Book Title: Jinabhashita 2005 05
Author(s): Ratanchand Jain
Publisher: Sarvoday Jain Vidyapith Agra
Catalog link: https://jainqq.org/explore/524296/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinabhASita vIra nirvANa saM. 2531 tIrthakSetra bahorIbaMTa baMda (ma.pra.) digambara jaina ani zrI 1008 bhagavAn zAntinAtha vaizAkha, vi.saM. 2062 maI, 2005 irnational For Private & Personal use only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhakSetra kuMDalapura meM diyA gayA pravacana jAnanA vyakti kA svabhAva hai mA~ garbhastha zizu kA pAlana-poSaNa karatI, zizu para acche saMskAra par3eM isa hetu saMskAra bhI pradAna karatI hai| bAlaka ko khilAnA-pilAnA-sulAnA ityAdi bhI sikhA detI hai| khAnA kaise khAyA jAtA hai sikhAyA, UMgalI pakar3akara calanA sikhAyA, lekina saMsAra meM svayaM ko jAnane kA guNa kisane sikhAyA ? usa bAlaka ko jAnanA kisane sikhAyA ? kauna jAnatA hai aura kaba se jAnatA hai ? yadi ise zodha kA viSaya banA diyA jAya to vidyArthI pahalI sIr3hI para hI phisala jaayegaa| kisI ne kisI ko jAnanA nahIM sikhaayaa| tIrthaMkaroM ko bhI kisI vidyAlaya meM nahIM sikhAyA gyaa| vyakti jo kucha bhI sIkhatA hai svayaM ke vyavahAra se sIkhatA hai / AtmA kisI se saMbodhita nahIM hotI, apitu vaha parivartita ho jAtI hai| ApakI jIvana gAthA likhI jAye to dharatI bhI choTI pdd'egii| sahI jAnakArI prApta karane ke liye bAharI jAnakArI gauNa karanA hogii| deha-cintana se viparIta cintana hI sAmAyika hai| zarIra jar3a hai, to AtmA cetana hai| AtmA ke bAre meM jAnakArI saMketa hai, jo jar3a se viparIta hai, usakI tulanA nahIM kara sakate haiN| AdamI jaba tiryaMcagati meM jAtA hai to tiryaMcI ho jAtA hai, naraka meM jAtA hai to nArakI ho jAtA hai aura jaba manuSyagati ko prApta karatA hai to manuSya ho jAtA hai tathA vaha jAna jAtA hai ki manuSya ho gayA hai| pAnI Aga kA svabhAva nahIM badala sakatA, use bujhA sakatA hai| maiM Akhira kyA hU~ ? kaisA hU~? kyoM hU~? kyoM jAnatA hU~? yaha jijJAsA honI caahiye| svabhAva ke viSaya meM jijJAsA honI caahiye| jaba taka prazna rahatA hai to uttara ke liye parizrama karanA par3atA hai, jijJAsA rahatI hai| duniyA~ kaisI cala rahI hai apanI-apanI plAniMga ke sAtha ? kisI ke kahane se koI apanI plAniMga nahIM bdltaa| koI jAnakArI nahIM ho, to dUsare kI plAniMga phela nahIM kara skte| Apake uddezya Apake viparIta haiM, to ApakA jJAna abhizApa hai| cIja kI khoja hameM karanA caahiye| Atmatattva ko chAnanA nahIM, jAnanA hotA hai| hamane jisa-jisa ko yAda kiyA usako bhUlanA hogA, taba Atmatattva ko pahacAna paaoge| yAtrA o AcArya zrI vidyAsAgara jI bhale hI lambI ho gaI ho, purAnI ho gaI ho, lekina AtmA jyoM kI tyoM hai| saMvedana hamArA svabhAva hai, jisake bala para hama jAnate rahate haiN| svabhAva ko sikhAyA nahIM, jAnA-pahacAnA jAtA hai| anubhava kI bAta kabhI vismRta nahIM hotI, parAI sunAI bAta bhulAI jA sakatI hai| svabhAva ko pahacAna lo, to vibhAva ko bhUla jaaoge| mere dvArA parAye kA saMvedana nahIM, parAye ke dvArA merA saMvedana ho rahA hai| hama dUsare ko jAnanA cAhate haiM, yahI sabase burI bImArI hai| hamArI A~kheM dUsare ko nahIM dikhA sktii| vastutaH hama do haiM, to eka kaise ho sakate haiM ? do vastu milakara eka to bana sakatI hai, lekina do hokara eka kaise ho sakate haiM ? 'Apa akelA avatare, mare akelA 'hoya' / vastu kA svabhAva rukanA nahIM hai, jAnanA vyakti kA svabhAva hai| jJAna AtmA kA svabhAva hai puruSArthasiddhayupAya grantha ke maMgalAcaraNa meM kisI bhagavAna kA nAma nahIM liyA gayA, kisI AtmA kA nAma nahIM liyA gyaa| usa 'jJAna' ko avazya prakAza meM lAyA gayA hai| vaha jJAnajyoti jayazIla ho, use hamArA bArambAra nmskaar| vartamAna kI jitanI bhI paryAya haiM, usa jJAna meM jhalaka rahI haiN| vaha jJAna kevalajJAna rUpa hai| AcArya umAsvAmI jI ne tattvArthasUtra ke paMcama adhyAya meM batAyA ki guNa hamezA-hamezA dravya ke Azrita hote haiN| guNoM kI upAsanA karane se eka to aham-bhAva samApta ho jAtA hai, rAgadveSa samApta ho jAtA hai| guNoM kI upAsanA karAnA jainadarzana kA paramalakSya hai| hama pUjaka to bane, pUjya kyoM nahIM bane ? kyoMki hamAre sAre guNa maTamaile haiN| AtmA kA svabhAva jJAna hai| usa jJAna meM pUrA kA pUrA saMsAra jhalakatA hai| Ajakala chalakana bahuta ho jAtA hai| hama ar3osa-par3osa meM chalaka jAte haiN| tIna loka ko jAnanevAlA uchalatA nhiiN| Apako uchalanevAlA nahIM bananA hai| samudra apane taka sImita rahatA hai, bAhara nahIM aataa| yaha usakA svabhAva mAnA jAtA hai| bAhara Ane para sunAmI jaisI bhISaNa trAsadI ghaTita ho jAtI hai| nIce jala meM bhUmi ke andara 8 rikTara bhUkaMpa tejI se aayaa| aisI darAra jisameM himAlaya - jaisA parvata samAhita ho jaay| anekoM dvIpa samAhita ho gaye, manuSyoM kI to ginatI nhiiN| isa ghaTanA se jJAta huA ki bhUmi para kyAkyA hotA hai / sunAmI lahareM Ane kA jJAna hAthiyoM ko ho gyaa| ghaTanA ke pUrva ve usa sthAna se sthAnAntarita ho gye| Apako rADAra kI vyavasthA ho rahI, mUka prANiyoM ke pAsa pahale se rADAra the| rADAra matalaba jnyaan| jo bhI sukha-duHkha hai, usI jJAna para AdhArita hai| yadi jJAna nahIM hotA to na sukha hai, na dukha hai| prastuti : mukeza zAha eDavokeTa evaM jayakumAra jaina 'jalaja' haTA Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raji. naM. UP/HIN/29933/24/1/2001-TC DAka paMjIyana kra.-ma.pra./bhopAla/588/2003-05 maI 2005 mAsika jinabhASita varSa 4, aGka sampAdaka pro. ratanacandra jaina antastattva pRSTha pravacana kAryAlaya * jAneM vyakti kA svabhAva : AcArya zrI vidyAsAgara jI Ava.pR.2 e/2, mAnasarovara, zAhapurA bhopAla-462 039 (ma.pra.) * samRddhi sRjana se hogI : munizrI samatAsAgara jI 3 phona naM. 0755-2424666 saMhAra se nahIM * mukti ke prati anurAga : munizrI pramANasAgara jI Ava.pR.4 sahayogI sampAdaka se hI AtmakalyANa saMbhava hai paM. mUlacandra luhAr3iyA, * sampAdakIya : jaina saMskRta mahAvidyAlaya aura (madanagaMja kizanagar3ha) paM. ratanalAla bainAr3A, AgarA ikkIsavIM zatAbdI DaoN. zItalacandra jaina, jayapura lekha DaoN. zreyAMsa kumAra jaina, bar3auta pro. vRSabha prasAda jaina, lakhanaU * hamArI dravya-pUjA kA rahasya : paM. vaMzIdharajI vyAkaraNAcArya 5 DaoN. surendra jaina 'bhAratI', burahAnapura * tIrthaMkara mahAvIra evaM elabarTa : pro. lakSmIcaMdra jaina 10 AiMsTAina gaNitIya sApekSatA ziromaNi saMrakSaka zrI ratanalAla kaMvaralAla pATanI adhyAtma aura cikitsA vijJAna : prAcArya nihAlacanda jaina 12 (Ara.ke. mArbala) * jJAna evaM cAritrayukta zikSA : DaoN. surendrakumAra jaina 15 kizanagar3ha (rAja.) kI AvazyakatA zrI gaNeza kumAra rANA, jayapura * pUjA meM prayukta pratIka : bra. bharata jaina prakAzaka bhagavAna mahAvIra ke siddhAMta : zrImatI suzIlA pATanI sarvodaya jaina vidyApITha * antarmana kI pukAra : prAcArya narendraprakAza jaina 22 1/205, prophesarsa kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) * jaina saMskRta mahAvidyAlayoM : dharmacaMdra vAjhalya phona : 0562-2851428, 2852278 kI dazA aura dizA : eka cintana * kAnUna ke Upara koI nahIM : jasTisa pAnAcaMda jaina sadasyatA zulka ziromaNi saMrakSaka 5,00,000 ru. . jijJAsA-samAdhAna : paM. ratanalAla nAr3A parama saMrakSaka 51,000 ru. . kavitAe~ saMrakSaka 5,000 ru. AjIvana 500 ru. Ao manAyeM Aja jayaMtI : manoja jaina 'madhura' vArSika 100 ru. paryAvaraNa-pada :: zrIpAla jaina 'divA' eka prati 10 ru. sadasyatA zulka prakAzaka ko bhejeN| . samAcAra ___29 se 32 lekhaka ke vicAroM se sampAdaka kA sahamata honA Avazyaka nahIM hai| jinabhASita se sambandhita samasta vivAdoM ke lie nyAya kSetra bhopAla hI mAnya hogaa| Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya jaina saMskRta mahAvidyAlaya aura ikkIsavIM zatAbdI 19vIM zatAbdI ke uttarArddha aura 20vIM zatAbdI ke pUrvArddha meM pUjya gaNezaprasAda jI varNI, paM. gopAladAsa jI varaiyA aura tatkAlIna sthAnIya digambara jaina samAja ke zreSThiyoM ne jaina saMskRta mahAvidyAlayoM kI sthApanA kI thii| pramukha mahAvidyAlayoM meM haiM zrI syAdvAda mahAvidyAlaya vArANasI, jisakA zatAbdI samAroha manAyA jA rahA hai aura jayapura sthita zrI digambara jaina AcArya saMskRta mahAvidyAlaya jisakA zatAbdI varSa 25 varSa pUrva manAyA jA cukA hai| ye donoM mahAvidyAlaya deza meM jaina saMskRta mahAvidyAlayoM meM prathama zreNI ke mahAvidyAlaya mAne jAte haiN| samprati jayapura ke mahAvidyAlaya meM jainadarzana, sAhitya, prAkRta apabhraMza evaM jainAgama aura bauddhadarzana ke lagabhaga 325 chAtra upAdhyAya, zAstrI evaM AcArya kakSAoM meM adhyayanarata haiN| jahA~ para pahale saMskRta par3hanevAle chAtra vamuzkila bahuta preraNA dene para milate the, Aja zrI diga. jaina zramaNa saMskRti saMsthAna sAMgAnera evaM ToDaramala smAraka TrasTa jayapura ko apanI saMsthAoM meM praveza dene ke liye cayana zivira lagAne par3ate haiM, kyoMki praveza hetu jitane chAtra apekSita haiM usase adhika saMkhyA meM chAtra praveza lene ke icchuka rahate haiN| sAMgAnera meM to yaha sthiti hai ki vahA~ praveza ke hisAba se sthAna nirdhArita karane par3e haiN| dvitIya stara ke mahAvidyAlayoM meM zrI gopAladAsa varaiyA saMskRta mahAvidyAlaya murainA, zrI gaNeza prasAda varNI diga. jaina mahAvidyAlaya morAjI sAgara, zrI mahAvIra diga. jaina saMskRta mahAvidyAlaya sADhUmala aura zrI pArzvanAtha diga. jaina vidyAlaya varuAsAgara, jaina gurukula AhArajI Adi mAne jAte haiN| vicAraNIya hai ki itanI acchI saMkhyA meM chAtra prAcyavidyA kI ora AkarSita haiN| ukta donoM prathama zreNI ke mahAvidyAlayoM meM syAdvAda mahAvidyAlaya kI sthiti chAtrasaMkhyA kI dRSTi se kamajora ho gayI thI, parantu jabase mAnanIya paM. bAbUlAla jI phAgulla evaM DaoN. phUlacandra premI jI ne saMsthA kI ora dhyAna diyA, tabase chAtra saMkhyA meM vRddhi huI aura adhyayana-adhyApana kI vyavasthA sucAru rUpa se cala rahI hai| jayapura-sthita mahAvidyAlaya kI sthiti ati saMtoSajanaka hai, kyoMki rAjya sarakAra evaM vizvavidyAlaya anudAna Ayoga dillI se anudAna prApta hone se zikSakoM ko acchA vetana milatA hai aura yogya sTApha hone se yogya chAtra bhI taiyAra ho rahe haiN| zrI syAdvAda mahAvidyAlaya vArANasI ke upakAra evaM yogadAna ko samAja kabhI bhulA nahIM sakatA, kyoMki usane jaina samAja ko aneka mUrdhanya vidvAna diye haiM, jinake kArya Aja bhI smaraNa kiye jA rahe haiM aura vartamAna pIr3hI meM jo vidvAna kArya kara rahe haiM ve adhikAMzataH usI saMsthA ke haiN| abhI jo vidvAna taiyAra ho rahe haiM ve adhikAMzataH jayapura, murainA, sAdamala evaM baruAsAgara se ho rahe haiN| ina mahAvidyAlayoM meM jo pAThyakrama cala rahe haiM, ve sabhI vizvavidyAlaya dvArA nirdhArita haiM, jo soca-samajhakara taiyAra kiye jAte haiN| una pAThyakramoM ko hama sabhI vidvAna hI taiyAra karate haiN| vartamAna meM kendra sarakAra aura rAjya sarakAra dvArA bhI saMskRta ko bar3hAvA dene ke liye adhikAMza pradezoM meM saMskRta vizvavidyAlayoM kI sthApanA kI jA cukI hai| rAjasthAna prAMta meM saMskRta ke chAtroM ko sarakArI naukariyoM meM vahI sthAna diyA jAtA hai jo bI.e., ema.e. ke chAtroM ko diyA jAtA hai| syAdvAda mahAvidyAlaya se jo vidvAna adhyayana kara kAryakSetra meM haiM, ve sabhI acche sthAnoM para kArya kara rahe haiN| vartamAna meM jo jayapura se chAtra taiyAra ho rahe haiM unameM 70 pratizata chAtra sarakArI naukariyoM meM haiN| 20 pratizata aise chAtra haiM, jo nija vyavasAya meM haiN| mAtra 10 pratizata chAtra samAja para Azrita saMsthAoM meM kArya kara rahe haiN| ata: ukta vizleSaNa se spaSTa hai ki vartamAna meM saMskRta ke chAtroM kA bhaviSya ujjvala hai, kyoMki saMskRta mahAvidyAlayoM meM vyavasthita pAThyakrama ke sAtha Adhunika pAThyakrama kA bhI samAveza hai| borDa evaM vizvavidyAlayoM ne kampyUTara zikSA kA bhI samAveza kiyA hai| jisake kAraNa, saMskRta chAtra bhI kampaniyoM kI naukariyoM meM AkarSita ho rahe haiN| sabhI uttIrNa chAtra AI.e.esa. aura ema.bI.e. jaisI parIkSAoM ko uttIrNa kara naukariyoM meM jA rahe haiN| Aja bI.e., ema.e., bI.esa.sI. Adi DigrIdhArI chAtra berojagArI kI paMkti meM haiM, parantu zAstrI, AcArya uttIrNa chAtroM kI sthiti vaisI nahIM hai| ata: saMskRta ke chAtroM kI dazA evaM dizA bahuta hI acchI sthiti meM hai, kyoMki ina chAtroM kI peTapUjA ke sAtha pairapUjA bhI ho rahI hai, aura isa loka ke sAtha paraloka bhI sudhara rahA hai| samAja ko cAhiye ki apane baccoM ko saMskRta ke kSetra meM bhI par3hane kI preraNA de, jisase ve Adarza nAgarika banakara samAja evaM deza kI sevA kara skeN| DaoN.zItalacandra jaina, jayapura Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samRddhi sRjana se hogI, saMhAra se nahIM (maNDalA ma. pra.meM gajaratha mahotsava ke avasara para diyA gayA pravacana) muni zrI samatAsAgara jI bhAratIya saMskRti karuNA pradhAna saMskRti hai / karuNA kI | hamArA deza svataMtra huaa| hama pragati ke patha para niraMtara kahAnI yahAM kI mATI aura pAnI meM ghulI milI hai| rAma, | Age bar3ha rahe haiN| hama sabhI apane deza ko samRddha aura khuzahAla mahAvIra, kRSNa, gautama, nAnaka aura gAMdhI ke deza meM sadA-sadA | dekhanA cAhate haiN| vicAraNIya bAta to yaha hai ki deza kI samRddhi se prANiyoM kI rakSA ko dharma kahA gayA hai| sarva dharmoM kI sAra | kaise ho? Aja deza ko samRddha banAne ke lie jisa nIti kA ahiMsA bhAratIya saMskRti kI AtmA hai| vicAra, vANI aura | nirdhAraNa ho rahA hai, protsAhana/bar3hAvA mila rahA hai vaha naitikatA, karma se kisI prANI ko kaSTa pahuMcAnA ahiMsA ko svIkAra nahIM mAnavatA athavA paryAvaraNa rUpa kisI bhI dRSTi se ucita nahIM hai| hai| 'jiyo aura jIne do' kI zvAMsa lenevAlI ahiMsA jaba taka | vastu-vinimaya kA nAma vyApAra hai, jIvita pazuoM ko becanAdharatI para hai, tabhI taka deza kA astitva hai| deza meM jisa taraha kharIdanA athavA mare hue jAnavara ke avayavoM kA upayoga karanA, svataMtratA se jIne aura rahane kA adhikAra hameM hai, usI prakAra | | yahAM taka vyApAra ko svIkArA jA sakatA hai, kintu pazu-pakSiyoM jIne aura rahane kA adhikAra pazuoM ko bhI hai| pazu bhI hamAre | ko mArakara unakA mAMsa niryAta karanA yaha kauna-sA vyApAra hai samAna sukha-duHkha kA anubhava karate haiM, prANa/saMvedanA unake aura pApa, hiMsA, hatyA ko kabhI vyApAra nahIM mAnA jA sktaa| aMdara bhI hai| yaha bAta alaga hai ki hamAre pAsa sukha-duHkha bIja boyA jAegA to dharatI harI hogI, deza khuzahAla hogA vyakta karane ke lie jubAna hai, bhASA hai, kintu pazu jubAna se / aura pazu kA katla hogA to dharatI raktaraMjita hogI, deza kaMgAla rahita haiM, unake pAsa hamAre jaisI bhASA nahIM hai| yaha hameM samajhanA hogaa|kssk aura badhika ke karma meM bhArI aMtara hai| kRSi aura cAhie ki pazu bejubAna to haiM, lekina bejAna nhiiN| hamArI | katla ko kabhI eka darjA nahIM diyA jA sktaa|ek meM sRjana jubAna aura javAnI to isI meM sArthaka hai ki hama pazuoM kI | hai aura eka meM saMhAra / deza kI samRddhi sRjana se hogI, saMhAra se pIr3A ko pahacAneM aura usakI rakSA kreN| nhiiN| ataH deza kI samRddhi ke lie kRSi aura kArakhAnoM kI jainatIrthaMkara zrI neminAtha ne bAr3I meM ghire pazuoM kA | jarUrata hai, katlakhAnoM kI nhiiN| kyoMki katlakhAne, katlakhAne karuNa krandana sunakara unakI rakSA ke lie sArA jIvana samarpita | haiM, kArakhAne nhiiN| katlakhAnoM ko kArakhAnoM kA darjA diyA hI kara diyaa| pazu-bali prathA baMda karAne ke lie mahAvIra ne to | nahIM jA sktaa| para svataMtra bhArata kI aMdhI sarakAreM katlakhAnoM karuNA kI krAMti hI khar3I kara dI thii| gAyoM kI rakSA ke lie | ko bhI kArakhAne mAnakara calA rahI haiN| tabhI to AjAdI ke nArAyaNa zrIkRSNa ne samUcA govardhana parvata hI Upara uThA liyaa| samaya bhArata bhUmi para mAtra tIna sau katlakhAne the, parantu bar3hakara vANa-viddha koMca yugala kI pIr3A ne bAlmIki meM rAmatva jagA Aja vaha 3631 kI saMkhyA meM pahuMca gaye haiN| yaha vaidha katlakhAnoM diyA thA aura unheM Adya rAmAyaNa ke racayitA maharSi bAlmIki kI saMkhyA hai, avaidha kA to patA hI nhiiN| AMkar3oM se patA banA diyaa| rAjakumAra siddhArtha (gautama buddha) aura devadatta kA | calatA hai ki san 1947 AjAdI ke svarNima prabhAta meM hamAre saMdarbha mana ko jhakajhoranevAlA hai| devadatta ne haMsa ko ghAyala kara deza meM pazuoM kI saMkhyA 36 karor3a thI tathA manuSyoM kIAbAdI diyA thA, rAjakumAra siddhArtha ne use bcaayaa| aba haMsa para mAtra 27 karor3a thii| jabaki Aja hamane AjAdI ke pacAsa varSa adhikAra kisakA? yaha prazna uTha khar3A huaa| unake pitAzrI pAra kara liye haiM taba manuSyoM kI AbAdI lagabhaga eka araba hai mahArAja zuddhodhana ne nyAya diyA ki mAranevAle se bacAnevAlA / jabaki pazu saMpadA ghaTakara mAtra 10-11 karor3a raha gaI hai| yaha bar3A hotA hai, isalie isa para siddhArtha kA adhikAra hai| eka saba kyoM huA? sirpha videzI mudrA pAne ke lobha meM? kahA jAtA kabUtara ke prANoM kI rakSA meM mahArAjA zivi ne apanA sArA zarIra hai ki bhArata sone kI cir3iyA thA to maiM kahatA hUM ki bhArata thA hI tulA para car3hA diyA thaa| yaha saba kyA saMdeza dete haiM ? vicAra | nahIM Aja bhI sone kI cir3iyA hai| apane deza kI cir3iyA karane kI jarUrata hai| hindustAna ke prANasAdhaka mAne jAne vAle (prANI saMpadA) kI rakSA kara lo to basa bhArata Aja bhI sone kI rASTrapitA mahAtmA gAMdhI ne kahA thA ki 'kisI bhI rASTa kI cir3iyA hai| hama haiM ki sone (videzI mudrA) ke lobha meM apane mahAnatA aura usakI naitika pragati kA mApadaMDa pazuoM ke prati deza kI cir3iyA (pazu saMpadA) kA saMhAra kara rahe haiN| Aja deza usakA vyavahAra hai' isa saMdeza-vAkya se hama apane deza kI | ke sabhI mahAnagaroM meM niryAtonmukha bar3e-bar3e katlakhAne khala gaye pragati kA aMdAja lagA sakate haiN| haiN| dillI meM IdagAha, bambaI meM devanAra, haidarAbAda meM alakabIra, - maI 2005 jinabhASita 3 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalakattA meM TaMgarA aura gArDana rija, madrAsa meM pairAmbara, saidApeTa | mAtA-pitA ke bUr3he aura anupayogI ho jAne para unheM bhI katlakhAne evaM ko giyara hai| jinameM pratidina 1 lAkha 50 hajAra pazu mauta | bhijavA diyA jAya? para yaha saMbhava nahIM hai| tathya to yaha hai ki ke ghATa utAra diye jAte haiN| ahiMsA kI isa bhUmi para hiMsA kA koI bhI pazu kabhI bhI, kisI sthiti meM anupayogI nahIM hotaa| yaha tAMDava kaise bardAzta kiyA jA sakatA hai ? hiMsA kI ye mazIneM | vaha Apase jitanA letA hai, jIvana ke AkhirI kSaNoM taka usase katlakhAnoM meM nirantara cala rahI haiN| anya dezoM ke katlakhAne to | bhI jyAdA dekara jAtA hai| gauvaMza to kitanA kyA detA hai, hama phira bhI kisI na kisI dina baMda rakhe jAte haiM- jAnakAriyA~ sabhI jAnate haiM, isalie isa dharatI para gauvaMza kI, pazusaMpadA kahatI haiM ki jApAna, AyaralaiMDa, phrAMsa, poleNDa aura iMDoneziyA | kI aura per3a-paudhoM kI rakSA honI caahiye| dharatI vadhazAlA meM pratyeka ravivAra; sIriyA, araba meM hara zukravAra, AsTriyA | vihIna ho aisA saMkalpa-abhiyAna cher3A jAnA caahiye| aura jarmanI meM hara zanivAra va ravivAra, pAkistAna meM pratyeka | isa saMdarbha meM yadi koI ye tarka detA hai ki yaha saba baMda maMgalavAra va budhavAra tathA zrIlaMkA meM pratipadA aSTamI, amAvasyA | ho jAyegA to aneka logoM kI AjIvikA china jAyegI, vaha aura pUrNimA ko katlakhAne pUrNata: baMda rakhe jAte haiN| para isa deza | bhUkhe mara jAyeMge, to