માનસિક શાન્તિ; મગજની સ્થિરતા સથવારો પું. (સં. સાર્થ, પ્રા. સત્થ - સાથ ઉપરથી) સાથ; સંગાથ (૨) કાફલો [માણસ સથવારો પું. કડિયા કામ કરતી એક હિંદુ જ્ઞાતિ કે તેનો સદડું વિ. સદશું; પ્રવાહી અને જાડું-ઘટ સદન ન. (સં.) ઘર; રહેઠાણ
સદમો પું. (અ. સમ) આઘાત; માનસિક દુ:ખ (૨) શોક; પશ્ચાત્તાપ [દયાપૂર્વક સદય વિ. (સં.) દયાયુક્ત; દયાવાનું; દયાળુ (૨) ક્રિ.વિ.

Page #806

સદર)
OCE
સિધન સદર વિ. (અ. સદ્ધ) મુખ્ય; વડું (૨) સદરહુ (૩) સમગ્ર; સદી સ્ત્રી. (ફા.) સૈકો; શતક
કુલ (સત્તા, પરવાનગી) (૪) ન. મોટી કચેરીવાળું સદુદેશ . સારો હેતુ; સારી ભાવના કે હાકેમ રહેતો હોય તે સ્થળ (૫) પં. પ્રમુખ; સદુપદેશ ૫. (સં.) સારો ઉપદેશ-બોધ સભાપતિ (૬) લશ્કરી મથક; કેમ્પ
સદુપયોગ કું. (સં.) સારો ઉપયોગ સદરઅદાલત સ્ત્રી. વડીકચેરી; “હાઈકોર્ટ
સદેશ વિ. સં.) સમાન; સરખું; તુલ્ય સદરઅમીન છું. જડજથી ઊતરતો વડો દેશી અમલદાર સદેશીકરણ ન. સદશ કરવું તે; –ના તુલ્ય કરવાની ક્રિયા (મુસ્લિમ કાળમાં)
સદેહ વિ. (સં.) દેહ સહિત; હાજર; પ્રત્યક્ષ સદરપરવાનગી સ્ત્રી જેમ ફાવે તેમ કરવાની કુલમુખત્યારી સદેહે ક્રિ.વિ. દેહ સાથે (પરલોક જવું) સદરબજાર સ્ત્રી, ન. ગામ કે નગરનું મુખ્ય બજાર સદૈવ કિ.વિ. (સં.) હંમેશાં; કાયમ સદર મુકામ પું. મુખ્ય કે મૂળ મુકામની જગ; હેડક્વાર્ટસ સદોદિત વિ. (સં.) નિત્ય પ્રકાશમય; નાશરહિત (૨) સદરહુવિ. (અ. સદ્રહ) આગળ જણાવેલું, પૂર્વોક્ત;એજન કિ.વિ. સદા; સર્વદા; હંમેશાં અપરાધી સદરો પં. (અ.) ટૂંકી બાંયનું ખૂલતું પહેરણ સદોષ વિ. (સં.) દોષવાળું; ખામીવાળું (૨) ગુનેગાર; સદર્શ પું. (સં.) સારો કે સાચો અર્થ-હેતુ કે પક્ષ (૨) સદ્ગત વિ. (સં.) સારી ગતિ પામેલું; મૃત (૨) વિ. સારા અર્થવાળું (૩) શુભ પ્રયોજનવાળું
પરલોકવાસી
મિોક્ષ; મુક્તિ સંદર્ભે ક્રિ.વિ. (સં.) સારા માટે
સદ્ગતિ સ્ત્રી. (સં.) સારી ગતિ; ઉત્તમ લોકની પ્રાપ્તિ (૨) સદવું અ.ક્રિ. માફક આવવું; ફાવતું થવું
સદ્ગણવું. (સં.) સારો ગુણ; સારું લક્ષણ સુિલક્ષણે સદસદ્વિવેક પું. (સં.) સારાનરસાનો ભેદ સમજવાની - સદ્ગુણી વિ. (સં.) સગુણવાળું; સારા ગુણવાળું; પામવાની શક્તિ; સારાસાર બુદ્ધિ
સર છું. (સં.) સારા-સાચા ગુરુ સદસ્ય પું. (સં.) સભાસદ; “મેમ્બર' (૨) ધારાસભ્ય સહસ્થ છું. (સં.) પ્રતિષ્ઠિત માણસ (૨) સજજન સદસ્યા સ્ત્રી. (સં.) સ્ત્રી-સભાસદ વિજનદાર; ભારે સદ્ગુહસ્થાઈ સ્ત્રી. સજજનતા સદળ(-ળું) વિ. (સં. સ + દલ) દળવાળું; જાડું (૨) સગ્રંથ છું. (સં.) સારો ગ્રંથ સદંતર ક્રિ.વિ. સદાને માટે (૨) પૂર્ણત; સર્વથા (૩) સદ્ધર્મ પું. (સં.) સાચો કે શ્રેષ્ઠ ધર્મ (૨) બૌદ્ધધર્મ તદન; બિલકુલ
સબુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) સારી બુદ્ધિ; સન્મતિ સદંશ પું. (સં.) સત્યાંશ; સત્યનો અંશ
સદ્ભાગી વિ. (સં.) ભાગ્યશાળી; સુભાગી નસીબદાર સદા (સં.) (કાળ) ક્રિવિ. હંમેશાં; કાયમને માટે સદ્ભાગ્ય ન. (સં.) સારું ભાગ્ય; સુભાગ્ય સદાગ્રહ છું. (સં.) સાચી કેસારી બાબતનો આગ્રહ; સત્યાગ્રહ સદ્ભાવ છું. (સં.) સારું હોવાપણાનો ભાવ (૨) સારાપસદાચરણ ન. (સં.) સારું આચરણ; સદ્વર્તન
ણાનો ભાવ (૩) બીજા પર ભાવ કે સ્નેહની લાગણી સદાચરણીવિ. સદાચરણવાળું; સારાઆચરણવાળું, સદાચારી સદ્ભાવના સ્ત્રી. (સં.) સારી ભાવના સદાચાર છું. (સં.) સદાચરણ; શિષ્ટ પુરુષોનો આચાર સદ્ભાવી વિ. સદ્ભાવવાળું સદાચારી વિ. (સં.) સદાચારવાળું; સદાચાર પાળનારું સઘ ન. (સં.) ઘર; વાસ; મંદિર સદાત્મ, (-ત્મા) પું. (સં.) સજ્જન કે સાધુપુરુષ સધ ક્રિવિ. (સં.) તરત જ; જલદી સદાનંદ વિ. (સં.) સદા આનંદમાં રહેનારું (૨) પું. સઘક્ત સ્ત્રી. (સં.) સત્યતા; સચ્ચાઈ (૨) યથાર્થતા પરમાત્મા
સઘસ્નાન વિ. (સં.) જેણે હમણાં જ સ્નાન કર્યું હોય તેવું સદાબહાર ન. (સં.) સદા લીલું રહેતું; હંમેશાં પ્રફુલ્લિત સધસ્નાતા વિ. સ્ત્રી. (સં.) જેણે હમણાં જ સ્નાન કર્યું છે સદાર વિ., ૫. પત્ની સાથે હોય તેવું; સપત્નીક
તેવી (સ્ત્રી) સદાવ્રત ન. (સં. સદા + વ્રત કે વૃત્તિ) દીન ભૂખ્યાને સો ગ્રાહ્ય વિ. (સં.) તરત ગ્રહણ થઈ શકે તેવું
રોજ અન્ન આપવાનું વ્રત કે જ્યાં તેમને રોજ અન્ન સોવધૂ સ્ત્રી. (સં.) લગ્નની ઉંમરે પરણી લેનારી સ્ત્રી અપાય છે તે સ્થળ; અન્નક્ષેત્ર
સદ્ધર્તન ન. (સં.) સારું વર્તન; સદાચરણ સદાશય યું. (સં.) સારો અને સાચો આશય સદ્ધાચન ન. (સં.) સારું-સગ્રંથનું વાચન સદાશિવ વિ. (સં.) હંમેશા કલ્યાણકારી (૨) પુ. મહાદેવ સદ્ધાસના સ્ત્રી. (સં.) સારી વાસના-ભાવના (૨) જન્મથી સદા સર્વદા કિ.વિ. (સં.) હંમેશાં; નિત્ય; નિરંતર ઊતરી આવેલો પૂર્વભવનો ઊંચો ભાવ સદાસુ(સો)હાગણ સ્ત્રી. અખંડ સૌભાગ્યવતી સ્ત્રી સવિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) મોક્ષ કરનારી પવિત્ર વિદ્યા સદાહયાત વિ. સદા હયાત રહે કે હોય એવું સવૃત્તિ સ્ત્રી. (સં.) સારી વૃત્તિ (૨) સદ્વર્તન સદિચ્છા સ્ત્રી. (સં.) સારી કે સાચી ઇચ્છા; શુભેચ્છા સધન વિ. (સં.) ધનવાન; પૈસાદાર
જ
રહેતું

Page #807

સધર્મચારિણી)
OOCO
સિતખંડી સધર્મચારિણી સ્ત્રી. (સં.) સહધર્મચારિણી; સહધર્મિણી સન્મિત્ર પું. (સં.) સારો મિત્ર; સહૃદ સધર્મી વિ. (સં.) સમાન ધર્મવાળું; સહધર્મી સિોહાગણ સન્મુખ વિ. (સં.) સંમુખ; રૂબરૂ; પ્રત્યક્ષ સધવા વિ. સ્ત્રી. (૨) સ્ત્રી. (સં.) સૌભાગ્યવતી સ્ત્રી; સપક્ષ વિ. (સં.) પાંખવાળું (૨) જેની પાછળ પક્ષ હોય સધિયારો પુ. ટેકો; આલંબન (૨) આશ્વાસન; દિલાસો એવું (૩) એકસમાન પક્ષનું (૪) સમાન સપૂર વિ. પત્નીવાળો (પુરુષ)
સપક્ષી (સં.) વિ. સપક્ષનું; એક સમાન પક્ષનું સધ્ધર વિ. શક્તિમાન (૨) પૈસાદાર
સપટાવવું સક્રિ. “સપટાવું'નું પ્રેરક સધ્ધરતા સ્ત્રી. (સં.) સધ્ધર હોવું તે
સપટાવું અ.ક્રિ. સપડાવું; ફસાવું; જકડાવું સન સ્ત્રી. (અ.) શક: સંવત (ખ્રિસ્તી કે હિજરી) સપડામણ ન. (-ણી) સ્ત્રી. સપડાવું તે; ફસામણી સનકારવું સક્રિ. આંખનો ઇશારો કરવો
સપડાવું અ.ક્રિ. ફસાવું; પકડાવું; ફસાઈ પડવું સનકારો છું. (આંખ વડે કરેલો) ઇશારો (૨) અખત્યારપત્ર સપનૂ વિ. હરીફ (૨) શત્રુરૂપ સનગ્લાસ પં. (ઇ.) તાપ કે ગરમી અવરોધક કાચ સપત્ની સ્ત્રી, (સં.) શોક; પતિની બીજી પત્ની સન(-નંદ સ્ત્રી. (અ.) પરવાનગી; પરવાનો સપત્નીક વિ. (સં.) પત્નીવાળો કે સજોડે (પુરુષ) સન(-નદી વિ. સનદવાળું; પરવાનાવાળું [અવાજ સપનું ને. સ્વપ્ન; સમણું મિાંગલિક; ખુશાલીનું સનનન ક્રિ.વિ. (રવો) બાણ કે બંદૂકની ગોળી છૂટતાં થતો સપરમું ન., વિ. (સં. સુ + પર્વ ઉપરથી) શુભ પર્વનું; સનમ સ્ત્રી. (અ.) માશૂક; પ્રિયતમા થિવું સપરાણું વિ. (સં. પ્રાણ, પ્રા. (પ્રાણ) પ્રાણપૂર્વક-પૂરા સનમનવું અ.ક્રિ, સનમના(ઉદાસીનતા) થવી; દિલગીર જોરથી આવેલું; જબરું (૨) સઘળું (૩) ધન્ય; સફળ સનમના સ્ત્રી, ઉદાસીનતા; દિલગીરી અિસર; તરખાટ (૪) પક્ષ લઈને આવવું તે; બોલબોલ કરતાં સ્વજનનો સનસનાટી સ્ત્રી. આશ્ચર્ય કે હબકની સ્તબ્ધતાની વ્યાપક પક્ષ તાણવા આવવું તે સનસ્ટ્રોક પું. ઇં.) તડકો કે લૂ લાગવી તે
સપરિવાર વિ., ક્રિ.વિ. (સં.) પરિવાર સહિત; સકુટુંબ સનંદ સ્ત્રી. જુઓ “સનદ'
સપરેટ દૂધ ન. (ઈ.) મલાઈ કાઢી લીધેલું દૂધ સનંદી વિ. જુઓ “સનદી’
[(૩) સ્થિર સપાટ વિ. સં. સપટ્ટ) ખાડાટેકરા વિનાનું; એકસરખું સનાતન વિ. (સં.) શાશ્વત (૨) પરાપૂર્વથી ચાલ્યું આવતું (૨) તમામ; તળિયાઝાટક મિોજડી સનાતનધર્મ પું. (સં.) પ્રાચીન કાળથી ચાલ્યો આવતો ધર્મ, સપાટ સ્ત્રી, એક પ્રકારના (એડી વગરના) જોડા; ખાસડી વેદધર્મ
સપાટાબંધ ક્રિ.વિ. તરત; તાબડતોબ સનાતની વિ. (૨) . સનાતન ધર્મના અનુયાયી સપાટિયું ન. ખપાટિયું; વાંસ બરૂની ચીપ સનાથ વિ. (સં.) નાથ કે સ્વામીવાળું; થવાળું સપાટી સ્ત્રી. કોઈ પણ વસ્તુનો છેક ઉપરનો સપાટ ભાગ સનાથા સ્ત્રી. (સં.) સધવા
સ્નિાન સપાટો છું.ઝપાટો; ઝડપ (૨) ચાબુકનો પ્રહાર (૩) ગપાટો સનાન ન. (સં. સ્નાન) સગાંસંબંધીના મરણથી કરવાનું સપાટુંન. (સ+પાડ) આભાર;પાડ(૨)લાગવગ;ભલામણ સનાનસૂતક ન. સ્નાન અને સૂતક (૨) લેવાદેવા; સંબંધ સપાસપ ક્રિ.વિ. (રવા.) તાબડતોબ; ચપોચપ; તરત સનાનિયું વિ. સનાતનની ખબર લાવનારું; જેને સનાન સપિચ્છ, (ક) વિ. (સં.) પીંછાંવાળું આવતું હોય તેવું
સપિંડ વિ. (૨) પું. (સં.) એક જ લોહીનું; સાત પેઢી સનાહ પુ. બખતર
સુધીના પિતૃઓને પિંડ આપનાર સંબંધી (૨) સગોત્ર; સને ક્રિ.વિ. સન પ્રમાણે; સનાના વર્ષમાં
પિતરાઈ
[(વનસ્પતિ) સનેડો છું. સ્નેહસંબંધ; નેડો
સપુષ્પ વિ. (સં.) પુષ્પવાળું; પુષ્પિત (૨) તે ગુણવાળી સને(નિ)પાત પું. (સં.) ત્રિદોષ; મુઝારો [(૩) તોફાની સપૂર્ચ વિ. સમૂળગું; આખું; તમામ સનેપોતિયું વિ. સનેપાતવાળું, સતપતિયું (૨) વલવલિયું સપૂત પું. (સં. સુપુત્ર; પ્રા. સુપુત્ત) કુટુંબની આબરૂ વધારે સનો પુ. ઈશારો (૨) મમત; જીદ શિાન્તિ; નીરવતા તેવો દીકરો (૨) સારો પુત્ર સનાટો . (રવા.) સપાટો; ઝપાટો (૨) સ્તબ્ધતા (૩) સપેર ક્રિ.વિ. સારી રીતે; ઠીક; બરાબર; સુપેરે સન્નારી સ્ત્રી, (અ.) બાનુ, “મેડમ” (૨) સગુણી સ્ત્રી સપ્ટેમ્બર ૫. (ઇ.) ઇસવી સનનો નવમો માસ સન્મતિ સ્ત્રી. (સં) સદબુદ્ધિ (૨) સારી બુદ્ધિ સમ વિ. (સં.) સાત સન્માતા સ્ત્રી. સારી નેહાળ માતા; પવિત્ર માતા
સહક ન. (સં.) સાતનો સમૂહ [વાળી આકૃતિ (ગ.) સન્માન ન. (સં.) સત્કાર; સંમાન; સ્વાગત (૨) પ્રતિષ્ઠા સમકોણ વિ. (સં.) સાત ખૂણાવાળું (૨) પં. સાત ખૂણાસન્માનવું સક્રિ. સંમાન કરવું; સ્વાગત કરવું સમખંડી વિ. સાત ખંડો કે દેશોના સમૂહવાળું (૨) સાત સન્માર્ગ ૫. (સં.) સારો-નીતિનો માર્ગ
ઓરડાવાળું

Page #808

સપ્તજિલ્લો
e૯૧
ઈસબકમિટી સહિ . (સં.) (સાત જીવવાળી મનાતો) અગ્નિ સંપ્રત્યય વિ. (સં.) પ્રત્યયવાળું (વ્યા.) (૨) પ્રત્યય લાગ્યો સમદ્વીપ પુ.બ.વ.પુરાણાનુસાર પૃથ્વીના સાત મોટાવિભાગ હોય તેવું (૩) વિશ્વાસવાળું
(જબુ, કુશ, પ્લેક્ષ, શાલ્મલિ, કૌંચ, શાક અને પુષ્કર) સપ્રમાણ વિ. (સં.) સાધાર; સાબિતીવાળું (૨) યોગ્ય સપ્તદ્વિપ સ્ત્રી. (સં.) પૃથ્વી
પ્રમાણવાળું; પુરાવા સહિત; માપસરનું (૩) ક્રિ વિ. સપ્તધા ક્રિ.વિ. સાત પ્રકારે
પ્રમાણ ટાંકીને (૪) માપસર સપ્તધાતુ સ્ત્રી.બ.વ. (સં.) આયુર્વેદ પ્રમાણે શરીરની સાત સપ્રમાણતા સ્ત્રી. આધારભૂતતા
ધાતુઓ (રસ, રક્ત, માંસ, મજા, મેદ, હાડ અને સપ્રયોગ વિ. (સં.) પ્રયોગ સહિત (૨) પ્રયોગસિદ્ધ વિયે) (૨) સાત ધાતુ (સોનું, રૂપું, તાંબું, લોઢું, સપ્રયોજન વિ. (સં.) પ્રયોજનવાળું, સહેતુક કલાઈ, સીસું અને જસત)
સપ્રાણ વિ. (સં.) પ્રાણવાળું; જીવંત; હયાત સપ્તધાન્ય ન.બ.વ. (સં.) પૂજા માટેનાં સાત ધાન્ય (ઘઉં, સપ્રેમ ક્રિ.વિ. (સં.) પ્રેમસહિત; પ્રેમપૂર્વક
ચોખા, અડદ, મગ, જવ, તલ અને કાંગ) સપ્લાય . () પુરવઠો (૨) વિતરણ સપ્તપદી સ્ત્રી. (સં.) વિવાહવિધિમાં વરકન્યાએ સાત સપ્લિમેન્ટરી વિ. (ઇ.) પૂરક (૨) પુરવણી
પગલાં સાથે ફરવું તે (૨) તે વખતે વરકન્યાને લેવાની સફર છું. (અ.) હિજરી વર્ષનો બીજો મહિનો
સાત પ્રતિજ્ઞાઓ (૩) તે વખતે બોલવાનો મંત્ર સફર સ્ત્રી. (દ., અ.) પ્રવાસ; મુસાફરી (૨) વહાણની સપ્તપર્ણ પું. (સં.) એક વૃક્ષ; સાતવણ
મુસાફરી
[પૌષ્ટિક ફળ સપ્તપર્ણી સ્ત્રી, (સં.) રિસામણી; એક વનસ્પતિ સફરજન ન. (અ. સફરજલ) એક વિદેશી આયાતનું સપ્તપર્વત પુ.બ.વ. સાત પર્વતો (મહેન્દ્ર, મલય, સહ્ય, સફરનામું ન. પ્રવાસના વર્ણનનું પુસ્તક; પ્રવાસગ્રંથ
શક્તિમાન, ગંધમાદવ, વિધ્ય અને પરિપાત્ર) (૨) સફરી વિ. (ફા.) મુસાફરીનું; સફર કરનારું (૨) ઉદાર કુલ પર્વતો (હિમાલય, નિષદ, વિધ્ય, મલ્લિમાન, દિલનું (૩) ૫. ખલાસી પારિયાવ્ર ગંધમાન અને હેમકૂટ).
સફલ (સં.), (-ળ) વિ. ફળવાળું (૨) જેનો હેતુ પાર સપ્તપાતાલ (સં.) (-ળ) નં.બ.વ. સાત પાતાળ (અતલ, પડ્યો છે તેવું; સિદ્ધ; સાર્થક *
| વિતલ, સુતલ, રસાતલ, તલાતલ, મહાતલને પાતાલ) સફલતા (સં.) (-ળતા) સ્ત્રી. સાર્થકતા; ફતેહમંદી સપ્તપુરી સ્ત્રી બ.વ. (સં.) પવિત્ર મનાતી સાત મધ્યકાલીન સફા વિ. (અ.) સાફ; સ્વચ્છ (૨) ખલાસ; પૂરું
સાત નગરીઓ (અયોધ્યા, મથુરા, હરિદ્વાર, કાશી, સફાઈ સ્ત્રી. (ફા.) સાફસૂફી; સ્વચ્છતા (૨) નિષ્કપટતા ઉજ્જયિની કે અવંતિકા, દ્વારકા, કાંચી)
(૩) ટાપટીપ સમભુજ વિ. (સં.) સાત ભુજાવાળું
સફાઈકામન. (અ) સાફસૂફી કેસ્વરછતાનું કામ [માણસ સપ્તમ વિ. (સં.) સાતમું
સાતમ સફાઈ કામદાર પું. (ફા.) સફાઈકામ કરનાર; સુધરાઈનો સપ્તમી વિ., સ્ત્રી. (સં.) સાતમી વિભક્તિ (૨) સ્ત્રી. સફાઈદાર વિ. (અ.) સાફ; સ્વચ્છ (૨) સફાઈવાળું સપ્તર્ષિ પુ.બ.વ.મરીચિ, અત્રી, અંગિરસ, પુલસ્ય,પુલહ, સફાચટ ક્રિ.વિ. તદ્દન સફા - ખલાસ
કતુ,વસિષ્ઠએસાતત્રઋષિઓકે સાતતારાઓનાંઋષિનામ સફાયર છું, ન. (ઈ.) નીલમ સતલોક પુ.બ.વ. ભૂ, ભવ, સ્વ, મહ, તપ, જન, સફારી પાર્ક છું. (.) ઉપવન; અભ્યારણ્ય
તપસ્ અને સત્ય એ સાત લોક; સમભુવન સફાળું વિ. ફાળ પડી હોય એવું; બેબાકળું (૨) ઓચિતું સપ્તશતી સ્ત્રી. (સં.) સાતસો શ્લોકનો સમૂહ (૨) દુર્ગા- સફેતો છું. (ફા. સફેદ) કોલસો; કોયલો સપ્તશતી, ચંડીપાઠ
સફેતો છું. તૈલી બનાવટનો ધોળો રંગ; સફેદો સ(સમુદ્ર, સાગર) પુ.બ.વ. (સં.) લવણ, ઈક્ષરસ, સફેદ વિ. (ફા.) ધોળું; જેત; ધોળા રંગનું
સુરા, વૃત, ક્ષીર, દધિ, શુદ્ધોદક એ નામના સાત સફેદી સ્ત્રી, ધોળી ભૂકી (૨) ધોળાશ (૩) ચૂના વડે ધોળવું પૌરાણિક સમુદ્ર
- તે (૪) ઈંડાનો ધોળો ગર સ(સૂર, સ્વર) પુ.બ.વ. ડુજ, ઋષભ, ગાંધાર, સફેદો . ધોબો ભૂકો (૨) તેલવાળો ધોળો રંગ
મધ્યમ, પંચમ, પૈવત, નિષાદ એ સંગીતના સાત સૂર સફી . (અ. સફ) પૃષ્ઠ; પાનું, “પેજ (અનુક્રમે સા, રે, ગ, મ, ૫, ધ, નિ) સબ વિ. (હિ.) સર્વ; બધું
[ઉપસર્ગ સમાદ્રિ(-ચલ) પુબ.વ. (સં.) સાત પ્રાચીન પર્વતોનો સમૂહ સબ ઉપ. (ઈ.) નામ પૂર્વે ‘ઉપ’ કે ‘પેટા અર્થ બતાવતો - મહેન્દ્ર, મલય, સહ્ય, શક્તિમાન, ગંધમાદન, વિંધ્ય, સબઈન્સપેકટર પં. (.) ઉપનિરીક્ષક
પારિવાત્ર) [(ભાગવતનું) પારાયણ કે તેની કથા સબક ., ન. (અ.) પાઠ; ધડો; દાખલો; દાંત સાહન. (સં.) અઠવાડિયું (૨) સ્ત્રી. સાત દિવસ ચાલતું સબકમિટી સ્ત્રી. (ઈ.) પેટા-સમિતિ

Page #809

સબકાવવું G૯૨
[સમક્ષ સબકાવવું સક્રિ. સફેદીનો માર મારવો
સબ્સિડિયરી વિ. (ઇં.) સહાયક; પૂરક (૨) ગૌણ સબકોન્શિયસ વિ. (ઇ.) પ્રબુદ્ધ; અર્ધજાગૃત (૨) પું સન્સ્ટિટ્યૂટ વિ. (ઇં.) અવેજી અવચેતનમન
સભય વિ. (સં.) ભયયુક્ત, ભયભીત, ભયવાળું સબજજ પં. (ઈ.) મેજિસ્ટ્રેટની ઉપલી કક્ષાનો ન્યાયાધિકારી સભર વિ. સં. સુ + બૂઉપરથી) ભરપૂર પૂરેપૂરું ભરેલું સબજી સ્ત્રી, (ફા.) તૈયાર કરેલી ભાંગ (૨) શાકભાજી; સભા સ્ત્રી. (સં.) મેળાવડો; પરિષદ (૨) સમાજ; મંડળી ભાજીપાલો
સભાક્ષોભ પં. સભામાં ઊઠીને બોલતાં થતો ગભરાટ સબજીમંડી સ્ત્રી, શાકબજાર
સભાગૃહ, સભાખંડ . (સં.) સભા ભરવાનો ખંડ કે સ્થળ સબડકો પુ. પ્રવાહી પદાર્થ ચૂસતાં થતો અવાજ સભા-જન ન. (સં.) સભામાં ભાગ લેનાર માનવ-સમૂહ સબડવું અ.ક્રિ. વાસી પડ્યું રહેવાથી બગડી જવું (૨) સ-ભાજન વિ. (સં.) વાસણ સાથે રહેતું કે આવેલું (૨) નકામું થઈ ખુવાર થતાં પડ્યું રહેવું
ન. પૂજા; સેવા (૩) સત્કાર સબડાક કિ.વિ. સબડકાનો અવાજ
સભાસદ કું. (સં.) સભ્ય; “મેમ્બર' સબદ પુ. શબ્દ; બોલ (૨) સંદેશો
સભાધ્યક્ષ, સભાપતિ મું. (સં.) સભાનું સંચાલન કરનાર સબધું વિ. (સં. સુબદ્ધ) સારા બાંધાનું; મજબૂત; ખમે તેવું અધ્યક્ષ; પ્રમુખ; સદર સિાવધ; સચેત સબનીસ પુ. (ફા.) હિસાબી દફતરદાર; હિસાબનીશ: સભાન વિ. (સં.) ભાનવાળું: શદ્ધિમાં હોય તેવું (૨) “એકાઉન્ટન્ટ
[કારણ કે; કેમ કે સભામંડપ છું. સભાનો મંડપ સબબ છું. (અ.) કારણ; હેતુ (૨) ના.કારણ (૩) સંયો. સભારંજની વિ. સભાજનોના મનનું રંજન કરનારી સબમરીન સ્ત્રી. (ઇ.) પાણીની સપાટી નીચે ચાલતી બોટ; (કથનશૈલી)
બક-કિર્તી [રાહ જુઓ એવા મતલબનો ઉદ્ગાર સભાશાસ્ત્ર ન. સભાશાસન ચલાવવા વગેરે અંગેનું શાસ્ત્ર સબર સ્ત્રી. (અ. રાગ્રો સબૂરી, ધીરજ (૨) ઉદ્થોભો, સભાસંચાલન ન. (સં.) સભાશાસન; સભાની કામગીરી સબરસ ને. (હિ, સબ, સં. સર્વ + રસ) મીઠું; નિમક પર દેખરેખ રાખવાનું કાર્ય સબલ વિ. (સં.) (-ળ) બળવાન, બળવાળું (૨) મજબૂત સભાસ્થાન ન. સભા ભરાવાની જગા ગિરીબાઈ (૩) અતિશય; ખૂબ
સભીડાઈ સ્ત્રી. આર્થિક ભીડ કે તંગી હોવી તે (૨) સબલા વિ., સ્ત્રી, (સં.) (-ળા) બળવાન સ્ત્રી સભર વિ. (સભર ઉપરથી) ભરપૂર; સભર (૨) સબસિડી સ્ત્રી. (ઇં.) ઉત્તેજનાર્થે કોઈ પણ સ્વરૂપમાં ખર્ચ- માતબર; પૈસેટકે ભરપૂર સિભાસદ; “મેમ્બર'
વાળા કામને અપાતી રાહત માટેની રકમ; સહાયકી સભ્ય વિ. (સં.) વિવેકી; સભ્યતાવાળું; શિષ્ટ (૨) પું. સબળ(-ળું) વિ. બળવાન (૨) દઢ; મજબૂત સભ્યતા સ્ત્રી. સભ્યપણું (૨) સંસ્કૃતિ; સુધારો તિ સબળા વિ. જુઓ “સબલા”
સભ્યપદ ન. (સં.) કોઈપણ સંસ્થા કે મંડળીના સભ્ય થવું સબાકો . (રવા.) ચસકો; ઝપાટો (૨) સબડકો સભ્યા સ્ત્રી. સ્ત્રી સભ્ય; સ્ત્રી સભાસદ સબીજ વિ. (સં.) બીજવાળું (૨) બીજમંત્ર સાથેનું (૩) સમ પુ.બ.વ. (સર. અ. કસમ) સોગન; શપથ; કસમ સવિકલ્પ (મો.)
સમ વિ. (સં.) સરખું; સમાન (૨) . તાલનું સબીલ સ્ત્રી. મહોરમ પહેલાં દશ દિવસનું પિવાનું આરંભસ્થાન (સંગીતમાં)
ધર્માદાપાણી કે શરબત (૨) પરબ દિલીલ સમઅપૂર્ણાંક પું. (સં.) છેદથી નાના અંશનો અપૂર્ણાંક સબૂત છું. (અ. સબતા) સાબિતી; પુરાવો (૨) દાખલો; સમઈ, (૨દાની) સ્ત્રી. દીવી સિમાલિક સબૂર સ્ત્રી. (અ. સબર ઉપરથી) ધીરજ; સહનશક્તિ (૨) સમકાલીન વિ. (સં.) એક જ કાળમાં સાથે વિદ ઉદ્ “થોભો, રાહો' એ અર્થનો ઉદ્ગાર
સમકક્ષ વિ. (સં.) સમાન દરજજનું-કક્ષાનું સબૂરી(-રાઈ) સ્ત્રી. ધીરજ; સહનશક્તિ; ખામોશી સમકર્ણ પું. (સં.) ચતુષ્કોણ; “રેક્ટન્ટલ” (૨) વિ. સબોડવું સક્રિ. સોટીથી સબોસબ મારવું
કાટખૂણામાં બરાબર રચાયેલું સબોસબ ક્રિ.વિ. ઝપાટાબંધ; ત્વરાથી; ઉપરાઉપરી સમકાલિક વિ. (સં.) એક સાથેનું; સમસામયિક સજ્જેક્ટ . (.) ચર્ચાવિચારણા માટેની બાબત કે વિષય સમકેન્દ્ર વિ. (સં.) સમાન કેન્દ્રવાળું
(૨) અભ્યાસવિષય (૩) રૈયત; પ્રજાજન (૪) સમકોણ વિ. (સં.) સમાન કોણવાળી (આકૃતિ) (૨) . વાક્યનો કર્તા
લિક્ષી બંને ભૂજ સીધી લીટીમાં હોય તેવો ખૂણો (ગ) સબ્સક્ટિવ વિ. (ઈ.) આત્મલક્ષી; વ્યક્તિનિષ્ઠ; વ્યક્તિ- સમક્તિ ન. (સં. સમ્યકત્વ) સાચી તત્ત્વજિજ્ઞાસા (જૈન) સબ્લાઇમ વિ. (ઇ.) ઉદાત્ત; ભવ્ય (૨) ઊર્વી સમક્ષ વિ. (૨) ક્રિ.વિ. (સં.) (-ની) પ્રત્યક્ષ; રૂબરૂ; સપ્લિમેશન ન. (ઇં.) ઉદાતીકરણ (૨) ઊર્વીકરણ નજર સામે

Page #810

સમક્ષેત્રો
ge 3
[સમભાગ સમક્ષેત્ર વિ. (સં.) સમાનક્ષેત્રવાળું (૨) સ્ત્રી સમાન સમતલ (સં.) (-ળ) વિ. સરખી સપાટીનું, સપાટ (૨)
દષ્ટિમર્યાદાની જેમ આડી સપાટી; “હોરિઝોન્ટલ' ન. સરખી સપાટી સમક્ષિતિજ વિ. (સં.) ક્ષિતિજને સમાંતર; “હોરિઝોન્ટલ સમતા સ્ત્રી. (સં.) સમત્વ; સરખાપણું સમગ્ર વિ. (સં.) સઘળું; તમામ; સમસ્ત
સમતુલા સ્ત્રી. (સં.) સમતોલપણું; સરખું વજન હોવાપણું સમગ્રતયા ક્રિ.વિ. સમગ્રપણે; સંપૂર્ણપણે; બધી રીતે સમતુલિત વિ. (સં.) સરખા વજનનું (૨) સમાન; સરખું સમઘાત વિ. (સં.) સમાન ઘાતવાળું (પદી) (ગ) સમતોલ વિ. (સમ + તોલ) સરખા વજનનું (૨) સરખું; સમચતુર્ભુજ પું. (સં.) ત્યારે સમાન બાજુવાળો ચતુર્ભુજ સમાન (૩) કું., ન. બારોબાર સરખું વજન - ચતુષ્કોણ; “રોમ્બસ' (ગ.)
સમતોલપણું ન. (સં. + ગુ.) સમતોલ હોવું કે થવું તે સમચ-છોરી સ્ત્રી. (સં. સાંવત્સરિકા, પ્રા. સંવચ્છરિઆ) સમત્રિકોણ છું. (સં.) ત્રણ સરખી બાજુવાળો ત્રિકોણ
દર વર્ષે આવતી મરણતિથિ (૨) તે દિવસે કરાતી સમત્વન. (સં.) સમતા; સરખાપણું અિભાવવાળી સમજ ક્રિયા; સંવત્સરી
સમત્વબુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) સમતાવાળી બુદ્ધિ, રાગદ્વેષના સમચોરસ વિ. (૨) પું. (સ + ચોરસ) ચારે બાજુ ને સમથળ વિ. (સં. સમસ્થલ) સપાટ; સમતલ ખૂણા સરખા હોય તેવી આકૃતિ
સમદર્શિતા સ્ત્રી (સં.) સમદર્શીપણું; નિષ્પક્ષપાતી વલણ સમચ્છેદ ૫. (સં.) અનેક અપૂર્ણાંકનો સમાન છેદ (૨) સમદર્શી વિ. (સં. સમદર્શિત) સૌની તરફ સરખી નજરે
વિ. અપૂર્ણાકના સરખા છેદવાળું; સમચ્છેદી (ગ.) જોનારું, નિષ્પક્ષપાતી; સમત્વબુદ્ધિ સમચ્છેદી વિ. (સં.) અપૂર્ણાંકના સરખા છેદવાળું સમદુઃખ(બી) વિ. (સં.) સરખા દુઃખવાળું (૨) બીજાનું સમછરી સ્ત્રી, (સં. સાંવત્સરિકા, પ્રા. સંવચ્છરિઆ) જુઓ દુઃખ જોઈ એટલું જ દુઃખી થનારું “સમચરી
સમદષ્ટિ વિ. (સં.) સમદર્શી, સમભાવ રાખનારું (૨) સમજ, (oણ) સ્ત્રી. (“સમજવું પરથી) અક્કલ; જ્ઞાન; સ્ત્રી. સમાનદષ્ટિ; નિષ્પક્ષપાત
ડહાપણ (૨) પરસ્પર સમજી રાખેલી વાત; કરાર સમદ્વિભુજ વિ. (સં.) બે સરખી ભુજાવાળું - બાજુવાળું સમજણું(-દાર) વિ. સમજે તેવું; સમજણવાળું (૨) (લા.) સમદ્વિજત્રિકોણ છું. (સં.) જેની બે બાજુ સરખી હોય ઉંમરલાયક
તેવો ત્રિકોણ સમજદારી સ્ત્રી. (ફા.) સમજ હોવી તે; સમજણાપણું સમધાત વિ. સરખી પરિસ્થિતિનું સમજફેર સ્ત્રી. સમજવામાં ફેર કે ભૂલ
સમધારણ વિ. (સમ + ધારણ) સરખું; નહિ ઊંચું કે નહીં સમજબુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) સમજવાની અક્કલ કે આકલનશક્તિ નીચું (૨) મધ્યમ પ્રકારનું સમજવું સક્રિ. જાણવું (૨) અર્થ ગ્રહણ કરવો (૩) સમધોરણ ન. સરખું ધોરણ કે તે કરવું તે; “મૉડરેશન”
ખરાખોટાની તુલના કરવી; વિચાર કરવો (૪) અજિ. સમધ્વનિ પુ.બ.વ. એક જ ધ્વનિ કે ઉચ્ચારવાળા પણ આગ્રહ છોડવો; માની જવું
ભિન્નાર્થ કે મૂળવાળાં શબ્દ સમજાવટ સ્ત્રી. સમજાવવું તે (૨) પતાવટ સમન્વય . (સં.) એકસરખો વ્યવસ્થિત ક્રમ (૨) પરસ્પર સમજાવવું સક્રિ. સમજે તેમ કરવું () મનાવવું; નરમ સંબંધ (૩) એકીકરણ; જોડાણ (૪) તાત્પર્ય
પડવું; શાંત કરવું (૩) ફોસલાવવું; છેતરવું સમન્વિત વિ. (સં.) સમન્વય કરેલું; સંબંધ-સામેલ કરેલું સમજાવું અ.ક્ર. “સમજવું'નું કર્મણિ
(૨) સમાવી લીધેલું; સામેલ કરેલું સમજુ વિ. સમજણું; બુદ્ધિશાળી
સમન્સ પું. (ઈ.) અદાલતી તેવું કે તેનો પત્ર; આદેશપત્ર સમજૂત-તી) સ્ત્રી. સમજવું તે; માની લેવું તે (૨) સમપરિમાણ ન. સરખું માપ (૨) વિ. સરખા માપનું
સમજાવવું તે; ભ્રમ કે વિરોધ દૂર કરી સમાધાન સમપાણિ પું. (સં.) ગાયનના તાલની સાથે જ તાળી કરાવવું તે (૩) સલાહ (૪) ખુલાસો; વિવેચન પાડતા જવું તે
હિોય તેવું સમડી સ્ત્રી. “ચીલઝડપથી જાણીતું એક પક્ષી; શમડી સમપ્રકૃતિ, (૦૬) વિ. (સં.) પ્રકૃતિ કે લાક્ષણિક્તા સરખી સમડીસ્ત્રી. (સં. શમી, પ્રા. સમિ) ખીજડાનું ઝાડ; શમીવૃક્ષ સમપ્રમાણ વિ. (સં.) સરખા પ્રમાણવાળું; સરખા માપનું સમડો !. શમી વૃક્ષ; ખીજડો
(૨) સમયસરનું સમડી . કામણ-ટૂપણ કરનાર બાવો
સમબાજુ(-) વિ. સરખી બાજુઓવાળી (આકૃતિ); સમડો છું. સમડીનો નર
સમભુજ (ગ.). સમૃણી સ્ત્રી. ઝીણી વસ્તુ માટેનો નાજુક ચીપિયો; સમાણી સમબુદ્ધિ વિ. (સં.) સર્વને સરખું સમજનારું (૨) સ્ત્રી. સમણું ન. (સં. સ્વપ્ન, પ્રા. સુમિણા, સિમિણ) સ્વપ્ન; સમતાની બુદ્ધિ; સમત્વબુદ્ધિ
સ્વપન; સપનું (૨) ઊંઘમાં ભાસતો દેખાવ સમભાગ કું. (સં.) સરખો ભાગ-હિસ્સો

Page #811

સમભાગિની
૭૯૪
[સમશાનિયું સમભાગિની સ્ત્રી. (સં.) સરખો ભાગ લેનારી સ્ત્રી (૨) સમરાવવું સક્રિ. “સમારવું'નું પ્રેરક
સરખું ભાગ્ય ધરાવનારી સ્ત્રી [ભાગ્ય ધરાવનારું સમરાવું અ ક્રિ. “સમારવું’નું કર્મણિ સમભાગી વિ. (સં.) સરખો હિસ્સો ધરાવનારું (૨) સરખું સમરાંગણ ન. (સં.) રણક્ષેત્ર; યુદ્ધક્ષેત્ર; લડાઈનું મેદાન સમભાવ ૫. (સં.) સમતાની બુદ્ધિવાળો-ભાવ (૨) સમરી સ્ત્રી. (ઇ.) ઉપસંહાર (૨) સારાંશ
પોતીકાપણું (૩) સહાનુભૂતિ નિષ્પક્ષપાતી સમરી ટ્રાયલ સ્ત્રી. (ઇ.) લાંબી જુબાનીઓ વગેરે થયા સમભાવી વિ. (સં.) સમભાવવાળું, સમભાવ રાખનારું; વિનાનો કોર્ટમાં કેસ ચાલવો તે [સિમિલર (ગ.) સમભુજ(-જીય) વિ. (સં.) સમબાજુ - સરખી બાજુવાળી સમરૂપ વિ. (સં.) સમાન રૂપવાળું (૨) એકરૂપ;
(આકૃતિ) માપમાં સરખું (૩) ઘાટીલું સમરેખ વિ. (સં.) સમાંતર રેખા ઉપર આવેલું (ગ.) સમમાત્રી(-ત્રિક) વિ. (સં.) સમાન માત્રાવાળું (૨) સમરેખા સ્ત્રી. (સં.) સુરેખા સામર્થ્યવાનું સમમિતિ સ્ત્રી. (સં.) સરેરાશ (ગ) (૨) સમપ્રમાણતા; સમર્થ વિ. (સં.) બળવાન, શક્તિમાન (૨) ધુરંધર (૩) સૌષ્ઠવ; “સિમેટ્રી'
સમર્થક વિ. (સં.) સમર્થન કરનાર: અનુમોદન આપનાર; સમય છું. (સં.) વખત; કાળ (૨) મોસમ (૩) લાગ; ટેકો આપનાર
[(૩) સાબિતી અવસર; સંજોગ (૪) પ્રતિજ્ઞા; નિયમ (૫) સંકેત સમર્થન ન. (સં.) દલીલોથી પુરવાર કરવું તે (૨) ટેકો (૬) શરત (૭) સિદ્ધાંત (૮) શાળામાં શિક્ષણ માટે સમર્થિત વિ. (સં.) સમર્થન કરાયેલું; ટેકો અપાયેલું
નિયત કરેલો સમયવિભાગ - તાસ; “પિરિયડ સમર્પક વિ. (સં.) સમર્પણ કરનાર; નિવેદન કરનાર (૨) સમયધર્મ છું. (સં.) વખતને અનુકૂળ થઈને રહેવું તે યોગ્ય, ઉચિત; બંધબેસતું સમયપત્રકન. સમયની ફાળવણીની નોંધ; ‘ટાઈમ-ટેબલ સમર્પણ ન. (સં.) અર્પણ કરવું તે (૨) નિવેદિત કરવું સમયપાલન ન. (સં.) બરોબર સમય સાચવવો તે; સમર્પવું સક્રિ. (સં. સમ્ + અર્પ) સમર્પણ કરવું, સમયસર હોવું તે
ભક્તિભાવપૂર્વક ચરણમાં ધરી દેવું (૨) નિવેદિત સમયમૂર્તિ પં. (સં.) સમયકે જમાનાનો પ્રતિનિધિરૂપમનુષ્ય કરવું
નિવેદિત કરેલું સમયવિરોધી વિ. (સં.) જમાનાનાં બળોથી વિરુદ્ધ વર્તનાર સમર્પિત વિ. (સં.) સમર્પણ કરેલું; સમયેલ (૨) સમયસૂચકવિ. સમયસૂચકતાવાળું; સમય જોઈ કામ કરનાર સમર્યાદ કિ.વિ. મર્યાદાપૂર્વક, મર્યાદા સાથે સમયસૂચકતા સ્ત્રી. સમયને યોગ્ય તત્કાળ કાર્ય કરવાની સમલ વિ. (સં.) (-ળ) મળવાવું; મલિન; મેલું
પ્રમાણેનું; સમયાનુસારી સમલક્ષી વિ. (સં.) એકસરખા લક્ષ્યવાળું સમયાનુરૂપ વિ. સમયને અનુકૂળ; જેવો સમય તેવું-તે સમલંકૃત વિ. (સં.) સારી રીતે શણગારેલું સમયાનુસાર ક્રિ વિ. (સં.) સમયને અનુસરીને; સમય સમલંબ વિ. (સં.) સરખા લંબવાળું પ્રમાણે; વખત જોઈને
સમવાર પું. (સં.) એક પ્રકારનું એકાંકી રૂપક સમયાનુસારી વિ. સમયને અનુસરીને વર્તનારું કે થનારું સમવયી(-યસ્ક) વિ. (સં.) સરખી ઉંમરનું; સમોવડિયું સમયોચિત વિ. સમયને અનુકૂળ
સમવસરણ ન. (સં.) આચાર્ય કે મોટા માણસની સમર ૫., ન. (સં.) યુદ્ધ; સંગ્રામ
પધરામણી વખતે એકઠો થતો સમુદાય (જૈન) સમર ૫. (ઇં.) ઉનાળો
સમવાય છું. (સં.) સમૂહ; સમુદાય (૨) સંબંધ (૩) એવો સમરણ ન. (સં. સ્મરણ) સ્મરણ; સંસ્મરણ (૨) વારંવાર નિત્ય સંબંધ કે જેમાં એક સંબંધીનો નાશ થતાં બીજો યાદ કરવું તે (૩) (પ્રભુનું) નામ જપવું તે
સંબંધી પણ નાશ પામે (જેમ કે, દૂધ અને તેના સફેદ સમરથ વિ. સમર્થ; બળવાન; પ્રબળ [દરિયામહેલ રંગનો) (ન્યા.) સિમૂહતંત્ર; “ફેડરેશન સમર પેલેસ . (.) ઉનાળામાં રહેવા માટેનો મહેલ; સમવાયતંત્ર ન. અનેક સ્વાયત્ત સમૂહોનું એન્ન રાજ્યતંત્ર; સમરભૂમિ(મી) સ્ત્રી. (સં.) રણક્ષેત્ર;યુદ્ધભૂમિ; સમરાંગણ સમવાયી વિ. સમવાય સંબંધવાળું (૨) સમવાયતંત્રને સમરવું સક્રિ. (સં. સ્મૃ, પ્રા. સમર) સ્મરણ કરવું; યાદ લગતું; “ફેડરલ કરવું
[ઉનાળુવેકેશન સમવૃત્ત ન. (સં.) ત્યારે સરખાં ચરણવાળો છંદ (૨) મુખ્ય સમરવેકેશન ન. (ઇ.) ઉનાળાની રજાઓનો ગાળો; રેખાંશનું વર્તુળ-વૃત્ત (૩) વિ. સરખા છંદવાળું સમવેર ૫. (ઇ.) ઉનાળુ પોશાક કે પહેરવેશ [થયેલું સમતવિ (
સઅવ+ઇત) એકત્રિત, સંયુક્ત; સમવાયી સમરસ વિ. (સં.) સમાન કે એક રસવાળું (૨) એકાત્મ સમવેદિત્વ ન. (સં.) સમવેદી હોવાપણું [ભૂતિવાળું સમરહાઉસ ન. (ઇં.) ઉનાળા માટે બનાવેલું ઠંડકવાળું સમવેદી ન. (સં. સમવેદિનું) સમાન વેદનાવાળું; સહાનુ
મકાન, ગ્રીષ્મભવન સિમરાવાનું મહેનતાણું સમશાન ન. મસાણ; સ્મશાન [ડાઘુ તરીકે આવેલું સમરામણ ન. (-ણી) સ્ત્રી. સમરાવાની કામગીરી (૨) સમશાનિયું વિ. સ્મશાન જેવું-નિર્જન (૨) અમંગળ (૩)

Page #812

સમશીલ છ૯૫
[સમાધિ સમશીલ વિ. (સં.) સરખી કે મળતી આવતી ટેવોવાળું; સમાજભાષાવિજ્ઞાન ન. ભાષા અને સમાજ વચ્ચેના સમાનશીલ
સંબંધનાં સઘળાં પાસાંઓનું અધ્યન કરતી ભાષાસમશીતોષ્ણ વિ. સરખી ગરમી કે ઠંડીવાળું
વિજ્ઞાનની એક શાખા; “સોશિયોલિંગ્વિસ્ટિક્સ સમશેર સ્ત્રી. શમશેર; તલવાર
[કુશળ સમાજવાદ ૫. વ્યક્તિ કે વર્ગની નહિ, પણ સમાજની સમશેરબહાદુર વિ. શમશેરબહાદુર; તલવાર ચલાવવામાં સત્તાનો વાદ (૨) ઉચ્ચનીચના ભેદ ન હોય તેવો સમશ્લોકી વિ. સં. સમ+ શ્લોક) એકસરખા શ્લોકવાળું વાદ; “સોશિયાલિઝમ' [‘સોશિયાલિસ્ટ' સમશ્લોકી સ્ત્રી. મૂળ શ્લોક પ્રમાણે શ્લોકવાળું ભાષાંતર) સમાજવાદી વિ. (૨) પું. સમાજવાદમાં માનનાર; સમષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) સમગ્રતા; સમુદાય (વ્યષ્ટિથી ઊલટું) સમાજ(વિધા) સ્ત્રી. ( શાસ્ત્ર) ન. સમાજવ્યવસ્થાનું સમષ્ટિવાદ . (સં.) સમાજવાદ; “સોશિયાલિઝમ શાસ; ઇતિહાસ-ભૂગોળ-નાગરિકશાસ્ત્ર એ વિષયો સમસમ ક્રિ.વિ. (રવા) જોરથી ફૂંકાતા પવનનો અવાજ સમાજવૃત્તિ સ્ત્રી. સમાજમાં રહેવાની કે તે વસાવવાની
થાય તેમ [(૨) ધૂંધવાઈ રહેવું (મનમાં) માણસની સહજવૃત્તિ સમસમવું અક્રિ. (સં. સિમિસિમાયતે) એવો અવાજ થવો સમાજશાસ્ત્રી પું. (સં.) સમાજશાસ્ત્રનો જ્ઞાતા-જાણનાર સમસભાટ ક્રિ.વિ. સમસમતું હોય એમ (૨) પં. સમાજશાસ્ત્રીય વિ. (સં.) સમાજશાસ્ત્ર સંબંધી લાગણીથી સમસમવું તે
સમાજસુધારક વિ. (સં.) સમાજના કુરિવાજો દૂર કરનાર સમસંવેદનન. (સં.) સર્જક અનુભવી હોય તેના જેવી સંવે- સમાજસેવક વિ., પૃ. (સં.) સમાજની કે જનતાની સેવા
દના તેની સર્જનકૃતિ દ્વારા ભાવક પણ અનુભવે તે કરનાર સમસામયિક (સં.) વિ. સમકાલીન
સમાજસેવા સ્ત્રી. (સં.) સમાજસેવકનું કર્તવ્ય સમસૂત્ર વિ. (સં.) સીધી લીટીમાં રહેલું (૨) એકસરખી સમાજિષ્ટ વિ. સમાજવાદી (૨) આર્યસમાજી
સપાટીએ આવી રહેલ સિમગ્ર સમુદાય સમાજી વિ. સમાજનું સમાજ સંબંધી (૨) કોઈ અમુક સમસ્ત વિ. (સં.) સઘળું; તમામ; બધું ભેગું (૨) ન. સમાજમાં જોડાયેલું [એનો દડો બનાવવો સમસ્યા સ્ત્રી. (સં.) પ્રશ્ન; કોયડો (૨) સાન; સંકેત (૩) સમાણવું સક્રિ. સૂતરની આંટીને બે ઢીંચણ ફરતે રાખી
ઉખાણું [ભાગ પૂરો કરી આપવો તે; એવી રમત સમાણી સ્ત્રી. (સં. + સમ્ + આ + ની) ઝીણી વસ્તુ સમસ્યાપૂર્તિ સ્ત્રી. સમસ્યાનો જવાબ આપવો કે અધૂરો માટેનો સોનીનો નાજુક ચીપિયો; સમેણી સમળી સ્ત્રી. સમડી; એક પક્ષી
સમાણું વિ. (સં. સમાન, અપ. સમાણઉ) સમાન; સરખું સમળી સ્ત્રી, (-ળો) ૫. શમીવૃક્ષ; ખીજડો
(૨) ને લાગુ પડતી (ગાળ) [સાથોસાથ; સહિત સમંજસ વિ. (સં.) ઉચિત; વાજબી (૨) સ્પષ્ટ; સમજી સમાણું ક્રિ.વિ. અપ. સમાણું, પ્રા. સમ્)-ની સાથોસાથ;
શકાય તેવું (૩) ચોખ્ખું (૪) સદ્દગુણી સમાણો પુ. સોનીનો મોટો ચીપિયો-સાણસી સમં(-મુંદર . (હિ.) સમુદ્ર; સાગર છેિ તે સ્થિતિ સમાદર પું. (સં.) આદર-સત્કાર (૨) માનપૂર્વક સ્વીકાર સમાં સ્ત્રી, પૂરી ભરતી આબે બાર મિનિટ પાણી થોભે સમાદાન ન. (સં.) જૈનોનું નિત્યકર્મ (૨) ભેટ કે દાનનો સમાકાર પું. સમાકૃતિ સ્ત્રી, (સં.) સરખો ઘાટ (૨) વિ. સ્વીકાર સરખા ઘાટનું; મળતા આવતા આકારનું
સમાદિષ્ટ વિ. (સં.) જેને હુકમ કરાયો હોય તેવું સમાગમ પં. (સં.) સંયોગ; મેળાપ (૨) સોબત; સંગત સમાધ સ્ત્રી. સાધુસંન્યાસીના દટાયાનું સ્થાન, સમાધિ (૨)
(૩) સ્ત્રીસંગ; સંભોગ (૪) પરિચય; ઓળખાણ મનની શાંતિ કે સમાધાન સમાચાર છું. (સં.) ખબર (બહુધા બહુવચનમાં); સમાધાન ન. (સં.) વિરોધ, શંકા કે ગૂંચવણનો નિવેડો વર્તમાન; ન્યૂઝ
અને શાંતિ (૨) તૃપ્તિ; સંતોષ (૩) ધ્યાન; સમાધિ સમાચારપત્ર ન. વર્તમાનપત્ર; અખબાર; છાપું
(૪) પતવું કે પતવવું તે (૫) કજિયાની પટાવટ સમાજ પં. (સં.) સમુદાય (૨) મંડળી; સભા (૩) એક સમાધાની સ્ત્રી, સમાધાન, નિવેડો કરી આપનાર (૨)
ધર્મ કે આચારવાળો જનસમુદાય (૪) વ્યવસ્થિત ચિત્તની શાંતિ-નિરાંત (૩) સુલેહસંપ (૪) પું. જનસમુદાય; જનતા
મંદિરની જરૂરિયાતો વૈષ્ણવોને સમજાવી તેમની સમાજકારણ ન. સમાજતંત્રની રચના - વ્યવસ્થિતિ પાસેથી માગણી કરનાર મંદિરનો અધિકારી; મંદિરની સમાજજીવન ન. (સં.) સમાજમાં જીવવું તે: સામાજિક આંતરિક વ્યવસ્થા કરનાર
જીવન (૨) સમાજ સાથે સમાનભાવે જીવવું તે સમાધિ !., સ્ત્રી. (સં.) જેમાં ધ્યાતા ને ધ્યાનનો ખ્યાલ સમાજજીવી વિ. સમાજમાં જ જીવી શકે એવું (૨) સમાજ લુપ્ત થઈ ધ્યેયનું સ્વરૂપ જ ચિત્તમાં રહે ઉપર જીવનાર
છે તેવું ઊંડું ધ્યાન (યોગ) (૨) સાધુસંન્યાસીનું

Page #813

સમાધિમરણ OES
સમાહાર મરણ (૩) સાધુસંતને દાટ્યા હોય તે જગા પર કરેલી સમારવું સક્રિ. (સં. સમારચયતિ, પ્રા. સમારઇ અથવા દેરી (૪) ચિત્તની શાંતિ (૫) પું. જૈનોના અનાગત સં.સમ્યકકરોતિ, પ્રા.સમ્માઇ) દુરસ્ત કરવું, સુધારવું ચોવીસ તીર્થંકરોમાંના અઢારમા
(૨) કાપવું (શાક) (૩) ઓળી કરીને વ્યવસ્થિત કરવું સમાધિમરણ ન. કોઈ પણ જાતની માનસિક પીડા અનુ- (વાળ) (૪) ચીરવું; ફાડવું (મડ કે ચામડું)
ભવ્યા વગર જ્ઞાનપૂર્વકનું અવસાન-પડિતમરણ (જૈન) સમારંભ પું. (સં.) ઠાઠમાઠથી કરેલો આરંભ (૨) ધામસમાધિસ્થ વિ. સમાધિમાં પડેલું; ધ્યાનની દશામાં રહેલું ધૂમવાળો ઉત્સવ (૩) મેળાવડો [શુશ્રુષા સમાન વિ. (સં.) સરખું (૨) સપાટ; સમતલ (૩) સમારાધન ન. (સં.) પ્રસન્ન-રંજન કરવું તે (૨) પરિચર્યા;
સજાતીય (૪) પું. પાંચ પ્રાણવાયુમાંનો એક સમારોપ છું. (૦ણ) ન. (સં.) આરોપવું તે (૨) સોંપવું સમાન કિ.વિ. (સં.) માન સાથે; આદરપૂર્વક દિરાનું તે; સોંપણી (૩) સમાપન (વ્યાખ્યાન વગેરેનું) સમાનકક્ષ વિ. (સં.) સમાન કક્ષાનું; સમકક્ષ; સરખા સમારોપિત વિ. (સં.) આરોપેલું; ચઢાવેલું સમાનતાસ્ત્રી (સં.) સરખાપણું [સરખાધર્મ-સંપ્રદાયવાળું સમારોહ પુ. (સં.) સમારંભ; મેળવડો (૨) ધામધૂમવાળો સમાનધર્મા(-”) વિ. (સં.) સમાન ગુણધર્મવાળું (૨) ઉત્સવ; મેળો સમાનભાવ ૫. (સં.) સૌને સમાન ગણવા તે; સમતા સમાલવું સક્રિ. (સં. સમ્ + ભાલ) સંભાળવું (૨) સમાનભાષા સ્ત્રી. (સં.) ભિન્ન ભિન્ન ભાષાઓવાળાના સાવધાની-સાવચેતી રાખવી (૩) ચોકસાઈ રાખવી
વ્યવહારમાં ચાલે એવી એક - સર્વસાધારણ ભાષા સમાલેખ છું. (સં.) વિભિન્ન મૂળ કે અર્થવાળા અને ભિન્ન સમાનરૂપ વિ. (સં.) સમરૂપ સરખું; “સિમિલર' ભિન્ન રીતે ઉચ્ચારાતો પણ એક જ રીતે લખાતો શબ્દ, સમાનવૃત્તિ સ્ત્રી. (સં.) સમબુદ્ધિ; સમભાવ (૨) વિ. જેમ કે, ગોળ (વર્તુળ); ગોળ (એક ગળ્યો પદાર્થ) મળતા આવતા વલણવાળું
સમાલોચક વિ. (સં.) અવલોકન કરનાર; વિવેચક; સમાનશીલ વિ. સમાન ગુણધર્મ કે સ્વભાવવાળું
સમીક્ષક
[સમીક્ષણ (૨) વિચારણા સમાનાધિકરણ ન. (સં.) સરખી વિભક્તિ (વ્યા.) (૨) સમાલોચન ન., (-ના) સ્ત્રી. અવલોકન; વિવેચન; ' વિ. સમાન વિભક્તિવાળું
સમાવ છું. સમાવું કે સમાવવું તે; સમાવેશ સમાનાર્થ, (૦૪) વિ. (સમાન + અર્થ) સમાન અર્થવાળું; સમાવર્તન ન. (સં.) વિદ્યાભ્યાસ પૂરો કરી બ્રહ્મચારીએ ઘેર
પર્યાયવાચી (૨) એકસરખા હેતુવાળું [પિતરાઈ પાછું કરવું તે સમાનોદકવિ. (સં.) એક જ ગોત્ર કે પિત્રુ કુળનું, સગોત્ર; સમાવર્તી વિ., પૃ. (સં.) સમાવર્તન કરનાર સમાનોદર્ય વિ., પૃ. (સં.) સગો ભાઈ, માજણ્યો ભાઈ સમાવવું સક્રિ. “સમાવે'નું પ્રેરક સમાનોદય વિ., સ્ત્રી. સગી બહેન; માજણી બહેન સમાવિષ્ટ વિ. (સં.) સમાવેશ પામેલું; દાખલ કરાયેલું સમાપક વિ. (સં.) સમાપન કરતું; છેવટનું (૨) ઉપસંહાર સમાવું અ.ક્રિ. (સં. સમ્માતિ, પ્રા. સંમઈ) માવું; અંદર
કરનાર અકસ્માત (૩) સમાપ્તિ; અંત; સમાપન આવી જવું (૨) ચાલતા તંત્રમાં ગોઠવાવું - અનુકૂળ સમાપત્તિ સ્ત્રી. (સં.) આવી મળવું ભેગું થવું તે () થઈને સ્થાન પામવું સમાપન ન. (-ના) સ્ત્રી. (સં.) સમાપ્ત કે પૂરું કરવું તે; સમાવેશ ૫. (સં. સંવાસ, પ્રા. સંવાસ) સમાવું તે; સમાસ સમાપ્તિ
સમાવ . સમાવેશ; સમાસ (૨) દારૂ કાઢવાની નળી સમાપ્ત વિ. (સં.) પૂરું; પૂર્ણ, સંપૂર્ણ
કે કાણું
હિવાલો; “ક્લિયરિંગ સમાપ્તિ સ્ત્રી, પૂરું થયું કે કરવું તે (૨) છેવટ; અંત (૩) સમાશોધન ન. (હિ) ચેક વગેરેનું કામકાજ કરવું તે; મરણ; અવસાન; મોત
સમાશોધનગૃહ ન. હવાલાબેન્ક; “ક્લિયરિંગ હાઉસ” સમાભિધાન ન. (સ.) એક જોડણીથી લખાતા અને સમાસ પં. (સં. સંવાસ, પ્રા. સંવાસ) સમાવું તે; સમાવેશ
બોલાતા, પણ ભિન્ન અર્થવાળા અને જુદી વ્યુત્પત્તિવાળા (૨) બે કે વધારે શબ્દોના સંયોગથી થયેલો શબ્દ; શબ્દો; “હોમોનિમ'
સમાસ સમાયોજક વિ. (સં.) સંયોજક; ગોઠવનાર [અનુકૂલન સમાસક્ત વિ. (સં.) ખૂબ આસક્ત; સારી રીતે વળગેલું સમાયોજન ન. (સં.) યોગ્ય રીતે બંધબેસતું કરવું તે (૨) સમાસક્તિ સ્ત્રી. (સં.) પ્રબળ આસક્તિ સમાયોજિત વિ. (સં.) સરખી રીતે આયોજિત કરાયેલું; સમાસાત્મક વિ. (સં.) સમાસના રૂપમાં રહેલું; સામાસિક સમાનુકૂલિત
સમાસાત્મિક વિ. (સં.) સમાસરૂપમાં રહેલું; સામાસિક સમાર પં. સમારવું તેનું સમારકામ (૨) ચાસમાં બી નાખી સમાહર્તા પું. (સંસ + આનહર્તા) વસૂલાતી અધિકારી;
તે ઢાંકવા તેની ઉપર ફેરવવામાં આવતું લાંબું પાટિયું “કલેક્ટર સમારકામ ન. સમારવું-દુરસ્ત કરવું તે; દુરસ્તી; મરામત સમાહાર ૫. સંપ (૨) સમૂહ; સંગ્રહ; સંચય

Page #814

[[સમૂહી
સમાહારકંકો
COCO સમાહારદ્ધદ્ર પું. કંદ સમાસનો એક પ્રકાર. ઉદા. “જા- સમુદ્યત વિ. (સં.) તૈયાર થયેલું; સાબદું આવ’, ‘લેવું-મૂકવું
સમુદ્ર પું. (સં.) દરિયો; સાગર સમાહિત વિ. (સં.) (-તા) વિ., સ્ત્રી, સ્વસ્થ, શાંત (૨) સમુદ્રકિનાર પું. દરિયાનો કાંઠો; સમુદ્રતટ; સાગરકાંઠો
એકાગ્ર (૩) મૂકેલું; સ્થાપેલું (૪) સ્થિતપ્રજ્ઞ સમુદ્રના સ્ત્રી. (સં.) સમુદ્રને મળનારી નદી; સરિતા સમાસ્કૃત વિ. (સં.) ભેગું કરેલું (૨) સંક્ષિપ્ત; ટૂંકાવેલું સમુદ્રતળ ન. (સં.) સમુદ્રનું તળિયું સમાંતર વિ. (સં.) સમાન અંતરે આવેલું; સમાન સમુદ્રપર્યટન ન. (સં.) દરિયાઈ સફર અંતરવાળું, પેરેલલ
સમુદ્રી(-)ણ ન., સમુદ્રફેન ન. એક જાતની માછલીનું સમાંતર(૦ચતુર્ભુજ, ચતુષ્કોણ) પું. જેની સામસામી ખૂબ હલકું હાડકું (૨) દરિયાનું ફીણ સમુદ્રનું મંથન
બાજુઓ સરખા માપની અને સમાંતર આવેલ હોય સમુદ્રમંથન ન. દાનવ અને દેવોએ અમૃત માટે કરેલું તેવી આકૃતિ; “પેરેલલોગ્રામ
સમુદ્રયાત્રા સ્ત્રી. (સં.) દરિયાઈપ્રવાસ સમિતિ સ્ત્રી. (સં.) મંડળી; (નાની) સભા; પરિષદ (૨). સમુદ્રયાન ન. (સં.) વહાણ; જહાજ (૨) સમુદ્રયાત્રા
પાંચસમિતિ (ઈર્ષા, ભાષા, એષણા, આદાન, ઉત્સર્ગ) સમુદ્રલતા સ્ત્રી. (સં.) સમુદ્રકાંઠે થતી લતા; વીડ' સમિત્પાણિ વિ. (સં.) હાથમાં સમિધવાળો (બ્રહ્મચારી) સમદ્રવિજ્ઞાન ન. સમુદ્રમાં ઊઠતાં તોફાનો, તેના આંતરસમિધ સ્ત્રી. (સં.) યજ્ઞોપયોગી લાકડાં
પ્રવાહો, તેમાં રહેતા જીવો વગેરેના અભ્યાસ સંબંધી સમિયાણો પં. શમિયાણો; મોટો વિશાળ મંડપાકાર તંબુ વિજ્ઞાન; “ઓશનોગ્રાફી [પામેલું; ચડતી પામેલું સમીકરણ ન. (સં.) સરખું કરવું તે (૨) બેઉ બાજુ કે સમુન્નત વિ. (સં.) સારી પેઠે ઉન્નત, ઊંચું (૨) ઉન્નતિ
પદો સરખાં કરવાની પ્રક્રિયા; ઇક્વેશન' સમુન્નતિ સ્ત્રી. (સં.) ઉન્નતિ, ઉત્કર્ષ; અભ્યદય સમીકૃત વિ. (સં.) સમાન ને સરખું કરેલું વિવેચક સમુલ્લાસ પં. (સં.) ઉલ્લાસ; આનંદ; પ્રસન્નતા સમીક્ષક વિ., S. (સં.) બારીકાઈથી જોનાર; સમાલોચક સમું વિ. સં. સમક, પ્રા. સમઅ) ઠીક; સરખું (૨) દુસ્તર સમીક્ષા સ્ત્રી. (સં.) બારીકાઈથી જોવું કે તપાસવું તે (૨) (૩) વ્યવસ્થિત; બરોબર આલોચના; સમાલોચના
સમું (સં. સમ, અપસમલ, પ્રા. સમ) સમાણું (૨) સમીચીન વિ. (સં.) યથાર્થ (૨) યોગ્ય
ના. સાથોસાથ; સહિત. ઉદા. ધડાકાસયું તે નીચે સમીપ વિ. (સં.) નજીક, નિકટ; પાસે
આવી રહ્યું. સમીપતા સ્ત્રી. નજીકપણું; નૈકટચ
સમુંનમું વિ. સમું સરખુંસુવ્યવસ્થિત સમીપવર્તી વિ. (સં.) નજીકનું; પાસે પડેલું; પાસેનું સમુંસૂતરું વિ. નિર્વિઘ્ન; તદન સરળતાવાળું; સીધું (૨) સમીપે ક્રિ.વિ. (સં.) નજીક, સમીપમાં
| હેમખેમ; સહીસલામત સમીર, (oણ) પું. (સં.) પવન; વાયુઅનિલ સમૂલ (સં.) (-ળ) વિ. મૂળસહિત; મૂળિયા સાથેનું સમી(વસંધ્યા, સાંજ-ઝ)) સ્ત્રી. (સં. સમક, પ્રા.સમઅ સમૂલાગ્ર વિ. (સમૂલ + અગ્ર) મૂળ તથા ટોચ સાથેનું
= સમું. તેના ઉપરથી સમી + સંધ્યા) સંધ્યાકાળ; સમૂહ ૫. (સં.) ટોળું; સમુદાય (૨) જથ્થો; સંગ્રહ સાંજની વેળા
સમૂહકાર્ય ન. આખા સમૂહનું એકત્રિત એક બનીને થતું સમુચિત વિ. (સં.) યોગ્ય; વાજબી; બરોબર; ઉચિત સંગઠિત કાર્ય
સિંઘજીવન સમુચ્ચય પું. (સં.) સંગ્રહ; સમૂહ (૨) એક અર્થાલંકાર સમૂહજીવન ન. (સં.) સમૂહમાં રહીને જીવન જીવવું તે; સમુwવલ વિ. સં.) ખૂબ ઉજવલ; દીપ્તિમાન સમૂહતંત્ર ન. સમવાયતંત્ર સમુત્કર્ષ મું. (સં.) સારો ઉત્કર્ષ; ચડતી
સમૂહપ્રાર્થના સ્ત્રી. સામુદાયિક પ્રાર્થના સમુત્કમ છું. (સં.) વિકાસ; ઉત્ક્રમણ; “ઇવોલ્યુશન સમૂહભોજન ન. (સં.) સૌ સાથે જમવું તે સમુત્કાંતક વિ. (સં.) સમુત્ક્રમણ કરનાર
સમૂહમાધ્યમ ન. (સં.) સંચાર કે વ્યવહાર વિનિમય માટે સમુત્ક્રાંતિ સ્ત્રી. (સં.) ઉત્ક્રાંતિ; વિકાસ; ખિલવણી વપરાતાં સાધન; જેમ કે, રેડિયો, દૂરદર્શન, વર્તમાનસમુત્થાન ન. (સં.) જાગૃતિ (૨) અભ્યદય; ચડતી (૩) પત્ર વગેરે
કિરાવવાં તે ઉદ્યોગ; પ્રવૃત્તિ
સમૂહલગ્ન ન. (સં.) એકસાથે અનેક જોડાંનાં લગ્ન સમુદયપું. (સં.) અભ્યદય; ચડતી (૨) સમુદાય (૩) જથ્થો સમૂહવાચક વિ. સમૂહ બતાવનારું સમુદાય પં. (સં.) ટોળું; જનસમૂહ[(લેખનમાં લેવાતું) સમૂહવા(-વાં)ચન ન. (સં.) સૌએ સાથે વાંચવું તે સમુદ્ધરણ ન. (સં) ઉદ્ધાર થવો તે (૨) ૫. અવતરણ સમૂહશિક્ષણ ન. (સં.) સમૂહને-અનેકને એક સાથે સમુદ્ધાર પં. (સં.) પડતી પામેલાને ચડતી દશામાં શીખવવું તે
લાવવાની ક્રિયા (૨) સમારકામ; પુનરુદ્ધાર સમૂહી છું. (સં.) એક અક્ષરમેળ છંદ (કા.શા.)

Page #815

સમૂળ
સમૂળ વિ. (સં. સમૂલ, પ્રા. સમૂલગઅ) મૂળસહિત સમૂળગું વિ. (સં. સમૂલક, પ્રા. સમૂલઅ) તમામ; પૂરેપૂરું; સમગ્ર (૨) ક્રિ.વિ. મૂળ સાથે [મૂળ સાથે સમૂળું ક્રિ.વિ. (સં. સમૂલગત, પ્રા. સમૂલગ) સમૂળ; સમૃદ્ધ વિ. (સં.) સમૃદ્ધિવાળું; સંપન્ન; આબાદ(૨) ધનવાન સમૃદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) આબાદી; ઐશ્વર્ય (૨) જાહોજલાલી સમૃદ્ધિમાન વિ. સમૃદ્ધિવાળું; સમૃદ્ધ સમે ક્રિ.વિ. સમયે; પ્રસંગે; ટાણે સમેટવું સ.ક્રિ. (સં. સંવેષ્ટયતિ, પ્રા. સંવેદ્ઘઈ) આટોપવું;
સંકેલવું (૨) એકઠું કરવું (૩) પતાવવું સહિત સમેત વિ. (સં.) સંયુક્ત; સાથે હોય તેવું (૨) ના. સુધ્ધાં; સમ્મેસમું વિ. બરોબર સમું; પાધ્ (૨) સીધેસીધું હોય તેવું; યથાર્થ
સમૈયો પું. (સં. સમાજ, પ્રા. સમા) સામૈયું (૨) પ્રવાસ કરતા રહેતા ધર્મગુરુનો વધુ દિવસોનો જ્યાં મુકામ થાય ત્યાં એ નિમિત્તે ઊજવાતો ઉત્સવ (સ્વામીનારાયણ સંપ્રદાય) [પ્રસંગ; અવસર; ટાણું સમો પું. (સં. સમય, પ્રા. સમઅ) વખત; સમય (૨) સમોતું વિ. (સં. સમવેત) એકસાથે સઘળું; સામટું સમોલ સ્ત્રી. જોતરું ભરાવવાની ધૂંસરાની ખીલી સમોવડ વિ. (સં. સમ દ્વારા) સમાન; બરાબરિયું (૨) પ્રતિસ્પર્ધી; હરીફ (૩) સમાન ઉંમરનું સમોવડિયણ વિ., સ્ત્રી, સમોવડી સ્ત્રી [હરીફ સમોવડિયું વિ. સરખી ઉંમરનું; સરખું (૨) પ્રતિસ્પર્ધી; સમોવડું વિ. સમોવડ; સમાન (૨) પ્રતિસ્પર્ધી સમોવણ ન. સમોવવું તે કે તેને માટેનું પાણી સમોવવું સક્રિ. (સં. શમ્ના પ્રેરક ક્રિયારૂપ શામય દ્વારા) વધારે ગરમ પાણીને નવાય એવું કરવા તેમાં ઠંડું પાણી ઉમેરવું
સમોષ્ણ વિ. (સં.) સમધારણ ગરમીવાળું સમોષ્ણરેખા સ્ત્રી. (સં.) ઉષ્ણતા સરખી હોય તે સ્થાનોને જોડતી (નકશાની) રેખા [વાનગી સમોસું ન. શિંગોડાના આકારની (કચોરી જેવી) એક સમ્યક વિ. (સં.) યોગ્ય (૨) ક્રિ.વિ. ઠીક; બરોબર; સારી રીતે [દૃષ્ટિ (૨) સમક્તિ (જૈન) સમ્યકત્વ ન. (સં.) ચોક્કસ પ્રકારની શ્રદ્ધાવાળી વિવેક સમ્યગદૃષ્ટિ સ્ત્રી. યોગ્ય - સાચી દૃષ્ટિ; નિર્વિકાર દૃષ્ટિ સમ્યજ્ઞાન, સમ્યગ્દર્શનન.(સં.) સમ્યક-સાચુંયથાર્થ જ્ઞાન સમ્રાજ્ઞી સ્ત્રી. (સં.) મહારાણી; સમ્રાટની સ્ત્રી સમ્રાટ પું. (સં.) રાજાધિરાજ; શહેનશાહ; ચક્રવર્તી રાજા સયુક્તિ, (૭) વિ. (સં.) યુક્તિ કે પ્રમાણ સાથેનું; હેતુવાળું સચ્ચાદ પું. (અ.) શિકારી
[સાંકળી
સર ન. (સં. સરસ્) સરોવર સર સ્ત્રી. (દે. સરિઆ, સરી) ગળામાં પહેરવાની સેર;
૯૮
[સરગી
સર પું. (ઈં.) અંગ્રેજી રાજ્યમાં અપાતો એક ઇલકાબ (૨) સાહેબ (શાળામાં શિક્ષકને માટે અંગ્રેજીમાં સંબોધન) સર વિ. (ફા.) સર = માથું) ‘વડું'ના અર્થમાં શબ્દની આગળ (ઉદા. સરસૂબો)
સર પું. (સર. ફા.) (ઘણુંખરું બહુવચનમાં) પત્તાંની રમતમાં અમુકનું પ્રાધાન્ય તે; હુકમ [મહિનાનો ગુણાકાર સર પું.બ.વ. (વ્યાજ ગણવામાં) મુદ્દલ અને મુદતના સર ના. ‘પ્રમાણે; રૂએ' એ અર્થમાં નામની કે વિશેષણની
સાથે (કાયદેસર) (૨) ‘માટે; અર્થે' એ અર્થમાં નામની સાથે (ધંધાસર) (૩) નિરર્થક પૂર્વપદ તરીકે. ઉદા. સરસમાચાર
સરઅવસરે ક્રિ.વિ. વખતોવખત
સરકટ ન. (સં. સર+કટ) નેત્તર કે બરુ જેવો એક છોડ સરકણું(-ણિયું) વિ. સરકી ને ખસી પડે એવું (૨) ન. સરકણી જગા
સરકત સ્ત્રી, સહિયારો વેપાર-ધંધો સરકતી સ્ત્રી. પંતિયાળું; વેપારી ભાગીદારી સરકવું અ.ક્રિ. (સં. સૂ) લપસવું; ખસવું (૨) છટકવું; ધીમે રહીને જતા રહેવું [તમાસો સરકસ ન. (ઈં.) જનાવર, કસરત વગેરેના ખેલનો સરકાર પું., સ્ત્રી. (ફા.) પ્રજાનું શાસન કરનારી સત્તા (૨) રાજાસાહેબ, સત્તાધીશ એ અર્થના ઉદ્બોધનમાં વપરાય છે (૩) નવાબ [વરો; મહેસૂલ સરકાર(ધારો) પું., (oભરણું, ૦ભરત) ન. સરકારી સરકારી વિ. સરકારનું; સરકાર સંબંધી
સરક્યુિં વિ. સ૨કાવી શકાય તેવું (૨) ન. સરકી શકે તેવી ગાંઠ; સરકાર ગાંઠ
સરકું ન. (સં.) આગલા ભાગમાં બે પાંખિયાંવાળું કાંટા ઝરડાં વગેરે ફેરવવાનું લાકડાનું સાધન; શેંટલો સરકૂડું વિ. જ્યાં ત્યાં સરકી જનારું સરકો પું. (ફા. સિકંહ) ઘણો જ ખાટો રસ (૨) તાડી, શેરડી, દ્રાક્ષ વગેરેનો ખટાશ ચડેલો રસ સરખામણી સ્ત્રી. તુલના; મુકાબલો; બરાબરી સરખાવવું સ.ક્રિ. (‘સરખું' પરથી) મુકાબલો કરવો;
મેળવી જોવું; તુલના કરવી
સરખું વિ. (સં. સદેશ, પ્રા. સરિઝ્ન) બરોબર; સમાન
(૨) સપાટ; ખાડા ટેકરા વિનાનું (૩) બરોબર રીતનું; વ્યવસ્થિત (૪) છાજતું; ઘટિત (મારા સરખું કામ) (૫) વાક્યમાં નામ પછી વપરાતાં ‘૫' કે ‘મે' જેવો ભાવ સૂચવે છે. ઉદા. વાત સરખી ન કરી. સરખેસરખું ક્રિ.વિ. બરાબરિયું; સમોવડું [ઝાડ સરગવો છું. (સં. શિન્નુ) શાકની લાંબી શિંગો આપતું એક સરગી સ્ત્રી. મુસ્લિમોના રમજાન મહિનામાં મળસકે વહેલો કરાતો નાસ્તો

Page #816

સરઘસો CEE
[સરવેયર સરઘસ ન. (ફા. શહગપ્ત) વરઘોડાની પેઠે, પ્રસંગ પર સરફરોશી સ્ત્રી. (ફા.) માથું ફૂલ કરવું - આપવું તે;
ગામમાં ફરે છે તે કે તેમ નીકળેલ સમુદાય (૨) કુરબાની, બલિદાન શોભાયાત્રા; નગરયાત્રા
સરબસર વિ. (કા. સર્વસર) તમામ; બધું (૨) સમગ્ર; સરજત સ્ત્રી. સરજેલું હરકોઈ સર્જન
આખું (૨) કિ.વિ. તદન; સાવ (૪) ખરેખર સરજન સ્ત્રી. સરજેલી વસ્તુ (૨) સૃષ્ટિ
સરબાજી સ્ત્રી. (ઇં.+ફા.) ગંજીફાની એક રમત સરજનહાર ૫. સર્જનહાર; ઉત્પત્તિકર્તા; પ્રભુ સરભર વિ. (સરવું + ભરવું ઉપરથી) ઓછુંવતું નહિ સરજવું સક્રિ. સર્જવું; પેદા કરવું
- સરખે-સરખું (૨) નફાતોટા વિનાનું (૩) શેર કે સરજુ સ્ત્રી, એક જાતનું ભરવાડી ગીત (મૂંગી માતાનું); બોનસનો ઓછો કે વત્તો નહીં એવો (ભાવ) રબારીઓની માતાના છંદ
સરભરા સ્ત્રી, (ફા. સરબરા) આદરસત્કાર; સેવાચાકરી સરજોરી સ્ત્રી, (ફા.) સિરોરી (૨) તુમાખી (૩) મગરૂરી (૨) આતિથ્ય સત્કાર; પરોણાગત સડકો . સરડ એવો અવાજ; સડકો (૨) સબડકો સરસિયું ન. (-યો) પૃ. કરમિયો; કૃમિ સરડો છું. (સં. સરટ, પ્રા. સરડો કાચિંડો
સરમુકાદમ પં. સૌથી મોટો મુકાદમ; ‘ફોરમેન” [અધિકારી સરણિ (-ણી) સ્ત્રી. (સં.) પગરસ્તો; માર્ગ (૨) પદ્ધતિ; સરમુખત્યાર વિ. કુલ સત્તાવાળું (૨) પં. કુલ સત્તાવાળો
રીત (૩) ગોઠવણી; વ્યવસ્થિતતા (૪) પગદંડી; કેડી સરમુખત્યારી(-રશાહી) સ્ત્રી, સરમુખત્યારપણું; કુલ સત્તા સરત સ્ત્રી, ધ્યાન; લક્ષ્ય; નજર (૨) યાદદાસ્ત; સ્મૃતિ સરયુ) સ્ત્રી. (સં.) ઉત્તર ભારતની એક નદી, જેને (૩) સુરતા; ધ્યાન
જિવું તે કાંઠે પ્રાચીન અયોધ્યા હતી. સરતચૂક સ્ત્રી. નજર ચૂક; ભૂલી જવું તે (૨) ધ્યાન બહાર સરરર(ર) ક્રિ.વિ. (રવા.) ઝટ સરકી જવાનો અવાજ સરતપાસ સ્ત્રી. (અદાલતમાં) મુખ્ય કે મહત્ત્વની તપાસ સરરિયાલિઝમ પં. (ઇં.) અતિવાસ્તવવાદ સરતાજ છું. (ફા.) માથાનો મુગટ (૨) સરદાર; વડીલ સરલ (સં.) (-ળ) વિ. સીધું (૨) મુશ્કેલ નહિ એવું (૩) સરતું વિ. (સં. સુ દ્વારા) નજીકનું; પાસેનું
નિષ્કપટી, નિખાલસ (લીટી પરનો ખૂણો (ગ.) સરદાર ૫. (ફ.) નાયક; આગેવાન (૨) અમીર; સરલકોણ (સં.) સરળકોણ પૃ. ૧૮૦ અંશનો ખૂણો; સીધી
ઉમરાવ (૩) શીખ નામ પૂર્વેનું માનવાચક પદ; જેમ સરલતા (સં.) સરળતા સ્ત્રી. સરળપણું; સાદાઈ કે સરદાર તેજસિંગ (૪) વલ્લભભાઈ પટેલની એક સરવડું(-ડિયું) . સરવડો . (સં. સરિપાત, પ્રા. ઓળખ
સરિવાય) રહીરહીને પડતું વરસાદનું ઝાપટું સરદારી સ્ત્રી. (ફા.) સરદારની સત્તા કે પદ (૨) સરવણ . ટહેલિયો (૨) કાવડ લઈ ભીક્ષા માગનારો
આગેવાની; નેતૃત્વ (૩) વિ. સરદારનું; –ને લગતું (૩) ભિક્ષુ; શ્રમણ સરદેશમુખી સ્ત્રી. મિ. સર+દેશમુખ ઉપરથી) મરાઠી સરવણ સ્ત્રી, જળો સિજ્જાદાન વગેરેની ક્રિયા રાજયનો એક પ્રકારનો મહેસૂલી લાગે
સરવણી સ્ત્રી, (‘સરાવવું' ઉપરથી) તેરમાને દિવસે કરાતી સરનશીન પુ. (ફા.) સભાપતિ; પ્રમુખ; અધ્યક્ષ સરવર ન. (સં. સરોવર) સરોવર (પદ્યમાં) સરનામું ન. (ફા. સર = માથું + નામું) નામઠામ વગેરે; સરવર વિ. (ફા.) આબરૂદાર; પ્રતિષ્ઠિત (૨) આગેવાન ઠામઠેકાણું; “એડ્રેસ
સરવરિયું ન. સરોવર (પદ્યમાં) સરનેઇમ સ્ત્રી. (ઇં.) અટક
સરવાણી સ્ત્રી, (સં. સરિપાનીય, પ્રા. સરિવાણિઅ) ઝરણું સરપ પુ. સર્પ, સાપ [તણનાં ફાડેલાં લાકડાં; બળતણ (૨) અવિરત ધારા - પ્રવાહ
સીટ’ સરપણ ન. (સં. શ્રપણ = રાંધવા માટેનો અગ્નિ) બળ- સરવા-વૈ)યું ન. આખા વર્ષના હિસાબનું તારણ; “બેલેન્સ સરપરસ્ત વિ. (ફા.) રક્ષક
સરવાળે ક્રિ.વિ. એકંદરે (૨) પરિણામે (૩) આખરે સરપરસ્તી સ્ત્રી. (ફા.) રક્ષણ
અિધ્યક્ષ સરવાળો ૫. સંખ્યાઓને ભેગી ઉમેરવી તે (૨) તેથી થતી સરપંચ પું, (સરન્સે.પંચ) પંચનો વડો (૨) ગ્રામપંચાયતની કુલ રકમ સરપાવ ૫. (ફા. સરોપા) શાબાશી બદલ આપવામાં સરવું વિ. સં. શ્રુ દ્વારા) શરવું; ઝટ સાંભળે તેવું (૨) આવતો પોશાક (૨) ઇનામ (૩) શાબાશી
મોટેથી બોલાયેલું (૩) અમુક જાતના સ્વાદ અને સરપંચ પં. (ફા.) શિરપેચ (૨) કલગી; છોગું; તોરો ફોરમવાળું (૪) ચપળ. ઉદા. સરવા પગ સરપોલિયું ન. સાપનું એકદમ નાનું બચ્ચું (૨) અળશિયું સરવુંઅ ક્રિ. (સં. સરતિ,પ્રા.સર)સરકવું(૨) પારપડવું, સરપ્રાઇઝ સ્ત્રી. (ઇ.) આશ્ચર્ય; અચરજ અિધિશેષ વળવું (જેમ કે, ગરજ, અર્થ, કામ) [વગેરેની) તપાસ સરપ્લસ વિ. (ઇ.) ફાજલ પડેલું (૨) ન. આધિક્ય (૩) સરવે સ્ત્રી. (ઈ.) આંકણી; મોજણી (જમીનના માપ સરફરોશ વિ. માથું આપનાર (૨) ભલામણ કરનાર સરવેયર પં. (ઈ.) સરવે કરનાર ઇજનેર; મોજણીદાર

Page #817

સરવૈયું
COO
[સરેશ-સ) સરવૈયું ન. જુઓ સરવાયું [(૨) શકો, ચપણિયું સરા, (ઈ) સ્ત્રી. (ફા.) મુસાફરખાનું, પથિકાશ્રમ (૨) સરવો પું. યજ્ઞમાં ઘી વગેરે હોમવાનું કડછી જેવું સાધન શેરી, નાની પોળ [શ્રાદ્ધ સરાવવાની ક્રિયા સરશિયું ન. સરસવનું તેલ; સરસિયું
સરાઈ સ્ત્રી, શ્રાદ્ધ સરાવવાનું મહેનતાણું; સરામણી (૨) સરશિયું ન. (સં. સરીસૃપ, પ્રા. સરિસિવ) અળસિયું સરાગ વિ. (સં.) રાગવાળું; આસક્તિવાળું (૨) રંગની સરસ ન. (સં. સર) સરોવર; સર
છાંટવાળું સરસ છું. સુરેશ
સરાટ પું. સરવી વાસ કે સ્વાદ સરસવિ. સં. શ્રેયસ ઉપરથી) સારું ઉત્તમ રિસિકતાવાળું સરાડે ક્રિવિ. (સરાણ ઉપરથી) સવે; સીધે માર્ગે સરસવિ. (સં. સ+રસ) રસવાળું (૨) સુંદર; આકર્ષક (૩) સરાણ સ્ત્રી. (સં. શાન, પ્રા. સાણ) ધાર કાઢવાનું યંત્ર સરસમાચાર પુ.બ.વ. (સં.) ખબર-અંતર; સમાચાર કે તે માટેનો પથ્થર સરસર સ્ત્રી. (રવા.) ખારોપાટ (રમત) (૨) કિ.વિ. ઝડપથી સરવાનો કે ચાલવાનો અવાજ
સરાધાક્રિ.વિ. પહેલેથી છેવટ સુધી; શરૂઆતથી અંત સુધી સરસરાટ છું. સર સર એવો અવાજ
સરાફ છું. શરાફ; ધીરધાર કરનાર; નાણાવટી સરસવ છું. (સં. સર્ષપ, પ્રા. સરિસવ) રાઈ કરતાં મોટો સરાફી વિ. શરાફી; શરાફ (ધીરધાર કરનાર)ને લગતું દાણો હોય તેવું એક જાતનું તેલી બી
(૨) સ્ત્રી. નાણાવટું સરસંદેશો પં. સર-સમાચાર; ખબરઅંતર
સરામણ(-ણી) સ્ત્રી. સરાવવાની દક્ષિણા મિદદ, સહાય સરસવણી સ્ત્રી, સરસવનો છોડ
સરામણું ન. બચાવ (૨) સરાવવું-શ્રાદ્ધ કરવું તે (૨) સરસવું અ.ક્રિ, ચડિયાતા થવું; સરસાઈ કરવી સરાર ક્રિ.વિ. (ફા. સરાસર = આ છેડાથી પેલા છેડા સરસંભાળ સ્ત્રી. માવજત; સાચવણી [વડાઈ (૩) જીત સુધી) ઠેઠ સુધી; અઅલિત; લગાતાર સરસાઈ સ્ત્રી. બરાબરી સ્પર્ધા, ચડસાચડસી (૨) મોટાઈ; સરાવણું ન. સરાવવું શ્રાદ્ધ કરવું તે સરસા(મગ્રી, ૦માન) પું. (સર + સામાન) રાચરચીલું, સરાવ (સં.) (૦લું) ન. શરાવ; શેકોરું ઘરગથ્થુ સામાન; ઘરવખરી
સરાવવું સક્રિ. સારવું-શ્રાદ્ધ કરવું સરસિજ ન. (સં.) કમળ
સરાસર(-વી) કિ.વિ, સ્ત્રી. (ફા. દેસરિસરી) સરેરાશ સરસિજરસ સ્ત્રી. કમળનો પરાગ
(૨) અંદાજે; સુમારે (૩) બિલકુલ; સદંતર સરસિયું ન. સરશિયું; સરસવનું તેલ
સરાહ, (૦ના) સ્ત્રી. શ્લાઘા; વખાણ; પ્રશંસા સરસિયું ન. અળસિયું
સરાહવું સક્રિ. વખાણવું; મહિમા વધારવો સરસું ના. (સં. સદેશ, પ્રા. સરિસ૬) અડીને પાસે; નજીક સરાહનીય વિ. વખાણલાયક; પ્રશંસાપાત્ર સરસું વિ. સરસ; સારું (‘નરસુંથી ઊલટું)
સરાઠી સ્ત્રી. કરાંઠી; કપાસના છોડની સૂકી સાંઠી સરસૂબો પુ. (ફા.) વડો સૂબો; પ્રાંત કે વિભાગનો ઉપરી સરિત(તા) સ્ત્રી. (સં.) નદી સરસ્વતી સ્ત્રી. (સં.) વિદ્યાની દેવી; શારદા (૨) ઉત્તર સરિયામ વિ. (ફા. શાહરાહ + અ. આમ) મુખ્ય; ધોરી
ગુજરાતની એક નદી (૩) ત્રિવેણી સંગમની લુમ નદી (રસ્તો) (૨) જાહેર (૩) સીધું; સળંગ સરસ્વતીપૂજન ન. સરસ્વતીની પૂજાનો ઉત્સવ (કોઈ ઠેકાણે સરી સ્ત્રી. (સં. સરિતા, પ્રા. સરિઆ) નદી; સરિતા
આસો માસમાં) (૨) દિવાળીમાં ચોપડાનું પૂજન સરીખું-ખડું) વિ. (સં. સદક્ષ, પ્રા. સરિખ) સરખું; જેવું સરહદ સ્ત્રી. (ફા. સરહદ) સીમા; સીમાડો
સરીસું વિ. સં. સદેશ, પ્રા. સરિસ્ટ) સરખું; જેવું સરહદપ્રાંત મું. ભારતના વાયવ્ય ખૂણાનો, તે સરહદ સરીસું ના. સરસું; નજીક
પરનો પ્રાંત (હવે પાકિસ્તાનમાં) સીમાડાનું સરીસૃપ ન. પેટે ચાલનાર પ્રાણી; સાપ વગેરે સરહદી વિ. (ફા.ગુ.) સરહદને લગતું; સરહદ સંબંધી; સરુ ન. (ફા. સર્વ) એક ઝાડ; શરુ સરહિસાબનીશ ડું. (ફા.અ.ફા.) વડો હિસાબનીશ; સરૂપ વિ. (સં.) સરખું; સમાન (૨) રૂપાળું સુંદર એકાઉન્ટન્ટ જનરલ
સરૂપતા સ્ત્રી. સુંદર હોવાપણું (૨) સરખાપણું સરળ વિ. (સં. સરલ) સરલ; સાદું
સરેઆમ ક્રિ.વિ. તદ્દન જાહેર રીતે; સાવ ખુલ્લંખુલ્લા સરળતા સ્ત્રી. સરલતા; સાદાઈ
[સામગ્રી સરેડે ક્રિ.વિ. સરડે; સીધે માર્ગે સરંજામ પુ. (ફા.) જોઈતી સામગ્રી (૨) લડાઈ કે લશ્કરની સરેરાશ સ્ત્રી. (કા. સરેરાશ) નાનીમોટી રકમોનો જુમલો સરંજામી વિ. સરંજામને લગતું (૨) ગિરાસદારી પદ્ધતિનું; કરીને કાઢતું માન; સરાસરી (૨) કિ.વિ. સરેરાશ - ઉમરાવશાહી; “ફયુડલ' મિોસમ (ઉદા. લગ્નસરા) ગણતાં (૩) શુમારે; અંદાજથી ચીકણો પદાર્થ સરા સ્ત્રી. (સં. શ્રુ ઉપરથી) પ્રવાહ; ધારા (૨) ઋતુ; સરેશ(-સ) પુ. (ફા.) ચામડાં કે હાડકાંમાંથી મળતો

Page #818

સરૈયા] ૮૦ ૧
[સર્વનામ સરૈયો છું. (સં. સુરભિક, પ્રા. સુરહિઅ) સુગંધીદાર સવુિં અ.ક્રિ. (સં. સૂ) દોડી જવું વસ્તુઓ વેચનાર વેપારી
સર્પસદન ન. (સં.) સાપનું દર સરોજ(-૨) ન. (સં.) કમળ તિળાવડી સપકાર વિ. (સં.) સર્પના આકારવાળું (૨) વાંકુંચૂકું સરોજિની સ્ત્રી, (સં.) કમળની વેલ (૨) કમળની સર્ષાસન ન. (સં.) એક યોગાસન, ભુજંગાસન સરોર્ડન. જુવાર-બાજરીનો સાંઠો;, રાડું (૨) નેતર; બરુ સપત્ર ન. (સં.) સર્ષના પ્રયોગથી ઉપયોગ કરાતું અa સરોરુહ ન. (સં.) કમળ; સરોજ
સર્પિણી સ્ત્રી. (સં.) સાપની માદા; સાપણ સરોદ કું. (ફા. સુરૂદ) એક તંતુવાઘ; સારંગી સર્પેન્ટાઈન ન. (ઇ.) એક ખનિજ સરોવર ન. (સં.) મોટું કુદરતી તળાવ
સર્મન ન. (ઇં.) પાદરીનું વ્યાખ્યાન સરોષ વિ. (સં.) ગુસ્સાવાળું ગુસ્સાસહિત, ક્રોધે ભરાયેલું સર્વ વિ., સર્વ. (સં.) બધું; સઘળું; તમામ સર્કલ પં. (ઇ) વર્તળ (૨) મંડળ (૩) વિભાગ સર્વકાલીન વિ. (સં.) નિત્ય: બધો વખત ટકી રહેનાર સર્કલ ઇન્સ્પેક્ટર છું. (ઈ.) અમુક સર્કલ કે વિભાગનો સર્વગત વિ. (સં.) સર્વત્ર રહેલું; સર્વમાં વ્યાપ રહેલું એક મહેસૂલી અધિકારી
સર્વગામિત્વ ન. (સં.) સર્વગત હોવાપણું સર્કિટ સ્ત્રી, (ઈ.) વીજળીની ગતિનો વહનમાર્ગ સર્વગામી વિ. (સં. સર્વગામિન) સર્વવ્યાપક (૨) મર્યાદાસર્કિટહાઉસ ન. (ઇં.) સરકારી ઉતારો; ડાકબંગલો - રહિત; વિસ્તૃત સર્ક્યુલર છું. (ઇં.) પરિપત્ર (૨) વિ. ગોળાકાર સર્વગુણસંપન્ન વિ. સર્વ-ઉત્તમ ગુણવાળું (૨) (લાક્ષણિક સર્ક્યુલેટિંગ વિ. (ઇ.) ફર્યા કરતું; ફરતું
અર્થમાં લઈએ તો) દુર્ગુણે પૂરું; બધા દુર્ગુણવાળું સર્ક્યુલેશનન. (ઇ.) ફેલાવો (૨) પરિભ્રમણ [(કાવ્યનો) સર્વગ્રાહિતા સ્ત્રી. (-ત્વ) ન. (સં.) સર્વગ્રાહીપણું સર્ગ કું. (સં.) સૃષ્ટિ (૨) ઉત્પત્તિ (૩) ત્યાગ (૪) અધ્યાય સર્વગ્રાહી વિ. (સં. સર્વગ્રાદિનું) બધું ગ્રહણ કરતું; સર્ગબદ્ધ વિ. (સં.) સર્ગોમાં બંધાયેલું (કાવ્ય) [શાસ્ત્ર પોતામાં સમાવતું (૨) બધું સમજતું સર્ગમીમાંસા સ્ત્રી. (સં.) સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિનો ક્રમ ચર્ચતું સર્વગ્રાહ વિ. (સં.) બધાં સમજી શકે તેવું [સંબંધી સર્ગશક્તિ સ્ત્રી. (સં.) સર્જનશક્તિ
સર્વજનીન વિ. (સં.) (અસિદ્ધ છે) સાર્વજનિક; સર્વ લોક સર્ચલાઇટ સ્ત્રી, ના. (ઈ.) ખૂબ દૂર સુધી પહોંચે એવો સર્વજ્ઞ વિ. (સં.) બધું જાણનારું (૨) કેવલજ્ઞાની (જૈન) વીજળીનો જોરદાર પ્રકાશ
(૩) . ભગવાન બુદ્ધ (૪) તીર્થંકર (જૈન) ૫. લેખક; રચયિતા સર્વજ્ઞતા સ્ત્રી. બધી જાણકારી સર્જન પુ. (ઇ.) શસવૈદ્ય; વાઢકાપનું ખાસ કામ જાણતો સર્વજ્ઞાત વિ. (સં.) બધાંની જાણમાનું સર્વ પ્રકારે ધર.
સર્વતઃ ક્રિ.વિ. (સં.) ચોતરફ (૨) બધી બાજુએથી (૩) સર્જનન. (સં.) સર્જવું તે (૨) સર્જેલું તે; કૃતિ (૩) સૃષ્ટિ સર્વતોભદ્ર વિ. (સં.) બધી રીતે સુંદર (૨) ચારે બાજુ સર્જનજૂનું વિ. આદિ; સૃષ્ટિની શરૂઆતથી ચાલતું આવેલું દરવાજાવાળું મંદિર કે મહેલ (૩) દરેક બાજુથી સરખી સર્જનશક્તિ સ્ત્રી. નવું રચવાની શક્તિ; સર્જનાત્મક શક્તિ રીતે વંચાય એવી કવિતા (૪) સ્વસ્તિક, સાથિયો સર્જનહાર છું. સરજનહાર; પેદા કરનાર; ઈશ્વર સર્વતોભદ્રચક્ર ન. (સં) શુભ-અશુભ જાણવા માટેનું ચક્ર સર્જના સ્ત્રી. (સં.) સર્જવું તે; નિર્માણ; રચના
(જ્યો.)
[પ્રકારનું; પૂર્ણ; વ્યાપક સર્જનાત્મક વિ. (સં.) સર્જન વિશેનું સર્જન કરે એવું સર્વતોમુખ(-બી) વિ. (સં.) બધી બાજુ મુખવાળું (૨) દરેક સર્જરી સ્ત્રી. (ઇ.) રોગ દૂર કરવા શરીરમાં વાઢકાપ સર્વત્ર કિ.વિ. (સં.) બધે સ્થળે-ઠેકાણે
કરવાની દાક્તરી વિદ્યા; શસ્ત્રક્રિયા; શલ્યક્રિયા સર્વથા ક્રિ.વિ. (સં.) સર્વ પ્રકારે; બધી રીતે સર્જવું સક્રિ. (સં. સૂ) પેદા કરવું; રચવું; ઉત્પન્ન કરવું સર્વદમન વિ. (સં.) સર્વનું દમન કરનારું (૨) પું. દુષ્યત સર્જિત વિ. (સં.) સર્જેલું (૨) નસીબમાં લખેલું
અને શકુંતલાનો પુત્ર ભરત [(૨) ભગવાન બુદ્ધ સર્યન . (.) શસ્ત્રક્રિયા કરનાર દાક્તર સર્વદર્શી વિ. (સં. સર્વદર્શિ7) બધું જોનારું કે જાણનારું સર્ટિફિકેટ ન. (ઈ.) પ્રમાણપત્ર (૨) પરિચયપત્ર સર્વદા ક્રિ.વિ. (સં.) હંમેશા, નિરંતર; સદા સર્પ છું. (સં.) સાપ
સર્વદેશિતા સ્ત્રી. સર્વદેશીપણું [કે વિભાગને લગતું સર્પકંચુકવતું કિ.વિ. (સં.) સાપ કાંચળી ત્યજે એમ સર્વદેશી (સં. સર્વદેશિનું) (ય) વિ. બધા દેશ, અંગ સર્પગંધા સ્ત્રી, (સં.) સાપના ઝેરને દૂર કરતી મનાતી એક સર્વદ્રાવક વિ. (સં.) સર્વને ઓગાળે એવું (જેમ કે, પાણી) વનસ્પતિ
સર્વધર્મસમભાવ ૫. બધા ધર્મો પ્રત્યે સમાનતાનો ભાવ સર્પદંશ . સાપનો દેશ
સર્વનામ ન. (સં.) નામ(સંજ્ઞા)ને બદલે આવતો કે સર્પરાજ છું. (સં.) શેષનાગ
વપરાતો શબ્દ (વ્યા.)

