Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIvarddhamAnAya nmH| aMka 6 bhAga 15 jainahitaiSI caita saM0 2447 / apraila san 1921 vissy-suucii| 1. nayA sandeza (sampAdaka) ... ... ... 162-166 2. paNDitagaNa aura hatihAsa (paM0 nAthUrAma premI) ... 166-168 3. saMkaTa-nivAraNa phaMDakA TrasTaDIDa (bA0 amita prasAda) 166-17 4. nayacakra aura devasenasUri (paM0 nAthUrAma premI) ... 170-177 5. mahAsabhAke kAnapurI adhivezanakA kaccA ciTThA (bA. ajita prasAda) 177-185 bhagavatkundakunda aura zrutasAgara (paM0 nAthUrAma premI)... 185-188 7. vividha viSaya 188-1911 praarthnaaeN| 1 janahitaiSI kisI svArthabuddhi se prerita hokara nijI lAbhake liye nahIM nikAlA jAtA hai| isake liye samaya, zakti aura dhanakA jo vyaya kiyA jAtA hai vaha kevala niSpakSa aura U~ce vicAroMke pracArake liye; ataH isakI unnatimeM hamAre pratyeka pAThakako sahAyatA denI caahie| 2 jina mahAzayoMko isakA koI lekha acchA mAlUma ho unheM cAhie ki usa lekhako ve jitane mitroko par3hakara sunA sake, avazya sunA diyA kreN| ____3 yadi koI lekha acchA na mAlUma ho athavA viruddha mAlUma ho to kevala usIke kAraNa lekhaka va sampAdakase dveSabhAva dhAraNa na karane ke liye savinaya nivedana hai| 4 lekha bhejane ke liye sabhI sampradAyake lekhakoMko AmaMtraNa hai| smpaadk| sampAdaka, bAbU jugulakizora mukhtAra / zrIlakSmInArAyaNa presa, kAzIra For Personal & Private Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ niyamAvalI | 1 jainahitaiSI kA vArSika mUlya 3) tIna rupayA pezagI hai / 2 grAhaka varSa ke zrArambhase kiye jAte haiM aura bIcameM veM zraMkase / zrAdhe varSakA malya 1 // ) 3 pratyeka aMka kA mUlya / ) cAra zrAne / 4 lekha, badaleke patra, samAlocanArtha pustaka zrAdi 'bAbU jugula kizorajI mukhtAra, sarasAvA ( mahAranapura )" ke pAsa bhejanA caahie| sirpha prabandha aura mUlya zradi sambandhI patravyavahAra isa patese kiyA jAya: mainejarajaina graMtha-ratnAkara kAryAlaya, hIrAbAga, po0 giragA~va, bambaI / naye naye grantha | kAlidAsa aura bhavabhUti / mahAkavi kAlidAsa ke abhijJAna zAkuntalakI aura bhavabhUtike uttararAmacaritakI apUrva, adbhuta aura marmasparzI samAlocanA / mUla lekhaka, svargIya nATakakAra dvijendralAla rAya / pratyeka kavi, sAhityapremI aura saMskRtazoko yaha grantha par3hanA caahie| mUlya 1 // ), sajildakA 2 ) sAhitya-mImAMsA / pUrvIya aura pAzcAtya sAhityakI kAvyoM aura nATakoMkI mArmika aura tulanAtmaka paddhatile kI huI zrAlocanA / isameM zrAryasAhitya kI jo mahattA, upakAritA aura vizeSatA dikhalAI gaI hai, use par3hakara pAThaka phar3aka uttheNge| hindI meM isa viSayakA yaha sabase pahalA grantha hai / mUlya 1 // arabI kAvyadarzana / arabI sAhityakA itihAsa, usakI vizeSatAyeM aura nAmI nAmI kaviyoMkI kavitAke namUne | hindI meM bilakula naI cIja / lekhaka, paM0 mahezaprasAda sAdhu, maulavI zrAlima-phAjila / mU0 1) sukhadAsa- jArja IliyaTa ke supra siddha upanyAsa 'sAilasa mAranara' kA hindI rUpAntara / isa pustakako hindI ke labdha pratiSTha upanyAsa-lekhaka zrIyut premacandajIne likhA hai / bar3hiyA eNTika pepara para bar3I hI sundaratAse chupAyA gayA hai / upanyAsa bahuta hI acchA aura bhAvapUrNa hai / mUlya // =) svAdhInatA - jAna sTuarTa milakI 'libarTI'kA anuvAda | yaha grantha bahuta dinoMse milatA nahIM thA, isaliye phirase chapAyA gayA hai / svAdhInatA kI itanI acchI tAtvika zrAlocanA zrApako kahIM na milegii| pratyeka vicArazIlako yaha grantha par3hanA caahie| mUlya 2) sajildakA 2|| jJAna aura karma - hindImeM apUrva tAtvika grantha / kalakattA hAIkorTa ke jaja svargIya sara gurudAsa bandhopAdhyAyake likhe hue suprasiddha granthakA anuvAda | isameM manuSya ke ihaloka aura paralokasambandhI sabhI viSayoMkI bar3I vidvattApUrNa zrAlocanA kI gaI hai| bahuta bar3A grantha hai / mUlya 3) sajildakA 3 || ) jAna sTuarTa mila - svAdhInatAke mUla lekhakakA atizaya zikSAprada aura par3hane yogya jIvanacarita / abakI bAra yaha judA chapAyA gayA hai / mUlya // =) =) tamAkhUse hAni - paM0 hanumatprasAdajI vedhakRta / ma0 malAvarodha-cikitsA - : mU0 13) phijI meM bhAratIya pratijJAbaddhakulIprathA-lekhaka, eka bhAratIya hRdaya / 22 39 mUlya 1) For Personal &ivate Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ ARARA pandrahavA~ bhAga / aMka 6 SC WALD WHEN WE hitaM manohAri ca durlabhaM vacaH / Key jainahitaiSI WOMEN WA nayA saMdeza | samAlocanA karanevAlA jainI nahIM ! kisI vastuke guNa-doSapara vicAra karanA aura unheM dikhalAnA samAlocanA kahalAtA hai / parIkSA, mImAMsA aura vivecanA bhI usIke nAmAntara haiM / samAlocanAke dvArA viveka jAgRta hotA, heyopAdeyakA jJAna bar3hatA aura andha zraddhAkA nAza hotA hai / isalie saddharmapravartaka aura sadvicAraka jana hamezA parIkSA-pradhAnatAkA abhinandana kiyA karate aura use mahattvakI dRSTise dekhA karate haiM / jainadharmameM isa parIkSA pradhAnatAko aura bhI jyAdA mahattva diyA gayA hai aura kisI bhI viSayake tyAgagrahaNa se pahale usakI acchI tarahase na ho pakSapAtI batAve sumArga, Dare nA kisIse kahe satyavANI / bane hai vinodI bhale AzayoMse, sabhI jainiyoMkA hitaiSI 'hitaiSI' / / JEG GETS caitra 2447 - zrapraila 1621 For Personal & Private Use Only jA~ca par3atAla kara lenekI preraNA kI gaI hai / guNa doSoMpara vicAra karanekA yaha adhikAra bhI sabhI manuSyoMko svabhAvase hI prApta hai, cAhe vaha manuSya choTA ho yA bar3I aura cAhe uccAsana para virAjamAna ho yA nIce para / jo manuSya kisI vastuko nirmANa karake use pablikake sAmane rakhatA hai, vaha apane usa kRtya ke dvArA isa bAtakI ghoSaNA karatA hai ki pratyeka manuSya usa vastuke guNa-doSoMpara vicAra kare / aura isalie pablikameM rakkhI huI kisI vastupara yadi koI manuSya apanI sammati prakaTa karatA hai, usake guNa-doSoMko batalAtA hai to usake isa adhikArameM bAdhA DAlanekA kisIko adhikAra nahIM hai / apanI bhUla aura apanI truTi bahudhA apaneko mAlUma nahIM huA karatI, use prAyaH dUsare loga hI batalAyA karate haiM / kabhI kabhI una bhUloM
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 aura truTiyoMkA anubhava aise logoMko ho jAyA karatA hai jo jJAnAdikameM apane barAbara nahIM hote aura bahuta kama darjA rakhate haiN| aura yaha saba AtmazaktiyoMke vikAzakA mAhAtmya hai-- kisImeM koI zakti kisI rUpa se vikasita hotI hai aura kisImeM koI kisI rUpase / aisA koI bhI niyama nahIM ho sakatA ki pUrvajoMke sabhI kRtya acche hoM, unameM koI truTi na pAI jAtI ho aura guruoMse koI doSa hI na banatA ho / pUrvajoMke kRtya bure bhI hote haiM aura guruoM tathA zrAcAryoMse bhI doSa banA karate haiM athavA truTiyA~ aura bhUleM huA karatI haiM / yahI vajaha hai ki zAstroMmeM aneka pUrvajoMke kRtyoMkI nindA kI gaI hai aura zrAcAryoM taka ke lie bhI prAyazcittakA vidhAna pAyA jAtA hai / isalie cAhe koI guru ho yA ziSya, pUjya ho yA pUjaka aura prAcIna ho yA zrarvAcIna, sabhI apane apane kRtyoM dvArA AlocanAke viSaya haiM aura sabhIke guNa-doSoMpara vicAra karanekA janatAko adhikAra hai / nItikAroMne bhI sApha likhA hai ki I jainahitaiSI / "zatrorapi guNAvAcyA doSAvAcyA gurorapi / arthAt - zatruke bhI guNa aura guruke bhI doSa kahane -- AlocanA kiye jAneke yogya hote haiM / ataH jo loga apanA hita cAhate haiM, andhazraddhA ke kUpameM giranese bacane ke icchuka haiM aura jinhoMne parIkSApradhAnatA ke mahattva ko samajhA hai unheM khUba 'jA~ca par3atAla se kAma lenA cAhie, kisI bhI viSaya ke tyAga athavA grahaNase pahale usakI acchI tarahase AlocanA pratyAlocanA kara lenI cAhie aura kevala 'bAbA vAkyaM pramANaM' ke AdhAra [ bhAga 15 para na rahanA cAhie / yahI unnatimUlaka zikSA hameM jagaha jagaha para jainazAstroM meM dI gaI haiM aura aise sAragarbhita udAra upadezoMse jainadharma zrabataka gauravazAlI banA huA hai / parantu hamAre pAThakoMko Aja yaha jAnakara Azcarya hogA ki zolApura ke seTha rAvajI sakhArAma dozIne jainasiddhAnta vidyAlaya morenAke vArSikotsava para sabhApatikI haisiyatase bhASaNa dete hue, ukta zikSAse pratikUla, jainasamAjako hAlameM eka nayA sandeza sunAyA hai; aura vaha saMkSepameM yaha hai ki jo vidvAn loga jainagranthoMkI samAlocanA karate haiM - unake guNa-doSoMko prakaTa karate haiM - ve jainI nahIM haiM ! isa sambandhameM Apake kucha khAsa vAkya isa prakAra haiM: " aba thor3e dinoMse kucha par3he-likhe logoM meM eka tarahakA bhrama hokara ve parama pUjya AcAyoMke granthoMkI samAlocanA kara rahe haiN| jo jainI haiM ve AcAyoMkI samAlocanA karate haiM, yaha vAkya kahane meM viparItatA dikhAI detI hai / AcAyoMkI samAlocanA karanevAlA jainI kaise kahalA sakatA hai ?" zramajhameM nahIM zrAtA ki jainI hone aura * zrAcAyyakI samAlocanA karanemeM paraspara kyA viparItatA hai / kyA seTha sAhabakA isase yaha zrabhiprAya hai ki, jo svayaM zrAcArya nahIM vaha zrAcArya ke guNa-doSoM kA vicAra nahIM kara sakatA athavA use vaisA karanekA adhikAra nahIM ? yadi aisA hai to seTha sAhabako yaha bhI kahanA hogA ki jo zrApta nahIM hai, anIzvara hai use zrApta bhagavAnkI, Izvara-paramAtmA kI mImAMsA aura parIkSA karanekA bhI koI adhikAra nahIM hai, na vaha kara sakatA hai / aurata ko svApI samantabhadra aura For Personal & Private Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayA sNdesh| vidyAnandAdi jaise mahAn prAcAryoMko bhI parama prAcArya aura munIndrataka nahIM kalaGkita karanA hogA aura unheM ajaina likhA ? kyA bahutase granthoM meM ajJAna, ThaharAnA par3egA; kyoMki svayaM prApta, Izvara kaSAya aura bhUla Adike kAraNa pIchese yA paramAtmAke padapara pratiSThita na hote| kucha milAvaTa nahIM huI ? kyA jinasena hue bhI unhoMne prApta-paramAtmAkI trivarNAcAra aura kundakundazrAvakAcAra mImAMsA aura parIkSAtaka kara DAlanekA jaise kucha grantha bar3e prAcAryoM ke nAmase sAhasa kiyA hai| svAmI samantabhadrane to jAlI bane hue nahIM? aura kyA ane bhagavAn mahAvIra svAmIkI bhI parIkSA kara viSayoMmeM zrajJAnAdi kisI bhI kAraNase, DAlI hai aura yahA~taka likhA hai ki devoM- bahutase prAcAryoMmeM paraspara matabheda nahIM kA Agamana, AkAzameM gamana aura chatra rahA hai ? yadi yaha saba kucha huA hai to cavarAdi vibhUtiyoMkI vajahase maiM Apako phira satyakI jA~cake lie granthakI mahAn-pUjya nahIM mAnatA, ye bAteM to parIkSA, mImAMsAaura samAlocanA zrAdimAyAviyoM-indrajAliyoM meM bhI pAI jAtI ke sivA dUsarA aura kaunasA acchA haiM* | kyA seTha sAhaba svAmI samantabhadra sAdhana hai jisase yatheSTa lAbha uThAyA jaise mahAn prAcAryopara isa prakArakA jA sake ? zAyada isI sthitikA anubhava doSa lagAne aura unheM ajaina ThaharAneke karake kisI kavine yaha vAkyaM kahA hailiye tayyAra haiM ? yadi nahIM to Apako jinamata mahala manojJa ati yaha mAnanA hogA ki nIce darjevAlA bhI kaliyuga chAdita pantha / U~ce darjevAlekI parIkSA aura usake guNa- samajha bUjhake prkhiyo| doSoMkI jA~ca, apanI zaktike anusAra, carcA nirNaya grantha / / kara sakatA hai| aura isalie zrAvakoMkA isa vAkyameM sAfa taurase hameM jaina muniyoM tathA prAcAryoMke kucha kRtyoMkI samA granthokI acchI tarahase parIkSA aura locanA karanA, unake guNadoSa jatalAnA, samAlocanA karake unake viSayako grahaNa adhikArakI dRSTise koI anucita kArya karanekI salAha dI gaI hai aura usakA nahIM hai| isake sivA hama seThasAhabase kAraNa yaha batalAyA gayA hai ki jainadharmapUchate haiM ki kyA sAdhu sampradAyameM kapaTa kA vAstavika mArga Ajakala pAcchAveSadhArI, drayaliMgI, zithilAcArI alpa dita ho rahA hai-kaliyugane usameM taraha zAnI,aura aneka prakArake doSoMko lagAne tarahake kA~Te aura jhAr3a khar3e kara diye haiM : vAle sAdhu tathA AcArya nahIM hue haiM ? jinako sApha karate calanekI jarUrata hai| kyA AcAryoM meM maThAdhipati (gahInazIna) paM0 AzAdharajIne 'anagAradharmAmRta' kI bhahAraka loga zAmila nahIM haiM ? kyA aise TIkAmeM kisI vidvAnkA jo nimnalikhita prAcAryoMke banavAye hue saikar3oM grantha vAkya uddhRta kiyA hai vaha bhI dhyAnameM jainasamAjameM pracalita nahIM haiM ? kyA ina rakhe jAneke yogya hai - pranthoM meM zramaNAbhAsa bhaTTArakoMne apaneko paNDitairdhaSTa cAritraibaTharaizca tapodhanaiH / * devAgamanabhoyAna cAmarAdi vibhUtayaH / mAyAviSvapi zAsanaM jinacandrasya nirmalaM mAlinI kRtam / / dRzyate nAtastvamAsino mahAn ||-shraaptmiimaaNsaa / * + aise hI sAdhuoko lakSya karake 'sajanacittavallama' . isa bAtameM sakheda yaha batalAyA gayA Adi granthoM meM unakI kaDI AlocanA kI gaI hai| hai ki jinendra bhagavAnake nirmala zAsana For Personal & Private Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 jainhitaissii| [ bhAga 15 ko bhraSTacAritra paNDitoM aura dhUrta muniyoM se ghabarAte haiM unakI jainadharmaviSayaka zraddhA, ne malIna kara diyA hai| aura isase bhI hamArI rAyameM bahuta hI kamaz2ora hai aura yahI dhvanita hotA hai ki hameM jainagranthoM ke unakI dazA usa manuSya jaisI hai jise viSayako bar3I sAvadhAnIke sAtha, khUba apane hAtha meM prApta hue suvarNapara usake , parIkSA aura samAlocanAke bAda, grahaNa zuddha suvarNa hone kA vizvAsa nahIM hotA karanA cAhie, kyoMki ukta mahAtmAoM- aura isalie vaha use tapAne Adiko kI kRpAse jainazAsanakA nirmala rUpa bahuta parIkSAmeM dete hue ghabarAtA hai aura yahI kucha mailA ho rahA hai / aisI hAlatameM kahatA hai ki tapAnekI kyA jarUrata hai. mAlUma nahIM hotA ki seThasAhaba granthoMkI tapAnese sone kA apamAna hotA hai| aura parIkSAoM aura samAlocanAoMse kyoM usako AgameM DAlanevAlA sonekA premI itanA ghabarAte haiM aura kyoM usakA darvAjA kaise kahalA sakatA hai ! jo loga zuddha banda karanekI phikarameM haiN| kyA Apa suvarNa ke parIkSaka nahIM hote aura apane jinasena trivarNAcArake kartA jaise prAcAryo- khoTa mile hue suvarNako hI zuddha suvarNako 'paramapUjya' prAcArya samajhate haiM aura kI raSTise dekhate haiM aura usIse prema aise hI prAcAryoMkI mAnarakSAke lie rakhate haiM, unake suvarNa meM kabhI kisI parIApakA yaha saba prayatna hai ? yadi aisA hai kSaka dvArA khoTa nikAle jAnepara unakI to hameM kahanA hogA ki Apa bar3I bhArI prAyaH aisI hI dazA huA karatI hai| ThIka bhUlameM haiM / aba vaha jamAnA nahIM rahA yahI dazA isa samaya hamAre seThasAhabakI