isakA samAdhAna yaha hai ki hama to apane meM aisA koI bhI dina sunizcita nahIM hai ki jisameM katlakhAne baMda | cahe ko bacA rahe haiM kyoMki billI cahe ke binA phira bhI peTa rakhe jAte hoN| imAratI lakar3I sAgona kA eka per3a kaTatA hai to | bhara sakatI hai, para billI kI khurAka meM yadi cUhA calA gayA to kATanevAloM ko sajA dI jAtI hai aura yahAM sareAma pazu kATe | phira hamAre pAsa kucha nahIM bcegaa| jA rahe haiM unheM koI bhI sajA nhiiN| gahana anusaMdhAna ke bAda to mere guruvara AcArya zrI vidyAsAgarajI mahArAja ke karuNa vaijJAnikoM ne yaha bhI siddha kara diyA hai ki bhUkaMpa Ane meM eka | hRdaya se mAMsa-niryAta ke pratibaMdha kI yaha AvAja nikalI aura kAraNa katlakhAnoM meM honevAlI pazuhiMsA bhI hai| pazuoM kI yaha abhiyAna kA rUpa letI jA rahI hai| unakA udghoSa hai ki pIr3A kI taraMgoM se dharatI meM kaMpana hotA hai aura yaha kaMpana bhI mAMsa-niryAta nIti para pratibaMdha hI dezotthAna kA maMgalAcaraNa hai| bhUkaMpa kA kAraNa banatA hai| jaMgalI pazuoM kI surakSA ke lie AcAryazrI kA kahanA hai ki mAMsaniryAta nIti para pratibaMdha kA to phira abhyAraNya bana gaye, para pAlatU pazuoM kI kyA surakSA? kArya pakSa-vipakSa kI rAjanIti se haTakara ho / pArTIgata rAjanIti isa dharatI para aba pAlatU pazuoM ke liye bhI abhyAraNya khulane | se pare ise eka sAmahika AhvAna kA svarUpa denA cAhiye, caahiye| deza ke mahAnagaroM meM yadi bar3e-bar3e katlakhAne sarakAra | kyoMki yaha kArya sattA-saMgharSa kA koI rAjanaitika muddA nahIM, ne khulavA diye, to abhyAraNya ke rUpa meM bar3I-bar3I gauzAlAyeM | apita lAkhoM-lAkha pazaoM kI karuNa pakAra hai. unakI jIvana bhI una sthAnoM para khulanI caahiye| aba to egrIkalcara kA hI | rakSA kA savAla hai| isa abhiyAna meM kisI eka kI AvAja artha badalA jA rahA hai| aNDoM kI khetI, machaliyoM kI khetI, nahIM, balki samasta dharmAcAriyoM kI AvAja hai| una sabhI kA kecaoM kI khetI, suara kI khetii| kyA phArmiMga (khetI) kA | samarthana/sahayoga hI isa abhiyAna ko gati pradAna kara rahA hai| artha yahI hai ? egrIkalcara kA bhale hI aba yaha artha nikAlA isa viSaya kI gaMbhIratA ko samasta bauddhikavarga, vyApArIvarga evaM jA rahA hai, para anItirUpa kalcara se hama kabhI egrI (sahamata) kRSakavarga samajheM tathA ise Age bar3hAne meM apane samaya aura zrama nahIM hoNge| kA dAna kreN| ____ pazu-saMhAra aura phira videzoM ke lie mAMsa-niryAta bhAratIya ___ sadbhAvanA se bharA yaha abhivAdana ahiMsA kI jyoti ko saMskRti ke lie kalaMka hai| yaha viSaya mAMsAhAra kA nahIM, jalAye rakhane lie hai| isa jyoti ko satat jalate rakhane ke lie mAMsa-niryAta (vyApAra) kA hai| khAnA to apanI vyaktigata sattA/sarakAra cimanI banakara sahAyaka ho, A~dhI banakara bujhAye paristhiti yA vicAradhArA ho sakatI hai, jise sAtvika aura nhiiN| arthopArjana kI aMdhI-A~dhI meM yaha jyoti bujhane na paaye| zuddha bhojana kI preraNA dekara, hRdaya parivartita kara badalA jA isalie jAti, varga aura sampradAya ke bhedabhAva se pare samUcI sakatA hai, use kisI abhiyAna yA AMdolana kI jarUrata nhiiN| janazakti ko jAgane kI jarUrata hai| jAgata jana-zakti hI dharatI kintu mAMsa-niryAta jaisI nindanIya nIti ko badalane ke lie | para parivartana lAtI hai| hama apanI prAcIna saMskRti ko pahacAneM sazakta AMdolana honA caahiye| yaha bAta bhI samajhane jaisI hai ki aura apane deza se honevAle krUratApUrNa mAMsaniryAta ke pratibaMdha meM hindustAna ke samasta mAMsAhArIjanoM ke lie bhI itane katlakhAnoM sampUrNa zakti ko lagAyeM, tAki phira hamArA deza sAta samandara kI jarUrata nahIM hai| yaha saba to videzoM kI pUrti ke lie hai| pAra dharatI taka apanI karuNA kA, karuNA ke saMdezoM kA niryAta isa viSaya meM koI vyakti tarka detA hai ki bUDhe aura anupayogI kre| pazu ho jAne para unakA kyA upayoga? para yadi aisA hI hai to prastuti : azoka kauchala maNDalA, (ma0 pra0) 4 maI 2005 jinabhASita Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hamArI dravya-pUjAkA rahasya sva. paM. vaMzIdhara jI vyAkaraNAcArya pUjAkA artha bhakti, satkAra yA sammAna hotA hai aura | arpaNa kI jA rahI haiM vaha jar3a hai yA cetana hai athavA AtmA vaha choToM dvArA bar3oM (pUjyoM) ke prati prakaTa kiyA jAtA hai| | kI avasthAvizeSa hai / arahaMta, siddha, zAstra, dharma,vrata,ratnatraya isakA mUlakAraNa pUjaka ko apanI laghutA aura pUjyakI | va tIrthasthAnoM ko jalAdi aSTadravyakA arpaNa karanA buddhigamya mahattAko svIkAra karanA hai tathA uddezya apanI laghutA ko | kahA jA sakatA hai yA nahIM? parantu tarkazIla logoM ne isake naSTa kara pUjya jaisI mahattA kI prApti meM prayatna karanA hai| | Upara hamezA se AkSepa uThAye haiM aura ve Aja bhI uThAte cale isake prakaTa karane ke sAdhana mana, vacana aura kAya to haiM hI, jA rahe haiN| una AkSepoM kA yathocita samAdhAna na hone ke parantu kahIM-kahIM bAhya sAmagrI bhI isameM sAdhanabhUta ho jAyA kAraNa hI eka saMpradAya meM mUrtimAnyatA ke virodhI daloM kA karatI haiN| jahA~ para mana, vacana aura kAyake sAtha bAhya sAmagrI aviSkAra huA hai| jainiyoM ke zvetAmbara sampradAya meM ha~DhiyA isameM sAdhanabhUta ho, usakA nAma dravyapUjA hai tathA jahA~ kevala | paMtha aura digambara sampradAya meM tAraNa paMtha ina AkSepoM ke mana, vacana aura kAyase hI bhakti-pradarzana kiyA jAya use samAdhAna na hone ke hI phala haiM / kevala jainIyoM meM hI nahIM, bhAvapUjA samajhanA caahiye| vaise to manake dvArA bhaktipradarzana | jainetaroM meM bhI isa prakAra ke paMtha kAyama hae haiM. paranta yaha bhAvapUjA tathA vacana aura kAyake dvArA bhakti-pradarzana dravyapUjA | saMbhava hai ki jainetaroM meM virodha ke kAraNa jainiyoM se bhinna haiN| kahI jA sakatI hai, parantu yahA~ para isa prakAra kI dravyapUjA | kucha bhI ho, parantu jaina siddhAnta isa bAta ko nahIM aura bhAvapUjA kI vivakSA nahIM hai| zAstroM meM jo dravyapUjA | mAnatA ki jo dravya bhagavAna ke liye arpaNa kiyA jAtA hai aura bhAvapUjA kA ullekha AtA hai, vaha kramase bAhya sAmagrI | vaha unakI tRptikA kAraNa hotA hai, kAraNa ki unameM icchA kI apekSA aura anapekSA meM hI AtA hai| | kA sarvathA abhAva hai| isaliye koI bhI bAhya vastu unakI ullikhita dravyapUjAkA lokavyavahAra meM samAveza to | tRpti kA kAraNa nahIM ho sakatI, unakI tRpti to svAbhAvika paraMparAgata kahA jA sakatA hai| apane se bar3e puruSoM ko | hI hai| isaliye apane vicAroM va AcaraNoM ko pavitra va unakI prasannatA ke liye uttamottama sAmagrI bheMTa karanA ziSTAcAra | unnata banAne ke liye bhagavAna ke guNoM kA smaraNa (bhAvapUjA) hI meM zAmila hai| bhagavadArAdhana meM bhI kabase isakA upayoga | paryApta hai| bhagavAna-ke guNasmaraNa meM mUrti sahAyaka hai, mUrtiko huA, isakI gaveSaNA yadyapi aitihAsika dRSTi se kI jA | dekhakara guNasmaraNa meM hRdaya kA jhukAva saralatA se ho jAtA sakatI hai, lekina yahA~ para isakI AvazyakatA nahIM hai| hai| isAliye bhagavAna ke guNoM kA smaraNa karate samaya mUrti yahA~ to sirpha isa bAta ko prakaTa karanA hai ki hamAre yahA~ | kA avalambana yukti aura anubhava viruddha nahIM, parantu Upara IzvaropAsanA meM dravyapUjA kA jo prakAra hai vaha kisa arthako | batalAye haye uddezya kI siddhi meM jaba bAhya sAmagrIkA koI liye hue hai| yadyapi mere vicAroM ke anusAra zAstroM meM spaSTa | upayoga nahIM, taba bhagavadArAdhana meM bAhya sAmagrI kA samAveza ullekha to jahA~ taka hai, nahIM milatA hai| parantu pUjApAThoM ke | kyoM kiyA gayA hai ? isa AkSepakA yathocita samAdhAna na avataraNa, abhiSeka va jayamAlA Adi bhAgoM meM mere ina | milane ke kAraNa jainiyoM meM dravyapUjA ke bajAya mUrti mAnyatA vicAroM kA AbhAsa jarUra hai| aura phira yaha to dhyAna meM | ke virodhI paMtha bana gaye haiN| rakhanA hI cAhiye ki jo vicAra yukti aura anubhava viruddha / | tAtparya yaha ki mUrtikI mAnyatA ko anivArya rUpa nahIM, ve zAstrabAhya nahIM kahe jA skte| isI vicAra se maiM | se pratyeka vyakti ke hRdaya meM sthAna hai| yaha nizcita hai ki apane vicAroM ko prakaTa karane ke liye bAdhya huA huuN| mUrtimAnyatA ke virodhI svayaM mUrti kI mAnyatA ko chor3a nahIM zAstroM meM dravyapUjA kA aSTadravya se karane kA vidhAna | sakate, balki AvazyakatAnusAra usakA upayoga hI karate pAyA jAtA hai aura hamArA zraddhAlu samAja binA kisI tarka- | rahate haiN| marti mukhya-vastukA pratinidhi hotI hai, jo hamako vitarka ke ni:saMkoca arhanta, siddha, guru, zAstra,dharma, vrata, mukhya-vastu ke kisI nizcita uddiSTa svarUpa taka pahu~cAne meM ratnatraya, tIrthasthAna Adi kI pUjA karate samaya nizcita | samartha hai| kisI vastu kA pratinidhi AvazyakatA va uddezya aSTadravyoM ko upayoga meM lAtA hai| samAja ke udAra hRdaya meM | ke anukUla sacetana va acetana donoM padArtha ho sakate haiN| yaha vicAra hI paidA nahIM hotA ki ye vastuyeM jisake liye eka vastu ke samajhane meM jo dRSTAnta bagairaha kA upayoga kiyA - maI 2005 jinabhASita 5 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAtA hai, usase mUrti mAnyatA kA akATya samarthana hotA hai| parantu dravyapUjA ke viSaya meM kaI taraha ke AkSepa uThAye jA * sakate haiM, jinakA samAdhAna ho jAne para hI dravyapUjA upayogI mAnI jA sakatI hai| nIce sambhAvita AkSepoM ke samAdhAna karane kA hI prayatna kiyA jAtA hai| AkSepa 1 : jabaki bhagavAna meM icchA kA sarvathA abhAva hai, to unake uddezya se mUrti ke samakSa maMtroccAraNapUrvaka nAnA uttamottama padArtha rakha denepara bhI ve unakI tRpti ke kAraNa nahIM ho skte| mUrti to svayaM acetana padArtha hai, isaliye usake uddezya se ina padArthoM ke arpaNa karane kI bhAvanA hI pUjaka ke hRdaya meM paidA nahIM ho sakatI aura na vaha isa abhiprAya se aisA karatA hI hai| isaliye bhagavAna kIpUjA aSTadravya se (dravyapUjA) nahIM karanI caahie| hai| isa AkSepa kA samAdhAna kaI prakAra se kiyA jAtA / parantu ve prakAra santoSajanaka nahIM kahe jA skte| jaisesamAdhAna 1 : jinendra bhagavAna tRSA Adi doSoM ke vijayI haiN| isaliye ve hamAre tRSA Adi doSoM ke naSTa karane meM sahAyaka hoM, isa uddezya se pUjaka unakI mUrti ke samakSa aSTadravya arpaNa karatA hai / AlocanA : yaha to mAnA jA sakatA hai ki jinendra bhagavAna tRSA Adi doSoM ke vijayI haiM, parantu unako aSTadravya car3hA dene mAtra se hamAre doSa bhI naSTa ho jAyeMge, yaha bAta tarka aura anubhava kI kasauTI para nahIM Tika sakatI / samAdhAna 2 : jinendra bhagavAna ko aSTadravya isalie car3hAye jA ki isake dvArA pUjaka meM bAhya vastuoM se rAgapariNati ghaTakara tyAgabuddhi paidA ho jAtI hai, jo ki tRSA Adi doSoM ke nAza karane kA pradhAna kAraNa hai / AlocanA : yaha samAdhAna bhI ThIka nahIM, kAraNa ki zAstroM kA svAdhyAya, vidvAnoM ke upadeza va jinendra bhagavAna guNoM kA smaraNa Adi hI bAhya vastu meM hamArI rAgapariNati ghaTAne va tyAgabuddhi paidA karane ke yathocita kAraNa ho sakate haiM / AlocanA : aise nirarthaka dAna (jinakA ki koI upayoga nahIM) kI koI sarAhanA nahIM kregaa| vAstavika dAna bAhya vastuoM meM apanI mamatva buddhi ko naSTa karanA ho sakatA hai / yaha to hama karate nahIM aura na isa taraha se yaha naSTa kI bhI jA sakatI hai| yaha to zAstrasvAdhyAya, upadeza va jinendra bhagavAna ke guNasmaraNa Adi se hI hogI, aisA pahale batalAyA 6 maI 2005 jinabhASita / jA cukA hai| vyAvahArika dAna dUsare prANiyoM kI AvazyakatAoM kI yathAzakti pUrti karAnA kahA jAtA hai| jinendra bhagavAna kRtakRtya haiM, unakI koI aisI AvazyakatA nahIM jisakI pUrti hamAre aSTadravya ke arpaNa karane se hotI ho| isalie aisA dAna nirarthaka hI mAnA jAyagA / samAdhAna 4 : bhagavAna ke guNasmaraNa meM bAhya sAmagrI se sahAyatA milatI hai, isalie pUjaka bhagavAna ko aSTadravya arpaNa karatA hai / AlocanA : guNasmaraNa kA avalambana mUrti to hai hI tathA stotrapATha vagairaha se guNa-smaraNa kiyA jAtA hI hai, bAhya sAmagrI kI upAdeyatA isameM kucha bhI nahIM hai| balki jaba pUjaka bhagavAna ke liye aSTadravya arpaNa karatA hai to yaha dravyapUjA unakI vItarAgatA ko naSTa kara unako sarAgI siddha karane kI hI koziza hai| samAdhAna 5 : pUjaka bhakti ke Aveza meM yaha saba kiyA karatA hai / isakA dhyAna isakI heyopAdeyatA taka pahu~catA hI nahIM aura na bhakti meM yaha Avazyaka hI hai| isaliye dravyapUjA ke viSaya meM kisI taraha ke AkSepoM kA uThAnA hI vyartha hai / AlocanA : bhakti meM viveka jAgrata rahatA hai, vivekazUnya bhakti ho hI nahIM sktii| jahA~ viveka nahIM hai usako bhakti na kahakara moha hI kahA jaaygaa| isalie yaha samAdhAna bhI ucita nahIM mAnA jA sakatA hai| samAdhAna : jinakI pratimA pUjaka ke sAmane hai, unakI pUjA karate samaya avataraNa, sthApana aura sannidhikaraNa nahIM karanA cAhiye, lekina jinakI pUjA unakI pratimA ke abhAva samAdhAna 3 : dAna kI paripATI calAne ke lie yaha meM bhI yadi pUjaka karanA cAhatA hai, to unakI adAkAra eka nimitta hai / sthApanA puSpoM meM kara lenA Avazyaka hai, isaliye avataraNa, sthApanA aura sannidhikaraNa kI kriyA karane kA vidhAna batalAyA gayA hai| isake pahale ki isa AkSepa kA samAdhAna kiyA jAya, dUsare AkSepoM para bhI dRSTi DAla lenA Avazyaka haiAkSepa 2 : pratimA meM jaba bhagavAna kI sthApanA kI jA cukI hai aura vaha pUjaka ke sAmane hai, to phira avataraNa, sthApana aura sannidhikaraNa kI kyA AvazyakatA raha jAtI hai ? AlocanA : eka to yaha ki kinhIM bhI bhagavAna kI pUjA karate samaya - cAhe unakI pratimA sAmane ho, yA na ho- samAna rUpa se avataraNa Adi tInoM kriyAyeM kI jAtI haiM / isaliye binA prabala AdhAra ke yaha mAnanA anucita hai Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ki jinakI pratimA na ho, unakI pUjA karate samaya hI puSpoM | Adi kA tarka aura anubhavapUrNa vyasthApaka jainadharma isa meM atadAkAra sthApanA ke lie avataraNa Adi kriyAyeM karanI | viSaya meM adhUrA hI rahegA, yaha eka Azcarya kI bAta hogii| caahiye| isaliye mere vicAra se jaina siddhAntAnusAra dravyapUjA kA jo dUsare yaha ki jaba pUjaka apane bhAvoM kI sthiratA ke | rahasya honA cAhiye, vaha nIce likhA jAtA hai / lie kevala bhagavAna kI puSpoM meM atadAkAra sthApanA karatA dravyapUjA nimnalikhita sAta aMgoM meM samApta hotI haihai, to itanA abhiprAya sthApana aura sannidhikaraNa meM se kisI | 1 avataraNa, 2 sthApana, 3 sannidhikaraNa, 4 abhiSeka, 5 eka kriyA se hI siddha ho sakatA hai| ina donoM meM se koI aSTaka, 6 jayamAlA, 7 visrjn| zAntipATha va stutipATha eka tathA avataraNa kI kriyA nirarthaka hI mAnI jaaygii| isa jayamAlA ke bAda usIkA eka aMga samajhanA caahiye| yadyapi samAdhAna ko mAnane se sthApana aura sannidhikaraNa donoM kA | abhiSeka kI kriyA hamAre yahA~ avataraNa ke pahale kI jAtI eka sthAna meM prayoga loka-vyavahAra kI dRSTi se anucita | hai, parantu yaha vidhAna zAstrokta nhiiN| zAstroM meM sannidhikaraNa mAlUma par3atA hai| lokavyavahAra meM jahA~ samAnatA kA vyavahAra | ke bAda hI cauthe naMbara para abhiSeka kI kriyA kA vidhAna hai, vahA~ to pahale "Aiye baiThiye" kahakara, "yahA~ pAsa meM | milatA hai| dravyapUjA ke ye sAtoM aMga hamako tIrthaMkara ke garbha baiThiye" aisA kahA jA sakatA hai, paranta apane se bar3oM ke | se lekara mukti-paryanta mahAtmya ke digdarzana karAne, dhArmika prati aisA vyavahAra kabhI nahIM kiyA jaaygaa| vyavasthA kAyama rakhane va apanA kalyANamArga nizcita karane bahuta se loga "mama sannihito bhava" isa vAkya kA | ke lie haiM, aisA samajhanA caahie| artha karate haiM- "he bhagavAna ! mere hRdaya meM virAjo," lekina yaha nizcita bAta hai ki saMsAra meM jisakA vyaktitva yaha artha bhI ThIka mAlUma nahIM par3atA hai, kAraNa ki eka to | mAnya hotA hai, vahI vyakti lokopakAra karane meM samartha hotA idhara hama puSpoM meM bhagavAna kA Aropa kara rahe haiM aura udhara | hai, usIkA prabhAva logoM ke hRdaya ko parivartita kara sakatA unako hRdaya meM sthAna de rahe haiM, ye donoM bAteM virodhI haiN| hai| ataeva tIrthaMkara ke garbha meM Ane ke pahale-se unake dUsare, pUjaka hRdaya meM sthApita bhagavAna ko lakSya karake dravya | viSaya meM asAdhAraNa ghaTanAoM kA ullekha zAstroM meM pAyA nahIM caDhAtA. usakA lakSya to usa samaya pratimA kI ora | jAtA hai| 15 mAsa asaMkhya ratnoM kI vRSTi, janma-samaya para hI rahatA hai| isaliye dUsare AkSepa kA bhI samAdhAna ThIka | 1008 bar3e-bar3e kalazoM dvArA abhiSeka Adi kriyAyeM unake ThIka nahIM hotA hai| AzcaryakArI prabhAva kI dyotaka nahIM, to aura kyA haiM ? AkSepa 3 : bhagavAna kyA hamAre bulAne se Ate haiN| vartamAna meM hamaloga bhI unake vyaktitva ko samajhane ke aura hamAre visarjana karane para cale jAte haiM ? yadi hA~, to liye tathA AcAryoM dvArA zAstroM meM gUMthe hue unake upadiSTa jaina siddhAnta se isameM jo virodha AtA hai usakA kyA parihAra kalyANamArga para vizvAsa karane va usa para calane ke lie hogA ? yadi nahIM, to phira avataraNa va visarjana karane kA aura 'paraMparA meM bhI loga kalyANamArga se vimukha na ho jAveM' kyA abhiprAya hai ? isalie bhI sAkSAt tIrthaMkarake abhAva meM unakI mUrti dvArA AkSepa 4 : Ajakala jo pratimAyeM pAyI jAtI haiM | unake jIvana kI asAdhAraNa ghaTanAoM va vAstavikatAoM unako yadi hama arahanta va siddha avasthA kI mAnate haiM to kA citraNa karane kA prayatna kareM, yahI dravyapUjA ke vidhAna ina avasthAoM meM abhiSeka karanA kyA anucita nahIM mAnA kA abhiprAya hai| hamArA yaha prayatna nitya aura naimittika do jAegA? yaha AkSepa abhI thor3e dina pahale kisI mahAzaya taraha se huA karatA hai| naimittaka prayatna meM tIrthaMkara ke paMcane jainamitra meM bhI prakaTa kiyA hai / kalyANakoM kA bar3e samAroha ke sAtha vistArapUrvaka citraNa ye cAroM AkSepa bar3e mahatva ke haiM, isalie yadi kiyA jAtA hai tathA pratidina kA hamArA yaha prayatna saMkSepa se inakA samAdhAna ThIka taraha se nahIM ho sakatA hai, to nizcita Avazyaka kriyAoM meM hI samApta ho jAtA hai| samajhanA cAhiye ki hamArI dravyapUjA tarka evaM anubhava se 1. hamArI dravyapUjA nitya pratyatna meM zAmila hai| gamya na hone ke kAraNa upAdeya nahIM ho sakatI hai| parantu isameM sabase pahale avataraNa kI kriyA kI jAtI hai| isa uddezya kI saphalatA ke liye ratnatrayavAda, padArthoM kI vyavasthA | samaya pUjaka yaha samajhakara ki tIrthaMkaraparyAyako dhAraNa karane ke lie nikSepavAda tathA unake ThIka-ThIka jJAnake lie ke sanmukha viziSTa puNyAdhikArI deva svarga se avarohaNa pramANavAda aura nayavAda tathA anekAntavAda, saptabhaMgIvAda | ka karanevAlA hai, pratimA meM tIrthaMkarake prAgarUpa kA darzana karatA maI 2005 jinabhASita 7 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huA aparimita harSa se 'atra avatara avatara' kahatA huA puSpavarSA karake avataraNa mahotsava manAve | 2. dUsarI kriyA sthApana kI hai| isa samaya pUjaka yaha samajhakara ki tIrthaMkara mAtA ke garbha meM A rahe haiM, pratimA meM garbha - pravezonmukha tIrthaMkarake rUpa ko dekhatA huA bar3e Ananda ke sAtha "atra tiSTha tiSTha" kahatA huA puSpavarSA karake garbha-sthiti mahotsava manAve | 3. tIsarI kriyA sannidhikaraNa kI hai| jisa prakAra tIrthaMkara kA janma ho jAnepara abhiSeka ke lie sumeru parvatapara le jAne ke uddezya se indra unako apanI goda meM letA hai, usI prakAra isa kriyA ke karate samaya pUjaka yaha samajhakara ki "tIrthaMkara kA janma ho gayA hai" pratimA meM janma ke samaya ke tIrthaMkara kI kalpanA karatA huA unake janmaabhiSeka kI kriyA