Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ moharite saccavayaNassa palimaMthU (ThANaMgasutta, 529) / anusadhAna zrI hemacandrAcArya prAkRtabhASA ane jainasAhitya viSayaka saMpAdana, saMzodhana, mAhitI vagairenI patrikA saMpAdaka : vijayazIlacandrasUri Mm MINITURERN SAPNA HINAROU nArI-azva : saMyojanA citra kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi, ahamadAbAda de artikelname Foreive alsortancy
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ moharite saccavayaNassa palimaMthU (ThANaMgasutta,529) 'mukharatA satyavacananI vighAtaka che' / anusaMdhAna prAkRtabhASA ane jainasAhitya-viSayaka sampAdana, saMzodhana, mAhitI vagerenI patrikA 48 sampAdakaH vijayazIlacandrasUri zrIhemacandrAcArya kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi ahamadAbAda 2009
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 48 Adya sampAdaka: DaoN. harivallabha bhAyANI sampAdakaH vijayazIlacandrasUri samparkaH ___C/o. atula eca. kApaDiyA A-9, jAgRti phleTsa, pAlaDI mahAvIra TAvara pAchaLa amadAvAda-380007 phona : 079-26574981 prakAzakaH kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi, ahamadAbAda prAptisthAnaH (1) A. zrIvijayanemisUri jaina svAdhyAya mandira 12, bhagatabAga, jainanagara, navA zAradAmandira roDa, ANaMdajI kalyANajI peDhInI bAjumAM, amadAvAda-380007 (2) sarasvatI pustaka bhaNDAra 112, hAthIkhAnA, ratanapola, amadAvAda-380001 mUlya: Rs. 80-00 mudraka: kriznA grAphiksa, kirITa harajIbhAI paTela 966, nAraNapurA jUnA gAma, amadAvAda-380013 (phonaH 079-27494393)
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ nivedana saMzodhana ane paramparA e banne vacce hamezAM gajagrAha ja hoya che, evaM nathI. ghaNIvAra A be vacce sAmaMjasya paNa ochu nathI hotuM. kyAreka to, banne tattvo potapotAnI dizAmAM ane vAtamAM aDola rahIne paNa paraspara sAmaMjasya ane saumanasya jALavatAM jovA maLayAM che, maLe che. jyAM sudhI A bannenA sambandha para kaTTaratAno ochAyo na paDe, ane sahaja audArya prasaratuM rahetuM hoya, tyAM sudhI to A sthiti anubhavavA acUka maLavAnI. A samajaNane puSTa kare tevo eka prasaMga tAjetaramAM ja banyo. eka kaTTarapaMthI paNa abhyAsI ane te ja kAraNe sujJa evA, umaralAyaka munirAje mane kA : DhAMkIe to navakAra mATe keQ lakhyuM che ! be ja pada hatAM vagere. AvaM te kema manAya ? meM temane samajAvyA : DhAMkI ane temanA jevA vidvAnone navakAranAM pAMca, nava pado tame mAno teno virodha nathI hoto. temane to purAtAttvika pramANo dvArA sAMpaDatAM tathyone ujAgara karavAmAM ja rasa paDe che. ane tevAM sAkSyo thakI je tathya sAMpaDe, tene samAja samakSa mUkIne, samAjamAM, A padone kAraNe cAlatI bhrAntio tathA vivAdo keTalI hade sAcA ke yogya gaNAya, te tarapha aGgulinirdeza karavAmAM ja teonuM kartavya samApta thatuM hoya che. "juo, mahAmeghavAhana samrAT khAravela jaina rAjavI hato. teNe sarvaprathama jaina sAdhusaMghanI saMgIti yojI hatI. teno zilAlekha khaNDagiri-udayagirinI guphAmAM upalabdha che. temAM be ja pado AlekhAyAM che : 'namo arahaMtAnaM, namo savasidhAnaM; have A vidvAno ema pUche athavA vicAre ke guphAmAM pAMca pada lakhavA jeTalI jagyA to hoya ja, to beja pada kema lakhyAM haze? bIjo Avoja guphAlekha mahArASTramAM pALenI guphAmAM upalabdha che. tyAM to vaLI 'namo arahaMtAnaM' ema eka ja pada che, to tenuM zuM samajavU ? "vaLI, ghaNuM karIne 'AvazyakacUrNi'mAM kyAMka 3 ja pado nirdezAyAM che : "namo arahaMtANaM, namo savvasiddhANaM, namo savvasAhUNaM" to 'savvasAhUNaM" mAM ja 'AyariyANaM' tathA 'uvajjhAyANaM' no samAveza 'savva' zabda vaDe karavAmAM
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avyo hoya tevU na manAya ? "jema 'cattAri maMgalaM'nA prasiddha pAThamAM kyAMya 'AyariyA' tathA 'uvajjhAyA' maMgalaM nathI AvatuM, 'sAhU maMgalaM' mAM ja te be pado samAI jatAM hovAnuM sarvasvIkRta che, tema A navakAra-maMgala paratve paNa na samajavU joIe ?" A vidvAno, meM e vRddha munine samajAvyA, upalabdha purAtAttvika sAkSyone AdhAre AvI sambhAvanAmAtra rajU kare che. ane te sandarbhamAM temanI vAta sAva nagaNya ke vicArane paNa ayogya-evI to nathI ja. parantu, e vidvAno, tame 5 pada mAno to te khoTuM che, evaM kahevA jarAya icchatA nathI. teo teno virodha ke niSedha karavA mATe athavA mAnya paramparAne bhraSTa karavA mATe Aq lakhe che evaM nathI. tame 5 ke 9 pada mAno, to eka sAmAnya dharmaparAyaNa manuSya athavA jaina gRhastha lekhe DhAMkI paNa 5 padane zraddhApUrvaka sAMbhaLe che, svIkAre che. temanI rajUAta to mAtra saMzodhananI rIte navakAra-maMgalanA pAThamAM thayela kramika vikAsa paratve ja che. ane saMzodhana eTale paramparAnA DhAMcAne hacamacAvavAnI prakriyA ja to ! AmAM ApaNe nArAja thavAnuM ke dharmadroha samajIne tUTI paDavAnuM koI ja kAraNa nathI. mArA vismaya vacce, kaTTarapaMthI gaNAtA e munirAje mArI vAtanA hArdane sadbhAva sAthe pramANDe, svIkAryu. te kSaNe mane thayu ke saMzodhana ane paramparA vacce, potapotAnI vAtamAM aDaga rahevA chatAM, virodha ke vaimanasya jevU kyAM rahe che ? prazna mAtra vivekapUrvaka samajavAno ja che. paramparAne saMzodhana sAme moTAmAM moTo vAMdho hoya to te eka ja vAte che : saMzodhako hamezAM jaina paramparAnA ke bhAratIya paramparAnA pUjanIya gaNAtAM tattvone tucchakArathI ne tochaDAIthI navAje che, te vAte. dA.ta. je loko bhagavAna mahAvIra mATe kaheze : "mahAvIra e jainono chello tIrthaMkara hato." athavA to hemacandrAcArya jevA jainAcArya mATe lakhaze : "hemacandra e siddharAjanI sabhAno sabhya hato," "haribhadre ghaNA grantho racyA hatA; te potAnA samayano moTo vidvAna manAto hato."
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina-sambaddha tattvo mATe ja zA mATe ? teo to jagadguru zaGkarAcAryane mATe paNa 'zaGkara" evo tucchatAsUcaka prayoga ja karatA hoya che. AnAM mULa tapAsatAM ema lAge che ke aMgreja ane jarmana vidvAnoe je saMzodhano karyAM, te temanI bhASAomAM karyAM. have temane mATe bhAratavarSanA AcAryo ke jina / buddha jevI vibhUtio te koI sAmAnya vidvAnthI vizeSa na hatA. tethI temaNe temanA viSe jyAM paNa ullekha karyo tyAM tucchatAvAcaka ekavacana vaDe ja karyo. Ama paNa, aMgrejI bhASAmAM eka thI vadhu vyaktio mATe ja bahuvacana prayojAya che. eka vyakti hoya to ekavacana ja prayojAtuM hoya che. jemake "He Speaks; Mahavira said; Hemchandra was a great Scholar" vagere. have Ano gujarAtI anuvAda (tarajUmo nahIM), saMskArI ane ApaNA dezanI ziSTamAnya tathA sabhya evI paramparAmAM ucharela ke paramparAne jANanAra vyakti / vidvAna, A pramANe karI zake : "teo kahe che; mahAvIra kahetA hatA; hemacandra te moTA vidvAna hatA. " parantu je loko korI aMgrejIyatane ja mahattva Ape che, ane ApaNI saMskRtinAM ziSTa dhoraNa pratye jemane jhAjho Adara nathI, tevA loko Ama lakhaze : "te kahe che; mahAvIra kaheto hato; hemacandra moTo vidvAna hato. ' A banne prakAranA artha vAMcIe to anuvAda ane tarajUmA vacceno taphAvata paNa turata samajA. 11 'ane A vidvAno kyAre paNa 'haramAna jekobI Ama kaheto hato', 'sukhalAla AvuM mAnato hato' - evA prayogo bhUlamAM paNa nahi kare, e vAta paNa dhyAnapAtra che, paramparA eTaluM ja pUche che ke dharmakSetre agraNI gaNAtA puruSo mATe tucchakAra, ane saMzodhanakSetranA loko mATe Adara - Avo bheda zA mATe ? AnuM kAraNa zuM ? pAzcAtya vidvAno Adhunika zodha - vidyAnA pravartaka che, e vAta svIkArI lIdhA pachI paNa, emanI bhASAgata maryAdAone gujarAtI ke hindI bhASAmAM kheMcItANI lAvavAnI zI jarUra ? emanI tochaDAIno anuvAda ApaNI bhASAmAM na karIe to saMzodhanakSetranuM kAMI ja bagaDI ke aTakI to nathI jatuM !
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ paramparAne saMzodhana sAme jo mukhya phariyAda hoya to te ATalI ja che. hemacandrAcAryane "pa.pU. AcArya bhagavAnazrI'' evAM sAmpradAyika vizeSaNo sAthe ullekhe nahi to te aMge koI phariyAda nathI - na hoya; paNa 'hemacandra' evaM kAyama kahevAne badale 'hemacandrAcArya' 'zaGkarAcArya' eTalo aucityapUrNa nirdeza thAya to A phariyAda mahadaMze zamI jAya. A phariyAdane kAraNe ja, dhaNAM ghaNAM saMzodhano kazAja vAMdhAvirodha vinA svIkAravAnI kSamatA, tatparatA ane udAratA hovA chatAM, paramparA dvArA teno akAraNa ja inkAra thato hoya che. AnAthI thatuM nukasAna kevala paramparAne ja nathI, saMzodhanakSetrane paNa che ja. astu. - zI.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvaraNacitra - paricaya 1. nArI - azva para savAra zrIkRSNa : madhyakAlanA citrakAro manovinodArthe vividha citra - saMyojano AlekhatA rahyA che. nArI-kuMjaranuM saMyojanA- citra khUba jANItuM che. jema nArI - kuMjara tema nArI- azva. AmAM pAMca strIoe potAnAM zarIrane evI subhaga rItithI saMyojita karyAM che ke te saMyojana thakI ja cAra pagALA azvanuM sarjana thaI jAya che. ane te paMcanArI - azvanI pITha para zrIkRSNa ArUDha thayA che, ane te azva temane jhaDapI gatie laI jaI rahyo che. kRSNanA UMcA thayelA hAthamAM cAbUka hovAnuM bhAse che, je kAlpanika bAbatane jIvaMta vAstavikatA bakSe che. sambhavataH 18mA zatakanuM rAjasthAnI zailInuM citra. 2. cakrAkAre rAsa leto puruSaH eka ja puruSa vartulAkAre bhamato hoya tyAre pedA thatA dRSTibhramane kAraNe eka vyakti aneka rUpavALI dekhAtI hoya che. A dRSTibhramanuM manabhAvana citrAMkana te A citra. A kalpanA prAya: delavADAnAM zilpomAM kotarelI jovA maLe che; e rIte A kalpanA 11-12mA zataka jeTalI jUnI gaNAya. 18 mA zatakanuM rAjasthAnI zailInuM laghucitra. A banne citro amiyApurasthita merudhAmanA praNetA A. zrIindrasenasUrijInA granthasaMgrahamAMthI phoTokopIrUpe maLela che, tenI AbhArapradarzana saha noMdha levAmAM Ave che.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA kharatara-pUrNabhadragaNi nimmia ANaMdAdidasa-uvAsagakahAo saM. amRta paTela 1 caturviMzatijinastotradvaya saM. munisuyazacandra-sujasacandravijayau 35 zrI jJAnatilakapraNItam gavaDIpArzvanAthAdistotratrayam saM. ma. vinayasAgara 43 vividhakavikRta traNa geya racanAo saM. sAdhvI samayaprajJAzrI 51 puSpamAlAciMtavaNI saM. vijayazIlacandrasUri 56 ardhamAgadhI Agama sAhitya meM zrutadevI sarasvatI pro. sAgaramala jaina 60 zrI bAlacandrAcArya evaM zrI RddhisAgaropAdhyAya racita nirNaya prabhAkara : eka paricaya ma. vinayasAgara 74 .
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 kharatara-pUrNabhadaNi nimmizra ANaMdAdidasa uvAsagakahAo saM. amRta paTela pratiparicayaH prastuta 'ANaMdAdi dasa uvAsagakahAo' nI eka mAtra tADapatrIya pratanI phoTokopI mane paramapUjya pravartaka munizrIjambUvijayajI mahArAje zrutaprasAdIrUpe mokalela, te uparathI sampAdanakArya sampanna thayuM che. jesalameranAM jJAnabhaNDAranI, vi.saM. 1309 mAM lakhAyela' A tADapatra pratanA dareka patramA 3-4 paMktio che. temAM keTalIka paMkti akhaNDita che, temAM lagabhaga 61 akSaro che; to keTalIka paMktio khaNDita che, temAM 6-8 akSaro che. akSaro khUba jhINA chatAM suvAcya che. chatAM kyAMka kyAMka pAThavAMcanamA kSati - mArA alpa abhyAsavazarahevA pAmela haze, to vidvAn puruSo mane kSamya gaNe. kRtiH - 'vAdivRndaprabhu' kharataragacchIya jinapatisUrinA ziSya pUrNabhadra gaNile dazama aMgasUtra 'uvAsagadasA'nA sArarUpe, AryAvRttamAM nibaddha karela che. 1lI gAthAmAM maMgalAcaraNa rUpe vIrajinane namaskAra karela che. te vIra jinanA caraNane pAMjarA, rUpaka apAyuM che, ke jemAM traNa jagata rUpa sAlahI [dezI nAma 3.48] sArikAnI jema nirbhaya che. rajI gAthAmAM 'AnandAdi dasa uvAsagonI kahAo' kahevAnI pratijJArUpe abhidheyano ullekha che. 3jI gAthAthI 16mI gAthA - varNya viSayanI yAdI = saMgrahaNI gAthAo che. temAM daza zrAvakonAM (1) nAmo, (2) temanI nagarIonAM nAmo (3) patnIonAM nAmo, (4) dharmaprApti jyAM thaI te udyAnonAM nAmo, (5) pauSadhamAM temane thayelA upasargo, (6) kAladharma, (7) ane svargamAM gayA te vimAnonAM nAmo. tyArabAda 1. Ananda zrAvaka (gAthA 17-126) 2. kAmadeva zrAvaka (gAthA 127-139) 3. culanIpitA (gAthA 140-150) 4. surAdeva (gAthA 151-155) 5. (culla)laghuzataka (gAthA 156-161) 6. kuNDakolika (gAthA 163-184) 7. saddAlaputta (gAthA 185-272) 8. mahAzataka (gAthA
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 48 273-328) 9. nandinIpitA (gAthA 329-333) 10. laMtiya (zAlahI0 uvA0) pitA (gAthA 334-338) ATalI bAbatono saMgraha thayo che. ___ahIM dareka zrAvakane 'gAhAvaI' gAthApati-dhanADhya-samRddha sadgRhastha kahyA che, eTale dareka zrAvaka samRddhisampanna ane samAjamAM labdhapratiSTha hatA. AmAM Ananda zrAvaka, kuNDakolika zrAvaka, saddAla zrAvaka ane mahAzataka zrAvakanI kathAo pramANamAM kaMIka moTI che. kAraNa ke AnandakathAmAM temanI samRddhina tathA temanA avadhijJAna aMgenuM varNana che. kuNDakolika ane koIka devanI vacce AjIvakamata viSe thayelI carcAmAM deva niruttara thaI jAya che. saddAlaputra pote AjIvaka matAnuyAyI hatA, vIrabhagavAnanI dezanAthI samyaktva pAmyA. tyAra bAda te samayanAM mUrdhanya AjIvaka gozAlaka ane saddAlaputra vacce carcA thAya che. temAM AjIvakamatanuM nirasana kaI rIte thAya che tenuM varNana che. mahAzataka zrAvakakathAmAM dharmamArge pauSadhavratanI ArAdhanA karatAM mahAzataka ne tenI ja eka bhoga-vilAsamagna patnI 'revatI'o anukULa upasargo karyA hatA temAM nizcala rahetA mahAzataka zrAvakane avadhijJAna thAya che, enuM varNana che. granthakAre 339mAM prAkRtabhASAmAM sragdharAvRttabaddha eka ja padyamAM granthanI prazasti racI che. tyAra bAda saMskRta bhASAmA mAlinI vagere vividha vRttabadhdha 10 padyomAM granthalekhana prazasti che. temAM grantha lakhAvanAra UkezavaMzanAM bhuvanapAla sAdhunA pUrvajonuM varNana che. antamAM 'atha cUrNiH nA mathALA heThaLa prastuta granthamAM AvatA keTalAka prAkRta dezI - ArSa zabdo, saMskRtabhASAmAM artha vivaraNa karyu che. temAM 'uvAsagadasA' nAmaka Agama grantha uparanI navAMgI TIkAkAra abhayadevasUrinI vRttino paNa upayoga karavAmAM Avyo che. 1. prastuta tADapatrIya prata vi.saM. 1309mAM, medapATa-mevADamAM baragrAmamAM abhayI zrAvaka tathA samuddharaNa zrAvikAnI sAvi nAmanI kulaputrIo 'dhanya-zAlibhadrakRtapuNya maharSicaritAdi pustikA' potAnA zreyArthe lakhI che. pustakanI A prazastinAM 9mA padyamAM pustikA lakhAvanAra bhuvanapAla sAdhuno ullekha che. tenA pUrvajono vistRta paricaya che. parantu lekhana saMvat nathI. 2. jinapatisUrijIe nemicandra bhaMDArIne bodha pamADyo hato. pachI bhaMDArIo SaSThIzataka granthanI racanA karI hatI. A jinapatisUrine pUrNabhadragaNi
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 3. 4. 5. 'vAdividappahu' kahe che. te ucita lAge che. kAraNa ke jinapatisUrio 'vidhiprabodhavAdasthala' nAmano grantha racyo che. temAM (vAdidevasUriziSya > mahendrasUri ) pradyumnasUrio 'vAdasthala' nAmanA potAnA granthamAM karela 'AzApallInA udayavihAramA pratiSThita pratimA pUjanIya nathI', AvA vidhAnanuM khaNDana kartuM che. saM. 1233 mAM kalyANanagaramAM mahAvIra bhagavAnanI pratimAnI pratiSThA karI hatI (jinaprabhasUrikRta vividhatIrthakalpa), tIrthamAlA, jinavallabhasUrikRta 'saMghapaTTaka' upara TIkA ( prAya: saM. 1299), jinezvarasUrikRta paMcaliMgI prakaraNa upara vivaraNa vagere omanI racanAo che. (mohanalAla da. desAI - jai. saM. sAhityano saMkSipta iti pR. 492, saM. municandrasUrijI ) jinaratnakoza. vibhAga 1, pR. 224, tathA paMcatantra upAkhyAna (je pUrNabhadranI saM. 1255 nI racanA)nA upodghAta, mAM Do. sAMDesarA tathA mo.da. desAI vagere 'jinapatisUriziSya pUrNabhadragaNino kavana samaya 1255 thI 1305 gaNAve che. parantu 'yugapradhAnAcAryagurvAvalI' pramANe khara. pUrNabhadragaNinI dIkSA vi. 1260mAM thayela che. oTale agaracaMda nAhaTA paMcAkhyAnanA kartA ane 'AnaMdAdidasakahAo nA kartA pUrNabhadra judA haze oma mAne che. (hI. ra. kApaDiyA, jaina saM. sAhityano iti saM. municandrasUrijI khaMDa 1, pR. 139) pUrNabhadragaNinI bIjI kRtio A mujaba che : sthAnAMga sUtra, bhagavatI sUtramAMthI uddhRta karIne 'atimuktaka caritra' (ra.saM. 1282. pAlanapura). 1. 2. 3. cha paricchedamAM vibhakta 'dhanyazAlibhadra caritra' (ra.saM. 1284, jesalamera) kRtapuNyacaritra (ra.saM. 1305 ) AmAM sarvadevasUrijIo sahAya karI hatI ane sUraprabhavAcake kRtionuM saMzodhana kartuM hatuM. 'paMcatantra' A prasiddha nItikathAgrantha uparathI 'paMcAkhyAna grantha' (ra. saM. 1255 khaMbhAta) Ananda vagere daza zrAvakonAM jIvana upara [ prAyaH uvAsagadasAonA 4. -
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 48 anukaraNa rUpe] prAkRtamAM bIjI eka racanA sAdhuvijayaziSya zubhavardhana gaNIo 'dazazrAvakacaritra'nAme karI che. tenuM sampAdana A. municandrasUrijIo karyu che ane vijayabhadrasUriceriTI TrasTe tenuM prakAzana karyu che. grantha lekhananI prazasti saMskRta bhASAmAM che. temA mAlinI, vasantatilakA sragdharA, zArdUlavikrIDita, pRthvI jevA prasiddha chandono prayoga thayo che. temAM 8 muM padya 'bhAmA' nAmanA ardhasama (ta-bha-sa-ya + ja-bha-sa-ya) chandamAM nibaddha che- A chandanuM nAma ane lakSaNa aka mAtra kAnaDI digambara jayakIrti kRta 'chandonuzAsana (le.saM. 1050)mAM che. [pIThikA] jassa payanahapahAbharapaMjaramajjhaTThiyA tiloI vi / paDihAsai mi(ni)ccalasAlahi vva, taM namiya jiNavIraM // 1 // ANaMdAidasaNhaM uvAsagANaM kahAo vucchAmi / daThUNa sattamaM'gaM samAsao AyasaraNatthaM / / 2 / / tattha saMgahaNigAhAoANaMde kAmadeve ya, gAhAvaiculaNIpiyA / suradeve cullasayage, gAhAvaikuMDakoliya(ye) // 3 // saDDAlaputte kuMbhAre, mahAsayae aTThamae / naMdiNIpiyA navame, dasame sAlihIpiyA // 4 // [iti zrAvakAH] sivanaMda bhaddA sAmA, ghaNa bahulA pussa aggimittA[ya] / revai(I) assiNI taha, pharaguNI bhajjANa nAmAiM // 5 // [iti zrAvakabhAryAH] vaNiyaggAma caMpA duve ya, vANArasIe nayarIe / AlabhiyA ya puravarI, kaMpillapuraM ca bodhavvaM // 6 / / polAsaM rAyagiha, sAvatthIe purIe dunni bhave / ee uvAsagANaM nayarA khalu hoti bodhavvA // 7 // [zrAvakANAM nagaryaH] dUipalAsaM taha punabhadaM do koTThae saravaNaM / doni ya sahasaMbavaNa guNasilayaM koTThae dubi // 18 // - [iti zrAvakANAM vratAvAptyArAmanAmAni]