aura na loga itane mUrkha haiM jo aise jAlI jAna par3atI hai| unheM apane suvarNa (zraddhApranyoMko bhI mAnaneke lie taiyAra ho spada sAhitya) ke khoTa mizrita karAra jAya~ / sahRdaya vidvatsamAjameM aba aise diye jAnekA bhaya hai aura usake saMzodhana granthalekhaka koI Adara nahIM pA sakate karAne meM suvarNakA vaz2ana kama ho jAnekA aura na svAmI samantabhadra jaise mahA- Dara hai / isI lie Apa aise aise navIna pratibhAzAlI aura aMpUrva maulika granthoMke saMdeza sunAkara-samAlocakoMko ajainI nirmANakartA AcAryokA Adara tathA karAra dekara-parIkSAkA darvAz2A banda gaurava kabhI kama ho sakatA hai| isalie karAnA cAhate haiM aura zAyada phirase samAlocanAoMse ghabarAnekI z2arUrata andhazraddhAkA sAmrAjya sthApita karanekI nhiiN| z2arUrata hai samAlocanAme kahI huI phikarameM haiM ! kisI anyathA bAtako premake sAtha sama- Apane apane sandezameM eka bAta yaha jhAnekI, jisase usakA spaSTIkaraNa ho bhI kahI hai ki hameM kisI sabhAke sbhaaske| samAlocanAmose doSoMkA saMzo- pati, kisI patrake sampAdaka aura kisI dhana aura bhramokA pRthakaraNa huA karatA sthAnake paNDitakI bAtopara dhyAna nahIM hai aura usase yathArtha vastusthitiko denA cAhie aura na unheM pramANa mAnanA samajhakara zraddhAnake nirmala banAne meM bhI cAhie; balki 'gurUNAM anugamanaM' ke bahuta bar3I sahAyatA milatI hai| isalie siddhAntapara calanA cAhie / arthAt, satyake upAsakoM dvArA sadbhAvase likhI hamAre gurunone, pUrvAcAryoMne jo upadeza huI samAlocanAe~ sadA hI abhinandanIya diyA hai usIke anusAra hameM calanA hotI haiN| jo loga aisI samAlocanAmoM cAhie / yaha sAmAnya siddhAnta kahane For Personal & Private Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 6 ] sunane meM jitanA sugama aura rucikara mAlUma hotA hai, anuSThAnameM utanA sugama aura rucikara nahIM hai / bahutase guruzroMke vacanoMmeM paraspara bheda pAyA jAtA haihara eka viSaya meM saba zrAcAryoMkI eka rAya nahIM hai / jaba pUrvAcAryoMke paraspara vibhinna zAsana aura mata sAmane Ate haiM taba zracche acche zrAzApradhAniyoMkI buddhi cakarA jAtI hai aura ve 'kiM kartavya vimUr3ha' ho jAte haiM / usa samaya parIkSApradhAnatA aura apane gharakI akalase kAma lenese hI kAma cala sakatA hai / athavA yo kahiye ki aise parIkSApradhAnI aura khojI vidvAnoMkI bAtoMpara dhyAna denese hI kucha natIjA nikala sakatA hai, kevala 'gurUNAM zranugamanaM' ke siddhAntapara baiThe rahane se nahIM / hama seTha sAhabase pUchate haiM ki, (1) eka AcArya sItAko rAvaNa kI putrI aura dUsare janakakI putrI batalAte haiM, (2) jambU svAmIkA samAdhi sthAna eka mathurAmeM, dUsare vipulAcala parvatapara aura tIsare koTikapurameM ThaharAte haiM; (3) bhadrabAhu ke samAdhi-sthAnako eka zravaNa velgolake candagiri parvatapara aura dUsare ujjayinImeM batalAte haiM:(4) zrAvaka - ke aSTa mUla guNoMke nirUpaNa karanemeM eka prAcArya kucha kahate haiM, dUsare kucha aura tIsare cauthe kucha aura hI (5) kucha AcArya chaThI pratimAko 'divAmaithuna tyAga' batalAte haiM aura kucha 'rAtribhojana virati', (6) koI guru rAtri bhojanavirati ko chaThA aNuvrata karAra dete haiM aura koI nahIM; (9) guNavata aura zikSAvatake kathanameM bhI cAya meM paraspara matabheda hai*; (E) kitane hI zrAcArya brahmAvatIke lie nayA saMdeza | * dekho hamAre zAsanabheda sambandhI lekha, jaina hitaiSI bhAga 14 aMka 1,2-3, 7-806 / 165 vezyAkA niSedha karate haiM aura kucha somadeva jaise zrAcArya usakA vidhAna karate haiN| isI tarahake aura bhI saikar3o matabheda haiM; inameM se pratyeka viSayameM kaunase gurukI bAta mAnI jAya aura kaunase kI nahIM ? jisakI bAta na mAnI jAya usakI zrAjJA bhaGga karanekA doSa lagegA yA nahIM ? aura taba kyA ukta 'gurUNAMmanugamanaM' ke siddhAntameM bAdhA nahIM zrAvegI ? Apa usa guruko gurutvase hI cyuta kara deMge ? parIkSA, jA~ca-par3atAla aura yuktivAdako chor3akara, Apake pAsa aisI. kaunasI gAraMTI hai jisase eka 'gurukI bAta mAnI jAya aura dUsarekI nahIM ? kRpAkara yaha to batalAiye ki jitane zrAcAryoM, bhaTTArako Adi guruzroMke vacana (zAstra) samAjameM isa samaya pracalita haiM, athavA sune jAte haiM unameM se Apako kauna kaunase guruooMke vacana mAnya haiM, jisase Apake 'gurUNAM anugamanaM siddhAntakA kucha phalitArtha to nikale - logoMko yaha to mAlUma ho jAya ki zrApa zramuka amuka guruzroM, granthakAroMkI sabhI bAtoMko A~kha banda kara mAna lenekA parAmarza de rahe haiN| sAtha hI yaha bhI batalAiye ki yadi unake kathanoM meM bhI paraspara virodha pAyA jAya to phira Apa unameM se kaunaseko gurutvase cyuta kareMge aura kyoMkara / kevala eka sAmAnya vAkya kaha denese koI natIjA nahIM nikala sakatA / bhale hI sAkSAt guruzroMke sambandhameM Apake isa siddhAnta vAkya kA kucha acchA upayoga ho sake, parantu paramparA guruoM aura vibhinna matoMke dhAraka bahuguruoke sambandhameM vaha bilakula nirApada mAlUma 1 * * vadhUvitastriyo muktvA sarvatronyatratajane / mAtAsvasAtanUjeti matirbrahma gRhAzrame || ( yazastilaka) For Personal & Private Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainhitaissii| [bhAga 15 nahIM hotA aura na sarvathA usIke AdhAra paNDitagaNa aura itihAsa / para rahA jA sakatA hai-khAsakara isa kalikAlameM jaba ki bhraSTacaritra paNDitoM lekhaka-paNDita nAthUrAmajI premI ] . aura dhUrta muniyoM ke dvArA jainazAsana bahuta idhara kucha paNDita mahAzayokI kRpAkucha mailA (malina) kiyA jA cukA hai| dRSTi hama logoMke pIche khuphiyA pulisake Ajakala hindU sAdhuoM meM kitanA samAna rahane lagI hai| hama logoMkI pratyeka atyAcAra baDhA hazrA hai aura ve apane harakatapara aura pratyeka bAtapara unheM sAdhadharmase kitane patita ho rahe haiM! sandeha hone lagA hai| durbhAgyase hama unakI caritrazuddhi aura utthAnake lie logoMkA nAma 'bAvU-dala' ke rajisTarameM athavA dUsaroMko sanmArga dikhalAneke likha liyA gayA hai aura paNDitazAhI lie, kyA kisI gRhasthako yaha samajhakara isa dalako usI bhayabhIta dRSTise dekhatI unake doSoMkI mAlocanA nahIM karanI hai jisase 'naukarazAhI' asahayogacAhie ki ve sAdhu haiM aura hama gRhastha, vAdiyoM ko dekhatI hai| use bhaya ho gayA hameM gurujanoMkI samAlocanA karanekA kA hai ki hama logoMkI pratyeka bAta aura adhikAra nahIM? aura kyA aisI samA- pratyeka carcA jainadharmako miTTImeM milA locanA karanevAlA hindU nahIM rahegA ? denevAlI hai, isalie vaha hamase sadA yadi seTha sAhaba aisA kucha nahIM mAnate, sAvadhAna rahanA cAhatI hai| isa nirmUla balki deza, dharma aura samAjakI unnatike bhayane usakI matiko gusAI tulasIlie vaisI samAlocanAoMkA honA dAsajIke zabdoM meM 'kITa-bhRgakI naaii| Avazyaka samajhate haiM to unheM jaina-samA- banA diyA hai| yahI kAraNa hai jo use locakoMko bhI usI dRSTise dekhanA hama logoM ke itihAsa-sambandhI lekhoM meM caahie| koI vajaha nahIM hai ki kyoM truTi- bhI ukta bhaya mu~ha phAr3e hue naz2ara Ane pUrNa sAdhuoM aura truTipUrNa granthoMkI, lagA hai| hameM usakI isa avasthA para bar3I samyak AlocanAdvArA, truTiyA~ dikhalA- dayA bhAtI hai; parantu aisA koI upAya kara janatAko unase sAvadhAna na kiyA nahIM sUjhatA jisase vaha isa bhayase mukta jAya aura kyoM isa tarahapara unnatike ho jAya / mArgako adhikAdhika prazasta banAnekA paNDita mahAzayoko yaha hama kaise yatna na kiyA jaay| samajhA ki itihAsa bahuta hI kaThora AzA hai, vastusthitikA digdarzana aura nirmama satyakA upAsaka hai| vaha karAnevAle hamAre isa noTapara seTha sAhaba na vedazAstroM kA lihAja karatA hai aura na zAntike sAtha vicAra kareMge aura bana paramparAse cale Aye hue vizvAsokA / sakegA to, saMyata* bhASAmeM, yogya uttara- vaha usI orako apanA mastaka jhukAtA se bhI kRtArtha karanekI kRpA kreNge| hai jisa ora 'satyadeva' apane nirvikArasarasAvA / vaizAkha kRSNa 6 saM 167 / rUpameM virAjamAna dikhalAI dete haiN| yaha bAta bhI unake galemeM kaise utArI jAya ki aise lekhoMpara yahA~ prAyaH koI vicAra nahIM kiyA itihAsake lekhaka yA khoja karanevAle jAtA jo asaMyata, asabhba athavA dveSapUrNa bhASAmeM saveza nahIM hote aura isalie unase likhe hoN|-smpaadk / bhUleM honA kucha asvAbhAvika bAta nahIM For Personal & Private Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ zraGka 6 ] hai / unake anumAnoMke satya honekI jitanI sambhAvanA hotI hai, zrasatya aura nirmUla hone kI bhI usase kama nahIM hotI / buddhikI kamI aura gaharA adhyayana na honeke kAraNa unake pramANa bhI kabhI kabhI patigaNa aura itihAsa / pramANa Thahara jAte haiM / parantu yaha saba kucha honepara bhI itihAsa-lekhakoMpara yaha aparAdha nahIM lagAyA jA sakatA ki unakI dayAnata - unakA abhiprAya acchA nahIM hai / jo unase adhika adhyayanazIla aura vidvAn hote haiM, ve unakI bhUleM batalAte haiM aura ve unheM sAdara svIkAra kara lete haiM / bhUleM hotI haiM, isa kAraNa kisIko itihAsakI carcA hI na karanI cAhie, aisA nAdirazAhI hukma nikAlA bhI jAya to usakA artha yahI hogA ki hameM itihAsakI koI AvazyakatA hI nahIM hai / . paNDitajanoM ko yaha samajhA denA bhI hamArI zaktise pare hai ki paramparAse cale Aye hue sabhI vizvAsa, sabhI kiMvadantiyA~ aura kathA-kahAniyA~ itihAsa nahIM haiM / inake bhItara itihAsakA zraMza ho sakatA hai; parantu ve sarvAMza meM satya nahIM mAnI jA sktiiN| aura jabataka ve yaha nahIM samajha lete haiM, tabataka unakA bhaya dUra ho bhI kaise sakatA hai ? durbhAgya se jainadharma aura jainasAhityakA itihAsa abhItaka bahuta hI andhakAra meM par3A huA hai| jJAnake isa bar3e bhArI zrAvazyaka sAdhanako khar3A karane ke lie abhItaka jo kucha prayatna hue haiM ve prAyaH na honeke hI barAbara haiM / ucita to yaha thA ki ye paNDita loga -- jinheM jainasamAjane bar3I bar3I zrAzAyeM bA~dhakara taiyAra kiyA hai-- isa sAdhanake taiyAra karane meM sabase adhika hAtha ba~TAte aura apane parizrama tathA adhyayanazIlatAke 167 dvArA isa andhakArapUrNa mArgako prakAzita karate / so na karake ulaTe ye paNDita una logoMke mArga meM ror3e aTakAte haiM jo apanI thor3IsI zakti aura yogyatAke balapara jo kucha bana sakatA hai, zuddha bhAvanAose kiyA karate haiN| apanI ukta 'ate bhRGgakI nAI' matike kAraNa inheM itihAsa ke isa zuddha aura sarala mArgameM bhI vahI 'bhayakA bhUta' dikhalAI detA hai aura ye bIca bIcameM cIkha uThate haiM ki "dekho ye bar3e cAlAka haiM, tumhArI A~khoMmeM dhUla jhoMka deMge, ye zvetAmbaroMse vizeSa prema rakhate haiM, inakI bAtoMpara vizvAsa mata karo / " ityAdi / paNDitoMke isa bhayako dUra karanekA kevala eka hI upAya ho sakatA hai aura vaha yaha ki hama loga isa kAmako karanA chor3a deM aura inake dharmamArgako niSkaeTaka banA deN| parantu duHkha to yaha hai ki abhItaka ye becAre itihAsakA 'zrIgaNeza' bhI nahIM jAnate haiM aura itihAsakI eka paMkti aura eka vAkyake likhaneke lie kitanA parizrama aura kitanI DhU~r3ha-khoja karanI par3atI hai, usakI inheM kalpanA bhI nahIM hai / gata bIsa varSoMmeM digambara jainasAhitya ke itihAsake sambandhameM jo kucha thor3A bahuta kAma huA hai, usameM inakA zAyada hI kahIM koI hAtha ho| aura Age bhI hameM yaha zrAzA nahIM hai ki itihAsa ke mArgameM dhIMgAdhIMgI karaneke sivA inake dvArA koI vAstavika kAma hogA / abhI zrabhI gandhahastimahAbhASya, siddhasena divAkara, sUktamuktAvalI aura nayacakra zrAdike sambandhameM kucha paNDita mahAzayoMke dvArA jisa DhaMga aura jisa zailIse likhe hue uttara lekha prakAzita hue haiM, unheM par3hakara niSpakSa pAThaka yaha acchI taraha jAna leMge ki unameM itihAsa For Personal & Private Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 jainhitessii| [ bhAga 15 carcA karanekI kitanI yogyatA hai aura kI hai aura isa taraha itihAsa jaise hama logoMke itihAsasambandhI prayanoMkI Anandaprada viSayako atizaya kaTukleza ora ve kaisI bhIta aura sazaMka dRSTise kara banA diyA hai / paNDita baMzIdharajI dekhate haiN| __ zAstrIne to bAbU jugalakizorajI para "jo loga itihAsa aura purAtatva yahA~taka ilaz2Ama lagAyA hai ki ve gandha. sambandhI patroMko par3hate haiM, ve jAnate haiM hastimahAbhASyake astitvakA lopa isa ki eka itihAsakI bhUlako dUsarA iti-: kAraNa kara rahe haiM ki "kahIM aisA na ho hAsajJa kaisI sabhyatA, ziSTatA aura bhASA- ki adhika prAcIna eka mahAgrantha upasamitikI rakSA karatA huA prakaTa karatA labdha ho jAya aura usase upalabdha hai| aura phira usakA virodha karanevAlA prAgamokI jar3a aura bhI pakkI ho jAya / apanA dUsarA mata kaisI acchI zailIse nAstikoMkA jo Dara hai usakA eka mAtra sthApita karatA hai| usameM na kaTAkSoMkA yahI kAraNa hai aura isaliye ukta granthakAma par3atA hai aura na kaTUktiyoMkA, aura rAjakI khojameM laganese logoMko vimukha isa taraha itihAsake bar3ese bar3e gUr3ha karanekA prayatna kiyA jA rahA hai|" dhanya prazna hala ho jAte haiN| parantu yahA~ to yaha hai isa pANDityako aura dhanya hai usa hAla hai ki hama logoMne koI naI bAta mastiSkako jisameMse aise pavitra vicAra likhI aura paNDita mahAzayoko usameM nikalate haiM ! hamArI durabhisandhikI-cAlAkIkI- ukta jamA-khokopakAyA karayahaicchA va bhAI ! nahIM hotI ki unake prativAdameM kucha ukta viSaya, jina para paNDita mahA- likhA jAya / likhane meM hama loga peza zayoMke virodhI lekha nikale haiM, itane bhI nahIM pA skte| parantu phira bhI mahatvake aura manoraMjaka haiM ki unapara yaha Avazyaka pratIta hotA hai ki kamase bar3e acche DhaMgase barasoM carcA cala kama una bAtoMkA pratyuttara avazya de diyA sakatI thii| unameM kaTUktiyoM aura vyakti- jAya, jo kevala itihAsase sambandha gata bhAkSepoMke lie to koI sthAna hI rakhatI haiM aura jinake kAraNa loga bhramameM nahIM thaa| jo bAteM hama logoMne likhI hai, par3a sakate haiN| ve yadi bhramayukta haiM to unake viruddha isa aGkameM maiMne 'nayacakra' sambandhI pramANoMke pAte hI hama unheM mAna lete; lekhakA uttara de diyA hai| anyAnya lekhoMaura yadi hama durAgrahase yA haThase na kA uttara bhI yathAvakAza denekA prayata mAnate, to kamase kama jo vicArazIla haiM kiyA jaaygaa| unheM to mAnanA hI pdd'taa| so na karake paNDita mahAzayoMne pratipAdya viSayoMkI apekSA svayaM hama logoMpara hI vizeSa kRpA For Personal & Private Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 6 saMkaTanivAraNa phaMDakA TrasTa ddiidd| saMkaTanivAraNa phaMDakA ttrsttddiidd| / patra ( Deed of Trust ) dvArA, eka " vizvAsa koSa (Trust) sthApita karatA [seThI arjunalAlajIke maz2arabanda hU~, ki UparakI rakamameM eka sAlakA kiye jAneke samaya brahmacArI zItala- byAja dara // saiMkar3A jor3akara 1276prasAdajIkI preraNAse ukta nAmakA jo 6-3 eka haz2Ara, do sau chihattara rupaye, phaeDa kholA gayA thA, usakA kucha rupayA nau pAne, tIna pAI, (jisako maiMne 'TreDiMga bAbU ajitaprasAda sAhaba vakIla hAI aiNDa baiMkiMga hAusa' lakhanaUmeM byAjapara korTa lakhanaUke pAsa jamA huA thA, jamA kara diyA hai)* jaina janatAke upajisakA ve hisAba prakAzita karate rahe kArArtha jamA rhegii| cAhe isa hI baiMkameM haiN| hAlameM bAbU sAhabane, apane sirakA cAhe kahIM aura-aura isake byAja athavA bojhA halakA karaneke lie, ukta phaNDakI yadi AvazyakatA ho, to mUlase, jaina rakamapara sUda lagAkara use 'TreDiMga aiNDa janatAkA yathocita upakAra hotA rhegaa| baiMkiMga hAusa lakhanaU meM tIna vyaktiyoM- isa koSake prabandhaka (Trustees) ke nAmase sUdapara jamA karA diyA hai zrImAn jainadharbha-bhUSaNa brahmacArI zItala- . aura sAtha hI, usakA eka TrasTa DIDa prasAdajI, paNDita nAthUrAma premI bambaI, likhakara usakI rajisTarI bhI karA dI paNDita jugulakizorajI sarasAvA, hai| TrasTa DIDa (Trust deed) kI eka z2ilA sahAranapura, zrIyuta jyotIprasAda, nakala bAbU sAhabane jainahitaiSImeM prakA- sampAdaka jainapradIpa, devabanda aura maiM zita karaneke lie hamAre pAsa bhejI hai ajitaprasAda rheNge| prabandhaka bahasammatijise hama apane pAThakoMke avalokanArtha se isa koSake upayogArtha niyama bnaaveN| nIce prakaTa karate haiN-smpaadk|] maiM isa vizvAsapatrako yathAzakti badala __ sarvasAdhAraNa janatA aura vizeSa (Modify) vA khaNDita (Cancel) kara karake jaina janatAko vidita ho ki skuuNgaa| aura mere dehAntapara anya prabazrImAna jainadharmabhUSaNa brahmacArI zItala- ndhaka aisA hI bahusammatise kara skeNge| pralAdajIke upadezale jaina janatAmeM paNDita ajitaprasAda arjunalAla seThI bI0 e0 ko san 1614 (Sd) Ajit Prasad meM naz2arabanda kiye jAne para eka koSa vakIla hAIkorTa, lakhanaU / saGkaTa nivAraNa phaNDake nAmase sthApita kiyA thaa| kucha rupayA usa phaNDakA mere (Sd) Witness pAsa AtA rahA aura jamAkharca hotA Gokul Chand Rai rahA, jisakA hisAba maiM jaina gaz2aTa aura Vakil . jainamiMtra samAcArapatroM meM prakAzita karatA 22-3-2 Registerd as No. rhaa| maI 1620 meM mere pAsa 1204-6- (Sd) Jaswant Rai 199 in Book in 3 the (jainamitra mitI ASAr3ha sudI 15 se Shamna Vol.293. pp. 97 22-3-2 &98 on 30.3.21. 2446) / eka sAlake karIba ho cukA, kintu jaina janatAne isa viSayameM abhI ___ * isa rupaekI rasIda naM0 250 hai jo zrImAn takakucha nirNaya nahIM kiyaa| ataH isa brahmacArI zItalaprasAda, ajitaprasAda aura paNDita bhArase halake honeke hetumeM isa vizvAsa- jugalakizora ke nAma hai| Witness For Personal & Private Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainhitaissii| [bhAga 15 au maNameM mere lie jo isa tarahake kRpAnayacakra aura devasenasUri / maNa vAkya likhe haiM ki-'premIjIne janatAkI (le0-zrIyut paM0 nAthUrAmajI premii|) A~khoM meM dhUla jhoMkanekA prayAsa kiyA hai|" mANikacandra granthamAlAke 16 veM 'premIjIko zvetAmbaroMse adhika prema hai|" prantha 'nayacakra saMgraha ke bhUmikA-svarUpa unakA to maiM kyA uttara duuN| mere lekhoMke maiMne eka lekha likhA thaa| usameM maiMne yaha par3hanevAle vicArazIla pAThaka svayaM inasira kiyA thA ki zlokavArtikoM kA uttara de leNge| parantu kucha bAteM aisI vidyAnandasvAmIne jisa nayacakrakA ullekha haiM ki unakA uttara de denA Avazyaka kiyA hai, vaha nayacakra devasenasUrike isa pratIta hotA hai| nayacakrase koI jadA grantha honA caahie| 1-paM0 pannAlAlajI sonIkA kathana kyoMki vidyAnandasvAmI devasenasUrise hai ki devasenasUrine apanA 'darzanasAra' pahale hue haiM, ataeva ve devasenake naya- vi0 saMvat 606 meM banAyA hai, 880 meM cakrakA ullekha nahIM kara skte| zvetAmbara nahIM / parantu vAstavameM yaha unakI bhUla sampradAyake mallavAdi prAcAryakA banAyA hai| darzanasArameM mAthurasaMghakI utpattikA dumA bhI eka 'nayacakra' nAmakA grantha hai| samaya vi0 saM0653 likhA hai (gAthA vaha zlokavArtikase pahalekA banA huA 4.) / yadi darzanasAra 606 meM banA hotA / hai| sambhava hai ki vidyAnandasvAmIne to usameM 853 meM honevAle mAthurasaMghakI usIkA ullekha kiyA ho| athavA "yaha utpatti kaise likhI jAtI ? darzanasArakI bhI sambhava hai ki devasenake atirikta vaha vivAdagrasta gAthA isa prakAra hai:anya kisI digambarAcAryakA bhI koI raio daMsaNasAro hAro mayacakra ho aura vidyAnanda svAmIne usIkA ullekha kiyA ho|" ina vAkyoMse . bhavvANa Navasae javae / vicArazIla pAThaka samajha sakate haiM ki siripAsaNAhagehe suvisuddhe mujhe yaha siddha karanekA jarA bhI Agraha - mAhasuddhadasamIe // 50 // nahIM hai ki maiM usa nayacakrako zvetAmbarA- darzanasArakI paM0 zivajIlAla kRta cAryakRta hI siddha kruuN| mujhe eka bAta eka bhASAvacanikA hai| usameM bhI isa mAlUma thI ki malavAdikA bhI eka naya- gAthAkA artha yahI kiyA gayA hai ki cakra hai, ataeva usakA ullekha kara diyA vi0 saMvat 880 meM yaha grantha racA gyaa| thA ki zAyada usase isa praznake hala 'NAvasae Navae' kI chAyA 'navazate navake' . karane meM kucha sahAyatA mila jAya ki na karake 'navazate navatau karanese yaha artha zlokavArtikollikhita nayacakra daraasala ThIka baiTha jAtA hai / yadi 'navati' kA kaunasA grantha hai| parantu hamAre paNDita saptamyanta prAkRtarUpa 'Navae' nahIM banatA mahAzayoko yaha bAta kaise sahana ho to mUla pATha 'NavadIe' yA 'NavaIe' sakatI thI ki maiM eka zvetAmbarAcAryake hogaa| do cAra prAcIya pratiyoke dekhane- ' pranthakA ullekha kara jAU~ aura ve usakA se isakA nizcaya ho jAyagA* / parantu prativAda na kreN| basa, mujhapara sadaya * pArA jainasiddhAnta bhavanakI eka pratimeM 'Navasae daya hokara kaI dhurandhara paNDitoMne eka ue' aisA pATha hai mo nau so nabvekA hI vAcaka mAlUma sAtha bhAkramaNa kara diyA hai / isa Akra- hotA hai| 'NavadIpa' aura 'nnyaae| ye donoM pATha yahA~ For Personal & Private Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ zraGka 6 ] yaha bilakula spaSTa hai ki jaba darzanasArameM mAthurasaMghakI utpattikA samaya 653 likhA hai taba vaha usake 30-40 varSa bAda hI banA hogaa| maiMne apane 'darzanasAra' ke antima pRSTha para 'bhramasaMzodhana' zIrSaka - ke nIce isa bAtakA ullekha kara bhI diyA hai; parantu mAlUma nahIM sonIjIne granthako kaise par3hA hai jo yaha likha diyA ki maiMne darzasArameM usake karttAkA samaya saM0 808 likhA hai / nayacakra aura devasenasUri / 2 - zlokavArtikake karttA vidyAnandasvAmI kisa samaya hue haiM, isakA nirNaya maiMne jainahitaiSI bhAga 6 pRSTha 436-55 meM kiyA hai aura usIkA sArAMza yuktyanuzA sanakI bhUmikA meM diyA gayA hai| usake anusAra vidyAnandasvAmIkA grantha-racanA kAla vi0 saM0 840 se 865 ke bIca nizcita hotA hai / 840 ke bAda kahanekA kAraNa yaha hai ki harivaMzapurANa meM - jo vi0 saM0 640 meM samApta huA hai-usa samayake prAyaH sabhI dAkSiNAtya jainA nahIM bana sakate, kyoMki inameM se kisIke svIkAra karanepara chandameM do mAtrAe~ bar3ha jAtI hai| bhale hI bhajaina aura zranArthaM prAkRta meM 'navati' zabdakA saptamyantarUpa 'evadIe' yA 'vaIe' banatA ho, parantu zrArya prAkRta meM usakA rUpa 'e' yA 'vara' honA bhI bahuta adhika saMbhava hai; kyoMki bhArSa prAkRta 'bahula' rUpase hotI hai aura usameM saMpUrNa vidhiyoMkA vikalpa kiyA jAtA hai jaisA ki hemacandrAcArya ke nimna vAkyoMse prakaTa hai-"ArSa prAkRtaM bahulaM bhavaMti / zrarSehi sarve vidhayo vikalpyante / " trivi - krama nAmake di0 jainakaSi bhI isa viSaya meM prAyaH aisA hI sUcita karate haiM aura bhArSa prAkRta kA koI khAsa niyama ( lakSaNa ) na batalAkara sampradAyako hI usakA bodhaka ThaharAte haiN| yathA dezyamArSa ca rUDhatvAtsvatantratvAcca bhUyasA / lakSma nApecate tasya saMpradAyohi bodhakaH // isalie prAkRta meM ukta 'ue' yA 'evae' rUpakA honA jarA bhI aprAkRtika nahIM mAlUma hotA / -sampAdakaM / 171 cAryoMkA smaraNa kiyA gayA hai, parantu unameM vidyAnandakA nAma nahIM hai| isake sivA do kAraNa aura haiM jinase ve =40 ke bAdake hI mAlUma hote haiN| eka to, yaha ki prasiddha mImAMsaka vidvAn kumArilabhaTTakA samaya vi0 saM0 757 se 817 taka nizcita hai aura ve akalaMkadevake samakAlIna vidvAn haiM, balki zrakalaMkadevake bAda bhI kucha samayataka jIte rahe haiN| kyoMki unhoMne apane zlokavArtika meM aSTazatIke aneka vAkyoMko uddhRta karake unakA khaNDana kiyA hai aura akalaMkadevake svargavAsa ke bAda usakA pratikhaNDana vidyAnandasvAmIne aSTasahasrImeM kiyA hai / dUsare, rAThaura rAjA sAhasatuMga yA zubhatuGgakA rAjyakAla vi0 saM0 810 se 832 taka hai aura bhaTTAkalaMkadeva usakI sabhA meM zAstrArtha karane gaye the / vidyAnandasvAmI akalaMkadevake pazcAdvartI haiM, ataH unakA samaya 832 ke bAda mAnanA anucita nahIM jAna par3atA / vi0 saM0 865 ke pahale mAnanekA kAraNa yaha hai ki zrAdipurANa meM vidyAnandasvAmI ( pAtra kesarI) kA smaraNa kiyA gayA hai, jisase mAlUma hotA hai ki usa samaya unakI khUba khyAti ho cukI thI / 3- parantu yaha vi0 saMvat 865 unake astitvakA adhika se adhika pichalA samaya ho sakatA hai| isake bAda to unheM mAna hI nahIM sakate / kyoMki pUrvoka zrAdipurANa meM candrodayake karttA AcArya prabhAcandra ne apane prameyakamalamArtaNDa meM vidyAnandasvAmIkA ullekha kiyA hai / aisI avasthAmeM vidyAnandasvAmIko prabhAcandrakA ullekha karanevAle zrAdipurANase yadi 30-40 varSa pahale mAnA jAya, to kucha ayukta na hogA / 4 - isa taraha darzanasArake karttA For Personal & Private Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 devasenake aura vidyAnanda ke samayameM lagabhaga 150 varSakA antara par3a jAtA hai aura isa kAraNa vidyAnandasvAmIke lie ukta devasenake nayacakrakA ullekha karanA kadApi sambhava nahIM hai | yadi thor3I derake lie yaha bhI mAna liyA jAya ki darzanasAra 06 meM hI banA hai, to bhI vaha vidyAnandasvAmIkA pUrvavarttI to kadApi nahIM ho sakegA / 5- sonIjIkA AkSepa hai ki hamane vidyAnanda aura devasena donoM zrAcAryoMkA samaya judA judA sthAnoMmeM 'caturAIse' 'cAlAkIse' judA judA batalAyA hai / parantu merA nivedana hai ki vAstava meM aisA nahIM hai| sonIjIko apanI ghora kaTTaratAke kAraNa maiM jo kucha likhatA hU~, usameM 'caturAI' aura 'cAlAkI' hI dikhalAI detI hai / darzanasArako vivecanAmeM likhA huA Apa devasenakA samaya 'saM0 606' to par3ha lete haiM; parantu usIke antima pRSThapara chapA huA bhramasaMzodhana nahIM par3hate jisameM sUcanA dI hai ki ""vasapa evae' kA artha 660 karanA cAhie / " yuktyanuzAsanakI bhUmikA bhI zAyada Apane acchI taraha nahIM par3hI hai / kyoMki usameM vidyAnandakA samaya vi0 saM0 865 nahIM likhA hai, kintu yaha likhA hai ki "vidyAnandakA astitva vi0 saM0 832 se 84 ke bIcameM mAnA jAnA cAhie / " donoM bAtoMmeM bahuta antara hai / isI taraha darzanasArakI vivecanAmeM eka to vidyAnandakA samaya 'vi0 saM0 800' nahIM kintu '800 ke lagabhaga' hai aura itihAsa meM 'lagabhaga' kA bhI kucha artha hotA hai, isase maiM pUrvAparavirodha doSa se sApha baca jAtA huuN| dUsare vahA~ bhUlase 857 kI jagaha 800 likhA gayA hai aura yaha bhUla isa kAraNa huI hai jainahitaiSI / [ bhAga 15 ki jainahitaiSI vidyAnandasvAmIkA jo samaya-nirNaya kiyA gayA hai, vaha vikrama saMvat nahIM kintu IsvI san ke hisAba se kiyA hai aura usameM yahI vAkya diyA hai ki" + + + + vidyAnandasvAmIkA samaya IsvI san 800 ke lagabhaga hI nizcita kiyA hai |" darzanalArakI vivecanA likhate samaya yaha lekha mere sAmane thA, isa kAraNa usameM bhI jyoMkA tyoM likhA gayA / vAstava meM IsvI san 800 kI jagaha vi0 saMvat 85s likhanA caahie| isa bhUlako maiM svIkAra karatA hU~; parantu yaha bhUla hI hai, sonIjI ke hRdayameM basI huI 'cAlAkI' yA 'pratAraNA' nahIM / 6- lokavArtikameM jisakA ullekha kiyA gayA hai, vaha nayacakra zvetAmbarAcAryakA hI honA cAhie, aisA merA zrAgraha nahIM hai / parantu isa vAtako maiM nahIM mAnatA ki hamAre sampradAyake zrAcArya zvetAmbara sampradAya yA anya dharmI vidvAnoMke granthoMkA ullekha kara hI nahIM sakate, athavA unake granthoMke zrava taraNa dene yA unapara TIkA likhane meM unake samyaktvameM koI bAdhA zrA jAtI hai / jo vidvAna hote haiM ve sabhIke granthoMko niSpakSa dRSTise par3hate haiM aura eka sImAtaka unakA Adara bhI karate haiM / " guNAH pUjAsthAnaM guNiSu na ca liGgaM na ca vayaH / " yaha udArahRdaya vidvAnoMkA hI siddhAnta hai / yadyapi abhI taka hamAre sampradAyake vidvAnoMkA sAhitya bahuta hI kama prakAzita huA hai aura jo kucha prakAzita huA hai, usakA abhItaka anveSiNI buddhise adhyayana nahIM kiyA gayA hai, phira bhI upalabdha sAhityameMse hI aise aneka udAharaNa diye jA sakate haiM jinase mAlUma hotA hai ki dio jaina vidvAna bhI vibhinna sampradAyake For Personal & Private Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayacaka aura devasenasUri / vidvAnoMke granthoM kA ullekha karate the, ba~galA saM 1317 ke pahale aGkameM zrIdhanaTIkAe~ likhate the aura unake prati mAlI cakravartI vedAntatIrtha ema0 e0 ke apanA AdarabhAva bhI vyakta kiyA karate 'kAtantravyAkaraNa' zIrSaka lekhako par3hanA the| yathA cAhie / isake kartAke jaina honekA jaina(1) suprasiddha vidvAn paM0 zrAzAdhara- sAhityameM kahIM ullekha bhI nahIM miltaa| ne, jinakA ullekha sonIjIne 'sUrikalpa' () zrAdipurANake kartA bhagavajinavizeSaNake sAtha kiyA hai. tIna ajaina senakA pAbhyudaya kAvya kAlidAsake granthoMkI TIkAe~ likhI haiM aura inakA prati unake Adara-bhAvakA hI dyotaka ullekha unhoMne apane dharmAmRtazAstrakI hai| isa kiMvadantIkA khaNDana acchI prazastimeM kiyA hai| ina granthoM se eka taraha kiyA jA cukA hai ki pAbhyuidaya to hai vAgbhaTakA suprasiddha vaidyakagrantha kAvya kAlidAsako apamAnita yA tira. aSTAGgahRdaya aura dUsarA hai amarasiMhakA skRta karane ke lie banAyA gayA thaa| suprasiddha amarakoza / vAgbhaTa aura (5) zrIsomadevasUrine apane yazaamarasiMha ye donoM hI bauddha vidvAn the| stilakake dvitIya zrAzvAsa (pRSTha 317) meM tIsarA grantha hai, AcArya rudraTakA kAvyA- rAjAko 'sukavikAvyakathAvinodadohanalaGkAra / yaha alaGkArakA bahuta hI prasiddha mAdya' ke vizeSaNase. sambodhita kiyA hai grantha hai aura isake kartA vedAnuyAyI aura isa taraha paryAyase mahAkavi mAghathe / pAzAdharajIne 'anagAradharmAmRta" kI prazaMsA kI hai| isI AzvAsameM aura kI TIkAmeM eka sthAnapara (pRSTha 150) apane eka jagaha (pRSTha 236-37) prAcArya pUjyapratipAdya viSayake samarthanArtha nIce likhA pAda, akalaGka Adi jaina vidvAnoke sAtha eka zloka uddhRta kiyA hai jo zrIharSake pANini (paNiputra), zukrAcArya (kavi), 'naiSadhacarita' ke 17 veM sargakA hai-- nATyAcArya bharata Adi ajaina AcAryoManAdAviha saMsAre durvAre mkrdhvje| kA ullekha kiyA hai aura vaha ullekha kule ca kAminImUle kAjAtiparikalpanA / / unake guNoMkI prazaMsA karanevAlA hI hai| ...