sampanna karane ke liye " mama sannihito bhava-bhava" kahakara puSpavarSA karate hue pratimA ko yathAsthAna se uThAkara apanI godI meM letA huA bar3e utsAha ke sAtha sannidhikaraNa - mahotsava mnaave| isake anantara vaha kalpita-sumeru parvata kI kalpita pAMDuka zilApara isa pratimA ko sthApita kare / 4. cauthI kriyA abhiSeka kI hai| isa samaya pUjaka ghaMTA, vAditra Adi ke zabdoM ke bIca maMgalapATha kA uccAraNa karatA huA bar3e samAroha ke sAtha pratimA kA abhiSeka karake tIrthaMkara ke janmAbhiSeka kI kriyA sampanna kare / ye cAroM kriyAyeM tIrthaMkara ke asAdhAraNa mahatva ko prakaTa karane vAlI haiN| inake dvArA pUjaka ke hRdaya meM tIrthaMkara ke asAdhAraNa vyaktitva kI gaharI chApa lagatI hai| isaliye inakA samAveza dravyapUjA meM kiyA jAtA hai| isake bAda tIrthaMkara ke gRhastha jIvana meM bhI kucha upayogI ghaTanAyeM ghaTatI haiM, parantu asAdhAraNa va niyamita na hone ke kAraNa unakA samAveza dravyapUjA meM nahIM kiyA gayA hai| 5. yaha kriyA aSTadravya ke arpaNa karane kI hai| pUjaka kA karttavya hai ki vaha isa samaya pratimA meM tIrthaMkara kI nirgratha-muni-avasthA kI kalpanA karake AhAradAna kI prakriyA sampanna karane ke lie sAmagrI car3hAve / tIrthaMkara kI nirgrantha-muni-avasthA meM isI taraha kI pUjA upAdeya kahI jA sakatI hai| isalie bAhya sAmagrI car3hAne kA upadeza zAstroM meM pAyA jAtA hai| isa kriyA ke dvArA pUjaka ke hRdaya meM pAtroM ke lie dAna dene kI bhAvanA paidA ho, isa uddezya se 8 maI 2005 jinabhASita hI isa kriyA kA vidhAna kiyA gayA hai| kisI samaya hama logoM meM yaha rivAja cAlU thA ki jo bhojana apane ghara para apane nimitta se taiyAra kiyA jAtA thA usIkA eka bhAga bhagavAna kI pUjA ke kAma meM lAyA jAtA thA, jisakA uddezya yaha thA ki hama logoM kA AhArapAna zuddha rahe / parantu jabase hama logoM meM AhArapAna kI zuddhatA ke viSaya meM zithilAcArI huI, tabhI se vaha prathA banda kara dI gaI hai| aura merA jahA~ taka khyAla hai ki kahIM-kahIM aba bhI yaha prathA jArI hai| 6. chaThI kriyA jayamAlA kI hai| jayamAlA kA artha guNAnuvAda hotA hai / guNAnuvAda tabhI kiyA jA sakatA hai, jabaki vikAsa ho jAve / kevalajJAna ke ho jAne para tIrthaMkara guNoM kA paripUrNa vikAsa ho jAtA hai| isalie jayamAlA par3hate samaya pUjaka pratimA meM kevalajJAnI-sayogI - arhanta tIrthaMkara kI kalpanA karake unake guNoM kA anuvAda kre| yahI usa samaya kI pUjA hai| tIrthaMkara ke sarvajJapane, vItarAgapane aura hitopadezIpane kA bhAva pUjaka ko hove, yaha uddezya isa kriyA ke vidhAna kA samajhanA caahiye| yahI kAraNa hai ki jayamAlA ke bAda zAntipATha ke dvArA jagata ke kalyANa kI prArthanA karate hueM pUjaka ko tadanantara prArthanA-pATha ke dvArA AtmakalyANa kI bhAvanA bhagavAna kI pratimA ke sAmane pragaTa karane kA vidhAna pUjAvidhi meM pAyA jAtA hai / jayamAlA par3hane ke bAda arghya car3hAne kI jo pravRtti apane yahA~ pAyI jAtI hai, vaha ThIka nahIM, kyoMki arahanta-avasthA meM tIrthaMkara kRtakRtya, sarvAbhilASAoM se rahita hone ke kAraNa hamAre dvArA arpita kisI bhI vastu ko grahaNa nahIM karate haiM / ataeva kevala guNAnuvAda karake hI pUjaka ko yaha kriyA samApta karanA caahie| isake bAda vaha jagata ke kalyANa kI bhAvanA se zAntipATha va isake bAda AtmakalyANa kI bhAvanA se stutipATha pddh'e| ye donoM bAteM tIrthaMkara kI arahaMta avasthA meM hI sambhava ho sakatI haiM, kAraNa ki tIrthaMkara kA hitopadezIpanA isI avasthA meM pAyA jAtA hai| 7. sAtavIM kriyA visarjana kI hai| isa samaya pUjaka yaha samajhakara ki bhagavAna kI mukti ho rahI hai, aparimita harSa se puSpavarSA karatA huA visarjana kI kriyA ko samApta kare / jayamAlA par3hate hue bhI yadi puSpavarSA kI jAya to anucita nahIM, kyoMki usase harSAtireka kA bodha hotA hai, parantu argha car3hAnA to pUrvokta rIti anucita hI hai| yaha hamArI dravyapUjA kI vidhi kA abhiprAya hai aura Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjaka ko pratidina isI abhiprAya se dravyapUjA meM bhAga lenA caahiye| aisI prakriyA tarka aura anubhava- viruddha nahIM kahI jA sakatI hai / tathA jo cAra AkSepa pahale batalA Aye haiM, unakA samAdhAna bhI isake jariye ho jAtA hai| kAraNa ki pratimA tIrthaMkara kI kisI avasthA vizeSa kI nahIM hai, vaha to sAmAnyataura para tIrthaMkara kI pratimA hai| usakA avalambana lekara hamaloga apane lie upayogI tIrthaMkara kI svargAvataraNa se lekara mukti - paryanta kI jIvanI kA citraNa kiyA karate haiN| yadi hama avataraNa karate haiM to tIrthaMkara ke svarga se caya kara garbha meM Ate samaya, yadi abhiSeka karate haiM to tIrthaMkara janma ke samaya, yadi sAmagrI car3hAte haiM to tIrthaMkara kI sAdhu-avasthA meN| jisa taraha avataraNa dvArA mukta tIrthaMkara ko hama bulAte nahIM, usI prakAra visarjana ke dvArA bhejate bhI nahIM, kevala visarjana ke dvArA mokSa kalyANaka kA utsava manAyA karate haiM / isa taraha pUrvokta AkSepoM ke hone kI sambhAvanA bhI hamArI dravyapUjA kI prakriyA meM nahIM raha jAtI hai / aisA mAna lene para hamArA karttavya ho jAtA hai ki siddhoM kI pUjA unakI pratimA kA avalambana lekara kevala unake svarUpa kA anuvAda va cintavanamAtra se kareM, tIrthaMkara ke samAna avataraNa se lekara visarjana- paryanta kI kriyAoM kA samAroha na kareM, kyoMki yaha prakriyA to sirpha tIrthaMkara kI pUjA meM hI sambhava hai| hamAre zAstra eka dUsare prakAra se bhI usa abhiprAya kI puSTi karate haiM / pratimA jitanI banAI jAtI haiM, ve saba tIrthaMkaroM kI banAyI jAtI haiM aura pratiSThA karate samaya tIrthaMkara ke hI pA~ca kalyANakoM kA samAroha kiyA jAtA hai, kyoMki tIrthaMkara hI mokSamArga ke pravartaka haiM aura unhIM ke jIvana meM vaha asAdhAraNatA (jisakA ki samAroha hama kiyA karate haiM) pAyI jAtI hai| sAmAnya kevaliyoM kI isa taraha se pratimAyeM pratiSThita nahIM kI jAtIM, kyoMki ve mokSamArga ke pravartaka nahIM mAne jAte aura na unakA jIvana hI itanA asAdhAraNa rahatA hai / kevala unhoMne zuddha AtmasvarUpa kI prApti kara lI hai| * * / unakI tyAgavRttikA dhyeya bhI unake jIvana meM AtmakalyANa rahA hai| isake liye unakI pUjA kevala siddha-avasthA ko lakSya karake kI jAtI hai| yahI kAraNa hai ki siddha pratimAoM kI pratiSThA paMcakalyANaka rUpa se na karake kevala mokSakalyANaka rUpa se kI jAtI hai| arahanta aura siddha ko chor3akara anya kisI kI pratimAoM kI pratiSThA karane kA rivAja hamAre yahA~ nahIM hai| isakA kAraNa yaha hai ki AcArya, upAdhyAya aura muni ye tInoM sAmAnya taura se muni hI haiN| muniyoM kA astitva zAstroM meM paMcamakAla ke anta taka batalAyA hai, isaliye hamAre kalyANamArga kA upadeza, jo sAkSAt rUpa se vidyamAna hai, usakI mUrti kI AvazyakatA hI kyA raha jAtI hai ? kyoMki mUrti - pratiSThA kA uddezya to apane kalyANamArga kI prApti hI hai| pUjA karate samaya pUjaka kA karttavya yaha avazya hai vaha jina tIrthaMkara kI pratimA apane samakSa ho unakI dravyapUjA Upara kahe abhiprAya ko lekara kre| jinakI pratimA na ho, unakI pUjA yadi vaha karanA cAhatA hai, to unakI kalpanA dUsare tIrthaMkara kI pratimA meM karake unakI dravyapUjA kare, kyoMki jaba hamArI pUjA hI kalpanAmaya hai, to eka tIrthaMkara kI pratimA meM dUsare tIrthaMkara kI kalpanA apane bhAvoM kI vizuddhi ke liye anucita nahIM kahI jA sktii| tathA jisa prakAra siddhoM kI pUjA unake svarUpa kA anuvAda va ciMtanamAtra hI yukti- anubhavagamya kahI jA sakatI hai, usI prakAra zAstra kI pUjA kevala usakI vA~canA, anuprekSA, AmnAya aura dharmopadezarUpa svAdhyAya karanA hI hai| tIrthakSetroM kI pUjA unakA avalaMbana lekara bhagavAna ke guNoM kI bhAvanA mAnanA, ratnatraya kI pUjA unakI prApti kA prayatna karanA, dharma va vratoM kI pUjA unakA yathAzakti pAlana karanA samajhanA caahiye| tIrthaMkaroM ke samAna unakI avataraNa se lekara visarjana paryanta sAta prakAra se dravyapUjA karanA to kevala hamArI tarka aura anubhavakI zUnyatA kA dyotaka hai| mujhe vizvAsa hai ki samAja isa taraha se pUjA ke rahasyoM ko samajhakara isameM sudhAra karane kA prayatna kregaa| AcArya vidyAsAgara jI ke subhASita saralatA aura samatA hI merA svabhAva hai, kuTilatA aura mamatA kevala vibhAva / adhyAtma kI pRSThabhUmi vahA~ se prAraMbha hotI hai, jahA~ se dRSTi meM samatA AtI hai| samatA ke sAtha sukha kA gaThabaMdhana hai / adhyAtma kA AnaMda samatA kI goda meM hai / 'paM. vaMzIdhara vyAkaraNAcArya abhinandana grantha ' se sAbhAra 'sAgara bU~da samAya' maI 2005 jinabhASita 9 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIrthaMkara mahAvIra evaM elabarTa AiMsTAina ke gaNitIya sApekSatA siddhAMta, sUcanA taMtra evaM karma svarupa pavanA prophesara lakSmIcaMdra jaina mahAvIra dvArA prasArita jinavANI ke rahasyoM ke udghATana | kA siddhAMta (special theory of relativity) prastuta kiyA, dvAra kI eka alpa carcA hama isa lekha dvArA prastuta kreNge| prAyaH | jisane usa pahelI ko nipaTA diyaa| yaha varSa 1905 kA thA, pratyeka vyakti mahAvIra aura AiMsTAina ke nAmoM se paricita haiM, | jisakI eka zatAbdI vyatIta hone para 2005 varSa ko AinsTAina kintu unhoMne prakRti kI anabujha paheliyoM meM se kucha ko kisa | varSa ke rUpa meM akhila vizva meM manAyA jA rahA hai| prakAra sulajhAkara eka navIna jJAna jagata kA udghATana kiyA, aba hama thor3I aura gaharAI meM utareM aura dekheM ki isakI jAnakArI durlabha va jaTila hai| AinsTAina ne isa pahelI ko kisa prakAra sApekSatA siddhAMta dvArA vizva ke itihAsa meM jaba vidvAnoM ke samakSa koI anabUjha bUjhane kA prayAsa kiyA! yahA~ mahAvIra kI jinavANI kA vaha pahelI ne unake jJAna prasAra meM bAdhA, krAisisa (Crisis) DAlI. | sApekSatA siddhAMta prayukta hotA hai jahA~ alpatama aura mahattama, yA tabhI kisI adbhuta mastiSka ne prakRti ke kisI ajJAta rahasya | jaghanya aura utkRSTa pramANoM kI maryAdAeM prakRti ne taya, nirdhArita ko sAmane lAkara eka nayA mArga prazasta kara diyA / tIrthaMkara | karake rakhI haiM, aura una alpatama se alpatara, tathA mahattama se mahAvIra ke yuga meM jo jIvoM meM pArasparika sambandha saMkaTa kI mahattara pramANoM ke astittva nahIM hote haiN| yadi samaya avibhAgI sthiti meM pahu~ca gaye the, unheM sulajhAne hetu karma ko gaNitIya hai to vaha avibhAgI hI rahatA hai, gatiyAM jo maMdatama hai unase vastu meM DhAlakara jo mArga nirmita kiyA gayA usameM bhI sApekSatA maMdatara nahIM hotI tathA jo mahattama hai unase mahattara nahIM hotii| evaM sUcanA taMtra apane gaNitIya svarUpoM ko lekara nikharate cale | AiMsTAina ne viziSTa sApekSatA ko isa prakAra kiyA ki aura gaye the| aisA hI prArambha AiMsTAina ke yuga meM taba huA jaba | sabhI ghaTanAoM ke sUcanA taMtra meM gatiyoM kI sApekSatA barakarAra mAikelasana-morale nAmaka vaijJAnikoM ne pRthvI kI nirapekSa gati | rahatI hai, kintu prakAza kiraNa yA kaNa kI gati meM sApekSatA ko nikAlane kA prayAsa kiyaa| yahIM se AiMsTAina ne jo sacanA | bhAgIdArI nahIM rakhatI hai| jahA~ jisa udgagama se vaha nikalatI hai, taMtra ke rahasya ko kholA to jJAta huA ki prakRti meM eka aisA usakI gati bhI prakAza kI gati meM koI parivartana nahIM lA sApekSatA siddhAMta lAgU hotA hai jo kalpanA ke pare hai| isa sakatI hai, ataH sabhI gaNanAeM isa viziSTa sApekSA ko lekara dikhAye gaye viziSTha sApekSatA ke mArga meM aNubaMdhanoM meM chipI nirdhArita karane para pahelI sulajhA lI gyii| isa sApekSatA ke zakti kA pramANa bhI mila gayA jisane vizva ke rAjanItijJoM kI rahasya ko lekara aneka prakAra ke bhaitikI ke vibhinna gaNitIya gatividhiyoM meM krAnti lA dii| pramANoM ko punaH nirdhArita kiyA gayA aura unheM prayogoM dvArA puSTa tIrthakara mahAvIra ke pazcAta, lagabhaga caturtha sadI IsvIpUrva | bhI pAyA gyaa| meM hue iTalI ke jIno (Zeno) ne sApekSatA sambandhI cAra | tIrthakara mahAvIra kI sApekSatA korI kAlpanika nahIM paheliyA~ prastuta kI thIM jo deza aura kAla se sambandhita thIM | thI aura usane prakRti meM bhUmikA adA karane vAlI karma sambandhI (dekhie, prastAvanA, mahAvIrAcArya kRta gaNita sAra saMgraha, solapura, | ghaTanAoM meM gaNitIya sApekSatA kA AdhAra bhI dekhA tathA karma ke 1963) / ina anabrujha paheliyoM ne bhI usa yuga se lekara abhI gaNitIya rUpa ko lekara jJAna darzana ke naye jagata kA udghATana taka ke vidvAnoM ke samakSa jo cunautI dI thI use koI hala na kara kara diyaa| sUcanA taMtra kA dhavalAdi graMthoM meM vikasita rUpa sakA thaa| unakA bhI gaNitIya svarUpa thA aura unameM bhI jo asAdhAraNa pratIta hotA hai| kisa prakAra karma ke vibhinna hastAkSaroM rahasya chipA thA use jinavANI ke dvArA sulajhAyA jA sakatA thaa| meM prakRti, pradeza, anubhAga aura sthiti ke pramANa pArasparika (vahI, prastAvanA) sApekSatA kI maryAdAoM ke bhItara jIva kI aneka cAloM ko pathvI kI nirapekSa gati sambandhI pahelI ko jaba vizva | prakaTa karate haiM-yaha gahana adhyayana kA viSaya ho jAtA hai| kA koI bhI vidvAna saphala na ho sakA to AinsTAina ne apanA AiMsTAina ne bhI viziSTa sApekSatA ke Age kadama rakhA prakRti kA ajJAta rahasya kholane hetu gaNitIya viziSTa sApekSatA | aura vaha sAmAnya sApekSatA taka pahu~cane ke liye deza, kAla ke 10 maI 2005 jinabhASita Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sivAya pudgaloM kI bhI upasthiti avadhArita karane lge| viziSTa | rUpa de detii| sApekSatA ke lie koI phIlDa (nimitta) na thA, para pudgaloM kI | yahA~ eka prazna uTha sakatA hai| kyA tIrthaMkara mahAvIra ko upasthiti hone se sarva prathama unhoMne gurutvAkarSaNa phIlDa (nimitta) | alpabahatva se maryAdita asAdhAraNa sApekSatA AiMsTAina kI kA vicAra karane hetu sUcanA taMtra meM deza, kAla ke saMyukta kSetrIya | sAdhAraNa sApekSatA meM yogadAna de sakatI hai, jo unake samIkaraNoM svarUpa meM vakratA kI avadhAraNA prastuta kara jo pariNAma nikAle, | meM naye prANa phaMka sake, aura jahA~ ve nirarthakatA ko prApta hae haiM. ve abhUtapUrva the aura jinheM vaijJAnikoM ne tIna prayogoM dvArA puSTa bhI aura unameM sArthakatA praveza kara sake? jo gaNanAeM AiMsTAina ne kara diyA aura abhI taka bhI ve puSTa siddha kiye jAte rahe haiN| ye sAdhAraNa sApekSatA siddhAnta banAne meM kI thIM unakA gaNitIyasvarupa prayoga kramaza: graha budha ke paripatha se, pRthvI ke pAsa se gujarane kucha zatAbdiyoM pUrva iTalI ke rissI aura levisibiTA udghATita vAlI tArA prakAza kiraNa ke mur3ajAne se, tathA iMdradhanuSIya saptaraMgI | kara cuke the| use TaiMsara kalana kahA jAtA rahA hai| iTalI ke hI spekTrama meM lAla haTAva se sambandhita the| inakA AdhAra karma viTo volTerA ne phaMkzana (phalana) ke rUpa ko vyApaka rUpa dekara (Action) kI vaha avadhAraNA thI jo dezakAla kI vakratA se | jo bhautikI ke kSetra meM krAMti phaMksanala dvArA utpanna kI, usane sambandhita thii| karma ke satva kI avadhAraNA prastuta kI isI meM vaha bIja chipA tIrthakara mahAvIra kI karma kI gaNitIya avadhAraNA thA jo AiMsTAina kI sAdhAraNa sApekSatA ko vyApakatara banA isake bahuta Age thI, kyoMki vaha jIva aura pudgala, donoM ke | sakatA thaa| Aja gaNitIya bhautikI meM jitanI bhI sattva samagratA pArasparika, aMtaH kriyA kI sAmAnyatama sApekSatA ko lekara | ko lekara gaNanAeM hotI haiM, una sabhI kA zreya volTerA aura udghATita huI thii| jIva ke svabhAva kI vikRtiyAM yA vibhAva ke | phreDahoma ko jAtA hai| rUpa jina vikAroM meM se hokara gujarate haiM, unakA gaNitIya | tIrthaMkara mahAvIra ke alpabahutva sApekSatA meM kvAMTama prAmANika citraNa isa karma siddhAnta meM prastuta kiyA gayA thaa| | siddhAnta apane Apa prakaTa ho jAtA hai jo AiMsTAina kI unakI vANI meM alpatama samaya, alpatama gati, tIvratama gati, | sAdhAraNa sApekSatA meM upalabdha nahIM ho sakatA hai| aneka prakAra pudagala paramANu kI avibhAjyatA Adi ke maryAdita AdhAra | ke kaNoM sambaMdhI vijJAna ko kvAMTama siddhAnta aura AiMsTAina ke kiye gaye the| eka samaya meM kama se kama kitane karma paramANu | viziSTa sApekSatA siddhAMta para AdhArita kiyA gayA thaa| isa aura adhika se adhika kitane karma paramANu prabaddhatA ko prApta | siddhAnta ne jo karma kA Azraya kiyA usameM gurutvAkarSaNa phIlDa ho sakate haiM, aura unakI prakRti, pradeza, anubhAga sthiti kisa | kA saMyojana na ho skaa| zeSa tIna phIlDsa-vidyatacumbakIya, prakAra ke parivartita rUpoM ko dhAraNa karate cale jAte haiN| yaha | nAbhikIya nirbala aura sabala, kA hI saMyojana (Unification) eka sAdhAraNa sA gaNitIya kalana thaa| kintu ina vakratAoM yA | ho sakA. jisake lie vigata paMjAba ke abdusa salAma ko vikAroM meM jo kamI hotI dikhatI thI usase tatsaMbandhI AtmA ke | unake sahayogiyoM ke sAtha nobela puraskAra prApta huA thaa| guNoM meM vRddhi hotI dikhAI dI usakA gaNitIya kalana asAdhAraNa AiMsTAina ne apane karma ke gaNitIya svarupa meM ni thaa| usake mAtra pariNAma labdhisAra meM abhilekhabaddha haiM / alpa va dukha sambandhI sacara (Variayional) siddhAMtoM kA 1915 meM AinsTAina ne jo sAmAnya sApekSatA ko lekara | sahArA kiyA thA unameM TeliyolAjI kA samAveza rahatA hai| gurutvAkarSaNa phIlDa kI abhUrta pUrva sUcanAeM prApta kI thIM, vaha | tIrthakara mahAvIra ke karma siddhAMta meM bhI isI TekiyolAjI kA sApekSatA gurutvAkarSaNa phIlDa (nimitta) tathA vidyutacumbakIya | samAveza huA hai, jo vibhinna prakAra kI paryAyoM ko eka phIlDa (nimitta) ke saMyukta rUpa ko lekara naI sUcanAeM dene meM | samayavartI hone se sambandhita hai| samaya kI avibhAjyatA kA viphala rhii| na to AinsTAina usake sahAre kaNoM ke vijJAna mUlAdhAra aneka Azcaryajanaka tathyoM ko prakAzita karatA hai jo ko vikasita kara pAye na hI ve usa saMyukta rupa meM nAbhikIya | vilakSaNatA usI rUpa meM prakaTa karate haiM, jaise AiMsTAina kI nimittoM ko bhI saMyukta kara pAye, aura isaprakAra jisa sAmAnya | viziSTa sApekSatA se prApta prinnaam| sApekSatA ke gaNitIya rupa ko lekara unakA prakRti ke sabhI aise tulanAtmaka adhyayanoM kI Aja AvazyakatA hai jo phIlDsa (nimittoM) kA eka sUtrIrUpa banA lene kA svapna thA, sArabhUta hoM aura sAtha hI klyaannprd| vaha TUTa gyaa| unake karma ke gaNitIya svarUpa (Action) meM vaha dIkSA jvelarsa, jabalapura (ma.pra.) sAmAnya sApekSatA na lAI jA sakI jo unake svapna ko sAkAra - maI 2005 jinabhASita 11 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma aura cikitsA vijJAna adhyAtma, prArthanA, dhyAna aura sAmAyika kA rogI ke Upara kyA prabhAva par3atA hai, isa para pazcimI jagata vizeSakara iMglaiMDa meM bahuta anusandhAna aura vivecanAyeM cala rahI haiN| bhArata jisa AdhyAtmika AsthA se hajAroM varSoM se jur3A hai, Aja vizva kA dhyAna una rahasyoM kI ora jAnA zuru ho gayA / briTena meM isa samaya eka bAta para vizeSa bahasa cala rahI hai ki bhArata meM pracalita adhyAtma, AsthA aura prArthanA jaise bhAva - vijJAna se rogI ke svastha hone ki raphtAra bar3ha jAtI hai| isI para vahA~ saphala parIkSaNa aura prayoga hue haiM / DaoN. lorI Dose ne apane eka saMsmaraNa meM likhA hai ki unhoMne prArthanA kI eka ajIba cikitsA paddhati kA anubhava kiyaa| unhoMne apane prazikSaNa samaya kA jIvanta vRtAnta likhA, jaba ve TeksAsa ke pAIlaiNDa memoriyala aspatAla meM the / unhoMne eka kaiMsara ke marIja ko antima avasthA meM dekhA aura use salAha dI ki vaha upacAra se virAma le le, kyoMki upalabdha cikitsA se use vizeSa lAbha nahIM ho rahA hai| usake bistara para baiThA huA koI na koI mitra usake svAsthya lAbha kI