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 cattAri chacca aTTha ya, cha'TTha chacvega aTTha cattAri / cattAri ya koDIo, nihi-vuDDhi-pavittharesu kamA // 9 // cattAri chacca aTTha ya, cha'TTha chaccega aTTha cattAri / cattAri vayA dasa - gosahassamANeNa vinneyA // 10 // [iti zrAvakANAM samRddhi: govrajasaGkhyA ca] sirivIrajiNasagAse, sAvayadhammo duvAlasaviho vi / paDivanno savvehiM vi, tatto varisammi pannarasame // 11 // jiTThasue ThaviUNaM, gihabhAraM sAvayANa paDimAo / ekArasa paDivannAo vIsaM vAsAI pariyAo // 12 // [iti zrAvakANAM dharmaprAptiH pratimAzca] ohinnANa pisAe, mAyA vAhiMdhaNa uttarijje ya / bhajjA ya suvvayA, duvvayA niruvasaggA donni // 13 / / [iti zrAvakANAM vaiziSTyam] aMte kayANasaNA mAsiyasaMlehaNA ya sohamme / / uppannA suhabhAvA eesuM varavimANesuM // 14 // aruNe aruNAbhe khalu, aruNappaha aruNakaMta'ruNasiDhe / aruNajjhae ya chaTe, aruNabhUte ya sattamae bhaNie // 15 // aruNavaDiM se aruNaggge ya, dasame taha aruNakIlae / caupaliyA''U caviuM sijjhissaMtI videhesu // 16 // [iti paryantArAdhanA, suravimAnAni ca] iti pIThikA // [1] [AnandazrAvakakathAnakam-] tattha ya paDhamaM samaNovAsaga-ANaMdanAmadheyassa / bhavvANa kayANaMdaM cariyaM parikittaissAmi // 17 // asthi iha bharahavAse, vANiyagAmAbhihANa varanayaraM / taM pAlai hayasattU, rAyA nAmeNa jiyasattU // 18 // tattha suhi-sayaNa jaNamaNakumuyavaNaviyAsaNe amiyakiraNo / ANaMdanAmadheyo nivasai gAhAvaippavaro // 19 //
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 dakkhinna - sIla- sAlINayAiguNarayaNarohaNadharitI / niyapiyajaNiyANaMdA sivanaMdA bhAriyA tassa ||20|| cauro hiranna koDI nihimmi cauro ya vitthare tassa / cauro kalaMtarammI savvaggaM bArasa havaMti // 21 // cattAri ya tassa vayA gorUvANaM ca aibaliTThANaM ekvekka caudasa go-sahassamANo muNeyavvo ||22|| tattha ya riddhi-samiddhA sayaNA saMbaMdhi - pariyaNA suhiNo / vANiyagAmassa bahiM, vaTTai puvvutte disI (si) bhAge ||23|| kollAgasaMniveso, patteya (tattha ya ) dhaNadhannaramaNIo bahavo / nivasaMti suhasuheNaM ANaMda gihivaiNo ( ? ) ||24|| [- vIrajinAgamanam - ] anusandhAna 48 aha annayA kayAI vANiyagAmAbhihANanayarassa / IsANadisIbhAge dUipalAsamma ujjANe // 25 // sulaliyagaippayAro susAhu - gayakalaha - nivahaparikalio / vIrajiNo saMpatto viharaMto gaMdhahatthi vva // 26 // joyaNapamANakhittA vihuNiya taNa-kaTTha-kayavarAIyaM / vAkumArehiM bahiM khittaM vAyaM viuvvittA ||27|| gaMdhodagaM ca vuddhaM mehakumArArehiM susugaMdhaM / bhUreNupasamaNaTThA paviraladhArAnivAraNa ||28|| riudevayAhiM vihiyA viyasiyakusumANa paMcavannANaM / hiTThaTThiyavidANaM vuTThI AjANu surahINaM // 29 // maNi-kaNaya-rayayaviraiya-pAyAratiyAbhirAmamosaraNaM / vihiyaM vimANi - joisa - bhavaNAhivaIhiM devehiM ||30|| majjhe ya bahalapallava - sohillo vaMtarehiM kaMkillI / battIhadhaNuhamANo nimmavio pavarakappatarU // 31 // sarayasasisiyaM sohai chattattayamunnayaM tiyasavihiyaM / surasattIe egattha piMDiyaM jayapahujaso vva // 32 // varakaMcaNamaNimaiyaM visAlasIhAsaNaM viNammaviyaM /
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 devacchando vi kao rayaNamao vaMtarasurehiM // 33 // devehiM duMduhIo pahayAo nahayalaM rasaMtIo / hakkAraMti vva jaNaM osaraNe dhammasavaNatthaM // 34 / / aha puvvaduvAreNaM pavisiya kAuM payAhiNaM vIro / sIhAsaNe niviTTho 'titthassa namo' tti bhaNiUNaM // 35 // puvvAbhimuho; tatto tidisaM paDirUvagA surehiM kayA / te vi hu jiNappabhAvA paccakkhaM jiNa vva dIsaMti // 36 / / aha jiyasattunariMdaM gaMtuM ujjANavAlao turiyaM / vaddhAvai hiTThamaNo jiNaAgamaNappavittIe // 37 / / dAUNa pA[ri]osiya-dANaM ujjANavAlayassa tao / cauraMgabalasameo nAyaraloeNa pariyario // 38|| jayakuMjaramArUDho siyachatteNaM dharijjamANeNaM / vIijjato siyacAmarA(re)hiM jiyasattunaranAho // 39 / / titthayaravaMdaNatthaM calio bhattIe mahAvibhUIe / ruirAlaMkAradharo paccakkhaM kapparuqhu vva // 40 // NAUNa jiNAgamaNaM ANaMdo gahavaI ya sANaMdo / pahAo kayabalikammo kayakouyamaMgalasamUho // 41 // appa-mahagghAbharaNehiM bhUsio pavaraparihiyadukUlo / niyasayaNapurisavaMdeNa parigao pAyacAreNaM // 42 // saMtuTTharAyaviyariya-varachatteNaM dharijjamANeNaM / viyasiyakoraMTapalaMbamANamAlAbhirAmeNaM // 43 / / niyagehA niggaMtuM calio jiyasatturAiNA saddhi / bhayavaMtavaMdaNatthaM bhattibharApUriyasarIro // 44|| puvvaduvAreNa muNI vimANadevIo taha ya samaNIo / pavisiya payakkhiNeNaM aggeyadisAe nivasaMti // 45 // bhavaNavai-vANamaMtara-joisiyANaM visaMti devIo / dAhiNadAreNa payakkhiNAe nivasaMti neraIe // 46|| joisiya-bhavaNa-vaNayarA devA pavisaMti pacchimaduvArA / vIraM payakkhiNittA vaMdiya nivasaMti IsANAe (vAyavIe) // 47 //
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 rAyA nAyaraloo ANaMdo gihavaI vi osaraNe / pavisittuttaradAre kAUNa payAhiNaM pahuNo // 48 // paNi (Na) mittu calaNajuyalaM uvaviTTo puvvauttaradisAe / to dhammakahaM evaM vIrajiNo kahiumADhatto ||49|| bho bho bhavvA savve vi, pANiNo sukkhakaMkhiNo loe / sukkhaM puNa dhammAo pAvijjai, so ya iha duviho ||50|| paDhamo muNINa dhammo bIo sussAvayANa vinneo / paMcamahavvayarUvo, paDhamo sammattasahiyassa // 51 // jIvavaha- musA - 'dattA - mehunna - pariggahesu jAjIvaM / tivihativiheNa viraI akkheveNesa sivajaNao // 52 // paMcANuvvaya-tiguNavvayAI sikkhAvayAiM cattAri / sammatteNa juyAI sAvayadhammo imo bIo // 53 // eso vi kameNaM ciya sivapurapahapavarasaMdaNasariccho / jaM bhavagahaNaM nitthAriUNa pAvei sivanayaraM // 54 // je puNa pamAyavasao eyaM duvihaM pi no pavajjaMti / te baddhanibiDakammA bhamaMti saMsArakAMtAre // 55 // anusandhAna 48 tamhA jo sigghaM ciya muttisuhaM vaMchae nirAbAhaM / so sAhudhammapaDivajjaNeNa sahalaM kuNau jammaM // 56 // jo puNa taM asamatyo kAuM, so sAvayANamiha dhammaM / sammattamUlamaiyAra - vajjiyaM sammamAyarau // 57 // akkhevamokkhasokkhA bhilAsiNo je mahAsattA / te tihuyaNapahuvayaNaM, soUNa vayaM pavajjaMti // 58 // asamatthA je kAuM pavvajjaM, te vi sAvayavayAI / sammattasaMjuyAI paDivannA vIrapAsamma // 59 // jiyasattunaravariMdo vaMdiya payapaMkayaM jiNidassa / niyanayaramaNupaviTTho nAyaraloeNa saha tuTTho ||60|| ANaMdo vi hu savaNaM'jalIhiM jiNaNAhavayaNakamalAo / vayaNAmaya-mayaraMdaM pAuM bhamaro vva saMtuTTho ||61||
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 abbhuTThiUNa jiNanAhasavihamAgamma namiya payakamalaM / viNaeNa paMjaliuDo vinnaviumevamADhatto // 62 / / bhayavaM ! jaha tuha pAse rAIsaramAiyA bahU loyA / taNamiva paDaggalaggaM niyagehaM siriM parica(cca)ccA // 63 / / paDivannA pavvajjaM, na samattho haM tahA tijaganAha ! / tA pasiUNaM sAvaya-vayAimArove(va)su mamaM pi // 64 / / to bhaNai jiNavariMdo ANaMdaM amiyamahuravANIe / devANupiyA ! tumae, no paDibaMdho viheyavvo // 65 / / to ANaMdo paDhame jAvajjIvAe duvihativiheNa / thUlagapANAivAyaM paccakkhai jiNavarasamIve // 66 / / thUlaM ca musAvAyaM paccakkhai duviha-tivihaM jAjIvaM / evamadattaM thUlaM duvihaM tiviheNa jAjIvaM // 67 // sivanaMdaM mottUNaM urAla-veuvviyAo itthIo / jAvajjIvaM vajje duvihaM tiviheNa suddhamaNo // 68 // parigahaparimANammi nihimmi vuDDhIe vittharesuM ca / patteyaM patteyaM koDicaukkaM hiraNNassa // 69 / / dasa go-sAhassiya-vayacaukkaparao cauppayaM niyame / khittammi paMcahalasaya cattUNa ya sesa niyame(?) ||70|| disijattiyANa sagaDANa taha saMvAhaNiyANa paMcasayA / parao sagaDavihimmi paccakkhANaM ahaM kAhaM // 71 / / disijattiyANa poyANa taha saMvahaNiyANa cauNhaM / parao poyavihiM pi hu paccakkhe jAvajIvamahaM // 72 // muttUNa gaMdhakAsAiyaM vatthAI majjaNanimittaM / / sesaM uvabhogavae vajje aMgAI(i-) lUhaNayaM // 73 / / allamahulaTThidaMta-vaNayaM ca maha egameva mukkalayaM / khIrAmalayaM egaM phalavihimajjhammi jAjIvaM // 74|| tillaM sayapAga-sahassapAgamabhaMgaNe mahaM hou / gaMdhaTTayaM ca egaM surahiM uvvaTTaNavihIe // 75 / / aTThahiM uTTiaghaDaehiM majjaNa sesayaM tu paccakkhe / vatthammi khomajuyalaM muttuM sesaM pariharAmi // 76 / /
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 anusandhAna 48 kappUrAgarucaMdaNa-kuMkumapabhiI vilevaNaM hou / egaM ca suddhapaumaM mAlaimAlAi pupphAiM // 77|| maTheM kannijjajuaM nAmamudaM ca hou AharaNaM / dhUyaNavihimavi vajje aguru-turukkAI(iyaM) mottuM // 78 / / bhoyaNavihIe pejjA-vihimmi maha kaTThapijjaNayA / bhakkhaNavihIe ghayaura taha khaMDayarakhajjayA ceva // 79 / / kalasUya kalamasAlI sesaM sUoyaNaM pariharAmi / ghayamavi sAragraM go-ghayavajjaM vajjemi sayakAlaM // 80 / / cuccuya-sutthiya-maMDukkasAgasesaM caemi sAgavihiM / pAlakkA mAhurayaM sesaM vajjemi mAhurayaM // 81 / / / AgAsodagavajjaM udagaM sesaM sayA vi paccakkhe / taMbolaM paMcasugaMdhiyaM ca seve na uNa sesaM // 82 / / kammayao bIyaguNavvayammi kharakamma-kammadANAI / panarasa vajjemi ahaM puvvuttapariggahe jayaNA // 83 / / cauhA aNatthadaMDaM vajje tatthAimaM avajjhayaNaM / pamAyAyariyaM hiMsappayANa pAvovaesaM ca // 84 / / taha sAmAiyaM desA-vagAsiyaM posahovavAsaM ca / atihINaM saMvibhAgaM paDivajjai suttavihiNA u // 85 / / evamaNuvvaya-guNavaya-sikkhAvayasaMjuyammi gihidhamme / paDivane bhaNai jiNo, ANaMdA ! ettha aiyArA // 86 // sammattAIesuM savvesu vi paMca paMca huMti kamA / jANiya parihariavvA gihiNA suttANusAreNa // 87 / / aha saMlehaNajoggaM tassa sarUvaM viyANiya bhavissaM / saMlehaNaM pi sAhai aiyArasamattiyaM vIro // 88|| to ANaMdo sammattamUlamiya giNhiUNa gihidhammaM / nANAbhiggahajuttaM saMtuTTho jAi niyagehaM // 89 / / kahiUNa dhammapaDivatti-vaiyaraM bhAriyaM sivANaMdaM / vIrajiNavaMdaNatthaM pesai gihidhammapesa(pasi)NaTThA // 10 //
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 sA vi hu rahamArohiuM saMtuTThA bhattuNA samAiTThA / vihiNA vaMdiya vIraM paDivajjai sAvayavayAI // 91 // ahigayajIvA'jIvo ANaMdo sAvao sabhajjo vi / muNijaNadANapasatto caudasavarise aikkamai // 92 // aha panarasamma varise so ciMtai rayaNicarimajAmammi / gihi-sayaNa-suhiyakajjesu vAvaDo vIrajiNadhammaM ||13|| no sammaM pAlettu (ttuM) satto tA gihabharammi jiTThasuyaM / saMThaviDaM gaMtUNaM kollAge sannivesammi ||14|| posahasAlaM paDilehiUNa taha thaMDilAI vihipuvvaM / akayAkAriyabhoI gihipaDimAo pavajjissaM // 95 // iya siMcitiya bIe diNammi samAviUNa suhi - sayaNe / jiTThasue gihi (ha) bhAraM saMThavai tANa paccakkhaM // 96 // kollAsaMnivese sirivIrajiNaMdadhammapannattiM / paDivajjittA viharai pAyaM paDivajjiyAraMbho // 97 // ekkArasapaDimAo uvAsagANaM vihIe phAsiMto / tavasosiyasavvaMgo jAo cammaTTisesataNU // 98 // aha annayA vicitai rayaNivirAmammi, asthi majjha balaM / dehe parakUlamajajAo (?) uTThANavIriyaM vA vi // 99 // tAva apacchimasaMlehaNAe saMlihiyasayaladehassa / paDivannA'NasaNassa ya, seyaM viharittae majjha // 100 // paDivannA'NasaNassa ya visujjhamANAsu bhAva-lesAsu / uppannamohinANaM ti picchaI khittamevaM so // 101 // puvveNa dAhiNeNaM avareNaM lavaNasAyarassaM'to / paMceva joyaNasaye picchai himavaMtamuttarao // 102 // uDDhaM jA sohammaM ahe ya rayaNappabhAe puDhavIe / loluya- accuyanarayaM caurAsi vAsasahassaThi // 103 || aha vANiyagAmabahiM dUipalAsamma ceie ramme / bahudese viharittA vIrajiNido samosario // 104 // 11
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 48 parisAe paDigayAe goyamasAmI vi chaTThapAraNae / sAmiM vaMdiya pavisai vANiyagAmammi bhikkhaTThA // 105 / / paMcasamio tigutto hiMDaMto gahiyabhattapANo ya / kollAgasaMnivesammI gacchaMto suNai jaNavAyaM // 106 / / 'atthi ihaM ANaMdo aMtevAsI jiNassa vIrassa / saMlehaNAipuvvaM paDivanno aNasaNaM vihiNA' // 107|| tatto goyamasAmI gacchai kollAgasaMnivesammi / jattha'cchai ANaMdo posahasAlAe niyamattho // 108 / / iMtaM goyamasAmi ANaMdo pAsiUNa sANaMdo / bhaNai 'na satto bhaMte ! tumha samIvaM hamAgaMtuM // 109 / / tA icchAkAreNaM Agacchaha ittha maha samIvammi / jeNAhaM tuha pAe sirasA vaMdAmi tikkhutto // 110 // to vaMdittA pucchai ANaMdo goyamaM jahA bhaMte ! / gihiNo gihaTThiyassa vi uppajjai ohinANaM kiM ? ||111 / / tA goyameNa bhaNiyaM, 'uppajjaI', so bhaNai jai evaM to / mamAvi tamuppannaM ii bhaNiuM kahaI puvva(vvu)ttaM // 112 / / aha bhaNai gaNAhivaI, ANaMdA ! na tthi ettio visao / gihiNo ohinnANe, tA AloyAhi ettha tumaM // 113 / / niMdaNa-garahaNapuvvaM pAyacchittaM saMpavajjAhi / / to bhaNai ANaMdo 'kiM bhaMte ! jiNavaramayammi // 114 / / saMtANa vi atthANaM sabbhUyANaM ca hoi pacchittaM ?' / 'na huna hu sabbhUyatthe, pacchittaM' goyamo bhaNai // 215 / / jai evaM to bhaMte ! giNhaha tubbhe vi ittha pacchittaM / jamhA pecchAmi ahaM ohinnANeNa ii khittaM // 116 / / tatto goyamasAmI saMkAi samannio duyaM jAi / sirivIrajiNaM namiuM Aloiya bhattapANaM ca // 117|| ANaMdasAvayassa ya kahiUNaM ohinANavuttaMtaM / pucchai 'pAyacchittI kiM ANaMdo uyAhu ahaM ? // 118 / /
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 aha bhaNai vaDDhamANo goyama ! saccaM kahei ANaMdo / tA kaha pAyacchittaM arihai so niravarAho vi // 119 / / taM puNa vicittachaumatthanANaAvaraNajogao itthaM / jAo pacchitta'ruho, Aloesu tA tumaM sammaM // 120 / / taha khAmasu gaMtUNaM ANaMdaM sAvayaM sayaM[taM] tu / tA viNaeNa paDicchiya goyamasAmI kuNai savvaM // 121 / / ANaMdo nivvigdhaM sIlavvayaM guNavvayAI pAleuM / phAsittA paDimAo uvAsagANaM samaggA vi // 122 / / mAsaM ca kayANasaNo pajjate suddhacittapariNAmo / vIsavarisAiM sAvayapariyAyaM pUriuM sayalaM // 123 / / sohammadevaloe sohammavaDiMsagassa IsANo / aruNavimANAhivaI caupaliyAo(U) suro jAo // 124 // tatto cuo sa jammaM mahAvidehammi uttamakulammi / pAviya, bhogasamiddhiM paDhamavae ceva caiUNa // 125 / / pavvajjaM niravajjaM sammaM parivAliUNa kammakhae / uppADiUNa kevalanANaM sijjhissai mahappA // 126 / / ANaMdazrAvakakathAnakaM samAptam / cha / zubhaM bhavatu lekhaka - pAThakayoH ||ch| 2 - [ sirikAmadevasAvagakahANayaM] aMgA jaNavaya, caMpA, jiyasattU kAmadevo koDaMbI / bhaddA bhajjA taha punnabhaddanAmaM ca ujjANaM // 127 / / chakkoDIo nihANe vuDDhIe chacca, chacca vitthAre / chacceva vayA dasago-sahassamANeNa u vaeNa // 128 / / vIrajiNasamosaraNaM tassa samIvammi dhammapaDivattI / pannarasammi ya varise gihabhAraM jiTThaputtammi / / 129 // nikkhaviUNaM posaha-sAlAe vIradhammapannatti / paDimApaDivanassa ya pacchimapaharammi rAIe // 130 // micchaddiTThisureNaM pisAya-kari-bhuyaMga-bhUyakaraNehiM / accaMtabhIsaNehiM kamaso uvasaggakaraNeNaM // 131 / /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 48 paccakhubhie sAhA-viyarUvadharo gayaNasaMThio devo / sakkapasaMsaM kahiu~ khAmeuM paDigao tatto // 132 / / tammi samae vIro samosaDho punnabhaddaujjANe / gacchai ya kAmadevo sa-posaho jiNavaraM namiuM // 133 / / dhammakahAe aNaMtara kahiuM vIreNa rAivuttaMtaM / sasurAsuranaraparisAe pasaMsio kAmadevagihI // 134 // AmaMteuM goyama-pabhiI samaNe u taha ya samaNIo / bhaNiyA 'jiNasamaye, jai gihI vi evaM avalaMbittA (aclvittaa)||135|| to sAhu-sAhuNIhiM gaNipiDagikArasaMgadhArIhiM / hoyavvamacalehiM visesaM tu (visesato) mokkhakaMkhIhiM // 136 / / to namiya kAmadevo pucchiya pasiNAiM aTThamAyAya / pamudiyacitto pAriya posahaM niyagihaM patto // 137 // sAvayapariyAyaM so parivAliUNa vIsavAsAI / kAUNaM mAsamegaM pajjaMte aNasaNaM vihiNA // 138 // sohamme caupaliyo aruNAbhavimANaahivaI devo / mahAvidehe sijjhissai khINakammamalo // 139 / / iti kAmadevakathAnakaM / cha / 2 / maGgalaM mahAzrIH ||ch|| 3 - [siriculaNIpiyAsAvagakahANayaM] kAsIvisae vANA-rasIe jiyasattu kuTThamujjANaM / culaNIpiyA gihavaI bhaddA mAyA, piyA sAmA // 140 / / koDIo hirannassa u aTTha nihi-vuDDhi-vittharesu kamA / aTTha vayA, jiNapAse sAvayadhammassa paDivattI // 141 // posahiya baMbhayArI devAgamaNaM ca puttatiyagassa / tinneva maMsasolle kAuM ruhireNa siMcei // 142 / / akkhubhiyaM taM nAuM bhaNai suro mAyaraM imaM bhadaM / deva-gurUNa samANiM tuha dukkhakArayaM haNiuM // 143 / / tinneva maMsasolle kAuM ruhireNa haM tumaM siMce / aTTavasaTTo hoUNa tumaM akAle vivajjihisi // 144 //
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 taM soUNa so khuhio, dhAvai taM pai, suro gao gayaNe / khaMbhaM AsAittA kuNai ya kolAhalaM garuyaM // 145 / / to bhaddA se mAyA samAgayA bhaNai 'putta ! kiM eyaM ? / so bhaNai surasarUvaM tatto mAyAe~ so bhaNio // 146 / / uvasaggo putta ! imo vihio keNavi tA tumaM iNhi / AloyaNa-niMdaNa-garahaNAhiM sohesu vayabhaMgaM // 147 / / culaNIpiyA vi paDivajjiUNa jaNaNIe coyaNaM sammaM / AloyaNa-niMdaNa-garahaNAhiM sohei vayabhaMgaM // 148 // sAvayapariyAyaM so parivAleUNa vIsa vAsAI / kAUNa mAsamegaM pajjate aNasaNaM vihiNA // 149 // sohamme caupalio aruNappahavimANaahivaI devo / houM mahAvidehe sijjhissai khINakammamalo // 150 // iti culinIpitAkathAnakaM ||ch|| 3 // 4 - [ sirisurAdevasAvagakahANayaM] vANArasi jiyasattU koTheM chakkoDIpahU surAdevo / dhannA bhajjA, sAmI samosaDho dhammagahaNaM ca // 151 // paDimApaDivannassa ya devAgamaNaM ca puttatiyagassa / paMceva maMsasolle kAuM ruhireNa siMcei // 152 // taha vi hu taM akkhubhiyaM nAuM pabhaNai solasAyaMke / tuha dehammi khivissaM, khubhiyaM saMbohai dhannA // 153 // sAvayapariyAyaM so paripAliUNa vIsa vAsAiM / kAUNa mAsamegaM pajjate aNasaNaM vihiNA // 154 // sohamme caupalio'ruNakaMtavimANaahivaI devo / houM mahAvidehe sijjhissai khINakammamalo // 155 // iti surAdevakathAnakaM / cha // 4 // 5 - [ siricullasayagasAvagakahANayaM] - AlahiyA jiyasattU saMkhavaNaM, cullasayaga chakkoDI / bahulA bhajjA, sAmI samosaDho dhammagahaNaM ca / / 156 / /
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 48 paDimApaDivannassa ya devAgamaNaM ca puttatiyagassa / satteva maMsasolle kAuM ruhireNa siMcei // 157 / / taM akkhubhiyaM nAuM bhaNai suro ta(tu)ha hirannakoDIo / giNheuM cha imAo nihI vuDDhI vittharAo ahaM // 158 // AlabhiyA siMghADaga-cAukka-tiya-caccaresuM savvattha / vippairissamahaM khalu khubhiyaM saMbohai bhajjA // 159 / / sAvayapariyAyaM so parivAleUNa vIsa vAsAiM / kAUNa mAsamegaM pajjaMte aNasaNaM vihiNA // 160 // sohamme caupalio'ruNasiTThavimANaahivaI devo / houM mahAvidehe sijjhissai khINakammamalo // 161 / / iti cullazatakazrAvakakathA ||ch| 5 / 6 - [sirikuMDakoliyasAvayakahANayaM] - paMcAlA kaMpillaM jiyasattU, kuMDakoliya kuDuMbI / pUsA ya tassa bhajjA, sahasaMbavaNaM ca ujjANaM // 162 / / koDIo hirannassa ya chacca nihI-vuDDhI-vittharesu kamA / chacca vayA jiNapAse sAvayadhammassa paDivattI // 163 / / aha annayA ya paccA-varaNhasamae asogavaNiyAe / puDhavisilAe nAmA[ma] mudgha taha uttarijjaM ca // 164 / / ThaviuM vIrabhayavao uvasaMpajjittu dhammapannattiM / jA ciTThai jjhANaparo tA cego ei ettha suro // 165 / / puDhavisilApaTTAo nAmamuddottarijjae gahiuM / AgAse Thio so kuMDakoliyaM bhaNiumADhatto // 166 / / pavarA gosAlassa ya maMkhaliputtassa dhammapannattI / jamhA no uTThANaM kammaM balaM vIriyaM vA vi // 167|| no purisakkAra-parakkammassa jogo vi vaTTae ko vi / taha savve vi hu bhAvA niyamA jaM vanniyA ettha // 168 / / samaNassa bhagavao puNa vIrassa na cAru dhammapannattI / jamhA puNa uTThANAI saMti ihaM aniyayA bhAvA // 169 / /