Page #819

સર્વનાશ
૮ : ૨
સર્વોપયોગી સર્વનાશ પું. (સં.) બધાંનો નાશ; સંપૂર્ણ નાશ સર્વાધિકાર છું. (સં.) સર્વ અધિકાર; સંપૂર્ણ સત્તા સર્વનાશી-શક) વિ. (સં.) બધાનો નાશ કરનારું સર્વાનુભૂતિ શ્રી. (સં.) જૈનોના અનાગત ચોવીસ સર્વન્ટ છું. (.) નોકર; ચાકર; સેવક
તીર્થકરોમાંના પાંચમા સર્વપક્ષી(૦૫) વિ. (સં. સર્વપલિન) બધા પક્ષને લગતું સર્વાનુમત વિ. (સં.) બધાને માન્ય - કબૂલ હોય એવું (૨) સર્વનો યોગ્ય પક્ષ કરતું
સર્વાનુમતિ સ્ત્રી. બધાંની અનુમતિ; સર્વસંમતિ; એકમતી સર્વપ્રિય વિ. (સં.) સૌને ગમતું; સૌને વહાલું સર્વાર્થ છું. (સં.) બધા અર્થો (૨) સર્વ અર્થે - બધાનું સર્વભક્ષક વિ. (સં.) બધે બધાનું ભોજન કરનારું (૨) હિત (સ્વાર્થથી ઊલટું) અવિચારી રીતે બધું કરનારું
સર્વાપણ ન. (સર્વ + અર્પણ) સર્વસ્વનું અર્પણ; સમર્પણ સર્વભક્ષી વિ. બધું ભક્ષણ કરતું [બારમા સર્વાશ્લેષી વિ. (સં.) બધાંને પોતાની ઊંડળમાં લેનારું સર્વભાવ(-વિ)યુ પું. જૈનો અનાગત ચોવીસ તીર્થંકરોમાંના સર્વાગ ન. (સં.) બધાં અંગો; આખું શરીર (૨) વેદનાં સર્વભાષા સ્ત્રી. (સં.) (બહુભાષા વિસ્તારમાં) સર્વને માટે બધાં અંગો
ખપતી-સમજાય એવી એક ભાષા; “કોમન લેંગ્વજ સર્વાંગસંપન વિ. (સં.) બધી રીતે સંપન્ન કે પૂરું પૂરેપૂર સર્વભોજી વિ. (સં.) સર્વભક્ષી; સર્વભક્ષક
સર્વાંગસુંદર વિ. (સં.) સંપૂર્ણ સુંદર સર્વમય વિ. (સં.) બંધારૂપ; સર્વવ્યાપી
સર્વાગાસન ન. (સં.) યોગનું એક આસન સર્વમાન્ય વિ. બધાને માન્ય-માનવા જેવું
સર્વાગી, (oણ) વિ. સર્વ અંગોને લગતું (૨) આખા સર્વવિનાશ . (સં.) સર્વનાશ; પૂરી પાયમાલી - શરીરમાં વ્યાપી કે ફરકી રહેતું સર્વવેત્તા વિ. (સં.) સર્વજ્ઞ
રિહેલું સર્વાગીણતા સ્ત્રી. (સં.) બધામાં રહેલું; સર્વવ્યાપી સર્વવ્યાપી-પક) વિ. (સં. સર્વવ્યાપિનું) સર્વત્ર વ્યાપી સર્વાશી ક્રિવિ. (સં.) સર્વ રીતે; પૂરેપૂરું સર્વશક્તિમાન વિ. સર્વ પ્રકારની શક્તિવાળું; સર્વસમર્થ સર્વિસ સ્ત્રી. (ઇ.) નોકરી; સેવા (૨) પ્રથમ દાવ શરૂ સર્વશઃ કિ.વિ. (સં.) બધી રીતે (૨) બધી તરફથી કરવો તે (ટેનિસ, બૉલીબોલ વગેરેમાં) (૩) વાહનસર્વશ્રી વિ. વ્યક્તિના પૂર્વે આદરાર્થે પ્રયોજાતો શિખા- વ્યવહાર
નિોંધપોથી ચારવાચક શબ્દ; “મેસર્સ
સર્વિસ-બુક સ્ત્રી. (ઇ.) કર્મચારીની અભિપ્રાયો સાથેની સર્વશ્રેષ્ઠ વિ. સર્વમાં શ્રેષ્ઠ; સર્વોચ્ચ સિરમુખત્યાર સર્વે સર્વ. (સં.) સર્વ; બધું; તમામ સર્વસત્તાધીશ . સર્વ સત્તા જેના હાથમાં છે તેવું; સર્વે મું., સ્ત્રી. (ઇ.) મોજણી; માપણી; આંકણી; સર્વેક્ષણ સર્વેસર્વા વિ, પું. સર્વનું સર્વસ્વ પોતે હોય એવું; સર્વેઇગ ન. (ઈ.) મોજણી કરવાનું કામ [‘સર્વે સર્વોપરી; સર્વસત્તાવાળું; સર્વેસર્વા
સર્વેક્ષણ ન. (સં. માહિતી એકઠી કરવા માટેનું ક્ષેત્રકાર્ય; સર્વસંગ્રહ . (સં.) બધી જાતની માહિતીનો સંગ્રહ; સર્વેખાતું ન. માપણીખાતું; “સર્વે ડિપાર્ટમેન્ટ “એનસાઈક્લોપીડિયા'; “ગેઝેટિયર'
સર્વે નંબર . (ઇં.) માપણી કરી હોય તેવો તે તે ભૂભાગ સર્વસંપન્ન વિ. (સં.) કોઈ પણ ઊણપ વિનાનું સંપૂર્ણ સર્વેયર પં. (ઈ.) મોજણીદાર - સર્વે કરનાર ઇજનેર સર્વસંમત વિ. (સં.) સર્વમાન્ય; બધાને માન્ય થયેલું સર્વેશ્વર પું. (સં.) સર્વનો ઈશ્વર - પરમેશ્વર સર્વસંમતિ સ્ત્રી. (સં.) સર્વની સંમતિ; એકમતી સર્વેસર્વા વિ. (સં.) સંપૂર્ણ અધિકારવાળું સર્વ(સાધારણ, સામાન્ય) વિ. સૌને લાગુ પડતું સર્વોચ્ચ વિ. (સર્વ + ઉચ્ચ) સૌથી ઉચ્ચ સર્વસ્પર્શી વિ. (સં.) વ્યાપક; બધાને લાગુ પડતું સર્વોચ્ચ અદાલત સ્ત્રી. (અ.) રાષ્ટ્રની ઉચ્ચ કક્ષાની સર્વસ્વ ન. (સં.) પોતાનું બધું; બધી માલમત્તા કે અદાલત; છેલ્લી અદાત; ‘સુપ્રીમ કોર્ટ શક્તિસંપત્તિ બધું
[સર્વમાન્ય સર્વોત્કૃષ્ટ, સર્વોત્તમ વિ. સં.) સૌમાં ઉત્તમ, શ્રેષ્ઠ સર્વસ્વીકૃત વિ. (સં.) સૌએ સ્વીકારેલું; સર્વસંમત; સર્વોદય પં. (સર્વ + ઉદય) સર્વનો ઉદય; બધાનું હિત સર્વહારા ૫. (હિ.) બધું ખોઈ બેઠો હોય તે (૨) સમાજનો સર્વોદયી વિ. (સં.) સર્વોદયને લગતું (૨) સર્વોદયવાદી; વંચિત વર્ગ (૩) મજૂર વર્ગ
| સર્વોદયમાં માનનારું સર્વહિત (વેકર, કારક) વિ. સર્વનું હિત કરે એવું સર્વોપભોગ્ય વિ. (સં.) બધાંને-સૌને રસ પડે એવું સર્વાઇવર વિ. (ઇં.) પાછળ જીવતું રહેનારું સર્વોપમાલાયક વિ. (સર્વ + ઉપમા + લાયક) બધી શુભ સર્વાગ્ર વિ. (સં.) એકાગ્રતાથી ઊલટું; બેધ્યાન (૨) બધી ઉપમાઓને યોગ્ય; શ્રેષ્ઠ બાજુએ ધ્યાન દેનારું
સર્વોપયોગિતા સ્ત્રી. જનહિત; સર્વોપયોગીપણું સર્વાતીત વિ. (સં.) બધાને વટાવી ગયેલું
સર્વોપયોગી વિ. સં. સર્વોપયોગિન) બધાંને ઉપયોગી સર્વાત્મા છું. (સં.) બધાંનો આત્મા, પરમેશ્વર
(૨) સાર્વજનિક

Page #820

સર્વોપરિતા(-ત્વ)
સર્વોપરિતા સ્ત્રી. (-ત્વ) ન. શ્રેષ્ઠતા [ચડિયાતું (૨) શ્રેષ્ઠ સર્વોપરી વિ. (સર્વ + ઉપરી, સં. સર્વોપરિ) સૌથી સર્વોપરીપણું ન. સૌનું ઉપરીપણું; શ્રેષ્ઠતા સલ ન. જુવાર-બાજરીના કણસલાંવાળા પૂળા સલક્ષણું વિ. (સ + લક્ષણ) સારાં લક્ષણવાળું (૨) સખણું; તોફાની નહિ તેવું
203
સલગમ ન. ગાજરના જેવું એક કંદ (શાક) સલજ્જ વિ. (સં.) લાજવાળું (૨) ક્રિ.વિ. લજ્જાપૂર્વક સલવામણ સ્ત્રી. સલવાવું તે; ફસામણી સલવાર સ્ત્રી. (ફા.) એક પ્રકારનો પાયજામો; સુરવાલ સલવાવું .ક્રિ. (સં. શલ્ય, પ્રા. સલ્લ ઉપરથી) ઉકેલ ન સૂઝવાથી ગભરાવું; ગૂંચાવું (૨) ‘સાલવવું'નું કર્મણિ [ઘડનારો (૨) તે જાતિનો સલાટ પું. (સં. શિલાષટ્ટક, પ્રા. સિલાહટ્ટ) પથ્થર સલાટણ સ્ત્રી, સલાટ જ્ઞાતિની સ્ત્રી સલાટું ન. સલાટનો ધંધો
[કચુંબર સલાડ પું., ન. કાચાં શાકભાજીને સમારી તૈયાર કરાતું સલાડવું સ.ક્રિ. સલાડ કરવો (૨) હકારવું (૩) જોડવું સલાડું ન. (‘સાલવવું’ દ્વારા) ભંભેરણી; સલાડો સલાડો છું. ભંભેરણી; સલાડું
સલામ સ્ત્રી. (અ.) નમસ્કારનો એક પ્રકાર; ‘સેલ્યુટ’ સલામઅલૈકુ(-ક)મ શ.પ્ર. મળતી વખતે વંદન કરવા
બોલવાનો મુસલમાની ઉદ્ગાર (‘તમને શાંતિ મળો!) સલામત વિ. (અ.) સહીસલામત; સુરક્ષિત સલામતી સ્ત્ર . તંદુરસ્તી; ક્ષેમ (૨) હયાતી; જિંદગી (૩) સુરક્ષિતતા તવું (ખેતર) સલામિયું વિ. સલામી દાખલ જ થોડું મહેસૂલ ભરવું પડે સલામી સ્ત્રી. સલામ દાખલ અપાતું માન, ભેટ કે મહેસૂલ
(૨) વ્યાયામમાં કે કવાયતમાં સલામ કરવાની રીત સલાવડું ન. (શરાવલું ઉપરથી) પાત્ર; શકોરું; માટીનું ભિક્ષાપાત્ર [દોરવણી સલાહ સ્ત્રી. (અ.) શિખામણ (૨) અભિપ્રાય (૩) સલાહ સ્ત્રી. (અ. સિલાહ) શિખામણ (૨) દોરવણી (૩) ઇરાદો; અભિપ્રાય (૪) સુલેહ; સંધિ
સલાહકાર વિ. (૨) પું. સુલેહ કરનાર કે કરાવનાર (૨)
સલાહ આપનાર
સલાહસૂચન ન.બ.વ. (અ.+સં.) (-ના) સ્ત્રી. માર્ગદર્શન આપવું એ (૨) સલાહ આપવી તે સલિલ ન. (સં.) પાણી; જળ
સલીમ વિ. (અ.) સરળ; શાંત (૨) તંદુરસ્ત સલીલ વિ. (સં.) લીલા; ક્રીડા કે વિલાસવાળું (૨) ક્રિ.વિ. હાવભાવપૂર્વક; ૨મતમાત્રમાં સલૂક સ્ત્રી. (અ.) વર્તણૂક; રીતભાત; વર્તાવ (૨) સદ્ભાવ; મેળ (૩) ભલાઈ; ઉપકાર
[સવાઈ
સલૂકાઈ સ્ત્રી. (અ. સલૂક ઉપરથી) સભ્યતા; વિનય વર્તણૂક (૨) સદ્ભાવ; મેળ (૩) સરળતા સલૂજવું અક્રિ. સમજાવું
સલૂડું વિ. સલાડા કર્યા કરનારું (૨) સવાસલિયું સલૂણું વિ. સં. સલવણ, અપ. સલોગ઼ઉ, સલોણ) સલોણું; મનોહર; સુંદર
સલૂન ન. (ઈં.) ઘરના જેવી સગવડોવાળો મનોહર સુંદર રેલગાડીનો ખાસ ડબ્બો (૨) સ્ટીમરમાં ઉતારુઓનો મોટો ઓરડો (૩) વાળંદની દુકાન સલેટ, (પાટી) સ્ત્રી. પથ્થરપાટી
સલેપાટ પું. (ઈં. સ્લીપર) રેલના પાટા નીચે ગોઠવાતો તે
તે પાટડો (લોખંડ કે લાકડાનો, હવે સિમેન્ટનો પણ) સલો પું. પાતળું લીંપણ; અબોટ (૨) નોંઝણું (૩) સાગોળ સલોકો પું. પવાડો; મધ્યકાલીન એક કાવ્ય પ્રકાર સલોણું વિ. સલૂણું; મનોહર; સુંદર (૨) રસિક સલ્તનત સ્ત્રી. (અ.) પાદશાહત; રાજ્ય; સામ્રાજ્ય સલ્ફર પું. (ઈં.) ગંધક
સલ્ફાઈટ પું. (ઈં.) સહ્યૂરસ એસિડનો ક્ષાર [ક્ષાર સલ્ફાઇડ કું. (ઈં.) સલ્ફર (ગંધક) સાથે ભળીને થયેલો સલ્ફેટ પું. (ઇ.) સલ્ફ્યુરિક ઍસિડનો ક્ષાર સફ્યૂરસ ઍસિડ પું. (ઈં.) એક તેજાબ સહ્યૂરીક ઍસિડ પું. (ઈં.) એક તેજાબ સલ્લક્ષણ ન. (સં.) સારું લક્ષણ; સારું ચિહ્ન સલ્લી સ્ત્રી. અસ્ત્રો ઘસવાની પથરી સલ્લો પું. સાગોળ
સવચ્છી સ્ત્રી., વિ. સવત્સી; વાછડાવાળી ગાય સવડ પું., સ્ત્રી. (સં. સુ + વૃત્તિ-વડ) સગવડ; સોઈ સવત્સ વિ. (-સી) વિ. વાછરડાવાળી ગાય સવર્ણ વિ. (સં.) એક જ વર્ણનું; સમાન વર્ણનું સવલત સ્ત્રી. (‘સવળું’ દ્વારા) સવડ; સગવડ; અનુકૂળતા સવળવું અક્રિ. સળવળવું
સવળ(-ળું) વિ. સરખો વળ ચડે તેવું; સીધા વળનું સવળ(-ળું) વિ. (સં. સુ + વલક, પ્રા. સુવલઅ) સૂલટું; અવળાથી ઊલટું (૨) ઘડિયાળના કાંટાની દિશામાં ફરતું; ‘ક્લોકવાઇઝ’
સવા પું.બ.વ. (સ. શતાહા) એક વનસ્પતિનાં બીજ; સુવા સવા વિ. (સં. સપાદ, પ્રા. સવાયઅ) એક અને પા (૨)
પું. સવાનો આંકડો કે સંખ્યા; ‘૧।’ (૨) (બીજી સંખ્યા આગળ લાગતાં) તેથી ન વધારે. જેમ કે, સવા છ (૩) સો, હજાર જેવી સંખ્યા પૂર્વે ‘તેથી સવા ગણું’ અર્થ બતાવે. ઉદા. સવા સો
-સવા પું. (સં. સુવાત, પ્રા. સુવાઅ) (વહાણને) અનુકૂળ પવન (વહાણ) (૨) વિ. પાધરું; પાંસરું સવાઈ વિ., સ્ત્રી. સવાયું (૨) સ્ત્રી. સવા ગણું તે

Page #821

સવાકવા ૮ ૦૪
fસંસાર સવાકવા પું. (સં. સુ ઉપરથી સ + સં. કુ ઉપરથી ક + સવિતા પું. (સં.) સૂર્ય (૨) સરજનહાર; પ્રભુ
વા) અનુકૂળ અને પ્રતિકૂળ પવન (૨) અકસ્માત સવિનય વિ. (સં.) વિનયયુક્ત (૨) કિ.વિ. વિનયપૂર્વક સવાકો . (“સવા” ઉપરથી) પૈસો; દોઢિયું
સવિનયભંગ કું. વિનયપૂર્વક - અહિંસાયુક્ત ભંગ સવાણ સ્ત્રી. (સર. સુવાણ, સુહાણ) સોબતનો આનંદ; (અન્યાયી કે અધર્મી કાયદા કે હુકમનો) [થી સોબતની હૂંફ (૨) આરામ; કરાર
સવિવેક વિ. વિવેકવાળું (૨) કિ.વિ. વિવેકપૂર્વક; વિનયસવાદ પુ. સ્વાદ
[ચીજના ચટકાવાળું સવિશેષ વિ. (સં.) વિશિષ્ટતાવાળું, અસાધારણ (૨) સવાદિયું વિ. (“સ્વાદ' ઉપરથી) સ્વાદિષ્ટ (૨) સ્વાદિષ્ટ ઉત્તમ; મુખ્ય (૩) ક્રિ.વિ. ખાસ કરીને (૪) ખૂબ જ સવાબ ન. (અ.) ધર્મકૃત્ય, પુણ્ય (૨) સન્માર્ગ; પુણ્યનો સવિસ્તર વિ. (સં.) વિસ્તારયુક્ત (૨) ક્રિ.વિ. વિસ્તારમાર્ગ (૩) લાભ; ફાયદો
પૂર્વક; વિગતવાર ક્રિ.વિ. આશ્ચર્યપૂર્વક સવાયાં ન.બ.વ. સવાના આંક-ઘડિયા[આંક-પાડે-ઘડિયો સવિસ્મય વિ. (સં.) વિસ્મય સહિતનું; સાશ્ચર્ય (૨) સવાયું વિ. સવા ગણું (૨) ચડિયાતું (૩) ન. સવાનો સવે ક્રિ.વિ. (સ + વેહ ઉપરથી) ઠેકાણે; રસ્તે; વ્યવસ્થિત સવાયો છું. સવાકો; પૈસો
(૨) વિ. સારું; રૂડું
લોકો સવાર સ્ત્રી, ન. દિ. પ્રા. સવાર) પ્રાતઃકાળ; વહાણું સજણ ન.બ.વ. (સં. સર્વે, પ્રા. સવેપ્રા. જણ) બધા સવાર વિ. (ફા. સુવાર) ઘોડા, હાથી કે વાહન ઉપર બેઠેલું સહેલીવિ, સ્ત્રી, સંતાનો સાથે નાતરે આવેલી (૨) સગાઈ
(૨) . તેવો માણસ; અસ્વાર (૩) ઘોડેસ્વાર સિપાઈ થઈ હોય છતાં બારોબાર બીજે પરણાવી દીધેલી સ્ત્રી સવારથ પું. (સં. સ્વાર્થ) સ્વાર્થ; પોતાનો મતલબ; હિત સવેળા જિ.વિ. વખતસર; વેળાસર સવારથિયું વિ. સ્વાર્થવાળું; આપમતલબી; સ્વાર્થી સવૈયો છું. એક છંદ; “સવૈયો એકત્રીસો સવારી સ્ત્રી. (ફા.) સવાર થવું તે (૨) ગાડી વગેરેમાં સવ્ય વિ. (સં.) ડાબું (૨) ડાબે ખભે રહેલું (જનોઈ)
બેસનાર ઉતારુ (૩) વાહને ચડી ઠાઠમાઠથી વરઘોડા સવ્યસાચી મું. (સં.) (ડાબે હાથે પણ બાણ છોડી શકનાર) રૂપે ફરવું તે; તેવો વરઘોડો (૪) અમલદારીને અંગે અર્જુન (૨) બે હાથે કામ કરી શકનાર
મુસાફરી (૫) કૂચ; હુમલો; ચડાઈ [આખો દિવસ સવ્યાપસવ્ય વિ. (સં.) ડાબુંજમણું (૨) ખરુંખોટું સવારો સવાર કિ.વિ. સવારથી બીજી સવાર સુધી; સતત સવ્યાસવ્ય વિ. સવ્યતર (સં.) ડાબું નહિ એવું; જમણું સવાલ પું. (અ.) પ્રશ્ન (૨) પૂછવાનું તે; માગણી; અરજ સશક્તવિ શક્તિવાળું, સબળું (‘સનકામોદાખલ થયો છે.) (૩) બોલ
સશસ્ત્ર વિ. (સં.) શાસ્ત્રસજ્જ; શસ સાથેનું સવાલખી, (-ખું) વિ. સવાલાખની કિંમત (૨) મૂલ્યવાન સશાસ્ત્ર વિ. (સં.) શાસ્ત્રીય; શાસપ્રમાણેનું સવાલજવાબ પુ.બ.વ. પ્રશ્નોત્તર () બોલાબોલી (૩) સશેકું વિ. હૂંફાળું; હૂંફવાળું પડપૂછપાસ
પિપર' સશેષ વિ. (સં.) શેષવાળું; જેમાં થોડું બાકી રહે તેવું સવાલપત્ર, (ક) પું, ન. (અ.સં.) પ્રશ્નપત્ર; “ક્વેશ્ચન સશોક વિ. (સં.) શોકવાળું (૨) ક્રિ.વિ. શોકપૂર્વક સવાલી ડું. (અ.) સવાલ કરનાર; અરજદાર શિરોધાર્ય સસડવું અ.ક્રિ. સડસડ અવાજ સાથે ખૂબ ઊકળવું સવા વીસ વિ. (સવા + વીસ) સાચું; પ્રમાણરૂપ; સસડાવવું સક્રિ. “સસડવું'નું પ્રેરક; ખૂબ ગરમ કરવું સવાસણ સ્ત્રી. (દ. સુવાસિણી) સૌભાગ્યવતી સ્ત્રી; સસણવું અ.ક્રિ, સણસણવું સોહાગણ
કાલાવાલા સસણાટ ૬. સણસણાટ; સણસણવું તે સવાસલું ન. સારું લગાડવા મીઠું મીઠું બોલવું તે (૨) સસણી સ્ત્રી. (સં. શ્વસન, સસણ) સસણવાનો અવાજ સવાસુરિયું વિ. સવાસવા વર્ષને અંતે જન્મેલું
(૨) બાળકનો ફેફસાં સાથે સંબંધ ધરાવતો શરદીનો સવાસો વિ. એકસો વત્તા પચ્ચીસ (૨) પં. સવાસોનો તાવ: વરાધ આંકડો કે સંખ્યા; “૧૨૫”
સસન્તા સ્ત્રી. (સં.) ગર્ભવતી; સગર્ભા સવિકલ્પ, (ક) વિ. (સં.) વિકલ્પવાળું (૨) સંદેહ સસરો પં. (સં. શ્વશુર, પ્રા. સસુર) વિર કે વહુનો બાપ
ભરેલું; સંદિગ્ધ (૨) સ્ત્રી. જ્ઞાતા અને શેયના સસલી સ્ત્રી, (સં. શશક, પ્રા. સસઅ) સસલાની માદા
ભેદવાળી સમાધિ (યોગ) [ઐક્યની ભાવના સસલું ન. (સં. શશક) એક નાનું ચોપગું પ્રાણી સવિકલ્પ સમાધિ સ્ત્રી. (સં. જીવાત્મા અને પરમાત્માના સસલો છું. (સં. શશક) સસલાન નર સવિકાર વિ. વિકારવાળું, વિકૃત[(યોગ) (૨) વિચારવાળું સસલું અક્રિ. (સં. શુષ્યતિ, પ્રા. સુસઈ) ફૂલેલી વસ્તુનો સવિચાર વિ. (સં.) વિચાર સહિત-એક સમાધિ પ્રકાર ફુલાવો બેસી જવો (૨) શ્વાસ લેવો (૩) સહન કરવું સવિતર્ક વિ. (સં.) તર્કવિતર્ક સહિત - એક સમાધિ પ્રકારનું (૪) દૂબળું પડવું [(૩) બળવાળું; બળકટ (યોગ) (૨) શ્રુત જ્ઞાનવાળું (જૈન)
સસાર વિ. (સં.) સારવાળું, રહસ્યવાળું (૨) સત્ત્વવાળું

Page #822

સસો
સસો પું. નર સસલો સસ્તન વિ. સ્તનવાળું
સસ્તાઈ સ્ત્રી. સસ્તું હોવાપણું; સોંસરત [વક્કર વિનાનું સસ્તું વિ. (સં. શુષ્યંત, પ્રા. સુસંત) સોંઘું (૨) ભાર કે સસ્થાન વિ. સમાન દરજ્જા કે કોટિનું (૨) ક્રિ.વિ. યોગ્ય સ્થાને [પૂર્વક; સ્નેહસહિત સસ્નેહ વિ. (સં.) સ્નેહવાળું; સ્નેહાળ (૨) ક્રિ.વિ. સ્નેહસસ્પેન્ડ ક્રિ.વિ. (ઈં.) નોકરી ઉપરથી ઉતારી મૂકેલું;
ફરજમોકૂફ કરેલું (૨) સ્થગિત; મોકૂફ સસ્પેન્શન ન. (ઈં.) નોકરીથી ફરજમોકૂફી; નિલંબન સસ્પેન્સ સ્ત્રી. (ઈં.) નાટ્યઅચરજ (૨) નિર્ણય અંગેની ચિંતા કે અધીરાઈ (૩) રહસ્ય; ભેદ
૮ ૦૫
સસ્મિત વિ. સ્મિતવાળું; મલકતું (૨) ક્રિ.વિ. સ્મિત કરીને; મોં મલકાવીને
સસ્ય ન. (સં.) ધાન્ય; અનાજ
સસ્સો પું. (સં. શશ, પ્રા. સસ) સસલો સસ્સો પું. (સં.) ‘સ' વર્ણ (૨) ‘સ' ઉચ્ચાર સહ ક્રિ.વિ. (સં.) સમાસમાં ‘સહિત’ ‘સાથેનું’ એવો અર્થ બતાવતું પૂર્વપદ (૨) ના. ઉત્તરપદમાં તે નામયોગીના સ્વરૂપમાં (જેમ કે, ભાર્યાસ)
સહઅસ્તિત્વ ન. (સં.) સાથે હોવું તે; સહભાવ સહઆરોપી પું. (સં.) અપરાધીનું સાથીદાર સહકર્મચારી વિ. (સં.) સાથે કામ કરનાર સહકાર પું. (સં.) સાથે મળીને કામ કરવું તે; એકબીજાને મદદગાર થવું તે (૨) આંબો (સુગંધીવાળા ફળવાળો) સહકારિતા સ્ત્રી. (-ત્વ) ન. સહકારીપણું સહકારી વિ. (સં. સહકારિન્) સહકારવાળું; સહકાર કરતું
કે તેનાથી ચાલતું (૨) પું. સહ્કાર કરનાર સહકારી ભંડાર છું. સહકારથી ચાલતી દુકાન સંસ્થા સહકારી મંડળ ન. (-ળી) સ્ત્રી. સહકારથી ચાલતું મંડળસહગમન ન. (સં.) સાથે જવું તે (૨) સતી થવું તે સહગામી વિ. (સં.) સહગમન કરનારું; સાથે જનારું સહચર વિ. (૨) પું. (સં.) સાથે ફરનાર (૨) સોબતી; ગોઠિયો (૩) પતિ
સહચરી સ્ત્રી. સાથે ફરતી સ્ત્રી; પત્ની (૨) સખી; સહિયર સહચાર પું. (સં.) સાથ; સંગ; સોબત; સંબંધ (૨) સુસંગતપણું (૩) સાહચર્ય
સહચારિણી વિ., સ્ત્રી. (સં.) સાથે રહેનારી કે ફરનારી (૨) સ્ત્રી. સહચરી; પત્ની; સખી સહચારિતા સ્ત્રી. (સં.) સહચારી હોવાપણું સહચારી વિ. (સં. સહચારિન્) સાથે જનારું કે રહેનારું (૨) પું. પતિ; ધણી
સહજ વિ. (સં.) સાથે જન્મેલું (૨) કુદરતી; સ્વાભાવિક (૩) સહેજ; સહેલું (૪) ક્રિ.વિ. ખાસ કારણ વિના
સયાજી
(૫) સ્વાભાવિક રીતે (૬) સહેલાઈથી [અંતર્નાન સહજશાન ન. (સં.) જન્મથી કુદરતી રીતે હોય તેવું જ્ઞાન; સહજન્મા વિ. (સં.) સાથે જન્મ થયો હોય તેવું; જોડકા તરીકે જન્મેલું [થાય તેવું સહજન્ય વિ. (સં. સહ + જન્ ઉપરથી) સાથે ઉત્પન્ન સહજપ્રાપ્ત વિ. સહેજે મળેલું; સ્વાભાવિક રીતે મળેલું [ભેટ સહજપ્રાપ્તિ સ્ત્રી. (સં.) સ્વાભાવિક રીતે મળવું તે; કુદરતી સહજપ્રાપ્ય વિ. (સં.) સ્વાભાવિક રીતે મળે તેવું સહજબુદ્ધિ સ્ત્રી. કુદરતી બુદ્ધિ કે પ્રેરણા; કોઠાસૂઝ; ‘ઇન્સ્ટિક્ટ’
સહજભાવ પું. (સં.) સહજતા; સ્વાભાવિક્તા સહજસ્ફુરણ ન. (સં.) સ્વાભાવિક રીતે સ્ફુરી આવવું તે; તિ
સહજ જ્ઞાન
સહજસ્ફુરણા, સહજસ્ફૂર્તિ સ્ત્રી. સહજબુદ્ધિ; સહેજે સ્ફુરવું સહજાનંદ પું. (સં.) સહજ-સ્વાભાવિક આનંદ; આત્માનંદ
(૨) સ્વામીનારાયણ સંપ્રદાયના સ્થાપક સહજીવન ન. સાથે રહીને જિંદગી વિતાવવી તે (૨) (દંપતીનું) લગ્નજીવન; વિવાહિતજીવન સહજીવી વિ. સાથે જીવતું કે જીવન ગુજારતું (૨) સહજીવન ગાળનાર (૩) સમાકાલીન સહોપલબ્ધ વિ. (સં.) સ્વાભાવિક રીતે આવી મળેલું સહજોપલબ્ધિ વિ. સ્વાભાવિક રીતે આવી મળેલું તે સહતંત્રી વિ., પું. ઉપતંત્રી (સામયિકનો) [બજાવવી તે સહધર્મચાર પું. (સં.) સાથે રહીને જીવનની ફરજો સહધર્મચારિણી સ્ત્રી. પત્ની; ધર્મપત્ની સહધર્મચારી પું. પતિ સહધર્મિણી સ્ત્રી, સહધર્મચારિણી; પત્ની સહધર્મી વિ. (૨) પું. (સં. સહધર્મન્) સમાન ધર્મવાળું (૨) એકસમાન ધર્મનું અનુયાયી સહન ન. (સં.) સહેવું - ખમવું તે સહનશક્તિ સ્ત્રી. (સં.) સહન કરવાની શક્તિ સહનશીલ વિ. (સં.) સહન કરે તેવા સ્વભાવનું; શાંત; ધીર; સહિષ્ણુ
સહનશીલતા સ્ત્રી. સહિષ્ણુતા
સહપાઠી પું. (સં.) સાથે ભણનાર; સહાધ્યાયી સહભાગિની સ્ત્રી. (સં.) પત્ની (૨) વિ.,સ્ત્રી. સહભાગી સહભાગી વિ. (સં.) ભાગીદાર; ભાગિયું; સાથી સહભાવ પું. (સં.) સાથે હોવું તે; સહ-અસ્તિત્વ સહભોજન ન. (સં.) સાથે બેસી કરેલું ભોજન (૨) ભિન્ન
વર્ણના લોકોનું એક પંગતે ભોજન સહમત વિ. (સં.) એકમત; સમાન-સરખા મતવાળું સહમતી સ્ત્રી. (સં.) એકમતી; સહમત હોવાપણું સહમંત્રી છું. (સં.) જોડિયો મંત્રી; મદદનીશ મંત્રી સહયાજી વિ. (સં.) સાથે મળી યજ્ઞ કરનાર

Page #823

સહયાત્રા
cos
(સહેજસાજ સહયાત્રા સ્ત્રી. (સં.) સાથે કરાતી યાત્રા કરનાર સહાયકારક વિ. સહાયક (૨) મદદ કરનારે સહયાત્રી પું. (સં.) યાત્રામાં કે યાત્રાનો સાથી સાથે યાત્રા સહાયકારિણી વિ., બી. સહાય કરનારી (સ્ત્રી) . સહયોગ પું. (સં.) એકબીજાને સહાયક થવું એ (૨) સહાયકારી(-રક) વિ. સહાય કરનારું (૨) સહાયમાં સહકાર; સાથે રહી કરાતી મદદ
વપરાતું ક્રિયાપદ (વ્યા.) સિહાય; “સબસિડી સહયોગી વિ. (સં.) સહયોગ કરનાર
સહાયકી સ્ત્રી. ભરપાઈ ન કરવા પાત્ર આર્થિક સરકારી સહર સ્ત્રી. (અ.) પ્રાત:કાળ; પ્રભાત રિણ સહાયભૂત વિ. મદદગાર થયેલું-થઈ રહેલું સહરાન. (અ.) વેરાન રણ (૨) આફ્રિકાનું એક વિશાળ સહાયવૃત્તિ સ્ત્રી. પરસ્પર સહાય કરવાની (પ્રાણીની) સહર્ષ વિ. (સં.) હર્ષયુક્ત; હરખવાળું (૨) ક્રિ.વિ. સહજવૃત્તિ; સહાયશીલતા હરખભેર
સહાયશીલ વિ. (સં.) સહાયવૃત્તિવાળું સહલેખક છું. (સં.) સાથીલેખક
તિવું સહાયિત વિ. (સં.) જેને સહાય થઈ હોય એવી વ્યક્તિ) સહવર્તમાન, સહવર્તી વિ. (સં.) સાથે રહેનારું કે હોય (૨) સહાય પામેલું; “સબસિડાઇઝડ' સહવાદી છું. (સં.) (દાવામાં) વાદીની સાથેનો-બીજો સહાયી વિ. (સં.) મિત્રોવાળું વાદી
[(૩) અભ્યાસ; મહાવરો સહાયી વિ. સહાય કરનારું, મદદગાર ટેિકો (૨) સહકાર સહવાસ . (સં.) સાથે વસવું તે (૨) સોબત; સંબંધ સહારો છું. (સં. સહકારક, પ્રા. સહારઅ) આશ્રય; હૂંફ; સહવાસી વિ. સાથે વસનારું (૨) પરિચિત (૩) ટેવાયેલું સહિત કિ.વિ. (સં.) સાથે; જડે (૨) સુધ્ધાં સહવું અ.ક્રિ. સહેવું; સહન કરવું; ખમવું (૨) ભોગવવું સહિયર સ્ત્રી. (સં. સખી, પ્રા. સહી) સહી; સખી; સહશિક્ષણ ન. (સં.) છોકરા-છોકરીઓને સાથે શિક્ષણ સાહેલી; બહેનપણી આપવું તે; “કો-એજયુકેશન”
સહિયારું વિ. (સં. સહકાર, પ્રા. સયાર) ભાગિયાભાગસહસંપાદક . (સં.) મદદનીશ સંપાદક
વાળું (૨) ભેગું; ભાગ વહેંચ્યા ન હોય તેવું (૩) સહસા ક્રિ.વિ. (સં.) ઉતાવળે; એકાએક (૨) ઓચિતું ન. પતિયાળું; ભાગિયાપણું (૩) વિચાર કર્યા વિના; વણવિચાર્યું
સહિષ્ણુ વિ. (સં.) સહનશીલ - સહસ પું. (સં.) હજારનો આંકડો કે સંખ્યા; “૧,000' સહિષ્ણુતા સ્ત્રી, સહનશીલતા (૨) વિ. હજારની સંખ્યાનું
સહી સ્ત્રી. (અ. સહીહ) (ખત, કાગળમાં) નીચે પોતાનું સહસપુટી વિ., સ્ત્રી, (સં.) સહસ્ત્રપુટવાળી (ઔષધી) નામ લખવું તે; મતું (૨) વિ. ખરું, સાચું (૩) ક્રિ.વિ. સહસ(વબાહુ, ભુજ) મું. (સં.) સહસ્ત્ર હાથવાળો - કબૂલ; મંજૂર; નક્કી બાણાસુર
સહસ્ત્રી. (સં.સખી, પ્રા.સહી) સખી સહિયર;બહેનપણી સહસરશ્મિ પું. (સં.) હજારો કિરણવાળો સૂર્ય સહીપણું ને. (સં.) સખી + પણું, પ્રા. સહીપણું) સહસ્ત્રલિંગ ન. (સં.) પાટણ શહેરમાં સરસ્વતી નદીના સખીપણું; સહિયર તરીકેનો સંબંધ [‘પૂનબુક
કાંઠે રાજા સિદ્ધરાજે બંધાવેલું શિવનાં હાર લિંગવાળું સહીબૂક સ્ત્રી, સહી લેવામાં આવે છે તેવી નોંધવહી; વિશાળ તળાવ
સહીસલામત વિ. (અ. સહીસલામત) સુરક્ષિત; કાંઈ સહસવદન . (સં.) શેષનાગ
પણ ઈજા કે નુકસાન વિનાનું (૨) ક્રિ.વિ. તેવી રીતે સહસ્ત્રદલ (સં.) (-ળ) વિ. હજાર પાંદડીવાળું સહીસલામતી સ્ત્રી. સહીસલામત હોવાપણું; સુરક્ષિતતા. સહસાક્ષ છું. (સં.) હજાર આંખોવાળો ઇન્દ્ર (૨) હજાર સહીસાટું ન. સહી આપીને નક્કી કરેલું સારું કે કરાર આંખોવાળું
સહીસિક્કા પુ.બ.વ. લખાણ ઉપર મંજૂરી કે બહાલી માટે સહસ્રાવધિ વિ. (સં.) હજાર કે હજારોની સંખ્યાનું અધિકારીના હસ્તાક્ષર અને તેના હોદ્દા કે સનદની સહસ્ત્રાંગું છું. (સં.) સૂર્ય
મહોર-છાપ
સિર્વ; સૌ; તમામ સહાધિકાર પં. (સં.) સાથે-ભેગો અધિકાર વિદ્યાર્થિની સહુ વિ., સર્વ. (સં. સર્વપલુ, અપ, સાવહુ, સવહુ) સહાધ્યાયિની વિ., સ્ત્રી. (સં.) સાથે ભણતી છોકરી; સફૂલ-લિય)ત સ્ત્રી. (અ. સહૂલત) સુગમતા; સહેલાઈ સહાધ્યાયી પું. (સં.) સાથે ભણનારો વિદ્યાર્થી; સહપાઠી સહૃદય વિ. (સં.) સામાનો ભાવ કે લાગણી સમજી શકે સહાનુભાવ પું, સહાનુભૂતિ સ્ત્રી. (સં.) સમભાવ; તેવું (૨) દયાળું (૩) રસિક; રસજ્ઞ દિલસોજી; અનુકંપા
સહૃદયતા સ્ત્રી, સહાનુભૂતિ સહાય પં. (સં.) મદદગાર: સહાયક [(ર) ઓથ: આશ્રય સહેજ વિ. (સં. સહજ ઉપરથી) થોડ: અલ્પ (૨) ક્રિ.વિ. સહાય સ્ત્રી. (સં. સાહ્ય) સાહાવ્ય, સાહ્ય; મદદ; કુમક સહજ; સ્વાભાવિક રીતે સહાયક, (અતા) વિ. મદદગાર
સહેજસાજ વિ. (૨) કિ.વિ. થોડુંઘણું; જરાક

Page #824

સહેજે COCO
[સંકલ્પ સહેજે ક્રિવિ. સહેલાઈથી; મેળે; કુદરતી રીતે પૂર્વકનું સળવળાટ પું. સળવળવું તે; હલચલ સહેતુક વિ. (સં.) હેતુવાળું પ્રયોજનવાળું (૨) ઇચ્છા- સળવું અ.ક્રિ. (સં. શલતિ, પ્રા. સલઈ) સડવું; જીવડાં સહેલ વિ. (અ. સલ) સહેલું; સરળ [મોજમજા; લહેર પડવાથી અંદરથી ખવાઈ જવું; અંદરથી બગડી જવું સહેલ સ્ત્રી. (અ. સૈર) આનંદથી આમતેમ ફરવું તે (૨) સળંગ વિ. (સં. સંલગ્ન, પ્રા. સલંગ) સાંધ વિનાનું; સહેલગાહ સ્ત્રી, (સહેલ + ફા. ગાહ = જગા) હરવું આખું; તૂટક નહિ તેવું (૨) કિ.વિ. અટક્યા વિના; કરવું કે મોજમજા માણવી છે કે તેની જગા
ઠેઠ સુધી સહેલસપાટા પુ.બ.વ. મોજમજા તિ, સુગમતા સળગતા સ્ત્રી, સળંગપણું; આખાપણું સહેલાઈ સ્ત્રી. સહેલું હોવું એ; આનંદથી આમતેમ ફરવું સળંગસૂત્ર વિ. સળંગ; ક્રમબદ્ધ; બરોબર સંકળાયેલું સહેલાણી વિ. (૨) ૫. (હિ. સૈલાની) મોજી; આનંદી સળંગસૂત્રતા સ્ત્રી. ક્રમબદ્ધતા
(માણસ); સહેલ કરવા નીકળેલું તિવું; સરળ સળાવો છું. વીજળીનો ચમકારો-ઝબકારો કકડો સહેલું વિ. સં. સુખ, પ્રા. સુહ + ઇલ) મુશ્કેલ નહિ સળિયો છું. (સં. શલાકા, પ્રા. સલાઆ) ધાતુનો લાંબો સહેલુંસટ વિ. એકદમ સહેલું; સાવ સુગમ
સળી સ્ત્રી. (સં. શલ, પ્રા. સલ) ઘાસનો, લાકડાનો કે સહેવાવું અક્રિ. “સહેવુંનું કર્મણિ ખિમવું - ધાતુનો લાંબો પાતળો ગોળ નાનો કકડો સહેવું સક્રિ. (સં. સહતે, પ્રા. સઈ) સહન કરવું; વેઠવું; સળીસંચો છું. યુક્તિ-પ્રયુક્તિ (૨) ઉશ્કેરણી સહોક્તિ સ્ત્રી. (સં.) એક અર્થાલંકાર
સળેક(-ખોડી સ્ત્રી, (ડું) ને. સળેકડી; સળી સહોઢ વિ.પં. (સં.) માતાના લગ્ન વખતે ગર્ભ હોય સળેખમ ન. (સં. શ્લેષ્મા) એક રોગ; શરદી તેવો પુત્ર (કુંવારે રહેલો)
સળો છું. સડો; સળવું તે સહોદર વિ. (સં.) એક માને પેટે જન્મેલું (૨) પં. ભાઈ સં. ન. (સંસ્કૃતનું ટૂંકું રૂપ) સંસ્કૃત ભાષા સહોદરા વિ., સ્ત્રી. (સં.) એક માને પેટે જન્મેલી; સગી સંપું. સંવત્સર, સંવનું ટૂંકું રૂપ) સંવત્સર (૨) ખાસ (બહેન)
કરીને વિક્રમ સંવત્સર સહોદરી સ્ત્રી. સગી બહેન
સંકટ ન. (સં.) દુ:ખ (૨) આફત (૩) તાણ; ખેંચ સહપરિસ્થિતિ સ્ત્રી. (સં.) સાથે હોવાની સ્થિતિ; જસ્ટા સંકટચતુર્થી સ્ત્રી. (સં.) દરેક માસની વદ ચોથ (૨) પૉઝિશન”
[(સહ્યાદ્રિ) ગણપતિનું એક વ્રત સહ્ય પું. (સં.) પશ્ચિમઘાટનો એક ભાગ - એક પર્વત સંકટનિવારણ ન. મદદ આપી સંકટ મટાડવું તે સહ્ય પું. (સં.) સહી શકાય એવું
સંકટબારી સ્ત્રી. (સં.) સંકટ કે અકસ્માત સમયે મકાન, સર્ઘભેદ પું. (જૂનો) કર્મણિપ્રયોગ
મોટર, બસ કે વિમાનમાંથી ભાગી છૂટવાનું નાનું સહ્યાદ્રિ પું. (સં.) સહ્ય પર્વત (પશ્ચિમઘાટનો એક ભાગ) બારણું કે બારી સળ પું. (સં. શલાકા, પ્રા. સલાઓ દ્વારા) ગેડકે દબાણનો સંકટમોચન વિ. કસં.) સંકટમાંથી છોડાવનાર આંકો - કાપો (૨) સોળ
સંકડામણ(Cણી) સ્ત્રી. જગાની તંગાશ (૨) ભીડ; મુશ્કેલી સળ સ્ત્રી. સૂઝ; સમજ
સંકડાવું અ.ક્રિ. દબાવું; ભચડાવું (૨) મુશ્કેલીમાં આવવું સળક સ્ત્રી. સળવું તે; સણકો [ઉશ્કેરણી સંકડાશ સ્ત્રી. જગ્યાની કમી (૨) મુશ્કેલી સળકડી સ્ત્રી. (સં. શલાકા) નાની સળી; સળેકડી (૨) સંકર પં. (સં.) ભેળસેળ; મિશ્રણ (૨) વર્ણસંકર સંતાન સળકડું ન. સળેકડું; સળી
(૩) ભેળસેળિયું; “હાઇબ્રીડ (૪) બગડેલું; ભ્રષ્ટ સળકવું અ.ક્રિ. (સં. શલાકા ઉપરથી) સહેજ હાલવું; સંકરણનાબેભિન્ન જાતિનું સંમિશ્રણ કરવું તે; “ક્રોસબ્રીડિંગ'
સળવળવું (૨) (દાઢ સાથે) ખાવાનો ભાવ થવો (૩) સંકરિત વિ. સંકર થયેલું; સંકરવાનું
ભોંકાતું હોય તેમ સણકા નાખવા [લાકડાનું સાધન સંકર્ષણ ન. (સં.) પ્રબળ ખેંચતાણ (૨) પ્રબળ ખેડાણ સળખું ન. શેંટલો; ઝરડાં વગેરે ઉપાડવાનું બે પાંખિયાંવાળું સંકર્ષણ પુ. (સં.) બલરામ (૨) શેષનાગ સળકો . સળકવું તે; સણકો (૨) તીવ્ર ઇચ્છા સંકલન ન. (-ના) સ્ત્રી એકઠું કરવું તે; સંગ્રહ (૨) સળગણું વિ. સળગી ઊઠે તેવું
સરવાળો (૩) ગૂંથણી સળગવું અ.ક્રિ. (સં. સંલગ્ન, સંલગ્ન) બળવું; લાગવું સંકલયિતા . (સં.) સંકલન કરનાર સળસળ સ્ત્રી. સળસળવું તે; હલચલ; સળવળાટ સંકલિત વિ. (સં.) એકઠું કરેલું (૨) ગૂંથેલું (૩) સાંકળેલું સળવળવું અક્રિ. જરાજરા હાલવું; મરડાવું (૨) શરીર સંકલ્પ પુ. (સં.) તરંગ; ઇરાદો; ઈચ્છા (૨) નિશ્ચય;
પર જીવડું ચાલતું હોય તેવી લાગણી થવી (૩) કશું મનસૂબો (૩) ધર્મકર્મ વગેરે કરવા માટે લેવામાં કરવા તત્પર થઈ રહેવું
આવતો નિયમ (૪) કલ્પના કરવી તે; તર્ક

Page #825

સંકલ્પન
સંકલ્પન ન. (સં.) સંકલ્પ કરવો તે સંકલ્પના સ્ત્રી. (સં.) વિભાવના; સંપ્રત્યય; અવધારણા સંકલ્પબલ ન. (સં.) (-ળ) સંકલ્પ કરવાની શક્તિ; પ્રબળ મનોબળ
૮૦૮
સંકલ્પયોનિ પું. કામદેવ [એની મથામણ; ગડમથલ સંકલ્પવિકલ્પ પું.બ.વ. તર્કવિતર્ક; શું કરવું ને શું ન કરવું સંકલ્પશક્તિ સ્ત્રી. સંકલ્પની શક્તિ; ઇચ્છાશક્તિ સંકલ્પિત વિ. (સં.) કલ્પેલું (૨) ઇચ્છેલું; ધારેલું (૩) નિશ્ચય કરેલું
સંકષ્ટ ન. (સં.) સંકટ; આફત (૨) કષ્ટ; દુઃખ સંકળાવું અક્રિ. ‘સાંકળવું'નું કર્મણિ; સંલગ્ન થવું; સાંકળના આંકડા પેઠે જોડાયેલ હોવું
સંકીર્ણ વિ. (સં.) મિશ્રિત; ભેળસેળ થયેલું (૨) વેરાયેલું;
ફેલાયેલું; વ્યાપ્ત (૩) અસ્પષ્ટ (૪) સંકુચિત સંકીર્ત(-ત્ત)ન ન. (સં.) સ્તુતિ; ગાન સાથેનું ભજન સંકુચિત વિ. (સં.) સંકોચ પામેલું (૨) સાંકડું; ઉદાર કે
વિશાળ નહિ તેવું [(૪) ન. મંડળ (પ) લડાઈ; યુદ્ધ સંકુલ વિ. (સં.) સંકુચિત (૨) અવ્યવસ્થિત (૩) અસંગત સંકેત પું. (સં.) અગાઉથી કરેલી છૂપી ગોઠવણ (૨) સંકેતસ્થાન (૩) ઇશારો; નિશાની (૪) કરા૨; શરત (૫) અમુક શબ્દથી અમુક અર્થનો બોધ થવો જોઈએ એવી ભાષાની પરંપરાગત રૂઢિ (વ્યા.) સંકેતભાષા સ્ત્રી. (સં.) ટભાષા સંકેતલિપિ સ્ત્રી. લઘુલિપિ; ‘શોર્ટ હેન્ડ’ સંકેતવિજ્ઞાન ન. (સં.) સંકેતતંત્ર વિષયક અભ્યાસ કરતું વિજ્ઞાન; ‘મિયૉટિક્સ' સંકેતવું સ.ક્રિ. સંકેત ક૨વો [કોડવર્ડ’ સંકેતશબ્દ પું. સંકેત તરીકે નિશ્ચિત કરેલો શબ્દ; ‘પાસવર્ડ; સંકેતસ્થાન ન. સંકેત પ્રમાણે ચોર લૂંટારા કે પ્રેમીઓએ છૂપી રીતે મળવા ઠરાવેલી જગા
સંકેતાક્ષર છું. સાંકેતિક વર્ણ; ‘કોડ-લેટર’ સંકેતાર્થ પું. (સં.) સાંકેતિક અર્થ; ગુપ્તઅર્થ સંકેલવું સ.ક્રિ. (દે. સંકેલ્લ) આટોપવું (૨) એકઠું કરવું (૩) પાછું વાળી લેવું
સંકોચ પું. (સં.) તંગી; અછત; સંકડાશ (૨) આંચકો; ખચકાવું તે (૩) લજ્જા; શરમ (૪) બિડાવું તે સંકોચન ન. સંકોચવું કે સંકોચાવું તે
સંકોચવું અ.ક્રિ. સંકોચ પામવો (૨) (લા.) શરમાવું સંકોચાવું સ.ક્રિ. (સં. સંકુચ) સંકોચ કરવો સંકોડવું સ.ક્રિ. (પ્રા. સંકોડ) સાંકડું કરવું (૨) ફેલાયેલું એકઠું કરવું; સંકોચવું
[સંખ્યાવાચક
સંક્રમ કું., (ણ) ન. (સં.) એક જગા કે સ્થિતિમાંથી બીજી જગા કે સ્થિતિમાં જવું તે; સંચાર (૨) ઓળંગવું તે (૩) પ્રવેશ કરવો તે (૪) સંક્રાન્તિ
સંક્રામક વિ. (સં.) સંક્રમણ કરે એવું (૨) ચેપી; સંચારી સંક્રામણાવસ્થા સ્ત્રી. (સં.) સંધિકાળ (૨) સંક્રમણ કરવાની સ્થિતિ [લાગ્યો હોય એવું સંક્રામિત વિ. (સં.) સંક્રમણ-સંચાર કરાયેલું (૨) ચેપ સંક્રામી વિ. (સં.) સંક્રમણ કરે એવું; ચેપી (૨) ઓળંગના૨ [(૨) પહોંચતું કરેલું; સંચારિત સંક્રાંત વિ. (સં.) એક જગાએથી બીજી જગાએ ગયેલું સંક્રાંત સ્ત્રી. મકરસંક્રાંતિ (૪) નાતવરામાં ભાણામાં વધેલું ઉઘરાવતાં વપરાતો બોલ
સંક્રાંતિ સ્ત્રી. (સં.) સંક્રમણ; એકમાંથી બીજી જગા કે
સ્થિતિમાં જવું તે (૨) સંચાર; સંક્રમણ (૩) મકરસંક્રાંતિ (૪) પ્રતિબિંબન સંક્રાંતિકાલ (સં.) (-ળ) પું. સંક્રાંતિનો સમય (૨) સંક્રમણનો વચગાળો; એક જગા કે સ્થિતિમાંથી બીજી જગા કે સ્થિતિમાં જવા સુધીનો વચલો સમય; પરિવર્તનનો સમય
સંક્રીડવું અક્રિ. સાથે રહીને ખેલવું સંક્ષિપ્ત વિ. (સં.) ટૂંકું; ટૂંકાવેલું [દુઃખી સંક્ષુબ્ધ વિ. (સં.) ખળભળી ઊઠેલું (૨) માનસિક રીતે સંક્ષેપ પું. (સં.) ટૂંકાણ; લાઘવ (૨) ટૂંકાવેલું કે સારરૂપ તે સંક્ષેપક વિ. (સં.) સંક્ષેપ કરનારું; ટૂંકું કરનારું સંક્ષેપીકરણ ન. સંક્ષેપ કરવો તે કે તેની ક્રિયા [ચળવળ સંક્ષોભ યું. (સં.) ગરબડ (૨) ખળભળાટ; ગભરાટ (૩) સંક્ષોભક વિ. (સં.) સંક્ષોભ કરનારું [શકાય એવું સંક્ષોભ્ય(-ભણીય) વિ. (સં.) સંક્ષોભ પામી કે ૫માવી સંખારો પું. પાણી ગાળતાં ગરણામાં રહેલો કચરો સંખાવું અક્રિ. (સં. શંકા ઉપરથી) સંખાવો થવો; શંકાવું સંખાવો પું. શંકા; હાજત (૨) કમકમાટી; કંટાળો (૩)
શરમ
સંખ્યા સ્ત્રી. (સં.) રકમ; આંકડો (૨) ગણના; ગણતરી સંખ્યાક્રમપૂરકવિ. (સં.)પહેલું, બીજુંએકસંખ્યાબનાવનાર સંખ્યાક્રમવાચક વિ. (સં.) સંખ્યાનો ક્રમ બતાવનાર સંખ્યાતીત વિ. (સં.) અસંખ્ય; બેશુમાર (૨) સંખ્યાને વટાવી ગયેલું
સંખ્યાત્મક વિ. (સં.) સંખ્યાને લગતું
સંખ્યાબલ (સં.) (-ળ) ન. નાનીમોટી સંખ્યા હોવાને કારણે મળતું કે નીપજતું એવું બળ; સંખ્યાશક્તિ સંખ્યાબંધ વિ. (સં.+ફા.) અનેક; મોટી સંખ્યાવાળું (૨) સંકોરણી સ્ત્રી. સંકોરવું તે (૨) ઉશ્કેરણી પાર વગરનું [માંડવા તે સંકોરવું સ.ક્રિ. વધારે અંદર ઠેલવું (૨) પ્રજ્વલિત કરવું ... સંખ્યાલેખન ન. (સં.) સંખ્યા લખવાની રીત; આંકડા (૩) ઉશ્કેરવું (૪) સંકેલવું સંખ્યાવાચક વિ. સંખ્યા જણાવનારું (વિશેષણ)

Page #826

સંખ્યાવૃત્તિવાચક
[[સંગ્રહવું સંખ્યાવૃત્તિવાચકવિ. (સં.) “ગણું અર્થ બતાવનારું (જેમ સંગીતજ્ઞવિ. (સં.) સંગીત જાણનારું, સંગીતવિદ નાટક કે, એકવડું, બેવડું વગેરે)
સંગીતનાટક ન. (સં.) નૃત્ત-નૃત્ય-ગાયન-વાદન સાથેનું સંગ પં. (સં.) સંયોગ (૨) સંબંધ (૩) સોબત; સહવાસ સંગીતપદ્ધતિ સ્ત્રી, (સં.) સંગીત ગાવાની રીત કે પદ્ધતિ (૪) આસક્તિ (૫) મૈથુન; સંભોગ
સંગીતમય વિ. (સં.) સંગીતથી ભરેલું; સાંગીતિક (૨) સંગ કું. (ફા.) પથ્થર [‘ઓર્ગેનાઇઝર' સંગઠક વિ. સંગઠન કરનારું (૨) પં. સંગઠનકાર; સંગીતરૂપક ન. (સં.) રંગભૂમિનાં વિવિધ ઉપકરણોના સંગઠન ન. વિખરાયેલાં બળ, લોકો કે અંગોને એકત્રિત વ્યાપક વિનિયોગ દ્વારા રજૂઆત પામતું નાટક કરી વ્યવસ્થિત કરવાં તે
સંગીતલિપિ સ્ત્રી. (સં.) સંગીત લેખન માટેની લિપિ સંગઠનકાર ડું. (સં.) સંગઠન કરનાર; સંગઠક હોય તેવું સંગીતલેખન ન. (સં.) ગાયન કે ગીતના તાલસ્વરથી સંગઠિત વિ. સંગઠનવાળું એકત્ર થયેલું; સંગઠન સાધ્યું સાંકેતિક ચિહ્નો દ્વારા લખવું તે; સ્વરાંકન; “નોટેશન' સંગઠિતતા સ્ત્રી. સંગઠિત હોવાપણું [આવતું. સંગીતવિદ્યા સ્ત્રી. (સં.) ગાયન ને સંગીતની વિદ્યા; સંગત વિ. (સં.) સબદ્ધ; બંધબેસતું (૨) સુસંગત; મળતું સંગીતશાસ્ત્ર; સંગીતકળા સંગત સ્ત્રી. (સં. સંગતિ ઉપરથી) સંગતિ; સોબત, મૈત્રી; સંગીતવિદ્યાલય ન. સંગીતશાળા સ્ત્રી. (સં.) સંગીત દોસ્તી
શીખવા માટેની શાળા; “મ્યુઝિક સ્કૂલ-કૉલેજ' સંગતદોષ છું. ખરાબ સોબતની અસર
સંગીતવિશારદ વિ. (સં.) સંગીતવિદ્યામાં નિષ્ણાત (૨) સંગતરાશ પું. (સં.) પથ્થરકામ કરનાર; સલાટ - સંગીતની પરીક્ષાની સ્નાતકકક્ષાની પદવી સંગતિ સ્ત્રી. (સં.) સંયોગ (૨) મેળ (૩) સહવાસ (૪) સંગીતશાસ્ત્ર ન. (સં.) સંગીતનું શાસ્ત્ર
પૂર્વાપર સંબંધ (૫) એકરૂપતા; એકાત્મતા સંગીતશાસ્ત્રી વિ. સંગીતશાસ્ત્રનું જ્ઞાન ધરાવનાર સંગતિકા સ્ત્રી. (સં.) એક અક્ષરમેળ છંદ
સંગીતશિક્ષક છું. (સં.) સંગીતનું જ્ઞાન આપનાર સંગતિદોષ . સોબતની માઠી અસર
સંગીતશિક્ષણ ન. (સં.) સંગીતવિદ્યાનું શિક્ષણ-તાલીમ સંગદિલ વિ. (હા.) પથ્થર જેવા દિલનું નિર્દય નિર્દયતા સંગીતિ સ્ત્રી. (સં.)સ્વરોની સંવાદિતા; “હાર્મની (૨) બૌદ્ધ સંગદિલી સ્ત્રી. (ફા.) કઠોરતા; પથ્થર જેવું હદય હોવું તે; પરિષદ, સંગીથિ (૩) વૃંદગાન, સમૂહગાન, કોરસ સંગદોષ છું. સંગતિદોષ; સોબતની માઠી અસર સંગીન વિ. (ફા.) પથ્થરનું (૨) ટકાઉ; મજબૂત (૩) સંગમ પં. (સં.) સંયોગ; મેળાપ; સમાગમ (૨) નદીઓનું મહત્ત્વનું (૪) ન. બંદૂકની નળીને છેડે નાખવામાં મિલન; તે સ્થાન (૩) સંભોગ; મૈથુન
આવતું ભાલા જેવું અણીદાર પાનું, “બેયોનેટ સંગમનીય છું. એક મશિ, જે મળ્યાથી પ્રિયના વિયોગનો સંગીનતા સ્ત્રી. સંગીન હોવું તે અંત આવે છે એમ મનાય છે.
સંગૃહીત વિ. (સં.) સંઘરેલું; એકત્ર; એકઠું કરેલું સંગમસ્થળ, સંગમસ્થાન ન. (સં.) (વ્યક્તિઓ, નદીઓ) સંગેમરમર ૫. (ફા.) ચકમકની છાંટવાળો આરસપહાણ મળવાની જગ્યા-સ્થળ
સંગોપન ન. (સં.) પાલનપોષણ (૨) રક્ષણ કરવું એ સંગરંગ કું. (સં.) સોબતની સારી કે નઠારી અસર (૩) રહસ્યની જાળવણી સંગસારી સ્ત્રી. (ફા.) પથ્થર મારીમારીને જીવ લેવાની સંગોપવું સક્રિ. ગોપન-પાલનપોષણ કરવું; સંગોપન સજા; પંચઈટાળી
કરવું (૨) છુપાવી રાખવું સંગાથ ૫. સંગતિ; સાથ; સોબત (વાટમાં) [સાથીદાર સંગોપિત વિ. (સં.) છુપાવેલું; સાચવેલું સંગાથી વિ. (૨) પં. સંગાથ કરનાર (૨) સોબતી; સંગોષ્ઠિ સ્ત્રી, (સં.) વાતચીત (૨) સમવિવાદ; સંગાથે ક્રિ.વિ. સાથે; સાથમાં [‘કોન્ફરેટ' “સિમ્પોઝિયમ
[(૩) સંયુક્ત સંગામી વિ. સાથે જનારું (૨) એક બિંદુમાં મળતું; સંગ્રથિત વિ. (સં.) સાથે ગ્રંથન કરાયેલું (૨) સંગઠિત સંગિની વિ., સ્ત્રી, (સં.) સાથીદાર સ્ત્રી (૨) ધર્મપત્ની સંગ્રહ S. (સં.) એકઠું કરવું તે (૨) સંઘરી રાખેલો જયો સંગી વિ. (સં.) સંગ કરનાર (૨) પં. સોબતી; સાથી (૩) સારી સારી વસ્તુઓનો એક સ્થળે કરેલો જમાવ સંગીત ન. (સં.) ગાયન, વાદન અને નૃત્યનો સમાહાર સંગ્રહકર્તા(-7) ૫. સંગ્રહ કરનાર; સંગ્રાહક કિરનારું (૨) નૃત્ત-નૃત્ય સાથેનું ગાયન કે વાદન
સંગ્રહખોર વિ.. સંઘરાખોર; ખોટો કે અયોગ્ય સંગ્રહ સંગીતકલા સ્ત્રી. (સં.) સંગીતની-ગાયનની કળા કે વિદ્યા સંગ્રહખોરી સ્ત્રી. સંઘરાખોર જેવું કામ કે ગુણ; “ડિસેન્ટરી’ સંગીતકલ્પ વિ. (સં.) ગેય; ગાઈ શકાય એવું સંગ્રહણ ન. (સં.) સંઘરો કે સંગ્રહ કરવો તે સંગીતકાર પં. (સં.) સંગીત ગાઈ જાણનાર; ગાયક સંગ્રહણી સ્ત્રી. (સં.) સંઘરણીનો - ઝાડાનો એક રોગ સંગીતકાવ્ય ન. (સં.) ગેય કવિતા: “લિરિક
સંગ્રહવું સક્રિ. સંગ્રહ કરવો; સંઘરવું

Page #827

સંગ્રહસ્થાન, સંગ્રહાલય
૮ ૧ ૦
સિંચાલક સંગ્રહસ્થાન, સંગ્રહાલય ન. જ્યાં દેશપરદેશથી જાણવા (૩) સમૂહ; જથો (૪) સાથે; સંગાથ (૫) એક જ
અને જોવાજોગ વસ્તુઓ એકઠી કરી હોય તે સ્થળ; પદાર્થના અણુઓનું પરસ્પર આકર્ષણ; કોહઝન' “મ્યુઝિયમ
(૬) ના. સાથે; જોડે (કોની સંઘાત ગયો હતો?) સંગ્રામ પં. (સં.) યુદ્ધ; લડાઈ; જંગ [ગીત સંઘાતી વિ., મું. સંગાથ કરનાર; સોબતી; સંગાથી સંગ્રામગીત ન. યુદ્ધગીત; સંગ્રામ સમયનું કે તે માટે કામનું સંઘાતે ના. સાથે; સંગાથે; જોડે સંગ્રામસમિતિ સ્ત્રી. યુદ્ધની વ્યવસ્થાપક સમિતિ સંઘીય વિ. સંઘને લગતું (૨) સંઘપદ્ધતિથી ચાલનારું સંગ્રાહ છું. (સં.) જકડી લેવું તે; પકડ; ચૂડ સંઘેડા ઉતાર વિ. સંઘાડિયાએ સંઘાડે ઉતાર્યું હોય તેવું સંગ્રાહક છું. સંગ્રહ કરનાર
સુરેખ, ઘાટીલું; “સ્ટ્રીમલાઇન્ડ સંગ્રાહિકા સ્ત્રી. (સં.) સંગ્રહ કરનારી સ્ત્રી
સંઘેડિયું વિ. સંઘેડા ઉપર ઉતારી ઘાટ આપેલું સંગ્રાહી વિ. સંગ્રહ કરનારું; સંગ્રાહક
સંઘેડો છું. (સં. સવાટ) સંઘાડો; હાથીદાંત, લાકડાં વગેરેનો સંઘ પું. (સં.) ટોળું (૨) યાત્રાળુઓનો સમૂહ (૩) સંગઠિત ઘાટ ઉતારવાનું યંત્ર
અને વ્યવસ્થિત સમુદાય (જેમ કે, બોદ્ધ ભિક્ષુઓનો સંચ પુ. સંચો; ગુપ્ત કરામત કે ગોઠવણ (૨) ભીંત કે વગેરે)
[કરનાર; “ઓર્ગેનાઇઝર’ પટારા વગેરેમાં રાખેલું પાનું (૩) દગો; પ્રપંચ સંઘટક વિ. પું. સંગઠક; સંગઠન કરતું (૨) સંગઠન સંચય પું. (સં.) એકઠા કરેલા પદાર્થોનો સમૂહ સંગ્રહ સંપટન ન. (સં.) સંગઠન કરવું એ
જભાવ સંઘટના સ્ત્રી. (સં.) સ્વરૂપરચના
સંચયન ન. (સં.) પસંદગી (૨) સંચય સંઘટિત વિ. (સં.) એકત્ર કરાયેલું; સંગઠિત
સંચર છું. (સં.) હાલચાલનો આછો અવાજ કે પગરવ સંઘ પું. (સં.) ભિડાયેલું; સજ્જડ થયેલું (૨) પં. સંઘર્ષણ સંચરવું અને ક્રિ. (સં. સંચ) જવું; ચાલતું જવું (૨) દાખલ
(૩) અથડાવું તે; અથડામણ (૪) મિલન; સંયોગ થવું; વ્યાપી જવું (૩) સંચય કરવો (૪) સંચારવું સંઘન ન. (-ના) સ્ત્રી. (સં.) મિલન; સંયોગ (૨) સંચલન ન. (સં.) ડોલવું તે; હાલવું તે (૨) કંપ;
રચના; બનાવટ (૩) સંઘર્ષણ (૪) સંગઠન ખળભળાટ (૩) આંદોલન; ચળવળ રિહેલું સંધપતિ . (સં.) યાત્રાળુઓના સમૂહનો નેતા; સંઘવી સંચલિત વિ. (સં.) ચાલતું; ચાલુ; ચલાવેલું (૨) ધબકતું સંઘબળ ન. સંઘનું કે સંઘ બનાવવાથી નીપજતું બળ () સંચાર પું. (અ.) હાલવું-ચાલવું તે (૨) ફેલાવું તે; પ્રસાર (૩) સામૂહિક શક્તિ-બળ
અવરજવર; આવજા સંઘરણી સ્ત્રી, સંગ્રહણી; એક રોગ
સંચાઘર ૫. મંત્રાલય; કારખાનું [(૨)પું. નેતા; આગેવાન સંઘરવું સક્રિ. (સં. સંગ્રહ) એકઠું કરવું; જમા કરવું (૨) સંચારક વિ. (સં.) સંચાર કરનારું; લઈ જનારું; ચલાવનારું
જતન કરીને રાખી મૂકવું (૩) સમાસ કરવો; પોતાની સંચારણ ન. (સં.) સંચાર કરવો તે (૨) પસાર કરવું તે અંદર લેવું
વૃિત્તિવાળું; સંગ્રહખોર (૩) લઈ જવું તે (૪) ફેલાવો સંઘરાખોર વિ. જરૂરથી વધારે પડતું સંઘરી રાખવાની સંચળ છું. (સં. સૌવર્ચલ, પ્રા. સોવીસ) એક ક્ષાર (૨) સંઘરાખોરી સ્ત્રી. સંઘરાખોરવૃત્તિ; “હોર્ડિંગ
પકવેલું એક જાતનું રેચક મીઠું સંઘરો છું. (સં. સંગ્રહ) સંઘરેલી વસ્તુઓનો જથો; સંગ્રહ સંચાર ૫. (સં.) ફેલાવું તે; પ્રસાર (૨) ચલાવવું તે; પ્રેરવું સંઘર્ષ, (oણ) ન. (સં.) બે વસ્તુઓનું ઘસાવું કે અથડાવું તે (૩) જવું તે; –માં થઈને જવું તે (૪) સૂર્યનું એક તે (૨) સ્પર્ધા (૩) કલહ; તકરાર
રાશિમાંથી બીજી રાશિમાં જવું તે સંઘવી પું. સંઘ કાઢનાર; સંઘનો નેતા; સંઘપતિ સંચારવું સક્રિ. (સં. સંચ) નળિયાં ફેરવીને છાપરું ઠીક સંઘવ્યાયામ પું. સમૂહનો સાથે થતો વ્યાયામ
કરવું (૨) રેડવું; નાખવું (૩) સંચાર કરવો; સંઘશક્તિ સ્ત્રી. સંઘબળ; સમૂહબળ
ટ્રાન્સમિટ' સંઘારી . રણપ્રદેશનો લૂંટારો (૨) ન. ઊંટની એક જાત સંચારાવવું સ.ક્રિ. “સંચારવું'નું પ્રેરક સંધસત્તાક વિ. (સં.) સત્તા સંઘના હાથમાં હોય એવું; સંચારવું અ.ક્રિ. “સંચારવું'નું કર્મણિ પ્રજાતંત્રવાળું
[હિંદુ જાતિ સંચારિત વિ. (સં.) સંચાર કરાયેલું; ફેલાયેલું સંઘાડિયો ડું સંઘાડાથી ઘાટ ઉતારનારો; ‘ટર્નર (૨) એક સંચારી વિ. (સં.) ફરનાર; ભમનાર (૨) અસ્થિર (૩) સંઘાડો . (સં. સંઘાટ, પ્રા. સંઘાડ) હાથીદાંત, લાકડાં ક્ષણિક (૪) સાંસર્ગિક; ચેપી (૫) પું. સંચારી ભાવ
વગેરેનો ઘાટ ઉતારવાનું યંત્ર (૨) યુગલ; જોડી (જૈન) સંચારો છું. છાપરું સંચારનાર; છાપરાં સંચારવાનું કામ સંઘાડો પુ. જૈન સાધુસાધ્વીઓનો સમુદાય
કરનાર મજૂર વ્યિવસ્થાપક, મેનેજર સંઘાત પું. (સં.) ભેગા થવું એકઠા થવું તે (૨) અથડામણ સંચાલક પું. (સં.) ચલાવનાર - વ્યવસ્થા કરનાર;

Page #828

સંચાલન]
સંચાલનન. ચલાવવું-વ્યવસ્થા કરવી તે; વ્યવસ્થા; ‘મૅનેજમેન્ટ’ સંચાલિતવિ. (સં.) સંચાલન કરાયેલું (૨) વહીવટમાં મૂકેલું સંચિત વિ. (સં.) એકઠું કરેલું (૨) સંઘરેલું (૩) પૂર્વજન્મનાં બાકી રહેલાં કર્મ [સિલાઈમશીન સંચો પું. યંત્ર (૨) સ્ટવ (૩) કપડાં સીવવાનું મશીન; સંચોડું વિ. સચોડું; બધું; સમૂળગું (૨) ક્રિ.વિ. તદ્દન; બિલ્કુલ [‘સોડા’ સંચોરો છું. (સંચળ ઉપરથી) પાપડિયો ખારો; પાપડખાર; સંજવારવું સંજવારી કાઢવી; સાવરણીથી વાસીદું વાળવું સંજવારી સ્ત્રી. સાવરણી; ઝાડું (૨) કચરો; પૂંજો સંજાનીનવિદ્યા સ્ત્રી. (-જ્ઞાન) ન. જનીનકાય વિદ્યા-વિજ્ઞાન સંજાત વિ. (સં.) જન્મેલું; ઉત્પન્ન થયેલું સંજીવન ન. (સં.) મરેલું જીવતું કરવું કે થવું તે સંજીવની સ્ત્રી. (સં.) મરેલાને જીવન આપે તેવી વિદ્યા કે ઔષધિ
[ત
સંજેો પું. રાત્રિ પડતાં ચીજવસ્તુઓનો ઢાંકોયૂબો કરવો સંગ પું. (સં. સંયોગ) ભેટો (૨) દૈવયોગ (૩) પરિસ્થિતિ [સંજોગોને લીધે; સંજોગવશ સંજોગવશ⟨-શાત્) ક્રિ.વિ. (સં. સંયોગવશ) દૈવયોગે; સંજગિયું વિ. સારા યોગવાળું (૨) સંજોગ જોઈકામ કરનારું સંજોગી પું. (સં. સંયોગી) સંસારી સાધુ કે બાવો સંજોરી સ્ત્રી. (સાંજોરી) એક મીઠાઈ; ઘૂધરા[તે; સંજેરો સંજરો પું. રાત્રિ પડતાં ચીજવસ્તુઓનો ઢાંકોઠૂંબો ક૨વો સંશક વિ. સંજ્ઞાવાળું; નામનું
સંજ્ઞા સ્ત્રી. (સં.) ભાન; ચેતના (૨) જ્ઞાન; સમજ (૩)
૮૧૧
સાન; નિશાની (૪) ઓળખ માટેનું નામ [આપનારું સંજ્ઞાપક વિ. જ્ઞાપક; બતાવનારું; જણાવનારું (૨) સંકેત સંજ્ઞાવાચક વિ. સંજ્ઞા બતાવનારું
સંજ્ઞેય વિ. (સં.) જાણવા કે બતાવવા યોગ્ય-જેવું (૨) સંકેત દ્વારા જાણવા કે બતાવવા યોગ્ય સંડાસ પું., ન. જાજરૂ; પાયખાનું [સંડોવવું સંડોવણ ન. (-ણી) સ્ત્રી. સામેલગીરી; સંડોવાવું સંડોવવું સ.ક્રિ. સામેલ કરવું (૨) સપડાવવું; સકંજામાં લેવું સંત વિ. (સં. સત્, પ્રા. સંત) સાધુ પુરુષ; સત્પુરુષ (૨) સાધુ (૩) ભલો કે પવિત્ર માણસ સંતત વિ., ક્રિ.વિ. (સં.) સતત; નિરંતર
સંતતિ સ્ત્રી. (સં.) બાળબચ્ચાં; ઓલાદ (૨) વિસ્તાર (૩) અવિચ્છન્ન પરંપરા [અટકાવવી તે સંતતિનિયમ ન. સંતતિનિરોધ પું. સંતતિ વધતી કે થતી સંતતિશાસ્ત્ર ન. ઉત્તમ સંતતિ પ્રાપ્ત કરવાના નિયમોનું
શાસ્ત્ર; પ્રજનનવિદ્યા; ‘યુજેનિક્સ’
સંતપ્ત વિ. (સં.) સખત તપી ગયેલું (૨) દુ:ખી; પીડિત (૩) ખૂબ ગુસ્સે થયેલું [જાતનું નારંગી સંતરું ન. (પો. સિન્તરા, સિંહાલી-સંશ્તિરો) એક ફળ; એક
[સંસ્થાગાર
સંતર્પક વિ. (સં.) સંતૃપ્ત કરવું (૨) પ્રસન્ન કરનારું સંતર્પણ ન. (સં.) તૃપ્ત કરવું તે; પ્રસન્ન કરવું તે સંતર્પવું સ.ક્રિ. સંતૃપ્ત કરવું (૨) પ્રસન્ન કરવું સંપર્તિત વિ. (સં.) તૃપ્ત કરાયેલું (૨) પ્રસન્ન કરાયેલું સંતલસ સ્ત્રી. ખાનગી મસલત (૨) છૂપી ગોઠવણ સંતવાણી સ્ત્રી. (સં.) સંતોની વાણી કે વચન (૨) સંત કવિઓની કાવ્યરચના સત્સંગ સંતસમાગમ પું. (સં.) સંતોનો કે સાધુપુરુષોનો સમાગમ; સંતાકૂકડી સ્ત્રી. (સંતાવું + કૂક એવો અવાજ) સંતાયેલાંને શોધવાની એક બાળરમત સંતાડવું સ.ક્રિ. છુપાવવું
સંતાન ન. (સં.) સંતતિ; છૈયાં - છોકરાં સંતાનપ્રાપ્તિ સ્ત્રી. (સં.) સંતાન સાંપડવું-થવું તે સંતાનસુખ નં. (સં.) સંતાનપ્રાપ્તિ કે સંતાન તરફથી થતું સુખ કે સંતોષ
સંતાનોત્પત્તિ સ્ત્રી. (સં.) સંતાન પેદા થવું તે; પ્રજોત્પત્તિ સંતાપ પું. (સં.) કલેશ; માનસિક દુઃખ; ઉદ્વેગ; પશ્ચાત્તાપ સંતાપજનક વિ. (સં.) સંતાપ પેદા કરનારું-કરતું; દુઃખજનક સંતાપદાયી(-યક) વિ. (સં.) સંતાપ આપે-કરે એવું સંતાપવું સ.ક્રિ. (સં. સંતાપ્) સંતાપ આપવો; પીડવું; પજવવું [દુઃખી સંતાપિત વિ. (સં.) સંતાપ પામેલું; કલેશ પમાડેલું (૨) સંતાપિયું વિ. સંતાપજનક (૨) સંતાપ કરનારું સંતાવું અ.ક્રિ. (સં. સંતાપતે, પ્રા. સંતાઇ) છુપાવું; ગુપ્ત રહેવું-થઈ જવું [સમતોલપણું સંતુલન ન. (સં.) સમતોલ કે તુલનામાં સતત થવું તે; સંતુષ્ટ વિ. (સં.) સંતોષ પામેલું (૨) પ્રસન્ન થયેલું; રાજી થયેલું
સંતૃપ્ત વિ. (સં.) તૃપ્ત; સંતુષ્ટ (૨) સારી રીતે ધરાયેલું સંતૃપ્તિ સ્ત્રી. (સં.) ધરાઈ જવું તે (૨) સંતોષ; તૃપ્તિ સંતોખવું સ.ક્રિ. (સં. સંતોષ્ય) સંતોષ આપવો; રાજી કરવું સંતોરો પું. હેરાનગત (૨) લપ; ઝંઝટ સંતોલો પું. (સમ + તોલ) બારદાન સહિત કુલ વજન સંતોષ પું. (સં.) તૃપ્તિ; સમાધાન (૨) હોય તેટલાથી રાજી રહેવું તે
સંતોષકારક વિ. સંતોષ આપે તેવું
સંતોષવું સ.ક્રિ. સંતોષ આપવો (૨) પ્રસન્ન કરવું સંતોષી વિ. (સં.) થોડાથી સંતોષ રાખનારું (૨) એ નામની મનાયેલી એક અભિનવ દેવી મંત્રાસ પું. (સં.) ભારે ત્રાસ; પ્રબળ સતામણી સંત્રી પું. (ઈં. સેન્ટ્રી) પહેરેગીર; ચોકીદાર સંથાગાર છું. (સં. સંસ્થા + અગાર, પાલિ સંથાગાર) વિચાર કરવા ભેગા મળવાનું જાહેર મકાન; ‘ટાઉનહૉલ' (૨) બૌદ્ધ ધર્મોપદેશ દેવાનું સ્થાન

Page #829

સંથારો
૮ ૧૨
[સંપદ(દા) સંથારો પં. (સં. સંસ્મારક, પ્રા. સંથારા) મરણ નજીક સંધૂકણ ન. અગ્નિ સળગાવવો તે; પેટાવવું તે (૨)
આવતાં મરણ પર્વત ઉપવાસ કરતાં, માયામમતા સંધૂકનું વિ. સંધૂકવાનું કામ કરનાર (૨) ઉશ્કેરનાર છોડી દઈને, પથારીમાં પડ્યા રહેવું એ સાધુસાધ્વી- સંધૂકવું સક્રિ. અગ્નિ લગાડવો; પેટાવવું (૨) ઉશ્કેરવું ઓનો આચાર (જૈન)
સંધે ક્રિ.વિ. સર્વત્ર; બધે સંદર્ભ પું. સં.) ગૂંથવું તે; ગોઠવવું તે (૨) એકઠું કરવું સંઘે ૫. સંદેહ; વહેમ
તે (૩) આગળપાછળના અર્થનો સંબંધ પૂર્વાપર સંધ્યા સ્ત્રી. (સં.) બે સમયને જોડનારો વચગાળાનો ટૂંકો
સંબંધ (૪) રચના (૫) પ્રબંધ; ગ્રંથ (૬) અનુસંધાન વખત (૨) સાંજ (૩) સંધ્યા વખતે કરાતું નિત્યકર્મ સંદર્ભગ્રંથ છું. અર્થ, આંકડા કે એવી માહિતી મેળવવા સંધ્યાકાલ (સં.) (-ળ) . સાંજ; સાયંકાળ; સાંજનો સમય
માટે ખપનો સંગ્રહગ્રંથ; રેફરન્સ બુક [શંકાસ્પદ સંધ્યાપૂજાસ્ત્રી, સંધ્યાવંદનન. (સં.) સંધ્યા વખતનુંનિત્યકર્મ સંદિગ્ધ વિ. (સં.) જેમાં શંકાસંદેહ હોય તેવું; સંદેહયુક્ત; સંનાહ , ન. (સં.) બખતરફ કવચ સંદિગ્ધતા સ્ત્રી. અસ્પષ્ટતા; સંદેહસંદેહવાળા અર્થવાળું સંનિકટ ક્રિ.વિ. ખૂબ નજીક, પાસે સંદિગ્ધાર્થ ૫. (સં.) સંદેહવાળો અર્થ કે આશય (૨) વિ. સંનિકર્ષ પં. (સં.) સામીપ્ય; નિકટતા (૨) સંબંધ સંદીપન ન. (સં.) ઉદીપનઃ સળગાવવું તે; પેટાવવું તે સંનિધ ક્રિ.વિ. (સં.) પાસે; નજીક સિમીપ પાસે (૨) ઉશ્કેરણી
સંનિધાન ન. (સં.) સામીપ્ય; સમીપતા (૨) ક્રિ.વિ. સંદીપ્ત વિ. (સં.) ઉદ્દીપ્ત; પ્રજવલિત (૨) ઉશ્કેરાયેલું સંનિધીકરણ ન. (સં.) દૂર હોય તેને નજીક લાવવું તે સંદૂક સ્ત્રી. (અ.) પેટી (૨) તિજોરી (૩) પટારો સંનિધિ ૫, સ્ત્રી, (સં.) સમીપતા (૨) ક્રિવિ. પાસે; સંદેશ(-શો) ૫. (સં.) કહેણ; ખબર; સમાચાર; પૈગામ નજીક
તિ (૪) સંબંધ સંદેશક વિ. (સં.) નિર્દેશક; સંદેશો કહેનાર કે લાવનાર સંનિપાત પં. (સં.) સનેપાત (૨) ઢગલો (૩) સાથે મળવું સંદેશવાહક વિ. (સં.) સંદેશો લઈ જનાર; ખેપિયો સંનિવેશ પું. (સં.) (સંગીત) તલ્લીનતા (૨) સમુદાય (૩) સંદેહ પં. (સં.) શંકા; વહેમ (૨) એ નામનો અર્થાલંકાર ગોઠવણી; રચના (૪) સંનિધિ (૫) નગર પાસેનું સંદેહાનીત વિ. સંદેહ-શંકાથી પર [કરવો તે : લોકોને એકઠા થવા કે વિહાર કરવાનું સ્થળ સંદોહવું. (૦ન) ન. કાઢેલો સાર; દોહન (૨) સાર એકઠો સંનિવેશી વિ. (સં.) પડોશી સંધ સ્ત્રી. સાંધ; સાંધો (૨) બે સાંધા વચ્ચેની તરડ સંનિષ્ઠ વિ. (સં.) પાકી નિષ્ઠાવાળું; પૂરી આસ્થાવાળું સંધાડવું સક્રિ. સાંધવું; જોડવું
સંનિષ્ઠા સ્ત્રી. (સં.) પૂર્ણ નિષ્ઠા; પૂરી આસ્થા સંધાણ(-) (સં.) ન. જોડાણ, સાંધણ (૨) જોગ; લાગ સંનિહિત વિ. (સં.) સંનિધિમાં આવેલું (૨) પાસેનું;
(૩) લક્ષ; નિશાન (૪) ધનુષ્ય પર બાણ ચડાવી નિકટનું (૩) તૈયાર; હાજર નિશાન લેવું તે
સંન્યસ્ત વિ. (સં.) તજી દીધેલું (૨) ન. સંન્યાસ સંધિ છું., સ્ત્રી. (સં.) જોડાવું તે; સંયોગ (૨) સાંધો; સંન્યસ્તાશ્રમ પુ. વાનપ્રસ્થ પછીનો ચોથો આશ્રમ
સાંધાની જગા (૩) સુલેહનું સમાધાન (૪) અણીનો સંન્યાસ પું. (સં.) ત્યાગ કરવો તે (૨) સંસાર વ્યવહારનો વખત (૫) બે યુગ કે વિશિષ્ટ સમયો વચ્ચેનો સમય ત્યાગ (૩) સંન્યાસાશ્રમ
[માર્ગ (૬) બે અક્ષરો સાથે આવવાથી થતા ફેરફાર કે સંન્યાસમાર્ગ પુ. સંન્યાસ દ્વારા સાધનાનો માર્ગ; નિવૃત્તિજોડાણ (વ્યા.) (૭) નાટકનો સાંધો-વિભાગ (૮) સંન્યાસમાર્ગી વિ. (સં.) સંન્યાસ માર્ગનું કે તે ગ્રહણ
ચોરે ભીંતમાં પડેલું બાકું સિમયનું તેજ સંધિકા સ્ત્રી. (સં.) ક્ષિતિજ (૨) સંધિકાળ (૩) સંધ્યા સંન્યાસવુંસક્રિ. કામ્ય કર્મોનો ત્યાગ કરવો સ્થિળ કે મઠ સંધિકાળ પં. બે યુગ કે વિશિષ્ટ સમયો વચ્ચેનો સમય સંન્યાસાશ્રમ પુ. સન્યસ્તાશ્રમ (૨) સંન્યાસીઓનું રહેવાનું સંધિચ્છેદક વિ. ૫. દીવાલમાં કાણું પાડનાર (ચોર) સંન્યાસિની સ્ત્રી. (સં.) સંન્યાસી સ્ત્રી સંધિનામું ન. સંધિપત્ર પું. (સં.) બે પક્ષ વચ્ચેની સંધિનો સંન્યાસી ડું. (સં.) જેણે સંન્યાસ લીધો હોય તે દિલી
લેખકેખત-કરારનામું [સાંધાને બાંધવાનું દોરડું કે ગાંઠ સંપ છું. (સં. સંપાત્, પ્રા. સંપાય) ઐક્ય; મેળ (૨) એકસંધિબંધ છું. (સં.) સાંધાને બાંધી લેવાની ક્રિયા (૨) સંપત સ્ત્રી, (સં. સંપત્તિ) સંપદ; સંપત્તિ (૨) સાધનબળ સંધિવા પુ. શરીરના સાંધા જકડાઈ જાય તેવો રોગ સંપતોડું વિ. સંપ તોડનારું સંધિવિગ્રહ(-હિ), પૃ. (સં.) સંધિ કે વિગ્રહ કરાવનાર સંપત્તિ સ્ત્રી. (સં.) ધન દોલત (૨) ઐશ્વર્ય, સમૃદ્ધિ
(૨) રાજદૂત-રાજકારણી અધિકારી; “એમ્બેસેડર સંપત્તિકર, સંપતિવેરો પં. (સં.) સંપત્તિ કે મિલકત પર સંધિસ્વર પુ. (સં.) બે સ્વરોની સંધિ થવાથી બનેલો સ્વર લગતો કે લેવાતો કરવેરો; “પ્રોપર્ટી ટેક્સ” * સંધુ વિ. (સં. સંબદ્ધકદ્વારા) સઘળું; તમામ; બધું [ઉશ્કેરણી સંપદ(-દા) સ્ત્રી. (સં. એ સ્પ) સંપત; સંપત્તિ