prArthanA kiyA karatA thA / eka varSa ke pazcAt jabaki DaoN. lorI vaha aspatAla chor3a cuke the, unheM eka patra milA ki kyA Apa apane purAne marIja se milanA caaheNge| 1980 meM jaba DaoN. lArI mukhya kAryakArI adhikArI bane, yaha niSkarSa diyA ki prArthanA se vibhinna prakAra ke mahatvapUrNa zArIrika parivartana ghaTita hote haiN| unhoMne likhA ki mujhe yaha jAnakara sukhada Azcarya huA ki vaha marIja aba bhI jindA hai| usake eksa-re kA nirIkSaNa karane para pAyA ki usake phephar3e bilkula ThIka haiN| sana 1980 meM jaba DaoN. lArI mukhya kAryakArI adhikArI diye gaye niSkarSoM se cikitsA vijJAna meM naI AdhyAtmika dRSTi milI aura yaha sunizcita huA ki zarIra meM hone vAlI 'vyAdhi' kA eka pramukha kAraNa hamArI mAnasika soca hai jo 'Adhi' ke nAma se jAnI jAtI hai| galata soca, manovikAroM yA manorogoM kA kAraNa banatI hai| isa pariprekSya meM 'prArthanA' mana kI bImArI kA sahI ilAja hai| aksara yaha dekhA gayA hai ki vyakti jaba 50 kI umra pAra kara jAtA hai, usa para mAnasika tanAva kA prabhAva jaldI hone lagatA hai| cir3acir3Apana usake tanAva kI hI abhivyakti hai| DAyabiTIja bar3hane, 12 maI 2005 jinabhASita prAcArya nihAlacanda jaina bhUkha kama lagane, kamara darda, A~khoM kI jyoti manda par3ane aura raktacApa prabhAvita honA Adi bImAriyA~, mAnasika tanAva ke kAraNa haiN| pastutaH prArthanA meM yA stutigAna karate samaya hama usa lokottara vyaktitva se jur3a jAte haiM, jisakI guNastuti, hamArI prArthanA kA AdhAra hotA hai| mUla saMskRta pATha se bhaktAmara stotra kA uccAraNa karate hue, kyA hama vaisI hI dhvani taraMgoM kA niSpAdana aura nirgamana nahIM karane lagate haiM, jo AcArya mAnatuMga ne sRjita kI hogii| usa samaya dhvanitaraMgoM kI phrekvensI meM sAmyAvasthA hone se hama AcArya mAnatuMga se tAdAtmya sthApita kara lete haiN| kevala vAcanika prArthanA rUpAntaraNa nahIM kara pAtI, bhAvoM kI tIvratA yA bhAva sampreSaNa prArthanA kA pramukha tattva honA caahie| aisI prArthanA, bure yA kaSAyajanya vicAroM ke liye parAvartaka (Reflector) kA kArya karatA hai| bure vicAra hamAre Upara AkramaNa kareM, isake pahale hI ve pratyAvartita ho jAte haiN| ataH prArthanA bhAvanAtmaka parivartana ke lie eka prabala nimitta hai / grAimara, ghaTanA 1999 kI hai| kainsara vizeSajJa DaoN. rAbarTa varmighama rAyala ArthopeDika aspatAla ke adhikArI the| unakI najara eka aise marIja para par3I jo haDDiyoM ke kainsara se jIvana-mRtyu ke bIca saMgharSa kara rahA thaa| usakA TayUmara zalya-kriyA dvArA alaga kara diyA gayA thaa| lekina jaba dUsarA TayUmara paidA ho gayA to marIja merI selpha ne mauta ko hI mitra mAna liyA / vaha peze se sAikiyATrisTa thI / usane davA kI cintA chor3akara Izvara kI prArthanA ke lie apanI AsthA jor3a lii| samaya bItatA gayA aura kucha adbhuta pariNAma hAsila hue| skaina rirpoTa meM usakA TayUmara kucha ghaTatA huA najara aayaa| DaoN. grAimara ne mairI se isake bAre meM jAnanA cAhA to usane bar3e AtmavizvAsa se bharakara kahA'hA~ DaoNkTara sAhaba ! meDikala ilAja se pare bhI kucha aura hai, acchA hone meM, maiM usI ko zreya detI hU~ / ' DaoN. grAimara ne haMsate hue kahA- "maiM kharIda lenA cAhatA huuN|" nahIM ! vaha koI kraya-vikraya kI vastu nahIM hai| Izvara ke prati AsthA paidA kara sakate haiM parantu ise karor3oM DaoNlara meM bhI nahIM kharIdA jA sakatA hai| vastutaH yaha vastu nahIM, vizuddha bhAva haiN| briTena ke DaoNkTaroM kA dhyAna ise dUsarI zakti kI ora jAne lagA jise adhyAtma zakti (dhyAna Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prArthanA) kI amogha zakti kaha sakate haiN| ve cikitsA vijJAna | hai| hama roja-roja mandira kyoM jAte haiM ? vastutaH pratimA kI ko AdhyAtma vijJAna ke paraspara saha sambandhoM (Corelation) | dhyAnastha mudrA ke darzana se hameM apanI maulikatA meM lauTane para prayogoM meM juTa gye| kA sandeza prApta hotA hai| yaha aisA bhAva rasAyana hai, jo jIvana eDinavarA yUnivarsiTI ke meDikala skUla ke DaoNkTara | kI asat evaM varjanIya kASAyika pravRttiyoM ko dUrakara jIvana 'mare' apane sAtha marIja kI eksa-re riporTa aura penisilIna | rupAntaraNa meM parama sahAyaka banatA hai| ke sAtha yaha jAnakArI bhI rakhate the ki kyA marIja kabhI roga ke nidAna meM dhyAna aura yoga meM adbhuta kSamatA prArthanA bhI karatA hai? prAyaH marIja ke mana meM jo parezAniyAM, | hai| nArtha kairolinA kI DayUka yUnivarsiTI ke DaoNkTaroM ne pAyA usakI bImArI para hAvI haiM unheM bAhara nikAlane ke lie | ki jo loga mandira, upAsanA gRha, prArthanA yA dhyAnasthala para DaoNkTara prayoga kareM, to ilAja kA prabhAva jyAdA sakriya hone | niyamita jAkara dhyAna karate haiM, ve ina sthAnoM para na jAne vAle lagatA hai| pro. sTIva rAiTa ke anusAra DaoNkTara ko pahale logoM kI apekSA kama bImAra par3ate haiN| adhyayanoM se eka adhyAtma kI jarurata hai, jisase vaha marIja ko prabhAvita kara | bAta aura siddha haI hai ki loga saptAha meM eka yA adhika bAra sakatA hai| eDinabarA vizvavidyAlaya ke cikitsA-chAtroM ke dharmasthaloM/tIrthasthAnoM para jAkara dharmasevA karate haiM, ve anya pAThyakrama nirdhArakoM se mAMga kI ki ve cikitsA-pAThyakrama | kI apekSA sAta varSa adhika jIte haiN| ke sAtha adhyAtma kI kakSAeM lagAe~ jahA~ unheM vidhivat briTena meM 31 adhyayanoM se eka tathya ujAgara huA dhyAna aura prArthanA ke vaijJAnika prazikSaNa se avagata karAyA | ki jo prArthanA meM vizvAsa rakhate haiM aura pratidina prArthanA karate jaave| unheM yoga-vidyA ke bAre meM prazikSaNa bhI diyA jaave| haiM, ve jyAdA prasanna rahate haiM tathA mAnasika tanAva kama hone se dhyAna aura yoga se zArIrika sthiratA ke sAtha mana ko ekAgra | ve zAnti kA anubhava karate haiN| briTena ke DaoN. gila vhAiTa kiyA jA sakatA hai| kA kathana hai ki -"adhyAtma ke jariye cikitsA karate dhyAna evaM roga nidAna meM isakI mahattA- dhyAna meM | samaya maiM usa samaya taka pratIkSA karatI hU~, jaba taka mere kisI mantra yA mantra - bIjAkSara kA niHzabda cintana hai, jo | zarIra meM eka karaNTa sA mahasUsa nahIM hone lgtaa| mere hAtha, AtmazAnti tathA saMkalpa zakti ko bar3hAne meM sabala nimitta | marIja ke sira va zarIra ke Upara ghUmate haiM aura rogI kA mere hai| 'dhyAna-saMvegAtmaka bhAvoM evaM mAnasika vikAroM' para | mana va zarIra se TayaniMga ho jAtI hai, jisase hamAre va marIja niyaMtraNa kara vyakti ko sahiSNu evaM tanAva rahita karatA hai| | ke bIca UrjA kA saMcaraNa hone lagatA hai|" krodha jaise Avega ko dhyAna se kama karake zAnta evaM svabhAva raoNyala sosAiTI oNpha meDisIna ke janarala meM meM jIne meM sahAyatA karatA hai| prakAzita eka zodhAlekha meM DaoN. Diksana ke anusArahamArA citta/mana, sadaiva vicAroM kI yAtrA karate | 'pahile vaha svayaM adhyAtma ke jariye UrjA saMcita karatA hai, hue daur3A karatA hai| jIvana UrjA kA 80 pratizata bhAga yoM hI jo use brahmANDIya UrjA se prApta hotI hai, phira use marIja vyartha bAhara bahakara naSTa ho jAtA hai| ise saMdhArita karane kI | ko pradAna karatA hai| adhyAtma ke kSetra meM 'vizvAsa' yA zraddhA kSamatA hama nahIM juTA pAte haiN| dhyAna evaM yoga se isa jIvana | eka zaktizAlI cIja hai| yadi DaoNkTara marIja ko yaha UrjA (caitanya dhArA)ko apane bhItara roka sakate haiN| jaise | vizvAsa dilA pAne meM saphala hai ki vaha apane ArAdhya ke uttala laiMsa phailI huI prakAza kiraNoM ko eka bindu para | prati pUrNa vizvAsa rakhe, to jaldI svAsthya lAbha le sakoge, phokasa kara UrjA (USmIya) kA niSpAdana karatA hai, aise hI | aise DaoN. kI davA jyAdA asarakara sAbita hogii| dhyAna se vicAroM kA pravAha/yA vicAroM kA AkramaNa rukakara amerikA ke 125 meM se 50 meDIkala kaoNlejoM meM vicAra-zUnya sthiti kI ora le jAtA hai| dhyAna se hamAre | isa samaya adhyAtma-viSaya ko pAThyakrama ke rupa meM svIkAra vicAroM meM vikAroM kA parizodhana hotA hai| kara par3hAyA jA rahA hai| DaoN. brAnale eMDarasana kA kahanA hai ki dhyAna hai - hamArI bAhya kAyika/vAcanika/ evaM | jaba taka DaoN. svayaM ko adhyAtma kI UrjA se cArja nahIM sUkSma mAnasika bhAva vRttiyoM kA saMkucana/jitanA-jitanA | karegA taba taka vaha marIja ko isase cArja nahIM kara sktaa| bAhya pravRttiyoM meM saMkucana yA nirasana hogA, utanA hI Atma- | pazcimI jagata meM Aja AdhyAtmika ilAja ko samagra ilAja zuddhi yA Atma zakti kA vikAsa hotA calA jaayegaa| dhyAna- | kI saMjJA dI gaI hai| jainadarzana kI AtmA hai| yaha cAritra-zuddhi kA antima par3Ava | bhArata ko virAsata, jisakA alikhita peTeMTa abhI -maI 2005 jinabhASita 13 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taka bhArata ke nAma hI hai, bhArata meM kyoM upekSita ho rahI haiM ? AvazyakatA hai, adhyAtma ko cikitsA vijJAna se jor3akara, mAnavIya sevA ko dharma se sambaddha kara AdhyAtmika prayoga karane kii| merA eka nijI saMsmaraNa isa sandarbha meM ullekhanIya hai jisake dvArA isa lekha kA upasaMhAra karanA caahuuNgaa| jo adhyAtma aura cikitsA kI jugalabaMdI ko puSTa karatA hai / ghaTanA 20 pharavarI 2002 kI hai| marI beTI nandinI kA jayapura meM eMgejameMTa huA / vara-pakSa se sujhAva AyA ki mArca 02 meM hI zAdI sampanna kara lI jAve kyoMki lar3ake kI mA~ stana kaiMsara se sIriyasa hai / zAyada apraila 04 taka khuzI ke ye kSaNa ne dekha paaeN| maiMne zAdI ke pUrva hone vAlI samadhina jIvadayApremI jIvanasRSTi kA nAza karanevAle vyApAra nahIM kareM zrImatI sumana jaina ko eka lambA vizvAsabharA patra likhA aura amuka mantra likhakara jApya karane kI salAha dii| prArthanA meM saMskRta stotra ( bhaktAmara ) par3hane ko khaa| 25 apraila 2002 mahAvIra jayantI ke dina zAdI sampanna huI aura Aja 2 varSa se adhika samaya bAda bhI samadhina (merI beTI kI sAsa) apane avazeSa Ayu niSekoM ke sAtha jyAdA svastha hokara jI rahI haiN| adhyAtma kI zakti, jIvana meM zAnti kA varSaNa karatI hai| jo amola virAsata hai / jarurata hai- eka dRr3ha vizvAsa /AsthA/ zraddhA aura saMkalpa kI / 14 maI 2005 jinabhASita eka jIva dayApremI vyakti hamAre pAsa Akara kahane lagA ki vaha hara roja kabUtara ko dAne DAlate haiM, gAya ko cArA khilAte haiM tathA machaliyoM ko ATA bhI khilAte haiN| hamane unake dhaMdhe ke bAre meM pUchA to kahate haiM ki merI hindustAna lIvara kaMpanI evaM sAbuna kI ejensI hai| hameM turaMta vicAra AyA ki sAbuna banAne ke lie jAnavaroM kA katla kara usake zarIra se nikalane vAle carbI kA upayoga kiyA jAtA hai| karor3oM rUpaye ke sAbuna kA vyApAra karane vAlA vyakti khuda jIvadayApremI hone kA dAvA kisa taraha karatA hai ? ahiMsApremI banane vAloM ko hiMsA se calane vAle dhaMdhoM ko apanAne ke lie tatpara nahIM rahanA caahie| muMbaI ke upanagara meM gAyanekolojisTa nAmaka mahilA dharmAtmA jaisI hai, vaha maMdira jAtI hai, sAdhuoM kA satsaMga karatI hai vrata karatI hai sAtha-sAtha vaha DaoNkTara mahilA apane meTarniTI meM garbhapAta karAne kA kAma bhI karatI hai| 1970 saM. pahale vaha gaira kAnUnI rUpa se garbhapAta karAtI thI aba niyama banane ke bAda kAyade se garbhapAta karAtI hai, aisI vyakti ko dharmAtmA kaise kaha sakate haiM? purAne jamAne meM machalI, kasAI Adi dhaMdhe hiMsaka mAne jAte the aura samAja meM pratiSThA hAsila karane ke lie hiMsaka dhaMdhe bhI loga karane lage haiN| zeyara brokara eka pratiSThita dhaMdhA kahA jAtA hai lekina usameM zAmila kaMpaniyoM kI sUcI ko dekhane para patA calatA hai unake dvArA utpAdita vastuoM, davAiyAM, phrUDa prosesiMga, kemikalsa ityAdi meM bhI katlakhAne se nikalane vAle avayava kA upayoga kiyA jAtA hai| davA banAne ke lie jAnavaroM para parikSaNa kiyA jAtA hai jisase kemisTa kI dukAna aura kasAI kI dukAna meM koI pharka nahIM rahA / kasAI apanI dukAna meM mAMsAhAra padArtha svarUpoM meM becatA hai jabaki kemisTa use paikiMga kara use AkarSaka rupa meM becate haiN| kemikalsa iNDasTrIja dvArA taiyAra kI gaI davA se karoDoM jIvoM kI hatyA hotI hai / kemikalsa kA gaMdA pAnI nadiyoM ke pAnI ko dUSita karatA hai jisase jalacara jIvoM kI mRtyu ho jAtI hai, jisa kSetra meM sImenTa ke kArakhAne banAye jAte haiM vahAM lAkhoM per3oM kA saMhAra kiyA jAtA hai| plAsTika kI thailiyAM paryAvaraNa ke lie sabase bar3I samasyA bana gaI haiM, rAste para ghUmane vAlI hajAroM gAyeM, plAsTika kI thailiyAM khAkara mara jAtI hai| ataH jIva dayApremiyoM ko ahiMsaka vyApAra apanAnA caahie| prakRti kA dohana evaM pazuoM para atyAcAra ko rokanA unakI pahalI prAthamikatA hai| bInA (ma.pra.) 'jinendu' sAptAhika se sAbhAra Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna evaM cAritrayukta zikSA kI AvazyakatA DaoN. surendrakumAra jaina cAritra kA bhavana saMskAra ke bIja se nirmita hotA jaba lakSya sAdhutva ho to samAja ke karNadhAroM ko hai| jIvana bhara kI sAdhanA bhI isake lie kama hotI hai ataH | cAhie ki ve aisI zikSaNa vyavasthA ko apanAyeM jisameM jarUrI hai ki jo sAdhu haiM ve apanI sAdhanA se vicalita na hoM | sadgRhastha bhI baneM aura sacce sAdhu bhii| yadi hama adhunAtana aura jo zrAvaka haiM ve sAdhu ko sAMsArikatA ke AkarSaNa se | AvazyakatAoM ko thor3I dera ke lie bhUla jAyeM to pAyeMge bcaayeN| pralobhana meMna lubhaayeN| yadi sAdhu zrAvakoM kI sAMsArika | ki manuSya kI prAya: tIna mUlabhUta AvazyakatAyeM mAnI jAtI svArthapUrti ke sAdhana baneMge to unakA patana nizcita hai| | haiM- 1. roTI 2. kapar3A 3. mkaan| ye sAMsArika patanazIla (patita) sAdhu ke lie doSI mAtra sAdhu hI nahIM | AvazyakatAyeM haiM jinakI pUrti manuSya puruSArtha ke mAdhyama se hoMge apitu ve zrAvaka bhI hoMge jo sAdhu ke patana meM sahAyaka | karatA hai| ye cAra puruSArtha haiM- 1. dharma 2. artha 3. kAma 4. banate haiN| zrAvaka sAdhu ko sAdhu hI bane rahane deN| yadi sAdhu | mokss| dharma se prArambha hokara mokSa prApti taka kI yaha yAtrA jo tapasvI hogA to use binA kahe binAyAcanA ke saba prApta ho | jIvana bhara calatI hai, yahI puruSArtha kI pUrNatA hai| mUlabhUta jaayegaa| saba kA matalaba saMsAra nahIM balki vaha jisase | AvazyakatAoM- roTI, kapar3A aura makAna kI pUrNatA ke saMsAra chUTatA hai aura tapa meM vRddhi hotI hai| viSNukumAra muni | lie artha kI AvazyakatA prAyaH samajhI va kahI jAtI ko vikriyA Rddhi prApta thI kintu isakA unheM AbhAsa taka hai,kintu artha ke lie bhI jJAna kI aparihArya AvazyakatA nahIM thaa| ahaMkAra yA durupaprayoga to bahuta dUra kI bAta hai| ve | hotI hai| artha se prApta roTI se zarIra meM utpanna bhUkha kI pUrti mani dhanya the jinake zarIra kI sparza-gandha se viSa taka dara | va kapaDA aura makAna se zarIra kI rakSA hotI hai| isa prakAra ho jAte the| niSpRhi sAdhu apane tapa-tyAga se jitanI prabhAvanA | zarIra kI rakSA ko mahatva milA thA, diyA jAtA hai| kAraNa kara sakatA hai utanI kisI anyaprakAra se nhiiN| digambara | spaSTa hai kimuni guru kA lakSaNa batAte 'chatracUr3AmaNi' meM zrI vAdIbhasiMha "zarIramAdyaM khalu dhrmsaadhnm|" sUrI kahate haiM ki arthAt zarIra nizcaya se prathama dharma kA sAdhana hai| ratnatraya vizuddhaH san, pAyasnehI praarthkRt| | sAdhya kI prApti ke lie sAdhana kI rakSA anivArya bhI hai paripAlita dharmo hi, bhavAbdhestArako guruH // 2/30 | aura aparihArya bhii| lekina yaha bhI dhyAna rahe ki "na arthAt jo ratnatraya se pavitra hai, pAtroM ke prati prema | vittena tarpaNIyo manuSyaH" arthAt dhana ke sAtha-sAtha AtmA karane vAlA hai, paropakArI hai, dharma kA paripAlana karane vAlA | kI bhI rakSA cAhate hoM unheM apanA jIvana dharmamaya cAritramaya hai, saMsAra-samudra ko pAra karane vAlA hai, vahI guru hai| banAnA hI caahie| apane jIvana ko dharmamaya banAne ke lie sAdhu to santoSI hote haiN| kahA bhI hai- "santoSa | jJAna kI AvazyakatA sabhI AvazyakatAoM meM sarvopari hai| mUlaM hi sukhaM duHkhamUlaM viparyayaH" arthAt sukha kA mUla | jJAna kI mahattA pratipAdita karate hue paMDita pravara daulatarAma AdhAra santoSa hai, isake viparIta tRSNA, lAlasA duHkhoM kA | jI "chahaDhAlA" maiM kahate haiM kimUla hai| jabaki "santoSAdanuttamaH sukha lAbhaH" (yoga 2/ jJAna samAna na Ana jagata meM sukha ko kaarn| 42) arthAt santoSa se jo sukha hotA hai vaha sabase uttama sukha iha paramAmRta janma-jarA-mRtu roga nivArana / / 4/3 || hai| sAdhu ko jisa tapa se sukha aura santoSa milatA hai usa arthAta jJAna ke samAna isa saMsAra meM sukha kA dUsarA para prazna cinha laganA hI sAdhu garimA ko kama karanA hai, jo | kAraNa nahIM hai| vaha isa janma meM amRta aura janma,jarA kisI bhI sAdhu ko iSTa nahIM honA caahie| 'mahAbhArata' meM | (buDhApA), mRtyu aura rogoM kA nivAraNa karane vAlA hai| nItikAra yakSa ne yudhiSThara se pUchA- "tapa: kiM lakSaNam " to yudhiSThira | kahate haiM kine uttara diyA- 'tapaH svadharma vartitvam" arthAt apane karttavya | yeSAM na vidyA na tapo na dAnaM jJAnaM na zIlaM na guNo na dhrmH| ke pAlana meM jo bhI vighna bAdhAeM AeM unheM sahate hue | te martyaloke bhuvi bhArabhUtA manuSya rupeNa mRgAzcaranti / / nirantara apane svadharma kA pAlana karanA hI tapa hai| isI se (bhartRhari : nItizataka 12) mokSarupa sukha kI prApti hogii| - maI 2005 jinabhASita 15 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthAt jina manuSyoM meM na to vidyA hI hai, na tapa, na dAna, na jJAna, na zIla, na guNa aura na dharma hI hai / ve isa bhUloka meM pRthvI ke bhArasvarupa manuSya ke rUpa meM pazu hI cara rahe haiM / vidyA nAma narasya rUpamadhikaM pracchanna guptaM dhanaM / vidyA bhogakarI yazaH sukhakarI vidyA guruNAM guruH / vidyA bandhujano videza gamane vidyA parA devatA vidyA rAjasu pUjyate na tu dhanaM vidyA vihInaH pazuH // (bhartRhari : nItizataka 19) arthAt vidyA hI manuSya kA sarvazreSTha rupa hai / chipA huA surakSita dhana hai| vidyA bhoga-vilAsa dene vAlI hai tathA yaza evaM sukha dene vAlI hai| vidyA guruoM kI bhI guru hai| paradeza meM vidyA hI bandhujana hai, vidyA sabase utkRSTa devatA hai / rAjAoM ke madhya meM vidyA hI pUjI jAtI hai, dhana nahIM isalie vidyA se hIna manuSya pazu hai / isa prakAra ananta guNoM vAlI vidyA hai| yaha vidyA kisa prayojana se grahaNa kI jAya, yaha vicAraNIya hai| kavivara budhajana jI kA mAnanA hai ki " tajivai gahibaiM kau banai vidyA par3hate jJAna / (budhajana satasaI 433) arthAt vidyA par3hane se jo viveka yA jJAna prApta hotA hai usase ahita kA tyAga aura hita kA grahaNa hotA hai| vidyA vahI zreSTha hai jo mukti ke lie ho "sA vidyA yA vimuktaye / ' 20 vIM zatAbdI meM jJAnaratha ke pravartaka parama pUjya guruvara prAtaH smaraNIya kSu. zrI 105 gaNezaprasAda jI varNI kA mAnanA thA ki " zikSA kA uddezya zAnti hai| usakA kAraNa AdhyAtmika zikSA hai| AdhyAtmika zikSA se hI manuSya aihika evaM pAralaukika zAnti kA bhAjana ho sakatA hai| " unake hI anusAra " Atmahita kA kAraNa jJAna hai| hama loga kevala UparI bAteM dekhate haiM jisase AbhyAntara kA patA hI nahIM calatA / AbhyAntara ke jJAna binA ajJAna dUra nahIM ho sakatA / yadi kalyANa cAho to jJAna ko utanA hI Avazyaka samajho jitanA ki bhojana ko samajhate ho| " * zikSA ke lie anivArya kAraka haiMpustaka guru thiratA lagana mile suthAya sahAya / taba vidyA par3hivau banai, mAnuSa gati parajAya // (budhajana satasaI 428) arthAt manuSya paryAya meM pustaka, guru, sthiratA, lagana, yogya nimitta kI upayogitA, sthAna Adi kA sahArA milane para vidyA kA adhyayana ho sakatA hai| prAcIna kAla meM tIna kuloM ko mAnyatA prApta thI - 1. pitR kula 2. mAtR kula 3. guru kula jisa prakAra vyakti pitR aura mAtRkula ke sammAna ke lie saceSTa rahatA thA usIprakAra gurukula kI pratiSThA ko bacAye rakhane ke lie prayatnazIla tathA saceSTa rahatA thA isalie bhagavAna jahA~ devatA the vahIM devatulya cAra aura mAnakara unheM pratiSThA dI jAtI thI kahA jAtA thA ki 1. mAtRdevo bhava 2. pitRdevo bhava 3. AcAryadevo bhava 4. atithidevo bhava / zikSA sadAcAra mUlaka honI cAhie isakI cAra kasauTiyA~ pU. kSu. zrI gaNezaprasAda jI varNI ne mAnI haiM- 1. dhArmikatA 2. nItimattA 3. buddhimattA 4. Atma dRddh'taa| ataH vyakti ke sarvAMgINa vikAsa hetu aisI zikSA evaM zikSaNa paddhatti Avazyaka hai jo ukta uddezyoM kI pUrti meM sahAyaka ho| isake lie hamAre sampanna samAja ko cAhie ki vaha aise navIna gurukula sthApita kareM, jo pUrNakAlika zikSaNa paddhatti vAle hoM, AvAsIya hoM, jahA~ ziSya aura guru eka sAtha raheM / guru kA ziSya para pUrNakAlika niyaMtraNa ho, guru kI hI AjJA sarvopari ho| hameM laukika, vyAvasAyika evaM mUlyaparaka zikSA kI vyavasthA karanA cAhie tAki vidyArthI vidyArjana ke bAda na Aja ke jJAna-vijJAna se zUnya hoM aura na jJAna evaM cAritra ke dhana se kyA samAja isa cunautI ko svIkAra kara eka nayI zikSA krAnti kA zrIgaNeza karegA ? AcArya vidyAsAgara jI ke subhASita samatA ke sA~ce meM DhalA huA jJAna hI vipatti ke samaya kAma AtA hai| samatA kA viloma hai tAmasa / samatA jIvana kA varadAna hai aura tAmasa abhizApa / * samatAdhArI yaza meM phUlatA nahIM aura apayaza meM sUkhatA nahIM / samatA bhAva dhyAna nahIM hai vaha to rAga dveSa se rahita eka parama puruSArtha hai / 16 maI 2005 jinabhASita ela - 65, nyU indirAnagara, burahAnapura (ma.pra.) 