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 aha kuMDakoDio taM pabhaNaI uTThANa - kamma - viriyAI / jai natthi, tume laddhA, kahaM imA (kahimA ) bho ! divvadeviDDI ? || 170 / / aha bhaNasi aNuTThANAiNA imA bho ! mae samaNupattA / tA kiM te na lahaMtI uTThANAI na jesa'tthi ? // 171 // iya kuMDakolieNaM bhaNio so saMkio niyamammi / na khamo vuttuM muttuM muddAIyaM gao devo // 172 // aha tattha bIyadivase sahasaMbavaNammi jiNasamosaraNaM / nAUNa kuMDakoliya-uvAsago haTTha- tuTThamaNo || 173 || niyapariyaNapariyario kaMpillapurassa majjhamajjheNaM / gaMtUNa jiNaM paNamiya dhammaM nisuNei viNayajuo // 174 // tayaNaMtaraM jiNaM bhaNio so kuMDakolio evaM / tujhaM'ti ya devo samAgao kalamavarahe // 175 // micchaddiTThI tumae vihio nippaTTha- pasiNa - vAgaraNo // to dhanno si tumaM jo, karesi evaM kupahamahaNaM // 176 // AmaMteuM goyamAIsamaNA u taha [ya] samaNIo / bhaNai jiNo jai gihiNo, micchaddiTThINa nimmahaNaM // 177 // evaM kuNaMti caudasapuvvIhikkArasaM'gadhArIhiM / savisesaM kAyavvaM tubbhehiM kutitthinimmahaNaM // 178 // paDivaNNaM jiNavayaNaM 'taha' tti samaNehiM taha ya samaNIhiM / to kuMDakolio namia jiNavaraM sagihamaNupatto // 179 // sIlavvayAI sammaM pAlito kuMDakolio saDDho / sAhujaNadANanirao caudasavarise aikkamai // 180 // panarasame puNa varise gihavAvAraM nivesiyaM sayalaM / jiTThasummi sayaM puNo (Na) posahasAlAe suddhamaNo || 181 // ekkArasa paDimAo kamaso suttANusArao sammaM / pAlito vihiNA so jAo tavasosiyasarIro // 182 // sAvayapariyAyaM so parivAleUNa vIsa vAsAiM / kAUNa mAsamegaM pajjaMte aNasaNaM vihiNA // 183 || 17
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 48 sohamme caupalio aruNagavavimANaahivaI devo / houM mahAvidehe sijjhissai khINakammamalo // 184 // iti kuMDakolikazrAvakakathAnakaM samAptaM / cha / 6 // 7 - [ sirisaddAlaputtakahANayaM] - polAsaM jiyasattU sahasaMbavaNAbhihANamujjANaM / saddAlaputta AjIvu[vagu]vAsago kuMbhagAro ya // 185 / / laTTho gahiyaTTho pucchiyaTTho viNicchiyaTTho ya / AjIvamae ahigayaaTTho pimmANuratto ya // 186 / / ekkA hirannakoDI, nihi-vuDDhi-pavittharesu patteyaM / taha ego tassa vao bhajjA puNa aggimittA ya // 187 / / paMcasayakuMbhagArA-vaNesu purabAhirammi tassa sadA / dinna-bhai-bhatta-veyaNa-purisA kammAI kuvvaMti // 188 / / ghaDa-pihaDa-addhaghaDae varae karae uTTiyAo ya / kalasA'liMjara-jaMbUlae ya niccapi ya kuNaMti // 189 / / rAyapahavivaNimajhe dhariUNaM vikkiNaMti tassa'nne / purisA divase divase, tassevaM jaMti diyahAiM // 190 // aha annayA kayAI so avaraNhe asogavaNiyAe / gosAladhammapannattisaMjuo ThAi egate // 191 // etthaMtarammi ego devo AgAsasaMThio maimaM / bhAsuravarabudidharo pabhaNai divvaM'barA''haraNo // 192 / / 'saddAlaputta ! AjIvu-vAsagA ! bhadda ! ehIi kallaM / maha-mAhaNa savvannU arahA taha kevalI ya jiNo // 193 / / uppannanANa-daMsaNadhArI tiyalokavahiya-mahiyakamo / sura-asura-nivai pUiya-sakkAriya-paNayakaya(ma)kamalo // 194 / / paccuppannA'NAgaya-aIyasamayassa jANao maimaM / taha taccakammasaMpayasaMjutto khINamoho ya // 195 / / taM vaMdijja namaMsijja sAyaraM saMthuNijja sevijjA / taha pADihAriehi sijjAIhiM nimaMtijjA // 196 / /
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 bhaNiUNa tinni vAraM jahAgayaM paDigao ya so devo / AjIvisAvago taM soUNaM ciMtae hiyae // 197 / / 'kiM mama dhammAyariyo gosAlao Agamissae kallaM / mahamANapabhaIhiM visesaNehiM samAutto ?' ||198 / / aha bIyadiNe mohaM'dhayAraviddhaMsaNo mahAvIro / sahasaMbavaNe sUro vva ei devehi thuvvaMto // 199 // vihiyammi samosaraNe devehi samAgao nayaraloo / AjIvisAvago vi hu viyANiUNa jiNAgamaNaM // 200 / / NhAo kayabalikammo [kaya] kouyamaMgalo sunevattho / saparIvAro vaMdai vIraM tipayAhiNApuvvaM // 201 // dhammakahAvasANe jiNeNa so bhaNio, samAyAo / kallamavaraNhasamae devo tujhaM'tie ego // 202 // teNA''gAsagaeNaM vuttaM 'mahamAhaNo ihaM ehI / [taM pADihArehi sijjAIhiM nimaMtijjA]' // 203 / / iccAI atthi saddAla-putta ! AjIvuvAsagA teNaM / taM no khalu gosAlaM paDucca bhaNio imaM vayaNaM // 204|| soUNa imaM to so ciMtai mahamAhaNo imo ceva / taM pADihAriehiM imaM nimaMtemi bhayavaMtaM // 205 / / abbhuTThiUNa tatto, vaMdiya vIraM bhaNei-bhayavaM me / paMcasayA kuMbhArA-ra(va)NANa tubbhe tahiM eha // 206 / / tappaDibohaNaheuM yAi jiNavaro mahAvIro / paDivajjiUNa bhayavaM vayaNaM saddAlaputtassa // 207|| aha annayA kayAI vAyAhaya-bhaMDagaM sa kolAlaM / aMtosAlAhiMto kaDDheuM Ayave dharai // 208 / / to taM pabhaNai vIro kolAlaM bhaMDagaM kuo eyaM / so bhaNai-bhaTThiyAe udagaM niThubbhae paDhamaM // 209 / / chAreNa kariseNa ya mIsijjai egato tao pacchA / AroviUNa cakke ghaDayAI kijjae bahuyaM // 210 //
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 to bhai jiNo 'bhaMDaM kiM uTThANAiNA imaM hoi ? | kiM vA'NuTThANeNaM ? bhaNa bho ! saddAlaputta ! tumaM // 211 // so bhaNai aNuTThANA apurisakkAreNa jAyae saddhaM / niyayA savve bhAvA jamhA bhayavaM imaM loe // 212|| bhA(tA) jai evaM koI vAyAhayabhaMDagaM tu kolAlaM / bhiMdijja vikkharijjA pariTThavijjA avaharijjA // 213 || tuha bhAriyAe saddhiM jai koi aggimittAe / viulAI bhogAI bhuMjai, kiM tassa kuNasi tumaM ? // 214 // so A ahaM bhaMte ! taM purisaM Aosemi baMdhemi / tajjiya tADiya nicchoDiUNa mAremi ya akAle // 215 // bhaNai jiNo jai natthI, uTThANAI tahA niyayabhAvA / to na tuha bhaMDagANaM avaharaNAI kuNai koI // 216|| no vA kuNasi tumaM taha AosaNabaMdhaNAI kassa vi ya / aha bhaMDagAiyaM tuha avaharaI koi jai puriso // 217 || jai vA kuNasi tumaM pi hu AosaNa- baMdhaNAI purisassa / tamhA jaM jANasi tumaM 'niyayA bhAva' tti taM micchA // 218 // to AjIviyadiTThi caiuM saddAlaputta kuMbhakAro / paDibuddho bhaNai jiNaM, bhayavaM ! me kahasu niyadhammaM // 219 // bhayavaM pi sAhu - sAvayadhammaM parikahai mahuravANIe / paDivajjiUNa sAvaya- dhammaM so sagihamaNupatto // 220 // pabhaNai aggimittaM, devANuppie mae jiNasagAse / paDivanno jiNadhammo AjIviyadiTThi parihariuM // 221 // vaccasu pie ! tumaM pi hu rahamArohiuM jiNaM namaseuM / paDivajjasu jiNadhammaM, to sA pariosamAvannA // 222 // nhAyA kayabalikammA, kayakouyamaMgalA sunevatthA / rahamArohiuM gacchai niyaceDIvaMdapariyariyA ||223 || aha tipayAhiNapuvvaM vaMdiya paMjaliuDA ThiyA ceva / nisuNiya dhammaM paDi - vajjiUNa niyagehamaNupattA ||224|| anusandhAna 48
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 21 aha polAsapurAo sahasaMbavaNAo vIrajiNacaMdo / niggaMtUNaM viharai paDibohiMto bhavvakumue // 225 / / aha gosAlo maMkhaliputto niggaMthadiDhei paDivannaM / parihariyA''jIviyamayaM nAuM saddAlaputtaM tu // 226 / / AjIviyasaMghasahio, ThAhi(hI) AjIviyAvasahimei / kaivayaniyasIsajutto patto saddAlaputtagihaM // 227 / / AgacchaMtaM taM daTuM no ADhAi sammadiTThI so / tusiNIo saMciTThai no paDivattiM kamavi kuNai // 228|| pIDha-phalagAiheuM guNasaMthavaNaM jiNassa vIrassa / tatto gosAleNaM tappurao kAumADhattaM // 229 // kahaM ?mahamAhaNo mahA-govo mahAdhammakahI tahA / mahaMto satthavAho ya mahAnijjAmao viya // 230 // saddAlaputta ! kiM ettha ! devANuppiya ! Agao ? / tatto saddAlaputteNaM vuttaM tappurao imaM // 231 / / ko NaM evaMviho bhadda ! keNa'DheNa evaM vuccaI / tatto maMkhaliputteNa gosAleNa viyAhiyA // 232 // uppannanANadaMsaNarayaNo telukkavahiya-mahiyakamo / taha taccakammasaMpayajutto mahamAhaNo vIro // 233 / / khajjaMtA bhijjaMtA chijjaMtA ceva luppamANA ya / kUrakutitthiyasAvaya-corAIhiM bhavAranne // 234 / / dhammamaeNaM daMDeNa rakkhiuM paurajIvasaMghAe / pAvai nivvANa-mahAvADaM vIro mahAgovo // 235 / / ummaggapaDiya-sappahabhaTThe micchattamohie jIve / aTThavihakammatamapaDala-paDayacchanne ya savvatto // 236 / / niruvamadhammakahAe nitthArai cAuraMtasaMsArA / mahAdhammakahI teNaM samaNo bhagavaM mahAvIro // 237|| saMsAramahAranne uppahapaDivannae bahU jIve / saddhammamayapaheNaM pAvai nivvANavaranayaraM // 238 //
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 to NaM devANupiyA ! siddhatthanariMdanaMdaNo bhayavaM ekko cciya puhavIe mahasatthAho mahAvIro // 239 // saMsAramahasamudde ubbuDa - nibbuDa (-DDa) NAI kuNamANe / nitthAriya bahujIve dhamma [ma] Ie u nAvAe // 240 // nivvANatIra'bhimuhe pAvai niyakarayaleNa so jamhA / teNa mahAnijjAmaya - saddeNaM bhannae vIro // 241|| tatto saddAlaputto so soUNaM guNasaMthavaM / jahatthaM vIranAhassa haTThattuTThI papaI // 242 // iyacheo iyaniuNo tumamevaM vayaNaladdhisaMpanno / maMkhaliputta ! pahU ?, me dhammAyarieNa vIreNa // 243 // dhammovaesaeNa saddhiM kAuM vivAyamihamahuNA / to gosAlo pabhaNai 'no esaTThe samaTThe' tti // 244 // jamhA jahA ko vi naro taruNo balavaM supIvarasarIro / aya-miga-sUara-kukkuDa- tittiri-lAvAie jIve // 245 // hatthe vA pAe vA pucche vA gahiya niccale dharaI / emeva mamaM vIro dharai daDhaM heu juttIhiM // 246 // taM na saho kAumahaM vAyaM saddAlaputta vIreNa / tuha dhammAyarieNa paravAigaiMdasIheNa // 247 // to vIrajiNajahaTThiyaguNagaNahAvajjio sudiTThI / so saddAlaputtanAmA uvAsago bhaNai gosAlaM // 248 // jaM vIrajiNassa tumaM guNasaMthavaM karesi sabbhUyaM / pIDha - phalagAiehiM tumaM nimaMtemi teNAhaM // 249 // 'no dhammo 'tti tavo tti ya kAuM, taM gaccha kuMbhasAlAsu / maha pADihAriyAsuM jahAmuhaM ciTTha taM tattha // 250 // to tavvayA ThAuM tattha tao pannavei saddiTThi / AjIviyadiTThi pai bahuso saddAlaputtaM so // 259 // no taM niggaMthAo pAvayaNAo sa cAliuM tarai / tAhe saMto taMto polAsapurAo nikkhato // 252 // anusandhAna 48
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 jUna 2009 aha saddAlaputtassa tassa caudasasasamA vaikkaMtA / sAvayadhammaM ramma sammaM parivAliyaMtassa // 253 / / pannarasammi ya varise jiTThasue Thaviya gihaniyogaM so / sAvayapaDimA kamaso ekkArasaM kAumAraddho // 254 // "daMsaNa-vaya-sAmAiya-posaha-paDimA-abaMbha-sacitte ya / AraMbha-pesa-uddiTTha-vajjae samaNabhUe a // 255 / / posahiyassegasuro micchaddiTThI kayAi rayaNIe / gahiuggakhaggalaTThI uvasaggaM kAumADhatto // 256 / / 'saddAlaputa ! jai no muMcasi sIlavvayAI niyayAI / to tuha dehaM asiNA khaMDAhiMDaM karissAmi // 257 / / ia dunni tinni vAre bhaNio jAhe na khubbhae tAhiM / bhaNai suro tuha putte tinni vi haNiUNa tuha purao // 258 // tuha dehaM ruhireNaM siMcissaM, jeNa taM akAle vi / vavarovijjasi nUNaM aTTavasaTTo sajIyAo // 259 / / tatto ya jiTTha-majjhima-lahue kamaso viNAsiuM putte / patteyaM mAyAe, daMsai navamaMsasullAI // 260 // ruhireNaM taddehaM, siMcai tahavi taM avicalaM nAuM / gADhayaramAsuratto surAhamo bhaNiumADhatto // 261 // saddAlaputta ! jai no daMbhaM muMcasi tumaM imaM ahuNA / to tuha dhammasahAyA samasuha-dukkhA ya jA esA // 262 / / bhajjA aggimittA, taM tuha purao viNAsiUNa ahaM / kAUNa maMsasolle nava taM ruhireNa siMcissaM // 263 / / soUNa imaM khubhio ciMtai haNiUNa puttatiyagaM me / ko esa durAyAro bhajjaM maha aggimittaM pi // 264 // dhammANurattaM dhammasahAyaM ca vaMchae haNiuM / taM duTThamimaM geNhAmi, dhAvae taM nigiNheuM // 265 / / so AsAiya khaMbhaM 'dhAvaha dhAva' tti karai halabolaM / devo tabbhIo iva gayaNe asaNaM patto // 266 / /
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 anusandhAna 48 soUNa aggimittA garuyaM kolAhalaM niyayapaiNo / AgaMtUNaM pabhaNai viNaeNaM nAha ! kiM eyaM ? // 267 // so bhaNai surasarUvaM, tatto bhajjAe so imaM bhaNio / tuha taNayA savve vi hu akkhayadehA gihe saMti // 268 / / deveNa dANaveNa ya tuha micchi(ccha)ddiTThiNA imo vihio / uvasaggo keNA'vi hu nUNaM tA nAha ! tumamihi // 269|| AloyaNa-niMdaNa-garihaNAhiM sohesu niyayavayabhaMgaM / so vi hu tavvayaNAo 'taha'tti paDivajjae savvaM // 270|| sAvayapariyAyaM so parivAleUNa vIsavAsAiM / kAUNa mAsamegaM pajjaMte aNasaNaM vihiNA // 271 / / sohamme caupalio aruNabhyavimANaahivaI devo / houM mahAvidehe sijjhissai khINakammamalo // 272 / / iti saddAlaputtakathAnakaM / cha / zubhaM bhavatu / cha / / 7 / / 8 - [sirimahAsayagakahANayaM] - rAyagihammi ya seNiyarAyA guNasilayacei[ya]ujjANaM / nAmeNa mahAsayago nivasai gAhAvaI tattha // 273 / / revaI pAmokkhAo bhajjAo tassa terasa ahesi / aTTha ya hirannA(na) koDI kamaso nihi-vuDDhi-vittharao // 274|| aTTha vayA gAvINaM dasagosAhassieNa mANeNa / sagaDa-hala-poyamAI ANaMdagameNa vineyaM // 275 / / revainAmAe mahAsayagassa bhAriyAe paDhamAe / kolaghariyA ya aTTha ya hirannA(na) koDIo aTTha vayA // 276 / / sesANa bhAriyANaM duvAlasaNhaM pi Asi patteyaM / egA hirannakoDI vao ya ekkekao ceva // 277|| aha annayA kayAI guNasilae ceie samosario / vIrajiNiMdo deviMda-vaMdio sattahatthataNU // 278 / / devehiM samosaraNe raie seNiyanivo sanAyarao / ei mahAsayago vi ya parivArajuo jiNaM namiuM // 279 / /
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 aha tipayAhiNapuvvaM namaMsiuM jiNavaraM mahAvIraM / uvaviTThA saTThANe kayaMjalI nara-surAIyA // 280 / / bhayavaM pi sAhu-sAvayadhamma parikahai mahuravANIe / giNhai ya mahAsayago sAvayadhammaM pahaTThamaNo // 281 / / taha pariggahaparimANaM giNhai so jiNavariMdapAsammi / nihi-vuDDha-vittharesuM patteyaM aTThakoDIo // 282 // aTTha vayA dasasahassA sesANa cauppayANa maha niyamo / dupae terasa bhajjA tAsiM ca pariggahe jayaNA // 283 / / revaipamuha-sabhajjAsesammi mehuNavihiM pariharAmi / AhArabhUsaNAI ANaMdagameNa vineyaM // 284 / / doNadugapamANAe hiraNNabhariyAe kaMsapAIe / kallAkalliM kappai vavahariuM taduvariM niyamo // 285 / / aha annayA kayAiM, saMciMtai revaI rayaNivirame / maNavaMchio na jAyai maha saMbhogo vi daieNa // 286 / / bArasAhiM savattIhiM vAghAeNaM tao ya maha juttaM / haNiuM sasavattIo sattha-'ggi-visappaogeNaM // 287 / / tatto cha savattIo viseNa chacceva satthaghAeNaM / aikUra'jjhavasAyA panta(vva)ttA revaI haNiuM // 288 // tAsiM duvAlasaNhaM hirannakoDI duvAlasa vayAI / kolaghariae ahiThai savvAsiM revai vva tao // 289 // vagghAyavirahiyA sA bhuMjai niyabhattuNA samaM bhoe / mahu-bhajja-maMsamAIsu giddhA ainigghiNA jAtA // 290 / / aha annayA kayAI nayarammi amArighosaNe vihie / kolagharapurisehiM paidiyahaM goNapoyadugaM // 291 / / tatthevuddavA(vvA)viya ANAviya niyagharammi pacchannaM / mahu-majja-maMsamAI AhAratI gamai kAlaM // 292 / / bhattA jANato vi hu tIe sarUvaM jahaTThiyaM savvaM / ANAbalAbhiogo bhaNio na jiNehiM dhammammi / / 293 // to no balAbhiogA na vArai na ya dei tIe uvaesaM / ajjoggayaM muNaMto uvikkhae taM mahApAvaM // 294 / /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2E anusandhAna 48 sIlavvayAI sammaM pAlaMto sAvago mahAsayago / varisANa cauddasagaM aikkamittA mahAbhAgo // 295 / / pannarasammi ya varise jiTThasue gihabhA(bha)raM niveseuM / posahasAlAe sayaM paDivajjai dhammapannattiM // 296 / / tatto sA tabbhajjA ummattA bhogaloluyA saMtI / ummukkakesapAsA posahasAlaM uvAgamma // 297 / / mohummAyakarAI itthiijnnsulhhaavbhaavaaiN| uvadaMsaMtI pabhaNai niyabhattAraM mahAsayagaM // 298 / / 'haM ho ! samaNovasaga ! mae samaM jaM na bhuMjase bhoe / taM kiM dhamme punne sagge mokkhe[va] ahilAso ? // 299 / / dhammANubhAvao ccia bhogA labbhaMti punnamaMtehiM / te tujjha saMti viulA to dhammeNaM kimanneNaM // 300 / / taruNo puriso taruNI ya itthiA, tANa jaM parA pII / so cciya saggo bhannai buhehiM so tujjha sAhINo // 301 / / adiTThamukkhasukkhassa kAraNe diTThabhogapariharaNaM / jaM kuNasi taM na juttaM jamhA mUDhANa esa ThiI // 302 / / tamhA kaTThANuTThANamaNuciyaM muMca bho ! mahAsayagA ! / aNurattAe mae saha bhuMjasu maNavaMchie bhoe // 303 / / tavvayaNavAyaguMjAhiM cAlio no mahAsayagamerU / bhaNiuM bahuppayAraM jahA''gayaM revaI vi gayA // 304|| ekkArasapaDimAo pAliya saMlehaNaM ca kAUNaM / vihiNA aNasaNameso paDivajjai vIsame varise // 305 / / aha tattha mahAsayagassa tassa ghoraM tavaM tavaMtassa / uppannamohinANaM teNa ya so pikkhae khittaM // 306 // puvveNa lavaNasAyara-majjhe joyaNasahassamegaM jA / evaM dakkhiNa-pacchima-uttarao cullahimavaMtaM // 307|| u8 jA sohammaM ahe ya rayaNappabhAe puDhavIe / loluya-accuyanarayaM caurAsIvAsasahassaThiiM // 308 / /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 27 aha annayA kayAI puNo vi sA revaI mahAsayagaM / pabhaNai puvvagameNaM posahasAlaM samuvagamma // 309 / / muttUNa ya majjAyaM vArA do tinni bhaNai sA jAva / to vayaNamAsuratto dAuM avahIe uvaogaM // 310 // pabhaNai mahAsayago revaIe allasaroga-abhibhUyA / aTTaduhaTTA mariuM, rayaNappaha paDhamapuDhavIe // 311 / / loluyammi narae caurAsIvarisasahassaThiimmi / neraiyattAe tumaM uvavajjasi sattarattaMto(te) // 312 / / vigayamayA bhayabhIyA, tatto sA suNiya bhattuNo vayaNaM / ciMtai kumAreNaM keNa vi maM mArihI ruTTho // 313 / / tA nUNamavakkamaNaM juttaM ti ciMtiUNa niyagehaM / pattA aTTaduhaTTA alasarogeNaM mariUNaM // 314 // uppannA rayaNappaha-puDhavIe loluaccue narae / neraiyattAe mahA-dukkhAnalatattagattA sA // 315 // etthaMtarammi bhayavaM vIrajiNo goyamAisamaNehiM / jutto patto vIbhArapavvae guNasilujjANe // 316 // tattha samosaraNammi vihie devehiM vIrajiNacaMdo / seNiyanivammi patte sanAyare dhammamaha kahai // 317 / / tayaNaMtaramAmaMtiya goyamagaNahAriNaM jiNo bhaNai / iha rAyagihe nayare aMtevAsI mamaM atthi // 318 // nAmeNa mahAsayago uvAsago vihiyasAvayappaDimo / saMlehaNaM ca kAUNaM paDivanno aNasaNaM vihiNA // 319 / / tassa tayAvaraNakhaovasamAo ohinANamuppannaM / Agamma bhogalolA tabbhajjA revaI tattha // 320 // uvasaggaM kuNamANI bhaNiyA rudreNa teNa sA evaM / mariuM narae gamihisi revai ! e ! sattarattaMto // 321 / / taM[na] uvajuttaM, jamhA paDivanne uttamammi ThANammi / saMteNa vi jeNa paro dRmijjai, taM na vattavvaM // 322 / /