(2) AcArya pUjyapAdake ziSya gaGga- . Ajakalake kaTTara dharmAtmA kaha sakate vaMzIya rAjA durvinItane mahAkavi bhAravi- hai ki hamAre zrAcArya anya dharmiyoMkA ke kirAtArjunIya kAvyake 15 sagaukI Adara bhale hI kareM, parantu zvetAmbarI kanar3I TIkA likhI hai aura bhAravi Adi jainAbhAsokA to kadApi nahIM kara ajaina the| sakate / isake lie sonIjIne bar3e bar3e (3) vAdiparvatavajra bhAvasena vidha- zAstrIya pramANa diye haiN| parantu hama aise devane zAlivAhanake mantrI zarvavarmAke bhI aneka pramANa de sakate haiM jinase banAye hue suprasiddha vyAkaraNakalApa yA pAThakoko yaha nizcaya ho jAyagA ki kAtantrako rUpamAlA TIkA likhI hai jo * yazastilakameM somadeva sarine kitane hI ajena jaina pAThazAlAoM meM par3hAI jAtI hai| jo prAcAryoM tathA vidvAnoMke vAkyoMko gauravake sAtha uddhRta loga yaha samajhate ho ki zarvavarmA jaina the, kiyA hai| aura eka sthAnapara urva, bhAravi, bhavabhUti, bhartRhari, bhartRmeNTha, kaNTha, guNADhya, vyAsa, bhAsa, vosa, unheM DA0 belavalakara ema0 e0, pIeca0. kAlidAsa, bANa, mayUra, nArAyaNa, kumAra, mAgha, rAjaDI0 ke 'sisTamsa zrAfa saMskRta grAmara' zekhara Adi ajaina kaviyoMko 'mahAkavi' aise gauravAnvita ko aura 'baDIya sAhityapariSatpatrikA' ke padase vibhUSita kiyA hai (caturtha zrAzvAsa) ---sampAdaka / For Personal & Private Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 / jainhitaissii| [ bhAga 15 mUlasaMghI digambarI vidvAnoMne jainAbhAsoM- padmanandine muniyoM ke madhya pUjita hue zAkake zvetAmbara, yApanIya, dravir3a aura. TAyanako 'mandarake samAna dhIra' vizeSaNamAthura saGghake granthoM kA bhI zrAdara kiyA hai| se vibhUSita kiyA thaa|" kahanekI Ava. (6) yaha siddha kiyA jA cukA hai ki zyakatA nahIM ki ye padmanandi siddhAnta. zAkaTAyana yA pAlyakIrti yApanIya saGgha. cakravartI bhI mUlasaMghI AcArya the| 'ke prAcArya the aura zrIzrutasAgarasUrike (7)nyAyavinizcayAlaMkAra, pArzvanAtha * kathanase* tathA aura bhI aneka pramANoMse kAvya, yazodhara carita, zrAdike kartA yaha nizcaya ho gayA hai ki yApanIyasaGgha vAdirAjasUri draviDasaMghake prAcArya the zvetAmbaroMke hI samAna strImukti. kevali. aura isa saMghakI gaNanA bhI mithyAmukti zrAdi mAnatA hai| balki svayaM tiyoM meM jainAbhAsoMmeM hai| parantu inake zAkaTAyana AcAryakA banAyA huA granthoMpara bhI aneka mUlasaMdhI vidvAnoMne 'strInirvANa-kevalimukti prakaraNa' nAmakA TIkAe~ prAdi likhI haiM aura unakI prazaMsA grantha milA hai jisameM unhoMne ina donoM kI hai|paarshvnaath-kaavykii eka 'paMjikAbAtokA khUba jorose pratipAdana kiyA TIkA' SaTabhASAkavicakravartI shubhcndraahai| aisI dazAmeM bhI unake vyAkaraNapara cArya kRta aura dUsarI prabhAcandrAcArya kRta aneka mUlasaGghI AcAryoM aura vidvAnoM hai| yazodharacarita para bhI prabhAcandrakI eka ne TIkAe~ likhI haiM aura kisI kisIne 'paMjikATIkA' hai| paM0 rAyamallane ekI. to unako namaskArataka kiyA hai ! zAka- bhAvakI TIkA likhI hai| zravaNabelagolaTAyanakI eka TIkA 'maNiprakAzikA' kI malliSeNa prazastimeM-jo eka mUlanAmakI hai jo ajitasenAcAryakI likhI saMghI AcAryakI likhI huI hai-vAdi. huI hai, dUsarI kAtantrarUpamAlAke kartA rAjasUrikI niHsIma prazaMsA kI gaI hai| bhAvasena traividhadevakI hai, tIsarI prAcArya (E) harivaMzapurANake kartA jinasena prabhAcandrakI hai, jisakA nAma 'amodha. dravir3asaMghake aura amitagatisUri mAthuravRttinyAsa' hai aura cauthI abhayacandra (niHpicchika) saMghake prAcArya the / ye sUrikI prakriyAsaMgraha hai| ye cAroM TIkAe~ donoM hI jainAbhAsa haiN| phira bhI inake mRlasaMdhI prAcAryoMkI haiN| muni vaMzAbhyu granthoMkI TIkAe~ aura vacanikAe~ mUladaya kAvyake kartA cArukIrti paNDitadeva saMdhiyoMne likhI haiN| prAcArya vasunandine (cidAnanda) ne-jo mUlasaMghIya prAcArya apanI prAcAravRtti TIkA (= ve parithe-likhA hai ki "zAkaTAyanane apane ccheda) meM mAthurasaMghI amitagatizrAvakAbuddhirUpamandarAcalasezrutasamudrakA manthana cArake pA~ca zloka 'upAsakAcAre utta:karake yazake sAtha vyAkaraNarUpa uttama mAste' kahakara uddhRta kiye haiM / isase to amRta nikAlA / x x jagatprasiddha zAka yahA~taka mAlUma hotA hai ki khAsa dharmaTAyana munine sUtra aura vRtti banAkara granthoM meM bhI hamAre prAcArya jainAbhAsoMke eka prakArakA puNya sampAdana kiyaa| granthoke avataraNa diyA karate * . eka bAra aviddhakarNa siddhAntacakravartI ."yApanIyAstu..."ralAyaM pUjayanti, kalpaMca aura bhI di. jaina vidvAnoM ke banAye hue 'sampaktvavAcayanti, strINAM tadbhavemokSa phevalijinAnAM kavalAhAraM kaumudI' Adi bIsiyoM grantha aise hai jinameM svaviSaya parazAsane sagranthAnAM mokSaM ca kathayanti " samarthanAdike lie saiMkar3oM vAkya ajaina tathA jainAbhAsa For Personal & Private Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayacaka aura devasenasAra 7-sonIjIne isa bAtako siddha Apatti nahIM hai ki devasenasUrine jisa kiyA hai ki zlokavArtikakI apekSA nayacakrake naSTa ho jAnekA ullekha kiyA devasenasUrike nayacakrameM nayoMkA kathana hai, saMbhava hai ki usIke par3hane kI siphAvistArase likhA gayA hai| isa bAtako riza zlokavArtikameM kI gaI ho aura vaha hama mAna lete haiM aura apanI bhUlako sudhAra kisI digambarAcAryakA hI banAyA hubhA lete haiM; parantu isase phira bhI yaha siddha ho / parantu phira bhI isa viSayameM koI nahIM hotA hai ki devasenasUrike isI bAta sarvathA nizcita rUpase nahIM kahI nayacakrake par3hanekI siphAriza zlokavA. jA sakatI hai| rtikameM kI gaI hai| paM0 vaMzIdharajI zAstrI- E-siddhasenasUrike sambandhameM sonI.. ke isa kathanake mAnane meM bhI hameM koI jIne, paM0 vaMzIdharajIne aura paM0 rAma ra prasAdajIne jo aneka AkSepa kiye haiM, vidvAnoke granthoMse udhRta kiye gaye haiM aura sonIjIne trivarNAcAroM tathA saMhitAoMko mI pramANa mAnA hai| unake isa samaya hama unakA uttara nahIM denA lie aura dUra jAnekI jarUrata hI kyA hai ? unheM jinasena caahte| isake pahale ki unake viSayameM trivarNAcAra aura bhadrabAhusaMhitAke parIkSAlekhoMko hI kucha likhA jAya, hama paNDita mahAzayoMse dekhanA caahie| unake dekhane se mAlUma ho jAyagA ki yaha prArthanA karate haiM ki ve pahale svayaM hI ina granthoMmeM vivekavilAsa (zve.), yogazAstra (zve0) siddhasenaharike sammatitarka, nyAyAvatAra muhUrta cintAmaNi, pIyUSadhArA, yAjJavalkyasmRti, mitAkSarA, aura trizaMkAsamUhako eka bAra acchI prAcArAdarza, viSNupurANa, vAmanapurANa, manusmRti, parAzarasmRti. atrismati Apastambha gadyasatra bahatsaMhitA. taraha par3hakara nizcaya kara la ki unakI bRhatpArAzarIhorA bhAdi kitane ajaina aura jainAbhAsa racanAomeM koI bAta, koI siddhAnta granthoMke vAkyoMko uThAkara rastA gayA hai aura unheM apane digambara sampradAyake viruddha to nahIM hai? pratipAdya viSayakA eka aMga banAneke lie kitanA adhika aura yadi hai to use kisI zvetAmbarI pasanda kiyA gayA hai| kitanI hI jagaha to sApha taurase vidvAnne pIchese to nahIM ghuser3a diyA ajaina granthoM ko dekhanekI preraNA kI gaI hai| yathA hai ? sonIjIko sandeha hai ki zAyada ve "eteca satavaidehikacANDAlamAgadha kSatrAyogavAH SaT pratiloma jAH eteSAM ca vRttayaH 'auzanase mAnave / pahale zvetAmbara rahe hoM aura pIche diga pahala draSTabhyAH / " (granthaparIkSA prathama bhAga pR. 75) mbarI ho gaye ho| isalie yaha bhI nizcaya _ kitane hI vAkyoMke sAtha 'itivizAnezvaraH' 'ityaM- kara lenA cAhie ki inameMse kauna kauna girAH, 'pracetAH' aise ajainAcAryoke nAma bhI lage hue grantha zvetAmbarI avasthAke haiM aura kauna hai| aisI hAlatameM jo loga sarvathA yaha samajhate haiM ki digambara avsthaake| paNDita mahAzayoMke digambara AcAyauMne ajaina tathA jainAbhAsa bhAcAryoke dvArA ina saba bAtoMke prakaTa ho cukanepara vAkyoM ko pramANa mAnakara unakA ullekha apane granthoM meM nahIM kiyA, yaha unakI bar3I bhUla hai aura usase aisA __ hI hameM unake AkSepoMkA samAdhAna karane hai ki unakA janasAhitya viSayaka adhyayana meM subhItA hogaa| hama yaha kaha denA bhI abhI bahuta kama hai aura jo kucha hai bhI vaha tulanAtmaka ucita samajhate haiM ki ina pranthoM ke par3hanepaddhatise nahIM kiyA gyaa| aisI hI hAlata jainAbhAsoMke meM jo parizrama kiyA jAyagA vaha vyartha pramANAdi viSayakI hai| sonIjIne abhItaka usakA rahasya na jAyagA, kyoMki ye sabhI grantha anunahIM smjhaa| ve svayaM kitane hI jainAbhAsa prAcAryoM ke pama haiN| granthoMko bar3I pUjya dRSTise par3hate, praNAma karate aura pramANa mAnate haiN| unheM pahale aise prAcAryokI eka sacI sampAdakIya noTa / tagyAra karanI cAhie aura phira usase jainasAhityako paM0 pannAlAlajI sonIke jisa lekhabA~canA caahie| . smpaadk| ke uttarameM yaha lekha likhA gayA hai use . For Personal & Private Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainhitaissii| [ bhAga 15 hamane dekhA hai aura sAtha hI paM0 nAthU- nahIM hotI aura na honI caahie| aisI rAmajI premIkA vaha mUla lekha bhI isa bhASAke lekhoMke pratyuttarameM vicArakoMkI samaya hamAre sAmane hai jisakI bhitti bahuta hI kama pravRtti pAI jAtI hai aura para sonIjIko apanA lekha khar3A karanA usase bahuta kucha hAnikI sambhAvanA hai| pdd'aa| premIjIke lekhameM 'sambhava' Adi hameM sonIjIke lekhake sambandhameM kucha zabdoMse prArambha honevAle usa prakArake adhika likhaneko jarUrata nahIM hai| premIsaba vAkya maujUda haiM jinakA ullekha jIne svayaM apane isa lekha meM prakRta viSayakA unhoMne isa lekhake zurU meM kiyA hai| darzana- bahuta kucha spaSTIkaraNa kara diyA hai aura sArake antameM unhoMne sApha taurase grantha- jahA~ kucha vizeSa sUcita karane kI jarUrata ke bananekA samaya vi0 saM0680 sUcita samajhI, vahA~ hamane phuTanoTa lagA diye kiyA hai / darzanasArakI vivecanAmeM saM0 haiM, aura isase hama samajhate haiM ki pAThakoM800 ke sAtha "lagabhaga" zabda lagA huA kA bahuta kucha samAdhAna ho jAyagA / hA~, hai aura yuktyanuzAsanakI bhUmikAmeM eka bAta aura prakaTa kara denA jarUrI hai| vidyAnanda svAmIkA astitvaviSayaka vaha aura vaha yaha hai ki, yadyapi hameM abhI vAkyaM bhI maujUda hai jise premIjIne Upara taka isameM koI sandeha nahIM ki 'darzanauddhRta kiyA hai| sAtha hI eka sthAna para sAra' grantha vi. saM.: 880 kA banA huA vi0 saM0865 ke sAtha 'lagabhaga' zabda bhI hai, to bhI isameM kucha sameha jarUra hai ki lagA huzrA hai| ina saba bAtoke maujUda yaha 'nayacakra' grantha unhIM devasena prAra hote hue, hamArI rAyameM, usa prakArakA kA banAyA huA hai jo ki darzanasArake lekha likhe jAnekI kucha bhI jarUrata nahIM kartA the| donoM grantha eka hI AcAryake thI jisake likhanekA sonIjIne kaSTa banAye hue haiM, isa bAtako batalAnevAlA uThAyA hai| jAna par3atA hai, sonIjIko koI bhI puSTa pramANa abhI taka kisI abhI taka isa bAtakA parizAna nahIM hai vidvAnkI orase upasthita nahIM kiyA ki aitihAsika paryAlocana kisa tarahase gyaa| yaha kahA jA sakatA hai ki 'bhAvahuA karatA hai, vaha kitanA kaThora aura saMgraha' ke kartA devasena zrAcAryane apanenirmama viSaya hai, usameM 'satyadeva' kI ko 'vimalasena' gaNadharakA ziSya likhA kitane zuddha hRdayase upAsanA kI jAtI hai aura granthake zurUmeM mahAvIra bhagavAnahai aura aise lekhokA koI bhI zabda, vyartha ko namaskAra kiyA hai| ina donoM granthoMna hokara, kabhI kabhI kitane gahare artha- ke AdimeM bhI 'vIrajinendra' ko namako liye hue hotA hai| yahI vajaha hai ki skAra kiyA gayA hai aura sAtha hI unakA Apa ukta lekha ke Azayako nahIM samajha 'vimalaNANaM' tathA 'vimalaNANa saMjuttaM' sake aura na usake 'sambhava' 'lagabhaga' aisA vizeSaNa diyA gayA hai| ArAdhanAAdi mahattvapUrNa zabdoMkA Apako kucha sArakA bhI aisA hI maMgalAcaraNa pAyA artha bodha ho sakA / Apake lekhase jAtA hai| isase ye cAroM grantha eka hI kaSAyabhAva TapakA par3atA hai aura kitanI vidvAnke banAye hue haiN| parantu ye saba hI jagahapara usakI bhASA doSapUrNa ho bAteM 'darzanasAra aura 'nayacakra' ke kartAgaI hai| eka aitihAsika lekhakake uttara- kI ekatA siddha karaneke lie paryApta meM likhe hue lekhakI bhASA aisI kabhI nahIM haiN| aisI samAnatAoMkI anyatra bhI For Personal & Private Use Only www.jainehbrary.org
