Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinabhASita vIra nirvANa saM. 2534 bhagavAna pArzvanAtha zrI 1008 pArzvanAtha di jaina mandiraatizaya kSetra (chatrI) zivapurI (ma.pra.) pauSa, vi.saM. 2064 janavarI, 2008
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya zrI vidyAsAgara jI ke dohe 37 na, mana namana pariNamana ho, nahIM zramaNa meM khed| jaba taka aba kaba saba nahIM, aura kAla ke bhed|| 38 dhana jaba AtA bIca meM, vatana sahaja ho gaunn| tana jaba AtA bIca meM, cetana hotA maun|| 39 phUla rAga kA ghara rahA, kA~TA rahA viraag| tabhI phUla kA patana ho, rAga tyAga, tU jaag|| 46 rAga binA Atama dikhe, Atama bina nA raag| dhUma binA to Aga ho, dhUma nahIM bina aag|| 47 laukikatA se ho pare, dhare alaukika shiil| karma kare nA phala cakhe, prabha to jyoM nabha niil|| 48 svargoM meM nA bhejate, paTake nA paataal| hama tuma saba ko jAnate, prabhu to jaannhaar|| 49 nA de apane puNya ko, para ke nA le paap| pApa-puNya se haiM pare, prabhu apane meM aap| 50 thaka jAnA nA hAra hai, para lenA hai shvaas| ravi nizi meM vizrAma le, dina meM kare prakAza // 51 cetana kA jaba jatana ho, so tana kI ho dhuul| mile sanAtana dhAma so, miTe tanAtana bhUla // 40 dubalA-patalA hU~ nahIM, sabala samala nA muuddh'| rUr3ha nahIM hU~ praur3ha nA, vyakta nahIM hU~ guuddh|| 41 nahIM napuMsaka puruSa hU~, abalA nahIM bvaal| jarA jarA se grasita bhI, nahIM yuvA hU~ baal|| ___42 kAyA, mAyA se tathA, chAyA se hU~ hiin| rAjA rANA hU~ nahIM, jAyA ke aadhiin|| 43 52 tulanA upamA kI havA, mujhe na lagatI dhuup| svarUpa merA rUpa nA, kurUpa ho yA rUpa 44 krodha kA~patA bicakatA, mAna bhUla nija bhaav| lobha lauTatA dUra se, mere dekha svbhaav|| 45 jIva jilAnA jAlanA, diyA jalAnA kaary| bhUla bhulAnA bhUlanA, ziva-patha meM anivaary|| moha duHkha kA mUla hai, dharma sukhoM kA srot| mUlya tabhI pIyUSa kA, jaba ho viSa se maut| 53 cintana se cintA miTe, miTe mano ml-maar| prasAda mAnasa meM bhare, ubhareM bhale vicAra // 54 bhale-bure do dhyAna hoM, samAdhi ika ho, do n| lahara jhAga taTa meM rahe, nadI madhya meM mauna / 'sUryodayazataka' se sAbhAra
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ raji. naM. UPHIN/2006/16750 janavarI 2008 mAsika varSa 7, aGka 1 jinabhASita sampAdaka antastattva pro. ratanacandra jaina pRSTha AcArya zrI vidyAsAgara jI ke dohe A.pR. 2 kAryAlaya kavitA-bartha De : muni zrI nirNayasAgara jI A.pR. 3 e/2, mAnasarovara, zAhapurA - muni zrI kSamAsAgara jI kI kavitAe~ A.pR. 4 bhopAla-462 039 (ma.pra.) * sampAdakIya : avratapUrvaka tapa se nirjarA kama, phona naM. 0755-2424666 Asrava adhika . lekha sahayogI sampAdaka paM. mUlacandra luhAr3iyA, madanagaMja kizanagar3ha * zrI bAI jI (dharmamAtA cirauMjAbAI) kI AtmakathA paM. ratanalAla bainAr3A, AgarA kSu. zrI gaNezaprasAda jI varNI DaoN. zItalacandra jaina, jayapura * jinavANI kA udgama ora usakA vikAsa DaoN. zreyAMsa kumAra jaina, bar3auta paM0 tejapAla jI kAlA pro. vRSabha prasAda jaina, lakhanaU DaoN. surendra jaina 'bhAratI', burahAnapura * videzI saMgrahAlaya meM mahattvapUrNa pratimAe~ : DaoN0 brajendranAtha zarmA ziromaNi saMrakSaka * jinadeva aura mithyAdeva kI saccI samajha hI digvijaya zrI ratanalAla ka~varalAla pATanI : DaoN0 rAjendra kumAra baMsala (me. Ara.ke.mArbala) jainadharma : vizva zAnti meM sahAyaka kizanagar3ha (rAja.) : DaoN0 nijAma uddIna zrI gaNeza kumAra rANA, jayapura kevala zAna-zaukata se nahIM banatA acchA vyaktitva DaoN0 esa0 bI0 siMha prakAzaka sarvodaya jaina vidyApITha * mAtA bahina sutA pahicAno : DaoN0 jyoti jaina 1/205, prophesarsa kaoNlonI, * kAlasiMha ne mRga cetana ko gherA bhavavana meM AgarA-282 002 (u.pra.) DaoN0 zrImatI ramA jaina phona : 0562-2851428, 2852278 * abhizApa banA varadAna : eka lar3akI kI kahAnI : jineza kumAra jaina sadasyatA zulka ziromaNi saMrakSaka 5,00,000 ru. |. kavitAe~ parama saMrakSaka 51,000 ru. * dardo ke harakAre : manoja jaina 'madhura' saMrakSaka 5,000 ru. * daheja ke virodha meM : vinoda kumAra 'nayana' AjIvana 1100 ru. jijJAsA-samAdhAna : paM. ratanalAla bainAr3A vArSika 150 ru. grantha-samIkSA eka prati : abhaya kumAra jaina prAcArya 15 ru. sadasyatA zulka prakAzaka ko bhejeN| samAcAra 31,32 lekhaka ke vicAroM se sampAdaka kA sahamata honA Avazyaka nahIM hai| 'jinabhASita' se sambandhita samasta vivAdoM ke liye nyAyakSetra bhopAla hI mAnya hogaa|
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIya avratapUrvaka tapa se nirjarA kama, Asrava adhika AcArya zrI vaTTakera-kRta prAcIna grantha (prathama zatAbdI I0) 'mUlAcAra' meM nimnalikhita gAthA AyI sammAdiTThissa vi aviradassa Na tavo mahAguNo hodi| hodi hu hatthiNhANaM cuMdacchidakamma taM tassa // 942 // anuvAda- "jisane vrata dhAraNa nahIM kiye haiM, vaha manuSya yadi samyagdRSTi hai, to bhI usakA tapa bahuta lAbhadAyaka nahIM hai, kyoMki vaha hastisnAna aura lakar3I meM cheda karanevAle baramA kI rassI ke samAna hotA hai| TIkAkAra AcArya vasunandI isa gAthA kA artha kholate hue likhate haiM- "tiSThatu tAvanmithyAdRSTiH samyagdRSTerapyaviratasyAsaMyatasya na tapo mahAguNaH --- karma nirmUlanaM kartumasamarthaM--- / kuto? yasmAd bhavati hstisnaanm| 'ha' zabda evakArArthaH sa ca hastisnAnenAbhisambandhanIyo hstisnaanmeveti| yathA hastI snAto'pi na nairmalyaM vahati, punarapi kareNArjitapAMzupaTalenAtmAnaM malinayati tadvattapasA nirjINe'pi karmAMze bahutarAdAnaM krmnno'sNymmukheneti| dRSTAntAntaramapyAcaSTe- cuMdacchidakarma cuMdaM kASThaM chinattIti cuMdacchidrajjustasyAH karma kriyaa| yathA cuMdacchidrajjorudveSTanaM veSTanaM ca bhavati tadvattasyAsaMyatasya tattapaH athavA 'cuMdacchudagaM va'- cundacyutakamiva manthanacarmapAlikeva tatsaMyamahInaM tpH| dRSTAntadvayopanyAsaH kimartha iti cennaiSa dossH| apagatAtmakarmaNo bahutaropAdAnamasaMyamanimittasyeti pradarzanAya hstisnaanopnyaasH| ArdratanutayA hi bahutaramupAdatte rjH| bandharahitA nirjarA svAsthyaM prApayati, netarA bndhshbhaaviniiti| kimidaM? cundacchidaH karmeva-ekatra veSTayatyanyatrodveSTayati, tapasA nirjarayati karmAsaMyamabhAvena bahutaraM gRhNAti kaThinaM ca krotiiti|" (mUlAcAra / gAthA 942) / anuvAda- "mithyAdRSTi kI to bAta hI dUra, samyagdRSTi bhI yadi avirata (asaMyata) hai, to usakA tapa bhI adhika guNakArI nahIM hai, kyoMki vaha karmanirmUlana meM asamartha hotA hai| kyoM? isalie ki vaha hastisnAna hai| 'hu' zabda 'eva' artha kA vAcaka hai| vaha hastisnAna ke sAtha sambaddha hai, ataH 'avirata kA tapa hastisnAna hI hai', yaha artha pratipAdita hotA hai| jaise hAthI snAna kara lene raha pAtA, apanI sUMDa se zarIra para dhUla DAlakara punaH svayaM ko malina kara letA hai, vaise hI vratarahita samyagdRSTi bhI tapa ke dvArA nirjarA to thor3e se karmoM kI karatA hai, kintu asaMyama ke dvArA Asrava bahuta se karmoM kA kara letA hai| dUsarA dRSTAnta cundacchitkarma kA diyA gayA hai| jaise cundacchid arthAt baramA (lakar3I meM cheda karane ke lie prayukta lohe ke aujAra) kI rassI khulatI aura lipaTatI hai, asaMyamI kA tapa vaisA hI hotA hai| athavA 'cundacyutaka' kA artha mathAnI kI rassI hai| vaha bhI jisa prakAra khulatI aura lipaTatI hai, usI prakAra saMyamahIna ke tapa se eka tarapha karmoM kI nirjarA hotI hai, aura dUsarI tarapha karmoM kA Asrava hotA hai| do dRSTAnta kyoM diye gaye haiM? isakA samAdhAna yaha hai ki tapa ke dvArA jitane karmoM kI nirjarA hotI hai, usase adhika Asrava asaMyama ke nimitta se hotA hai, yaha pradarzita karane ke lie hastisnAna kA dRSTAnta diyA gayA hai, kyoMki gIle zarIra para dhUla bahuta lipaTatI hai| aura bandharahita nirjarA hI mokSa prApta karAtI hai, bandha-sahita nirjarA nahIM, yaha dikhalAne ke lie cundachitkarma kA dRSTAnta upanyasta kiyA gayA hai| niSkarSa yaha ki vratarahita samyagdRSTi tapa se jitane karmoM kI nirjarA karatA hai, aviratabhAva se usase adhika karmoM kA bandha kara letA hai, ataH pahale vrata grahaNa karanA cAhie, tatpazcAt tapa karanA caahie|" - janavarI 2008 jinabhASita ?
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlAcAra kI isa gAthA dvArA una mithyAdRSTi evaM aviratasamyagdRSTi jaina gRhasthoM ko upadeza diyA gayA hai, jinhoMne samyagdarzana kI prApti ke lie jinapraNIta granthoM ke vidhivat evaM niyamita svadhyAya kA kabhI bhI prayatna nahIM kiyA athavA samyagdarzana prApta kara lene para dvitIya vratapratimA dhAraNa nahIM kI, phira bhI paryuSaNa parva meM dasa-dasa, gyAraha-gyAraha, dina ke upavAsa karane kA kaThina kArya karate haiN| ve samajhate haiM ki ve bahuta bar3A dharma kara rahe haiM, bahuta bar3A tapa kara rahe haiM, kintu mUlAcAra kI uparyukta gAthA kahatI hai ki na to unakA vaha koI dharma hai, na koI tapa, kyoMki vaha karmoM ke unmUlana meM samartha nahIM hai| mithyAdRSTi ko to una upavAsoM se karmoM kI alpamAtra bhI nirjarA saMbhava nahIM hai, avitarasamyagdRSTi ko saMbhava hai, kintu una upavAsoM se jitanI nirjarA hotI hai, vratoM ke abhAva meM karmoM kA Asrava usa nirjarA se kaI gunA adhika hotA hai| ataH ve upavAsa hastisnAnavat nirarthaka haiN| kintu samyagdRSTi jIva samyagjJAnI hotA hai, ataH vratadhAraNa kiye binA uparyukta prakAra ke tapa meM usakI pravRtti nahIM ho sktii| usake dvArA sarvaprathama vratadhAraNa karane kA hI prayatna jIva hI samyagjJAna na hone se athavA khyAti-pUjA kI lAlasA se mahA-upavAsoM meM pravRtta ho sakatA hai| mUlAcAra meM varNita uparyukta jinopadeza ke anusAra mumukSu ko sarvaprathama samyagdarzana-prApti kA pauruSa karanA cAhie, tatpazcAt sAmarthyAnusAra aNuvrata yA mahAvrata grahaNa karanA cAhie, usake bAda mahA-upavAsAdi tapa tapanA caahie| yahI karmakSaya kA jinopadiSTa vaijJAnika mArga hai| ratanacandra jaina hitopadeza saMsArI prANI sukha cAhatA hai, duHkha se bhayabhIta hotA hai| du:kha chUTa jAve aisA bhAva rakhatA hai| lekina duHkha kisa kAraNa se hotA hai isakA jJAna nahIM rakhA jAvegA to kabhI bhI duHkha se dUra nahIM huA jA sktaa| AcArya kahate haiM- kAraNa ke binA koI kArya nahIM hotA isalie du:kha ke kAraNa ko chor3a do duHkha apane Apa samApta ho jaayegaa| sukha ke kAraNoM ko apanA liyA jAve to sukha svataH hI upalabdha ho jaavegaa| duHkha kI yadi koI jar3a (kAraNa) hai to vaha hai- prigrh| parigraha saMjJA ke vazIbhUta hokara yaha saMsArI prANI saMsAra meM rula rahA hai, duHkhI ho rahA hai| para vastu ko apanI mAnakara usase mamatva bhAva rakhatA hai yahI to duHkha kA kAraNa hai| AcArya mahArAja ne parigraha tyAga ke saMbaMdha meM batAyA ki eka bAra kamhAra. gadhe ke Upara miTTI lAdakara A rahA thaa| vaha gadhA nAlA pAra karate samaya nAle meM hI baiTha gyaa| miTI dhIre-dhIre pAnI meM galakara bahane lgii| usakA parigraha kama ho gayA aura usakA kAma bana gayA, use halkApana mahasUsa hone le- "jaba parigraha choDane se gadhe ko bhI. AnaMda AtA hai, to Apa logoM ko bhI parigraha chor3ane meM AnaMda AnA caahie|" vahA~ baiThe zrAvaka AcArya bhagavana ke kathana kA abhiprAya samajha gaye aura sabhI loga AnaMda vibhora ho utthe| ha~sI-ha~sI meM hI gurudeva se itanA bar3A upadeza mila gayA ki yadi ise jIvana meM utArA jAve to saMsAra se bhI tarA jA sakatA hai aura zAzvata sukha ko prApta kiyA jA sakatA hai| (chapArA paMcakalyANaka, 20.01. 2001) muni zrI kunthusAgarakRta 'anubhUta rAstA' se sAbhAra janavarI 2008 jinabhASita 3
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI bAI jI (dharmamAtA cirauMjAbAI) kI AtmAkathA kSullaka zrI gaNezaprasAda jI varNI he prabho! maiM eka aise kuTumba meM utpanna huI jo | ko sarala kara rahI huuN| he prabho! yadi Aja mara jAtI atyanta dhArmika thaa| mere pitA maujIlAla eka vyApArI | to na jAne kisa gati meM jAtI? Aja maiM sakuzala lauTa the| zikohAbAda meM unakI dukAna thii| vaha jo kucha upArjana | AI yaha ApakI hI anukampA hai| saMsAra meM aneka karate usakA tIna bhAga bundelakhaNDa se jAnevAle garIba | puruSa paraloka cale gye| unase mujhe koI du:kha nahIM, jainoM ke lie de dete the| unakI Aya cAra hajAra rupayA | haA para Aja' pativiyoga ke kAraNa asahya vedanA ho vArSika thii| eka hajAra rupayA gRhasthI ke kArya meM kharca | rahI hai isakA kAraNa merI unameM mamatA buddhi thii| arthAt hotA thaa| ye mere haiM aura maiM inakI hU~ yahI bhAva duHkha kA kAraNa eka bAra zrIgirirAja kI yAtrA ke lie bahuta se | thaa| jaba tattvadRSTi se dekhatI hU~ taba mamatA buddhi kA jainI jA rahe the| unhoMne zrI maujIlAlajI se kahA ki | kAraNa bhI ahambuddhi hai aisA spaSTa pratIta hone lagatA 'Apa bhI cliye|' Apane uttara diyA ki 'mere pAsa hai| arthAt 'ahamasmi'- jaba yaha buddhi rahatI hai ki cAra hajAra rupayA vArSika kI Aya hai, tIna hajAra rupayA | maiM hU~ tabhI para meM 'yaha merA hai' yaha buddhi hotI hai| maiM apane prAnta ke garIba logoM ko de detA hU~ aura eka | isa prakAra vAstava meM ahambuddhi hI du:kha kA kAraNa hajAra rupayA kuTumba ke pAlana meM vyaya ho jAtA hai, isase | hai| he bhagavan! Aja tere samakSa yaha pratijJA karatI hU~ nahIM jA sktaa| zrI bhagavAn kI yahI AjJA hai ki jIvoM | ki na merA koI aura na maiM kisI kI huuN| yaha jo para dayA krnaa| usI siddhAnta kI mujhe dRr3ha zraddhA hai|| zarIra dIkhatA hai vaha bhI merA nahIM hai, kyoMki dRzyamAna jisa dina puSkala dravya ho jAvegA usa dina yAtrA kara | zarIra pudgalakA piNDa hai| taba merA kaunasA aMza usameM aauuNgaa|' hai jisake ki sAtha maiM nAtA jo.? Aja merI bhrAnti mere pitA kA mere Upara bahuta sneha thaa| merI zAdI | dUra huii| jo maiMne pApa kiye usakA Apake samakSa prAyazcita simarA grAma ke zrIyuta siM0 bhaiyAlAla jI ke sAtha | letI huuN| vaha yaha ki Ajanma eka bAra bhojana karU~gI, huI thii| jaba merI avasthA aThAraha varSa kI thI taba | bhojana ke bAda do bAra pAnI pIU~gI, amaryAdita vastu mere pati Adi giranAra kI yAtrA ko gye| pAvAgar3ha meM | bhakSaNa na karU~gI, ApakI pUjA ke binA bhojana na karU~gI, mere pati kA svargavAsa ho gayA, meM unake viyoga meM bahuta | rajodarzana ke samaya bhojana na karU~gI yadi vizeSa bAdhA khinna huI, saba kucha bhUla gii| eka dina to yahA~ taka | huI to jalapAna kara luuNgii| yadi usase bhI santoSa na vicAra AyA ki saMsAra meM jIvana vyartha hai| aba mara | huA to rasoM kA tyAga kara nIrasa AhAra le lU~gI, pratidina jAnA hI duHkha se chUTane kA upAya hai| aisA vicAra kara | zAstra kA svAdhyAya karU~gI, mere pati kI jo sampatti eka kue ke Upara gaI aura vicAra kiyA ki isI meM | hai use dharma kArya meM vyaya karU~gI, aSTamI caturdazI kA girakara mara jAnA zreSTha hai| parantu usI kSaNa mana meM vicAra | upavAsa kruuNgii| yadi zakti hIna ho jAvegI to eka AyA ki yadi maraNa na huA to apayaza hogA aura | bAra nIrasa bhojana karU~gI, kevala cAra rasa bhojana meM yadi koI aMga-bhaMga ho gayA to Ajanma usakA kleza | rakhUgI, eka dina meM tIna kA hI upayoga kruuNgii| bhoganA par3egA, ataH kue se parAGmukha hokara DerApara A | isa prakAra AlocanA kara DerA meM maiM A gaI aura gaI aura dharmazAlA meM jo maMdira thA usI meM jAkara zrI | sAsa ko, jo ki putra ke viraha meM bahuta hI khinna thIM bhagavAn se prArthanA karane lagI ki-'he prabho! eka to sambodhA- mAtArAma! jo honA thA vaha huA, aba kheda Apa hai jinake smaraNa se jIvana kA ananta saMsAra chUTa | karane se kyA lAbha? ApakI sevA maiM karUgI, Apa sAnanda jAtA hai aura eka maiM hU~ jo apamRtya kara naraka mArga | dharmasAdhana kiijiye| yadi Apa kheda kareMgI to maiM sutarAM janavarI 2008 jinabhASita 4.