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 48 tA gaccha tumaM jaha so, eyaTThANassa niMdaNAIyaM / kAuM pAyacchittaM paDivajjai taha lahuM kuNasu // 323 / / tatto goyamasAmI tahatti paDivajjiUNa jiNavayaNaM / gacchai mahAsayagassa, maMdiraM IriyasaMpanno // 314 / / iMtaM goyamasAmi daThUNaM haTTha-tuTThahayahiyao / vaMdei mahAsayago viNaeNaM, goyamo vi tao // 325 / / bhaNiUNa jiNAbhihiyaM sammaM coei heu-juttIhi / so vi hu tavvayaNeNaM paDivajjai jAva pacchittaM // 326 / / sAvayapariyAyaM so parivAleUNa vIsa vAsAI / kAUNa mAsamegaM pajjate aNasaNaM vihiNA // 327 / / sohamme aruNavaDiMsayammi caupallaAuyaM devo / aNupAliya sijjhissai mahAvidehammi khittammi // 328 / / iti mahAzatakazrAvakakathAnakam ||ch|| 8|| 9 - [naMdinIpitA kathAnakam ] sAvatthI jiyasattU kuTuM naMdiNipiyA ya koDaMbI / assiNi bhajjA, vajjA cattAri hiraNNakoDIo // 329 / / nihi-vuDDhi-vittharesuM, cattAri vayA ya, jiNasamosaraNe / paDivajjiya gihidhamma parivAlai varisacaudasagaM // 330 // panarasame puNa varise jiTThasue Thaviya gihabhA(bha)raM sayalaM / ekkArasa paDimAo pAlai sammaM niruvasaggaM // 331 / / naMdiNipiyA ya sAvaya-pajjAyaM pAliUNa vAsAiM / vIsaM, kAuM mAsaM, pajjaMte aNasaNaM vihiNA // 332 / / sohamme caupalio aruNagavavimANaahivaI devo / houM mahAvidehe sijjhissai khINakammamalo // 333 / / iti naMdinIpitA kathAnakam ||ch|| 9 / 9 - [laMtiyapiyA kahANayaM] sAvatthI jiyasattU koThaM, laMtiyapiyA ya koDaMbI / phagguNi bhajjA, vajjA cattAri hirannakoDIo // 334||
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 [1] (2) (2) (3) nihi- vuDDhi - vittharesuM cattAri vayA ya, jiNasamosaraNe / paDivajjiya gihidhammaM parivAlai varisacaudasagaM // 335 // panarasame puNa varise, jiTThasue Thaviya gihabhA (bha) raM sayalaM / ekkArasa paDimAo pAlai sammaM niruvasaggaM // 336 // laMdiyapiyA sAvaya-pajjAyaM pAliUNa vAsAiM / vIsaM, kAuM mAsaM, pajjaMte aNasaNaM vihiNA ||337|| sohamme caupalio'ruNakIlavimANaahivaI devo / houM mahAvidehe sijjhissai khINakammamalo ||338|| iti laMdiyapitAkathAnakam | 10| maGgalaM mahAzrIH // graMtha prazastiH ANaMdAINa evaM sucariyadasagaM sattamaM'gANusArA, saMkheveNaM vicittaM kayamiha gaNiNA punnabhaddeNa bhaddaM // sIseNaM vAiviMdappahu jiNavaiNo, vikkamAiccavAse, 5 12 vaTTaMte bANa - selA'sisirakaramite kaNhachaTThIa jiTThe ||339|| 67 pratilekhanaprazastiH gurugirivihitAsthaH puNyaparvapravAlaH / subhagavimalamuktA zabdadharmaikahetuH // saphalamRdulatADhyaH sphAratejovibhUtistrijagati vara (ri) vartti zrImadUkezavaMzaH ||340 / / sAdhustatra babhUva bhUmividitaH kSemaMdharaH zrIdharaH satyAsaktamanA vRSapraNayavAn kaumodakIbhAvabhRt / / yazcakre'jayamerunAmni nagare zrIpArzvanetuH puraH / premNA sadvrajakaSTavRSTihataye zailaM mahAmaNDapam ||341 // bhejustasya mahodadherbahutarA: ratnopamAH sUnavaH sampUrNAH guNasadvajaiH surucayo devazriyaH kukSijAH || kopyeteSu jagadvaraH sukRtinAmagresara: kaustubhaH zrI zrImatpuruSottamaikahRdaye vAsitvamai yo guNaH ||342 // 29
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 48 (4) (5) zrImatpArzvasya netuH sadanamamadanaM bhavyanetrAbjamitraM puryAM zrIjesalasya vyaracidacirAccA'bhito bhUSaNAni / / gehe sArmikorvIruhavanamanuvI(vi)cchinnavAtsalyakulyAM pUreNA'vIvahad yo maruSu kimaparaM prApa kalpadrumatvam // 343 / / zAlInatAlIzrI(zri)zIlaM, yadAtmajamapAlayat / tasya sADhalahI nAmnA sA babhUva sadharmiNI // 344 / / tasyA''sate'kSatanayAstanayAstrayo'mI teSAmayaM dhuri yazodhavalo yazo'bdhiH // mAdhyandino bhuvanapAla ilApasaMsadujjvAlakIrtiranujaH sahadeva eSaH // 345 / / iha [hi] bhuvanapAla: prItadikcakravAlaH / sugurujinapatIzastUpamUni dhvajasya // vighaTitamadhirohaM kArayAmAsa padyA jinapatirathayAnaM cakravartIva padmaH // 346 / / [bhAmA.] tasyA priyA tribhuvanapAla dhIdA, raghuprabhoriva janakasya dhIdA / putradvayaM samajani khemusiMhA'bhayAhvayaM kuza-lavalIlamasya // 347 / / sa dhanyakRtapuNyatAM satatazAlibhadrAtmatAM kilA'vanitumAtmano munivarIvara(ya)syAmimAM // sudhArmikajanavajopavanasAraNiH zrIbharaH sma lekhayati pustikAM bhuvanapAlaH(la-) sAdhurmudA // 348 / / meghAlyAmbudavRndamuktasalilA''pUre maNijyotiruddyoticchatraparItacakripRtanAbhRccarmaratnazriyam / madhye'mbhodhimahItalaM dinamaNI bhAsvattataH saMvRtaM; yAvad vindati tAvadatra jayatAdeSA'dhikaM pustikA // 349 / / (8) (9) [atha cUrNi:] AnandakathAyAM kiJcillikhyate - "disi jattiya'0 gAhA (71)- disi jattiyANaM 'ti digyAtrA - dezAntaragamanaM prayojanaM yeSAM tAni / 'saMvAhaNiyANaM'
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 ti saMvahanaM kSetrAdibhyastRNakASTha- dhAnyAdergRhAdAvAnayanaM tatprayojanAni sAMvAhanikAni / muttUNa0 gAthA (73) 'gaMdhakAsAiyaM' ti gandhapradhAnA kaSAyeNa raktA zATikA gandhakASAyI / 'allamahu0 ' gAhA / (74) 'khIrAmalayaM ti abaddhA'sthikaM kSIramiva madhuraM vA yadA''malakaM tat kSIrAmalakam / 'tillaM sayapAga' 0 gAhA (75) - sayapAga sahassapAgaM' tti dravyazatasya kvAthazatena saha yat pacyate kArSApaNazatena vA tat zatapAkaM, evaM sahasrapAkam / 'gaMdhaTTayaM' ti gandhadravyairupala - kuSThAdibhiryukto'TTacUrNo gandhATTastam / aTThahiM gAhA (76) 'uTTi aghaDiehiM' ti uTTikA mahanmRnmayabhANDaM, tatpUraNAya ghaTA ucitapramANA nA'tilaghavo nA'timahAntaH / 'khomajualaM' ti kArpAsikavastrayugalaM / kappUra0 ' gAhA (77) 'egaM ca suddhapaumaM' ti kusumAntaraviyutaM puNDarIkaM vA zuddhaM padmam, mAlatImAlA jAtipuSpadAma / maTTha0 gAhA (78) 'maTTha kannijjajugaM' ti maSTaM acitravatkarNAbharaNam / bhoyaNa0 gAhA (79) 'kaTThapejjayaM ti kASThapeyA mudgAdiyUSa:, ghRta - tila - tandulaelA vA / kalasUya0 gAhA (80) 1 'kalasUya'tti kalAyazcaNakAkAro dhAnyavizeSaH upalakSaNatvAt mud - moSAsteSAM sUpaH / cuccuya0 gAhA (81) cUcukAdayaH zAkA lokaprasiddhAH, 'pAlakkA mAhurayaM' ti pAlakkA vallIvizeSa:, mAhurayaM anAmlarasazAlanakaM / AgAsodaga0 gAhA (82) paMcasugaMdhiyaM' ti ebhi: paJcabhi: - elA- lavaGga- karpUra-kakkola - jAtIphalalakSaNaiH, sugandhibhirdravyairabhisiktaM paJcasaugandhikam // kuNDakaulikakathAyAM kiJcillikhyate 1=3 athA'parAhanasamaye'zokavATikAyAM pratipanna zrImanmahAvIradharmapratijJaM kuNDakaulika- zramaNopAsakaM kazcinmithyAdRSTirgosAlakamatAnuyAyI N devo gaganasthitaH prAha, pravarA [167] prazasyA gozAlakasya maMkhaliputrasya dharmaprajJaptirdharmaprarUpaNA / kuta ityAha- yasmAnno naiva 'utthAnaM' upaviSTasya UrdhvabhavanaM, 'karma' gamanAgamanAdikaM, 'balaM' zArIraM vIryaM, jIvaprabhavaM vA / pRcchyate vA no naiva puruSakArazca parAkramazca- puruSakAraparAkramaM samAhAraH, tasya yogaH sambandhaH jIvAnAmiti zeSaH varttate / ko'pi kazcidapi / tatra puruSakAraH puruSAbhimAnaH, sa eva sampAditasvaprayojanaH parAkramaH / tathA sarve'pi bhAvA yat yasmAt, varNitAH bhavitavyaM te tathaiva bhavanti bhAvino'sti nAza:', 1 / tathA pratipAditAH, gozAlakamate-yairyathA na puruSakArabalAdanyathA kartuM zakyante iti / "na = - = 31 =
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 nahi bhavati yanna bhAvyaM bhavati hi bhAvyaM vinApi yatnena / karatalagatamapi nazyati yasya tu bhavitavyatA nAsti // 2 // anusandhAna 48 = 'samaNassa0 gAhA [169 ] zramaNasya bhagavata: punarvIrasya na cAru na zobhanA, dharmaprajJaptirdharmaprarUpaNA / yasmAd hetorutthAnAdyAH santi vidyante / iha : atra vIraprajJaptau / tathA'niyatAH sarve bhAvAH santi iti kriyAyogaH / idamatra tAtparyaM, utthAnAderbhavanti kRtyA evaMrUpAH, tatazca nAsti etadutthAnAdi jIvAnAM, etasya puruSArthA'prasAdhakatvAt, tadasAdhakatvaM ca puruSakArasadbhAve'pi puruSArthasiddhyanupAlambhAditi / aha kuMDa0 gAhA [ 170 ] aha bhaNasi gAhA [171] vyAkhyA atha kuNDakaulikastaM devaM prabhaNati utthAna -karma-vIryAdikaM yadi nAsti, tadA tvaM [tvayA] kathaM, kena hetunA, eSA devaRddhi:- surasampad labdhA-prAptA ? athaivaM vadasi - anutthAnAdinA tapobrahmacaryAdInAmakaraNena imA eSA devarddhiH samanuprAptA- labdhA, tadA kiM kena kAraNena te na labhante devarddhi, yeSAM jIvAnAM utthAnAdi tapazcaraNAdi kAraNaM nAsti ? / ayamabhiprAyaH- yathA tvaM puruSakAraM vinA devaH saMvRttaH, evaM sarve'pi jIvAH / ye utthAnAdeva jIvAH, te devAH prApnuvanti [bhavanti ] / tavaitadeva 'miTThe' ityuktvA nAdyapabhAe (?) pakSe dUSaNaM 'avattayA' iyaM RddhirutthAnAdinA labdhA, tato yadi vadasi 'pravarA gozAlasya prajJapti:, asundarA mahAvIradharmaprajJaptiH' tanmithyA vacanaM, bhavataiva tasya vyabhicArAditi / iya kuMDagolieNaM gAhA (172 ) iya evaM kuNDakaulikena zramaNopAsakena bhaNitaH saH devaH zaGkitaH saMzayavAn jAta: kiM gozAlakamataM satyaM uta mahAvIramataM ? mahAvIramatasya yuktito'nena pratiSThitatvAditi vikalpavAn saMvRttaH ityarthaH / nije manasi svacitte, upalakSaNatvAt kaMkhie bheyamAvanno kalusamAvanno' / tatra kAGkSito mahAvIramatamapi sAdhitaM yuktyupapannatvAditi vikalpavAn saMvRttaH, bhedamApannaH bhedamupAgataH gozAlakamatameva sAdhviti nizcayAdapohatvAt, kaluSamApannaH prAktananizcayaviparyayalakSaNaM gozAlakamatAnusAriNAM mate mithyAtvaM prApta ityarthaH / athavA kaluSatAM 'jitohamaneneti' khedarUpamApanna iti tatazca na kSamo vaktumuttaramAkhyAtuM muktvA mudrAdikaM gato deva iti gAthArtha: / saddAlaputtakathAyAM kiJcillikhyate - polAsa gAhA (185) 'AjIvuvAsago' AjIvakA gozAlakaziSyAsteSAmupAsakaH / 'laTTho ( gAhA 186) tatra
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 labdhArthaH zravaNena gRhItArthabodhana:, 'pRSTArthaH ' saMzaye sati, vinizcitA[rtho']rthaviduttaralAbhe sati / paMcasaya gAhA (188) 'dinna - bhaya - bhatta - veyaNa' tti dattabhRti - bhakta - vetanA: / 'ghaDa' gAhA (189) piTharAn sthAlI:, ardhaghaTAn ghaTArdhamAnAn vArakAn, gaDukAn- karakAn vA'rdhaghaTikAn, uDikA: surAtailAdibhAjanavizeSAn, kalazAn AkAravizeSavato vRddhaghaTAn, aliJjarANi mahata udakabhAjanavizeSAn / saddAlaputta gAhA (193) 'mahamAhaNa' tti mA hanmi na hanmi' ityarthaH, AtmanA vA hanananivRttaH paraM prati 'mA hana' ityevamAcaSTe yaH saH 'mAhana:' / sa eva manaHprabhRtikaraNAdibhirAjanmasUkSmAdi bhedabhinnahana [na]nirvRttatvAt mahAmAhanaH / sarvajJaH 'sAkAropayogasAmarthyatvAt / 'araha'tti arhan prAtihAryAdipUjArhatvAt, avidyamAnaM raha ekAntaH sarvajJatvAt yasyA'sau arahaH / 'kevalI' kevalAni paripUrNAni zuddhAni anantAni vA jJAnAdIni yasya santi saM kevalI / 'jino' rAgAdijetRtvAditi / uppannanANa gAhA / (194) uppanna AvaraNakSayeNa AvirbhUte jJAna - darzane dhArayati - ityevaMzIla 'utpannajJAnadarzanadhArI / 'telokka- vahiya-mahiyakamo' tti - trailokyaM (trailokyena ) trilokavAsinA janena, 'vahiya' tti samagraizvaryAdyatizayasandohadarzana samAkulasvacetasA harSabhareNa prabalakutUhala- balAdanimeSalocanenAvalokita: / 'mahiya'tti sevyatayA vAJchitau kramau yasya / etadeva vyanakti surAsuranRpatibhiH pUjitau puSpAdibhi: satkAritau vastrAdibhiH praNatau kramakamalau pAdapadmau yasya sa tathA / paccuppanna0 gAhA ( 195) paccuppanA'NAgayaaIyasamayassa jANao' pratyutpannA'nAgatAtItasamayasya jJApakaH / 'taha taccakammasaMpayajutto' - (tathA) tathyAni satphalAni avyabhicAritayA yAni karmANi kriyAH tat tatsampada (dA) stattatsamRddhyA saMyuktaH sahitaH, vAtena kSINamohazca | 'aha0 gAhA (208) 'vAyAhayabhaMDagaM sa kolAlaM' ti hataM vAyunA ISacchoSamupanItaM tacca tad bhANDaM ca, paNyaM bhAjanaM vA 'kaulAlaM' kulAlA: kumbhakArA:, teSAmidaM kaulAlaM / tAjai gAhA (213) 'bhiMdijja' ityAdi bhindyAt kANatAkaraNena vikiran itastato vikSipan pariSThApayan bahirnItvA tyajan apaharan corayan / so Aha0 gAhA (215) Ausemi' ityAdi - AkrozAmi 'mRto'si tvaM' ityAdibhiH zApairabhizapAmi, badhnAmi rajjvAdinA, tarjayitvA ' jJAsyasi re duSTAcAra ! vA' ityAdibhirvacanavizeSaiH, tADayitvA capeTAdinA, nicchoTayitvA dhanAdityAjanena, mAryAmi jIvitAd - 33 - -
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 48 vyaparopayAmi, akAle aprastAve paThane vA'rthaH / nhAyA0 gAhA (223) 'bali'karma lokarUDhaM kautukaM maSIpundrakAdi, maGgalaM dadhyakSatAdi ete eva prAyazcittamiva prAyazcittaM duHsvapnAdipratighAtakatvenA'vazyaM kAryatvAditi / khajjatA0 ggahA (234) khAdyamAnAn mRgAdibhAve vyAghrAdibhiH, bhidyamAnAn manuSyAdibhAve kuntAdinA, chidyamAnAn khaDgAdinA, lupyamAnAn caurAdibhiH bAhyopadhyapahArataH / dhamma0 gAhA (235) 'nivvANamahAvADaM 'ti siddhimahA goSThAnavizeSaM / 'mahAgopaH ' gopo rakSakaH, sa ca itaragorakSakebhyo'tiviziSTatvAnmahAniti mahAgopaH / ummagga0 gAhA (236) - unmArgapatitAn, AzritakudRSTizAsanAn, satpathabhraSTAn, tyaktajinazAsanAn, mithyAtvamohitAn, aSTavidhakarmaika-tamaH paTalaM- andhakArasamUhaH, sa eva paTalastena channAn / iya cheo0 gAhA (243) 'iya' evaM upalabhyamAnAdbhutaprakAreNa, evamanyatrApi / cheka: prastAvajJaH, kalApaNDita iti vRddhA: / iti nipuNo sUkSmadarzI, kuzala iti vRddhoktam / prabhuH samarthaH / jamhA jahA0 gAhA (245) taruNo'pi pravardhamAnavayAH, varNAdiguNopetaH ityarthaH / balavAn sAmarthyavAn / [ hatthe vA0] gAhA (246) yadyapi ajAdInAM hasto na vidyate, tathA'pi agretanapAdau hasta iva hasta iti kRtvA 'haste' ityuktam, yathAsambhavaM teSAM hastapAdapucchAdIni yojanIyAni / mahAzatakakathAnake kiJcillikhyate - 'revaI' '0 gAhA (276) 'kolaghariyA ya' tti kulagrahAt pitRgRhAdAgatAH kaulagRhikyaH / pabhaNei0 gAhA ( 311) 'alasaroga abhibhUya'tti alasakena visUcikAvizeSalakSaNarogeNa grastA, tallakSaNaM cedam 'nordhvaM vrajati nA'dhastAdAhAro na ca pacyate / AmAzaye'lasIbhUtastena so'lasakaH smRtaH ||1|| samAptA cUrNiH ||ch|| graMthAgraM zloka 101 / cha / puSpikAH medapATe baragrAmavAstavyena abhayI zrAvakaputra samuddharaNa zrAvaka bhAryAyAH kulaputryA sAviti zrAvikayA, dhanyazAlibhadra - kRtapuNyamaharSicaritAdi pustikA, svazreyonimittaM lekhitA / chA saMvat 1309 / 34 - - 203 / bI, akatA avanyu, bereja roDa, vAsaNA, amadAvAda - 7 mo. 9927258299
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 caturviMzatijinastotradvaya saM. munisuyazacandra-sujasacandravijayau jaina sAhityamA 24 jinezvarasambandhI laghukRtio aMge tapAsa karatA prAkRta-saMskRta-apabhraMza-marugurjara vagere bhASAmAM nibaddha thayela aneka racanAo jovA maLe che. te racanAo caturviMzatijinastuti-caturviMzatijinastotra-caturviMzatijinastava-caturviMzatijinanamaskAra-stotrakoza-stuticaturviMzatikA-caturviMzatikA jevAM nAmothI oLakhAya che. temAMnI keTalIka kRtio to varddhamAnAkSarachandabaddha-praznottaragarbhacitrakAvyamaya-yamakAdialaGkAramaya-nAnAchandomaya-vastuchanda-zArdUlavikrIDita jevA moTA chandabaddha hoya che. vadhu karIne (prAyaH) vartamAna covIzInA bhagavAnanI 12-3 padyonI jovA maLe che. keTalIka kRtiomAM to 5 ke 7 padyomAM ja 24 jinastavanA kavi pUrNa karatA hoya che. stotrAdi sAhitya sivAya kalikAlasarvajJa hemacandrAcArya kRta triSISTazalAkApuruSacaritra, lAlarSi (lokAgacchIya) kRta mahAvIracaritra jevA granthomAM ane keTalAka vijJaptipatromAM namaskAramaMgaLa svarUpe 24 jinastutipadyo jovA maLe che. ahIM paNa navaprApta 2 kRtione sampAdita karI che. (1) ajJAtakartRka caturviMzatijinastotra - 27 zlokamAM racAyela saMskRtabhASAbaddha kRti. kRtikAranI kadAca zarUAtanI racanA hoI yamaka (antyAnuprAsa) meLavatA keTalAka padyomAM vyAkaraNa - samAsa ke zabdaprayogamAM khAmI jaNAya che. zloka 10, 11, 12 ane 14 mAM to kavile chandanuM nAma paNa samAviSTa karyu che. hastapratamAM zlokanA ante chandanA nAma pachI tenI akSaragaNanA mujabanA varga (?)nuM nAma paNa ApyuM che. prata bhAvanagara-zrutajJAna pracAraka sabhAnI che. akSara suvAcya che. patra saMkhyA 1 che. (2) dIptivijaya kRta caturviMzatijinastotra - prastuta kRti 1 maMgaLapratijJA padya + 24 jinastuti padyo + 1 prazasti padya ama kula 26 zlokanI racanA che. dareka z2inastutimAM koIne koI yuktipUrvaka paramAtmAnuM guNAdhikya
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 anusandhAna 48 keTalAka batAvyuM che. A racanAmAM paNa pUrvanI peThe keTalAka mULapadyamAM arthamA zaMkA rahe che. padya 3 - mandAkrAntA chanda, padya 16 / 23 - IndravajrAchanda, padya - 26 zArdUlavikrIDita chanda choDI zeSa sarve padyo upajAti - chandanA che. kartA tejavijayajInA ziSya mAnavijayajInA ziSya dIptivijayajI che. temaNe saM. 1749 mAM Aso su. 15 nA divase potAnA ziSya dhIravijayajInI IcchAthI 'maMgaLakaLaza rAsa' racyAnI noMdha 'jaina gurjara kavio' bhA. 5 mAM che. temAM temaNe potAnI guruparamparA 'tapA. vijayadAnasUri rAjavimala upA.munivijayavAcaka - devavijayavAcaka-mAnavijayapaNDita (vAcaka) ema jaNAvI che. - saM. 1749 mAM racAyela 'kayavannA rAsa' nAmaka kRti paNa jaina gUrjara kavio bhA. 5 mAM temanA nAme ja noMdhAyela che. temAM kartAnuM nAma 'dIpavijaya' che. guruparamparA bane kRtio (maMgaLakaLaza rAsa kayavannA rAsa ) mAM sarakhI che kadAca ' dIpavijaya' ja 'dIsivijaya' tarIke oLakhAtA hoya avuM paNa hoI zake. prata surata- nemi - vijJAna - kastUrasUri jJAnamandiranI che. akSara suvAcya, patra saMkhyA 2 che. zrIcaturviMzatijinastotram // 60 * || zrI gurave namaH // zrIdevAcitaM devaM, sevyaM sajjanajanaughakairnityam / kRtyaM kilviSamuktaM, naumi jinaM nAkanAthanatam // 1 // ( gAthA ||) cakre cakrezvarIzo'sau sAntaM jantorjagatyaho ! taM nAthaM vRSabhaM naumi yazcAtyantaM kariSyati // 2 // ( zlokaH // ) jinendracandra ! te stavaM navaM racantyaraM narAH / parAM ramAM labhanti te, mate sthitAzca te'jita ! // (pramANikA - 'nuSTup II) sambhavo bhavatu me mudA, zrIjino vijayadaH sadA / ye narA narapa ! te natA - ste tvaho ! vibhavatAmitAH ||4|| ( bhadrikA - bRhatI II)
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 staumi jinaM vakSa:sthalavatsaM, mAryapahaM zrIsaMvaravatsam / sarvavidaM vizvezvaravIraM, karmakalApApAtanadhIram // 5 // ( rukmavatI - paGktiH // ) saumaGgalyaM zubhamatiyuktaM vande vandyaM kaluSavimuktam / svargisevyaM sumatijinendraM, vizvajJeyaM yatijanacandram ||6|| (mattA-paGktiH / / ) saurendracandrArcitapAdapadmaM (!), pApapramuktAkhilasaukhyasadma / sausIma ! ye tvAM praNamanti bhaktyA, bhavanti te'haH pratirASTryuktAH / / (indravajrA - 'nu (tri)STup II) pavitrapAdaM praNamAmyapApaM prabhuH kuhevAkakuzAstralApam / pratiprakRSTottaradAnadakSaH, yastasya saupArzvavibhoH supakSaH ||8|| (upendravajrA -'nu (triSTup / / ) yo jinamaunimunIzvarasAra aSTamako hataduSTavikAra: / tIrthacatuSkasusevitamUrti, naumyapavargagataM zrutakIrtim // 9 // mauktikamAlAvikasitagAtrai nakinarendrairmunimunipAtraiH naumi nataM taM navamamamohaM, jainapamenaM pratihatamoham // 10 // 37 (dodhakA - 'nu (tri) STup II) (mauktikamAlA - 'nu (tri)STup // ) anekaguNi (Na) gaNamauktikadAma, sadA madamardita ! tarjitakAma ! jitAkhilakarmasapatnanikAya ! vibho ! dazameza ! mamA'stu sukhAya // 11 // (mauktikadAma - jagatI II ) iha toTakakAvyavidaM satataM dazamaM jinanAyakamekayutam / praNamAmi nirAmayamenamahaM, sakalAmalakevalakaM malaham // 12 // vizadapakSakRtAdarasArakaM, vikaTakarmakalApavidArakam / vimalakevalalaM vasupUjyakaM, tamuta naumi ca tatpadapaGkajam // 13 // (drutavilambitaM jagatI // ) (toTakaM jagatI II) vimalajinenA''gamakaraproktA (tA), tava guNamAlA kusumavicitrA / vilasati mAlA vararamaNInAM hRdi punareSA zrama [Na]guNInAm (?) ||14|| (kusumavicitrA - jagatI II )