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 6 ] bahuta kucha sambhAvanA ho sakatI hai| devasena nAmake aura bhI kaI zrAcArya ho gaye haiM / eka 'devasena' mAthurasaMghI zramigati (dharmaparIkSAke kartA) ke par3adAdA guruke bhI guru the aura isalie unakA samaya 0 kI 8 vIM zatAbdI ba baiThatA mahAsabhA ke kAnapurI adhi hai / dUsare devasena zrAdipurANake kartA jinasenAcArya ke samakAlIna pAye jAte haiM, jaisA ki jayadhavalA TIkAkI prazastike antameM diye hue nimna vAkyake 'zrIdevasenArcitAH' padase dhvanita hotA hai aura yaha bhI pAyA jAtA hai ki ve eka bar3e pUjya zrAcArya the sarvajJa pratipAditArthagaNa mahAsabhA ke kAnapurI adhivezanakA kaccA ciTThA / 177 hai / yaha viSaya aura bhI acchI tarahase spaSTa ho jAya isI lie hameM itanA sUcita karane kI jarUrata par3I hai / bhRtsUtrAnuTIkAmimAM / "ye'bhyasyanti bahuzrutAH zrutaguruM sampUjyavIraM prabhuM // te nityojvala padmasenaparamAH (?) zrIdevasenArcitAH / bhAsante ravicandrabhAsisutapAH zrIpAlasatkIrtayaH // zrI jinasenAcArya ne pAtra kezarI (vidyAnanda svAmI ) kA zrAdipurANa meM jisa DhaGgase ullekha kiyA hai usase vidyAnanda khAmI jinasenake samakAlIna hI jAna par3ate haiN| jinasenAcArya eka acche vRddha zrAcArya hue haiN| sambhava hai ki nayacakra unhIM devasenAcAryakA banAyA huA ho jo jinasenAcArya tathA vidyAnanda svAmIke samakAlIna the / inakA bhI samaya vikramakI havIM zatAbdI hotA hai / kyoMki jayadhavalA TIkA zaka saM0 756 ( vi0 264 ) meM banakara samApta huI hai / zrataH vidvAnoMko antaraMga sAhityakI jA~ca mAdike dvArA isa viSaya kI acchI khoja karanI cAhie ki yaha 'nayacakra' grantha kaunase devasena zrAcAryakA banAyA huA 3 vezanakA kaccA ciTThA | (lekhaka - zrIyut bAbU ajitaprasAdajI vakIla, lakhanaU 1) bhAratavarSIya di0 jaina mahAsabhAkA pazcIsavA~ adhivezana kAnapurameM ho cukA / isa adhivezana para jaina jAtihitaiSayoMkI bahuta bar3I zrAzA lagI huI thI aura mahInoM pahale se isake dina gine jA rahe the / isa adhivezana ke sabhApati the, vayovRddha, saumyamUrti sAhu salekhacandajI, najIbAbAda / caitra badI 7 ko sabhApati mahodaya ke svAgatakA dRzya apUrva thA / kAnapura nivAsI jaina aura zrajaina janatAne eka mana hokara jisa prakAra unakA sammAna kiyA hai, usase pratyeka jainako Ananda aura zrAtmagauravakA anubhava hotA thA / caitrabadI = kA rathotsava bar3I zAna ke sAtha nikAlA gayA thA aura usase jaina jAtike gauravakI bahuta kucha ghoSaNA hotI thI / utsava kI samApti para abhiSeka aura pUjana ho jAneke bAda, dillI nivAsI zrIyuta misTara campatarAyajI, bairisTara haradoIne jaina sAhitya pradarzanakA dvArodghATana karate hue jainoMke darzana, nyAya aura sAhityakA mahatva bar3e hI acche DhaMga se drshaayaa| rAtriko phira ApakA vyAkhyAna sabhAmaNDapameM, jo 80x100 phITa ke sAfa suthare zAmiyAneke nIce banAyA gayA thA, rAyabahAdura lAlA dvArikAprasAdajI, haDhaurake sabhApatitvameM "jainadarzana" para huA / isa vyAkhyAnameM bairisTara sAhabane prAyaH ghaMTetaka, jaina siddhAnta For Personal & Private Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 kA mahatva aise spaSTa zabdoM meM dikhalAyA ki jisase upasthita janatAko yaha vidita ho gayA ki sanAtana hindUdharma, jainadharma kehI siddhAntoM kI nIvAra khar3e kiye gaye haiM aura khoja karanese pratIta hotA hai ki sArvadharma jainadharma hI hai, jo syAdvAda nayavivakSAse saba matAntaroMke bhedoM aura virodhako dUra kara detA hai| Apake prabhAvazAlI vyAkhyAnakI zrImAn brahmacArI zItalaprasAdajI tathA anya brahmacAriyoM aura paNDita mahAzayoMne prazaMsA karate hue samAlocanA kI, aura "jainadharmakI "jaya" dhvanike sAtha sabhA rAtake 11 baje ke karIba visarjita huI / dUsare dina do baje se mahAsabhAkI kAryavAhI prArambha huI / sabhA maNDapa bharA huA thaa| mahilA samAja ke vAste jo sthAna cika aura parade DAlakara niyata kiyA gayA thA vaha saMkucita thA aura pIcheko thA, jahA~ vaktAkI AvAz2a spaSTa rUpase nahIM pahu~catI thI, isa kAraNa kucha cikoko uThAkara zrAgekI aura mahilA samAja ko sthAna diyA gayA aura vaha bhI saba turanta hI mahilAmaNDala se bhara gayA / maMgalAcaraNake pazcAt zrImAn bAbU navalakizorajI vakIlane svAgatakAriNIsamitikI ora se mahAsabhAkA vivaraNa aura kAnapura ke adhivezana ke viSayameM saMkSepa rUpase kucha prastAvanAmAtra kahA / phira zrImAn lAlA rAmasvarUpajI sabhApati svAgata kA0 samitikA vyAkhyAna huA / isa bhASaNa meM Apane yaha bhI kahA ki, 'jainasamAja Adhunika dezaparivartanoM se apaneko vilaga nahIM rakha sakatA, balki usakA kartavya aura adhikAra hai ki apanI AdhyAtmikatAke dvArA saMsArake aneka kaSToMko dUra karanekA ucita prabandha kare / jaina vyApArI bahudhA dalAla sarIkhe jainahitaiSI / [ bhAga 15 haiM aura isa kAraNa dezakI vAstavika unnati nahIM kara sakate, jaina zAstrokA prakAzana tathA pracAra zRMkhalAbaddha rItise honA ucita hai, zikSAvibhAga meM dhana aura zaktikA apavyaya ho rahA hai, eka jaina zikSAkA prabandha kendrastha ho sake, digambara zvetAmbara samAjake jhagar3oMkA nibaTArA honA zrAvazyaka hai; aura kuprathA sambandhI prastAva kAryarUpameM pariNata karane kA samaya A gayA hai" / isake bAda cunAva ho jAnepara sabhApati zrImAn sAhU salekhacandajIkA bhASaNa par3hA gayA jisameM unhoMne kahA ki " mahAsabhA ke nAmake anusAra usakI vyApakatA nahIM hai, balki khaNDelavAla, padmAvatI puravAla, jaisavAla, paravAra zrAdi jAtIya sabhAe~ alaga alaga sthApita ho rahI haiN| ye mahAsabhA ke adhIna jAtIya paMcAyatake rUpameM kArya kareM to acchA ho / mahAsabhA sambandhI di0 jaina mahAvidyAlayakA kArya sAmAnya pAThazAlAkA sA hai. isako syAdvAda mahAvidyAlaya kAzIke sAtha hI milA denA ucita hai; eka aise parIkSAlayakI bhI AvazyakatA hai jisakA sambandha samasta di0 jaina zikSAsaMsthAoM se ho aura jisakA pramANapatra sabake lie mAnya ho; zilpa, vijJAna, kRSi, vaidyaka, kalA-kauzala viSayoMke sArvajanika zikSAlayoMmeM par3hanevAle zrasamartha jaina chAtroMke vAste chAtravRttiyA~ sthApita karanA jainasamAjakA kartavya hai; chape jaina granthoMke pracAra niSedhameM jo mahAsabhAkA sambat 1653 kA prastAva hai, vaha rada kiyA jAnA cAhie# jaina * isa viSayakA pratipAdana karate hue Apane jo zabda kahe the ve isa prakAra hai "yahA~ para mujhe mahAsabhA ke usa prastAbakA ullekha kara denA jarUrI hai jo chApe hue jaina granthoMke niSedhase sambandha rakhatA hai| yaha prastAva sambata 1953 meM pAsa huA thA / For Personal & Private Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 6] mahAsabhAke kAnapurI adhivezanakA kaccA citttthaa| 176 mandiroM aura tIrthoMko logoMne apanI sada tathA kAryakartA na raha sake aura eka jAgIra banA raktrA hai, unake hisAbakI jaina baiMkakI bhI sthApanA honI caahie|" jA~cake vAste nirIkSaka niyata hone sabhApatikA bhASaNa samApta honepara cAhie~; mandiroMke rupayeko jIrNa granthoM- riporTa par3hI gaIM*jaina gaz2aTakI riporTake. kI pratilipi karAne meM, aura eka mandira- sambandhameM bra. zItalaprasAdajI apane kA rupayA AvazyakatAnusAra dUsare jainamitrake gatAGka 21 meM yaha pragaTa karate mandirameM lagAnA cAhie; tIrthakSetra hue ki, 6066) // kA ghATA jainagaz2aTa sambandhI jhagar3oMke phaisaleke vAste 11 khAtemeM hai aura karIba 3000) kA ghATA sadasyokI kameTI pUrNa adhikAra sahita gata varSakA hai, zokake sAtha likhate haiM banAI jAya; gaune (dvirAgamana) kI rasama- ki "gaz2aTakI lekhanazailI uttama na honeko uThA denA cAhie; mahAsabhAke sabhA- para bhI isakI sampAdakIkA koI yathosada aura kAryakartA usake prastAvoMpara cita prabandha na kiyA gayA, jisase yaha amala nahIM karate, ataH aisA niyama honA bhArI ghAMTA banda ho jAtA / " astu / cAhie ki aise vyakti mahAsabhAke sabhA- riporToMke pazcAt sabjekR kameTIkA cunAva huA aura usake sadasyoMkI sUcI brahmausa samaya jaina granthoMkA chApanA prArambha ho huA thA. cArA zAtalaprasAdajAna par3hakara sunaaii| aura zAyada yaha socA gayA thA ki vaha isa prakArakI 611 sada kArravAhivoM dvArA ruka jAyagA, parantu aisA nahIM ho sakA, mahilA-ratna zrImatI maganabAI aura aura prastAva pUrNa rUpase asaphala rhaa| paNDitA candAbAIjIke nAma par3he jAnepara ___ aba jaba ki chape hue granthoMkA Ama taurase khulA sabhAne harSa prakaTa kiyaa|sbjekR kameTIkA pracAra ho rahA hai, sarvArthasiddhi, rAjavArtika, zlokavArtika, kArya - baje prArambha honA nizcita hunA aSTasahasrI, prameyakamalamArtaNDa, pacAdhyAyI, samayasAra, bAdhyAyI, samayasAra, thA, kintu 6 baje rAtrike bhI pIche kAmaprabacanasAra, paMcastikAya, gommaTasArAdi jaise bar3e bar3e kA prArambha hushraa| pahale hI brahmacArI aura mahAn grantha bhI chapa cuke haiN| acche acche vidvAn paMDita loga granthoMke chapAnekA kArya kara rahe haiN| kucha seTha zItalaprasAdajIne kahA ki sabjeka kameTIloga bhI anyoMke uddhArameM lage hue haiN| mANikacanda grantha- meM do mahilAoke cune jAnese samAjake mAlA, anantakIrti granthamAsA, jaina grantharatnAkara kAryA- kucha loga asantuSTa haiM; yadyapi svayaM laya bambaI, jainasiddhAnta prakAzinI saMsthA kalakattA, unake vicArameM ukta do mahilAoMkA dI seMTala pabaliziMga hAusa ArA Adi kitanI hI sadasya honA anucita nahIM hai, kintu saMsthAe~ granthoMko chApakara unakA uddhAra kara rahI haiM, mndiroN| takameM chape grantha virAjamAna kiye jAte haiM. loga premase samAjakI asantuSTa avasthAko dekhate hue unheM par3hate, kharIdate tathA vitaraNa karate hai| aura isa yadi unakA cunAva yadi unakA cunAva na hotA to acchA samaya mahAsabhAke sAhitya pradarzanameM bhI unakA eka hotaa| aura unhoMne phira yaha bhI kahA alaga vibhAga rakkhA gayA hai| taba granthoMke chApane aura ki sabjekR kameTIkA cunAva niyamabape granthoMko par3hane tathA kharIdaneke niSedha sambandhI ukta viruddha honeke kAraNa ThIka nahIM hai, kyoMki prastAvako sthira rakhanekA kucha bhI artha nahIM rhtaa| donoM mahilAe~ na mahAsabhAkI sadasya haiM ulaTe sunanevAloMke lie yaha eka hAsyakA viSaya bana nAtA hai| aura usase mahAsabhAke gauravako dhakkA pahu~catA | isalie merI sammatimeM vaha prastAva aba anAvazyaka * jainapradopase mAlUma huA ki ripoToM kI maMjUropara aura avyavaharaNIya samajhA jAkara 26 kiyA jAnA kaI vyaktiyoM ne Apatti kI thI, parantu phira bhI ve bhIMgA bhIgIse pAma ho hI gii|----smpaadk| For Personal & Private Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 na pratinidhi aura isa kAraNa sabjekR kameTImeM nahIM cunI jA sakatIM; aura jabataka naI sabjekR kameTI (viSaya nirdhAraNa samiti) niyata na ho, kAma nahIM ho sakatA / isapara kahA gayA ki yaha asaGgata viSaya hai, isa kameTIko isa prazna uThAnekA adhikAra nahIM hai, yaha kameTI mahAsabhAkI banAI huI hai aura yaha prazna yadi ho sakatA hai to mahAsabhA ke adhivezana meM upasthita ho sakatA hai / sabhApati mahodayane isa yuktise sahamata hokara yaha nirNaya kiyA ki yaha prazna nahIM uThAyA jA sakatA aura kAma prArambha honA cAhie; kintu paNDita dhannAlAla - jI kAzalIvAla, paNDita vaMzIdhara aura eka do aura sadasya, ucca svarase, bolate hI rahe aura kabhI anucita zabdoMkA vyavahAra bhI karate rahe / sabhApati mahodayake bArambAra savinaya prArthanA karanepara bhI cupa nahIM hue aura paNDita vaMzIdhara ne sabhApati mahodayako yahA~taka kahane para majabUra kara diyA, ki yadi paNDita vaMzIdharajIko isa viSaya meM itanA haTha hai aura vaha sabhApatikA phaisalA aura sabhApatikI prArthanAko bhI nahIM mAnate to vaha sabhAko chor3a deM aura Age kAmako calane deN| isapara paNDita dhannAlAla aura unake ATha dasa anuyAyI kolAhala karate hue khar3e ho gaye aura vahIM khar3e rahakara derataka zora macAte rhe| bAdako dUsare kamaremeM jahA~ paNDita dhannAlAla Thahare hue the, cale gye| unake pIche mahAmantrI lAlA bhagavAnadAsajI aura zanaiH zanaiH unake dafarake loga bhI paNDita dhannAlAlajI ke sthAnapara cale gaye; aura sabhApati mahodaya ke bulAnepara bhI nahIM zraye / rUThako manAne aura phira bulAne kA kArya ghaTotaka hotA rahA / sabhApati jainahitaiSI / [ bhAga 15 ke atirikta anya pratiSThita mahAzaya kaI bAra isa ruSTa maNDalako manAne gaye kintu ve loga nahIM Aye / jahA~taka yAda par3atA hai, isa kAma meM rAyabahAdura lAlA ghamaNDIlAla, lAlA rAmasvarUpajI sabhApati svAgatakAriNI samiti, lAlA tilokacanda dillIvAle, lAlA zibbAmala ambAlevAle, hakIma kalyANarAya aura brahmacArI zItalaprasAdajIne bhI bhAga liyA thA / isa prakAra jaba rAtake karIba do baja gaye taba brahmacArI zItalaprasAdajIse vyavasthA mA~gI gaI aura unakA yaha Adeza honepara ki mahAsabhA ke adhivezanameM sabje kameTIkA cunAva phirase kiyA jAya, saba loga apane apane khAnapara cale gaye / dUsare dina mahAsabhA sAhU jugamandiradAsajIne, jo gata rAtriko sabhApati mahodaya ke sahAyakarUpase saba kAma karate rahe the, rAtrikA vivaraNa saMkSepase sunAyA aura kahA ki sabjekR kameTI naI cunI jAya / lAlA jaggImalajI dillI nivAsIne isakA anumodana kiyA / lAlA juggImalajI usI dina dillIse padhAre the aura gata divasakI kAryavAhImeM upasthita na the / anumodana hote hI eka brahmacArI mahAzayane khar3e hokara jainadharmakI jayadhvanike sAtha yaha kaha diyA ki yaha prastAva svIkRta huA, aura upasthita pratinidhi samAjako yaha avasara hI nahIM diyA gayA ki koI isa viSayameM kucha kaha sake ! hamAre isa prazna karane para ki yaha batalA diyA jAya ki sabjekR kameTI meM mahAsabhA ke sadasya aura pratinidhi hI cune jAya~ge yA anya upasthita mahAzaya bhI, mahAmantrIjIne uttara diyA ki anya pratiSThita mahAzaya bhI cune jA sakate haiN| taba hamane kahA ki yaha bAta For Personal & Private Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 6] mahAsabhAke kAnapurI adhivezanakA kaccA citttthaa| 11 isa sthAnapara sabhAkI kAryavAhImeM likha gayA / zrIyuta kumAra devendraprasAdajI lI jAya aura sabhApati mahodayane hukma dvArA sthApita "di seMTrala jaina pabliziMga diyA ki aisA kiyA jaay| isake bAda hAusa" nAmakI saMsthAko cirasthAyI hamane yaha nivedana kiyA ki jo sabjeka banAne aura usakI saba sampatti kharIda kameTI Aja cunI jAya usakI nAmAvalI- leneke viSayameM eka prastAva lAlA rUpa. ke sAtha sAtha gata divasakI cunI huI candajIke suputra lAlArAmasvarUpajIsabhAsamjeka kameTIkI nAmAvalI bhI lagA dI pati svA0 kA0 samitine upasthita karAyA jAya; isa kahanepara kolAhalasA ho jisakA paNDita dhannAlAlajIne virodha gayA aura koI nirNaya nahIM huaa| phira kiyA aura kahA ki jainazAstra chapAnekA nAmAvalI par3hI gaI / usameM zrIyuta kAma mahAsabhAke uddezyake viruddha hai aura vizvambharadAsajI gArgIya sampAdaka isalie yaha prastAva girA diyA gyaa| 'jAti prabodhaka' kA nAma na thA, jo pahale 3 ghaNTemeM kula chaH prastAvoMkA nirNaya dina sabjeka kameTI meM liye gaye the aura huA-inameM do prastAva kucha sajanoMkI rAtriko barAbara usameM upasthita rahe the| mRtyupara zoka aura kuTumbase sahAnubhUtisAtha hI kucha nAma bar3hA diye gaye the| sambandhI the, zeSa cAra prastAva svadezI uparyukta donoM viduSI mahilAoMne vastu vyavahAra, dhavalatrayakI pratilipi, sabjekR kameTIkI sadasyatAse apanA saMyukta prAntIya sabhA aura mahAvidyAlaya tyAgapatra pahale hI bheja diyA thA aura kameTIse sambandha rakhate the| ye saba ve gata rAtrikI sabjekR kameTImeM upasthita prastAva rAtrike