Page #830

સંપન્ન
૮ ૧ 3
[સંભવતઃ સંપન વિ. (સં.) યુક્ત; સહિત (૨) વૈભવશાળી (૩) સંપ્રત્યયપું. (સં.)પ્રતીતિ;ખાતરી, દઢ માન્યતા [(વ્યા.) સમૃદ્ધ (૪) પરિપૂર્ણ
સંપ્રદાન ન. (સં.) આપવું તે (૨) ચોથી વિભક્તિનો અર્થ સંપર્ક પું. (સં.) સંબંધ; સંગ; સોબત (૨) સ્પર્શ સંપ્રદાય પં. (સં.) રિવાજ; ચાલુ વહીવટ (૨) ધર્મનો સંપવું અક્રિ. સંપ કરવો; પરસ્પર હળીમળીને રહેવું ફાંટો; પંથ (૩) ગુરુપરંપરાગત ઉપદેશ સંપાડવું સક્રિ. (સં. સંમ્પત, પ્રા. સંપડુ = સાંપડવું સંપ્રદાયી વિ. પું. (સં.) સંપ્રદાયનું અનુયાયી
દ્વારા) પ્રાપ્ત કરવું; મેળવવું; “સાંપડવું'નું પ્રેરક સંપ્રસન વિ. (સં.) પૂર્ણ પ્રસન્ન-ખુશખુશ [(યોગ) સંપાત પું. (સં.) એક સાથે પડવું તે (૨) સંગમ સમાગમ સંપ્રસાદ મું. (સં.) ચિત્તની નિર્મળતા અને પ્રસન્નતા (૩) પ્રહાર
સંપ્રસારણ ન. યુ, ૬, ૨, ૯ નાં અનુક્રમે ઇ, ઉં, , સંપાતી વિ. પ્રહારવાળું (૨) એકદમ આવી પડનારું લૂ થવાં તે (વ્યા.) (૨) પ્રસારવું તે સંપાદક છું. (સં.) સંપાદન કરનાર; મેળવનાર (૨) સંપ્રાપ્ત વિ. (સં.) મેળવેલું; આવી મળેલું
સામયિક કે ગ્રંથ માટે સામગ્રી એકઠી કરી તેને સંપ્રાપ્તિ સ્ત્રી. મેળવવું તે; પ્રાપ્તિ; લબ્ધિ
વ્યવસ્થિત ગોઠવનાર અિગ્રલેખ; “ઍડીટોરિયલ' સંપ્રીતિ સ્ત્રી. (સં.) પ્રીતિ (૨) આનંદ (૩) હર્ષ સંપાદકીય વિ. (સં.) સંપાદકનું કે તેને લગતું (૨) ન. સંપ્રેષણ ન. (સં.) મોકલવું કે તે ક્રીયા (૨) પ્રત્યાપન; સંપાદન ન. (સં.) મેળવવું તે (૨) તૈયાર કરવું તે (૩) “કોમ્યુનિકેશન
[પવિત્ર કરવું તે કોઈ પુસ્તક કે પત્ર પ્રસિદ્ધ કરવા તૈયાર કરવું તે સંપ્રોક્ષણ ન. (સં.) પાણી છાંટવું તે (૨) પાણી છાંટી સંપાદવું સક્રિ. મેળવવું; સાંપડવું (૨) તૈયાર કરવું સફેટ પું. (સં.) નાટ્યમાં રોષપૂર્વક બોલવું તે સંપાદિત વિ. (સં.) સંપાદન કરેલું (૨) સંપાદકે જેનું સંબદ્ધ વિ. (સં.) જોડાયેલું, યુક્ત; સંબંધવાળું સંપાદન કર્યું હોય તેવું
સંબંધ છું. (સં.) સંયોગ; સંપર્ક; જોડાણ (૨) વિવાહ; સંપી, (૦લું) વિ. સંપવાળું; હળીમળીને રહેનારું
સગાઈ (૩) મિત્રતા; મિત્રાચારી (૪) વાક્યમાં છઠ્ઠી સંપુટ પુ., ન. (સં.) બે શકોરાં કે તેવી પોલી વસ્તુઓનાં વિભક્તિનો અર્થ (૫) અનુબંધના ચાર પ્રકારમાંનો
મોં એક ઉપર એક મૂકી કરેલો ઘાટ (૨) હાથના પંજા એક તે પ્રમાણે જોડવા તે (૩) દાબડો
સંબંધક વિ. (સં.) સંબંધ કરનારું (૨) સંબંધવાચક સંપૂજન ન. (સં.) સારી રીતેનું પૂજન-અર્ચન સંબંધકર્તા વિ. સંબંધ કરનારું (૨) સંબંધ રાખનારું (૩) સંપૂરકવિ. (સં.) પૂર્ણ કરનારું પૂર્તિ કરનારું; “કોમ્પ્લિમેન્ટરી સંબંધ બતાવનારું સંપૂરિત વિ. (સં.) ખૂબ ભરેલું; ભરપૂર
સંબંધવાચક વિ. છઠ્ઠી વિભક્તિનો અર્થ બતાવતું (વ્યા.) સંપૂર્ણ વિ. (સં.) બધું; તમામ (૨) પરિપૂર્ણ (૩) સમાપ્ત સંબંધિત વિ. (સં.) સંબંધવાળું (૨) સંબદ્ધ સંપૂર્ણતયા ક્રિ.વિ. પૂર્ણપણે પૂરેપૂરું
સંબંધી વિ. સંબંધ ધરાવતું (૨) સગપણ ધરાવતું; સંપૂર્ણતા સ્ત્રી. (સં.) પરિપૂર્ણતા; ન્યૂનતા ન હોવી તે રિલેટીવ' (૩) ના. ને લગતું; બાબતે સંપૂર્તિ(-ર્તિ) સ્ત્રી. (સં.) પૂર્ણ કરવું તે (૨) પૂર્તિ; સંબુદ્ધ વિ. (સં.) જાગેલું; જાગી ગયેલું (૨) સંપૂર્ણ પુરવણી; “એપેન્ડિક્સ'
જ્ઞાનવાળું; પૂર્ણ જ્ઞાન દશામાં પહોંચેલું સંપૂક્ત વિ. (સં.) ભેળવેલું; મિશ્રિત કરેલું (૨) જોડેલું સંબોધ પં. (સં.) સારી રીતે આપેલ બોધ; જ્ઞાન
(૩) તરબોળ (૪) સ્પર્શ કરી રહેલું[સંબંધ કે સંપર્ક સંબોધન ન. (સં.) જગાડવું તે (૨) જણાવવું તે; સંસ્કૃક્તિ સ્ત્રી. (સં.) મિશ્ર થવું તે; જોડાવું તે (૨) ગાઢ સમજાવવું તે (૩) બોલાવવું તે (૪) બોલાવવા સંપેટવું સક્રિ. સમેટવું; આટોપવું; એકઠું કરવું
વપરાતો શબ્દ (૫) બોલાવવાનો અર્થ સંપેતરું ન. કોઈને પહોંચાડવા માટે સોંપાયેલી વસ્તુ; સંબોધન કાવ્ય ન. (સં.) કોઈને ઉદ્દેશીને કરાયેલ
ભેટસોગાદની ચીજ [નિરીક્ષણ; અપ્રમાદ કાવ્યરચના; “ઓડ’ સંપ્રજન્યન. (સં.) કાયા ને ચિત્તની અવસ્થાનું વારંવાર સંબોધવું સક્રિ. (સં. સંબોધ) ઉદ્દેશીને બોલવું (૨) સંપ્રજ્ઞતા સ્ત્રી. (સં.) પરિપૂર્ણ જ્ઞાનની સ્થિતિ કે ભૂમિકા સમજાવવું (૩) જગાડવું (૪) ઉપદેશ આપવો સંપ્રજ્ઞાત વિ. (સં.) પરિપૂર્ણ રીતે જાણેલું (૨) જેમાંથી સંબોધિ સ્ત્રી. (સં.) બોધિ; પૂર્ણ જ્ઞાન
વિચાર તકે લુપ્ત થયા નથી તેવી (સમાધિ) સંબોધિત વિ. જગાડેલું (૨) સંબોધાયેલું (૩) ઉપદેશાયેલું સંપ્રજ્ઞાન ન. (સં.) પરિપૂર્ણ પ્રજ્ઞાન; સંપૂર્ણ જ્ઞાન (૪) ઉદેશીને કહેવાયેલું સંપ્રતિ ક્રિ.વિ. (સં.) હમણાં; અત્યારે (૨) ૫. જૈનોના સંબોધ્યા વિ. (સં.) જેને સંબોધાતું હોય કે સંબોધાય તેવું અતીત ચોવીસ તીર્થકરોમાંના ચોવીસમા
સંભવ છું. (સં.) શક્યતા (૨) ઉત્પત્તિ; જન્મ સંપ્રતીત વિ. (સં.) સ્પષ્ટ જણાયેલું સ્પષ્ટ જોવામાં આવેલું સંભવતઃ કિ.વિ. (સં.) શક્ય રીતે; બનતાં સુધી; ઘણું કરીને

Page #831

સંભવનાથ
૮૧૪ -
[ સંમોહિત સંભવનાથ પં. (સં.) જૈનોના વર્તમાન ચોવીસ તીર્થંકરો- સંભોગિની વિ., સ્ત્રી. પુરુષ સંબંધ કરનારી સ્ત્રી માંના ત્રીજા
સંભોગી વિ. (સં.) સંભોગ કરનાર; કામી સંભવનીય વિ. (સં.) સંભાવ્ય; સંભવે એવું; શક્ય સંભ્રમ છું. (સં.) ઘૂમવું તે; ચક્કર ફરવું તે (૨) ત્વરા; સંભવવું અ.ક્રિ. (સં. સંભૂ) ઉત્પન્ન થવું; બનવું (૨) ધાંધલ (૩) ગભરાટ; વ્યાકુળતા (૪) ઉત્કંઠા (૫) સંભવ હોવો; બની શકવું
ભ્રાંતિ (૬) ભૂલ (૭) ભય [(૩) ભ્રાંતિમાં પડેલું સંભવાસંભવ છું. સંભવ અને અસંભવ; શક્યાશક્યતા સંભ્રાંત વિ. (સં.) ઘુમાવેલું (૨) ગભરાયેલું; વ્યાકુળ થયેલું સંભવિત વિ. (સં.) સંભવ હોય તેવું; શક્ય સંભાંતિ સ્ત્રી. (સં.) સંભ્રમ (૨) બ્રાંતિ (૩) ગભરાટ; સંભળાવણી સ્ત્રી. સંભળાયેલું (મહેણું કે ઠપકો) વ્યાકુળતા (૪) ઉત્કંઠા [ધરાવતું (૩) માન્ય; પસંદ સાંભળવાની દશા; સાંભળવાપણું
સંમત વિ. (સં.) સંમતિવાળું (૨) સરખો કે અનુરૂપ મત સંભળાવવું સક્રિ. “સાંભળવુંનું પ્રેરક (૨) વળતો ઉત્તર સંમતિ સ્ત્રી. (સં.) અનુમતિ; અનુમોદન (૨) સમાન કે કડક વેણ કે ગાળ દેવી
મતવાળું હોવું તે સંભાર છું. (સં.) જોઈતી સામગ્રી; જરૂરી સાધનસામગ્રી સંમતિદર્શક વિ. (સં.) સંમતિ બતાવનારું
(૨) શાક કે અથાણામાં ભરવાનો મસાલો સંમતિપત્ર પું. (સં.) સંમતિ આપતો-આપ્યાનો પત્ર સંભારણ ન. સંભારવું તે; સ્મૃતિ; યાદ કરવું તે સંમંત્રણ ન. (-ણા) સ્ત્રી સાથે બેસી ચર્ચાવિચારણા કે મસસંભારણું ન. યાદગીરીની વસ્તુ કે નિશાની (૨) સ્મારક લત કરવાની ક્રિયા; મસલત; વાટાઘાટ [ષ્ઠા સ્વાગત સંભારવું સક્રિ. (સં. સંસ્મારયતિ, પ્રા. સંભારી યાદ સંમાનન. (સં.) સન્માન; આદરસત્કાર (૨) ગૌરવ;પ્રતિકરવું; સ્મરવું
સંસાનકારી વિ. (સં.) આદર સત્કાર કરનાર સંભારિયું વિ. સંભારવાળું; મસાલો પૂરેલું (૨) તેવું શાક સંમાનનીય વિ. (સં.) સંમાનને પાત્ર; સંમાન કરવા યોગ્ય સંભારો ૫. અથાણાં માટેનો મસાલો સંભાર સંમાનપત્ર ન. (સં.) બહુમાનપત્ર; માનપત્ર સંભાવના સ્ત્રી. સંભવ; શક્યતા (૨) એક અર્થાલંકાર સંમાનવું સક્રિ. આદર આપવો; બહુમાન કરવું સંભાવિત વિ. (સં.) પ્રતિષ્ઠિત; આબરૂદાર (૨) સંમાનિત વિ. (સં.) સંમત (૨) સંમાનવાળું (૩) જેનું સન્માનીય; “ઓનરેબલ'
સંમાન કરવામાં આવે તેવું સંભાવી વિ. (સં.) સંભવે એવું; સંભાવ્ય
સંમાન્ય વિ. (સં.) સંમાનને યોગ્ય સંભાવ્ય વિ. (સં.) શક્ય (૨) સત્કાર કરવા યોગ્ય (૩) સંમાર્જક વિ. (સં.) ઝાડ કાઢનારું; સાફસૂફ કરનારું
કલ્પી શકાય તેવું; સંભાવનાને પાત્ર (૪) આબરૂદાર સંમાર્જન ન. (સં.) સાફસૂફી (૨) ઝાપડઝૂપડ કરવું તે સંભાષણ ન. (સં.) વાતચીત; વાર્તાલાપ (૨) પ્રશ્નોત્તરી સંમાર્જની સ્ત્રી. (સં.) સાવરણી; ઝાડુ (૨) પંજણી સંભાળ સ્ત્રી. (સંભાળવું પરથી) દરકાર; કાળજી; જતન સંમાર્જવું સક્રિ. (સં.) સાફસૂફ કરવું; વાળઝૂડ કરવી (૨) દેખરેખ
રિખેવાળી સંમાર્જિત વિ. (સં.) સાફસૂફ કરાવેલું સંભાળણી સ્ત્રી. (-ન. સંભાળ રાખવી તે (૨) સંમિત વિ. (સં.) સરખું; સમાન સંભાળવું સ.ક્રિ. (સં. સંભાલ તિ; પ્રા. સંભાલ) સંભાળ સંમિલિત વિ. (સં.) ભેગું; સાથે મળેલું કે કરાયેલું
રાખવી (૨) જતન કરવું (૩) સાચવવું; જાળવવું સંમિશ્ર વિ. (સં.) મિશ્રિત; ભેગું ભળેલું (૪) (કામ, જવાબદારી વગેરે) માથે લેવું - ચલાવવું સંમિશ્રણ ન. (સં.) મિશ્રણ: મેળવણી (૨) સેળભેળ નિભાવવું (૫) અ.ક્રિ. સાવચેત કે હોશિયાર રહેવું; સંમિશ્રિત વિ. (સં.) સંમિશ્ર; મેળવેલું; મેળવણી કરેલું
ગફલતમાં ન પડી જવું [થયેલું (૩) જોડાયેલું સંમીલન ન. (સં.) બિડાઈ જવું, મીંચાઈ જવું તે સંભૂત વિ. (સં.) બનેલું; સંભવેલું (૨) જન્મેલું; પેદા સંમુખ વિ. (સં.) સામે મુખવાળું; સામે હોય તેવું (૨) સંભૂતિ સ્ત્રી. (સં.) જન્મ; પેદા થવું તે (૨) સંયોગ (૩) -ની પ્રત્યે લાગણીવાળું (૩) કિ.વિ. રૂબરૂ; સામે
સંભવ; શક્યતા (૪) પરમાત્માનું એક ઐશ્વર્યા સંમૂઢ વિ. (સં.) સ્તબ્ધ; અત્યંત મૂઢ થયેલું (૨) તદ્દન સંભૂત વિ. (સં.) એકઠું કરેલું, સાંભરેલું (૨) પૂર્ણ; ભરેલું મૂંઝાઈ ગયેલું
[વેશન; “કૉન્ફરન્સ (૩) તૈયાર રાખેલું
સંમેલન ન. (સં.) એકઠા થવું તે (૨) મેળાવડો; અધિસંભૂતિ સ્ત્રી. (સં.) સમૂહ (૨) પૂર્ણતા
સંમોહક વિ. (સં.) અત્યંત મોહક (૨) સંમોહિત કરે એવું સંભો છું. તોપનો અવાજ
[વિષયભોગ (૩) લોભામણું સંભોગ કું. (સં.) ઉપભોગ (૨) મૈથુન ક્રિયા (૩) સંમોહન કું. (સં.) ભારે મૂછ (૨) બ્રાંતિ (૩) અજ્ઞાન સંભોગશૃંગાર પં. (સં.) સંભોગ અંગેનો શણગાર (૨) સંમોહનવિ. (સં.) સંમોહકરનારું, સર્વથામૂઢ કરી નાખનારું એ રસનો એક પ્રકાર; વિષયશૃંગાર
સંમોહિત વિ. (સં.) સંમોહમાં પડેલું; ખૂબ મોહિત

Page #832

સંયત.
૮ ૧૫
| (સંવાહક સંયત વિ. (સં.) દાબમાં કે કાબૂમાં રાખેલું (૨) બાંધેલું; સંલાપક વિ. (સં.) ઉપરૂપકોમાંનું એ નામનું ઉપરૂપક
જકડેલું (૩) ઇન્દ્રિયો કાબૂમાં હોય તેવું; સંયમવાળું; (નાટક) સંયમી
સંલીન વિ. (સં.) સારી રીતે લીન થયેલું; મગ્ન સંયતાહાર વિ. નિયત પ્રમાણમાં ખાનારું; મિતાહારી સંલેખન સ્ત્રી. (-ણું, -ન) ન. (સં.) જૈનનું એક વ્રત; સંયતિ મું. (સં.) જૈન યતિ; જૈન સાધુ
અનશન (વ્રત) (જૈન) સંયતિ સ્ત્રી. ઇંદ્રિયો પરનો સંપૂર્ણ કાબૂ ઇન્દ્રિયનિગ્રહ સંવચ્છરી સ્ત્રી. સંવત્સરી; સમછરીતિનું કોઈ પણ વર્ષ સંયમ પું. (સં.) નિગ્રહ; નિરોધ (૨) ઈન્દ્રિયનિગ્રહ સંવત મું. (સં. સંવત્સરનો સંક્ષેપ સંવત) વિક્રમ સંવત (૨) ન, (સં.) નિયંત્રણ: દમન નિગ્રહ (૨) ખેંચી સંવત્સર પં. (સં.) વર્ષ
વાર્ષિક મરણતિથિ રાખવું તે (૩) શિસ્તક “ડિસિપ્લિન
સંવત્સરી સ્ત્રી. છમછરી; જૈનાનો એક તહેવાર (૨) સંયમશીલ વિ. (સં.) સંયમી
સંવનન ન. (સં.) વશ કરવાની ક્રિયા (૨) પ્રેમ કરવો સંયમી વિ. (૨) છું. (સં.) સંયમવાળું; સંયમશાળી તેનું પ્રેમથી જીતી લેવાનો પ્રયત્ન સંયુક્ત વિ. સં.) જોડાયેલું (૨) અને મળીને કરેલું (૩) સંવર છું. (સં.) ઢાંકણ (૨) બાહ્યપ્રવૃત્તિઓમાંથી પરાવૃત્ત મજિયારે (૪) અવિભક્ત
થઈ આત્માભિમુખ થવું તે (૩) અઘાતિ કર્મ (જૈન) સંયુક્તાક્ષર કું. (સં.) જોડાક્ષર
(૪) જૈનોના અનાગત ચોવીસ તીર્થંકરોમાંના સંયુત વિ. (સં.) સંયુક્ત; સમન્વિત; જોડાયેલું
ઓગણીસમા સંયુતિ સ્ત્રી. (સં.) યોગ; મિલન; મેળાપ
સંવરણ ન. (સં.) ઢાંકણ; રક્ષણ; પ્રતિરોધ (૨) ચૂંટણી; સંયોગ છું. (સં.) જોડાવું કે ભેગા થવું તે (૨) સંબંધ પસંદગી; વરણી; “ઇલેક્શન વિગ્રહ કરવો
(૩) સમાગમ; મિલન (૪) મિશ્રણ; મેળવણી (૫) સંવરવું સક્રિ. આવરી લેવું (૨) સમેટવું (૩) રોકવું;
સંજોગ; પરિસ્થિતિ; મોકો (૬) સંભોગ; મૈથુન સંવર્ગ ૫. (સં.) ચોક્કસ પ્રકારે પ્રશિક્ષણ કે તાલીમ પામેલ સંયોગવશાત્ કિ.વિ. (સં.) સંજોગવશાત; દૈવયોગે વર્ગ; કેડર' સંયોગી વિ. (સં.) જોડાયેલું; સંયુક્ત (૨) સંયોગવાળું સંવર્ત, (ક) ૫. (સં.) પ્રલયકાળના સાત મેઘોમાંનો એક
(૩) ૫. સંસારી સાધુ બાવો તિનું જોડાણ કરવું તે (૨) પ્રલયકારી એક અન્ન (૩) એ નામનો પંચાંગનો સંયોગીકરણ ન. (સં.) સંયુક્ત કરવું તે; જોડાણ ન હોય એક યોગ
[કરનારું; પોષક સંયોગીભૂમિ-મી) સ્ત્રી જમીનના બે મોટા પ્રદેશોને જોડનારી સંવર્ધક વિ. (સં.) સંવર્ધન કરનારું; વધારનારું (૨) પોષણ
સાંકડી જમીનની પટી; અસ્થમસ' રિચનાત્મક સંવર્ધન ન. (સં.) વધવું તે (૨) ઉછેરવું તે (૩) વધારવું સંયોજક વિ. (સં.) જોડનારું (૨) આયોજન કરનાર (૩) તે (૪) વિકાસ
| કિરતું સંયોજન ન. (સં.) જોડવું તે; જોડાણ (૨) સંબંધ (૩) સંવર્ધમાન વિ. (સં.) સવર્ધિત થતું; વધે જતું; વૃદ્ધિ પામ્યા
આયોજન; વ્યવસ્થા (૪) બે પદાર્થો રાસાયણિક રીતે સંવર્ધિત વિ. સં.) સંવર્ધન કરવામાં આવ્યું હોય તેવું (૨) ભળી જઈને નવો પદાર્થ થવો તે
ઉછેરવામાં આવેલું (૩) વધારેલું; વધારો કરેલું સંયોજવું સક્રિ. જોડવું; સાથે કરવું; લગાડવું (૨) રચવું સંવહન ન. (સં.) વહન કરવું-લઈ જવું તે (૩) આયોજન કરવું
સંવાદ ૫. (સં.) સામસામી વાતચીત; સવાલજવાબ (૨) સંયોજિત વિ. (સં.) જોડેલું (૨) ગોઠવેલું (૩) આયોજિત ચર્ચા (૩) એકરાગ હોવો તે; મેળ (૪) એકમત થવું સંરક્ષક વિ., પૃ. (સં.) રક્ષણ કરનારું; સાચવનારું;
રખેવાળ (૨) ટ્રસ્ટનો પાલક સભ્ય; “ટ્રસ્ટી' (૩) સંવાદદાતા વિ. (સં.) ખબરપત્રી, વૃત્તાંતનિવેદક (વર્તમાનસંસ્થામાં મોટું દાન આપનાર; “પેટ્રન'
સંવાદાત્મક વિ. સંવાદવાળું (૨) સુમેળવાળું સંરક્ષણ ન. (સં.) ચારે બાજુથી થતું કે કરાતું રક્ષણ; સંવાદિતા સ્ત્રી. (ત્વ) ન. સંવાદપણું; હાર્મની'
બચાવ; રખવાળું [(૩) આશરો આપવો સંવાદી વિ. (સં. સંવાદિનું) સહમત; અનુકૂળ (૨) સંરક્ષવું સ. ક્રિ. સંરક્ષણ કરવું; સંભાળવું (૨) પાલન કરવું એકરાગવાળું
[ચાથો સ્વર સંરક્ષિત વિ. (સં.) સંરક્ષણ પામેલું (૨) સુરક્ષિત સંવાદી છું. (સં.) સંગીતના વાદી સ્વરથી પાંચમો અને સંરચનાવાદ મ્યું. એક સાહિત્યિક અભિગમ; “જીક્યરાલિઝમ સંવાય પં. સમુદાય; જથ્થો સંલગ્ન વિ. (સં.) લાગેલું; વળગેલું, ચોટેલું (૨) સંવારવું સક્રિય સુધારવું; ઠીક કરવું; સમારવું (૨) નજીકમાંનું (૩) ધ્યાનમગ્ન; મશગૂલ
શણગારવું; સજવું (૩) ઓળવું સંલગ્નતા સ્ત્રી, જોડાણ; વળગેલ હોવું તે પ્રિકારનો સંવાદ સંવાહ !. (સં.) લઈ જવું તે સંલાપ પું. (સં.) પરસ્પર વાર્તાલાપ (૨) નાટકમાં એક સંવાહક વિ. (સં.) સંવહન કરનારું, ભારવાહક
" [પત્રનો)

Page #833

સંવાહન
૮ ૧૬
[સંસ્કર્તા સંવાહન ન. (સં.) વહન કરવું તે; લઈ જવું તે (૨) ચંપી સંશુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) તદન પવિત્રતા, શુદ્ધિ (૨) નિર્મળતા;
કરવી તે; અંગમર્દન; મસાજ [કરેલો કાયદો સ્વચ્છતા (૩) ભૂલો સુધારવાની ક્રિયા સંવિત સ્ત્રી. સમજ; જ્ઞાન (૨) કબૂલાત (૩) દેશમાં પસાર સંશોધક વિ. (સં.) શોધ કરનારું (૨) શુદ્ધ કરનારું સંવિત્તિ સ્ત્રી. (સં.) સંવિદ; જ્ઞાન; સમજ
સંશોધન ન. (સં.) સંશુદ્ધિ (૨) શોધખોળ; રિસર્ચ સંવિદ સ્ત્રી. (સં.) ચૈતન્ય; સમજશક્તિ (૨) કરાર; સંશોધનકાર ૫. (સં.) સંશોધન કરનાર; સંશોધક કબૂલાત (૩) સંજ્ઞા; સંકેત
સંશોધનાત્મક વિ. (સં.) જેના વિશે સંશોધન કરવા જેવું સંવિધાન ન. (સં.) વ્યવસ્થાનું આયોજન (૨) રાજ્યવહીવટ હોય તેવું
અંગેનું નિશ્ચિત બંધારણ; કોન્સ્ટિટ્યૂશન” (૩) સંશોધવું સક્રિ. સંશોધન કરવું; શોધી કાઢવું [કરાયેલું નાટકના વસ્તુની સંકલના, ગોઠવણી
સંશોધિત વિ. (સં.) શુદ્ધ કરેલું (૨) શોધેલું; સંશોધન સંવિધાનક ન. (સં.) નાટકનું વસ્તુ (૨) તેની સંકલના સંશ્રય પં. (સં.) આશ્રય; આશરો (૨) વિશ્વાસ (૩) સંવિભાગ ૫. (સં.) ભાગ પાડવા તે (૨) હિસ્સો નિવાસસ્થાન
[વળગેલું સંવીક્ષણ ન. (સં.) અવલોકન; નિરીક્ષણ
સંશ્લિષ્ટ વિ. (સં.) શ્લેષવાળું (૨) ભરેલું (૩) ચોંટેલું; સંવૃત વિ. (સં.) આચ્છાદિત; ઢાંકેલું; ઢંકાયેલું (૨) ઉચ્ચા- સંશ્લેષ છું. (સં.) ભરવું તે; આલિંગન (૨) ઘાઢઆશ્લેષ
રણમાં સાંકડું (વિવૃતથી ઊલટું) (વ્યા.) સંશ્લેષણ ન. (સં.) સમન્વય; એકીકરણ; “સિન્વેસિલ સંવૃતિ સ્ત્રી. (સં.) સંવૃત હોવું કે થવું તે; ઢાંકણ; સંશ્લેષિત વિ. (સં.) સમન્વિત; એકીકૃત (૨) કૃત્રિમ રીતે આચ્છાદન (૨) માયા
ઉત્પન્ન કરેલું; “સિક્વેટિક [(૩) જોડાઈ ગયેલું સંવૃત્ત વિ. (સં.) બની ચૂકેલું; થયેલું
સંસક્ત વિ. (સં.) પાસે પાસે આવેલું (૨) આસક્તિવાળું સંવૃત્તિ સ્ત્રી. (સં.) બનાવ; ઘટના આિબાદી પામેલું સંસક્તિ સ્ત્રી. (સં.) આસક્તિ (૨) સંસર્ગ સંવૃદ્ધ વિ. (સં.) સારી રીતે વધેલું; ખૂબ વિકસેલું (૨) સંસદ સ્ત્રી. (સં.) સભા; મંડળ (૨) પોતાનામાંથી સંવૃદ્ધિ સ્ત્રી, (સં.) વધવું તે; પ્રગતિ; વિકાસ (૨) લોકસભા અને રાજ્યસભા એવા બે ભાગ પાડી દેશનો આબાદી; સમૃદ્ધિ
વહીવટ કરતું સત્તામંડળ - પાર્લમેન્ટ બેિઠેલું સંવેગ પું. (સં.) પ્રબળ વેગ, જુસ્સો (૨) આવેગ; ગભરાટ સંસદિયું વિ. સંસદવાળું; સંસદ ઉપર અધિકાર જમાવી સંગી વિ. પ્રબળ વેગથી વર્તનારું; સંવેગવાળું સંસદીય વ. સંસદને લગતું સંવેદ પું. (સં.) અનુભવ; જ્ઞાન
સંસર્ગ કું. (સં.) સંબંધ; સોબત; સંગતિ (૨) આસક્તિ; સંવેદન ન. ભાન; પ્રતીતિ; સ્કુરણ (૨) લાગણી (૩). લંપટતા (૩) સંપર્ક; નિકટનો વ્યવહાર ઇન્દ્રિયબોધ (૪) મનની વ્યાકુળતા
સંસર્ગજન્ય વિ. ચેપ ફેલાવતું-જન્માવતું સંવેદનશીલ વિ. (સં.) લાગણીપ્રધાન
સંસર્ગજન્ય રોગ છું. ચેપી રોગ સંવેદના સ્ત્રી. (સં.) ખ્યાલ; પ્રતીતિ અનુભવવું સંસર્ગદોષ છું. (સં.) સોબતની માઠી અસર સંવેદવું અ.ક્રિ. સંવેદન થવું (૨) જાણવું (૩) લાગવું; સંસર્ગી વિ. (સં.) સંસર્ગ રાખનારું (૨) પં. સંબંધી; સાથી સંવેદ્ય વિ. (સં.) સંવેદી શકાય એવું (૨) અનુભવી શકાય સંસાધન ન. (સં.) સંસિદ્ધિ માટેનું સાધન (૨) સાધનએવું (૩) સમજી શકાય એવું
સંપત્તિનો સ્ત્રોત; રિસોર્સ સંવ્યગ્ર વિ. (સં.) ખૂબ જ વ્યગ્ર
સંસાર છું. (સં.) સૃષ્ટિ, જગત (૨) માયાનો પ્રપંચ (૩) સંશય પું. (સં.) સંદેહ, શક (૨) દહેશત; ભય જન્મમરણની ઘટમાળ (૪) ગૃહસંસાર વ્યવહાર સંશયગ્રસ્ત વિ. (સં.) સંશયમાં પડેલું
સંસારવ્યવહાર પું. દુનિયાદારીનો વ્યવહાર (૨) સાંસારિક સંશયવાદી વિ. (૨) પું. કોઈ પણ બાબતમાં શંકાથી સંસારસાગર . સંસારરૂપી સાગર; ભવાટવિ નિહાળવાની વૃત્તિવાળું; “ઓપ્ટિક'
સંસારસુખ ન. કુટુંબ પરિવારનું કે સંસારના ભોગોનું સુખ સંશયવાન વિ. શંકા ધરાવતું-ધરાવનારું [પર સંસારસુધારોપું. સામાજિક અને કૌટુંબિક બાબતોમાં સુધારો સંશયાતીત વિ. (સં.) સંશયને પાર કરી ગયેલું; સંશયથી સંસારી વિ. (સં.) સંસારવ્યવહાર સંબંધી (૨) સંસારમાં સંશયાત્મક વિ. સંશયવાળું; સંશય હોય એવું; શંકાશીલ રઍપ... (૩) સંસાર માંડી બેઠેલું; હૈયાંછોકરાંવાળું સંશયાત્માવિ. (સં.) શંકાશીલ(૨) પં. શ્રદ્ધાવગરનો માણસ સંસિદ્ધિસ્ત્રી. (સં.) પૂર્ણસિદ્ધિ(૨) સફળતા;પ્રાપ્તિ(૩) મોત સંશયી વિ. (સં.) શંકાશીલ; વહેમીલું
સંસ્કરણ ન. (સં.) શુદ્ધ કરવું; દુરસ્ત કરવું કે સમરાવવું સંશયોક્તિ સ્ત્રી. (સં.) સંશય-શંકાવાળું વચન
તે (૨) સંસ્કાર કરવા તે (૩) (ગ્રંથની) આવૃત્તિ સંશિત વિ. (સં.) તીક્ષ્ણ
વિા સંસ્કર્તા વિ. (સં.) સુધારો કરનાર; સંસ્કારનાર; સંસ્કાર સંશિતવ્રત વિ. આકરું તપ લીધું છે એવું; આકરી પ્રતિજ્ઞા- આપવો તે

Page #834

સંસ્કૃત
૮ ૧e
[સાઈટપ્લાન સંસ્કર્તા વિ. (સં.) સુધારો કરનાર; સંસ્કારનારું
વ્યક્તિના જીવનપ્રસંગોનું આલેખન; રેમિનિસન્સીસ' સંસ્કાર પું. (સં.) શુદ્ધ કરવું તે (૨) સુધારવું તે (૩) (૩) સ્તરણાલેખ; “મેમૉઇર
શણગારવું તે (૪) વાસનાઓ કે કર્મોની મન ઉપર સંસ્કૃતિ સ્ત્રી. (સં.) સ્મૃતિ; યાદ (૨) સંસ્મરણ પડતી છાપ (૫) શિક્ષણ, ઉપદેશ, સંગતિ વગેરેનો સંહત વિ. એક સામટું; “પેકેજ મન ઉપર પડેલો પ્રભાવ (6) પૂર્વકર્મોનું ફળ; સંજોગ સંહતિ સ્ત્રી. (સં.) એકઠા થવું તે; સમુદાય (૨) સંપ; (૭) મરણ પાછળ કરવાની ક્રિયા (૮) દ્વિજોને સંગઠન (૩) સાથે જઈ કે આવી રહેવું એ જન્મથી મરણ સુધી કરવા પડતા આવશ્યક સોળ સંહરવું સક્રિ. (સં. સં+6) એકઠું કરી લેવું (૨) પાછું વિધિમાંનો દરેક (ગર્ભાધાન, પુંસવન, અનવલોભન, ખેંચી લેવું (૩) સંહાર કરવો; કતલ કરવી વિષ્ણુબલિ, સીમંતોન્નયન, જાતકર્મ, નામકરણ, સંહત છું. (સં.) સંહાર કરનાર કિરવું તે નિમણ, સૂર્યાવલોકન, અન્નપ્રાશન, ચૂડાકર્મ, સંહાર છું. (સં.) ભારે નાશ; કતલ; ઉચ્છેદ (૨) એકઠું ઉપનયન, ગાયત્ર્યપદેશ, સમાવર્તન, વિવાહ, સંહારક વિ. (૨) પં. સંહાર કરનાર; સંહર્તા સ્વર્ગારોહણ) (૯) શિક્ષણ; કેળવણી
સંહારવું સક્રિ. (સં. સંહારયુ) સંહાર કરવો સંસ્કારક વિ. (સં.) સંસ્કાર કરનારું; શુદ્ધ કરનારું સંહારસ્થાન ન. કતલ કરવાનું સ્થળ દુિર્ગા જેવી દેવી સંસ્કારવતી વિ., સ્ત્રી. (સં.) સંસ્કારવાળી; સંસ્કારી સંહારિણી સ્ત્રી, (સં.) પ્રબળ સંહાર કરનારી સ્ત્રી કે કોઈ સંસ્કારવું સક્રિ. સંસ્કારી કરવું (૨) સંસ્કરણ કરવું સહિત વિ. અડકીને રહેલું (૨) અંદર સમાઈ ગયેલું સંસ્કારિત વિ. (સં.) સંસ્કારાયેલું; સંસ્કાર પામેલું સંહિતા સ્ત્રી. (સં.) પદ કે લખાણનો વ્યવસ્થિત સંગ્રહ. સંસ્કારિતા સ્ત્રી. (સં.) સંસ્કારીપણું; “કલ્ચર'
ઉદા. મનુસંહિતા (૨) વેદોનો દેવોની સ્તુતિવાળો મંત્રસંસ્કારી વિ. (સં. સંસ્કારિનું) મૂળથી સારા સંસ્કારવાળું ભાગ (૩) કોઈ પણ પદ્યાત્મક પ્રાચીન ગ્રંથ ળિ
(૨) સારી કેળવણીવાળું (૩) પુણ્યશાળી સંહિતાકાલ પું. (સં.) (-ળ) વૈદિક સંહિતાઓ રચાઈ તે સંસ્કૃત વિ. (સં.) સંસ્કાર પામેલું (૨) શુદ્ધ કરેલું (૩) સંસ્કૃત વિ. (સં.) એકઠું કરેલું (૨) સંકેલી લીધેલું
શણગારેલું (૪) સ્ત્રી, ન. ગીર્વાણભાષા સાપું. સંગીતના સ્વરસપ્તકમાંનો પ્રથમ સ્વર સંસ્કૃતમય વિ. સંસ્કૃતથી પરિપૂર્ણ
સા મું. વાસ; ગંધ સંસ્કૃતિ સ્ત્રી. (સં.) સભ્યતા, સામાજિક પ્રગતિ (૨) સાઇકલ સ્ત્રી, (ઈ.) બેસનારે પોતે ચલાવવાનું બે ચક્રવાળું
વિભિન્ન કલાઓ અને શાસ્ત્રોનો થયેલો વિકાસ એકવાહનદ્વિચક્રી (૨)ચક્કર ચક્કર ફરવું તે; ચક્રાવો સૂચવનારી લાક્ષણિકતા; “સિવિલિઝેશન'
સાઇક થેરપી ૫. (ઇં.) મનોવૈજ્ઞાનિક અભિગમથી સંસ્કૃતી પું. (સં.) વિ. સંસ્કૃતને લગતું
ઉપચાર કરનાર મનોચિકિત્સક; “સાઈક્રિયાટ્રિસ્ટ' સંસ્કૃતેતર વિ. (સં.) સંસ્કૃત ભાષા સિવાયનું સાઈકૉલૉજિકલ વિ. (ઇ.) માનશાસ્ત્રીય; મનોવૈજ્ઞાનિક સંસ્કૃતોત્થા વિ. (સં.) સંસ્કૃતમાંથી આવેલું
સાઈકૉલૉજી સ્ત્રી. (ઇં.) માનસશાસ; મનોવિજ્ઞાન સંસ્થા સ્ત્રી. (સં.) સ્થાપિત વ્યવસ્થા કે રૂઢિ (ઉદા. સાઈકૉલૉજિસ્ટ છું. (.) મનોવિજ્ઞાની; માનસશાસ્ત્રી
લગ્નસંસ્થા) (૨) મંડળ; તંત્ર; “ઇસ્ટિટ્યૂશન સાઈકિયાટ્રિસ્ટ પું. (ઈ.) મનોચિકિત્સક સંસ્થાન ન. (સં.) નાનું રાજ્ય; રજવાડો (૨) પરમુલકમાં સાઇલિસ્ટ પું. (ઈ.) સાઈકલ ચલાવનાર; સાઈકલસવાર વસાહત; “કોલોની' (૩) તેવું રાજ્ય
સાઇક્લિગ ન. (ઇં.) સાઇકલ ચલાવવી તે સંસ્થાનવાસી વિ. (૨) પું, વસાહતમાં રહેનાર; વસાહતી સાઇક્લો ટ્રોન ન. (ઇ.) વીજચુંબકીય ગતિ આપતું યંત્ર સંસ્થાપક વિ. (૨) પું. (સં.) સંસ્થાપન કરનાર; પ્રમોટર' કે તેની રચના
[દરિયાઈ તોફાન સંસ્થાપન ન. (-ના) સ્ત્રી. (સં.) સારી રીતે સ્થાપવું તે સાઇકલોન ન. (ઈ.) વાવંટોળનું તોફાન; વંટોળિયો; (૨) પ્રતિષ્ઠા કરવી તે
સાઇક્લોપીડિયા ૫. (ઇં. એનસાઇક્લોપીડિયા) જ્ઞાનકોશ; સંસ્થાપવું સક્રિ. સ્થાપન કરવું; સ્થાપના કરવી
સર્વજ્ઞાનકોશ; વિશ્વકોશ સંસ્થાપિત વિ. (સં.) સંસ્થાપન કરેલું; “એસ્ટાબ્લિડ સાઈક્લોસ્ટાઇલ પં. (.) મૂળ લખાણ લખી તે પરથી સંસ્થિત વિ. (સં.) સારી રીતે સ્થિત; સંસ્થિતિવાળું (૨) નકલો કાઢવાની એક યુક્તિ કે સાધન મરી ગયેલું
સાઇઝ સ્ત્રી, (ઇ.) માપ; કદ સંસ્પર્શ પું. (સં.) સ્પર્શ, અડકવું તે (૨) સંપર્ક સાઈઝિંગન. (ઈ.) મિલમાં કાપડની ગડી વાળવાની ક્રિયા સંસ્ફોટન ન. (સં.) સ્ફોટન; પ્રગટ કરવું તે (૨) શબ્દ; સાઇટ સ્ત્રી. (ઈ.) જમીનનો તે તે વસાહત વગેરે માટેનો અવાજ (૩) રહસ્ય શોધવું તે
ભાગ કે તે માટેનું બાંધકામ રિખાંકન સંસ્મરણ ન. (સં.) વારંવાર સ્મરણ (૨) ન.બ.વ. (સં.) સાઇટપ્લાન ૫. (ઇં.) વસાહતી વગેરે જમીનના તળનું

Page #835

સાઈડ ૮૧૮
[ સાચક સાઇટ સીઇંગ (ઇ.) કોઈ પણ સ્થળની આસપાસ આવેલા સાક્ષાત્ ક્રિ.વિ. (સં.) નજરોનજર; સંમુખ (૨) જાતોજાત; જોવાલાયક સ્થળો
પોતે [(૨) પરમ તત્ત્વ કે ઈશ્વરનો સાક્ષાત અનુભવ સાઇટ્રિક એસિડ પું. (.) લીંબુનાં ફૂલ (ક્ષાર) સાક્ષાત્કાર છું. (સં.) નજરોનજર જોવું તે; પ્રત્યક્ષ દર્શન સાઈડ સ્ત્રી. (ઇં.) બાજુ; પડખું (૨) તરફ
(૨) ઇન્ટરવ્યુ સાઈડ ઈફેક્ટ સ્ત્રી. (ઇ.) આડઅસર; વધારાની અસર સાક્ષિત્વ ન. (સં.) સાક્ષી હોવું તે સાઇડિંગ ન. (ઇ.) વધારાના રેલપાટાની લાઇનો સાક્ષી સ્ત્રી. (સં. સાલિન) સાખ; શાહેદી (૨) નજરોનજર સાઇન સ્ત્રી. (ઇં.) નિશાની; એંધાણી
જોનાર (૩) સ્ત્રી. તેની જુબાની; સાહેદી સાઇન સ્ત્રી. (ઇં.) સહી; “સિગ્નેચર'નું ટૂંકું રૂપ સાક્ષીદાર છું. (સં. સાલ્ય, પ્રા. સિબ્બ) નજરોનજર જોનાર સાઇનબોર્ડ ન. (ઇ.) નામ ચીતર્યા હોય તેવું પાટિયું (૨) સાક્ષી પૂરનાર; શાહેદ સાઇફન સ્ત્રી. બકનળી; પ્રવાહી બહાર કાઢવાની નળી સાક્ષીભૂત વિ. (સં.) સાક્ષીરૂપ (૨) પુરાવારૂપ સાઇફર ન. (ઇ.) મીંડું; શૂન્ય
સાખ સ્ત્રી. (સં. સાહ્ય, પ્રા. સક્નિ) સાક્ષી; શાહેદી સાઇરન સ્ત્રી. (ઇ.) ચેતવણી કે તે આપતું યંત્ર સાખ સ્ત્રી. ઝાડ ઉપર જ પાકેલું ફળ સાઇલન્સ સ્ત્રી, ન. (ઈ.) શાંતિ (૨) મૌન સાખ સ્ત્રી, બારણાના ચોકઠાના ઊભા ટેકા (૨) બારણાનું સાઈલન્સર ન. (ઈ.) વાહનના યાંત્રિક અવાજને ઓછો ચોકઠું (૨) અવટંક; અટક (૩) આબરૂ [સહી કે નિયંત્રિત કરનારું સાધન
સાખ-દસ્કત પુ.બ.વ. (સં.) સાખ તરીકે કરાતા દસ્કત, સાઈસ પું. (અ) ઘોડાવાળો; રાવત
સાખપ(-પા)ડોશી(સી) . જોડમાં જ જેનું ઘર હોય એવો સાઉન્ડ કું. (ઈ.) અવાજ; ધ્વનિ (૨) વિ. સ્વસ્થ, તંદુરસ્ત પડોશી (૩) મજબૂત (૪) ગાઢ નિદ્રા)
સાખી સ્ત્રી, બે ચરણનો એક પ્રકારનો દોહરો કે પદ (૨) સાઉન્ડ ઈફેક્ટસ સ્ત્રી, (ઈ.) ધ્વનિનિસિપ્તિ
ગઝલ, લાવણી કે ગરબીમાં આવતી, લંબાવીને સાઉન્ડ બૉક્સ ન. (ઇં.) અવાજ પેટી
ગાવાની ટૂંકી પંક્તિઓ
લિગોલગ સાકટમ વિ. સકુટુંબનું કુટુંબ સાથેનું [લાંબી જાડી વળી સાખોસાખ ક્રિ.વિ. (બારણાની સાખ પરથી) જોડાજોડ; સાકટી સ્ત્રી. (-ટુ)ન, (-ટો) ૫., (-ડી) સ્ત્રી. સાગની સાગ પું. (સં. શાક, પ્રા. સાગ) જેનાં ઇમારતી લાકડાં સાકર સ્ત્રી. (સં. શર્કરા, પ્રા. સક્કર) ખાંડના પાસાદાર બને છે તે એક જાતનું ઝાડ
ગાંગડા; મિસરી વિરપક્ષ તરફથી અપાતી ચૂંદડી સાગમટું વિ. કુટુંબ સાથે બધાંને દીધેલ આમંત્રણ (નાતરું) સાકરચુંદડી સ્ત્રી. સગપણ થયે કન્યાને એક રિવાજ તરીકે સાગર છું. (સં.) દરિયો (૨) દશ પ% જેટલી સંખ્યા સાકરબજાર ન. ખાંડ-સાકરનું બજાર; સાકરિયાવાડ સાગરખેડુ વિ. (સં.) સાગરની મુસાફરી કરનાર (૨) પું. સાકરિયું વિ. ખાંડની ચાસણી ચડાવેલું (૨) સાકર જેવું ખારવો; નાવિક (૩) સાગર ખેડી વેપાર કરનાર (સ્વાદ કે આકારમાં)
વેપારી સાકરિયો છું. ફૂલમાંના મધની ઝરમર (૨) સાકરિયો ચણો સાગરજા સ્ત્રી. (સં.) લક્ષ્મી (૨) સાગરપુત્રી દિલનું સાકરસાડી સ્ત્રી, (-ડલો) પૃ. જુઓ “સાકળચૂંદડી' સાગરપેટું વિ. (સં.) સાગર જેવા મોટા પેટવાળું; ઉદાર સાકાર વિ. (સં.) આકારવાળું; મૂર્તરૂપવાળું; મૂર્તિમંત સાગરીત--દ) પં. શાગરીત; સાથી (પ્રાયઃ બૂરા કામમાં) સાકાંક્ષ વિ. (સં.) આકાંક્ષાવાળું; ઇચ્છુક-ઈચ્છાવાળું
ત્રિીજ સાકિયા પું. (અ.+ફા.) હે શરાબ પાનાર; હે સાકી સાગરોજિન પું. જૈનોને અતીત ચોવીસ તીર્થંકરોમાંના સાકી પું. (અ.) મદ્ય પાનાર માશૂક (૨) માશૂકનું સંબોધન સાગુ(ચોખા, દાણા) પુ.બ.વ. (મલાયા ભાષાનો સાગ (૩) કલાલ
+ ચોખા કે દાણા) તાડ જેવા સાગૂ નામના ઝાડના સાકેટમ વિ. જુઓ “સાક્ટમ
થડના ગરના બનાવેલા દૂધિયા કણ-દાણા સાક્ષર વિ. (સં.) વાંચવા - લખવાનું જ્ઞાન પામેલું; ભણેલું સાગોટિયું વિ. વસવાયા વર્ગનું
(૨) શિક્ષિત; વિદ્વાન (૩) ૫. લેખક, સાહિત્યકાર સાગોળ પુ. (ફા. શાહગિલ) ચાળેલો બારીક ચૂનો; સલ્લો સાક્ષરતા સ્ત્રી, વાંચવા-લખવાની આવત; અક્ષરજ્ઞાન; સાગ્નિક વિ. સં.) અગ્નિ રાખનાર; અગ્નિહોત્રી વિદ્વાનપણું
ઝિંબેશ સાગ્ર વિ. (સં.) સમગ્ર; સમસ્ત સાક્ષરતા અભિયાન ન. નિરક્ષરોને સાક્ષર કરવાની મોટી સાગ્રતા સ્ત્રી. (સં.) સમગ્રતા (૨) વેધક સ્પષ્ટતા સાક્ષરરત્ન, સાક્ષરવર્ય પું. (સં.) ઉત્તમ સાક્ષર (૨) સાગ્રહ કિ.વિ. (સં.) આગ્રહ સાથે; તાણ કરીને | વિદ્વાનોમાં શ્રેષ્ઠ
[વાળું (લખાણ) સાચ ન. (સં. સત્ય, પ્રા. સચ્ચ) સત્ય; સાચાપણું સાક્ષરી વિ. સાક્ષર સંબંધી (૨) ભારેભારે અર્થના શબ્દો- સાચક વિ. સાચાબોલું (૨) નિષ્કપટ
(૨) મદદગાર

Page #836

સાચકલાઈ
૮ ૧૯
[ સાણશી-સી) સાચકલાઈ સ્ત્રી. સાચાબોલાપણું; સત્ય; સાચ
ભાંગેલું નહિ એવું; આખું; અખંડ (૨) સર્વ; બધું સાચકલું વિ. સાચું બોલનાર; પ્રામાણિક (૨) નિષ્કપટી સાજીંતાજુંવિ. તાજું અને નીરોગી[(૩)આખેઆખું; અક્ષત સાચદિલ સ્ત્રી, સચ્ચાઈવાળું
સાજું સમત-મું) વિ. તંદુરસ્ત; નીરોગી (૨) સાવ સાદું સાચ(-ચા)દિલી સ્ત્રી. દિલની સચ્ચાઈ
સાટ સ્ત્રી. ચામડાની વાધરી કે દોરી (૨) કરોડનું હાડકું સાચમાચ વિ. (“સાચનો દ્વિર્ભાવ) ખરેખરું હોય તેવું (૨) સાટકોપું. ચામડાની પેટીઓ બાંધી બનાવેલોચાબુકકે કોરડો
ક્રિ.વિ. ખરેખર; સાચેસાચ [(૩) ભલમનસાઈ સાટાકરાર પું, સાટાખત ન. સાટા વિશેનું લખત [વસ્તુ) સાચવટ સ્ત્રી. સચ્ચાઈ (૨) જતન; સંભાળ; સાચવણી સાટાપાટા પુ.બ.વ. ફેરબદલો; વિનિમય (વસ્તુ સામે સાચવણ(Cણી) સ્ત્રી. (“સાચવવું” ઉપરથી) જતન; સંભાળ સાટાં-તેખડાં ન.બ.વ. (સાટું+તેખડું) કન્યાનાં સાટાં ને સાચવણું ન. તાળું જિતન કરવું (૨) તેલ ઊગવું તેખડો કરવાનો વ્યવહાર સાચવવું.ક્રિ. (સં. સત્યાપતિ;પ્રા.સચ્ચાઈ) સંભાળવું; સાટી સ્ત્રી. માણસો જેમાં બેસે છે તે ગાડીનું ખોખું - ચોકઠું સાચાઈ સ્ત્રી. સચ્ચાઈ; સાચાપણું
સાટીઝાંખરાં નબ.વ. કાન ભંભેરવા તે; સાઠીઝાંખરાં સાચાદિલી સ્ત્રી, જુઓ સાચદિલી
સાટીન સ્ત્રી. (ઇં. સેટિન) એક જાતનું રેશમી કાપડ સાચાબોલું વિ. સાચું બોલનારું
સાટુંન. (દ. સટ્ટ) કરાર; બોલી; કબલો (૨) મૂલ ઠેરવવું સાચું વિ. (સં. સત્યક, પ્રા. સચ્ચઇ) ખરું; સત્ય; હોય તે (૩) બહાનાની રકમ (૪) માલને બદલે માલ કે
તેવું (૨) અસલ; બનાવટી નહિ એવું. જેમ કે, સાચું કન્યાને બદલે કન્યા આપવી તે (૫) બદલો; અવેજ
મોતી (૩) સત્ય બોલનારું (૪) એકવચની સાટુખડું ન. (કન્યાનું) સાટું કે તેખડું (ત્રણ જણ વચ્ચે સાચુકલું વિ. તદન સાચું; સાચકલું
કરાયેલું કન્યાનું સાટું) સાચુંખોટું, સાચુંજૂહું વિ. ખરુંખોટું (૨) ન. ભંભેરણી સાટે ના. બદલે; અવેજમાં
[ધોયેલું ઘી સાચે ક્રિ વિ. ખરે; નક્કી (૨) વાજબી રીતે સાટો પું. પરસૂદીની એક મીઠાઈ (ગળ્યા કે મોળા) (૨) સાચેસાચું વિ. ખરેખરું; સાવ સાચું; સાચમાચ સાટોસાટ ક્રિ.વિ. બદલામાં; સાટે સાચો છું. રેશમનો પાકો દોરો (મોતી ગાંઠવાનો) સાઠ વિ. (સં. યષ્ટિ, સઢિ) પચાસ વત્તા દસ (૨) પું. સાજપું. (સં. સજય, પ્રા.સજ્જ) ઉપયોગી સરસામાન (૨) સાઠનો આંકડો કે સંખ્યા; ૬૦'
શણગાર; વસ્ત્રાભૂષણ (૩) ઘોડા પરનાખવાનો સામાન સાઠગાંઠ સ્ત્રી, છૂપો સંબંધ; મેળાવીપણું સાજણ પં. સજ્જન (૨) આહીરો વગેરેમાં એક નામ સાઠમારી સ્ત્રી, જંગલી પ્રાણીઓને ખીજવીને લડાવવાનો સાજણ સ્ત્રી સારા સ્વભાવની સ્ત્રી (૨) આહીરો વગેરેમાં તમાસો (૨) લડાલડી: વઢવાડા સ્ત્રીનું એક નામ
સાઠી સ્ત્રી. (સં. ષષ્ટિકા, પ્રા. સëિઆ) સાઠ વર્ષની વય; સાજન (સં. સજજન), સાજન મહાજન ન. સાનિયા ઘડપણ (૨) સાઠ વર્ષનો ગાળો
પુ.બ. વ. વરઘોડા સાથે રહેલું પ્રતિષ્ઠિત લોકોનું મંડળ સાઠી સ્ત્રી, સાઠ દિવસે પાકતી એક જુવાર કે ડાંગર (૨) સાનિયો વિ. પું. વરઘોડામાં ભાગ લેનાર પ્રત્યેક ગૃહસ્થ એવી બાજરીની એક જાત સાજની સ્ત્રી. સન્નારી (૨) સવારી; સરઘસ; વરઘોડો સાડત્રીશ(-સ) વિ. સં. સપ્તત્રિશતુ, પ્રા. સત્તતીસ) ત્રીસ સાજનું ન. નાતનું પંચ
વત્તા સાત (૨) પં. સાડત્રીસનો આંકડો કે સંખ્યા; સાજવારી સ્ત્રી. સજાવટ કે તેની સામગ્રી
‘૩૭ સાજવું સક્રિ. માંજવું; સાફ કરવું (૨) સજવું; સજ્જ કરવું સાડલો છું. (સં. શાટક, પ્રા. સાડઅ) સાલ્લો; સાડી
(૩) બેસતું આવવું; છાજવું (૪) પરવારવું સાડા, (ડી) વિ. (સં. સાઈ, પ્રા. સઢ) (સંખ્યા પૂર્વે સાજસરંજામ પં. સાધનસામગ્રી
આવતાં) સાધે; ઉપર અડધું. ઉદા. સાડા પાંચ સાજશૃંગાર પં. (હિ.) વસ્ત્રાભૂષણ
સાડા કે સાડી બાર શ.... પરવા; દરકાર સાજિદ વિ. પુ. ઈશ્વરની સામે ઝૂકનાર-માથું નમાવનાર સાડી સ્ત્રી. (સં. શાટિકા, શાટક પ્રા. સાડીઅ, સાડ) સાજિશ સ્ત્રી. મેળજોળ; ગુનાઇત કાર્યમાં ગુપ્ત સહાય; - કીમતી સાલ્લો (૨) સાલ્લો દાવપેચ
સાડીસાતી વિ. સાડા સાત વર્ષની પનોતીનો સમય સાજિંદો પુ. (ફા. સાજિદ8) ગાનાર કે નાચનારની સાડુ(-૯), (oભાઈ) . (સં. ચાલી, પ્રા. સાલી + સં.
સાથેનો સારંગીવાળો કે તબલચી; સાક્ષીદાર બજવૈયો વોઢ, પ્રા. વોટુ) સાળીનો વર-ધણી સાજી,(વખાર) પું. (સં. સર્જિક, પ્રા. સજિઆ + સાણÉન. મોટું કોરું (૨) ભિક્ષાપાત્ર (૩) ધાતુનું ઠીબડું
સંક્ષિાર = ખાર) એક ખાર; સાજીના ફૂલ સાણશી-સી) સ્ત્રી. (સં. સંદશિકા, પ્રા. સસિઆ) પકડ સાજું વિ. (સં. સજય, સજજ, પ્રા. સજ્જઅ) તંદુરસ્ત (૨) જેવું એક સાધન; સાંડસી

Page #837

[સાધુણ્ય
સાણસો
૮ ૨ ૩ સાણસો . (. સંદંશ, પ્રા. સંસઅ) મોટી સાણસી (૨) સાથેલાનું ક્રિ.વિ. (સાથે + લાગવું) સાથેસાથે; પકડ; સંકડામણ; મુશ્કેલી
ભેગાભેગી; એકી ફેરે (૨) સામટું; એકદમ સાત વિ. (સં. સમન્, પ્રા. સત્ત) પાંચ વત્તા બે (૨) પં. સાથોસાથ ક્રિ.વિ. સાથેસાથે; એકસાથે; ભેગાભેગું સાતનો આંકડો કે સંખ્યા; “૭'
સાદ પું. (સં. શબ્દ, પ્રા. સદ) અવાજ; ઘાંટો; સૂર (૨) સાતડો છું. સાતનો આંકડો; “૭” [ઓની એક રમત બૂમ; હાકલ સાતતાળી સ્ત્રી. (સાત +તાળી) દોડીને પકડવાની છોકરી- સાદગી સ્ત્રી. (ફા.) સાદા હોવું તે; સાદાઈ સાતત્ય ન. (સં.) સતતપણું; ન તૂટે એવી પરંપરા સાદડ વિ. જાહેર ઉઘરાણું કરી મેળવાતું સાતપડી સ્ત્રી, સાત પડવાળી રોટલી
સાદડખર્ચ પં.ન. જાહેર ઉઘરાણાની રકમમાંથી કરાતો ખર્ચ સાતપડી વિ., સ્ત્રી, સાત પડવાળી
સાદડિયું વિ. સાજડના ઝાડને લગતું [પાથરણું, બેસણું સાતપડો ૫. પાનીએ કે હથેળીમાં થતું એક જાતનું ગૂમડું સાદડી સ્ત્રી, દર્ભ, તાડછાં વગેરેની બનાવેલી ચટાઈ (૨) સાતપૂડો . (સં. સપ્તપુટક) ગુજરાતની નીચલી પૂર્વ સાદડો છું. ખજૂરીનાં પત્તાની મોટી ચટાઈ
સરહદે આવેલો વિધ્ય પર્વતનો એક ભાગ એવો આ સાદર વિ. (૨) કિ.વિ. (સં.) આદરપૂર્વક; માનભેર નામનો પર્વત
જિત; લેલાડાં સાદર વિ. (સં.) ઇચ્છા; કામના સાતભાઈ પુ.બ.વ. સાતના ઝુંડમાં ઊડતાં પક્ષીઓની એક સાદર વિ. રજૂઆત કરવામાં આવે એવું; વિદિત સાતભાયા પુ.બ.વ. લેલાડા (૨) સપ્તર્ષિ
સાદર સુખડી સ્ત્રી, અઘરણીવાળી સ્ત્રીને પિયરથી મોકસાતમ સ્ત્રી. (સં. સપ્તમી) પખવાડિયાની સાતમી તિથિ લાતી મીઠાઈ સાતમું વિ. ક્રમમાં છ પછી આવતું
સાદાઈ સ્ત્રી. સાદાપણું; સાદગી સાતમી સ્ત્રી. (સં.) સાતમી વિભક્તિ
સાદી છું. (રથ, ઘોડા કે હાથી પર બેસી) લડનાર; યોદ્ધો સાતમું વિ. ક્રમમાં છ પછી આવતું; (૨) છેલ્લું; આખરી સાર્દુ વિ. (ફા. સાદહ) ભપકો; આડંબર; ખર્ચાળપણું; સાતવારિયું ન. અઠવાડિક પત્ર; સાપ્તાહિક
જટિલતા; મિશ્રણ, દંભ કે કૃત્રિમતા વિનાનું, સરળ; સાતવો છું. (સં. સક્તક, પ્રા. સંજુવા, સસ્તુઅ) શેકેલા સીધું (૨) રંગ, ભાત કે લખાણ વિનાનું કોરું (૩) અનાજનો લોટ; સત્ત; સાથવો
મજૂરી કરવાની ન હોય તેવું; આસાન (કંદ) (૪) સાતા સ્ત્રી. શાંતિ; સ્વસ્થતા (૨) સુખ ચૈન (જૈન) ભોળું; દિલનું સાફ સાત્વિકવિ. (સં.) સત્ત્વગુણવાળું; શાંત (૨) સત્ત્વગુણમાંથી સાદેશ્ય ન. (સં.) સરખાપણું; સમાનતા; મળતાપણું
ઉત્પન્ન થયેલું (૩) પથ્ય (૪)પ્રામાણિક (૫) સદ્ગુણી સાવંત વિ. (સં.) સંપૂર્ણ; આદિથી અંત સુધીનું (૨) સાત્વિકી વિ., સ્ત્રી. (સં.) સત્ત્વગુણ સંબંધી; સત્ત્વગુણવાળી ક્રિ.વિ. પહેલેથી છેલ્લે સુધી સામ્ય ન. એકાત્મતા; એકરૂપતા
સાધક વિ. (સં.) કાર્યસિદ્ધિમાં ઉપયોગી (૨) સિદ્ધ કરનારું સાત્યકિ પં. શ્રીકૃષ્ણ સમકાલીન એક યાદવ યોદ્ધો (૩) સિદ્ધ કરવા પ્રયત્ન કરનારું (૪) ભૂત, દેવ વગેરે સાત્વતી સ્ત્રી. (સં.) નાટકની ચાર વૃત્તિઓમાંની એક સાધનારું (૫) પં. સાધના કરનાર પુરુષ (મોક્ષની) સાથ પું. (સં. સાથે, પ્રા. સત્ય) સથવારો; સોબત (૨) સાધકા પં.બ.વ. વાયક વખતે આપવામાં આવતા કંકુવાળા સહકાર; સહારો (૩) સહાય
કરેલા ચોખા (લોક ) સાથપત્ર . (સં.) સાથે જોડેલો કાગળ; બિડાણ સાધન ન. (સં.) સાધવું તે (૨) ઉપકરણ; ઓજાર; સાથરો છું. (પ્રા. સત્યરઅ, સં. રૂસ્તર) ઘાસનું બિછાને; સામગ્રી (૨) ઉપાય; યુક્તિ (૩) ઈશ્વરપ્રાપ્તિ માટે
પરાળની શય્યા (૨) દર્ભની સાદડી (૩) ચોકો; જરૂરી તપ, સંયમ, ઉપાસના વગેરે
મરનારને સુવાડવા લીંપી તૈયાર કરેલી જમીન સાધનભૂત વિ. (સં.) સાધનરૂપે થયેલું કે રહેલું સાથવો છું. (સં. સંતુક, પ્રા. સજુવા, સત્તા) સાતવો સાધનસમૃદ્ધિ સ્ત્રી. સાધનસામગ્રીની છત-વિપુલતા શેકેલા અનાજનો લોટ; સેતુ
સાધનહીન વિ. (સં.) સાધન વિનાનું, ગરીબ; નિસાધન સાથળ સ્ત્રી. (સં. સક્વિ, સક્વન્, પ્રા. સન્ધિ) જાંઘ સાધના સ્ત્રી. (સં.) સાધવા કે સિદ્ધ કરવા આવશ્યક પ્રયત્ન સાથિયો છું. (સં. સ્વસ્તિક, પ્રા. સર્થીિએ) એક મંગળસૂચક કે ક્રિયા કરવી તે કિાચનું સાધન; લેવલપટ્ટી આકૃતિ; સ્વસ્તિક
સાધની સ્ત્રી. સપાટી સરખી છે કે નહીં તે તપાસવાનું સાથી, (oડો, દાર) પું. (સં. સાર્થિક, પ્રા. સાત્વિઅ) સાધમીત-ર્મિક) વિ. (સં.) સમાન ગુણધર્મવાળું (૨)
સોબતી; મદદગાર; જોડીદાર (૨) ખેડ માટે રાખેલો સમાન ધર્મ-સંપ્રદાય પાળનારું નોકર; હારી
સિંગાથ સાધર્મ ન. (સં.) સમાન ગુણધર્મવાળા હોવાપણું (૨) સાથે ના. (સં. સાથેન, અપ. સાત્વિહિ) જોડે; ભેગું; સમાનતા; મળતાપણું

Page #838

સાધવું]
સાધવું સ.ક્રિ. (સં. સા) સિદ્ધ કરવું; પાર પાડવું (૨) પુરવાર કરવું; સાબિત કરવું (૩) (દેવ, મંત્ર વગેરે વશ થાય કે સિદ્ધ થાય તે માટે) સાધના કરવી (૪) પોતાને અનુકૂળ કે વશ કરવું (૫) શબ્દનું સિદ્ધ રૂપ કયા ફેરફારથી બન્યું તે બતાવવું (૬) (તક કે સંજોગોનો) લાભ ઉઠાવી લેવો; વશ કરવું[સપ્રમાણ સાધાર વિ. (સં.) આધારવાળું (૨) પ્રમાણ સાથેનું; સાધારણ વિ. (સં.) સામાન્ય; ખાસ નહિ તેવું (૨)
મધ્યમ; નહિ અતિ ઘણું કે નહિ અતિ ઓછું (૩) સમાન; બધાંને લાગુ પડે તેવું
સાધારણ અવયવ છું. બે કે બેથી વધારે મૂળ પદીઓને નિઃશેષ ભાગનારી પદી; ‘કૉમન ફેક્ટર’ (ગ.) સાધારણતા સ્ત્રી. સાધારણપણું સાધરણીકરણ ન. (સં.) સાધારણરૂપમાં લાવવું (૨) રસનિષ્પત્તિની તારતમ્યપરક સ્થિતિ
૮૨૧
સાધિકા સ્ત્રી. (સં.) સાધક સ્ત્રી સાધિત વિ. (સં.) સાધેલું; સિદ્ધ કરેલું
સાધુ વિ. (સં.) સારું; ઉત્તમ (૨) ધાર્મિક વૃત્તિનું; ઈશ્વરભક્તિ-પરાયણ (૩) સદાચરણી (૪) પું. સાધુ પુરુષ (૫) ત્યાગી; બાવો; વેરાગી [તકસાધુ સાધુ વિ. સાધનારું (સમાસના ઉત્તરપદમાં) જેમ કે, સાધુકાર પું. (સં.) ‘શાબાશ’ એવો ઉદ્ગાર સાધુચરિત વિ. સાધુતાવાળા જીવનવાળું; સાધુ (પુરુષ) સાધુજીવન ન. (સં.) ત્યાગવાળું જીવન [બાવી સાધુડી સ્ત્રી. વૈરાગ્યનો ઢોંગ કરનારી સ્ત્રી (૨) ભિખારણ; સાધુતા સ્ત્રી. સાધુપણું; પવિત્રતા
સાધ્ય વિ. (સં.) સિદ્ધ કરવાનું (૨) સાધી શકાય તેવું (૩) ન. સિદ્ધ કરવાનું તે
સાધ્વી વિ.,સ્ત્રી. (સં.) શીલવંતી; પતિવ્રતા (૨) સ્ત્રી. બાવી; સાધુડી (૩) ગેરાણી (જૈન) સાન સ્ત્રી. (સં. સંજ્ઞા, પ્રા. સન્ના) ઇશારો; સંકેત; આંખમચકારો (૨) સમજણ; અક્કલ
સાન ન. ગીરો મૂકવું તે; અવેજ [ચપણિયું સાનક ન. (ડી) સ્ત્રી. (કું) ન. શકોરું; રામપાત્ર; સાનખત ન. ગીરો મૂકવા બાબતનું લખાણ; ગીરો દસ્તાવેજ સાનગીરો પું. સાનમાં કે ગીરો મૂકેલું ચીજવસ્તુ કે એ પ્રક્રિયા સાનભાન ન. સમજશક્તિ અને સચેત અવસ્થા સાનશુદ્ધિ, સાનસૂધ સ્ત્રી. સૂધબૂધ [પ્રસન્નતાથી સાનંદ વિ. (સં.) આનંદયુકત (૨) ક્રિ.વિ. આનંદપૂર્વક; સાનંદાશ્ચર્ય ન. આનંદયુક્ત આશ્ચર્ય (૨) ક્રિ.વિ. આનંદ અને આશ્ચર્ય સાથે
સાની સ્ત્રી. પેણીમાં ખાજાં વગેરે તળતાં ખરી પડેલો ભૂકો (૨) તેલ ભર્યો કચરેલા તલનો ભૂકો (૩) રાખ; ભસ્મ સાનુ સ્ત્રી. (સં.) પહાડ ઉપરનું સપાટ નાનું મેદાન
[સાબર
સાનુકંપ વિ. અનુકંપાવાળું; કૃપાળુ (૨) ક્રિ.વિ. અનુકંપા સાથે રુચતું; ફાવતું (૨) અનુકૂળ થઈ રહેનાર સાનુકૂલ (સં.) (-ળ) વિ. અનુકૂળતાવાળું; મદદગાર; સાનુનાસિક વિ. (સં.) અનુનાસિક ઉચ્ચારવાળું (સ્વર) (અનુનાસિક જ પૂરતો છે.)
સાનુસ્વાર વિ. (સં.) અનુસ્વારવાળું (સ્વર) (વ્યા.) સાન્ત વિ. (સં.) અંતવાળું; મર્યાદિત; નશ્વર સાન્ત વિ. (સં.) સઘન; ઘટ્ટ
સાપ પું. (સં. સર્પ, પ્રા. સર્પ) સર્પ; ભુજંગ [ઘોડી સાપડી સ્ત્રી. વાંચવાનું પુસ્તક મૂકવાની લાકડાની ફાંસિયા સાપડો છું. મોટી સાપડી સાપણ(-ણી) સ્ત્રી. (સં. સર્પિણિકા, પ્રા. સપ્પિણિઆ)
સાપની માદા (૨) વહાણના એક ભાગનું નામ સાપત્ન વિ. (સં.) શોક્યને લગતું (૨) ઓરમાયું (૩)
પું. શત્રુ; દુશ્મન [મણી ચામડીવાળી સાપની સાપબામણી સ્ત્રી. ગરોળીના ઘાટની લીલી સુંદર ચિતરાસાપિણી સ્ત્રી. સાપણ; સાપની માદા સાપરાધ વિ. (સં.) અપરાધી; દોષિત સાપેક્ષ વિ. (સં.) અપેક્ષાવાળું (૨) સ્વતંત્ર હસ્તી ન
ધરાવનારું પણ બીજા કશા પર આધાર રાખનારું; ‘રિલેટિવ’ (૩) સ્વતંત્ર હસ્તી ન ધરાવતું
સાપેક્ષતા સ્ત્રી, (સં.) માપ, દિશા વગેરેમાં એકબીજામાં આધાર હોવો તે
સાપોલિયું ન. નાનો સાપ (૨) સાપનું બચ્ચું (૩) અળસિયું સાપ્તાહિક વિ. (સં.) સાત દિવસનું (૨) સપ્તાહને લગતું
(૩)ન. સાતસાત દિવસે બહાર પડતું છાપું; અઠવાડિક સાફ વિ. (અ.) ચોખ્ખું; સ્વચ્છ (૨) કચરા-કાંટા વગરનું (૩) સપાટ (૪) નિષ્કપટ (૫) સ્પષ્ટ (૬) ક્રિ.વિ. બિલકુલ ઘસીને
સાફલ્ય નં. (સં.) સફળતા
સાફસાફ વિ. તદ્દન સાફ (૨) ક્રિ.વિ. ચોખ્ખું ચોખ્ખું; સ્પષ્ટ રીતે (૩) ખુલ્લા દિલથી
સાફસૂફ વિ. ચોખ્ખું; કચરા વિનાનું (૨) સ્ત્રી. સફાઈ; વાળઝૂડ (૩) કામકાજની સુઘડતા સાફસૂફી સ્ત્રી. સાફસૂફ; સફાઈ
સાફી સ્ત્રી. (અ.) ચલમ પીવાનો કપડાનો કકડો [તેવું સાફી વિ. (અ.) જેના વળતર કે વટાવ ન દેવાં પડે સાફો પું. ફેંટો
સાબડબોથું વિ. ભોળું; નિષ્કપટ (૨) ભેળસેળવાળું સાબદાઈ સ્ત્રી. સાબદા થવાપણું; સજ્જતા સાબદું વિ. બધુંયે; તમામ (૨) સજ્જ; તૈયા૨ સાબર ન. (સં. શંબર, પ્રા. સંબર) શિંગડાંવાળું હરણ જેવું એક પશુ
સાબર સ્ત્રી. સાબરકાંઠામાંથી પસાર થતી નદી; સાબરમતી

Page #839

સાબરકાંઠા ૮૨૨
સામસામી સાબરકાંઠા પું. સાબરમતી નદીના કાંઠા પરનો પ્રદેશ (૨) નિયતકાલિક (૪) કામચલાઉ (૫) ન. નિયત સમયે
એક જિલ્લો [વાળી) અમદાવાદ પાસેની નળી પ્રકટ થતું છાપું સાબરમતી સ્ત્રી. (સં. સાંભ્રમતી, સં. શ્વભ્રવતી = કોતરો- સામર ન. એક ઝાડ; શીમળો સાબરશિં(-શી)ગું(-ગડું) . સાબરનું શિંગડું સામર્થ્ય ન. (સં.) બળ; શક્તિ; તાકાત; સમર્થતા સાબાન પુ. (ફા. સાળ્યા) હિજરી વર્ષનો એ નામનો સામવેદ પું. (સં.) ચારમાંનો ત્રીજો વેદ આઠમો મહિનો
સામવેદીય વિ. સામવેદને લગતું [૫. તેવો માણસ સાબાન પં. શાયબાન (૨) તંબુ [ઉદ્દગાર સામવેદી વિ. સામવેદ ભણેલું કે સામવેદનું અનુયાયી (૨) સાબાશ ઉદ્. (ફા. શાહબારા) શાબાશ; ઉત્તેજન આપતો સામસામું વિ. બરાબર સામું (૨) વિરુદ્ધનું (૩) સ્પર્ધાવાળું સાબાશસ્ત્રી. (ફા.શાહબાશી) શાબાશી; ધન્યવાદ; તારીફ (૪) ક્રિવિ. એકબીજાની સામે (૫) હરીફાઈમાં સાબિત વિ. (અ.) સિદ્ધ, પુરવાર થયેલું
સામસામે ક્રિ.વિ. સામસામું હોય તે રીતે [શ્રીકૃષ્ણ સાબિતી સ્ત્રી. પુરાવો; ખાતરીનું પ્રમાણ
સામળ(-ળિયો) ૫. (સં. શ્યામલ, પ્રા. સામલ) શામળ; સાબિર વિ. (અ.) સહિષ્ણુ, સહનશીલ
સામળું વિ. (સં. શ્યામલ, પ્રા. સામેલ) શામળું; કાળું સાબુ(-બૂ) પં. (અ. સાબૂન) શરીર તથા કપડાંનો મેલ સામળો છું. (સં. શ્યામલ) શ્યામસુંદર; શ્રીકૃષ્ણ
કાપવા બનાવાતી એક ખાસ પદાર્થની ગોટી સામંજસ્ય ન. (સં.) સમંજસતા; યોગ્યતા; ઔચિત્ય સાબુ(ચોખા, દાણા) પુ.બ.વ. સાગુચોખા
સામંત પું. (સં.) ખંડિયો રાજા; માંડલિક; ઠાકોર (૨) વીર સાબુ(બ)દાની સ્ત્રી. (ફા.) સાબુ ઓગળે નહીં તે માટે યોદ્ધો (૩) રાજાનો જાગીર ધરાવતો ગરાસિયો રાખવાની ડબી
સામંતશાહી સ્ત્રી. (ફા.) સામંતોના કે અમીર ઉમરાવોના સાબૂત વિ. (અ. શુબૂત) આખું; જેવું ને તેવું; સાધુસમું; આધાર કે વર્ચસ્વવાળી રાજયવ્યવસ્થા; “ફયુડલિઝમ'
પૂરેપૂરું હયાત (૨) સંગીન; નક્કર; મજબૂત સામાજિક વિ. સં.) સમાજ સંબંધી; સમાજનું સાબૂતી સ્ત્રી. મજબૂતી; સંગીનતા (૨) સુરક્ષિતતા સામાજિક પું. (સં.) સભાસદ; સભ્ય (૨) નાટક જોવા સાબોળ વિ. માથાબોળ (સ્નાન).
આવેલો પ્રેક્ષક સાભાર વિ. (સં.) આભાર સહિતનું (૨) ક્રિ.વિ. સામાજિકતા સ્ત્રી. (સં.) સમાજ સાથે રહેવાપણું આભારપૂર્વક ઉપકારના સ્વીકાર સાથે
સામાન પુ. (ફા.) સામગ્રી, રાચરચીલું; ઉપયોગી ચીજો; સાભિનય વિ. (સં.) અભિનય સાથેનું; હાવભાવ સાથે સાહિત્ય; સરંજામ (૨) સાજ; પલાણ
અભિનય કરતું (૨) ક્રિ.વિ. અભિનય સાથે સામાનઘર પુ. (ફા.સં.) સામાન સાચવવાની ઓરડી સાભિપ્રાય વિ. (સં.) અભિપ્રાયવાળું (૨) કંઈ અર્થ કે કે જગ્યા; ક્લોકરૂમ”
સિમાન હેતુવાળું (૩) ક્રિ.વિ. હેતુપૂર્વક
સામાન્ય વિ. (સં.) સાધારણ; ખાસ નહિ તેવું (૨) સૌમાં સાભિમાન વિ. (સં.) અભિમાનયુક્ત; ગર્વવાળું સામાન્ય કૃદંત ન. (સં.) ક્રિયાપદનું મૂળ કૃદંત; વિધ્યર્થ સાભિલાષ વિ. (સં.) અભિલાષા ધરાવતું; કામના કરતું કૃદંત (વ્યા.) સામ પં. (સં. સ્વામિન્, પ્રા. સામિ) સ્વામી, પતિ સામાન્યજ્ઞાન ન. ખાસ અમુક વિષયનું નહિ પણ સાધારણ સામ પં. (સં.) સામવેદ (૨) રાજનીતિના ચાર જરૂરી એવા અનેક વિષયોનું ઊંડાણમાં ઊતર્યા વિના ઉપાયોમાંનો એક; મીઠી વાતોથી, સમજાવી મેળવી માત્ર પરિચયરૂપ જ્ઞાન
સિરાસરી લેવું તે (સામ, દામ, દંડ, ભેદ) (૩) સમજાવટ (૪) સામાન્યતઃ ક્રિ.વિ. (સં.) સાધારણ રીતે (૨) સરેરાશ; સ્તુતિગાન (૫) સામવેદનો પ્રત્યેક મંત્ર
સામાન્ય નામ ન. કોઈ એક આખા વર્ગને તેમજ તેના દરેક સામ સ્ત્રી, સાંબેલામાં નાખવામાં આવતી નીચેની લોખંડની ઘટકને લાગુ પડતું નામ-જાતિવાચક નામ (વ્યા.) કુંડલી કે વીંટો
[ગાવાં તે સામાન્ય સ્ત્રી, (સં.) વેશ્યા; ગણિકા [ઈઝેશન સામગાન ન. (સં.) સામવેદના મંત્ર સંગીતના સ્વરોમાં સામાન્યીકરણ ન. સર્વસામાન્ય થવાની પ્રક્રિયા; “જનરલાસામગ્રી સ્ત્રી. (સં.) કોઈ કાર્યમાં ઉપયોગી કે સાધન તરીકે સામાપાંચમ સ્ત્રી. (સામો+પાંચમ) ભાદરવા સુદ પાંચમ
કામનો સામાન (૨) ઠાકોરજીના પ્રસાદની વિવિધ એક હિંદુ પર્વ કિરવાનું નિત્યકર્મ (જૈન) વાનીઓ
[એકીવારે સામાયિક ન. (સં.) સમતાપૂર્વક એકાગ્ર ચિત્તે બેસી સામટું વિ. ભેગું; એકઠું કરેલું (૨) ક્રિ.વિ. સાથેલાગું; સામાવાળું (-ળિયું) વિ. સામા પક્ષનું; શત્રુ પક્ષનું સામનો ૫. સામે થવું તે; વિરોધ; બાકરી
સામાવાળિયો ૫. સામા પક્ષનું માણસ; પ્રતિપક્ષી [સ્પર્ધામાં સામમંત્ર પું. (સં.) સામવેદની તે તે ઋચા
સામાસામી ક્રિ.વિ. સામસામે; એકબીજાની સામે (૨) સામયિક વિ. સમય સંબંધી (૨) સમયોચિત (૩) સામાસામી સ્ત્રી. દુશ્મનાવટ; શત્રુતા
૫. (ફા.)
) સાજ; પલાની ઓરડી
C

Page #840

સામાસિક
૮ ૨ 3
[સારદોહન સામાસિક વિ. (સં.) સમાસ સંબંધી (૨) સમાસયુક્ત સાયન વિ. (સં.) અયનચલન પ્રમાણે ગણાતું સામિયાનો પુ. શામિયાનો; તંબુ
સાયન્ટિફિક વિ. (ઇ.) વિજ્ઞાનને લગતું; વૈજ્ઞાનિક સામીણ ન. (સં.) સમીપતા; નજીકપણું; નિકટતા સાયન્ટિસ્ટ પં. (.) વૈજ્ઞાનિક સામુદાયિક વિ. (સં.) સમુદાયનું; સમુદાયને લગતું (૨) સાયન્સ ન. (ઈ.) વિજ્ઞાન; શાસ્ત્ર સમુદાય વડે કરાતું
સાયન્સ-ફિકશન ન. (ઇ.) વિજ્ઞાનકથા સામુદ્ર વિ. (સં.) સમુદ્રનું; સમુદ્રને લગતું
સાયક્લોન . (ઇં.) ચક્રવાત; વંટોળ સામુદ્રધુની સ્ત્રી, (સમુદ્ર + ધુની = નદી) બે મોટા સમુદ્રને સાયબરકાફે ન. (ઈ.) ઇન્ટરનેટની સગવડવાળું કેન્દ્ર જોડનારી ખાડી
સાયર છું. (સં. સાગર, પ્રા. સાયર) સાગર; સમુદ્ર સામુદ્રિક વિ. (સં.) સમુદ્ર સંબંધી (૨) ન. શરીરનાં ચિહ્ન સાયટોપ્લાઝમ પં. (ઈ.) કોષરસ
ઉપરથી ભવિષ્ય કે શુભાશુભ ફળ જાણવાનું શાસન સાયટોલૉજી સ્ત્રી. (ઈ.) કોષવિદ્યા (૩) ૫. તે શાસ્ત્ર જાણનાર
સાયં ક્રિ.વિ. (સં.) સાંજે સામુદ્રિકશાસ્ત્ર ન. શરીરનાં ચિહ્નો કે મુદ્રાઓ પરથી સાયંકાલ (સં.) (-ળ) . સંધ્યાકાળ; સાંજનો સમય ભવિષ્ય કે શુભાશુભ જાણવાનું શાસ્ત્ર
સાયપૂજા સ્ત્રી. (સં.) સાંજે કરાતી અર્ચના (૨) સાંઝ સામુદ્રી સ્ત્રી. (સં.) દુગદિવીનું એક સ્વરૂપ વિરુદ્ધ પછીનું ભોજન; વાળું સામું વિ. (સં. સંમુખ, પ્રા. સંમુહ) સામે આવેલું (૨) સાયપ્રાતર ક્રિ.વિ. (સં.) સાંજે અને સવારે; સાંજસવારે સામૂહિક વિ. (સં.) સમૂહને લગતું, સામુદાયિક સાયપ્રાર્થના સ્ત્રી. (સં.) સાંજની પ્રાર્થના-સ્તુતિ સામે ના. (સં. સંમુખ, પ્રા. સમુહ) રૂબરૂ (૨) નજર સાયંસંધ્યા સ્ત્રી. (સં.) સૂર્યાસ્ત સમયનો સંધિકાળ (૨) તરફની દિશામાં (૩) વિરુદ્ધમાં
સંધ્યાવિધિ (બ્રાહ્મણો વગેરેમાં) સામેરી પું. એક દેશી રાગ
સાયાસ વિ. (સં.) પ્રયત્નપૂર્વકનું (૨) ક્રિ.વિ. કષ્ટ સાથે સામેલ વિ. જોડાયેલું; શામિલ
સાયામાયાન.બ.વ.સ્ત્રીઓ પરસ્પરરામરામ કરેતે-ભેટેતે સામેલગીરી સ્ત્રી. શામિલગીરી; જોડાણ
સાયુજ્ય ન. (સં.) જોડાણ (૨) મોક્ષ સામૈયું ન. (સામું દ્વારા) (વાજતે ગાજતે) સામે લેવા જતું સાર ૫. ઝીણું કાણું; વેહ
સરઘસ કે અતિથિને તેમ જઈને રામરામ કરવા તે સાર સ્ત્રી. સંભાળ (૨) માવજત; બરદાસ સામો છું. (સં. શ્યામાક, પ્રા. સામઅ) એક ખડધાન્ય સાર વિ. (સં.) સારું; ઉત્તમ (૨) પું, ન. કસ; સત્ત્વ સામોપચાર પં. (સં. સામાન્+ઉપચાર) સામાનો, ઉપયોગ (૩) તાત્પર્ય, સારાંશ (૪) લાભ; ફાયદો
કેપ્રયોગ(૨) મીઠાવચનથી મેળવી લેવું તે (૩) સમજા- સારકવિ. (સં.) રેચક (૨) પું. (વાળ) ઓળનાર [માર્મિક
વટથી કામ લેવાનો રાજનીતિનાચારપ્રયોગમાંનો એક સારગર્ભ પું. (સં.) રહસ્ય; મર્મ (૨) વિ. રહસ્યવાળું; સામોપાય પું. (સં. સામન્ + ઉપાય) સામોપચાર (૨) સારગ્રાહિતા સ્ત્રી. (સં.) સારાસાર તારવી લેવાપણું માનમોચનના છમાંનો એક પ્રકાર (કા.)
સારગ્રાહી વિ. અસાર છોડી સાર ગ્રહણ કરનારું સામ્ય ન. (સં.) સમાનતા; સરખાપણું (૨) એકાત્મકતા સારજન્ટ ૫. (.) ગોરો પોલીસ જમાદાર (૨) પોલીસ સામ્યચિહન ન. (સં.) બરાબરી દર્શાવતું () ચિન જમાદાર (૩) કોર્પોરલની ઉપરનો બિનસનદી લશ્કરી સામ્યયોગ કું. (સં.) જેમાં બુદ્ધિની સમતાકક્ષાએ પહોંચવા અમલદાર (૪) ધારાસભા, લોકસભા, રાજ્યસભા
માટેની ક્રિયા હોય તેવી સિદ્ધિ મેળવવાની પ્રક્રિયા; વગેરેમાં વ્યવસ્થા જાળવનાર હકૂમતનો અમલ ચિત્તની સમતા સાધવાની પ્રક્રિયા
કરાવનાર માણસ સામ્યવાદ પું. (સં.) માલમતા વગેરે સામાજિક માલિકીનાં સારડી સ્ત્રી. કાણું પાડવાનું સુથારનું એક સાધન સિારડી
ગણી, દરેકનું સામ્ય સ્થાપનારો એક રાજકીય વાદ; સારડો . જમીનમાં ઊંડે સુધી “બોર' પાડવાની યાંત્રિક કોમ્યુનિઝમ'
[લગતું સારણગાંઠસ્ત્રી, પેઢમાં થતી (આંતરડાની) એકજાતની ગાંઠ; સામ્યવાદી વિ. (૨) ૫. સામ્યવાદમાં માનનાર કે તેને ‘હર્નિયા' [પરોવવો તે (૨) નાની નહેર કે વહેળો સામ્યવસ્થા સ્ત્રી. (સં.) સમતાની-સમતોલપણાની સ્થિતિ સારણી સ્ત્રી. (સં. સારણી) વણાટ માટે ફણીમાં તાણો સામ્રાજ્ય ન. (સં.) એક સમ્રાટની હકૂમત નીચે આવેલાં સારણીકામદાર ૫. ફણીમાં તાણો સારવાનું કામ કરનાર
અનેક રાષ્ટ્રોનો સમૂહ (૨) તેની હકૂમત સારતત્ત્વ ન. (સં.) નિચોડ; અર્ક (૨) રહસ્ય સામ્રાજ્યવાદ!. રાજાશાહી; ઇમ્પોરિયલિઝમ સિંબંધી સારથિ કું. (સં.) રથ હાંકનાર; સૂત સામ્રાજ્યવાદી વિ. (૨) ૫. સામ્રાજ્યવાદમાં માનતું કે તે સારથ્ય ન. (સં.) રથ હાંકવાનું કામ; સારથિપણું ગ્રહણ સાયક ન. (સં.) બાણ; તીર
સારદોહન ન. (સં.) સાર તારવી લેવાની ક્રિયા; તત્ત્વ