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 anusandhAna 48 anantaM nataM nAkanAthairathainaM jinaM naumyahaM prematastaM sadenam / anekAntavAdAviruddhe mate te, punarnAtha ! jIvantu te ye yatante // 15 // (bhujaGgaprayAtaM - jagatI 11) yo narAtrapa ( n ya) kSadevAn narendrAn prati, dezanAM dattavAn yatnataH sanmatiH / so'kSaraM dharmanAtho'vyatho me mudA, maGgalaM yacchatAM (dIyatAM ) nirmalaM sarvadA || 16 || (sragviNI - jagatI) prabhoH puro bhavanti vAdavihvalA (lA:), kuvAdinazca zAntinAtha ! niSphalAH / yatastato jineza ! ye tvadIyakA, manISiNo bhavanti te susevakAH ||17|| (vasantacAmara (raM) - jagatI II) ye tvAM sadA jinapate ! bhavino namanti te'zeSabhAvukabharAH sukhino bhavanti / tasmAcca kunthujina ! te tava sevakAya, saukhyaM pradehi paramAtmavicitrakAya ||18|| ( vasantatilakA - zarka (kva) rI // 1) suranararamaNInAM vallabho yo jinezaH, paramamunigaNInAM jJAnabhAde (do) dinezaH / mathitamadanadarpo 'STAdaza (zaM) prastuve'haM, prahatakaluSasarpa-staM jinaM vItamoham ||19|| ( mAlinI - atizarka (kva ) rI II) praphullapadmanetra-candracAruvaktra - kumbhajaM, jinaM dinaM dinaM prati stuve raveH samatvacam | pradhAnamartyapAn prabodhya yo vrataM samagrahI dazeSakarmacakrahaM ca taM tvahaM zamAgrahI ||20|| (paJcacAmara (m) - aSTi: / / ) vande vandyaM damazamadharaM sArahIrAdharantaM, zrIjainendraM suranaranataM suvrataM satvamantam /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 yaH sarveSAM bata tanubhRtAM cA'nukampAM vidhatte, so me dadyAdatulamamalaM saukhyavRndaM samantAt // 21 // jinAdhIzaM dhIzaM samarasayutaM sAraprekSaM stavImi, namiM nityaM stutyaM punarapi kade nAma padme ramAmi / araM bhRGgo'haM te mama manasi vA dhyAnapUtIkRte vA, tavA'dhIzAhvAnaM ramati satataM caJcarIkAkRtirvA // 22 // (mandAkrAntA - 'tyaSTi ( : ) II) 39 (meghvisphuurjitaa-'tidhRti(:)|) yeneyaM kamalAkSicandravadanA rAjImatI kanyakA, tyaktvA yAdavavaMzajena zizunA rATputrikA dhanyakA / vandyaH san paramAM ramAM vratamayIM jagrAha yazcA (zca)rSipaH, so (?) me nemijino dinaM prati sukhaM dadyAt pradivyakRpaH ||23|| (zArdUlavikrIDita (m) - atidhRtiH // ) yazcaitacchAThyaM kamaThazaThamaternirdayasyA'dhamA (?) tu (nuH) prAg rAjye pArzvaH svajanajanayutaH spaSTayan duSTamuccaiH / sanda(ndaM)zairnAgaM lakuTapuTagataM vizvasantaM samastaM, pazcAccAritraM sakalajanahitaM prAgRhIt taM stavImi // 34 // (puSpadAma (mA) - 'tidhRti ( : ) | ) zrIvIraM sAdhunAthaM sakalasumatinaH stutyamArAdhayAmi, yenaitatpApavRndaM kaSamadanabharaM nirjitaM taM stavImi / nityaM vairAgyasAraM ravikiraNanibhAM bhAM svakAye dharantaM, kaivalyaM prApya muktAvasRpadamalakaM taM tvahaM kIrtimantam // 25 // (sragdharA - prakRti (:) / / ) iti samaka- yamakayuktaM, vyaktaM kAvyairmanoharaiH stotram | jagati carAcarajantoH, sukhadaM ravicandravajjayati ||26|| (AryA || ) jagati ca dhyAyanti stutyAn taccetaso jinAnne (ne) tAn / sarve'pyutkaTasukhino, bhavanti vA kIrtimantaste ||27|| (AryA ||) // iti caturviMzatijinastotram //
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 tapA. dIptivijayapraNItaM zrIcaturviMzatijinastotram // 60 // e~ namaH // zrIzAradAM sadvaradAM praNamya, natvA gurUNAM caraNAravindam / stavImi nAbheyajinendramukhyAn saMsArapAthonidhipotatulyAn // 1 // ceto dRDhaM me'bhilaSatyajatraM tvaddarzanaM candrasudarzanIyam / vareNyamarhanniva vAJchitArthaM, nAbheya ! netaH ! kamanIyakAnte ! ||2|| eSaikasmin tava surucirA rUpalakSmI ( : ) tvayIva, paulomIzeSu na bahuSu saddhAma ! mAtaGgalakSma ! candre jyotsnA jagati hi yakA cakSurAnandakArI, prodyajjyotirjitakhaga ! na sA vartate tArakeSu ||3|| zrIsambhavAsaH sukhasambhavaH saH zivAya nityaM jagatAM trayANAm / yatpAdapadme'GkamiSAddhayeno- dyamaH kRtaH tyaktumivAzu gau (go) tvam ||4|| sarvajJanAmasmaraNAjjanAnAM prayAnti mithyAtvaviSANi nAzam / zAkhAmRgAGkA'dhikakAyakAnte mantrAt parAjjAGgalikAdivA'heH ||5|| siMhAsane hemamaye sthitaH san vibhrAjate zrIsumatirjinendraH / zRGge prabarhe sma yathodayAyo - dayAcalasyAgata uSNarazmiH ||6|| padmaprabhastIrthakaraH sa bhUyAt (d), mokSasya saukhyAya satAM janAnAm / sahasranetro'pi babhUva vajrI, draSTuM kSamo yasya na rUpamAptam ||7|| dhyAnaM prati svAntamalaM tvadIyaM saMlInatAM yAtitarAM madIyam / supArzva ! sarvajJa ! natendravRndA'yaH pratyayaskAnta iva prakAmam ||8|| candraprabhazcandramarIcivarNaH, ciraM sa jIyAd bhuvi varNanIyaH / prakAmitaM kalpalateva datte, bhavyAGginAM yaH prakaTaprabhAvaH // 9 // dhyAnena nazyanti tamAMsi nRNAM kRtAni samyak tanuvAna (G) manobhiH | zambho ! tava zrIsuvidhIza ! loka-nAthodayeneva tamAMsi bhAnoH // 10 // zubhratvameva suyazaH prakaTIkaroti, yeneyI ( yi) vAn saha vidhurnibiDaM sakhI (khi)tvam / AhlAdakAryayamato bhRzameva manye, netreSu zItalavibho ! jagatAM kalaGkI // 11 // , 9 anusandhAna 48
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 41 pazyAmi pIyUSamayaM bhavanta-mevaM na cet(d) me'mbakayoH kathaM syAt ? sudhAJjanaM zarmakaraM nitAntaM, zreyAMsa ! dRSTe tvayi sarvadarzI(zin !) // 12 // vilokaya tvaM priya-saumyadRSTyA, kAmaM tvadekoccalavRttimarhan / kRtvetyayaM cetasi mAmakInaH, svatarNakaM gauriva vAsupUjya ! // 13 / / mayehitaM yanmanasi prabho ! tat, tvadarzanAjjAtamatastvameva / / kalpadrumaH kAmaghaTazca cintA-ratnaM jagatyAM vimalasvayambhUH // 14 // karmArayo yena hatA(:) kSaNena, madoddhatAtI(stI)kSNamukhaistapostraiH / mattA mahAnto'pi kRtApakArA anantanAthaH sa satAM zivAya // 15 / / dharmena ! gambhIratayA tvayoccai-niccai(rnIce)SkRto'pAM patireva zIghram / nazyanti dRSTe bhavataH kaSAyAH sUryaprakAzAdiva duSTacaurAH // 16 // zAntiH sa bhavyAnanavatAnikRSTAt, putrAn pitA svAniva cArubhaktyA / garbhasthite zAntirabhUjjagatsva-to zAntinAmeti pitA vicakre(?) // 17|| vapratrayI sA zuzubhe dadau sad-dharmopadezaM jinakunthurAzu / yasyAM dadhatyAM kusumAni devaiH, kSiptAni jAnupramitAni cAru // 18 / / tvameka eva trijagatsvarArhan ! (?) ko'pyasti nA'nyodbhutadRg vinA tvAm / siMho guhAyAmiva citrabhAnu-rivAntarikSe'sirivA'grakoze // 19 // tatte yazo bhAti bhuvIti piNDI-bhUyA'nvahaM yaccaratIva bhoH khe / mRgAGkadambhAjjanaM(na)pAvanArthaM, mallIza ! nizzaGkatayA sanAtham // 20 // surAGganAnAM vacanAnilaiste, manolatA suvrata ! kampitA na / anyairasabairiva deva-zailo manAgapi zyAmalakAyakAnte ! // 21 // jJAnaM vibhAti tvayi tadvizuddhaM, muktAphalaM hasta iva sthitaM sat / rajvAtmako loka i Iza ! dRSTa-zcaturdazo yena name ! samastaH // 22 / / kuryAt sthiti me hRdaye sadaiva, zaGkhAGka ! neme ! prakaTaprabhAva ! / Alambya yAM ti(tI)ryata A bhavAbdhi-rAzritya potaM jldhirythaanyai(:)|23|| dRSTau rasaSko'pi tavAdbhutaH so-'nyeSAM na bhUto na bhaviSyatIha / yathaiva mAkandaphale raso yaH, pArzvaprabho ! nA'rkaphale kadAcit // 24 // zrIvarddhamAno bhagavAn vidadhyAt, ciraM sa me hRtkamaleM'zubhAvam / saccharmabhavyAn bhuvi yena nItaM, datvopadezaM ruciraM zivasya // 25 / /
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 anusandhAna 48 ete vAcakacakravAsavasabhArAmAlalATasthalo(le), bhrAjacchitta(tra)samAnatejavijayaprauDhaprabhAvodbhavAt / vidvatzreNI(Ni)kirITamAnavijayAghrIdvaita(?)padmAlinA, dIptyAhRna jinA(:) stutA iti bhRzaM ziSyeNa saMsiddhaye // 26 / / // iti zrIcaturviMzatijina(na)stotraM samAptam // kalyANamastu azvinabhAI esa. saMghavI kAyastha mahollo, gopIpurA, sUrata-395001
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 kSamAraMga | saM. ma. vinayasAgara sAhitya ke kSetra meM adbhuta chaTA bikherane vAle upAdhyAya dharmavarddhana (dharmasI) ke ziSya jJAnatilaka bhI utkRSTa koTi ke vidvAna the / jJAnatilaka zrIjinabhadrasUri kI paramparA meM hue haiM ata: unakI guru paramparA kA vaMzavRkSa denA Avazyaka hai / ratnalAbha | rAjakI zrI jJAnatilakapraNItam gavaDIpArzvanAthadistotratrayam vijayaharSa | dharmavarddhana jinabhadrasUri padmame jJAnatilaka *H***** mativarddhana merutilaka dayAkalaza amaramANikya vimalatilaka sAdhusundara mahimasundara | | | vimalakIrti udayakIrti | vimalacanda u. sAdhukIrti jJAnameru kIrtisundara 43 kanakasoma (dekhe kharataragaccha kA bRhad itihAsa pR. 342) nayameru | lAvaNyaratna kuzalasAgara
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 anusandhAna 48 upAdhyAya dharmavarddhana vijayaharSa ke ziSya the / inakA prabhAva rAjA, mahArAjAoM para bhI thA aura jodhapura nareza tathA bIkAnera nareza inake bhakta the / inake dvArA racita zreNika caupAI, amarasena vayarasena caupAI, surasundarI rAsa ityAdi pramukha kRtiyoM ke sAtha 300 se adhika laghu racanAeM bhI prApta hotI haiM / ina racanAoM kA saMgraha dharmavarddhana granthAvalI ke nAma se vistRta prastAvanA ke sAtha pUrva meM prakAzita ho cukA hai / jisake sampAdaka agaracanda bhaMvaralAla nAhaTA the / __ jJAnatilaka kahA~ ke rahane vAle the, jJAta nahIM / kintu, inakA janmanAma nAthA thA aura jinaratnasUri ke paTTadhara jinacandrasUri ne saMvat 1726 vaizAkha vadi 11 cirakAnA meM tilakanandI sthApita kI thI / tadanusAra inakA dIkSA nAma jJAnatilaka rakhA aura vijayaharSa ke pautra ziSya banAe (dIkSAnandI suucii)| sambhavataH ye rAjasthAna pradeza ke hI hoMge / jJAnatilaka racita sAhitya meM 1. siddhAnta candrikA vRtti (abhI taka aprakAzita hai / ) bikAnera ke jJAna bhaNDAra ke antargata mahimA bhakti jJAna bhaNDAra meM isakI prati prApta hai / 2. vijJapti patra-yaha patra jinasukhasUri ko jJAnatilaka ne bhejA thA / (isakA prakAzana siMghI jaina granthamAlA ke antargata vijJapti lekha saMgraha prathama bhAga meM AcArya jinavijayajI ne prakAzita kiyA hai| jo pRSTha 107 se 113 meM prakAzita hai / yaha vijJapti vijayavarddhanagaNi ke nAma se chapI hai jo ki jJAnatilaka kI hI hai / ) 3. vijJapti patra-yaha aprakAzita hai aura abhaya jaina granthAlaya, bIkAnera meM prApta hai / isake alAvA kucha laghu kRtiyA bhI prApta haiM / prastuta kRtiyA~ ina tIna laghu kRtiyoM ke mAdhyama se kavi ne apanA pANDitya bhI pradarzita kiyA hai / pratyeka kRti meM unakA anUThApana najara AtA hai / prathama kRti gaur3IpArzvanAtha stotra zRGkhalAbaddha hai / sAtha hI isakI bhASA saMskRta hai aura dezI rAginI meM isakI racanA kI gaI hai /
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 45 dvitIya kRti sarasvatI stotra kI racanA padya 1 se 5 mAtrika soraThA chanda meM kI gaI hai aura padya 6 se 14 taka tribhaMgI chanda meM aura 15 vA~ padya SaTpadIchanda meM hai / tribhaMgI chanda kA lakSaNa - isameM sAta caturmAtrika hote haiM aura anta meM jagaNa niSiddha hai / tRtIya kRti dAdA jinakuzalasUrijI kI stuti meM prArambha ke 5 padya AryA chanda meM racita haiM, 6 se 13 taka tribhaMgI chanda meM aura 14 vA kavitta ke rUpa meM prastuta kiyA gayA hai / prArambha ke 5 padya chor3akara tribhaMgI chanda meM nirUpita dAdA jinakuzalasUrijI chanda kA pUrva meM kaI grantho meM prakAzana huA hai, usI ke anusAra maiMne bhI dAdAguru bhajanAvalI meM unhIM kA anukaraNa kiyA hai, prArambha ke pA~ca padya usameM bhI nahIM die gae haiN| saMskRta ke kavi bhI loka dezoM kA Azraya lekara aura prAkRta ke pracalita chandoM meM racanA karane meM apanA gaurava samajhate the isa dRSTi se ye tInoM pratiyA~ zreSTha haiM / vidvadjano ke lie yaha tInoM stotra prastuta haiM : ___ zrIjJAnatilakapraNItam gavaDIpArzvanAthastotram zAzvatalakSmIvallIdevaM, devA natapadakamalaM re / malinakaluSatuSaharaNe vAtaM, vArtakaraM kRtakuzalaM re |shaa0||1|| zalabhanibhe karmaNi dAvAgni, vAgnijita vada jIvaM re / jIvadayApAlitasamavizvaM, vizvasamayarasakSIbaM re |shaa0||2|| kSIbitagarvitadurjayamohaM, mohitabahujanakokaM re / kokilakUjitakalaravavAcaM, vAcA prINitalokaM re |shaa0|3|| lokitasadasannAnAbhAvaM, bhavabhayadarzitapAraM re / parakumatInAM hatapAkhaNDaM, khaNDitamAravikAraM re |shaa0|4|| kAraM kAraM vinayaM vande, vandyamahaM zritanAgaM re / nagasudRr3ha zrIgauDIpAzrvaM pArvezaM jitarAgaM re |shaa0||5||
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 anusandhAna 48 rAgAnnirmama mama sunikAmaM, kAmaM pUraya satataM re / santatamastu ca tava me sevA, sevaka viza iti ghaTataM re |shaa0 // 6 // (sragdharAvRttam) itthaM gauDIzapAzrvaM pRthutarayazasaM pArzvapAkhyiyakSaM, bibhrANaM jJAnapUrvaM tilakamatitarAM ye janA bhaktimantaH / sevante sanniyujya pravarakarapuTaM mUli saMjAtaharSa, yannAmnaH sragdharAste pratidinamacirAt sAtajAtaM labhante / iti zrI gauDIpArzvajinastavanam sarasvatI-stotram jaya jaya vAgIze jaye dAtri jJaptiM dehi / kuru kuru kamalAsini kRpAM dhAma svaM sandhehi // 1 // vizvaM vAgupaveNitA prINayasi tvaM vANi / adharitasudhAmadhu hyanto vINAM kiM karavANi / / 2 / / kAlidAsapramukhAnpurA mandAnmatibhAreNa / vyadhiyA gurutulyAnvare sAdhitabahusAreNa // 3 // tava devi kSaNato drutaM kITaH karitAmeti / tasya na citraM kila kRtau manasA yadabhipreti // 4 // zrutvA tvApi samAgamaM laghuzizukaM vijJAya / bhinu me kAmitasaJcayaM vidhivadrataM vidhAya // 5 // (atha tribhaMgIvRttam) hariharadhAtrAdyA jagadabhivAdyAstairabhivAdyA susmAryA, janajanitAnandA mukhAravindA bhAsitacandA hRdi dhAryA / adbhutavAgIzA praNatadigIzA zritabhUmIzA bhaktibharaM, tvaM kuru gIrvANI zreyaskAriNI duHkhanivAriNI buddhivaram // 1 // jagatIvikhyAtA jagatAM mAtA zabdavAtA niSNAtA, sevakakRtasAtA yogIdhyAtA sadAvadAtA svAmnAtA /
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 47 vidvajjanasevyA janatAsevyA bodhairbhavyA vigatadaraM, tvaM kuru gIrvANI zreyaskAriNI duHkhanivAriNI buddhivaram / / 2 / / vikasitakajanetrA parihitanetrA pUtakSetrA'bhyastakalA, gatijitakalahaMsA zirovataMsA yAnitahaMsA guNavimalA / amRtadyutivadanA mauktikaradanA dhRtadhIsadanA sukhanikara, tvaM kuru gIrvANI zreyaskAriNI duHkhanivAriNI buddhivaram // 3 // kalakaNThIkaNThA geyotkaNThA sundarakaNThA priyatAlaiH, saGgItavibhedA veditavedA kheditakhedA'GgalicAlaiH / svararasajharavAhA'tizayavagAhA yadupAviNayaduditakaraM, (?) tvaM kuru gIrvANI zreyaskAriNI duHkhanivAriNI buddhivaram // 4|| prativarNavikalpAH svaravidhikalpAH kalpAkaravispaSTA, jAtivyaktibhyAM sayuktibhyAmastasphoTibhuvi ziSTA(?) / yadyAnAdisthaM sarvaM susthaM vyaktIcakre paramaparaM, tvaM kuru gIrvANI zreyaskAriNI duHkhanivAriNI buddhivaram // 5 // jADyAmbudhimagnA-lAkRtibhugnA snehAbhugnA jananicayA, ajJAnatamondhA yathA divAndhA lasadamRtAmbhA vidhinicayA / sarvAMstAn kSaNataH sadvIkSaNatassallakSaNatascitsuvaraM / tvaM kuru gIrvANI zreyaskAriNI duHkhanivAriNI buddhivaram / / 6 / / satpustakahastA cetaHzastA buddhinirastA budhatAyA, vAgbhaGgItaraGgA nijitagaGgA satkataraGgA sacchAyA / upaniSadAdAnA varaM dadAnA tattvanidAnA mutprakara, tvaM kuru gIrvANI zreyaskAriNI duHkhanivAriNI buddhivaram / / 7 / / sArasvatarUpA jyotIrUpA bhAsvarUpA nityasthA, devendrairnRtA zuddhAkUtA vidyApUtA madhyasthA / oGkArodArA ceSTesphArA jJAnadvArA ghanaruciraM, tvaM kuru gIrvANI zreyaskAriNI duHkhanivAriNI buddhivaram // 8 //
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 anusandhAna 48 (SaTpadakavitvam) viditA kalpalateva siddhivRddheH pUraNataH, kSoNijanatAyAzca devyasi tvAM me bhaNataH / zubhavati zubhabhAvena nayanaprAghuNakIkRtyaM, vitara vitara me muhu tattvarAyaM saMskRtya / vijayAdiharSamutkarSataH savijayavarddhanakaM sadA / sadjJAnatilakadAyaM tataM jJatva saukhyakaraNa mudA // 9 / / iti sarasvatI stotraM pitAmaha - zrIjinakuzalasUrichandaH (AryAcchandaH) jinakuzalaM sUrIzaM ratnatrayaprabhRtiratnavArIzam / . gAyAmi munigaNezaM vAganavadyaiH zubhaM padyam // 1 // paJce paMcamaarake viSame ghanatApakArake taptAn / surataruriva yo jIvAn sukhayati sacchAyamadhikadadaH // 2 // yatkIrtiprasphUrtyA vicitramapi citritaM hi bhuvanatalam, vizadamiva bhAti sarvaM taM satataM kIrtayAmi hitArtham // 3 // yo'raNyeSUdanyata yaH cApa: pAyayatyaho abhikAn / asamayajAtaghanaughaM vikuLa vidyutsanitamizram // 4 // dhanI dhanIrapi manujaH sutIrapi syAt sutI paramabhaktaH, sukhI sukhIrapi nityaM bhavata: zubhadRSTisRSTicayAt / / 5 / / (tribhaMgIchandaH) yo bhUmISaSThe pRthulavariSThe gADhagariSThe bhAtitarAM, yaH kRcchaM kakSaM mauAdhyakSaM sarvasamakSaM dAtitarAm / kurvanirapAyaM saukhyantarAyaM cheditamAyaM buddhiguruM, taM vAraMvAraM seve sphAraM sacchrIkAraM kuzalagurum // 1 //
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 42 yaM darpakarUpA madhurasakUpAH zazvad bhUpAH sevante, yaM nAmaM nAmaM sadA prakAmaM pUritakAmaM devaM te / bhAsvadveSA suSamArekhA dRpyallekhA vizvaguruM, taM vAramvAraM seve sphAraM sacchrIkAraM kuzalagurum / / 2 / / yena ca ghanadAvaM prajvaladAvaM saMbhRtabhAvaM puraM kRtaM, yannizitaM zastraM mRduzatapatraM pattrIpatraM viSamamRtam / dharaNIgamanAnAM tvaddhyAnAnAntaramAnAnAM sAdhuguruM, taM vAramvAraM seve sphAraM sacchrIkAraM kuzalagurum / / 3 / / yasmai bhUharaye dIptyA haraye bhayagajaharaye bhavatu namaH, kAmitaphalakaa damaraviharke jagato bhatre punarnamaH / zrIkaraNaprabhave munitAprabhave vibhutAvibhave saphalatalaM, taM vAramvAraM seve sphAraM sacchrIkAraM kuzalagurum // 4 // yasmAd gurunAmno bahuguNadhAmnastava guNadAmno nuH paramAnezuH sapAyAH sadAntarAyA duHkhanikAyA gatabhramAt / sa bhavati zreyo yasmAcchreyo bahulapreyo dharmaguruM, taM vAramvAraM seve sphAraM sacchIkAraM kuzalagurum / / 5 / / yasya zrIstUpAH pUtA yUpA iva sadrUpA bhuvanatale, satketUttuMgA lasatsuraMgA nAnAbhaMgA santyakhile / candanaghanasArAdyAzritasArA gandhodArAH zAntaguruM, taM vAramvAra seve sphAraM sacchIkAraM kuzalagurum // 6 // yasmin mArtaNDe tejazcaNDe bhAratakhaNDe sAmudite, tama iva na vyAdhi kveva durAdhi: svAntasamAdhi: syAt prIte / na ca bandI rogA na ca duryogA bhAsurabhogA bhUmitaruM, taM vAramvAra seve sphAraM sacchrIkAraM kuzalagurum // 7 // karuNArasasAgara ! nUtananAgara ! janakRtajAgara ! zubhazAlin !, deveSTaM pUraya duHkhaM dUraya zaathUraya munimAlin !!