'sAgara bU~da samAya' Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gatAMka se Age pUjA meM prayukta pratIka : eka vizleSaNa bra. bharata jaina, zodha zAstra 13. kalaza: kalaza maMgala evaM pUrNatA ke pratIka / jinendra ke batAye mArga para caleMge to unake hI samAna hote haiN| mAnava jaba paramAtmA kI sat sAdhanA karatA hai to | trilokInAtha bana jaayeNge| isI uddezya ko lekara bhagavAna ke pUrNa yA paramAtmA ho jAtA hai| yaza-parivarddhana ke liye kalaza | Upara tIna chatra lagAte haiN| dhyAna rahe, nIce sabase bar3A chatra, kA prayoga jainapUjA meM kiyA gayA hai| usake Upara thor3A choTA aura sabase Upara sabase choTA chatra 14. dhvajA : mandirajI meM ho rahI bhakti, pUjana, maMtra | laga | lagAnA caahiye| ye loka ke anusAra haiN| Adi kI zabda-vargaNA ko mandira ke Upara kI ora khIMcakara 18. causaTha caMvara : bhagavAn para durate huye cauMsaTha dhvajA ke mAdhyama se vaha pudagala zabda-vargaNA sarvatra havAoM | caMvara causaTha RddhiyoM ke pratIka haiN| arthAt jinendra bhagavAna ko sparzita hokara vyApta hotI hai aura jahA~-jahA~ vaha havA | causaTha RddhiyoM ke nAtha bana gaye haiN| sArI RddhiyA~ unake jAtI hai vahA~-vahA~ kA vAtAvaraNa zuddha,zAnta, sAtvika, dhArmika | caraNoM kI dAsI banakara unakI sevA meM khar3I haiN| caMvara ko hotA jAtA hai| dhvajA kA nAma patAkA bhI hai. isase maMdira kA | dekhane se preraNA milatI hai ki hameM sAMsArika bhautika sampadA patA bhI prApta hotA hai| ke pIche nahIM bhAganA cAhiye, kyoMki unake pIche bhAgane se 15. mAnastambha : mAnastambha arthAt jisako dekhakara arthAt Rddhi ke pIche bhAgane se Atma-tatva kI, zAzvat sukha mAna stambhita ho jAtA hai, vaha mAnastambha kahalAtA hai| mandira kI upalabdhi nahIM hotI, varan Atmika-sAdhanA karane se jI meM praveza samarpaNa, zraddhA, AsthA ke bhAvoM ko lekara karanA sArI RddhiyA~, bhautika sampadAe~ svataH hamAre caraNoM meM A caahiye| apane ahaMkAra, mAna-kaSAya Adi ko mandira ke jaaeNgii| isI bAta ke pratIka ke liye causaTha caMvara hote haiN| bAhara chor3akara mandira meM praveza kreN| jinendramahimA darzAne kA yaha bhagavAn kA pratihArya bhI hai| samavasaraNa meM ATha-ATha bhI eka mAdhyama mAnastambha hotA hai aura jina logoM kA | yakSa AThoM dizAoM meM caMvara DhurAte haiN| mandira meM praveza varjita hai, ve mAnastambha ko dekhakara paramAtmA 19. bhAmaNDala : samavasaraNa meM bhagavAn ke pIche ke darzana kA lAbha lete haiN| | bhAmaNDala hotA hai, jisameM bhavya jIvoM ko apane sAta bhavoM 16. zikhara : jisa prakAra samavasaraNa meM bhagavAna ke kA (tIna atIta ke, tIna bhaviSya ke aura eka vartamAna kA) Upara azoka vRkSa hotA hai, usI prakAra mandira meM azoka avalokana hotA hai, jo samyaktva meM kAraNa banatA hai| mandirajI vRkSa ke pratIka ke rUpa meM zikhara banAyA jAtA hai evaM jo loga meM pratimA ke pIche bhAmaNDala lagAte haiN| usake bIcoM-bIca paristhitiyoMvaza mandira nahIM jA pAte, ve dUra se hI zikhara kI eka kA~ca kA zIzA lagAte haiN| usa para darzana karane vAloM vandanA karake puNyArjana kara lete haiM aura yadi Upara se deva | kA pratibimba banatA hai| ataH darzanArthI eka dRSTi zIze para Adi ke vimAna nikalate haiM, to U~ce-U~ce zikhara dekhakara bane pratibimba para DAlatA hai evaM eka dRSTi bhagavAn para ve bhI jinAlaya ke darzana kA lAbha uThA pAte haiN| jaise | | DAlatA hai, to preraNA milatI hai ki merA jIvana kitanA azoka vRkSa ke nIce jAne para sAre zoka naSTa ho jAte haiM. usI | nikRSTa hai aura paramAtmA kA jIvana kitanA mahAn hai| jaba prakAra mandira ke zikhara ke nIce jAkara paramAtmA kI upAsanA donoM jIvana kI tulanA karate haiM, to mahAn jIvana ke prati karane se bhI sAre zoka naSTa ho jAte haiN| mandira ke zikhara zraddhA banatI hai, jo samyakdarzana kI utpatti meM kAraNa hai| prakRti se vizuddha paramANuoM ko saMgrahita kara mandira meM nIce | isI uddezya se bhagavAn ke pIche bhAmaNDala lagAte haiN| pahu~cAte haiM, jisase mandira kA vAtAvaraNa zuddha banA rahatA hai| 20. gaMdhakuTI : gaMdhakuTI vaha sthAna hai jahA~ para bhagavAn 17. traya chatra : traya chatra bhagavAna ke tIna loka | kA siMhAsana hotA hai| jisa para bhagavAn cAra aMgula adhara (adholoka, madhyaloka aura devaloka arthAt Urdhvaloka) meM virAjamAna hokara upadeza karate haiN| jinendra bhagavAn ke nAtha svAmI hone kA dyotaka haiN| tIna loka para jinendra prabha | kA pada jagata meM sarvotkRSTa pada haiM aura ucca pada meM sthita kA ekachatra rAjya ho gayA hai evaM tIna chatra dekhakara Atmazakti | AtmA kA vinayapUrvaka sammAnArtha ucca sthAna para virAjamAna ko jAgRta karane kI preraNA milatI hai ki hama bhI yadi kara maI 2005 jinabhASita 17 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21. - pradakSiNA (parikramA) pradakSiNA dekara namaskAra karatA huuN| janma-jarA-maraNa se dUra parikramA kA artha : pari+krama dhana se parikamA | hone ke liye tIna parikramA dI jAtI haiN| zabda banatA hai| parikramA kA artha haA silasilA, krama, | parikramA lagAne kA vaijJAnika kAraNa : pratyeka uttarottara, ghasanA, idhara-udhara bhramaNa krnaa| parikramA | prAcIna acetana vasta meM evaM cetana manuSya meM apanA prabhAmaNDala paMcaparameSThI ke dAyIM se bAyIM ora lagAnA caahiye| hotA hai, usa prabhAmaNDala ke samparka meM Ane se vicAradhavalAkAra vIrasena svAmI ne kahA hai ki vandanA parivartana hote haiN| kisI bhI vastu ke cAroM tarapha ghUmane se karate samaya guru, jina aura jinagRha kI pradakSiNA karake athavA sira ko ghumAne se mastiSka kI rakta praNAlikA namaskAra karanA caahiye| prabhAvita hotI haiM tathA usase pinIyala aura vyUTara granthiyoM para bhI raktAbhisaraNa hone se mana meM ekAgratA vRddhiMgata hotI vaMdaNakAle guru jiNa jiNaharANaM padakkhiNaM kAUNa NamaMsaNaM padAhiNaM nnaam| dhavalA pu. 13/14,/28 /89 | parikramA dAyIM ora se hI kyoM lagAte haiM ? maMdira ke pavitra vAtAvaraNa meM sthita ilekTrAna, nyUTrAna Adi kI AcArya yativRSabha ne tiloyapaNNati meM pradakSiNA kA gati bhI dakSiNAvarta hotI hai| saMsAra ke pavitra mAne jAne vAle varNana devoM ke varNana meM kiyA hai- deviyoM sahita ve deva uttama kAryoM meM bhI dAhine hAtha kA upayoga kiyA jAtA hai| sAre maMgala-vAditroM ke zabda se makharita jinendrapura ko dekhakara laukika kAryoM meM bhI dAhine hAtha kA prayoga kiyA jAtA hai, namra ho pradakSiNa karate haiN| jaise- zAdI ke samaya phere lagAne meM, rupayoM ke lena-dena meM, jyotiSI yA vaidya ko hAtha dikhAte samaya, salAmI lete samaya, daTTavaNa jiMNidipuraM, vr-mNgl-tuur-sdd-hlbol| | bhojana karate samaya, lekhana kArya meM, pUjana, havana Adi meN| devA devI-sahidA, kuvvaMti padAhiNaM pnndaa|| musalamAna sAre kArya ulaTe hAtha se karate haiN| para salAma 8/604 pR. 591 sIdhe hAtha se karate haiN| parikramA lagAne kA dhArmika kAraNa : 22. maNDala racanA : pUjya paramadevoM ke prakAra, parameSThI ___1. DhAI dvIpoM meM vidyamAna arihaMta, AcArya, upAdhyAya, devoM ke bheda, pramukha guNa aura unake prakAroM ko evaM vrata, tIrthakSetra inako sAmAnya dRSTi se jAnane ke liye jo rekhAkAra sAdhu kI pratIka athavA tIna dvIpoM meM sthita caityAlayoM kI citra banAyA jAtA hai use maNDala (maoNDanA) kahate haiN| isako vandanAsvarUpa athavA tInoM dvIpoM se honevAle siddhoM kI yathAyogya phalaka (pATA) para banAkara pratimA ke yA yantra ke siddhabhUmiyoM kI vandanA-svarUpa parikramA tIna lagAte haiM, sAmane sthApita kiyA jAtA hai| yantrasahita rekhAcitra ko yantra kyoMki tInoM dvIpoM meM hamArA paha~capAnA sambhava nhiiN| . kahate haiN| 2. trivarNa (kSatriya-vaizya-zadra ina tIna varNoM) ke nimitta isakA upayoga vizeSa pUjA, vidhAna, vratodyApana, se honevAle ahaMkAra ke nAza kI sUcanArUpa bhI tIna hI tIrthakSetra pUjA aura pratiSThA kAryoM meM niyamataH kiyA jAtA hai| parikramA dI jAtI haiN| isI prakAra grahazAnti, navIna gRhodghATana, zAntikarma Adi 3. dharma, artha kAma puruSArtha gauNa karake aba mere vizeSa avasaroM para hI maNDala athavA yantra kA upayoga kadama mokSa puruSArtha kI ora bar3heM, yaha yAda dilAne ke liye | karanA anivArya hai| dhArmika pUjA, anuSThAna Adi avasaroM bhI tIna hI parikramA dI jAtI haiN| para jainAcAryoM dvArA praNIta yaha maNDalapraNAlI vaijJAnika evaM ___4. ratnatraya kI prApti ho- aisI bhAvanAsUcaka tIna | yuktipUrNa hai| parikramA dI jAtI haiN| ____23. tilakakaraNa : pUjA anuSThAnameM tilaka-karaNa 5. mana kI zuddhatA, vacana kI zuddhatA ke liye arthAt | kA mahatvapUrNa sthAna hai| tilaka jinazAsana ke prati niSThA he jinendra ! maiM apane mana ko vikAroM se rahita kara, vacanoM | aura paramAtmA kI AjJA kA pratIka hai| pratIka ke lupta hone ko sAtvika kara aura zarIra ko snAnAdi se zuddha karake | para niSThA bhI lupta huI aura niSThAvihIna jIvana kI ArAdhanA Apako namaskAra kara rahA huuN| arthAt triyogoM se tIna bAra kAyaratA kA sUcaka hai| 18 maI 2005 jinabhASita - - Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tilaka kA atIta : purAne jamAne meM tilaka lagAnevAle zrAvakoM kI gauravapUrNa pratiSThA thI / nyAyAlaya meM bhI tilakadhArI jaina jAtA thA to usake vacana para kabhI avizvAsa nahIM kiyA jAtA thaa| tilaka karanevAle vyakti gauravapUrvaka jIvanayApana karate the| zira para mukuTa dhAraNa karane kI apekSA tilaka dhAraNa karane kA gaurava anokhA hai 1 tilaka kA AkAra : tilaka kA AkAra maMdira ke zikhara jaisA hai| zikhara nIce se vistRta caur3A hotA hai aura Upara jAne para sikur3A huA-sA, tilaka bhI aise AkAra kA hone cAhiye jo yaha sUcita kare / tilaka ke sthAna : umAsvAmIjI ne zrAvakAcAra meM tilaka ke nau sthAna batalAye haiM- mastiSka, dAyA~ kAna, bAyA~ kAna, dAyIM bAjUbaMda, bAyIM bAjUbaMda, galA, dAyIM hAtha kI kalAI, pITha, nAbhi / tilaka lagAne se zarIra zuddha ho jAtA hai / yaha indra ke AbhUSaNa kA pratIka bhI hai| isake binA indra kI pUjA nirarthaka hotI hai / tilaka ke avasara : tilaka hamezA pUjA prArambha karane se pahale kiyA jAtA hai, kyoMki pUjA kIpravRtti se pUrva usa vyakti kI niSThA kA svIkAra hotA hai| tilaka lagAne se zaktiyoM kA saMcAra hotA hai| aisI zaktiyoM ko jAgRta karane ke liye sahasrAra cakra ko gatimAna karane kI AvazyakatA hai| sahasrAra cakra ko gatimAna karane ke liye AjJAcakra ko jAgRta karane kI AvazyakatA hai aura aisI jAgRti karane ke liye hamArI zaktiyoM ke pravAha ko usa sthAna kI ora pravAhita karane kI AvazyakatA hai aura vaisI zakti tilaka lagAye binA hama usa ora pravAhita nahIM kara skte| sandarbha : 1. 2. 3. 4: 5. 6. laghu vidyAnuvAda pR. 37 bhArata meM saMskRti evaM dharma- DaoN. ema. ela. zarmA- rAmA pabliziMga hAUsa, bar3auta, meraTha pR. 106, san 1969 jaina hindI pUjA kAvya : DaoN. Aditya pracaNDiyA diti, pR 376 saMskRta hindI koza- vAmana zivarAma ApTe racanA prakAzana, jayapura mandira-muni amitasAgarajI mahArAja, pR-29-30, prakAzaka candrA kApI hAusa AgarA, saMskaraNa 1998 umAsvAmI zrAvakAcAra antargata zrAvakAcAra saMgraha bhAga-3, saM. hIrAlAla zAstrI, pR-162, zloka 120-122 jaina anuzIlana kendra rAja. vizvavidyAlaya, jayapura 'Ao manAyeM Aja jayaMtI kuNDalapura ke vIra kI / vartamAna meM prAsaMgika haiM, zikSAe~ mahAvIra kI / 44 'jiyo aura jIne do' sabako, zubha saMdeza sunAyA thA / kartA hI sukha-duHkha kA bhogI, hama sabako samajhAyA thA / anekAMta ke darzana ko khuda, sacce mana se jAnA thaa| naitika bala ke camatkAra ko, nija mana pahacAnA thA bAdhA kA hala svayaM nikAlA, nAzita nae zarIra kii| (1) hAthoM meM hathakar3I pA~va meM, ber3I daNDa kar3A thaa| AsamAna se candanabAlA, kA saMkalpa bar3A thaa| karmazatru se lar3ate-lar3ate tIra nadI ke Ae the / milA teja se teja dekha, sura kinnara nara harSAe the / mATI gaMdha vikhera rahI hai, RjukUlA ke tIra kii| (2) hiMsA jhUTha kapaTa ko tajakara, corI parigraha ko chodd'eN| satya ahiMsA vrata apanAkara, vyasanoM se hama mu~ha modd'eN| AdarzoM ko dhAraNa karake, caleM mokSa kI rAha meM, phira se AI vIra jayaMtI, saMkalpoM kI cAha meM / hama saba AcaraNoM meM DhAleM, zikSAyeM ativIra kI / Ao manAyeM Aja jayaMtI, kuNDalapura ke vIra kii| (3) manoja jaina 'madhura' C5/13, indirA kAlonI, bAga umarAva dulhA, bhopAla - 10 maI 2005 jinabhASita 19 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAna mahAvIra ke siddhAMta prastuti : zrImatI suzIlA pATanI ahiMsA | Adi meM AdinAtha ke putra bharata aura bAhubalI ke bIca prANiyoM ko nahIM mAranA, unheM nahIM satAnA / jaise hama | vaicArika TakarAhaTa huI, phira yuddha kI taiyAriyA~ hone lgii| sukha cAhate haiM, kaSTa hameM prItikara nahIM lagatA, hama maranA nahIM | maMtriyoM kI ApasI sUjhabUjha se use TAla diyA gayA aura cAhate, vaise hI sabhI prANI sukha cAhate haiM. kaSTa se bacate haiM nirdhArita dRSTi, jala aura mallayuddha ke rUpa meM donoM bhrAtA aura jInA cAhate haiN| hama unheM mArane/satAne kA bhAva mana meM ahiMsaka-saMgrAma meM sAmane aaye| usa samaya yaha do vyaktiyoM na lAyeM, vaise vacana na kaheM aura vaisA vyavahAra/kArya bhI na | kI laDAI thii| phira rAma-rAvaNa kA yuga AyA, jisameM do kreN| manasA, vAcA, karmaNA pratipAlana karane kA bhagavAna | vyaktiyoM ke kAraNa do senAoM meM yuddha huA, jisa yuddha meM mahAvIra kA yahI ahiMsA kA siddhAMta hai| ahiMsA, abhaya hathiyAroM kA prayoga huaa| hama aura Age bar3he, mahAbhArata ke aura amana caina kA vAtAvaraNa banAtI hai / isa siddhAMta kA | kAla meM Aye, jisameM eka hI kuTumba ke do pakSoM meM yuddha sAra-sandeza yahI hai ki 'prANI-prANI ke prANoM se hamArI | huA aura aba do dezoM meM yuddha hotA hai| pahale bhAI kA bhAI saMvedanA jur3e aura jIvana una sabake prati sahAyI/sahayogI | se, phira vyakti kA vyakti se, phira eka pakSa kA dUsare pakSa bneN|' svAda, saundarya aura sampadA kI sampUrti meM insAna | se aura aba eka deza kA dUsare deza se yuddha cala rahA hai / jAne/anajAne nirantara hiMsA se jur3atA jA rahA hai| Aja jaba | yuddha kA pariNAma sadaiva vidhvaMsa hI nikalatA hai| hameM saMgharSa hama vartamAna pariveza yA paristhiti para vicAra karate haiM to nahIM zAnti cAhie aura yadi sacamuca hI hamane zAnti kA lagatA hai ki jIvana meM nirantara ahiMsA kA avamUlyana hotA | dhyeya banAyA hai to anekAnta kA siddhAnta, 'bhI' kI bhASA, jA rahA hai| anAgrahI vyavahAra ko jIvana meM apanAnA hogaa| merI avadhAraNA to yahI hai ki ahiMsA kA vrata jitanA | aparigraha prAsaMgika bhagavAna mahAvIra ke samaya meM thA utanA hI, aura | bhagavAna mahAvIra kA tIsarA siddhAnta aparigraha hai| usase kahIM adhika prAsaMgika Aja bhI hai| isalie vyakti, | parigraha arthAt sNgrh| yaha saMgraha moha kA pariNAma hai| jo samAja, rASTra aura vizva kI zAnti/samRddhi ke lie bhagavAn | hamAre jIvana ko saba tarapha se ghera letA hai, jakar3a letA hai, mahAvIra dvArA diyA gayA "jiyo aura jIne do" kA nArA | paravaza/parAdhIna banA detA hai, vaha hai prigrh| dhana/paisA ko atyanta mahatvapUrNa aura mUlyavAna hai| | Adi lekara prANI ke kAma meM AnevAlI tamAma vasta/sAmagrI anekAnta parigraha kI koTi meM AtI haiN| ye vastue~ hamAre jIvana ko bhagavAna mahAvIra kA dUsarA siddhAMta anekAnta kA hai| Akula-vyAkula aura bhArI banAtI haiN| eka taraha se parigraha anekAnta kA artha hai - saha-astitva, sahiSNutA, anAgraha | vajana hI hai aura vajana hamezA nIce kI ora jAtA hai| tarAjU kI sthiti| ise aisA samajha sakate haiM ki vastu aura vyakti kA vaha palar3A jisa para vajana jyAdA ho, svabhAva se nIce vividha-dharmI haiN| jisakA soca, ciMtana, vyavahAra aura sthAna- | kI ora jAtA hai; ThIka isI taraha se yaha parigraha mAnavasthiti anyAnya dRSTiyoM se bhinna-bhinna hai| isa siddhAnta ke | jIvana ko du:khI karatA hai, saMsAra ko DubotA hai| bhagavAn sambandha meM sApha-sApha bAta yaha hai ki ekAnta hI bhASA 'hI' | mahAvIra ne kahA- yA to parigraha ko pUrNataH tyAgakara tapazcaraNa kI bhASA hai, rAvaNa kA vyavahAra hai, jabaki anekAnta kI | ke mArga ko apanAo athavA pUrNata: tyAga nahIM kara sakate bhASA 'bhI' kI bhASA hai, rAma kA vyavahAra hai| rAma ne rAvaNa | to kama se kama Avazyaka sAmagrI kA hI saMgraha kro| ke astitva ko kabhI nahIM nakArA, kintu rAvaNa rAma ke | anAvazyaka, anupayogI sAmagrI kA to tyAga kara hI denA astitva ko svIkArane ke liye kabhI taiyAra hI nahIM huaa| | caahie| Avazyaka meM bhI sImA dara sImA kama karate jaayeN| yahI vicAra aura vyavahAre saMgharSa kA janaka hai, jisakA | yahI 'aparigraha' kA AcaraNa hai, jo hameM nirApada, nirAkula pariNAma vidhvaMsa/vinAza hai| anekAnta meM vinamratA/sadbhAva | aura unnata banAtA hai / hai, jisakI bhASA 'bhI' hai| yahI anekAnta kI dRSTi duniyA~ | Atma svAtantrya ke bhItara-bAhara ke tamAma saMgharSoM ko TAla sakatI hai| yuga ke bhagavAna mahAvIra dvArA pratipAdita eka siddhAMta 'Atma20 maI 2005 jinabhASita Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAtantrya' kA hai| ise hI akarttAvAda yA karmavAda kahate haiN| | ke sAtha sahana kreN| vastu kA pariNamana svataMtra/svAdhIna hai| akarttAvAda kA artha hai - "kisI IzvarIya zakti/sattA se | mana meM kartRtva kA ahaMkAra na Aye aura nA hI kisI para sRSTi kA saMcAlana nahIM maannaa|" Izvara kI prabhutA/sattA ko | kartRtva kA Aropa ho| isa vastu - vyavasthA ko samajhakara mAnanA, para kartRtva meM nhiiN| bhagavAn kRtakRtya ho gaye haiM, | zubhAzubha karmoM kI pariNati se pAra hoM, AtmA kI zuddha dazA isalie aba vaha kisI taraha ke karttavya meM nahIM haiN| kaNa- prApta kreN| basa yahI dharma-catuSTaya bhagavAna mahAvIra svAmI ke kaNa aura kSaNa-kSaNa kI pariNati svatantra/svAdhIna hai| pratyeka siddhAntoM kA sAra hai| vyakti janma se nahIM, karma se