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ khinna hou~gI, ataH Apa mujhe hI putra samajhiye / melA / mAsika denA caahie| kintu jaba rAjadarabAra meM yaha sunA gayA ki vaha to dharmamaya jIvana vitA rahI hai, taba rAjya se tahasIladAra ko paravAnA AyA ki usakI rakSA kI jAve, usakA dhana usI ko diyA jAve aura jo kisAna na de vaha rAjya se vasUlakara usako diyA jaave| isa prakAra dhana kI rakSA anAyAsa ho gii| isake bAda maiMne simarA ke maMdira meM saGgamarmara kI vedI banabAI aura usakI pratiSThA bar3e samAroha ke sAtha krvaaii| do hajAra manuSyoM kA samAroha huA, tIna dina paMkti bhojana huaa| dUsare varSa zikhara jI kI yAtrA kI / isa prakAra Ananda se dharma dhyAna meM samaya bItane lagA / eka caturmAsa meM zrIyuta mohanalAla kSullaka kA samAgama rhaa| pratidina dasa yA pandraha yAtrI Ane lage, yathAzakti unakA Adara karatI thii| ke loga isa prakAra merI bAta sunakara prasanna hue| pAvAgar3ha se giranAra jI gaye aura vahA~ se jo tIrtha mArga meM mile sabakI yAtrA karate hue simarA A gye| phira kyA thA ? saba kuTumbI A Akara mujhe pativiyoga duHkha kA smaraNa karAne lge| maiMne sabase sAntvanApUrvaka nivedana kiyA ki jo honA thA so to ho gyaa| aba Apa loga unakA smaraNa kara vyartha khinna mata hUjiye / khinnatA kA pAtra to maiM hU~, parantu maiMne to yaha vicArakara santoSakara liyA ki parajanma meM jo kucha pApakarma maiMne kiye the yaha unhIM kA phala hai / paramArtha se mere puNyakarma kA udaya hai| yadi unakA samAgama rahatA to nirantara Ayu viSaya bhogoM meM jAtI, abhakSya bhakSaNa karatI aura daivayoga se yadi santAna ho jAtI to nirantara usake moha meM paryAya bIta jAtI / AtmakalyANa se vaJcita rahatI, jisa saMyama ke artha satsamAgama aura moha manda hone kI AvazyakatA tathA sabase kaThina brahmacarya vrata kA pAlana karanA hai vaha vrata mere pati ke viyoga se anAyAsa ho gyaa| jisa parigraha ke tyAga ke lie acche-acche jIva tarasate haiM aura marate-marate usase vimukta nahIM ho pAte, pati ke viyoga se vaha vrata mere sahaja meM ho gyaa| maiMna niyama liyA hai ki jo sampatti mere pAsa hai usase adhika nahIM rakhU~gI tathA yaha bhI niyama kiyA ki mere pati kI jo pacAsa hajAra rupayA kI sAhukArI hai usameM sau rupayA taka jina kisAnoM ke Upara hai vaha saba maiM chor3atI hU~ tathA sau rupayA se Age jinake Upara hai unakA byAja chor3atI huuN| ve apanI rakama binA byAja ke adA kara sakate haiN| Aja se eka niyama yaha bhI letI hU~ ki jo kucha rupayA kisAnoM se AvegA use saMgraha na karU~gI, dharmakArya aura bhojana meM vyaya kara duuNgii| Apa logoM se merI sAdara prArthanA hai ki Aja se yadi Apa loga mere yahA~ AveM to dopahara bAda AveM, prAtaH kAla kA samaya maiM dharma kArya meM lgaauuNgii| kRSaka mahAzaya merI isa pravRtti se bahuta prasanna hue / idhara rAjya meM yaha vArtA phaila gaI ki simarAvAlI siMghaina kA pati gujara gayA hai, ataH usakA dhana rAjya meM lenA cAhiye aura usakI paravariza liye tIsa rupayA isI bIca meM zrI gaNezaprasAda mAsTara jatArA se AyA / usake sAtha meM paM0 kar3orelAla bhAyajI tathA paM0 motIlAla jI varNI bhI the| usa samaya gaNezaprasAda kI umara bIsa varSa kI hogI / usako dekhakara merA usameM putravat sneha ho gyaa| mere stana se dugdhadhArA vaha niklii| mujhe Azcarya huA, aisA lagane lagA mAno janmAntara kA yaha merA putra hI hai| usa dina se maiM use putravat pAlane lagI / vaha atyanta sarala prakRti kA thaa| maiMne usI dina dRr3ha saMkalpakara liyA ki jo kucha mere pAsa hai, vaha saba isI kA hai aura apane usa saMkalpa ke anusAra maiMne usakA pAlana kiyaa| usane chA~cha mA~gI, maiMne rabar3I dI / yadyapi isakI prakRti sarala thI to bhI bIca meM ise krodha A jAtA thA, parantu maiM sahana karatI gaI, kyoMki eka bAra ise putravat mAna cukI thI / eka dina kI bAta hai ki maiM A~kha kamajora hone usameM motI kA aMjana lagA rahI thI / gaNezaprasAda kahA- 'mA~! maiM bhI lagAtA huuN|' maiMne kahA- 'beTA tere yogya nahIM / ' parantu vaha nahIM maanaa| lagAne se usakI A~kha meM kucha pIr3A dene lagA, A~kha A~suoM se bhara gaI aura gusse meM Akara usane zIzI phor3a DAlI, solaha rupayA kI nukasAna huA / maiMne kahA- 'beTA! nukasAna kisakA huA ? phira dUsarI zIzI maMgAo / ' eka bAta isameM sabase uttama yaha thI ki duHkhI janavarI 2008 jinabhASita se ne 5
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdamI ko dekhakara usake upakAra kI ceSTA karane meM | meM maiMne kabhI kudeva kA sevana nahIM kiyaa| kevala isa nahIM cukatA thaa| yadi isake pahinane kA bhI vastra hotA | bAlaka ke sAtha merA sneha ho gyaa| so usameM bhI merA aura kisI ko AvazyakatA hotI to yaha de detA thaa| | yahI abhiprAya rahA ki yaha manuSya ho jAve aura isake eka bAra yaha zikharajI meM prAta:kAla zaucAdi kriyA ko | dvArA jIvoM kA kalyANa ho| merA bhAva yaha kabhI nahIM gayA thA, mArga meM eka bur3hiyA ThaNDa se kapa rahI thii| | rahA ki vRddhAvasthA meM yaha merI sevA kregaa| astu, merA yaha jo caddara or3he thA use de AyA aura kA~patA-kA~patA | karttavya thA, ataH usakA pAlana kiyaa| dharmazAlA meM aayaa| maiMne kahA- 'caddara kahA~ hai?' bolA- | he prabho! yaha merI AtmakathA hai jo ki Apake "eka buDhiyA ko de AyA huuN|' jJAna meM yadyapi pratibhAsita hai, tathApi maiMne nivedana kara __ eka bAra isako maiMne chaha sau rupaye kI hIrA kI | dI, kyoMki Apake smaraNa se kalyANa kA mArga sulabha aMgUThI banavA dii| isane apane guru ambAdAsa zAstrI ko | ho jAtA hai, aisA merA vizvAsa hai|... ityAdi AlocanA de dI aura mujhase chaha mAsa taka nahIM khaa| bhaya bhI | kara bAI jI ne vrata grahaNa kiyA phira vahA~ se calakara karatA thaa| anta meM maiMne jaba jora dekara kahA ki aMgUThI | hama saba terApanthI koThI meM A gye| kahA~ hai? taba bolA vaha to maiMne aSTasahasrI pUrNa hone | yahA~ para paM0 pannAlAla jI ne kahA ki 'bAI kI khuzI meM zAstrI jI ko de dI.... isa taraha merI | jI kA svAsthya acchA nahIM, ataH yahIM para raha jaao| jo Aya hotI thI vaha prAyaH isI ke kharca meM jAtI | hama saba unakI vaiyAvRttya kreNge|' parantu bAI jI ne khaathii| 'nahIM,' yadyapi sthAna uttama hai, parantu sarva sAdhana nhiiN| kucha dina ke bAda maiM simarA chor3akara baruAsAgara | ataH maiM jaauuNgii| vahA~ hI sarva sAdhana kI yogyatA hai| jo karja thA saba choDa diyA | do dina rahakara gayA aaye| yahA~ para zrI bAbU aura mere rahane kA jo makAna thA vaha maMdira ko de diyaa| | kanhaiyAlAla jI ne bahuta Agraha kiyA, ataH do dina kevala dasa hajAra kI sampatti lekara simarA se baruAsAgara | yahA~ rahanA pdd'aa| zrI bAI jI kA nimantraNa bAbU kanhaiyAlAla A gaI aura sarrApha mUlacandra jI ke yahA~ rahane lgii| | jI yahA~ thaa| unakI dharmapatnI ne bAI jI kA samyak ve sau rupayA mAsika byAja upArjana kara mujhe dene lge| | prakAra se svAgata kiyaa| bAI jI kI ceSTA dekhakara use kucha dinoM ke bAda sAgara A gaI aura si. bAlacandra | ekadama bhAva ho gayA ki aba bAI jI kA jIvana thor3e jI savAla navIsa ke makAna meM rahane lgii| Ananda se | dina kA hai| usane ekAnta meM mujhe bulAkara kahA ki, dina biiteN| yahA~ para siMghaI maujIlAla jI bar3e dharmAtmA | 'varNIjI! maiM Apako bar3A mAnatI hU~, parantu eka bAta puruSa the| vaha nirantara mujhe zAstra sunAne lge| kaTarA meM | Apake hita kI kahatI huuN| vaha yaha ki jaba taka bAI prAyaH golApUrvasamAja ke ghara haiN| prAyaH sabhI dhArmika haiN| | jI kA svAsthya acchA na ho, unheM chor3akara kahIM nahIM yahA~ para strI samAja kA mere sAtha ghaniSTha sambandha ho | jAnA, anyathA Ajanma Apako kheda rhegaa| maiMne unakI gyaa| yahA~ adhikAMza gharoM meM zuddha bhojana kI prakriyA | AjJA zirodhArya kii| hai| maiM jisa makAna meM rahatI thI usI meM kundanalAla vahA~ se kaTanI aaye| zvAsaroga bAI jI ko dinaghIvAle bhI rahate the, jo eka vilakSaNa pratibhAzAlI vyakti dina trAsa dene lgaa| kaTanI meM maMdiroM ke darzanakara sAgara the| isa prakAra merA tIsa varSa kA kAla sAgara meM Ananda | ke liye ravAnA ho gaye aura sAgara Akara yathAsthAna se biitaa| anta meM kaTarA saMgha ke sAtha yaha merI antima | dharmazAlA meM rahane lge| yAtrA hai| merA adhikAMza jIvana dharmadhyAna meM hI gyaa| 'merI jIvanagAthA'/ bhAga 1/ merI zraddhA jaina dharma meM hI Ajanma se rhii| paryAya bhr| pRSTha 400-407 se sAbhAra - janavarI 2008 jinabhASita 6
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinavANI kA udgama aura usakA vikAsa paM0 tejapAla jI kAlA jinhoMne jJAnAvaraNAdi cAra ghAtiyA karmoM para vijy| divya evaM lokopakArI vANI ko unake pramukhaziSya prApta kara sarvajJatA aura sarvadarzitA prApta kara lI hai, unheM | mana:paryaya jJAnadhArI indrabhUti gautama gaNadhara ne dvAdazAMga arahaMta paramAtmA athavA karmavijetA 'jina' kahate haiN| ke rUpa meM nibaddha kara prANiyoM ko samajhAyA, unako anAdikAla se pratyeka utsarpiNI aura avasarpiNI ke prabuddha kiyaa| isa dvAdazAMgarUpa jinavANI meM aisA koI kalpakAla meM aise asaMkhya jina hote hai, jo apanI Ayu | viSaya zeSa nahIM rahA jisa para vizad prakAza nahIM DAlA ke aMta meM zeSa aghAtiyA karmoM kA bhI nAza kara mokSa gayA ho| vipulAcala parvata para kaI dinoM taka bhagavAna meM cale jAte haiM, unheM 'siddha' kahate haiN| anaMta aura avinAzI | mahAvIra kI dharmadezanA clii| usake anaMtara lagAtAra bAraha sukha ke sthAna mokSa ko chor3a phira ye siddha paramAtmA | varSa taka nirvANa gamana se pUrva taka yaha dharma- dezanA kabhI saMsAra meM Akara janma-maraNa ke cakra meM nahIM phNste| aneka pRthaka-pRthak pradezoM aura rAjyoM meM samavazaraNa ke yadyapi mokSa jAne ke pUrva pratyeka kalpakAla meM | mAdhyama se hotI rhii| asaMkhya jina hote haiM tathApi unameM se pratyeka utsarpiNI | isa dharmadezanA kA prabhAva janasAdhAraNa para aura evaM avasarpiNI kAla meM jo 24-24 tIrthaMkara hote haiM | rAjA-mahArAjAoM para khUba pdd'aa| rAjA-mahArAjAoM ne, jo unake dvArA hI 'jina' avasthA meM samavazaraNa sabhA meM usa samaya ke pracalita hiMsAmaya dharmoM mithyAmatoM meM phasa divyadhvani ke mAdhyama se divyopadeza hotA hai| yaha gaye the| unakA parityAga kara diyA aura ve prAyaH sabhI divyadhvani sarvajJa-vANI hone se nirdoSa, sarvaprANI hitaiSI | bhagavAn mahAvIra ke dharma dezanA ke jhaMDe ke nIce A aura maMgalamaya hotI hai ataH pramANabhUta hotI hai| / gye| krUra hiMsA se pUrNa yajJa-yAgAdi kI jvAlA naSTa jinamukha se utpanna hone se isako jina-vANI | ho gii| ahiMsA ko dharmarUpa meM sabane apanAyA thaa| adharma bhI kahate haiN| vartamAna avasarpiNI ke caturthakAla ke prArambha | aura pApa ke rUpa meM jo saMsAra meM usa samaya bhayaMkara meM bhagavAn RSabhadeva Adya tIrthaMkara hae, unake dvArA saMsAra | viSamatA phaila gaI thii| dharma ke nAma para kalaha, visavAMda ko AtmakalyANakArI vAstavikadharma kA svarUpa samajhAyA | aura saMgharSa hote the una sabako dUra karane ke lie bhagavAna gyaa| dharma kA AlhAdakAraka, sukhapradAyaka prakAza sarvatra | mahAvIra ne ahiMsA ke sAtha-sAtha satya, acaurya, brahmacarya, phailaa| asaMkhyaprANiyoM kA ajJAna aura mithyAtvAMdhakAra | aparigraha aura syAdvAda ke loka hitaiSI aura AtmazAnti tirohita huaa| isa jinavANI ke udgama kI paramparA | kAraka siddhAnta diye| Aja antima tIrthaMkara bhagavAn isa huNDAvasarpiNI kAla meM bhagavAn RSabhadeva aura unake | mahAvIra kA hI dharmazAsana cala rahA hai aura yaha dharmazAsana anaMtara pratyeka tIrthaMkara ke samaya meM tatkAlIna tIrthaMkara | isa avasarpiNI ke paMcamakAla ke aMta taka clegaa| ke dvArA kevalajJAna prApta kara lene para samavazaraNasabhA ataH yaha loka kalyANakArI ahiMsA, aparigraha hotI rhii| asaMkhya prANiyoM ne use sunA aura ve aura syAdvAda kA dvAdazAMga rUpa dharmazAsana jisa dharmadezanA AtmakalyANa ke vItarAga dharma ko apanAkara paramasukhI | (jinavANI) ke AdhAra para cala rahA hai usake udagAtA paramAtmA bana gye| aMtima tIrthaMkara bhagavAn mahAvIra haiN| jisa dina yaha aMtima tIrthaMkara bhagavAn mahAvIra kI bhI jinavANI jinavANI bhagavAn mahAvIra ke mukha se sarva prathama unake dvArA 42 varSa kI avasthA meM sarvajJatA prApta kara | vipulAcala parvata para khirI vaha maMgalamaya divasa zrAvaNa lene para rAjagRhI ke pAsa vipulAcalaparvata para indrAjJA | kRSNA pratipadA kA thaa| se kubera dvArA racita atyaMta suMdara, lokAtizAyI, mahAna | | bhagavAn mahAvIra ke nirvANa ke pazcAt indrabhUti vaibhavazAlI samavazaraNa-sabhA meM huii| isa atyaMta | (gautamasvAmI), sudharmAsvAmI aura jambusvAmI ye tIna bhavyasamavazaraNasabhA meM vizAla 12 kakSa the jinameM muni, kevalI hue unake bAda pA~ca zrutakevalI hue jinhoMne AryikA, zrAvaka, zrAvikA, pazu-pakSI evaM caturnikAya ke | bhagavAn mahAvIra kI dezanA ko dvAdazAMgarUpa meM pracArita deva-deviyA~ apane-apane lie niyojita kakSa meM baiThakara | kiyaa| aMtima zrutakevalI bhadrabAhu ke bAda kAla ke anusAra bhagavAn kA dharmopadeza sunate the| bhagavan mahAvIra kI | jJAna meM kSINatA AtI gaI aura dvAdazAMgarUpa zrutajJAna kI janavarI 2008 jinabhASita 7 1 - A .. - -
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ hote-hote aMta meM eka AcArya lohAcArya nAma ke hue jinheM eka aMga kA jJAna zeSa rahA thaa| yaha sarvakAla bhagavAna mahAvIra ke anaMtara 683 varSa kA thaa| smRti bhI kama hotI gii| ziSyaparamparA se aMgajJAna kSINa | akalaMkadeva, guNabhadra, vidyAnaMdi, amRtacandrAcArya, jayasenAcArya, somadeva, jayasiMhanaMdi, nemicaMdra siddhAMtacakravartI Adi anekAneka AcArya hue haiM, jinhoMne apane samyakjJAna rUpa divyaprakAza se saMsAra ko sAhitya racanAeM pradAna karake Alokita kiyA isake pazcAt aMgajJAna bhI kSINa hotA calA gyaa| aMta meM dharasenAcArya nAmaka eka AcArya hue jinheM mAtra agrAyaNI pUrva kA jJAna thA aura ve aSTAMga mahAnimitta ke mahAnajJAtA the taba unheM isa jinavANI ke zeSa azaMmAtra zrutajJAna ke bhI lupta ho jAne kI ciMtA huI / ataH unhoMne saMsAra ke jIvoM ke kalyANa hetu usa aMzamAtra zrutajJAna kI rakSA ke liye apanA jJAna usa samaya ke viziSTa mahAjJAnI tapasvI mahAmuni puSpadaMta aura bhUtabalI ko diyA / ina donoM vidvAn mahAtapasvI sAdhuoM ne guruparamparA se prApta jinavANI ko SaTkhaMDAgama nAmakagraMtha meM lipibaddha kara lupta honevAlI jinavANI ke aMza kA vikAsa karane kA prathama zreya prApta kiyaa| jisa dina yaha SaTkhaNDAgama nAmakagraMtha lipibaddha hokara pUrNa huA vaha dina jyeSThazuklA paMcamI kA thA / usa dina aMkalezvara (saurASTra) meM catu:saMgha ne usa graMtha ko mahAna bhakti pUrvaka veSThana meM bAMdhakara bar3I bhArI zraddhA aura prabhAvanA ke sAtha usakI aSTadravya se pUjA kI / ataH yaha maMgalamaya divasa zrutapaMcamI ke nAma se prasiddha ho gayA / usake anaMtara zrI vIrasenAcArya ne SaTkhaMDAgama ke pAMcakhaNDoM kI 72 hajAra zloka pramANa vistRta TIkA kI, jo dhavalA TIkA nAma se prakhyAta hai| chaThe khaNDa kI 20 hajAra zloka pramANa jayadhavalA TIkA kara ve saMnyasta ho gaye / unake bAda unake mahAn vidvAn ziSya mahApurANa - graMtha ke racayitA AcArya jinasena ne chaThe khaMDa kI apUrNa TIkA ko 40 hajAra zloka pramANa racakara jayadhavalA TIkA pUrNakara apane guru ke kArya ko pUrNa kiyaa| isa prakAra 1 lAkha 32 hajAra zloka pramANa vizAla - TIkAgraMtha anya kisI dharma kA Aja upalabdha nahIM hai| isake pazcAt to aneka mahAn jainaAcArya hue jinhoMne guru paramparA se prApta jinavANI ke anusAra caturanuyoga sambaMdhI aneka mahAn graMtho kI saMskRta - prAkRta bhASA meM racanAe~ kIM aura unakI TIkAe~ kara saMsAra kA mahAn upakAra kiyA hai| unameM guNadharAcArya, kundakundAcArya, yativRSabhAcArya, umAsvAmI, samantabhadra, pUjyavAda, bhagavAn mahAvIra ke pazcAt eka aise mahAn vidvAn tapasvI hue haiM jinhoMne samayasAra, pravacanasAra, niyamasAra, rayaNasAra, paMcAstikAya, mUlAcAra aura aSTapAhur3a Adi aneka prAbhRta graMthoM kI adhyAtma pradhAna zailI meM racanAeM kI haiN| bArasaaNuvekkhA aura prAkRta dazabhaktiyAM bhI ApakI amUlya racanAeM hai| tamila bhASA meM eka kuralakAvya bhI hai jo ApakI racanA mAnA jAtA hai jo ki tamilasAhitya kA anupamaratna 1 tattvArtha sUtra ke racayitA zrI umAsvAmI AcArya mahAn vidvAn AcArya hue haiM, jinhoMne saMskRta bhASA meM sUtrarUpa graMthoM kI racanA kA sApAta kiyA / tattvArthasUtra nAmaka anupamagraMtha ke mAdhyama se Apane mokSamArga kA nirUpaNa karate hue 10 adhyAyoM sapta tatvoM kA yathArtha svarUpa pratipAdita kiyA hai| Apake isa graMtha para aneka vidvAn AcAryoM ne vidvattA pUrNa baDI-baDI saMskRta TIkAe~ racI haiM / pratibhAzAlI mahAn AcAryoM kI isa zrRMkhalA meM pUjyavAda AcArya kA nAma bhI jaina jagat meM atyaMta gaurava ke sAtha liyA jAtA hai, unhoMne apanI amUlyakRtiyoM se jinavANI ke rahasya ko kholakara saMsAra ke samakSa upasthita kiyA hai| samantabhadrAcArya ne jainendra vyAkaraNa, samAdhizataka, iSTopadeza Adi svataMtra racanAe~ nirmita kI haiN| isake alAvA saMskRta dazabhaktiyoM kI racanA bhI Apane kI hai / tattvArthasUtra para savArthasiddhi nAmaka TIkAgraMtha jaina jagat meM anupama TIkAgraMtha hai vartamAna ke upalabdha graMthoM meM tattvArthasUtra para sarvaprathama TIkAgraMtha hai| jinAbhiSekagraMtha bhI ApakA mAnA jAtA hai| AcArya vidyAnanda bhI mahAn pratibhAzAlI AcArya hue hai, jinhoMne tattvArthasUtra para zloka vArtikAlaMkAra nAma vizadaTIkA dArzanika zailI meM racA hai| isI prakAra aSTasahastrI nAmaka TIkAgraMtha samantabhadrAcArya ke devAgamastotra para racA gayA | svopajJaTIkAsahita AptaparIkSA ApakI svataMtra racanA hai| isake atirikta bhI Apane vidyAnanda mahodaya, satyazAsanaparIkSA Adi kaI graMthoM kA praNayana kiyA hai| janavarI 2008 jinabhASita 8