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 anusandhAna 48 bhaktyA bhaktAnAM tvatsaktAnAM tvadraktAnAM sukhitamaruM, taM vAramvAraM seve sphAraM sacchrIkAraM kuzalagurum // 8 // (kavitvam) vighnadrumagajarAja ! ruciravirudAnAM dhAraya, kaliyugasuraghaTatulya ! vipulavidyAnAM pAraya / vijayaharSabhRtAM nRNAM vijayavarddhanasatkarAM, vidadhaccaritadevaM dharaNitalajIvAdhArAm / / jinacandrasUripaTTe sthitastAvad vijayasva drutam / yAvat surAdrisUrau tvakaM 'jJAnatilaka' do vizrutam // 9 // C/o. prAkRta bhAratI, 13-A, mena mAlavIya nagara jayapura 302017 1. ye racanAeM kAphI azuddha lagatI hai| yadi sampAdakajIne zuddha vAcanA ke lie pratyantaroMse milAna ityAdi rUpa prayatna kiyA hotA to kAphI Ananda hotA / __ - zI.
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 vividhakavikRta vraNa geya racanAo saM. sAdhvI samayaprajJAzrI mane ApavAmAM AvelA chUTaka prAcIna pAnAMo parathI UtArelI traNa geya racanAo atre pragaTa thAya che. artha samajAtA na hoya tyAre nakala karavAmAM mathAmaNa ghaNI thAya che, paNa majA paNa ghaNI paDe che. prAyaH aDhAramA saikAmAM lakhAyelA eka pAnAMmAM ja A traNa racanAo che. temAM pahelI racanA "sumati-kumativAdagIta' 'cetana' (AtmA)no ane tenI be patnIo-sumati ane kumatinA vAdane varNave che. banne priyatamAo potAnA svAmIne potAnA tarapha AvavA samajAve che. bhASA bahu kaThina lAgI che ethI paMkti ane padono cheda karavAmAM bhUla thaI hoya to te mATe kSamA yAcuM . vidvAna jano A racanA upara vivaraNa karaze tyAre ghaj jANavA malaze. tenA kartArnu nAma chellI paMktimAM "lAla vinodI" evA zabda UparathI "lAlavijayajI'' nAme munirAja hovAnuM lAgyuM che. paraMtu 'ja'kAra sAthe kahevA jeTalI mArI sajjatA nathI. jANakAro te nakkI kare. bIjI racanA 'sIla sajjhAya' nAme che, te vijayadevasUri mahArAje banAvela che. temAM zIyalanI nava vADonuM svarUpa varNavela che. pUjyonA kahevAthI jANI zakAyuM che ke sattara-aDhAramA saikAmAM thayela devasUrasaMghanA pUjya vijayadevasUri mahArAje A sajjhAya banAvI hoya tevU lAge che. trIjI racanA 'sIla cUnaDI' nAmanI che. temAM 'zIla' vratane cunaDI eTale ke cuMdaDI tarIke varNavela che. tenA tANA-vANA vagere, teno raMga, temAM guMthelA cAMdaraNAM-candraka, temAM cItarelAM siMha, haMsa, mora vagerenAM suzobhano ityAdinuM masta varNana pahelI pAMca kaDIomAM karela che. sadgurue vaNela A cuMdaDI aNamola che tevU kahIne tenAM mUla koNa AMke tathA teno upabhoga (balabhoga) koNa kare tevo prazna Ubho karela che. tenA pratyuttaramAM se cunaDI pahelAM neminAthe, pachI gajasukumAle temaja pachI krame krame sudarzana zeThe, jambUsvAmIe tathA sItA, kuntA, draupadI vagere mahAsatIoe oDhI-upabhogI che tevU varNana che.
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 48 AnA racayitA hIramuni che. AmAM bhUlacUka hoya te sudhArI lezo tevI vinaMti karUM chu. sumati - kumati vAdagIta // rAga - sAraMga // cetana chAMDo ho yaha rIti, jaisai doi nAvako caDhivo tyau doI triya kI prIti cetana chAMDi ho yaha rIti ||ttekaa| kumati sumati tere dve banitA dvaiso prIti baDhAvai, bhae hau pAta vathUrA (?) / tuma citta kahaiM to Avai; kabahuMki tala kabahuMki Upari, cihuMgati tohi phirAvai, kumati nAri tairai ho khoTI le duragati puhacAvai cai0 // 1 // ATha baMdha yAkai saMga Dolai, lIyai pAMca sara gAsI, tuma to uniko haite kari jAMnata, ve daihaiM tohi phAsI; sAvadhAna tuma hota nAMhi nAM, budha tamArI nAsI, mere kahyo mAna le cetana, aMta hoigI hAMsI. ce0 // 2 // kumati kahaiM piya sumati nArisuM, prIti kiDaM pA chitehau chuTaigo gharabAru aba parivAra vinA ke haiM bhIkhamaMgai hai ce0 // 3 // sumati kahaiM suni nAha bAvare, yaha dhana dharma curAvai, darzana jJAna cAritra ratna zubhai tinakauM aMka lagAvai, tero hitu dharma daza jagamaiM so nahi Avana pAvai, meTai sakala rIti jina bhASi to ulaTI cAla calAvai. ce0 // 4 // kumati kahai suni kaMta piyAre, yaha tokuM phusilAvai, yaha dUtI caMcala zivapuraki, te phaMda yahi Avai, huM suddhi apanai ghara baiThI, tAkauM aMka lagAvai, tauM suM kaMta pAyakai bhauMdU kyoM nahI nAca navA(cA)vai. ce0 // 5 / /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 sumati kahaiM yAkau su dhASanu, samajhi paraigI yaukI, yaha dehaiM DAri jela manamathakI, yaha hai apanI goMkI; apanauM kiyauM ApahI paya hau, hUM kAhaiM kauM rokauM, tabahIM samujhi pareMgI caitana jaba chAMDauge mokauM. ce0 // 6 // piya yAkai Dara pAyeM tuma mati Darapo(yo?) tuma sira chatra phirAuM, yA tai rUpa adhika kI vinatA te tumakauM AMni milAuM, bilIsau bhauga saMka mati mAnau, hauM tumakauM samujhAyuM, Apau rAja tauhihi maMDalakuM, to hUM kumati kahAuM, ce0 // 7 // yA kujAta kete ghara ghAle, yA paiM kauM ina vaMcyau, brahmAkai juM pAMca mukha kInAM, ziva triyA Agai nAMcyau, hariharAdika rAvaNa bAli kIca yAhAke raMga rAce yA teM ho Dara pati ho cetana tuma hau jiya ke kAce ce0 // 8 // ina sujAti kAkauM ghara rAkhyo, jaina purANa maiM gAe, zrI RSabha Adi covIsa ete lai girizikhira caDhAe, pASa mAsa dai rukhau bhojuna, dvai kara keza lucAe, kAyA gAri dIe zivapura maiM vaihuM rina kalimaiM Ae. ce0 // 9 // je cetana jaga bhaTakyau cAho, to ya sIkha sunijai, nahI to duvidhA pada meTo, prIti ekasau kIjai; jAkI prIti paramapada upajai dukha-jala jala dIjai, AvAgamana meTi tribhuvanakauM zivakai sukha lIjai. ce0 // 10 // jaba cetana samujhe kucha manamaiM, prIti sumatisau ThAnI, yahaM kujAti duramati beDhaMgI, nI ke karikai jaba jAMni, daI nikAri kumati ghari setI, karIya sumati paTarANI, sunahu bhavika jina lAla vinodI gAvai. ca ce0 // 11 // iti sumati-kumati vAdagItam //
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 atha sIla sajjhAya likhyate tuma suNajyau ho brahmacArI, dharavI re navavADa suMgAki ramaNI pasu paMData (ka) taNI re, vasati nivAso soi / maMjArI ghara AvatAM, musA re, kima para sukha hoi... nIMbu - phalakI vAtaDI re, calle dAMna (ta) thI nIra; tima nArI guNa gAvatAM, tana bhede re mada ghana tIra... aMga upaMga navi na (?) nIrakhIye re, ima jANe brahmacArI; ravi sAMmo mukha jovatAM, naiNA re nahI teja lagAI... abalA AmaNa pharasatAM re, saMbhU suNo vipAka; cIbhaDa phala vAsai karI, jima DUDai re ATArI vAka... vaidya nivAraNa upare rai, ma ma lyo sarasa AhAra; jima rAya aMba - bhakSaNa karI, jAya pahucAve yamadvAra... anusandhAna 48 // 1 // tuma... // 2 // tuma... pAMca bhItakai AMtarai re, nArI sabada sIMNagAra; suNatAM vrata thIra nA rahai, ghana garajata re jima mora piMgAra // 5 // tuma... // 3 // tuma... pUraba bhoga saMbhAlatAM re, thAyai anarathamUla; jima (na) rakSa taNI pari jANijyo, rayaNA re poyo trizUla.. || 6 || tuma... // 4 // tuma... atimAtrA AhArasuM re, thAyai vra[ta ] ko bhaMga; muni kuMDarIka taNI pari jANajyo, jAya pahutA re sAtamI narka ||8|| tuma... // 7 // tuma... khaMta karI rasa sevIyai re, kAmaNI kAmavilAsa; taravara phala svAde karI, jima paMkSI Dore karai vinAsa // 9 // tuma... i nava vADi na bhaMjIye re, ANI samarasa pUra; siddhavadhU hI lai varau, ima bolai re zrI vijai devasUri... // 10 // tuma... iti navavADa sila sajjhAya saMpUrNam //
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 sIla cUnaDI hejI sIla suraMgaDI, ara jai oDhane naranArijI; iNabhava parabhava sukha lahai, dhana tehano avatArojI...... sI0 1 hejI tANo na(va)Nyau tIna gupatIko, ara vANyo vavekojI; nalIya bharI nava vADa kI, kSImA khUTI tANojI..... sI0 2 hejI pAsa dIyo pAMca sumatIko, ara raMga lAgo vairAgojI; paMcavaraNa paMcamahAvratako, kArIgara karaNI athAhojI...... sI0 3 hejI cAritra cAMdA vici likhyA, ara veli vilaya chi lahANojI; mUla uttaraguNa ghUgharu, sIha haMsa mora jiNa ANojI...... sI0 4 hejI jeha vaNI sadagurutaNI, ara kahi sakhI ke nA molojI; lAkhe hI lAbhai nahI, ara nahI tasu tolojI..... sI0 5 hejI kona molAvai cunaDI, ara ko karI balabhogojI; nemajI mulAve cunaDI, rANI rAjulanai balabhogojI..... sI06 hejI pahilI oDhI zrI nemajIne, ara dujA gajasukamAlojI; tIjI seTha sudarasanai, cauthA jaMbukumArojI..... sI0 7 hejI sItA kuMtA draupadI, ara cothI caMdanabAlAjI; gaurI nai padmAvatI, rUpilA rAjulanArIjI..... sI0 8 hejI brAhmI suMdarI ati bhalI, ara mRgAvati abhirAmojI; sulasA subhadrA ne sivA, davadaMtI abhirAmo (jI).... sI0 9 haijI cUlA kalAvatI naira pabhAvatI, ara maMdodarI mahAdhIrojI; e sIlavaMta nara-nArinA, guNa kahyA anaMta mahAvIrojI... sI0 10 hejI ajaba virAjai cudaDI, ara sohai sIlaja tArojI; hIramunIsara harakhasuM, dhana tehano avatArojI... sI0 11 . iti sIla cuMdaDI saMpUrNam /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 48 puSpamAlAciMtavaNI saM. vijayazIlacandrasUri ghaNA vakhata agAU khaMbhAtanA bhaNDAramA A nAme prati najare caDatAM, manovinoda khAtara tenI nakala UtArelI. te hamaNAM acAnaka hAthamAM AvatAM, jemanI tema atre rajU thAya che. vividha 31 jAtanAM puSponAM nAmo sAthe ullAsapreraka varNana karatAM 31 doharAnI A kRti che. duhA gurjarabhASAmAM hovAthI svayaMspaSTa che, rasika janone rasotsava thAya tevI che A laghukRti. prAyaH 2 pAnAMnI pratimAM prArambhe ahIM ApyAM che te 5 koSTako che, te atre yathAvat ApavAmAM AvyAM che. loge che ke te koI bAla-krIDA arthAt ramata mATe haze. te pAMce koSTakanA mathALe Apela 1, 2, 4, 8, 16 e AMkaDAono saravALo 31 thAya che, je 31 duhAmAM varNavela 31 puSpono saMketa kare che. AnA kartA koNa-te viSe kazI sUcanA maLatI nathI. puSpikAmAM je jaina sAdhunuM nAma che, tenI A racelI cIja hoI zake ? alabatta, A eka aTakaLa mAtra che. cAMpo / mogaro | kaMdalI | dhatUro pAna kesU kamodanI |sudarasaNo pADala sevatrI | karaNI hArasaNagAra aMvakesa | taDataDI | karIra baulasirI caMvelI | ketakI / kaMdalI | dhaturo kamala | kamodanI kaMda sudarasaNo kaNiyara | karaNI | siraSaMDI hArasaNagAra Aphu | bolasarI | | sahakAra | karIra
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 gulAba mogaro ketakI dhatUro pANa su kaMda sudarasaNo sadAvataMsa sevatrI siraSaMDI hArasiNagAra kevaDo taDataDI sahakAra karIra 16 jUI pAna poINa kesu kamala kamodanI kaMda sudarasaNa surajano aMvakesa kevaDo taDataDI Aphu bolasarI sahakAra karIra 8 jUI pAna poINa sudarasaNa kamala kamodanI kaMda surajano aMvakesa kevaDo taDataDI Aphu bolasarI sahakAra karIra (puSpamAlA ciMtavaNI ) jehane upamA deta hai kavi kAminIneM aMga / adabhUta sarasa sugaMdhatA caMpA phUla suraMga // 1 // jyu niramala kula kAmanI zIlasugaMdhasuvAsa / puje tima bahu pAIye phUla gulAba suvAsa // 2 // sajjanakerI prItaDI dina dina adhakI thAya / mogara kerA phUla jima parimala kahyo na jAya // 3 // tIlasarIsA guNa palakamai dASai jeha amUla / te sajana kIma vIsarai jima caMvelI phUla || 4 || kadalI garama sakomalI jehanI adabhUta deha | te sajjana saSI saMbhareM jima bappIA meha // 5 // suMdararUpa suraMgapaNi jeha sakaMTaka hoya / te dUri saSI pariharI ketakI Isara joya ||6|| 57
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 48 jehano mana jihAM mAnayo tehane teha amUla / niMdyakarUpa dhattUramuM Isara paNi aNukUla // 7 // mehaghaTA deSI karI virahaNI vyAkula citta / kaMta saMdesAthI thaI jima jUI mayamaMtta / / 8 / / he saSI AmaNadumaNI kahIye teha nidAna / te sajjana saSI hallIyA be muSa detA pAna / / 9 / / te sajjana kIma vIsare jeha hasai sasaneha / suMdararUpa sarUpatA poINa sama vara deha // 10 // re sajjana AsyA ghaNI te baMdhAvI Ama / avasara kesu phUla jima muSa navi karIyeM syAma // 11 / / kuNa nagare kuNa paTTaNai te sajjana nivasaMta / je deSI saSI ApaNo ridayakamala vikasaMta // 12 / / sajjanake mIlAya the roma roma hoya ANaMda / tanamai parimala vistare jaise kumudanI caMda // 13 // dina dina uThI he saSI namiyeM uttama jAta / te sajjana bahuguNa bharyA kuMdapUppha avadAta / / 14 / / sudarasaNa kusama grahI, jaba Ayo nija kaMta / taruNI tataSINa doDatI Aya mIlI ekaMta // 15 / / prIta parAe~ je kareM te nara nIguNa gamAra / mAlatIke manameM nahI madhUkara karata pukAra // 16 / / pIU pADalaphUla jima tuma darasaNa mujha nAtha / ativallabha AThe pahora navi mukuM tujha sAtha // 17 / / pIU puche suNi kAminI kuNa tujha vallabha phUla / kahai vicakSaNa kAminI sadAvasaMta (vataMsa) amUla // 18 / / sajjana sAco mujha kahai kyuM te guNa lahiyAM / sevaMtrInA phUla jima ghara ghara mahamahiyAM // 19 / / guNahINa garave bharyA dIsai duri amUla / je sajjana syuM kIjIyeM jima kaNiyaranA phUla // 20 //
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 te sajjana navi vIsare je sahajeM sasanehI / tApa sameM karaNI pareM je sahajeM navaneha // 21 // dura dezA(zAM)tara sajjane te navi mukai citta / je avasarI Agala dhareM sirapaMDI mayamatta / / 22 / / hArasiMNagAra sohAmaNo deSI kAminI kaMta / kuNa kAraNa prANezajI navi milIyA ekaMta // 23 / / vara vesyA vittacAraNI deSI thayo ja zoka / surajana kerA phUla jima hAvabhAva thayo phoka // 24|| niphala tujha mujha prItaDI uttama atahi amUla / sajjana saMgama phala vinA jima aMbakesI phUla // 25 // kaMTaka paNi je guNabharyA te AdaramAna lahaMti / jima kalIkAlai kevaDo uttama mola caDhaMti // 26 / / duri thakI ralIAmaNA nahI aMtaraguNa saMga / taDataDiyAnA phUla jima tiNasaM kaho kuNa raMga // 27 // suMdara rUpa sohAmaNo je aMtara viSavela / moTA Aphu phUla jima te desAMtara mela // 28 // laghu paNi je bahu guNa bharyA aMtara sarasa sugaMdha / bolasarInA phUla jima uttamasuM saMbaMdha // 29 / / koDikamadinI jAti chai na sahakAra samAna / je bhakSaNathI kokilA - kaMTha lahai upamAna // 30 // vahi ADaMbara bahu kIyo nahI aMtara guNalesa / karIra kerA kusama jima te sUM kavaNa milesa // 31 / / iti puSpamAlA ciMtavaNI saMpUrNa // likhataM pUjya RSi zrI 5 amarAjI tatsiSya likhataM R zrI 5 sAMmalajI vai. tikamapaThanArthaM saMvat 1756 varSe Asu zudi 10 zanai / mAlavAdeze riNojImadhye zubhaM bhavatu //
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 ardhamAgadhI Agama sAhitya meM zrutadevI sarasvatI pro. sAgaramala jaina jaina dharma AdhyAtmapradhAna, nivRttiparaka evaM saMnyAsamArgI dharma hai / isa dharma ke ArAdhya arhat rahe haiM / prArambhika jaina granthoM aura vizeSa rUpa se ardhamAgadhI Agama sAhitya meM hameM sAdhanA kI dRSTi se arhatoM kI upAsanA ke hI nirdeza milate haiM / yadyapi ardhamAgadhI Agama sAhitya meM kahIM-kahIM yakSoM ke nirdeza haiM, kintu zramaNa paramparA ke muniyoM dvArA unakI ArAdhanA aura upAsanA karane ke kahIM koI nirdeza nahIM hai / yadyapi kucha prasaMgoM meM apanI bhautika icchAoM kI pUrti ke lie gRhasthoM ke dvArA ina yakSoM kI pUjA ke kucha nirdeza avazya milate haiM, phira bhI yaha jaina sAdhanA kA aMga rahA ho, aisA koI bhI nirdeza hameM prApta nahIM huA / yadyapi kAlAntara meM jaina dhArmika anuSThAnoM meM inakI ArAdhanA yA pUjA ke nirdeza avazya prApta hote haiM, sarvaprathama mathurA ke eka jaina AyAgapaTTa (prAyaH IsA kI dUsarI zatI) para eka devI pratimA kA aMkana hai / usake sAnnidhya meM eka jaina zramaNa khar3A hai aura pAsa hI kucha upAsaka evaM upAsikAe~ bhI hAtha jor3e khar3e haiM, kintu yaha devI kauna hai ? isakA nirNaya nahIM ho sakA / abhilekha meM isakA nAma AryAvatI hai, kintu kucha vidvAnoM ne ise tIrthaMkara mAtA bhI kahA hai (dekhe citra 1) | ardhamAgadhI Agama sAhitya meM sarvaprathama mahAvidyAoM kA ullekha hai, kintu caubIsa zAsanadevatA yA yakSiyoM ke nirdeza paravartI jaina granthoM meM hI upalabdha hue haiM, kintu ardhamAgadhI Agama, unakI niryukti aura bhASya bhI isa sambandha meM mauna haiN| yaha saba paravartI kAlIna arthAt IsA kI sAtavI zatI ke bAda hI hai / anusandhAna 48 prAcIna stara ke jaina grantha sUtrakRtAMga ( 2 / 2 / 18) evaM RSibhASita meM vidyAoM ke ullekha to avazya haiM, kintu vahA~ ve mAtra viziSTa prakAra kI jJAnAtmaka yA kriyAtmaka yogyatAe~, kSamatAe~ yA zaktiyA~ hI haiM, jinameM bhASAjJAna
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 61 se lekara antardhyAna hone taka kI kalAe~ haiM, kintu kAlAntara meM tAntrika prabhAva ke kAraNa jainoM meM solaha vidyAdeviyoM, caubIsa yakSa-yakSiyoM, caubIsa kAmadevoM, nava nAradoM aura gyAraha rudroM, aSTa yA nau dikpAla, lokAntika devoM, navagraha, kSetrapAla, cauMsaTha indroM aura cauMsaTha yoganiyoM kI kalpanA bhI AI, kintu uparokta jaina devamaNDala meM bhI sarasvatI kA ullekha nahIM hai / jaina dharma meM prArambha meM jo solaha mahAvidyAeM mAnI gaI thIM, ve bhI kAlAntara meM caubIsa meM sammilita kara lI gaI aura yaha mAna liyA gayA ki caubIsa tIrthaMkaroM ke zAsana-rakSaka caubIsa yakSa aura caubIsa yakSaNiyA~ hotI haiM, lekina Azcaryajanaka tathya yaha hai ki caubIsa zAsana devatA yA yakSiyoM meM bhI kahIM bhI sarasvatI evaM lakSmI kA ullekha nahIM hai / yadyapi prAcIna kAla se hI jainoM meM ye donoM deviyA~ pramukha rahI haiM, kyoMki sarvaprathama tIrthaMkaroM kI mAtAoM ke solaha yA caudaha svapnoM meM cauthe svapna ke rUpa meM zrI devI yA lakSmI kA ullekha milatA hai / mAtra itanA hI nahIM, usake mUlapATha meM evaM usakI paravartI TIkAoM meM usake svarUpa kA vistRta vivaraNa bhI hai| yadyapi yahA~ usakI upAsanA vidhi kI kahIM koI carcA nahIM hai / jahA~ taka sarasvatI kA prazna hai, ardhamAgadhI Agama sAhitya meM bhagavatIsUtra ke pandrahaveM zataka ke prArambha meM "namo suyadevayAe bhagavaie" ke rUpa meM zrutadevI sarasvatI ko namaskAra karane kA ullekha hai / isI prakAra bhagavatIsUtra ke Adya maMgala meM yadyapi 'namo baMbhIe livIe' kahakara brAhmI lipi ko aura 'namo suyassa' kahakara zruta ko namaskAra kiyA gayA hai, kintu vahA~ zrutadevatA kA ullekha nahIM hai / bhagavatIsUtra ke Adya maMgala evaM pandrahaveM zataka ke prArambha meM madhyamaMgala ke rUpa meM, jo zruta yA zrutadevatA (sarasvatI) kA ullekha hai, use vidvAnoM ne paravartI prakSepa mAnA hai, kyoMki bhagavatIsUtra kI vRtti meM usakI vRtti (TIkA) nahIM hai / bhagavatIsUtra kA vartamAna meM upalabdha pATha vallabhI vAcanA meM hI sunizcita huA hai / yadyapi bhagavatIsUtra ke mUlapATha meM aneka aMza prAcIna stara ke haiM, aisA bhI vidvAnoM ne mAnA, kintu vallabhIvAcanA ke samaya usake pATha meM parivartana, prakSepa aura vilopana bhI hue haiM / ataH yaha kahanA kaThina hai, ki bhagavatIsUtra meM AdyamaMgala evaM madhyamaMgala ke rUpa meM jo zruta yA zrutadevatA ko namaskAra kiyA hai vaha prAcIna hI hogaa| bhagavatIsUtra ke prArambha