adhivezanameM svIkRta bhI nahIM thii| vAstavika phala isa sAta ho gye| mATha ghaNTeke kharca honekA yaha huA ki 3 aprelako phira sabjekR kameTIko zrIyuta vizvambharadAsajI gArgIya sampA- baiThaka baiThI aura vaha = se 11 aura phira daka 'jAti prabodhaka' kA nAma sabjeka 2 se 5 baje dina taka huI / pahale hI kameTIke sadasyoMkI zreNIse nikAla diyA mahAmantrIjIne prastAva upasthita kiyA ki gayA aura kucha naye mahAzayoMke nAma bAbU navalakizorajI vakIlako koSAbar3hA liye gye| phira naI sabjekR kameTI. dhyakSake padase pRthak kiyA jAya, unako kI baiThaka prArambha huii| devagar3hake purAne avakAza nahIM hai aura na ve hisAba dete jaina mandiroM aura pratibimbake rakSArtha haiN| bAbU navalakizora koSAdhyakSa to haiM, karanekA prastAva peza huaa| usa parantu mahAsabhAkI AmadanIkA rupayA samaya vizvambharadAsa gArgIyakI Ava- unake pAsa jamA nahIM hotA aura na unake zyakatA jAna par3I ki isa viSayameM sama- pAsa AmadanI-kharcakA hisAba rahatA hai| bhAve ki kyA huA aura kyA honA mahAsabhAkI AmadanI aura usakA kharca pAhie, kyoMki unhoMne isa sambandhameM * jainapradIpake sampAdaka mahAzaya likhate haiM ki mahApar3A parizrama kiyA thaa| parantu unako sabhAke niyama naM. 62 ke anusAra kisI bhI prastAvakA samjekR kameTIkI sabhAsadIse pahale hI peza karanevAlA samjekR kameTIkA membara jarUra rhegaa| parantu aphasosa hai ki kucha manamaujo logoMne isake viruddha pRthaka kara diyA gayA thA isase ve nahIM pAcaraNa kiyA aura vizvambharadAsajI gArgIyakA nAma dunAye gaye aura prastAva uThA liyA binA vajaha hI dUsare dina samjeka kameTIse nikAla diyaa| For Personal & Private Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 nahitaiSI [bhAga 15 saba mahAmantrIjIke adhikAra meM hai aura prasAdajI svataH khar3e hokara kheN| paNDita . ve hI usakA hisAba rakhate haiN| bAbU durgAprasAdajIne aisA bhI kiyaa| taba navalakizora koSAdhyakSa isa kAraNa kaha- dhannAlAlajIne kahA-"tuma jainadharma ke lAte haiM ki mahAvidyAlayake dhruvakoSa aviruddha lekha isameM likhoge aura jo sambandhI rupayoMke sarakArI prAmisarI dharmaviruddha lekha anya samAcArapatroM meM noTa jo unake pUjyapitA zrImAn jaina prakAzita hoMge, unakA khaNDana kroge|" jAtibhaSaNa DipTI campatarAyajIke nAma unhoMne yaha bhI svIkAra kiyaa| phira kahA the, ve unake dehAnta para bAbU navala- gayA ki eka varSa nahIM balki 3 varSakA kizorajIke nAmapara koSAdhyakSa mahA- ThekA jainagajaTakA kAnapurake bhAI le leN| sabhAkI haisiyatase haiN| unakA sUda isase kAnapurake jainasamAjakA eka prakArasarakArI khajAnese chaThe mahIne niyata dara- se apamAna aura nirAdara huA aura ve se diyA jAtA hai aura noTopara likha isa viSayameM udAsIna ho gye| brahmacArI diyA jAtA hai| ina noToMke nambara aura zItalaprasAdajIne jainagajaTa sampAdaka sudakI dara mahAsabhAke kAryAlayameM hai| paM0 raghunAthadAsajI saranaU nivAsIke mahAmantrI jo rupayA bAbU navalakizora- susampAdanakI prazaMsA kI aura jainagajaTa. jIse pAte haiM usakI rasIda bhI unako ko sAlAnA ghATA dekara bhI unhIM kI nahIM dete| yaha prastAva sabjekR kameTIse sampAdakImeM rakhanekA parAmarza diyA !* nAmaMjUra huzrA parantu isake vAdavivAdameM aura isa ghATekI pUrtike puNyakAryameM kameTIkA eka ghaNTe ke karIba samaya laga kitane hI dharmAtmAoMne bhAga liyA aura gyaa| jaina gajaTake gata varSasambandhI laga. 125-125 rupaye denA svIkAra kiyaa| bhaga 3000) rupaye ghATekI pUrti aura 24800)kA bajaTa pasanda kiyA gayA aura AgAmI suprabandha tathA yogya sampAdaka- hamAre yaha pUchanepara ki gata varSa 100). kI yojanA-viSayaka prastAvapara bahuta jo yuvarAjake aiDremameM kharca honA batalAye * vivecana huA |* lAlA rAmasvarUpajI . gaye haiM ve kisa bAtameM kharca hue; kyoMki kAnapura nivAsIne kahA ki AgAmI yuvarAja nahIM padhAre aura aiDresa nahIM varSake vAste kAnapura jainasamAja, jaina diyA gayA, uttara diyA gayA ki 100) gajaTake sampAdana aura khacekA bhAra ru. eka vakIlako mAnapatra (aiDresa) kA apane Upara letA hai| paM0 dhannAlAlajIne masavidA karaneke upalakSya meM diye gaye haiN| pachA, sampAdana kauna karegA? kahA gayA isapara hamane kahA ki mahAmantrIjIke ki, paNDita durgaaprsaadjii| isapara paM0 icchAnusAra hamane jo eka aiDresa tayyAra dhannAlAlajIne kahA ki paNDita durgA karake unake pAsa bhejA thA, usakA kyA 0 isa vivecanameM svAgatakAriNI sabhAke upamantrI .parantu bra0 zItalaprasAdajI jainamitrake gatAMka bAka rUpacandajIne yaha bhI kahA ki nagajaTake vartamAna naM021 meM jainagajaTakI sampAdakIpara apanA nimna prakArase sampAdaka apane kartavyako nahIM samajhate aura na jimme- asantoSa pragaTa karate haiM, yaha bar3I hI vicitra bAta hai| dAriyoM ko pahacAnate haiM unheM sampAdakAya kartavyoMkA jJAna mAlUma na isameM kyA rahasya hai-"zoka hai ki gajaTakI karAneke lie unake Upara eka heDa sampAdakakI bhI jarU- lekhanazailI nattama na honepara bhI isakI sampAdakokA rata hai, aisA jainapradIpake sampAdaka mahAzaya sUcita karate koI yathocita prabandha na kiyA gayA jisase yaha bhArI hai| smpaattk| ghATA banda ho jaataa|"..--ampaadk' . For Personal & Private Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 6 ] huaa| isakA koI uttara nahIM diyA gayA ! mahAsabhA ke parIkSAlaya sambandhameM bahumata usako kAyama rakhaneke viruddha thA / sabhApati mahodaya aura prabala bahumatakI samajha meM parIkSAlayako jArI rakhanA vyartha vyaya samajhA gayA ! kurItisambandhI prastAva upasthita honepara hamane kahA ki bahuvivAhakI kuprathA bhI isameM jor3a dI jAya aura yaha bhI prastAva kiyA jAya ki jo vyakti ina kuprathAoM meM se kisIko kare usase paJcAyata sambandha na rakkhe aura na usake aise kAryoMmeM sammilita ho / isapara paM0 dhannAlAlajIne bahuta krodha prakaTa kiyA aura kahA ki vaha aura unake mitramaNDala aise prastAvakA virodha kareMge, aise prastAvake honese pariNAma burA hogA, dharma aura jAtiko hAni pahu~cegI, sthAnIya paJcAyatIyoM ko apane apane prAnta meM aise viSayoMkA pUrNa adhikAra hai aura mahAsabhAko usa adhikArameM hastakSepa na karanA cAhie / isapara hameM kahanA par3A ki yadi mahAsabhA 25 varSa taka bhI aise prastAvako prati varSa pAsa karate karate usapara amala karane ke lie pUrNatayA tayyAra nahIM hai, to aise vyarthake zabdA DambaramAtra prastAvako na rakhanA hI acchA hai| * mahAsabhA ke kAnapurI adhivezanakA kaccA ciTThA / zAmataka sabjekR kameTImeM phira bhI 6 hI prastAva taiyAra hue| sabjekR kameTIkI 12 ghaNTekI 3 baiThakoMmeM kaI bAteM nokhI aura pUrva dekhane meM AI / eka * jainapradIpake sampAdaka mahAzaya likhate haiM ki bahuvivAha niSedha ke sambandha meM yaha bhI kahA gayA thA ki usa viSayakA prastAva pahale se mahAsabhA meM pAsa ho cukA hai| ' parantu phira bhI paM0 dhannAlAlajIke virodha karanepara bahuvivAhake zabda isa prastAva meM nahIM rakkhe gaye, yaha zrAzvaryakI bAta hai! bAlavivAhAdi sambandhI prastAva bhI to kaI bAra pAsa ho cukA |--sampAdaka 183 to yaha ki jaba koI bAta mahAmantrIjI ke mantavyase viruddha hotI thI taba to ve aura unake klArka jora jorase yaha pukArate the ki sabhApati mahodayakI svIkaratA lie binA koI na bole, balki kabhI kabhI to ve yaha bhI kaha dete the ki likhitapatra bhejakara aura likhita svIkAratA lekara bolA jAya, kintu mahAmantrIjI aura unake klArka, paM0 dhannAlAlajI, paM0 vaMzIdharajI, aura kucha aura vyakti kabhI bhI sabhApatikI anumati yA iyata lekara nahIM bolate the balki sabhApati pake manA karane aura prArthanA karanepara bhI cupa nahIM hote the| dUsarI bAta yaha ki, sivAya jainagaz2aTakI sampAdakIke prastAvake aura kisI bhI prastAvapara bahumata se nirNaya nahIM kiyA gayA, balki bahumata se nirNaya kiye jAneke lie bArambAra prArthanA honepara bhI sabhApati mahodaya musakarAkara yaha kaha dete the ki bahumata to prakaTa hI hai, kintu bahumatase nirNaya karanA mujhako abhISTa nahIM hai ! aura jainagaz2aTakI sampAdakIke prastAvake samaya dopahara ho jAne se aura paNDita durgAprasAda tathA alakApura nivAsI mahAnubhAvoMke prati isa viSayameM yogya vyavahAra na honese bahuta loga uTha gaye the, paNDita dhannAlAlajIke kamare ke loga samIpa hI the, aura bahumata usa samaya spaSTatayA kAnapuravAloMke viruddha thA / parantu isa sthitipara kucha dhyAna nahIM diyA gayA ! tIsarI bAta yaha ki mahAmantrIjIne jo prastAva jisa samaya cAhA, upasthita kiyA; kisI sadasyako apanA prastAva upasthita karAnekA zrava sara nahIM diyA gyaa| cauthI bAta, yaha kahA gayA thA ki anumAna 200 prastAva dafara mahAsabhA meM Aye hue haiM kintu una prastAvoMkI sUcItaka sadasyoMke For Personal & Private Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 jainhitaissii| [bhAga 15 sAmane upasthita nahIM kI gii| kisIko rAtriko mahAsabhAkAphira adhivezana yaha bhI jJAta nahIM huA ki jainasamAjale huA / jainagaz2aTake ghATekA prAstava upaaneka prakAra rupayA kharca karane kI svIkA. sthita honepara hamane sakheda usakA virodha ratA prApta karaneke atirikta mahAsabhAke kiyA aura kahA ki yaha prastAva svIkAra isa adhivezanakA aura kyA prAzaya thaa| na kiyA jAya aura yadi svIkAra ho to dhavalatrayake jIrNoddhArakA prastAva to mUr3a isa zabda-parivartanake sAtha ki, "lie" vidrI meM abhiSekotsava para dillIke saMgha- ke sthAna meM "viSaya meM" par3hA jAya aura kI upasthitimeM pahale hI ho cukA thaa| "ki ghATeke dasa hisse" Adi zabdoke prAntika sabhAkI sthApanAke vAste kAna- sthAnameM "ki jaina gaz2aTameM kevala mahA. purake bhAI tathA anya yukta mAntasya loga sabhAke kAryoMkI riporTa chapA kareM, mahIne. utsuka hI the / svadezI vastu pracArakA meM eka dafA nikAlA jAya, koI vivA. prastAva jina zabdoMmeM likhA gyaa| unakA dagrasta viSaya usameM na ho, aura jo rupayA prayoga bar3e soca vicAra aura saMkocake isa khAtemeM bace, usase choTI choTI sAtha kiyA gayA hai| kurIti nivAraNa pustakeM jainadharmakI siddhAnta-nirUpaka chApI prastAva kevala eka maGgala kAmanA rUpa thaa| jAya~, aura lAgatake dAmapara becI jaayN|" aura pA~cavIM bAta yaha hai ki jo bhAva- ailA karanese ghATekA nAma ur3a jaaygaa| zyaka bAteM svAgata kA0 sa0 ke sabhApati- yaha dhyAna rakhanA cAhie ki jaina samAjake bhASaNameM, athavA mahAsabhAke sabhApati meM aura koI bhI aisA patra nahIM hai jisameM mahodayake vyAkhyAnameM likhI gaI thI, itanA ghATA hotA ho aura jisake ghATeunakA kathanamAtra bhI sabjekR kameTImeM kA pacar3A sabhAmeM peza hokara usake vAste nahIM huA, aura sAdhAraNa vyaktiyoMke janatAse candA liyA jAtA ho| hamAre bheje hue prastAvoMkA to kisIko patA isa saMzodhanakA virodha paM. dhannAlAlataka bhI nahIM lagA / sabhApati mahodaya. jI, paM0 vaMzIdhara jI aura kucha anya kA barAbara yaha prayatna rahA, ki mahA- mahAzayone kiyA / aura isalie yaha sabhA jisa rUpameM unake sAmane AI hai sAtavA~ prastAva jyoMkA tyoM svIkRta usI sapameM kAnapurase sahI salAmata huA / prastAva na08 meM parIkSAlayake vApasa calI jAya, unake sabhApatitvameM sambandhame yadyapi sabhApati mahodaya aura kiMcitmAtra bhI parivartana na ho| aura jaina janatA cAhatI thI ki yaha vyartha isa uddezya kI pUrti ke lie unhoMne bar3I vyayakA khAtA banda kiyA jAya aura sahanazIlatA, vacanagupti,manogupti, aura mANikacanda di. jaina parIkSAlaya mumbaIvicAraguptise kAma liyA aura bar3A se hI parIkSA livAI jAya, kintu isa kaSTa uThAyA / isa sabhA-cAturyatAke khAteke kharcakA adhikAra bhI mahAmantrIlie unake supautra sAhU jugamandiradAsa- jIke hAthameM hI rahA, lakhanaUkA nyotA jIkI jitanI bhI sarAhanA kI jAya svIkAra na hone meM bhI paM0 dhannAlAlajI, vaha kama hai; kyoMki sabhAkA kAma sabhA- paM0 vaMzIdharajI aura kucha anya logoMne patika nAmase sadA va sarvathA ve hI hara prakAra bAdhA DAlI, kintu avadha karate the aura unhoMne hI sabhApatikA prAntake mukhiyA bhAiyoMke dharmaprema, aura bhASaNa paDhakara sunAyA thaa| jAtihitaiSitAke pravAhavaza mahAsabhAko For Personal & Private Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatkundakunda aura zrutasAgara / 185 unakA nyotA. svIkAra karanA hI ucita caya diyA gayA hai, use hama upayogI jAna pdd'aa| samajhakara yahA~ uddhRta kiye dete haiN| ___ kAnapurakI svAgatakAriNI samiti -sampAdaka kI sevA aura atithi-satkArakI jitanI bhagavatkundakunda / / sarAhanA kI jAya,thor3I hai| unakA prabandha digambara jaina sampradAyameM prAcArya aisA thA jaisA abataka mahAsabhAke kisI kundakunda sabase prasiddha aura sabase bhI adhivezanameM na huA hogaa| itanA adhika pUjya AcArya gine jAte haiN| bar3A vizAla bagIcA, itanA vizAla pichale adhikAMza prAcAryone Apako bhavana (jisameM zrI devAdhidevakI pratimA unhIMke anvaya yA pAnAyakA batalAyA virAjamAna thI), itanA sAfa sutharA naye / hai| unakI racanA jainasAhitya bharameM kapar3ekA banA huA vizAla sabhAmaNDapa, apanI tulanA nahIM rkhtii| rathayAtrAkA aisA svaccha dRzya, sevA- abase lagabhaga 6 varSa pahale hama unake samitikA rAtri bhara "vandemAtarama" kI sambandhameM eka vistRta lekha prakAzita pukArapara paharA, itane acche aura suna kara cuke haiM / * ve dravir3a dezake 'koeDa. prada Dere, makAna, dharmazAlA Adi sabakA kuNDa' nAmaka sthAnake rahanevAle the aura pravandha aisA thA ki itanI saba uttamo. isa kAraNa 'koNDakuNDa' nAmase prasiddha ttama bAtoMkA samudAya isa adhivezanase the| 'koNDakuNDa, kA hI zratimadhura pahale zAyada hI kahIM huA ho| saMskRtarUpa'kundakunda' ho gayA hai| 'elAmahAsamAkI zeSa kAryavAhI to aura cArya ke nAmase bhI ye prasiddha the| tAmila samAcArapatroM meM prakAzita hogI aura ho bhASAke suprasiddha mahAkAvya 'kurala' ke rahI hai, kintu yaha kaccA ciTThA jaina- viSayameM mahArAjA kAleja vijayAnagarama. hitaiSIke vAste usake sampAdakakI ke itihAsAdhyApaka zrIyuta ema0 e0 prArthanApara likhA gayA hai| rAmasvAmI zrAyaMgarane likhA hai ki "jainilakhanaU 18-4-21 yoke matase ukta grantha 'elAcArya' nAmaka jainAcAryakI racanA hai aura tAmila kAvya bhagavatkundakunda aura 'nIlakezI' ke TIkAkAra samayadivAkara zrutasAgara / nAmaka jainamuni kuralako apanA pUjya grantha batalAte haiN| * isase Azcarya nahIM mANikacanda jaina-grantha-mAlAkA 17 ki karalake