Page #841

સાર૫ ૮૨૪
[સાલ સારપ સ્ત્રી. સારાપણું; સજ્જનતા (૨) ભલમનસાઈ સારુ ના. -ને માટે; વાસ્તે; ખાતર સારભાગ પું. સારો ભાગ (૨) સારાંશ
સારું વિ. (હિ. સારા પરથી) સમસ્ત; આખું સારભૂત વિ. સારરૂપે રહેલું (૨) સર્વોત્તમ [વાજું સારું વિ. (૨) ન. (સં. સાર; પ્રા. સારઅ) શુભ; ભલું સારમંડલ (સં.) (-ળ) ન. (સં.) એક જાતનું બત્રીસ તારનું (૨) સુંદરમજનું (૩) કે. (જવાબમાં) ઠીક, ભલે સારમાણસાઈ સ્ત્રી. સજનતા (૨) સૌજન્ય સારું(હખોટું, નરસું, માઠું) વિ. સારું અને ખોટું (૨) સારમેય છું. (સં.) કૂતરો
વખાણ કે નિંદા સારલ્ય ન. (સં.) સરળતા; સરળ હોવાપણું
સારુંસરખું વિ. ઠીકઠીક; સારી પેઠે કે સારી રીતે હોય એવું સારવણી સ્ત્રી. સારવવું કે સાર કાઢવો તે
સારૂપ્ય ન. (સં.) સમાન રૂપવાળા હોવું તે; સમરૂપતા સારવવું સક્રિ. સાર કાઢવો; તારવવું (૨) નિભાવવું (૩) (૨) બે ભિન્ન વિષય વર્ણોનું સમાન બનવું તે (૩) પાર પાડવું (૪) સંભાળવું
ચારમાંથી એક પ્રકારની મુક્તિ સારવાન છું. ઊંટવાળો; રાયકો
સારેગમ સ્ત્રી, જુઓ “સારી ગમ' સારવાર સ્ત્રી. (પ્રા. સારવુંવારવું) બરદાસ્ત; સેવાચાકરી સારેવડું ન. ચોખાના લોટનો પાપડ (૨) દવાદારૂના રૂપની સેવાચાકરી
સારો છું. (સં. સારક, પ્રા. સાર) બેસતા વર્ષને દિવસે સારવાહી વિ. (સં.) સારવાળું; તત્ત્વવાળું [સરાવવું વંચાતી, વર્ષ દરમ્યાન બનાવાના બનાવોની આગાહી સારવું સક્રિ. (સં. સાયતિ, પ્રા. સારઈ) શ્રાદ્ધ કરવું; (૨) સારપત્રિકા સારવું અ.દિ. કાણું પાડવું (૨) પરોવવું (૩) આંજવું; સારોદ્વાર પું. (સં.) સાર કે રહસ્ય તારવવું તે
લગાડવુંનરમાદાની જોડમાં ફરતું એક પંખી, કૌંચપક્ષી સારોપા વિ. સ્ત્રી. (સં.) લક્ષણાના ચાર પ્રકારમાંનો એક સારસ પું,ન. (સં.) બગલાના જેવું એનાથી મોટું અને પ્રકાર (કા.શા.). સારસંગ્રહ છું. (સં.) સંદોહન
સાર્જન્ટ . જુઓ ‘સારજન્ટ વેિપારીઓની વણજાર સારસી સ્ત્રી, (સં.) સારસની માદા
સાર્થ વિ. (સં.) અર્થયુક્ત (૨) પં. કાફલો; ટોળું (૩) સારસી સ્ત્રી. હાથીની ચિચિયારી
સાર્થક વિ. (સં.) સફળ (૨) કૃતકૃત્ય; કૃતાર્થ સારસ્ય ન. (સં.) સરસતા; રસિકતા [(૩) વિદ્વાન સાર્થક્તા,(-ક્ય)ની સાર્થકતા; કૃતાર્થતા; કૃતકૃત્યતા [વાન સારસ્વત વિ. (સં.) સરસ્વતી સંબંધી (૨) ૫. વિદ્યોપાસક સાર્થવાહવું. (સં.) વણજારો(૨) સંઘવી; કાફલાનો આગેસારહીન વિ. (સં.) સાર વિનાનું; ફલ વિનાનું, નિઃસાર સાદ્ધ વિ. સં.) ભીનું; ભીનાશવાળું
(૨) નિરુપયોગી (૩) મતલબ વિનાનું મિદદનીશ સાર્ધ વિ. (સં.) અર્ધસહિત (૨) દોઢ સારંગપું.(ફા. સરહંગ) વહાણનો મુખ્ય ટંડેલ (૨) તેનો સાલેટિઝમ પું, ન. અહંમન્યવાદ સારંગ કું. (સં.) એક રાગ (૨) મૃગ (૩) ન. ધનુષ્ય સાર્વકાલિક વિ. (સં.) સર્વકાળ રહેનારું (૨) સર્વ સમયને સારંગ ન. (ન. શાર્ગ) વિષ્ણુનું ધનુષ્ય, શાર્ગ લગતું (૩) સનાતન; શાશ્વત સારંગ(૦ધર, ધારી, ૦પાણિ) પું. વિષ્ણુ
સાર્વજનિક, સાર્વજનીન વિ. (સં.) સર્વ લોકોનું સર્વે લોકો સારંગી સ્ત્રી. (સં.) એક તંતુવાદ (૨) મૃગલી
સંબંધી (૨) સર્વ લોકોને ઉપયોગી (૩) જાહેર પ્રજાના સારાઈ, (-શ) સ્ત્રી. સારાપણું (૨) મૈત્રી
ઉપયોગનું [(૨) પં. ચક્રવર્તી રાજા સારાત્મક વિ. (સં.) સારરૂપ; સારાંશરૂપ
સાર્વત્રિક વિ. (સં.) આખી પૃથ્વીનું; આખી પૃથ્વી સંબંધી સારાનુવાદ પું. સાર પૂરતો અનુવાદ
સાર્વનામિક વિ. (સં.) સર્વનામનું; –ને લગતું સારાવાટ સ્ત્રી. ઈષ્ટ પરિણામ (૨) સારો સમય સાર્વભૌતિકવિ. (સં.) બધાં ભૂત-પ્રાણીઓને લગતું (૨) સારાસાર પં. (સં.) સારું અને ખોટું હોવાપણું
સમસ્ત જડચેતન પદાર્થને લગતું સારાસારવિચાર પં. (સં.) સારાસારનો વિચાર સાર્વભૌમ વિ. (સં.) આખી પૃથ્વીનું; આખી પૃથ્વી સંબંધી સારાસારવિવેક પું. સાર અને અસારનો વિવેક કરવો - (૨) . ચક્રવર્તી રાજા (૩) ઉત્તર દિશાનો દિગ્ગજ જુદા પાડવા તે
સાતૃભૌમિક વિ. (સં.) સર્વ ભૂમિને લગતું; સાર્વભૌમ સારાસારી સ્ત્રી. સારો મેળ કે સંબંધ; સુમેળ [અંશ સાર્વલૌકિક (સં.) વિ. સર્વ લોકો સંબંધી; સાર્વજનિક સારાંશ છું. (સં.) ભાવાર્થ; મતલબ; તાત્પર્ય (૨) ઉત્તમ સાર્વવર્ણિક વિ. (સં.) સર્વ વર્ણો અંગેનું સર્વ વર્ણો સંબંધી સારિકા સ્ત્રી. (સં.) મેના (૨) કંઠમાં પહેરવાનું એક ઘરેણું સાલ મું ન. (સં.) જેમાંથી રાળ નીકળે છે તે વૃક્ષ સારીગમ સ્ત્રી. (સા-રી-ગ-મ વગેરે) સંગીતના સાત સ્વર સાલ ન. (સં. શલ્ય, પ્રા. સલ્લ) વીંધમાં બેસે તેવો છેડો;
કે તેની સ્વરલિપિ (૨) કોઈ રાગ કે ગીતના સ્વર બંધબેસતો સાંધો (૨) નડતર; આડખીલી (૩) સારી પેઠ(-) ક્રિ.વિ. સારી કે પૂરી રીતે
ગિલ્લીદંડાની એક રમત

Page #842

સાલો ૮૨૫
[સાહજિક સાલ સ્ત્રી. (ફા.) વર્ષ (૨) પાકની મોસમ (૩) વર્ષાસન સાવજું ન. (સં. શાવક, પ્રા. સાવય) પંખી (લાડમાં) સાલગરેહ, સાલગીરી સ્ત્રી. (સાલ +ફા. ગિરહ) સાવધવિ. (સં.) નિંદનીય;નિઘ(૨) ગુનેગાર (૩) દોષિત
વરસગાંઠ; જન્મદિવસ; “બર્થ-ડે વિર્ષ; પોર સાવધ,(-ધાન) વિ. (સં.) સાવચેત; હોશિયાર; જાગ્રત સાલગુદસ્ત સ્ત્રી. (ફા. સાલિગુજિતહ) વીતેલું વર્ષ; ગયું સાવધાની,(-નતા) સ્ત્રી. જાગ્રતતા; સાવચેતી સાલપોલિયું વિ. સાલમાંથી ઢીલું પડી ગયેલું (૨) સાલ સાવન છું. (સં.) શ્રાવણમાસ (૨) સૌર વર્ષ બરાબર બેઠાં ન હોય તેવું (૩) ઢીલું
સાવયવ વિ. (સં.) અવયવવાળું (૨) સચેતન સાલભર દિ વિ. આખું વર્ષ; બારે માસ
સાવરણી સ્ત્રી. (સં. સવારણ, પ્રા. સવારણ) પૂંજ સાલમ પં. (અ.) એક જાતની વનસ્પતિનો પૌષ્ટિક કંદ વાળવાનું સાધન; બુહારી સાલમપાકવું. સાલમનાખીને બનાવાતો એકપાક (૨) માર સાવરણો ૫. મોટી સાવરણી; સળીઓનો વાળવાનો ઝૂડો સાલમુબારક ઉદ્, “નવું વર્ષ તમને આબાદ રાખો' એવો સાવર્ય ન. (સં.) ઉચ્ચારણમાં સ્વરો-વ્યંજનોનું મળતાપણું ઉદ્ગાર; નૂતન વર્ષાભિનંદન
(૨) એક જાતિનું હોવાપણું રિંગીન ફાળિયું સાલવણ ન. લાકડાના ખાંચામાં સાલ ભરાવવું તે (૨). સાવલિયું ન. અંગૂછા તરીકે પણ વાપરી શકાય તેવું ; સલવાવું તે (૩) નડતર
સાવલું ન. ચોરીની ઉતરડ ઉપર મુકાતું શકોરા જેવું કૂંડું સાલવવું સક્રિ. સાલ બેસાડવાં (૨) સંડોવવું; ફસાવવું સાવળ ન. ભજનનો એક પ્રકાર[પત્ની (૪) યમુના નદી સાલવાર ક્રિ.વિ. વરસવાર; વર્ષના અનુક્રમે; વર્ષવાર સાવિત્રી સ્ત્રી, સૂર્યનું કિરણ (૨) ગાયત્રી (૩) સત્યવાનની સાલવારી સ્ત્રી. વરસ પ્રમાણે અનુક્રમ (૨) બનાવોની સાવિત્રીવ્રત ન. જેઠ માસના શુકલ પક્ષના છેલ્લા ત્રણ સાલવાર ગોઠવણી
દિવસોમાં સૌભાગ્યની રક્ષા માટે કરાતું સ્ત્રીઓનું એક સાલવી મું. સુતાર; સુથાર
વ્રત; વટસાવિત્રી [ક્રિ.વિ. શંકા સાથે સાલવું સક્રિ. (સં. શલ્યાયતે, પ્રા. સલઇ) શલ્ય પેઠે ખેંચવું; સાશંક વિ. (સં.) શંકાયુક્ત (૨) વહેમી; વહેમીલું (૩)
ખટકવું; ભોંકાવું (૨) દિલમાં દુઃખ થવું (૩) નડવું સાર્થ વિ. (સં.) આશ્ચર્યવાળું; નવાઈ ભરેલું (૨) સાલસ વિ. (અ.) નરમ સ્વભાવનું; સરળ
ક્રિ.વિ. અચંબા સાથે; નવાઈથી સાલસાઈ સ્ત્રી. સાલસપણું
સાક્ષ વિ. (સં.) આંસુવાળું; આંસુમય સાલસી સ્ત્રી, લવાદી; મધ્યસ્થતા સિાલાર) સાગ વિ. (સં.) આઠે અંગ સહિતનું માથું, આંખ, સાલાર વિ. (ફા.) આગેવાન; મુખ્ય (ઉદા. સિપાહ- હાથ, છાતી, પગ, જાંઘ, મન, વાણી) પ્રિણામ સાલાં ન.બ.વ. જુવાર-બાજરીનાં પાંદડાં સિવાયનાં સૂકાં સાષ્ટાંગ પ્રણામ પં.બ.વ. નીચા સૂઈ (આઠે અંગથી) કરેલા
રાાં [(૨) રાજવીને મળતું વર્ષાસન સાસ છું. (સં. શ્વાસ, પ્રા. સાસ) શ્વાસ; દમ (૨) જવ; સાલિયાણું ન. (ફા. સાલાના) વર્ષાસન; વાર્ષિક વેતન પ્રાણ (૩) શિકાર સાલું વિ. સાળું, વાક્યમાં વપરાતાં તેની વિવલામાં કંઈ સાસરવાટ સ્ત્રી. સાસરિયાંના ગામને માર્ગે-રસ્તે
સચોટતા ને મમતા વર્તાય છે. (૨) “માનું પેઠે સાસરવાસ પુંસાસરામાં વસવું તે; સાસરાવાસો નિરર્થક પણ બોલાય છે.
સાસરવાસો પં. સાસરે જતાં દીકરીને અપાતો લૂગડાં, સાલો છું. સાળો; વહુનો ભાઈ
ઘરેણાં વગેરે સામાન (૨) સાસરવાસ સાલો છું. ઘાસની મોટી ગંજી
સાસરવેલ સ્ત્રી. સાસરાના કુટુંબનાં માણસો સાલોત્રી છું. (શાલિહોત્રી ઉપરથી) ઢોરનો દાક્તર સાસરિયાં ન.બ.વ. સાસરાનો કુટુંબ-પરિવારનું સાલોસાલ ક્રિ.વિ. હરસાલ; દર વર્ષે
સાસરિયું ન. સાસરીનું સગું (૨) સાસરું [ઘર સાલ્લો છું. સાડલો; સ્ત્રીઓને પહેરવાનું વરસ
સાસરી સ્ત્રી. (-)ન. (સં. શ્વાશુરક,પ્રા.સાસુરઅ) સસરાનું સાવ કિ.વિ. (સં. સર્વ, પ્રા. સવ્વ) તદન; સંપૂર્ણપણે સાસરો પં. સસરો (૨) વર કે વહુનો બાપ-પિતા સાવકાશ વિ. પોલાણ-અવકાશવાળું (૨) ક્રિ.વિ. અવકાશ સાસુસ્ત્રી. (સં. શ્વચ્છ, પ્રા.સાસુએ, સસ્તુ) વર કેવહુની માતા મળતાં; અનુકૂળતાએ
અિપરમાનું સાસુજાયો છું. સાસુનો પુત્ર; પતિ; ધણી સાવકુ વિ. (સં. સાપત્ન, પ્રા. સાવ%) ઓરમાયું (૨) સાસુજી ન.બ.વ. સાસુબા સાવચેત વિ. સાવધાન; જાગ્રત; સચેત
સાસુડી સ્ત્રી. (તુચ્છકારમાં) સાસુ સાવચેતી સ્ત્રી, સાવધાની (૨) ચેતવણી (૩) સંભારણું સાસોટ કિ.વિ. (‘સાસ' ઉપરથી) શ્વાસભેર; હાંફતેહાંફતે સાવજ છું. (સં. શ્વાપદ, પ્રા. સાવજ્જ) સિંહ સિામાન્ય સારનાસ્ત્રી (સં.)ગાયનાગળામાંલટતીગોદડી,ગૌકાંબળ સાવજન. (સં. શાવક, પ્રા. સાવય) પક્ષીનું બચ્ચું હવે પક્ષી સાહચર્ય ન. (સં.) સાથે જવું કે ફરવું તે; સહચાર સાવશું ન. સિંહનું બચ્યું
સાહજિક વિ. (સં.) સહજ; સ્વાભાવિક; કુદરતી

Page #843

સાહવું. ૮૨ ૬
[સાંકળી સાહવું સક્રિ. (સં. સાધતિ, પ્રા. સાઈ) ઝાલવું, પકડવું સાહેબી સ્ત્રી, જાહોજલાલી; વૈભવ (૨) શેઠાઈ (૩) (૨) સાહ્ય કરવી
મોટાઈ (૪) સત્તા; અમલ સાહસન. (સં.) જોખમભરેલું કામ (૨) અવિચારી કામ સાહેબો પુ. સ્વામી; વર; ધણી
(૩) જોખમ હોવા છતાં હામ ભીડી ઝંપલાવવું તે સાહેલી(-લડી) સ્ત્રી. (સં. સખી, મા. સહી. સમાંતર પ્રા. સાહસકથા સ્ત્રી. (સં.) સાહસપૂર્ણ કથા-વાર્તા
સાહુલિઆ) સખી; સહિયર સાહસક્ષેત્ર નં. (સં.) સાહસ કરવા માટેનું ક્ષેત્ર પુરુષ સાહ્ય સ્ત્રી. (સં.) સહાયતા; મદદ સાહસવીર પું. (સં.) સાહસ કરવામાં શૂરવીર-પરાક્રમી સાહ્યકાર, (ક) વિ. સહાયકારક; સહાયતા કરનાર સાહસવૃત્તિ સ્ત્રી. (સં.) સાહસિક કામ કરવાની વૃત્તિ કે સાળ સ્ત્રી. કપડાં વણવાનું યંત્ર; શાળ જિાત
ભાવના સિાહસવાળું (૩) હિંમતબાજ સાળ સ્ત્રી, (સં. શાલિ, પ્રા. સાલિ) ચોખા; ડાંગરની એક સાહસિક વિ. (સં.) સાહસ કરનારું (૨) સાહસ ભરેલું; સાળખાતું ન. મિલનો સાળોનો વિભાગ સાહસિની વિ. સાહસિક સ્ત્રી
સાળવણસ્ત્રી. સાળવીની પત્ની (૨) વણકર સ્ત્રી [વણકર સાહસી વિ. (સં.) સાહસિક, સાહસવાળું
સાળવી છું. (સં. શાલાપતિ,પ્રા. સાલાવઈ) કપડાં વણનાર; સાહાપ્ય સ્ત્રી. (સં.) મદદ; સહાય (૨) સહારો; ઓથ સાળવીવાડ ત્રી. સાળવી લોકોનો મહોલ્લો સાહાધ્યકારક વિ. સહાય કરે એવું; સહાયકારક સાળાવેલી સ્ત્રી. સાળાની વહુ; સાળેલી સાહિત્ય ન. (સં.) સાધન; સામગ્રી (૨) પ્રજાનાં વિચાર, સાળી પું. (સં. શ્યાલિકા, પ્રા. આલિઆ) વહુની બહેન
ભાવના, જ્ઞાન વગેરેની ભાષામાં સંગ્રહાયેલી મૂડી; સાળુ છું. (સં. સાલુક, પ્રા. સાલુઅ) સ્ત્રીઓનું પહેરવાનું વાલ્મય
ઝીણું રંગીન વસ્ત્ર સાહિત્યકાર છું. સાહિત્ય રચનાર; લેખક
સા વિ. સાલું, વાક્યમાં વપરાતાં તેની વિવક્ષામાં જરા સાહિત્યકૃતિ સ્ત્રી. સાહિત્યની ચીજ-રચના
વધારે સચોટતા ને મમતાનો ભાવ ઉમેરે છે. (‘મારે સાહિત્યચર્ચા સ્ત્રી. (સં.) સાહિત્યના વિષયોની ચર્ચા સાળું' પણ બોલાય છે.) ઉદા. સાળી વાત તો ખરી. સાહિત્યશાસ્ત્ર ન. સાહિત્ય વિષયક શાસ્ત્રીય સમજ આપતું (૨) “માળું પેઠે વહાલમાં કે નિરર્થક બોલાય છે. શાસ્ત્ર
[સાહિત્ય સર્જવું તે સાળેલી સ્ત્રી. સાળાવેલી; સાળાની વહુ સાહિત્યસર્જન ન. (સં.) સાહિત્યની રચના કરવી તે; સાળવડું ન. ચોખાના પાપડ જેવી એક વાનગી સાહિત્યિક વિ. સાહિત્યને લગતું (૨) પું. સાહિત્યકાર સાળો છું. (સં. શ્યાલક, પ્રા. સાલઅ) વહુનો ભાઈ સાહિત્યેતર વિ. સાહિત્ય સિવાયનું બીજું
સાંઈ પું. (સં. સ્વામી, પ્રા. સામિઅ) પરમેશ્વર; ખુદા (૨) સાહિત્યોચિત વિ. સાહિત્યને માટે યોગ્ય
મિળવું તે સાહિર વિ. પું. જાદૂ કરનાર; જાદૂગર
સાંઈ, (oડું) નો સામસામે ભેટવું એ; આલિંગન (૨) સાહિલ પું. (અ.) તટ; કિનારો (૨) સમુદ્ર તટ સાંઈબાવા, સાંઈફકીર છું. સાધુ; બાવો (માનાર્થ બ.વ.) સાહી સ્ત્રીરુશનાઈ; શાહી; “ઇન્ક' (૨) તબલાં વગેરેની સાંકડ સ્ત્રી. સંકડામણ (૨) મુશ્કેલી
એક બાજુની પડી ઉપર લગાવાતો કાળો પદાર્થ સાંકડ-મોકળ સ્ત્રી, સાંકડું-મોંકળું કરી ચલાવી લેવું તે સાહસૂસ ન. શાહીચૂસ; “બ્લોટિંગ પેપર' (૨) નકલિયું સાંકડું વિ. (સં. સંકટ, પ્રા. સંકડ) પહોળાઈમાં ઓછું; સાહુકાર છું. (સં. સાધુ, પ્રા. સાહ) શાહુકાર; ધનિક (૨) સંકડાશવાળું (૨) ભીડાતું; છૂટ વગરનું (૩) સંકુચિત; (કટાક્ષમાં) બદમાશ
[બદમાશી સંકુલ સાહુકારી સ્ત્રી. શાહુકારી, શાહુકારપણું (૨) (કટાક્ષમાં) સાંકડેમોકળ ક્રિ.વિ. ગમે એમ સંકડાઈને સાહુડી સ્ત્રી. (સં. શ્વાવિધા, પ્રા. સાવિહા) શાહુડી; શરીરે સાંકળ સ્ત્રી. (સં. શૃંખલા, પ્રા. સંકલા) કડીઓ કે આંકડા ધારદાર પીંછાવાળું એક પ્રાણી
જોડીને બનાવેલી લાંબી હાર (૨) બારી કે બારણાને સાહેબ પૃ. (અ. સાહિબ) માલિક; ધણી (૨) મોટો માણસ બંધ કરવાની એવી હારનું સાધન (૩) જમીન
(૩) ટોપીવાળો યુરોપિયન (૪) પરમેશ્વર; ઈશ્વર ભરવાનું ત્રીસ મીટરનું માપ સાહેબજાદીસ્ત્રી.બાદશાહકે ઉમરાવની દીકરી (મુસલમાની) સાંકળવું સક્રિ. સાંકળની પેઠે જોડવું, વળગાડવું (૨) સાહેબજાદો મું. બાદશાહ કે ઉમરાવનો દીકરો (મુસલમાન) અ.ક્રિ. સાંકળની પેઠે બંધાવું; સંકળાવું સાહેબજી ઉર્દૂ સામસામે મળતાં વિવેકનો ઉદ્ગાર [ટોપી સાંકળસાતતાળી સ્ત્રી. એક બાળરમત; નાગરવેલ સાહેબટપી સ્ત્રી. “હેટ’, ગોરા પહેરે છે એવું ટોપકું કે સાંકળિયું ન. પુસ્તકનાં પ્રકરણ વગેરેનો પાનના નંબર સાથે સાહેબલોક પુ. ગોરા લોક (ખાસ કરીને અંગ્રેજ) અનુક્રમ; અનુક્રમણિકા [પહેરવાની કંઠી સાહેબશાહી વિ. સાહેબીનો દોર
સાંકળી સ્ત્રી, નાની કડીઓ જોડી બનાવેલી સેર (૨) કોટે

Page #844

સાંકળું
૮ ૨૭
[સાંપરાય સાંકળું ન. પગનું એક ઘરેણું
સાંઢડી(-ણી)સવાર ૫. ઊંટડીનો સવાર સાંકેતિક વિ. (સં.) સંકેત સંબંધી; સંકેતવાળું (૨) સાંઢિયો છું. સાંઢ (સવારીનો ઊંટ)
પારિભાષિક (૩) ઘાતક; સૂચક [ક્ષમા કરવી સાંત વિ. (સં.) અંતવાળું, નશ્વર શિણગારવું સાંખવું સક્રિ. (સં. સ + ક્ષમ) ખમવું; સહન કરવું (૨) સાંતરવું અ ક્રિ. પરવારવું (૨) સક્રિ. સજ્જ કરવું (૩) સાંખ્ય વિ. (સં.) સંખ્યાને લગતું (૨) જ્ઞાનમાર્ગ સાંતળવું સક્રિ. (સં. સમ્ + તળવું) ઘી કે તેલમાં શેકવું સાંખ્યદર્શન ન. (સં.) કપિલ મુનિએ રચેલું દર્શન; છ કે તળવું વૈદિક દર્શનોમાંનું એક
સાંતાનિક વિ. (સં.) સંતાન કે સંતાનોને લગતું સાંખ્યમાર્ગ કું. (સં.) જ્ઞાનમાર્ગ (ગીત) (૨) કપિલ સાંતી સ્ત્રી, એક હળથી વવાય તેટલી જમીન (૨) બે બળદ ભગવાનનો સાંખ્ય દર્શનનો સિદ્ધાંત
અને હળનું એકમ (૩) ન. સાંતીડું; હળ સાંખ્યયોગ કું. (સં.) સાંખ્યદર્શન જેમાં મુખ્ય હોય તેવો સાંતીડું ન. હળ
[ઉપરનો વેરો યોગ (૨) ગીતાનો બીજો અધ્યાય સિધક સાંતીવેરો છું. એક સાંતી ચલાવવા જેટલી ખેતી-હળ સાંખ્યયોગી વિ. (સં.) સાંખ્યયોગને માર્ગે પ્રયત્ન કરનાર સાંતેલું ન. બળદને જોતરવામાં વપરાતું ગાડાનું ચોકઠું સાંગ વિ. (સં.) અંગો સહિત (૨) આખું; તમામ સાંત્વન ન. (-ના) સ્ત્રી. (સં.) આશ્વાસન; દિલાસો સાંગ પું. સ્ત્રી. ન. બરછી જેવું એક પ્રાચીન હથિયાર સાંથ સ્ત્રી. (સં. સંસ્થા, પ્રા. સંસ્થા) ગણોત; જમીન ખેડવા સાંગરવું સક્રિ. કણસલામાંથી દાણાં છૂટા પાડવા
આપ્યા બદલ લેવાનું ભાડું સાંગરી સ્ત્રી, સમડીની સિંગફળી; સાંગર
સાંથવું સક્રિ. સાથે આપવું; ગણોતે ખેડવા આપવું સાંગામા(-માં)ચી સ્ત્રી. અઢેલીને બેસાય તેવી પાટી ભરેલી સાથિયો, સાથી, (ડો) પું. સાથે જમીન ખેડનાર ખેડૂત;
ખુરસી ઘાટની માંચી કિઠેરાવાળો ભાગ ગણોતિયો સાંગી સ્ત્રી. રથની ધરી અને સાટી એ બે વચ્ચેનો સાંદીપનિ પું. (સં.) શ્રીકૃષ્ણ અને સુદામાના ગુરુ સાંગોપાંગ વિ. (સં.) અંગઉપાંગ સહિત; સમસ્ત; પૂર્ણ સાંદ્ર વિ. (સં.) ઘન; ગાઢ (૨) ઘોર (૩) સ્નિગ્ધ, ચીકણું (૨) ક્રિ.વિ. નિર્વિબે
(૪) જોરદાર; સચોટ (૫) રમ્ય; મનોહર સાંધિક વિ. (સં.) સંઘનું, -ને લગતું, સામૂહિક સાંધ સ્ત્રી. સાંધો (૨) કાંતણ વણાટમાં તાર સાંધવા તે સાંચરવું અ.ક્રિ, (સં. સંચરતિ, પ્રા. સંચરઈ) ચાલવું; (જેમ કે, નવી તાણી સાળ પર લેતાં). ચાલતા રહેવું (૨) જવું; વિદાય થવું
સાંધણ ન. સાંધવું તે; સાંધો (૨) અનુસંધાન (૩) સાંચવું સક્રિ. (સં. સંચિ) સંઘરવું; એકઠું કરવું
વધારાનો ભાગ; પુરવણી (૪) વજનમાં મૂકાતો ધડો સાંચાકામ ન. યંત્ર (૨) યંત્રકામ (૩) યંત્રની રચના વગેરે સાંધણી સ્ત્રી. સાંધવું તે (૨) સાંધવાની ઢબ કે કુશળતા સાંચો છું. (સં. સંચક, પ્રા. સંચઅ) યંત્ર (૨) બીબુ સાંધવું સક્રિ. (સં. સંદધાતિ, પ્રા. સંધઈ) સીવવું (૨) સાંજ(-ઝ) સ્ત્રી. (સં. સંધ્યા, પ્રા. સંઝા) સંધ્યાકાળ જોડવું (૩) સાંધો કરવો (૪) (વાસણને) રણવું - સાંજ(-ઝ)રે ક્રિ.વિ. (“સવારના સાદૃશ્યથી “સાંજરે) થીંગડું દેવું સાંજે; સાયંકાળે
સાંધાવાળો છું. રેલના સાંધા જોડી આપનાર; ‘લાઇનમૅન’ સાંજી(-ઝી) સ્ત્રી. લગ્ન વગેરે પ્રસંગે સાંજે ગીતો ગાવાનો સધિક . (સં.) સલાહસંધિ કરનાર
કાર્યક્રમ (૨) સાંજે ગાવાનું લગ્નગીત (૩) આરતી સાંધિવિગ્રાહક છું. પરરાજ્યો સાથે સંધિ કે વિગ્રહ કરવાના સાંઠગાંઠ સ્ત્રી. ગઠબંધન
અધિકારવાળો મંત્રી; “એલચી સાંઠીસ્ત્રી. સરાઠી, સાંઠીની સૂકી પાતળી સોટી (કપાતળું સાંધો છું. (સં. સંધિ) જ્યાં બે વસ્તુઓ સાથે જોડાઈ કે સાંઠીકું(-કડું)ન.સાંઠીનોનાનો કકડો (૨) વિ. તેના જેવું સૂકેલું સિવાઈ હોય તે ભાગ (૨) ફાટેલું કે તૂટેલું દુરસ્ત સાંઠીઝાંખરાં ન.બ.વ. સાટીઝાંખરાં (૨) કાનભંભેરણી કરવા દીધેલું થીગડું સાંઠો પં. જુવાર શેરડી વગેરેનો પરાઈવાળો દાંડો (૨) સાંધ્ય વિ. (સં.) સંધ્યા સંબંધી; સંધ્યાકાળનું પ્રિકાર લીલો કે સૂકો છોડ
સાંનિધ્ય ન. (સં.) સમીપતા; નજીકપણું (૨) મોક્ષનો એક સાંડશી(-સી) સ્ત્રી. સાણસી; પકડ જેવું એક સાધન સાંનિપાતિક વિ. (સં.) સનેપાત સંબંધી સાંડસોપું. સાણસો; મોટી સાણસી
સાંપડવું અ ક્રિ. (સં. સંપતતિ, પ્રા. સંપાઈ) મળવું; પ્રાપ્ત સાંઢ પું. (સં. પંઢ, પ્રા. સંઢ) ગોધો, આખલો (૨) માતેલો થવું (૨) જન્મવું; અવતરવું
નિરંકુશ માણસ (૩) (કટાક્ષમાં) ધણી; પતિ સાંપત્તિક વિ. (સં.) સંપત્તિ સંબંધી; નાણાં વિષયક સાંઢડી(-ણી) સ્ત્રી. (સં. પંઢિકા, પ્રા. સંઢી) ઊંટડી (૨) સાંપરાય છું. (સં.) પરલોક (૨) મરણોત્તર જીવન કે તે ઉતાવળી ચાલથી ચાલતી સવારીની ઊંટડી
વિશે ખોજ

Page #845

સાંપત્તિક]
સાંપત્તિક વિ. (સં.) આર્થિક; સંપત્તિને લગતું સાંપ્રત વિ. (સં.) હમણાંનું; હાલનું (૨) અદ્યતન સાંપ્રતિક વિ. (સં.) વર્તમાન સમયનું; હમણાંનું; વર્તમાન કાલિક [પરંપરાગત સાંપ્રદાયિક વિ. (સં.) સંપ્રદાય સંબંધી કે સંપ્રદાયનું (૨) સાંપ્રદાયિકતા સ્ત્રી. (સં.) સાંપ્રદાયિક હોવાપણું (૨) ધાર્મિક સંકુચિતતા; ધાર્મિક વાડાબંધી
સાંબ સ્ત્રી. (સં. શમ્બ, પ્રા. સંબ) સાંબેલાની નીચલી લોખંડની ખોળી
સાંવલું વિ. શામળું; કાળું સાંવલિયો પું. શામળિયો; શ્રીકૃષ્ણ
સાંબ પું. પાર્વતીજી સાથેના મહાદેવજી સાંબેલ સ્ત્રી. સમોલ; જોતરું ભરાવવાની ધૂંસરાની ખીલી સાંબેલ સ્ત્રી. સાંબેલું [મુશળધાર સાંબેલાધાર વિ. સાંબેલા જેવી જાડી ધારમાં જોરથી પડતું; સાંબેલી સ્ત્રી. (સં. શંબ, પ્રા. સંબ) નાનું સાંબેલું [મુસળ સાંબેલું ન. (સં. શંબ, પ્રા. સંબ) ખાંડવાનું એક સાધન; સાંભર સ્ત્રી. (oણ) ન. સ્મરણ; યાદદાસ્ત; સ્મૃતિ સાંભર ન. રાજસ્થાનનું એક વિશાળ સરોવર સાંભરવું સ.ક્રિ. (સં. સંસ્મરતિ, પ્રા. સંભરઇ) એકઠું કરવું (૨) અક્રિ. યાદ આવવું; યાદ હોવું
સાંભળવું સ.ક્રિ. (સં. સંભતિ, પ્રા. સંભલઇ) શ્રવણ કરવું (૨) ધ્યાન ઉપર લેવું
૮૨૮
સાંસણી સ્ત્રી. છૂપી ઉશ્કેરણી (૨) છૂપી મસલત સાંસત સ્ત્રી. ધીરજ (૨) ઢીલાશ (૩) તંગી; સાંસા [એવું સાંસતું વિ. ધીરજ–સબૂરીવાળું (૨) જુસ્સો નરમ પડ્યો હોય સાંસદ પું. સંસદસભ્ય
સાંસર્ગિક વિ. (સં.) સંસર્ગને લીધે થયેલું (૨) ચેપી સાંસા હું.બ.વ. તંગી; મુશ્કેલી
સાંસારિક વિ. (સં.) સંસાર સંબંધી; દુનિયાદારીનું સાંસો (પું. સંશય, પ્રા. સંસઅ) તંગી; ખેંચ (૨) સંશય; સંકલ્પવિકલ્પ
સાંસોટ ક્રિ.વિ. સોંસરું; આરપાર
સાંસ્કારિક વિ. (સં.) સંસ્કાર સંબંધી; સંસ્કારી સાંસ્કૃતિક વિ. (સં.) સંસ્કૃતિને લગતું (૨) સંસ્કૃત ભાષાને લગતું [સાથે વસતો દેશભાઈ સાંસ્થાનિક વિ. (સં.) સંસ્થાન સંબંધી (૨) પું. સંસ્થાનમાં સાંસ્થાનિક સ્વરાજ પું. બ્રિટિશ સંસ્થાનોને મળતું સ્વરાજ;
‘ડોમિનિયન સ્ટેટસ’
[સિતમખો(-ગ, -ગા)ર
સિકલીગર પું. (ફા. શૈકલગર) (હથિયાર વગેરે) ઘસીને સાફ કરનારો માણસ; ઓપણિયો (૨) સરાણિયો સિકલીવ સ્ત્રી. (ઈં.) માંદગીની રજા
સિકંદર પું. (ફા.) ગ્રીસનો બાદશાહ એલેકઝાંડર (૨) ઉન્નતિનો સિતારો (૩) વિ. વિજયી; ફત્તેહમંદ સિકંદરી વિ. (ફા.) સિકંદરનું; સિકંદરને લગતું (૨)
સિકંદર લોદીએ ચલણમાં મૂકેલો એક સિક્કો સિક્કલ સ્ત્રી. સિકલ; ચહેરો (૨) મુખવટો સિક્કાદાર વિ. છાપવાળું (૨) સુંદર દેખાવનું સિક્કાબંધ વિ. મહોર-છાપવાળું (૨) બીડેલું; અકબંધ સિક્કાલેખ પું. (સં.) પ્રાચીન સિક્કા ઉપરનો લેખ સિક્કાશાસ્ત્ર ન. પ્રાચીન સિક્કાઓ પરથી કરાતી પુરાતત્ત્વ શોધનું શાસ્ત્ર; ‘ન્યુમિસ્મેટિક્સ' સિક્કે ના. સુધ્ધાં; સામેલ રાખીને
સિક્કો પું. (અ.) છાપ; મહોર (૨) ચલણી નાણું સિક્ત વિ. (સં.) છાંટેલું; સિંચેલું (૨) ભીનું થયેલું સિક્યુરિટી સ્ત્રી. (ઇ.) સલામતી (૨) સરકારી જામીનગીરી; ‘બૉન્ડ’
સિક વિ. (ઈં.) માંદું; આજારી
[ઘાટ
સિકનેસ સ્ત્રી. (ઈં.) માંદગી; આજારી સિકલ સ્ત્રી. (અ. શકલ) મુખવટો; ચહેરો (૨) આકાર;
સિક્યુરિટીગાર્ડ પું. (ઈં.) રક્ષક, ચોકીદાર સિક્રેટ ન. (ઈં.) ભેદ, રહસ્ય (૨) વિ. ખાનગી; ગુપ્ત સિક્વન્સ સ્ત્રી.,પું. (ઈં.) અનુક્રમ
સાંવત્સરિક વિ. (સં.) સંવત્સરને લગતું; વાર્ષિક (૨) પું. સિગ્નલ ન., પું. (ઈં.) દૂરથી ખબર આપવાની નિશાની
જોશી (૩) ન. શ્રાદ્ધતિથિ
કે તે માટેની યોજના (૨) રેલવેનો હાથ; ભદ્રંભદ્રમાં ‘અગ્નિરથપતાકાસ્થાનક' એવો કટાક્ષપ્રયોગ; રેલવેનો હાથ (૩) ચેતવણી [માસ્તર સિગ્નલર પું.,વિ. (ઈં.) સિગ્નલ આપનાર (૨) તાર સિગ્લોસ પું. ઈરાનનો એક સિક્કો (ચાંદીનો) સિગ્નેચર સ્ત્રી. (ઈં.) સહી; હસ્તાક્ષર સિચ્યુએશન સ્ત્રી. (ઇં.) પરિસ્થિતિ (૨) હાલત[નમન સિજદો પું. (અ. સિન્દÇ) માથું જમીનને અડકાડીને કરાતું સિઝન સ્ત્રી. (ઈં.) ઋતુ; મોસમ, ગાળો [(રેલવેની) ટિકિટ સિઝનટિકિટ સ્ત્રી. (ઈં.) અમુક મુદત માટે ચાલે એવી સિઝ-ફાયર સ્ત્રી.,પું. (ઈં.) યુદ્ધવિરામ સિઝાવું અ.ક્રિ. ‘સીઝવું'નું ભાવે સિઝિયમ ન. (ઈં.) એક ધાતુ - મૂળ તત્ત્વ સિટી ન. (ઈં.) શહેર; નગર સિટીઝન પું. (ઈં.) નાગરિક
સિટીઝનશિપ સ્ત્રી. (ઈં.) નાગરિકત્વ; નાગરિકતા સિડાવું અક્રિ. ‘સીડવું’નું કર્મણિ
સિત વિ. (સં.) શ્વેત; સફેદ (૨) પું. ધોળો રંગ સિતમ પું. (ફા.) જુલમ; ત્રાસ સિતમખો(-ગ, -ગા)ર વિ. જુલમ ગુજારનાર; જુલ્મી
સિગરામ પું., ન. શિગરામ; સગરામ સિગાર(-રેટ) સ્ત્રી. (ઈં.) વિલાયતી બીડી

Page #846

મુક્ત (6)
ક્રિયાને ૫૧
સિતમખોરી, સિતમગુજારી
८२९
[સિમ્પોઝિયમ સિતમખોરી, સિતમગુજારી સ્ત્રી. જુલમીપણું સિદ્ધિદા સ્ત્રી. (સં.) દુર્ગાદેવી; સિદ્ધિ દેનાર સિતાર પું, સ્ત્રી. (ફા.) એક તંતુવાદ્ય
સિદ્ધિદાયક વિ. સિદ્ધિ આપનારું સિતારિયો છું. સિતારવાદક; સિતારબાદ
સિદ્ધિયોગ કું. (સં.) જ્યોતિષમાં એક શુભ યોગ સિતારી સ્ત્રીનાની સિતાર
સિદ્ધિવિનાયક પું. સિદ્ધિ સાથેના ગણપતિ સિતારો પુ. (ફા.) તારો; ગ્રહ (૨) દશા; નસીબ સિધાર(-૨)વું અક્રિ. (સં. સિદ્ધ દ્વારા) ચાલતી પકડવી; સિતાંશુ યું. (સં.) ચંદ્ર; ચંદ્રમાં
વિદાય થવું
[પર્વત (બાઈબલ) સિતોપલાદિચૂર્ણ ન. (સં.) કફની એક દેશી દવા સિનાઈ છું. મૂસાએ જ્યાં ઈશ્વરની વાણી સાંભળેલી તે સિત્તેર વિ. (સં. સપ્તતિ, પ્રા. સરિ) સાઠ વત્તા દસ (૨) સિનિક વિ. (ઈ.) વક્રદર્શી, વાંકું જોનાર પું. સિત્તેરનો આંકડો કે સંખ્યા; “૭૦'
સિનિયર વિ. (ઇં.) ઉપરના દરજ્જાનું; વરિષ્ઠ સિત્તોતેર (સં. સસપ્તતિ, સાહરિ) સિત્તેર વત્તા સાત સિનિયર સિટીઝન પુ(.) વરિષ્ઠ નાગરિક
(૨) પં. સિત્તોતેરનો આંકડો કે સંખ્યા; ૭૭ સિનિયોરિટી સ્ત્રી, (ઈ.) સિનિયર હોવાપણું; વરિષ્ઠતા. સિત્યાસી-સી) વિ. સં. સંતાશીતિ. પ્રા. સત્તાસીઈ) સિનેમા ૫. (ઇ.) ચિત્રોની પરંપરાને ચાલતી ઘટના તરીકે
એંશી વત્તા સાત (૨) પં. સિત્યાસીનો આંકડો કે પટ ઉપર બતાવવાની કરામત (૨) તે કરામતથી સંખ્યા; “૮”
બતાવાતું ચિત્ર કે નાટક; ચલચિત્ર (૩) સિનેમાગૃહ સિત્યોતેર વિ. (સં. સમસપ્તતિ) સિત્તેર વત્તા સાત (૨) સિનેમાગૃહ ન. સિનેમાનું થિયેટર; “ટોકીઝ'
પં. સિત્યોતેરનો આંકડો કે સંખ્યા; ૭૭' રિબાવું સિનેમેટોગ્રાફ , ન. (ઈ.) સિનેમા બતાવવાની કરામત સિદા અક્રિ. (સં. સીમાનસિક રીતે દુઃખી થવું કે તેનું યંત્ર (૨) સિનેમા સિદ્ધ વિ. સં.) તૈયાર; સફળ (૨) નિશ્ચિત; સાબિત થયેલું સિનેરિયો છું. (ઈ.) દશ્યપટ (૩) નિષ્ણાત (૪) સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી હોય તેવું (૫) સિનેરેડિયોગ્રાફ છું. (ઇ.) ક્ષ-કિરણોની મદદથી શરીરની
. સિદ્ધિઓ મેળવી હોય તેવો યોગી કે ક્રિયાને ઝડપી ફોટો લઈને સિનેમા દ્વારા બતાવવાની દૈવી પુરુષ (૭) મુક્ત પુરુષ સાબિતી ક્રિયા
સિંસ્થાઓની મંડળી સિદ્ધતા સ્ત્રી. (સં.) સિદ્ધપણું (૨) સિદ્ધિ; સફળતા (૩) સિન્ડિકેટ સ્ત્રી. (ઇ.) સમાન હેતુઓવાળી વ્યક્તિઓ કે સિદ્ધલોક પું. (સં.) સિદ્ધોનો વસવાનો લોક; મુક્તાત્માઓને સિક્વેટિક વિ. (ઇ.) કુદરતી નહીં એવું; માનવસર્જિત રહેવાનું સ્થાન
જ એવું (૨) સંશ્લેષિત સિદ્ધસંકલ્પ વિ. સં.) જેના સંકલ્પમાત્રથી કાર્ય સિદ્ધ થાય સિપ સ્ત્રી, (ઈ.) ચૂસકી [પટાવાળો (૩) પોલીસ સિદ્ધહસ્ત વિ. જેનો હાથ બેસી ગયો છે એવું; હથોટીવાળું સિપાઈ પં. સિપાહી, સૈનિક, ફોજનો માણસ (૨) ચપરાસી; સિદ્ધહે(-૨)મ ન. (સં.) આચાર્ય હેમચંદ્ર રચેલું સંસ્કૃત- સિપાઈગીરી સ્ત્રી, સિપાઈનું કામ કે નોકરી પ્રાકૃત ભાષાઓનું વ્યાકરણ
સિપાઈસપરાં ન.બ.વ. સિપાઈ વગેરે ફૂટકળ માણસો સિદ્ધાર્થ વિ. (સં.) જેના બધા હેતુ પાર પડ્યા હોય તેવું સિપાહાલાર પં. (ફા.) લશ્કરનો ઉપરી; સેનાપતિ
(૨) પં. નિષ્કર્ષ; નિર્ણય (૩) ગૌતમ બુદ્ધ સિપાહી છું. (ફા.) સિપાઈ સિદ્ધાસન ન. (સં.) યોગનું એક આસન
સિપાહીગીરી સ્ત્રી. (ફા.) સિપાઈગીરી સિદ્ધાંગના સ્ત્રી. (સં.) સિદ્ધ પુરુષની સ્ત્રી (૨) યોગિની સિપાહીરાજ(-) (ફા.)ના સિપાઈઓના જોર પર ચાલતું સિદ્ધાંત મું. (સં.) પૂરી તપાસ કે વિચારણા પછી સાચો રાજ્ય; લશ્કરી શાસન [(૩) ચાલાકી; હોશિયારી
સાબિત થયેલો એવો નિશ્ચિત મત કે નિર્ણય (૨) સિફત સ્ત્રી (અ.) ગુણ; વિશેષતા; ખાસિયત (૨) તારીફ ઉપપત્તિયુક્ત ગ્રંથ
સિફારસ સ્ત્રી. (ફા. સિફારિશ) ભલામણ; લાગવગવાળા સિદ્ધાંતવાદી વિ. સિદ્ધાંતમાં માન્યતાવાળું કોઈ પણ આગળ કોઈને માટે કરેલી પ્રશંસા કે આગ્રહ
બાબતમાં તે અંગેના સિદ્ધાંત પ્રમાણે (બીજા કોઈ સિમેટ્રી સ્ત્રી, (ઈ.) સમમિતિ પ્રિકારનો પદાર્થ
ભળતા આધારે નહિ) ચાલવામાં માનનાર સિમેન્ટ ૫. સ્ત્રી. (ઇં.) ચણતરમાં ચૂના પેઠે વપરાતો એક સિદ્ધાંતી વિ. (૨) ૫. (સં.) સિદ્ધાંત રજૂ કે સમર્થન સિમેન્ટ કોન્ક્રીટ કું.ન. (ઈ.) રેતી અને કાંકરી-કપચી
કરનારું, સિદ્ધાંતવાદી (૩) શાસના તત્ત્વને માનનારું સાથેનો સિમેન્ટનો ગારો અને તેવો જમાવટ સિદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) પરિપૂર્ણ સફળ કે સાબિત થવું તે (૨) સિમ્પથી સ્ત્રી. (ઇ.) સહાનુભૂતિ; હમદર્દી (૨) અનુકંપા
સાબિતી (૩) ફળપ્રાપ્તિ (૪) છેવટની મુક્તિ (૫) સિમ્પલ વિ. (ઇ.) સાદું (૨) સરળ (૩) સાધારણ (૪) યોગથી મળતી આઠ શક્તિઓમાંની દરેક (દ). ભોળું ગણપતિની બીજી પત્ની
સિમ્પોઝિયમ ન. (ઈ.) સંગોષ્ઠિ

Page #847

સિમ્બૉલ
સિમ્બૉલ પું. (ઈં.) પ્રતીક (૨) સંકેત; નિશાની સિમ્બૉલિક વિ. (ઈં.) પ્રતીકરૂપે રહેલું (૨) સાંકેતિક સિમ્બૉલિઝમ ન. (ઈં.) પ્રતીકવાદ
630
સિર ન. (સં. શિરસ્, ફા. સર) શિર; માથું સિરજોરી સ્ત્રી. શિરોરી; જબરદસ્તી (૨) તુમાખી સિરતાજ પું. મુગટ (૨) મુરબ્બી (૩) સરદાર; અગ્રણી સિરનામું ન. સરનામું; ‘ઍડ્રેસ’
સિરપ ન., પું. ગળ્યું ઘટ્ટ પ્રવાહી (૨) ચાળણી સિરપાવ પું. સરપાવ (૨) ઈનામ [પાટો સિરપેચ પું. ફેંટા કે પાઘડી પર બંધાતો હીરામોતીથી જડેલો સિરપોશ ન. સરપોશ; ઢાંકણ (૨) ગલેફ (૩) છાની વાત સિરફ ક્રિ.વિ. (અ. સિર્ફ) સિર્ફ; માત્ર; ફક્ત [કારકુન સિરસ્તેદાર પું. શિરસ્તેદાર (૨) અમલદારનો મુખ્ય સિરસ્તેદારી સ્ત્રી. શિરસ્તેદારી; શિરસ્તેદારનું કામ કે પદ સિરસ્તો પું. શિરસ્તો; ચાલુ વહીવટ (૨) ધારો; રિવાજ સિરહાનું ન. ઓશીકું; ઓસીસું
સિરાજ પું. (અ.) દીવો; દીપક [ભોજન (ગામડાંમાં) સિરામણ ન. સવારના નવેકના સમયથી બપોર પહેલાંનું સિરામણિયો છું. સિરામણ કરનારો
સિરામણી સ્ત્રી. જુઓ ‘સિરામણ’
સિરામિક્સ ન. (ઈં.) માટીમાંથી વસ્તુઓ બનાવવાની કલા અને ટેકનૉલૉજી [કાર્યક્રમ સિરિયલ સ્ત્રી. (ઇ.) ધારાવાહિક કાર્યક્રમ; શ્રેણીબદ્ધ સિરિયસ વિ. (ઇ.) ચિંતાજનક (૨) ગંભીર (૩) વિચારશીલ (૪) મહત્ત્વપૂર્ણ
સિરિંજ સ્ત્રી. (ઈં.) ઇન્જેક્શનની પિચકારી; પિચકારી સિરીઝ સ્ત્રી. (ઈં.) શૃંખલા; શ્રેણી; માળા; ‘સિરિયલ’ સિરોઈ સ્ત્રી, શિરોઈ; દારૂ કે પાણીનો ખાસ ઘાટનો કૂંજો સિર્ફ ક્રિ.વિ. (અ.) ફક્ત; માત્ર; કેવળ
સિલક સ્ત્રી. શિલક; ખર્ચ જતાં બાકી વધેલી રકમ (૨) હાથ પરની રોકડ રકમ (૩) વિ. હાથમાં બચત રહેલું; બચત[ક્રિ.વિ. અનુક્રમ પ્રમાણે; એક પછી એક સિલસિલાબંધ વિ. અનુક્રમ પ્રમાણેનું (૨) સળંગ (૩) સિલસિલો પું. (અ.) સાંકળ (૨) ક્રમ; પ્રથા; પરંપરા
(૩) કુલપરંપરા; વંશાનુક્રમ
સિલાઈ સ્ત્રી. સીવવાની રીત (૨) સિવડામણ [૨.વિ.) સિલિકન ન. (ઈં.) (ધાતુ નહીં એવું) એક મૂળતત્ત્વ સિલિકા સ્ત્રી. (ઈં.) રેતી; કાચરેતી સિલિકોન ન. (ઈં.) એક મૂળતત્ત્વ સિલિંડર ન. (ઇં.) ભૂંગળીના આકારનું પાત્ર (૨) એક એવું મુદ્રણયંત્ર (૩) ગેસની કોઠી; ગૅસનો બાટલો સિલેક્ટ કમિટી સ્ત્રી. (ઇ.) પ્રવ૨સમિતિ; પસંદગીસમિતિ સિલેક્શન ન. (ઈં.) પસંદગી; વરણી [સિપાઈ–સૈનિક સિલેદાર પું. (ફા. સિલાહદા૨) હથિયારધારી ઘોડેસવાર
[સિંગર
સિલેબલ પું. (ઈં.) અભ્યાસક્રમ; પાઠ્યક્રમ સિલોન ન.,પું. (ઈં.) શ્રીલંકા - તે નામે એક દેશ સિલ્ક ન. (ઇ.) રેશમ; હીર સિલ્કન વિ. (ઈં.) રેશમી
સિલ્વર ન. (ઇ.) રૂપું; ચાંદી-મૂળતત્ત્વ સિલ્વર-જ્યુબિલી સ્ત્રી. (ઈં.) વ્યક્તિ, સંસ્થા વગેરેનો પચ્ચીસવર્ષ પૂરાં થયે ઊજવાતો ઉત્સવ; ‘રજત-જયંતી’; રજતમોત્સવ
સિવડામણ ન. (-ણી) સ્ત્રી. સીવવાનું મહેનતાણું સિવડાવવું સ.ક્રિ. ‘સીવવું’નું પ્રેરક સિવાઈ સ્ત્રી, સિવડામણ (૨) સિલાઈ સિવાય ના. (અ.) (અમુક) વિના; વગર સિવાયનું વિ. અમુક વગરનું કે રહિત સિવાનું અક્રિ. ‘સીવવું’નું પ્રેરક સિવિક્સ ન. (ઈં.) નાગરિકશાસ્ત્ર સિવિલ વિ. (ઈં.) મુલકી; શહેર સંબંધી; નાગરિક સિવિલ કૉર્ટ સ્ત્રી. (ઈં.) દીવાની અદાલત-ન્યાયાલય સિવિલ પ્રોસીજર કોડ પું. (ઈં.) ફોજદારી કાયદો સિવિલમૅરેજ ન. (ઇ.) રાજ્યના મુલકી કાયદા મુજબ કરાતા લગ્નનો એક પ્રકાર (તેમાં ધર્મવિધિ જરૂરી ન ગણાય) સિવિલવૉર સ્ત્રી. (ઈં.) આંતરવિગ્રહ [ડૉકટર સિવિલ સર્જન પું. (ઈં.) સરકારી હૉસ્પિટલનો મુખ્ય સિવિલ સર્વિસ સ્ત્રી. (ઈં.) રાજ્યસેવા; સરકારી સેવા સિવિલ હૉસ્પિટલ સ્ત્રી. (ઈં.) સર્વસામાન્ય પ્રજાજનો
માટેની ઇસ્પિતાલ, સિવિલ ઇસ્પિતાલ સિવિલિયન પું. (ઇ.) આઈ.એ.એસ.ની પરીક્ષામાં પાસ સરકારી અમલદાર (૨) બધાં કામો કે ખાતાંમાં સરખું કામ આપી શકે એવું કોઈ માણસ કે વસ્તુ સિસકાર પું. સી-સી એવો અવાજ; સિસકારો સિસકારવું સ.ક્રિ. સિસકારો કરવો (૨) ઉશ્કેરવું સિસકારો હું. દાંતમાંથી પવન પસાર થતાં થતો અવાજ સિસકી સ્ત્રી. (હિં.) સિસકારો (૨) ડૂસકું સસૃક્ષા સ્ત્રી. (સં.) સર્જન ક૨વાની ઇચ્છા સિસોટી સ્ત્રી. સીટી [સાહુડીનું સળિયા જેવું પીંછું સિસોળિયું ન. (સર. દે. સાહલિઆ = મોરનું પીંછું) સિસ્ટમ સ્ત્રી. (ઈં.) પદ્ધતિ (૨) વ્યવસ્થા (૩) તંત્ર સિસ્ટર સ્ત્રી. (ઇં.) નર્સ; સ્ત્રીબરદાસી; પરિચારિકા (૨) બહેન (૩) ખ્રિસ્તી સાધ્વી
સિસ્મૉગ્રાફ ન. (ઈં.) ધરતીકંપમાપક (૨) ભૂકંપલેખન સિસ્મૉલૉજી સ્ત્રી. (ઇં.) ભૂકંપવિજ્ઞાન
સિંગ સ્ત્રી. (દે. સિંગ) જુઓ ‘સીંગ’ સિ(-સી)ગ ન. શિંગડું સિંગતેલ ન. મગફળીનું તેલ ... [મશીન સિંગર પું., ન. (ઈં.) ગાયક (૨) સીવવાનું યંત્ર; સિલાઈ

Page #848

સિંગલો ૮ 31
[ સીધ સિંગલ છું. (ઈ.) (હોટેલમાં) અમુક માપનો ચાનો પ્યાલો (રાજા, દેવ કે આચાર્યનું)
બેિઠેલું (૨) વિ. એકલું; એકવડું; એકાકી
સિંહાસનસ્થ, સિંહાસનારૂઢ વિ. (સં.) સિંહાસન પર સિંગાર પં. (હિ) શૃંગાર; શણગાર
સિંહિકા સ્ત્રી. (સં.) એક રાક્ષસી; રાહુની માતા [રાહુ સિંચણિયું ન. જુઓ સીંચણિયું”
સિંહિકાસુત પું. (સં.) સિંહિકા નામની રાક્ષસીનો પુત્ર; સિંચન ન. (સં.) સિંચવું તે (૨) છાંટવું તે; છંટકાવ સિંહ સ્ત્રી. (સં.) સિંહણ (૨) સિંહિકા સિંચવું સક્રિ. (સં. સિંચ) જુઓ “સીંચવું
સી.આઈ.ડી. પું. (ઇ.) છૂપી પોલીસ; જાસૂસ; ક્રિમિનલ સિંચિત વિ. સિચાયેલું કે સિંચેલું
ઈન્વેસ્ટિગેશન ડિપાર્ટમેન્ટનું ટૂંકું રૂપ સિંચાણો ૫. જુઓ “સીંચાણો'
સી.એલ. સ્ત્રી. (ઇ.) આકસ્મિક રજા; પરચૂરણ કે પ્રાસંગિક સિંજારવ ૫. (સં.) ધાતુનાં ઘરેણાંનો મધુર રણકાર રજા; “કેજ્યુઅલ લીવ' સિંડિકેટ સ્ત્રી. (ઇ.) જુઓ સિન્ડિકેટ
સીક સ્ત્રી. (ફા. સીખ) શીખ; લોઢાનો સળિયો કે ગજ સિંદરી સ્ત્રી, જુઓ “સીંદરી [લાલ ભૂકો સીકર પં. ન. (સં.) શીકર; ફરફર; છાંટ; પાણીનું ફોરું સિંદૂર ન. (સં.) પારો, સીસું તથા ગંધકની મેળવણીનો સખસ્ત્રી. (ફા.) સીક; (શીખ) (૨) લોઢાનો સળિયોકે ગજ સિંદૂરિયું વિ. સિંદૂરના રંગનું જિાતની સાડી સીગરો પં. સુતારનું એક ઓજાર સિંદૂરી સ્ત્રી. વિધવાઓને પહેરવાનું સિંદૂરિયા રંગની એક સીઝન સ્ત્રી. (ઇં.) મૌસમ; ઋતુ
પિાકિસ્તાનમાં) સીઝન ટિકિટ સ્ત્રી. રેલગાડી વગેરેમાં મુસાફરી કરવાની સિંધ પું, ન. (સં. સિંધ દ્વારા) ભારત નજીકનો પ્રાંત (ઘલ ચાર માસની એકીસાથે લીધેલ ટિકિટ સિંધવ પું, ન. (સં. સૈધવ) એક ખનિજ ક્ષાર (સિંધાલૂણ). સિઝરિંગ ન. (ઈ.) પ્રસૂતિ વખતે કરાતું ઓપરેશન (૨) ઘોડો; અશ્વ (૩) સિંધાલૂણ
સીઝનલ વિ. (ઇ.) ઋતુને લગતું; મૌસમી સિંધાલૂણ ન. સિંધવ નામનો ક્ષાર
સીઝવવું સક્રિ. “સીઝવુંનું પ્રેરક સિંધી વિ. સિંધનું – ને લગતું (૨) ૫. સિંધનો રહેવાસી સીઝવું અ.ક્રિ. (સં. સ્વિતિ, પ્રા. સિજ્જઈ) ધીમે તાપે
(૩) સ્ત્રી, સિંધી ભાષા નિદી (હાલ પાકિસ્તાનમાં). બરાબર બફાઈને તૈયાર થવું-રંધાઈ રહેવું (૨) પાર સિંધુ છું. (સં.) સમુદ્ર (૨) સ્ત્રી. તે નામની એક પ્રસિદ્ધ પાડવું; સીધવું (૩) શાંત પડવું (૪) દુઃખી થવું સિંધુજા સ્ત્રી. લક્ષ્મ; લક્ષ્મીદેવી
સીટ સ્ત્રી. (ઇં.) બેઠકની જગા કે સ્થાન; આસન સિંધુડો છું. (સં.) શૂર ચડે એવો સૂરનો એક રાગ; સિંધૂડો સીટિંગ ન. (ઇ.) બેઠક સિંધુર . (સં.) હાથી
સીટી સ્ત્રી. ઓઠ કે ભૂંગળી જેવા સાધનથી પવન ફૂંકીને સિંધુસુતા સ્ત્રી. લક્ષ્મીદેવી
કરતો તીણો અવાજ કે તેનું સાધન: સિસોટી સિંબોલિક વિ. (ઇં.) પ્રતીકરૂપે રહેલું: સાંકેતિક સીડ ન. (ઇ.) બીજ; બિયારણ દાણા [(જેમ કે, દેવું) સિંહ પું. (સં.) એક રાની હિંસક પ્રાણી; પશુઓનો રાજા સીડવું સક્રિ. શીડવું; પૂરવું; છાંદી લેવું (૨) અદા કરવું (૨) પાંચમી રાશિ
સીડી સ્ત્રી. (સં. શ્રીશ્રી, શ્રેઢી, પ્રા. સિઢિ) નિસરણી (૨) સિંહણ સ્ત્રી. સિંહની માદા
દાદરો સિંહદ્વાર ન. (સં.) મુખ્ય દ્વાર - દરવાજો
સીત સ્ત્રી. (સં.) હળપૂણી; કોશ સિંહનાદ . (સં.) સિંહનો કે સિંહ જેવો નાદ; ત્રાડ (૨) સીતા સ્ત્રી. (સં.) જનકની પુત્રી; શ્રીરામની પત્ની રણગર્જના
[‘લાયન્સ શેર' સીતાપતિ મું. (સં.) શ્રીરામચંદ્ર સિંહભાગ ૫. (સં.) મુખ્ય ને મોટો ભાગ કે હિસ્સો; સીતાફલ (સં.) (-ળ) ન, એક ફળ સિંહલ, (દ્વીપ) . (સં.) શ્રીલંકા; સિલોન સીતાફળી સ્ત્રી. સીતાફળનું ઝાડ [એ નામનો ઉદ્ગાર સિંહલી સ્ત્રી. સિંહલ પ્રદેશની ભાષા
સીતારામ ન.બ.વ. સીતા સાથે તેના પતિ રામ (૨) ઉદ્ સિંહલી વિ. સિંહલ દેશને લગતું
સીત્કાર છું. (સં.) શ્વાસ અંદર ખેંચતાં કરાતો કે થતો સીત સિંહવાહિની વિ. સ્ત્રી. (સં.) સિંહના વાહનવાળી દેવી એવો અવાજ; સિસકારો સિહલંકી વિ., સ્ત્રી, (સં.) સિંહના જેવી પાતળી કટિવાળી સીત્કારવું સક્રિ. સીત્કાર કરવો સિંહસ્થ ન. (સં.) બૃહસ્પતિ સિંહરાશિમાં હોય તે સમય સીદકું ન. સીદી લોકોનું બાળક સિંહાવલોકન ન. (સં.) સિંહની પેઠે આગળ વધતાં પહેલાં સીદણ સ્ત્રી. સીદી સ્ત્રી - પાછળનું ફરીથી જોઈ લેવું તે (૨) સમાલોચન; સીદી પુ. આફ્રિકાનો મૂળ વતની; હબસી
આગળ કહેતાં પહેલાં પૂર્વેનું સારાંશે કહેવું તે સીધ સ્ત્રી. ખબર; સમાચાર; સૂધ સિંહાસન ન. (સં.) સિંહની આકૃતિવાળું ઊંચું આસન સીધ સ્ત્રી. સીધું; સીધાપણું

Page #849

સીધવું
૮ 32
[ સીંગારા સીધવું અક્રિ. (સં. સિધ) સિદ્ધ થવું; પાર પડવું (૨) સીમાડો (સં. સીમા, પ્રા. સીમા) ગામની હદ; તે ભાગ સીઝવું
સીમાબદ્ધ વિ. (સ. સીમબદ્ધ) સીમાથી બંધાયેલું; બંધિયાર; સીધાઈ સ્ત્રી, (“સીધું ઉપરથી) સીધાપણું
સીમિત સીધી ૫. શીદી
સીમાવર્તી વિ. (સં.) સીમા ઉપરનું ['કસ્ટમ ડ્યૂટી સીધુ છું. (સં.) શેરડી કે ગોળનો દારૂ
સીમાશલક ન. (સં.) આયાત નિકાસ પરનો વેરો-કર; સીધું ન. રાંધવા જેટલું કાચું અનાજ વગેરે સામગ્રી સીમાસ્થંભ પં. હદ બતાવનાર થાંભલો કે ખાંભો સીધું વિ. સં. સિદ્ધ ઉપરથી) વાંકું નહિ તેવું, એક લીટીમાં સીમાંકન ન. (સં.) સીમા આંકવી, હદ નક્કી કરવી તે
હોય એવું (૨) પાંશ; પાધરું (૩) સરળ; ઝટ સીમાંત મું. (સં. સીમન્ + અંત) સીમાનો અંત; સીમા સમજાય એવું (૪) નિષ્કપટી
સીમાંત ખેડૂત ૫. મર્યાદિત જમીન ધરાવતો ખેડૂત; સીધુંદોર વિ. દોર જેવું સિધુંસટ
“માર્જિનલ ફાર્મર'
વિાળું સીધું પાણી ન. (‘સીધાંપાણી' ન.બ.વ.માં પણ વપરાય સીમિત વિ. (સં.) સીમાવાળું; સીમબદ્ધ; મર્યાદિત હદ
છે.) સીધાની સામગ્રી કે તેનો સામાન; ખાવાપીવાનું સીમોલ્લંઘન ન. (સં.) સીમા ઓળંગવી તે (૨) દશેરાને સીધુંસટ વિ. એકદમ સીધું; સાવ સીધું
દિવસે પોતાના રાજયની સીમા ઓળંગી પારકી હદમાં સીધુંસાદું વિ. સરળ સ્વભાવનું સામગ્રી-સામાન પ્રવેશ કરવાની એક ક્રિયા સીધુંસામગ્રી સ્ત્રી., સીધુંસામાન ન.બ.વ. સીધાની સીરપ ન. (ઇં.) ગળ્યું પ્રવાહી - ષધ (૨) શરબત સીધેસીધું વિ. તદન સીધું; સીધુસટ
સીરિયલ વિ. (ઇ.) ક્રમ પ્રમાણેનું; ક્રમવાર (૨) સ્ત્રી. સીન પં. (ઈ.) નાટકનું દૃશ્ય () દેખાવ
હતાવાર રજૂ થતી દશ્યકૃતિ સીનરી સ્ત્રી. (ઇ.) રંગભૂમિ, સિનેમા, દૂરદર્શન પર સીરી વિ. (ફા. શીરીન) મીઠું, મધુર; સ્વાદ પેદા કરે તેવું
દેખાવમાં સાધનોની ગોઠવણી (૨) (પ્રકૃતિનું) દશ્ય; (૨) સ્ત્રી. તેવી વાસ
દેખાવ વિગેરે પર દેખાવમાં સાધનોની બેઠવણી સીલ સ્ત્રી. (ઇ.) મહોર; મુદ્રા; છાપ (૨) મહોર લગાડી સીનસીનરી સ્ત્રી, સીનરી; રંગભૂમિ પર સિનેમા દૂરદર્શન ચોંટાડેલું લાખ કે એવા બીજા પદાર્થનું ચકતું સીનાજોરી સ્ત્રી. (હિ.) શિરરી; દાદાગીરી સીલબંધ વિ. સીલ મારેલું (૨) સીલ તૂટ્યા વિનાનું; સીનાદાર વિ. (ફા.) છાતીવાળું; દેખાવવું અને પડછંદ વગર ખોલેલું સીનિયરવિ. (ઈ.) તુલનામાં હોદાની રૂએ ઉપરનાદરજ્જાનું સીલિંગ સ્ત્રી. (ઇ.) છત (૨) હદ; મર્યાદા પિંખો સીનિયોરિટી સ્ત્રી. (ઇ.) સીનિયર હોવાપણું; વરિષ્ઠતા સીલિંગ ફેન છું. (ઇ.) છત સાથે જડેલો વીજળીસંચાલિત સીનો છું.(ફા.) છાતીનો ફેલાવ
સીવણ ન. (“સીવવું' ઉપરથી) સીવણી (૨) જ્યાં સીવ્યું સીપ સ્ત્રી. (સં. સિપ્પી, પ્રા. સિપ્પી) છીપ
હોય તે જગા (૩) સીવવું તે [વર્ગો સીપમાછલી સ્ત્રી, છીપમાં રહેતી મોતી બનાવનાર માછલી સીવણક્લાસ પં. (ઈ.) સીવવાનું કે ભરતકામ શીખવતા સીમ સ્ત્રી. (સં. સમનું પહેલી એકવચન-સીમા ઉપરથી) સીવણકામ ન. સીવવાનું કામ કે કારીગરી
ખેતર કે ગામની હદ; તે ભાગની જમીનસીમા સીવણી સ્ત્રી. સીવવું છે કે તેની ઢબ ડિવું; સાંધવું સીમળો પં. (સં. શાલ્મલિ, પ્રા. સિમલ) શીમળો નામનું સીવવું સક્રિ. (સં. સીવ્યતિ, પ્રા. સિબઈ) ટાંકા મારી એક ઝાડ; શીમળો
સીસમ સ્ત્રી, ન. (સં. શિંશપા, પ્રા. સીસમ) શીશમ સીમંત ન. (સં.) સ્ત્રીઓનો સેંથો (૨) અઘરણી ' નામનું એક ઝાડ કે એનું લાકડું સીમંતક ન. (સં.) સેંથો; પાંથી [(૨) દામણી સીસ(-સા)પેન સ્ત્રી. (સીસું + પેન) પેનસિલ સીમંત મણિ પં. (સં.) મુગટમાં જડેલો મહિ; ચૂડામણિ સીસી સ્ત્રી. શીશી, બાટલી સીમંતિની સ્ત્રી. (સં.) સૌભાગ્યવતી સ્ત્રી (૨) જેને સીસું ન. (સં. શીસક, પ્રા. સીસ) એક ધાતુ અઘરણી આવી હોય એવી સ્ત્રી
સીસો પં. શીશો; બાટલો સીમંતોનયન ન. (સં.) સગર્ભાવસ્થામાં સ્ત્રીને ચોથા, સીળસન. (સં. શિશપુ) ચામડી ઉપર લાલ ચકામાં થઈ છઠ્ઠા કે આઠમા માસમાં કરવાનો એક સંસ્કાર
ખૂબ ખંજવાળ આવે એવો એક રોગ સીમાસ્ત્રી, હદ, મર્યાદા; “બોર્ડર (૨) સીમાડો નિશાની સકલવું સક્રિ. દોરીની આંટી મારીને બાંધવું સીમાચિન ન. સીમાસ્થંભ પુ. સીમા બતાવનારી સીં(-સિં)સ્ત્રી. શિંગ (૨) કઠોળ કે તેના જેવી બીવાળી સીમાડિયું વિ. સીમાડાનું, સીમાડે આવેલું; નજીકનું (૨) પાપડી (૩) મગફળીની સિંગ બિાંધવાની)
ખંડિયું [ખંડિયારાજા (૩) સીમાડાનો દેવ સીકલી સ્ત્રી. નાની સીકી (બળદ, ઊંટ વગેરેના મોંએ સીમાડિયો ૫. સીમાડા સુધી મૂકવા આવનાર (૨) સીંગારા સ્ત્રી, એક જાતની માછલી

Page #850

[એવું
સીં-સિં)ચણિયો ૮ 3 3
સુખાવહ સી-સિ)ચણિયું ન. (સં. સિંચન, પ્રા. સિંચણ) પાણી સુખ ન. (સં.) તનમનને ગમે એવો અનુભવ (આરામ,
સીંચવાનું પાત્ર કે સાધન (૨) કૂવામાંથી પાણી ચેન, શાંતિ, સંતોષ, તૃપ્તિ, ઉપભોગ) (૨) કામનાની સીંચવાનું દોરડું
સિદ્ધિનો આનંદ
દિાયી સી(સિં)ચવું સ.ક્રિ. (સં. સિંચતિ, પ્રા. સિંચાઈ) સિંચવું સુખકર, સુખકારી(-રક) વિ. (સં.) સુખ કરનારું; સુખ
(૨) પાણી પાવું (૩) કૂવામાં મૂકવું પાણી કાઢવા) સુખચેન ન. સુખશાંતિ; શાંતિમય આરામ સીંચાઈ સ્ત્રી, જુઓ “સિંચાઈ
સુખડ સ્ત્રી. (સં. શુષ્ક, પ્રા. સુક્ક) ચંદનના ઝાડનું સીંચાઈ યોજના સ્ત્રી. નદી અને બંધ વડે) સીંચાઈ માટે સુગંધીદાર લાકડું કે ધસી કરાતો લેપ કરાતી યોજના કે વ્યવસ્થા
સુખડિયો ડું. (‘સુખડી' પરથી) મીઠાઈ બનાવનારો; કંદોઈ સીં(-સિંદરી સ્ત્રી. (દ. સિરિઆ) (કાથીની) દોરડી સુખડી સ્ત્રી, (સં. શુષ્ક, પ્રા. સુક્ક) ધીગોળમાં ઘઉંનો લોટ સુ (સં.) નીચેના ત્રણ અર્થમાં વપરાતો ઉપસર્ગ (૧). શેકીને પાયો કરી બનાવેલી એક વાની (૨) મીઠાઈ
સુંદર; સારું (સુવાસ) (૨) સારી રીતે; ખૂબ સુરક્ષિત) (૩) હકસાઈ; દસ્તુરી; બક્ષિસ સિખતળી (૩) સહેલાઈથી (સુલભ).
સુખતળી સ્ત્રી. જોડાની અંદર નંખાતું નરમ છૂટું ચામડું; સુકતાન ન. (ફા. સુખ ઉપરથી) સૂકગળું; “રિકેટ્સ સુખદવિ. (સં.) સુખદાયી(-થક) વિ. સુખકર સુખકરનારું સુકર વિ. (સં.) સહેલું (૨) હાથનું પ્રવીણ સુખદુઃખ ન.બ.વ. (સં.) સુખ અથવા દુખ (૨) (લા.) સુકરાત પં. (અ) સોક્રેટિસ
જીવનની ચડતી-પડતી સુકર્મી વિ. (સં.) સારાં કામ કરનારું; સદાચારી (૨) સુખધામ વિ. (સં.) સુખના ધામરૂપ (૨) સ્વયં સુખમય પુણ્યશાળી; સદૂભાગી; ભાગ્યશાળી
સુખન પુ. (ફા. સુખન) બોલ; વેણ; શબ્દ સુકલકડી વિ. લાકડી જેવું સૂકું; દુર્બળ શરીરનું સુખનવર પુ. ઉત્તમ વેણ કે શબ્દ સુકવણ ન. (-ણી) સ્ત્રી. સૂકવેલી વસ્તુ (ર) સુકવણું સુખનવર પુ. (ફા.) કવિ; શાયર સુકવણું ન. પૂરતો વરસાદ ન આવવાથી વાવેતર વગેરેનું સુખનિધાન . (સં.) સુખનો ભંડાર સુકાઈ જવું તે
સુખપાલ સ્ત્રી. (હિ.) બગીઘાટની પાલખી; મ્યાન સુકવિ . (સં.) સારો - ઉત્તમ કવિ
સુખપૂર્વક કિ.વિ. (સં.) સુખેથી; આરામથી સુકંઠ પં. (સં.) સારો કંઠ - અવાજ
સુખમણા સ્ત્રી. સુષષ્ણા નાડી સુકાન ન. (દ. સુક્કાણ) જેને મરડવાથી વહાણ દિશા સુખમય વિ. (સં.) સુખથી ભરેલું; ઘણું સુખી
બદલે છે તે કળ કે તેની જગાનો વહાણનો ભાગ સુખરાશ સ્ત્રી. (સં.) ઘણું સુખ; સુખનો સમૂહ મિત સુકાની ૫. સુકાન ફેરવનાર ખલાસી
સુખરૂપ વિ. (૨) કિ.વિ. (સં.) સાજું સમું (૨) સહીસલાસુકાન સમિતિ સ્ત્રી. (સં.) સભાસંચાલન વગેરે પ્રક્રિયા સુખરેચ ૫. (સં.) સરળતાથી ઝાડો આવી જાય તેવો રેચસંભાળનારી સમિતિ; સ્ટિયરિંગ કમિટિ
જુલાબ સુકાની છું. (દ. સુક્કાણિઅ) સુકાન ફેરવનાર ખલાસી સુખલા પુ.બ.વ. ઘઉંનો જાડો લોટ, રવો (૨) “કેટન' (ટીમ કે ટુકડીનો)
સુખવાદ ૫. (સં.) ઇન્દ્રિયોના ભોગવિલાસને જ જીવનનું સુકારો છું. (વનસ્પતિનું) સુકાઈ જઈ પાન વગેરે ખરવાં | મુખ્ય ધ્યેય સમજવાનો વાદ; “હિડોનિઝમ' તે; તેનો એક રોગ; “વિલ્ટિગ
સુખવાદી વિ. ૫. (સં.) સુખવાદમાં માનનાર સુકાવું અ.ક્રિ. (સં. શુષ્ક, પ્રા. સુક્ક) ભેજ કે પ્રવાહી ઊડી મુખવારો પં. (સં.) સુખનો સમય
જઈ શુષ્ક થવું (૨) (શરીર) દૂબળું પડવું; કૃશ થવું સુખવાસના સ્ત્રી. (સં.) સુખની લાલસા સુકાલ પું. (સં. સુ+કાલ) (-ળ) સારા પાકનો વખત સુખવાસી વિ. (સં.) સુખમાં રહેનારું [કે પલંગ
(દુકાળથી ઊલટું) (૨) છત; પુષ્કળપણું સુખશય્યા સ્ત્રી. (સં.) સુખે સુવાય એવું સ્થાન - બિછાનું સુકીર્તિ સ્ત્રી. (સં.) સારી કીર્તિ; સારી પ્રતિષ્ઠા સુખશાતા બ્રિ. સુખશાંતિ; અમનચેન (જૈન) સુકુમાર વિ. (સં.) ઘણું કોમળ; નાજુક રિીતે કરેલું કામ સુખશાંતિ સ્ત્રી. (સં.) તદ્દન નિરાંત-શાંતિ સુકૃત ન. (-તિ) સ્ત્રી. (સં.) સારું કામ; પુણ્ય (૨) સારી સુખશ્રુ વિ. સુખ ભોગવવા તત્પરતૈયાર કૂિળતા સુકૃત્ય ન. સકૃત; સારું કામ; પુણ્યનું કામ
સુખસગવડ સ્ત્રી. સુખસવડ; એકદમ સુખ મળે એવી અનુસુકેશ વિ. (સં.) સારા-સુંદર કેશ (૨) વિ. સારા વાળવાળું સુખસજ્જા સ્ત્રી. જુઓ “સુખશય્યા' [વાળો (વાણંદ) સુકેશી વિ. સ્ત્રી. (સં.) સુંદર કેશવાળી-વાળ ધરાવતી સ્ત્રી સુખહસ્ત વિ. . (સં.) હજામત કરવામાં હળવા હાથસુમિલ (સં.) (-ળ) વિ. ઘણું કોમળ-નાજુક ને મુલાયમ સુખાકારી સ્ત્રી. સુખી હાલત; તંદુરસ્તી; સ્વાથ્ય સક્ષમ્ય વિ. (સં.) ક્ષમાપાત્ર
સુખાવહ વિ. (સં.) સુખ લાવી આપનારું; સુખપ્રદ

Page #851

સુખાસનો
૮ 3 ૪
સુથારકામ સુખાસન ન. (સં.) આરામદાયક બનાવટવાળું આસન સુધરી સ્ત્રી, જુઓ “સુગરી' [ન. સારું ચરિત્ર; સદાચરણ
(૨) પાલખી; મ્યાનો (૩) યોગનું એ નામનું આસન સુચરિત(-2) વિ. (સં.) સચ્ચરિત (૨) સદાચરણી (૩) સુખાળવું વિ. સુખ આપે તેવું (૨) સુખની કામના-ઇચ્છા સુચારુ વિ. (સં.) ખૂબ જ સુંદર કરનારું
સુચિન ન. (સં.) શુભચિહ્ન; સારું લક્ષણ સુખાંતિકા સ્ત્રી. (સં.) સુખપરિમાણક નાટક; “કૉમેડી' સુજન પું. (સં.) સાર-સદાચારી માણસ; સજજન સુખિયું(-યારું) વિ. સુખી; સુખવાળું
સુજલ વિ. (સં.) સારું પાણી (૨) વિ. સારા પાણીવાળું સુખી વિ. (સં.) સુખવાળું; દુઃખ વિનાનું
સુજલા વિ. સ્ત્રી. (સં.) સારા પાણીવાળી (જમીન) સુખે ક્રિ.વિ. સુખેથી: સુખપૂર્વક
સુજશ(-સ) ૫. સારી પ્રતિષ્ઠા; સારી કીર્તિ સુખેચ્છા સ્ત્રી, (સં.) સુખની ઇચ્છા
સુજાણ વિ. (સં. સુજ્ઞ) સારું જ્ઞાન ધરાવનાર (૨) સુખેચ્છ, (ક) વિ. (સં.) સુખ ઇચ્છનારું
બુદ્ધિશાળી; સમજદાર (૩) માહિતગાર સુખોપભોગ કું. (સં.) સુખ માણવું છે કે તેની ક્રિયા સુજાત વિ. (સં.) કુલીન; ઊંચા કુળમાં જન્મેલું; ખાનદાન સુખોપાર્જન ન. (સં.) સુખ ઊભું-પેદા કરવું તે સુજાતા સ્ત્રી. (સં.) સુન્નત સ્ત્રી (૨) ઉદાલકઋષિની પુત્રી સુગઠિત વિ. (સં.) સારી રીતે ગૂંથેલું, સુગ્રથિત (૩) ભગવાન બુદ્ધને પહેલી ભિક્ષા આપનાર સ્ત્રી સુગવિ. (સં.) જ્ઞાની (૨) ધનવાન (૩) પં.બુદ્ધ ભગવાન સુજ્ઞ વિ. (સં.) કહ્યું; ચતુર; વિદ્વાન સુગતિ સ્ત્રી. (સં.) સદ્ગતિ; મોક્ષ
સુરતા સ્ત્રી. સુજ્ઞપણું; ડહાપણ; શાણપણ સુગમ વિ. (સં.) સહેલું; સુબોધ (૨) સરળતાથી જવાય સુઝાડવું સ.કિ. “સૂઝવું'નું પ્રેરક
એવું (૨) સરળતાથી મળે તેવું; સુલભ સુઝાવ છું. (હિ.) સુચન; સલાહ; “સજેશન' સુગમતા સ્ત્રી, સહેલાપણું, સુબોધતા
સુટેવ સ્ત્રી. (સં.) સારી ટેવ-આદત સુગરી સ્ત્રી. (સં. સુગૃહી) પાણીના આરે ઝાડ ઉપર સુડતાળીસ વિ. (સં. સમચત્વાશિત, પ્રા. સત્તતાલીસ)
લટકતો સુંદર ગૂંથણીવાળો માળો બનાવતું એક પક્ષી ચાળીસ વત્તા સાત (૨) પં. સુડતાળીસનો આંકડો કે સુગંધ સ્ત્રી. (સં. પુ.) સુવાસ; ફોરમ; ખુશબો
સંખ્યા; “૪૭'
[(‘બેડોળ'થી ઊલટ) સુગંધિત વિ. (સં.) સુગંધવાળું
સુડોલ વિ. (સ + ડોળ) બેડોળ નહિ તેવું, ઘાટીલું; રૂપાળું સુગંધી વિ. સુગંધમય; સુવાસિત
સુણવું સક્રિ. (સં. કૃણોતિ, પ્રા. સુણઈ) સાંભળવું સુગંધી સ્ત્રી. સુગંધ; સુવાસ
સુણાવવું સક્રિ. “સુણવું'નું પ્રેરક સુગંધીદાર વિ. સુગંધવાળું, ખુશબોદાર અિભાવ આવવો સુણાવું અક્રિ. “સુણવું'નું કર્મણિ સુગાવું અ.ક્રિ સૂગ ચડવી-અનુભવવી (૨) ધૃણા થવી (૩) સુત પું. (સં.) પુત્ર; દીકરો; બેટો તિંદુરસ્ત શરીર સુગાળ, (૨વું, -ળું) વિ. (સૂગ પરથી) જેને ઝટ સૂગ સુતનુ વિ. (સં.) સુંદર નાજુક શરીરવાળું (૨) ન. સારું, ચડે એવું; ઝટ સુગાય એવું
સુતર વિ. (૨) ક્રિ.વિ. (સં. સુ + તર) સહેલું; સુગમ; સુગાળ વિ. પુષ્કળ; સોંઘું
સરળ (૨) અઘરું નહિ તેવું સુગાળવું વિ. સૂગ આવે એવા સ્વભાવનું ખાનગી સુતરાઉ વિ. સૂતરનું બનેલું સુગુપ્ત વિ. (સં.) સારી પેઠે ગુમ-છુપાયેલું (૨) તદન સુતરિયો છું. સૂતરનો વેપારી (૨) એક અટક સુગૃહી સ્ત્રી. (સં.) એક પક્ષી; સુઘરી વિસ્થિત સુતરું વિ. (૨) સૂતર (સહેલું); સુગમ; સરળ સુગ્રથિત વિ. (સં.) સારી રીતે ગ્રથિત-સંગઠિત; સુવ્ય- સુતરેલ વિ. સુતરાઉ
પાતાળ સુગ્રાહ્ય વિ. (સં.) સહેલાઈથી ગ્રહણ કરી શકાય એવું સુતલ (સં.) (-ળ) ન. પૌરાણિક માન્યતા મુજબ ત્રીજું (૨) સહેલાઈથી સમજાય એવું; સુગમ
સુતા સ્ત્રી. (સં.) પુત્રી; દીકરી પિડનાર કારીગર સુગ્રીવ વિ સારી ડોકવાળું (૨) પું. (સં.) (રામાયણમાં) સુતા(-થા)૨૫. (સં. સૂત્રધાર; પ્રા. સુત્તહાર) લાકડાં - વાનરોનો રાજા; વાલીનો ભાઈ
સુતા(-થા)રકામ ન. લાકડાં ઘડવાનું કામ સુિથારકામ સુઘટ વિ. સુઘડ, સુઘટિત
સુતા(-થા)રી વિ. સુથારનું; સુથારને લગતું (૨) સ્ત્રી. સુઘટિત વિ. (સં.) સારી રીતે રચેલું (૨) સુવ્યવસ્થિત (૩) સુતેજા છું. (સં. જૈનોના અતીત ચોવીસ તીર્થકરોમાંના ઘાટીલું (૪) દેખાવડું (૫) સારા બાંધાનું
દસમાં સુઘડ વિ. (સં. સુઇટ, પ્રા. સુઘડ) સ્વર૭; ચોખ્ખું (૨) સુત્તન. (સં. સુજજ) સૂક્ત; સૂત્ર (૨) બુદ્ધનું ઉપદેશ વચન
સારી રીતભાતવાળું; વિવેકી (૩) સારી રીતે ઘડાયેલું; સુથાડિયો ધું. એક જાતનું જાડી સળીનું ઘાસ સુંદર આકારવાળું
સુથાર પું. જુઓ “સુતાર' સુઘડતા સ્ત્રી. સ્વચ્છતા; સુઘડપણું
સુથારકામ ન. જુઓ “સુતારકામ

Page #852

સુથારી
૮ 3૫
સુપરિન્ટેન્ડેન્ટ સુથારી વિ. જુઓ “સુતારી શુિકલ પક્ષ; અજવાળિયું સુધાંશુ પં. (સં.) ચંદ્રમા; ચંદ્ર; સુધાકર સુદક્ટિવિ. (શુકલદિન’નું ટૂંકુંરૂપ)શુકલ પક્ષમાં(૨) સ્ત્રી, સુધી ના. (સં. સાવધિ) લગી; પર્વત સુદર્શન વિ. (સં.) સારા દેખાવવાળું (૨) ન. વિષ્ણુનું સુધી વિ. (સં. સુ + ધી) ધીમંત; બુદ્ધિમાન; સમજદાર ચક્ર; વિષ્ણુનું એક આયુધ
સુધીર વિ. (સં. સુ + ધીર) ખૂબ ધીર; ધીરજવાળું સુદર્શનચક્ર ન. સુદર્શન (૨) (લા.) રેટિયો સુધ્ધાં, (0) ના. જુઓ “સુદ્ધાં(ત)' સુદર્શનચૂર્ણ ન. (સં.) તાવ માટે એક દેશી ચૂર્ણ-ઔષધ સુનમ્ય વિ. સ્થિતિસ્થાપક; લવચીક સુદર્શના વિ. સ્ત્રી. (સં.) સુંદર સ્ત્રી
સુનયના વિ., સ્ત્રી, સુંદર આંખોવાળી સ્ત્રી સુદામા પું. (સં.) શ્રીકૃષ્ણનો એક ગરીબ સહાધ્યાયી ને સુનામી ન. (જા. ત્સુનામી) દરિયાઈ મોજાંનું તોફાન મિત્ર (૨) કંગાળ માણસ
સુનાવણી સ્ત્રી. (“સુણવું”, “સુણાવવુંઉપરથી) ન્યાયાધીશે સુદામાપુરી સ્ત્રી, પોરબંદર (૨) કંગાળનું નિવાસસ્થાન ફરિયાદ સાંભળવી છે કે તેને સંભળાવવી તે; સુદામો પૃ. જુઓ “સુદામા' [(૨) સ્ત્રી. સુદ અદાલતમાં મુકદમો નીકળવો તે સુદિ કિ.વિ. (સં. શુક્લદિન ઉપરથી) સુદ; શુકલ પક્ષમાં સુનીતિ સ્ત્રી. (સં.) સારી નીતિ; ઉચ્ચ આદર્શ સુદિન ૫. (સં.) શુભ દિવસ; ઉત્સવનો દિવસ સુન્નત સ્ત્રી. (અ.) એક મુસલમાની સંસ્કાર, જેમાં લિંગની સુદીર્ઘ વિ. (સં.) ખૂબ દીર્ધ-લાંબુ
પોપચાની ચામડી કાપી નાખવામાં આવે છે. (૨) સુદૂર વિ. ઘણું દૂર-છેટે
મુસલમાન કરવું તે; ધર્માતર મુિસલમાની સંપ્રદાય સુદઢ વિ. (સં.) ઘણું મજબૂત
સુનીવિ. (અ.) એ નામના મુસલમાની પંથનું (૨) પું. એક સુદેવ ન. (સં.) સદ્ભાગ્ય, સદ્નસીબ
સુપક્વ વિ. (સં.) સારી રીતે પાકેલું (૨) સારી રીતે રંધાઈ સુદ્ધાં() ના. સાથે મળીને; સહિત
ગયેલું
[એવું; સુપાચ્ય સુધન્વા છું. (સં.) એક પ્રસિદ્ધ વિષ્ણુભક્ત
સુપચ-) વિ. (સં. સુપાચ્ય) સહેલાઈથી પચી જાય સુધરવું અ.ક્રિ. (સં. શુદ્ધકાર, પ્રા. સુદ્ધઆર ઉપરથી) સારું સુપથ પું. (સં.) સાર, નીતિનો માર્ગ; સન્માર્ગ
થવું; તંદુરસ્ત થવું (૨) દોષમુક્ત થવું (૩) દુરસ્ત સુપથગામી વિ. (સં.) સારા-નીતિના માર્ગે જનારું; થવું
[‘મ્યુનિસિપાલિટી’ સદાચારી (૨) સન્માર્ગગામી સુધરાઈ સ્ત્રી. સુધારો; સુધરેલી સ્થિતિ (૨) નગરપાલિકા; સુપથ્થ વિ. તબિયતને અનુકૂળ આવે તેવું સુધરાવવું સ.કિ. “સુધરવું'નું પ્રેરક; સુધારે એમ કરવું સુપન ન. સ્વપ્ન; સપનું સુધમાં, (૦સભા) સ્ત્રી. (સં.) ઈન્દ્રની સભા સુપર વિ. (ઈ.) ઉચ્ચતમ (૨) ઉત્કૃષ્ટ સુધા સ્ત્રી. (સં.) અમૃત; અમી (૨) ચૂનો (૩) મધ સુપરટેક્સ છું. (ઇ.) ચાલુ વેરા ઉપરાંતનો લેવાતો કર; સુધાકર છું. (સં.) ચંદ્ર; સુધાંશુ
અતિવેરો; સરચાર્જ
સોપેલું સુધાધવલ વિ. અમૃત જેવું ધોળું (૨) ચૂનાથી ધોળેલું સુપરત સ્ત્રી. (ફા. સુપુદી સોંપણી; ભાળવણી (૨) વિ. સુધાર છું. (“સુધારવું” પરથી) સુધારો; સુધારણા [આદમી સુપરફાસ્ટ સ્ત્રી. (ઇં.) અતિઝડપી ટ્રેન (૨) વિ. સુધારક વિ. સુધારનારું; સુધારો કરનારું ૨) ૫. તેવો અતિઝડપી સુધારકામ ન. સુધારાનું કામ (૨) સુધારવાનું કામ સુપરફોસ્ફટ છું. (ઇં.) ખાતરમાં વપરાતો એક રાસાયણિક સુધારણા સ્ત્રી. સુધારવું તે; સુધારો
સુપરમાર્કેટ ન. (ઇ.) રોજિંદા વપરાશની વિવિધ સુધારવું સક્રિ. (સં. શુદ્ધકાર, પ્રા. સુદ્ધઆર) બગડેલું, ચીજવસ્તુઓ એકસાથે મળે એવી સગવડવાળું બજાર
કથળેલું સુધરે એમ કરવું; સારું કરવું (૨) દુરસ્ત કરવું; સુપરમેન પું. (ઇ.) મહામાનવ (૨) અતિમાનવ સમારવું (શાક, મકાન વગેરે) (૩) ભૂલ દૂર કરી સુપરરિયાલિઝમ ન. (ઇ) અતિવાસ્તવવાદ ખરું કહેવું કે લખવું
સુપરવાઇઝર ૫. (ઇં.) દેખરેખ રાખનાર; નિરીક્ષક સુધારસ પું. (સં.) અમૃત; પીયૂષ
સુપરવિઝન ન. (ઇ.) દેખરેખ; સંભાળ; નિરીક્ષણ [ઝડપી સુધારાવવું સ.કિ. સુધરાવવું
સુપરસોનિક વિ. (ઇ.) અવાજની ગતિ કરતાં પણ વધુ સુધારો છું. (સં. શુદ્ધકાર, પ્રા. સુદ્ધઆર) સુધરવું તે; સારી સુપરહીટ વિ. (ઇ.) ઘણું પ્રભાવક કે લોકપ્રિય
સ્થિતિ; સારો ફેરફાર (૨) સંસ્કૃતિ; સભ્યતા (૩) સુપરિચિત વિ. (સં.) સારી પેઠે પરિચિત (૨) જાણીતું નવો ચાલ કે રીતભાત (૪) ઠરાવને સુધારવા માટેનો સુપરિણામક વિ. (સં.) (-દાયક) વિ. (સં.) (-દાયી) ઠરાવ
વિ. સારું પરિણામ લાવી આપનારું સુધારો વધારો છું. જૂનું સાફ કરીને એક કરવામાં આવેલું સુપરિન્ટેન્ડેન્ટ પું. (ઈ.) નિરીક્ષણ કરનાર ઉપરી નિરીક્ષક,
કે કરવામાં આવતું ઉમેરણ (૨) સુધારવું-વધારવું તે અધીક્ષક; મુખ્ય અધિકારી