mahAn jIva apane dvArA kiye hue karmoM kA hI phala bhogatA hai|| banatA hai| yaha udghoSa bhI mahAvIra kI cintanadhArA ko vyApaka usake zubha karma use unnata aura sukhI banAte haiM jabaki | banAtA hai| isakA Azaya yaha hai ki pratyeka vyakti mAnava se azubha karma avanata aura duHkhI banAte haiN| jannata aura dojakha | mahAmAnava, kaMkara se zaMkara aura bhIla se bhagavAna bana sakatA (svarga yA naraka) kA pAnA prANI ke dvArA upArjita acche-bure | hai| nara se nArAyaNa aura niraMjana banane kI kahAnI hI bhagavAn karmoM kA phala hai| ise kisI anya ke kAraNa nahIM, apane | mahAvIra kA jIvana - darzana hai| karma ke kAraNa hI pAte haiN| yahI avadhAraNA karmavAda athavA kisI bhI manuSya kI sabase bar3I parIkSA usake akarttAvAda kA siddhAnta hai| kahA bhI gayA hai - AcAra - vicAra se nahIM balki usakI 'vANI' se hotI koUna kAU sukha dukha karidAtA, hai| nija kRta karma bhoga phala bhraataa| jo vyakti samasta jagata ke kalyANa ke lie karmapradhAna vizva kari rAkhA, socatA hai, usakA khada kA kalyANa to apane Apa hI jo jasa kare so tasa phala caakhaa|| ho jAtA hai| yaha siddhAnta isalie bhI prAsaMgika hai ki hameM apane Ara. ke. hAUsa, kie gae karma para vizvAsa ho aura usakA phala dhairya, samatA | madanagaMja-kizanagar3ha paryAvaraNa-pada zrI pAla jaina 'divA' sakhe suna hariyAlI mana bhaay| sakhe guna hariyAlI mana bhaay| pAta-pAta meM prANa base haiM, koSA ceta jgaay| haritaparNa nita raMga jamAve, sAvana jyoM hriyaay| prANavAyu ke koSa luTAve, saphala viTapa sumnaay| mana to sAvana kA aMdhA hai, kevala harA sujhaay| dharatI ke paridhAna hare hoM, hariyAlI naga chaay| 'jio aura jIne do' bhAI, paryAvaraNa shudhaay| sakhe suna manahi harA hryaay| sakhe guna manahi harA hriyaay| pAdapa ke aMkura svarNAbhA, nanheM hAtha hilaay| mUMgA kI chavi raMga car3hAve, cetA-ceta bulaay| prANavAyu ke ghara banane ko, pAta-pAta thirkaay| zAkhA kI chAtI para phUTe, pAta pUta hrssaay| dharatI mA~ kA raMga nirAlA, rasa au, raMga hraay| raMga-biraMge sumana lubhAve, pavana sugandha phailaay| ur3e parAga madhupa pada lipaTe, bhArI pA~va phlaay| zItala chAyA kI mAyA hai, paryAvaraNa sbhaay| zAkAhAra sadana ela. 75, kezarakuMja, harSavarddhana nagara, bhopAla -3 maI 2005 jinabhASita 21 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ antarmana kI pukAra prAcArya narendra prakAza jaina _ 'vidhidevastAni ghaTayati, yAni naro naiva cintayati'- | nae utsAha se kArya zurU kara diyA thA, para aba lagatA hai apane nagara phirojAbAda meM gata 21 mArca ko jo huA, usase | ki yaha hamArI bhUla thii| usa samaya jina binduoM para sahamati mana Ahata hai| ghaTanA ke pIche koI bhI tAtkAlika kAraNa | banI thI, unameM do bindu mukhya the- (1) zithilAcAra ko najara nahIM aataa| koI purAnI gA~Tha ho to sarvajJa jaane| hama to | | mahimA-maNDita nahIM kiyA jAyegA tathA (2) siddhAntoM para itanA hI kaha sakate haiM ki ahiMsA-pradhAna jainasaMskRti meM | vyAvasAyikatA kI chAyA na par3e, aisA prayAsa hogaa| yaha nahIM vicAra kA uttara vicAra se to diyA jA sakatA hai, kintu | ho sakA, isameM hamArI hI koI kamI rahI hogii| prahAra se kadApi nhiiN| matabheda ko manabheda meM badalanA hiMsA | likhanA-bolanA to hamAre lie zvA~sa kI taraha jarUrI hai, usase sabhI ko bacanA caahie| hai, para aba hama kevala sakArAtmaka hI likheMge aura kisI isa ghaTanA para pahalI pratikriyA 'samanvaya vANI' ke | kI nuktAcInI karane se bceNge| koziza kareMge ki 'gaNatAjA aMka meM par3hane ko milI hai| priya bhAI akhila jI ne | grahaNa kA bhAva rahe nita, dRSTi na doSoM para jaave|' usake pIche jo nae anumAna aura nae artha khoje haiM, usa para | hara dazA meM saMyata aura anuzAsita rheNge| prazaMsA meM kacha bhI kahakara hama kisI kI khuzI ko kama nahIM karanA | phaleMge nahIM aura nindA yA AlocanA meM ApA nahIM khoyeNge| caahte| kalpanA karane ke lie to sabhI jIva svatantra haiN| | takadIra yadi jahannuma bhI atA karegI to use bhI bahizta hamAre lie to yahI santoSa kI bAta hai ki nae z2akhma dekara | mAnakara Anandita bane rahane kA puruSArtha kreNge| bhI unhoMne ghaTanA kI nindA hI kI hai|| sabhI loga duA deM ki hama ina saMkalpoM kA ThIka se isa aghaTita ghaTita' ke bAda hameM eka cInI vicAraka | nirvAha kara skeN| yadi kahIM skhalana dikhe to mitragaNa hameM ciMga cAo kI ye paMktiyA~ bAra-bAra yAda AtI haiM sAvadhAna avazya karate rheN| "jo samaya cintA meM gayA, samajho kUr3edAna meM gayA / ___ eka Avazyaka spaSTIkaraNa jo samaya cintana meM gayA, samajho tijorI meM gyaa|" 'jainagajaTa' ke 2 disambara ke aMka meM zAstripariSad aba taka dharma aura samAja ke kSetra meM honevAlI | ke adhyakSa ke nAte hamArI eka sAmayika apIla 'samaya kI arucikara ghaTanAyeM hameM cintA meM DAlatI thIM, kintu isa | pukAra' zIrSaka se chapI thI, jisakA prabuddhajanoM ne svAgata ghaTanA ne hamAre lie cintana ke nae dvAra khole haiN| isa cintana | kiyA thaa| gata 24 pharavarI ke aMka meM 'jinabhASita' meM zrI ke madhya rozanI kI eka kiraNa ne hameM sote se jagAkara kahA | mUlacanda jI luhAr3iyA ke eka lekha ke pratyuttara meM bra. hai- "vatsa! aba tuma sabhI jhameloM se dUra rho| tuma kevala sujhAva | vizalya bhAratI ke nAma se eka lambA lekha chapA, jisakI de sakate ho, kintu kisI ko sudhAra nahIM skte| yadi sudhAranA vajaha se hameM logoM kI roSabharI bAteM sunanI pdd'iiN| kaI cAhate ho to kevala svayaM ko sudhaaro|" pAThakoM ne kar3e patra likhe aura kaI ne phona para nArAjI vyakta apane jIvana ke 72 veM basanta meM rozanI kI isa | kii| ma.pra. zramajIvI patrakAra saMgha ke adhyakSa zrI prakAza jaina kiraNa ne kucha saMkalpa lene ke lie hameM prerita kiyA hai- | 'rozana' ne to apane 6 mArca ke patra meM isa Alekha ko hama kisI saMsthA meM aba koI nayA pada svIkAra nahIM | ekapakSIya batAte hue likhA ki hamane bra0 poTI ke aneka kreNge| pada hI to vipada kA kAraNa hai| zAstripariSada ke | vicAra Apako bheje, para Apane unheM nahIM chaapaa| kyA yaha adhyakSapada se AgAmI do-tIna mAha meM hama 'riTAyara' hone | ApakI kathanI aura karanI ke antara ko ujAgara nahIM jA rahe haiM aura svAntaH sukhAya 'jainagajaTa' ke sampAdana- karatA? aura bhI aise bahuta se 'kameNTsa ' haiM, jinheM hama dAyitva se makta hone kA mana bhI hamane banA liyA hai|| likhanA yA duharAnA nahIM caahte| tyAgapatra to hama gata varSa 29 jUna ko hI de cuke the, kintu | hameM pahale se hI yaha AbhAsa thA ki isa lekha ke navambara meM kucha binduoM para sahamati banane aura apane zubha- | chapate hI tIkhI pratikriyAyeM hoMgI, isIlie hamane isa lekha cintakoM ke snehapUrNa anurodha kA Adara karate hue hamane punaH | ko prakAzita karane kI anumati nahIM dI thii| zrImAn seThIjI 22 maI 2005 jinabhASita Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ne apane adhyakSIya vizeSAdhikAra se isa lekha ko chapA diyA / Ama pAThaka to yahI samajhatA hai ki patra meM jo bhI chapatA hai, usake lie sampAdaka hI uttaradAyI hai / koI bhI yaha mAnane ko taiyAra nahIM hai ki usakI sahamati ke binA bhI kucha chapa sakatA hai| yahA~ kahA jA rahA hai ki 29 mArca kI ghaTanA meM isa lekha se upajA Akroza bhI eka kAraNa yadyapi vaha thI to eka bacakAnI zarArata hI, phira bhI isa lekha ke sandarbha meM yaha spaSTIkaraNa denA hama Avazyaka samajhate haiN| I yaha Alekha prakAzita karane ke lie zrImAn seThIjI ne apane kavariMga leTara (dinAMka 5 janavarI 2005) ke sAtha bhejA thaa| bAda meM zrI prasanna Agrekara, kAraMjA (mahArASTra) ke dvArA DAka se preSita yahI Alekha hameM punaH milaa| yaha chaha pRSThoM meM TAIpa kiyA huA Alekha muni zrI vizvezasAgarajI evaM ailaka zrI vivardhanasAgarajI ke nAma se thA, parantu usa para unake hastAkSara nahIM the / binA hastAkSara kA lekha hama kaise chApate ! phira hameM yaha bhI pasanda nahIM thA ki vItarAgamArga ke pathika Aja ke rAjanetAoM kI taraha rAgadveSavardhaka aisI bahasoM meM ulajheM / santoM ko to svadoSa - zAnti kI bhAvanA rakhate hue apane azubha karmodayajanya pApa - RNa ko samatApUrvaka cukAne kA puruSArtha karanA caahie| lambI bayAnabAjI karanA to netAoM kA guNa hai, santoM kA nhiiN| hamane apanA mantavya zrImAn seThIjI ko spaSTa batA diyA thA, para unhoMne ise bra vizalya bhAratI, jo isake lekhaka nahIM haiM, ke nAma se chapA diyaa| logoM ne isake lie jimmedAra hameM samajhA / zrImAn seThIjI ke sevA-samarpaNa ke hama prazaMsaka rahe haiM, Aja bhI haiM, para kucha prasaMgoM para hama unase sahamati nahIM rkhte| Aja jo vAtAvaraNa hai, usameM zithilAcAra ke nivAraNa ko hama eka azakyAnuSThAna mAnate haiN| samAja isa mudde para do khemoM meM ba~TA huA hai| hara khemA ilaz2Ama kI geMda ko dUsare ke pAle meM ThelatA rahatA hai| AtmAvalokana ke lie koI bhI taiyAra nahIM hai / jarA-jarA sI bAta para kaSAya bhar3aka uThatI hai / apanA-apanA svArtha sAdhane kI pravRtti bhI apanA kAma karatI hai| aisI sthiti meM hamane aise prasaMgoM para mAdhyastha bhAva banAe rakhane para jora diyA hai| hamArI nIti rahI hai ki zithilAcAra kI hama nindA na kara sakeM to koI bAta nahIM, para use 'hAIlAiTa' bhI nahIM karanA caahie| kucha loga isase sahamata nahIM haiN| sabakI apanI-apanI rAya hai, koI kyA kara sakatA hai ! abhI dinA~ka 10 mArca ke aMka meM bhAI bharata kAlA ne bhI eka cubhane vAlI paMkti likha dI- "kapar3oM meM rahakara sAdhu kI zreSThatA kI mAtra carcA kara kIcar3a pheMkanevAle tathAkathita prAcArya DAkTara DigriyoM se yukta vidvAnoM kA kolAhala apane Apa banda ho jAyegA, yaha nizcita hai (pRSTha 7 kAlama 2) / " unakA abhiprAya yA saMketa kisakI ora hai aura kyoM haiM, yaha to vaha jAneM, para aise kUTalekhana se hameM kaSTa huA hai| mahAsabhA ke sarvocca padAdhikArI aura usake mukhapatra ke sampAdaka ke madhya yadi vicAra-sAmya nahIM hogA to bhrama bhI phaileMge aura kaThinAiyA~ bhI bddh'eNgii| isalie do dina pUrva hI hamane unase phona para hamAre 29 jUna ke tyAgapatra ko avilamba svIkAra karane kA namra nivedana kara diyA hai| hamArA yaha nirNaya aparivartanIya hai / eka pAThaka evaM eka lekhaka ke rUpa meM hama, yadi vaha cAheMge to, patra se bhaviSya meM bhI jur3e rheNge| yaha kadama hama apanI manaHzAnti ke lie uThA rahe haiN| kSamA prArthanA gata 22 varSo se hama 'jainagajaTa' se jur3e rahe haiN| isa avadhi meM apanI tuccha buddhi ke anusAra yathAzakti jitanI aura jaisI sevA hamase bana par3I, hamane kI hai| isa lambI avadhi meM bahuta-sI bhUleM bhI jAne yA anajAne meM huI hoMgI / hama hRdaya se unake lie kSamAprArthI haiM / mahAsabhA ke anagina sadasyoM aura padAdhikAriyoM kA jo pyAra hameM milA, usake prati kRtajJa haiM / hamAre kisI bhI kathana yA kriyA se santoM ke mana ko koI Thesa pahu~cI ho to yaha bhI hamAre lie prAyazcita aura pazcAtApa kA viSaya hai| jisa santa ke jIvana meM ahiMsA pratiSThita ho jAtI hai, usake sAnnidhya meM to zatrutA rakhanevAle prANI bhI vaira tyAga dete haiM (ahiMsA pratiSThAyAM tatsannidhau vairatyAgaH ' - pAtaMjala yogadarzana) / unakI usa samatA ko namana / emarsana ke isa kathana ko apane dRSTipatha meM rakhakara hama virAma le rahe haiM "yadi tuma pUrNa svatantra nahIM ho sakate ho to jitane svatantra ho sako, utane hI ho jaao|" jIvantu jantavaH sarve kleza- vyasanavarjitAH / prApnuvantu sukhaM tyaktvA vairaM pApaM parAbhavam // 104, naI bastI, phirojAbAda (u.pra.) maI 2005 jinabhASita 23 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina saMskRta mahAvidyAlayoM kI dazA aura dizA : eka cintana dharmacaMdra vAjhalya DaoN. anekAntakumAra jaina kA 'jinabhASita' patrikA | meM saMsAdhana juTAye to isameM koI doSa nahIM hai| isake sAtha aMka pharavarI-mArca 2005 meM 'jaina saMskRta mahAvidyAlayoM- | zAstrIya parIkSA pAsa yuvaka lekhana, anveSaNa ityAdi kArya chAtroM kI dazA aura dizA' lekha pddh'aa| unakA anubhava-paraka | kara apanA kairiyara bhI banA sakatA hai| yadi aise yuvaka yaha lekha mana ko jhiMjhor3atA hai| vidyArthI meM antardvadva kyoM uThA apekSA rakhate haiM ki zAstrI parIkSA pAsa karane ke bAda unheM usakA kAraNa use svayaM yA usake abhibhAvakoM ko khojanA | AI.e.esa., AI.pI.esa. ityAdi samakakSa parIkSAoM meM baiThane hogaa| adhyayana hetu viSaya sunizcita karane ke pazcAt | kA avasara mile to, yaha bhI saMbhava hai| vidyAlayoM meM praveza kiyA jAtA hai| eka bAra jaba viSaya cuna jahAM taka sAMpradAyika manovRtti kA prazna hai usase liyA gayA to chAtra ko kairiyara bhI vahIM banAne kA saMkalpa | baca pAnA atyaMta kaThina hai? mithyAtva to samyaktva ke karanA hogA, anyathA 'par3he phArasI beceM tela ye dekho karmoM ke viparIta hai| anya zAstroM kA adhyayana karanA evaM donoM meM khela' vAlI kahAvata caritArtha ho jaayegii| bhrama roga se grasita vivekapUrvaka bheda karanA vidyArthI nahIM sIkhatA hai, to use vidyArthI kA mana na to par3hane meM lagegA na hI kairiyara banA sikhAyA jAnA anivArya hai| jaba taka anya graMthoM kA adhyayana paayegaa| kairiyara aura adhyayana ko alaga-alaga karanA nahIM kareMge taba taka zraddhA dRr3ha nahIM ho sktii| aba kaI aise bhUla hogii| vaise yaha bhrama roga prAyaH sabhI jagaha sabhI prazna uThate haiM jinakA uttara lekhaka ko sujhAvarUpa meM denA hI vidyAlayoM meM praveza lene vAle chAtroM meM dekhA jAtA hai| aise caahie| mAtra samasyA uchAla denA paryApta nahIM hai, usakA vidyAlayoM kA kyA uddezya hai isa para bhI dRSTipAta karanA saMbhAvita samAdhAna bhI ve vidvAna hI de sakate haiM jinhoMne hogaa| samAja meM jainadharma viSayaka vidyAlaya do uddezyoM se samasyA kA sAmanA kiyA hai| prazna ye haiMkhole gaye haiM : ___1. sahI niyojana Apa kise samajhate haiM evaM usake 1 jaina darzana meM anveSaNa, pracAra-prasAra eva / lAyA ? vibhinna saMsthAoM meM prazikSita zikSaka upalabdha kraanaa| 2. cirakAlika vRhad yojanA kyA ho sakatI hai? aise bacce jo Arthika kaThinAI ke kAraNa zikSA prApta karane meM asamartha haiM unheM sastI, acchI evaM ___ 3. pratibhA kA sadupayoga kyA hai aura kise karanA dhArmika zikSA upalabdha karAnA, jisase unakA caritranirmANa | ho sake evaM samAja ko jainadharma ke vidvAna mila skeN| yadi snAtaka svayaM apanI pratibhA kA sadupayoga nahIM kara pAtA hai, to usameM vidyArthI kA evaM samAja kA donoM kA aba prazna uThatA hai ki kyA saMsthApaka apane uparokta doSa ho sakatA hai| dekhane meM yaha AyA hai zAstrIparIkSA uttIrNa uddezyoM kI prApti meM asaphala haiM evaM pAThyakrama meM sudhAra kI hI nahIM, anya viSayoM meM uttIrNa snAtaka udAharaNa ke liye AvazyakatA hai? iMjIniyariMga, kAmarsa, meDikala phIlDa se nikale chAtra bhI DaoN. anekAntakamAra jI ke lekha se lagatA hai ki aise apanI zikSA kA sahI-sahI upayoga nahIM kara pAte haiN| isake vidyAlaya apane uddezya kI prApti meM saphala nahIM haiN| maiM isa kAraNa aneka ho sakate haiN| yadi Apa sArA doSa dhArmika bAta se asahamata hU~, kyoMki ina vidyAlayoM ne vartamAna meM DaoN. | zikSA aura samAja para thopa deM, to bhI ThIka nahIM hai| cintana anekAntakumAra jaise vidvAna vyakti samAja ko diye haiN| kara samAdhAna denA hogA evaM racanAtmaka kAryakrama banavAkara yadi zAstrIya paddhati se zikSita yuvaka se samAja | | binA nagAr3A bajAye kriyAnvayana karAnA hogA / apekSA rakhatI hai kI ve dharmapracAra karake saMsthAoM ko calAne e-91, zAhapurA bhopAla 24 maI 2005 jinabhASita Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAnUna ke Upara koI nahIM jasTisa pAnAcaMda jaina (ri.) "suprIma kA phaisalA, jainoM ko dhArmika alpasaMkhyaka | pATila ne suprIma korTa meM apIla kI jo apIla naM. 30/99 kA darjA rAjya sarakAreM kareMgI" zIrSaka se eka samAcAra | | hai| idhara TI. ema. e. pAI. ke kesa ko suprIma korTa kI vRhata prakAzita huaa| zIrSaka ke nIce jo samAcAra prakAzita huA | pITha ne dinAMka 31. 10. 2002 ko nirNaya de diyA, kintu usakA, artha thA ki aba jaina samAja ko dhArmika alpasaMkhyaka | usa kesa meM zrI bAla pATila dvArA uThAye gaye prazroM kA na to darjA prApta karane ke liye apane apane pradezoM kI sarakAra para | ullekha thA aura na vivecanA hii| saprIma korTa ne zrI pATila dabAva banAnA pddegaa| isa khabara se kaI bhrAMtiyAM paidA ho gii| kI apIla para dinAMka 29. 07. 2004 ko eka Adeza diyA dinAMka 25 navambara 2004 ko hindustAna TAimsa va | thA ki cUMki alpasaMkhyaka nezanala kamIzana kI siphAriza hindI ke samAcAra patroM meM yaha samAcAra prakAzita kiyA gyaa| | jaba 10 varSa se lambita hai to bhArata sarakAra kA kartavya hai hai ki kendra sarakAra kI kebineTa kameTI (rAjanaitika mAmaloM) |ki vaha isa sambandha meM nirNaya le ki kyA jaina samAja ko ne jisakI adhyakSatA mAnanIya pradhAnamaMtrI zrI manamohana siMha | dhArA 2 (sI) ke antargata jArI vijJapti meM zAmila kiyA ne kI thI, jisameM rakSA maMtrI mAnanIya zrI praNava mukharjI aura | jAnA cAhie, aura apanA nirNaya 4 mAha kI avadhi meM korTa kAnUna maMtrI mAnanIya zrI haMsarAja bhAradvAja upasthita the, ne | ke samakSa prastuta kreN| yaha nirNaya liyA hai ki jaina samAja ko alpasaMkhyaka ghoSita | bhArata sarakAra ne aisA pratIta hotA hai viSaya kI karane kA adhikAra kendra ko na hokara rAjya sarakAra ko hai | garimA para, kesa ke samasta pahaluoM para vicAra kiye binA aura aisA nirNaya lene ke lie kendra sarakAra ne TI.ema.e.pAI | hI jaldabAjI meM nirNaya le liyA, aura apanA nirNaya zapatha ke suprIma korTa ke nirNaya kA AdhAra liyA hai| kendra sarakAra | patra ke mAdhyama se sarvocca nyAyAlaya meM prastuta kara diyaa| ne yaha nirNaya kyoM kara liyA isa sthiti kI vivecanA para zapatha patra prastuta kiyA gayA zrI svapnarAya ne, jo kendra yadi prakAza DAleM to jJAta hogA ki bAla pATila (vartamAna meM sarakAra ke miniSTrI oNpha soziyala jasTisa va empAvarameNTa mahArASTra sTeTa mAinoriTI kamIzana ke sadasya haiM) ne san | meM saMyukta saciva haiN| zapatha patra meM zrI svapnarAya ne nimnalikhita 1997 meM eka riTa yAcikA (5009/97) bambaI ucca nyAyalaya | | ghoSaNA kI hai| meM prastuta kI thI ki bhArata sarakAra ko nirdezana diyA jAve "sarvocca nyAyAlaya ne TI.ema.e. phAuNDezana ke ki nezanala kamizana phaoNra mAinoriTIja kI dinAMka 03.10. | kesa meM jo nirNaya diyA hai. usake anasAra rAjya ko 94 kI siphAriza ke anusAra jaina samAja ko dhArA 2 (sI) | alpasaMkhyaka varga ke nirdhAraNa ke hetu ikAI mAnA gayA hai| nezanala mAinoriTI kamIzana ekTa, 1992 ke tahata dinAMka | ataeva rAjya sarakAreM hI yaha nirNaya legI ki jaina samudAya 03. 10. 94 kI vijJapti meM anya ahindu svataMtra dhArmika | ko alpasaMkhyaka kA darjA diyA jAve yA nahIM aura isake samUha ke sAtha jainoM ko bhI zAmila kiyA jaave| bambaI ucca | liye vaha rAjya kI paristhitiyoM ko dhyAna meM rkhegii|" nyAyAlaya ne apane dinAMka 20. 10. 