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ dArzanika zailI ke graMthakAra jaina AcAryoM kI zrRMkhalA / kundakundAcArya ke hI ukta tIna graMthoM para jayasenAcArya meM pAtra kesarIAcArya kA nAma bhI prasiddha hai| ve uccakoTi | ne tAtparyavRtti Adi TIkAeM nirmita kara kunda kunda aura ke vidvAn-AcArya the unhoMne pAtrakesarI stotra, trilakSaNakadarzana | amRtacandra AcArya ke mantavyoM ko evaM viSaya pratipAdana Adi graMthoM kI racanAkara jinadharma ke udyota meM apanA | ko samajhane meM suvidhA pradAna kI hai| apUrva yogadAna diyA hai| ___AcArya somadevasUri kA yazastilakacampU aura AcArya akalaMkadeva bhI advitIya pratibhA ke dhanI | nItivAkyAmRta tathA vAdIbhasUrikA, chatracUr3AmaNi evaM gadya mahAn AcArya hue haiM unakI vidvattA bhI nAmAnusAra akalaMka | ciMtAmaNi kAvyagraMtha bhI jainajagata kI anupama nidhiyA~ hI thii| inake samaya meM bauddhadarzana kA bahuta jora thA, | haiN| isI prakAra devasenAcArya, mANikyanaMdi, zubhacandrAcArya ata. anya darzanoM kI apekSA baudadarzana kI vizeSa samIkSA | Adi aneka udabhaTa vidvAna tapasvI AcArya hae haiM jinhoMne Apake graMthoM meM pAyI jAtI hai| darzanika pradhAna ApakI | cAroM anuyogoM para mahAn vidvattApUrNa racanAeM kara jinavANI racanAeM svataMtra aura TIkAgraMthoM ke rUpa meM jainasAhitya kI | ke rahasya ko kholane meM aura saMsAra meM usakA divyaanupama nidhiyAM hai| tattvArthavArtika tattvArthasUtra kI TIkA | prakAza phailAne meM bar3AbhArI zrama kiyA hai| hai| aSTazatI devAgamastotra kI TIkA hai| isake atirikta | sacamuca meM yadi ina upakArakabuddhi AcAryoM ne akalaMkastotra, laghIyastraya, nyAyavinizcaya, siddhivinizcaya | saMsAra ke kalyANArtha apane tapasvI jIvana kA bahumUlya aura pramANasaMgraha Adi svaMtatra racanArUpa meM pramukhagraMtha haiN| | samaya jinavANI ke rahasyodghATana meM na diyA hotA to jinasenAcArya kI pratibhA aura vidvattA to avarNanIya | saMsAra dharma aura vAstavika svarUpa ko jAnane meM ajJAta thii| unakA banAyA huA prathamAnuyoga kA mahAn purANagraMtha | rhtaa| digambara jaina jagata ke sabhI mahAn AcArya jinavANI mahApurANa kAvyagraMthoM meM jainasAhitya kI hI nahIM, saMsAra | ke sacce sapUta kahe jA sakate haiM jinhoMne jinavANI kI kI samasta sAhityakRtiyoM meM eka mahAn racanA hai| lagabhaga janmabhara sevA kI aura jinavANI ko vikAsa meM lAkara 40 hajAra zloka pramANa ApakI jayadhavalATIkA kA ullekha samIcIna dharma kA prakAza saMsAra ko diyaa| dhanya haiM ve maiM pahale hI kara AyA huuN| isake atirikta pArvAbhyudaya | AcArya aura dhanya haiM unakI bahumUlya sAhityakRtiyAM jina kAvya bhI kAvya saMsAra meM eka zreSTha kRti hai| | para bhagavAn mahAvIra kA anuyAyI jaina samAja gauravAnvita jinasenAcArya ke hI vidvAn ziSya guNabhadrAcArya ne uttara purANa racakara bhagavAn RSabhadeva aura bharatacakravartI digambara jainAcAryoM ne jaise ratnatrayadharma ke vibhinna ko chor3a samasta zalAkA puruSoM kA jIvana caritra ATha | aMgoM para apanI racanAe~ kI vaise hI Ayurveda, chaMda, hajAra zlokoM meM nibaddha kiyA hai| isake atirikta alaMkAra, vyAkaraNa, maMtra, yaMtra, kAvya Adi vibhinna viSayoM AtmAnuzAsana bhI ApakI anupama racanA hai| jinadattacaritra | para bhI, jo dvAdazAMga ke hI bhAga haiM, prakAza DAlA hai| bhI ApakI hI racanA mAnA jAtA hai| ugradityAcArya kA AyurvedasaMbaMdhI kalyANakArakagraMtha aura zrI nemicandra siddhAMtacakravartI ke dvArA racita | zrI mAnatuMgAcArya, kumudacandrAcArya, vAdirAjasUri ke kAvya karaNAnuyoga pradhAna graMtha hai| jo karaNAnuyoga kA prasiddha / bhI bhaktirasa kI bahumUlyakRtiyAM haiN| jinAgama kI ye graMtha hai| SaTkhaDAgama ke AdhAra para gommaTasAra (jIvakANDa bahumUlyakRtiyAM aba deza-videzoM meM bhI vizvavidyAlayoM va karmakANDa) labdhisAra-kSapaNAsAra kA praNayana kiyA | meM par3hAI jAne lagI haiN| saMsAra ke vicArazIla vidvAna // triloka kA varNana karanevAlA trilokasAragraMtha bhI Apane | aura chAtra jinavANI ke ahiMsA, aparigraha aura anekAMta kiyA hai| ApakI ina racanAoM se jainajagata | jaise tatvoM ke yathArtha svarUpa ko hRdayaMgama karate haiM to kA mahAn upakAra huA hai| unako samyagjJAna prApta karane kA Ananda hotA hai| amRtacandrAcArya kundakundAcArya dvArA viracita samaya- Aja AvazyakatA isa bAta kI hai ki jinavANI sArAdigraMthoM ke vizeSa TIkAkAra AcArya hue haiN| samayasAra, | ke ina loka kalyANakArI caturanuyoga ke graMthoM ko vibhinna pravacanasAra va paMcAstikAyagraMthoM para AtmakhyAti Adi | bhASAoM meM anudita kara unako pracAra meM lAne kI yojanA TIkAoM kA praNayana Apane kiyaa| Apane svataMtrarUpa se | para vicAra kiyA jaave| tattvArthasAra aura puruSArthasiddhayupAyagraMtha kA nirmANa bhI kiyA / sampAdaka : jainadarzana, nAMdagA~va hai| hai| janavarI 2008 jinabhASita 1
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ videzI saMgrahAlaya meM mahattvapUrNa pratimAe~ DaoN0 brajendranAtha zarmA rASTrIya saMgrahAlaya, naI dillI jainadharma bhArata meM pracalita vibhinna dharmoM meM apanA | spaSTa rUpa se kAyotsarga mudrA meM dikhAyA gayA hai| isI eka viziSTa sthAna rakhatA hai| isa dharma ke anuyAyI | se kAphI sAmya rakhatA, parantu pAlisarahita eka anya bhArata ke prAyaH sabhI bhAgoM meM pAye jAte haiN| ye anuyAyI | dhar3a zuMgakAla kA mAnA jAtA hai mukhyataH do pramukha sampradAyoM-digambara evaM zvetAmbara meM hI pradarzita hai| zuMgakAla ke pazcAt kuSANava vibhakta haiN| digambara sampradAya ke anayAyI apanI devamartiyoM | AyAgapaToM evaM svataMtra pratimAoM kA nirmANa adhikAdhita ko binA kisI sAja-sajjA ke pUjate haiN| jabaki zvetAmbara | rUpa se hone lgaa| mathurA ke vibhinna bhAgoM se prApta apanI pUjya pratimAoM ko sundara mukuTa evaM vibhinna | aneka kuSANa evaM guptakAlIna prastara mUrtiyA~ sthAnIya AbhUSaNoM se sajAkara unakI pUjA-ArAdhanA karate hai|| rAjakIya saMgrahAlaya tathA rAjya saMgrahAlaya lakhanaU meM bhArata meM pAI gayI prAcInatama pratimAyeM nagna haiM, kyoMki | vidyamAna haiM jinase jaina devapratimAoM ke vikAsa kI usa samaya kevala digambarasampradAya kA hI prAbalya thaa| pUrNa zrRMkhalA kA AbhAsa saralatA se ho. jAtA hai| parantu zatAbdiyoM pazcAt zvetAmbara sampradAya se sambandhita videzoM meM rahane vAle kalApremiyoM kA dhyAna jaba jaina pratimAoM kA bhI nirmANa hone lagA aura isa prakAra | jaina mUrtikalAkI aura AkarSita huA, to dhIre-dhIre unhoMne aba donoM prakAra kI pratimAyeM Aja bhI bhArata ke vibhinna | bhI bhArata se mUrti sampadA ko apane-apane dezoM meM le bhAgoM meM unake anuyAyiyoM dvArA pUjI jAtI haiN| / jAkara saMgrahAlayoM meM pradarzita kiyaa| bhArata kI bhA~ti prArambha meM aneka jaina vidvAnoM kA vicAra thA ki | prAyaH sabhI videzI saMgrahAlayoM meM jainakalA sambandhI ekaunake dvArA pratipAdita dharma aba se hajAroM sAla pUrva bhI | se eka sundara udAharaNa dekhane ko milate haiN| isa sabhI vidyamAna thA aura jaba san 1912 meM har3appA evaM| kI eka lekha meM vivecanA karanA atyanta kaThina kArya mohanajodar3o kI khudAI meM nagna mAnava-dhar3a evaM aisI | hai| ataH yahA~ hama ATha pramukha pazcAtya dezoM meM sthita anya purAtatvIya mahattva kI vastue~ prApta huIM, to una | pandraha pramukha saMgrahAlayoM meM jo atyanta mahatvapUrNa jaina vidvAnoM ne unako bhI jainadharma se sambandhita tthhraayaa| parantu | pratimAe~ surakSita haiM, unakA hI saMkSepa meM varNana prastuta aneka Adhunika vidvAnoM ne zodhake AdhAra para isa pracalita | kara rahe haiN| ye saMgrahAlaya mukhyataH briTena, phrAMsa, iTalI, dhAraNA kA khaNDana karate hue unheM prAcInatama yakSa pratimAoM bulageriyA, jarmanI sviTajaralaiMDa DenamArka evaM amerikA kA pratirUpa batalAyA hai| meM sthita haiN| yadyapi jaina sAhitya se yaha pramANita hai ki svayaM | 1. briTena : a- briTiza saMgrahAlaya, landana bhagavAn mahAvIra ke samaya, chaThI zatAbdI IsavI pUrva meM | | landana sthita isa vikhyAta saMgrahAlaya meM mathurA se hI unakI candana kI pratimA kA nirmANa ho cukA thA, prApta kaI jinazIrSoM ke atirikta ur3IsA se milI eka parantu purAtAttvika khojoM ke AdhAra para aba taka sabase | pASANa mUrti bhI hai, jisameM AdinAtha evaM mahAvIra ko prAcIna jaina pratimA mauryakalA, lagabhaga tIsarI sadI I0 sAtha-sAtha kAyotsarga mudrA meM darzAyA gayA hai| pIThikApara pUrva kI hI mAnI jAtI hai| paTanA ke samIpa lohAnIpara AdinAtha aura mahAvIra lAJchana vRSabha tathA siMhoM kA ke isa kAla kA eka nagna dhar3a prApta huA hai, jo | aMkana haiN| isake sAtha hI upAsikAoM kI mUrtiyA~ bhI aba paTanA saMgrahAlaya meM pradarzita hai| yaha apanI taraha banI haiN| kalAkI dRSTi se yaha mUrti gyArahavIM sadI meM kA eka bejor3a udAharaNa hai| baluA patthara ke bane isa | banI pratIta hotI hai| dhar3apara mauryakAlIna camakadAra pAlisa Aja bhI vidyamAna | ur3IsA meM hI prApta neminAtha kI yakSI ambikA hai, jisakA koTilya ne apane arthazAstra meM vajra-lepa ke | kI lagabhaga uparyukta pratimA kI samakAlIna mUrti bhI nAma se ullekha kiyA hai| isa nagna dhar3a meM 'jinako / yahA~ vidyamAna hai jisameM vaha AmravRkSa ke nIce khar3I janavarI 2008 jinabhASita 10
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai| inakA choTA putra prabhaMkara goda, meM va bar3A putra zubhaMkara | mUrtiyA~ prAyaH kama hI pAI jAtI haiN| karNATaka meM nirmita dAhinI ora khar3A huA hai| mUrti ke UparI bhAga meM neminAtha | yaha mUrti cAlukya kalA ke samaya (navamI-dasavIM sadI) kI laghu mUrti dhyAna mudrA meM hai tathA pIThikA para devI | kI banI pratIta hotI hai| yahA~ rAjasthAna ke pUrvI bhAga kA vAhana siMha baiThA dikhAyA gayA hai| se prApta eka pASANa siradala bhI hai jo kalA kA sundara isa saMgrahAlaya meM madhyapradeza se prApta sulocanA, udAharaNa hai| isake nIce vAlI tAkha meM dhyAnI jinakI dhRti, padmAvatI, sarasvatI tathA yakSa evaM yakSI kI sundara | mUrti nirmita hai aura unake donoM ora anya do-do tIrthaMkara prastara mUrtiyA~ bhI vidyamAna haiN| antima mUrti kI pIThikA | kAyotsarga mudrA meM utkIrNa kiye milate haiN| yaha terahavIMpara anantavIrya utkhanita hai| caudahavIM sadI kI mUrti hai| ba- vikToriyA evaM elarbaTa saMgrahAlaya, landana / | 3. DenamArka : rASTrIya saMgrahAlaya, kopenahegana . isa saMgrahAlaya meM kuSANa evaM gupta kAloM kI bhagavAn isa saMgrahAlaya meM mukhyataH Adhrapradeza va karNATaka RSabha kI do mUrtiyA~ pradarzita haiN| sAtha hI, madhyapradeza | se prApta jaina mUrtiyoM kA acchA saMgraha hai| ye sabhI mUrtiyA~ ke gyArasapura nAmaka sthAna se lAI gayI tIrthaMkara pArzvanAtha | 11vIM-12vIM sadI kI ho sakatI hai| isa saMgraha meM kaI kI advitIya mUrti bhI vidyamAna hai jo sAtavIM sadI kI | cAlukya yugIna mahAvIra svAmI kI nagna pratimAe~ haiM, jinameM pratIta hotI hai| isameM teisaveM tIrthaMkara dhyAna mudrA meM | unheM kAyotsarga-mudrA meM darzAyA gayA hai| isake atirikta, virAjamAna haiM aura meghakumAra eka bar3e tUphAna ke rUpa | RSabhanAtha kI eka caubIsI bhI hai jisameM mUla pratimA meM unapara AkramaNa karatA dikhAyA gayA hai| sAtha hI, | ke donoM ora tathA UparI bhAga meM anya teIsa tIrthaMkaroM nAgarAja dharaNendra apane vizAla phaNa phailAkara unakI pUrNa kI laghu AkRtiyA~ bhI utkIrNa kI gaI milatI haiN| surakSA karatA darzAyA gayA hai aura usakI patnIeka nAginI | ye sabhI mUrtiyA~ dhyAna mudrA meM haiN| ke rUpa meM tIrthaMkara ke Upara apanA chata uThAye hue | 4. iTalI : rASTrIya saMgrahAlaya, roma hai| mUrti ke UparI bhAga meM jinakI kaivalya prApti para | | isa saMgrahAlaya meM gujarAta meM san 1450 I0 meM divya gAyaka nagAr3A bajAtA bhI dikhAyA gayA hai| prastuta | banI bhagavAn neminAtha kI kAryotsarga mudrA meM khar3I mUrti mUrti jaina mUrtikalA kI dRSTi se atyanta mahattva kI | mukhya AkarSaNa hai| inake donoM ora anya do-do tIrthaMkara khar3e va baiThe dikhAye gaye haiN| mukhya mUrti ke pairoM ke uparyukta mUrti ke samIpa hI, solahaveM tIrthaMkara | samIpa unake yakSa evaM yakSI gomedha evaM ambikA bhI bhagavAn zAntinAtha kI eka vizAla dhAtu pratimA pradarzita | baiThe dikhAye gaye haiN| kalAkI dRSTi se bhI yaha mUrti hai jisameM vaha siMhAsana meM dhyAnamudrA meM baiThe haiN| isake paryApta rUpa se sundara hai| donoM ora eka-eka ca~varadhArI sevaka khar3A hai mUrtipara | 5. bulageriyA : ragreDa saMgrahAlaya, rajragreDa vikrama saMvat 1224 (1168 I0) ke khude lekha se | rAjasthAna meM lagabhaga 11vIM sadI I0 meM nirmitta jJAta hotA hai ki rAjasthAna meM cauhAna zAsakoM ke samaya | parantu uttara-pUrvI bulageriyA meM san 1928 meM pAI gaI isakI pratiSThApanA nAyala-gaccha ke anuyAyiyoM dvArA kI | isa mUrti meM tIrthakara ko eka kalAtmaka siMhAsanapara baiThe | dikhAyA gayA hai| anya pratimAoM kI bhA~ti isake vakSa 2. phrAMsa : myUjigime perisa para bhI kamala kI paMkhur3iyoM ke samAna zrIvatsa cinha isa saMgrahAlaya meM kaI jaina pratimAe~ haiM, jisameM | aMkita hai| caubIsaveM tIrthaMkara bhagavAn mahAvIra kI kAMsya mUrti vizeSa | 6. sviTajaralenDa : riTavarga saMgrahAlaya, jyUrika rUpa se sundara hai| isameM vaha eka siMhAsana para dhyAna jyUrika ke isa suprasiddha saMgrahAlaya meM rAjasthAna mudrA meM baiThe haiN| unakI dAhinI ora teisaveM tIrthakara | meM candrAvatI nAmaka sthAna se prApta bhagavAna AdinAtha pArzvanAtha sarpa phanoM ke nIce kAyotsarga mudA meM khar3e kI lagabhaga Adamakada pratimA vidyamAna hai, jo zveta haiM aura bAIM ora bAhubali, jinake zarIra para latAyeM | saMgamaramara kI banI hai| isameM unako do kalAtmaka stambha lipiTI huI haiM, khar3e haiN| isa Azaya kI kAMsya kI | ke bIca kAyotsarga mudrA meM dikhAyA gayA hai| isake UparI gaI thii| janavarI 2008 jinabhASita / /
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAga meM tri-chatra banA / inhoMne sundara dhotI dhAraNa kara rakhI hai jisase spaSTa hai ki usakI pratiSThApanA zvetAmbara sampradAya ke jainiyoM dvArA kI gayI thii| pIThikApara bane vRSabha ke atirikta unake caraNoM ke pAsa dAnakarttA evaM unakI patnI tathA anya upAsakoM kI laghu mUrtiyoM banI haiN| kalA kI dRSTi se yaha mUrti paramAra kAla, lagabhaga bArahavIM sadIkI banI pratIta hotI hai| sAthiyoM sahita unapara AkramaNa karatA dikhAyA gayA hai| jaina sAhitya se jJAta hotA hai ki jaba pArzvanAtha apanI ghora tapasyA meM lIna the, taba durAcArI kamaTha ne aneka vighna-bAdhAyeM DAlIM jisase ve tapasyA na kara sakeM aura usane una para ghora varSA kI, pASANa zilAoM se prahAra kiyA tathA aneka jaMgalI jaMtuoM se bhaya dilAne kA bharasaka prayatna kiyaa| parantu itanA saba sahate huye pArzvanAtha apane punIta kArya se jarA bhI vicalita nahIM hue aura apanI tapasyA pUrNa kara jJAna prApta karane meM saphala rahe / pariNAma svarUpa kamaTha ko lajjita hokara unase kSamA mA~ganI pdd'ii| prastuta mUrti meM sampUrNa dRzyako bar3I sajIvatA se darzAyA gayA / yadyapi isa Azaya kI anya prastara pratimAe~ bhArata ke anya kaI bhAgoM se bhI prApta huI haiM, parantu phira bhI yaha mUrti apanI prakAra kA eka advitIya udAharaNa hai| ba- bosTana kalA saMgrahAlaya, bosTana, maisAcusaihasa - myUjiyama phara volkura kuNDe, myUnika : isa saMgrahAlaya meM yakSI ambikA kI eka atyanta bhavya pratimA pradarzita hai jise paTTikA para durgA batAyA gayA hai| madhyapradeza meM prApta lagabhaga aThArahavIM sadI kI isa mUrti meM devI apane Asanapara lalitAsana meM virAjamAna hai / isake dAhine hAtha meM gucchA thA, jo aba TUTa gayA hai / aura dUsare hAtha se vaha apane putra priyaMkara ko godI meM pakar3e hue hai| isakA dUsarA putra pairoM ke samIpa khar3A hai| devI ke zIza ke pIche bane prabhAmaNDala kI dAhinI ora gajArur3ha indrANI aura bAIM ora garuDArUr3ha cakrezvarI kI mUrtiyA~ haiM, jinake madhya UparI bhAga meM bhagavAn neminAtha kI dhyAna mudrA meM laghu mUrti utkIrNa / mUrti ke nIce ke bhAga meM kaI upAsaka baiThe haiM jinake hAtha aMjalImudrA meM dikhAyeM gaye haiM / isa saMgrahAlaya meM madhya pradeza se prApta jaina mUrtiyoM kAphI acchA saMgraha hai| inameM adhikatara to prathama tIrthaMkara AdinAtha kI mUrtiyA~ haiM, jinameM se kucha meM vaha dhyAna mudrA meM tathA kucha meM kAryotsarga-mudrA meM darzAye gaye haiN| una pratimAoM ke atirikta yahA~ eka atyanta kalAtmaka tIrthaMkara vakSa bhI hai, jise saMgrahAlaya kI paTTikA meM mahAvIra batAyA gayA haiN| parantu yahA~ yaha ullekhanIya hai ki prastuta mUrti meM keza Upara ko ba~dhe haiM aura jaTAe~ donoM ora kaMdhoM para laTaka rahI haiN| isase pratimA ke AdinAtha hone kI hI sambhAvanA pratIta hotI hai| inake zIza ke donoM aura bAdaloMmeM ur3ate hue AkAzacArI gandharva aura 'trichatra' ke Upara AdinAtha kI jJAna prApti kI ghoSaNA karatA huA eka divya - vAdaka banA huA hai| yaha sundara mUrti dasavIM sadIkI banI pratIta hotI hai| sa- philADelphiyA kalA saMgrahAlaya, philADelphiyA isa saMgrahAlaya sabase ullekhanIya jaina mUrtiyA~ 8. amerikA : a- klIvalaiNDa kalA saMgrahAlaya, jabalapura kSetra se prApta kalcurikAlIna dasavIM sadI kI haiN| inameM se eka bhagavAn mahAvIra kI hai, jisameM unheM kAyotsarga mudrA meM dikhAyA gayA hai| dvitIya pratimA meM pArzvanAtha tathA neminAtha ko khar3e dikhAyA gayA hai| pArzvanAtha kI pahacAna unake zIza ke Upara bane sarpha phaNoM se tathA neminAtha kI pahacAna pIThikA para utkIrNa zaMkha se 7. jarmanI : a- myUjiyama phara volkura kuNDe, barlina isa saMgrahAlaya meM mathurA kSetra meM prApta kuSANakAla (2-3 sadI) ke kaI jina zIrSa vidyamAna haiN| isa prakAra ke kaI anya zIrSa sthAnIya rAjakIya saMgrahAlaya meM bhI dekhane ko milate haiN| uparyukta mUrtiyoM ke atirikta dakSiNa bhArata meM madhyakAla meM nirmita kaI jaina pratimAyeM bhI yahA~ para pradarzita haiN| ina sabhI mUrtiyoM meM jinako kAryotsarga mudrA meM nagna khar3e dikhAyA gayA hai| inake pairoM ke samIpa pratyeka tIrthaMkara ke sevakoM tathA upAsakoM ko laghu mUrtiyA~ utkIrNa kI gaI milatI haiM / klIvalaiNDa, ohAyo isa saMgrahAlaya meM pradarzita jaina mUrtiyoM meM sabase adhika mahattvapUrNa mUrti pArzvanAtha kI hai jisakA nirmANa mAlavA kSetra meM lagabhaga dasavIM sadI meM huA thA / lagabhaga Adamakada isa mUrti meM pArzvanAtha sarpa ke sAtha phaNoM ke nIce kAyotsarga mudrA meM khar3e haiM aura kamaTha apane / kI jA sakatI hai| janavarI 2008 jinabhASita 12