Page #853

સુપર્ણ
૮ 3 ૬
[સુરગિરિ સુપર્ણ વિ. (સં.) સારાં પાનવાળું કે પાંખવાળું (૨) ન. સુભગા વિ. સ્ત્રી. ખૂબસૂરત કે સૌભાગ્યવતી (સ્ત્રી) સુંદર પંખી (ગડ)
સુભટ ૫. (સં.) બહાદુર લડવૈયો; વીર યોદ્ધો . સુપર્બ વિ. (ઇ.) ઘણું સરસ; ભવ્ય; અફલાતૂન સુભદ્રા સ્ત્રી. (સં.) શ્રીકૃષ્ણની બહેન; અર્જુનની પત્ની સુપર્વ ન. (સં.) સારું પર્વ કે પ્રસંગ-તહેવાર
સુભાગી વિ. (સં. સુભાગિનું) ભાગ્યશાળી; સભાગી સુપાચ્ય વિ. (સં.) સરળતાથી હજમ થઈ જાય તેવું; સુપચ સુભાષિત વિ. (સં.) સુંદર રીતે કહેલું (૨) ન. તેવું વાક્ય સુપાત્ર વિ. (સં.) યોગ્ય; લાયક (૨) કુલીન
કે પદ સુપાત્રતા સ્ત્રી. (સં.) યોગ્યતા; લાયકાત ત્રિીજા સુભિક્ષ ન., પં. (સં.) સુકાળ (દુર્મિક્ષથી ઊલટું) સુપાર્શ્વ પં. (સં.) જૈનોના અનાગત ચોવીસ તીર્થકરોમાંના સુમતિ સ્ત્રી. (સં.) સદબુદ્ધિ (૨) વિ. સારી બુદ્ધિવાળાં સુપાર્શ્વનાથ પું. (સં.) જૈનોના વર્તમાન ચોવીસ તીર્થંકરો- સુમતિનાથ ૫. જૈનોના વર્તમાન ચોવીસ તીર્થકરોમાંના
માંના સાતમા [૫. ઉપરી અધિકારી પાંચમા સુપીરિયર વિ. (ઇ.) ઉચ્ચતર; વરિષ્ઠ (૨) ચડિયાતું (૩) સુમધુર વિ. (સં.) ખૂબ મીઠું (વચન) સુપીરિયૉરિટી કૉપ્લેક્સ પુ. ગુરુતાગ્રંથિ
સુમન ન. (સં.) ફૂલ; પુષ્પ (૨) પં. દેવ સુપુત્ર છું. (સં.) સપૂત
સુમનીષા સ્ત્રી. (સં.) સારી બુદ્ધિ સુપુષ્ટ વિ. (સં.) સારી રીતે પુષ્ટ-જાડું કે ભરાવદાર સુમાર પં. શુમાર; અડસટ્ટો સુપેરે કિ.વિ. (સં.) સારી પેઠે-પ્રકારે-રીતે
સુમારે કિ.વિ. આશરે; લગભગ સુમ વિ. (સં.) સૂતેલું; ઊંધતું (૨) અદૃશ્ય; ગુપ્ત (૩) સુમાર્ગ કું. (સં.) સાચો કે સારો માર્ગ; સન્માર્ગ અવ્યક્ત (૪) જડ; નિશ્રેષ્ઠ
સુમિત્ર પું. (સં.) સારો મિત્ર; સન્મિત્ર સુપ્રકાશિત વિ. (સં.) સારી પેઠે પ્રકાશવાળું-ઝળકી રહેલું સુમિત્રાસ્ત્રી(સં.) લક્ષ્મણની માતા સ્ત્રિી. સુંદરમુખવાળી સુપ્રતિષ્ઠિત વિ. (સં.) સારી પ્રતિષ્ઠાવાળું; આબરૂદાર; સુમુખી સ્ત્રી. (સં.) ગાંધાર ગ્રામની એક મૂર્છાના (૨) વિ., લબ્ધપ્રતિષ્ઠ
સુમુહૂર્તન. (સં.) સારું-માંગલિક મૂરત, સુલગ્ન સુપ્રભ વિ. (સં.) સુંદર પ્રભાવાળું; તેજસ્વી
સુમેધ(-ધા) વિ. સં. સુમધ ઉપરથી) સુબુદ્ધિ સુપ્રભાત ન. (સં.) મંગળ પ્રભાત; ‘ગુડમોર્નિંગ' સુમેર ૫. મધ્ય એશિયાનો એક પ્રદેશ સુખસન વિ. (સં.) ઘણું પ્રસન્ન; ખૂબ રાજી થયેલું સુમેરિયન વિ. સુમેર દેશને લગતું કે તેનો વાસી સુપ્રસંગ ૫. (સં.) શુભ અવસર; સારો પ્રસંગ સુમેરિયા . (ઇં.) એ નામનો દેશ સુપ્રસિદ્ધ વિ. (સં.) સારી પેઠે પ્રસિદ્ધ; ખૂબ જાણીતું સુમેરુ પું. (સં.) મેરુ; સોનાનો મનાતો પર્વત સુપ્રાપ્ય વિ. (સં.) સરળતાથી મળે તેવું; સુલભ સુમેળ પું. સારો મેળ - બનાવ (૨) સારું-સુભગ મિશ્રણ સુબ્રીમકોર્ટ સ્ત્રી. (ઇં.) (ભારતની) સૌથી વડી-સર્વોપરી સુમેળ ૫. સારી મૈત્રી અદાલત (૨) સર્વોચ્ચ અદાલત
સુયશ . (સં.) સારી કે ઘણી કીર્તિ નિારી સ્ત્રી; દાઈ સુપ્સસમાસ પું. (સં.) કોઈ પણ પ્રકારના સમાસમાં પ્રવેશ સુયાણી સ્ત્રી. (સં. તિજાનિ,પ્રા. સૂઇઆણિ)પ્રસવ કરાવ
ન હોય તેવો સમાસ [(૨)ન. સારું પરિણામ-ફળ સુયુત વિ. બરાબર-સારી રીતે જોડાયેલું જોડાણ સુફલ,(-ળ) વિ. (સં. સુ+ ફલ) સારા ફળ-પરિણામવાળું સુયોગ છું. (સં.) શુભ-સારો કે યોગ્ય અવસર (૨) સારું સુફલા (સં.) (-ળા) વિ., સ્ત્રી, જેનાં સારાં ફળ પાકે છે સુયોગ્ય વિ. સારી રીતે કે પેઠે યોગ્ય કે લાયક તેવી રસાળ (ભૂમિ)
સિફાઈદાર સુયોધન વિ. (સં.) ઉત્તમ રીતે લડી લેનાર (૨) દુર્યોધનનું સુફિયાણું વિ. (ફા. સુફિઆનહ) ઉપરથી સુંદર; ખાલી એક નામ સુબદ્ધ વિ. (સં.) સારી રીતે બદ્ધ-બાંધેલું કે બંધાયેલું સુર પું. (સં.) દેવ; અમર સુબલ (સં.) (-ળ) વિ. સારા બળવા; જોરાવર (૨) સુરક્ત વિ. સારી પેઠે – બરોબર રક્ત-રાતું કે રંગાયેલું ૫. એક ગોપકુમાર
સુરક્ષા સ્ત્રી. (સં.) રક્ષણ; પહેરો સુબાહુ વિ. (સં.) સુંદર કે મજબૂત હાથવાળું [વાળું સુરક્ષિત વિ. (સં.) સારી રીતે રક્ષાયેલું સુબુદ્ધિ સ્ત્રી, (સં.) સદ્દબુદ્ધિ (૨) વિ. તીવ્ર સમજદારી- સુરખ વિ. (ફા. સુખ) રાતા રંગનુંઃ લાલ સુબોધ પં. (સં.) સારું જ્ઞાન કે શિખામણ (૨) વિ. સારી સુરખી સ્ત્રી, (ફા. સુખં) લાલી; રતાશ (૨) તેજસ્વી શિખામણવાળું
દિનાર લાલાશ (૩) ઝબકાર; શીર્ષપંક્તિ (૪) મુખ્ય સુબોધક(-કારક) વિ. સુબોધ દેનારું, સારી શિખામણ સમાચાર; “હેડલાઈન' સુભગવિ. (સં.) સુંદર; રમણીય (૨) સુભાગી; સદ્ભાગી સુરગંગા સ્ત્રી. (સં.) આકાશગંગા; નેબ્યુલા' સુભગતા સ્ત્રી. સુભગપણું
સુરગિરિ છું. (સં.) મેરુ પર્વત

Page #854

સુરગુરી
૮ 36
સુલટાવવું સુરગુરુ છું. (સં.) દેવોના ગુરુ; બૃહસ્પતિ
સુરસાલ(ળ) વિ. ઘણું રસાળ; ઘણું મજનું; ફળદ્રુપ સુરચાપન. (સં.) મેઘધનુષ્ય [(૩) ન. કામક્રીડા; સંભોગ સુરસુરિયું ન. ફૂટે નહીં, પણ સળગીને સુરસુર અવાજ સુરત વિ. (સં.) સારી રીતે રમેલું (૨) સારી રીતે આસક્ત કરે તેવો ટેટો સુરત ન. તે નામનું શહેર (‘સૂરત લખવા તરફ આગ્રહ સુરંગ સ્ત્રી. (સં. સુરંગા, પ્રા. સુરંગ) જમીનમાં કરેલું વધ્યો છે.).
ભોંયરું (૨) (જમીનમાં ખાડો ખોદી ખડક તોડવા કે સુરત સ્ત્રી, મનોવૃત્તિ (૨) સ્મરણ
શત્રુનો નાશ કરવા વપરાતી) દારૂગોળાની એક યુક્તિ સુરતરુન. (સં.) સ્વર્ગનું એક ઝાડ (૨) કલ્પદ્રુમ; કલ્પવૃક્ષ કે તેને માટેની બનાવટ (૩) જમીન પર મુકાતા એક સુરતા સ્ત્રી. લગની (૨) ધ્યાન (૩) યાદ; સૂધ (૪) નજર પ્રકારના બોમ્બ મુરતા સ્ત્રી. (સં.) દેવાયું; દેવત્વ
સુરંગ કું. (સં.) સારી જતનો વર્ણ (૨) સારી જાતનો રંગસુરતિ સ્ત્રી. (સં.) ખૂબ આનંદ અને સુખ (ર) ગાઢ પ્રેમ વાનો રંગ (૩) વિ. સારી જાતના રંગનું (૪) આનંદી સુરતી વિ. સુરતને લગતું (૨) સુરતનું વતની (૩) સ્ત્રી. સુરા સ્ત્રી. (સં.) મદિરા; દારૂ ગિળાનું વાસણ
સુરતપ્રદેશની બોલી કેિ માણસ; પ્રજ્ઞાચક્ષુ સુરાઈ (-હી) સ્ત્રી. (અ. સુરાહી) પૂજાના ઘાટનું સાંકડા સુરદાસ પં. પ્રસિદ્ધ અંધ ભક્ત કવિ (૨) આંધળો સાધુ સુરાખ સ્ત્રી. (ફા.) કાણું; બાકોરું સુરદેવ ૫. જૈનોના અનાગત ચોવીસ તીર્થકરોમાંના બીજા સુરાગ ૫. (હિ) પગેરું (૨) નિશાન; ચિહ્ન સુરદ્રુમ ન. (સં.) કલ્પવૃક્ષ; પારિજાતનું વૃક્ષ સુરાજય ન. (સં.) સારું-સારી રીતે ચાલતું રાજય સુરધનુ, (૦ષ) ન. મેઘધનુષ્ય; ઈન્દ્રધનુષ
સુરાત્મજા સ્ત્રી. (સં.) દેવકન્યા સ્વિામી; ઈંદ્ર સુરધામ ન. (સં.) સ્વર્ગ; દેવલોક
સુરાધિપ; સુરાપીશ(-૧ર), સુરાધ્યક્ષ છું. (સં.) દેવોના સુરધુનિ(-ની) સ્ત્રી. (સં.) ગંગા નદી; દેવ નદી સુરાપાત્ર ન. (સં.) દારૂની ખાલી; દારૂનું વાસણ સુરધેનુ સ્ત્રી. (સં. સુર + ધેનું) કામધેનુ, કામદુધા સુરાપાન ન. (સં.) દારૂ પીવો તે; મધપાન સુરનદી સ્ત્રી. (સં.) દેવનદી; ગંગા
સુરાપી(-પાની) વિ. (સં.) દારૂડિયું; દારૂ પીનારું સુરનંદિની સ્ત્રી. સુરધનુ; કામધેનુ
સુરારિ છું. (સં.) રાક્ષસ સુરનાયક પું. (સં.) ઇન્દ્ર
સુરાલય ન. (સં.) સ્વર્ગ; સુરધામ સુરપતિ મું. (સં.) ઇન્દ્રરાજા; દેવાધિરાજ [આકાશગંગા સુરાવટ સ્ત્રી. સૂર મિલાવવા તે (૨) સુરેલ ધ્વનિ સુરપથ પું. (સં.) આકાશ; આસમાન (૨) સ્વર્ગ (૩) સુરાહી સ્ત્રી. (અ) જુઓ “સુરાઈ સુરપદ ન. (સં.) દેવોનો દરજ્જો (૨) સ્વર્ગ સુરાંગના સ્ત્રી. (સં.) દેવાંગના; અપ્સરા સુરભિ(-ભી) વિ. (સં.) સુવાસિત (૨) સુંદર; મનોહર સુરીલું વિ. મધુર કે બરોબર મળેલા સૂરવાળું (૩) . સુવાસ; ખુશબો
સુરુચિ સ્ત્રી. (સં. સુ + સચિ) સારી રુચિ; સારી વસ્તુ સુરભિ સ્ત્રી, દેવોની ગાય; કામધેનુ
અને સારા કાર્ય તરફનું વલણ સુરભિત વિ. (સં.) સુવાસિત; સુગંધીકર
સુરુચિભંગ કું. સુરુચિનો - શિષ્ટ રસજ્ઞતાનો ભંગ સુરભિમાસ ૫. (સં.) વસંતઋતુ [પાતળી ડબ્બી સુરૂપ (સં.) વિ. સુંદર રૂપવાળું; ખૂબસૂરત; મનોહર સુરમાદાની સ્ત્રી. સુરમો આંજવા માટેની સળીવાળી લાંબી સુરપા વિ., સ્ત્રી. (સં.) સુરૂપ સ્ત્રી સુરમો છું. (ફા.) એક ખનિજ પદાર્થ કે તેનું આંખનું અંજન સુરુપી વિ. (સં.) સુંદર; મનોહર સુરમ્ય વિ. (સં.) અત્યંત રમણીય-મનોહર
સુરેખ વિ. (સં.) પ્રમાણસર; ઘાટીલું; સુંદર સુરયુવતિ(તી) સ્ત્રી. (સં.) દેવાંગના (૨) અપ્સરા સુખકંસ પું. (સં.) ઉપર રેખા દોરી કરાતો કૌંસ; રેખાકંસ સુરરાજ (સં.) (-૨) પું. ઇન્દ્ર
સુરેખતા સ્ત્રી, (સં.) પ્રમાણસરતા; ઘાટીલાપણું સુરરિપુ છું. (સં.) રાક્ષસ (૨) રાહુ (ગ્રહ) - સુરેખપદી પં. (સં.) એક ઘાત પદાવલી સુરર્ષિ પું. (સં.) દેવોના ઋષિ; નારદ
સુરેખા સ્ત્રી. સીધી લીટી (ગ.) સુરલોક પું. (સં.) સ્વર્ગ-લોક દેિવાંગના સુરેલ વિ. (‘સૂર’ ઉપરથી) સૂરીલું; સુમધુર સુરવધૂ સ્ત્રી. (સં.) સુરની સ્ત્રી; દેવી (૨) અપ્સરા; સુરેશ, સરેંદ્ર પું. (સં.) દેવરાજ ઇન્દ્ર સુરવાલ(ળ) . સ્ત્રી. (ફા. શુલ્લાર) સાંકડો પાયજામો; સુર્ખ છું. (સં.) રાતો રંગ ચોરણો
સુર્મી સ્ત્રી. રતાશ; લાલાશ; સુરખી શિક્ષણ સુરસ વિ. (સં.) સારા-સુંદર રસવાળું
સુલક્ષણ (સં.) (-ણું) વિ. સારાં લક્ષણવાળું (૨) સારું સુરસદન ન. (સં.) સ્વર્ગ; દેવલોક
સુલક્ષણા વિ., સ્ત્રી. (સં.) સુલક્ષણાવાળી સ્ત્રી સુરસરિત-તા) સ્ત્રી. (સં.) સુરનદી; ગંગાનદી સુલટાવવું સ.દિ. સૂલટું કરવું (“સૂલટાવું'નું પ્રેરક)

Page #855

સુલતાન
૮ 3૮
સુવ્યવસ્થા સુલતાન છું. (અ.) મોટા પ્રદેશનો મુસલમાની રાજા; સુવા પું. એક વનસ્પતિ; તેનાં બીજ; સવા
(‘બાદશાહ' કે 'શહેનશાહ' કરતાં ઊતરતા ક્રમનો સુવા ૫. સારો અનુકૂળ પવન દરજજો છે.)
સુવાક્ય ન. શુભ વાક્ય; સુવચન; સુભાષિત સુલતાના સ્ત્રી. બેગમ; રાણી
સુવાચ્ય વિ. (સં.) સરળતાથી-સહેલાઈથી વાંચી શકાય સુલતાની વિ. સુલતાનનું; સુલતાનને લગતું (૨) સ્ત્રી. તેવું (૨) એ સારી રીતે કહી શકાય તેવું
સુલતાનનો અમલ (૩) સુલતાનની આપખુદી કે જુલમ સુવાડવું સક્રિ. “સૂવું'નું પ્રેરક સુવડાવવું સિોબતનો આનંદ સુલભ વિ. (સં.) સહેલાઈથી મળે એવું; સુપ્રાપ્ય સુવાણ સ્ત્રી. (સર. સવાણ, સુહાણ) સવાણ; આરામ; સુલલિત વિ. (સં.) અત્યંત સુંદર (૨) સુકુમાર સુવાભાજી સ્ત્રી, જેમાંથી સુવાન બી-દાણા નીકળે છે તે સુલાખ સ્ત્રી. સુરાખ; કાણું; બાકોરું
ભાજી (શાક તરીકે).
એિક રોગ સુલૂક છું. (અ.) સારી રીતભાત; સદાચરણ સલૂક સુવારોગ પં. (સં. સૂતા, પ્રા. સૂઆ) સુવાવડમાંથી થતો સુલેખન ન. (સં.) સારા અક્ષર લખવા તે
સુવાર્તા સ્ત્રી. (સં. સુ + વાર્તા) સારી-પવિત્ર વાર્તા; ઈશુના સુલેહ સ્ત્રી. (અ. સુલ્ડ) સલાહશાંતિ; ઝઘડા કે લડાઈનો જન્મની વાર્તા; “ગોસ્પેલ' અભાવ (૨) સમાધાન; સંધિ
સુવાવડ સ્ત્રી, બાળકને જન્મ આપવાનો અને તે પછીનો સુલેહનામું ન. સુલેહનું ખતપત્ર, કરારનામું
સૂતકનો સમય (૨) પ્રસૂતિ પછીની નાહ્યા પહેલાંની સુલેહશાંતિ સ્ત્રી. સુલેહ અને શાંતિ; સલાહસંપ અને સ્ત્રીની માવજત કરવી તે
નિરાંતવાળી સ્થિતિ [લોયનવાળું; સુનયન સુવાવડખાનું ન. સુવાવડ કરવાનું દવાખાનું, પ્રસૂતિગૃહ સુલોચન સ્ત્રી. (સં.) સુંદર લોચન-આંખ (૨) વિ. સુંદર સુવાવડી સ્ત્રી. સુવાવડમાં હોય એવી સ્ત્રી, પ્રસૂતા સ્ત્રી સુલોચના સ્ત્રી. (સં.) સુંદર લોચનવાળી (સ્ત્રી); સુનયના સુવાવું અ.ક્રિ. “સૂવુંનું ભાવે સુલ્ફો પુ. (ફા. સુલ્ફા) વગર તવે કે કોરી તમાકુ ભરેલી સુવાસ સ્ત્રી. (સં.) સારી વાસ; સુગંધી; સુરભિ ચલમ-ચૂંગી (૨) ગાંજાના ફૂલનો રસ
સુવાસણ, સુવાસિણી સ્ત્રી. (સં. સુવાસિની, સ્વવાસિની, સુવચન ન. (સં.) સારું-શુભ કે હિતકર વચન; સુભાષિત પ્રા. સુવાસિણી) સૌભાગ્યવતી સ્ત્રી સુવડા(રા)વવું સક્રિ. “સૂવું'નું પ્રેરક
સુવાસિત વિ. (સં.) ખુશબોદાર; સારી સુગંધવાળું સુવદના સ્ત્રી. (સં.) વીસ અક્ષરનો એક ગણમેળ છંદ સુવાસિની સ્ત્રી. (સં.) જુઓ ‘સુવાસણ” સુવર્ણ વિ. (સં.) સુંદર રંગનું (૨) રૂપાળું (૩) ન. સોનું; સુવાહક વિ. ગરમી કે વીજળીને પોતાનામાંથી સરળતાથી કંચન
વહેવા દે તેવું; “ગુડ કન્ડક્ટર' સુવર્ણકાર . (સં.) સોની
સુવાંગ વિ. (સં. સમાગ, પ્રા. સમાંગ) આખું ને આખું; સુવર્ણચંદ્રક પું. (સં.) સોનાનો ચાંદ; “ગોલ્ડ મેડલ પૂર્ણપણે (૨) નિરપેક્ષ; “ઍક્સેલ્યુટ' સુવર્ણજયંતી પું. (સં.) પચાસ વર્ષે ઊજવાતી જયંતી; સુવિખ્યાત વિ. (સં.) ઘણું જ પ્રસિદ્ધ; જગજાહેર ગોલ્ડન જ્યુબિલી’
સુવિચાર છું. (સં.) સારો વિચાર; સદ્વિચાર સુવર્ણતક સ્ત્રી. (સં.) ઉત્તમોત્તમ તક
સુવિદિત વિ. (સં.) સારી રીતે જાણેલું, ખૂબ જાણીત સુવર્ણતુલાવિધિ સ્ત્રી. (સં.) સોના વડે તોળવાનો-એમ સુવિધા સ્ત્રી. (સં.) ઉત્તમ પ્રકારની, પરમ શ્રેયકારી વિદ્યા સન્માન કરવાનો વિધિ
સુવિધા સ્ત્રી. (સં.) સગવડ; અનુકૂળતા સુવર્ણદાન ન. (સં.) સોનાનું દાન આપવું તે સુવિધાજનક વિ. (સં.) અનુકૂળતાવાળું; સગવડવાળું સુવર્ણનિયમ મું. સુવર્ણ જેવો ઉત્તમ કીમતી નિયમ સુવિધિનાથ ૫. જૈનોના વર્તમાન ચોવીસ તીર્થંકરોમાંના સુવર્ણપદક ન. (સં.) સોનાનો ચંદ્રક; “ગોલ્ડ મેડલ નવમા; પુષ્પદંત
ખૂબ વિનયી સુવર્ણમહોત્સવ પું. પચાસ વર્ષે ઊજવાતી જયંતી; કનક સુવિનીત વિ. (સં.) સારી રીતે ભણેલું; સુસંસ્કારી (૨) મહોત્સવ, સુવર્ણજયંતી
સુવિસ્તૃત વિ. (સં.) સારી પેઠે વિસ્તૃત-ફેલાયેલું સુવર્ણમંદિર ન. અમૃતસરનું સુવર્ણથી મઢેલું શીખમંદિર સુવિહિત વિ. (સં.) સારી રીતે કે પૂરી રીતે વિહિતસુવર્ણમાર્ગ પુ. શ્રેષ્ઠ માર્ગ; ઉત્તમોત્તમ ઉપાય
કરવામાં આવેલું (૨) શાસ્ત્રાજ્ઞા પ્રમાણે કરાયેલું સુવર્ણમૃગ પું. (સં.) સોનેરી માયા-મૃગ
સુવૃષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) ફાયદાકારક વરસાદ સુવર્ણયુગ પું. સારામાં સારો યુગ; સત્યયુગ
સુવેનિયર ન. (ઇં.) સ્મરિણકા; સ્મૃતિગ્રંથ સુવર્ણાક્ષર પું. (સં.) સોનેરી શાહીના અક્ષર (૨) (લા.) સુવ્યક્ત વિ. (સં.) સારી રીતે રજૂ થયેલું, કહેવાયેલું
(વૈદક) કદી ભૂસી ન શકાય તેવા અક્ષર કે લખાણ સુવ્યવસ્થા સ્ત્રી, (સં.) સારી વ્યવસ્થા-ગોઠવણ (૨) સારો સુવર્ણ વિ. સુંદર વર્ણવાળું
વહીવટ

Page #856

૮ 3
સુવ્યવસ્થિત
[સૂકગણું સુવ્યવસ્થિત વિ. (સં.) સારી પેઠે વ્યવસ્થિત; વ્યવસ્થાને સુસ્પષ્ટ વિ. (સં.) ખૂબ સ્પષ્ટ; તદન ચોખું પૂવકનું
[(૩) ન. સારું વ્રત સુહાગ કું. (સં. સૌભાગ્ય, પ્રા. સોહગ્ગ) સૌભાગ્ય સુવ્રત વિ. (સં.) સારા વતવાળું, સદ્ગુણી (૨) સંયમી સુહાગણ વિ. સ્ત્રી. સૌભાગ્યવતી; સુવાસણ () પતિની સુવતી વિ. (સં.) સારા વ્રતવાળું, સપ્રતિજ્ઞ (૨) સંયમી માનીતિ સુશાસન ન. (સં.) સારું શાસન-અમલ કે વહીવટ સુહાગરાત(-ત્રી) સ્ત્રી. નવાં પરણેલાંની પહેલી રાત સુશિક્ષિત વિ. (સં.) સારી રીતે શિક્ષિત-તાલીમ પામેલું સુહાગિયું વિ. સુભાગી; સુખી સુશીલ વિ. (સં.) ઉત્તમ શીલવાળું; સચ્ચરિત (૨) વિવેકી; સુહાગિણ વિ. સ્ત્રી. સુહાગણ; સુવાસણ
| વિનયી (૩) સરળ; સીધું કિરવું તે સુહાગી વિ. સુભાગી; સુખી સુશોભન ન. શોભા માટે કરેલી સજાવટ; સુશોભિત કે તેવું સુહાણ સ્ત્રી. (સર. સુવાણ) સવાણ; આરામ; કરાર (૨) સુશોભિત વિ. (સં.) ઘણું શોભીતું; શોભાયમાન
સોબતનો આનંદ; સોબતની હૂંફ સુશ્રી વિ. (સં. સુ= સુંદર, ઉદાત્ત+શ્રી = શ્રીમતી) આદર- સુહાવન વિ. સોહામણું; શોભતું
ણીય શ્રીમતી (૨) સ્ત્રી, સારી સુંદર શ્રી (શોભા- સુહાવવું સક્રિ. “સુહાવું'નું પ્રેરક; શોભાવવું લક્ષ્મી) (૩) સ્ત્રીના નામની આગળ લગાડાતો સુહાવું અ.ક્રિ. (સં. શુભ્ર, પ્રા. સુહ) શોભવું; સોહાવું
આદરસૂચક શબ્દ વૈિદ્ય (૨) તેણે રચેલ વૈદ્યક ગ્રંથ સુહાસિની વિ. સ્ત્રી. (સં.) સુંદર હાસ્યવાળી (૨) સુશ્રુત વિ. (સં.) બહુશ્રુત; વિદ્વાન (૨) પું. પ્રાચીન પ્રસિદ્ધ સૌભાગ્યવતી સ્ત્રી; સુવાસિણી સુશ્લિષ્ટ વિ. (સં.) સારી રીતે જોડેલું કે બેસાડેલું સુહૃદ ૫. (સ.) મિત્ર
શુિં સુષમ વિ. (સં.) સારી રીતે સમાન; સપ્રમાણ (૨) સુંદર -સું ના. (સં. સહિત, પ્રા. સહિએ, અપ. સહિ8) સાથે; સુષમા સ્ત્રી. (સં.) સૌન્દર્ય શોભા
સુંઘણી સ્ત્રી, જુઓ “સૂંઘણી” સુષિર વિ. (સં.) કાણાંવાળું; છિદ્રવાળું
સુંઘવું સક્રિ. જુઓ “સૂંઘવું” સુષિરવાઘ ના કાણાંવાળું ફૂંકીને વગાડવાનું વાદ્ય (૨) સુંઘાડવું સક્રિ. જુઓ “સૂંઘાડવું' મોરલી; વાંસળી
[રહેલું; “લેટન્ટ” સુંઘાવું અંક્રિ. જુઓ ટૂંધાવું” સુષુપ્ત વિ. (સં.) સૂતેલું; ઊંઘતું (૨) અપ્રગટ; અંદર સુંઠ સ્ત્રી. જુઓ “સૂંઠ સુષુપ્તિ સ્ત્રી. (સં.) ગાઢ નિદ્રા નાડીઓમાંથી વચલી સુંઠપાક . જુઓ “સૂંઠપાક' સુષુમ્મા(-મણા) સ્ત્રી. (સં.) યોગશાસ્ત્ર પ્રમાણે ત્રણ પ્રધાન સુંડલી સ્ત્રી, જુઓ “સૂંડલી' સુષ્ઠ ક્રિ.વિ. (સં.) સારી રીતે; ઉત્તમ રીતે
સુંડલો છું. જુઓ “સૂડલો સુસજ્જ વિ. (સં.) સારી પેઠે કે સારી રીતે સજ્જ સુંઢ સ્ત્રી. જુઓ “સૂંઢ સુસવાટ(-ટો) પૃ. જોરથી વહેતા કે વીંધાતા પવનનો કે સુંઢલ સ્ત્રી, જુઓ “સૂંઢલ' તેને મળતો અવાજ
સુંઢિયું વિ. જુઓ “સૂંઢિયું સુસંગઠિત વિ. સારી રીતે સંગઠિત થયેલું
સુંથલી વિ. જુઓ “સ્થલી' સુસંગત વિ. (સં.) બરાબર સંગત - બંધબેસતું સુથિયું ન. જુઓ “સૂથિયું
રિસિક સુસંગતિ સ્ત્રી. સુસંગતતા (૨) સારી સોબત સુિસંગત સુંદર વિ. (સં.) રૂપાળું; સુશોભિત; મજેનું (૨) સરસ; સુસંબદ્ધ વિ. (સં.) આગળપાછળ બરાબર સંબંધવાળું; સુંદરતા સ્ત્રી. (સં.) સૌંદર્ય, સુંદરપણું; સુંદરત્વ સુસંસ્કારી વિ. (સં.) સારા સંસ્કારવાળું
સુંદરી સ્ત્રી. સુંદર સ્ત્રી (૨) શરણાઈ જેવું એક વાઘ સુસંસ્કૃત વિ. (સં.) સારા સંસ્કારવાળું કરેલું (૨) સુસંસ્કારી સુંવાળપ સ્ત્રી. સુંવાળાપણું; મુલાયમતા સુસ્ત વિ. (ફા.) આળસુ (૨) મંદ; ધીમું
સુંવાળા પુ.બ.વ. દશમાની ક્રિયા; મૃત્યુ બાદ દસમે દિવસે સુસ્તી સ્ત્રી. આળસ (૨) ઊંઘનું ઘેન (૩) મંદતા માથાના વાળ ઉતરાવવાની ક્રિયા સુસ્થ વિ. (સં.) સારી રીતે ગોઠવાયેલું; સુસ્થિત (૨) સુંવાળી સ્ત્રી, પૂરી જેવી નાસ્તાની એક વાની (૨) દૂધમાં સ્વસ્થ; સાજુંતાજું
કરેલ ઘઉં કે બાજરીની ભાખરી સુસ્થાપિત વિ. (સં.) સારી રીતે સ્થાપિત-સ્થપાયેલું સુંવાળું વિ. (સં. સુકુમાર, પ્રા. સોમાલ, સુઉમાલ) લીલું સુસ્થિત વિ. (સં.) સારી રીતે સ્થિત; દઢ (૨) સારી અને નરમ (૨) સ્વભાવનું નરમસુકોમળ; મુલાયમ સ્થિતિવાળું (૩) બરાબર ગોઠવાયેલું
(૩) ન. બાળકના જન્મનું સૂતક સુસ્થિતિ સ્ત્રી. (સં.) સારી સ્થિતિ હાલત
સૂકે સ્ત્રી. સૂકાપણું; ભીનાશનો અભાવ સુસ્વર પુ. (સં.) સારો સ્વર; કંઠનો સારો અવાજ (૨) સૂકગળું ન. બાળકને થતો ગળું સુકાવનો એક રોગ; વિ. સારા સ્વર-અવાજવાળું; મધુર કંઠવાળું
સુક્તાન; રિકેસ

Page #857

સ્કર)
(સૂતપુત્ર સૂકર વિ.ન. (સં.) શૂકર, વરાહ, ડુક્કર (આ પ્રાણીનું સૂચિ સ્ત્રી. (સં.) યાદી; સાંકળિયું; ક્રમાનુસારી ટીપ (૨) મોટું દાતરડીવાળું હોય છે. આ ભૂંડ નથી.).
સોય (૩) કાંટો; સુબ
[કામ સૂકલ(-) વિ. સુકાયેલું; કૃ; દૂબળું
સૂચિત-ચી) કર્મન. (સં.) સીવણકામ (૨) ભરત-ગૂંથણનું સૂકવવું સક્રિ. (સં. શુષ્ક, પ્રા. સુક્કવઈ) સુકાવવું સૂચિકા સ્ત્રી. સૂચનિકા; ડિરેક્ટરી (૨) સાંકળિયું (૩) લોપ સૂકું વિ. (સં. શુષ્ક, પ્રા. સુક્ક) શુષ્ક; ભીનાશ વિનાનું સૂચિત વિ. (સં.) સૂચવાયેલું કે સૂચવેલું નિર્દેશેલું (૨) કૃશ; દૂબળું
સૂચિતાર્થ છું. સૂચવાયેલાં અર્થ સૂકુંભ(-સીટ વિ. સાવ સૂકું (૨) ઉજ્જડ
સૂચિપત્ર, (ક) ન. (સં.) સૂચિ; યાદી નિબિડ સૂકો ૫. તમાકુની ખાવા માટેની પત્તી; જરદ સૂચિભેદ્ય વિ. (સં.) સોયથી વીંધી શકાય તેવું-ખૂબ ગાઢું; સૂક્ત વિ. (સં.) સારી રીતે કહેવાયેલું (૨) ન. વેદમંત્રો સૂચી સ્ત્રી. (સં.) જુઓ “સૂચિ કે ઋચાઓનો સમૂહ
સૂચીખંડ . સૂચી આકૃતિનો ખંડ; “ફસ્ટ્રમ' સૂક્તિ સ્ત્રી, (સં.) ઉત્તમ ઉક્તિ કે કથન; સુભાષિત સૂચીપત્ર, (ક) ન. (સં.) જુઓ “સૂચિપત્ર' સૂક્ષ્મ વિ. (સં.) અણરૂપ; ઝીણું; બારીક (૨) ન. બ્રહ્મ સૂણ્ય વિ. (સં.) સુચવવા યોગ્ય સૂચનીય સૂક્ષ્મજીવવિજ્ઞાન ન. સુક્ષ્મ જીવોનાં અધ્યયન-સંશોધન મુજ સ્ત્રી, સોડા અને નીચે અણીદાર લાગતું મોતી
સંબંધી જીવવિજ્ઞાનની એક શાખા; “માઈક્રોબાયોલોજી' સૂજની સ્ત્રી. (ફા.) રૂ ભરેલી રજાઈ (૨) ઉપર ભરેલું સૂકમતરંગ છું. માઇક્રોવેવ
સૂજવું અ.ક્રિ. (સં. સૂયતે, પ્રા. સુજજવઈ) (દરથી સૂક્ષ્મતા સ્ત્રી. (-ત્વ) ન. (સં.) સૂક્ષ્મપણું; બારીકપણું ચામડી વગેરેનું) ઊપસવું; ફૂલવું; સોજો ચડવો (૨) સૂથમદર્શી વિ. (સં.) સૂક્ષ્મ દૃષ્ટિવાળું (૨) ચતુર (૩) ન. ગમ પડવી; સમજ પડવી (૩) પહોંચવું [પહોંચ સૂક્ષ્મદર્શક યંત્ર
[સાધન-યંત્ર સૂઝ સ્ત્રી. સૂઝવું તે; સમજ (૨) કાર્ય કરવાની કુશળતા; સૂક્ષ્મદર્શકયંત્ર ન. બારીક વસ્તુ મોટી દેખાડનારું એક સૂઝતું ન. પોતાને ગમતું-સમજાતું સૂક્ષ્મદૃષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) સૂક્ષ્મ વસ્તુઓ જાણી કે સમજી શકે સૂઝબુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) સૂઝ કે ગમવાળી બુદ્ધિ એવી દષ્ટિ
સૂઝબૂઝ સ્ત્રી. (સૂઝવું + બૂજવું) સમજ અને કદર સૂમદેહયું. (સં.) દેહથી છૂટો પડેલો જીવ જેનો આશ્રય સૂઝવું અ.ક્રિ. (સં. શુધ્ધતિ, પ્રા. સુજઝઈ) દેખાવું; નજરે
કરી રહે છે તે શરીર (પાંચ પ્રાણ, પાંચ જ્ઞાનેન્દ્રિય, પડવું (૨) સમજાવું; ગમ પડવી; અક્કલ પહોંચવી પાંચ સૂક્ષ્મભૂતો, મન અને બુદ્ધિ એ સત્તર વસ્તુનું સૂટ ન. (ઇં.) કોટ પાટલૂન વગેરે લૂગડાંનો સેટ બનેલું શરીર)
સૂટ છું. (ઇં.) અદાલતી દાવો કે ફરિયાદ કે પેટ સૂમદેહી વિ. (સં.) સૂક્ષ્યદેહવાળું; જીવાત્મા સૂટકેસ ન. (ઈ.) (સૂટ આવી જાય એવી) નાની બેગ સ્મ શરીર ન. (સં.) સૂક્ષ્મદેહ; લિંગદેહ
સૂડ પું, ન. મૂળ (૨) આગલા વાવેતરનાં મૂળ, સૂંઠાં વગેરે સૂમાકર્ષક ન. (સં.) અતિ મંદ અવાજો પણ સંભળાઈ ખોદી બાળીને સફાઈ કરવી તે શકે તેવું સાધન; “માઈક્રોફોન'
સૂડલો . એક જાતનો પોપટ સૂડો (૨) સૂડો; મોટી સૂડી સૂકમાતિસૂક્ષ્મ વિ. (સં.) અતિસૂક્ષ્મ; સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ સૂડવું સક્રિ. ઝાડ છોડ વગેરેનાં ડાળી, ડાંખળાં, પાંદડાં સૂગ સ્ત્રી. (સં. સુગ = વિષ્ટા ઉપરથી) અતિશય કાપવાં તેિટલા વખતનું સામટું અને સાદું વ્યાજ અણગમો; ધૃણા; ચીતરી
સૂડ વ્યાજ વિ. (સં. સૂદ, પ્રા. સૂડો રૂપિયા રહ્યા હોય સૂચક વિ. (સં.) સૂચવે એવું; સૂચવનારું (૨) ગર્ભિત સૂડી સ્ત્રી. સોપારી કાતરવાનું સાધન સૂચનોવાળું કે તે જગાડતું
સૂડો છું. મોટી સૂડી સૂચન ન. (સં.) સૂચવવું છે કે જે સૂચવાય તે સૂડો છું. (સં. શુક, પ્રા. સુઅડઅ) કાંઠલા વિનાનો પોપટ સૂચના સ્ત્રી. (સં.) સૂચવવું તે; ઈશારો; ચેતવણી સૂઢમૂઢ વિ. સૂનમૂન; સાવ મૂઢ જેવું [આવવો સૂચનાત્મક વિ. સૂચનારૂપે રહેલું; સૂચક
સૂણવું અ.ક્રિ. (સં. શૂન, પ્રા. સૂણ ઉપરથી) સૂજવું; સોજી સૂચનાપત્ર ૫., ન. (સં.) સૂચના આપતો-તેનો પત્ર (૨) સૂત પું. (સં.) સારથિ; રથ હાંકનાર (૨) ક્ષત્રિયથી જાહેરાત; નિવિદા; “નોટિસ
બ્રાહ્મણીને પેટે થયેલો પુત્ર સૂચનિકા સ્ત્રી. (સં.) યાદી; ટીપ (૨) અનુક્રમણિકા સૂતક ને. (સં.) સગાંસંબંધીમાં જન્મ અને મરણ વગેરેથી સૂચનીય વિ. (સં.) સૂચવવા જેવું; સૂચ્ય લાવવું; જણાવવું પાળવામાં આવતી આભડછેટ (૨) “ક્વોરેન્ટાઈન સૂચવવું સક્રિ. (સં. સૂચ) સૂચના કરવી; ધ્યાન ઉપર (મો. ક. ગાંધી) સૂચવાવવું સ.ક્રિ. “સૂચવવુંનું પ્રેરક
સૂતકી વિ. સૂતકવાળું સૂચવાવું અ.દિ. “સૂચવવું'નું કર્મણિ
સૂતપુત્રપું. (સં.) (સારથિને ત્યાં ઊછરેલ) કર્ણ દાનેશ્વરી

Page #858

૮૪ ૧
[સૂરપેટી સૂતર ન. (સં. સૂત્ર, પ્રા. સુત્ર) રૂ કાંતીને કાઢેલો તાર સૂના અ. (સં.) કસાઈખાનું સૂતરફેણી સ્ત્રી, (દ. પ્રા. ફેલિઆ) સૂતરના તાંતણાના સૂનાની પું. (સં.) મુખ્ય કસાઈ આકારની એક મીઠાઈ
સૂનું છું. (સં.) પુત્ર; દીકરો સૂતરશાળ સ્ત્રી, એક જાતની ડાંગર-ચોખા
સૂનું વિ. સં. શૂન્યક, પ્રા. સુન્નઅ) નિર્જન, ઉજ્જડ વસ્તી સૂતરું વિ. સીધું; સરળ; સહેલું
કે સહવાસ વિનાનું (૨) સંભાળ કે રક્ષણ વિનાનું સૂતળવું સક્રિ. સાંકળવું; ગાંઠવું; જોડવું
સૂનું સટ વિ. સાવ સૂનું
વિાણી સૂતળી સ્ત્રી. (સં. સૂત્ર ઉપરથી) શણની પાતળી દોરી સૂઝત વિ. (સં.) સાચું અને આનંદપ્રદ (૨) ન. તેવી સૂતિકા સ્ત્રી. (સં.) સુવાવડી સ્ત્રી
સૂપ ન. (સં, ઇ.) શૈકું; રાબ (૨) એક પ્રકારનું શાકનું સૂતિકાગૃહ ન. સુવાવડખાનું, પ્રસૂતિગૃહ; મિટર્નિટી હોમ
ત્રિકોણબાગ સૂત્કાર ૫. (સં.) સૂ સૂ' એવો અવાજ
સૂપડી સ્ત્રી, નાનું સૂપડું (૨) હાથપીંજણના છેડે આવતો સૂત્ર ન. (સં.) દોરો; તાંતણો (૨) સૂતર (૩) નિયમ સૂપડું ન. (સં. શૂર્પ, પ્રા. સુપ્પ) અનાજ ઝાટકવાનું સાધન
વ્યવસ્થા (૪) પ્રાચીન શાસ્ત્રકારોએ રચેલાં મૂળ સંક્ષિપ્ત સૂપતી સ્ત્રી, સલાટની હથોડી વાક્ય કે તેનો ગ્રંથ (૫) ધ્યેય તરીકે સ્વીકારેલું ટૂંકું સૂપશાસ્ત્ર ન. રસોઈનું શાસ; પાકશાસ વાક્ય (E) ગણિતનું સિદ્ધાંતના મૂળમાંનું સ્વરૂપ; સૂફી વિ. (ફા. સૂફ = બકરાંના વાળ ઉપરથી) બકરાંના ફોર્મ્યુલા'
વાળનું; ઊનનું વસ્ત્ર) (૨) સૂફીવાદ સંબંધી (૩) સૂત્રકાર પું. (સં.) મૂળ સૂત્ર રચનાર હિંદુ ધર્મગ્રંથ) પવિત્ર; નિર્દોષ સૂત્રગ્રંથ . સૂત્રોના રૂપે લખાયેલ ગ્રંથ (જેમ કે, કેટલાક સૂફી ૫. અંતઃકરણની શુદ્ધિ રાખી માશૂકભાવે ખુદાને સૂત્રતંતુ પું. (સં.) સૂતરનો તાંતણો સિંચાલક સમજી પોતે પુરુષભાવે બંદગી કરનાર સંતકોટિનો તે સૂત્રધાર છું. (સં.) નાટકમાં પ્રધાન નટ (૨) સુતાર (૩) તે પુરુષ (૨) એવા સૂફીઓનો સંપ્રદાય કે મત સૂત્રપાત પં. પ્રારંભ; શરૂઆત મુિકાયેલું; સૂત્રિત સૂફીવાદ પું. ઇસ્લામનો એક સંપ્રદાય કામગીરી સૂત્રબદ્ધ વિ. (સં.) સૂત્રોરૂપે શબ્દબદ્ધ થયેલું; સૂત્રમાં સૂબાગીરી સ્ત્રી, (ફા.) સૂબાનું પદ કે દરજજો કે એની સૂત્રમય વિ. (સં.) સૂત્રોથી ભરેલું; સૂત્રાત્મક સૂબેદાર ૫. (ફા.) સિપાઈઓની નાની ટુકડીનો અમલદાર સૂત્રત્ર ન. (સં.) વણકરનો કાંઠલો; ભૂરી (૨) સૂતર (૨) પ્રાંતનો વડો હાકેમ; સૂબો કાંતવાનું કે વણવાનું યંત્ર
સૂબેદારી સ્ત્રી, સૂબેદારનું પદ; સૂબાગીરી વિકેમ-સૂબેદાર સૂત્રવાક્ય ન. (સં.) ટૂંકું-સૂત્ર જેવું કે સૂત્ર રૂપનું વાક્ય સૂબોપું. () ઇલાકો,જિલ્લોપ્રાંત (૨) ઇલાકાકે પ્રાંતનો સૂત્રાત્મક વિ. (સં.) સૂત્રનું બનેલું; સૂત્રમય
સૂમ, (ડું) વિ. (અ. શૂમ) મૂજી; કંજૂસ; લોભી સૂત્રાર્થ . મૂળ સૂત્રનો સ્પષ્ટ મનાતો અર્થ [ગોઠવેલું સૂમસાન વિ. બુદ્ધિ બહેર મારી ગઈ હોય તેવું (૨) મૂગું સૂત્રિત વિ. (સં.) એક સૂત્રમાં ગોઠવેલું (૨) સૂત્રરૂપે અને ભાન વિનાનું
[કાર; સૂનકાર સૂથણી સ્ત્રી. ચોરણી (૨) લેંઘી
સૂમસામ વિ. અવાજ કે હિલચાલ વિનાનું (૨) ન. શૂન્યસૂથરું વિ. ચોખું, સુઘડ અને સ્વચ્છ
સૂર પું. (સં.) સૂર્ય, સૂરજ સૂથિયા સ્ત્રી, મેમણ વોરા વગેરે પહેરે છે તે સોનેરી પાઘડી સૂર પું. (સં. સ્વર) અવાજ; કંઠ; સ્વર (સંગીત) સૂદ ન. (ફા.) વ્યાજ
સૂરજ પં. (સં. સૂર્ય) સૂર્ય, રવિ સૂદખોર વિ. (ફા.) વ્યાજખોર; વ્યાજખાઉ
સૂરજફૂલ ન. સૂર્યમુખીનું ફૂલ સૂ સ્ત્રી. (સં. શુદ્ધિ, પ્રા. સુદ્ધિ) શુદ્ધિ ભાન (૨) ભાળ; સૂરજમુખું વિ. સૂરજ જેવાં તેજસ્વી મુખવાળું ખબર; માહિતી
સૂરજમુખી ન. સૂરજ સામે મોં રાખતાં ફૂલોવાળો એક છોડસૂધબૂધ સ્ત્રી. (સં. શુદ્ધિ, પ્રા. સુદ્ધિ ઉપરથી સૂધ + સૂર્યમુખી (૨) તેનું ફૂલ
સુબુદ્ધિ) ભાનસાન; ભાન; અક્કલ; હોંશ (૨) બ.વ. સૂરણ ન. (સં.) બટાકાની જેમ શાકમાં કામ આવતો એક
એ નામની ગણપતિની બે પત્નીઓ - શુદ્ધિ અને બુદ્ધિ સૂરત સ્ત્રી. (અ.) ચહેરો; મુખાકૃતિ (૨) ન. એક શહેર સૂધસાન સ્ત્રી. હોશ; ભાન (૨) હોશ અને બુદ્ધિ સૂરત(-તી) સ્ત્રી, સૂરતા; લગની; ધ્યાન; યાદ સૂન વિ. સં. શૂન્ય, પ્રા. સુન્ન) શૂન્ય; મીંડું (૨) સાવ સૂરતમૂરત સ્ત્રી. (અ.) શિકલ; ચહેરો ખાલી હોવું તે
ભિંકાર સૂરદાસ પું. (સં.) પુષ્ટિમાર્ગીય અચ્છાપ વ્રજભાષી સૂનકાર ડું. શૂન્યકાર; તદન નીરવ સ્થિતિ (૨) સોપો (૩) કવિભક્તોમાંનો એક અગ્રણી ભક્તકવિ (૨) કોઈ સૂનકું વિ. સૂનું (૨) ધૂન (૩) વળું
પણ આંધળો માણસ
[‘હારમોનિયમ” સૂનમૂન વિ. શૂનમૂન; શૂઢમૂઢ (૨) ચૂપચાપ થયેલું સૂરપેટી સ્ત્રી. સૂર પૂરવાનું પેટીઆકારનું વાઘ; સ્વરપેટી;
[કંદ

Page #859

સૂરમાધુર્થી ૮૪૨
સુજવું સૂરમાધુર્યન. (સં.) સ્વરની મધુરતા; સ્વરમાધુર્ય; “મેલડી’ સૂર્યોપસ્થાન ન. (સં.) બે હાથ ઊંચા રાખી સંધ્યા વગેરે સૂરા સ્ત્રી. (અ) કુરાનનો અધ્યાય-પ્રકરણ
કાર્યમાં કરાતી સૂર્યની સ્તુતિ; સૂર્યપૂજા સૂરાવલિ(-લી) સ્ત્રી. (સં.) મધૂર સૂરનો ધ્વનિ કે અવાજ સૂર્યોપાસના વિ. (સં.) સૂર્યની આરાધના સૂરિ(-રી) ૫. (સં.) વિદ્વાન; પંડિત; આચાર્ય; કવિ (જૈન સૂલટ વિ. ઊલટું નહિ એવું; સૂલટું
આચાર્યોના નામ પાછળ લગાડવામાં આવે છે.) સૂલટાવું અકિ. સૂલટું થયું કે કરાવું સૂરીશ્વર પુ. જૈન સાધુઓના વડા; મોટા જૈન આચાર્ય સૂલટું (“ઊલટું’ના સાદયે) વિ. ચતું; સવળું (૨) અનુકૂળ સૂરોખાર ૫. (ફા. શ્રહ + સં. ક્ષાર) એક જાતનો ક્ષાર; સૂવર પું, ન. (સં. શૂકર, પ્રા. સૂવર, સૂઅર) ભૂંડડુક્કર; નાઈટર' આિકાશીય ગોળો; સૂરજ વરાહ
પડવું (૨) ઊંઘવું સૂર્ય પું. (સં.) પૃથ્વીને પ્રકાશ, ગરમી વગેરે આપતો સૂવું અ.ક્રિ. (સં. સ્વપતિ, પ્રા. સુઅઇ, સુવઈ) આડા સૂર્યકન્યા સ્ત્રી. (સં.) યમુના નદી (૨) તપતી (પૌરાણિક સૂશી સ્ત્રી, એક જાતનું કાપડ રીતે સૂર્યની એક પુત્રી)
સૂસવવું અ.કિ. સૂસૂ અવાજ થવો સૂર્યકમલ ન. (સં.) (-ળ) કાશ્મીરી એક ફૂલ ઝાડછોડ સૂસૂ કિ.વિ. પવન ફૂંકાવાનો અવાજ થાય એમ સૂર્યકલંક છું. (સં.) સૂર્ય પર દેખાતું કાળું ચિહ્ન સૂળ ન. (સં. શૂલ) શૂળ; શૂળ ભોંકાયા જેવું દર્દ; શૂલ સૂર્યકાંત મું. (સં.) એક કાલ્પનિક મણિ, જેના પર સૂર્યનાં સૂળ સ્ત્રી. શૂળ (કાંટો) [આપવાની એક રીત
કિરણ પડતાં અગ્નિ ઉત્પન્ન થાય છે એમ મનાય છે. સૂળી સ્ત્રી, (સં. શુલિકા, પ્રા. લિઆ) શૂળી; દેહાંતદંડ સૂર્યકાંતિ સ્ત્રી. (સં.) સૂર્યનું તેજ-પ્રભા
ચૂં(મું) (-ખ)ળું ન. ઊંબી ઉપરની સોય જેવો રેસો સૂર્યકૂકર ન. સૂર્યની ઊર્જાનો ઉપયોગ કરીને ખોરાક રાંધવા સૂ()ઘણી સ્ત્રી, છીંકણી; બાજર
માટેનું સાધન; “સોલર કૂકર' (ગ્રહણ થવું તે સૂત-સું)ઘવું સક્રિ. (સં. શંખતિ, શિઘતિ, પ્રા. સુંઘઈ) સૂર્યગ્રહણ ન. (સં.) ચંદ્ર આડે આવવાથી સૂર્યબિંબનું ઢંકાવું- સોવું; વાસ લેવી (૨) નાકના શ્વાસથી અંદર ખેંચવી સૂર્યનમસ્કાર . (સં.) સૂર્યને નમન (૨) (જે સાથે (છીંકણી) કરાતી) એક પ્રકારની કસરત
સૂ-સું)ઘાડવું સક્રિ. “સૂંઘવું નું પ્રેરક સૂર્યનાડી સ્ત્રી. (સં.) પિંગળા નાડી
સૂત-સું)ઘાવું અ.ક્રિ. “સૂંઘવુંનું કર્મણિ સૂર્યનારાયણ પું. (સં.) સૂર્યદેવ
સંત-સુંઠ સ્ત્રી. (સં. શુંઠિ, પ્રા. સુઠિ) સૂકવેલું આદું સૂર્યપુત્ર છું. (સં.) યમરાજ (૨) સૂતપુત્ર કર્ણ સૂત-સું)ઠપાક છું. સૂંઠમાંથી બનાવેલ એક પૌષ્ટિક વાનગી સૂર્યપૂજક વિ. (સં.) સૂર્યની પૂજા-અર્ચના કરનારું સૂ-સું)ડલી સ્ત્રી. નાનો સુંડલો સૂર્યપૂજા સ્ત્રી. (સં.) સૂર્યની પૂજા-ઉપાસના
સૂત-સું)ડલો પુ. ટોપલો સૂર્યબિંબ ન. (સં.) સૂર્યનું બિંબ
સૂડો ૫. સૂંડલો; ટોપલો નિાકવાળો અવયવ સૂર્યમંડલ ન. (સં.) (-ળ) સૂર્યમાળા (૨) સૂર્યનું બિંબ સુંસું)ઢ સ્ત્રી. (સં. શુંડા, પ્રા. સુંડા) હાથીનો લાંબો સૂર્યમંદિર ન. (સં.) સૂર્ય દેવનું મંદિર
સૂત-સું)ઢણ ન. સોંઢવું એ; જવા તૈયાર કરવી તે સૂર્યમાલા સ્ત્રી. (સં.) (-ળા) સૂર્ય અને તેની આસપાસ સું-સું)ઢલ સ્ત્રી. બળદ કે મજૂરોની સામસામી મદદ
કરનારા ગ્રહોનો સમૂહ કેિ તેનું ફૂલ; સૂરજમુખી સૂંઢલિયો મું. સૂંઢલ કરનારો કે રાખનારો સૂર્યમુખી ન. સૂરજ સામે મોં રાખતાં ફૂલોવાળું એક છોઃ સં(મું)ઢાળું વિ. સૂંઢવાળું સૂર્યયંત્ર ન. (સં.) ઉપાસના માટેનું સૂર્યનું યંત્ર (૨) સૂર્યના સૂ-સુંઢિયું વિ. સુંઢવાળું, સૂંઢના આકારનો (કોસ) (૨) " નિરીક્ષણ માટે વપરાતું એક યંત્ર
ન. એક જાતની હલકી જુવાર (૩) ઊંટ કે ઘોડાની પીઠ સૂર્યલોક પું. (સં.) સૂર્યનો લોક [(ચંદ્રવંશ અને સૂર્યવંશ) પર ઘસારો લાગે એ માટે પલાણ નીચે નખાતું કપડું સૂર્યવંશ છું. (સં.) ક્ષત્રિયોના બે પ્રધાન વંશમાંનો એક સૂત-સું)ઘણી સ્ત્રી, નાનું સૂંથણું; લેધી સૂર્યવંશી વિ. સૂર્યવંશમાં જન્મેલું (૨) સૂર્ય ઊગ્યા પછી સૂત-સું)ઘણું ન. પાયજામો; સુરવાળ; લેંઘો
મોડું ઊઠતું શિકાતી શક્તિ; સૌરઊર્જા સ્ત-સું)થિયું ન. (સં. સુસ્થિત, પ્રા. સુત્યિઅ) ચીંથરાં; સૂર્યશક્તિ સ્ત્રી. (સં.) સૂર્યના તાપમાંથી મળતી-મેળવી દોરડી વગેરેની ઘાસની મોટી ઈંઢોણી (૨) ઢંગધડા સૂર્યસંક્રાંતિ સ્ત્રી. (સં.) સૂર્યનું એક રાશિમાંથી બીજીમાં જવું વિનાની કે જૂની પાઘડી કે ટોપી
એિક નૈસર્ગિક ઉપચાર (-સંવેદણ ન. સ્ત્રી. રંગારાની લુગડાં ખારવાળાં કરવાની સૂર્યસ્નાન ન. સૂર્યનો તાપ ખાવો – શરીર પર લેવો તે; કૂંડી જેવી ચોખંડી જગ્યા સૂર્યાસ્ત પું. (સં.) સૂરજનું આથમવું તે; સાંજ સૃજન ન. (સં. સર્જન) સૃષ્ટિ; સર્જન (માત્ર પદ્યમાં) સૂર્યોદય પં. (સ.) સૂર્યનું ઊગવું તે; સવાર
સુજવું સકિ. (સં. સુ) સરજવું; પેદા કરવું

Page #860

૮૪ 3
સેન્ટિલિટર સૃષ્ટિસ્ત્રી (સં.) સર્જેલું તે (પદ્યમાં); સર્જન (૨) વિશ્વ, જગત સેટિંગ ન. (ઈ.) મંચસજજા (૨) ગોઠવણ (૩) માળખું સૃષ્ટિકર્તા(-) પું. (સં.) સૃષ્ટિનો બનાવનાર; પરમેશ્વર (૪) વાતાવરણઃ પરિવેશ સૃષ્ટિક્રમ પુ. સૃષ્ટિનો ક્રમ-નિયમ
સેટિંઝ ન.બ.વ. (ઇં.) મંચસજા સૃષ્ટિશાન ન. (સં.) સૃષ્ટિનું જ્ઞાન-વિજ્ઞાન
સેટેલાઈટ છું. (ઈ.) કૃત્રિમ ઉપગ્રહ (૨) વિ. સંલગ્ન સૃષ્ટિરચના સ્ત્રી, સૃષ્ટિની રચના
સેટેલાઈટ ટાઉનશીપ ન. (ઇં.) ઉપનગર યુદ્ધ સૃષ્ટિવિજ્ઞાન ન. સૃષ્ટિની રચના વગેરેનું શાસ સેડ સ્ત્રી. શેડ; ધારા; ધાર (૨) પક્ષ; વગ (૩) જોર; સૃષ્ટિવિરુદ્ધ વિ. (સં.) વિશ્વના કુદરતી નિયમથી ઊલટું સંડકટું વિ. શેડકરું; તાજું ગરમ ધારણ સૃષ્ટિસૌંદર્ય ન. કુદરતનું સૌંદર્ય, નૈસર્ગિક સૌંદર્ય સેડવવું સક્રિ. સડવું; સડી જાય તેમ કરવું સેકન્ડ સ્ત્રી. (ઈ.) મિનિટનો સાઠમો ભાગ પ્રિકારનું સંતાન પુ. (અ. શયતાન) શેતાન; શયતાન (૨) બદમાશ સેકન્ડ ક્લાસ રૂં. (ઇ.) બીજો વર્ગ (૨) વિ. ઊતરતા સેતાનિયત પં. શેતાનિયત; બદમાશી (૨) આસુરી વૃત્તિ સેકન્ડ ઇનિંગ સ્ત્રી. (ઇ.) ક્રિકેટની રમતમાં બંને પક્ષની સેતાની વિ. શેતાની; તોફાની (૨) (સ્ત્રી) શેતાનિયત
એક રમત પૂરી થઈ ગયા પછી શરૂ થતી બીજી રમત સેતુ પું. (સં.) પુલ (૨) બંધ (૩) પાળ (૪) આધાર સેકન્ડ હેન્ડ વિ. (ઇ.) એક વાર વપરાઈ ગયેલું ફરી સેતુબંધ છું. (સં.) પુલ બાંધવો તે; બંધ (૨) શ્રીરામે લંકા - વાપરવા માટેનું કે વેચવા કાઢેલું
જવા બાંધેલો પુલ
[ઊછરે છે.) સેકેરિન ન. (ઈ.) કોલસામાંથી બનતી ખાંડ
સેતૂરન, શેતૂર (એવું ઝાડ જેનાં પાંદડાં પર રેશમના કીડા સેક્ટર ન. (ઇં.) વિભાગ; ક્ષેત્ર
સેના સ્ત્રી. (સં.) લશ્કર; ફોજ સેિનાપતિ સેકટોમીટર ન. (ઇં.) પદાર્થનું ગળપણ માપવાનું યંત્ર સેનાધિપતિ છું. (સં.) સૈન્યનો વડો અધિકારી, વડો સેક્યુલર વિ. જાતિ-ધર્મ-સંપ્રદાયતાથી પર; ધર્મનિરપેક્ષ; સેનાધ્યક્ષ ૫. સેનાધિપતિ બિનસાંપ્રદાયિક
સેનાનિવેશ પં. (સં.) છાવણી સેક્યુલર સ્ટેટ ન. (ઈ.) ધર્મનિરપેક્ષ રાજય સેનાની(-પતિ, -નાયક) પં. (સં.) લશ્કરનો વડો સેક્રેટરી ૫. (ઇ.) મંત્રી (૨) સચિવ
સેનાવાદ મ્યું. (સં.) સમાજ અને રાજયમાં સેનાબબ સૌથી સેટેરિયટ ન. (ઈ.) સરકારના મુખ્ય ખાતાનું સૌથી મોટું | મુખ્ય છે તેવું માનતો વાદ; “મિલિટેરિઝમ કાર્યાલય કે કચેરી, સચિવાલય; મંત્ર્યાલય
સેનાવાસ ૫. છાવણી સેકશન ન., S. (ઇં.) પ્રભાગ વિભાગ (૨) ખંડ; ટકડો સેનિટરી વિ. (ઇ.) લોકોના આરોગ્યને-સ્વાથ્યને લગતું સેક્સન, સ્ત્રી. (ઇ.) જાતિ, લિંગ (૨) જાતીય વ્યવહાર- સેનિટરી ઈન્સ્પેક્ટર છું. (ઇ.) સફાઈકાર્યમાં નિરીક્ષક સમાગમ
સેનિટેશન ન. (ઈ.) લોકોનું જાહેર આરોગ્ય સેક્સી વિ. (ઇં.) કામુક (૨) કામોત્તેજક
સેનેટ સ્ત્રી. (ઈ.) યુનિવર્સિટીનું નિયામકમંડળ સેક્સ ફોન ન. (ઇં.) એક વિદેશી વાદ્ય
સેનેટર છું. (ઇ.) સેનેટનો સભ્ય સેક્સોલૉજી ન. (ઇ.) જાતીય વિજ્ઞાન
સૅનેટોરિયમ ન. (ઈ.) દરદીઓને કે હવા ખાનારાઓને સેચન ન. (સં.) સિંચન (૨) છંટકારવું તે; છંટકાવ સારાં સારાં હવાપાણીવાળું ઉપચારનું મથકસેચની સ્ત્રી. (સં.) પાણી છાંટવાની ઝારી
આરોગ્યભવન સેજ સ્ત્રી. (સં. શવ્યા, મા. સજા) પથારી; શવ્યા સેનો પું. (ઇં.) એક જાતનું ધોળું કાપડ સેજળ ન. (સં. સરિજલ, પ્રા. સરિજલ) નદી તળાવનું સેન્કયૂઅરી ન. (ઈ.) અભયારણ્ય [(ક્રિકેટ) જળ (૨) વિ. વરસાદના પાણીથી થતું
સેચુરી સ્ત્રી. (ઈ.) શતાબ્દી; સદી (૨) શતક; સદી સેજાર ન. વરાળ (૨) અંશ; થોડો ભાગ
સેન્ટ પં. (.) અમેરિકાનું નાનું સેજિયું ન. સૂતી વખતે પહેરવાનું પંચિયું કે ફાળિયું સેન્ટ ન. (ઈ.) અત્તર (૨) સ્ત્રી. વાસ; દુર્ગધ સંસ્થા સેટ કું. (ઇં.) સટ (૨) સામાન વસ્તુઓનો સંગ્રહ (૨) સેન્ટર ન. (ઇ.) કેન્દ્ર; મધ્યબિંદુ (૨) મથક (૩) (લા.)
ગણ (ગ.) [(૩) જમાબંધી; વિઘોટી સેન્ટાઈમ . (.) ક્રાંકના સોમા ભાગની કિંમતનો સિક્કો સેટલમેન્ટ ન. (ઇ.) પતાવટ; સમાધાન (૨) વસાહત સેન્ટિગ્રામ પં. (ઈ.) ગ્રામ વજનનો સોમો ભાગ સેટલમેન્ટ ઑફિસર ન. (ઈ.) ખેતરોની વિઘોટી નક્કી સેન્ટિમેન્ટ કું., સ્ત્રી, (ઈ.) મનોભાવ (૨) ભાવુકતા (૩)
તેિ તે સાધન શેરબજારની રૂખ સેટસ્કવેર મું ન. (ઈ.) ભૂમિતિમાં કાટખૂણા માપવાનું સેન્ટિમેન્ટલ વિ. (ઇ.) ઊર્મિલ; ભાવુક ઍટાયર છું. (ઈ.) માર્મિક કે ઉપહાસાત્મક વચન કે કવિતા સેન્ટિમીટર ૫. (ઈ.) મીટરનો સોમો ભાગ સેટિફેશન ન. (ઇ.) સંતોષ
સેન્ટિલિટર . (ઇં.) લીટરનો સોમો ભાગ

Page #861

સેન્ટ્રલો
સૅન્ટ્રલ વિ. (ઇ.) મધ્યસ્થ; કેન્દ્રીય (૨) મધ્યમાં આવેલું સૅન્ટ્રલ જેલ સ્ત્રી. (ઈં.) શહેર કે રાજ્યનું મુખ્ય કારાગૃહ સૅન્ટ્રલાઇઝેશન ન. (ઈં.) કેન્દ્રીકરણ સૅન્ડપેપર પું. (ઈં.) કાચકાગળ
૮૪૪
સેન્ડલ ન. (ઈં.) પાછળ પટ્ટીવાળાં ચંપલ સેન્ડલ ન. (ઈં.) ચંદનનું ઝાડ કે તેનું લાકડું સેન્ડલવૂડ ન. ચંદનનું લાકડું
સેન્ડવિચ સ્ત્રી. (ઈ.) મુરબ્બો, મલાઈ કે શાકભાજી વચ્ચે મૂક્યાં હોય તેવો બે પડવાળો પાઉંની વાનગી સેન્ડો પું. (ઈં.) મજબૂત માણસ [અક્કલ; સમજ સેન્સ સ્ત્રી. (ઇ.) હોશ (૨) અનુભૂતિ; સંવેદન (૩) સેન્સર પું. (ઈં.) ટપાલ; સિનેમા વગેરે તપાસી તેમાં ખરાબ કે વાંધાભર્યું રોકનાર કે ધ્યાન પર લેનાર સરકારી અધિકારી; નિયંત્રણ - અધિકારી સેન્સર-બોર્ડ ન. (ઈં.) સેન્સરિંગ કરનારૂં સરકારી ખાતું સેન્સરિંગ જુઓ ‘સેન્સર’
સૅન્સિટિવ વિ. (ઈં.) સંવેદનશીલ; ભાવુક સેન્સિટિવિટી સ્ત્રી. (ઈં.) સંવેદનશીલતા; ભાવુકતા સૅન્સિબલ વિ. (ઈં.) સમજદાર
સૅન્સિબિલિટી સ્ત્રી. (ઈં.) સમજદારી સેન્સસ ન. (ઈં.) વસ્તીની ગણતરી કે વસ્તીપત્રક સેપટાં ન.બ.વ. ચામડાના ચાબૂકની તે તે પટી સેપરેટ વિ. (ઈં.) અલગ; ભિન્ન (૨) વ્યક્તિગત સેપરેટ દૂધ ન. મલાઈ કે ચરબી કાઢી નાખેલ દૂધ સેપ્ટિકવિ. (ઈં.) જંતુનો ચેપ લાગેલું; સડવાથી થતા ઝેરવાળું સેપ્ટિકટૅન્ક ન. (ઈં.) મળમૂત્ર વગેરેનું ગંદું પાણી ભેગું થઈ નીતરી સાફ થાય તે માટે કરેલો એક પ્રકારનો બાંધેલો ખાળકૂવો
સેફ સ્ત્રી. તિજોરી
સેફ્ટી સ્ત્રી. (ઇ.) સહી-સલામતી
સેફ્ટીપિન સ્ત્રી. (ઈં.) ચાંપ (૨) વાગે નહિ તેવી પિન સેફ્ટીરેઝર પું. (ઈં.) ધાઢ વાગે નહીં એવો અસ્ત્રો સેફ્ટીલૅમ્પ પું. (ઈં.) સળગી ન ઊઠે તેવો ખાણોમાં વપ
રાતો દીવો; અભયદીપ
સેફ્ટીવાલ્વ પું. (ઈં.) વરાળ-યંત્રમાં વધારાની વરાળ નીકળી જઈ શકે તેવું પડદાવાળું બારું; વરાળનિયંત્રક કળ
સેબ ન. (ફા.) સફરજન; સેપ સબોટેજ ન. (ઈં.) (વિરોધ કે વાંધો દર્શાવવા) ભાંગફોડ કરી નુકસાન કરવું તે [વોવતર સેમર સ્ત્રી. નજીક નજીક વાવેલી જુવારના છોડ (૨) ઘાટું સેમિ વિ. (ઈં.) (સમાસમાં પૂર્વપદમાં) અડધું સેમિકૉલન ન. (ઈં.) વિરામચિહ્નોમાંનું અર્ધવિરામ સેમિટિક વિ. (ઇ.) ‘સેમાઈટ' નામની પ્રાચીન પ્રજાને
[સેલી
લગતું; આસીરિયા, અરબસ્તાન ને તેની આસપાસના પ્રદેશનું કે તેને લગતું
સેમિનાર પું.,સ્ત્રી. (ઈં.) ચર્ચાસભા; પરિસંવાદસભા સેમિયોટિક્સ ન. (ઈં.) સંકેતવિજ્ઞાન
સેમિલેધર ન. (ઈં.) કૃત્રિમ ચામડું સેમિસર્કલ ન. (ઈં.) અર્ધવર્તુળ સેમેરિયમ ન. (ઈં.) એક ધાતુ - મૂળતત્ત્વ (ર.વિ.) સૅમ્પલ પું. (ઇ.) નમૂનો; વાનગી [મોજણીકેઆકારણી સૅમ્પલ સર્વે સ્ત્રી. (ઇં.) માત્ર નમૂના તરીકે હાથ ધરેલ સેર સ્ત્રી. ભૂગર્ભીય ઝરણાની ધારા; સરવાણી સેર સ્ત્રી. (ફા.) હવા ખાવી તે; સહેલ
સેર સ્ત્રી. (સં.) જે દોરામાં મોતી, મણકા વગેરે પરોવ્યાં
હોય તે; તેવી માળા; સર (૨) ગૂંથેલી દોરી સેરડો છું. શેરડો; પગવાટ; કેડી (૨) સુકાયેલ આંસુનો રેલો (૩) શરમની અસર થતાં મોં પર પડતો રાતો પટ્ટો [ખસેડવું (૨) આસ્તેથી લેવું સેરવવું સ.ક્રિ. (સં. સૃ ઉપરથી) સરકાવવું; ધીમે રહીને સેરવો છું. (ફા, શેર્બહ) માંસ ઉકાળીને બનાવેલ પ્રવાહી સેરિકલ્ચર ન. (ઇ.) રેશમના કીડાનાં ઉછેરનું વિજ્ઞાન[ધાર્મિક કે જાહેર સમારંભ સૅરિમની પું., સ્ત્રી. (ઇં.) ધાર્મિક વિધિ કે અનુષ્ઠાન (૨) સેરિયમ ન.,પું. (ઈં.) પેટ્રોમેક્ષના મેન્થલમાં વપરાતું એક
શાસ્ત્ર
રસાયણ
સેલ ન. ઢોરને દોહતાં પાછલે પગે બંધાતું દોરડું; નોંઝણું સેલ પું. (અ.) લોહીમાંનો તે તે કણ (૨) બેટરી માટેનો ગો [વળતર સાથે માલ વેચવો તે સેલ પું., ન. (ઈં.) વેચાણ (૨) પું. ઓછી કિંમતે કે સેલ પું. (ઈં.) કોષ
સેલ સ્ત્રી., પું. (ઇં.) (જેલની) કોટડી (૨) બૅટરી; પાવર (૩) વિશિષ્ટ પ્રકારની કામગીરી કરનાર સમિતિ કે મંડળ (જેમ કે, લઘુમતી સેલ) સેલ-ટૅક્સ પું. (ઈં.) વેચાણવેરો સેલફોન પું. (ઈં.) મોબાઈલ ફોન સેલર ન. (ઈં.) ભોંયરાની દુકાન-જગા સેલરી સ્ત્રી. (ઇ.) પગાર; વેતન [સાડી સેલારી સ્ત્રી. કસબી કોર અને પાલવવાળી એક જાતની સેલરું(ડું) ન. કુંવરના છોડની ફૂલવાળી દાંડી સેલાઇન ન. (ઈં.) મીઠાવાળું પાણી
સેલારો પું. પાણીમાં પડી આગળ વધવા માટેનો હચરકો સેલાસાડી સ્ત્રી. (સેલું + સાડી) સ્ત્રીઓને પહેરવાનું
રાતીપીળી લીટીઓવાળું ગરમ-સુતરાઉ કપડું; શેલાસાડી સેલિબ્રેશન ન. (ઇ.) સમારોહ; ઉજવણી સેલી સ્ત્રી. શેલી; રાખોડી (૨) ડોકમાં પહેરવાની કાળા દોરાની આંટી (કબીરપંથ સાધુ-ફકીરો માટેની)

Page #862

સેલું ૮ ૪૫
[સેહ સેલું ન. (સં. સેલ્સિ, પ્રા. સેલ્સિ) શેલું; કસબી (૨) સેવાનિષ્ઠ વિ. (સં.) સેવામાં નિષ્ઠાવાળું, સેવાભાવી
ઉપરનો ખેસ; ઉપરણો (૩) વિધવાનો સાલ્લો (૪) સેવાપૂજા સ્ત્રી. સેવા ને પૂજા સ્ત્રીનો કીમતી સાલ્લો
સેવાપોથી સ્ત્રી. (સં.) નોકરીની રજા, ઇજાફો વગેરે સેલેનિયમ ન. (ઇં.) એક મૂળ તત્ત્વ
અંગેની વિગતોની નોંધવાહી; “સર્વિસ-બુક' સેલો પુ. શેલો; દોહતી વેળા ગાયને પગે બંધાતું દોરડું સેવાપ્રિય વિ. (સં.) સેવા જેને પ્રિય છે એવું સેલોટેપ સ્ત્રી. (ઇં.) ચોંટાડી શકાય તેવી પાતળી પટ્ટી સેવાભાવ . (૦ના) સ્ત્રી. (સં.) સેવા કરનારની વૃત્તિ સેલ્ફ-પોલિનેશન ન. (ઈ.) સ્વપરાગનયન
કે ભાવના સેલ્યુલર ફોન છું. (ઇ.) મોબાઈલ ફોન
સેવાભાવી વિ. સેવાભાવવાળું (૨) પરમાર્થની ભાવનાવાળું સેલ્યુલોઈડ ન. (ઇ.) કચકડા જેવો એક પદાર્થ (૨) ફોટો- સેવામાર્ગ કું. (સં.) સેવા કરવાની રીત-રસમ
ફિલ્મ પર કરાતો લેપ (૩) સિનેમાની ફિલ્મ સેવાથવિ. (સં.) સેવાના ઉદેશવાળું (૨) માનાઈ, “ઓનરરી સેલ્યુલોઝ ન. (ઈ.) છોડ કે વનસ્પતિમાંથી મળતો એક સેવાર્થે કિ.વિ(સં.) સેવાના હેતુથી; સેવા નિમિત્તે પ્રકારનો કાર્બોદિત પદાર્થ
સેવાવૃત્તિ સ્ત્રી. (સં.) સેવા કરવાની ભાવના મિથક સેલ્સગર્લ સ્ત્રી. (ઇ.) વેચાણ કરનારી છોકરી કે મહિલા સેવાશ્રમ પું, ન. (સં.) સેવાકાર્ય માટેનો આશ્રમ-તે માટેનું સેલટેક્સ છું. (ઇ.) વેચાણવેરો
સેવાસદન ન. (સં.) સેવાશ્રમ સેલ્સમેન છું. (ઈ.) માલ વેચવાનું કામ કરનાર સેવાળ સ્ત્રી, શેવાળ; લીલ સેલ્સમેનશિપ સ્ત્રી, વેચાણકૌશલ્ય
સેવિકા સ્ત્રી. (સં.) સ્ત્રી-સેવક (૨) દાયણ; ‘નર્સ સેવ સ્ત્રી. સેવા; ચાકરી (પદ્યમાં)
સેવિત વિ. (સં.) સેવેલું; સેવાયેલું (૨) ઉછેરેલું; પોષેલું સેવ સ્ત્રી. (સં. શમિતા, પ્રા. સમિઆ) શેવ (ચણાના સેવિંગ ન (ઇં.) બચત
લોટની સળી જેવી તળેલી વાની); ઘઉંની એવી જ સેવિંઝ ન.બ,વ, (.) બચતની રકમ * સળી જેવી વાની જેમાં ગોળ ઉમેરીગળી બનાવાય છે. સેવિંગ એકાઉન્ટ છું. (ઇ.) બેંકમાંનું વ્યાજવાળું બચતખાતું સેવક છું. (સં.) સેવા કરનારો; ચાકેર (૨) ઉપાસક; ભક્ત સેવિંગ્સ બેન્ક સ્ત્રી. (ઇં.) બચતનાં નાણાં મૂકવાની સેવકી સ્ત્રી, સ્ત્રીસેવક (૨) ભક્તાણી
વ્યવસ્થા રાખતી બેંક સેવગાંઠિયા ન.બ.વ. સેવ-ગાંઠિયાનું ચવાણું
સેવિંગ્સ સર્ટિફિકેટ ન. (ઈ.) બચત સર્ટિફિકેટ સેવડી સ્ત્રી. શ્વેતાંબર જૈન સાધ્વી; ગોરાણીજી (પદ્ય) -સેવી વિ. (સં.) સેવન કરનાર સેવડો છું. માથે વાળ વધારનાર જૈન સાધુ; જતિ સેવું વિ. એક બાજુ નમી પડેલું, ઢાળ પડતું (૨) સહેજ વાંકું સેવતી સ્ત્રી. (સં.) ગુલદાવરીનો છોડ
(ઘાટમાં) (૩) જમીન અને લોઢિયા વચ્ચે અંતરવાળું સેવન ન. (સં.) સેવવું તે (૨) વાપરવું કે ખાવું તે સેવૈયો ૫. સેવાનો લાડુ; કળીનો લાડ; બુંદીના લાડુ સેવના સ્ત્રી, સેવા કરવી તેનું સેવવું તે
સેવ્ય વિ. (સં.) સેવવા યોગ્ય (૨) પં. શેઠ; માલિક સેવનીય વિ. (સં.) સેવા કરવા જેવું; સેવ્ય
સેવ્યસેવકભાવ ૫. શેઠનોકરનો સંબંધ સેવમમરા !.બ.વ. સેવ અને મમરાનું ભેગું ચવાણું સેશન સ્ત્રી. (ઇ.) ધારાસભા જેવા મંડળની બેઠકનો એકસંવર્ધન -ની) વિ. (શ્રીવર્ધન ગામમાં થતી) એ નામની સાથે ચાલુ કામનો સમય કે ગાળો; સત્ર (૨) સેશનકોર્ટ જાતની; સેવંગું (સોપારી)
સેશનકોર્ટ સ્ત્રી. (ઇ.) જિલ્લાની વરિષ્ઠ ફોજદારી કોર્ટ સેવવું સક્રિ. (સં. સેવત, પ્રા. સેવઈ) સેવા કરવી; ભજનું સેશન જજ છું. સેશનકોર્ટના જજ-ન્યાયમૂર્તિ
(૨) ખૂબ સંગ કરવો; ઉપયોગમાં લેવું (૩) (પક્ષીની સેશન્સ સ્ત્રી. (ઇ.) સેશનકોર્ટ
માદાએ ઉપર બેસી) હુંફ આપવી (ઈંડાને) સેશન્સ જજ પું. (ઈ.) સેશન જજ (ન્યાયાધીશ) સેવંત્ર ન. જુઓ “સેવર્ધન
સેશ્વર(-રી) વિ. (સં.) ઈશ્વરવાળું (૨) ઈશ્વરમાં માનતું સેવા સ્ત્રી. (સં.) ચાકરી; નોકરી (૨) પૂજા આરાધના સેસ પું. (ઈ.) મુખ્ય કર સાથે ભરવાનો બીજો કર. જેમ
(૩) સારવાર; બરદાસ્ત (૪) નિષ્કામભાવથી કે, મહેસૂલ સાથે ભરવાનો લોકલબોર્ડ માટેનો પારકાનું કામ કરવું તે
હતા.) સેસ સ્ત્રી. (સં. શેષ) વરકન્યા અને અઘરણિયાત સ્ત્રીના સેવાગ્રામ ન, વર્ધા પાસેનું ગામ (જયાં ગાંધીજી વસ્યા ખોળામાં અપાતાં નાળિયેર, પાન, સોપારી અને સેવાચાકરી સ્ત્રી, સારવાર
રૂપિયો (૨) વિવાહાદિક શુભ અવસરે અપાતી ભેટ સેવાદળ ના. સ્વયંસેવકોને તાલીમબદ્ધ દળ [(રખાત) સેસફૂલ ન. (સં. શીર્ષ, પ્રા. સસ + ફૂલ) વેણીમાં કે સેવાદાસી સ્ત્રી. (બાવા કે સાધુએ) સેવા માટે રાખેલ દાસી સેંથા આગળ પહેરવાનું સ્ત્રીઓનું એક ઘરેણું સેવાધર્મ પું. (સં.) સેવા કરવા રૂપી ધર્મ
સેહ સ્ત્રી. સામાની પ્રભાથી અંજાઈ જવું તે

Page #863

સેહતો ૮૪ ૬
[સોડવું સેહત સ્ત્રી, (અ.) તંદુરસ્તી, સ્વાશ્ય
સોઈ સ્ત્રી, (સં. શોધિ, પ્રા. સોહિ) સગવડ; વ્યવસ્થા સેળભેળ વિ. (૨) ન. ભેળસેળ; મિશ્રણ કરેલું સોઈ પું. સઈ દરજી
સિાધન-સરંજામ સેળભેળિયું વિ. સેળભેળ થઈ ગયેલું; સેળભેળવાળું સોકટાબાજી સ્ત્રી. સોકટા વડે રમવાની એક રમત કે તેનું સે, સો પં. (સં. શત, અપ. સી-સય) ‘એક’ સિવાયના સોકટી સ્ત્રી. (૮) ન. સોગઠાબાજીનું મોટું
સંખ્યાવાચક વિશેષણ સાથે વપરાતું “સોનું રૂપ. ઉદા. સોકઠાબાજી સ્ત્રી, સોકટાબાજી
બસે, ચારસેં (બસો, ચારસો પણ લખાય) સૉકર ન. (ઇં.) ફૂટબોલનો એક પ્રકાર સેંકડો ૫. સોની સંખ્યા; સોનો સમૂહ (૨) સૈકો સૉક્રેટિસ પું. (ઇ.) ગ્રીસ દેશનો એક મહાન તત્વચિંતક સેંકડો વિ. અનેક સોની સંખ્યાં, જેમ કે સેંકડો માણસો સોખમાવું અ.ક્રિ. શરમાવું (૨) સંકોચ અનુભવવો સેંકડે ક્રિ.વિ. સેંકડાના હિસાબે
સોગ કું. (સં. શોક) શોક; સગામાં મરણ થતાં (સારું ન સેંટર ન. (ઈ.) મધ્યબિંદુ (૨) કેન્દ્ર
ખાવું, ઉત્સવમાં ભાગ ન લેવો, સફેદ કે કાળાં વસ્ત્ર સેત(-9), (૦નું) વિ. પુષ્કળ; ઘણું જ લાકડું; શેટલો પહેરવાં એ રીતે) પળાતો શોક સિાધન-સરંજામ સેત(થ)લો છું. (સં.) ઝરડાં ઉપાડવાનું બે પાંખિયાંવાળું સોગઠાબાજી સ્ત્રી, સોકટા વડે રમવાની એક રમત કે તેનું સેથી છું. માથાના વાળને બે ભાગમાં ઓળતાં વચ્ચે પડતી સોગટી(-ઠી) સ્ત્રી. સોકઠું લીટી
- માથાનું એક ઘરેલું સોગટું(-ઠું) સ્ત્રી. સોકઠું સેંથો છું. (સં. સીમંત, પ્રા. સીમંત, સીમંતઅ) સંથી (૨) સોગઠાબાજી સ્ત્રી, જુઓ સોગઠાબાજી' સેન્દ્રિય વિ. (સં.) ઇન્દ્રિયોવાળું, સજીવ
સોગન, સોગંદ !.બ.વ. (ફા. સોગંદ) સમ; કસમ; શપથ સૈકું. (-કો) પું. (સં. શતકમ્) સેંકડો; સોનો જથો (૨) સોગંદનામું ન. સોગન પર કરેલો એકરાર; ‘એફિડેવિટ સો વર્ષનો સમય; શતાબ્દી
સોગાત સ્ત્રી. (તુર્કી) નજરાણાની ચીજ; કિંમતી ભેટ સૈડકાગાંઠ સ્ત્રી. એક છેડો ખેંચવાથી છૂટી જાય તેવી ગાંઠ સોગાસું વિ. સોગમાં પહેરવાનું (વસ્ત્ર) સૈડકિયું ન. સૈડકાગાંઠ
સોગિયું વિ. (‘સોગ' ઉપરથી) શોકવાળું, સોગવાળું (૨) સૈડકું ન. (સરકવું ઉપરથી) સૈડકિયું (ગાંઠ)
ન. શોકદર્શક વસ; શોકિયું (સોગાણું). સૈડકો પુ. સરડકો; નાક દ્વારા કે પ્રવાહી ખાતાપીતાં શ્વાસ સોચવું સ.ક્રિ. (સં. શોચ્યતે, પ્રા. સોચ્ચાઈ) વિચારવું
પાછો ખેંચવાથી થતો અવાજ (૨) સાલ્લાના છાતી સોજ પું. (ફ.) સોજો; દરદ (૨) (લા.) બળતરા; લાગણી ઉપરના પાલવનો જે છેડો ખોસાય છે તે
(૩) ઠાવકાપણું સૈડણ ન. (‘સૈડવું ઉપરથી) છાપરાની વળીઓ ઉપર સોજ વિ. સોજું (૨) સૌજન્ય
નખાતાં કામઠાં, ચીપો વગેરે; છાજ (૨) છાજની દોરી સોજવણ સ્ત્રી, વસ્તાર; પરિવાર સૈડણમાળણ ન. છાપરાને છાજ
સોજી સ્ત્રી. મેંદો; પરસૂદી (ઘઉંની) સૈડવું સ.ક્રિ. શીડવું; સૈડણ પાથરીને તેને બાંધવું (૨) સોજીલું વિ. સારાં લક્ષણવાળું; મળતાવડા સ્વભાવનું આંટી દઈ બે ચીજોને ભેગી બાંધવી
સોજું પુ. વિ. (સં. શોધ્ય, પ્રા. સોઝ) સારું; ઉત્તમ (૨) સૈદ્ધાંતિક વિ. (સં.) સિદ્ધાંતને લગતું; સિદ્ધાંતવાળું - સ્વચ્છ (૩) શાંત સ્વભાવનું [ઊપસી આવવી તે સૈનિક વિ. (સં.) સૈન્યનું; –ને લગતું (૨) પું. લડવૈયો; સોજો . (સૂજવું ઉપરથી) લોહીનો જમાવ થઈ ચામડી લશ્કરનો માણસ
સોટાબાજી સ્ત્રી. સોટાની રમત (૨) સોટીઓથી સામસામે સૈન્ય ન. (સં.) લશ્કર; ફોજ; સેન (રાજય) મારવું તે સૈન્યસત્તાક પું. (સં.) સૈન્યની સત્તાવાળું; લશ્કરશાહી સોટી સ્ત્રી. નેતર અથવા ઝાડની પાતળી લાકડી ડિ (-4) પં.બ.વ. (સં. શીતલા, પ્રા. સીથલા દ્વારા) સોટો છું. (સં. શોખ, પ્રા. સો) મોટી જાડી સોટી બળિયા; શીતળાનો રોગ
(વંશજ સોડ સ્ત્રી. (સં. સાહુડ, પ્રા. સઉડિ) પાસું; બાજુ (ર) સૈયદ મું. (અ.) હજરત મહંમદ પયગંબરની પુત્રીનો સ્ત્રી, લાજ કાઢવામાં કે સૂતેલું માણસ મોં ઢાંકવા કપડું સૈયર સ્ત્રી. ૨ વર; બહેનપણી
મોઢા પર લે છે તે (૨) સોડવાણ દુિર્ગધ; બદબો સૈરં(-રિ)ધી સ્ત્રી, (સં.) વિરાટનગરમાં રણવાસની દાસી સોડ પું. સ્ત્રી. (*- ' પરથી) વાસ; ગંધ (૨) બો; તરીકે રહેલી દ્રૌપદી
સોડણ (-ણિયું) ૧. સોડ કરવાનું-ઓઢવાનું કપડું સૈલાબ ૫. (અ., ફા.) પૂર; પાણીની રેલ
સોડમ સ્ત્રી. સૌરભ; વાસ; પરિમળ; ગંધ સેંધવ વિ. (સં.) સિંધુનું, -ને લગતું (૨) પં. ઘોડો (૩) સોડવણ ન. ઓઢવાના વસ કે રજાઈ વગેરે સાથે ન. સીંધાલૂણ [૧૧૦૦” (૨) વિ. સોની સંખ્યાનું રખાતું સુંવાળું વસ્ત્ર
હોવી કે આવવા સો . (સં. શત, અપ. સલ, સય) સોનો આંકડો કે સંખ્યા; સોડવું સક્રિ. સુંઘવું (૨) અ.ક્રિ. ગંધાવું; સોડાવું; ગંધ