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 anusandhAna 48 meM AdyamaMgala ke rUpa meM paMcaparameSThi ke pazcAt 'namo baMbhIe livIe' aura 'namo suyassa' ye pATha milate haiM / yahA~ brAhmI lipi aura zruta ko namaskAra hai, kintu zrutadevatA ko nahIM hai / ataH zrutadevatA kI kalpanA kucha paravartI hai| saMbhavataH hindU devI sarasvatI kI kalpanA ke bAda hI sarvaprathama jainoM ne zrutadevatA ke rUpa meM sarasvatI ko mAnyatA dI hogI / yadyapi mathurA se mile purAtAttvika sAkSya isake viparIta hai, unase yaha spaSTa ho jAtA hai ki yadi vizva meM sarasvatI kI koI sabase prAcIna pratimA hai to vaha jaina sarasvatI hI hai (dekhe - citra 2) / vartamAna meM upalabdha sarasvatI kI yaha pratimA mastakavihIna hokara bhI hAtha meM pustaka dhAraNa kie hue haiM evaM brAhmI lipi ke abhilekha meM 'sarasvatI' ke ullekha se yukta hai| isase yaha siddha ho jAtA hai ki IsA kI prathama yA dvitIya zatAbdI meM jaina paramparA meM zrutadevI yA sarasvatI kI upAsanA prArambha ho gaI thii| mathurA se prApta isa sarasvatI kI pratimA meM sarasvatI ko dvibhujI ke rUpa meM hI aMkita kiyA gayA hai, kintu usake eka hAtha meM pustaka hone se yaha bhI spaSTa hai ki vaha sarasvatI yA zrutadevI kI hI pratimA hai / yaha spaSTa hai ki jainoM meM prArambhika kAla meM sarasvatI kI zrutadevI ke rUpa meM hI upAsanA kI jAtI thI / anya paramparAoM meM bhI use vAkdevI kahA hI gayA hai, yadyapi bhagavatIsUtra ke navam zataka ke 33 veM uddezaka ke 149 sUtra meM 'sarasvatI' zabda AyA hai / kintu vahA~ vaha jinavANI kA vizeSaNa hI hai / isI zataka ke isI uddezaka ke 163 veM sUtra meM bhI "savvabhAsANugAmiNIe sarassaIe joyaNaNIhAriNA sareNaM addhamAgahAe bhAsAe bhAsai dhamma parikahei'' isase vaha jinavANI (zrutadevatA) hI siddha hotI hai / isake atirikta bhagavatIsUtra ke 10 ve zataka meM asurakumAroM meM gandharva-indra gItarati kI cAra agramahiSiyoM meM bhI eka kA nAma 'sarasvatI' ullekhita hai / isI prakAra jJAtAdharmakathA ke dvitIya zruta skandha ke paMcama varga ke 32 adhyayanoM meM 32 ve adhyayana kA nAma bhI 'sarasvatI' hai / yahA~ eka devI ke rUpa meM hI usakA ullekha haiM, kintu ye sabhI ullekha ati saMkSipta haiM / isI krama meM aMgasUtroM meM vipAkasUtra ke dUsare zrutaskandha 'sukhavipAka' ke dUsare adhyayana meM RSabhapura nagara ke rAjA
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 63 kI rAnI kA nAma bhI sarasvatI ke rUpa meM ullekhita hai, kintu bhagavatIsUtra ke navama zataka meM ullekhita jinavANI ke sAtha isakA koI sAmya nahIM dekhA jA sakatA hai / yaha to kevala eka sAmAnya strI hai / yahA~ mAtra nAma kI samarUpatA hI hai / sthAnAMgasUtra meM bhI gandharvo ke indra gItarati kI patnI kA nAma sarasvatI ullekhita hai, jo bhagavatIsUtra ke 10 veM zataka ke ullekha kI hI puSTi karatA hai| ina AdhAroM para hama itanA hI kaha sakate haiM ki ardhamAgadhI Agama sAhitya meM prArambha meM sarasvatI kA ullekha mUlataH jinavANI yA zruta ke vizeSaNa ke rUpa meM hI huA hai / yadyapi ardhamAgadhI Agama sAhitya meM 'namo sayadevayAe bhagavaIe' itanA hI pATha hai| kintu yaha zrutadevatA sarasvatI rahI hogI, aisI kalpanA kI jA sakatI hai kyoMki bhagavatIsUtra (9/33/149 tathA 163) meM sarasvatI-jinavANI ke eka vizleSaNa ke rUpa meM ullekhita hai / sarvaprathama jinavANI rUpa zruta (suya) ko sthAna milA aura use 'namo suyassa' kahakara praNAma bhI kiyA gayA / kAlAntara meM isI zruta ke adhiSThAyaka devatA ke rUpa meM zrutadevI kI kalpanA AI hogI aura usa zrutadevI ko bhagavatI kahakara praNAma kiyA gayA / kintu yaha saba eka kAlakrama meM hI huA hogaa| zruta se zrutadevatA aura zrutadevatA se sarasvatI kA samIkaraNa eka kAlakrama meM huA hogA / isI krama meM zrutadevatA ko bhagavatI vizeSaNa bhI milA aura isa prakAra zrutadevI ko bhagavatI sarasvatI mAna liyA gayA / jJAtavya hai ki 'bhagavatI' aura 'bhagavAna' zabda kA prayoga bhI ardhamAgadhI Agama sAhitya meM mAtra AdarasUcaka hI rahA hai vaha devatva kA vAcaka nahIM hai / kyoMki praznavyAkaraNasUtra meM ahiMsA ko 'bhagavatI' (ahiMsAe bhagavaIe) aura satya ko 'bhagavAna' (saccaM khu bhagavaM) kahA gayA hai / yahA~ ye vyaktiparaka nahIM mAtra avadhAraNAe~ haiM / ataH prAcIna kAla meM bhagavatI zrutadevI bhI mUlataH jinavANI ke rUpa meM mAnya kI gaI hogI / yahA~ 'namo' zabda bhI usake prati Adara bhAva prakaTa karane ke lie hI hai - kyoMki aisA AdarabhAva to 'namo baMbhIe livIe' kahakara brAhmI lipi ke prati bhI prakaTa kiyA gayA hai /
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 anusandhAna 48 vaha koI deva yA devI nahIM hai / kintu yaha jJAtavya hai ki jaba jaina devamaNDala meM zAsana-devatA evaM vidyA-deviyoM kA praveza huA to usake pariNAma svarUpa 'zruta-devatA' kI kalpanA bhI eka 'devI' ke rUpa meM huI aura usakA samIkaraNa hindU devI sarasvatI se baiThAyA gayA / yaha kaise huA ? ise thor3e vistAra se samajhane kI AvazyakatA hai| jinavANI 'rasavatI' hotI hai| ataH sarvaprathama sarasvatI ko jinavANI kA vizeSaNa banAyA gayA (sa+rasa+vatI) / phira sarasvatI zrutadevatA yA zrutadevI banI aura anta meM vaha sarasvatI nAmaka eka devI ke rUpa meM mAnya huI / ajJAna kA nAza karane vAlI devI ke rUpa meM usakI upAsanA prArambha huI / bhagavatIsUtra kI lipikAra (lahiye) kI antima prazasti gAthAoM IsA kI 5 vIM zatI pazcAt hameM eka gAthA upalabdha hotI hai - jisameM sarvaprathama gautama gaNadhara ko, phira vyAkhyAprajJapti (bhagavatIsUtra) ko, tadanantara dvAdaza gaNipiTaka ko namaskAra karake, anta meM zrutadevI ko usake vizeSaNoM sahita na kevala namaskAra kiyA gayA, apitu usase mati-timira (matiajJAna) ko samApta karane kI prArthanA kI gaI / vaha gAthA isa prakAra hai kumuya susaMThiyacalaNA amaliya koMraTa viMTa saMkAsA / suyadevayAbhagavatI mama matitimiraM paNAseu // - bhagavatIsUtra ke lipikAra kI upasaMhAra gAthA-2 kumuda ke Upara sthita caraNavAlI tathA amlAna (nahIM murajhAI huI) koraMTa kI kalI ke samAna, bhagavatI zrutadevI mere mati (buddhi athavA matiajJAnarUpI) andhakAra ko vinaSTa kare / viyasiyaaraviMdakarA nAsiyatimirA suyAhiyA devI / majjhaM pi deu mehaM buhavibuhaNamaMsiyA NiccaM // jisake hAtha meM vikasita kamala hai, athavA vikasita kamala jaise karatalavAlI, jisane ajJAnAndhakAra kA nAza kiyA hai, jisako budha (paNDita) aura vibudhoM (vizeSa prabuddha) ne sadA namaskAra kiyA hai, aisI zrutAdhiSThAtrI devI mujhe bhI buddhi (meghA) pradAna kare /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 suyadevayAe Namimo jIe pasAeNa sikkhiyaM nANaM / aNNaM pavayaNadevI saMtikarI taM namasAmi // jisakI kRpA se jJAna sIkhA hai, usa zrutadevatA ko praNAma karatA hU~ tathA zAnti karane vAlI anya pravacanadevI ko namaskAra karatA hU~ / suyadevA ya jakkho kuMbhadharo baMbhasaMti veroTTA / vijjA ya aMtahuMDI deu avigghaM lihaMtassa // zrutadevatA, kumbhadharayakSa, brahmazAntiyakSa, vairoTayAdevI, vidyAdevI aura antahuMDIyakSa, lekhaka ke lie avighna (nivighnatA) pradAna kare / bhagavatI kI lipikAra (lekhaka) kI isa prazasti meM zrutadevatA se ajJAna ke vinAza tathA zrutalekhana kArya kI nivighnatA kI kAmanA kI gii| yadyapi ardhamAgadhI Agama sAhitya kI yaha prazasti zrutadevI yA jJAna kI adhiSThAtrI devI ke rUpa meM sarasvatI kA ullekha karatI hai, kintu hame yaha spaSTa rUpa se jAna lenA cAhie ki yaha IsA kI pAMcavI se dasavIM zatAbdI ke madhya huA hai aura jinavANI se hI zruta, zrutadevI aura sarasvatI kI avadhAraNAe~ vikasita huI hai / / yahA~ hameM yaha bhI spaSTa ho jAnA cAhie ki ardhamAgadhI Agama sAhitya mAtra aMga, upAMga Adi aMgapraviSTa aura aMgabAhya paiMtAlIsa yA battIsa zvetAmbara paramparA ke mAnya Agama granthoM taka hI sImita nahIM hai / AgamoM kI niyukti, bhASya aura cUrNiyAM bhI isI ke antargata AtI hai, kyoMki inakI bhASA bhI mahArASTrI-prabhAvita ardhamAgadhI hI hai / ataH Age hama niyukti aura bhASyoM ke AdhAra para bhI zrutadevI yA sarasvatI kI avadhAraNA para carcA kareMge / jahA~ taka ardhamAgadhI AgamoM ke isa vyAkhyA sAhitya kA prazna hai, usameM niyukti sAhitya evaM bhASya sAhitya meM maMgalAcaraNa ke rUpa meM hameM kahIM bhI zrutadevatA kI stuti kI gaI ho, aisA ullekha nahIM milA / inameM mAtra cAra sarasvatiyoM ke ullekha haiM - 1. gItarati gandharva kI patnI, 2. RSabhapura ke rAjA kI patnI, 3. sarasvatI nAmaka nadI aura, 4. AcArya kAlaka kI bahana
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 anusandhAna 48 sarasvatI / kintu ina cAroM kA sambandha sarasvatI devI se nahIM hai / jahA~ taka bhASya zabda sAhitya kI TIkAoM kA prazna hai, abhidhAnarAjendrakoSa meM paMcakalpa bhASya kI TIkA ko uddhRta karake zrutadevatA zabda ko vyAkhyAyita karate hue kahA gayA hai ki zruta kA artha hai arhat pravacana, usakA jo adhiSThAyaka devatA hotA hai, use zrutadevatA kahate haiM / isa sambandha meM abhidhAnarAjendrakoSa meM kalpabhASya se nimna gAthA bhI uddhRta kI hai savvaM ca lakkhaNo-veyaM, samahiduti devatA / suttaM ca lakkhaNoveyaM, jeya savvaNNu-bhAsiyaM // yadyapi mujhe bRhatkalpabhASya meM yaha gAthA nahIM milI / saMbhavataH paMcakalpa bhASya kI hogI, kyoMki unhoMne yadi ise uddhRta kiyA hai to isakA koI AdhAra honA cAhie / saMbhavataH yaha paMcakalpabhASya se uddhRta kI gaI ho ! isameM zruta kA lakSaNa batAte hue kahA gayA hai ki jo sarvajJabhASita hai, vaha zruta hai aura jo use sarvalakSaNoM se jAnatA hai yA adhIta karatA hai, vaha zrutadevatA hai / bhASyasAhitya meM zrutadevatA yA sarasvatI kA anya koI ullekha hai, aisA merI jAnakArI meM nahIM hai / yadyapi bhASyasAhitya se kiMcit paravartI paMcasaMgraha nAmaka grantha ke paMcamadvAra rUpa pA~cave bhAga meM zruta devatA ke prasAda kI carcA huI hai / abhidhAnarAjendrakoSa meM usakI nimna gAthA uddhRta kI gaI hai - 1 suyadevatA bhagavaI, nANAvaraNIyakammasaMghAyaM / tesiM khaveu sayayaM, jesiM suyasAyare bhattI // isa gAthA kA tAtparya yaha hai ki " jisakI zruta sAgara meM bhakti hai, usake jJAnAvaraNIya karma ke samUha ko zruta devatA satata rUpa se kSINa kare / " isa gAthA kI vRtti meM TIkAkAra ne yaha spaSTa kiyA hai ki yahA~ yaha smaraNa rakhanA hogA ki vastutaH karmoM kA kSaya zrutadevatA ke kAraNa se nahIM, apitu zrutadevatA ke prati rahI huI bhakti-bhAvanA ke kAraNa hotA hai / isI prasaMga meM vRttikAra ne zruta ke adhiSThAyaka devatA ko vyantara devayoni kA batAyA hai aura yaha kahA hai ki vaha sAdhaka ke jJAnAvaraNIya karmoM ke kSaya karane meM samartha nahIM hai / zvetAmbara paramparA meM pratikramaNasUtra meM pAMcave Avazyaka meM -
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 zrutadevatA ke nimitta kAyotsarga kiyA jAtA hai 'suyadevayAe karemi kAusaggaM' vastutaH vaha kAyotsarga bhI zrutabhakti kA hI eka rUpa hai aura yaha jJAnAvaraNIya karmoM ke kSaya kA nimitta bhI hotA hai, kyoMki jaina siddhAnta vyakti ke karmoM kA kSaya kA hetu to svayaM ke bhAvoM ko hI mAnatA hai| phira bhI devoM se isa prakAra kI prArthanAe~ jaina granthoM meM avazya milatI hai| jaisA ki hama pUrva meM ullekha kara cuke haiM, bhagavatIsUtra kI lekhaka prazasti meM bhI ajJAnarUpI timira kI nAza kI prArthanA zrutadevatA se kI gaI hai| zvetAmbara paramparA meM mAnya ardhamAgadhI AgamoM meM mahAnizItha sUtra sabase paravartI mAnA jAtA hai / isake sambandha meM mUlabhUta avadhAraNA yaha hai ki isakI ekamAtra dImakoM dvArA bhakSita prati ke AdhAra para AcArya haribhadra (lagabhaga AThavIM zatI) ne isakA uddhAra kiyA / cAhe mUla grantha kisI bhI rUpa meM rahA ho, kintu isakA vartamAnakAlIna svarUpa to AcArya haribhadra ke kAla kA hai, yadyapi isakA kucha aMza prAcIna ho sakatA hai, kintu kauna sA aMza prAcIna hai aura kauna sA paravartI hai, yaha nirNaya para pAnA kaThina hai| ardhamAgadhI AgamoM meM yaha eka aisA grantha hai jo spaSTa rUpa se zrutadevatA (zrutadevI) kA ullekha karatA hai / isake prArambhika adhyayana meM 3 gadyasUtroM ke pazcAt 4 se 50 taka gAthAe~ hai| usake pazcAt punaH 51 vAM gadyasUtra hai| usameM koSTabuddhi Adi jJAniyoM ko namaskAra karane ke pazcAt 'namo bhagavatIe suyadevAe sijjhau meM suyAhiyA vijjA' isa rUpa meM zrutadevatA (zrutadevI) ko namaskAra karake usase yaha prArthanA kI gaI hai ki sUtra adhIta vidyA mujhe siddha ho / punaH yaha bhI kahA gayA hai ki- 'esA vijjA siddhatiehiM akkharehi likhiyA esA ya siddhatiyA livI amuNiyasamayasabbhAvANaM suyadharehiM NaM na panavejjA taha ya kusIlANaM ca' - yaha likhita vidyA zrutadharoM ko hI prajJapta kare kuzIloM ko nahIM / puna: mahAnizIthasUtra ke antima AThaveM adhyAya meM caubIsa tIrthaMkaroM aura tIrtha ko namaskAra karane ke pazcAt 'namo suyadevayAe bhagavaIe' kahakara zrutadevatA (zrutadevI) ko namaskAra kiyA gayA hai| zrutadevatA koI devatA yA devI hai, yaha bAta Agamika paramparA meM kAlAntara meM hI svIkRta huI hai, kyoMki jaisA hamane pUrva meM kahA hai ki
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 anusandhAna 48 prAcIna AgamoM meM to sarasvatI yA zrutadevatA jinavANI hI rahI hai / mahAnizIthasUtra meM hI sarvaprathama yaha kahA gayA ki zrutadevatA merI adhIta vidyA ko siddhi pradAna kareM / zrutadevatA eka devI hai, aisA ullekha sarvaprathama mahAnizIthasUtra ke uddhAraka AcArya haribhadra ( 8 vI zatI) ne apane grantha paMcAzaka prakaraNa meM kiyA hai| usameM kahA gayA hai ki rohiNi aMbA taha maMdauNNayA savvasaMpayAsokkhA / suyasaMtisurA kAlI siddhAIyA tahA ceva // rohiNI, ambA, mandapuNyikA, sarvasampadA, sarvasaukhyA, zrutadevatA, zAntidevatA, kAlI, siddhAyikA ye nau devatA hai / isakI TIkA meM bhI zrutadevatA kI ArAdhanA hetu tapa karane kI vidhi batAte hue kahA gayA hai ki zrutadevatA kI ArAdhanA hetu kie jAne vAle tapa meM gyAraha ekAdazI paryanta upavAsapUrvaka mauna vrata rakhanA cAhie tathA zrutadevatA kI pUjA karanI cAhie / jJAtavya hai ki pUrva meM ullekhita paMcakalpabhASya meM bhI zrutadevatA ko vyantara jAti ke deva batAyA gayA hai / merI jAnakArI meM ardhamAgadhI Agama sAhitya meM isake atirikta zrutadevI yA sarasvatI kA koI ullekha nahIM / usameM aneka jAti ke devadeviyoM ke ullekha to haiM, kintu sarasvatI yA zrutadevI kI mAtra jinavANI ke rUpa meM hI carcA hai, kisI deva yA devI ke rUpa meM nahIM hai / vaha vyantara devI hai, yaha ullekha bhI paravartI hai / yadyapi jaina sarasvatI kI vizva meM sabase prAcIna pratimA mathurA se upalabdha hone se purAtAttvika sAkSyoM ke AdhAra para itanA to kahA jA sakatA hai ki jainoM meM sarasvatI yA zrutadevI kI avadhAraNA prAcIna kintu sAhityika ullekha paravartI yuga ke haiM / sarvaprathama hameM Agametaragrantha paumacariyaM (vimalasUri) evaM aMgavijjA meM usake eka devI ke rUpa meM ullekha milate haiM / paumacariyaM ( 3 / 59) meM sarasvatI kA ullekha buddhidevI ke rUpa meM huA hai jo indra kI AjJAse tIrthakaramAtA kI sevA karatI hai / aMgavijjA (58 pR. 223) meM bhI use eka devI mAnA gayA hai / ina do ullekhoM bAda sarasvatI kA sIdhA ullekha haribhadra ke 8vIM zatI ke granthoM meM hI milatA hai / aMgavijjA aura paumacariyaM kA kAla lagabhaga IsA kI dUsarI kA mAnA gayA hai /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 (II) jainadharma meM sarasvatI hama apane pUrva Alekha - "ardhamAgadhI Agama sAhitya meM zrutadevI sarasvatI" meM spaSTa rUpa se yaha dekha cuke haiM ki zvetAmbara paramparA meM mAnya ardhamAgadhI AgamoM meM tathA unakI niyuktiyoM aura bhASyoM taka bhI eka devI ke rUpa meM sarasvatI kI avadhAraNA anupasthita hai / bhagavatIsUtra meM sarasvatI (sa+rasa+vatI) pada kA prayoga mAtra jinavANI ke vizeSaNa ke rUpa meM huA hai aura usa jinavANI ko rasa se yukta mAnakara yaha vizeSaNa diyA gayA hai| yadyapi usameM bhagavatI zrutadevatA (suyadevayAe bhagavaie) ke kucha prayoga mile haiM, parantu ve bhI jinavANI ke artha meM hI hai| jinavANI ke sAtha devatA aura bhagavatI zabdoM kA prayoga mAtra AdarasUcaka haiN| kisI 'devI' kI kalpanA ke rUpa meM nahIM hai| zrutadevatA (zrutadevI) kI kalpanA prAcIna stara ke AgamoM kI apekSA kucha paravartI hai| sarvaprathama paumacariyaM (I. 2rI zatI) meM hI, zrI, dhRti, kIrti, buddhi aura lakSmI ko devI kahA gayA hai, jo indra ke Adeza se tIrthaMkara mAtA kI sevA karatI haiM (3/59) / isake sAtha hI aMgavijjA (lagabhaga 2rI zatI) meM bhI buddhi kI devatA ke rUpa meM 'sarasvatI' kA ullekha hai / jabaki jaina devamaNDala, jisameM solaha vidyAdeviyA~, caubIsa yakSa, caubIsa yakSiyA~ (zAsanadevatA), aSTa yA nau dikpAla, cauMsaTha indra, lokAntikadeva, navagraha, kSetrapAla (bhairava) aura cauMsaTha yoganiyA~ bhI sammilita haiM, kahIM bhI sarasvatI kA ullekha nahIM hai| yaha Azcaryajanaka isalie hai, aneka hindU devadeviyoM ko samAhita karake jainoM ne jisa devamaNDala kA vikAsa kiyA thA, usameM zrutadevI sarasvatI ko kyoM sthAna nahIM diyA gayA ? jabaki mathurA se upalabdha jaina stUpa kI purAtAtvika sAmagrI meM vizva kI abhilekhayukta prAcInatama jaina zrutadevI yA sarasvatI kI pratimA prApta huI hai, jisase itanA to siddha ho hI jAtA hai ki IsA kI dvitIya 'zatAbdI se jainoM meM sarasvatI 1. ekANaMsA sirI, buddhi medhA kittI sarasvatI evamAdiyAo uvaladdhAo bhavaMti / adhyAya 58, pR. 223.