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ da- siyATala kalA saMgrahAlaya, siyATala isa saMgrahAlaya meM sabase mahattvapUrNa bhagavAn pArzvanAtha isa saMgrahAlaya meM bhI madhya pradeza se prApta kaI | kI tritIrthika pratimA hai, jo rAjasthAna meM navamI sadI madhyakAlIna jaina pratimAe~ vidyamAna haiN| isake atirikta | meM banI pratIta hotI hai| isameM madhya meM pArzvanAtha dhyAna yahA~ gujarAta se milI bhagavAn kunthunAtha kI eka paMcatIrthI | mudrA meM virAjamAna haiM sarpa ke phaNoM kI chAyA meM, aura hai, jisakI pIThikA para san 1447 I0 kA laghu lekha | unake donoM ora eka-eka tIrthaMkara ko khar3A dikhAyA utkIrNa hai| sAtha hI, yahA~ AbU kSetra se prApta nartakI | gayA hai| siMhAsana kI dAhinI ora sarvAnumUrti tathA bAIM nIlAMjanA kI bhI sundara mUrti pradarzita hai, jisakA prAcInatama | ora ambikA darzAyI gayI haiN| sAmane do mRgoM ke madhya aMkana hameM mathurA kI kuSANa kalA meM dekhane ko milatA | dharmacakra tathA aSTa-grahoM ke sundara aMkana haiN| uparyukta saMkSipta vivaraNa se vidita hotA hai ki ya- esiyana kalA saMgrahAlaya, sena phrAsinsako, | jainadharma ne bhAratIya mUrtikalA ke kSetra meM apanA eka kailiphorniyA viziSTa yogadAna diyA hai| sampUrNa bhArata ke vibhinna bhAgoM isa saMgrahAlaya meM bhI devagar3ha kSetra se prApta kaI | meM nirmita devAlayoM ke atirikta deza-videza ke aneka jaina mUrtiyA~ pradarzita haiM, jinameM jina ke mAtA-pitA kI | saMgrahAlayoM meM bhI jainadharma se saMbaMdhita asaMkhyakalA-mUrtiyA~ pratimA kAphI mahattva kI hai| yahIM para aMbikA kI bhI | surakSita haiM, jinakA vaijJAnika evaM purAtAttvika dRSTi se eka sundara mUrti vidyamAna hai, jisameM vaha Ama ke vRkSa | adhyayana honA paramAzyaka hai| adhika nahIM, yadi sabhI ke nIce tribhaMga-madrA meM khaDI hai aura pairoM ke nikaTa usakA vAhana-siMha aMkita hai| kiyA jA sake, to vaha bhI bar3A punIta kArya hogA aura ra- barjIniyA kalA saMgrahAlaya, ricamonDa, barjIniyA | isase na kevala jainadharmAvalambiyoM, varan zodhakartAoM ko bhI bar3A lAbha hogaa| dardo ke harakAre gIta hamAre saMga meM ha~sate saMga meM rote haiN| gIta racayitA nahIM kabhI ekAkI hote haiN| zabda artha ke caMdA sUraja le bhAvoM ke tAre tAnA bAnA bunate rahate baiThe nadI kinaare| kA~dhoM para saMsArasRjana kA apanA Dhote haiN| matha dete haiM yuga ciMtana ke sAgara ko ye pala meM dikhalA dete ye bhaviSya ko vartamAna ke tala meM sArasvata saMgama meM nitya lagAte gote haiN| veda RcAoM se bhI baDhakara inheM gIta kI bolI manoja jaina 'madhura' DhU~Dha liyA karate gIto meM Ida dazaharA holii| mana kI pyAsa bujhAnevAle manahara sote haiN| gIta amara hai, kaba maratA hai kabhI kisI ke maare| saMvAhaka ye gIta vidyA ke doM ke harakAre bIja gIta ke sadA sRSTi meM gahare bote haiN| gIta dharA kA saMskAra hai gIta gagana kI AzA gIta zakti kA teja puMja hai gIta hRdaya kI bhASA gIta hamAre aMtarmana kalmaSa dhote haiN| sI esa 13, iMdirA kaoNlonI bAga umarAva dUlhA, bhopAla -10 - janavarI 2008 jinabhASita 13
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinadeva aura mithyAdeva kI saccI samajha hI digvijaya DaoN0 rAjendra kumAra baMsala mahAn kavi, vaidya, vAdI, vAgmI, gamaka, vAdimukhya / meM Apta kI upAsanA icchA-rahita kI jAtI hai| lakSya Adi padaviyoM se vibhUSita syAdvAdI svAmI samantabhadra | vItarAgatA kI prApti hotA hai| ataH laukika kAmanA kI ne yaha kalpanA bhI nahIM kI hogI ki jisa Apta kI| daSTi se Apta kI pUjA karanA Apta ko kadeva banAnA parIkSA karane unhoMne ne mahAn dArzanika kRti 'devAgamastotra' | hai| kudeva kI pUjA vara kI icchA se hotI hai| binA kI racanA kI, vahI Apta kAlAMtara meM rAgI-dveSI devI- | vara-kI icchA ke rAgI-dveSI devatA kI pUjA kA koI devatAoM kA paryAyavAcI bana jaayegaa| yaha kArya koI | aucitya hI nahIM hotaa| isI kAraNa zloka meM vara-icchA dharmavidveSI nahIM kareMge, kintu dharma ke nAmapara jinendrabhaktoM | kA lakSya likhA hai| isakA artha yaha nahIM ki binA dvArA hI kiyA jAyegA, yaha isakI viziSTatA hogii| | vara-kI-icchA ke rAgI-dveSI devatA kI pUjA karanA Agama svAmI samantabhadra ne zrAvakoM ko vItarAgatA kI | sammata hai, jaisA ki katipaya vidvAnoM kA mata hai| jinAgama prApti hetu ratnakaraNDazrAvakAcAra nAmaka graMtha kI racanA | meM to 18 doSarahita deva hI pUjya hai, isa AdezasUtra ko kii| zloka 3 meM dharma-adharma kA lakSaNa likhA aura vismaraNa karanA jinAgama se bAhya vicAra aura AcaraNa samyagdarzana-jJAna-cAritra kI ekatA ko dharma khaa| zloka | hai| isa prakAra zloka 23 kisI bhI rUpa se rAgI-dveSI 4 meM sacce Apta-Agama-guruoM ke zradvAna ko samyagdarzana | devatA kI, bhale hI ve kisI bhI guNasthAna ke hoM, pUjA khaa| zloka 5 se 7 taka meM Apta (saccedeva) kA | kI anumati nahIM detaa| sAmAnya-vizeSa lakSaNa btaayaa| sacce deva kA nirNaya hI samyaktva kA mahattva darzAte hue, zloka 27 meM vaha kendra bindu hai, jisake cAroM aura vItarAgI zramaNasaMskRti | kahA hai ki jaba samyaktva se pApa kA nirodha hotA hai, kA dharmacakra pravartita hotA hai| ataH Apta kA nirdhAraNa | to anya sampadA kA kyA prayojana? spaSTa hai ki mahattvapUrNa hai| aThAraha doSoM se rahita sarvajJa, Agama kA samyaktvadhAraka vyakti sampadA ke prayojana kI icchA nahIM Iza (utpAdaka) Apta hotA hai| use hI paramajyoti | | rkhtaa| usakI sampadA to samyaktva hI hai| zloka 28 parameSThI, virAga, vimala, kRtI, sarvajJa, anAdimadhyAnta, | meM samyaktvasahita cANDAla ko devatulya kahA hai, aisA sArva, zAstA Adi kahate haiN| aise Apta kI divyadhvani | gaNadhara deva kahate haiN| zloka 29 meM kahA hai ki samyagdarzana se rAga-dveSavihIna mokSa aura mokSamArga kA jo upadeza se yukta kuttA svarga meM jAkara deva ho jAtA hai, aura ni:sRta huA vaha Agama hai| aura AgamAnusAra viSaya | pApa arthAt mithyAdarzana se deva bhI kuttA ho jAtA hai| kaSAyoM kI Asaktirahita, Arambha-parigraha-rahita, jJAna- | zloka kramAMka 28 aura 29 meM samyagdarzana kI mahimA dhyAna-tapa meM lIna tapasvI guru kahalAte haiN| isa mApadaNDa | batAI hai| samyagdarzana mokSamArga meM khevaTiyA ke samAna ke anurUpa jo nahIM haiM, ve Apta-Agama-guru nahIM hai, | hai| samyaktva ke na hone para samyagjJAna aura samyakacaritra yaha spaSTa niSkarSa nikalatA hai| kI utpatti nahIM hotI (zloka 31-32) / samyaktvayukta svAmI samantabhadra ne zloka 11 se 21 taka samyaktva gRhastha mokSamArgI hai jaba ki mithyAtvayukta muni mokSamArgI ke aMgoM kA varNana kiyA hai| zloka 22 se 26 taka | nahIM hai| phalitArtha yaha hai ki samyaktvasahita vrata-saMyamasamyaktva ke doSa, yathA-lokamUr3hatA, devamUr3hatA, pAkhaNDamUr3hatA | tapa mokSamArga meM kAryakArI hai| ye zloka devI-devatAoM aura ATha madoM kA varNana kiyA hai, pazcAt zloka 27 | ko Apta (saccedeva) siddha karane meM sahAyaka nahIM hai, se 41 taka samyagdarzana kA mAhAtmya darzAyA hai| kyoMki samyaktvasahita jIva mokSamArgI hotA hai, isa dRSTi zloka 23 meM batAyA gayA hai ki laukika icchAoM | se cAroM gatiyoM ke samyaktvadhArI jIva samAnarUpa se kI pUrti hetu (vara kI icchA se) rAga-dveSa yukta malina | prazaMsanIya haiN| bhavanavAsI, vyaMtara deva-deviyoM kI koI devatAoM kI upAsanA karanA devamUr3hatA arthAt deva | vizeSatA nhiiN| (saccedeva) ke prati ajJAna (mUr3hatA) hai| jinezvarI mArga | zloka 30 punaH isa tathya kI puSTi karatA hai janavarI 2008 jinabhASita 14
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ ki jo samyagdarzana se zuddha haiM ve bhaya, AzA, sneha athavA | rakSakadeva kyA apanI rakSA bhI kara sake haiN| yadi nahIM lobha se (18 doSa yukta) kudeva, kuzAstra aura kuguruoM | to unake nAma ke nirarthaka gIta kyoM gAye jA rahe haiM? ko praNAma aura vinaya nahIM krte| zloka 4 Apta- vicAraNIya hai| Agama-guruoM kI zraddhAna kA nirdeza karatA hai aura zloka zAsana devatA rakSaka haiM yA nahIM isakA uttara mere 30 kudeva kuzAstra-kuguruoM kI zraddhA-vinaya kA niSedha jaisA sAmAnya buddhi kA alpajJa vyakti nahIM de sakatA! karatA hai| yahA~ deva-kudeva kA vargIkaraNa rAga-dveSa Adi | viziSTa vidvAnoM kI zaraNa lenA hI iSTa hai| 'mahAjano 18 doSoM ke AdhAra para kiyA hai, na ki samyaktva yA / yena gataH sa pnthaa|' mithyAtva ke AdhAra pr| spaSTa hai ki samyaktvadhArI rAgI- | AdaraNIya zrI jaganmohanalAla jI zAstrI, kaTanI dveSI devaparyAya kA deva pUjya nahIM hai| mokSa kI prApti | apanI niSpakSatA, sahiSNutA aura vidvattA ke lie prasiddha hetu inakI pUjA nahIM hotii| ataH bhaya, AzA Adi kI the| 'jainasandeza' dinAMka 5.4.1990 ke pRSTha 4-5 meM unakA carcA kI hai| asaMyamI apUjya haiM, yaha kathana bhI prathamadRSTyA Alekha 'ye jinazAsana deva haiM yA mithyAzAsana deva' ukta tathya kI puSTi karatA hai| prakAzita huA thA, jo paThanIya hai| Alekha kA prasaMga svAmI samantabhadra ne vaiyyAvRtya nAmaka zikSAvrata thA sammedazikhara jI kA navanirmita 'samavazaraNa mNdir'| ke varNana meM jinendrapUjana ko samAhita karate hue 'devAdhideva' isa maMdira ke bAhara-bhItara, Upara-nIce saikaDoM sarAgI zabda se arahaMta bhagavAn ko sambodhita kiyA hai| yahA~ devI-devatAoM kA sAmrAjya hai| bhagavAn eka phuTa ke devAdhideva zabda Apta kA hI vizeSaNa hai jisakA artha | to sarAgI devatA cAra-cAra phuTa ke| paMDita jI ne vItarAgI hai ki arahaMta bhagavAn devoM ke svAmI indrAdika dvArA | jaina maMdira meM devI-devatAoM kI sthApana ke viruddha tarka pUjya haiN| samagra dRSTi se jo aThAraha doSa rahita Apta | dete hue likhA ki "kisI kRSNa maMdira meM rAma kI hai vaha deva devAdhideva, paramadeva AdinAmoM se pUjya hai| mUrti nahIM hai, para yahA~ vItarAga ke maMdira meM sarAgI devoM ina zabdoM se yaha dhvanita nahIM hotA, ki deva aura devAdhideva | kI mUrtiyA~ saikar3oM sthApita haiN| unakA aucatya kaise pRthaka-pRthaka sattAe~ haiN| ye Apta ke hI paryAyavAcI zabda svIkAra kiyA jA sakatA hai?" ye mUrtiyA~ samavazaraNa jaisI bhakti kI mudrA meM nahIM haiN| parantu ye devI-devatA bharata cakravartI ke solaha svapnoM meM sAtavA~ svapna | apanI-apanI mudrA meM pUre maMdira meM chAye haiM, ataH inakA thA- AnaMda karate bhata! isakA phalitArtha hai- vyaMtara devoM | aucitya nahIM hai| paNDita jI Age likhate haiM ki "dharma kI pajA honaa| vyaMtara devoM kI pUjA ke samarthaka mahAnabhAva ke sthAna para adharma ke baiTha jAne se dharma kA sthAna tarka dete haiN| ki ye deva zAsanarakSaka deva haiM, ataH ye| china jAtA hai, ataH ucita nahIM hai| vItarAga ke maMdiroM bhI pUjya haiN| unakA mAnanA hai, ki ye devAlaya ke dvArapAla | ko vItarAga kA hI maMdira rahane diyA jAtA aura una nahIM kintu jinendra deva ke sampUrNa zAsana ke adhikRta | sarAgI devatAoM kA sthAna sarAgiyoM ke hI mandira meM, rakSaka deva haiM, jo maMtrI va senApati kI bhUmikA kA nirvAha | to vItarAgiyoM ko dhokhA na hotaa| vItarAga maMdira meM sarAgI karate haiN| yadi yaha kathana satya hotA, to jaina-saMskRti | mUrti rakhakara unheM vItarAgamaMdira kahanA dhokhA hai|" aadi| aura jaina-samAja kA vidveSiyoM dvArA jo vinAza huA, paNDita jI Age likhate haiM ki "ina sarAgI devIvighna-upadrava hue, ve kabhI nahIM hote| yahA~ taka ki | devatAoM kI upAsanA koI-koI digambara jaina paNDita jinezvarI dIkSA ke kavaca meM jo azobhanIya kRtya hue bhI karate haiN| paMDita buddhajIvI haiM unameM tarka-vitarkayA ho rahe haiM ve kabhI nahIM hote| maMdiroM kA vinAza | kutarka karane kI kSamatA hai| ve kahate haiM ki rAjA ke hokara masjideM nahIM bntii| tIrthoM kA vinAza aura apaharaNa | sAtha rAjA ke sevaka bhI Ate haiM, unakA bhI Adara nahIM hotaa| sAdhu bhagavaMta kolhU meM nahIM pele jaate| nizcita karanA hotA hai|' unakA yaha tarka dhokhA hai, kutarka hai| hI yaha taba hotA hai jaba unakA koI rakSaka nahIM hotA | rAjA to rAgI-dveSI hotA hai, bhaya se rAjakarmacArI ko yA rakSaka balahIna hotA hai| isakA nirNaya gambhIratA se | sammAna rupayA-paisA bheMTa dI jAtI hai| isI prakAra kyA karanA Avazyaka hai| yaha bhI nirNaya karanA hai ki ye | tIrthaMkara prabhu rAjA kI taraha pUjA pratiSThA ke lobhI haiM? - janavarI 2008 jinabhASita 15
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha prazna hai / " dUsarA tarka yaha hai ki ye jina zAsana ke rakSaka haiN| kina-kina dharmAtmAoM ne inakI pUjA-ArAdhanA kI aura kina-kina kI sahAyatA, sevA-rakSA ina devI-devatAoM ne kI, isakA eka bhI udAharaNa jaina purANoM meM nahIM hai / satI sItA|--- * samaMtabhadra Adi saba jIva parama samyak dRSTi the / unhoMne jinendra kI ArAdhanA - smaraNa kiyA, taba devatA sevA ko Aye / jinendra kI ArAdhanA para ye svayaM Aye haiM, to aayeNge| phira inakI ArAdhanA kA upadeza kyoM ? vartamAna ke paMcakalyANa mahotsavoM kI vidrUpatA darzAte hue paNDita jI ne likhA hai ki mUla paMcakalyANaka ko saudharmendra kI AjJA se anya devI-devatAoM ne sampanna kiyA thaa| ataH yaha paMcakalyANaka usakA rUpaka hai| aba isameM saudharmendra se ina choTe-choTe devI-devatAoM kI pUjA karAte haiM, yaha kahA~ taka ucita hai ? AjJAdAtA ko sevaka / pUjaka banA diyaa| ataH paMcakalyANa-pratiSThApAThoM meM inakI carcA kara inakI pUjA arcA kA vidhAna bhI zAstroM kA viparIta artha karake mithyAtva kA kharA poSaNa kiyA hai| padmAvatI -jvAlAmAlinI deviyoM ke svarUpa aura unake pUjA-vidhAna ko dRSTigata kara paNDita jI likhate haiM ki- "inakI pUjA ArAdhanA vidhi japa maMtra meM gadhe ke rakta, kutte ke rakta, kAkapatra, zmasAna - haDDI, murde ke vastra Adi hiMsaka ghRNita padArthoM ke upayoga kA vidhAna hai| dekhiye ye kaise jinazAsana deva haiM yA jina zAsanadeva kaha kara Apako mithyAtva kI ora DhakelA jA rahA hai|" "laghu vidyAnuvAda graMtha' kisa AdhAra para banAyA gayA? usakI kyA pramANikatA hai? Age paNDita jI likhate haiM " phira jinabAtoM kA saMbaMdha jinAgama se viruddha vItarAgajina ke sivAya rAgI-dveSI kudevoM kI ArAdhanA hai aura ArAdhanA hiMsaka dravyoM se hai, to vaha jinAgama kaise ho sakatA hai?" niSkarSa - " vItarAgI ke sivAya anya deva ( pUrva varNita padmAvatI, bhairava, yakSa, kSetrapAla Adi -Adi ) pUjya nahIM aura ahiMsAmUlaka kriyAoM ke sivAya hiMsA pUrNa kriyAe~ jinAgama mAnya nhiiN| isa taraha zAsana - devoM ke nAma se kudevapUjA kabhI grAhya nahIM haiN|" tIrthaMkaraprakRti ke udaya ke nimitta se tIrthaMkara bhagavaMtoM kI divyadhvani samavazaraNa sabhA maiM khiratI hai samavazaraNa sabhA kI racanA saudharmendra kI AjJA se kuvera dvArA deva - deviyoM kI sahAyatA se kI jAtI hai| samavazaraNa meM sAmAnyabhUmi se gaMdhakuTI taka ikatIsa adhikAra hote haiN| vyavasthAnusAra chaThaveM adhikAra ke cAra toraNa dvAroM kI rakSA jyotiSIdeva karate haiN| terahaveM adhikAra ke dUsare koTa kI rakSA yakSadeva karate haiN| solahaveM adhikAra kI tIsarI vedI kI rakSA yakSadeva karate haiM, ikkIsaveM adhikAra kI cauthI vedI kI rakSA bhavanavAsIdeva karate haiM aura cauvIsaveM adhikAra ke caturtha koTa kI rakSA kalpavAsI deva karate haiM / aTThAIsaveM adhikAra kI pITha para cAroM dizAoM meM cAra yakSendra sira para dharmacakra rakhe rahate haiM / abhavya janoM ke manoraMjana hetu nATayazAlAe~ hotI haiN| sAtaveM adhikAra kI 32 raMga - bhUmiyoM meM 32 bhavanavAsI kanyAe~ nRtya karatI haiM, paMdrahaveM adhikAra kI solaha nATya zAlAoM meM Adi kI ATha meM bhavanavAsI aura Age kI ATha meM kalpavAsI devakanyAe~ nRtya karatI haiN| bIsaveM adhikAra kI solaha nATayazAlAoM meM jyotiSIdevakanyAe~ nRtya karatIM haiN| samavazaraNa ke bAraha koThe hote hai pahale meM gaNadhara muni Adi, dUsare meM kalpavAsI deviyA~, tIsare meM AryikA evaM zrAvikAe~, cauthe se chaThe meM kramazaH jyotiSI, vyaMtara evaM bhavanavAsIdeviyA~, sAtaveM se daza taka kramazaH bhavanavAsI, vyaMtara, jyotiSI aura kalpavAsIdeva, gyArahaveM meM manuSya evaM bArahaveM meM samasta tiryaMca jIva baiTha kara pratidina tIna bAra 6-6 ghar3I divyadhvani sunate haiN| jaise hI tIrthaMkara bhagavAn yoganirodha karate haiM, samavazaraNa sabhA bikhara jAtI hai| sabhI yakSa, yakSI, deva - deviyA~, indra-indrANiyA~, manuSya Adi apane-apane sthAna para pahu~cakara apanA sahajanitya karma karane lagate haiM / isa dRSTi se, kathita zAsana-rakSakadeva ko apane bhavanoM meM pahu~cakara apanI Ayu ke anusAra paryAya meM rahakara anya paryAyoM ko dhAraNa karate haiN| paryAyagata kartavya usI paryAya meM samApta ho jAtA haiN| ve amara nahIM hote ataH unakA karttavya bhI amara nahIM rahatA / sabhI saMsArI jIva apanI Ayu se baMdhe haiN| unakI pUjA kyoM ? AcAryakalpa paM0 ToDaramala jI ne samyagjJAna candrikA, trilokasAra Adi graMthoM kI DhU~DhArI bhASA meM TIkA likhI / ucca naitikatA, pramANikatA evaM Agama niSThA ke prakAza janavarI 2008 jinabhASita 16