Page #864

સોડા
૮૪6.
[સોભાનઅલ્લા, (0) સોડા . (.) એક ખાર; ખાવાનો સોડા (સાજીનાં ફૂલ) સોનું ન. (સં. સૌવર્ણ, પ્રા. સોવનઅ) પીળા રંગની
(૨) ધોવાનો સોડા (કોસ્ટિક) (૩) સહેજ ખારાશવાળું કીમતી ધાતુ; કાંચન; હેમ એક પીણું; “સોડા વોટર'
સૉનેટ ન. (ઇ.) અંગ્રેજી કાવ્યનો એક પ્રકાર જેમાં ચૌદ સોડાલેમન ન.બ.વ. (ઇ.) સોડા, લેમન વગેરે પીણાં પંક્તિમાં પૂર્ણ થતું એક જ વિચારનું ચિંતનપ્રધાન સોડાવું અ.ક્રિ. (સોડ ઉપરથી) સોડવું; વાસ આવવી કાવ્યમય આલેખન થયું હોય છે. સોડાવૉટર ને. (ઇં.) સોડાનું પીણું
સોનેરી વિ. (સં. સુવર્ણધર, પ્રા. સુવન્નહર) સોના જેવા સોડિયમ ન. (ઇં.) એક ધાતુ-તત્ત્વ
પીળા રંગનું (૨) સોનાનું (૩) સોનાનો ઢોળ ચડાવેલું સોડિયું ન., ક્રિ.વિ. સ્ત્રીએ પહેરેલા લૂગડાનો ડાબી (૪) ઉત્તમ; ધ્યાનમાં લેવા જેવું (નિયમ, કાયદો બાજુનો માથાથી કમર સુધીનો ઝૂલતો ભાગ
વગેરે).
બદમાશોની ટોળી સોડે ક્રિપવિ. સોડમાં; પડખે (૨) નજીકમાં; પાસે સોનેરી ટોળી શ... દગાબાજીનાં કામો ચાલાકીથી કરતી સોણલું(-લિયું) ૧. સોહલું; સ્વપ્ન સ્વિપ્ન (૨) ખ્યાલ સોનૈયો છું. (સોનું પરથી) સોનાનો સિક્કો; સોનામહોર સોણું(૯ણલું) . (સં. શોભન, પ્રા. સોવણ) સ્વપ્ન, સોનોગ્રાફી સ્ત્રી. (ઇ.) ધ્વનિતરંગથી નિદાન થઈ શકે સોત(-q) ના. (સં. સહિત) સહિત; સુધ્ધાં
તેવી ચિકિત્સા પદ્ધતિ સોત્કંઠ વિ. (સં.) ઉત્કંઠાવાળું; ઉત્કંઠિત (૨) ક્રિ.વિ. સોપ છું. (.) સાબુ
ઉત્કંઠા સાથે; ઉત્કંઠાપૂર્વક; ઉત્સુક્તાથી (ઉમંગી સોપટ ક્રિ.વિ. સીધેસીધું; પાધરું (૨) જલદી; તરત સોત્સાહ ક્રિ વિ. (સં.) ઉત્સાહપૂર્વક, ઉમંગથી (૨) વિ. સોપપત્તિક વિ. (સં.) ઉત્પત્તિ-પ્રમાણયુક્ત (૨) કારણવાળું સોથ પું. દાટ; ઘાણ; ભારે નાશ
(૩) પ્રમાણવાળું
લિક્ષણવાળું, સોથો ૫. કાપડનો ડૂચો (વીંખાઈ-ચૂંથાઈને થયેલો) સોપાધિ, (ક) વિ. (સં.) ઉપાધિવાળું (૨) મિથ્યાગુણ સોદાર છું. (સં.) સહોદર; સગો ભાઈ
સોપાન ન. (સં.) સીડી; દાદર (૨) પગથિયું (૩) (લા.) સોદરી(થ) સ્ત્રી. ખાતા ધરવ થવો તે
પ્રકરણ સોદર્ય વિ. સગો ભાઈ કે બહેન
સોપાનશ્રેણી(-ણિ) સ્ત્રી. પગથિયાંની હારમાળા સોદાગર પુ. (ફા.) મોટો વેપારી; કીમતી માલનો વેપારી સોપારી સ્ત્રી., ન. (સં. શૂર્પારક, પ્રા. સોપ્યારા) સોદાગ(-ગિ)રી સ્ત્રી. (ફા.) મોટી કિંમતના માલનો મુખવાસમાં વપરાતું એક ફળ; ફોકળ
વેપાર; મોટો વેપાર (૨) સોદાગરપણું (૩) લુચ્ચાઈ સોપારો ૫. કુરાનેશરીફનો તે તે અધ્યાય સોદાબાજી સ્ત્રી, (ફા.) શરતી લેવડદેવડ
સોપો પં. (સં. સ્વાપ ઉપરથી) રાત્રિના પહેલા પહોરમાં સોદું વિ. લુ; ધૂર્ત (૨) વ્યભિચારી; લંપટ
પ્રાણીઓ નિદ્રાવશ થતાં વળતો જપ કે શાંતિ સોદો . (તક) વેચવાનો ધંધો; વેપાર (૨) ખરીદી કે સોફ સ્ત્રી. (સં. શોફ) સોજો (૨) ભયનો પ્રાસકો
તે કરવાનો કરાર કે ઠરાવ (૩) વેપારી સાહસ સોફ-વા પુ. શરીર સૂજી જવાનો એક રોગ સોનચંપો છું. (સં. સુવર્ણ, પ્રા. સોન્ગ + ચંપો) પીળાં સોફા પં. (ઇ.) ગાદીવાળી ખુરશીઘાટની એક બેઠક ફૂલના ચંપાની એક જાત; ચમેલી
(એકથી વધુ બેસે એવી) સોનલ વિ. સોનાનું (૨) સોનેરી
સોફિસ્ટિકેટેડ ન. (ઇં.) શહેરી; શિષ્ટ; ભદ્ર (૨) સુફિયાણું સોનાકણી સ્ત્રી. સોનાની કરી કે તેના જેવો-કીમતી પદાર્થ સૉટ વિ. (ઇ.) મુલાયમ; કોમળ સોનાગેરું છું. એક જાતની લાલ માટી
સૉફ્ટ ડ્રિન્ક ન. (ઇ.) માદક નહીં તેવું પીણું સોનાપાણી ન. જેમાં સોનું બોળ્યું હોય તે પાણી સોફ્ટવેર ન. (ઇ.) મૃદુ સામગ્રી (સંગણક યંત્રની) (૨) સોનાપુર ન, શ્મશાન
કમ્યુટરના સંચાલનમાં જરૂરી પ્રોગ્રામ તથા તેને સોનામહોર સ્ત્રી. સોનાનો સિક્કો; સોનૈયો
લગતી માહિતી સોનામુખી સ્ત્રી, એક રેચક વનસ્પતિ; મઢી-આવળ (૨) સોબત સ્ત્રી. (અ. સુહબત) મૈત્રી; સંગ (૨) સંગત; સાથ
એક ધાતુ (સુવર્ણમાલિક) સિોની; સોનારો સોબતી છું. મિત્ર; દોસ્ત (૨) સાથીદાર શિષ્ટ; વિનમ્ર સોનાર પું. (સં. સુવર્ણકાર, પ્રા. સુન્નાર, તુવન્નઅર) સોબર વિ. (ઇ.) સૌમ્ય (૨) ગંભીર (૩) સાદું (૪) સોનારણ સ્ત્રી, સોનીની પત્ની કે તે જ્ઞાતિની સ્ત્રી સોભાગ ૫. સૌભાગ્ય (૨) સુવાસણનું ચિહ્ન; સોહાગ સોનારો પં. સોની; સુવર્ણકાર
સોભાગવટું ન. બારસાખ ઉપરનું આડું લાકડું કે પાટડો સોનાસળી સ્ત્રી. સોનાની દાંત ખોતરવાની સળી સોભાગવંતી વિ. સ્ત્રી. સધવા; સુવાસિણી; સૌભાગ્યવંતી સોની, (મહાજન) (સં. સૌવર્ણિક, પ્રા. સોવનિઅ) ૫. સોભાનઅલ્લા, (૦૭) (અ. સુબહાનલ્લાહ) “ભલા સોનારૂપાના ઘાટ ઘડવાનું કામ કરનાર કારીગર
ભગવાન !” જેવો એક આશ્ચર્યનો ઉદ્ગાર

Page #865

સોમી
૮૪૮
[ સોવિયેટ સોમ ડું. (સં.) સોમવલ્લી, તેનો રસ (૨) ચંદ્રમા (૩) સોરઠો છું. એકછંદ;સોરઠદેશના જાણીતા દોહરાનાં એકીસોમવાર
- બેકી ચરણોને ઉલટાવવાથી થતો એક માત્રામેળ છંદ સોમદેવ પં. (સં.) ચંદ્ર
[શિવલિંગ સોરણ સ્ત્રી. વિયોગે ઝૂરવું તે; સોરવું સોમનાથ પું. (સં.) પ્રભાસપાટણમાં આવેલું પ્રસિદ્ધ સોરમ સ્ત્રી. સોડમ; સુવાસ માફક આવવું સોમનાથપાટણ ન. સૌરાષ્ટ્રનું એક પ્રસિદ્ધ તીર્થસ્થાન સરવ(-વા)નું સક્રિ., અ.ક્રિ. ગમવું; ચેન પડવું; રહેવું; સોમપાન ન. (સં.) યજ્ઞના અંતે સોમરસ પીવો તે સોરવું સક્રિ. (સં. સુરૂ) ઉઝરડી કે ઓછું છોલી કે સોમપ્રદોષ છું. (સં.) સોમવારે એક ટંક ખાવાનું વ્રત ખાંપાખૂંપી કાઢી સાફ કરવું (૨) ખૂબ પૈસા પડાવવા સોમ(યશ, ૦યાગ) પં. (સં.) જેમાં સોમરસ પીવામાં (૩) ભાંડવું; ગાળો દેવી
આવતો તેવો એક યજ્ઞ [કરાવનાર આચાર્ય સોરવું અ.ક્રિ. વિયોગથી ઝૂરવું સોમયાજી વિ. ૫. સોમયજ્ઞનો યજમાન (૨) સોમયજ્ઞ સોરંગી સ્ત્રી. એક વનસ્પતિ સોમરસ પુ. સોમવલ્લીનો માદક રસ (૨) ભાંગ (૩) સોરાટવું સક્રિ. (“સોરવું પરથી) સોર સોર કરવું (૨) | દારૂમદિરા
એક અત્યંત ઝેરી પદાર્થ ખૂબ છોલવું (૩) ખૂબ ભાંડવું; ગાળો દેવી સોમલપું., ન. (અ. સમુલ્ફાર) એક ઉપધાતુ કે પથ્થર; સોરામણ ન. ઝાડ વગેરે સોરવાનું મહેનતાણું [ઉદ્દગાર સોમલખાર ૫. ધોળો સોમલ; શંખિયો સોમલ સોરી ઉ (ઇ.) દિલગીરી દર્શાવવા વપરાતો અંગ્રેજી સોમલતા સ્ત્રી. (સં.) સોમવલ્લી [વારવાળી અમાસ -સોરું ના લગીમાં; સુધીમાં બુધવાર સોરું) સોમવતી વિ. સ્ત્રી. સોમવારે આવતી (અમાસ); સોમ- સૉર્ટર ૫. (ઇ.) ટપાલના કાગળનો સત્તાવાર છૂટા સોમવદની વિ. સ્ત્રી. ચંદ્રવદની; ચંદ્રમુખી
પાડવાનું કામ કરનાર ટપાલ કચેરીનો કર્મચારી સોમવલ્લી સ્ત્રી. (સં.) વેદકાળની એક પ્રસિદ્ધ વેલ જેનાં સૉર્ટિંગ ન. (ઈ.) ટપાલ, શબ્દો વગેરે નામ કે અક્ષર પાનનો ઉપયોગ યજ્ઞમાં થતો.
પ્રમાણે ગોઠવવાનું કામ સોમવાર પું(સં.) અઠવાડિયાનો એક વાર કે દિવસ સૉલ ન. (ઇ.) પગરખાનું બહારનું તળિયું કે પડ સોમવારિયું વિ., ન. સોમવારે પ્રસિદ્ધ થતું (સાપ્તાહિક) સોલ એજન્ટ . (ઇ.) રુલ કામનો કે સ્થાનનો) મુખ્ય (૨) કાણ; ખરખરો
કે એકલો એજન્ટ કે પ્રતિનિધિ; મુખ્ય વિક્રેતા સોમવારું વિ. સોમવારે આવતું કે શરૂ થતું
સોલર વિ. (ઇ.) સૂર્યને લગતું; સૌર સોમવેલી સ્ત્રી. (સં.) સોમવલ્લી (યજ્ઞમાં જેનાં પાનનો સોલર એનર્જી સ્ત્રી. ઇં.) સૌરઊર્જા
ઉપયોગ થતો એવી વેદકાળની એક વેલ) સોલર કૂકર ન. (ઇ.) સૂર્યકૂકર સો-મિલ સ્ત્રી. (ઇં.) લાકડા પહેરવાનું કારખાનું સોલર સિસ્ટમ સ્ત્રી. (ઇં.) સૌરમંડળ સોમેશ,-શ્વર) પું. (સં.) એક પ્રસિદ્ધ શિવલિંગ; સોમનાથ સોલિડ વિ. (ઇ.) નક્કર; બખત (૨) ઘન (૩) મજબૂત સોય સ્ત્રી. (સં. સૂચિ, પ્રા. સૂઈ) સીવવાનું નાકાવાળું સૉલિલૉક્વી સ્ત્રી. (ઇ.) સ્વગતોક્તિ પાતળું અણીદાર સાધન
સોલાહેટ સ્ત્રી, તાપ ન લાગે તેવી રચનાવાળી હેટ (શાસ્ત્રી સોય સર્વ. (સં. સ + એવ) તે
સૉલિસિટરવું. (ઇં.) અસીલો સાથે સંબંધ રાખતો એકધારાસોયણી સ્ત્રી. ચામડું સાફ કરવાનું મોચીનું એક ઓજાર સાલેરિયમ ન. (ઇ.) સૌરચિકિત્સાલય સોયાબીન સ્ત્રી. (ઇ.) એ નામની ફળી કે દાણો (વટાણા સોલો છું. પત્તાની એક રમત (૨) (લા.) તરંગ; તુક્કો
[(વહાલસોય) સોલ્જર ૫. (ઇ.) સૈનિક (૨) ગોરો સૈનિક -સોયું વિ. “વાળું એ અર્થવાળું સમજાવેલું ઉત્તર પદમાં સોલ્જરી સ્ત્રી. (ઈ.) સોલ્જરનું કામકાજ; સિપાહીગીરી સોયો છું. મોટી સોય; સોઈયો
(૨) ભાગે પડતું વહેંચી લેવું તે (ખર્ચ વગેરે) સોરઠી સ્ત્રી. (ઇં. સોર્ટિશન) ઘણા જણની રકમ ભેગી સોલ્ટ ન. (ઇં.) મીઠું; લવણ
કરી અમુક હિસ્સો રાખી બાકીનામાંથી ચિઠ્ઠી નાખી સોલ્યુશનન. (ઈ.) (ચોંટાડવાનું) દ્રાવણ (૨)ઉકેલ: ખુલાસો
જેનું નામ આવે તેને નિયત ઇનામ આપવું તે; “લૉટરી’ સોલ્લાસ વિ. (સં.) ઉમંગ-આનંદવાળું (૨) ક્રિ.વિ. સોરઠ પં. (સં. સૌરાષ્ટ્ર, પ્રા. સોરઠ) સૌરાષ્ટ્રનો એક ઉમંગ-આનંદથી; ઉમળકાથી ખિાતરીપૂર્વક
ભાગ; ભાદર નદીની દક્ષિણનો સમુદ્ર સુધીનો સો વસા ક્રિ.વિ. (સો + વસો) લગભગ નક્કી;
જૂનાગઢ જિલ્લાનો પ્રદેશ (૨) એક રાગ (સંગીત) સોવાવું અ.ક્રિ. (સં. શોધયું, પ્રા. સોહ) અહીંતહીં ફાંફાં સોરઠિયાણી સ્ત્રી, સોરઠી સ્ત્રી
[ધોડો મારવાં; મુશ્કેલીમાંથી છૂટવા આમતેમ બેફામ જેમ તેમ સોરઠિયો છું. સોરઠી પુરુષ (૨) સોરઠમાં થતો એક જાતનો દોડવું
[(રશિયાનું) સોરઠી વિ. સોરઠ દેશનું; ને લગતું
સોવિયેટ ન. (ઇ.) ગ્રામપંચાયત જેવું સ્વસત્તાક રાજય
જેવો)

Page #866

સોવું ૮૪૯
[સૌરઊર્જા સોવું સક્રિ. (સં. શોધયુ, પ્રા. સોહ) દાણાને સૂપડામાં સોંઘવારી સ્ત્રી. (સોથું ઉપરથી) સસ્તાપણું; છત; સોંઘાઈ નાખી આમતેમ ફેરવીને ઝાટકવું
સોંઘારત(થ) સ્ત્રી, સોંઘાપણું; સસ્તાઈ સોવેનિયર ન. (ઈ.) સ્મરણિકા; સંભારણું, યાદગીરી સોધું વિ. સં. સમર્થ, પ્રા. સમગ્ધ) ઓછા ભાવનું સસ્તુ સોદ્રણ ન. સુવર્ણ; સોનું
સોંઠવું સક્રિ, આપવું (૨) ગરજ હોય ત્યારે ઇચ્છા ન સોદ્રણકાર ૫. સોની; સુવર્ણકાર
હોય તો પણ આપવું સોશિયલ વિ. (ઇ.) સામાજિક (૨) મળતાવડું સોંઢવું અ.કિ. તૈયાર થવું (૨) સોઢવું; જવું; સૂંઢવું સોશિયાલિઝમ ન. (ઇ.) સમાજવાદ [વાદી સોંધો ૫. (સં. સુગંધક, પ્રા. સુઅંધઅ) સુગંધ; સૌરભ (૨) સોશિયાલિસ્ટ વિ. (ઇ.) સમાજવાદમાં માનનાર: સમાજ- એક સુગંધીદાર પદાર્થ ભિાળવણી: સોંપેલ તે સોશિયો-લિંગ્વિસ્ટિક્સ ન. (ઇ.) સમાજભાષાવિજ્ઞાન સોંપણ સ્ત્રી, (‘સોંપવું' ઉપરથી) (-ણી) સ્ત્રી. સુપરત; સોશિયોલૉજી સ્ત્રી, ન. (ઇ.) સમાજવિજ્ઞાન, સમાજશાસ્ત્ર સોપવું સક્રિ. (સં. સમર્પયતિ, પ્રા. સમપ્પઈ) કોઈના સોસવું. (સં. શોષ, પ્રા. સંસ) અતિશય તરસ; ગળે પડતી કબજામાં સાચવવા આપવું; બાળવવું; સુપરત કરવું
સૂક (૨) તીવ્ર ઇચ્છા (૩) ફિકર; ચિંતા ચિટણી સોંફ સ્ત્રી. (હિ. સૌંસ, સં. શતપુષ્પા) વરિયાળી સૉસ પું. (ઈ.) ટમેટાં વગેરેમાંથી બનાવાતી પ્રવાહી ઘટ્ટ સોયા સ્ત્રી, શુદ્ધિ; ભાન (૨) સ્કૂર્તિ; જાગૃતિ (૩) સમજણ સોસર સ્ત્રી, ન. (ઈ.) રકાબી; એક છીછરું વાસણ સોંસરું(-૨૩) વિ. (૨) ક્રિ.વિ. (સં. સમુત્સરક, પ્રા. સોસવવું અક્રિ. (“સોસવું પરથી) રસનું સુકાઈ જવું (૨) સમુસ્સરઅ) આરપાર પોલાણવાળું (૨) પાધરું; પાંસરું
શરીર સુકાવું (ચિંતાથી)સિક્રિ. શોષવું; ચૂસી લેવું સૌ વિ. (સં. સર્વ, અપ. સલ, પ્રા. સવ) સઘળું, સર્વ; સહુ સોસવું અ.ક્રિ. (સં. શોષયતિ, પ્રા.સોસઈ) સહન કરવું(૨) (૨) ના. પણ; સુધ્ધાંવળી ઉદા. તું સો (હ) આવજે. સોસાયટી સ્ત્રી. (ઈ.) મંડળી (૨) સમાજ (૩) ભેગાં સૌકુમાર્ય ન. (સં.) સુકુમારતા; નાજુકપણું
મળી બાંધેલાં મકાનોનો નવો વસવાટ; “હાઉસિંગ સીકર્થ ન. (સં.) સુકરતા; સહેલાઈ; સરળતા, સોસાયટી”
રૂિડું દેખાવું સૌખ્ય ન. (સં.) સુખ; આરોગ્ય (૨) સ્વાસ્થ [ધર્મી સોહવું અંકિ. (સં. શોભતે, પ્રા. સોહબ) શોભવું; સોહવું; સૌગત(-તિક) પું. (સં.) સુગત; બુદ્ધના અનુયાયી, બૌદ્ધસોહં શ.પ્ર. (સં.) તે (બ્રહ્મ) હું છું' એવું એક મહાવાક્ય સૌજન્ય ન. (સં.) સુજનતા; ભલાઈ સોહાગ કું. (સં. સૌભાગ્ય, પ્રા. સોહગ્ગ) હેવાતન (૨) સૌજન્યશીલ વિ. (સં.) ભલું (૨) વિવેકી
રૂડું ભાગ્ય (૩) દેવાતનનું કોઈ પણ ચિહન (જેમ સૌદામ(મિ)ની સ્ત્રી, (સં.) આકાશીય વીજળી (કરિયાવર
કે, ચૂડી, ચોટલો, ચાંલ્લો વગેરે) સિભાગ્યવતી સૌદાય વિ. (સં.) દાયજામાં અપાયેલું (૨) ન. દાયજો: સોહાગણ વિ. સ્ત્રી. (સં. સૌભાગ્ય, પ્રા. સોહગ્નિશી) સૌનંદ ન. (સં.) બલદેવનું મુસળ સોહામણું, સોહાવનું વિ. સુશોભિત; શોભાવાળું સૌનંદી . (સં.) બળદેવ; બલદેવ સોહાવવું સક્રિ. (સોહાવું-સોહjનું પ્રેરક) શોભાવવું; સૌભદ્ર(-દ્રય) ૫. (સં.) અર્જુનપુત્ર; અભિમન્યુ સોહે એમ કરવું
સૌભાગ્ય ન. (સં.) સારું ભાગ્ય (૨) સુખ, આનંદ; સોહાવું અ.ક્ર. (સોહાવું-સોહjનું કર્મણિ, શોભવું; સોહવું કલ્યાણ (૩) સધવાવસ્થા (૪) ઐશ્વર્ય (૫) સૌન્દર્ય સોહાસણ(સી) સ્ત્રી. સોહાગણ
સૌભાગ્યચિન ન. સૌભાગ્યવસ્થા સૂચવનારાં સ્ત્રીનાં સોહિણી-ની) સ્ત્રી. એક રાગિણી (૨) સ્વરૂપવાન સ્ત્રી આભૂષણ (ચાંલ્લો, કેશ વગેરે) માંગલિક વસ્તુઓ સોહ્યલું વિ. (સં. સુખ, પ્રા. સુહેલ્લો સોહામણું (૨) સહેલું સૌભાગ્યદ્રવ્ય ન. (સં.) હળદર, કંકુ, અક્ષત વગેરે (૩) સુખદાયક (દોહ્યલું ઊલટું)
સૌભાગ્યપંચમી સ્ત્રી. કાર્તિક સુદિ પાંચમ સોળ વિ. (સં. ષોડશ, પ્રા. સોલહ, સોલસ) પંદર વત્તા સૌભાગ્યવ(-q)તી વિ. સ્ત્રી, સધવા; સુવાસિની
એક (૨) ૫. સોળનો આંકડો કે સંખ્યા; “૧૬' સૌભાગ્યવર્ધક વિ. (સં.) સૌભાગ્ય વધારનાર સોળ પું. (-ળુ) ન. (‘સળ” ઉપરથી) (સોટી વગેરેના) સૌભાગ્ય-સૂંઠ(-ઠી) સ્ત્રી. એક પૌષ્ટિક પાક મારનો શરીર પર પડતો આંકો; ભરોડ
સૌમનસ્ય ન. (સં.) ચિત્તની પ્રસન્નતા; ખુશી (૨) ફૂલ સોળકી(-ટી) સ્ત્રી. સોળ કૂકીથી રમાતી એક બાજી સૌમિત્ર(-ત્રિ) . (સં.) સુમિત્રાનો પુત્ર લક્ષ્મણ; સોળપેજી વિ. (છાપવામાં) સોળ પૃષ્ઠ થાય એવા કદનું સુમિત્રાનો પુત્ર શત્રુઘ્ન સોળભતું ન. સોળ ટાણાંના ઉપવાસનું વ્રત
સૌમ્ય વિ. (સં.) સુશીલ; શાંત (૨) મનોહર, સુંદર (૩) સોળમું વિ. ક્રમમાં પંદર પછીનું (૨) ન. એ દિવસ થતું નિરુપદ્રવ (૪) ૫. બુધ ગ્રહ (૫) બુધવાર કારજ-શ્રાદ્ધ
[(૨) ઢોંગ સૌર વિ. (સં.) સૂર્ય સંબંધી; સૂર્યને લગતું સોંગ પું. (સં. સ્વાંગ) નાટકમાનો વેશ; કૃત્રિમ દેખાવ સૌરઊર્જા સ્ત્રી, (સં.) સૂર્યશક્તિ

Page #867

સૌર પરિવારો ૮ પર
[સ્કોપ સૌરપરિવાર પું. (સં.) સૂર્યમંડળ
સ્કૂટર ન. (ઇ.) મોટર સાઇકલ જેવું એક દ્વિચક્રી વાહન સૌરભ ન. (સં.) સુગંધ; સુવાસ
સ્કૂલ સ્ત્રી. (ઇં.) શાળા; નિશાળ સૌરમાન ન. (સં.) સૂર્યના દર્શન પ્રમાણે કરવામાં આવતું સ્કૂલબોર્ડ ન. (ઇ.) શાળાઓનું વ્યવસ્થાપક મંડળ સમય માપ
સ્કેચ પું. (.) હાથથી દોરેલી આકૃતિ કે રેખાચિત્ર સૌરમાસ પું. એક રાશિમાં જેટલો કાળ સૂર્ય રહે તેટલો કાળ સ્કેચપેન સ્ત્રી. (ઇં.) રેખાંકન કરવા માટેની વિશિષ્ટ પેન સૌરવર્ષ ન. એક મેષ સંક્રાંતિથી માંડીને બાર રાશિ ફરીને સ્કેન્ડલ ન. (ઇં.) કૌભાંડ
પાછા મેષ રાશિમાં આવતાં સૂર્યને જેટલો કાળ જાય સ્કેલ પુ. (ઇ.) ફૂટપટ્ટી; માપપટ્ટી (૨) પગારધોરણ તેટલો કાળ
સ્કેલ ન.,૫. (ઇ.) પગારનું ક્રમિક ધોરણ (૨) માપનું સૌરશક્તિ સ્ત્રી. (સં.) સૂર્યશક્તિ
પ્રમાણ સૌરાષ્ટ્ર પું, ન. (સં.) કાઠિયાવાડ
સ્કોટલેન્ડ કું.ન. (.) ઇંગ્લેન્ડની ઉત્તરે અડીને આવેલો સૌરાષ્ટ્રી વિ. (સં.) સૌરાષ્ટ્રનું (૨) સ્ત્રી. સૌરાષ્ટ્રની આજનો બ્રિટનનો એક ભાગ
વ્યાપક બોલી (૩) ત્યાંનું વતની (૪) ઉત્તર ગુજરાતની સ્કોટલેન્ડ યાર્ડ ન. (ઇ.) લંડન શહેરનું પોલીસદળ જૂની પ્રાકૃત ભાષા
સ્કોર પું. (ઇ.) ક્રિકેટની રમતમાં થયેલ દોડ કે “રન'નો સૌવર્ણ વિ. (સં.) સુવર્ણનું; સોનેરી; સોનાનું
કુલ સરવાળો કે આંકડો સૌવર્ણિક છું. (સં.) સોની (૨) ટર્કશાળાનો કારીગર સ્કોર ૫. (ઇં.) ઝુમલો (૨) પ્રાપ્તાંક સૌષ્ઠવન. (સં.) ઉત્કૃષ્ટપણું (૨) સુંદરતા (૩) ચપળતા; સ્કોરબોર્ડ ન. (ઈ.) સ્કોર લખવાનું પાટિયું લાઘવ
સ્કોરર ૫. (ઇં.) રનની સંખ્યા વધાર્યે જતો માણસ-ખેલાડી સૌષ્ઠવપ્રિય વિ. સૌષ્ઠવ જેને પ્રિય છે તેવું; “કલાસિકલ સ્કોલર પું. (ઈ.) વિદ્વાન; વિદ્યોપાસક (૨) શિષ્યવૃત્તિ સૌષ્ઠવવાદ પં. પ્રશિષ્ટતવાદ
મેળવનાર વિદ્યાર્થી (૩) ઝુમલો (૪) પ્રાપ્તાંક સૌહાર્દ, (-ધ) ન. (સં.) સુહૃદપણું, મિત્રતા (૨) હૃદયની સ્કૉલરશિપ સ્ત્રી. (ઇં.) શિષ્યવૃત્તિ; છાત્રવૃત્તિ (૨) વિદ્વતા કોમળતા
સિૌષ્ઠવ સ્ક્રિપ્ટ સ્ત્રી. (ઇ.) હોથલખાણ કે એની નકલ (૨) મૂળ સૌંદર્ય ન. (સં.) સુંદર હોવાપણું; સુંદરતા (૨) અંગ- લેખ, લખાણ કે અસલ દસ્તાવેજ (૩) આકાશવાણી, સૌંદર્ય પ્રસાધન ન. (સં.) સૌંદર્યને ઉપકારક પાઉડર, ક્રીમ દૂરદર્શન વગેરેના પ્રસારણ માટેના લખાણનો આલેખ વગેરે પ્રસાધનો કે પદાર્થ
(૪) લિપિ (૫) પાંડુલિપિ સૌંદર્યશાસ્ત્રન. (સં.) સૌંદર્ય સંબંધી તેમ જ તેના મૂલ્યાંકન સ્ક્રીન પું. (ઈ.) પડદો સંબંધી શાસ્ત્ર; “એસ્થેટિક્સ'
સ્ક્રીન પ્રિન્ટિંગ ન. (ઇં.) છાપવાની એક રીત-પદ્ધતિ સૌંદર્યાનુભૂતિ સ્ત્રી. (સં.) સુંદરતાનો અનુભવ-અનુભૂતિ સ્ક્રીનપ્લે પૃ. (ઇ.) પટકથા કર્ટ ન. (ઈ.) કમરથી ઘૂંટણ યા એડી સુધીનું લાંબું, સ્ક્રીનિંગ ન. (ઇ.) એક્સ-રે દ્વારા કાચમાં જોઈ નિદાન
ઘેરવાળું એક વસ્ત્ર સ્કંદ પું. (સં.) કાર્તિકેય; કાર્તિકસ્વામી
સૂવું. (ઇ.) પેચવાળો ખીલો કે ખીલી સ્કંદપૂજા સ્ત્રી. (સં.) કાર્તિકેયની પૂજા-અર્ચના ફૂડ્રાઇવર પું. (ઇં.) સ્કૂફેરવવા માટેનું સાધન; ડિસમિસ' સ્કંધ પું. (સં.) કાંધ; ખાંધ (૨) ડાળી (૩) થડ (૪) ઍપ પુ. કાચા માલ તરીકે કામ લાગે તેવો ભંગાર (૨) વિભાગ; પ્રકરણ
અસ્ત્રો મુલાયમ કરવાનો ચામડાનો પટ્ટો અંધાવાર ૫. (સં.) છાવણી; સૈન્યનો પડાવ; “કેમ્પ' ક્વેર વિ. (ઇં.) ચોરસ (૨) ૫. ચોરસ આકાર (૩) સ્કાય ન. (ઇ.) અકાશ; ગગન
ચોરસ ચોગાન સ્કાઉટ . (.) મુખ્યત્વે છોકરાઓની તાલીમ માટે ક્વૉડ્રન . (ઇ.) દરિયાઈ કે હવાઈ લશ્કરનો એક ભાગ
રચાયેલા, એ નામના એક સંઘનું માણસ; બાલવીર સ્કેટિંગ ન. (ઇં.) લપસણી ધરતી પર સરકવાની એક રમત સ્કાઉટિંગ ન. (ઇ.) સ્કાઉટનું કાર્ય (૨) તેની રમત કે કસરત (૨) સ્કેટ પહેરીને સરકવું તે સ્કારું છું. (ઈ.) ગળે કે માથે વીંટાળવાનું લાંબું કે ચોરસ સ્કેચ . (ઇં.) રૂપરેખા; રેખાચિત્ર (૨) શબ્દચિત્ર
સ્કેચ-પેન સ્ત્રી. (ઇ.) રેખાંકન કરવા માટેની ખાસ કલમ સ્કિટ સ્ત્રી. (ઇં.) હાસ્ય-વ્યંગ-રચના
કૅચ-બુક સ્ત્રી. (ઇ.) રેખાંકનપોથી (૨) ચિત્રપોથી સ્કિન સ્ત્રી. (ઇં.) ચામડી (૨) ચામડું; ખાલ (૩) છાલ ફેટ ન. (ઇં.) સ્કેટિંગ કરવા માટે વપરાતું પૈડાવાળું સ્કિલ સ્ત્રી. (ઇ.) નિપુણતા; દક્ષતા
પગરખું સ્કીમ સ્ત્રી. (ઇ.) યોજના
સ્કોપ પૃ. (ઇ.) અવસર; મોકો (૨) મોકળાશ
કરવું તે
હું તો

Page #868

સ્ટેપ
૮ ૫૧
[સ્ટૉક બુક સ્ટેપ . (ઇ.) કાટમાળ; કાચા માલ તરીકે કામ લાગે કરેલાં તૈયાર પતરાં
[ક્લમ તેવો ભંગાર (૨) અસ્ત્રો મુલાયમ કરવાનો ચામડાનો સ્ટીલ ન (ઇ.) પોલાદ (૨) સ્ત્રી. પોલાદની ટાંપવાળી [ચોગાન છુડન્ટ . (ઇ.) વિદ્યાર્થી; છાત્ર
મકાન ક્વેર પં. (.) ચોરસ (૨) બેની ઘાત (૩) ચોરસ ટુડિયો . (ઇ.) ફોટોગ્રાફરને કામ કરવાનો ઓરડો કે સ્કવેર રૂટ ન. (ઈ.) વર્ગમૂળ (ગ.)
પિડ વિ. (ઇ.) બેવકુફ મુખે
બેઠક અલન ન. (સં.) ભૂલ ચૂક (૨) સન્માર્ગથી પતિત થવું સ્કૂલ ન. (ઈ.) નાના ટેબલ જેવી ત્રણ કે ચાર પાયાવાળી
તે; અધઃપતન (૩) ટપકવું; ઝરવું કે પડવું તે (૪) સ્ટેચ્યું ન. (ઇ.) પથ્થર કે ધાતુનું બાવલું ઠોકર (૫) તોતડાવું તે
સ્ટેટ પું. (.) કોઈ પણ ધારાની કામની સરળતા માટે સ્કૂલનશીલ વિ. વારંવારઅલન કર્યા કરનાર હોય તેવું પાછળથી બનાવેલો તે તે પેટા ધારો અલિત વિ. (સં.) અલન પામેલું (૨) વીર્યસ્ત્રાવ થયો સ્ટેજ ન. (ઇંચ) સભામંચ (૨) રંગમંચ; નાટ્યમંચ સ્ટડી . (ઇ.) અભ્યાસ; વિદ્યાભ્યાસ
સ્ટેજ-ડિરેકશન ન. (ઈ.) રંગનિર્દેશ; રંગસૂચન સ્ટડી સર્કલ ન. (ઇ.) અભ્યાસવર્તુળ
સ્ટેટ ન. (ઇ.) રાજ્ય કે પટારાજય િિફયત સ્ટડી સેન્ટર ન. (ઇ.) અભ્યાસકેન્દ્ર
સ્ટેટમેન્ટ ન. (ઇ.) નિવેદન, કેફિયત (૨) અહેવાલ; સ્ટર, સ્ટંટ ૫. (ઇ.) કામગીરી કે શક્તિની એકાગ્રતાનો સ્ટેટસન. (ઈ.) પદવી; મોભો (૨) પ્રતિષ્ઠા (૩) સ્થિતિ કે પ્રસિદ્ધિ માટેનો દંભી દેખાવ-ડોળ
સ્ટેડિયમ ન. (ઇં.) રમતગમતનું વિશાળ ચોગાન કે મેદાન સ્ટમ્પ, સ્ટંપ . (ઈ.) ક્રિકેટનું ખલવું, દાંડી; વિકેટ સ્ટેથોસ્કોપ ન. (ઈ.) હૃદય અને ફેફસાં બરોબર કામ કરે સ્ટર્લિંગ પું. (ઇ.) પાઉન્ડનો સિક્કો કે નાણું (૨) તેટલી છે કે નહિ તે બતાવતું યંત્ર [પોલાદ | કિંમતની નોટ
સ્ટેનલેસ સ્ટીલ ન. (ઈ.) જેમાં કાટ લાગતો નથી તેવું સ્ટવ ૫. (ઇં.) ઘાસતેલથી બળતો એક જાતનો ચૂલો એનો ટાઇપિસ્ટ . (ઇં.) લઘુલિપિમાં લખી ટાઈપરાઈટર " સ્ટાઇલ સ્ત્રી. (ઈ.) શૈલી; પદ્ધતિ; રીત (૨) ફેશન પર ટાઈપ કરનાર માણસ
લઘુલિપિક સ્ટાઇલ સ્ત્રી. (ઈ.) પરાગવાહિની
સ્ટેનો,(ગ્રાફર) . (ઇ.) લઘુલિપિમાં લખી જાણનાર; સ્ટાઇલિસ્ટિક્સ ન. (ઇ.) શૈલીવિજ્ઞાન
સ્ટેન્ડ પં. (ઈ.) (વાહનોનો) થોભો; ઊભા રહેવાની જગા સ્ટાન્ડર્ડ ન. (ઇ.) ધોરણ
(૨) મૂકવાની ઘોડી વગેરે (૩) અભિપ્રાયની પકડ સ્ટાન્ડર્ડ ટાઇમ પં. (ઇં.) દેશના મધ્યવર્તી સ્થળનો, સમગ્ર સ્ટેન્સિલ, (૦પેપર) કું. (ઇં.) જેના પર કાપાવાળી લોખંડી દેશને માટેનો માન્ય સમય
કલમથી લખીને, ઉપર શાહી ચોપડી ઘણી નકલો કાઢી સ્ટાન્ડર્ડ લેંગ્વજ સ્ત્રી. માનકભાષા; માન્યભાષા
શકાય તેવો એક કાગળ
[પગથિયું સ્ટાફ છું. (ઇં.) કોઈ કાર્યાલય કે કચેરીમાં કામ કરતા બધા સ્ટેપ ન. (ઇ.) પગલું; કદમ (ર) પગલાંની છાપ (૩) સેવકોનો સમૂહ
સ્ટેમિના પું. (ઇ.) જીવનશક્તિ; જોમ સ્ટાર પં. (.) સિતારો (૨) પ્રખ્યાત અભિનેતા સ્ટેમ્પ પે. (ઇ.) સિક્કો કે તેની છાપ; મુદ્રાંક (૨) સ્ટાર્ચ . (ઇ.) કાંજી; આર
(ખત દસ્તાવેજની) ટિકિટ કે એનો સરકારી કાગળ (૩) સ્ટાર્ટર ન. (ઇં.) યંત્ર ચાલુ કરવાની કળ
ખત, દાવા વગેરે અંગે આપવો પડતો સરકારી વેરો સ્ટાપ પુ. સ્ટેપ; ટિકિટ પ્રિકારની લાકડી કે તેનો ખર્ચ. ઉદા. કેટલો સ્ટેમ્પ આપવો પડ્યો? સ્ટિક સ્ત્રી. (ઇં.) લાકડી (૨) હોકીની રમતની ખાસ સ્ટેમ્પ પેપર ૫. (ઇ.) દસ્તાવેજ માટેનો સરકારી છાપનો સ્ટિકર ન. (ઇં.) ખાસ પ્રકારના ચોંટાડી શકાય તેવા કાગળ કાગળ
વેિચનારો (૨) પ્લાસ્ટિક વગેરેમાંથી બનાવેલ પટ્ટી, કાપલી કે સ્ટેમ્પ વેન્ડર ૫. (ઇ.) સરકારી સ્ટેમ્પ તેમજ ટિકિટ પટ
ચિલાવવા માટેનો પુરજો સ્ટેશન ન. (ઇ.) રેલગાડીને થોભવા માટેનું મથક, સ્થાન સ્ટિયરિંગ ન. (ઇ.) વાહનને નિર્ધારિત દિશામાં વાળવા, સ્ટેશન-માસ્તર ૫. સ્ટેશનનો વડો અમલદાર સ્ટીમ સ્ત્રી. (ઇ.) વરાળ (૨) જુસ્સો
સ્ટેશનર ૫. (ઇં.) લખવાનાં સાધન સ્ટીમ એન્જિન ન. (ઇં.) વરાળથી ચાલતું યંત્ર સ્ટેશનરી સ્ત્રી, (ઈ.) લેખનસાહિત્ય; લખવાના કામને સ્ટીમરોલર ન. (ઈ.) રસ્તા ઉપરની કાંકરી વગેરે માટે જરૂરી બધી સાધન-સામગ્રી દબાવવાનું વરાળથી ચાલતું યંત્ર
સ્ટૉક પું. (.) વેપાર-વણજની વસ્તુનો જથો (૨) ભંડોળ સ્ટીમલૉન્ચ સ્ત્રી, (.) વરાળની મદદથી ચાલતો મછવો સ્ટોક એક્સેજ પું. (.) શેર સિક્યુરિટી વગેરેના જ્યાં સ્ટીમર સ્ત્રી. (ઇ.) આગબોટ
સોદા થતા હોય તેવું બાંધેલું બજાર સ્ટીરિયો છું. (ઈ.) ચોપડી વગેરે કે બ્લોક વગેરે છાપવાનાં સ્ટૉક બુક છું. (ઈ.) માલસામાનની નોંધની ચોપડી

Page #869

બ્રાઇવર પુ. ડચન
સ્ટોપ ૮૫૨
[સ્ત્રીત્વ સ્ટોપ ૫. (ઈ.) મોટરબસને માર્ગમાં વચ્ચે થોભવાનું નાનું તંબ પું. (સં.) ઝૂમખું; ઝુંડ (૨) હાથીને બાંધવાનો ખીલો મથક; થોભો
સ્તંભ છું. (સં.) થાંભલો; ટેકો (૨) જડતા; નિશ્રેષ્ટતા (૩) સ્ટૉપ પ્રેસ વિ. (ઈ.) છાપું છાપવાનું શરૂ થયા બાદ પ્રતિબંધ; રુકાવટ; નિયમન (૩) કાવ્યના ભાવમાંનો લીધેલ (છેવટના સમાચાર); છાપતાછાપતાં લીધેલું; એક સાત્ત્વિક ભાવ ચાલુ યંત્ર'
સ્તંભક વિ. ઝાડા વગેરે રોકનાર (ઔષધ) ઍપર સ્ત્રી. (ઇં.) બારીબારણું બંધ કરવા માટેની આંકડી; સ્તંભતીર્થ ન. (સં.) ખંભાતનું પ્રાચીન નામ ઇસ્ટાપડી
ભિંડાર સ્તંભન ન. (સં.) થોભાવવું, અટકાવવું કે રોકવું તે (૨) સ્ટોર પં. (ઇ.) સરસામાન કે તેની વખાર (૨) દુકાન; સહારો; ટેકો (૩) જડ કે નિચેષ્ટ કરી દેવું તે (મંત્ર સ્ટોરકીપર . (ઇ.) સ્ટોર સંભાળનાર-ભંડારી
કે પ્રયોગથી).
પિાળિયા પરનો લેખ સ્ટોરરૂમ પં. (ઈ.) માલસામાન રાખવાનો ઓરડો સ્તંભલેખ છું. (સં.) થાંભલા પરનો પ્રશસ્તિલેખ (૨) સ્ટોરી ન. (ઇં.) વાર્તા; કિસ્સો (૨) સમાચાર (૩) જૂઠાણું સ્તંભનું અદિ. થંભી જવું; રોકાઈ જવું [(૩) સ્તબ્ધ સ્ટ્રાઈક સ્ત્રી. (ઇં.) હડતાળ
ખંભિત વિ. (સં.) અટકાવેલું; થોભાવેલું (૨) ટેકવેલું સ્ટ્રાઇકર છું. (ઈ.) હડતાળિયો (૨) કેરમમાં કૂકરીઓને -સ્તાન ન.(ફા.) “સ્થાન' એ અર્થમાં નામને લાગે છે. મારવા માટે પ્લાસ્ટિકની ગોળ મોટી કૂકરી
ઉદા. હિંદુસ્તાન, તુર્કસ્તાન
-સ્તાની વિ. સ્થાન કે દેશનાં વાસી' એ અર્થમાં સમાસના સ્ટ્રીટ સ્ત્રી. (ઇં.) શેરી; મહોલ્લો; પોળ
અતે. ઉદા. હિંદુસ્તાની, તુર્કસ્તાની સ્ટૉલ પું. (ઈ.) દુકાન (સ્ટેશન પર છાપાં ચા વગેરેની) સ્તુતિ સ્ત્રી. (સં.) ગુણગાન; તારીફ; વખાણ (૨) સ્ટ્રીટલાઇટ સ્ત્રી. (ઇ.) શહેરમાંની જાહેર માર્ગો પરના દેવદેવીની સ્તુતિ-પ્રાર્થના; સ્તવન સુધરાઈના દીવા
સ્તુતિપાત્ર વિ. પ્રશંસા કરવા યોગ્ય; સ્તુત્ય સ્ટ્રીમ પં. (ઈ.) ઝરણું (૨) પ્રવાહ; ધારા
સ્તુતિપ્રિય વિ. (સં.) જેને પોતાની સ્તુતિ ગમે છે તેવું સ્ટ્રીમલાઇનર વિ. (ઈ.) સંઘેડાઉતાર
સ્તુત્ય વિ. (સં.) સ્તુતિપાત્ર; વખાણવા જેવું સ્ટ્રેચર ન., સ્ત્રી. (ઇં.) માંદા કે ઘાયલને લઈ જવાની સૂપ . (સં.) રાશિ; ઢગલો (૨) ઘુમ્મટ જેવું ભગવાન વેળી કે સાધન
- બુદ્ધના અવશેષો ઉપરનું બાંધકામ ટ્રેન ન. (ઇ.) તનાવ
સ્તન પું. (સં.) ચોર સ્ટ્રેન્થ પું, સ્ત્રી. (ઇ.) તાકાત (૨) સંખ્યાબળ
તેય ન. (સં.) ચોરી સ્ટ્રેસ ૫. (ઇ.) ભાર; સ્વભાવ (૨) તનાવ
-સ્તો ક્રિ.વિ. (પદની પછી આવતાં) ‘જ તો’ નો અર્થ સ્ટીક . (ઇં.) ફટકો; પ્રહાર (૨) લકવાનો હુમલો બતાવે છે. જેમ કે, હાસ્તો, છોસ્તો સ્ટ્રૉન્ગ રૂમ છું. (ઇ.) તિજોરી જેવો ઓરડો
સ્તોતા પું. (સં.) સ્તુતિ કરનાર; સ્તુતિપાઠક સ્ટોન્શિયમ ન. (ઇ.) એક મૂળ ધાતુ
સ્તોત્રન. (સં.) દેવ વગેરેની છંદોબદ્ધ સ્તુતિ[સમૂહ; જથ્થો સ્ટોલોન ન. (ઇં.) વિરોહ
સ્તોમપું. (સં.) સ્તુતિ; સ્તવન (૨) એક પ્રકારનો યજ્ઞ (૩) સ્ટ્રક્ટર ન. (ઇ.) ઢાંચો; માળખું (૨) સંરચના ઢિયારાજ ન. ત્રિયારાજ; સ્ત્રીઓનું રાજય સ્ટ્રક્યરાલિઝમ ન. (ઇ.) સંરચનાવાદ
ઢિયાળ(-ળું) વિ. સ્ત્રીના જેવા સ્વભાવનું (૨) પોચું (૩) સ્ટ્રગલ સ્ત્રી. (ઇ.) સંઘર્ષ
વેવલું (૪) સ્ત્રીઘેલું સ્તન પં. (સં.) થાન; ધાઈ (૨) આંચળ
સ્ત્રી સ્ત્રી. (સં.) બૈરી; મહિલા (૨) પત્ની, ભાર્યા સ્તનપાન ન. ધાવવું તે; ધાવવાની ક્રિયા
સ્ત્રીકેસર ન. ફૂલનો માદા બીજવાળો રસો સ્તની વિ. સ્તનવાળું; આંચળવાળું નિો નાનો વિભાગ સ્ત્રીકેળવણી સ્ત્રી. (સં.) કન્યાઓને શિક્ષણ આપવું તે સ્તબક છું. (સં.) ફૂલનો ગુચ્છો (૨) પરિચ્છેદ (૩) ગ્રંથ- સ્ત્રીધેલછા સ્ત્રી. (સં.) સ્ત્રી-પત્ની માટે ઘેલછા રાખવી તે સ્તબ્ધ વિ. (સં.) આશ્ચર્યચકિત; દિમૂઢ (૨) જડ; નિશ્ચન્ટ (૨) બાયલાપણું સ્તર ., ન. (સં.) થર (૨) કલા (શિક્ષણનું સ્તર) સ્ત્રીઘેલું વિ. (સં.) સ્ત્રી-પત્ની પાછળ ઘેલું સ્તરવાદળ ન પડવાદળ
સ્ત્રીચરિત(-2) ન. (સં.) સ્ત્રીની ચતુરાઈ-ચાલાકી સ્તવ પં. (૦ન) ન. (સં.) સ્તુતિ; સ્તોત્ર
સ્ત્રીજન ન. બાઈ માણસ; બૈરું સ્તવનીય વિ. સ્તુત્ય; સ્તુતિ કરવા જેવું
સ્ત્રીજાતિ સ્ત્રી. (સં.) આખો સ્ત્રીવર્ગ પુિરુષ સ્તવવું સક્રિ. (સં. સુ) સ્તુતિ કરવી; સ્તવન કરવું સ્ત્રીજિત વિ. નારીજિત; સ્ત્રીધેલું; સ્ત્રીને વશ થઈ ગયેલ સ્તવ્ય વિ. (સં.) સ્તવનીય; સ્તુતિ કરવા યોગ્ય સ્ત્રીત્વ ન, (સં.) શરીરમાં સ્ત્રીનાં લક્ષણ હોવાં તે

Page #870

સ્ત્રીદાક્ષિણ્યો
૮૫ 3
[સ્થિતિશાસ્ત્ર સ્ત્રીદાક્ષિણ્ય ન. સ્ત્રી તરફ માનભરી વર્તણૂક
સ્પંડિલ ન. (સં.) યજ્ઞ માટે તૈયાર કરેલી જમીન (૨) સ્ત્રીદાક્ષિણ્ય ન. (સં.) સ્ત્રી તરીકેની ચતુરાઈ કે ડહાપણ ઓટલી વિનાનું થડ; હૂંઠું (૩) મહાદેવ; શિવ
(૨) સ્ત્રીબહુમાન સ્ત્રી તરફ માનભર્યું વલણ સ્થાણુ વિ. (સં.) સ્થિર; અચલ (૨) ૫. વળાંપાંખડાં સ્ત્રીધન ન. (.) સ્ત્રીની પોતાની માલિકીનું ધન સ્થાન ન. (સં.) જગા; ઠેકાણું; સ્થળ (૨) રહેઠાણ (૩) સ્ત્રીધર્મ કું. (સં.) સ્ત્રીનો ધર્મ - તેના ખાસ ગુણ, લક્ષણ બેઠક; આસન (૪) પદવી; દરજો
વગેરે કે કર્તવ્યાદિ (૨) રજોદર્શન થવું તે સ્થાનક ન. સ્થાન; રહેઠાણ (૨) બેઠક; આસન (૩) સ્ત્રીપાત્ર ન. કથા, નાટ્ય વગેરેનું નારીપાત્ર દિપતી પદવી (૪) દેવ-દેવલાનું નાનું મંદિર[કે તેને લગતું સ્ત્રીપુરુષન.બ.વ. (સં.) સ્ત્રી અને પુરુષ (૨) પતિપત્ની; સ્થાનકવાસી પું. જૈનોનો એક સંપ્રદાય; (૨) વિ. તેનું સ્ત્રીબહુમાનન. (સં.) સ્ત્રીઓ પ્રત્યેનું સાદરમાન; સમાન સ્થાનભ્રષ્ટ વિ. (સં.) પોતાના સ્થાનથી ભ્રષ્ટ થયેલું (૨) સ્ત્રીબુદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) સ્ત્રીની બુદ્ધિ (૨) સ્ત્રીની સલાહ પદભ્રષ્ટ; હોદ્દા ઉપરથી કાઢી મૂકેલું [પહોંચેલું સ્ત્રીમતાધિકાર પં. (સં.) સ્ત્રીનો મત આપવાનો અધિકાર સ્થાનાપન વિ. (સં.) પ્રતિષ્ઠિત (૨) સ્થાન પર જઈ સ્ત્રીરન ન. (સં.) સ્ત્રીઓમાં રત્નરૂપ-ઉત્તમ સ્ત્રી સ્થાનાંતર ને. સ્થળાંતર; અન્ય સ્થળ (૨) ઠામબદલો; સ્ત્રીરોગ છું. (સં.) સ્ત્રીને થતા (કોઈ ખાસ) રોગ આ સ્થળની ફેરબદલી
[‘લોલ” સ્ત્રીલિંગ ન. (સં.) નારીજાતિ (વ્યા.)
સ્થાનિક વિ. (સં.) અમુક મર્યાદિત સ્થાનનું કે તેને લગતું; સ્ત્રીલિંગી વિ. (સં.) સ્ત્રીલિંગનું; નારી જાતિનું (વ્યા.) સ્થાનિક સ્વરાજ(-જ્ય) ન. સુધરાઈ જેવાં જાહેર કામો સ્ત્રીવર્ગ કું. (સં.) સ્ત્રીઓનો સમાજ; સ્ત્રી જાતિ
સ્થાનિક લોકો ચલાવે તેવી વ્યવસ્થા, ‘લોકલ સેલ્ફ સ્ત્રીવશ વિ. (સં.) સ્ત્રીને વશ હોય એવું; સ્ત્રીને આધીન ગવર્નમેન્ટ' સ્ત્રીવાચક વિ. (સં.) નારીજાતિનું સ્ત્રીલિંગ (વ્યા.) સ્થાનીય વિ. (સં.) સ્થાનને લગતું; સ્થાનિક સ્ત્રીશક્તિ સ્ત્રી. સ્ત્રીની તાકાત (૨) સ્ત્રી જાતિ
સ્થાને ક્રિ.વિ. -ની જગ્યાએ કે બદલે (૨) યોગ્ય સ્થાને સ્ત્રીશિક્ષક સ્ત્રી. (સં.) શિક્ષિકા
સ્થાપક વિ. (સં.) સ્થાપના કરનાર (૨) પં. નાટ્યમાં સ્ત્રીશિક્ષણ ન. (સં.) સ્ત્રીકેળવણી
સૂત્રધારથી ઊતરતાદરજજાનો પ્રથમ અભિનેતા (નાટ્ય) સ્ત્રીસંગ કું. (સં.) સ્ત્રીનો પુરુષ સાથેનો સંગ (૨) સંભોગ સ્થાપત્ય ન. (સં.) સ્થપતિનું કામ કે વિદ્યા; બાંધકામ; સ્ત્રીસ્વભાવ ૫. (સં.) સ્ત્રીનો સ્વભાવ
“આર્કિટેક્ટર'
[વિદ્યા સ્ત્રીસ્વાતંત્ર્ય ન. સ્ત્રીઓની સ્વતંત્રતા
સ્થાપત્યકલા સ્ત્રી. (સં.) વિવિધ પ્રકારનાં બાંધકામની સ્ત્રીહઠ સ્ત્રી. સ્ત્રીની હઠ (૨) ભારે જબરી હઠ સ્થાપત્યશાસ્ત્ર ન. (સં.) સ્થાપત્યનું વિજ્ઞાન-શાસ્ત્ર સ્ત્રીહત્યા સ્ત્રી. (સં.) સ્ત્રીની હત્યા (૨) તેને માર્યાનું પાપ સ્થાપન(-ના) સ્ત્રી. (સં.) સ્થાપવું કે સ્થાપિત કરવું તે ઐણ વિ. (સં.) સ્ત્રી જેવું (૨) બીકણ અને વેવલે નામર્દ સ્થાપનીય વિ. (સં.) સ્થાપવા જેવું (૨) સાબિત થાય તેવું (૩) ન, સ્ત્રીત્વ (૪) નામર્દાઈ
સ્થાપવું સક્રિ. (સં. સ્થાપયુ) પ્રતિષ્ઠા કરવી; નિર્માણ કરવું ઐણતા સ્ત્રી. (સં.) વેવલાઈ; સ્ત્રી જેવું તે
(૨) જગા પર મુકરર કરવું (૩) પ્રમાણપૂર્વક સાબિત 0 ના. (સં.) “રહેનારું, રહેલું એ અર્થમાં સમાસને અંતે કરવું; પૂરવાર કરવું ઉદા. કંઠસ્થ; માર્ગસ્થ
સ્થાપિત વિ. (સં.) સ્થાપેલું સ્થગિત વિ. (સં.) થંભી ગયેલું; રોકાયેલું (૨) રોકી સ્થાયિત્વ(-તા) ન. સ્થાયીપણું, ટકાઉપણું
દીધેલું; ખસેડાય કે વપરાય નહીં તેમ ઠરાવેલું-કરેલું સ્થાયી વિ. (સં. સ્થાયિનું) ઘણી વાર ટકે તેવું ટકાઉ (૨) સ્થપતિ વિ. (સં.) શિલ્પી; સ્થાપત્ય જાણનાર
સ્થિર (૩) કાયમી [‘સ્ટેન્ડિંગ કમિટિ’ સ્થલ ન. (સં.) (-ળ) જગા; સ્થાન (૨) જમીન સ્થાયિ(પી)સમિતિ સ્ત્રી, જે તે કામની સ્થિરસમિતિ; સ્થલ(-ળ)કમલ(-ળ) ન. જમીન પર થતું કમળ કે તેનો સ્થાવર વિ. (સં.) ખસી શકે નહિ તેવું (‘જંગમથી ઊલટું) છોડ (૨) ગુલાબનું ફૂલ
(૨) ૫. પર્વત સ્થલચર વિ. (સં.) (-ળ) જમીન ઉપર ફરનારું કે રહેનારું સ્થિત વિ. (સં.) રહેલું; નિવાસ (૨) અચલ; સ્થિર સ્થલપા ન. (સં.) ગુલાબનું ફૂલ
સ્થિતપ્રજ્ઞ વિ. (સં.) જેની બુદ્ધિ સ્થિર છે એવું; જ્ઞાની સ્થલ(-ળ)પ્રત સ્ત્રી. કચેરી નકલ-પ્રત; “ઑફિસ કોપી (૨) સમત્વ બુદ્ધિવાળું સ્થલવાચક વિ. (સં.) સ્થળનો બોધ કરાવનારું સ્થિતિ સ્ત્રી. (સં.) એક સ્થાન કે અવસ્થામાં સ્થિર રહેવું તે સ્થલ(-ળાંતર ન. અન્ય સ્થળ (૨) ઠામ બદલો; સ્થળની (૨) અવસ્થા; દશા (૩) પદ; દરજજો (૪) મર્યાદા ફેરબદલી
જૂિનો બૌદ્ધ સાધુ સ્થિતિચુસ્ત વિ. (સં.) રૂઢિને વળગી રહેનાર; રૂઢિચુસ્ત સ્થવિર વિ. (સં.) વૃદ્ધ (૨) ૫. ડોસો (૩) દશ વર્ષ સ્થિતિશાસ્ત્ર ન. (સં.) પદાર્થની સ્થિતિ અંગેનું ગણિતશાસ્ત્ર

Page #871

સ્થિતિસ્થાપક ૮૫૪
સ્પષ્ટ સ્થિતિસ્થાપક વિ. (સં.) અસલ સ્થિતિને વળગી રહેનારું; સ્નેહ પં. (સં.) પ્રેમ; પ્રીતિ; વહાલ (૨) ચીકણો પદાર્થ
અસલ સ્થિતિમાં આવી જનાર (ર) રબર પેઠે. સ્નેહગાંઠ સ્ત્રી, (સં.) સ્નેહ કે પ્રેમની ગાંઠ-સંબંધ , વાળીએ તો વળે પણ છોડી દઈએ કે તરત પોતાની સ્નેહલ વિ. સ્નેહાળ; નેહવાળું પ્રેિમલગ્ન મૂળ સ્થિતિએ ચાલ્યું જાય તેવું; લવચીક
સ્નેહલગ્ન ન. એકબીજાના સ્નેહથી ખેંચાઈને કરેલું લગ્ન; સ્થિતિસ્થાપકતા સ્ત્રી. (સં.) (-કત્વ) ન. લવચીકપણું સ્નેહવશાતુ ક્રિ.વિ. (સં.) સ્નેહને લીધે ગિંધરિંગ સ્થિત્યંતર ન. (સં.) બીજી-નવી સ્થિતિ; સ્થિતિ પલટો નેહસંમેલનન.સ્નેહીઓનો મેળાવડો આનંદમેળો; “સોશિયલ સ્થિર વિ. (સં.) હાલતું ચાલતું ન હોય તેવું (૨) દઢ; અટલ સ્નેહાકર્ષણ ન. (સં.) સ્નેહનું આકર્ષણ--ખેંચાણ
(૩) સ્થાયી; નિત્ય (૪) નિશ્ચિત બળવાળું સ્નેહાધીન વિ. (નેહ + અધીન) સ્નેહને વશ; સ્નેહાંકિત સ્થિરચિત્ત વિ. (સં.) સ્થિર ચિત્તવાળું (૨) મક્કમ મનો- સ્નેહાળ વિ. હેતાળ; નેહવાળું; પ્રેમાળ સ્થિરતા સ્ત્રી, (-q) ન. (સં.) સ્થિરપણું
સ્નેહાંકિત વિ. સ્નેહી; નેહથી શોભા પામેલું સ્થિરબુદ્ધિ વિ. (સં.) સ્થિતપ્રજ્ઞા
સ્નેહી વિ. (સં.) નેહવાળું, પ્રેમી સ્થિરવીર્ય વિ. (સં.) બ્રહ્મચારી
સ્નેહીજન ૫. મિત્ર; પ્રિયજન સ્થિરા સ્ત્રી. (સં.) પૃથ્વી
સ્નો પુ. (ઇં.) બરફ; હિમ (૨) એક સૌંદર્ય પ્રસાધન સ્થિરાસન ન. (સં.) એક યોગાસન; સ્થિર-અડગ આસન સ્નોફૉલ ૫. (ઇં.) હિમવર્ષા સ્થિરીકરણ ન. (સં.) અસ્થિરને સ્થિર કરવાની ક્રિયા (૨) સ્પર્ધક વિ. (સં.) સ્પર્ધા કરતું; હરીફાઈ કરનારું
દઢીકરણ (૩) સમર્થન; અનુમોદન; બહાલી સ્પર્ધા સ્ત્રી. (સં.) સરસાઈ; હરીફાઈ (૨) ઈર્ષા, દ્વેષ સ્થૂલ વિ. (સં.) (-ળ) જાડું; મોટું (૨) મૂર્ખ, જડ (૩) સ્પર્ધાત્મક વિ. (સં.) સરસાઈવાળું (૨) તેવી પરીક્ષાવાળું સૂક્ષ્મ નહિ તેવું; સામાન્ય ઇન્દ્રિયો તેમ જ બુદ્ધિથી સ્પર્ધાસ્પર્ધી સ્ત્રી, પ્રબળ હરીફાઈ; ચડસાચડસી દ્વિષી ગ્રહણ કરી શકાય તેવું
સ્પર્ધાળુ વિ. ચડસીલું; હરીફાઈ કરનારું (૨) અદેખું; સ્કૂલ(-ળ)દેહ છું. પંચભૂતાત્મક શરીર [ગણેશ સ્પર્ધા વિ. સ્પર્ધા કરનારું; હરીફ, જેમ કે, પ્રતિસ્પર્ધી સ્થૂલોદર વિ. (સં.) (-ળો) મોટા પેટવાળું (૨) પું. ગણપતિ; સ્પર્શ પું. (સં.) સ્પર્શવું-અડકવું તે (૨) સંસર્ગ (૩) શૈર્ય ન. (સં.) સ્થિરતા
સ્પર્શેન્દ્રિયથી થતું જ્ઞાન (૪)અસર (સંસર્ગ કે સ્પર્શની) પિત વિ. (સં.) નાવેલું (૨) નવડાવેલું
સ્પર્શક વિ. (૨) પં. (સં.) સ્પર્શ કરનારું; અડનાર; સ્નાત વિ. (સં.) નાવેલું (૨) અભ્યાસ પૂરો કરીને આવેલું ‘ટેજન્ટ'
હોઈ સમાવર્તન સંસ્કાર કર્યો હોય તેવું (૨) પું. તેવો સ્પર્શકાલ-ળ) પું. ગ્રહણની શરૂઆતનો સમય આદમી
સ્પર્શકોણ છું. (સં.) ભૂમિતિમાં બતાવેલો એક ખૂણો નાતક વિ. (૨) પં. (સં.) ખાત; અભ્યાસ પૂરો કરીને સ્પર્શજન્ય વિ. (સં.) સ્પર્શથી થતું; સાંસર્ગિક (૨) ચેપી
આવેલું હોઈ સમાવર્તન સંસ્કાર કર્યો હોય તેવું (૨) સ્પર્શજ્યા સ્ત્રી. (સં.) સ્પશરખા વિદ્યાપીઠની પદવીવાળો; “ગ્રેજયુએટ
સ્પર્શન ન. (સં.) સ્પર્શ, સ્પર્શવું તે; અડકવું તે સ્નાતકોત્તર વિ. (સં.) સ્નાતક કક્ષા પછીનું; અનુસ્નાતક સ્પર્શનીય વિ. (સં.) સ્પર્શવા જેવું નાતિકા સ્ત્રી, (સં.) સ્ત્રીનાતક, લેડી-ગ્રેજ્યુએટ સ્પર્શબિંદ ન. (સં.) કોઈ પણ બે પદાર્થ, લીટીઓ, સ્નાન ન. (સં.) નાહવું તે; નાવણ (૨) મરણ નિમિત્તે આકૃતિઓ વગેરે જ્યાં અડકે એ સ્થાન; “પોઈન્ટ ઓફ નાહવું તે; સનાન
[‘બાથરૂમ કોન્ટેક્ટ' (ગણિતમાં). સ્નાનગૃહ, સ્નાનાગાર ન. (સં.) નાહવાની ઓરડી; | સ્પર્શરેખા સ્ત્રી. (સં.) વૃત્તને અડકતી લીટી; સંપર્કજીવા નાનશુદ્ધ વિ. (સં.) નાહીને શુદ્ધ થયેલું; નાહેલું સ્પર્શમણિ ન. (સં.) પારસમણિ; જેના સ્પર્શથી લોખંડનું સ્નાનસૂતક ન. સનાન કે સૂતક લાગે એવો નાતો કે સંબંધ સોનું થઈ જાય તેવો મનાતો કાલ્પનિક હીરો સ્નાનોદક ન. (સં.) નાહવા માટેનું પાણી
સ્પર્શવું સક્રિ. (સં. સ્થૂશ) અડવું; સ્પર્શ કરવો સ્નાયુ પું. (સં.) માંસના તંતુ, જેનાથી અવયવોનું સ્પર્શાસ્પર્શ છું. (સં.) (-ઈં) સ્ત્રી. આભડછેટ હલનચલન કરી શકાય છે; “મસલ'
સ્પશશ છું. (સં.) સ્પર્શ વ્યંજનો (અર્ધ સ્વર ય, ર, લ, સ્નાયુબદ્ધ વિ. બંધાયેલા મજબૂત સ્નાયુઓવાળું
વ) અંશ કે ભાગ સ્નિગ્ધ વિ. (સં.) લીસું, કોમળ (૨) ચીકણું (૩) સુંવાળું સ્પર્શી વિ. (સં.) સ્પર્શતું, -ને લગતું (૨) અડકનારું (૪) સ્નેહાળ
સ્પર્શેન્દ્રિય સ્ત્રી. (સં.) ચામડી; ત્વચા સ્નિગ્ધતા સ્ત્રી. (સં.) સ્નિગ્ધપણું; કોમળતા
સ્પષ્ટ વિ. (સં.) સહેલાઈથી દેખી કે સમજી શકાય તેવું અનુષા સ્ત્રી. (સં.) દીકરાની વહુ, પુત્રવધૂ [(૩) તેલ (૨) ખુલ્લું; ફુટ (૩) ગરબડિયું ન હોય તેવું

Page #872

સ્પષ્ટતા
સ્પષ્ટતા સ્ત્રી. સ્પષ્ટપણું; ચોખવટ; ખુલાસો સ્પષ્ટભાષિતા સ્ત્રી. (સં.) (-~) ન. સ્પષ્ટભાષી હોવાપણું સ્પષ્ટભાષી વિ. (સં.) સ્પષ્ટ બોલનાર; સ્પષ્ટ વક્તા સ્પષ્ટવક્તા પું. (સં.) ખરાબીલો; ચોખ્ખચોખ્ખું કહી દેનારો સ્પષ્ટીકરણ ન. (સં.) સ્પષ્ટ કરવું તે; ખુલાસો સ્પંદન ન. (સં.) થડકો; સ્ફુરણ (૨) કંપ; પલકારો સ્પાર્ક હું. (ઈં.) ચિનગારી; તણખો (૨) ઝબકારો સ્પિનર છું. (ઈં.) દડાને ઘુમાવીને ફેંકનાર ગોલંદાજ સ્પિનિંગ ન. (ઇ.) કાંતવું તે; કાંતણ (૨) કાંતણકામ સ્પિરિટ પું. (ઇ.) એક જાતનો અર્ક - તત્ત્વ (૨) બાળવાનો દારૂ (૩) જુસ્સો (૪) ભાવના
સ્પિરિટ લૅમ્પ પું. (ઈં.) સ્પિરિટથી બળતો વાટવાળો દીવો સ્પિસીઝ સ્ત્રી. (ઇ.) જાતિ; પ્રજાતિ (૨) પ્રકાર (૩) વર્ગ સ્પીકર પું. (ઈં.) પાર્લામેન્ટ, ધારાસભા, લોકસભાનો
અધ્યક્ષ (૨) વક્તા (૩) રેડિયો, ટેલિવિઝન, ટેપરેકોર્ડર વગેરેનું ધ્વનિ સંભળાવતું સાધન સ્પીચ સ્ત્રી. (ઈં.) વાણી (૨) ભાષણ; વ્યાખ્યાન સ્પીડ સ્ત્રી. (ઈં.) ગતિ (૨) ઝડપ સ્પીડ બ્રેકર પું. (ઈં.) ગતિઅવરોધક; ‘બમ્પ’ સ્પીડોમીટર ન. (ઈં.) વાહનની ગતિ માપનારું યંત્ર સ્પૂનપું. (ઈં.) ચમચો (૨) (લા.) ખુશામતિયું; ખુશામતખોર સ્પૂનફૂલ વિ. (ઇં.) ચમચામાં સમાય તેટલું સ્પૃશ્ય વિ. (સં.) અડકી શકાય તેવું; સવર્ણ સ્પૃશ્યાસ્પૃશ્ય વિ. (સં.) સ્પૃશ્ય અને અસ્પૃશ્ય (૨) આભડછેટવાળું કે તેને લગતું [(વાણીના) ત્કૃષ્ટ વિ. (સં.) સ્પર્શાયેલું (૨) સ્પર્શવ્યંજન અંગેનું સ્પૃહણીય વિ. (સં.) સ્પૃહા કરવા યોગ્ય (૨) ઇચ્છનીય સ્પૃહા સ્ત્રી. (સં.) ઇચ્છા; તૃષ્ણા (૨) દરકાર; પરવા સ્પૃહ્ય વિ. (સં.) સ્પૃહા કરવા યોગ્ય; સ્પૃહણીય સ્પેક્ટ્રમ ન. (ઇં.) રંગોનો પટ્ટ; વર્ણપટ્ટ સ્પેન પું. (ઈં.) યુરોપીય એક દેશ સ્પૅનર ન. (ઇ.) ચાકીઓ ખોલવાનું સાધન; પાનું સ્પેનિશ સ્ત્રી. (ઈં.) સ્પેન દેશની ભાષા (૨) વિ. સ્પેન દેશને લગતું
સ્પેર વિ. (ઈં.) વધારાનું (૨) ફાજલ સ્પેર ટાઇમ પું. (ઇં. ફાજલ સમય; વધારાનો સમય સ્પેરપાર્ટ પું. (ઈં.) યંત્રનો વધારાનો કે છૂટક મળતો ભાગપુરો
૮૫૫
સ્પેરવિલ ન. (ઈં.) વધારાનું પૈડું સ્પેલિંગ પું. (ઈં.) (શબ્દોની) જોડણી સ્પેશિયલ વિ. (ઇં.) ખાસ પ્રકારનું; વિશિષ્ટ (૨) પું. ખાસ બનાવેલી ચાનો પ્યાલો (૩) સ્ત્રી. ખાસ દોડાવાતી રેલગાડી કે મોટર
સ્પેશિયાલિસ્ટ પું. (ઈં.) વિશેષજ્ઞ; તજ્જ્ઞ
[સ્મરણતિથિ
સ્પેસ સ્ત્રી. (ઈં.) વચ્ચેની ખાલી જગા; પોલાણ (૨) અંતરીક્ષ (૩) અંતરાય
સ્પેસિમૅન પું. (ઈં.) નમૂની નકલ (પુસ્તક કે સામયિકનો) સ્પોક્સમૅન પું. (ઇ.) પ્રવક્તા [ટપકું સ્પૉટ ક્રિ.વિ. (સં.) હાજર; તાત્કાલિક (૨) પું. ડાઘો; સ્પૉર્ટ સ્ત્રી., ન. (ઈં.) રમત; ખેલ સ્પોર્ટિંગ ન. (ઈં.) નિશાન કરવું તે સ્પૉર્ટ્સ સ્ત્રી. (ઈં.) રમતગમત
સ્પૉર્ટ્સ મૅન પું. (ઈં.) રમતવીર; ખેલાડી (૨) ખેલદિલ
માણસ
સ્પૉન્સર પું. (ઇં.) પ્રાયોજક સ્પૉન્સર્ડ વિ. (ઈં.) પ્રાયોજિત
સ્પોર પું. (ઈં.) બીજા કોઈ કોશની મદદ વગર નવસર્જન શક્તિધરાવતો બીજજેવો કોશ (વનસ્પતિવિજ્ઞાનમાં) સ્પ્રિંગ સ્ત્રી. (ઈં.) સ્થિતિસ્થાપક્તાવાળી પોલાદી કમાન કે વાળાનું ગોળ ચૂંછળું
સ્પ્રે વિ. (ઈં.) છંટકાવ (૨) છાંટવાનું અત્તર સ્પ્લીન સ્ત્રી. (ઈં.) બરોળ, પેટમાં નીચેના ભાગે ડાબા પડખાનો એક સ્નાયુ
સ્ફટિક છું. (સં.) એક જાતનો સફેદ કીમતી પથ્થર કે રત્ન સ્ફટિકમણિ પું. (સં.) એક મણિ
સ્ફાટિક પું. (સં.) સ્ફટિક (૨) વિ. સ્ફટિકનું-ને લગતું સ્ફુટ વિ. (સં.) ઊઘડેલું; વિકસિત (૨) સ્પષ્ટ; ઊઘાડું સ્ફુટિત વિ. (સં.) ખીલેલું; ઊઘડેલું (૨) ખુલ્લું થયેલું સ્ફુરણ ન. (-ણા) સ્ત્રી. (સં.) સ્ફુરવું તે (૨) સ્ફૂર્તિ (૩) લાગણી; સંવેદના
સ્ફુરવું અ.ક્રિ. (સં. સ્ફુર્) કંપવું; ફરકવું (૨) એકાએક
દેખાવું કે સૂઝવું (જેમ કે, વિચાર) (૩) અંકુર ફૂટવો રાયમાન વિ. સ્ફુરવું ઉપરથી) સ્ફુરતું સ્ફુરિત વિ. (સં.) સ્ફુરેલું (૨) ફરકેલું (૩) પ્રકાશેલું સ્ફુલિંગ પું. (સં.) તણખો; ચિનગારી સ્ફૂર્ત વિ. (સં.) એક એક સ્ફુરેલું; અંકુરિત થયેલું સ્ફૂર્તિ(-ત્તિ) સ્ત્રી. (સં.) જાગૃતિ; તેજી; ચંચળાઈ (૨) સ્ફુરણ (૩) ખીલવું તે સ્ફૂર્તિ(-ત્તિ)દાયી(-યક) વિ. સ્ફૂર્તિ આપે એવું-આપનારું સ્ફૂર્તિ(-ત્તિ)લું વિ. સ્ફૂર્તિવાળું
સ્ફોટ પું. (સં.) (ઉપ૨નું આવરણ તોડીને) જોરથી ફૂટવું તે
(૨) ખુલાસો; ચોખ્ખો નિવેડો (૩) ફોલ્લો [એવું સ્ફોટક વિ. (સં.) ફૂટ-સ્ફોટ થાય એવું (૨) સળગી ઊઠે સ્મર પું. (સં.) કામદેવ [તે (૨) એ નામનો અલંકર સ્મરણ ન. (સં.) યાદ; સ્મૃતિ (૨) વારંવાર યાદ કરવું સ્મરણચિહ્ન ન. સ્મારક; યાદ આવે તે માટેનું ચિહ્ન (૨) સ્મૃતિચિહ્ન તિથિ; જયંતી સ્મરણતિથિ સ્ત્રી. (સં.) મહાન પુરુષનું સ્મરણ કરવાની

Page #873

સ્મરણપોથી
૮૫૬
[સ્વકલ્પિત સ્મરણપોથી સ્ત્રી, (સં.) નોંધપોથી (૨) રોજનીશી સ્યાદ્વાદ ન. (સં.) અનેકાંતવાદ; દરેક વસ્તુને એકથી સ્મરણશક્તિ સ્ત્રી. યાદશક્તિ; યાદદાસ્ત [કીર્તિસ્તંભ વધારે બાજુ હોય અને બધી તે તે દષ્ટિએ ખરી પણ સ્મરણસ્તંભ પું. (સં.) સ્મારક તરીકે ઊભો કરેલ સ્તંભ; હોય તેવો (જૈન દર્શનનો) વાદ સ્મરણાસ્ત્રી. સ્મરણ; સ્મૃતિ (૨) નવધાભક્તિમાંની એક યૂત વિ. સીવેલું; જોડી દીધેલું; જોડાયેલું (૨) પરોવાયેલું પ્રકારની ભક્તિ
સમ્પરા વિ. સ્ત્રી. (સં.) માળા ધારણ કરનારી (૨) પું. સ્મરણાલેખ પું. સ્મરણોના આલેખનવાળી કૃતિ
એક ગણમેળ છંદ સ્મરણાંજલિ સ્ત્રી. (સં.) નિવાપાંજલિ; ટ્રિબ્યુટ' રાજ સ્ત્રી. (સં.) માળા; ફૂલનો હાર સ્મરણિકા સ્ત્રી. (યાદ રાખવાનું ટપકાવી લેવા માટેની) સવણ ન. (સં.) સવવું-ઝરવું તે; ટપકવું તે (૨) સરવાણી નોંધપોથી; “નોટબુક'; સ્મરણગ્રંથ
ઢવવું અક્રિ. (સં. સુ) ઝરવું; ટપકવું (૨) નીતરવું સ્મરણી સ્ત્રી. પ્રભુસ્મરણ માટેની જપમાળા (૨) બેરખો ત્રણ પું. (સં.) બનાવનાર; રચનાર (૨) દુનિયાનો સ્મરણીય વિ. (સં.) યાદ કરવા યોગ્ય; યાદ રાખવા જેવું સર્જનહાર; ઈશ્વર (૩) બ્રહ્મા સ્મરવું સક્રિ. (સં. સૂ) યાદ કરવું (૨) સમરવું સસ્ત વિ. (સં.) ઊતરી, ખસી કે પડી ગયેલું સ્મરહર પું. (સં.) શિવ; મહાદેવ મિસાણ સાવ ૫. (સં.) ઝરવું, ચૂવું કે ટપકવું તે (૨) વહી જવું સ્મશાન ન. (oભૂમિ-મી) સ્ત્રી, શ્મશાન; શ્મશાનભૂમી; કે ઘસાઈ જવું તે (૩) તેમ નીકળેલી કે વહી જતી સ્મશાન વૈરાગ્ય ન. મશાનવૈરાગ્ય; ક્ષણિક વૈરાગ્ય
વસ્તુ
[સરવો; સુવ સ્મારક વિ. સં.) યાદ કરાવનારું (૨) ન. સંભારણ; યાદ- સુય સ્ત્રી. (સં.) ઘી હોમવાનું લાકડાનું કાછી જેવું સાધન;
ગીરીકે તે અર્થે કરેલું કાર્ય, ઇમારતવગેરે; “મેમોરિયલ' સુવ(-વા) . (સં.) ચાટવો; શરવો (યજ્ઞનો) સ્માર્ટ વિ. (ઇં.) ચાલાક; ચબરાક (૨) ચપળ; હુર્તિલું સ્રોત છું. (સં.) ઝરો; ઝરણ (૨) પ્રવાહ સ્મા(-) વિ. (સં.) સ્મૃતિ સંબંધી (૨) સ્મૃતિ પ્રમાણે પ્રોતસ્વતી, સ્રોતસ્વિની સ્ત્રી. (સં.) નદી વિસ્તાર
સર્વ કર્મો કરનારું (૩) સ્મૃતિશાસ્ત્રનું જાણનાર (૪) સ્લમ, (૦એરિયા) ૫. (ઇ.) સાધનહીન લોકોનો ગંદો
પં. સ્મૃતિનો પંડિત કે તેને અનુસરનાર ' સ્લાઈડ સ્ત્રી. (ઇં.) ફોટોગ્રાફીની કાચની કે કચકડાની સ્મિત ન. (સં.) મંદ હાસ્ય; મલકાટ (૨) હાસ્યોમાંનું એક પ્લેટ; પારદર્શિની સ્મૃતિ સ્ત્રી. (સં.) સ્મરણ; યાદ (૨) હિંદુઓનાં સ્લિપ સ્ત્રી. ક્રિકેટની રમતમાં બેટવાળાની પાસેથી છટકતો
ધર્મશાસ્ત્રોમાંનું દરેક (જેમ કે, મનુસ્મૃતિ) (૩) વિવેક દડો લેવા ઊભા રહેવાની એની બંને બાજુની જગ્યા ને જાગૃતિ (બૌદ્ધ) '
(૨) કાગળની નાની ચબરકી ઋતિકાર પં. સ્મૃતિ રચનાર
સ્લિપર પુ.બ.વ. (ઇં.) એક જાતના જોડા સ્મૃતિગ્રંથ છું. કોઈની યાદમાં તૈયાર થયેલો ગ્રંથ સ્લીપર પુ.બ.વ. રેલવેના પાટા નીચે નખાતો લાકડાના સ્મૃતિચિત્ર ન. યાદદાસ્ત મુજબ વિચારીને કરાતું ચિત્રકામ; કે લોખંડના પાટા મેમરી ડ્રોઇંગ
સ્લીવલેસ વિ. (ઇં.) બાંય વિનાનું [વગરની ગાડી સ્મૃતિદોષ પં. સ્મરણનો દોષ; સરતચૂક
સ્લેજ સ્ત્રી. (ઇ.) બરફ પર સરકાવીને ચલાવવાની પૈડાં સ્મૃતિપટ છું. (સં.) સ્મરણનું ફલક
સ્લેટ, (Oપાટી) સ્ત્રી. (ઇ.) પથ્થરપાટી સ્મૃતિપત્ર . (સં.) યાદપત્ર; “રિમાઈન્ડર
સ્લેટપેન ન.બ.વ. (ઇ.) સ્લેટ અને પેન (૨) સ્લેટની પેન તિપ્રોક્ત વિ. (સં.) ધર્મશાસ્ત્રના ગ્રંથોમાં કહેલું લૅન્ગ સ્ત્રી. (ઇં.) કોઈ ખાસ વર્ગ, વ્યવસાય કે જૂથની સ્મૃતિભિન્ન વિ. (સં.) સ્મૃતિની-ધર્માશાસ્ત્રની આજ્ઞાથી ખાસ બોલી (૨) શિષ્ટ ભાષામાં અમાન્ય શબ્દપ્રયોગી ઊલટું; અધર્મ
ને અવિચારી લૌકિક બોલી સ્મૃતિભ્રંશ છું. (સં.) યાદશક્તિ ગુમાવવી તે
સ્લોગન ન., પં. લોકજીભે ચડી જાય તેવું સૂત્ર; નારો સ્મૃતિલેખ છું. (સં.) યાદ રહે તે માટે પથ્થરમાં કોતરેલું સ્લૉટર-હાઉસ ન. (ઈ.) (ઢોરનું) કતલખાનું લખાણ, શિલાલેખ
વિાક્ય સ્લોપ . (ઇં.) ઢોળાવ; ઢાળ સ્મૃતિ(વચન, વાક્ય) ન. (સં.) સ્મૃતિશાસ્ત્રનું વચન કે સ્લો બૉલ પં. (ઈ.) ક્રિકેટની રમતમાં ફેંકાતો ધીમો દડો સ્મોકિંગ ન. (ઈ.) ધૂમ્રપાન નારી અદાલત સ્લો બોલર છું. (ઇ.) ક્રિકેટની રમતમાં ધીમો દડો ફેંકનાર સ્મોલ કૉઝ કોર્ટ સ્ત્રી. (ઈ.) નાના નાના દાવા સાંભળ- સ્વ સ. (સં.) પોતાનું; પોતીકું સ્કંદ પું. જૈનોના અતીત ચોવીસ તીર્થકરોમાંના તેવીસમા સ્વ. વિ. “સ્વર્ગસ્થ'નું ટૂંકું રૂપ સ્પંદન પું. (સં.) લડાઈનો રથ (૨) ન. ટપકવું તે; ઝરવું સ્વકર્મ ન. પોતાનું કર્મ; નિજકર્મ; પોતાની ફરજ તે (૩) વહેવું તે
સ્વકલ્પિત વિ. પોતે કલ્પેલું કે માનેલું

Page #874

સ્વકારી
૮ પછ
[સ્વપ્રકાશક સ્વકાર્ય ન. (સં.) પોતાનું કાર્ય પોતાની ફરજ સ્વદેશીયતા સ્ત્રી. (સં.) સ્વદેશીપણું; સ્વદેશી ભાવના સ્વકીય વિ. (સં.) પોતાનું; પોતીકું (૨) પોતાના કુટુંબનું સ્વદોષ છું. (સં.) પોતાની ભૂલ; પોતાનો દોષ સ્વકીયા સ્ત્રી. (સં.) પોતાની પત્ની; પરણેતર (૨) સ્વધન ન. (સં.) પોતાની સંપત્તિ-દોલત[પ્રમાણેનો ધર્મ - નાયિકાનો એક પ્રકાર
સ્વધર્મ પું. (સં.) પોતાનો કે પોતાના સ્વભાવ કે વર્ણાશ્રમ સ્વકતિ સ્ત્રી. (સં.) પોતાની રચના
સ્વધર્મી વિ. પોતાના ધર્મનું (૩) પું. પોતાના ધર્મનું સ્વગત વિ. (સં.) જાતને જ લાગુ પડતું; મનમાં કહેલું માણસ; સ્વધર્મબંધુ[(૨) સ્ત્રી. પિતૃઓ માટેનો બલિ
(૨) કિ.વિ. પોતાની સાથે જ;મનમાં બોલાતું હોય તેમ સ્વધા ઉદ્. (સં.) પિતૃઓને બલિ આપતાં કરાતો ઉદ્ગાર સ્વગતોક્તિ સ્ત્રી. (સં.) આત્મ-સંભાષણ; “સૉલિલી ' સ્વધાકાર . (સં.) “સ્વધા” શબ્દનો ઉચ્ચાર સ્વગૃહન. (સં.) પોતાનું ઘર (૨) જાતકની પોતાની રાશિ સ્વધામ ન. (સં.) પોતાનું વતન (૨) સ્વર્ગ; વૈકુંઠ (જયો.)
જ્યો.) સ્વધામગમન ન. (સં.) મૃત્યુ પામવું તે સ્વગૃહી વિ. (સં.) જાતકની પોતાની રાશિમાં રહેલું સ્વન પં. (સં.) અવાજ; ધ્વનિ સ્વચરિત ન. (સં.) આત્મકથા; “ઓટોબાયોગ્રાફી' (૨) સ્વનિત ન. (સં.) સોનેટ (કાવ્ય) (૨) અવાજ; ધ્વનિ પોતાનું આચરણ
સ્વનિયમન ન. (સં.) આત્મસંયમ; આત્મનિયમન સ્વચ્છ વિ. (સં.) ચોખ્ખ; સાફ; નિર્મળ
સ્વનિયંત્રિત વિ. (સં.) કુદરતી રીતે - આપમેળે નિયંત્રણમાં સ્વચ્છતાસ્ત્રી.ચોખ્ખાઈસફાઈ રિવિહાર; સ્વેચ્છાચાર હોય કે નિયંત્રિત થાય એવું (૨) પોતાની વહીવટી સ્વચ્છેદ ૫. (સં.) પોતાની જ મરજી પ્રમાણે વર્તવું તે; સત્તા નીચેનું સ્વચ્છેદન-દિ)તા સ્ત્રી. સ્વછંદીપણું
સ્વનિર્ભર વિ. (સં.) સ્વાવલંબી; સ્વાશ્રયી સ્વચ્છંદી વિ. (સં. સ્વચ્છેદિન) સ્વચ્છેદ કરનારું; સ્વેચ્છા- સ્વનિર્માણ ન. (સં.) જાતે જ પોતાનું નિર્માણ-રચના (૨) ચારી; પોતાની મરજી પ્રમાણે વર્તનારું
જાતે જ કરેલી નિમણૂક સ્વજન પં., ન. (સં.) સગું; સંબંધી; અંગત માણસ સ્વપક્ષ પું. (સં.) પોતાનો પક્ષ
[માણસ સ્વજાતિ સ્ત્રી, (સં.) પોતાની જાતિ કે વર્ગ (૨) સમાન સ્વપક્ષી વિ. (સં.) પોતાના પક્ષનું (૨) પું. પોતાના પક્ષનો લિંગ હોવાપણું
સ્વપરભાવ પું. (સં.) પોતે અને બીજા એવી જુદાઈની સ્વજાતીય વિ. પોતાની જ જાતિ કે વર્ગનુંમિદદ વિના લાગણી
[મર્યાદિત; સંકુચિત સ્વતઃ ક્રિવિ. (સં.) આપોઆપ; પોતાની મેળે; બીજાની સ્વપર્યાપ્ત વિ. (સં.) પોતામાં જ સમાપ્ત થતું; પોતા પૂરતું સ્વતસિદ્ધ વિ. (સં.) જાતે જ પ્રમાણરૂપ - આપોઆપ સ્વપર્યામિ સ્ત્રી. (સં.) સ્વપર્યાપ્ત હોવાપણું
સિદ્ધ હોય એવું; સ્વતઃ પ્રમાણ (૨) નિરંકુશ સ્વપ્ન ન. (સં.) ઊંઘમાં ભાસતો દેખાવ; સમણું; સપનું સ્વતંત્ર વિ. (સં.) સ્વાધીન; કોઈના તાબામાં નહિ તેવું સ્વપ્નદર્શન ન. (સં.) સ્વપ્ન દેખાવું તે વિહરનારું સ્વતંત્રતા સ્ત્રી. આઝાદી; મુક્તિ
સ્વદર્શી વિ. સ્વપ્નાં જોયા કરનારું; કલ્પિત સૃષ્ટિમાં સ્વત્વ ન. (સં.) પોતાપણું (૨) સ્વમાન (૩) અસ્મિતા સ્વપ્નદોષ છું. (સં.) સ્વપ્નમાં થતો વીર્યસ્ત્રાવ
(૪) પોતાની વિશિષ્ટતા (૫) પોતાનું હોવાનો ભાવ; સ્વપ્નદ્રષ્ટા છું. સ્વપ્ન જોનાર; ભવિષ્યની કલ્પના કરનાર માલિકી
(૨) દીર્ઘદ્ર સ્વત્વાર્પણ ન. (સં.) માલિકી હક બીજાને સોંપવો તે સ્વપ્નવતુ ક્રિ.વિ. સ્વપ્નની પેઠે; ક્ષણિક; મિથ્યા સ્વદેશ પું. (સં.) પોતાનો દેશ; જન્મભૂમિ; વતન સ્વપ્નશીલ વિ. (સં.) સ્વપ્નાં સેવા કરવાના સ્વભાવવાળું સ્વદેશપ્રેમ પું. (સં.) વતન પ્રત્યેનો પ્રેમ કે આદર સ્વપ્નસૃષ્ટિ સ્ત્રી. (સં.) સ્વપ્નમાં દેખાતી સૃષ્ટિ; કલ્પિત સ્વદેશપ્રેમી વિ. (સં.) સ્વદેશપ્રેમ રાખનારું આવવું તે સૃષ્ટિનું મિથ્યા કલ્પના [(૨) ઊંઘણશી સ્વદેશાગમન ન. (સં.) વિદેશમાંથી પોતાના દેશમાં સ્વપ્નાલ(-ળુ) વિ. વારંવાર સ્વપ્નાં આવતાં હોય તેવું સ્વદેશાભિમાન ન. પોતાના દેશનું અભિમાન-ગૌરવની સ્વપ્નાવસ્થા સ્ત્રી. (સં.) સ્વપ્નની અવસ્થા; ચિત્તની ત્રણ ભાવના
(જાગ્રત, સ્વપ્ન, સુષુપ્ત)માંની બીજી અવસ્થા સ્વદેશાભિમાની વિ. સ્વદેશાભિમાનવાળું
સ્વનાંતર ન. (સં.) બીજું સ્વપ્ન (૨) એક સ્વપ્નમાં સ્વદેશી વિ. પોતાના દેશનું (૨) ન. દેશભાઈ (૩) સ્વ- અનુભવાતું બીજું સ્વપ્ન
દેશની ભાવના (૪) સ્વદેશનો માલ વાપરવાની વૃત્તિ સ્વપ્નિલ વિ. સપનાં જોનારું-દેખનારું સ્વદેશીધર્મ મું. સ્વદેશીનો ધર્મ; પોતાની પડોશની સ્વપ્ન ન. સપનું સ્વપ્ન; સમણું પરિસ્થિતિની સેવા કરવા મારફત જગતની સેવા થાય સ્વપ્રકાશ પું. (સં.) પોતાનું તેજ (૨) આત્મહુરણ છે એવી ભાવના
સ્વપ્રકાશક વિ. (સં.) પોતાના તેજ કે જ્ઞાનથી પ્રકાશનાર