racayitA bhagavatkundakunda hI vA~ grantha 'SaTprAbhRtAdi saMgraha' hAlameM hI nokara palAcAryane ise racakara prakAzita huA hai| usameM kundakunda apane eka ziSyako isalie de diyA svAmIke SaTprAbhRta, rayaNasAra, bAraha thA ki vaha madurAke kavisaGghameM jAkara anuvekkhA, liMgaprAbhRta aura zIlaprAbhRta peza kre| ye pA~ca grantha prakAzita hue haiN| inamese nandisabakI gurvAvalImeM likhA hai pahalA zrIzrutasAgarAcAryakRta saMskRta ki bhagavatkundakundako vi0 saMvat 46 meM TIkA sahita aura zeSa saba saMskRtacchAyA prAcAryapada milA aura 101 meM unakA sahita haiN| isa granthakI bhUmikAmeM bhaga- . citkundakunda aura zrutasAgarakA jo pari.. * dekho jainahitaiSI bhAga 10, aMka 6-7 / 4 For Personal & Private Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainhitaissii| . [bhAga 15 vargavAsa huaa| tAmila dezake vidvAnoMne sa caitadviSaye zrImAn kurala kAvyakA racanA-kAla bhI IsAkI _ . zAmalIgrAmamAzritaH / / pahalI zatAbdi nizcita kiyA hai| yadi nirAkRtatamo'rAtiH sacamaca hI vaha inhIM elAcAryakA banAyA sthApayan satpathe janAn / dunA hai, to paTTAvalIke samayake sAtha svatejodyotitakSauNi. usakA racanAkAla mila jAtA hai| ___hamane apane pUrvollikhita lekha meM bhaga ___ zcaNDa ciritra yo babhau // vatkundakundakA samaya vikramakI tIsarI tasyAbhU-puruenandI tu zatAbdi nizcita kiyA thaa| ziSyo vidvAnagaNAgraNIH / __usake bAda jainasiddhAnta-prakAzinI tacchiSyazca prabhAcandrastasyeyaM saMsAdvArA prakAzita 'samayaprAbhRta' kI vasAtaH kRtA / / bhUmikAmeM dakSiNake suprasiddha itihAsajJa ina donoM lekhoMkA abhiprAya yaha hai pro0ke0bI0 pAThakakA yaha mata prakAzita ki koeDa kondAnvayake toraNAcArya nAmahumA hai ki kundakundAcArya vi0 saMvata ke muni isa deza meM zAlmalI nAmaka grAma55 ke lagabhaga hue haiN| apane matakI meM Akara rhe| unake ziSya puSpanandi puSTimeM unhoMne likhA hai ki jisa samaya aura puSpanandike ziSya prabhAcandra hue| rASTrakTa-vaMzIya rAjA tRtIya govinda pAThaka mahodayakA kathana hai ki rAjya karatA thA usa samaya, zaka saMvata pichalA tAmrapatra jaba zaka saMvat 716 kA 724 kA likhA huA eka tAmrapatra milA hai to prabhAcandra ke dAdA-guru toraNAcArya hai| usameM nimnalikhita pada diye hue haiM:- zaka saMvat 600 ke lagabhaga rahe hoMge aura koNDakondAnvayodAro gnno'bhvtH| toraNAcArya kundakundAnvayameM hue haiMtadaitadviSayavikhyAtaM zAlmalIgrAmamAvasan // ataeva kundakundakA samaya unase 150 baasiid(?)tornnaacaarystpHphlssrigrhH| . varSa pUrva arthAt zaka saMvat 450 ke lagabhaga tatropazamasaMbhUtabhAvanApAstakalmaSaH // ' mAna lene meM koI hAni nahIM hai| paNDitaH puSpanandIti babhUva bhuvi vishrutH| dAmI nagarameM zaka saMvat 500 meM prAcIna cAlukyavaMzI kIrtivarma mahArAjane bA. aMtevAsI munestasya sakalazcandramA iva / / kadambavaMzakA nAza kiyA thA aura ilapratidivasabhavavRddhinirasta lie isase lagabhaga 50 varSa pUrva kadambadoSo vyapetahRdayamalaH / vaMzI mahArAja zivamRgezavarma rAjya karate pribhuutcndrbimbtcchissyo'bhuutprbhaacndrH|| the, aisA nizcita hotA hai| paMcAstikAya. ukta tRtIya govinda mahArAjake hI ke kanaDI-TIkAkAra bAlacandra aura samayakA zaka saMvat 716 kA eka aura saMskRta-TIkAkAra jayasenAcAryane likhA tAmrapatra milA hai, jisameM nIce likhe hai ki yaha grantha prAcArya kundakundane zivapaca haiM: kumAra mahArAjake pratibodhake lie racA AsIda (?) toraNAcAryaH thA aura ye zivakumAra zivamRgezavarma hI konnddkundaanvyodbhv| jAna paDate haiN| ataeva bhagavatkundakundakA samaya zaka saMvat 450 (vi0 585) hI .dekho jainahitaiSI bhAga 15 aMka 1-2 / siddha hotA hai| For Personal & Private Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ . aGka 6] bhagavatkundakunda aura zrutasAgara / parantu hamArI samajhameM bhagavatkunda usakA avasthi-tikAla vikramakI prathama kucha itane pIcheke prAcArya nahIM haiM / jaba zatAbdi hai| taka zivakumAra aura zivabhRgezavarmAke - zrIzrutisAgarasUri / eka honeke eka do puSTa pramANa na diye jAyeM taba taka isa samayako ThIka mAna lenekI SamAbhRta yA SaTpAhur3ake TIkAkAra icchA nahIM hotii| toraNAcArya kundakundake AcArya zrutasAgara bahuzruta vidvAna the| anvayameM the, ataeva yaha nahIM kahA jA isa TIkAse aura yazastilaka-candrikAsakatA ki ve unake 150 varSa bAda hI hue TIkAse mAlUma hotA hai ki ve klikaalhoNge| tIna sau cAra sau varSa yA isase bhI sarvajJa, kalikAla gautamasvAmI, ubhavaadhika pahale ho sakate haiN| bhASAkavicakravartI Adi mahatI padaviyoM isa bhUmikAkA kampoja ho cukanepara se alaMkRta the| unhoMne 'navanavati' (88) hameM mAlUma huA ki paMcAstikAyake mahAvAdiyoko parAjita kiyA thA! agarejI TIkAkAra pro0 e0 cakravartI ve mUlasaMgha, sarasvatIgaccha aurabalAmAyanAra ema0 e0, ela0 TI0 ne bhaga tkAragaNake prAcArya aura vidhAnandi vatkundakundake samayake sambandhameM eka bhaTTArakake ziSya the| unakI guruparamparA vistRta lekha likhA hai / usameM unhoMne isa prakAra thI-pAnandi-devendrakIrtipro0 pAThakake matakA virodha karate hue vidyaanndi| yaha siddha kiyA hai ki zivakumAra mahA ___ parantu vidyAnandi bhaTTArakake paTTapara, rAja kadambavaMzI zivamRgezavarmA nahIM, jAna par3atA hai, unakI sthApanA nahIM huI kintu pallavavaMzI zivaskandavarmA hone thii| kyoMki vidyAnandike bAda kI gurucAhie~ / skanda, kumAra aura kArtikeya paramparA isa prakAra milatI hai-vidyASaDAnanake nAmAntara haiN| ataeva ziva nandi-mallibhUSaNa-lakSmIcandra / . skanda aura zivakumAra donoM nissandeha svargIya dAnavIra seTha mANikandajIke eka ho sakate haiM / pallavavaMzI rAjAoMkI granthabhaNDArameM paM0 pAzAdharake mahAbhiSeka rAjadhAnI kAJcIpura yA vartamAna kA~jI. nAmaka granthakI TIkA hai| usake antameM varam thii| vidyA aura kalAoMke lie isa prakAra likhA hai:yaha sthAna bahuta hI prasiddha thaa| dUra dUrake "zrIvidyAnandigurorbuddhiguroH vidvAn aura kavi yahA~ke darabArameM Ate pAdapaMkajabhramaraH / the| dhArmika vAdavivAda bhI vahA~ hote zrIzrutasAgara iti dezavratI the / pallava rAjA jainI yA jainadharmake tilakaSTIkate smedaM // AzrayadAtA the, isake bhI pramANa milate iti brahmazrIzrutasAgarakatA haiN| unakI darabArI bhASA bhI zAyada mahAbhiSekaTIkA samAptA // prAkRta thI / 'mAyiDAbolI' nAmakA zrIrastu lekhakapAThakayoH / suprasiddha anya usI samayakA banA dumA hai aura prAkRtameM hai| prAcArya zubhaM bhavatu // zrI // kundakunda draviDa dezake the, isake aneka saMvat 1582 varSe caitramAse zuklapakSe pramANa hai| ataeva unakA ziSya ziva- paMcamyAM tithau ravI zrIAdijina caityAkumAra yahI zivaskandavarmA hogA aura laye zrImUlasaMghe sarasvatIgacche balAtkAra For Personal & Private Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainhitaissii| [ bhAga 15 gaNe zrIkundakundAcAryAnvaye bhaTTArakazrI. sthita the aura mallibhUSaNakA zAyada svargapacanandidevAstatpaTTe bhaTTArakazrIdevendrakI- vAsa ho cukA thaa| rtidevAstatpaTTe bhaTTArakAzrIvidyAnandidevA (apUrNa) stapaTTe bhaTTArakazrImallibhUSaNadevAstapaTTe bhaTTArakazrIlakSmIcandradevAsteSAM ziSyavarabrahmazrIjJAnasAgarapaThanArtha / / AryA zrIvimala. vividha viSaya / zrI celI bhaTTAraka zrIlakSmIcadrandIkSitA 1-adhivezana saphala huA vinayazriyA svayaM likhitvA pradattaM mahA. bhiSekabhASyaM // zubhaM bhavatu // kalyANaM yA asaphala / bhUyAt / / zrIrastu // bhAratavarSIya di0 jaina mahAsabhAke isase mAlUma hotA hai ki vidyAnandi- jisa adhivezanakI a... bar3I dhUma thI ke paTTapara malliSeNakI aura unake paTTapara aura bahuta zora thA vaha kAnapurameM gata lakSmIcandrako sthApanA huI thii| yazasti- 1, 2, 3 aprela ko ho gyaa| isa adhilakaTIkAmeM zrutasAgarane mallibhUSaNako vezanakI jo riporTa jainagajaTa, jainamitra apanA gurubhrAtA likhA hai| isase bhI aura jainapradIpa Adi patroMmeM prakAzita mAlUma hotA hai ki vidyAnandike uttarA- huI haiM, unheM hamane sAdyaMta par3hA hai aura dhikArI mallibhUSaNa hI hue hoNge| yaza- bAbU ajitaprasAdajI vakIla, lakhanaUkA stilakacandrikA TIkAke tIsare pAzvAsa- likhA huA kazyA cir3hA isa aGkameM ke antameM likhA hai anyatra prakAzita hI hai| isameM sandeha itizrIpagranandidevendrakItividyAna nahIM ki mahAsabhAke sabhApati zrImAna sAhu salekhacandajI aura svAgatakAriNI ndimallibhUSaNAmnAyena bhaTTArakazrImallibhUSa - sabhAke sabhApati lAlA rAmasvarUpajIke NaguruparamAbhISTagurubhrAtrA gurjaradezasiMhA vyAkhyAna samayAnukUla bahuta kucha acche sanabhaTrArakazrIlakSmIcandrakAbhimatena mAlava- hue aura unameM kitanI hI bAteM baDe dezabhaTrArakazrIsiMhanaMdiprArthanayA yatizrI mahattvakI aura kAmako kahI gaI thiiN| siddhAntasAgaravyAkhyAtinimittaM navana- parantu mahAsabhAmeM unapara vicAra hokara vatimahAmahAvAdisyAdvAdalabdhavijayena tarka- kisI prastAvakA pAsa honA to dUra rahA, vyAkaraNachando'laMkArasiddhAntasAhityAdi- ve sabjeka kameTImeM prAyaH uThAItaka bhI zAstranipuNamatinA prAkRtaHzakaraNAdyaneka- nahIM gaI aura isalie aisI kAmakI zAstracaJcunA sUrizrIzrutasAgareNa viraci. bAteM mahAsabhAke isa adhivezanameM eka prakArase U~TakA pAdahI rahI ! mahAsabhAke tAyAM yazastilacandrikAAbhadhAnAyAM yazo jila saGgaThanakI arsese zikAyata calI dharamahArAjacaritacampumahAkAvyaTIkAyAM jAtI hai, jisake sambandhameM jainasiddhAntayazodharamahArAjarAjalakSmIvinodavarNanaM vidyAlaya murainAkI kameTIne, mahAsabhAke nAma tRtIyAzvAsacandrikA prismaaptaa|" patropara, apanA yaha nizcaya prakaTa kiyA __ isase mAlUma hotA hai ki usa samaya ki "mahAsabhAkA jabataka yogya saGgaThana gurjara dezake paTTapara bhaTTAraka lakSmIcandra na ho Aya tabataka usakI adhInatA For Personal & Private Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ . vividha vissy| - 18 karanA ucita nahIM hai, aura jo isa candekA ullekha karate hue brahmacArI saMgaThana hI unnati avanatikA mUla hotA zItalaprasAda jI, jainamitra aMka 21 meM hai, usapara bhI kucha dhyAna nahIM diyA gayA likhate haiM ki- "sabhAke kAryoM meM kisI aura na usakI mahAsabhAmeM carcA hI mahAzaya dvArA kaThora bhASaNa honeke kAraNa uThAI gaI / jainamitrase mAlUma hotA hai diloMmeM utsAhakI kamI ho gaI jisase ki mahAsabhAmeM aneka prAntoMkI upasthita bhI candA bahuta kama dunaa|" aura eka janatA cAra haz2Arase Upara thI, aura yaha dUsare sthAnapara Apa yaha bhI sUcita karate saba isake andolanakA phala hai| parantu haiM ki- "yadi mahAsabhAmeM padhAre hue / phaNDake lie apIla kiye jAnepara muza- paNDita aura bAbUdala meM pUrNa vizvAsa kilase pandraha sau yA solaha sau rupaye hotA to kaI mahatvake kAma ho jaate| para se adhikakA candA nahIM ho sakA, andha avizvAsane bahuta sI bAtokA jisameM eka haz2Ara rupaye kevala sabhApati sudhAra hote hote roka diyaa|" lAlA sAhabake diye hue haiN| bAkI pA~ca sau chaH jyotiprasAdajI apane 'jainapradIpa' meM, sau rupaye zeSa janatAse bahuta kucha koziza paNDitoMkI dhIMgAdhIMgI* aura unake aura preraNAke sAtha vasUla kiye gaye! aziSTa tathA kaSAyapUrNa vyavahArakA bahuta isa candemeM cAra AnekA hissA dUsarI kucha ullekha karate hue likhate haiM kicAra saMsthAoMkA bhI thA aura isalie "agara daraasala yaha pradarzinI na kholI mahAsabhAko apanI isa apIlase jyAdAse jAtI to mahAsabhAkI dhIMgAdhAgI aura jyAdA bAraha sau rupayekI hI prApti huI hai| nAkAmayAbIko dekhakara AnevAle bhAiyoM itanI bhArI janatA aura aise aise ko bahuta kucha pazcAttApa karanA pdd'taa|" pratiSThita zrImAnoMkI upasthitimeM eka aura bAbU ajitaprasAdajI vakIla apane bhAratavarSIya jaisI saMsthAko usake dhanika- ko cidvemeM yaha likhate hI haiM kisamAjase itanI tuccha rakama prApta honA, "kisIko yaha bhI jJAta nahIM huA ki niHsandeha bahuta hI sakatA hai: aura jainasamAjase aneka prakAra rupayA kharca isase pAThaka isa mA anuta kucha karanekI svIkAratA prApta karaneke atianubhava kara sakate haiM. sabhAke rikta mahAsabhAke isa adhivezanakA aura Upara samAjakI kitA nakti kyA prAzaya thaa|" hai aura use samAjapara - prabhutra ina saba bAtoMse pAThaka svayaM samajha thApita karane-prabhAva jamAne se isake sakate haiM ki mahAsabhAkA yaha adhivezana hRdayako apane kAbUmeM lAneke lie saphala hutrA yA asaphala / mahAsabhAke adhika yogyatA aura susaGgaThanakI z2a prajAtokI sUcI dekhanese mAlUma hotA hai hai| sabhApati mahodayane ThIka hI kA, ki isa sAla usake dvArA koI bhI khAsa ki 'mahAsabhAke nAmake anusAra usa / mahatva kA prastAva pAsa nahIM huaa| hamArI vyApakatA nahIM hai aura isalie yaha nAma rAyameM mahAsabhAko yadi kucha saphalatA mAtrakI hI mahAsabhA banI huI hai|' astu, - . "jainasamAjake Upara paNDitoMkI yogAdhA~gIkA * dekho jainamitra aMka 21 pR0 318 / hAla bakhUbI rozana ho gayA aura unakI manamAnI kAra+ jainagamaTa pandraha sau aura jainamitra solaha sau vAiyoMkA khUnahI bhaNDAra phUra niklaa|" likhatA hai| --jainapradIpa For Personal & Private Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 prApta huI hai to vaha itanI hI hai ki mahAsabhA jisa rUpameM kAnapura AI thI vaha usI rUpameM sahIsalAmata vahA~se vApasa calI gaI usameM kucha parivartana hone nahIM pAyA aura na suratakI kA~gresa jaisA dRzya hI upasthita huna / mahAsabhA ke isa adhivezanakA jaisA kucha zora thA, logoMkI jaisI kucha AzAe~ isapara lagI huI thIM aura isakA jaisA kucha pariNAma nikalA hai, use dekhate hue kavikA yaha vAkya yAda Aye binA nahIM rahatA ki" bahuta zora sunate the pahalU meM dilakA / jo cIrA to eka qatarae + khUna nikalA / " 'mahAsabhA yadi jInA cAhatI hai aura acchI taraha se jInA cAhatI hai to use dezakAlAnusAra kucha udAra dhanakara apanI hAtako sudhAranA aura apane saGgaThanako ThIka banAnA cAhie / nahIM to bhaviSya meM use aura bhI adhika adhika asaphalatAoM kA sAmanA karanA par3egA / jainahitaiSI / 2- mahilA pariSad | isa pariSadkA vArSika adhivezana bhI mahAsabhA ke avasara para kAnapura meM tA0 2, 3 aprelako ho gyaa| pariSad ke sabhApatikA Asana zrImatI paDitA candAbAIjI ArAne grahaNa kiyA thaa| Apake chape hue bhASaNakI eka kApI hameM prApta huI hai jisake dekhanese mAlUma huA ki bhASaNa acchA huA hai aura usameM samayAnukUla kitanI hI bAteM strIjAtike lie acchI kahI gaI haiN| brahmacArI zItalaprasAdajI sUcita