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ meM jo jaisA kathana kiyA thA usakI TIkA niSpRhabhAva | hote haiN| jo jainI hai aura apane ko avratI jAnatA hai, se mUla ke anurUpa kii| apanI ora se anyathA nahIM | vaha samyagdRSTi se apanI baMdanA pUjA kaise karAyegA? likhaa| trilokasAra gAthA 988 kI TIkA bhI gAthAnurUpa | tathA zAstroM meM aisI koI kathA nahIM hai jahA~ dharmAtmA kii| jisameM jinapratimA ke pArzva meM zrI devI aura sarasvatI | puruSa ne devoM kI pUjA kI ho| badhAI una mahAnubhAvoM devI kA aura savahni yakSa tathA sanatkumAra yakSa kA varNana | ko jinhoMne ukta donoM vidvAna manISiyoM ke kathana ko hai| zrI ToDaramala jI ne isameM koI cher3achAr3a nahIM kI | yathAvat prakAzita kiyaa| kintu apane graMtha mokSamArgaprakAzaka ke chaThe adhyAya meM | yaha ullekhanIya hai ki upalakSaNa nyAya se savahni kudevaprakaraNa meM vyaMtara, jyotiSI, kSetrapAla, dahAr3I, padmAvatI | yakSa Adi ke samAna kSetrapAlAdi ko mAnane se indrAdika Adi devI, yakSa-yakSaNI Adi kI pUjA kA satarka niSedha | kI vyavasthA bhaMga hotI hai, ataH yaha anucita hai| vItarAgI kiyA hai aura unheM kudevoM kI zreNI meM mAnA hai| inakI | paramparA meM aThAraha doSa rahita arahaMtadeva hI jinadeva haiM pUjA se mithyAtva bhAva kI puSTi hotI hai| paNDita jI | aura pUjya haiN| pU0 AcArya zrI vidyAsAgara jI bhI isakI ne tarka kiyA ki samyaktvapane se pUjya mAnate ho to | puSTi karate haiN| AcArya zrI zAMtisAgara jI ne bhI zAsana sarvArthasiddhi ke deva, laukAntika devoM ko kyoM nahIM puujte| devI-devatAoM kI upAsanA kA niSedha kiyA thaa| paNDita jI ke hArda ko samajhe (pR. 168-175) / / kisI devI-devatA ko, vara-kI icchA yA binA ___ vidvAn manISI zrI paNDita sadAsukhadAsa jI | icchA ke, Apta-jinadeva mAnanA yA unakI pUjA-upAsanA kAsalIvAla jI ne zrI ratnakaraNDazrAvakAcAra jI kI DhU~DhArI | karanA pUrva janma ke tIvra mithyAtva-bhAva ke saMskAra kA bhASA meM TIkA likhii| Apane zloka 23, (pRSTha 43- | dyotaka hai| yaha jinadharma kA avarNavAda hai| samyaktva hetu 48) kI TIkA meM likhA- jo vyaMtara-kSetrapAlAdi ko | jinadeva ke svarUpa kA saccA-pakkA nirNaya karanA hI apanI sahAyatA karane vAlA mAnate haiM, so yaha mithyAtva | saccI digvijaya hai, bAkI saba isa bhava kI parAjaya ke udaya kA prabhAva hai| prathama to bhavanavAsI, vyaMtara aura | | hai| vijJa jana mArga darzana kreN| jyotiSI ina tIna prakAra ke devoM meM mithyAdRSTi hI utpanna / 1vRkSa 100 saMtAna rAmaTeka se chiMdavAr3A kI ora bihAra karate hue cale A rahe the| dhUpa hone kI vajaha se rAste meM baiThane ke bhAva ho rahe the, lekina bahuta dUra-dUra taka koI bhI chAyAdAra vRkSa dikhAI nahIM de rahA thaa| kucha dUra aura calane para dekhA AcAryazrI jI eka per3a ke nIce baiThe the| hama logoM ko dekhakara AcArya mahArAja ne kahA-Ao mahArAja baiTha lo, aba thor3A aura calanA hai| hama donoM mahArAja AcArya mahArAja ke samIpa jAkara baiTha gye| jo sAtha meM mahArAja the, unhoMne kahA hama loga abhI yahI carcA kara rahe the ki kitanA calanA hogaa| AcArya zrI to kucha AhAra meM lete bhI nahIM aura itanA calate bhI haiM, to AcArya mahArAja ha~sakara kahate haiM, "kucha lenA nA denA magana rhnaa|" hama to tuma javAnoM ko dekhakara calate rahate haiM, to hama logoM ne kahA hama Apako dekhakara calate rahate haiN| phira bole-bahuta dera bAda eka chAyAdAra vRkSa milaa| aba to mAnanA hogA 1 vRkSa 100 saMtAna ke barAbara hotA hai| dekho kitane loga isakI chAyA meM baiThakara zAMti kA anubhava kara rahe haiN| Aja vRkSoM ko kATakara nagara basAye jA rahe haiN| lekina prakRti ke binA mAnava surakSita nahIM raha sktaa| mAnava ko isa ora bhI dhyAna rakhanA caahie| mokSamArga kI sAdhanA cAra pratyayoM meM pUrNa hotI hai, ajJAnanivRtti, hAna (viSaya tyAga) upAdAna (vrata grahaNa) evaM upekSA (vikalpoM kI shuunytaa)| muni zrI kuMthusAgarakRta 'saMsmaraNa' se sAbhAra janavarI 2008 jinabhASita 17
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma : vizva zAMti meM sahAyaka DaoN0 nijAma uddIna 'mahAbhArata' meM varNita 'vana-parva' ke yakSa-prazna- | bhUesu kppe|' (uttarA0 6/2) arthAt saba jIvoM ke prasaMga meM pUchA gayA ki "dizA kauna sI hai?" aura isake | prati maitrI bhAva rakhanA caahie| jaba maitrI itanI vyApaka uttara meM kahA gayA ki 'saMta hI dizA haiM' (santo dik)| ho to zatrutA kahA~ rahegI, kisake sAtha vaira hogA? hama Aja jaba hama bhagavAn mahAvIra ke jIvana aura upadezoM | dekhate haiM ki eka deza se dUsare deza meM maitrI-sambandha ko dekhate haiM to mAlUma hotA hai ki bhArata hI nahIM, | rakhane ke lie, maitrI bar3hAne ke lie rAjadUta ko bhejA varan vizva kI sukha-zAMti ke lie ve anukaraNIya haiN| | jAtA hai, dUtAvAsa-stara para sambaMdha gAr3he va gahare banAye unakI ahiMsA, anekAnta dRSTi aura aparigraha kI bhAvanA | jAte haiM, jaba kabhI paraspara kisI bAta para matabheda hotA hamAre lie Aja bhI prAsaMgika haiN| unakA 'jiyo aura | hai| to ye deza isI dUtAvAsa-stara para vArtA dvArA use jIne do' kA siddhAnta kise upAdeya nahIM lagatA? mahAvIra | dUra kara lete haiN| bhArata ke apane par3osI dezoM ke sAtha kA lokadharma, vyakti-vikAsa kI pUrNa pratiSThA hamAre yUga | jaba kabhI koI mata-bheda hotA hai to use maitrI bhAva ke pariveza meM baMdhI huI hai| unakI vANI kI sahaja | se maitrIpUrNa vAtAvaraNa meM dUra kara liyA jAtA hai| yadi udbhUti 'utpAda vyaya dhrauvya yuktaM sat' meM dravya kI jo | isI prakAra kI maitrI ko banAye rakhA jAye, eka sammAnajanya paribhASA abhivyaMjita hai vaha vaijJAnikoM ke parIkSaNa- | aura samatAjanya vAtAvaraNa hamezA kAyama rakheM to koI anvIkSaNa dvArA mAnyatA prApta kara cukI hai| bhagavAn mahAvIra bAta nahIM ki saMsAra ke sabhI dezoM meM zAMtipUrNa sambaMdhoM ne apane bheda-vijJAna ke darzana meM jar3a-cetana kI sampUrNatA | | kA vikAsa ho, unheM majabUtI mile| AcArya umAsvAmI kA jo ati sUkSma jJAna diyA, Aja vijJAna usI kI | ne 'tattvArthasUtra' (5/21) meM kahA hai- 'parasparopagrahojIvAnAm' ora agrasara hai| unakA anekAntavAda kA siddhAMta | arthAt jIvoM kA paraspara upkaar| jainadarzana kA yaha sUtra 'sarvadharmasamabhAva' (arthAt dravyoM meM pAye jAne vAle ananta | sakala saMsAra ko zAMti evaM saha-astitva kI preraNA dharmoM ke samanvaya) kA pratIka hai aura badalate yuga ke | detA hai| maitrI, upakAra yA saha-astitva ke Adarza khokhale saMdarbho meM usakI upAdeyatA aura bar3ha gaI hai| vartamAnayuga | yA avyAvahArika nahIM haiM, inakI vyavahArikatA asaMdigdha ke pariprekSya meM yadi bhagavAn mahAvIra kI jIvana-dRSTi, | hai| rAjanItika stara para rASTrasaMgha kI sthApanA (1945) unakA ahiMsA-darzana se, hama apanI sAmAjika, Arthika, | kA pramukha uddezya yahI thaa| paNDita javAharalAla neharU rAjanItika samasyAoM kA samAdhAna prApta kara sakate haiN| ne vANDuMga-sammelana (1954) meM saha astitva (Coyaha mAnA ki mahAvIra ke yuga aura hamAre yuga ke bIca | existence) kI bAta kahakara jo paMcazIla ke siddhAnta tIna hajAra varSoM kA lambA phAsalA hai, parantu unake siddhAnta | sthApita kiye the unake pIche kyA jainadharma kI ahiMsA, utane hI adhika nikaTa haiM, utane hI adhika upayogI maitrI yA 'parasparopagrahojIvAnAm' kA Adarza kAma nahIM haiM jitane tadyugIna the ataH mahAvIra kI prAsaMgikatA para | kara rahA thA? guTa-nirapekSa rASTroM ke karNadhAroM-paM0 javAharalAla prazna-cinha nahIM lagAyA jA sakatA aura ni:saMdeha vizva- | neharU, misra ke rASTrapati karnala nAsira, yUgosalAvAkiyA zAMti ke lie vaha Aja bhI pathadarzaka haiN| ke rASTrapati mArzala TITo ne maitrI aura saha-astitva ko ahiMsA kA darzana mahAvIra ke mahAvIratva kA | bar3hAvA dene ke lie isa guTa ko sthApita kiyA thaa| udghoSaka haiN| ahiMsA kI bhAvanA kA pracAra-prasAra mahAvIra | aura hama dekhate haiM ki bhArata kI yaha guTa-nirapekSa nIti se pUrva bhI tIrthaMkaroM aura RSi-muniyoM ne kiyA, parantu bahuta saphala hai- isakA AdhAra samAnatA ke stara para mahAvIra ne usameM adhika vyApakatA bhrii| unakA prANI- | maitrIbhAva haiN| taMtra kA yaha darzana manuSya ke sAtha asaMkhya pazu-pakSI | jainadharma meM hiMsA cAra prakAra kI mAnI jAtI haiaura kIr3e-makor3oM taka phailA huA hai| unhoMne kahA 'metti / (1) svabhAva hiMsA-jo krodhAdi kaSAyoM se utpanna hotI -janavarI 2008 jinabhASita 18
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai| (2) svadravya hiMsA aMga ko, zarIra ko kaSTa denA, / durAgraha hotA hai / isrAila, viyatanAma Adi kI samasyAe~ AtmaghAta krnaa| (3) parabhAva hiMsA - kuvacana bolakara, isakA udAharaNa mAnI jA sakatI haiN| mahAvIra ne durAgrahoM dUsaroM ke antaraMga ko pIr3A phuNcaanaa| (4) paradravya hiMsA- ko samApta karane ke liye eka udAra dRSTikoNa diyAdUsare kA AghAta pahu~cAnA, prANoM kA hanana karanA / hiMsA 'anekAntavAda' / isa dRSTi se vaicArika sahiSNutA kA ke ina sabhI prakAroM rUpoM kA vinAza jainadharma kA pramukha udaya hotA hai, kisI prakAra kA vicAradvandva nahIM rahatA lakSya hai| bhArata yoM bhI ahiMsA meM vizvAsa karatA rahA kyoMki yaha aneka matoM dharmoM ko sAmane rakhatA hai, kisI hai, parantu jainadharma meM pratipAdita ahiMsA adhika vyApaka eka ke prati AgrahI nahIM hotaa| yadi isa vaicArika sahiSNutA hai, bahuAyAmI hai| yahA~ vacanoM se bhI yadi kisI ke ke Aloka meM praveza kareM to sabhI prakAra kA timira hRdaya ko Thesa pahuMcatI hai to usI kA niSedha hai, kisI dUra ho sakatA hai, saMsAra ko zAMti kA Aloka mila kI bhAvanA ko dhakkA lagatA hai to vaha hiMsA bhI tyAjya sakatA hai| hai / aisI vyApaka ahiMsA ko AcaraNa ke sAMce meM DhAlA jAye to manuSya ke vyaktitva ko dUsarA rUpa kyoM na prApta hogaa| saMsAra kA yaha viSamatAjanya vAtAvaraNa kyoM na samatAmaya banegA, kyoM na yahA~ ekatA kI bhAvanA pAravAna cddh'egii| dekhane meM AtA hai ki sazastrIkaraNa kI hor3a lagI hai, pratyeka deza sainika zakti juTAne meM lagA hai, karor3oM ru0 golAbArUda, ghAtaka astra, aNubama Adi banAne meM pAnI kI taraha bahAyA jA rahA hai| yadi saba deza ThaNDe mana se jainadharma kI ahiMsA para vicAra kareM aura use apane jIvana meM DhAleM, usa para amala kareM to vizva meM azAMti ke aura zIta yuddha ke bAdala zIghra chaTa sakate haiN| hama kahate haiM ki pradUSaNa paryAvaraNa meM hai, kabhI jala paryAvaraNa kI bAta kahI jAtI hai, kabhI vAyu ke pradUSaNa kI carcA kI jAtI hai, yaha saba to hai hI aura isakA jimmedAra bhI manuSya hai, usakI svArthabaddha dRSTi hai| bAgoM, upavanoM, vanoM kA kaTAva kitanA ghAtaka siddha huA hai yaha kisI se chipA nahIM, tabhI manuSya ko kucha hoza AyA aura usane vRkSAropaNa yA vana mahotsava kA kArya zurU kiyaa| parantu isase kahIM ghAtaka hai vicAroM kA prduussnn| vicAroM meM pradUSaNa ke kAraNa hama dUsaroM kI nindA karate haiM, unakI avamAnanA karate haiN| yadi jainadharma ke anekAntavAda para dRSTi DAlI jAye to yahA~ sabhI prakAra kA vicAra - vaibhinnaya samApta ho jAtA / yaha eka anAgrahI dRSTikoNa hai| isameM durAgraha yA haThadharmI ke liye koI sthAna nhiiN| jahA~ durAgraha hogA vahIM saMgharSa aura dvandva kA ghora garjana sunAI pdd'egaa| jaba bhI koI vikaTa samasyA utpanna hotI hai to usakI pramukha kAraNa haThadharmI ora bhaya kA vAtAvaraNa dUra karane ke liye jainadharma kI, bhagavAn mahAvIra kI zaraNa meM AnA par3atA hai| mahAvIra to nirbhaya hokara vanoM, parvatoM, upatyakAoM meM ghUmate phire / hiMsra pazuoM, baTamAroM se bhI unhoMne maitrI kI, ahiMsApUrNa vyavahAra kiyA, vaha kisI se bhI nahIM Darate the| Aja hama ghara ke bAhara hI nahIM, ghara meM bhI Darate haiM, striyoM kA idhara-udhara AnA-jAnA khatare se khAlI nahIM / sArA samAja hiMsA ke abhizApa meM jakar3A hai, cAroM ora azAMti hai, lUTamAra hai, balAtkAra aura vyabhicAra hai / isake pIche kAraNa hai aparigraha, brahmacarya aura asteya kA abhAva / smagaliMga kA sAmana dhar3AdhaDa idhara-udhara pahu~catA hai, dina dAhar3e gharoM ko lUTA jAtA hai, hatyAe~ bhI dhana lUTane ke liye kI jAtI haiN| dhana lipsA na jAne kaise-kaise aparAdha karAtI hai? yadi jainadharma ke ukta mahAn vratoM ko jIvana meM utAreM, to saMsAra kA Arthika saMgharSa naSTa ho sakatA hai, vastuoM ke mUlya bhI nizcita rUpa meM ghaTa sakate haiM / aparigraha meM dhana baTorane yA dhana-saMgraha karane ke liye lUTa-khasoTa nahIM kI jaatii| yahA~ dUsaroM ko nirdhana banAkara, unake abhAva kI upekSA karake hama vaibhavapUrNa jIvana bitAte haiM, phira zAMti kaise ho? samAja meM, vizva meM zAMti sthApita karane ke liye aparigrahavAda ke rAjamArga para calanA hogA aura parigraha kI aMdhakArapUrNa, bhramita karane vAlI, azAMti kI ora le jAne vAlI saMkIrNa pagaDaMDiyoM ko chor3anA hogaa| jainadharma ke siddhAMta nizcita rUpa se saMsAra meM zAMti sthApita karane meM kAragara sAbita hoMge, jarUrata kevala unheM par3hane yA dekhane kI nahIM, jIvana vyavahAra meM utArane kI hai 'AcArya zrI dharmasAgara abhinandanagrantha' se sAbhAra 1 janavarI 2008 jinabhASita 19
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevala zAna-zaukata se nahIM banatA acchA vyaktitva DaoN. esa. bI. siMha TIvI-philmoM se ghirA bacapana, bhAgadaur3a meM lipta abhibhAvaka, Akhira inake bIca eka bacce kA sakArAtmaka vikAsa kaise ho? lekhaka variSTha manovaijJAnika haiM aura manovijJAna va vyavahArazAstra ke vizeSajJa haiN| . samAja meM jo kucha bhI ghaTatA hai, cAhe vaha aparAdha | nhiiN| baccA kyA kara rahA hai, kahA~ jAtA hai, kaise rahatA ho yA kucha aura usakA sIdhA asara bacce ke mastiSka | hai? use yaha patA karane kA samaya hI nahIM hai| itane sameta usakI soca para par3atA hai| yahI vajaha hai ki abhAvoM aura upekSA meM palA-bar3hA baccA bar3e hone para sAmAjika ghaTanAoM se jur3I manovaijJAnika vikRtiyA~ aba ucca varga ke logoM ke lie AkrAmaka ho sakatA hai| skUlI baccoM ko bhI nigalane lagI haiN| yauna zoSaNa evaM samAja aura mAnyatAoM ke prati bagAvata kara sakatA hai| yauna aparAdha apanI sImAe~ lA~gha rahe haiM, to saMvedanahIna | unako lUTa mArakara apanA varcasva sthApita karanA cAhatA naI pIr3hI se taMga Akara vRddhAzrama kI zaraNa lenevAle | hai| isase usako sukUna aura zAMti milatI hai| manovaijJAnika mA~ bApa kI saMkhyA bhI bar3ha rahI hai| ise dekha svAbhAvika | dRSTi se aise baccoM ke avacetana mana meM zakti..pradarzana prazna uThatA hai ki naI pIr3hI kI isa vartamAna sthiti | evaM prabhutva sthApita karane kI icchA hotI hai| yaha taba aura bhaviSya ke lie kauna uttaradAyI hai? | hai jaba sAmAjika, rAjanItika evaM Arthika kAraNoM se manovijJAnI mAnate Ae haiM ki yadi bacce kA vikAsa | samAja meM amIrI-garIbI kI khAI bar3hatI jA rahI hai| samucita DhaMga se nahIM huA yA usake sAmAnya vikAsa dUsarI ora haiM Aja ke vyasta Adhunika mA~-bApa, meM avarodha utpanna hue to usakA vyaktitva nakArAtmaka | jo bhautikatA meM itane lipta haiM ki unako paisA kamAne DhaMga se prabhAvita hotA hai| mA~-bApa ke bIca jhagar3e, talAka, | kI sanaka caina se rahane hI nahIM detI, natIjatana baccoM alagAva Adi kA prabhAva bacce ke komala mana para par3atA | ko mA~-bApa kA sAnnidhya nasIba nahIM ho rahA hai| aise hai aura vaha asurakSA kI bhAvanA, AtmavizvAsa kI kamI, | mA~-bApa bhUla jAte haiM ki sAnnidhya evaM sAhacarya se hI hInatA evaM asthiratA kA zikAra ho jAtA hai| hAla hI | prema kI utpatti hotI hai| baccoM ko subaha-subaha sote meM hue kaI manovaijJAnika adhyayanoM se yaha patA calA | se uThAkara, mu~ha dhulAkara, khAnA TusAkara bore kI taraha hai ki yadi mA~-bacce kA saMbaMdha surakSAtmaka aura premapUrNa | basa meM DAla diyA jAtA hai| vidyAlaya se Ate hI phira hai to bacce ke vyaktitva meM sakArAtmaka guNoM kA vikAsa | khilA-pilAkara sulA diyA jAtA hai, kyoMki zAma ko hotA hai| aisA na hone para vaha kizorAvasthA yA yuvAvasthA TyUzana para jAnA hai| punaH AnA, khAnA, pInA aura so meM krodha, AkrAmakatA evaM aparipakvatA se grasita ho jaanaa| jahA~ mA~-bApa donoM naukarI meM haiM vahA~ baccoM kA jAtA hai| eka anya manovaijJAnika vicAradhArA ke anusAra pAlana-poSaNa naukaroM dvArA hotA hai yA bahuta yAMtrika DhaMga manuSya kA sArA vyavahAra arjita hai| parivAra ke pAlana- | se| yaha vicAraNIya hai ki aise vAtAvaraNa meM yadi baccA poSaNa kA tarIkA aura ghara kA vAtAvaraNa bacce ke vyaktitva palegA-bar3hegA to bilakula roboTa ho jaaegaa| isameM yadi evaM vyavahAra kA kAraNa banatA hai| cAbI gar3abar3a laga gaI to vaha yA to vidhvaMsaka ho jAegA Aja samAja kA eka varga Arthika samasyAoM se | yA phira calegA hI nhiiN| jUjha rahA hai| use do vakta kI roTI juTAne ke lAle sIkhane kA eka aura siddhAMta hai jise hama Adarza par3e haiN| aise meM use bacce ke bhaviSya se koI sarokAra | kA anukaraNa kahate haiN| isake mutAbika bacce ke sAmane hI nahIM raha gayA hai| use kucha socane kI phursata hI jo Adarza hote haiM vaha unhIM kA anukaraNa karake sIkhatA nahIM hai| sivAya isake ki ghara meM cUlhA jalegA ki | hai| Aja ke daura meM jo jitanA bhraSTa vaha utanA hI janavarI 2008 jinabhASita 20