Page #875

સ્વભાનો ૮૫૮
[સ્વરોદય સ્વભાવન. (સં.) સ્વત્વનું ભાન-અસ્મિતા (૨) આત્મજ્ઞાન સ્વયંસ્ફરણા સ્ત્રી. આપમેળે આવેલ વિચાર-ફુરણા સ્વભાવ છું. (સં.) પું. કુદરતથી જ મળેલો ગુણ (૨) સ્વયંસ્ફરિત વિ. પોતાની મેળે સ્ફરેલું [જ થયેલી ફુરણા
પ્રકૃતિ; તાસીર (૩) ટેવ; આદત રિહેલું સ્વયંસ્કૃર્તિ(-ર્તિ) સ્ત્રી સ્વાભાવિક ફુરણ; પોતાની મેળે સ્વભાવગત વિ. (સં.) પ્રકૃતિગત; મનની ખાસિયતમાં સ્વર પું. (સં.) અવાજ; સૂર; ધ્વનિ (૨) જેનો પૂર્ણ ઉચ્ચાર સ્વભાવજ, (અન્ય) વિ. (સં.) સ્વાભાવિક
કોઈની મદદ વિના થઈ શકે તેવો વર્ણ (વ્યા.) (૩) સ્વભાવસિદ્ધ વિ. (સં.) સહજ; કુદરતી
સંગીતના સાત સૂરમાંનો એક (સારી, ગ,મ,૫,ધ, ની) સ્વભાવાનુસાર ક્રિ.વિ. (સં.) સ્વભાવ પ્રમાણે સ્વરકાર ૫. સંગીતના સ્વર યોજનાર-ગાનાર સ્વભાવોક્તિ છું. (સં.) જેમાં કોઈ વસ્તુના સ્વભાવનું સ્વરક્ષા સ્ત્રી. (-ક્ષણ) ન. પોતાનું રક્ષણ; આત્મરક્ષણ યથાવત વર્ણન કર્યું હોય તેવો અલંકાર
સ્વગ્રામ પં. સંગીતનું સ્વરસમક સ્વભાવોચિત વિ. (સં.) સ્વભાવને યોગ્ય; સ્વાભાવિક સ્વરચિત વિ. (સં.) જાતે-પોતે રચેલું સ્વભાષાસ્ત્રી. (સં.) પોતાની ભાષા; માતૃભાષા; “મધર-ટંગ' સ્વરચિહ્ન ન. સ્વરસંશા (૨) ઉચ્ચારણોના સ્વરોનો લેખન સ્વભાષાપ્રેમ પુ. સ્વભાષા માટે પ્રેમ
માટેનો સંકેત; જેમ કે , , , , વગેરે તિ સ્વભાષાભિમાન ન. સ્વભાષા માટેનું અભિમાન સ્વરભંગ કું. અવાજ કે રાગ બેસી જવો કે ફાટી જવો સ્વભાષાસંમાન ન. (સં.) પોતાની માતૃભાષા પ્રત્યેનો સ્વરભાર ૫. ઉચ્ચારણમાં અમુક સ્વર ઉપર દેવાતો ભાર આદર (૨) તે પ્રત્યે ઉચિત મનોભાવ
સ્વરલિપિ સ્ત્રી. સંગીતના રાગ અને તાલ મુજબ સૂર સ્વભૂમિ(-મી) સ્ત્રી, (સં.) જન્મભૂમિ; સ્વદેશ [જિદ નોંધવાની લિપિ; સ્વરાંકન; “નોટેશન' સ્વમતાગ્રહ છું. (સં.) પોતાના મત-અભિપ્રાયનો આગ્રહ- સ્વરલોપ . (સં.) ઉચ્ચારણ કરતાં સ્વરમાંના કોઈ સ્વરનું સ્વમાન ન. (સં.) પોતાનું માન; પોતાની ઇજ્જત ઘસાવું કે નીકળી જવું તે (વ્યા.)
તિ સ્વમાની વિ. (સં.) સ્વમાનવાળું; સ્વાભિમાની સ્વરવાચન ન. (સં.) સ્વરલિપિ વાંચવી તે કે ઉતારવી સ્વયમેય ક્રિ.વિ. (સં.) જાતે જ; આપમેળે જ સ્વરવ્યત્યય .(સં.) સ્વરનો વ્યત્યય-સ્થાન પલટો (વ્યા.) સ્વયં ક્રિ. વિ. સં.) પોતાની મેળે; આપોઆપ (૨) સ્વરશાસ્ત્ર ન. (સં.) ઉચ્ચારણના સ્વરોને લગતી વિદ્યા; સ્વેચ્છાએ ઓટોમેટિક ધ્વનિશાસ; “ફોનેટિક્સ'
[(સંગીત) સ્વયંચાલિત વિ. (સં.) પોતાની મેળે ગતિમાં રહેતું; સ્વરશૂન્ય વિ. (સં.) સ્વરોના ઠેકાણા વિનાનું; બેસૂર સ્વયંજાગૃતિ સ્ત્રી. (સં.) સ્વયં-જાતે જાગ્રત હોવું કે થવું તે સ્વરકૃતિ સ્ત્રી. (સં.) ઉચ્ચારણનો એકમ; અક્ષર; સિલેબલ સ્વયંદર વિ. (સં.) પોતાની મેળે જ અર્પિત થયેલું (૨) સ્વરસતક ન. સંગીતના સાત સ્વરનો સમૂહ
. દત્તક લેનાર માતાપિતાને દત્તક લેવા માટે પોતાની સ્વરાજ(-જ્ય) ન. (સં.) પોતાનું સ્વતંત્ર - પ્રજાસત્તાક મેળે જ અર્પિત થયેલ પુત્ર
રાજય (૨) પોતા ઉપર કાબૂ હોવો તે સ્વયંપર્યાપ્ત વિ. (સં.) સંપૂર્ણ; પૂરતું
સ્વરાંકન ન. (સં.) સ્વરલિપિ; “નૉટેશન' સ્વયંપાક પું. પોતાના માટે જાતે-હાથે રાંધવું તે સ્વરાંત વિ. (સં.) અંતે સ્વરવાળું સ્વયંપાકી વિ. સ્વયંપાક કરી લેનારું; રાંધી લેનારું સ્વરિત વિ. (સં.) સ્વરયુક્ત (૨) સુરીલું (૩) પં. સ્વરના સ્વયંપ્રકાશ વિ. પોતાના તેજથી જ પ્રકાશિત-ઝળહળતું ત્રણ વિભાગમાંનો એક, જેમાં ઉદાત્ત અને અનુદાત્ત સ્વયંપ્રભ પું. (સં.) જૈનોના અનાગત ચોવીસ તીર્થંકરોમાંના બન્નેનાં લક્ષણ હોય છે. ભોજન; “બુફે ચોથા
સ્વરચિભોજન ન. તે ઈચ્છા મુજબ પીરસી કરાતું સ્વયંપ્રેરણા સ્ત્રી, (સં.) કુદરતી-સહજ પ્રેરણા ભિાવિક સ્વરૂપ ન. (સં.) ઘાટ; આકાર (૨) દેખાવ; વર્ણ (૩) સ્વયંપ્રેરિત વિ. (સં.) પોતાની મેળે પ્રેરાયેલું (૨) સ્વા- સુંદરતા (૪) લસણ, સ્વભાવ સ્વયંભૂ વિ. (સં.) પોતાની મેળે જ ઉત્પન્ન થયેલું (૨) સ્વરૂપતઃ કિ.વિ. વસ્તુતઃ; સ્વરૂપની દષ્ટિએ ૫. બ્રહ્મા (૩) ઈશ્વર (૪) દેડકો
સ્વરૂપવતી વિ., સ્ત્રી, સુંદર, રૂપાળી (સ્ત્રી) સ્વયંવર પું. (સં.) કન્યાએ પોતે વર પસંદ કરવો તેવો સ્વરૂપવાદ ૫. આકારવાદ; “ફોર્માલિઝમ'
લગ્ન પ્રકાર (૨) તે માટેનો સમારંભ [સિદ્ધ થયેલું સ્વરૂપવાન વિ. સુંદર; દેખાવડું સ્વયંસિદ્ધ વિ. બીજી સિદ્ધિની જરૂર વિનાનું - આપોઆપ સ્વરૂપસિદ્ધિ સ્ત્રી. (સં.) આત્મસાક્ષાત્કાર ખ્યાલ સ્વયંસુધારક વિ. (સં.) પોતે પોતાને સુધારનાર સ્વરૂપાનુસંધાન ન. (સં.) પોતાના વાસ્તવિક સ્વરૂપનો સ્વયંસેવક છું. પોતાની મેળે સેવા કરવા તૈયાર થયેલો સ્વરોદય પૃ. ડાબા કે જમણા નાકમાંથી નીકળતા શ્વાસ માણસ; “વોલંટિયર'
ઉપરથી શુભ કે અશુભ ફળ જોવાની એક વિદ્યા (૨) સ્વયંસેવિકા સ્ત્રી. સ્ત્રી સ્વયંસેવક
નાકમાંથી વહેતો વાયુ

Page #876

સ્વર્ગ
૮ પહ
[સ્વામિનિઇ, સ્વામી-નિષ્ઠ સ્વર્ગ ન. (સં.) દેવોનો લોક
એમ કહેવાય છે.) (૨) બહુમૂલ્ય વસ્તુ સ્વર્ગગંગા સ્ત્રી. (સં.) આકાશગંગા: “નેબ્યુલા” સ્વાત્મા છું. (સં.) પોતાનો આત્મા કે અંતઃકરણ સ્વર્ગપથ, સ્વર્ગમાર્ગ પું. સ્વર્ગનો માર્ગ (૨) આકાશમાર્ગ સ્વાદ ૫. (સં.) રસનેંદ્રિયથી થતો અનુભવ (૨) રસ; સ્વર્ગલોક પુ. સ્વર્ગ; જન્નત
આનંદ (૩) ચાખવું તે (૪) મોહ; શોખ સ્વર્ગવાસ પું. (સં.) સ્વર્ગમાં વાસ (૨) મૃત્યુ; અવસાન સ્વાદિયણ વિ. સ્ત્રી સ્વાદીલી; સ્વાદશોખીન સ્ત્રી સ્વર્ગવાસી મું. સ્વર્ગમાં વસનારું (૨) મૃત; મરહૂમ (૩). સ્વાદિયું વિ. સ્વાદીલું (૨) સ્વાદવાળું; સ્વાદિષ્ટ પું. દેવ
સ્વાદિષ્ઠ વિ. (સં. સ્વાદિષ્ઠ) રોચક સ્વાદવાળું સ્વર્ગસ્થ વિ. સ્વર્ગવાસી; મૃત
સ્વાદીલું વિ. સ્વાદુ વસ્તુઓ ખાવાની ટેવવાળું સ્વર્ગીય વિ. (સં.) સ્વર્ગનું (૨) અલૌકિક; દિવ્ય સ્વાદુ વિ. (સં.) સ્વાદિષ્ટ; સ્વાદવાળું; મીઠાશવાળું સ્વર્ણ ન. (સં.) સુવર્ણ; સોનું
સ્વાદુપિંડ કું. (સં.) ખાધેલું પચાવે તેવો રસ ઉત્પન્ન સ્વનિ(-ની) સ્ત્રી. (સં.) આકાશગંગા
કરનાર પેટમાંનો એક અવયવ; “પેન્ક્રિયાસ” સ્વલિખિત વિ. (સં.) પોતાનું લખેલું (૨) પોતાનું રચેલું સ્વાદેન્દ્રિય સ્ત્રી. (સં.) જીભ; જિદ્વા સ્વલ્પ વિ. (સં.) સાવ થોડું કિંચિત
સ્વાધિકાર છું. (સં.) પોતાનો અધિકાર (૨) પોતાની ફરજ સ્વવશ વિ. (સં.) સ્વાધીન; પોતાના તાબામાં રહેલું સ્વાધીન વિ. (સં.) પોતે પોતાને નિયમમાં રાખનાર (૨) સ્વવશતા સ્ત્રી. (સં.) સ્વાધીનતા [શકાય એવું પોતાના કાબૂ કે વશનું (૩) સ્વતંત્ર સ્વસંવેદ્ય વિ. (સં.) ઇંદ્રિયગમ્ય: પોતાની મેળે અનુભવી સ્વાધીનતા સ્ત્રી. (સં.) સ્વતંત્રતા; આઝાદી સ્વસા સ્ત્રી. (સં.) બહેન; ભગિની
સ્વાધીનપતિકા સ્ત્રી. (સં.) પતિને સ્વાધીન (પોતાને વશ) સ્વસાધ્ય વિ. (સં.) પોતાથી સાધી શકાય એવું
રાખનારી સ્ત્રી સ્વસિદ્ધ વિ. (સં.) સ્વતઃસિદ્ધ [ઉદ્દગાર સ્વાધ્યાય વિ. (સં.) વેદનો અભ્યાસ; વેદાધ્યન (૨) સ્વસ્તિ ઉદ્. (સં.) કલ્યાણ થાઓ” એવો આશીર્વાદસૂચક વેદનો નિયમિત પાઠ (૩) પોતાની મેળે અભ્યાસપૂર્ણ સ્વસ્તિક . (સં.) સાથિયો; મિંગલસૂચક પદ પાઠ કરવો તે સ્વસ્તિતશ્રી શ... (સં.) કાગળ લખતા શરૂઆતમાં લખાતું સ્વાનુભવ પું. (સં.) પોતાને થયેલ અનુભવ; જાતઅનુભવ સ્વસ્થ વિ. (સં.) નીરોગી; તંદુરસ્ત (૨) ગભરાટ કે ઉદ્વેગ સ્વાનુભવરસિક વિ. (સં.) આત્મલક્ષી; “સર્જેક્ટિવ' વિનાનું
સ્વાનુભવી વિ. (સં.) જાતઅનુભવવાળું(૨) સ્વાનુભવરસિક સ્વસ્થતા સ્ત્રી. (સં.) સ્વસ્થપણું
સ્વાનુભૂતિ સ્ત્રી. (સં.) સ્વાનુભવ સ્વસ્થાન ન. (સં.) પોતાનું રહેઠાણ (૨) સંસ્થાના સ્વાનુરૂપ વિ. (સં.) પોતાને બંધબેસે તેવું સ્વહસ્ત મું. (સં.) પોતાનો હાથ હાથમાં રહેલું સ્વાન્તઃ સુખાય ક્રિ. વિ. (સં.) પોતાના મનની ખુશી માટે સ્વહસ્તક વિ. (સં.) પોતાની સત્તા નીચેનું પોતાના સ્વાભાવિક વિ. (સં.) કુરદતી; અકૃત્રિમ (૨) સ્વભાવને સ્વહસ્તાક્ષર પુ.બ.વ. (સં.) જાતે લખેલ લખાણ (૨) લગતું (૩) મૌલિક પોતાની સહી
સ્વાભાવિક્તા સ્ત્રી. (સં.) સ્વાભાવિકપણું [ભિમાન સ્વહસ્તે ક્રિ.વિ. પોતાને હાથે-જાતે-પોતે
સ્વાભિમાન ન. (સં.) પોતાને માટેનું અભિમાન; આત્માસ્વહિત ન. (સં.) પોતાનું હિત-લું; સ્વાર્થ
સ્વાભિમાની વિ. (સં.) સ્વાભિમાનવાળું; સ્વમાની સ્વાગત ન. (સં.) આવકાર: સત્કાર: આગતા-સ્વાગતા સ્વામ પં. સ્વામી સ્વાગત પ્રમુખ પું. (સં.) સ્વાગત સમિતિના પ્રમુખ સ્વામિત્વ ન. (-તા) સ્ત્રી. (સં.) ધણીપણું; માલિકી સ્વાગત મંત્રી પું. (સં.) સ્વાગત સમિતિને મંત્રી સ્વામિદ્રોહ (સં.) સ્વામી-દ્રોહ મું. (સં.) પોતાના માલિક સ્વાગતસમિતિ સ્ત્રી. (સં.) સ્વાગતનું કામ કરનારી સમિતિ પ્રત્યેની બેવફાઈ સ્વાગતાધ્યક્ષ છું. (સં.) સ્વાગત-પ્રમુખ
સ્વામિદ્રોહી (સં.) સ્વામી-દ્રોહી વિ. સ્વામીદ્રોહ કરનાર સ્વાતંત્ર્ય ન. (સં.) સ્વતંત્રતા; આઝાદી છે તેવું સ્વામિનાથ (સં.) સ્વામી-નાથ પું. સ્વામી કે નાથ; પતિ; સ્વાતંત્ર્ય(ઓપ્રિય, પ્રેમી) વિ. (સં.) સ્વાતંત્ર્ય જેને પ્રિય સ્વાતંત્ર્યયુદ્ધ ન.(સં.) સ્વતંત્રતા મેળવવા માટેનું કે તેની સ્વામિનાથ પું. (સં.) જૈનોના અતીત ચોવીસ તીર્થકરોમાંના રક્ષા માટેનું યુદ્ધ
અગિયારમા [ધાર્મિક સંપ્રદાયના પ્રવર્તક સ્વાતિ-ની) સ્ત્રી. (સં.) નક્ષત્રમાળાનું પંદરમું નક્ષત્ર સ્વામિનારાયણ. સ્વામીનારાયણ પં. એ નામથી ચાલતા સ્વાતિતી) (બિંદુ, બુંદ) ન. (સં.) સ્વાતિમાં પડતું સ્વામિનિષ્ઠ (સં.) સ્વામી-નિષ્ઠ વિ. (સં.) સ્વામી પ્રત્યે
વરસાદનું ટીપું (માછલીના પેટમાં જઈ મોતી બનાવતું નિષ્ઠાવાળું; નિમકહલાલ

Page #877

સ્વામિનિહા, સ્વામી-નિષ્ઠા
૮ ૬ ૭
[સ્વોપાર્જિત સ્વામિનિષ્ઠા (સં.) સ્વામી-નિષ્ઠા સ્ત્રી પોતાના સ્વામી માટેની કળ
પ્રત્યે વફાદારી, નિમકહલાલી [ગોપરાણી રાધા સ્વિડન પું. (ઇ.) યુરોપનો એક દેશ સ્વામિની સ્ત્રી. (સં.) શેઠાણી, ધણિયાણી (૨) શ્રીકૃષ્ણની સ્વિડિશ વિ. (ઇ.) સ્વિડન દેશને લગતું (૨) પું. તે દેશનો સ્વામી પું. (સં. સ્વામિનું) પતિ (૨) માલિક (૩) રાજા વતની (૩) સ્ત્રી. તે દેશની ભાષા
(૪) સાધુસંતને બોલાવતાં વપરાતું સંબોધન સ્વિત્ઝર્લેન્ડ કું. (ઇં.) યુરોપનો એક દેશ સ્વાયત્ત વિ. (સં.) સ્વાધીન; “ઑટોનોમસ'.
સ્વિમિંગ ન. (ઇં.) તરણકલા સ્વાયત્તતા સ્ત્રી. (સં.) પોતાની હકૂમત; એકાધિકાર; સ્વિમિંગ કેયૂમ ડું, ન. (ઇ.) તરતી વખતે પહેરાતો
મોનોપોલી બ્રિહ્મના પુત્ર; પ્રથમ મનુ એક વિશિષ્ટ પ્રકારનો ચુસ્ત પોષાક સ્વાયંભુવ વિ. (સં.) બ્રહ્મ સંબંધી; બ્રહ્મનું (૨) પં. સ્વયંભૂ સ્વિમિંગ પૂલ છું. (.) સ્નાનાગાર (૨) તરણહોજ (૩) સ્વારસ્ય ન. (સં.) સ્વાભાવિક રસ કે ઉત્તમતા (૨) મર્મ; તરણફૂડ
[કરવું તે ખૂબી
સ્વીકરણ ન. (સં.) સ્વીકારવું તે (૨) પચાવીને પોતાનું સ્વાર્થ છું. (સં.) પોતાનો મતલબ; પોતાનું હિત (૨) લોભ સ્વીકાર . (સં.) સ્વીકારવું તે (૨) વહોરી લેવું (૩) સ્વાર્થક વિ. પોતાનો એનો એ જ અર્થ બતાવતાં - કોઈ કબૂલવું
પિહોંચ; રસીદ વિશેષ અર્થ જ બતાવતો (પ્રત્યય) (વ્યા.) સ્વીકારપત્ર પં. (સં.) સ્વીકાર્યાનું કે મળ્યાનું કાગળિયું; સ્વાર્થત્યાગ કું. સ્વાર્થનો ત્યાગ; આપભોગ; આત્મસમર્પણ સ્વીકારવુંસક્રિ. (સં. સ્વીકાર) અંગીકાર કરવો; કબૂલ કરવું સ્વાર્થત્યાગી વિ. (સં.) સ્વાર્થત્યાગ કરનારું
સ્વીકાર્ય વિ. (સં.) સ્વીકારવા યોગ્ય સ્વાર્થપરાયણ વિ. (સં.) સ્વાર્થનો જ વિચાર કરનાર; સ્વીકૃત વિ. (સં.) સ્વીકારેલું
સ્વાર્થી; આપમતલબી [જોવાની જ સમજ સ્વીકૃતિ સ્ત્રી. (સં.) સ્વીકાર; પહોંચ સ્વાર્થબુદ્ધિ સ્ત્રી, સ્વાર્થદષ્ટિ; આપમતલબ; પોતાનો લાભ સ્વીટ વિ. (ઇં.) ગળ્યું; મધુર (૨) સ્ત્રી. મીઠાઈ સ્વાર્થવૃત્તિ સ્ત્રી. સ્વાર્થની વૃત્તિ; સ્વાર્થ બુદ્ધિ
સ્વીપર વિ. (ઇં.) સુધરાઈનો-સફાઈ કામદાર સ્વાર્થસાધુ-ધક) વિ. પોતાનો લાભ સાધનારું; આપમતલબી સ્વીય વિ. (સં.) પોતાનું; સ્વકીય નિાયિકાભેદ સ્વાર્થનુમાન ન. (સં.) અનુભવથી વ્યાપ્તિ ઘડવાની ક્રિયા સ્વયા વિ. સ્ત્રી. (સં.) પોતાની સ્ત્રી (૨) એક સ્વકીયા (તર્ક)
સ્વેચ્છા સ્ત્રી. (સં.) પોતાની ઇચ્છા-મરજી સ્વાર્થોધ વિ. (સં.) સ્વાર્થથી આંધળું બનેલું; અતિસ્વાર્થી સ્વેચ્છાચાર છું. (સં.) પોતાની મરજી પ્રમાણે વર્તવું તે સ્વાર્થ, (Oલું) વિ. સ્વાર્થવાળું; આપમતલબી; એકલપેટું સ્વેચ્છાચારિણી વિ. સ્ત્રી, સ્વેચ્છાચાર કરનારી (સ્ત્રી) સ્વાર્પણ ન. (સં.) આત્મસમર્પણ; આપભોગ આિધાર સ્વેચ્છાચારી વિ. (સં.) સ્વચ્છેદી; મનચલું સ્વાવલંબન ન. (સં.) સ્વાશ્રય; પોતાની જાત ઉપર જ સ્વેટર ન. (ઇ.) ઊનને ગૂંથીને કરાતો એક બદન કે સ્વાવલંબી વિ. સ્વાશ્રયી
લિંબન ગંજીફરાક જેવો પહેરવેશ સ્વાશ્રય ન. (સં.) પોતા પર આધાર રાખવો તે; સ્વાવ- સ્વેદ પું. (સં.) પરસેવો; પસીનો સ્વાશ્રયી વિ. પોતા પર જ આધાર રાખનાર; સ્વાવલંબી સ્વેદકણ છું. (સં.) પરસેવાનું ટીપું સ્વાથ્ય ન. (સં.) સ્વસ્થતા (૨) તંદુરસ્તી
સ્વેદ વિ. પરસેવામાંથી ઉત્પન્ન થયેલું (૨) ન. સ્વદજ. સ્વાથ્ય(0કર, nકારક, દાયક) વિ. (સં.) સ્વસ્થ કરે જીવ કે જંતુ જેમ કે, માંકડ વગેરે એવું; આરોગ્યપ્રદ
સ્વેદન ન. પરસેવો લાવવો તે સ્વાહા સ્ત્રી. (સં.) અગ્નિદેવની સ્ત્રી (૨) ઉદ્. અગ્નિમાં સ્વેદપિંડ કું. (સં.) સ્વેદગ્રંથિ; પરસેવા સવે તે ગ્રંથિ
આહુતિ આપતાં બોલાતો શબ્દ [ઉદ્ગાર સ્વૈચ્છિક વિ. (સં.) પોતાની ઇચ્છા પ્રમાણેનુંમરજી સ્વાહાકાર છું. (સં.) “સ્વાહા' એમ બોલવું તે કે એવો માફકનું; મરજિયાત
નિરંકુશ સ્વાહાપતિ મું. (સં.) અગ્નિદેવ
સ્વૈર વિ. (સં.) મરજીમાં આવે તેમ વર્તનારું; સ્વચ્છેદી; સ્વાંગ પં. સાંગ; બનાવટી વેશ (૨) ન. ઉત્તર પ્રદેશનું સ્વૈરવિહાર છું. મરજી મુજબ વિહરવું તે [કરનાર એક લોકનાટ્ય (લોક.)
કિરવા તે સ્વૈરવિહારી, વૈરાચારી વિ. (સં.) મરજી મુજબ આચરણ સ્વાંગીકરણ ન. પચેલા પદાર્થોને જીવનદ્રવ્યમાં પરિણત સ્વૈરિણી સ્ત્રી, (સં.) સ્વચ્છંદી - વ્યભિચારિણી સ્ત્રી સ્વાંત ન. (સં.) અંતઃકરણ; પોતાનું મન
સ્વોનતિ સ્ત્રી, (સં.) પોતાનો ઉદય (૨) પોતાની સ્વાંત પું. (સં.) પોતાનો અંત
આબાદી-ચડતી સ્વાંતસુખ ન. (સં.) પોતાના મનનું સુખ; નિજાનંદ સ્વોપાર્જિત વિ. (સં.) પોતે જાતે રળેલું - મેળવેલું; સ્વિચ સ્ત્રી. (ઇ.) વીજળીનો પ્રવાહ ચાલુ-બંધ કરવા આપકમાઈનું ‘વડિલોપાર્જિતથી ઊલટું)

Page #878

૮ ૬ ૧
હિટવું હગણી સ્ત્રી, હગવાની ખણસ S હગણી સ્ત્રી. મળદ્વાર; ગુદા
[અધવું હ પં. (સં.) ગુજરાતી લિપિનો (શ, ૫, સ, હ) ચાર હગવું અ.ક્રિ. (સં. હદ્યતે; પ્રા. હજજઇ-ગ્ગ) ઝાડે ફરવું ઉષ્માક્ષરોમાને ચોથો
હગામણ ન. હગવું તે (૨) ગૂડ વિષ્ઠા હક છું. હક્ક; દાવો; અધિકાર (૨) દસ્તુરી; લાગે (૩)
હગાર સ્ત્રી, પક્ષીનો મળ; અઘાર; ચરક કર્તવ્ય; ફરજ (૪) સત્ય; ન્યાય (૫) વિ. વાજબી; હચમચ સ્ત્રી. (રવા) હચમચાવવું તે; ખળભળાટ સાચું; સત્ય
હચમચ સ્ત્રી, આનાકાની; હા-ના હિાલી જવું હકડેઠઠ વિ. ખીચોખીચ; ચિકાર; ઠાંસોઠાંસ
હચમચવું અ.ક્રિ. ડગમગવું; પાયામાંથી કે સાંધામાંથી હકદાર વિ. હક ધરાવનારું (૨) વાજબી
હચમચાટ . હચમચાવવું તે હકદારી સ્ત્રી. (ફા.) હકદાર હોવાપણું [હક્કનો દસ્તાવેજ
હચમચાવવું સક્રિ. 'હચમચવું'નું પ્રેરક હકદાવો છું. (અ.ફા.) અધિકાર
હચમચાવું અ.ક્રિ. ‘હચમચવુંનું ભાવે હક(નામ), (૦પત્ર) પું. (સં.) હક દર્શાવતું લખાણ; હચરકો પં. ‘હચરક' થવાના પ્રકારનો આંચકો હકપરસ્ત વિ. (અ.ફા.) સત્યનિષ્ઠ
ચૂકડચૂક વિ. અચોક્કસ; અતિશ્ચિત હકપસંદ વિ. (અ.ફા.) સત્યપ્રિય
હજ સ્ત્રી. (અ. હજ્જ) જાત્રા (મક્કાની) હક(oભાગ, oહિસ્સો) ૫. (ફા.) હકનો ભાગ
હજમ વિ. (અ. હજમ) પચેલું; જેરેલું (૨) ઉચાપત કરેલું હકસાઈ સ્ત્રી. (અ. હક્ક દ્વારા) હકનું લવાજમ: દસ્તૂરી હજરત મું. (અ) માલિક, સ્વામી; શ્રીમાન (૨) હકાર !. “હા' પાડવી તે
(મુસલમાનોમાં) મોટા કે પૂજય માણસને લગાડાતો હકાર ૫. (સં.) “હ ઉચ્ચાર (૨) “હ વર્ણ
માનવાચક શબ્દ; પીર હકારદર્શી વિ. હકાર દર્શાવતું (૨) ‘હા’ બતાવનારું; હજામ પં. (અ. હજજામ) મુસલમાન વાળંદ (૨)
હકારાત્મક સંમતિદર્શક [પાડવી; સંમતિ આપવી (પાછળ જતાં) સર્વસામાન્ય વાળંદ; નાઈ હકારવું સક્રિ. (સં. હક્કારયતિ, પ્રા. હક્કારઈ) હા હજામી ઝી. (તિરસ્કારમાં) હજામની સ્ત્રી હકારાત્મક વિ. સિ.) હકારવાળું; હા કહેવું; 'પોઝિટિવ' હજામત સ્ત્રી. મુંડન; વાળ કાપવા કે બોડવા તે (૨) નકામી હકારાંત વિ. (સં.) અંતે હકારવાળું મૂકવું એ; રુખસદ નિરર્થક મહેનત (૩) કડક ટીકા કરવી; ઊધડું લઈ હકાલપટ્ટી સ્ત્રી. બૂરી રીતે નોકરી, પક્ષ વગેરેમાંથી કાઢી નાંખવું તે હકાલવું સ.કિ. હાંકવું (૨) હાંકી કાઢવું (૩) તગેડવું; હજામપટ્ટી સ્ત્રી, હજામતનું કામ (તિરસ્કારમાં); હજામત તગેડી મૂકવું
હજાર પું. (ફા.) હજારનો આંકડો કે સંખ્યા; “૧૦૦૦’ હકીકત સ્ત્રી. (અ.) ખરો અહેવાલ કે બીના (૨) ખરી
(૨) વિ. હજારની સંખ્યાનું ખબર કે બાતમી (૩) બીના; ખબર (૪) સત્ય
હજારી સ્ત્રી. ગલગોટો; એક ફૂલછોડ હકીકતદોષ છું. હકીકત - બીના કે બાતમીને અંગેનો દોષ હજારીગોટો છું. એક ફૂલછોડ કે તેનું ફૂલ - તેની ભૂલ
હજારેક વિ. લગભગ હજારની સંખ્યાનું હકીકતફેર પં. બીજી કે ફરકવાળી હકીકત હોવી તે હજી દ્વિ વિ. (સ. અદ્યાપિ) અત્યાર લગી (૨) હવે પણ હકીકતી વિ. હકીકતવાળું (૨) વાસ્તવિક
હજીરો પં. (અ.) મિનારાઓવાળો સુંદર રોજો, મકરબો હકીકી વિ. (અ.) પારમાર્થિક ઈશ્વરીય (૨) વાસ્તવિક
(૨) મોટી ઈમારત (૩) મોટી નામનાનું કામ (૩) આધ્યાત્મિક
વિદ (કટાક્ષમાં) (૪) કચરાનો ઢગલો હકીમ પું. (અ) યુનાની વૈદું કરનારો વૈદ્ય; મુસલમાન
હજુ ક્રિવિ. હજી; અત્યારલગી હકીમી સ્ત્રી, હકીમપણું; હકીમનો કામધંધો
હજૂર સ્ત્રી. (અ. હુજૂર) “આપ” અર્થનો દરબારી કે હકીમી વિ. હકીમને લગતું નિો પ્રદેશ (૨) તેવો કાર્યપ્રદેશ
મુસલમાની વિવેકમાં વપરાતો ઉદ્ગાર (૨) હાજરી; હકૂમત સ્ત્રી. (અ. હુકૂમત) સત્તા; અધિકાર (૨) સત્તા નીચે
તહેનાત (૩) ક્રિ.વિ. હાજરીમાં; તહેનાતમાં રૂિમાલ હકૂમતી વિ. હકૂમત સંબંધી
હજૂરિયો છું. તહેનાતમાં રહેનારો સેવક (૨) અંગૂછો; હક્ક છું. (અ.) હક; અધિકાર (૨) હિસ્સો હજૂરી સ્ત્રી. (અ. હઝૂરી) સેવા; તહેનાત (૨) સેવાચાકરી હક્કદાર વિ. અધિકાર-માલિકી ધરાવનારું
હજૂરી મું. જુઓ હજૂરિયો'
(ઉદ્ગાર હક્કનામું ન જુઓ ‘હકનામું
હટ ઉદ્. “દૂર ખસ’ એ અર્થનો (છણકા કે તુચ્છકારનો) હગક સ્ત્રી. ઝાડાઊલટી (૨) કોગળિયું; “કોલેરા હટવાડો પં. બજાર હગણ ન હગવું એ; ઝાડો (૨) તેનો રોગ (૩) વિઠા હટવું અ.કિ, ખસવું
10

Page #879

હટાણું) ૮ ૬૨
[ હતાશ હટાણું ન. (સં. હટ્ટઅયનક = હટ્ટાયનક, પ્રા. ભટ્ટાણા) હડસેલવું સક્રિ. હડસેલો મારફ ધકેલવું
બારકામ; ખરીદકામ (૨) ખરીદવા-વેચવાનો ધંધો હડસેલો . પદાર્થ ખસે એમ ધીમો ધક્કો મારવો એ હટુંકટ્ટુ વિ. (હિ.) હૃષ્ટપુષ્ટ; તગડું
હડહડ ક્રિ.વિ. સડસડ (ઊકળવાનો અવાજ) (૨) હડહડે હઠ પું, સ્ત્રી. (સં.) જીદ; ખોટો આગ્રહ; હઠાગ્રહ હડહડતું વિ. ઊકળતું (૨) સદંતર; નરદમ હઠયોગ પું. (સં.) આસન, પ્રાણાયામ વગેરે ક્રિયાઓ દ્વારા હડહડવું અકિ. હડહડ અવાજ સાથે ઊકળવું સધાતો યોગનો એક પ્રકાર
હડહડાટ !. “હડહડ' એવો અવાજ હિડીઓ કાઢવી તે હઠયોગી વિ. પુ. હઠયોગ સાધનાર સાધક (યોગી) હડાહડ, હડિયાદોટ, હડિયાપાટી સ્ત્રી. દોડધામ; નકામી હઠવું અ.ક્રિ. ખસવું (૨) પાછા પડવું (૩) પાછાં પાછાં હડિયાપ(-પા)ટી(-દી) સ્ત્રી. વારંવાર આંટાફેરા થાય તેવી પગલાં ભરવાં
દોડાદોડી હઠાગ્રહ છું. (સં.) હઠપૂર્વકનો આગ્રહ; દુરાગ્રહ હડી સ્ત્રી, દોટ; દોડ
[અવાજ હઠાગ્રહી વિ. (સં.) હઠાગ્રહ કરનાર; હઠીલું; જિદ્દી ડુડ(-ડાટ) કિ.વિ. જોરથી હડી કાઢવાનો કે ધસવાનો હઠા જિ.વિ. (સં.) હઠપૂર્વક જબરદસ્તીથી હડૂડવું અ.ક્રિ. “હહડ' એવો અવાજ કરવો (૨) હઠિયું વિ. જિદી
(વરસાદનું) ગાજવું [બોધનું સુભાષિત પદ્ય હઠીલાઈ સ્ત્રી. હઠીલાપણું; હઠાગ્રહ તિવું હડૂલો પુ. વંટોળ; વંટોળિયો (૨) ગપગોળો (૩) વહેવારહઠીલું વિ. હઠવાળું; જિદી (૨) હઠે નહિ તેવું; મટે નહિ હડે ઉદ્. (કૂતરાને) હાંકી કાઢવાનો ઉદ્ગાર; જોરથી હડી હડ ઉદ્. (કૂતરાને ભગાડી મૂકવા) “હડ' એવો ઉદ્દગાર કાઢવાનો અવાજ હડકવા પું. (‘હડકવું + સં. વાત ઉપરથી વા) કૂતરાં, હડેડાટ કિ.વિ. હડૂડાટ (૨) એકદમ ધસારાનો અવાજ
શિયાળવા વગેરેને થતો એક રોગ જેથી તે જેને તેને હડહડે સ્ત્રી. હડેડે કરવું તે (૨) આવકારનો અભાવ;
કરડવા ધાય છે. (૨) તેના જેવો ગાંડો આવેગ અવગણના (૩) ઉદા. જુઓ “હવે હડકવાયું વિ. હડકાયું
હડો છું. અડો; ગાડાનું આગલું ટેકણ (૨) હૈડિયો (૩) હડકાયું(-યેલું) વિ. જેને હડકવા થયો હોય એવું ઉલાળો (૪) પાવડો લેવો (૨) નાશ કરવો હડકાવું અ.ક્રિ. (આ ધાતુ પ્રચલિત નથી.) હડકવા લાગુ હણવું સક્રિ. (સં. હનું, પ્રા. હણ) મારી નાખવું; જીવ
ઉપધાતઃ હરતાળ હણહણ સ્ત્રી. (ઘોડાનો) હણહણાટી હડતાલ સ્ત્રી. (હરતાલ ઉપરથી) એક પીળા રંગની હણહણવું અદ્રિ, ઘોડાએ નાકમાંથી અવાજ કરવો હડતાલ(-ળ) સ્ત્રી. (સં. હટ્ટ, પ્રા. હડ + સં. તાલ, હાટે હણહણાટ પું, (-ટી) સ્ત્રી. હણહણવું તે
તાળું મારવું તે) કામધંધો બંધ કરવો તે (શોક કે વિરોધ હણાવવું સક્રિ. મારી નંખાવવું બતાવવા); તાળાબંધી; “સ્ટ્રાઇક'
હત ઉદ્. પશુ વગેરેને હાંકી કાઢતાં બોલાતો ઉદ્ગાર (૨) હડતાલિત-ળિ)યો છું. હડતાળમાં ભળેલો (૨) હડતાળ સ્ત્રી. (બાળભાષામાં) મારવું તે પડાવવામાં આગેવાની લેનાર
હત વિ. (સં.) હણાયેલું (૨) ઘવાયેલું (૩) હરાયેલું (૪) હડદો(લો) પું, હડસેલી; ગાય વગેરે વાહનમાં બેસનાર- નિકૃષ્ટ; હલકી કોટિનું (૫) ગણેલું
ને ખરાબ રસ્તાને કારણે થતી અથડામણ (૨) થાક હત્તારી ક્રિ.વિ. અવગણના; અરુચિ કે તુચ્છકારનો ભાવ હડધુતાયેલ(-લું) વિ. હડધૂત થયેલું, તિરસ્કારાયેલું
બતાવતો ઉદ્દગાર હડધૂત સ્ત્રી. ચારે બાજુથી હડહડે થવું તે (૨) વિ. ચારે હતપ્રભ વિ. (સં.) નિસ્તેજ; નિસ્પ્રભ [(૨) નિર્બળ
બાજુથી તિરસ્કાર પામેલું કિરી જવાય એમ હતપ્રાણ વિ. (સં.) પ્રાણ ચાલ્યા ગયા હોય તેવું નિર્જીવ હડપ કિ.વિ. એકદમ ને ત્વરાથી ખાઈ જવાય તેમ; હડપ હતબુદ્ધિ વિ. (સં.) જેની બુદ્ધિ બહેર મારી ગઈ હોય એવું; હડપચી સ્ત્રી. (સં. હન દ્વારા) જયાં દાઢી ઊગે છે તે બેવકૂફ નીચલા જડબાનો ભાગ
હતભાગિની વિ., સ્ત્રી, કમનસીબ સ્ત્રી; અભાગિયણ હડપવું સ.કિ. હડપ કરી જવું; પડાવી લેવું
હતભાગી વિ. (સં. હતભાગનું) (૦૫) વિ. (સં.) હડફ ક્રિ.વિ. હડ૫; એકદમ ને ત્વરાથી
કમનસીબ; કમભાગ્ય હડફ સ્ત્રી. થાપણ (૨) જામીનગીરીમાં મૂકેલ રકમ હતભાગ્ય ન. (સં.) કમનસીબી; દુર્ભાગ્ય હડફ, સ્ત્રી, અડફેટ; સપાટો; ઝપટ; અથડામણ હતવીર્ય વિ. બળરહિત; શક્તિહીન: નિર્બળ હડફો છું. (સં. હડપ્ત, પ્રા. હડફ) નાણાપેટી (૨) બહુ હતાર્થ વિ. (સં.) જેનો સ્વાર્થ નાશ પામ્યો છે તેવું; નિરાશ
ખાનાર માણસ (૩) બેવકૂફ અને અડબંગ માણસ (૨) કમનસીબ; કમભાગ્ય હડબડવું અક્રિ. નાહિંમત થઈ જવું (૨) ગભરાવું હતાશ વિ. (સં.) નિરાશ; નાસીપાસ
પડવો

Page #880

હતાશા
હતાશા સ્ત્રી. (સં.) નિરાશા (૨) નિષ્ફળતા હતાહત સ્ત્રી. મરેલું અને ઘવાયેલું (૨) ખુવારી; નાશ હતોત્સાહ વિ. (સં.) જેનો ઉત્સાહ કે ઉમંગ નાશ પામ્યો હોય એવું; નિરુત્સાહ
હત્તારી, (ની, ૦નું) ઉર્દૂ. ‘ફટ તારી વાત' જેવો ઉદ્ગાર હત્યુ(ક્ષુ, થુ) વિ. હાથમાં રહેનારું. જેમ કે, એકહથ્થુ હત્યા સ્ત્રી. (સં.) ઘાત; વધ; જીવ લેવો તે (૨) પ્રાણીને મારવાથી લાગતો દોષ
૮૬ 3
હત્યાકાંડ કું. ભારે હત્યા કે સંહારનો બનાવ હત્યાનું વિ. (સં. હત્યા + કારક) હત્યા કરનારું; ઘાતક હથવાર વિ. અમુક એક માણસને (ગ્રંથને) જ દોહવા દે એવું ટેવાયેલું (ઢોર)
હથિયાર ન. (સં. હસ્તકાર, પ્રા. હન્થિયાર) શસ્ત્ર; આયુધ; અન્ન (૨) સાધન; ઓજાર (ઉદ્યોગ માટેનું) હથિયારબંધ વિ. હથિયાર ધારણ કરેલું; સશસ્ત્ર હથિયારબંધી સ્ત્રી. હથિયાર રાખવાની બંધી-મનાઈ હથેલી(-ળી) સ્ત્રી. (સં. હસ્તતલ, પ્રા. હૃત્શયલ) છતા પંજાનો સપાટ ભાગ
હથેવાળો પું. વરકન્યાનો હસ્તમેળાપ; પાણિગ્રહણ હથોટી સ્ત્રી. (સં. હસ્તવૃત્તિ, પ્રા. હત્થવટ્ટિઆ) હાથનો કસબ (૨) આવડત (૩) મહાવરો; ટેવ હથોડી સ્ત્રી. ટીપવાનું કે ઠોકવાનું મોગરી જેવું સાધન હથોડો પું. (સં. હસ્તકૂટ, પ્રા. હત્યઊડ) મોટી હથોડી; ઘણ હથ્થું (-ટ્યું) વિ. સમાસમાં) હાથના માપનું. ઉદા.
અઢીહથ્થું (૨) હસ્તક; હાથનું. ઉદા. એકહથ્થું હદ સ્ત્રી. (અ. હ૬) મર્યાદા; સીમા (૨) અવધ; અવિધ; અંત; છેડો (૩) બેશુમાર
હદનિશાન ન. હદ બતાવનારું નિશાન-એંધાણ હદપાર ક્રિ.વિ. મર્યાદા વિના; અતિશય (૨) હદની બહાર; દેશનિકાલ
હદપારી સ્ત્રી. હદ બહાર થવું તે; દેશનિકાલ કરવું એ હદીસ સ્ત્રી. (અ.) પયગંબર સાહેબનાં પ્રસંગોપાત્ત કહેલાં
વચનો કે ફરમાનોનો સંગ્રહ; મુસલમાનોનો સ્મૃતિગ્રંથ (૨) તવારીખ
હનન ન. (સં.) હવું, જીવ લેવો તે; હત્યા હનીમૂન ન. (ઇં.) મધુરજની હનુ(-નૂ) સ્ત્રી. (સં.) હડપચી [વાનરભક્ત હનુ(-નૂ)માન પું. (સં.) મારુતિ; શ્રીરામનો પ્રખ્યાત હનુમાન-કૂદકો પું. હનુમાન મારે તેવો લાંબો કૂદકો; ‘લૉન્ગ જમ્પ’
હપ ક્રિ.વિ. ‘હપ’ એવા અવાજ સાથે (ખાવું) હપતાવાર ક્રિ.વિ. હપતા પ્રમાણે હપ(-ફ)તો (ફા. હતહ) પું. સપ્તાહ; અઠવાડિયું (૨) થોડેથોડે પૈસા ભરવા ઠેરવેલી મુદ્દત (૩) તે તે મુદતે
ભરવાની રકમ
હબ પું. (ઈં.) સાયકલના પૈડાંની નાળ હબક સ્ત્રી. સખત બીક; ફાળ
[હયગ્રીવા
હબકવું અક્રિ. ફાળ પડવી; ચોંકવું; હેબતાઈ જવું હબશી(-સી) પું. (અ.) આફ્રિકાનો વતની; સીદી હબીબ વિ., પું. મિત્ર; દોસ્ત (૨) પ્રેયસી; પ્રેમિકા હમ ઉપ. (ફા.) નામને લાગતાં ‘તેની બરોબરનું, સાથેનું’ તેવો ભાવ બતાવતું વિશેષણ બનાવે છે, જેમ કે, હમદીન; હમશકલ [એક સમૂહગૃત્ત હમચી સ્ત્રી. સ્ત્રીઓનું તાળીઓ વગાડતાં અને ગાતાં કરાતું હમજાત વિ. (ફા., સં.) પોતાની જાતનું; સમાન જાતિનું હમજોલી પું. સમોવડયો; સાથી [હાલ; અત્યારે હમણાં ક્રિ.વિ. (સં. અધુનાપિ, પ્રા. અહુણાઇ) હવણાં; હમદમ વિ. (ફા.) દોસ્ત; મિત્ર
હમદર્દ વિ. (ફા.) સમદુખિયું; દુખદર્દમાં સાથે રહેનારું હમદર્દી સ્ત્રી. (ફા.) સમભાવ; સમદુખિયા તરફ બતાવાતી દિલસોજી
હમદિલ વિ. (ફા.) સમાન વિચારનું હમદિલી સ્ત્રી. (ફા.) હમદર્દી
હમરાઝ વિ. (ફા.) કોઈનો ગુપ્ત ભેદ જાણનાર; મિત્ર હમરાહ વિ. (ફા.) (મુસાફરીમાં) સાથે ચાલનાર હમરાહી સ્ત્રી. (ફા. હમરાહ) સોબત; સંગાથ હમવતન(-ની) વિ. ફા. હમવતન) એક જ મૂળ વતનવાળું; સમાન વતનનું [ધાવેલું હમશીર વિ. (ફા.) સહોદર (૨) એક માતા કે ધાવનું હમશીરા સ્ત્રી. બહેન; ભગિની
હમસફર વિ. સાથે યાત્રા કરનારું; સાથીદા૨; સહપંથી હમાચો પું. મુસાફરીની બચકી (૨) ચામડાની ડોલ હમામ ન. (અ. હમ્નામ) નાહવાની જગા; સ્નાનાગાર હમામખાનું ન. સ્નાનગૃહ; ગુસલખાનું; ‘બાથરૂમ' હમામદસ્તો પું. (ફા. ધવનદસ્તહ) ખાંડણી - પરાઈ (૨) ખાંડણીનો દસ્તો; પરાઈ
હમાલ પું. (અ. હમ્માલ) બોજો ઉપાડનારો મજૂર; ‘કૂલી’ હમાલી સ્ત્રી. હમાલનું કામ; હમાલપણું કે તેનું મહેનતાણું હમીર પું. એક નામ (૨) કલ્યાણ રાગનો એક પ્રકાર હમેલ પું. (અ. હમ્લ) ગર્ભ; ગાભ
હમેલ સ્ત્રી. ચપરાશીના પટ્ટા ઉપરની તકતી કે બિલ્લો હમેલદાર વિ., સ્ત્રી. ભારેવાઈ; સગર્ભા હમેશ ક્રિ.વિ. (ફ. હમેશહ) રોજ; નિત્ય; હંમેશ હમેશાં ક્રિ.વિ. હંમેશ; હંમેશાં
[તૂત હમ્બગ વિ., ક્રિ.વિ. (ઈં.) તદ્દન ખોટું (૩) ન. ધતિંગ; હય છું. (સં.) ઘોડો; અશ્વ [અવતાર હયગ્રીવ પું. (સં.) ઘોડાના જેવી ડોકવાળો વિષ્ણુનો એક હયગ્રીવા સ્ત્રી. (સં.) દુર્ગા માતા

Page #881

હયદલ(ળ)]
૮ ૬ ૪
( હરિજન હયદલ(ળ) ન. ઘોડેસવાર લશ્કર
હરફર સ્ત્રી. હરવું ફરવું; વારંવાર આવવું જવું તે થશાલા (સં.) (-ળા) સ્ત્રી. અશ્વશાળા; ઘોડાર હરબ(-ભોડવું અ.કિ. હડબડવું (૨) ધ્રુજારી હયા સ્ત્રી. (અ.) શરમ; લજા
હરમત સ્ત્રી. (અ. રમત) પ્રતિષ્ઠા; આબરૂ; મોભો હયાત વિ. (અ.) જીવતું, વિદ્યમાન; મોજૂદ
હરમું વિ. હળદળના વધુ પડતા સ્વાદવાળું હયાતી સ્ત્રી, હયાતપણું: જિંદગી (૨) અસ્તિત્વ હરરોજ કિ.વિ. દરરોજ; રોજેરોજ હયાતી પ્રમાણપત્ર ન. (અ.સં.) જીવતા હોવાનું હરવું સક્રિ. (સં. હરતિ, પ્રા. હરિઇ) બળાત્કારથી ઉપાડી
પ્રમાણપત્ર-દાખલો [(સમાસને છેડે) ઉદા. મનોહર જવું (સ્ત્રીને) (૨) ઝૂંટવી લેવું (૩) લઈ લેવું હર છું. (સં.) શંકર; મહાદેવ (૨) વિ. હરનાર; લેનાર હરવું ફરવું અ.ક્રિ. આમતેમ મોજથી ફરવું હર વિ. (ફા.) દરેક; પ્રત્યેક; એકેક
હરશેકું વિ. સહેજસાજ ગરમ; કોકરવાયું હરકત સ્ત્રી. (અ.) અડચણ; નડતર (૨) વાંધો હરસ . (સં. અર્શ, પ્રા. અરિસ) ગુદામાં થતો મસાનો હરકતકર્તા પુ. હરકત-નડતર કરનાર
એક રોગ (૨) એ રોગના નિશાનરૂપત્યાં દેખાતા મસા હરકોઈ વિ. (હર + કોઈ) દરેક; ગમે તે કોઈ હરસમય કિ.વિ. હરવખત; દરેક વખતે હરખ પું. આનંદ; હર્ષ
હરસ મસા પુ.બ.વ. હરસ અને મસા હરખઘેલું વિ. અતિશય હર્ષથી ઘેલું બનેલું [ઉત્સાહી હરસાલ વિ. (ફ.) દરેક વર્ષે; વર્ષોવર્ષ હરખપદૂડું વિ. વાતવાતમાં હરખાઈ જાય તેવું; અતિ હરહંમેશ ક્રિવિ. (ફા, સં.) દરરોજ; હંમેશાં હરખભેર ક્રિ.વિ. હરખ સાથે; સહર્ષ આવવું હરહર મહાદેવ શ... (સં.) જમણના પ્રારંભનો મંગળ હરખ(-ખા)વું અક્રિ. (સં. હર્ષત) ખુશ થવું; આનંદમાં ઉદ્ગાર (૨) ક્ષત્રિયોની રણહાક હરગિજ(સ) કિ.વિ. (ફા.) કદી પણ (નહિ); બિલકુલ હરાજ વિ. (અ. હજી) લિલામથી વેચેલું હરઘડી કિ.વિ. દરેક ઘડીએ; વારંવાર; હરપળ હરાજી સ્ત્રી, લિલામ; જાહેરમાં કિમત બોલાવરાવી હરજી મું. (સં. હરિ+જી) પરમેશ્વર; હરિ; નારાયણ વધારેમાં વધારે કિંમત આપનારને વેચવું તે માતેલું હરડાં ન.બ.વ. હરડીનાં નાનાં અધકચરાં ફળ; હીમજ હરડું(મું) વિ. રખડતું; છૂટું ફરતું (૨) અંકુશ વગરનું; હરડી સ્ત્રી. (સં. હરિતકી, પ્રા. હરડઈ) હરડાનું ઝાડ હરામ વિ. (અ.) કુરાનમાં મના કરેલું હોય એવું; નિષિદ્ધ; હરડે સ્ત્રી. (સં. હરિતકી, પ્રા. હરડઈ) હરડી નામના અધર્મી (૨)વગર હકનું; અઘટિત (૩) સુસ્ત; બેઠાખાઉ
ઝાડનું ફળ; (નાનાં કાચાં ફળ તે હીમજ). હરામખોર વિ. હરામનું ખાનારું (૨) કૃતની (૩) બદમાસ હરણ ન. (સં.) હરી જવું - ઉપાડી જવું તે હરામખોરી સ્ત્રી. હરામખોરપણું (૨) બદમાસી; લુચ્ચાઈ હરણ ન. (સં. હરિણ) સર્વસાધારણ મૃગલું
હરામચસકો પુ. હરામનું લેવાખાવાની લત-ચસકો હરણકું ન. નાનું હરણ; હરણિયું પ્રિગતિ હરામજાદુ વિ. (અ. હરામ + ફા. જાદ) વ્યભિચારથી હરણફાળ સ્ત્રી. હરણની છલાંગ (૨) ઝડપી વિકાસ- જન્મેલું
હિરામખોરી હરણાયા(-યો) ન. (સં. લોમકર્ણ) ઊંચા કાન લાંબી હરામી વિ. હરામખોર, કૃતઘ્ન; બદમાસ (૨) સ્ત્રી.
પૂંછડી ને બદામી શરીરવાળું પાછલા પગે પણ ઊભું હરાયું વિ. રખડતું: છૂટું ફરતું (૨) અંકુશ વગરનું; માતેલું રહી શકતું ને ચિત્તા જેવું ચપળ એક જંગલી પ્રાણી હરાયો વિ. પું. ભવાઈમાંનો ડાગલો
(કચ્છમાં એ હરણોટો નામથી પણ ઓળખાય છે.) હરાર ક્રિ.વિ. ધરાર; અવશ્ય (૨) હંમેશાં, ઠેઠ સુધી હરણિયું ન. હરણનું બચ્ચું (૨) હરણી નક્ષત્ર (૩) હરિ છું. (સં.) વિષ્ણુ (૨) શ્રીકૃષ્ણ (૩) ઘોડો (૪) સિંહ ગાડીની સૂપડી
(૫) વાંદરો; વાનર (૬) ચંદ્ર હરણી સ્ત્રી. હરણની માદા (૨) મૃગશીર્ષ નક્ષત્ર હરિકથા સ્ત્રી. ભગવાનની લીલાનાં ગુણગાન હરણું ન. મૃગલું; હરણ (૨) હરણિયું
હરિકીર્તન-ત્ત)ન ન. સંગીત સાથે પરમેશ્વરનાં ગુણગાન હરતરેહ ક્રિ.વિ. દરેક રીતે; હરેક પ્રકારે
હરીકેન ન. (ઇ.) લંબગોળ પોટાવાળું ફાનસ હરતાલ(-ળ) સ્ત્રી. એક પીળી ઉપધાતુ
હરિગીત મું. (સં.) એક માત્રામેળ છંદ હરતું ફરતું વિ. હાલી ચાલી શકે એવું કે એટલું સાજું થયેલું હરિગુણ પં. (સં.) હરિના ગુણ; ઈશ્વરનું સ્તવન-સ્તુતિ હરદમ ક્રિવિ. (ફા.) હરેક ક્ષણે; હંમેશ (૨) દરેક શ્વાસે હરિચંદન ન. (સં.) કેસર (૨) લીલા રંગની સુખડ (૩) હરદાસ પું. (સં. હરિદાસ) એક પ્રકારનો ગાઈ-કહી ચાંદની હરિકથા કરનાર
હરિજન . હરિનો-વિષ્ણુનો માણસ; દેવદૂત (૨) હરિનો હરદ્વાર ન. (સં. હરિદ્વાર, હરિદ્વાર) હિન્દુઓનું એક તીર્થ ભક્ત (૩) ભલો ભોળો માણસ (૪) અસ્પૃશ્યો માટેની હરફ પુ. (અ. હફ) બોલ; શબ્દ (૨) અક્ષર
ગાંધીજીએ આપેલી સંજ્ઞા

Page #882

હરિણ
૮ ૬૫
_હિલવાઈ હરિણ પું, ન. (સં.) હરણ; મૃગ નિયનોવાળી સ્ત્રી હર્ષ પં. (સં.) હરખ; આનંદ હરિણાક્ષી વિ. સ્ત્રી. (સં.) હરિસ (હરણ) જેવાં સુંદર હર્ષઘેલું વિ. હરખઘેલું; આનંદઘેલું હરિણી સ્ત્રી. હરણી; મૃગલી
હર્ષજન્ય વિ. (સં.) હર્ષમાંથી પેદા થતું હરિત વિ. (સં.) લીલું; હરિયાળું [ઉપધાતુ હર્ષનાદ પું. (સં.) હર્ષની મીઠી બૂમ હરિતાલ સ્ત્રી. (સં.) હરતાલ; એક જાતની પીળા રંગની હર્ષલ પું. (સં.) યુરેનલ હરિદાસ પું. (સં.) હરદાસ; એક પ્રકારનો હરિકથા કરનાર હર્ષવર્ષણ ન. (સં.) હર્ષરૂપી વૃષ્ટિ; અતિ હર્ષ થાય તે હરિદ્રવ્યન.(સં.)વનસ્પતિમાં રહેલું લીલું તત્ત્વ; “ક્લોરોફિલ હર્ષવર્ષણ વિ. હર્ષ વરસાવનાર આવતાં આંસુ હરિદ્રા સ્ત્રી, (સં.) હળદર,
હર્ષાશ્રુ ન.બ.વ. (સં.) ખુશી કે હર્ષના કારણે આંખમાં હરિદ્વાર ન. (સં.) એક તીર્થસ્થળ; હરદ્વાર
હર્ષિત વિ. (સં.) હર્ષ પામેલું; આનંદિત હરિબાલ(-ળ) ન. સિંહનું બચ્ચું
હલ . (હિ. હલ = નિર્ણત; ઊકેલેલું) નિર્ણય: ઉકેલ હરિભક્ત છું. (સં.) ભગવાનનો ભક્ત
હલ(ળ) ન. (સં.) જમીન ખેડવાનું ઓજાર-હળ હરિભક્તિ સ્ત્રી. (સં.) ભગવાનની અનન્ય શરણ-ભાવના હલક સ્ત્રી. (અ. હલ્ક) કંઠ; સ્વર (૨) ઉતાવળ; વરા (૨) હરિભજન કરવું તે
હલકટ વિ. (‘હલકું' દ્વારા) નીચ; આછકલા સ્વભાવનું હરિભજન ન. (સં.) હરિનું ભજન; હરિભક્તિ
(૨) અધમ, નીય હરિયાળી સ્ત્રી. (સં. હરિતાલ, પ્રા. હરિયાલ) લીલોતરી હલકદાર વિ. (ફા.) હલક્વાળું; સુરીલું કે તેની શોભા
કિંજાર હલકવું અ.કિ. હેલારા મારવા (૨) ધમાલ મચાવવી હરિયાળું વિ. સં. હરિતાલ, પ્રા. હરિયાલઅ) લીલું, લીલું (ભીડથી); ઉમટવું હરિરસ પું. (સં.) હરિભક્તિનો રસ
હલકાઈ સ્ત્રી. હલકટપણું; નીચતા હરિલીલા સ્ત્રી. (સં.) હરિની લીલા; પ્રભુનું ચરિત્ર હલકાર છું. હલકારવું તે; પડકાર હરિવર પું. (સં.) સર્વશ્રેષ્ઠ ભગવાન
હલકારવું સ.જિ. મોટેથી બૂમ પાડવી (૨) બૂમ પાડી હરિવલ્લભ વિ. (સં.) ભગવાનને પ્રિય-વહાલું
હાંકવું; ડચકારવું (૩) પડકાર કરવો હરિવહન ન. (સં.) ગરુડ(પતિ)
હલકારો પુ. (ફા. હર્ષારહ) ખેપિયો; કાસદ; ટપાલી હરિશ્ચંદ્ર પું. (સં.) ત્રિશંકુનો પુત્ર
હલકારો ૫. પેટનું ઊછળવું તે હરિહર પં. (સં.) હરિ અને હર: વિષ્ણુ અને શિવ હલકાશ સ્ત્રી, અધમતાઃ નીચતા હરીતકી સ્ત્રી. (સં.) હરડે (૨) હરડાનું ઝાડ દુિશ્મન હલકું વિ. (સં. લઘુ, પ્રા. હલુ, લ૯) ઓછા વજનનું (૨) હરીફ છું. (ફા.) પ્રતિસ્પર્ધી; સામાવાળિયો (૨) વિરોધી; ઓછા મૂલનું (૩) ઝટ પચે તેવું (૪) ઘેરું; અસહ્ય હરીફી(-ફાઈ)સ્ત્રી. સરસાઈ; સ્પર્ધા (૨) શત્રુતા;દુશ્મનાવટ કે મુશ્કેલ નહીં તેવું (૫) પ્રફુલ્લ; તાજું; ચિંતા વગરનું; હરીશ્વર પું. (સં.) વાનરોનો રાજા (સુગ્રીવ વગેરે) ઉલ્લાસભર્યું (૬) ઊતરતી કોટિનું (૭) ઓછી હરું વિ. (સં. હરિત) લીલું (૨) રુચિ પેદા કરે એવા મહેનતનું (૮) નીચું; ખરાબ; અઘટિત (૯) હલકટ સ્વાદનું (૨) ક્રિ.વિ. અહીં
હલકુંફૂલ ક્રિ.વિ. ફૂલ જેવું હલકું; ઘણું હલકું હરેક વિ. દરેક પ્રત્યેક નાહિંમત થવું (૨) કંટાળવું હલચલ સ્ત્રી. હિલચાલ; હાલચાલ; પ્રવૃત્તિ હરેરવું અ.જિ. ધ્રુજી ઊઠવું; ત્રાસથી ગભરાઈ જવું; હલચો છું. ઘસારો; નુકસાન હરેડી(-રી) સ્ત્રી. પૂંઠ પકડવી તે (૨) મરણિયા કિકિયારી હલધર . (સં.) (કૃષ્ણભ્રાતા) બળરામ કરીને ધસવું તે
હલચલ સ્ત્રી. (હિ.) હલનચલન; “મૂવમેન્ટ' હરોલ(-ળ) સ્ત્રી, (તુર્કી હરાવલ) લશ્કરનો પાછલો ભાગ હલનચલન ન. (સં.) હાલવું-ચાલવું તે; હલચલ
(૨) હાર; ઓળ (૩) બરાબરી; જોડ; સમાનતા હલ(-ળ)પતિ મું. (સં.) ખેતમજૂર; દૂબળો હર્ડલ રેસ સ્ત્રી. (ઈ.) વિપ્નદોડ
હલફ ૫. સોગંદ; કસમ (૨) શબ્દ; હરફ હર્તા(-7) વિ. (સં.) “હરનાર' (પ્રાયઃ સમાસને છેડે) હલકુલ સ્ત્રી. (દ. હલ્લફલ્મ) ધમાલ; હલમલ (૨) ઉદા. દુઃખહર્તા (૨) પં. ચોર; લુટારુ
આમથી તેમ ફર્યા કરવું; હલચલ હર્નિયા ન. (ઇ.) સારણગાંઠ
હલફલિયું વિ. હલફલ કરનારું; ઉતાવળિયું હર્મ ન. (સં.) મોટું સુંદર મકાન; મહેલ; હવેલી હલભ(-મોલ સ્ત્રી, ધાંધલ; ધમાલ; ખળભળાટ હર્યુંભર્યું વિ. (હરુ + ભરવું) હરિયાળીથી ભરેલું; લીલુંછમ હલમલ સ્ત્રી. હલફલ (૨) ધમાલ; ધાંધલ (૨) સમૃદ્ધ
[ગ્રહ હલમલવું ક્રિ. હાલવું; ડોલવું (૨) ભાવમગ્ન થવું હર્શલ S. (ઇ.) યુરેનસ’ ગ્રહનો શોધક (૨) એ નામનો હલવાઈ પું. (અ.) સુખડિયો; કંદોઈ

Page #883

હલવાન ૮ ૬
હવાલે હલવાન ન. (પુ.) ઘેટાનું બચ્ચું; ગિદરડું (૨) બકરીનું કામધંધો; ઉદ્યોગ
[ઉદ્દગાર ધાવણું બચ્ચું (બાઇબલમાં ઇસુ ખ્રિસ્તના પ્રતીક તરીકે હલ્લો ઉદ્. ટેલિફોન પર વાત કરતાં સામાને નિમંત્રતો આ શબ્દ પ્રયોજાયો છે.)
હલસંધિ સ્ત્રી. (સં.) વ્યંજનની સ્વર અને સ્વરની વ્યંજન હલવાસન ન, ખંભાત બાજુ બનતી માવાની એક મીઠાઈ સાથેની સંધિ હલવું અકિ. (સં. હલ્લતિ, પ્રા. હલ્લઈ) હાલવું; ઝૂલવું હવડ વિ. અવાવરું; અવડ હલવો !. (અ.) દૂધના માવાની એક મીઠાઈ હવડાં, (-૨) ક્રિ.વિ. હમણાં અિત્યારે; હમણાં હલસાણી વિ. ઘુસણિયું; જેમાં તેમાં માથું મારનારું હવણાં ક્રિ.વિ. (સં. અધુનાપિ, પ્રા. અહુલાઈ) હાલમાં; હલહલ સ્ત્રી, “ચાલો ચાલો’ એવો પડકાર
હવન કું. (સં.) હોમ (૨) યજ્ઞ (૩) ન. યજ્ઞમાં આહુતિ હલવલાટ . કોલાહલ
હોમવી તે
લિલુતા હલંત વિ. સં. પાણિની-વ્યાકરણનો વ્યંજન પ્રત્યાહાર હવસ ૫. (અ.) વાસના (૨) કાર
| (૨) કામવાસના (૩) લોભ(‘હ = બધા વ્યંજન + અંત) જેને અંતે વ્યંજન હવસખોર વિ. ૫. (અ.+ફ.) વિષયી; કામુક (પુરુષ) આવ્યો હોય તેવું (શબ્દ).
હવસખોરી સ્ત્રી, (અ.ફા.) કામવાસનાની પ્રબળ વૃત્તિ હલા ઉદ્. (સં.) સખીને બોલાવતાં વપરાતું સંબોધન હવા સ્ત્રી. (અ.) પવન; વાયુ (૨) વાતાવરણ (૩) ભેજ હલાકવિ. (અ.) હેરાન; અથડામણથી કંટાળેલું (૨) કંગાલ (૪) અફવા [(૩) કાલ્પનિક, તરંગી હલાકી(-કત) સ્ત્રી. (અ.) હેરાનગતિ; પરેશાની, આપદા હવાઈ વિ. હવાનું; હવાને લગતું (૨) હવામાં ઊડનારું (૨) તંગી; ખેંચ
હવાઈ સ્ત્રી, હવામાં ઊડે તેવું એક દારૂખાનું [‘પરેશૂટ’ હલામણ સ્ત્રી. અથડામણ; હેરાનગતિ (૨) માથાફોડ; હવાઈછત્રીસ્ત્રી. વિમાનમાંથી નીચે આવવાના કામની છત્રી; પંચાત (૩) હલાવવાનું મહેનતાણું
હવાઈ જહાજ ન. વિમાન; “એરોપ્લેન' [‘એરમેલ” હલામણું ન. અથડામણ
હવાઈડાક સ્ત્રી. (ફા.) વિમાનથી જતી આવતી ટપાલ; હલાયુધ ૫. (સં.) હળધર: (કણભ્રાતા) બલરામ હવાઈદળ ન. વાયુસેના: ‘એરફોર્સ હલાલ વિ. (અ.) (ઇસ્લામી) ધર્મમાં જેની રજા છે એવું; હવાચુસ્ત વિ. હવાની હરફર ન થવા દે તેવું, ‘એર-રાઈટ’ વિહિત; કાયદેસર; વાજબી
હવાટ કું. હવાયાની અસર; ભેજ હલાલખોર પં. બરાબર કામ કરીને બદલો મેળવનાર (૨) હવાડી સ્ત્રી, નાનો હવાડો; અવેડી પિરનો) કુંડ; અવાડો
ખાટકી; કસાઈ (૩) કાયદેસરમરેલા પશુનું માંસ ખાનાર હવાડો છું. (સં. આવાહ) ઢોરને પાણી પીવાનો (કૂવા હલાલી સ્ત્રી, વફાદારી (૨) એકનિષ્ઠા [લગતું હવાણ સ્ત્રી. સોબતની હૂંફ; સવાણ હલાલી વિ. ધર્મના કાયદા પ્રમાણે મારવામાં આવેલ પશુને હવાતિયું ન. વલખું; મિથ્યા પ્રયત્ન; ફાંફાં હલાવવું સક્રિ. “હાલવું'નું પ્રેરક (૨) ઊંચુંનીચું કરી (કોઈ હવાદાર વિ. (અ.+ફા.) હવા આવજા કરે એવી
કામ, વાત, વિચાર વગેરેને) ગતિ કે ચાલ આપવી; મોકળાશવાળું; “વેન્ટિલેટેડ ચળવળ, ખળભળાટ, પ્રવૃત્તિ પ્રેરે એમ કરવું (૨) હવાપાણી ન.બ.વ. (અ.સં.) આબોહવા; વાતાવરણ બીજા નામ સાથે વપરાતાં તે તે વસ્તુ દ્વારા કાંઈ કરવું. હવાફેર પું. તબિયતને માટે હવા-સ્થળ બદલવું તે એવો અર્થ થાય છે (જીભ હલાવવી)
હવાબારી સ્ત્રી. (અ.) ખંડમાં હવાની મુક્ત અવરજવર હલાસન ન, (સં.) એક યોગાસન
માટેની વ્યવસ્થા; “વેન્ટિલેટર' હલાહલ વિ. (સં.) અતિ તીવ્ર (૨) ન. કાળકૂટ વિષ હવાભારમાપક ન. વાયુભારમાપક; “બેરોમીટર હલેતું વિ. દુનિયાદારીથી અણવાકેફ (૨) ધીમું; ધીરું હવામાન ન. હવાના દબાણ વગેરે સ્થિતિનું માપ (૨) હલેલ ન. (ચરો.) લફરું; હલામણ
વાતાવરણ; આબોહવા હલેસવું સક્રિ. હલેસાં મારવાં; હલેસાં મારી ચલાવવું હવામાનશાસ્ત્ર ન. હવામાનનો સર્વાંગીણ અભ્યાસ કરતું હલેસાદાર ૫. (ફા.) (હોડી) હલેસાં મારનાર; નાવિક- વિજ્ઞાન-શાસ્ત્ર; ‘મિટિયોરોલૉજી' ખારવો
હવારો છું. લોટ ચાળવાની ઝીણી ચાળણી હલેસું ન. હોડી ચલાવવાનો ચાટવો [“હલ્લો’ ઉદ્ગાર હવાલ પું. અવસ્થા; હાલત (૨) અહેવાલ હલો ઉદ. (ઇ. એલાઉ) ટેલિફાન દ્વારા વાત કરતાં કરાતો હવાલદાર ૫. (હવાલો + કા. દાર) સિપાઈ કે પોલીસની હલ્લાખોર વિ. (ફા.) હલ્લો કરે એવું; આક્રમક; નાની ટુકડીનો નાયક હુમલાખોર
[(રાસગરબા જેવું) હવાલદારી સ્ત્રી. (ફા.) હવાલદારનું કામ કે પદ હલ્લીશ(–ષક ન. એક પ્રકારનું નૃત્યપ્રધાન ઉપરૂપક હવાલાત સ્ત્રી. કાચી જેલ હલ્લો છું. ધસારો; હુમલો (૨) ધક્કો; નુકસાન (૩) હવાલે કિ.વિ. સુપરત; કબજે

Page #884

હવાલો)
૮૬૯
(હસ્તિચર્મ હવાલો છું. (અ.) કબજો; તાબો (૨) સુપરત; ભાળવણ હસાહસ(-સી) સ્ત્રી, વારંવાર હસવું તે (૨) ઠઠ્ઠામશ્કરી
(૩) અખત્યાર; સત્તા (૪) સામસામે ખાતે જમાઉધાર હસિત વિ. (સં.) હસેલું; હસવું તે (૨) હાંસી પામેલું કરવું તે (૫) કૌભાંડમાં ગુપ્ત સામેલગીરી (૬) સંદર્ભ; (૩) ખીલેલું; ઉલ્લસિત રેફરન્સ”
વાળું થવું તે હસીન વિ. (સં.) ખૂબસૂરત; દેખાવડું હવાવું અક્રિ. ('હવા' ઉપરથી) ભેજ લાગવો; ભીનાશ- હસીના સ્ત્રી. (અ.) ખૂબસૂરત સ્ત્રી; સુંદરી હવાં ક્રિ.વિ. હવે; હમણાં; હવાં
તિ હસ્ત છું. (સં.) આંગળીના ટેરવાંથી કોણી સુધીનો હવિ પં. ન. (સં.) બળિ આહુતિનો પદાર્થ; હોમવાનું અવયવ; કર (૨) તેરમું નક્ષત્ર-હાથિયો હવિષ ન. (સં.) હોમવા યોગ્ય દ્રવ્ય શિકાય તેવું અન્ન હસ્તઉદ્યોગ કું. (સં.) હાથની બનાવટો કે કારીગરીનો હવિષ્માન ન. (સં.) યજ્ઞ કે ઉપવાસના દિવસોમાં ખાઈ ઉદ્યોગ: હાથઉદ્યોગ હવું ન., હવી સ્ત્રી, હવો . (‘હોવું’નું અનિયમિત હસ્તક વિ. (૨) કિ.વિ. હાથે; મારફતે (૨) હવાલે; તાબે ભૂતકાળનું રૂ૫) થયું
હસ્તકલા (સં.) (-ળા) સ્ત્રી. હાથની કારીગરી હવે ક્રિ.વિ. (સં. એવું, પ્રા. હિવઇ, કેવઇ, એહવઇ, હેવ). હસ્તકૌશલ (સં.) (-લ્ય) ન. (કોઈ કામ કરવામાં) હાથની
અમુક પછી; અત્યારે (૨) અત્યાર પછી; આગળ પર કુશળતા હવેજ પું. દાળશાકમાં નાખવાનો મસાલો
હસ્તક્ષેપ પુ. વચ્ચે હાથ નાખવો - દખલ કરવી તે હવેજિયું વિ. હવેજ ભરી તૈયાર કરેલું કે વઘારેલું સંભારિયું હસ્તગત વિ. (સં.) હાથમાં આવેલું; પ્રાપ્ત (૨) કાબૂમાં હવેડી સ્ત્રી, નાનો હવાડો
આવી ગયેલું
કેિ હાવભાવ હવેડો છું. હવાડો; અવેડો
હસ્તચેષ્ટા સ્ત્રી, (સં.) હાથનો અભિનય-એનું હલનચલન હવેથી ક્રિ.વિ. અત્યાર પછીથી [પુષ્ટિમાર્ગીય મંદિર હસ્તતલ ન. (સં.) હથેળી હવેલી સ્ત્રી. (ફા.) મોટું ને સુંદર બાંધણીનું મકાન (૨) હસ્તદોષ છું. (સં.) હાથના લખાણનો દોષ (૨) હાથથી હવેલી સંગીત ન. (સં.) પુષ્ટિમાર્ગીય વૈષ્ણવ સંપ્રદાયનું કરેલો વીર્યપાત કિરાતો સત્કાર (અંગ્રેજી)
કીર્તન કે સંગીત સામગ્રી (દવોને માટે) હસ્તધૂનન ન. મળતી વેળા હાથ મિલાવીને હલાવીને હવ્ય વિ. (સં.) યજ્ઞમાં હોમવા યોગ્ય (૨) ન. હોમવાની હસ્તપાશ પું. (સં.) હાથકડી હવ્યકવ્ય ન. (.) દેવ અને પિતાને આપવાનો બળિ હસ્તપ્રક્ષાલન ન. હાથ ધોવા તે હશીશ છું. (અ.) ગાં; કેફી વનસ્પતિ
હસ્તપ્રક્ષેપ ૫. (સં.) દખલગીરી [“મન્યુસ્કિટ' હશે (સં. એવ) “હોવું'નું બીજા પુરુષ એકવચનનું તથા હસ્તપ્રત સ્ત્રી, હાથે લખેલી મૂળ પ્રત; હાથે લખેલું તે;
ત્રીજ પુરુષનું ભવિષ્યકાળનું રૂપ (૨) ઉદ્. ખેર; કંઈ હસ્તમેળો(-ળાપ) પું. હાથમાં હાથ મેળવવો તે (લગ્ન ચિંતા નહિ
વખતે); પાણિગ્રહણ
[બેશન' હશેકું વિ. નવશેકું; સહેજસાજ ગરમ [પરિણામ હસ્તમૈથુન ન. (સં.) હાથે કરેલો વિર્યપાત; “માસ્ટરહશ્ર પું. (અ.) કયામતનો દિવસ; મહાપ્રલય (૨) અંજામ; હસ્તરેખા સ્ત્રી, હથેલીમાં હોતી લીટીઓ (જેના વડે હસણી સ્ત્રી. (-ણું) ન. હાંસી, હસવું તે
ભવિષ્ય ભાખે છે.) હસણું વિ. હસ્યા કરનારું (૨) ટીખળી
હસ્તલાઘવ છું. (સં.) હસ્તકૌશલ્ય; હાથચાલાકી હસન ન. (સં.) હસવું તે; હાસ્ય
હસ્તલિખિત વિ. હાથનું લખેલું (૨) ન. હાથપ્રત (૩) હસનીય વિ. (સં.) હસવા યોગ્ય; હાંસીપાત્ર
હાથે લખીને કઢાતું ચોપાનિયું [માટેની) લિપિ હસનીયતા સ્ત્રી, હાંસીપાત્રતા
હસ્તલિપિ સ્ત્રી, (સં.) હસ્તલેખન કરવા માટેની (અંધ હસબંડ કું. (ઇ.) પતિ; સ્વામી
હસ્તલેખ છું. (સં.) હાથનું લખાણ (૨) હાથપ્રત; હસમુખ(-ખું) વિ. હસતા મુખવાળું; આનંદી
મૂળપ્રત; “મન્યુસિસ્ટ' હસરત સ્ત્રી. (અ.) દિલગીરી; અફસોસ (૨) પસ્તાવો હસ્તાક્ષર પું. (સં.) હાથે લખેલા અક્ષર (૨) સહી હસવું અ.ક્રિ. (સં. હસતિ, પ્રા. હસઈ) દાંત કાઢવા (૨) હસ્તાક્ષરવિજ્ઞાન ન. (સં.) હસ્તાક્ષરોના આધારે વ્યક્તિનાં
ગમત ખાતર બોલવું (૩) સક્રિ. હાંસી કરવી (૪) સ્વભાવ અને ભવિષ્યનું કથન કરતું શાસ્ત્ર-વિજ્ઞાન ન. હાસ્ય (૫) મશ્કરી; મજાક
હસ્તામલકવત્ કિ.વિ. (સં.) હથમાંના આમળું હોય એમ હસતી સ્ત્રી. (સં.) પૈડાંવાળી સગડી કરનારું (સહેલાઈથી કે સ્પષ્ટ રીતે); લેવું સહેલું પડે તેટલું
સામણું વિ. (હસાવવું પરથી) હસાવે એવું; હસાવ્યા નજીકનું તેમજ સરળ હોય એમ હસારત(-થ) સ્ત્રી., ન. (હસવું પરથી) હસી; મજાક હસ્તાંતરણ ન. (સં.) હાથ-બદલો (૨) મશ્કરીનું કારણ
હસ્તિચર્મ ન. (સં) હાથીનું ચામડું

Page #885

હસ્તિનાપુર)
૮ ૬૮
| હાઈડ્રોસીલ હસ્તિનાપુર ન. (સં.) કૌરવ-પાંડવની રાજધાની (અત્યારના તંતવ્ય વિ. (સં.) હણવા યોગ્ય દિલ્હીથી અંસી કિલોમીટર ઈશાન કોણ પર ગંગાનદી હંફામણ સ્ત્રી, હંફાવવું તે ઉપર આવેલી હતી તે પ્રાચીન નગરી)
હંફાવવું સક્રિ. (‘હાંફવું” ઉપરથી) થકવી નાખવું હસ્તિની સ્ત્રી. (સં.) હાથણી
હંબગ વિ. વાહિયાત કે તદ્દન ખોટું (૨) ન. ધતિંગ, ઢોંગ હસ્તિવેદ પું. (સં.) હાથી વિશેનું શાસ
હંભા ઉ. (સં.) ગાયના બાંઘડવાનો અવાજ હસ્તિપાલા(-ળા) સ્ત્રી. (સં.) હાથીખાનું
હંમેશ(-શાં) ક્રિ.વિ. રોજ; કાયમ હસ્તી ૫. (સં.) હાથી; ગજ; કુંજર
હંસ યું. (સં.) એક સુંદર મોટું પક્ષી; મરાલ (૨) જીવ; હસ્તી સ્ત્રી. (સં. અસ્તિ) હયાતી; અસ્તિત્વ
આત્મા (૩) હંસ અર્થાત્ એકદંડી નામથી ઓળખાતો હસ્તીદંત પં. (સં.) હાથીદાંત
એક પ્રકારનો સંન્યાસી હસ્તીશાલા (સં.) (-ળા) સ્ત્રી, હાથીખાનું
હંસક્ષીરન્યાય ૫. (સં.) સારગ્રાહી વૃત્તિ હસ્તે ના. હાથે; મારફત; દ્વારા
હંસગતિ સ્ત્રી. (સં.) હંસના જેવી ધીરગંભીર મોહક ચાલ હસ્તેપોતે શ... પોતે જાતે કર્યું છે એમ સૂચવે છે (હિસાબ હંસગામિની વિ. સ્ત્રી. (સં.) હંસગતિથી ચાલનારી (સ્ત્રી) હળ ન. (સં. હલ) જમીન ખેડવાનું ઓજાર
હંસણી સ્ત્રી, હંસની માદા: હંસી હળવું સક્રિ. ઝૂલવું (૨) હાલવું
હિંસપદ ન. હંસનું પગલું (૨) લખાણમાં ઉમેરો દર્શાવવા હળખેડ સ્ત્રી. હળથી ખેડવું તે
માટે કરવામાં આવતું () આવું ચિહ્ન; કાનપદ હળખેડુ વિ. હળ ખેડનાર; ખેડૂત
હસમંડલ ન. (સં.) એ નામનું આકાશનું એક તારામંડળ હળદર સ્ત્રી. (સં. હરિદ્રા, પ્રા. લિદ્રા, હલિદ્રા) એક હંસમાલા(-ળા) સ્ત્રી. ઊડતાં હંસોની હાર-પંક્તિ
ગાંઠાદાર મૂળ કે તેનો ભૂકો; એક મસાલો હંસરાજ !. (સં.) રાજહંસ હળદરવો . એક ઝાડ (૨) ડાંગર-બાવટાનો એક રોગ હંસલો છું. હંસ (૨) જીવ; આત્મા હળદરિયું, હળદી(-દિયું) વિ. હળદરના રંગનું કે પીળું હસવાહન પું. (સં.) બ્રહ્મા હળધર . (કૃષ્ણબ્રાતા) બળરામ; હલધર
હંસવાહિની સ્ત્રી, જુઓ ‘હંસવાહિની હળપતિ પું. (સૂરત બાજુ) દુબળા કહેવાતી જાતિનો માણસ હંસવાહિની સ્ત્રી. (સં.) સરસ્વતી દેવી
(૨) હળથી ખેડી ગુજરાન ચલાવતો ખેડૂત હંસા સ્ત્રી, હંસણી; હંસની માદા (૨) હંસવાહિની હળપૂણી સ્ત્રી, હવાના ચવડામાં નાખવાની કોશ હંસી સ્ત્રી. (-સિકા, સિકી) (સં.) હંસણી (હંસની માદા) હળવાશ સ્ત્રી. હળવાપણું
હા ઉદ્. (સં.) અરે; અહા [કહેવી તે; સ્વીકાર હળવું વિ. (સં. લઘુક, પ્રા. હલુવર્ષ, હલુઅલ) હળવેથી; હા ઉદ્. (સં. આમ) સંમતિસૂચક ઉદ્દગાર (૨) સ્ત્રી. હા ધીમું; નરમ (૨) અશિષ્ટ (૩) નબળું
હાઈગ્રોમીટર ન. (ઇ.) હવામાના ભેજને માપવાનું હળવું અ.ક્રિ. (સં. હિમ્ = પ્રેમની લાગણી થવી) જીવ સાધન; ભેજમાપક
મળવો; ગોઠવું; ગમી જવું (૨) અનુરક્ત થવું; આડો. હાઈ-જમ્પ ૫. (ઈ.) ઊંચો કૂદકો; હનુમાન કૂદકો
સંબંધ બાંધવો (પરસ્ત્રી સાથે) સિંપથી ચાલવું હાઇજિન ન. (ઇ.) આરોગ્યવિજ્ઞાન (2) આરોગ્ય હળવુંમળવું સક્રિ. પરસ્પર મળવું- ગોઠડી કરવી; સલાહ- હાઈજિનિક વિ. (ઇં.) આરોગ્ય વિષયક હળવે, (oથી) ક્રિ.વિ. આસ્તે; ધીમેથી
હાઇજિનિક્સ ન. (ઈ.) આરોગ્ય વિજ્ઞાન હળાહળ વિ., ન. હલાહલ; અતિ તીવ્ર, કાળકૂટ વિષ હાઈડ્રોકાર્બન ન. ઇં.) હાઇડ્રોજન અને કાર્બનના હળુહળુ કિ.વિ. હળવે હળવે ધીમે ધીમે
મિશ્રણથી થતો એક પદાર્થ હ ઉદ્. (સં.) આશ્ચર્ય, તુચ્છકાર, ધમકી, હકાર, હાજિયો હાઇડ્રોઇલેકિટ્ટર વિ. (ઇં.) જળવિદ્યુતીય કે ઉત્સાહદર્શક ઉદ્ગાર
હાઈડ્રોલૉજી સ્ત્રી, ન. (ઇ.) જળવિજ્ઞાન લિવણામ્ય હંકાઈ સ્ત્રી. હાંકવાનું કામ કે ઢબ
હાઈડ્રોક્લોરિક ઍસિડ કું. (ઇં.) મીઠાનો તેજાબ; હંકામણ ન. (-ણી) સ્ત્રી. હાંકવા-હંકારવાનું મહેનતાણું હાઈડ્રોજન પં. (ઇ.) એક પ્રકારનો વાયુ (ઓક્સિજનનો હંકારવુંસ ક્રિ. (સં. હક્કારયતિ, હક્કારઈ) હાંકવું; ચલાવવું એક ભાગ અને હાઈડ્રોજનના બે ભાગ મળતાં પાણી હંગામ પં. (અ.) પ્રસંગ; અવસર (૨) મોસમ; ઋતુ થાય છે.) હંગામી વિ. મોસમ પૂરતું; થોડા વખત માટેનું; કામચલાઉ હાઈડ્રોપથી સ્ત્રી. (ઇં.) જળચિકિત્સા; જલોપચાર હંગામો પુ. (ફા.) ધમાચકડી; ધમાલ (૨) તોફાન; હુલ્લડ હાઇડ્રોમીટર છું. (ઇં.) પ્રવાહીની ઘનતા માપવાનું યંત્ર હંટર ૫. (ઇ.) ચાબુક; કોરડો (૨) શિકારી
હાઇડ્રોલિક વિ. (ઇ.) વહેતા પાણીને લગતું હંડરવેટ . (. હંડ્રેડવેઇટ) ટનનો વીસમો ભાગ હાઇડ્રોસીલ સ્ત્રી. (ઇ.) વધરાવળ-એક રોગ

Page #886

હાઈકમિશનર) ૮ ૬૯
[હાણ હાઈ કમિશનર ૫. (ઇ.) પરદેશમાં પ્રતિનિધિ તરીકે હાજરકિંમત સ્ત્રી હાજર માલ મળે તે આપવાની કિંમત; રખાતો રાષ્ટ્રનો એક અધિકારી
“સ્પોટ પ્રાઇસ' જિવાબ તરત આપી શકે તેવું હાઈકુ ન. (જાપાની) સત્તર અક્ષરનો એક જાપાની હાજરજવાબ વિ. હાજરજવાબી; સમયાનુસાર યોગ્ય કાવ્યપ્રકાર; સત્તરાક્ષરી
ન્યિાયાલય હાજરજવાબી વિ. સમયાનુસાર યોગ્ય જવાબ તરત હાઈબ્રેર્ટ સ્ત્રી, (ઇ.) જિલ્લાની સૌથી વડી અદાલત; ઉચ્ચ આપવો તે (ર) સ્ત્રી તેની આવડત (જામીન હાઈપો ૫ (ઇ.) ફોટા ધોવાની એક દવા
હાજરજામિન-મી)ન ૫. ગુનેગારને હાજર કરવા માટેનો હાઈપોથીસિસ ૫., ન. (ઇં.) પૂર્વાનુમાન; પૂર્વધારણા હાજરાહજૂર વિ. હજૂરમાં તૈયાર હોય એવું (૨) સાક્ષાત; હાઈજપ પં. (ઈ.) ઊંચી કૂદ (૨) ઊંચો કૂકો પ્રત્યક્ષ હાઈટ સ્ત્રી, (ઈ.) ઊંચાઈ (૨) પરાકાષ્ઠા
હાજરી સ્ત્રી, હાજર હોવું તે હાઈફન સ્ત્રી, ન, (ઇ.) બે શબ્દો કે શબ્દના બે ભાગને હાજરીપત્રકન, હાજરી નોંધવાનું પત્રક [હા કહેનારો સાંધતું આવું (-) ચિહ્ન
સિંકર હાજિયો છું. ‘હા’ કહેવુંતે (૨) ખુશામતિયો; સઘળી વાતની હાઇબ્રીડ વિ. (ઇ.) કોઈ બે પદાર્થોનું મિશ્રિત કરેલું; હાજી . (અ.) હજ કરી આવેલો મુસલમાન હાઈસ્કૂલ સ્ત્રી, (ઇં.) માધ્યમિક શિક્ષણની નિશાળ હા જી ઉદ્જી હા, હા સાહેબ; “યસ સર” હાઈબ્લડપ્રેસર ન. (ઇ.) લોહીનું ઊંચું દબાણ
હાજીખાની સ્ત્રી, પૌંઆ હાઉ છું, (કન્નડમાંથી - ઘઉ એટલે સર્પ) બાળકને ભય હાટ સ્ત્રી. ન. (સં. હટ્ટ, પ્રા. હટ્ટ) દુકાન (ર) ગુજરી
ઉપજાવનારો કાલ્પનિક બિહામણો જીવ (૨) ન, સાપ હાટક વિ. (સં.) સોનાનું, સોનેરી (૨) ન. સોનું જેવું પ્રાણી (૩) બાઘડો (વાઘ, સિંહ વગેરે) (૪) હાટકવું અક્રિ. હાકોટો કરવો; પડકાર કરવો (૨) સક્રિ. ભય; ડર
ધમકાવવું હાઉસ ન. (ઈ.) ઘર; મકાન (૨) વિધાનસભા કે સંસદ હાટકેશ્વર પું. (સં.) મહાદેવ
બાબતમાં ગૃહ (૩) તેમાં હાજર રહેલ સભ્યસમૂહ હાટડી સ્ત્રી, હાટ-નાની દુકાન (૨) ગુજરી, બાર હાઉસટેક્સ S. (.) ઘરવેરો; મકાનવેરો
હાટિયાણું ન. બજારકામ; ખરીદકામ (૨) ખરીદવાહાઉસમેન પું. (ઇં.) ઘરકામ કરનાર પુરુષ; ઘાટી વેચવાનો ધંધો હાઉસવાઈફ સ્ત્રી. (ઇં.) ગૃહિણી
હાટિયું ન. ભીંતમાંનું બારણાવાળું નાણું હાઉસિંગ ન. (ઈ.) આવાસન; રહેઠાણ; નિવાસ હાડ ન. (સં. હ૩) હાડકું (૨) શરીરનો બાંધો; કાઠું હાઉસિંગ સોસાયટી સ્ત્રી, (ઇ.) આવાસન-મંડળી હાડકચર સ્ત્રી. શરીરમાં થોડો થોડો તાવ હોવો તે હાઉહાઉ કિ.વિ. કુતરાના ભસવાનો અવાજ
હાડકી સ્ત્રી, નાનું અને પોચું હાડકું હાક સ્ત્રી. (સં. હક્કા, પ્રા. હક્કા) હોકારો; બૂમ; કલ હાડકું ન. (સં. હ૩) અસ્થિ, હાડ
(૨) દોર; પ્રતાપ; છાપ [(૨) ધમકાવવું હાડછેડ સ્ત્રી. (દે. હg + છેડ) તિરસ્કાર; તરછોડવું તે હાકા-કે, કો)ટવું અ.ક્રિ. ગર્જના કરવી; હોંકારો કરવો હાડવર ૫. ઝીણો તાવ; જીર્ણજવર (દૂબળું હાકલ સ્ત્રી. (સં. હક્કા, પ્રા. હક્કા) હાંક; બોલાવવા હાડપિંજર ન. શરીરનું હાડકાનું ખોખું (૨) વિ. તદ્દન
માટે પાડેલી મોટી બૂમ; હાક પાડી બોલાવવું એ (૨) હાડમારી સ્ત્રી. (હડે+મારી) તિરસ્કાર; ધુત્કાર (૨) પ્રોત્સાહનભર્યો અનુરોધ (૩) પડકારો
હેરાનગતિ; મુશ્કેલી હાકલવું સક્રિ. હાકલ મારી બોલાવવું મૂિકવું હાડમાળા સ્ત્રી. હાડકાંની માળા હાકવું સક્રિ, હાંકવું; ચલાવવું (૨) હાક મારીને કાઢી હાડવું અ.ક્રિ. ઢોર ચરાવવા જવું હાકેટો પુ. મોટો ઘાંટો; હાકોટો; બુમોટો
હાડવેર ન. પાકું વેર; સખત શત્રુતા હાકેમ પુ. (અ. હકિમ) સૂબો; રાજયકર્તા અમલદાર હાડવેરી મું. કટ્ટો દુશ્મન હાકો . હાક વાગવી તે; પ્રાસકો (૨) હાકો મારી શિકારને હાડવૈદ(-ધ) મું. હાડકાં બેસાડનારો કે જોડનારો વૈદ ઘેરવો તે
હાડિયો ધું. કાગડો; હાડો હાકોટો પું. હાટો; બૂમ; મોટો ઘાંટો
હાડિયાતાવ . હાડકવર; જીર્ણજવર; ઝીણો તાવ હાજત સ્ત્રી. (અ) જરૂરિયાત; આવશ્યકતા (૨) ઝાડા- હાડે, વિ. કદાવર (માણસ)
પેશાબની શંકા; ખણસ (૩) કાચી જેલ; “લૉક-અપ' હાડેહાડ ક્રિ.વિ. છેક હાડકાં સુધી; હાડકે હાડકે હાજતખાનું. હાજતે જવાની જગ્યા; જાજરૂ કે પેશાબખાનું હાડો ૫. કાગડો; હાડિયો હાજરવિ. (અ. હાજિર) ઉપસ્થિત; સમક્ષ; મોજૂદ હોય તેવું હાડોહાડ કિ.વિ. હાડેહાડ; હાડકાં સુધી નિાશ હાજરકબાલો છું. તરત માલ આપવાનો કબાલ કે સોદો હાણ સ્ત્રી. (સં, હાનિ, પ્રા. હારિ) નુકસાન (૨) હાનિ;