97 ke Adeza meM yaha ___TI.ema.e. pAI phAuNDezana kA kesa jo 2002 (8) nirdezana diyA ki sarakAra ne nyAyAlaya ke nirNaya kI avajJA | esa.sI.sI. 481 meM prakAzita huA hai sarvocca nyAyAlaya ne karate huye koI nirNaya hI nahIM liyA isa kAraNa zrI bAla | yaha nirNaya liyA thA ki dhArmika va bhASAI mAinoriTIja pATila ko punaH eka naI riTa yAcikA saMkhyA 4066/98 bhAratIya saMvidhAna ke anuccheda 30 meM ullekhita prastuta karanI pdd'ii| sarakAra ne isa yAcikA kA uttara yaha | "alpasaMkhyaka varga" meM AtI hai| cUki rAjyoM kA punargaThana kahakara diyA ki isa sambandha meM TI. ema. e. pAI. ke | deza meM bhASAyI AdhAra para huA hai isaliye alpasaMkhyaka ke phAuNDezana dvArA eka yAcikA meM yahI prazra suprIma korTa kI | vargIkaraNa hetu bhI rAjya ko hI eka ikAI mAnA jAnA caahiye| vRhata pITha ke samakSa vicArAdhIna hai| phalasvarUpa bambaI | isa prakAra saMvidhAna ke anuccheda 30 ke antargata bhASA va nyAyAlaya ne riTa yAcikA para sunavAI kara nirNaya denA ucita | dharma ke nAma para alpasaMkhyaka varga ke darje kA nirNaya rAjya na samajha kara yAcikA kA nistAraNa kara diyaa| kintu vicAra | ke stara para hogA na ki pUre deza ke stara pr| binduoM ko jIvita rkhaa| isa Adeza ke viruddha zrI bAla | zapatha patra meM saMyukta saciva ne sarvocca nyAyAlaya -maI 2005 jinabhASita 25 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko yaha bhI sUcanA dI ki chattIsagar3ha, mahArASTra, uttara pradeza, , nhiiN| isa prakAra kendra sarakAra ke liye yaha Avazyaka hI uttarAMcala rAjyoM meM jainoM ko dhArmika alpasaMkhyaka samAja | nahIM apitu bAdhyakArI thA ki vaha apane nirNaya se nyAyAlaya kA darjA diyA jA cukA hai| zapatha patra meM isa tathya ko | ko sUcita kare / kendra sarakAra ko nirdezana ke aucitya para chipAyA gayA ki madhya pradeza rAjya, jhArakhaNDa va rAjasthAna | TIkA TippaNI karane kA koI adhikAra nahIM thaa| sarvocca kI sarakAreM bhI jainoM ko alpasaMkhyaka varga kA darjA de cukI | nyAyAlaya ke nirdezana kI pAlanA karanA kendra sarakAra kA haiM tathA dillI, kalakattA, mumbaI, madrAsa ke hAIkorTa bhI | kartavya hai aura na mAnanA nyAyAlaya kI avamAnanA hai| yaha jainoM ko alpasaMkhyaka mAna cuke haiN| kesa isa prakAra sarvocca nyAyAlaya ke Adeza kI avamAnanA TI.ema.e. pAI phAuNDezana ke kesa meM sarvocca | kA hai| nyAyAlaya ne spaSTa kiyA hai ki jammU kazmIra meM muslima | pRthvInAtha rAma banAma sTeTa oNpha jhArakhaMDa va anya bahumata meM haiM, isaliye hindU alpasaMkhyaka hai tathA pUrvI rAjyoM | ke kesa meM jisakA nirNaya dinAMka 13-08-2004 ko mAnanIya meM IsAI samudAya bahumata meM haiM, isaliye hindU alpasaMkhyaka | sarvocca nyAyAlaya ne diyA hai, yaha karAra diyA hai ki pakSakAra haiN| paMjAba meM sikha samudAya alpasaMkhyaka meM na hokara hindU | kA kartavya hai ki vaha nyAyAlaya ke nirdezanoM kI pAlanA alpasaMkhyaka hai| yadi TI.ema.pAI phAuNDezana ke kesa ke | kare, usake aucitya athavA guNa-doSa para vicAra karane kA siddhAMtoM kI samIkSA kI jAve to kevala jaina samudAya hI | usako koI adhikAra nahIM hai| kAnUna kI salAha para nirdezanoM pratyeka rAjya, pratyeka DisTriksa meM alpasaMkhyaka pAye jaaveNge| | ke aucitya para vicAra nahIM kiyA jA sktaa| nirdezana kI dillI rAjya kendra zAsita hai vahAM kI sarakAra yaha mAnatI hai | pAlanA na karanA nyAyAlaya kI avamAnanA hai isa nirNaya meM ki kendra ko hI jaina samudAya ko alpasaMkhyaka kA darjA denA nyAyAlaya ne ke.jI. derAzarI banAma yU. oNpha iMDiyA 2001 hogaa| TI.ema.e.pAI ke kesa meM yaha kahIM ullekha nahIM hai | (10) esa.sI.sI. 496 va TI Ara dhannajaya banAma vasudevA ki kendra sarakAra ko alpasaMkhyakatA ke sambandha meM nirNaya | 1995 (5) e.sI.sI. 619 kA AdhAra mAna liyA hai| lene kA adhikAra nahIM hai| yadi kendra sarakAra yaha mAnatI hai | isa prakAra hama uparokta nirNayoM ke saMdarbha meM kesa ki kendra ko alpasaMkhyakatA ke sambandha meM nirNaya lene kA | kI vivecanA kareM to eka hI niSkarSa para pahu~ceMge ki bhArata adhikAra nahIM hai to aba taka jina-jina dhArmika samudAyoM sarakAra ko sarvocca nyAyAlaya ke nirdezana anusAra apanA ko alpasaMkhyaka varga kA darjA diyA gayA hai vaha amAnya va | nirNaya denA bAdhyakArI thA aura aisA na kara bhArata sarakAra ne adhikAra zUnya hai| vijJapti dinAMka 23-10-1993 prabhAva | nyAyAlaya kI avamAnanA kI hai| zapathakartA zrI svaparAya zUnya hai, jisake dvArA muslima, sikha, IsAI, pArasI ko | saMyukta saciva va maMtrIgaNa kenTempaTa oNpha korTa ke jurma ke dhArmika alpasaMkhyaka mAnA gayA hai| ina dharmoM ke sAtha jaina | doSI haiM unake viruddha kAryavAhI kara sajA dilAne ke liye dharma bhI eka svataMtra dharma hai, isalie use alpasaMkhyaka na | ucita kadama uThAne cAhiye, tAki bhArata sarakAra ke maMtrIgaNa mAnanA bhAratIya saMvidhAna ke anuccheda 14 kA atireka hai. va adhikArI sarvocca nyAyAlaya ke nirdezanoM ko pAlanA na ullaMghana hai| karane kA duHsAhasa na kara skeN| aura nyAyAlaya kI garimA vastutaH prastuta kesa meM ina viSayoM para vicAra karane kI pratiSThA akSuNya rahe aura yaha dhAraNA balavatI ho uThe kI AvazyakatA hI nahIM hai| sarvocca nyAyAlaya ne apane | ki- By You ever high the law is above you Adeza dinAMka 29-08-2004 meM yaha nirdezana diyA thA ki | arthAt kAnUna ke Upara koI nahIM hai| kendra sarakAra 4 mAha meM apane nirNaya se nyAyAlaya ko 23, maujI kaoNlonI, sUcita karegI ki kyA jaina samudAya alpasaMkhyaka hai yA mAlavIya nagara, jayapura ___AcArya vidyAsAgara jI ke subhASita samatA kA artha pakSapAta nahIM hai kintu yaha to mAdhyastha bhAvoM kI eka aisI bhUmikA hai jahA~ para na vAda hai na vivaad| sAdhaka ke liye anya sabhI zaraNa tAtkAlika ho sakatI haiM para use samatA hI eka mAtra zAzvata zaraNa hai| jarA-jarA sI bAtoM meM kSubdha honA jJAnI kI praur3hatA nahIM hai, jJAnI kI praur3hatA kI jhalaka samatA meM hai| * samatA bhAva hI zrAmaNya hai usI meM zramaNa kI zobhA hai| 'sAgara bUMda samAya' 26 maI 2005 jinabhASita Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jijJAsA - samAdhAna praznakartA: saMgItA pavana kumAra jaina, nandurabAra jijJAsA : jIvandhara svAmI aura bha. vardhamAna samakAlIna the| inameM se pahale mokSa kauna gayA ? samAdhAna: jIvandharakumAra kA sabase prAcInatama caritra varNana uttara purANa ke 75veM parva meM prApta hotA hai| 75veM parva ke zloka naM. 183 se zloka naM. 651 taka atyaMta manohara jIvandhara svAmI ke caritra kA varNana hai| isa parva ke zloka naM. se 687 meM isaprakAra kahA hai : 685 bhavatA paripRSTo'yaM jIvaMdharamunIzvaraH / mahIyAn sutapA rAjan saMprati zrutakevalI // 685 // ghAtikarmANi vidhvasya janitvA gRhakevalI / sArdhaM vihRtya tIrthezA tasminmukti madhiSThite // 686 // vipulAdrau hatAzeSakarmA zarmAgrameSyati / iSTASTaguNasaMpUrNo niSThitAtmA niraJjanaH // 687 // artha : sudharmAcArya rAjA zreNika se kahate haiM ki rAjana ! tUne jisake viSaya meM pUchA thA ve yahI jIvandhara munirAja haiM, ye bar3e tapasvI haiM aura isa samaya zrutakevalI haiN| ghAtiyA karmoM ko naSTakara ye anagAra kevalI hoMge aura zrI mahAvIra bhagavAna ke sAtha vihArakara unake mokSa cale jAne ke bAda vipulAcala parvata para samasta karmoM ko naSTakara mokSa kA utkRSTa sukha prApta kreNge| vahA~ ye aSTaguNoM se sampUrNa, kRtakRtya aura niraMjana karma kAlimA se rahita ho jaaveNge| uparokta pramANa ke anusAra pahale bhagavAna vardhamAna mokSa padhAre usake bAda jIvandharakumAra ko mokSa huA thaa| jijJAsA- siddhAlaya meM pudgala dravya siddhabhagavantoM para kyA upakAra kara rahA hai ? samAdhAna pudgalakRta upakAra kA varNana tatvArtha sUtra adhyAya 5 ke 19veM aura 20veM sUtra meM kahA gayA hai:zarIravAGmanaH prANApAnAH pudgalAnAm // 19 // sukha-duHkha jIvita maraNopagrahAzca // 20 // artha : zarIra, vacana, mana aura prANApAna yaha pudgaloM upakAra hai // 19 // uparokta sabhI pudgalakRta upakAra azuddha jIva para hI saMbhava haiN| vartamAna meM jo siddha bhagavAna siddhAlaya meM virAjamAna haiM, una para koI bhI upakAra saMbhava nahIM hai| ataH vartamAna meM paM. ratanalAla bainAr3A siddhAlaya meM virAjamAna siddha bhagavantoM para kisI bhI pudgala dravya kA koI bhI upakAra nahIM mAnanA caahie| praznakartA : zrImatI jyoti luhAr3e, koparagAMva jijJAsA : Ayukarma kA saMghAtana, parizAtana se koI saMbaMdha hai kyA ? samAdhAna : zrI dhavalApustaka - 9, pRSTha 26-27 para saMghAtana, parizAtana kI paribhASA isa prakAra kahI hai- 'pA~coM zarIroM meM se vivakSita zarIra ke paramANuoM kA nirjarA ke binA jo saMcaya hotA hai use saMghAtana kRti kahA jAtA hai / ' bhAvArtha : pA~coM zarIrI ke yogya nokarma vargaNAoM ke samUha ko pratyeka jIva pratisamaya grahaNa karatA hai| vaha grahaNa karanA saMghAtana kahA jAtA hai aura pratisamaya zarIra se jo nokarma vargaNAyeM nirjarita hotI haiM use parizAtana kahA jAtA hai| yaha saMghAtana-parizAtana kI kriyA kevala pA~coM zarIroM ke yogya nokarma vargaNAoM meM hotI hai anya meM nhiiN| Ayukarma kI kArmaNa vargaNAoM kI to baMdha aura nirjarA hotI hai| isaprakAra Ayukarma kA saMghAtana-parizAtana se koI saMbaMdha nahIM hai / chedopasthApanA cAritra hotA hai athavA nahIM? jijJAsA : parihAravizuddhi cAritra vAle muni ke samAdhAna : parihAravizuddhi saMyama ke dhArI munirAja sAmAyika aura chedopasthApana cAritra ke dhArI hote haiN| isa saMbaMdha meM paMcasaMgraha meM isaprakAra kahA hai, 'paMcasamido tigutto pariharai sayA vi johu sAvajjaM / paMcajameyajamo vA parihArayasaMjado sAhU (131) artha - pA~ca samiti aura tIna guptiyoM se yukta hokara sadA hI sarva sAvadya yoga kA parihAra karanA tathA pA~ca yamarUpa bheda saMyama (chedopasthApanA) ko athavA eka yamarUpa abheda saMyama (sAmAyika) ko dhAraNa karanA parihAra vizuddhi saMyama hai| aura usakA dhAraka sAdhu parihAra vizuddhi saMyata kahalAtA hai|' bhAvArtha- parihAra vizuddhi cAritra vAloM ke sAmAyika aura chedopasthApanA donoM cAritra hote haiM / zlokavartika meM tatvArthasUtra adhyAya 9/47 kI TIkA karate hue A. vidyAnanda mahArAja ne likhA hai ki, 'kaSAya kuzIla sAdhu to sAmAyika, chedopasthApanA, parihAravizuddhi aura sUkSmasAMparAya nAma ke cAroM saMyamoM meM pravRtta rahe haiM / arthAt kaSAya kuzIla muniyoM ke cAroM cAritra pAye jAte haiM / ' tatvArthasUtra adhyAya 10/9 kI TIkA karate hue sabhI AcAryoM ne pA~coM cAritra vAle muniyoM ko siddhapada prApta hone kI maI 2005 jinabhASita 27 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apekSA se bhI siddhoM meM bheda svIkAra kiyA hai arthAt kucha aise / ciMtavana kara rahA ho, jaise-maiM zuddha buddha saccidAnaMda hU~, mere bhI munirAja hote haiM, jinake pA~coM cAritra pAye jAte haiM arthAt | aMdara rAga-dveSa vagairaha kucha bhI nahIM hai, to usa samaya bhI usa parihAravizuddhicAritra ke sAtha chedopasthApanAcAritra kA honA jIva ke AtmAnubhava nahIM kahA jA sktaa| yaha AdamI to asaMbhava nahIM hai| usa bhikhArI kI taraha pAgala hai, jo janma se daridra hote hue bhI jijJAsA : kyA RddhiyoM ke sAtha zreNI ArohaNa saMbhava apane Apako cakravartI mAna rahA ho| isase to vaha mithyAdRSTi kucha acchA hai jo apane Apako dukhI anubhava karatA huA socatA hai ki yaha dukha majhe kyoM ho rahA hai aura yaha kaise naSTa samAdhAna : RddhiyoM ke sAtha zreNI ArohaNa karane meM ho sakatA hai| itanA avazya hai ki jo tatvazraddhAnI kabhI koI Apatti nahIM hai arthAt avadhijJAna yA manaHparyayajJAna gRhasthocita bAtoM kI tarapha se mana ko mor3akara ekasA vicAra Rddhi ko dhAraNa karane vAle munirAja zreNI ArohaNa kara kara rahA ho ki maiM svabhAva kI apekSA to siddhoM ke samAna sakate haiM yA sarvapUrvitva Rddhi ko dhAraNa karane vAle munirAja nirvikAra huuN| vartamAna meM karma saMyoga ke kAraNa bAhya padArthoM zreNI ArohaNa kara sakate haiN| parantu itanA avazya jAnanA meM iSTa-aniSTa kalpanA rupa vikAra mujhameM ho rahA hai, jise mujhe cAhie kiRddhiyoM kA prayoga karate hae zreNI ArohaNasaMbhava chor3anA cAhiye ityaadi| to usakA yaha vicAra sadvicAra hai nahIM hai| kyoMki Rddhi ArohaNa karate samaya zukla dhyAna rUpa dharmabhAvanA rupa hai aura maMda lezyA ke hone se hone vAlA yaha mahAna ekAgratA kI AvazyakatA hotI hai jo Rddhi prayoga karate samaya saMbhava nahIM hai| pariNAma svarupAcaraNa yA AtmAnubhUti yA AtmAnubhava meM kAraNa mAnA gayA hai|' jijJAsA : kyA caturtha guNasthAna meM AtmAnubhUti hotI A. jJAnasAgara jI mahArAja ke uparokta prakaraNa ke anusAra caturtha guNasthAna meM AtmavizvAsa to hotA hai parantu samAdhAna : isa prazna kA uttara AcArya jJAnasAgara jI AtmAnubhUti athavA svarupAcaraNarupacAritra kadApinahIM hotaa| mahArAja ne 'samyaktvasArazatakam' nAmaka graMtha meM bahuta suMdara (7) praznakartA- kAntAprasAda jI mujjapharanagara diyA hai| usI ke anusAra yahA~ likhA jAtA hai, 'jaba saMjvalana kaSAya kA tIvra udaya na hokara maMda udaya hotA hai, taba yaha jijJAsA - kyA abhavya ahamindra pada prApta kara sakatA jIva apane puruSArtha se usamaMda udaya ko dabAkara yA naSTa karake apane Apa meM lIna ho jAtA hai, usa lIna hone ko | samAdhAna- solahaveM svarga se Upara navagraiveyaka, nava AtmAnubhava yA AtmAnubhUti kahate haiN| yahI svarUpAcaraNa | anudiza evaM paMca anuttara vimAnoM meM utpanna hue sabhI deva svayaM cAritra hai| caturtha guNasthAnavartI ko AtmAnubhUti to nahIM hotI | ko indra samAna udghoSita karane vAle hote haiM, ata: una sabako magara Atma tatva kA vizvAsa jarUra hotA hai| jaise- kisI ahamindra kahA jAtA hai| jijJAsAkAra kA prazna yaha hai ki vyakti ke tIna patra haiM, jinhoMne namaka kI DelI ko uThAkara | abhavya ina devoM meM utpanna hotA hai yA nahIM? khAyA vaha namakIna lagI, phira jaba unako mizrI ke Dele diye samAdhAna yaha hai ki anudiza aura anuttara meM utpanna to unhoMne unako bhI namaka mAnakara dUra pheMka diyaa| taba pitA hone vAle jIva samyagdRSTi hI hote haiM, samyagdarzana evaM bhAvaliMga ne kahA yaha namaka nahIM kintu mizrI hai evaM namakIna nahIM, sahita digambara muni avasthA dhAraNa kie binA inameM utpanna mIThI hai| parantu putroM ne nahIM maanaa| bAda meM jaba mizrI ke Dele honA saMbhava nahIM hotaa| ataH inameM abhavya kI utpatti saMbhava para makkhiyA~ bhinabhinAne lagI aura namaka ke Dele para makkhiyAM nahIM hai parantu abhavya ko saMsAra bhramaNa karate hue paMca parAvartana nahIM gaI taba pitA ne phirsmjhaayaa| tIna putroM meM se eka putra karane hote haiN| inameM caturtha bhava parAvartana hai| isako pUrA karane ko phira bhI vizvAsa nahIM huaa| anya do putroM meM se eka putra ke lie cAhe bhavya ho yA abhavya sabhI ko nIce sAtaveM naraka ne kahA ki pitAjI kaha rahe haiM ata: yaha mizrI hI hogI, mIThI taka, Upara navam graiveyaka taka tathA manuSya evaM tiryaMca Ayu hI hogii| parantu tIsare putra ne turanta mizrI kI DelI ko | ke samasta vikalpoM meM utpanna honA hai Avazyaka hotA hai uThAkara cakhA aura kahA ahA, sacamuca mizrI hai, mIThI hai| tadnusAra jaba koI abhavya jIva bhaya parivartana karate hue isIprakAra se mithyAdRSTi ko to Atmatatva para vizvAsa hI nahIM graiveyakoM ke sabhI Ayu vikalpoM meM utpanna hotA hai taba vaha hotaa| avirata samyagdaSTi ko AtmavizvAsa mAtra hI hotA hai ahamindra pada ko avazya prApta karatA hai| isa prakAra abhavya parantu zukladhyAnI jIva ko AtmAnubhUti athavA AtmAnubhava bhI ahamindra pada ko prApta karate haiM, yaha spaSTa huaa| rUpa Ananda kI prApti hotI hai| 1/205, prophesara kaoNlonI, yadi koI gRhastha hote hue bhI apane Atmasvarupa kA AgarA - 282 002 28 maI 2005 jinabhASita Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAcAra DaoN. zikharacaMda jI kI kuNDalapura meM sallekhanA httaa| vizvavaMdanIya saMtaziromaNI AcArya zrI vidyAsAgarajI mahArAja ke sasaMgha sAnnidhya meM kuNDalapura kSetra kameTI ke pUrvaadhyakSa dazama pratimAdhArI, gurucaraNoM meM mukti kI abhilASA rakhanevAle, bar3ebAbA ke paramabhakta brahmacArI DaoN. zikharacaMda jaina haTA (75 varSa) ne siddhakSetra kuNDalapura meM dhuleMDI kI zAma 6:44 baje isa nazvara deha ko tyAga kara samAdhi prApta kii| holI (dhuleDI) parva para bhArI saMkhyA meM deza ke kone-kone se zraddhAlu bhaktagaNa kuNDalapura meM ekatra huye the| dopahara meM AcAryazrI kA maMgala pravacana huA, saMdhyAkAla AcAryabhakti meM sammilita hone DaoN. zikharacaMda paidala calakara jJAnasAdhanA kendra meM AcArya zrI ke samakSa phuNce| AcAryabhakti ke bAda vahA~ leTe zikharacaMda jI ko AcAryazrI ne saMbodhita kiyaa| hAtha uThAkara baDebAbA kI jaya bolane ko kahA to unhoMne hAtha uThAkara saMketa diyaa| isa bIca AcAryazrI kA pUrA saMgha (lagabhaga 51 munigaNa) mahAmaMtra NamokAra kA udghoSa karate rahe aura dekhate-dekhate zikharacaMdajI isa asAra saMsAra se vidA ho gaye / DaoN. jaina aneka sAmAjika evaM dhArmika saMsthAoM se jur3e rhe| kuNDalapura kSetra kameTI ke mahAmaMtrI evaM adhyakSa bhI rhe| do cAturmAsa AcAryazrI ne inake kAryakAla meM kiye| AcAryazrI ke samakSa dIkSA hetu prayAsarat rahe / sallekhanA hetu bhI aneka bAra nivedana kiyA / antataH unakI abhilASA bar3e bAbA ke caraNoM meM pUrNa huI / dharmAtmA nikaTa hoM, carcA dharama sunAveM / vo sAvadhAna rakkheM, gAlipha na hone pAve // dina rAta mere svAmI, maiM bhAvanA ye bhAU~ / dehAnta ke samaya meM guru ko na bhUla jAU~ // antyeSTi samAdhisthala chaighariyA ke pAsa kuNDalapura meM sampanna huii| aisI sallekhanA ke lie bar3e-bar3e AcArya bhI tarasate haiM DaoN. zikharacaMda jI ke yogadAna ko AcArya zrI ne sarAhA kuNDalapura ke pahale cAturmAsa san 1976 meM DaoN. zikharacaMda haTAvAloM ne vidyAbhavana kI bAta rakhI thI, ve usa samaya kuMDalapura kameTI ke adhyakSa the| unhoMne jisa karmaThatA se kSetra kA vikAsa kiyA aura yogadAna diyA hai, usako dekhakara lagatA hai ki yadi aise loga ho jAe~ge to bhAratavarSa meM kaI bar3ebAbA ke maMdira bana sakate haiN| ina jaisA samarpita vyakti atyaMta durlabha hai, ve mAI ke lAla the, kuNDalapura ke adhyakSa ke rUpa meM unhoMne 5-5 varSa ke do kAryakAla pUrNa kie| usI samaya kuNDalapura ke bar3e bAbA ke maMdira ke jIrNoddhAra kI yojanA banI, jo Aja bhI jArI hai / isI samaya unhoMne vratI banane kA saMkalpa liyaa| samaya rahate unhoMne sAdhanA prAraMbha kii| pahalI pratimA se dasavIM pratimA taka kI sAdhanA nirdoSa rUpa se kii| ukta Azaya ke udgAra saMta ziromaNi AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ne DaoN. zikharacaMda jaina haTA kI samAdhimaraNa (sallekhanA) ke bAda Ayojita zraddhAMjalI sabhA meM vyakta kie| AcAryazrI ne DaoN. zikharacaMda ke vyaktitva aura kRtitva kI carcA karate hue kahA ki unakI bhAvanA hamezA sallekhanA kI rahatI thii| kucha cIjeM bhAvanA se hotI haiM, na dhana lagatA hai, na tana lagatA hai / aisI sallekhanA ke lie bar3e-bar3e AcArya bhI tarasate haiN| ve bar3ebAbA ke lie samarpita the aura unhoMne bar3e bAbA ke hI caraNoM meM nazvara zarIra ko samarpita kiyaa| unakI sallekhanA meM 50 muniyoM kI upasthiti apane Apa ho gii| abhI ve tilavArA dayodaya Ae the aura kahA ki maiM vRddha hU~, isalie Apa dIkSA nahIM de rahe haiM, yaha mere lie abhizApa hai| maiM nirvikalpa rahanA cAhatA thA, isalie unheM dIkSA nahIM dI / zarIra se vRddha ho gae the| zarIra bhI jIrNa-zIrNa thaa| unheM nirdeza die gaye ki Apa sallekhanA kI taiyArI kro| unakI bhAvanA thI- maiM bar3e bAbA ke pAsa rahanA cAhatA hU~ aura choTebAbA Apako bhI chor3anA nahIM cAhatA hU~, hamezA bar3e-bar3e patra likhakara bhejA karate the / patra par3hakara lagatA thA ki unakI utkRSTa bhAvanA sallekhanA kI hai| yoga banA, hamArA yahA~ AnA huaa| kala zAma ko unake zarIra ne kAma karanA chor3a diyA / parasoM ve mere pAsa Ae aura kahA ki Aja bahuta bar3hiyA laga rahA hai, AjJA ho to bar3ebAbA ke darzana ke lie calA jAU~ / vizuddhi acchI thI, 24 ghaMTe nahIM hue, zarIra aura DAuna huaa| kala zAma ko bhakti ke bAda samasta munisaMgha kI upasthiti meM 15 minaTa