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAna, jisakI jitanI saMpatti vaha utanA hI saphala, / isake atirikta suMdara banane kI khvAhiza aura jisakA jitanA bAhubala vaha utanA hI balavAna / ina AdarzoM | javAM dikhane kI hasarata bhI hada se jyAdA bar3hatI jA kI pUrti ke lie yuvA pIr3hI kucha bhI karane ke lie | rahI hai aura usake lie bhI yuvA pIr3hI kyA-kyA nahIM taiyAra hai| eka aura bhI manovaijJAnika tathya hai jise hama kara rahI hai| pratiyogitA, Age nikalane kI cAhata, rAtoM vIpena iphekTa kahate haiN| hathiyAroM ke bIca palane vAle | rAta amIra bana jAne kI tmnnaa| aise meM kaise hogA svastha bacce kA vyaktitva vidhvaMsakArI hotA hai| use kabhI- | vyaktitva kA vikAsa? isake nirAkaraNa kA koI sarala kabhI vidhvaMsa aura mArakATa meM atyadhika AnaMda AtA | rAstA nahIM hai| basa eka hI bAta samajha meM AtI hai | ki bahuta sArI avAMchanIya AdatoM tathA kuMThita evaM dekhanevAlI bAta hai ki bhAratIya jIvanazailI para | aparipakva vyaktitva kA vikAsa nAsamajhI aura anajAne pAzcAtya jIvanazailI hAvI hotI jA rahI hai| bhAratIya | meM hI ho rahA hai| jo kucha ho rahA hai usakA pariNAma Adarza aura mUlya marate jA rahe haiN| dUrasaMcAra aura sUcanA | kyA hogA? jise mA~-bApa apanI sAmAjika zreSThatA aura prodyaugikI hamAre jIvana para pUrI taraha hAvI ho cuke haiN| Ana-bAna-zAna kA pratIka samajhate haiM vaha unake bacce dUradarzana, kampyUTara, mobAila ne logoM ko samAja se alaga- | meM kisa taraha kA vyakti vikasita kregaa| yaha ve nahIM thalaga kara diyA hai| TIvI para krAima ke hI sIriyala | jAnate yA nahIM smjhte| yadi hama mIDiyA ke upayoga dikhAe jAte haiN| kampyUTara para to nA jAne kyA-kyA upalabdha | se mA~-bApa ko isake pariNAmoM kA bhI prazikSaNa de sakeM hai| kabhI gaura kIjie ki bacce kitane cAva se unheM | to pUrA vizvAsa hai ki koI bhI mA~-bApa jAnabUjhakara dekhate haiM aura unameM dikhAe pAtroM se pUrNa rUpa se sahamati | aisA nahIM kreNge| isake bAda hI vartamAna sthiti meM parivartana jatAte haiN| yahI nahIM ve use apanI vAstavika jiMdagI | saMbhava hai| meM utArane ke lie bhI utAvale rahate haiN| bahAdura banane 'dainika bhAskara', bhopAla aura Adhipatya sthApita karane kI pravRtti unake vyaktitva 4 janavarI 2008 se sAbhAra kA eka bhAga bana jAtI hai| prathama-darzana taba unheM pahalI bAra dekhA thaa| choTe se kamare meM ve baiThe the| itanA bar3A vyaktitva itane choTe se sthAna meM samA gayA, isa bAta ne mujhe cakita hI kiyaa| unake ThIka pIche khulI huI eka bar3I khir3akI aura usase jhA~katA AkAza usa dina pahalI bAra bahuta acchA lgaa| khir3akI se AtI rozanI aura unakI nirAvarita deha se nirantara jharatI prabhA ne anAyAsa eka aisA AbhA-maNDala vahA~ banA diyA thA jo unake mukha para bikharI muskAna kI taraha sahaja prabhAvaka thaa| kSaNa bhara ke lie maiM usa vItarAga deha ke AkarSaNa meM kho gayA aura bAhara hI ThiThakA raha gyaa| thor3I dera bAda lagA ki bhItara jAnA caahie| dekhanA to bhItara se hI saMbhava hai| bAhara se pUrA dekhanA nahIM ho pAtA, para bhIta bhItara pahu~canA AsAna nahIM thaa| daravAje para bhIr3a bahuta thI aura maiM abhI bhIr3a se ghirA thaa| yaha socakara ki kabhI saMbhava huA to ekAkI hokara AU~gA, maiM vApisa lauTa aayaa| kaha to yahI rahA haiM ki usa dina vApisa lauTa AyA. lekina Aja taka lauTa nahIM paayaa| aba te ki jIvana bhara una zrI-caraNoM meM banA raha~. vahA~ se kabhI alaga na houuN| majhe paha karake vItarAgatA ke jIvanta-sauMdarya kA ahasAsa huaa| phira to maMdira meM virAje zrI bhagavAn bhI jIvita lagane lge| yahI mere prathama darzana kI upalabdhi hai| (kuNDalapura 1976) muni zrI kSamAsAgarakRta 'AtmAnveSI' se sAbhAra -janavarI 2008 jinabhASita 21
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAtA bahina sutA pahacAno DaoN0 jyoti jaina (khataulI) subaha hote hI akhavAra kI surkhiyA~ par3hakara lagatA | parama AvazyakatA hai| hai ki kyA ho gayA hai hamAre pArivArika, sAmAjika mUlyoM Aja hama pA~coM indriyoM aura mana ke viSayoM ke koM? mAnavIya saMbaMdhoM ko jor3ane vAle, parivAra ko sUtra | dAsa hote jA rahe haiM, yahI kAraNa hai vANI aura kAya meM bA~dhane vAle sabhI rizte tAra-tAra ho TUTakara apanI kI apekSA mana se adhika pApa karate haiN| vastutaH dekhA maryAdAyeM khote jA rahe haiN| surkhiyA~ bhI akhavAroM kI aisI | jAe, to zArIrika vyabhicAra na bhI kareM, to bhI mana ki lagatA hai ki hama kisa saMvedanahIna samAja kI ora | kahA~-kahA~ bhakaTatA, kisa-kisa se saMbaMdha nahIM banAtA? bar3ha rahe haiN| manuSya kA isase bar3A patana kyA hogA, jaba eka svathya mAnasikatA banAte hue apane bhAvoM hama par3hate haiM ki 'bApa ne kiyA beTI ko garbhavatI' | va pariNAmoM meM nirmalatA, pavitratA rakhate hue indriyasaMyama eka mahilA ke sAtha huA sAmUhika balAtkAra, 'kalayugI | apanAnA brahmacarya haiN| mana meM vikAra Ae to vicAroM bhAI ne kiyA balAtkAra', 'do varSa kI mAsUma huI haivAniyata | meM vikRti AtI hI hai| aura phira sahI galata kA viveka kI zikAra' Adi na jAne kitanI ghaTanAe~ roja par3hane- bhI nahIM raha pAtA ataH acche dostoM aura acchI saMgati sanane ko milatI hai| Aja puruSa kI havasa kA zikAra | meM raheM sadaiva svastha bhAvanA rakheM, bhakti, pUjA-pATha svAdhyAya, banane ke lie bAliga honA jarUrI nahIM rahA gayA hai| yoga, dhyAna, prANAyama Adi se bhI bhAvoM meM nirmalatA usakA strI rUpa honA hI paryApta hai| nArI ke yauna utpIr3ana AtI hai aura viSayoM meM Asikta kama hotI hai| ataH kA itihAsa mAnava jIvana ke itihAsa kI taraha hI purAnA | inakA pAlana kreN| hai para Aja jisa taraha se riztoM kI maryAdAe~ TUTa rahI zIlavrata strI puruSa kA zrRMgAra hai| zIla kA sadaiva haiM, aura saMyamahInatA sAmane A rahI hai vaha hamArI zUnya | pAlana karanA caahie| zIla ke aThArahahajAra bheda batAe hotI saMvedanAoM ko darzA rahI hai| gae haiN| aura zIla kI nau bAr3oM ke dvArA rakSA karane yaha bhI saca hai ki manuSya kAma-bhoga kA dAsa | ke sUtra bhI batAe gae haiN| jo inakA pAlana karatA hai, banA huA hai| kAma kA AkarSaNa usake jIvana ko bhogamaya | vahI brahmacarya kA pAlana karatA hai| AcAryoM ne gahastheM banA rahA hai| yaha bhI saca hai ki kAma vAsanAoM se | ko 'svadAra saMtoSa vrata' kA pAlana karane ko prerita kiyA kabhI tRpti nahIM milatI aura manuSya hI saMsAra kA aisA | hai| apanI strI se saMtoSa rakhanA aura anya ko mA~ bahanaprANI hai jisake kAma sevana kA koI samaya nizcita | beTI ke samAna samajhanA svadAra vrata (brahmacaryANuvrata) hai| nahIM hai| samasta prakAra kI vAsanAoM meM kAmavAsanA tIvratama | hamArI saMskRti meM saMyama ko hI jIvana kahA gayA hai| hai| anya indriyoM kA damana karanA to sarala hai, kiMtu 'saMyamaH khalu jIvanam' kAmendriya ko vaza meM karanA kaThina hai| kAma aura bhoga hamAre graMthoM meM saikar3oM kathAnaka haiM, jo hameM batAte bhaTakAne vAle tattva haiN| haiM, ki kisa taraha brahmacarya dharma kA pAlana kara logoM indriyasaMyama ke kAmAvAsanA ko jItA jA sakatA | ne apane kalyANa kA mArga prazasta kiyaa| brAhmI-suMdarI hai| indriya saMyama hI brahmacarya hai| AcAryoM dharma guruoM ne brahmacaryavrata dhAraNa kiyA aura Aja bhI preraNA de rahI ne kAmavAsanAoM ko jItane ke lie brahmacarya kA upadeza | haiM ki kisa taraha nAriyA~ yaha vrata dhAraNa kara Atma diyA hai| 'brahmaNi Atmani caraNaM brahmacaryam' svayaM kI kalyANa kI ora bar3ha sakatI haiN| mahAsatI sItA ne agni AtmA meM ramaNa karanA brahmacarya hai| jaina paramparA meM ise parIkSA dekara apane zIla dharma ko dikhaayaa| seTha sudarzana sabase bar3A vrata kahA gayA hai| dasa dharmoM meM ise sabase | ne svadAra-saMtoSavrata kA pAlana kiyA to zUlI siMhAsana bar3A dharma kahA gayA hai| jisa taraha roga se mukta hone | bana gii| vijaya seTha, vijayA seThAnI, jinhoMne alagake lie auSadhi kA sevana karanA Avazyaka hai, usI | alaga zuklapakSa-kRSNapakSa ke brahmacaryavrata kA pAlana kiyA taraha bhavarUpI roga se mukta hone ke lie brahmacarya kI | aura jIvana paryaMta usakA nirvAha kiyaa| dezabhUSaNa, - janavarI 2008 jinabhASita 22
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ kulabhUSaNa, rAjakumAra kI dRSTi jaba AratI utAratI huii| meM raMgIna saiksI phoTo apane hI aMdAja meM chapa rahe haiN| kanyA para par3I aura ve usakI ora Asakta hue, kiMtu | gAnoM meM sIdhe-sIdhe dviarthI azlIla zabdoM kI bharamAra patA calane para ki 'hamArI hI bahina hai', taba unhoMne | bar3hatI jA rahI hai| aba to cUmA cATI ke dRzya va kebila prAyazcita kiyA ora vairAgya patha para cala pdd'e| Adi | saMskRti ke cainaloM meM blU philmoM kA daura bhI cala aneka dhArmika kathAnaka Aja bhI hamAre ciMtana ko dizA par3A hai| ina sabane milakara hamArI saMskRti ko coTa de rahe haiN| vartamAna meM bhI aneka udAharaNa haiM zivAjI | to pahu~cAI hI hai aura hamAre baccoM ko samaya se pahale mahArAja se jaba eka strI ne kahA ki vaha unase unake bar3A banA diyA hai| cauMkAnevAle A~kar3e to yaha hai ki, jaisA hI putra cAhatI hai taba mahArAja ne usake caraNa kizora varga kisa taraha saiksa cakravyUha meM pha~satA jA chU kara kahA ki 'Aja se maiM hI tumhArA putra hU~, mA~!' | rahA hai| TI.vI. meM janasaMkhyA niyaMtraNa evaM eDsa ke vijJApanoM mahArAjA chatrasAla, svAmI vivekAnaMda, mahAtmA gA~dhI Adi | meM jahA~ yauna unmuktatA kA pradarzana ho rahA hai vahA~ saMyamahInatA mahApuruSoM ke jIvana ke bhI aise hI aneka prasaMga haiN|| ko bhI bar3hAvA mila rahA hai| eka tarapha mIDiyA kA yaha vicAraNIya va ciMtAjanaka sthiti hai| ki Aja | khulApana dekha loga usake virodha meM bAta karate haiN| to hama kisa dizA meM jA rahe haiN| bhogavAdI apa saMskRti, | dUsarI tarapha isake dekhane kI saMkhyA bhI bar3ha rahI hai| kutsita sAhitya, azlIla phaizana niraMtara bar3hatI jA rahI | ye kaisA virodhAbhAsa hai? eka tarapha naitikatA va saMyama hai| riztoM kI maryAdAe~ naSTa ho rahI haiM aura vyakti kA kI bAteM to dUsarI tarapha unmuktatA va asNym| Aja naitika cAritrika patana ho rahA hai| gRhamaMtrAlaya ke aparAdha | Ama AdamI do taraphe dabAva se ghirA huA dizAhIna kA rikArDa batAtA hai ki hara 47 veM minaTa para eka | hotA jA rahA haiN| mahilA ke sAtha balAtkAra, 40 veM minaTa meM apaharaNa badalatI jIvana zailI meM riztoM kI saMyamita maryAdAe~ evaM hara 6veM minaTa meM kisI na kisI ke sAtha cher3achADa banAe rakhanA hama saba kA dAyitva hai| yaha tabhI saMbhava hotI haiN| ye to mahaja darja A~kar3eM haiM na jAne kitane hai jaba hama jIvana meM saMyama ke mahatva ko jAneM, dharma aparAdha minaTa dara minaTa hote rahate haiN| | evaM saMskRti ko phcaaneN| yaha bhI jAneM ki bhogavAdI ___hamAre samAjika, pArivArika mUlyoM aura maryAdAoM | jIvana zailI ke duSpariNAma kisa taraha hama bhoga rahe ko coTa pahu~cAne meM dRzya-zravya mIDiyA va TI.vI. cainaloM, | haiN| Aja bhayaMkara bImAriyA~ asaMyama ke kAraNa hameM apanA samAcAra patroM-patrikAoM ne jo bhUmikA nibhAI hai, usameM | zikAra banA rahI haiN| vartamAna meM Avazyaka hai ki hama strI rUpa ko saiksI evaM upabhoga kI vastu ke rUpa meM | apane saMskAroM ke sAtha saMyama kA AcaraNa kara naitika prastuta kiyA hai| hamAre paraMparAgata evaM saMskArita parivAra | evaM cAritrika mUlyoM ko bcaaeN| pArasparika sauhArda va jina dRzyoM kI kalpanA bhI nahIM kara sakate hai aba | maryAdAoM ke sAtha riztoM ko nibhaaeN| tabhI eka svastha vaha hamAre hI gharoM meM DrAiMga rUma ke TI.vI. meM subaha | samAja kI kalpanA sAkAra hogI aura sAkAra hoMge hamAre se lekara dera rAta taka dikhAe jA rahe haiN| dina meM na | AcAryoM ke bacana ki 'mAtA-bahina sutA pahicAno' jAne kitanI bAra tIna pIr3hI dAdA-dAdI, bahU-beTe, potA 'saMskAra sAgara' sitambara 2007 se sAbhAra potI ina dRzyoM ko dekhate hoNge| samAcAra patra patrikAoM | anaMtakAla kI AtmA mahAvIra jayaMtI ke dina bhopAla meM lAla pareDa grAUMDa meM AcArya zrI ke pravacana huye| pravacana ke uparAnta AcArya gurudeva cauka maMdira kI ora bihAra karate hue A rahe the| tabhI kisI zrAvaka ne AcArya zrI jI ke prati bhakti pradarzita karate huye nArA lagAyA-"caturthakAla kI AtmA, kAyA paMcama kAla kI" ___yaha sunakara AcArya gurudeva ne apanI laghutA pradarzita karate hue kahA- bhaiyA caturtha kAla kI AtmA nahIM, anaMtakAla kI AtmA kaho, anaMta kAla kii| anaMta kAla se yaha AtmA saMsAra meM raha rahI hai| muni zrI kunthusAgarakRta 'saMsmaraNa' se sAbhAra -janavarI 2008 jinabhASita 23
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAlasiMha ne mRga cetana ko gherA bhavavana meM mAnavIya icchAoM aura AkAMkSAoM kI koI sImA nahIM hai| mAnava jitanA cAhatA hai, utanA kabhI hAsila nahIM kara pAtA / aMta meM nirAza hI honA par3atA jaina kavi daulatarAma ne chahaDhAlA kI pAMcavI DhAla kI anitya bhAvanA meM likha hai 'jovana gRha godhana nArI, haya gaya jana AjJAkArI / indriya bhoga china thAI, suradhanu capalA capalAI // ' kavi kahate haiM ki saMsAra meM jo kucha hai saba kSaNika hai, nAzavAna hai| manuSya ko prApta yaha yauvana, ghara - makAna dudhArU sundara gAyeM, patnI, ghor3e, hAthI aura AjJAkArI sevaka tathA iMdriyoM ke sampUrNa viSaya bhoga kSaNi haiN| jaise AsamAna meM indra dhanuSa aura vidyuta kI camaka hameM thor3I dera ke lie apanI ora AkarSita kara letI hai aura tatkAla vilIna ho jAtI hai| isa bAta ko kavi maMgatarAya ne eka rUpaka ke dvArA prastuta kiyA hai kAlasiMha ne mRgacetana ko gherA bhavavana meM / nahIM bacAvana hArA koI, yoM samajho mana meM // rAjA bharata cakravartI ke atizaya puNya ke udaya se unakI AyudhazAlA meM cakraratna ke sAtha hI navanidhiyA~ eka eka karake prakaTa hue| ina divya upakaraNoM ke svAmI banakara cakravartI bharateza ne chaha khaNDa kI pRthvI para apanA bharata niSkaNTaka sAmrAjya sthApita kara liyaa| jaba cakravartI bharata ne apane pradeza kI antima sImAoM para vijaya prApta kara vRSabhAcala parvata ke uttuMga maNimaya zikharoM ko dekhA to eka kSaNa ke lie bharata cakravartI ke mana meM abhimAna jAgRta ho gyaa| ve apanI kIrti ko parvata ke ucca zikhara para aMkita karane ke uddezya se apane maMtrI ke sAtha vahA~ gye| vahA~ dekhA ki U~cI se U~cI parvatazilA (caTTAna) para sarvatra pahale se hI aneka vizvavijetAoM ke nAma aMkita the| pUrA vRSabhAcala parvata una vijetAoM kI jaya gAthAoM se bharA thA cakravartI bharata avAka raha gye| cakravartI bharata kA mana tatkAla 'mAna ke zikhara se utara kara sAmAnya ho gayA ! ve socane DaoN. zrImatI ramA jaina se. ni. prAdhyApaka lage- hama to kabahu na nija ghara Aye / para pada nija pada mAni magana huI, para pariNati lapaTAye / zuddha buddha sukhakanda manohara, Atama guNa nahIM gAye // kavivara banArasIdAsa kahate hai, he prANI jo tU apanI A~khoM se dekha rahA hai, usameM terA kucha bhI nahIM hai'jo tU dekhai ina AMkhina sau, tAme kachU na terA, cetana tU tiMhukAla akelaa|' nadI nAva saMjoga mile jyoM, tyoM kuTuMba kA melA / yaha saMsAra asAra rUpa saba, jo pekhana khelA // sukha sampatti zarIra jala budabuda, vinasata nAhI velA / banArasIdAsa jI kahate haiM- yaha jIva sadA se akelA hai yaha jo kuTumba aura riztedAra dikhAI dete haiM ve saba nadI nAva ke saMyoga ke samAna haiM yaha sArA saMsAra asAra hai, tathA jugunU kI camaka ke samAna jhaNabhaMgura hai sukha sampatti aura sundara zarIra jala ke budabude ke samAna thor3I hI dera meM naSTa hone vAle hai / ataH saMsAra se nAte rizte na jor3akara tU apanI AtmA ko pahacAna / kavivara dyAnatarAya bhI saMsAra kI asAratA ko sundara zabdoM meM abhivyakta karate haiM- nahIM aisA janama bArambAra / kaThina kaThina lahyo mAnuSa bhava, viSaya tajiya matihAra / pAya cintAmana ratana zaTha, chipata udadhi majhAra // pAya amRta pA~va dhove, kahata suguru pukAra / tajo viSaya kaSAya 'dyAnata' jyoM laho bhava pAra // kavi kahate haiM ki yaha manuSya bhava bAra-bAra nahIM milatA cintAmaNi ratna ke samAna durlabha hai jisako yaha ajJAnI jIva (kauA ur3Ane hetu) sAgara meM DAla detA hai isI taraha vaha usa amRta ke samAna jise pIkara ajara amara hote the, pIne ke bajAya pAMva dhone meM lagA detA hai / arthAt viSaya kaSAyoM meM tallIna hokara yaha prANI manuSya janma ko vyartha gavA~ detA hai / aisA yaha narabhava bAra-bAra nahIM miltaa| ataH he prANI tU saMyama dhAraNa kara isa narajanma ko saphala banA le| jaba kabhI dharma para, dharmAtmA para saMkaTa Aye, upasarga hue, taba bhagavAn kI bhakti ke prabhAva se hI devoM ke dvArA atizaya camatkAra hue, upasarga Tale aura dharma kA jaya-jayakAra huaa| muni zrI samatA sAgarakRta 'sAgara bU~da samAya' se sAbhAra janavarI 2008 jinabhASita 24 upa adhiSThatA gurudatta udAsIna Azrama siddhakSetra droNagiri, jilA chatarapura