Page #887

ત
હાતિમ ૮ બ્રહ
[હાફૂસ હાતિમ પૃ. (અ. ન્યાયાધીશ; કાજી (રાજા હાથરૂમાલ પું. હાથનો રૂમાલ હાતિમ, (વાઈ) પું. (અ.) એક પ્રખ્યાત સખાવતી આરબ હાથલાકડી સ્ત્રી. હાથનું બળ રિલવેનો હાથ; “સિગ્નલ' હાથ છું. (સં. હસ્ત, પ્રા. હત્ય) હસ્ત (૨) કોણીથી વચલી હાથલો વિ. ૫. હાથના જેવા ફાફડાવાળો (થોર) (૨)
આંગળીના છેડા સુધીની લંબાઈનું માપ (૩) (પત્તાંની હાથવગું વિ. હાથ પહોંચે તેવું (૨) જયારે જોઈએ ત્યારે રમતમાં) એક ભાગે જિતાયેલો દાવ (૪) રેલવેનું હાથમાં આવી શકે - કામમાં આવી શકે એવું [વણાટ સિગ્નલ (૫) હાથનો કસબ (૬) સામેલગીરી; મદદ; હાથવણાટ ના હાથે કે હાથસાળથી વણવું તે; હાથનું પ્રેરણા. ઉદા. એ કામમાં મારો હાથ નથી. (૭) કૃપા; હાથવાટકો . ઉપયોગી છોકરું કે નોકરી રહેમ. ઉદા. તેના ઉપર મારા બંને હાથ છે. (૮) હાથવેંત, (૦માં) ક્રિ.વિ. (સં. હસ્તિક, પ્રા. હત્યઅ) બહુ (રંગવા વગેરેમાં) બે હાથ દીધા (૯) લગ્નસંબંધ; નજીક; સાવ પાસે; હાથ આવવાની તૈયારીમાં પાણિગ્રહણ ઉદા. મંદાના હાથની માગણી કરી. હાથસાળ સ્ત્રી. હાથે ચલાવાતી સાળ (૧૦) સત્તા; તાબો; અખત્યાર; શક્તિ. ઉદા. આ હાથસિલક સ્ત્રી. હાથ પર સિલક હોય તે; રોકડ સિલક મારા હાથની વાત નથી. (૧૧) હાથવાળી બાજુ- હાથાપાઈ સ્ત્રી. (હિ.) હાથોથી મારામારી-લડાઈ પાસું ઉદા. ડાબે હાથે મનુનું ઘર છે.
હાથિણી સ્ત્રી, હાથીની માદા; હાથણી હાથઉછીનું વિ. ઉધાર; કામચલાઉ માગેલ નાણાં કે વસ્તુ હાથિયો છું. તેરમું નક્ષત્ર; હસ્ત નક્ષત્ર (૨) હાથી હાથબેડી, હાથકડી સ્ત્રી, હાથની બેડી (૨) બંધન; જંજાળ હાથી . (સં. હસ્તી, પ્રા. હWિઅ, હથી) હસ્તી; ગજ હાથકસબ ૫. હાથની કારીગરી; હસ્તકલા (૨) હાથના હાથીખાનું ન. હાથી રાખવાનો તબેલો કસબ (૩) સામેલગીરી; પ્રેરણા
હાથીદાંત પં. હાથીનો દંકૂશળ હાથકતામણ ન. હાથે કાંતવું તે; હાથકંતાઈ હાથીપગું વિ. રોગથી ફૂલેલા પગવાળું (૨) મોટા પગવાળું હાથકાગળ છું. ઘરગથ્થુ સાધનોથી બનાવેલો કાગળ હાથીપગો પુ. હાથીપગાનો રોગ; શ્લીપદ; “એલિફન્ટાઇસ” હાથકારીગરી સ્ત્રી, હાથની કારીગરી
હાથે ક્રિ.વિ. હાથ વડે; જાત; પોતે હાથકાંતણ ના હાથે કાંતવું તે
હાથેવાળો છું. વરકન્યાનો હસ્તમેળાપ હાથખરચી સ્ત્રી. છુટક કે પરચુરણ ખર્ચની રકમ કે ખર્ચવું હાથો છું. ('હાથ' ઉપરથી) હથિયાર કે ઓજાર જ્યાંથી હાથગરણું ન. લગ્ન વખતનો વધાવો - રૂપિયા આપે છે પકડાય તે ભાગ; મૂઠ કે દસ્તો (૨) સહાય; મદદ તે; ચાંલ્લો
(૩) પક્ષ હાથગાડી સ્ત્રી, હાથે ખેંચવાની કે ધકેલવાની ગાડી હાથોહાથ કિ.વિ. જેને આપવાનું હોય તેના જ હાથમાં હાથચાલાકી સ્ત્રી, હાથની ચાલાકી (જાદુના ખેલમાં). લઈ કે દઈને (૨) એકના હાથમાંથી બીજાના હાથમાં હાથછડ સ્ત્રી. (યંત્રથી નહિ) હાથથી છડીને તૈયાર કરેલા એમ; એકબીજાની મદદથી મુિસીબત ચોખા
તિવું હાદસા પું. (અ.) દુર્ઘટના; અકસ્માત (૨) વિ. વિપત્તિ; હાથ છૂટું વિ. ઉડાઉ; ખર્ચ કરે તેવું (૨) ઝટ મારી બેસે હાન સ્ત્રી. બાધા માનતા (૨) હાણ; નુકસાન હાથણ(Cણી) સ્ત્રી. (સં. હસ્તિની; પ્રા. હWિણી) હાથીની હા-ના સ્ત્રી. હા ને ના કરવી તે; આનાકાની માદા (૨) પુસ્તો; ડક્કો
હાનિ સ્ત્રી. (સં.) નુકસાન (૨) પાયમાલી; નાશ હાથતાળી સ્ત્રી. હાથની તાળી મિળના ઝાડા; અતિસાર હાનિ(કર, અકર્તા, કારક) વિ. (સં.) હાનિ કરનારું; હાથધોણું ન. (હાથ + “ધોવુંઉપરથી) પાતળા કાચા નુકસાનકારક હાથપગ પુ.બ.વ. મુખ્ય સાધન (૨) આધાર
હાફ વિ. (ઇ.) અડધું [જાતિ, જ્ઞાતિ કે દેશનાં હોય તેવું હાથપાકીટ ન. હાથમાં રાખવાનું પાકીટ
હાફકાસ્ટ વિ. (ઈ.) જેનાં મા અને બાપ વિભિન્ન ધર્મ, હાથપીં(-પિંજણ ન. હાથથી પીંજવું તે [વાનું મહેનતાણું હાફકોટ પં. (.) અડધે સુધી આવતો એક જાતનો કોટ હાથપિ(-પી)જાઈ સ્ત્રી હાથથી પીંજવું તે (૨) હાથથી પીંજ- હાફકૉટન ન. (ઇં.) અડધું સૂરત અને અડધું ઊન કે હાથપ્રત સ્ત્રી. હસ્તપ્રત
નાઈલોન હોય તેવું કપડું હાથ(વફેર) ન. (Oબદલો) ૫. એક હાથમાંથી બીજા હાફટૉન વિ. (ઇ.) નાની કે મોટી ટપકીદાર જાળીવાળા
હાથમાં જવું તે; માંહોમાંહે ફેરબદલો-હસ્તાંતરણ સાધનથી બ્લોકપ્રિન્ટિગ થાય તેવા પ્રકારનું હાથમુચરકા પુ.બ.વ. જાતના જામીન
હાફિજવું. (અ.) આખું કુરાન જેને મોઢે ય એવો માણસ હાથમેળાવો . હસ્તમેળાપ
(૨) પુ. ઈરાનનો એક પ્રખ્યાત કવિ હાથમોજું ન. હાથે પહેરવાનું મોજું
હાસ સ્ત્રી, (પ. આલ્ફોન્ઝો) એ નામના પોર્ટુગીઝ દ્વારા હાથયંત્ર ન. (સં.) હાથે ચલાવાય એવું યંત્ર
આવેલાં ચીરિયાંની કેરીના આંબાઓનું ફળ; આફસ

Page #888

હોમ
૮૦૧
[ હાલીમવાલી હામ. સ્ત્રી. હિંમત
હાર્ટફેલ ન. (ઈ.) હૃદય ચાલતું બંધ પડી જવું તે; હૃદય હામ સ્ત્રી, સંભાળ: તપાસ | [થનાર રોગનું મૃત્યુ
[અઘરું હામી સ્ત્રી. (અ.) જામીનગીરી; બાંયધરી (૨) જામીન હાર્ડ વિ. (ઇં.) મજબૂત; કઠણ (૨) નિધુર; શૂર (૩) હામીખત ન. જામીનદારીનો દસ્તાવેજ; જામીનખત હાર્ડવર્ક ન. (ઇ.) સખત પરિશ્રમ-મહેનત હામીદાર ૫. (અ., ફા.) જામીનદાર
હાર્ડવેર ન. (ઇ.) લોખંડનો ઇમારતી તેમજ યાંત્રિક કામ હાય ઉદ્દુ:ખ, ત્રાસ કે અફસોસનો ઉદ્ગાર (૨) અંતરના માટેનો સરસામાન (૨) સંગણક યંત્રનો એક ભાગ ઊંડા દુઃખની બદદુવા; શાપ
હાર્ડશિપ સ્ત્રી. (ઈ.) મુશ્કેલી; આપત્તિ હાયકારો પં. હાય હાય કરવું તે
હાર્દ ન. (સં.) હૃદય (૨) મર્મનું રહસ્ય (૩) ભાવાર્થ હાયપીટ સ્ત્રી, હાયપીટ કરવી તે; રોકકળ
હાર્બર ન. (ઈ.) બંદર; “પોર્ટ હાયવરાળ સ્ત્રી. શોક; અફસોસ (૨) ચિંતા; વ્યાધિ હાર્મની સ્ત્રી. (ઈ.) સૂમેળ; સંવાદિતા હાયવોય ઉદ્. શોકનો એવો ઉદ્દગાર
હાર્દિક વિ. (સં.) ખરા અંતરનું; અંતઃકરણપૂર્વકનું હાયહા(હો) સ્ત્રી. ઉદ્. હાયવોય (૨) કૂટવું હાર્મોનિયમ ન. (ઈ.) એક વિદેશી વાદ્ય; પેટીવાનું હાર છું. (સં.) ફૂલની મોટી માળા (૨) ગળામાં પહેરવાનું હાર્વેસ્ટ સ્ત્રી. (ઇં.) અનાજ લણવાની શરદ ઋતુ (૨) એક ઘરેણું
લણણી (૩) પાક હાર સ્ત્રી. (સં. હારિ, પ્રા. હારિ) ઓળ; પંક્તિ હાર્વેસ્ટર ન. (ઇં.) કાપણીનાં સઘળાં કામ કરનાર યંત્ર હાર સ્ત્રી. (હારવું ઉપરથી) પરાજય
હાલ પુ.બ.વ. (અ.) દશા; સ્થિતિ (૨) અવદશા (૩) -હાર વિ. (સં. કારક, પ્રા. આર) કરનાર' એ કર્તુવાચક ક્રિ.વિ. હમણાં; અત્યારે પ્રત્યય (ઉદા. સર્જનહાર).
હાલક પુ. (રવા.) હલવાની ક્રિયા (૨) અસ્થિરતા હારક વિ. (૨) પં. (સં.) હરનાર; હરે એવું હાલકડોલક કિ.વિ. (હાલવું+ડોલવું) ખળભળી ઊઠ્ય હારજીત સ્ત્રી, હાર અને જીત; પરાજય અને જય
હોય એમ; ડગુમગુ
ડામાડોળ હાડો . મોટો હાર (૨) ખાંડનાં ચકતાનો હાર હાલકલક ન. અવ્યવસ્થા; તોફાન (૨) વિ. તોફાની; હારણ સ્ત્રી, કાયરતા (૨) અધીરાઈ (૩) બાયલાપણું હાલઘડી ક્રિ.વિ. અબઘડી; અત્યારે હારણ વિ. હારેલા મન કે સ્વભાવનું (૨) અધીરું હાલચાલ સ્ત્રી. હાલવુંચાલવું તે; હરફર (૨) રીતભાત હારતોરા પુ.બ.વ. હાર ને તોરા (૨) માન; આદર હાલરડોલણ વિ. ડગમગતું હારબંધ ક્રિ.વિ. એક હારમાં; સળંગ એક પંક્તિમાં હાલરડોલણ વિ. અસ્થિર; ચલાયમાન હારમાળા (સં.) (-ળા) સ્ત્રી, હાર કે હારની માળા (૨) હાલત સ્ત્રી. (અ.) અવસ્થા; સ્થિતિ (૨) ટેવ નરસિંહ મહેતાનું એ નામનું આખ્યાન
હાલતાં ચાલતાં ક્રિ.વિ. વારેઘડીએ; હરવખત હારવું અ.ક્રિ. (સં. હારયતિ, પ્રા. હાર) સ્ત્રી. પરાજિત હાલનું વિ. હમણાંનું
થવું (૨) કાયર થવું; થાકવું (૩) સક્રિ. રમતમાં હાલબેહાલ વિ. બૂરી દશા-સ્થિતિ પામેલું કોઈ વસ્તુ જિતાવી
હાલરડું ન. બાળકને ઝુલાવતાં ગવાતું ગીત હારસિંગાર ન. પારિજાતક (જાપાની રીત હાલરફૂલર ન. ઘોડિયાની દાંડી ઉપર ટંગાતું કોડીઓનું હારાકીરી સ્ત્રી. (જાપાની) આપઘાત કરવાની એક ઝૂમખું -હારી વિ. (સં.) (સમાસના ઉત્તરપદમાં) હરનારું; જેમ હાલરું ન. બાળકને નજર લાગે નહિ એવી ચીજોની માળા કે મનોહારી
છોડતું એક પક્ષી (૨) ટળું (૩) હાલરડું (૪) કણસલાંમાં કણ છૂટા હારીલ ના જન્મની વખતે પકડેલું લાકડું મરતાં સુધી ન પાડવા ખળામાં બળદ ફેરવાય છે તે ક્રિયા -હારું વિ. “કરનાર' એ અર્થનો કર્તવાચક પ્રત્યય. જેમ કે હાલવું અકિ. (સં. હલ્લતિ, પ્રા. હલ્લ0) જવું; ચાલવું જાણહારું
તિલનામાં; સરખામણીમાં (૨) ટકી રહેવું (૩) ધ્રુજવું; હલવું હારે ના. (હાર' = પંક્તિ ઉપરથી) જોડે; સાથે (૨) હાલહવાલ પુ.બ.વ. (ાલ ઉપરથી) દુર્દશા; ખાનાખરાબી; હારો પં. છ મણ(૧૨૦ કિલો)નું વજન
પાયમાલી (૨) વિ. દુર્દશામાં પડેલું હારો છું. છાણાંનો મોઢવો
હાલ હાલ ક્રિ.વિ. હમણાં જ; અબઘડી હારોહાર ક્રિ.વિ. એક હારમાં; હારબંધ
હાલા ઉદ્. (૨) સ્ત્રી. હાલો; હાલરડું હાર્ટ ન. (ઇ.) હૃદય (૨) મર્મનું રહસ્ય
હાલા સ્ત્રી. (હિ.) મંદિર (૨) કાવ્યરસ હાર્ટએટેક પું. (ઇં.) હૃદયરોગનો હુમલો
હાલાકી સ્ત્રી. (અ. હલાકી) પરેશાની; હેરાનગતિ હાટડિસીઝ ન. (ઇ.) હૃદયરોગ
હાલીમવાલી છું. હલકા દરજ્જાનો-રેંજીપેંજી માણસ

Page #889

હાલો) ૮e૨
[ હાંસવો હાલો ઉદ્બાળકને હીંચતાં વપરાતો ઉદ્ગાર (૨) પં. કે વિનવણીનો ઉદ્દગાર. ઉદા. તમે એમ કરજો, હાં.
ખોયું; પારણું (બાળભાષામાં) (૩) હાલરડું (૪) (૨) ચાલુ વાતમાં વચ્ચે વચ્ચે હોકારો દેવાનો ઉદ્ગાર હાલરડાનું ગીત
(૩) સામો હોકારો-પડકાર કરવાનો ઉદ્ગાર (૪) હાલો ચાલો . (૨) ફરવું તે; હાલોડોલો; હાલચાલ હા; હકારસૂચક ઉદ્ગાર (૫) ગીતમાં આરંભનો હાલોડોલો છું. હરવું ફરવું તે (૨) શરીરની નબળાઈને હુલાવનારો ઉદ્ગાર. ઉદા. “હાં રે અમે એકસાથે સાથ લીધે થોડીઘણી હરફર થાય તે
મળી ગાતાં'તાં! (૬) અરેરાટી સૂચવતો ઉગાર, બધું હાવ છું. ઇચ્છા; હવસ
હાં, તમે તો આનો અડદાલો કાઢી નાખ્યો !' હાવ પું. (સં.) શૃંગારયુક્ત ચેષ્ટા કે ચાળો (સ્ત્રી) હાં ઉદ્. (સં. આમૂ+ખેલુ, પ્રા. આં+ભારવાચક “ હાવભાવ પુ.બ.વ. શૃંગારયુક્ત ચે; નખરાં
ઉપરથી થયેલ “આંહુ દ્વારા “હાંઉ') હાં; બસ; પૂરતું હાવરુબાવરું વિ. (હાવ=ઇચ્છા+બાવ) વ્યાકુળ; ગભરાયેલું; (૨) બરોબર; એમ જ ગાંડા જેવું
ભૂખ હાંક સ્ત્રી, બોલાવવા માટે પાડેલી બૂમ; હાક હાવરો પં. (હાવ=ઇચ્છા પરથી) તાવ ગયા પછી ઊઘડતી હાંકણિયું વિ. હાંકનારું હાવલાં નબ.વ. ફાંફાં; વલખાં કિરી કૂટવું તે હાંકણિયો છું. હાંકનારો; હાંકે હાવસોઈ, (0ઝાવસોઈ) સ્ત્રી. ઝાવસોઈ એવો અવાજ હાંકણી સ્ત્રી. હાંકવાની રીત (૨) હાંકવું તે હાવાં, (-) કિ.વિ. હમણાં; હવે
હાંકવું સ.ક્રિ. (સં. હક્કયતિ, પ્રા. હક્ક) પશુ, વાહન, હાવી વિ. (અ.) છવાયેલું; આચ્છાદિત
વહાણ, ગાડી વગેરેને ઇચ્છિત માર્ગે ચલાવવું (૨) હાશ કે. જંપ, સંતોષ કે નિવૃત્તિનો ઉદ્ગાર (૨) સ્ત્રી. ગપ મારવી (૩) હાંકી કાઢવું નિરંત; જંપ; શાંતિ
હાકારો . હા એવો અવાજ; કાર કિ હાશીશ સ્ત્રી. (અ. હશીશ) એક કેફી પદાર્થ - માદક હાંકે ઉદ્. ભાર, અનુરોધ કે વિનવણીનો ઉદ્ગાર; બરાબર
વનસ્પતિ; હશીશ હિાસ્યરસનો સ્થાયી ભાવ હાંકેડુ છું. હાંકનારો; ગાડીત (૨) સરદાર; આગેવાન હાસ પું. (સં.) હાસ્ય; હસવું તે (૨) મશ્કરી; ઠઠ્ઠો (૩) હાંજા પુ.બ.વ. શરીરના અંગો (૨) શરીરના સાંધા (૩) હાસ્તો ઉદ્. હા જ તો; જરૂર; હા
(લા.) હિંમત; શક્તિ હાસ્ય ન. (સં.) હસવું તે; હાસ (૨) હાસ્ય રસ હો જી ઉદ્. હાજી; માન સાથે જવાબ દેવાનો એક ઉગાર હાસ્યકાર મું. લોકોને હસાવનાર કલાકાર (૨) હાસ્ય- હાંડલી સ્ત્રી. (સં. હડિકા, પ્રા. પંડિઆ ઉપરથી) નાનું સાહિત્ય લખનાર
- હાંડલું; હાંલ્લી હાસ્યકારક વિ. હસાવનાર; હાસ્ય ઉપજાવનારું હાંડલું ન. પહોળા મોંનું માટીનું એક વાસણ હાસ્યચિત્ર ન. ટોળ કરવા દોરેલું હાસ્યજનક ચિત્ર; હાંડવો છું. ઢોકળાં જેવી એક ખાદ્ય વાની; રંગેલું ઠઠ્ઠાચિત્ર; “કેરિકેચર'
હાંડી સ્ત્રી. (સં. ઇંડિકા, પ્રા. પંડિઆ) હાંલ્લી (૨) ધાતુનું હાસ્યજનક વિ. હાસ્ય ઉપજાવે એવું
તેવું વાસણ (૩) શોભા માટેનું કાચનું દીવો રખાય હાસ્યરસ ૫. નવ રસોમાંનો એક
તેવું લટકતું કૂંડું હાસ્યરસિક વિ. (સં.) હાસ્યરસવાળું
હાંડો છું. (સં. હાંડ, પ્રા. હંડ) મોટો દેગડો હાસ્યલેખક છું. હાસ્યસર્જક
[વાર્તાલાપ હાંફ ચું, સ્ત્રી. (૦ણ) (સં. હાંફ) ઉતાવળો શ્વાસ ચાલવો હાસ્યવિનોદ પં. હસ્ય અને વિનોદ; ટોળટીખળવાળો તે (૨) તેથી થતી છાતીની રૂંધામણ; અમૂંઝણ હાસ્યવૃત્તિ સ્ત્રી. (સં.) હસવા-હસાવવાની વૃત્તિ-શક્તિ હાંફવું અ.ક્રિ. હાંફ ચડવી હાસ્યાસ્પદ વિ. (સં.) હાસ્યપાત્ર; હસવું આવે એવું હાંફળે વિ. વ્યાકુળ; બાવરું
વ્યાકુળ હાહાકાર છું. (સં.) “હા ! હા!' એવો શોક કે ત્રાસનો . હાંફળે ફાંફળે વિ. ગભરાયેલું, બેબાકળું; બાવરું; આકુળ
ઉદ્ગાર; સર્વત્ર શોક અને ત્રાસની લાગણી ફેલાઈ હાં રે ઉ. કેટલાંક ગીતોમાં પાદપૂરક જવી તે
હાંલ્લી સ્ત્રી. (-બ્લ્યુ) ન. હાંડલી; હાંલું હાહાહીતી સ્ત્રી, હાસ્યવિનોદ; ઠઠ્ઠામશ્કરી
હાંસડી સ્ત્રી. (સં. અંસ, પ્રા. અંસ) ગળા આગળનું એક હાહો સ્ત્રી. હોહા; બુમરાણ (૨) ધામધૂમ; ધમાલ હાડકું (૨) ગળાનું એક ઘરેણું હાળી છું. (સં. હાલિક, પ્રા. હાલિઅ) હળ વડે ખેડનાર; હાંસ(-સિરાલ વિ. (અ. હાસિલ) મળેલું; પ્રાપ્ત (૨) ન. ખેડૂત (૨) ખેતીકામમાં મદદગાર નોકર
દાણ; જકાત; કર (૩) ફાયદો; લાભ (૪) ઉત્પન્ન; હાળો . ખેડૂત (૨) પતિ; ધણી
પેદાશ (પ) પરિણામ હાં ઉદ્. (સં. આમ્, પ્રા. આમ, આમ) ભાર, અનુરોધ હાંસવો ૫. ત્રીકમ; ચાંચવો

Page #890

હાંસિયો
૮ 3
[ હિમરાશિ હાંસિયો છું. (અ. હાશિવ) કાગળની કોરી રખાતી હિતવાદી વિ. (સં.) હિતવાદવાળું સ્વાર્થસાધુ તિ સામાન્યતઃ ડાબા હાથ પરની પટ્ટી
હિતવિરોધ પું. (સં.) હિતમાં આડ; હિતમાં વિઘ્નરૂપ હોવું હાંસી સ્ત્રી. (સં. હાસિકા, પ્રા. સિઆ) હસવું તે (૨) હિતશત્રુ છું. મૂર્ખતાથી હિત કરવા જતાં પરિણામે હાનિ મજાક; મશ્કરી (૩) ફજેતી; ભવાડો
કરનાર મિત્ર (૨) હિતમાં આડે આવનાર; હાંસીખેલ પુ. મજાક માટે કરેલું કે ખેલ જેવું કામ; મશ્કરી અહિતકારી માણસ હાં હાં ઉદ્દે હાં (૨) અરેરાટી બતાવનારો ઉદ્ગાર (૩) હિતસંબંધ છું. (સં.) સ્વાર્થની સગાઈ “કરશો' એવા ભાવનો ઉદ્ગાર
હિતસ્વી વિ. (સં. તેજસ્વિત્ જેવાના સાદૃશ્ય નવો બનેલો હિ સંયો. (સં.) જ (પદ્યમાં)
[ચતુરાઈ ' શબ્દ હિનૈષિનું - હિતૈષી) હિતેચ્છુ હિકમત સ્ત્રી. (અ.) યુક્તિ (૨) કરામત; કારીગરી (૩) હિતાધિકારી વિ. (સં.) હિત ધરાવતું; “બેનિફિશિયરી” હિકમતી વિ. હિકમતવાળું; યુક્તિબાજ બૂિમરાણ હિતાર્થી વિ. (સં. હિતાર્થિનું) ભલું ઇચ્છનાર (૨) લાભાર્થી દિકરાણન. (દ. હિક્કિઅ) કકલાણ; રોકકળ (૨) ઘોઘાટ; હિતાર્થ(-થે) કિ.વિ. હિત માટે હિકકળ ન. વરસાદથી થતી અતિશય ઠંડી
હિતાવહ વિ. હિતકારક; શ્રેયકારક હિકકા સ્ત્રી. (સં.) હેડકી; વાધણી હિન હિતાહિત ના હિત અને અહિત; લાભ અને ગેરલાભ
[હીન હિચકારું વિ. હીચકારું; કાયર; બાયલું (૨) અધમ, નીચ; હિતેચ્છુ વિ. (સં.) હિત ઇચ્છનાર; શુભેચ્છક હિચકાવવું સક્રિ. ‘હીચકવું'નું પ્રેરક
હિતેશરી વિ. (સં. હિતેશ્વર, સં. હિતૈષી દ્વારા ભ્રષ્ટ થતાં હિચકિચાટ . ખચકાટ; અવઢવ
હિતેશરી થયું.) હિતૈષી; હિતેચ્છુ હિચાવવું સક્રિ. “હચવું”નું પ્રેરક
હિનૈષિણી વિ., સ્ત્રી, (સં.) હિતૈષી સ્ત્રી હિચાવું અ.કિ. ‘હચવું’નું ભાવે તે; નિર્વાસન હિતૈષી વિ. (સં.) હિતેચ્છુ (સંસ્કૃત ગ્રંથ હિજરત સ્ત્રી, (અ.) વતનથી છૂટા પડવું કે વતન છોડવું હિતોપદેશ છું. (સં.) હિતની શિખામણ (૨) એક જાણીતો હિજરતી વિ. હિજરત કરનારું, હિજરત કરી નીકળી ગયેલું; હિદાયત સ્ત્રી. (સં.) રસ્તો દેખાડવો તેનું માર્ગદર્શન (૨) નિર્વાસિત
શિખામણ * હિજરાવવું સક્રિ. હિજરાવું'નું પ્રેરક
હિના સ્ત્રી. (ફા.) (-નો) છું. મેંદી કે તેનો છોડ હિજરાવું અક્રિ. (અ. હિજ = જુદાઈ ઉપરથી) ઝૂરવું; હિપહિપ હુરે કિ.વિ. આનંદ કે વિજયનો ઉદ્ગાર
બળ્યા કરવું; વિયોગના દુઃખે દુઃખી થવું હિપોપૂસી સ્ત્રી. (ઇ.) ખાપડ; ઢોંગ હિજરી વિ. (૨) પં. (સન) (અ.) હજરત મહમદ હિપોપોટેમસન. (ઈ.) એક મોટું જળચર; દરિયાઈ ઘોડો; પેગંબર મક્કા છોડી મદીનામાં ગયા ત્યારથી ગણાતો જળ-ધોડો
જાદુ (૩) વશીકરણવિદ્યા સંવત (તા. ૨૬ જુલાઈ, ઈ.સ. ૬૨૨થી) હિપ્નોટિઝમ ન. (ઇ.) સંમોહનવિદ્યા; મૂછનાશા (૨) હિજ છું. (અ.) વિયોગ; વિરહ
હિફાજત સ્ત્રી. (અ.) જાળવણી; સંભાળ હિટ સ્ત્રી. (ઇ.) ગરમી; ઉખા (૨) આવેગ; ઉત્તેજના હિબ્રૂ સ્ત્રી. (ઇ.) યહૂદીઓની મૂળ ભાષા હિટ છું. (ઇં.) પ્રહાર (૨) ટકા (૩) વિ. લોકપ્રિય હિમ ન. (સં.) બરફ; “સ્નો' (૨) ઘણો સખત ઠાર (૩) હિટલરશાહી સ્ત્રી. હિટલર જેવી સરમુખત્યારી કે એવી અતિશય ઠંડી એકહથ્થુ હકુમત; જહાંગીરી
હિમકણ છું. (સં.) હિમનો કણ; “ફૂલેક પ્રિદેશ હિડિંબા સ્ત્રી, (સં.) ભીમની રાક્ષસપત્ની
હિમક્ષેત્ર ન. (સં.) વારંવાર હિમ પડ્યા કરતું હોય તેવો હિત ન. (સં.) કલ્યાણ; શ્રેય (૨) લાભ; ફાયદો (૩) હિમગંગા સ્ત્રી. (સં.) હિમાલયમાં વહેતી (તે પ્રદેશની) વિ. માફક આવે તેવું; પથ્ય
ગંગા હિત(વેકર, કર્તા(-7), કારક) વિ. (૨) પં. (સં.) હિમગિરિ પું. (સં.) હિમાલય હિત કરે તેવું; ભલું કરનારું
હિમનદી સ્ત્રી, (સં.) બરફની નદી; “ગ્લેશિયર' હિતકારિણી સ્ત્રી. (સં.) હિત કરનારી (સ્ત્રી) હિમપર્વત પં. (સં.) બરફનો પહાડ જેવો મોટો કટકો (૨) હિતકર્તા(-7) પું, વિ. (સં.) હિત કરનાર
દરિયામાં તરતો બરફનો ડુંગર; “આઈસબર્ગ હિતકારિતા સ્ત્રી. હિત કરવાપણું
હિમપ્રદેશ પું. (સં.) શીત કટિબંધમાં આવેલો કે એના જેવો હિતકારી વિ. (સં, હિતકારિન) હિત કરનાર
આબોહવાવાળો પ્રદેશ હિતચિંતક વિ. (૨) પું. હિત ઇચ્છનાર-વિચારનારું હિમપ્રપાત પં. (સં.) બરફનો અચાનક વરસાદ પડ્યો તે હિતવાદ . (સં.) હિતકારી વાદ (૨) સ્વહિતનો વાદ; હિમરશ્મિ . (સં.) ઠંડાં કિરણોવાળો ચંદ્ર સ્વાર્થસાધુપણું
હિમરાશિ છું. (સં.) કુદરતી બરફનો ઢગલો

Page #891

હિમવષ) ૮૪
[હિંડોળો હિમવર્ષા સ્ત્રી. કુદરતી બરફનું વરસવું તે; હિમનો વરસાદ હિસાબ છું. (અ.) ગણના ગણતરી (૨) દાખલો (ગ.) હિમાંશૈલપું. (સં.) હિમાલય
(૩) લેણદેણ; આવકખર્ચવગેરેની ગણતરી કે તેનું નામું હિમસુતા સ્ત્રી. (સં.) ગંગાનદી (૨) પાર્વતી
(૪) લેખું; વિસાત (પ) રીત; ઢગ; મર્યાદા; નિયમ હિમશિખર ન. (સં.) હિમાચ્છાદિત શિખર
હિસાબકિતાબ છુંલેવડદેવડના ચોપડા (૨) લેણદેણનો હિમાની સ્ત્રી. (સં.) હિમનો સમૂહ; બરફનો ઢગલો હિસાબ
[‘ઓડિટર' હિમાચળ ૫. હિમાલય
હિસાબચોકસી મું. (અ.) હિસાબ તપાસનાર; અન્વેષક; હિમાદ્રી મું. (સં.) હિમાલય સિમર્થન કરવું તે હિસાબનીશ(-સ) પં. હિસાબ રાખનાર; ‘એકાઉન્ટન્ટ' હિમાયત સ્ત્રી. (અ) પક્ષ લેવો તે; તરફદારી (૨) હિસાબી વિ. હિસાબને લગતું (૨) હિસાબ રાખનારું; હિમાયતી વિ. હિમાયત કરનાર
હિસાબ રાખવામાં કરવામાં કુશળ (૩) ગણીને નક્કી હિમાલય પં. (સં.) ભારતની ઉત્તરે આવેલો પ્રસિદ્ધ પર્વત કરેલું ચોક્કસ (૪) ૫. હિસાબ રાખનારો મુનીમ હિમાળું વિ. હિમવાળું; હિમ જેવું ઠંડું (ર) ઠંડી ઋતુનું હિસાબે ક્રિ.વિ. હિસાબથી જોતાં કે ગણતાં (૨) રીતે; હિમાળો છું. (સં. હિમાલય) હિમાલય (૨) શિયાળો ગણતરીથી અિવાજ (ગાય કે ઘોડાનો) હિમાંક પું. (સં.) ઠાર-બિંદુ; “ફીઝિંગ-પોઈન્ટ' હિસારવ (સ. હેષારવ, પ્રા. હેસારવ) હિસારો છું. એવો હિમાંશુ પં. (સં.) ચંદ્ર [ચિકિત્સા કરનાર દાક્તર હિસાવવું સક્રિ. “હસવું નું પ્રેરક [વાઈ; ફેફરું હિમેટોલૉજિસ્ટ છું. (ઇં.) લોહીના રોગોનું નિદાન અને હિસ્ટીરિયા પુ. (ઇ.) મૂછ આતો વાયુનો એક રોગ; હિયરિંગ ઍઇડ ન. (ઇ.) બહેરી વ્યક્તિ સાંભળી શકે તે હિસ્ટ્રી મું., સ્ત્રી. (ઇ.) ઇતિહાસ (૨) ભૂતકથા; અતીત માટેનું સાધન; શ્રવણસહાયક
હિસ્સેદાર વિ. ભાગીદાર; ભાગિયો હિયાં ક્રિ.વિ. અહીં; અહીંયા
હિસ્સેદારી સ્ત્રી. (ફા.) ભાગીદારી હિરણમય વિ. (સં.) સુવર્ણમય; સોનાનું બનેલું હિસ્સો છું. (અ.) ભાગ; ફાળો વિદ્યારણી હિરણ્ય વિ. (સં.) સોનું; કાંચન
[પિતા હિંગ સ્ત્રી. (સં. હિંગુ) એક ઝાડનો ઉગ્ર વાસવાળો રસ; હિરણ્યકશિપુ છું. (સં.) એક અસુર રાજા - પ્રહલાદનો હિંગડો છું. હલકી જાતની હિંગ સ્થિાનક હિરણ્યગર્ભ પું. (સં.) બ્રહ્મા (૨) વિષ્ણુ (૩) સૂક્ષ્મશરીર- હિંગળાજ સ્ત્રી. સિંધ બલુચિસ્તાનમાંની એક દેવી કે તેનું યુક્ત આત્મા
હિંગળો, (ક) પં. (સં. હિંગુલ, પ્રા. હિંગુલુ) ગંધક અને હિરયમય વિ. હિરામય; સોનાનું બનેલું
પારાની મેળવણીવાળો એક લાલ પદાર્થ હિરણ્યાક્ષ છું. (સં.) હિરણ્યકશિપુનો મોટો ભાઈ હિંગળોકિયું ન. (સં. હિંગુલ ઉપરથી) હિંગળોક રાખવાની હિરવણી સ્ત્રી, બે તારી થયેલી સૂતરની આંટી
ડબ્બી-દાબડી (૨) વિ. હિંગળોકના રંગનું હિરાસતસ્ત્રી(અ) કાચી જેલ, કેદખાનું (૨) પોલીસજાતો હિંગાષ્ટક(૦ચૂર્ણ) ન. હિંગ વગેરે આઠ વસ્તુઓનું ચૂર્ણ હિલચાલ સ્ત્રી. હાલવું ચાલવું તે (૨) પ્રવૃત્તિ; ચળવળ હિંગુ છું, ન. (સં.) હિંગ હિલસ્ટેશન ન. (ઇ.) પર્વત-પહાડી પર આવેલું હવા- હિંગોરું ન. (-રો) ૫. (સં. ઇંગુદી) હિંગોળીનું ફળ ખાવાનું સ્થળ
હિંચકવું અ.કિ. જુઓ “હીંચકવું હિલામો છું. મજબૂત પ્રયત્ન (૨) બંડ; બળવો હિંચકો ૫. જુઓ “હીંચકો હિલાવવું સક્રિ. ‘હીલવું'નું પ્રેરક
હિંચવું અ.જિ. જુઓ ‘હીંચવું હિલાનું અ.ક્રિ. ‘હલવું'નું ભાવે
હિંચાવવું સક્રિ. જુઓ “હીંચાવવું હિલિયમ ન. (ઇ.) વાયુરૂપી એક મૂળતત્ત્વ હિંચાવું અ.ક્રિ. જુઓ “હીંચાવું હિલોળવું સક્રિ. (સં. હિલ્લોલતિ, પ્રા. હિલ્લોઈ) હિલોળે હિંચોળવું સક્રિ. જુઓ “હીંચોળવું' ચડાવવું; ખૂબ હીંચોળવું
હિંચોળાખાટ સ્ત્રી, જુઓ “હીંચોળાખાટ હિલોળેલ વિ. ખૂબ હીંચોળેલું (૨) આનંદી (૩) શોખીન હિંડછા સ્ત્રી, જુઓ ‘હીંડછા હિલોળો પં. (સં. હિલ્લોલ) તરંગનો ઉછાળો (૨) હિંડવું અક્રિ. જુઓ હીંડલું
હીંચવામાં તેવો લાંબો ઝોલો (૩) ગમ્મત; ખુશાલી હિંડાડ(-)વું જુઓ “હીંડાડ(-વીવું. હિલ્લોલ પં. (સં.), (-ળ) . મોજું; તરંગ (૨) મનનો હિંડાળું અ.ક્રિ. જુઓ “હીંડાવું
[હિંદોલ તરંગ હિલ્લોડ) હિલ્લોળે ચડાવવું હિંડોલ(-ળો) ૫. (સં. હિંડોલ, પ્રા. હિડોલ) હિંડોળો; હિલ્લોલ(-ળ)નું સક્રિ. (સં. હિલ્લોલતિ, હિલ્લોડતિ, પ્રા. હિંડોળાખાટ સ્ત્રી, હિંડોળાનું ખાટલા જેવું ચોકઠું હિશ્નો ઉદ્ ઊંચકીને જોરથી નીચે ફેંકતી વખતે કરાતો હિંડોળો ખું. (સં. હિંડોલ, પ્રા. હિંડોલ) કઠેરાવાળો મોટો ઉદ્દગાર
હીંચકો; ફૂલો

Page #892

હિંદ] ૮૭૫
Tહીરો હિંદ ૫. સ્ત્રી. ન. (સં. સિંધુ, સપ્તસિંધુ) હિન્દુસ્તાન; ઊતરતું (૩) ભેગવાળું (૪) વગરનું; વિનાનું; ઓછું; ભારત
કમ હિંદવાણી સ્ત્રી. ભારતની કે ભારતીય સ્ત્રી
હિણકમાઉ વિ. કમાણી વિનાનું; નિરુદ્યમી હિંદવી વિ. (ફા.) ભારતનું; ભારતને લગતું; હિંદી હીણકર્મ ન. (સં.) નીચ કર્મ હિંદી વિ.ભારતનું (૨) સ્ત્રી. ઉત્તરભારતમાં બોલાતી એક હીણકર્મી વિ. (સં.) નીચ કર્મ કરનારું
ભાષા (૩) ભારતની રાષ્ટ્રભાષા (૪) પં. ભારતનો હીણપત(-દ) સ્ત્રી, ન. હીણપણું; હલકાઈ વતની
હીણભાગી(-૭) વિ. (સં.) ભાગ્યહીન; કમનસીબ હિંદી-હિંદુસ્તાની સ્ત્રી. ભારતની રાષ્ટ્રભાષા હીણવર પુ. (સં.) કન્યા કરતાં ખૂબ ઓછી ઉંમરનો પતિ હિંદુ વિ. પું. (હિંદ ઉપરથી) હિંદુ ધર્મના અનુયાયી હીણવરું ન. હીણવર હોવું એ; કજોડું હિંદુત્વ(-પન) ન. (ફા.) હિંદુ હોવાપણું
હીણવું સક્રિ. બીજાનું હીણું બોલવું (૨) ઉતારી પાડવું હિંદુલૉ . હિંદુઓ માટેનો કાયદો
હિણું વિ. સં. હીન, પ્રા. હીણ) હીન; અધમ; હલકું હિંદુસ્તાન પં. ન. (ફા.) ભારતવર્ષ; હિંદ
(૨) ભેગવાળું (૩) વગરનું; વિનાનું હિંદુસ્તાની વિ. (ફા.) ભારતનું; ભારતને લગતું (૨) પં. હીન વિ. (સં.) તજી દીધેલું (૨) વગરનું; વિનાનું ઉત્તર ભારતનો રહેવાસી
(સમાસમાં) ઉદા. શક્તિહીન (૩) હીણું, અધમ, હલકું હિંદુસ્થાન પૃ., ન. હિંદુસ્તાન; ભારત
હીનતા સ્ત્રી. હીણપત; નીચતા; હલકાઈ હિંદોલ પં. (સં.) હીંચકો, હિંડોળો (૨) હિંડોળ; એકરાગ હીનયાન પં. બૌદ્ધધર્મનો એક સંપ્રદાય હિંદોળવું સક્રિ. હિંદોળા કે પારણામાં ઝુલાવવું હીતયાની વિ. (સં.) હીનયાનનો અનુયાયી હિંમત સ્ત્રી (અ.) બહાદુરી; વિરતા; શૂરાતન હીનવૃત્તિ વિ. (સં.) હલકી દાનતવાળું, હિંમત(બાજ, હવાન) વિ. બહાદુર; હિંમતવાળું હીનોપમાં સ્ત્રી. (સં.) હીન કે ઊતરતા સાથે સરખાવવાનું હિંચો ક્રિ.વિ. જુઓ “હીંચો
તે; હીન ઉપમાવાળી ઉપમા હિંસક વિ. (સં.) હિંસા કરનારું
હીબકવું અ.ક્રિ. હબકવું (૨) ડૂસકાં ખાવા હિંસા સ્ત્રી. (સં.) કોઈ પણ જીવને હણવો કે પીડવો તે હીબકું ન. ડૂસકું હિંસાત્મક વિ. (સં.) હિંસાયુક્ત; હિંસાવાળું હીમજ સ્ત્રી. નાની હરડે હિંસારવ . જુઓ “હીંસારવ'
હીર ન. રેશમ (૨) તેજ; કાત્તિ (૩) સત્ત્વ; દૈવત હિંસારવું અક્રિ. જુઓ “હીંસારવું
હીરક પું. (સં.) હીરો હિંસ વિ. (સં.) હિંસક; ઘાતક; શૂર
હીરક(Oજયંતી, ૦મહોત્સવ, -કોત્સવ) પં. (સં.) સાઠ હીક સ્ત્રી. (સં. હિક્કા) હેડકી; વાધણી (૨) સણકો; શૂળ વર્ષ થયાની ખુશાલીમાં કરવામાં આવતો મહોત્સવ
(૩) તાકીદ; ઉતાવળ (૪) દમ; શ્વાસ હિરકોરી વિ. રેશમી કિનારવાળું હીકળ ન. હિકળ; વરસાદથી થતી અતિશય ઠંડી હીરચીર ન. કીમતી રેશમી વસ્ત્ર
સિાધન હાસ્ત્રી.હિક્કા, હેડકી(૨)તાણઆંચકા(મરતીવેળાના) હીરાકણી સ્ત્રી, હીરાની કણી-કરચ (૨) કાચ કાપવાનું હીચ સ્ત્રી. (હીચવું પરથી) હીંચવાની ક્રિયા; હીંચકો હીરાકશી-સી) શ્રી. (સં. કાસીસ) શાહી, રંગ, દવા હીચકવું અ.ક્રિ. હીંચકવું; હીંચકો ખાવો
વગેરેમાં વપરાતો એક પદાર્થ; “આયર્ન સલ્ફટ' હીચકારું વિ. (ફા.) હિચકારું; નીચ; કાયર
હીરાકંઠી સ્ત્રી, પાસાદાર મણકાની કંઠી હીચકાવું અ.ક્રિ. “હીચકવું'નું ભાવે (૨) ટિચાવું હિરાગળ વિ. (હીર ઉપરથી) રેશમી (૨) હીરગળી હીચવું અકિ. (સં. હિગ્સ, પ્રા. હિંચ) હીંચવું, ઝૂલો ખાવો હિરાઘસુ વિ. હીરા ઘસનાર કારીગર; રત્નકલાકાર
(૨) ગિલ્લીદંડામાં મોઈ ગબી પર ગોઠવી તેને દંડાને હીરાજડિત વિ. (સં.) હીરા જડેલું (આભૂષણ) છેડેથી ઉડાડવી; હીલવું
હીરાપારખુ વિ. હીરાની પરીક્ષા કરનાર-હીરાને પારખનાર હીજ, (ડો) પું. અ. હીજ) નપુંસક; લંડળ; રાંડવો હીરાબોળ પું. એક જાતનો ગુંદર; ગોપરસ હીટ સ્ત્રી. (ઇં.) ગરમી; ઉષ્ણતા
હરાવેધ વિ. (સં.) હીરો વધે એવું (૨) હોશિયાર; ચાલાક હીટપ્રૂફ વિ. (ઇ.) ગરમીની અસર ન થાય તેવું હીરાનું વિ. હીરાનું; હીરાવાળું હીટર ૫. (ઇં.) હવા વગેરે ગરમ કરવાનું સાધન હીરો છું. (સં. હીર, હીરક) એક કીમતી પથ્થર; ધોળા હટલિસ્ટ ન. (ઈ.) મારી નાખવાના ઈરાદાવાળી વ્યક્તિ- રંગનું રત્ન (૨) ખૂબ તેજસ્વી પુરુષ (૩) (કટાક્ષમાં) ઓની યાદી; હનન-યાદી
મૂર્ખ માણસ (૪) નાટક, નવલકથા, ફિલ્મ વગેરેનો હીણ વિ. (સં. હીન, પ્રા. હીણ) અધમ, નીચ (૨) હલકું, નાયક

Page #893

હીરોઈનો
૮ ૯ ૬
| હુંકાર-રો) હીરોઇન સ્ત્રી. (ઇ.) નવલકથા, નાટક કે ફિલ્મ વગેરેની હુતાશ, (ન) પું. (સં.) અગ્નિ નાયિકા
હુતાશની સ્ત્રી. (સં.) હોળી, હોળીનું પર્વ હીલ સ્ત્રી. (ઇં.) પગની એડી; પાની
હુતુતુતુ ન. એક દેશી રમત હલવવું સક્રિ. હીલે એમ કરવું; હલાવવું
હુન્નર છું. (અ. હુન્નર) કારીગરી; કસબ હીલવું અક્રિ. ડોલવું (૨) હીચવું; દંડાથી મોઈ દૂર ફેંકવી હુન્નરઉદ્યોગ છું. હુન્નર અને ઉદ્યોગ હસવું અ.કિ. (સ. હૃષ્યતિ, પ્રા. હિસ્સઈ) હસવું; મલકવું હુનરબાજ વિ. હુન્નર કરનારું હીહી ઉદ્. (સં.) હીહી એવો ઉદ્ગાર કે ખિલખિલાટ હુનરશાળા સ્ત્રી. હુનર શીખવાની શાળા; કલાભવન હસવાનો અવાજ
ઠિકો હુમલાખોર વિ. હુમલો કરવાની આદતવાળું હીંચ સ્ત્રી, હીંચવું; હીંચકો ખાવો તે (૨) એક તાલવાનો હુમલો ૫. (અ. હમ્પણ) આક્રમણ; ધસાર; હલ્લો હીં(-હિં)ચકવું અ.ક્રિ. હીંચકો ખાવો; હીંચવું હુમા ને, (સં.) એક કાલ્પનિક ચમત્કારી પક્ષી હીં(-હિં)ચકો . (સં. હિઓ, પ્રા. હિંચ) હીંચવા માટે હુરમ સ્ત્રી. (અ. હરમ્) મોટા ઘરની સ્ત્રી (૨) દાસી
ટંગાવેલું સાધન (૨) તેનું કે તેનું આંદોલન-ઝોલો હુરમત સ્ત્રી. (અ.) આબરૂ; મોભો, પ્રતિષ્ઠા હીં-હિ)ચવું અકિ. (સં. હિએ, પ્રા. હિંચ) ઝોલો ખાવો; હુરમતદાર વિ. આબરૂદાર; પ્રતિષ્ઠિત હીંચકો ખાવો
હુરિયો ડું, સ્ત્રી, ફજેતો; ભવાડો (૨) મજાક ઉડાવવી તે હીં-હિં)ચાવવું સક્રિ, ‘હીંચવું'નું પ્રેરક
(૩) ઉદ્ઉશ્કેરણીનો, મશ્કરીનો કે તુચ્છકારનો હીં(-હિં)ચાવું અ.કિ. “હીંચવું’નું ભાવે હીંચકા નાંખવા ઉદ્દગાર હીં(-હિ)ચોળવું સક્રિ. (હોંચવું ઉપરથી) ઝુલાવવું; હુર્રિયત સ્ત્રી. (અ.) આઝાદી; સ્વતંત્રતા હીં-હિં)ચોળાખાટ સ્ત્રી, હિંડોળાખાટ
દુલરાવવું સક્રિ. હિલ્લોળવું; (બાળકને) (૨) ઉછાળીને હીં(-હિ)ડછા સ્ત્રી. (સં. હિં, પ્રા. હિંડ ઉપરથી હિંદી રમાડવું; લડાવવું = ભ્રમણ) હીંડવાની રીત; ચાલ
હુલામણ ન. ફુલરાવવું તે હીં-હિ) અ મિ. (સં. હિતે. પ્રા. હિઈ) ચાલવું હુલામણું ન. હુલામણ (૨) વિ. લાડમાં પાડેલું (નામ) હીં(-હિં)ડાડ(-4)નું સક્રિ. “હીંડવુંનું પ્રેરક
હુલામો છું. ઉછાળો (૨) ધમાલ હીં(-હિ)ડાવું અદ્ધિ, “હીંડવું'નું ભાવે
હુલાવવું સક્રિ. ફુલરાવવું (૨) ઉછાળવું (૩) હલાવવું; હીં(-હિ)ડોલ(-ળો) છું. (સં. હિંડોલ, પ્રા. હિંડોલ) હીંચકો ચારે કોર ફેરવવું (૪) “હુલાવું, ફૂલવુંનું પ્રેરક (૫) હીં-હિં)ડોળાખાટ સ્ત્રી. હિંડોળાખાટ
ખોસી દેવું; ભોંકવું હીં-હિયાં ક્રિ.વિ. અહીંયાં; હ્યાં
હુલાવું સ.ક્રિ. હુલાવવું (દુલરાવવું, ઉછાળવું, ચોમેર હીં(-હિં)સારવ ૫. હિસારવ (ગાય કે ઘોડાનો અવાજ) ફેરવવું) ઉદા. “હેતે હુલાવું મારા વીરને'. હીં(-હિ)સારવું અ.ક્રિ. હિસારવ (હિસારો) કરવો હુલ્લડ ન. હલ્લો; તોફાન; હંગામો; બંડ હુઓ, (-વો) ૫. (સં. ભૂત, પ્રા. હુઅ) હવા; થયો હુલ્લડખોર વિ. (૨) પં. બંડખોર; દંગાખોર; તોફાની (‘હોવું'નું ભૂતકાળનું કાલગ્રસ્ત રૂ૫).
હુલ્લડી(-ડિયું) વિ. બંડખોર; તોફાની, બળવાખોર હુકમ પું. (અ. હુકમ) આજ્ઞાનું ફરમાન (૨) (પ્રાયઃ કુવો છું. હુઓ; થયો (‘હોવું'ના અનિયમિત ભૂતકાળના
બહુવચનમાં) ગંજીફાની એક રમતમાં અમુક ભાતનાં રૂપ “હવો’, ‘હવી', ‘હવું' ઉપરથી)
પાન ઊંચા ગણવાં છે કે તે પાન; સર હુસપુસ ઉદ્. ઉતાવળથી (૨) ક્રિ.વિ. એવા અવાજથી હુકમનામું ન. કોર્ટનો લેખી ચુકાદો; શાસનપત્ર
કૂતરાને કરડવા ઉશ્કેરવું હુકમસર વિ. (અ.) હુકમથી; હુકમ મુજબ
હુસેન ૫. (અ. હુસૈન) જેમને નિમિત્તે તાબૂત નીકળે છે હુક્કા(-ક્કો)પાણી ન.બ.વ. હોકાપાણી (૨) બેઠકઊઠકનો તે ભાઈઓમાંનો એક (બીજો હસન). કે સામાજિક સંબંધ
હુસ્ન ન. (અ) સૂરત; કાન્તિ (૨) ખૂબસૂરતી હુક્કો . (અ. હુક્કા) તમાકુ પીવાનું એક સાધન; હોકો હુસ્નપરસ્ત વિ. (અ.) રૂપ પર મોહતું; રૂપનું આશક હુડુડુ ઉદ્. ધસારો કે પડાપડીનો અવાજ
હું સર્વ. (સં. અહમ્, પ્રા. હઉ, અહઅ) વક્તા પોતાના હુત વિ. (સં.) હોમેલું; બલિરૂપ આપેલું (૨) ન. બલિ માટે વાપરે તે સર્વનામ હુતદ્રવ્ય ન. હોમવાની વસ્તુ; બલિ
હું ઉદ્. ખામોશ વગેરે દર્શાવતો ઉદ્ગાર હુત(ભુજ, વહ) પં. (સં.) અગ્નિ
હું ઉદ્. (સં. હુમ, પ્રા. હું) ખોંખાર; ગુસ્સો; વિરોધ; હુતાગ્નિ પં. (સં.) જેમાં બલિ આપવાનો છે તે અગ્નિ ગર્જના વગેરેનો ઉદ્ગાર હુતાત્મા ૫. શહીદ; હુત થયેલો માણસ
હુંકાર(-રો) ૫. ‘ાં, સાંભળું છું એવો ઉદ્ગાર; હોકાર

Page #894

હંકાર-રો))
[હૃદયવિહીન; હૃદયવિહોણું હુંકાર(રો) . (સં. હુક્કાર) “હાં, સાંભળું છું’ એવા હૂછું ન. છૂછું (૨) ઘાસનું ફૂમતું અર્થનો ઉદ્દગાર; હોકારો
[પડકાર હં(હું)ડિયામણ ન. હૂંડીનો વટાવ હુંકાર છું. હું સમર્થ છું એવો અભિમાનનો ઉદ્ગાર (૨) હૂંડિયાર છું. હૂંડીનો માલિક હુંડિયામણ સ્ત્રી. જુઓ “હૂંડિયામણ
(હું)ડી સ્ત્રી. (સં. હુંડિકા, પ્રા. હુંડિઆ) દેશપરદેશ હુંડી સ્ત્રી, જુઓ “હૂંડી'
નાણાંની આપલે કરવા માટે ચલાવવામાં આવતી હુંઢલ સ્ત્રી, જુઓ સૂંઢલ”
શાહુકારી ચિઠ્ઠી; “ચેક' હુંપણું(-૨) સ્ત્રી. (-દુ) ન. અહંતા; અભિમાન; અહંકાર હૂંડીપત્રી ન., સ્ત્રી. હૂંડી અને સાથેનો કાગળ હુપદી વિ. અભિમાની; ગર્વીલું
હૂંડો ૫. મૂ; નેતર, બરુ વગેરેની ભરેલી બેઠક હુંફ સ્ત્રી. જુઓ “હૂંફ'
હં(હું)ઢલ સ્ત્રી. સહિયારું સુંઢલ હુંફાવું સક્રિ. જુઓ “હૂંફાવું'
હૂતી સ્ત્રી, સ્ત્રી કે પત્ની હુંફાળ(-ળું) વિ. જુઓ “હૂંફાળ(-ળું)
હૂંતો છું. પુરુષ કે પતિ આિશ્વાસન, દિલાસો હંભાવ પું. (સં.) અહંકાર, અહંભાવ
-હુંફ સ્ત્રી. ગરમાવો (૨) સહાયતા; આશ્રય (૩) હુંશ સ્ત્રી. જુઓ “હૂંશ”
હંફવું અ.કિ. બડાઈ મારવી; ગર્વ કરવો (૨) ઘૂરકવું હંસાતશત-શી, સી) સ્ત્રી, (સર. દે. હિસોહિસા = હં હંફાવું અ.શિ. હંફ મળવી
ચડસાચડસી) (હું અને તું વચ્ચે) સ્પર્ધા, ચડસાચડસી; હૂ-હું)ફળ(-ળું) વિ. હૂંફવાળું; સહેજસાજ ગરમાવાવાળું રકઝક; ખેંચાખેંચી
હું(હું)શ સ્ત્રી. ઉમંગ; ઉત્સાહ (૨) હોંશ; જોર હુક છું. (.) આંકડો; છેડેથી વાળેલો ખીલો હત વિ. (સં.) હરાયેલું (૨) છીનવી લીધેલું દૂકન. (રવા.) વાંદરાનો એવો અવાજ કિરવો; પડકારવું હૃદ ન. (સં.) હૃદય (૨) હૈયું; અંતઃકરણ દૂકલવું અ.કિ. (રવા.) હૂક', “હૂક' એવો પ્રબળ અવાજ હૃદય ન. (સં.) જયાંથી લોહી શરીરમાં ધકેલાય છે તે દૂકલી સ્ત્રી, નાનો હૂકો; હોકલી
અવયવ (૨) છાતી (૩) દિલ; હૈયું (૪) હૂકવું અક્રિ. વાંદરાની જેમ અવાજ કરવો
અંતઃકરણના કોમળ ભાવો કે લાગણી – પ્રેમ, દયા, હૂકળ . (રવા.) કોલાહલ (૨) યુદ્ધ; લડાઈ
સમભાવ વગેરે (૫) મર્મનું રહસ્ય [કળવું અ.ક્ર. અવાજ કરવો
[ચાલી હૃદયકુંજ સ્ત્રી. (સં.) હૃદયરૂપી કુંજ-મંડપ-લતામંડપ કાદુક સ્ત્રી, વાંદરાના હોકારા (૨) સામસામી બોલા- હદયક્ષોભ પં. (સં.) હૃદયનો ખળભળાટ દૂકો ૫. હુક્કો; હોકો
હૃદયગત વિ. (સં.) હૃદયમાં રહેલું; મનમાંનું હૂડ ઉદ્. તિરસ્કારનો ઉદ્ગાર
હૃદયગમ્ય વિ. સમજાય તેવું લાગણી વગેરેની) હૂડ ન. ગાડી, મોટર વગેરે ઉપરનું ઢાંકણ
હૃદયગ્રંથિ સ્ત્રી. (સં.) હૈયામાં વળેલી ગાંઠ (ભાવ, હૂડદો પુ. (રવા.) કૂતરાને ઉશ્કેરવાનો અવાજ હૃદયગ્રાહી વિ. (સં.) મનને વશ કરી લે એવું; મનને ગમતું હૂડહૂડ ઉદ્. ઉતાવળ કે ઝપાટાબંધ ગતિ સૂચવતો અવાજ હૃદયચક્ષુ ન. (સં.) હૃદયરૂપી ચક્ષુ-આંખ હૂણ . (સં.) એક પ્રાચીન મોંગોલ જાતિનો માણસ હૃદયદેશ છું. (સં.) હૈયું; અંતઃકરણ હૂણવું અ.ક્રિ. છાતીએ કૂટવું; છાતી ફૂટવી
હૃદયદૌર્બલ્ય ન. (સં.) હૃદયની દુર્બળતા; મનની ઢીલાશ હૂન ન. એક સિક્કો; મહોર (૨) પું. હૂણ
હૃદયદ્રાવક વિ. (સં.) હૃદય પિગળાવે એવું પ્રાણનાથ હૂપ પુ. (રવા.) વાંદરાનો એવો અવાજ (૨) પં. બૂઢ; હૃદયનાથ ૫. (સં.) અંતર્યામી; પરમાત્મા (૨) પ્રિયતમ; મોટો વાંદરો (બાળભાષામાં)
હૃદયપટ છું. (સં.) હૈયાનો વિસ્તાર હુપકાર ૫. વાંદરાનો અવાજ; ધૂપ ધૂપ
હૃદયપટલ ન. (સં.) હૃદયરૂપી પડદો (૨) હૃદયપટ હુપાહૂપ કે. વાંદરાના હોકારા
હૃદયલટો . દિલનું - આંતરિક લાગણીઓનું કે હૂબહૂ વિ. (અ.) તાદશ; આબેહૂબ
હૃદયકોણનું બદલાવવું દૂર(-રી) સ્ત્રી. (ફા.) સ્વર્ગની સુંદરી; અપ્સરા હૃદયબલ (સં.) (-ળ) ન. હૈયાની તાકાત-મનોબળ ફૂલકું ન. ઓચિંતો ગભરાટ (૨) ખોટી અફવા હૃદયભંગ કું. (સં.) હૈયું ભાંગી પડવું એ; નિરાશફૂલવવું સક્રિ. તુલરાવવું; હુલાવવું; ઉછાળીને રમાડવું નાસીપાસ થવું તે [ઉપર ખૂબ અસર કરે તેવું ભૂલવું અ.ક્રિ. ખલાસ થવું; ઊલવું (૨) આનંદમાં આવવું હૃદયભેદી(-દક) વિ. હૃદયને ભેદી નાખે એવું કે હૃદય ટૂંક સ્ત્રી. સિહની) ગર્જના (સિંહની)
હૃદયમંથન ન. હૃદયમાં થતું મંથન; શંકા-કુશંકા હંછી વિ. તોફાની (૨) અપશુકનિયાળ
હૃદયવિદારક વિ. હૃદયને ચીરી નાખે તેવું શૂિન્ય હૂછીઘોડો . દૂછી-તોફાની ઘોડો (૨) અપશુકન હૃદયવિહીન; હૃદયવિહોણું વિ. લાગણી વિનાનું; લાગણી

Page #895

હૃદયવેધક
હૃદયવેધક વિ. (સં.) હૃદય વલોવી નાખે તેવું હ્રદયશૂન્ય વિ. લાગણી વિનાનું હૃદયસ્થ વિ. (સં.) હૃદયવર્તી; હૈયામાં રહેલું હૃદયસ્પર્શી વિ. હ્રદય ઉપર અસર કરે તેવું; હૃદયંગમ હૃદયંગમ વિ. (સં.) હૃદયસ્પર્શી; હૃદયહારી હૃદયોદ્ગાર પું. (સં.) અંતરનો અવાજ હૃદયાફાટ ક્રિ.વિ. હૈયાફાટ હૃદયેશ(-શ્વર) કું. પ્રીતમ; સ્વામી; પતિ હૃદયેશ્વરી સ્ત્રી. (સં.) પ્રિયા; વહાલી સ્ત્રી; પત્ની હૃદયોર્મિ સ્ત્રી. હૈયાનો ઉમળકો; હૃદયનો ઉત્સાહ હૃદિયું ન. હૃદય; અંતઃકરણ વિચાર કે ભાવ હૃદ્ગત વિ. (સં.) હૃદયમાં રહેલું; આંતરિક (૨) આંતરિક હૃધ વિ. (સં.) મનહર; હૃદયને ગમે તેવું; ગમતું હૃષીક ન. (સં.) ઇન્દ્રિય
હૃષીકેશ પું. (સં. હૃષીક + ઈશ = ઇન્દ્રિયોના સ્વામી એમ બધાએ વ્યુત્પત્તિ સ્વીકારી છે જે શ્રીકૃષ્ણના ઈશ્વરપણાને કારણે છે. પણ વધુ વિચારતાં ઊલટા કેશવાળો એ જ વધુ ઉચિત વ્યુત્પત્તિ લાગે છે. સંસ્કૃતમાં ‘ગુડાકેશ' અર્જુન કહેવાયેલ છે; એને ગુડાકા + ઈશ = ‘રાત્રિનો સ્વામી’ કહ્યો છે. પણ એ ‘વાંકડિયાવાળવાળો’ એ અર્થનો જ ગુડાકેશ છે.) શ્રીકૃષ્ણ (૨) વિષ્ણુ હૃષ્ટ વિ. (સં.) ખુશ; પ્રસન્ન; ખુશખુશાલ હૃષ્ટપુષ્ટ વિ. (શરીરે) ખૂબ જાડું; માતેલું હું સ્ત્રી. (દે. સહ = સહાયક) ધીરજ; હિંમત હે ઉર્દૂ. (સં.) સંબોધન કરવાનો ઉદ્ગાર હેકડે(-ડા)ઠઠ સ્ત્રી, સખત ગિરદી હેક્કા સ્ત્રી. (સં.) હેકડી
હૅક્ટર પું. (ઈં.) ૨.૪૭૧ એકર અથવા ૧૦૦ આર હેજ પું. (સં. હૃદ્ય, પ્રા. હિજ્જ) ભેજ; ભીનાશ હેજ ન. હેત; ઉમળકો; સ્નેહ
હૅટ સ્ત્રી. (ઈં.) વિલાયતી ટોપી
હેઠ ક્રિ.વિ. (સં. અધસ્તાન્ + અધિષ્ટાત્, પ્રા. હિટ્સ – હેટ્ક) નીચે; હેઠે; હેઠળ [હેઠળનું; તળેનું; નીચેનું હેઠલું વિ. (સં. અધસ્તાત્, અધિષ્ટાત્, પ્રા. હેટ્ઝ, હિટ્ક) હેઠવાશ(-સ) ક્રિ.વિ. (સં.) પવન કે પાણીના વહનની
નીચેની બાજુ તરફની દિશા (૨) નીચલે માળે (૩) સ્ત્રી. ભોંયતળિયાનું રહેઠાણ [નીચેનું; તાબાનું હેઠવાસિયું વિ. નદીના હેઠવાસને લગતું (૨) હાથ હેઠળ ક્રિ.વિ. નીચે; તળે હેઠું વિ. હલકું; નીચું [હેઠે; નીચે હેઠે ક્રિ.વિ. (સં. અધસ્તાત્, અધિષ્ટાત્, પ્રા. હેટ્ઝ, ટ્વિટ્ઝ) હેડ સ્ત્રી. (સં. ખેડા, પ્રા. ખેડા) ગુનેગારનો પગ જકડી રાખવાને કરેલું મોટું ભારે લાકડું (૨) જેલ; કેદ (૩) તોફાની ગાયભેંસના ગળામાં પગ વચ્ચે રહે એમ
૮૮
[હૅન્ડપંપ
બંધાતું લાંબું લાકડું; ડેરો (૪) ટેવ; -ના વગર ન ચાલે તેવું થઈ જવું
હેડ વિ. (ઈં.) મુખ્ય; ઉપરી (૨) ન. માથું [કાર્યાલય હેડઑફિસ સ્ત્રી. (ઇં.) મુખ્ય કે વડી કચેરી; પ્રધાન હેડકી સ્ત્રી. (સં. હિક્કા) ભારે શ્વાસનું ડચકું (૨) વાધણી હેડકૉન્સ્ટેબલ પું. (ઈં.) પોલીસટુકડીનો વડો; જમાદાર હેડક્લાર્ક હું. (ઈં.) વડો કારકુન; અવલકારકુન હેડક્વાર્ટર્સ ન. (ઈં.) કામકાજ કે નોકરીનું મુખ્ય મથક હેડબેડી સ્ત્રી. હેડ અને બેડી (૨) અંકુશ હેડમાસ્તર પું. (ઈં. હેડમાસ્ટર) વડો-મુખ્ય શિક્ષક હેડમિસ્ટ્રેસ સ્ત્રી. (ઈં.) આચાર્યા (૨) મુખ્યશિક્ષિકા હેડલાઇટ સ્ત્રી. (ઈં.) બત્તી (૨) વાહનના આગળના ભાગની બત્તી
હેડલાઇન સ્ત્રી. (ઈં.) અખબારના સમાચારનું મુખ્ય મથાળું હેડંબા સ્ત્રી. હિડિંબા (ભીમની પત્ની) હેડિંગ ન. (ઇં.) મથાળું; શીર્ષક [બરાબરી હેડી સ્ત્રી. વેચવાના બળદનો કાફલો (૨) સમાનતક; હેડો પું. અતિશય પ્યારે; આસક્તિ [સ્નેહ હેત ન. (પ્રા. હિતઅ (સં. હૃદય) ઉપરથી) પ્રીતિ; ભાવ; હેતકનું ન. માલ ભરવાનું ગાડું
હેતપ્રીત સ્ત્રી. વહાલ (૨) કૃપા; મહેરબાની હૈતસ્વી વિ. હેતપ્રીતવાળું
હૈતાળ(-ળુ) વિ. શ્વેતવાળું; માયાળુ
હેતુ પું. (સં.) ઉદ્દેશ; આશય (૨) સબબ; કારા (૩) પંચાવયવ - વાક્યમાં સબબ બતાવનારું કથન કે વાક્ય (ન્યા.)
હેતુક વિ. (સં.) (સમાસના ઉત્તરપદમાં) હેતુરૂપ હેતુકર્તા પું. (સં.) પ્રેરક રચનાનો કર્તા (વ્યા.) હેતુગર્ભ વિ. (સં.) જેમાં હેતુનો અર્થ વહેંચાયેલો હોય તેવું (વ્યા.)
હેતુચિહ્ન ન. (સં.) હેતુ બતાવતું (··)આવું ચિહ્ન (ગ.) હેતુમત વિ. (સં.) પ્રયોજનવાળું
હેતુમત્તા સ્ત્રી. (સં.) કારણ કે પ્રયોજન હોવાપણું હેતુમિત્ર વિ. હિતૈષી દોસ્ત; હિતચિંતક મિત્ર [ક્તા હેતુવાદ પું. (સં.) તર્કવિદ્યા; તર્કશાસ્ત્ર (૨) કુતર્ક; નાસ્તિહેતુવાદીવિ. (સં.) તાર્કિક (૨) કુતર્કી; નાસ્તિક [(ન્યા.) હેત્વાભાસ પું. (સં.) દુષ્ટ-ખોટો હેતુ; હેતુનો આભાસ હૅન્ગર ન. (ઈં.) હેંગર; કપડું ભરાવી ટીંગાડવાનું એક
સાધન (૨) વિમાનો રાખવાનું સ્થળ હૅન્ડ પું. (ઈં.) હાથ (૨) સહાયક માણસ હેન્ડઆઉટ પું. (ઇ.) વર્તમાનપત્ર માટે તૈયાર કરેલ તે સંક્ષિપ્ત અહેવાલ [નાનો કૅમેરા હૅન્ડકૅમેરા પું. (ઈં.) હાથમાં રાખી ફોટા પાડી શકાય તેવો હૅન્ડપંપ પું. (ઈં.) હાથપંપ-હાથથી ચલાવવાનો પંપ; ડંકી

Page #896

હેન્ડબિલ COE
[ હવન હેડબિલ ન. (ઇ.) જાહેરાત વગેરેનું છાપેલું પતાકડું કે હેરફેર વિ. (ફેરનો દ્વિર્ભાવ) બદલેલું; ફેરફારવાળું (૨)
હાથોહાથ વહેંચાતી પત્રિકા [કે પાકીટ અદલાબદલી થયેલું (૩) પં. હેરફેર થવું તે (૪) હેન્ડબેગ સ્ત્રી. હાથમાં રાખી લઈ જઈ શકાય તેવી પેટી તફાવતફેરફ ફરક હેન્ડબોલ પં. (ઈ.) દીવાલોવાળા બંધ ગ્રાઉન્ડમાં હાથથી હેરફેરી સ્ત્રી, હેરફેર કરવું તે () ઉચાપત: ઘાલમેલ દડાને ફટકારી ગોલ કરવાની એક રમત
હેરવું સ.કિ. (સં. હેરતિ, પ્રા. હેરઇ) ધારી ધારીને કે છૂપી હેન્ડરાઈટિંગ કું.બ.વ. હસ્તાક્ષર; લખાણ
રીતે જોવું; નિહાળવું હેન્ડલ પં. (.) હાથો; દસ્તો
હેર-સ્ટાઇલ સ્ત્રી. (ઇ.) કેશભૂષા; કેશસજા હેન્ડલૂમ સ્ત્રી. (ઇં.) હાથસાળ કે તે દ્વારા બનાવાતું કાપડ હેરંબ પું. (સં.) ગણપતિ; ગણેશ હેન્ડસમ વિ. (ઇ.) દેખાવડું (પુરુષમય) (૨) સારું એવું હેરાન વિ. (અ.) હેરાનગતિ પામેલું; કંટાળેલું હેન્ડિકેપ વિ. (ઇ.) વિકલાંગ; અપંગ
હેરાનગત(-તિ) સ્ત્રી. મુશ્કેલી; પીડા કંટાળવું તે હેન્ડિક્રાફટ ન., સ્ત્રી. (ઈ.) હસ્તકલા કારીગરી હેરાનપરેશાન વિ. ખૂબ હેરાન થવું તે (૨) ત્રાસવું કે હેપનિંગ સ્ત્રી. (ઇ.) ઘટના; પ્રસંગ (ર) બનતી ઘટના હેરિટેજ છું. (ઇં.) સંસ્કાર-વારસો; વિરાસત હેપી વિ. (ઈ.) સુખી; પ્રસન્ન
હેરિડિટી વિ. (ઈ.) આનુવંશિક હેબક સ્ત્રી (અ. હૈબત) હબક, ધાસ્તી
હેરિયું ન. (હેરવું ઉપરથી) છાનુંમાનું જોવું તે (૨) હેબકા-કા)વું અ કિ. હબકવું; ફાળ પડવી; ચોંકવું બાકામાંથી પડતું સૂર્યનું કિરણ હેબત સ્ત્રી. હેબક, ધાસ્તી (૨) આશ્ચર્ય
હેરેસમેન્ટ સ્ત્રી. (ઇ.) હેરાનગતિ હેબતાવું અકિ. હેબકાવું; હબકવું; ચોંકવું; ફાળ પડવી હેરોઈન ન. (ઈ.) એક ઝેરી-માદક પદાર્થ હેબિટ સ્ત્રી. (ઇં.) આદત; લત
હેરો ફેરો પં. (ફરોનો દ્વિર્ભાવ) આંટોફેરો; જવું આવવું તે હેબિયસ કોર્પસ ન. (લેટિન, ઇ.) કેદીને બરોબર કાયદેસર હેલ સ્ત્રી, બોજો; ભાર (૨) વેચવા સાર ગાડામાં ભરેલાં
પકડ્યો છે કે કેમ તેની તપાસ કરવા માટે, અદાલત લાકડાં છાણાં વગેરે કે તેવું ગાડું (૩) માથે લીધેલું કેદીને પોતાની રૂબરૂ હાજર કરવા હુકમ કાઢે છે તે કે લેવાનું બેડું
મિજૂર; વૈતરો હેમ ન. (સં.) સોનું, સુવર્ણ સિલામત હેલકરી પુ. (ફા. હક્કર) ભાર ઉઠાવવાનો ધંધો કરનાર હેમ(Oલેમ, એમ) વિ. (લેમનો દ્વિર્ભાવ) કુશળ; સહી- હલકારો છું. હેલારો (૨) હેલો પાડી બોલાવવું એ હેમગિરિ પું. (સં.) મેરુ પર્વત
હેલના સ્ત્રી. (સં.) અવહેલના, તિરસ્કાર તરછોડવું તે; હેમચંદ્ર પું. (સં.) એક પ્રસિદ્ધ જૈન આચાર્ય
અવગણના હેમપુષ્પ પં(સં.) સોન ચંપો
હેલા સ્ત્રી. (સં.) ખેલ; કીડા (૨) રતિક્રીડા (૩) તીવ્ર હેમર છું. (ઈ.) હથોડો
સંભોગેચ્છા (૪) તે વ્યક્ત કરતી ચેષ્ટા હેમરિંગ ન. (ઈ.) હથોડા મારવા તે (૨) ઠોકી ઠોકીને હેલારો છું. ધક્કો; હેલો (૨) હડસેલો (૩) તરંગ; લહેર એક જ વાત કહ્યા કરવી
હેલિકૉપ્ટર ન. (ઇ.) સીધું ચડી-ઊતરી શકે અને બેચાર હેમલતા સ્ત્રી. (સં.) એક વેલ
માણસ બેસી શકે તેવું એક જાતનું નાનું વિમાન હેમવર્ણ-રણું) વિ. (સં.) સોનેરી વર્ણનું
હેલિપેડ ન. (ઈ.) હેલિકોપ્ટરને ઊતરવાનું સ્થાન (૨) હેમંત સ્ત્રી. (સં.) માગશર ને પોષ મહિનાની ઋતુ - ઉતરાણ સ્થળ હેમાળો છું. (સં. હિમાચલ, પ્રા. હિમાલઅ) હિમાલય હેલી સ્ત્રી, (દ. અયાલિ) સતત વરસાદ હેમિટિક વિ. (ઇં.) યહુદી પ્રકારની જાતિને લગતું કે જાતનું હેલી સ્ત્રી, સખી; સહિયર હેય વિ. (સં.) ત્યાજય; વજર્ય (૨) નિંદ્ય (૩) ન. દુઃખ હેલેનિક શ્રી. (ઇ.) ગ્રીસ અને એની આજુબાજુના હેયતા સ્ત્રી, તજવા યોગ્ય હોવાપણું; નિંદાને પાત્ર હોવું તે પ્રદેશમાં બોલાતી એક ભાષા હેર સ્ત્રી. મદદ; સહાય
હેલો, (-લ્લો) પૃ. (સર. દે. હલ્લ) હેલારો; આંચકો; ધક્કો હેર સ્ત્રી. ગર્ભવતી સ્ત્રીને થતો અભાવો
હેલો ઉદ્ટેલિફોન કરતાં અભિવાદન માટે કરાતો ઉદ્દગાર હેર પુ.બ.વ. વાળ; કેશ
હેલ્થ સ્ત્રી. (ઇ.) તંદુરસ્તી; આરોગ્ય હેર-ઈલ ન.(ઈ.) માથામાં નાખવાનું તેલ હેલ્થી વિ. (ઈ.) તંદુરસ્તી; નિરોગી હેરકટિંગ સલૂન ન. (ઇં.) વાણંદની દુકાન
હેલ્પર છું. (ઇ.) મદદગાર; સહાયક હેરડાઈ સ્ત્રી. (ઇ.) વાળ રંગવાનો કલપ
હેભેટ સ્ત્રી. (ઈ.) શિરસ્ત્રાણ; માથાનું કવચ (૨) હેરત સ્ત્રી. (અ.) નવાઈ; આશ્ચર્ય
વાહનચાલકને માથાના રક્ષણ માટેનો ટોપો હેરતમંદ વિ. આશ્ચર્યચકિત
હેવન ન. (ઈ.) સ્વર્ગ

Page #897

હેવાતણ(-ન)
હેવાતણ,(-ન) ન. (દે. અહેવાતણ) સૌભાગ્યાવસ્થા હેવાન વિ. (અ.) ઢોર જેવું (૨) ન. પશુ; ઢોર હેવાનિયત સ્ત્રી. પશુપણું; પાશવતા હેવાયું વિ. હેવાયેલું; ટેવાયેલું
હેવાલ પું. અહેવાલ; વૃત્તાંત; નિવેદન હેવાવું અ.ક્રિ. મહાવરો થવો; ટેવાવું હેષારવ પું. (સં.) ઘોડાનો હણહણાટ હેસિયત સ્ત્રી. (અ. હૈસિયત) સામર્થ્ય; શક્તિ (૨) પક્કડ;
૮૮ ૦
પ્રતિષ્ઠા (૩) લાયકાત [ગોવાળને અપાતું મહેનતાણું હેળ સ્ત્રી. ટેવ પાડવી તે (૨) ઢોરને ધણમાં હેળવવા માટે હેળ સ્ત્રી. (સં.) સગર્ભાસ્ત્રીને થતી મોળ કે ઊબકો હેળવવું સક્રિ. હળે એમ કરવું (૨) ટેવ પાડવી હેળો પું. (‘કેળવવું’ પરથી) અતિશય પ્યાર, આસક્તિ (૨) બંધાણ; વ્યસન (૩) હેડો; એડો
હું ઉર્દૂ. (સં. અથ + કિમ્, પ્રા. અહંઇ-અહેં-હૈં) એં; વિસ્મય, ધમકી વગેરે બતાવનારો ઉદ્ગાર (૨) ફરીથી કે રહીને પ્રશ્ન કરતી વેળાનો ઉદ્ગાર. ઉદા. હૈં, આચાર્યની વાત સાચી ખરી ? હૈં, શું કહ્યું ? હેંડલ પું. (ઈં.) હાથો; દસ્તો હૈડિયાવેરો સ્ત્રી. મુસલમાની રાજનો સોળ વર્ષથી મોટી ઉંમરનાંને ભરવાનો એક કર [ભાગ હૈડિયો પું. ગળાની ઘાંટી; ગળાનો બહાર તરતો દેખાતો હૈડું ન. (સં. હૃદય) હૈયું; હૃદય
હૈદર પું. (અ.) સિંહ (૨) હજરત અલિની ઉપાધિ હૈમ વિ. (સં.) હિમ સંબંધી; બરફનું કે બરફ જેટલું ઠંડું (૨) સોનાનું કે સોનાના જેવા રંગનું
હૈમવત વિ. હિમાલયનું; હિમાલય સંબંધી (૨) હિમાલયમાં રહેનારું કે હિમાલયમાં ઉત્પન્ન થયેલું
હૈમવતી સ્ત્રી. (હિમાલયની પુત્રી) પાર્વતી (૨) ગંગાનદી હૈયાઉકલત સ્ત્રી. પોતાની મેળે પડતી સૂઝ-સમજ; કોઠાસૂઝ હૈયાફૂટ સ્ત્રી. અતિ શોકને લીધે છાતી કૂટવી તે (૨) મોટી ચિંતા
હૈયાટવું અક્રિ. હિંમત હારી જવું; નાસીપાસ થવું હૈયાધારણ સ્ત્રી. સંતોષ; સમાધાન (૨) ખાતરી હૈયાફાટ વિ. છાતી ફાટી જાય એવું (૨) ક્રિ.વિ. છાતી ફાટી જાય એમ (રડવું)
હૈયાફૂટું વિ. મૂઢ; બેવકૂફ; ગમ વિનાનું (૨) ભૂલકણું તૈયારખી સ્ત્રી. છાતીપૂર ચણેલી વંડી કે કઠેરો તૈયારખું વિ. મનનો મેલ કે ભેદ ન જાણવા દે તેવું તૈયારી સ્ત્રી. હિંમત; ધીરજ; હૈયાધારણ; દિલાસો હૈયાવરાળ સ્ત્રી, હૈયાની વરાળ-ઉકળાટ કે કઢાપો; દુઃખ વગેરે (૨) હૈયાબળાપો [દુ:ખ દેનારું હૈયાશ(-સ)ગડી સ્ત્રી. શૈયા ઉપર મૂકેલી સગડીની પેઠે હૈયાસનું વિ. હૈયાફૂટું; મૂઢ (૨) નિષ્ઠુર; નિર્દય
હોદ્દો
હૈયાહોળી સ્ત્રી. દિલમાં ભારે સંતાપ કરનારું (જૈન) હૈયુંન. (સં. હૃદય,પ્રા. હિઅય) હૈડું; હૃદય; દિલ; અંતઃકરણ હો ઉદ્. (સં.) ખાતરી અથવા સંમતિદર્શક ઉદ્ગાર; હાં
(૨) કાવ્યના કેટલાક ઢાળોમાં હલકાર માટે વપરાતો ઉદ્ગાર (૩) ઓ; હે (સંબોધનનો ઉદ્ગાર) હોઇયાં ઉર્દૂ. ઓડકાર કે તૃપ્તિનો ઉદ્ગાર; ઓહિયાં હોકલી સ્ત્રી. હૂકલી; નાનો હોકો હોકલો છું. વચલા માપનો હોકો
હોકા સ્ત્રી. (જા. હોકાઈ) ઉત્તર દિશા (૨) હોકાયંત્ર હોકા, (યંત્ર) ન. (અ. હુક્કહ = દાબડો) દરિયામાં દિશા જાણવાનું સાધન [ભાંડવું હોકાટવું અક્રિ. ઠપકો દેવો (૨) હોકાટા પાડવા (૩) હોકાટો છું. બૂમબરાડો; હોકાટવું તે હોકાર પું. બુમાટો; બરાડો; હોંકાર
હોકારો પું. ‘હ' ‘હા' કહેવું તે; સંમતિસૂચક અવાજ (૨) બૂમ; બરાડો; ધમકામણીભરી બૂમ હોકાયંત્ર ન. જુઓ ‘હોકા’ હોકાર પું. (૨વા.) બૂમરાણ; હોકારો હોકી સ્ત્રી. નાનો હોકો
હોકી સ્ત્રી. (ઈં.) ગેડીદડાને મળતી એક વિલાયતી મેદાની રમત (૨) તેની જાડી લાકડી
હોકો પું. હુક્કો (૨) વિ. મૂર્ખ; બેવકૂફ હોજ પું. (અ.) પાણીનો કૂંડ હોજટ સ્ત્રી. ઓઝટ [વાર્ષિક હિસાબ હોજટ સ્ત્રી. (અ. હુજત) જમીનદાર અને ખેડૂત વચ્ચેનો હોજરીસ્ત્રી. (સં. ઉબધ્ય, પ્રા. ઉઅઝ) ઓઝરી; ૪૦૨; પેટ હોજરું ન. ઓઝરું; પેટ (તિરસ્કારમાં) હોઝપાઈપ સ્ત્રી. (ઈં.) પાણી છાંટવાની મોટી પાઈપ હોઝિયરી સ્ત્રી. (ઈં.) ગૂંથેલાં તૈયાર વસ્ત્રો હોટ(-2)લ સ્ત્રી. (ઈં.) ચાપાણી વગેરે નાસ્તાની દુકાન (૨) યુરોપની ઢબની વીશી ને ઉતારો હોટલાઈન સ્ત્રી. (ઈં.) મહત્ત્વની વ્યક્તિઓ વચ્ચેની સીધી ટેલિફોન સેવા
હોઠ પું. (સં. ઓષ્ઠ, પ્રા. ઓર્ટ્સ, હોટ્ન) ઓઠ હોડ સ્ત્રી. (સં. હોઙ, પ્રા. હુડ્ડ, હોઙ) શરત; હરીફાઈ હોડકું ન. (સં. હોડ) નાની હોડી હોડી સ્ત્રી. (સં. હોડ) મછવો; પનાઈ
હોતા પું. (સં.) યજ્ઞમાં મંત્ર ભણી આહુતિ હોમનાર હોતું ભૂ.કૃ. ‘હંમેશ' હોવા કરતું' એવા અર્થ બતાવવા વપરાય છે.
હોત્ર ન. (સં.) હવનનો કુંડ; વેદી (૨) હોમવાની સામગ્રી હોદ્દેદાર વિ. હોદ્દો ધરાવનાર અમલદાર હોદ્દો પું. (અ. હૌદજ) અંબાડી
હોદ્દો પું. (અ. ઉદહ) ઓધો; પદવી; અધિકાર

Page #898

૮ ૮ ૧
હોનહાર
હોચી(હોચી) હોનહાર વિ. (સં.) હોનાર; થનાર (૨) નીવડે એવું; હોલાવું અ.ક્રિ. ઓલાવુંબુઝાવું આશાસ્પદ
હોલિકોત્સવ પું. (સં.) હોળીનો તહેવાર હોનારત સ્ત્રી. બનનાર બનાવ; ભવિષ્ય (૨) અકસ્માત હોલી(-લિકા) સ્ત્રી. (સં.) હોળી હોપ સ્ત્રી. (ઈ.) ઉમેદ; આશા
હોલી સ્ત્રી. હોલાની માદા હોપફુલ વિ. (ઇં.) આશાસ્પદ; આશાજનક
હોલીડે પું. (.) રજાનો દિવસ (૨) તહેવાર; ઉત્સવ હોપલેસ વિ. (ઈ.) નિરાશાજનક (૨) નકામું હોલેદિલ વિ. અસ્થિર કે ચસકેલા ચિત્તવાળું (૨) ભોઈ હોબાળો ડું, (રવા) લોકોમાં જાહેરાત, ચર્ચા કે ફજેતી હોલો છું. (દ. હોલ) કબૂતરના ઘાટનું એનાથી નાનું રતાશ હૉબી સ્ત્રી, (ઈ.) શોખની આદત; રુચિ
પડતા ભૂખરા રંગનું એક પંખી; કપોત પક્ષી હોમ ૫. (સં.) હવન, યજ્ઞ
હોલ્ટ પું. (ઇં.) અટકવું તે (૨) પડાવ; મુકામ હોમ ડું. (.) ઘર (૨) પરિવાર
હોલ્ડર ન. (ઈ.) વિલાયતી ઢબની ટાંકવાળી કલમ હોમ ઈન્ડસ્ટ્રી સ્ત્રી. (ઇ.) કુટિર ઉદ્યોગ; ગૃહઉદ્યોગ હોહોલ ન. (ઇ.) મુસાફરીમાં બિસ્તરો વગેરે લાવવાહોમકુંડ પું. યજ્ઞનો કુંડ, યજ્ઞવેદી
લઈજવાની એક ખોળ જેવી બનાવટ હોમગાર્ડ કું. (ઇ.) ગૃહરક્ષક
હોવાપણું ન. (હેવું ઉપરથી) અસ્તિત્વ; હયાતી હોમટાઉન ન. (ઇં.) વતન
પિદાર્થ હોવાનું અ.ક્રિ. (કશા માટે) ગભરાટમાં આમતેમ દોડવું; હોમદ્રવ્ય ન. હોમવાનું દ્રવ્ય; હો (૨) બલિ માટેનો સોવાવું
[બર હયાતીમાં આવવું હોમમિનિસ્ટર છું. (ઇ.) રાષ્ટ્ર કે રાજયના ગૃહમંત્રી હોવું અ.ક્રિ. (સં. ભવતિ, પ્રા. હુઅ, હોઈ) થવું; બરાહોમરૂલ ન. (ઈ.) આંતરિક સ્વરાજ ગૃહકાર્ય હોવે ઉ. હા હોમવર્કન. (ઈ.) વિદ્યાર્થીએ ઘરેથી કરી લાવવાનું લેશન; હોશ છું. (ફા.) ભાન; શુદ્ધિ (૨) શક્તિ; તાકાત હોમ સક્રિ. યજ્ઞમાં આહૂતિ આપવી (૨) ઝંપલાવવું હોશકોશ પુ.બ.વ. ભાન; ચેતના; શુદ્ધિ હોમિયોપથી સ્ત્રી, (ઈ.) રોગોપચારની એક પદ્ધતિ હોશિયાર વિ. (ફા.) ચાલાક; કુશળ; નિપુણ (૨) હોમોગ્રાફ છું. (ઇ.) સમાલેખ
સાવચેત; ખબરદાર (૩) સમજુ; બુદ્ધિશાળી હોમોનિયમ ન. (ઈ.) સમાભિધાન
હોશિયારી સ્ત્રી, હોશિયારપણું, નિપુણતા; ચાલાકી હોય ક્રિ.વિ. ‘હોવુંનું વિધ્યર્થ (૨) ઉદ્. હશે ખેર ! હોસ્ટ વું. (.) યજમાન; મેજબાન (૨) ઐશ્વર; કાર્યક્રમ હોરવું સક્રિ. વ્યવહાર કરવો; લેવડદેવડ કરવી (૨) સંચાલક સંઘરવું (૩) ગોચરી કરવી
હૉસ્ટેલ સ્ત્રી. (ઇ.) છાત્રાલય (૨) ઉતારા (ધારાસભ્યોના) હોરા સ્ત્રી. (સં.) અઢી ઘડી; કલાક (૨) એક લગ્નનો હૉસ્ટેસ સ્ત્રી. (ઈ.) વિમાનની પરિચારિકા (૨) મહિલા
અર્ધો ભાગ (૩) જન્મકુંડળી કે તે ઉપરથી ભવિષ્ય યજમાન ભાખવાની વિદ્યા
ગાન હોસ્પિટલ સ્ત્રી. (ઈ.) ઇસ્પિતાલ; દવાખાનું હોરી સ્ત્રી, એક તાલ (૨) હોળીના દિવસોમાં ગવાતું એક હોહા-હો) સ્ત્રી. ગડબડ, ઘોઘાટ, ધમાલ (૨) જાહેરાત હોરો છું. ઉમંગ, ઉત્સાહ (૨) હઠ
કે ચર્ચા (૩) ગભરાટ; ખળભળાટ (૪) ઉદ્. એવો હોરો પં. વહોરો
અવાજ હોર્ટિકલ્ચર ન. (ઇં.) બાગાયતવિજ્ઞાન
હોહા(હો)કાર વિ. હોહા; ગભરાટ; ત્રાસ હોન ન. (ઈ.) ભૂંગળું; મોટરનું ભૂંગળું
હોળવું સક્રિ. કાંસકીથી વાળ ઠીક કરવા; ઓળવું હોર્મોન પું. (.) અંતઃસ્ત્રાવ બિળ, અશ્વશક્તિ હોળી સ્ત્રી. (સં. હોલિકા, પ્રા. હોલિઆ) ફાગણ હોર્સપાવર કું. (ઇ.) એક ઘોડાનું જેટલું બળ હોય તેટલું પૂર્ણિમાનો તહેવાર; તે દિવસે લાકડાં વગેરેનો ઢગલો હોલ પં. (ઈ.) મોટો ઓરડો; ખંડ (૨) વ્યાખ્યાન કે તે સળગાવવામાં આવે છે તે (૨) તેમ કોઈ વસ્તુનો માટેનું વિશાળ ભવન
ઢગલો કરી સળગાવવું તે (જેમ કે, વિદેશી કાપડની હોલ ન., પં. (ઈ.) કાણું; છિદ્ર
હોળી)
[ખેલનાર; ઘેરૈયો હોલમિયમ ન. (ઈ.) એક મૂળ ધાતુ
હોમૈયું ન. હોળીમાં નાખવાનું નાનું છાણું (૨) પું. હોળી હોલવણ ન. હોલાઈ જવું તે
હોળયો છું. (ઓળ” ઉપરથી) “ઓળાયો' (રકમની) હોલવવું સક્રિ. ઓલવવું; બુઝાવવું
પૂર્ણતાસૂચક અર્ધચંદ્રાકાર ચિત્ર હોલાણ ન. હોલવણ; હોલાઈ જવું તે
હોંકાર છું. હોકાર; બુમાટ; બરાડો બૂિમ; બરાડો હોલાણ ન. ઓલાણ (કૂવાનું); કોસ ખેંચતા ઊતરવાનો હોંકારો છું. હું ‘હા’ કહેવી તે; સંમતિસૂચક અવાજ (૨) ઢાળવાળો ખાડો
હોંચી(Oહોંચી) ઉદ્ ગધેડાના ભૂંકવાનો અવાજ; હાંચીહેવી

Page #899

[હિંડોળો
હોશ
૮૮૨ હોંશ સ્ત્રી. (અ. હૌસ) હુંશ; ઊલટ; ઉમંગ હોંશાતોશી(-સી) ઝી. હુંશાતુંશી; ચડસાચડસી હોંશીલું વિ. હોંશવાળું, ઉમંગી હોંશેહોંશે કિ.વિ. ઉમંગથી; ઉત્સાહથી હોંસ સ્ત્રી. હોંશ; ઉમંગ હોંસાતોંસી સ્ત્રી. જુઓ “હોલાતોંશી હોંસલું વિ. હૅશીલું; ઉમંગી હ્યાન વિ. (સં.) ગઈ કાલનું હ્યાં ક્રિ.વિ. અહીંયાં હ્યુમન વિ. (ઇં.) માનવસંબંધી, માનવીય હ્યુમર પં. (ઈ.) વિનોદ હ્યુમેનિઝમ ન. (ઇ.) માનવતાવાદ હ્યુમેનિટી સ્ત્રી. (ઇં.) માનવજાતિ (૨) માનવતા હ્યુમેનિટિઝ સ્ત્રી.બ.વ. (ઇં.) માનવવિદ્યાઓ હ્યુમેનિટેરિયન વિ. (ઈ.) માનવતાવાદી હૃદ પું. (સં.) પાણીનો ઊંડો ખાડ; ધરી હસ્વ વિ. (સં.) લઘુ; ટૂંકા અવાજનું (૨) ઠીંગણું (૩)
ઉચ્ચારણના માપમાં એક માત્રા જેટલો સમય લેતું
(વ્યા.) હાસ પું. (સં.) લય; નાશ (૨) ઘસારો હી સ્ત્રી. (સં.) લાજ; શરમ; મર્યાદા હીમ . (સં.) લક્ષ્મીનો બીજમંત્ર પ્રિયમાણ વિ. હરાતું; લઈ જવાતું હુલાદ . આનંદ
ળ છું. છેલ્લો ગુજરાતી વ્યંજન (એનાથી શરૂ થતો એકપણ
શબ્દ નથી. ઘણા શબ્દોમાં “લ”ના વિકલ્પ તરીકે બળ' વપરાય છે.)

Page #900
નવભારત સાથી ગુજરાતી શબ્દકોશ sી.મતલાલા ઓ નાલાસ સદાય ટેબલ પર રાખવા જેવો, સૌને માટે ઉપયોગી, ગાગરમાં સાગર સમાવતો પ્રથમવિશાળ ગુજરાતી શબ્દકોશ ગુજરાત સરકારના કેળવણી ખાતાએ પ્રમાણિત કરેલા જોડણીના નિયમોનો વિશાળ કોશમાં પ્રથમવાર સમન્વય કોશવિજ્ઞાનના અર્થનિર્ધારણના સઘળા પ્રકારોનો સમન્વય સાધતું અર્થ નિર્ધારણ મોટા ભાગના વ્યવહારોપયોગી, સંઘરવા જેવા અને રોજિંદા વ્યવહારમાં પ્રયોજાતા અંગ્રેજી શબ્દોનો વિશાળ પાયા પર સમાવેશ. વ્યાકરણમાં પ્રયોજાતી નવી પરિભાષાનો ઉપયોગ શુદ્ધ જોડા sev કોર inshasan ( કેળવણી ખાતાએ પ્રમાણિત કરેલ જોડી જ પાષામાં રજૂઆત ISBN NO 81- 8440 - 062 - 4 Aવમાન 5747 gyar wandiri kobat th.org E-mail : info@navbharatonline.com Visitus : www.navbharatonline.com For Private and Personal Use Only