nahIM lge| unheM saMbodhita kiyaa| unase kahA- bar3e bAbA ko namostu kro| hAtha uThAyA aura oMTha hilAye / 15 miniTa ke bhItara khela samApta gyaa| maI 2005 jinabhASita 29 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apa logoM ko isase preraNA lenA caahie| abhI ATha dina pUrva premacaMda jaina lalitapura, jo udAsIna Azrama meM rahate the, bar3e bAbA ke abhiSeka ke lie tilaka lagAyA apane lalATa para aura bar3ebAbA ke zrIcaraNoM meM jaise hI sira navAyA ki saMsAra se prasthAna kara ge| yaha buMdelakhaMDa sAdhanA kA khaMDa hai, yahA~ acchI vizuddhi hai| zuddha rahana-sahana aura vyavasAya hai, sAdagI hai| yahA~ kA sahI vikAsa nahIM huA hai, parantu dhArmika dRSTi se yahA~ kA vikAsa bahuta acchA hai| divaMgata AtmA kI bhAvanA zIghra pUrNa ho / zraddhAMjalI sabhA meM paM. mUlacaMda luhAr3iyA - madanagaMja kizanagar3ha, bra. jinezajI, adhiSThAtA jaina gurukula mar3hiyA (jabalapura), jayakumAra 'jalaja', saMtoSa siMghaI adhyakSa kuMDalapura siddhakSetra kameTI ne bhI zraddhAsumana arpita karate hue kahA ki DaoN. zikharacaMda jI vratoM ke prati kaTTara the, sAdhanA ke lie unakA samarpaNa advitIya thA / maNDalA (ma.pra.) meM paJcakalyANaka pratiSThA samAroha sampanna paramapUjya prAtaH smaraNIya saMtaziromaNi AcArya zrI vidyAsAgarajI mahArAja ke AzIrvAda se revA - taTa para basI nagarI (maNDalA) meM prathama bAra dinAMka 11-02-05 se dinAMka 17-02-05 taka Ayojita hone vAle aitihAsika traya - gajaratha mahotsava meM sivanI se bihAra kara padhAre AcArya zrI vidyAsAgarajI ke AjJAnuvartI paramaziSya munizrI samatAsAgara jI, ailaka zrI nizcayasAgarajI, kSullaka zrI pUrNasAgarajI mahArAja ke maNDalA nagara meM praveza ke avasara para unakI bhavya agavAnI kI gii| zrI zAntinAtha digambara jaina paMcAyatI maMdira mahAvIra mArga maNDalA ke bhUtala meM zrI siMghaI kezarIcaMda dvArA navanirmita vedI, usa para zrI santoSakumAra abhilASakumAra jaina dvArA virAjamAna atimanojJa atizayakArI zrI 1008 zrI zAntinAtha bhagavAna kI zveta mArbala kI padmAsana pratimAjI evaM rAyaseTha nandanakumArajI parivArajana dvArA dvitIya tala para kalAtmaka vedI, jisakI nakkAzI meM zuddha sone kA varka lagAkara ati sundara navanirmita kAMca kI vedI para zrI 1008 zrI zItalanAtha bhagavAna kI lAla pASANa kI padmAsana 5 phuTa kI pratimA virAjamAna kI / mahArAjazrI ke sAnnidhya meM vANIbhUSaNa bA.bra. pratiSThAcArya vinaya bhaiyAjI ke tatvAvadhAna meM paMcakalyANaka pUjA vidhAna 30 maI 2005 jinabhASita | saMpanna huaa| muni zrI samatAsAgara jI mahArAja sasaMgha maNDalA nagara ke zAMtinAtha jinAlaya meM virAjamAna haiM / munizrI kI niyamita dharmadezanA, puruSArthasiddhayupAya, grantha para ho rahI hai| aSTa divasIya janajAgaraNa pravacanamAlA ke janakalyANakArI upadezoM se prabhAvita hokara AdivAsI bAhulya ilAke ke aneka logoM ne madyamAMsa kA tyAga kiyA / azoka kauchala, maNDalA zrI sammedazikhara meM siddhacakramaNDalavidhAna sampanna muni zrI pramANasAgara jI mahArAja dvArAabhUtapUrva dharmaprabhAvanA saMta ziromaNi AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke parama prabhAvaka ziSya munizrI pramANasAgara jI mahArAja ke sasaMgha sAnnidhya meM tIrtharAja sammeda zikhara meM 1008 siddhacakra mahAmaNDala vidhAna dhUmadhAma se sampanna huaa| aSTAhnikA mahAparva ke pAvana avasara para Ayojita isa mahotsava kA Ayojana dharmaprabhAvanA samiti ke tatvAvadhAna meM kiyA gayA, Ayojana ke puNyArjaka ke banane kA saubhAgya teraha paMthI koThI ke kSetrIya maMtrI prasiddha samAjasevI munibhakta zrI kanhaiyA lAla jI suganI devI auraMgAbAda ko milA jinhoMne isa mahotsava meM sampUrNa kharca apanI ora se kiyA / vividha dhArmika aura sAMskRtika kAryakramoM ke sAtha sampanna hone vAle isa Ayojana kA zubhArambha azoka jI pATanI Ara. ke. mArbala kizanagar3ha ke kara kamaloM se huaa| apane parivAra sahita padhAre zrI pATanI jI ne apanI ora se gyAraha lAkha rUpaye kI dAna rAzi ghoSita kii| Ayojana kA samasta vidhi vidhAna pratiSThAcArya bA.bra. pradIpa jI azokanagara va bra. annu bhaiyA zahapurA ke nirdezana meM sampanna huaa| Ayojana meM sabase jyAdA AkarSaNa munizrI ke pravacanoM meM dekhA gayA pratidina prAtaH aura dopahara meM munizrI prabhAvI pravacana hue| dila aura dimAga ko jhakajhora denevAle munizrI ke mohaka pravacanoM ne sabhI ko maMtra mugdha kara diyaa| isa Ayojana meM bahuta se loga zAmila hue the, jinhoMne munizrI ke pahalIvAra hI darzana kie the| jhArakhaNDa ke lAla ko itanI prabhAvI sthiti meM dekhakara sabhI kA mana abhibhUta thaa| sAyaMkAla AcArya bhakti ke uparAnta zaMkA samAdhAna ke kAryakrama meM munizrI apane tArkika uttaroM se sabhI kI bhrAntiyoM ko bar3I sahajatA se sarala kara dete the / chItaramala jaina pATanI Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrata-vaibhava kA lokArpaNa sampanna dillI (rohiNI, sekTara - 8) meM Ayojita paMcakalyANaka mahotsava meM jJAnakalyANaka ke dinAMka (182-05) ko deza ke suvikhyAta pratiSThAcArya paM. gulAbacaMda puSpa ke nirdezana meM bra. jayakumAra nizAnta ke saMkalana / saMyojana tathA bra. vinoda jaina (papaurA jI) aura paM. vinoda jaina (rajavAMsa) ke saMpAdakatva meM prakAzita mahanIya kRti ' vrata vaibhava' kA lokArpaNa huA / cAra khaNDoM meM prakAzita isa grantha meM 475 vratoM kA svarUpa, unakI pUjA, kathAyeM, maMtra, udyApana vidhi Adi kA vistAra se vivaraNa diyA gayA hai| 'vrata vaibhava' ke cAroM bhAgoM kA prakAzana mannUlAla jaina pratiSThAcArya smRti TrasTa, TIkamagar3ha kI ora se kiyA gayA hai| cAroM bhAgoM kA mUlya 380 rU. hai / yaha grantha bra. jayakumAra 'nizAnta' puSpa bhavana, TIkamagar3ha (ma.pra.), zrI di. jaina paMcabAlayati mandira, satyama gaisa ke sAmane, e bI ror3a, iMdaura (ma.pra.) Adi se prApta kiyA jA sakatA hai| DaoN. jyoti jaina khataulI- 251201 (u.pra.) bha. AdinAtha kA janma va tapa kalyANaka mahotsava saMpanna ajamera, 03 apraila 05 / zrI digambara jaisavAla jaina samAja kI ora se paramapUjyA AryikA 105 zrI pUrNamati mAtAjI sasaMgha ke pAvana sAnnidhya meM lAla koThI kesaragaMja ke prAMgaNa meM bhagavAna AdinAtha kA janma va tapa kalyANaka mahotsava bar3e harSa va ullAsa ke sAtha manAyA gyaa| hIrAcanda jaina prophesara DaoN. 'bhAgendu' jaina (damoha) zruta samvarddhana puraskAra se sammAnita varSa 2004 kA AcArya zAntisAgara ( chANI ) smRti zruta samvarddhana puraskAra vidvad jagata ke gaurava, damoha jilA jaina paMcAyata evaM digambara jaina paMcAyata ke saMrakSaka DaoN bhAgacanda jaina ' bhAgendu' ko gata 18 pharavarI 2005 ko rAjasthAna ke atizaya kSetra tijArA (jilA-alavara) meM eka bhavya samAroha meM sarAkoddhAraka pa0 pU0 upAdhyAyaratna jJAnasAgara jI mahArAja ke sasaMgha sAnnidhya meM rupaye 31000=00 kI sammAna nidhi ke sAtha zAla, zrIphala, sAhitya - prazasti evaM smRticinha ke rUpa meM pradAna kiyA gyaa| DaoN. RSabha siMghaI sammAnita dayodaya pazudhana saMrakSaNa samiti evaM zrI mANikacaMda mANakabAI paramArthika TrasTa haradA ke saMyukta tatvAvadhAna meM netra roga cikitsA zivira ke samApana avasara para 25 hajAra netra rogiyoM kA saphala oNparezana karanevAle nagara ke suprasiddha netra cikitsaka DaoN. RSabha siMghaI kA bhAvabhInA sammAna kiyA gyaa| zrI bhAgacanda jI bAkalIvAla ke suputra (ci. jitendra) kA vivAha sampanna sAMgAnera, jayapura zrI digambara jaina atizaya kSetra mandira saMghIjI ke koSAdhyakSa, jAne mahendra kumAra ajamerA mAne samAja sevI evaM vibhinna dhArmika evaM sAmAjika saMsthAoM se jur3e zrI bhAgacandajI bAkalIvAla ke suputra ci. jitendra (babalU) jaina kA zubha vivAha jayapura ke vyavasAyI zrI tejakaraNajI zAha kI suputrI sau.kA~. zucI ke sAtha dinAMka 18.02.2005 ko sAnanda sampanna huA / isa zubhaavasara para jinabhASita ko pAMcasau eka rupaye kA Arthika anudAna pradAna kiyaa| dvArA: mAnada maMtrI zrI digambara jaina atizaya kSetra mandira saMghIjI sAMgAnera, jayapura (rAja.) skUloM meM jIvadhAriyoM ke vicchedana para roka agale satra se bhopaal| madhyapradeza ke skUloM meM jIvavijJAna ke pAThyakrama meM jIvadhAriyoM ke vicchedana (Disekzana) para roka varSa 2005-06 ke zikSA satra se lgegii| yaha jAnakArI skUlazikSA maMtrI DhAlasiMha visena ne zrI ajaya viznoI ke prazna ke likhita uttara meM dii| DaoN. visena ne kahA ki jIvadhAriyoM ke vicchedana para roka kA nirNaya mAdhyamika zikSA maMDala dvArA jIvavijJAna viSaya samiti kI siphAriza evaM pAThyacaryA samiti ke anumodana ke bAda liyA gayA hai| abhI jIvavijJAna ke prAyogika kArya meM Diseksana para aicchika roka hai| aba ise pUrI taraha pratibaMdhita kiyA jAyegA / mukeza zAha eDavhokeTa, jayakumAra 'jalaja' haTA maI 2005 jinabhASita 31 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI siddhacakra maNDala vidhAna mahotsava sAnanda sampanna / hama samAja va rASTra ke lie upayogI baneM, garIba ke lie ___ madanagaMja (rAja.) meM phAlguna mAsa kI aSTAhnikA parva | sahayogI baneM, apane kArya ko pUjA kI taraha sampAdita meM dinAMka 18 mArca se 26 mArca taka Ayejita 8 divasIya zrI | karane ke lie karmayogI tathA AtmakalyANa ke lie dharmayogI siddhacakra mahAmaNDala vidhAna mahotsava kA samApana ravivAra | baneM tabhI hama sacceyogI bana sakate haiN| tathA isI meM hamAre ko bhavya zobhAyAtrA ke sAtha huaa| isakAAyojana zrI celanA | sampUrNa vyaktitva kA vikAsa sambhava hai| svastha zarIra ke jAgRti mahilA maNDala ne kiyA thaa| lie svasthya maStiSka kA honA jarurI hai| svastha zAntA pATanI, madanagaMja | maStiskajIvana ke hara kSetra meM agraNI hotA hai|' haidarAbAda meM jaina gurukula kI sthApanA zramaNa jJAna bhAratI : chAtra praveza sUcanA jUna 2004 ko haidarAbAda meM gurukula kI sthApanA kI pUjya AcArya zrI 108 vidyAsAgara jI mahArAja ke gaI, jisameM vartamAna meM 25 chAtra iNTara prathama varSa meM adhyayanarata maMgala AzIrvAda evaM upAdhyAya zrI 108 jJAnasAgara jI mahArAja haiN| prativarSa 25 digambara jaina chAtroM ko jo 10 vIM kakSA meM kI maMgala preraNA se saMcAlita zramaNa jJAna bhAratI vidyA niketana prathama zreNI se uttIrNa haiM, unako praveza diyA jAtA hai| caurAsI mathurA kA paMcama zaikSaNika satra 1julAI 2005 se jo chAtra dharma meM ruci rakhate haiM, 10vIM kakSA meM prathama prAraMbha ho rahA hai| zreNI se uttIrNa haiM tathA jo apanA bhaviSya banAnA cAhate haiM, ve yaha bhAratavarSa kA sarvottama chAtrAvAsa hai| jahA~ chAtroM Avedanapatra yahA~ bhejane kI kRpA kreN| yahA~ para sArI vyavasthA ko laukika zikSA (vANijya, vijJAna, kampyUTara) ke sAtha niHzulka pradAna kI jAtI hai| dhArmika zikSA evaM saMskAra die jAte haiN| pA~ca varSoM meM dhArmika dineza pATanI, vyAkhyAtA/adhIkSaka zikSA meM chAtra pravezikA, chahar3hAlA, dravyasaMgraha, tatvArthasUtra, zrI pArasanAtha digambara jaina gurukula | sarvArthasiddhi, iSTopadeza, samayasAra evaM saMskRta ke stotroM Adi digambara jaina bhavana, 15-2-262, meM yogyatA evaM pratiSThA vidhividhAna va vAstujJAna, yogya vidvAnoM mahArAjagaMja, haidarAbAda - 500012 ke dvArA prApta karate haiN| phona : 55586295 vidyArthiyoM ko AvAsa, bhojana, lekhana sAmagrI Adi sanamata jaina maMtrI evaM zarada jaina AjIvana TrasTI kI suvidhA niHzulka upalabdha karAI jAtI hai| zrI gulAbabAI digambara jaina kanyA vidyAlaya bhopAla jina chAtroM ne dasavIM (hAIskUla) kI parIkSA isa TrasTa jo ki 70 varSIya purAnI hai usameM sanamata kumAra jaina | varSa uttIrNa kI hai tathA praveza ke icchuka haiN| vaha apanA ko maMtrI ke pada para evaM zarada jaina bhopAla | prArthanApatra, pAsaporTa sAija phoTo evaM aMkatAlikA 20 jUna (rASTrIya maMtrI bhArata varSIya digambara jaina | | taka uparokta pate para bheja sakate haiN| tIrtha kSetra kameTI evaM zrI digambara jaina jinako dasavIM kakSA meM 55% se kama aMka prApta tIrtharAja sammeda zikhara jI zAzvata TrasTa) | hue hoM ve prArthanA patra na bhejeN| ko sarvAnumati se AjIvana TrasTI niyukta seTha vijaya kumAra ToMgyA niraMjanalAla bainAr3A kiyA gayA hai| adhyakSa adhiSThAtA ullekhanIya hai isa kanyA vidyAlaya phona naM. 0565-2420323 meM prathama kakSA se AThavIM kakSA taka chAtrAyeM ni:zulka adhyayana jarUra suneM rAjamala pavaiyA santa ziromaNi AcAryaratna zrI 108 vidyAsAgara jI mahArAja ke AdhyAtmika evaM sAragarbhita pravacanoM kA prasAraNa dharmayogI hI saccA yogI 'sAdhanA cainala' para pratidina rAtri 9.30 se 10.00 baje taka gar3hAkoTA, jaina mitra milana bAlikA saMgha ke kiyA jA rahA hai, avazya suneN| tatvAvadhAna meM cala rahe vizAla vyaktitva vikAsa evaM yoga noTa : yadi Apake zahara meM 'sAdhanA cainala' na AtA ho to prazikSaNa zivira meM zivira nirdezikA DA. vandanA jaina 'sAgara' kRpayA mobAila naM. 09312214382 para avazya sUcita ne kahA ki 'yaugika jIvana apanAne ke lie jarurI hai ki / ( kreN| 32 maI 2005 jinabhASita Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mukti ke prati anurAga se hI Atma kalyANa saMbhava hai saMtaziromaNi AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke ajJAnuvartI ziSya munizrI pramANasAgara jI mahArAja dvArA parvatarAja sammedazikhara ke pAdamUla meM avasthita terApaMthI koThI madhuvana ke sabhAgAra meM Ayojita dharmasabhA meM vyakta kiye vicAra 0 munizrI pramANasAgara jI sammedazikharajI, AturatA aura AkulatA saMsAra aura mukti eka sAtha nahIM mila skte| donoM mana meM haiN| eka laMbe aMtarAla ke bAda vaMdanA karane jisake mana meM tar3apha hotI hai, ve hI mukti ke mArga para cala kA avasara milaa| AturatA hai ki kitanI jaldI una pAte haiM / zabdoM se mukti saMbhava nahIM hai| jo saMsAra meM jInA caraNoM ko prApta karU~ jo siddhAlaya meM virAjamAna haiN| cAhatA hai usakI mukti, muktidhAma (zmazAnaghATa) meM hI AkulatA hai ki una mahApuruSoM kI taraha kaba hogii| janma-maraNa bAra-bAra hotA hai, mukti sirpha eka siddhAlaya meM phuNcuuN| arihaMta aura siddha bhagavaMtoM ne bAra hotI hai| sAdhanA kI zAna para jo car3he, ve hI mukti ko yahA~ Akara nirvANa prApta kiyaa| kyA kAraNa hai? pAte haiN| madhyaloka kA vaibhava unake caraNoM meM thaa| kyoM unhoMne paramAtmA se prArthanA to hama karate haiM, parantu mana meM yahA~ Akara, tapasyA kara nirvANa prApta kiyaa| saMta kucha aura hI kAmanA rahatI hai| mukti mArga meM yaha doharApana kahate haiM- rAja-pATha, bhoga-vilAsa hI sthAyI nahIM nahIM cltaa| bahAnebAjI meM iMsAna mAhira hotA hai| nara se hai, taba unase sukha kaise mila sakatA hai| jaba taka nArAyaNa niraMjana bana sakate haiM / yaha puruSArtha manuSya jIvana baMdhana meM baMdhe rahoge, taba taka saMsAra meM sukha nhiiN| yahA~ meM hI hai| dharma kI zaraNa milI hai, buddhi milI hai| yaha duHkha hA duHkha h| jaba taka AtmA baMdhana se mukta nahIM samaya pAne kA hai, khone kA nhiiN| yaha jo avasara milA. hogI, taba taka mukti saMbhava nahIM hai| mAnava paryAya milI hai ise vyartha meM khonA nahIM hai| hamameM aura bhagavAna meM koI maulika aMtara nahIM AtmakalyANa kI dizA meM eka kadama ImAnadArI se hai| aMtara sirpha itanA hai ki unhoMne vikAroM ko jIta bar3hAyeM, tabhI kalyANa saMbhava hai| apane svarUpa ko liyA hai hama vikAroM meM jI rahe haiN| hamane apane pahicAnane kI koziza kreN| paramAtmA ke abhAva meM DaranA vikAroM ko jIta liyA hotA, to hamArA bhI sthAna isI mahasUsa karoge, usI kSaNa Apako mukti kA mArga mila parvata kI kisI ToMka para hotaa| bahata hI virala hote jaavegaa| bhagavAna vItarAgI haiN| Apa sabhI vItarAgI haiN| haiM, jo AvAgamana ke cakra se Upara uTha pAte haiN| vitta haTe, Apa vItarAgI ho jaaveNge| mukti ke prati adhikatara loga saMsAra meM hI sukha DhU~r3hate haiM, yadi anurAga hI hameM eka dina mukti kI rAha btaayegaa| saMsAra meM sukha hotA to tIrthaMkara kyoM vana ko jaate| jaba taka baMdhana se mukti nahIM milegI kalyANa saMbhava prastuti : abhinaMdana sAMdhelIya, nahIM hai| patrakAra-pATana (jabalapura) For Private & Personal use only ___ Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raji naM. UP/HIN/29933/24/1/2001-TC DAka paMjIyana kra.-ma.pra./bhopAla/588/2003-05 paramapUjya saMtaziromaNi AcArya zrI 108vidyAsAgarajI mahArAja ke AzIrvAda evaM pUjya munipuMgava zrI 108sudhAsAgarajI mahArAja kI preraNA se saMsthApita zrI digambara jaina zramaNa-saMskRti saMsthAna dvArA saMcAlita mahAkavi AcArya jJAnasAgara chAtrAvAsa praveza sUcanA zrI digambara jaina zramaNa-saMskRti saMsthAna dvArA saMcAlita mahAkavi AcArya jJAnasAgara chAtrAvAsa kA navam satra 1 julAI, 2005 se prArambha hone jA rahA hai| yaha chAtrAvAsa Adhunika suvidhAoM se sampanna va advitIya hai, jahA~ chAtroM ko AvAsa, bhojana, pustakeM, zikSaNa Adi kI samasta suvidhAyeM ni:zulka upalabdha haiN| - isa chAtrAvAsa meM praveza hetu sampUrNa bhArata ke chAtra icchuka rahate haiM, tadanusAra vibhinna pradezoM ke liye sthAna ArakSita (AvaMTita) haiN| yahA~ chAtroM ko rAjasthAna mAdhyamika zikSA borDa va rAjasthAna saMskRta vizvavidyAlaya ke nirdhArita pAThyakrama kA adhyayana niyamita chAtra ke rUpa meM zrI digambara jaina saMskRta kaoNleja, sAMgAnera, jayapura meM karAyA jAtA hai| kaoNleja ke pAThyakrama evaM paThana ke atirikta saMsthAna meM jainadarzana, saMskRta, jyotiSa, vAstuzilpa vijJAna evaM aMgrejI Adi viSayoM kA adhyayana tathA kampyUTara zikSA yogya adhyApakoM dvArA karAyA jAtA hai| isa chAtrAvAsa meM rahate hae chAtra zAstrI snAtaka parIkSA uttIrNa karane ke pazcAta jainadarzana kA ekayogya vidvAna to ho hI jAtA hai, sAtha hI yaha sarakAra dvArA Ayojita AI.e.esa., Ara.e.esa. jaisI sabhI pratiyogI parIkSAoM meM sammilita ho sakatA hai tathA apanI pratibhA ke anurUpa apekSita viSayoM kA cayana kara uccazikSA prApta kara sakatA hai| isa chAtrAvAsa meM aMgrejI sahita 10 vIM kakSA uttIrNa chAtra hI praveza le sakate haiM, ata: jo abhibhAvaka apane bAlaka ko chAtrAvAsa meM praveza karAne ke icchuka hoM tathA jinake baccoM ne 10 vIM kI parIkSA de dI hai, nimna sthAnoM meM se kisI eka sthAna ke praveza evaM cayana zivira meM bAlaka ko bhejakara lAbha le sakate haiN| kra.saM. 1. zivira kI tithiyA~ di. 18-4-05 se 28-4-05 di. 22-5-05 se 29-5-05 sthAna zrI digambara jaina mahAvIra bhavana, bArAmatI, jilA-puNe (mahArASTra) samparka sUtraH zrI bAlacaMda saMghavI (02112-222426) zrI digambara jaina zramaNa saMskRti saMsthAna AcArya jJAnasAgara chAtrAvAsa, jaina naziyAM roDa, sAMgAnera, jayapura (rAja.) samparka sUtraH zrI rAjamala begasyA (mo. 09214507630,9414337374) zrI digambara jaina bar3Amandira, gunA, jilA-azoka nagara (ma.pra.) samparka sUtraH zrI pI. ke. jaina (07542-224936) di. 12-6-05 se 22-6-05 zivira meM Akara adhyayana karanevAle zivirArthiyoM ko parIkSA evaM sAkSAtkAra dvArA tathA unakI gatavarSa kI parIkSA ke pramANapatroM ke AdhAra para cayanita kiyA jaayegaa| gaNeza kumAra rANA mahAvIra prasAda pahAr3iyA adhyakSa phona: 2374702 phona: 2205772 maMtrI ratanalAla bainADA adhiSThAtA phona: 09412264445 rAjamala begasyA upaadhiSThAtA phona: 2300594 DaoN.zItalacaMdra jaina nidezaka phona: 2781649 Jain EducatsvAmI, prakAzaka evaM mudraka : ratanalAla bainAr3A dvArA ekalavya oNphaseDa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita, jona-1, mahArANA pratApa nagara,elibrary.org bhopAla (ma.pra.) se mudrita evaM sarvodaya jaina vidyApITha 1/205 prophesara kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) se prkaashit|