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhizApa banA varadAna : eka lar3akI kI kahAnI jinezakumAra jaina eka lar3akI thI, kmjor| jo suna nahIM sakatI thI unake pAsa bhI eka dimAga hai, jo zikSita ho phira bhI Apase dostI kara sakatI thii| sakatA hai| eka lar3akI thI, unake pAsa bhI mahattvAkAMkSA hai, jinheM pUrA karane bacapana meM gaMbhIra bImArI se grasita huI kA unako bhI adhikAra hai| to A~khoM se rozanI calI gii| vo bhI koziza kara sakate haiM, apane kAma se sAtha meM rozanI para vijaya prApta kara sakate haiN| sunane kI kSamatA bhI calI gii| eka bAra kisI ne helana kelara se pUchA jisakI A~kha meM rozanI na thI, "na dekha sakane se jyAdA burA jIvana meM kyA ho kAnoM meM AvAja kI pahacAna na thii| sakatA hai?" phira bhI usane dUsaroM ko rozanI dene ke lie, usane kahA87 varSoM taka saMgharSa kiyaa| 'dekha sakanA' aura usase bhI burA hai 'dekhakara aMdhoM aura apaMgoM ko na dekhanA' jI bhara kara jInA sikhaayaa| (aMdhA vaha nahIM, jo dekha nahIM sakatA balki aMdhA usane darjanoM kibAteM likhiiN| vaha hai jo dekhakara bhI nahIM dekhatA hai)| 'ainI' kI madada se ____ aMdhI, baharI, gUMgI, 'helana kelara' kahA kahanA thA mUka badhiroM kI bhASA siikhii| kipahalI netrahIna, badhira grejueTa lar3akI bnii| mere lie jindagI mohaka vastu hai| kauna thI vaha? mere jIvana kI ardha zatAbdI ne agara mujhe kucha jisane kahA sikhAyA hai to vaha yaha ki Apa svayaM hI apane lie 'apaMgatA jIvana kA aMta nahIM, zAMti prApta kara sakate haiN| apaMga bhI apane kAma se, usane eka bAra yaha bhI kahA hai kia~dheroM para vijaya prApta kara sakate haiM, 'ullaMghana ke lie agara rekhAyeM nahIM hotI, zArIrika akSamatA manuSya ko' jIvana ke lie agara bAdhAyeM nahIM hotI, "majabUra nahIM, mazahUra banAtI hai|" pAra karane ke lie yadi sImAe~ nahIM hotI, asAmAnya vyakti ke lie- "asAdhAraNa kAma" to mAnava jIvana meM, puraskAra kI taraha Ane vAle unake mana aura vicAroM kI zakti kA pariNAma hai| AnaMda meM kamI avazya A jaatii|' vaha lar3akI thI 'helana kelara' kA kahanA thA ki'helana kelara' maiM kevala eka hU~ aura mere jaisI kevala maiM hI huuN| jo aMdhoM ke hitoM ke lie maiM saba kucha nahIM kara sakatI lekina maiM, amerikA ke 12 rASTrapatiyoM se milI, abhI bhI --- bahuta kucha kara sakatI huuN| 'helena kelara' kI pahalI pustaka yadi eka apaMga vyakti itanA saba kucha kara sakatA 'sTorI oNpha mAI lAIpha' kA 50 bhASAoM meM anuvAda | hai to ---- Apa kyoM nahIM ? huA hai| I-8/6, zivAkuMja, relave sosAyaTI usane kahA ____ 12 naM0 basa sTaoNpa, arerA kaoNlonI, bhopAla (ma.pra.) netrahIna na to jIniyasa haiM, na asAmAnya, na hI janavarI 2008 jinabhASita 25
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ daheja ke virodha meM vinodakumAra 'nayana iMjIniyara, DaoNkTara hue lar3ake par3ha-par3ha aaj| lAkhoM meM bikate yahA~ tanika na AtI laaj| bikate the kabhI deza meM, gAya ghor3e aura baila / lekina aba bikate yahA~, U~ce dAma meM chail|| 3 jaba taka bhUkhe bher3iye, haiM samAja meM log| taba taka kaise khatma ho, yaha daheja kA rog|| 4 bar3hA pradarzana dikhAvA, zAdI huI vyApAra / vadha-pakSa se kharca saba, lene ko taiyAra // 12 mahaMgAI kI mAra se, jInA hai duzvAra / Upara se ye daheja kA nAga rahA phuphakAra // 13 bhrUNa hatyA kanyAoM kI karane ko mjbuur| jaba taka maujUda hai yahA~, daheja dAnavI kruur|| 14 peTa kATakara rakha rahe, rupaye jor3a shej| beTI sayAnI ho rahI, denA par3e dhej| 15 beTI jyoM-jyoM ho bar3I, cintita hoM mA~ baap| rupaye kahA~ se lAyeMge, karane pIle hAtha // 16 jisakI jitanI haisiyata, usase jyAdA dey| beTI kI khuzI ke lie, bApa karja taka ley|| jina para hotA garva thA, una para AtI shrm| ve lAkhoM meM bika rahe, jinake U~ce pada, dharma // bar3he so pAve kA calana calatA hai yahA~ khUba / DaoNkTara, iMjIniyara bikeM, aphasara bikate khUba / 6 beTA yahA~ garIba kA, ho kitanA gunnvaan| DhU~r3he se bhI na mile, koI kadradAna / 17 vaNika vRtti ke loga haiM, karo na jhUThI aas| bina daheja zAdI kareM, hameM nahIM vishvaas|| milatA thA isa deza meM, beToM ko smmaan| mehanata lagana se pA liyA, beTiyoM ne sthAna / 18 maMdira, dAna, dayA dhamara, ye taba taka paakhNdd| sAsa-bahU meM jaba talaka prIti na hoya akhnndd|| zAdI kA baMdhana pavitra, khuziyoM kA tyauhaar| lekina dhana-lolupiyoM ne, banA diyA vyopAra // 10 lar3ake adhabUr3he hue, mA~gA khUba dhej| aba kahate haiM, daheja se, hai hamako paraheja // beTiyA~ par3ha likhakara huIM Atmanirbhara hoshiyaar| unakA bhI sammAna ho, mile sabhI kA pyAra // 19 beTiyA~ par3ha likhakara huI DaoNkTara, iMjIniyarI paas| lar3ake AvArA hue, khodeMge aba ghaaNs|| 20 nahiM daheja itanA burA, jo haisiyata se dey| vaha to krUra kasAI hai, galA pakar3a jo ley|| 21, seMTara pvAiMTa jiMsI caurAhA, bhopAla (ma.pra.) pothI par3hi-par3hi jaga muA paMDita bhayA na koy| DhAI Akhara prema kA paDhe so paMDita hoy|| santa kabIra janavarI 2008 jinabhASita 26
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai| jijJAsA-samAdhAna paM. ratanalAla bainAr3A praznakartA- paM0 rAkeza jaina lohaariyaa| samAdhAna- uparokta prazna kA samAdhAna AdaraNIya prazna- jainadhvaja meM pA~ca raMga kisake pratIka haiM? | paM0 javAharalAlajI zAstrI bhINDaravAloM ne karaNadazaka samAdhAna- vIranirvANa ke 2500veM varSa ke avasara nAmaka pustaka meM acchI prakAra likhA hai, usI ke AdhAra para A0 vidyAnanda jI ne sarvaprathama jainadhvaja kA pracalana | se yahA~ likhate haiN| AraMbha kiyaa| jainadhvaja meM pA~ca varNa hote haiN| sabase pahalA tIrthaMkara nAmakarma kA udaya 13veM guNasthAna se prAraMbha lAla raMga siddha parameSThI evaM puruSArtha-kalyANa kA pratIka | hokara 14veM guNasthAna ke aMta taka rahatA hai| 12veM guNasthAna hai| dasarA pIta varNa AcArya parameSThI va dhanAdi kA pratIka | taka ke jIvoM ko tIrthaMkara nahIM kahA jA sakatA kyoMki hai| tIsarA sapheda raMga arihaMta parameSThI tathA zAMti ko unake tIrthaMkara nAmakarma ke udaya kA abhAva hai| eka pradarzita karane vAlA hai| cauthA harA raMga upAdhyAya parameSThI kalpakAla meM 20 kor3Akor3I sAgara hote haiN| itane kAla kA pratIka hai evaM bhaya kA nAza karane vAlA hai| aMtima | meM bharata. airAvata meM to utsarpiNI kA tIsarA va avasarpiNI pA~cavA nIla varNa sAdhu parameSThI tathA vijaya kA pratIka | kA cauthA ye do kAla aise Ate haiM ki jinameM mokSamArga khulA rahatA hai tathA tIrthaMkara nAmakarma ke udaya vAle jIva mAnasAra graMtha ke adhyAya 35 (sthApatya evaM | bhI milate haiN| pA~ca bharata evaM pA~ca airAvata = 10 kSetroM mUrtikalA) meM isa prakAra kahA hai meM isa eka kalpakAla meM 24x10-240 tIrthaMkara avasarpiNI sphaTiMka zvetaM raktaM ca, pItazyAmanibhaM tthaa| meM tathA 240 hI tIrthaMkara utsarpiNI meM hote haiM arthAt etatpaMcaparameSThinaH paMcavarNaM ythaakrmm|| eka kalpakAla meM sabhI bharata evaM airAvata kSetroM meM 480 praznakartA- rAjeza kumAra jblpur| tIrthaMkara hote haiM na kama aura na adhik| paraMtu videha prazna- kyA abhavya nauMve graiveyaka taka jA sakatA kSetra meM, zlokavArtika dvitIyakhaNDa pRSTha-96 ke anusAra, eka kalpakAla meM asaMkhyAta tIrthaMkara niyama se ho jAte samAdhAna- zAstroM meM abhavya kA gamana naveM graiveyaka haiN| isakA kAraNa yaha hai ki prathama tIna narakoM meM tIrthaMkara taka kahA hai jisake pramANa isa prakAra haiM prakRti kI sattAvAle asaMkhyAta jIva tathA svargoM meM bhI 1. tiloyapaNNatti adhikAra-8 meM isa prakAra hai- | | asaMkhyAta jIva niyama se hote haiN| narakoM meM tIrthaMkara jiNaliMga-dhAriNoje, ukkiTTha-tavassameNa sNpunnnnaa|| prakRti kI sattAvAle nArakiyoM kI utkRSTa Ayu kucha te jAyaMti abhavvA, uvarima-gevejja pariyaMtaM / / 583 // adhika 3 sAgara hotI hai (dekheM-mahAdhavala 1/56-57) / artha- jo abhavyajIva jinaliMga ko dhAraNa karate ataH vartamAna meM jo tIrthaMkara prakRti kI sattA vAle haiM aura utkRSTa tapa ke zrama se paripUrNa haiM ve uparima asaMkhyAta nArakI haiM ve saba sAdhika tInasAgara kAla graiveyaka paryanta utpanna hote haiN| | meM niyama se manuSyagati prAptakara tIrthaMkara bana jAyeMge aura 2. mUlAcAra-bhAga 2 pRSTha 303 para isa prakAra kahA| ye sabhI tIrthaMkara videhakSetra meM hI hoNge| kyoMki pA~ca bharata aura pA~ca airAvata kSetra meM to 20 kor3Akor3I sAgara kAla jA uvarimagevajjaM uvavAdo abhaviyANa ukksso|| meM mAtra 480 tIrthaMkara hI hote haiM isase adhika nhiiN| ukkedveNa taveNa duNiyamA NiggaMthaliMgeNa // 1178 // devagati meM tIrthaMkara prakRti kI sattAvAle devoM kI artha- abhavyoM kA utkRSTa janma nizcita hI utkRSTa Ayu 33 sAgara hotI hai aura inakI saMkhyA nigraMtha liGga dvArA utkRSTa tapa se uparima graiveyaka paryanta | asaMkhyAta kahI gayI hai| dhavala pustaka 8-pRSTha 75 ke hotA hai| arthAt nigraMtha mudrA evaM utkRSTa tapa ke dhArI anusAra jisa gati meM tIrthaMkara prakRti kA AraMbha huA abhavyajIva nauMve graiveyaka taka jAte haiN| ho, use lete hue bhI tIsare bhava meM vaha jIva niyama praznakartA- ku0 reNu iNdaur| se tIrthaMkara banakara muktilAbha pAtA hai| ataH ye sabhI prazna- eka kalpakAla meM kitane tIrthaGkara ho sakate | tIrthaMkara prakRti kI sattA vAle asaMkhyAta deva bhI. sAdhika -janavarI 2008 jinabhASita 27
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33 sAgara kAla meM niyama se manuSyagati prAptakara mokSa pdhaareNge| isa prakAra tIrthaMkara prakRti kI sattAvAle deva aura nArakI, sAdhika 33 sAgara kAla meM kaI asaMkhyAta ho jAte haiN| isake alAvA ve tIrthaMkara aura bhI haiM jo videhakSetra meM manuSyagati prApta kara, usI bhava meM tIrthaMkara prakRti kA baMdha kara, tIrthaMkara banakara mokSa padhArate haiM / isa prakAra hama spaSTa rUpa se kaha sakate haiM ki jitane eka kalpakAla meM bharata - airAvata ke 10 kSetroM meM se 480 tIrthaMkara hote haiM, utane hI kAla meM videha kSetra se saMkhyAta asaMkhyAta tIrthaMkara ho jAte haiN| praznakarttA- DaoN0 navIna kumAra jabalapura / prazna- kyA paramANu ke bhI bheda hote haiM ? samAdhAna- zrI niyamasAra gAthA- 25 kI TIkA meM evaM paMcAstikAya gAthA - 80 kI TIkA meM paramANu ke cAra bheda isa prakAra kahe gaye haiM 1. kAraNa paramANu- jo pRthvI, jala, teja aura vAyu ina cAra dhAtuoM kA kAraNa hai use kAraNa paramANu kahate haiM athavA skaMdhoM kA nirmANa karane arthAt jina paramANuoM ke milane se koI skaMdha bane use kAraNa paramANu kahate haiN| 2. kArya paramANu- skandhoM ke bheda hote-hote jo aMtima aMza rahatA hai use kArya paramANu kahate haiM arthAt skaMdha ke vighaTana se utpanna hone vAlA kArya paramANu hai / 3. jaghanya paramANu- jo paramANu eka guNa snigdha yA eka guNa rUkSavAlA hone se baMdha ke ayogya hai use jaghanya paramANu kahate haiM / 4. utkRSTa paramANu- eka guNa snigdha aura rUkSatA ke Upara do guNa vAle aura cAra guNa vAle kA sama saMbaMdha hotA hai tathA tIna guNa vAle kA aura pA~ca guNa vAle kA viSama baMdha hotA hai vaha utkRSTa paramANu hai / praznakarttA - sau0 sumana patrAvalI, belagA~va / prazna- kyA gRhasthoM ke AtmA kA dhyAna nahIM hotA ? samAdhAna - 1. uparyukta prazna ke samAdhAna meM AcArya kundakunda dvArA racita mokSapAhur3a kI gAthA naM. 2 atyaMta upayogI evaM vicAraNIya hai jo isa prakAra hai miUNa ya taM devaM aNaMtavaraNANadaMsaNaM suddhaM / vocchaM paramappANaM paramapayaM paramajoINaM // 2 // artha- anaMta utkRSTa jJAna tathA anaMta utkRSTa darzana se yukta, nirmala svarUpa una sarvajJa vItarAga deva ko namaskAra kara maiM parama yogiyoM ke lie parama padarUpa paramAtmA kA kathana karU~gA / isa gAthA kI TIkA meM zrI zrutasAgara jI sUri ne jo kahA hai usakA hindI artha isa prakAra hai- "maiM parama yogiyoM arthAt digambara guruoM ke lie yaha kathana karU~gA, isa pratijJA vAkya se yaha sUcita hotA hai ki paramAtmA kA dhyAna muniyoM ke hI ghaTita hotA hai tape hue lohe ke gole ke samAna gRhasthoM ke paramAtmA kA dhyAna saMgata nahIM hotaa| unake lie to dAna, pUjA, parva ke dina upavAsa karanA, samyaktva kA pAlana karanA tathA zIlavrata kI rakSA karanA Adi gRhastha dharma kA upadeza hI kAryakArI hotA hai| ve Age likhate haiM- "ye gRhasthA api santo manAgAtmabhAvanAmAsAdya vayaM dhyAnina iti bruva te jinadharma virAdhakA mithyAdRSTayo jJAtavyAH / atyAcArA gRhasthadharmAdapi patitA ubhayabhraSTA veditavyAH / " artha- jo gRhastha hote hue bhI tathA raMcamAtra AtmA kI bhAvanA ko na pAte hue bhI yaha kahate haiM ki hama to AtmA kA dhyAna karate haiM ve jinadharma kI virAdhanA karane vAle mithyAdRSTi haiN| aise jIva muniyoM ke AcAra se to rahita haiM hI, gRhastha dharma se bhI patita hokara ubhayabhraSTa (donoM se bhraSTa) hote hue pApI ho jAte haiM / 2. AcArya zubhacaMdra ne bhI jJAnArNava meM isa prakAra kahA hai khapuSpamathavAzRGgaM kharasyApi pratIyate / na punardezakAle'pi dhyAnasiddhirgRhAzrame // 4-17 // artha- AkAza ke puSpa aura gadhe ke sIMga nahIM kI pratIti ho sakatI hai, parantu gRhasthAzrama meM dhyAna kI hote haiM / kadAcit kisI deza va kAla meM inake hone siddhi honI to kisI deza va kAla meM saMbhava nahIM hai| 3. zrI devasenasUri viracita bhAvasaMgraha meM isa prakAra kahA hai jo ai ko vi evaM atthi gihatthANaNiccalaMjhANaM / suddhaM ca NirAlaMbaM Na muNai so Ayamo jaiNo // 382 // artha- gRhasthiyoM ke nizcala, zuddha evaM nirAlaMba dharmadhyAna hotA hai aisA jo kahatA hai vaha Agama ko janavarI 2008 jinabhASita 28
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ nahIM maantaa| uparyukta pramANoM se spaSTa hai ki gRhasthoM ke AtmadhyAna mAnanA Agama sammata nahIM hai| prazna- aSTapravacanamAtRkA kA svarUpa kyA hai? samAdhAna- bhagavatI ArAdhanA gAthA-1185 kI TIkA meM isa prakAra kahA hai evaM paJcasamitayaH tistroguptayazca pravacanamAtRkAH / artha - tIna gupti aura pA~ca samitiyoM ko pravacanamAtRkA kahate haiN| zrI mUlAcAra gAthA - 297 meM isa prakAra kahA haipaNidhANa joga jutto paMcasu samidIsu tIsu guttIsu / esa carittAcAro aTThaviho hoi NAyavvo // 297 // artha- pA~ca samiti aura tIna guptiyoM meM zubha mana, vacana, kAya kI pravRtti rUpa yaha cAritrAcAra ATha digambara jaina samAja kI ekatA ke liye yaha parama Avazyaka hai ki pUjanapaddhati ke sandarbha meM jahA~ jo terApaMthI yA bIsapaMthI paramparA calI A rahI hai, Age bhI vahI calatI rahe, usameM kisI bhI prakAra kA koI parivartana nahIM kiyA jaay| isa bAta ko samAja ke sabhI netRvarga ne sarvasammati se svIkAra kiyA hai| digambara jaina mahAsabhA ke adhyakSa zrI nirmalakumAra jI seThI jaba landana meM mujhase mile to unakI jabAna para pahalA yahI savAla thA ki pUjA paddhati Adi kI jahA~ jo paramparA cala rahI hai, vahA~ vahI cale, usameM kisI bhI prakAra kA koI parivartana na kiyA jAya- kyA Apa isa bAta se sahamata haiM ? jahA~ jo paramparA cala rahI hai ...? unake prazna ke uttara meM jaba maiMne unase kahA ki hama isa bAta se pUrI taraha sahamata haiM to ve uchala par3e aura bar3e hI utsAha se kahane lage ki aba hamArI aura ApakI ekatA ke mArga kI AdhI bAdhAyeM to dUra ho hI gaI haiN| ukta sandarbha meM samAja ke jina-jina karNadhAroM se bAta huI, sabhI ne yahI mata vyakta kiyaa| aisI vaicArika pRSThabhUmi meM yadi bAvanagajA (bar3avAnI ) meM hone vAle mahAmastakAbhiSeka ke sandarbha meM vicAra kareM to koI kAraNa nahIM hai, ki hama vahA~ calI A rahI paramparA meM kisI prakAra kA badalAva kreN| patroM meM prakAzita samAcAroM se jaba samAja ko yaha patA calA ki vahA~ paMcAmRta abhiSeka hogA, to samAja meM khalabalI maca gaI, kyoMki aba taka vahA~ kI paramparA prakAra kA aSTapravacanamAtRkA hai, aisA jAnanA caahie| inako mAtRkA kyoM kahA hai isake bAre meM bhagavatI ArAdhanA gAthA 1205 meM isa prakAra kahA hai edAo aTThapavayaNamAdAo NANadaMsaNacarittaM / rakkhati sadA muNiNo mAdA puttaM va payadAo // 1205 // artha- ye aSTapravacana mAtA muni ke jJAna, darzana aura cAritra kI sadA aise rakSA karatI haiM jaise ki putra kA hita karane meM sAvadhAna mAtA duHkhoM se usako bacAtI hai / (ThIka aisA hI varNana mUlAcAra gAthA 336 meM bhI pAyA jAtA hai) isI kAraNa inako mAtRkA kahA gayA hai| 1/205, prophesarsa kaoNlonI AgarA - 282002 ( u.pra. ) terApaMthAnusAra jalAbhiSeka karane kI hI rahI hai| indaura yA usake Asa-pAsa kI samAja meM yaha bAta bahuta joroM se phaila rahI hai ki yadi sara seTha hukamacanda jI sAhaba hote, to yaha kisI bhI rUpa meM saMbhava nahIM thA / hamAre pAsa aneka logoM ke patra A rahe haiM, jinameM ukta sandarbha meM hamAre vicAra jAnane kA prayatna kiyA gayA hai aura isa dizA meM kucha karane kA Agraha bhI kiyA gayA hai / yadyapi hamArI nIti to yaha hai ki hama samAja ke yA tIrthoM ke mAmaloM meM anAvazyaka rUpa se kahIM na ulajheM, tathApi ukta saMdarbha meM samAja ke sabhI karNadhAroM se vinamra anurodha karanA cAhate haiM ki samaya rahate aisA kucha kareM ki hamArA yaha tIrtharAja aura usake mahAmastakAbhiSeka kA yaha maMgala avasara digambara samAja meM bikharAva lAne kA hetu na bane, kaTutA utpanna karane kA prasaMga na bane / jala se abhiSeka karane meM to kisI ko koI paraheja hotA hI nahIM hai, ataH sabhI samAja bhagavAn kA jalAbhiSeka kara apane jIvana ko saphala va sArthaka kareM, to vAtAvaraNa meM jo pavitratA rahegI, vaha apane Apa meM eka bahuta bar3I upalabdhi hogI / hameM AzA hI nahIM, pUrNa vizvAsa hai ki samaya rahate hama saba kisI na kisI aise sarvasammata nirNaya para avazya pahu~ca jAyeMge ki jisameM kisI eka bhI vyakti ko mAnasika AghAta na pahu~ce aura yaha kAma pUrI saphalatA ke sAtha nirvighna sampanna ho jAve, isa pavitra bhAvanA se virAma letA hU~ / DaoN. hukamacanda bhArilla, rASTrIya adhyakSa a. bhA. di. jaina vidvatpariSad janavarI 2008 jinabhASita 29