karate haiM ki isa pariSadne kanyA mahAvidyAlaya aura mahilA udAsIna mandirake sthApanA sambandhI do upayogI prastAva pAsa kiye haiM / apIla hone para pariSadke phaNDameM 1508ll) kI aura * na~da vinda [ bhAga 15 zrAvikAzrama bambaI ke phaNDameM 2261 ) rupaye kI AmadanI huI / zrAvikAzramake zravya phaNDameM zrImatI paNDitA candAbAI ne 1001) aura zrImatI kaMkubAI zolApurane 2001) rupaye pradAna kiye| jainastrIsamAjake isa bar3hate hue utsAhako dekhakara hameM bahuta prasannatA hotI hai aura hama usake bhAvI utkarSa ke lie hRdayase bhAvanA karate haiM / hamArI rAyameM strIjAti svAvalambanake dvArA hI apanA uddhAra kara sakegI aura usake uddhArapara hI deza, dharma tathA samAjakA uddhAra nirbhara hai / 3 - jainahitaiSI se prema I kolhApurake eka paNDita mahAzaya jaina hitaiSIse bar3A prema rakhate haiM / hAlameM Apane isa patra ke sahAyatArtha 30 rupaye bheje haiM aura isa tarahapara apane premakA vizeSa paricaya diyA hai| hama ApakI isa udAratA aura guNagrAhakatAkA hRdayase abhinandana karate haiN| 4 - Azcarya kI bAta / hamAre pAThakoM ko yaha jAnakara Azcarya hogA ki samAjameM satyodaya, jAtiprabodhaka aura jainahitaiSIke bahiSkArakI jo carcA cala rahI thI vaha kAnapurameM jAkara kucha zAnta ho gaI hai / yadyapi mahAsabhA ke sabhApati zrImAn sAhusa lekhacandrajIne jainahitaiSIko bahiSkAra ke yogya na batalA kara sirpha do patroMko hI bahiSkAra ke yogya batalAyA thA aura zAstra-pariSad ke bahiSkAra kI preraNA kI thI, parantu bahisabhApati paM0 lAlArAmane tInoMke hI EarekI ye saba bAteM sabhApatiyoMke bhASaNoM taka hI rahIM aura vaha bhI zAyada kisI khAsa garajase / mahAsabhAkI sabjekR kameTImeM isa viSayakI carcA nahIM ThAI gaI aura na mahAsabhA tathA zAstrapariSadke dvArA ina patroMke viruddha koI For Personal & Private Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 6 ] prastAva hI pAsa kiyA gayA / kalakatteke SaDyantrako dekhate hue aura usI vakta se mahAsabhA ke dvArA bhI ukta prakArake prastAva ko pAsa karAne ke irAdoM ko sunate hue, yaha kabhI zrAzA nahIM hotI thI ki mahAsabhAkI sabjekR kameTImeM jahA~ zAstrimaNDalakA pUrA jora thA, ina patroMke bahikArakI carcA taka na uThegI aura khAsakara zAstripariSad dvArA inake baMhi kArakA koI prastAva bhI pAsa na kiyA jAyagA aura isalie aisA honA niHsa ndeha eka Azcarya kI bAta jarUra hai / avazya hI isameM koI gupta rahasya hai / zAyada yahI socA gayA ho ki jaba bahisareke vidhAtA paNDita loga hI ina patrako par3hane, inase lAbha uThAne aura inake lekhoM para vicAra prakaTa karanekI apanI prabala icchAoMkA saMvaraNa nahIM kara sakate aura na svayaM apane viSayameM prAmANika raha sakate haiM-- unheM vAstava meM bahiSkAra svIkAra hI nahIM - taba paropadeza kuzala banakara dUsaroMko unake par3hanese rokanekA unheM adhikAra hI kyA hai aura dUsare loga eka tarapha lekhoMko mAnaneke lie bAdhya bhI kaise kiye A sakate haiN| saca hai aise logoMke vacanoMkA janatApara koI asara nahIM hotA jo apane kathanapara svayaM hI zramala na karate hoM / / * pustaka paricaya | 5-samAjakA durbhAgya / abhI kumAra deveMdraprasAdajI ke viyoga se hRdaya saMtapta hI ho rahA thA aura zokA sUkhane bhI nahIM pAye the ki Aja hama dUsarA hRdayavidAraka duHsamAcAra suna rahe haiM ! hameM duHkha aura zokake sAtha likhanA par3atA hai ki zrAja zrIRRSabhabrahmacaryAzrama ke saMsthApaka, usake lie apanA tana, mana, dhana arpaNa karanevAle 161 aura usake baccoMko mAtAkI taraha premale pAlanevAle, samAjake niHsvArtha sevaka aura usa sevA ke lie apanI naukarIko bhI chor3a denevAle vIra puruSa lA0 geMdanalAlajI zrAja isa saMsAra meM nahIM haiM !! Apa kucha arse se zrIsammeda zikharajI gaye hue the aura vahA~ bhIloMse madyAdika chur3Akara unheM sanmArga meM lagA rahe the / sunate haiM ki Apane kaI hajAra bhIloMko ThIka kiyA thA aura Apa unakI striyoMmeM carkhekA pracAra karAkara unake jIvanako sudhAranA cAhate the / isa sevA kAryako karate hue rogapIr3ita ho jAne ke kAraNa Apa vahA~ se vApasa lauTa rahe the / rAstemeM zrApakI tabiyata kucha jyAdA kharAba mAlUma huI aura isalie zrApa rAyabarelI utara gaye jahA~ ki ApakI lar3akI maujUda thii| vahIM para gata 16 apraila ko ApakA zarIra ekAeka chUTa gayA ! zrApake hRdayameM jAtisevAkA bar3A prema thA aura zrApa bar3e hI paropakArI aura utsAhI puruSa the| aise paropakArI aura utsAhI puruSakA ekAeka samAjase uTha jAnA niHsandeha samAjakA bar3A hI durbhAgya hai ! mRtyuke samaya Apake donoM putroMmeMse koI bhI pAsa nahIM thaa| eka putra bAbU dIpacandajI bI0 e0 sahAranapurameM vakAlata karate haiM aura dUsare putra bar3odA ke kalAbhavanameM zikSA pA rahe haiM / hama Apake kuTumbIjanoMke isa duHkhameM samavedanA prakaTa karate hue hRdayase isa bAtakI bhAvanA karate haiM ki lA0 geMdanalAlajI kI AtmAko sadgatikI prApti ho / pustaka paricaya | jainadarzana - mUla lekhaka zva0 muni zrImyAyavijayajI / anuvAdaka, kRSNalAla For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainhitaissii| . [bhAga 15 varmA / prakAzaka, zrIjaina sarasvatI bhavana, "viMzatyaMgulamAnaMtu triMzadaMgulamAyatam / ahmdaabaad| pRSTha-saMkhyA 150 ke kriib| tadvastraM dviguNIkRtya gAlayitvA pibejalam / / mUlya, dasa paane| tammina vasnesthitAn jIvAnsthApayejalamadhyata yaha isa nAmakI gujarAtI pustakakA evaM kRtvA pibettoyaM sa yAti paramAM gatim / / hindI anuvAda hai| mUla pustaka bhI isa ina zlokoM meM yaha batalAyA hai ki samaya hamAre sAmane maujUda hai| use zrI- 20 aMgala caur3e aura 30 aMgula lambe yazovijaya jainagranthamAlAke vyavasthApaka bAga karake usameM pAnI chAnamaNDalane bhAvanagarase prakAzita kiyA kara goraH .. .. aura usa vastrameM sthita hai| mUlya pustaka para likhA nhiiN| hA~, jAyoM ko sthApita kara denA usakI eka hajAra pratiyA~ dosI tribhu- caahie| ina chAnakara jo vanadAsa tArAcandakI orase binA mUlya pItA hai 6 10 kama hotA hai|" vitaraNa kI gaI haiN| yaha bila pAI aura isa pustakame jIvAdi navapadArtha, isameM jaina aura dayAnatva paMcAstikAya, Sar3adravya, samyagdarzanAdi- bharA huzrA hai mana bhAratake mokSamArga,guNasthAna,adhyAtma, jainAcAra, kisa adhyAya bhAga ka haiN| nyAyaparibhASA, syAdvAda, saptabhaMgI, naya pustakame eka ra nija padya haribhadraaura jaina dRSTikI udAratA, itane viSayo- sUrike nAmase radda kiyA gayA haikA sAmAnya rUpase saMkSipta paricaya diyA payA vrato na dadhyatti na payotti dadhivataH gayA hai / pustaka Ama taurapara acchI agorasa vrato notre tasmAd vastu tryaatmkm|| aura upayogI hai| isake 'jainAcAra' yaha padya vAstavameM khAmisamantabhadrake prakaraNameM ajaina granthose jo tulanAtmaka prAptamImAMsA granthakA hai aura vahA~ 'vastu' vAkya diye haiM. unase pastakakI upayo- kI jagaha 'tatvaM pada diyA hazrA hai| harigitA aneka aMzoMmeM bar3ha gaI hai| parantu bhadrasUrine apane 'zAstrAvArtAsamuccaya' aise kitane hI vAkyoMke sambandhameM yaha granthameM ise uddhRta kiyA thA aura "anyetruTi bhI pAI jAtI hai ki pustakameM unakA svAhuH" isa vAkyake dvArA apane aisA pUrA patA nahIM diyaa| yaha nahIM likhA ki karaneko sUcita bhI kara diyA thA / ve ullikhita granthake kaunase adhyAyameM saMvat 1664 meM, bhAvanagarase haribhadrasUri aura kisa padya nambara para sthita haiN| kRta granthamAlAmeM jo grantha prakAzita huA acchA hotA, yadi aisA kara diyA jaataa| usameM bhI 'vastu' kI jagaha 'tatvaM' pada hI hamArI rAyameM aba bhI muni nyAyavijaya- diyA huA hai / muni nyAyavijayajIne jIko aise zlokoke pUre patekA eka pari- 'AptamImAMsA' ko z2arUra dekhA ziSTa pustakameM lagA denA cAhie aura yA aisI hAlatameM unheM isa padyako usI dUsare saMskaraNameM aise padyoMke nIce hI rUpameM svAmI samantabhadra athavA prAptaunakA pUrA patA de denA cAhie / jala mImAMsAke nAmase hI uddhRta karanA chAnakara pIneke sambandhameM jo zloka cAhie thaa| astu; hindI aura gujarAtI. uttaramImAMsA aura mahAbhAratake nAmase, kI donoM pustakeM chapAI, saphAI tathA vinA pateke, uddhRta kiye gaye haiM unameMse kAgajakI dRSTi se bhI acchI haiM aura par3hane mahAbhAratavAle zloka isa prakAra haiM- tathA saMgraha kiye jAne ke yogya haiN| For Personal & Private Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratake prAcIna raajvNsh| uttamottama jaina grantha / hindImeM itihAsakA eka apUrva grnth| isa dezama pahale jo aneka vaMzoke bar3e nIce likhI AlocanAtmaka pustake bar3e pratApI, dAnI aura vidyAvyavasanI vicArazIloMko avazya par3hanI caahieN| rAjA mahArAja ho gaye haiM unake sacce sAdhAraNa buddhike gatAnugatika loga inheM itihAsa hama loga bilakula nahIM jaante| na mNgaaveN| bahutoMke viSayameM hamane to jhUThI, UTapaTA~ga kimvadantiyA~ suna rakkhI haiM aura bahutoko hama bhUla hI gaye haiM / isa granthameM kSatrapavaMza, 1graMthaparIkSA prathama bhAga / isahaihayavaMza (kalacuri) paramAravaMza (jisame meM kundakunda zrAvakAcAra, umAsvAtirAjA bhoja, muMja, sindhula Adi hue hai), zrAvakAcAra aura jinasena trivarNAcAra ina cauhAnavaMza (jisameM prasiddha mahArAja tIna granthoM kI samAlocanA hai / aneka pRthvIrAja hue haiM ), senavaMza aura pAla pramANoMse siddha kiyA hai ki ye asalI vaMza tathA ina vaMzokI prAyaH sabhI zAkhA- jainagrantha nahIM haiM-bheSiyoMke banAye hue oke rAjAokA silasilevAra bhAra kA saccA itihAsa pramANosahita saMgraha kiyA gayA hai| zilAlekhoM, tAmrapatroM, granthaprazastiyoM, phArasI-arabIkI tavArIkhoM 2 graMthaparIkSA dvitIya bhAga / zInA kitathA anya aneka sAdhanoMse bar3e hI pari yaha bhadrabAhusaMhitA nAmaka granthakI zramapUrvaka yaha grantha racA gayA hai| pratyeka vistRta samAlocanA hai| isameM batalAyA itihAsapremIko isakI eka paka prati hai ki yaha paramapUjya bhadrabAhu zrutakevalIma~gAkara rakhanI caahie| isameM aneka kA banAyA huA grantha nahIM hai, kintu jaina vidvAnoM tathA jaina dharmapremI rAjAoMkA gvAliyarake kisI dhUrta bhaTTArakane 16 17 bhI ullekha hai / lagabhaga 400 pRSThoMkA vIM zatAbdimeM isa jAlI granthako unake kapar3ekI jilda sahita grantha hai / mUlya 3) nAmase banAyA hai aura isameM jainadharmake ru0| Ageke bhAgoMmeM gupta, rASTrakUTa Adi viruddha saiMkar3oM bAteM likhI gaI haiN| ina ghaMzoke itihAsa nikleNge| donoM pustakoM ke lekhaka zrIyukta bAbU nakalI aura amalI dhrmaatmaa|| jugulakizorajI mukhtAra haiM / mUlya / ) zrIyuta bAbU sUrajabhAnujI vakIlakA likhA huA sarvasAdhAraNopayogI sarala upanyAsa / DhoMgiyoMkI bar3I pola kholI 3 darzanasAra / prAcAya devasenakA : gaI hai / mUlya // ) mUla prAkRta grantha, saMskRtacchAyA, hindI __ nayA sUcIpatra / anuvAda aura vistRta vivecnaa| itiuttamottama hindI pustakoMkA 12 hAsakA eka mahatvakA grantha hai| isameM 'pRSThoMkA nayA sUcIpatra chapakara taiyAra hai| zvetAmbara, yApanIya, kASThAsaMgha; mAthura. pustaka-premiyoM ko isakI eka kApI ma~gA saMgha, drAvir3asaMgha zrAjIvaka (ajJAnamata) kara rakhanI caahie| mainejara, aura vaineyika Adi aneka matoMkI utpatti hindI-grantha-ratnAkara kAryAlaya, aura unakA svarUpa batalAyA gayA hai| hIrAbAga, po. giragA~va, bmbii| bar3I khoja aura parizramase isakI racanA For Personal & Private Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Reg. No. A. zrAtmAnuzAsana / - pAvapurANa bhASA / kavivara bhUdharadAsajIkA yaha apUrva bhagavAn guNabhadrAcAryakA banAyA huzrA yaha grantha pratyeka jainIke svAdhyAya karane grantha dUsarI bAra chapAyA gayA hai / isakI yogya hai| isameM jainadharmake asalI uddezya kavitA bar3I hI manohAriNI hai| jainiyoMzAntisukhakI ora AkarSita kiyA gayA ke kathAgranthoM meM isase acchI aura sundara kavitA Apako aura kahIM na milegii| hai| bahuta hI sundara racanA hai| Ajakala. vidyArthiyoMke liye bhI bahuta upayogI hai| kI zuddha hindImeM hamane nyAyatAtha nyAya zAstrasabhAoM meM bA~caneke yogya hai| bahuta zAstrI paM0 vaMzIdharajI zAstrIse isakI sundaratAse chapA hai / mUlya sirpha 1) ru.| TIkA likhavAI hai aura mUlasahita chapavAyA hai| jo jainadharmake jAnanekI icchA kathAmeM jainasiddhAnta / rakhate haiM, una ajaina mitroMko bheTameM dene yogya bhI yaha grantha hai / mUlya 2) kI gUr3ha karma-philAsaphIko saralatAse samajhanA ho aura eka bar3hiyA kAvyakA ssttmaabhRtaadisNgrh| prAnanda lenA ho to prAcArya siddharSike banAye hue 'upamitibhavaprapacAkathA' yaha mANikacanda granthamAlAkA 17vA~ nAmaka saMskRta granthake hindI anuvAdako grantha hai| isameM prAcArya kandakandake avazya pddhiye|anuvaadk zrIyuta nAthUrAma - pAhur3a aura rayaNasAra, dvAdazAnuprekSA premI / mUlya prathama bhaagkaa||)aur dvitIya ye dasa grantha chape haiN| pahaleke 6 pAhuDokI bhAgakA / -) jaina sAhityameM apane DhaMgakA AcArya zrutasAgarakRta saMskRta TIkA bhI hai, yahI eka grantha hai| jo bahuta vistRta hai| anya grantha mUla saMskRta grNth| aura saMskRta chAyA sahita chape haiN| pratyeka 1 jIvandhara campU-kavi hricndrkRt| 11) bhaMDArameM isakI eka eka prati rahanI 2 gadyacintAmaNi-vAdIbhasiMhakRta / ) cAhie / mUlya lAgata mAtra tIna rupyaa| 3 jIvandharacarita-guNabhadrAcAryakRta / 1) 4 ksstrcuudd'aamnni-vaadiibhsiNhkRt| mU01) 5 yshodhrcrit-vaadiraajkRt| mU0 // ) bhagavatkundakundAcAryakA yaha bilakula caracA samAdhAna / paM. bhUdharamizra hI aprasiddha grantha hai| loga isakA nAma kRta / bhASAkA nayA grnth| hAlahI meM chapA hai| mUlya 2 // -) bhI nahIM jAnate the| bar3I muzkilase prApta karake yaha chapAyA gayA hai / nATaka samaya jana granthoM kA sUcIpatra sAra Adike samAna hI isakA bhI pracAra abhI hAla meM hI chapakara taiyAra huA honA cAhie / mUla prAkRta,saMskRtacchAyA, hai| milanevAle tamAma granthoMkI sUcI hai| bhAcArya padmaprabhamaladhAri devakI saMskRta jina sajanoMko cAhie ve eka kArDa TIkA aura zrIyuta zItalaprasAdajI bana. likhakara maeNgA le| cArIkRta sarala bhASATIkAsahita yaha - mainejarachapAyA gayA hai| adhyAtmapremiyoM ko avazya jaina-grantha-ratnAkara kAyyAlaya, svAdhyAya karanA caahie| mUlya 2) doru0| hIrAbAga, po0 giragA~va, bambaI / Printed & Published by G.K. Gurjar at Sri Lakshmi Narayan Press, Jatanbar, Benaie: City, for the Proprietor Nathuran Premi of Bombay 114.21. For Personal & Private Use Only