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ grantha-samIkSA lekhaka - prAcArya DaoN0 zrI nemicandra jaina khuraI, / AcAra-mImAMsA tathA sAhityika kAvyavidhA ke kSetra meM (ma.pra.) kie gaye unake mahanIya avadAnoM ko saMkSepa meM ullikhita prakAzaka - sarvodaya phAunDezana, khataulI (u.pra.) | kiyA hai| evaM syAdvAda pracAriNI sabhA, jayapura | DaoN0 zrI nemicandra jI ke isa zodha grantha ke pArAyaNa (rAjasthAna) se A0 samantabhadra ke bahuAyAmI virAT vyaktitva, sampAdaka - DaoN0 zrI narendrakumAra jaina, rIDara | dArzanika cintana, dArzanika jagata ko unakI amUlya dena saMskRta, gAjiyAbAda (u.pra.) unakI tArkikatA, asAdhAraNa pANDitya, anokhI pratibhA prakAzana - prathama saMskaraNa san 2007, vIra ni0 aura jainadarzana ke vaiziSTya kA patA calatA hai tathA unakI saM0 2533 | anokhI bhakti, kAvyasauSThava, vAgmitA, bahuzrutajJatA tathA mUlya - rupaye 200/- mAtra pRSTha saMkhyA-307 | kAvyapratibhA kA bhI bodha hotA hai| prAptisthAna - (1) 1 yU0 bI0, javAhara nagara, vastutaH A0 samantabhadra jaina dArzanika itihAsa meM baiMglo, dillI phona: 23851570, | aise prathama AcArya haiM, jinhoMne apanI kRtiyoM ke mAdhyama 23850944 se jainadarzana ko tarkazailI meM pramANazAstrIya paddhati para (2) kacaur3I galI vArANasI, (u.pra.) | pratiSThiApita kiyA hai tathA paravartI dArzanikoM, lekhakoM phona : 0542-2392376 ko darzanazAstra, pramANazAstra ke AdhArabhUta siddhAnta tathA sAhityamanISI kazala prazAsaka zikSAvida prAcArya mAhAtmya DaoN0 zrI nemicandra jI jainadarzana evaM saMskata ke khyAti /vaiziSTya ko vizleSita. vijJa prApta vidvAn evaM siddhahasta lekhaka haiN| vidvatsaMgoSThiyoM | paramparA meM ve jainanyAya-jainadarzana ke pratiSThApaka, prabhAvaka, meM uccastarIya zodhapatra prastuta kara inhoMne vidvatsamAja AdyastutikAra sarvodayasiddhAnta ke prathama prastotA, zrAvakAcAra meM apane pANDitya ko pratiSThita kiyA hai. tathA kAryakSetra | para sarvaprathama svatantra racanAkAra anokhI pratibhAsampanna mahAna meM zreSTha saMgaThaka, kAryakuzala, Adarza prazAsaka, karmaTha AcAryoM meM parigaNita kie jAte haiN| paravartI AcAryaevaM laganazIla vyaktitva ko ujAgara kiyA hai| inhoMne | lekhakoM ne unakI kRtiyoM para bar3e-bar3e bhASyoM kI racanA aneka varSoM taka A0 samantabhadra kI kRtiyoM kA gahana | kI hai tathA unheM aneka upAdhiyoM se vibhUSita kara unake adhyayana manana, cintana kara, zatAdhika sandarbhagranthoM tathA | prati zraddhA-bhakti pradarzita kI hai| DaoNkTara sA0 kA yaha patra patrikAoM kA Alor3ana-vilor3ana karake 'bhAratIyadarzana | zodhagrantha AcArya zrI ke isI vaiziSTaya evaM unake amUlya ke mahAmeru AcArya samantabhadra' nAmaka isa zodhagrantha kI | avadAna ko ajAgara karatA hai| racanA kI hai| isI para inheM magadha vizvavidyAlaya se sAtha hI DaoNkTara sA0 kI lagana, zramazIlatA aura pI-eca0DI0 kI upAdhi prApta huI hai| jujhArUpana ko bhI abhivyakti karatA hai| kitanI niSThA isa zodhagrantha meM A0 samantabhadra ke kAlanirdhAraNa, | aura lagana se inhoMne isa vipula sAmagrI ko sapramANa unake vyaktitva evaM kRtitva kA bahuAyAmI mUlyAMkana | suvyavasthita DhaMga se prastuta kiyA hai- yaha unake zodhakara tathA abhI taka hue tadviSayaka zodhakAryoM kA sUkSamatA | sauSThava sugama sarala bodhagamya pratipAdana zailI tathA se punarIkSaNa kara unameM avaziSTa rahe anachue pahaluoM| zramazIlatA ko darzAtA hai| sadbodhaka yaha zodhagrantha sabhI para apane niSkarSoM ko vizeSarUpa se vizaleSita kara ko paThanIya hai| zodhArthiyoM evaM bhAvI pIDhI ko preraka pratipAdita kiyA hai| A0 samantabhadra ke bahu-AyAmI | tathA mArgadarzaka bhI hai| aise uttama prakAzana ke lie lekhaka vyaktitva evaM kRtitva kA samAlocanAtmaka isa grantha ke | tathA prakAza sabhI dhanyavAda ke pAtra haiN| 5 adhyAyoM ke 12 paricchedoM meM suniyojita kara prastuta __ prAcArya abhayakumAra jaina, kiyA hai tathA anta meM A0 samantabhadra dvArA pramANa-tattva kAnUnago vArDa, bInA (pra.ma.) janavarI 2008 jinabhASita 30
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAcAra zrI bhAgacanda jI gadiyA kA nidhana | kA jApya kara divagaMta AtmA ko zAnti prApta ho- bhAvanA paramadharmAnurAgI, dAnavIra "samAjaratna" kA upAdhi | bhAyI gyii| se alaMkRta jinabhakta parama munibhakta, tIrthabhakta, aneka bhIkama candra pATanI, saMyukta maMtrI pramukha saMsthAoM ke zIrSastha padAdhikArI, akhila bhArata digambara jaina samiti (rAja.) nArelI ajamera varSIya zrI digambara jaina jJAnodaya tIrthakSetra (nArelI) ajamera zrImatI pArvatI devI gaMgavAla kA dehAvasAna ke saMsthApaka saMrakSaka evaM adhyakSa rahe zrI bhAgacandra jI __ cauraI jilA-chindabAr3A (ma.pra.) zrI sureza candra sA0 gadiyA kA dinAMka 17.12.2007 ko prAta: asAmayika gaMgavAla kI patnI zrImatI pArvatI devI gaMgavAla umra 74 dehAvasAna ho gyaa| varSa kA acAnaka dharmadhyAna karate hue hRdayaghAta se nidhana zrI bhAgacanda jI gadiyA ke nidhana se ajamera samAja ho gyaa| 14.11.07 kI rAtri Apa gharapara svAdhyAya karate kA eka dedIpyamAna cirAga bujha gyaa| ve ajamera kI | haye tamAma moha mAyA ko choDa svargavAsI ho gyii| aisI anekoM saMsthAoM ke adhyakSa padoM para AsIna rhe| na hI mRtyu kI kAmanA hara jJAnI-dhyAnI karatA haiN| zrImatI kevala sAmAjika varan vyApArika kSetra ke dhArmika pArvatI devI apane jIvana kAla meM samAja meM agraNI pAramArthika anekoM saMsthAoM ke evaM rAjasthAna sarrAphA saMgha viduSI, mRdubhASI tathA dharmaparAyaNA thiiN| unakI smRti meM ke lambe samaya se adhyakSa rhe| unake pati zrI sureza candra gaMgavAla ne 121 zAstroM sahita __unakI kArya praNAlI, sahanazIlatA, nipuNatA, eka godareja lAIbrerI alamArI jaina maMdira cauraI ko bheMTa vAtsalya, bhrAtRtvabhAva, deva zAstra, guru ke prati asIma kI, sAtha hI jinabhASita patrikA ko 1001 rupaye, bhA. zraddhA, samAja sevA meM sadaiva tana, mana, dhana se rata Adi / di.jaina tIrtha saMrakSaNa sabhA ko 1100 rupaye evaM jaina gajaTa guNoM ke prazaMsanIya, evaM anukaraNIya vyakti the| unake lakhanaU ko 1100 rupaye kI rAzi bheMTa kii| aise anekoM guNoM se sakala samAja abhIbhUta thA, aura avanIta gaMgavAla (putra) yahIM kAraNa rahA ki ve sabake lokapriya netA va bandhu bana gaye the| aise vyaktitva ke dhanI ko unake maraNoparAnta bhagavAn RSabhadeva dvidivasIya rASTrIya saMgoSThI dinAMka 18.12.07 rAtri ko samAja kI eka vizAla ___ digambara jaina tIrtha zrI RSabhAMcala, varddhamAnapurama, sabhA meM sarvasammati se maraNoparAnta "samAja ratna" kI | dillI meraTha roDa, gAjiyAbAda (u.pra.) meM dinAMka 1 aura upAdhi se alaMkRta kara apane ko gauravAnvita anubhava | 2 disambara 2007 ko eka akhila bhAratavarSIya bhagavAn kiyaa| isa zraddhAMjalIsabhA kI adhyakSatA zreSThI zrI jJAnacanda | RSabhadeva dvidivasIya saMgoSThI kA Ayojana adhyAtmayoginI, jI danagasiyAM evaM zreSThI zrI hukamacanda jI seThI ne saMyukta | dhyAna yoga zivira saMcAlikA, paramapUjyA bAlabrahmacAriNI rUpa se kI tathA saMyojana saMgIratna pro. zrI suzIlajI mA~zrI kauzala ke pAvana AzIrvAda se unhIM ke sAnnidhya pATanI ne kiyaa| meM tathA digambara jaina tIrtha RSabhAMcala ke tattvAvadhAna meM dinAMka 19.12.07 ko prAta: 9.00 baje choTA dhaDA | kiyA gyaa| saMgoSThI meM deza ke paiMtIsa gaNamAnya mUrdhanya nasiyA~ jI ke vizAla prAMgaNa meM Ayojita tIye kii| vidvAnoM ne pratinidhitva kiyaa| baiThaka meM sahasra vyaktiyoM ne upasthiti dekara apanI / samAgata sabhI vidvAnoM kA DaoN. narendrakumAra jaina, bhAvabhInI zraddhAMjalI arpita kii| isa vizAla sabhA meM | gAjiyAbAda ne garimAmaya paricaya diyaa| svAgatAdhyakSa zrI lagabhaga arddhazataka saMsthAoM dvArA preSita zoka patra par3he | Ara0ke0jaina evaM prabandha saMyojaka zrI jIvendra jaina sahita gye| samAja ke gaNamAnya mahAnubhAvoM ke dvArA unakA tilaka baiThaka ke samApanoparAMta nasiyA~ jI ke maMdira prAMgaNa | lagAkara, aMgavastra bheMTakara tathA phAila Adi pradAna kara meM zAnti pATha kA uccAraNa kara nau bAra NamokAra maMtra | sammAna kiyA gyaa| zrI pradIpa jaina aura zrImatI prajJA janavarI 2008 jinabhASita 31
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ke nirdezana meM svAgata gIta evaM bhavya sAMskatika / rakhanA Avazyaka hai| bhakti ko tarka kI kasauTI para kAryakrama prastuta kiye gye| | nahIM kasA jA sktaa| goSThI ke sayojakadvaya DaoN0 narendrakumAra jaina, DaoN0 narendrakumAra jaina gAjiyAbAda evaM DaoN0 kapUracandra khataulI ne goSThI ke uddezyoM DaoN0 kapUracandra jaina saMgoSThI saMyojaka para vistRta prakAza DAlate hue batAyA ki AdipuruSa, prajApati tIrthaMkara RSabhadeva ke gauravamayI vyaktitva aura AcArya zrI vidyAsAgara jI kI preraNA unakI yogasAdhanApaddhati ko sArvabhauma rUpa pradAna karane tathA usako jana jana taka pahu~cAne ke uddezya se isa goSThI kA Ayojana kiyA gayA hai| goSThI meM paThita sabhI Alekha RSabhAMcala gaurava grantha meM prakAzita kiye jaayeNge| goSThI meM nimnalikhita vidvAnoM ne apane zodhapatroM kA vAcana kiyA- 1. DaoN0 zItalacandra jI jayapura, 2. DaoN0 jayakumAra jI mujaphpharanagara, 3. pro0 bhAgacandra jI jaina 'bhAskara' nAgapura, 4. paM0 nIraja jI jaina satanA, 5. DaoN0 sanatakumAra jaina jayapura, 6. DaoN0 zrIyAMza siMghaI zrI Ara.ke. jaina, adhyakSa, bhArata jaina mahAmaNDala, jayapura, 7. DaoN0 jyoti jaina khataulI, 8. DaoN reNu jaina | zrI sureza jaina, AI.e.esa. bhopAla, zrI zikharacandra meraTha, 9. DaoN0 bhAgacandra jaina bhAgendu damoha, 10. DaoN0 | pahAr3iyA, zrI madanalAla bainAr3A, AgarA evaM zrI azoka supArzvakumAra, 11. paM0 saramanalAla saradhanA jayapura, 12. | bhAbhA, bhopAla ne begamagaMja meM pUjya AcArya zrI vidyAsAgara DaoN0 puSpalatA jaina nAgapura, 13. paM0 vinodakumAra pratiSThAcArya | | jI ke darzana kie| AcArya zrI ne AzIrvAda dete hue rajavAMsa, 14. DaoN0 kamalezakumAra jaina 15. bra0 jayakumAra | jaina samAja ke ghaTate hue prabhAva para cintA pragaTa kii| nizAnta TIkamagar3ha, 16. DaoN0 surezacandra jaina dillI, 17. | AcArya zrI ne preraNA dI ki jaina samAja ko kRSi evaM narendrakumAra jaina gAjiyAbAda, 18. DaoN0 kapUracandra jaina | gau pAlana vyavasAya ko apanAnA cAhie evaM tIrtha kSetroM khtaulii| | ke samIpa sthita garIba parivAroM kI pragati hetu sahayoga anta meM pUjyA mA~zrI ne apane AzIrvAda meM kahA | denA caahie| ki paurANika adhyayana karate samaya hameM zraddhA aura bhakti | sureza jaina, AI.e.esa. bhopAla (ma.pra.) titikSA jabalapura se muktAgiri kI ora AcArya mahArAja kA gamana huaa| mulatAI ke AsapAsa rAste meM eka dina bahuta teja bArisa A gii| thor3I dera pAnI barasatA rahA, phira thama gyaa| mahArAja muskarAe aura Age bar3hate-bar3hate bole "bhAI, itanI jaldI thakakara thama ge| hama to abhI nahIM thke|" unakA izArA bAdaloM kI ora thaa| sabhI ha~sane lage __AcArya mahArAja ne isa taraha calate-calate eka saMdeza de diyA ki kitanI bhI bArisa Ae, dhUpa ho, ThaMDa lage, mokSArthI ko binA thake sahaja zAnta-bhAva se apane mokSamArga para nirantara Age bar3hate rahanA caahie| kitanI choTI sI bAta, lekina kitanA bar3A updesh| .. muktAtAgiri (1990) muni zrI kSamAsAgarakRta 'AtmAnveSI' se sAbhAra janavarI 2008 jinabhASita 32
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ bartha De, varSa meM eka bAra AtA hai, phira bhI yaha par3hA-likhA, mUrkha samajha nahIM pAtA hai, yU~hI jIvana ke kaI varSa ga~vAtA hai| bartha De, varSa meM eka bAra AtA hai| apane hI sage hAthoM se keka kATA jAtA hai, aura momabattI bujhAtA hai bartha De isIlie jo janmadina manAtA hai vaha dharma kI dRSTi meM kabhI samyaktva kaise pAtA hai? aMta meM deva durlabhanara janma bartha De manAkara vyartha meM ga~vAtA hai barthaDe, varSa meM eka bAra AtA hai| hameM barthaDe manAkara navyartha De manAnA hai| hameM to basa pratidina vItarAga prabhuke maMdira meM jAnA hai aura prabhukIpUjAracAnA hai tabhI sArthaka narajanmapAnA hai narAtri meMkhAnA hai nahoTala meM jAnA hai| hameM to sArthaka narajanmabanAnA hai aura prANajAne para bhI apane ko madirApAna se bacAnA hai naaMDA mAMsakhAnA hai tabhIsArthaka narajanmapAnAhai yahI pratidina, pahA prAtadina, barthaDe manAnA hai......|| mUrkha janmadina se hI kATatA aura bujhAtA hai isaliye usake jIvana meM najor3anA AtA hai aura nahI ujAlApAtA hai bartha De, varSa meM eka bAra AtA hai| paMcama kAla meM jo, jIvanarajanmapAtA hai, vaha sAtha meM mithyAtva avazya lAtA hai muni zrI nirNayasAgara jI saMghastha-AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja aparyApta dazA tattvadRSTivAle vyakti saMsAra ke pratyeka pradArtha meM, ghaTanA meM, tattva kA hI darzana kiyA karate haiN| yU~ kaho usameM se tattva ko khoja liyA karate haiN| isalie kahA gayA hai-"sRSTi nahIM dRSTi badalo, jIvana badala jaavegaa|" _ vihAra karate hue narasiMhapura kI ora jA rahe the, rAstA bahuta kharAba thaa| AcArya gurudeva se kahA- aise rAste para samaya bahuta lagatA hai evaM aisI sar3aka para paira bhI chila jAte haiM, kharAba ho jAte haiN| AcArya mahArAja ha~sakara kahate haiM- paira kama dimAga jyAdA kharAba hotA hai, yaha kharAba sar3aka aparyApta dazA jaisI hai| jisa prakAra aparyApta dazA meM mizrakAya yoga rahatA hai, usameM mizra vargaNAyeM AtI haiM, usI prakAra isa rAste para calane se alaga prakAra kA anubhava ho rahA hai| thor3A rukakara bole- hA~ apUrNatA kA nAma hI aparyApta dazA hai, vaha yahI hai, jise pAra karanA hai| narasiMhapura (28.01.2002) muni zrI kunthusAgarakRta 'anubhUta rAstA' se sAbhAra
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ raji naM. UPHIN/2006/16750 muni zrI kSamAsAgara jI kI kavitAe~ loga ha~sate haiM maiMne sUraja ko bulAyA hai vRkSa bhI Ae~ge cir3iyA bhI AegI, nadI aura sAgara donoM ne Ane ko kahA hai, dharatI aura AkAza donoM ke nAma maiMne ciTThI likha dI hai, ki hamArI mATI kI gur3iyA ke byAha meM sabhI ko AnA hai| loga ha~sate haiM, kahate haiM yaha merA bacapanA hai| sacamuca, prakRtistha honA bacapana meM lauTanA hai| svayaM akelA usane cAhA ki usake saba ora sAgara ho aura aba jaba usake saba ora sAgara phailA hai, vaha svayaM eka dvIpa kI taraha nirjana aura akelA hai| kahanI-anakahanI kucha kahane se pahale hama kitanA socate haiM ki isa bAra saba kaha deNge| para kahane ke bAda mAlUma par3atA hai ki kahA kama aura anakahA jyAdA raha gayA hai| asala meM, bhAvoM ke pravAha meM zabdoM kA setu yA to bana hI nahIM pAtA yA TUTa jAtA hai| sAdhanA abhI mujhe aura dhIme kadama rakhanA hai, abhI to calane kI AvAja AtI hai| 'apanA ghara' se sAbhAra svAmI, prakAzaka evaM mudraka : ratanalAla bainAr3A dvArA ekalavya oNphaseTa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita, 210, jona-1, ema.pI. nagara, bhopAla (ma.pra.) se mudrita evaM 1/205 prophesara kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) se prakAzita / saMpAdaka : ratanacandra jain|