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna 48 kI ArAdhanA pracalita rahI hogii| kyoMki isa pratimA kI pratiSThA koTikagaNa kI vajrIzAkhA ke jainAcArya dvArA huI hai aura 'sarasvatI' zabda kA bhI ullekha hai / isake bAda zvetAmbara paramparA meM zrutadevI ke rUpa meM sarasvatI ke ullekha haribhadra (8 vI zatI) aura unake bAda AcAryoM ke kAla se hI milate haiN| tIsarI-cauthI zatI se lekara sAtavIM taka hameM sarasvatI ke ullekha nahIM mile| paMcakalpabhASya kI TIkA meM use vyantara devI ke rUpa meM upasthita kiyA gayA, jo adhika sammAnaprada nahIM thA, kintu haribhadra ne usakI upAsanA vidhi meM use vairATyA, rohiNI, ambA, siddhAyikA, kAlI Adi zAsanadeviyoM ke samakakSa darjA dekara usakA mahattva sthApita kiyA hai, kyoMki kAlI, ambA, siddhAyikA Adi ko jainadharma meM zAsanadevatA kA sammAna prApta hai / zvetAmbara paramparA meM zrutadevI sarasvatI kI upAsanA-vidhi ke sAhityika pramANa lagabhaga 8 vI zatI se milane lagate haiM / jahA~ taka sarasvatI kI pratimA ke purAtAtvika pramANoM kA prazna hai, ve prathamatayA to mathurA se upalabdha sarasvatI kI pratimA ke AdhAra para IsA kI dvitIya zatI se milane lagate haiM, kintu jaina paramparA meM bahuta hI sundara sarasvatI pratimAe~ pallU (bikAnera) aura lADanU Adi se upalabdha haiM, jo 9vIM, 10vIM zatI ke bAda kI haiM / jahA~ taka acela digambara paramparA kA prazna haiM, usameM bhI zrutadevI sarasvatI ke ullekha paryApta paravartI haiM / kasAyapAhuDa, SaTkhaNDAgama, mUlAcAra, bhagavatI ArAdhanA, tiloyapannattI, dvAdaza anuprekSA (bArasANuvekkhA) evaM kundakunda ke grantha samayasAra, niyamasAra, paMcAstikAyasAra, pravacanasAra Adi meM hameM kahIM bhI AdyamaMgala meM zrutadevatA sarasvatI kA ullekha nahIM milA hai| yahA~ taka ki tattvArtha kI TIkAoM jaise sarvArthasiddhi, rAjavArtika, zlokavArtika meM tathA SaTakhaNDAgama kI dhavalATIkA aura mahAbandha TIkA meM bhI maMgala rUpa meM zrutadevI sarasvatI kA ullekha nahIM hai| mahAbandha aura usakI TIkA meM maMgala rUpa meM jina 44 labdhipadoM kA ullekha hai - unameM bhI kahIM sarasvatI yA zrutadevatA kA nAma nahIM hai / jJAtavya hai ye hI labdhipada, zvetAmbara paramparA meM sUrimantra ke rUpa meM tathA praznavyAkaraNa nAmaka aMga Agama meM bhI upalabdha
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 haiM / jinameM aneka prakAra ke labdhidharo evaM prajJAzramaNoM ke ullekha haiM, kintu unameM bhI zrutadevI sarasvatI kA koI ullekha nahIM hai / vidvatvarga ke lie yaha vicAraNIya aura zodha kA viSaya hai / jahA~ taka merI jAnakArI hai, digambara paramparA meM sarvaprathama paM. AzAdhara (13 vIM zatI) ne apane grantha sAgAradharmAmRta meM zrutadevatA kI pUjA ko jinapUjA ke samatulya batAyA hai / ve likhate haiM__ ye yajante zrutaM bhaktyA te yajante'JjasA jinaM / taM kiJcidantaraM prAhurAptA hi zrutadevayoH // 2/44 // merI jahA~ taka jAnakArI hai, digambara paramparA meM kundakunda praNIta mAnI jAne vAlI dasa bhaktiyoM meM zrutabhakti to hai, kintu vaha zrutadevI sarasvatI kI bhakti hai, yaha nahIM mAnA jA sakatA hai / 'zrutadevayoH' yaha pada bhI sarvaprathama sAgAra dharmAmRta meM hI prApta ho rahA hai| merI dRSTi meM AcArya malliSeNa viracita 'sarasvatI mantrakalpa' usa paramparA meM sarasvatI upAsanA kA prathama grantha hai / merI dRSTi meM yaha grantha bArahavIM zatI ke pazcAt kA hI hai / jahA~ taka zvetAmbara paramparA kA prazna hai, merI jAnakArI meM usameM sarvaprathama 'sarasvatIkalpa' kI racanA AcArya bappabhaTTIsUri (lagabhaga 10 vIM zatI) ne kI hai| yaha kalpa vistAra se sarasvatI kI upAsanA vidhi tathA tatsambandhI mantroM ko prastuta karatA hai| AcArya bappabhaTTIsUri kA kAla lagabhaga 10 vIM zatI mAnA jAtA hai / zvetAmbara paramparA meM sarasvatI kA eka anya stotra sAdhvI zivAryA kA milatA hai isakA nAma 'paThitasiddha sArasvatastava' hai| sAdhvI zivAryA kA kAla kyA hai ? yaha nizcita rUpa se jJAta nahIM hai| isake pazcAt zvetAmbara paramparA meM jinaprabhasUri (lagabhaga 13 vI - 14 vIM zatI) kA zrIzAradAstavana milatA hai, yaha AkAra meM saMkSipta hai, isameM mAtra 9 zloka haiM / isake atirikta eka anya zrIsarasvatI stotra upalabdha hotA hai, isameM mAtra 17 zloka haiN| isake kartA bhI ajJAta haiN| inameM bappabhaTTIsUri kA sarasvatI kalpa hI aisA hai, jisameM sarasvatI upAsanA kI samagra paddhati dI gaI hai / yadyapi yaha paddhati vaidika paramparA se pUrNataH prabhAvita pratIta
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 anusandhAna 48 hotI hai| jahA~ taka sarasvatI ke pratimA lakSaNoM kA prazna hai / sarvaprathama kharataragaccha ke vardhamAnasUri (14vIM zatI) dvArA racita 'AcAra dinakara' nAmaka grantha kI pratiSThAvidhi meM nimna do zloka milate haiM - OM hrIM namo bhagavatI brahmANi vINA pustaka / __ padmAkSasUye haMsavAhane zvetavarNe iha SaSThi pUjane Agaccha // punaHzvetavarNA zvetavastradhAriNI haMsavAhanA zvetasiMhAsanAsInA caturbhujA / zvetAbjavINAlaGkatA vAmakarA pustakamuktAkSamAlAlaGkRtadakSiNakarA ! / - AcAra dinakara pratiSThAvidhi jahA~ taka digambara paramparA kA prazna hai, usa paramparA ke grantha 'pratiSThAsAroddhAra' meM sarasvatI ke sambandha meM nimna zloka upalabdha haiM / vAgvAdinI bhagavati sarasvatI hI namaH, ityanena mUlamantreNa veSTayet / oM hI mayUravAhinyai namaH iti vAgdevatAM sthApayet // _ - pratiSThAsAroddhAra donoM paramparAoM meM mUlabhUta antara yaha hai ki zvetAmbara paramparA meM sarasvatI kA vAhana haMsa mAnA gayA hai, jabaki digambara paramparA meM mayUra / haMsa viveka kA pratIka hai sambhavataH isIlie zvetAmbara AcAryoM ne use cunA ho / phira bhI itanA nizcita hai ki sarasvatI ina pratimA lakSaNoM para vaidika paramparA kA prabhAva hai / sAtha hI usase samarUpatA bhI hai / mathurA se prApta jaina sarasvatI kI pratimA meM mAtra eka hAtha meM pustaka haiM, jabaki paravartI jaina sarasvatI mUrtiyoM meM vINA pradarzita haiM / C/o. prAcya vidyApITha dupADA roDa, zAjApura (ma.pra.)
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 73 PURN: gha. devI AryAvatI kA citra (mathurA) lagabhaga 2rI zatI. . .. . This SHES S: A Pun Canu2 -- CTS HEA LITMENT abhilekha kA hindI rUpAntaraNa varSa 54 (zak saMvat) ke caturtha mAsa (kArtika) kI dazamI ke sarasvatI kI pratimA siMha ke putra govA ne Aryahasta-hastI ke ziSya gaNI Arya mAghahasti ke ziSya vAcaka Arya deva keTTiya sthAnIyakula ke sadupadeza se sarva logo ke kalyANArtha sthApita kI / sxye AP.AAX-2 ne Ticn.
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 anusandhAna 48 zrI bAlacandrAcArya evaM zrI RddhisAgaropAdhyAya racita nirNaya prabhAkara : eka paricaya ma. vinayasAgara grantha kA nAma 'nirNaya prabhAkara' dekhakara socA ki yaha kisI zAstrIya carcA kA grantha hogA kintu, kartA ke rUpa meM zrI bAlacandrAcArya evaM zrI RddhisAgaropAdhyAya dekhakara vicAra AyA ki sambhavataH kharataragaccha kI jo dasavIM maNDovarA zAkhA zrI jinamahendrasUri se udbhUta huI thI, zAyada usI sambandha meM carcA ho / sahasA vicAra AyA ki yaha zAkhAbheda ke vicAra-vimarza kA grantha nahIM ho sakatA, kyoMki isake praNetA zrI bAlacandrAcArya maNDovarA zAkhA ke samarthaka the aura zrI RddhisAgaropAdhyAya bIkAnera kI gaddI ke samarthaka the / donoM ke alaga-alaga chora the / ataeva eka hI grantha ke donoM praNetA nahIM ho sakate / taba phira yaha vicAra huA ki isa grantha ko nikAlakara avazya avalokana kiyA jAe / grantha nikAlakara dekhA gayA to dimAga cakkara khA gayA ki yaha grantha to zrI jhaverasAgarajI aura zrI vijaya rAjendrasUrijI ke madhya kA hai jo ki unake vicAra bhedoM ke kAraNa utpanna huA ho / sahasA vicAra kauMdhA ki tapAgaccha ke anekoM udbhaTa vidvAna hote hue bhI kharataragaccha ke vidvAnoM ko nirNaya dene ke lie kyoM paJca banAyA gayA aura unase nirNaya dene ke lie kahA gayA ? vAstava meM kharataragaccha ke donoM vidvAna apane-apane viSaya ke prauDha vidvAna the aura gacchIya saMskAroM ke poSaka hote hue bhI mAdhyasthya, sAmaJjasya aura samanvaya ko pradhAnatA dete the| unake hRdaya meM gaccha kA kadAgraha nahIM thA kintu zAstrIya prarUpaNA kA AdhAra aura avalambana thA / ataH ina donoM nirNAyakoM kA saMkSipta paricaya denA Avazyaka hai| bAlacandrAcArya:- kharataragaccha ke maNDovarA zAkhA ke antargata AcArya kuzalacandrasUri hue, unake ziSya upAdhyAya rAjasAgaragaNi, unake ziSya
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 75 upAdhyAya rUpacandragaNi aura unake ziSya zrI bAlacandrAcArya hue / inakA janma saMvat 1892 meM huA thA aura dIkSA 1902 kAzI meM zrI jinamahendrasUri ke karakamaloM se huI thI / dIkSA nAma vivekakIrti thA aura zrI jinamahendrasUri ke paTTadhara zrI jinamuktisUri ne inako diGmaNDalAcArya kI upAdhi se suzobhita kiyA thA / ye Agama sAhitya aura vyAkaraNa ke dhurandhara vidvAna the| kAzI ke rAjA zivaprasAda sitAre-hinda inake pramukha upAsaka the / antima avasthA meM tIna dina kA anazana kara vaizAkha sudI 11, vikrama saMvat 1962 ko inakA svargavAsa huA thA / RddhisAgaropAdhyAyaH- mahopAdhyAya kSamAkalyANajI kI paramparA meM dharmAnandajI ke 2 pramukha ziSya hue- rAjasAgara aura RddhisAgara / inake sambandha meM koI vizeSa aitihya jAnakArI prApta nahIM hai / ye ucca koTi ke vidvAn the, sAtha hI camatkArI aura mantravAdI bhI the / vRddhajanoM ke mukha se yaha jJAta hotA hai ki daivIya mantra zakti se inheM aisI vidyA prApta thI ki ve icchAnusAra AkAzagamana kara sakate the| vizva prasiddha AbU tIrtha kI aMgrejo dvArA AzAtanA hote dekhakara inhoMne virodha kiyA thA / rAjakIya kAryavAhI (adAlata) meM samaya-samaya para svayaM upasthita hote the aura anta meM tIrtha rakSA hetu sarakAra se 11 niyama pravRtta karavAkara apane kArya meM saphala hue the, aisA khImela zrIsaMgha ke vRddhajanoM kA mantavya hai / saMvat 1952 meM inakA svargavAsa huA thA / jaina zAstroM aura paramparA ke viziSTa vidvAn the / inhIM kI paramparA meM inhIM ke ziSya gaNanAyaka sukhasAgara paramparA prArambha huI jo Aja bhI zAsana sevA meM sakriya hai| praNetAoM kA paricaya dene ke bAda vAdI aura prativAdI kA paricaya bhI denA Avazyaka hai ataH vaha saMkSipta meM diyA jA rahA hai : vAdI-vijayarAjendrasUriH- inakA janma 1882, bharatapura meM huA thaa| Apake pitA-mAtA kA nAma kesaradevI RSabhadAsa pArakha thA / inakA janma nAma ratnarAja thA / yati zrI pramodavijayajI kI dezanA sunakara ratnarAja ne hemavijayajI se yati dIkSA saMvat 1904 meM svIkAra kI / zrI pUjya dharaNendrasUrijI se zikSA grahaNa kI aura unake daphtarI bane / 1924 meM AcArya
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 anusandhAna 48 pada prApta huA aura vijayarAjendrasUri nAmakaraNa huA / usI varSa kriyoddhAra kiyA / saMvat 1963 pauSa zuklA saptamI ko ApakA svargavAsa huA / saccAritraniSTha AcAryoM meM gaNanA kI jAtI thii| abhidhAnarAjendrakoSa ityAdi ApakI pramukha racanAeM haiM jo ki Aja bhI zodha chAtroM ke lie mArgadarzaka kA kAma kara rahI haiN| inhIM se tristutika paramparA vikasita huI, madhya bhArata aura rAjasthAna meM kaI tIrthoM kI sthApanA kI / tapAgacchIya paramparA meM hote hue bhI inakI paramparA saudharma bRhad tapAgacchIya paramparA kahalAtI hai| prativAdI-tapAgacchIya zrI mayAsAgarajI kI paramparA meM gautamasAgarajI ke ziSya jhaverasAgarajI the / (inake ziSya zrI AnandasAgarasUri jo ki sAgarajI ke nAma se prasiddha the / ) inake bAre meM adhika jAnakArI anyatra upalabdha ho sakatI hai / aisA pratIta hotA hai ki vAdI aura prativAdI arthAt vijayarAjendrasUri aura jhaverasAgarajI meM pA~ca viSayoM ke lekara matabheda utpanna huA, carcA huI aura anta meM nirNAyaka ke rUpa meM ina donoM ne zrI bAlacandrAcArya aura RddhisAgarajI ko svIkAra kiyA / kyoMki ye donoM AgamoM ke jJAtA aura madhyastha vRtti ke dhAraka the / likhita rUpa meM koI pramANa prApta nahIM hotA hai kintu unake dvArA vivAdita pA~ca praznoM ke uttara nirNaya ke rUpa meM hone ke kAraNa yaha sambhAvanA kI gaI hai / racanA saMvat aura sthAna nirNaya-prabhAkara grantha kI racanA prazasti meM likhA hai ki zrI jinamuktisUri ke vijayarAjya meM vaizAkha zukla aSTamI ke dina vikrama saMvat 1930 meM isa grantha kI racanA ratnapurI meM kI gaI / jo ki isa nirNaya ke lie zrIsaMgha ke Agraha para, donoM ko bulAne para ratalAma Ae the / grantha kI racanA upAdhyAya bAlacandra aura saMvigna sAdhu RddhisAgara ne milakara kI hai| zrImacchrIjinamuktisUrigaNabhRdvavarti caJcadguNA sphItyudgIrNayazA gaNe kharatare syAdvAdaniSNAtadhIH /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 rAjye tasya sukhAvahe guNavatAmabhrAgninandakSitau (1930) varSe rAghavalakSapakSadivase candrASTamIsattithau // 1 // yA vAdi-prativAdiyasya tamasA saMpUritA mAlave, nyAyAnyAyavivekakArakamukhAtprAcIkakubsannibhAnnirNItArthakarAptaye kRtisabhA zrIrattrapuryyAmabhUccintAlAbhanimIlikAlayakarI bhavyAvibhAvopamA // 2 // tasyAM pAThakabAlacandragaNibhirnirNanyabhAvaMgataiH saMvegivratiRddhisAgarayutaiH zrIsaMghahUtyAgataiH / siddhAntapratighaprabhAkaranibhaH sandarbha eSa priyaH granthAnvIkSya prakAzito matimatAmbodhAya nirNIya ca // 3 // ina donoM vAdI prativAdiyoM ke madhya meM pA~ca viSayoM para matabheda thA / 1. vAdI :- paramezvara kI jala candana puSpAdika ke dvArA jo dravya pUjA karate haiM usakA phala alpapApa aura adhika nirjarArUpa hai / 77 prativAdI :- jhaverasAgarajI kA kathana hai ki paramezvara kI dravyapUjA kA phala zubhAnubandhI prabhUtatara nirjarArUpa hai / 2. vAdI:- pratikramaNa aura devavandana ke madhya meM cauthI thuI nahIM kahanA cAhie, vaiyAvaccagarANaM Adi pramukha pATha bhI nahIM kahanA cAhie / sAmAyika vandittu meM "sammadiTThidevA ditu samAhiM ca bohiM ca" isa pada meM deva zabda nahIM kahanA / kyoMki, sAmAyika meM cAra nikAya ke devatAoM ke sahayoga kI vAMchA karanA yukta nahIM hai / prativAdI :- caturtha stuti aura vaiyAvaccagarANaM pramukha pATha kahanA cAhie | 3. vAdI :- lalitavistarAkAra zrI haribhadrasUri ke samaya nirNaya ke sambandha meM hai / vAdI 962 varSa mAnate haiM / prativAdI 585 varSa mAnate haiM / 4. vAdI:- sAdhu ko vastraraMjana karanA arthAt dhonA anAcAra hai /
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 anusandhAna 48 prativAdI :- inakA kahanA hai ki yaha anAcAra nahIM hai / 5. vAdI:- pArzvastha Adi ko sarvathA vandana nahIM karanA / prativAdI :- jisameM jJAnadarzana ho aura cAritra kI malinatA ho usako bhI usa guNa ke Azrita vandana karanA cAhie / ye pA~coM prazna jaba nirNAyakoM ke samakSa rakhe gae to unhoMne paMcAgI (mUla niyukti, cUrNi, bhASya, TIkA) sahita Agama sAhitya ko pramANa mAnakara, unake uddharaNa dekara apanA nirNaya diyA / Agama sAhitya aura prakaraNa sAhitya ke atirikta anya kisI kA bhI uddharaNa nahIM diyA hai / yatra-tatra naiyAyika zailI kA bhI prayoga kiyA hai / uddharaNa ke rUpa meM ullekhita granthoM ke nAma akArAnukrama se die gae haiM : aGgacUlikA, anuyogadvAra sUtra-saTIka, AcAradinakara, AcArAMga sUtraTIkA sahita, Avazyaka sUtra niyukti-bRhadvRtti, Avazyaka sUtra (navakAra maMtra-logassa-vaiyAvaccagarANaM pukkharavaradI-siddhANaM buddhANaM-arihaMta ceiyANaM Adi) uttarAdhyayana sUtra-TIkA, upadezamAlA vRtti sahita, oghaniyukti-saTIka, aupapAtika sUtra, catuHzaraNa prakIrNaka, caityavandanabhASya-avacUri-TIkA, jIvAbhigama sUtra-saTIka, jJAtAdharmakathA sUtra-TIkA, kalpasUtra saMdehaviSauSadhI TIkA, TIkAeM, nandIsUtra, nizItha sUtra bhASya-cUrNi-TIkA, paMcavastu TIkA, paMcAzaka TIkA, piNDaniyukti, prajJApanA sUtra, pratiSThA kalpa-umAsvAti, pratiSThAkalpa-pAdaliptAcArya, pratiSThAkalpa-zyAmAcArya, pravacanasAroddhAra-saTIka, bRhadkalpasUtra-bhASya-niyuktiTIkA sahita, bhagavatIsUtra-saTIka, maraNasamAdhi, mahAnizItha sUtra, yogazAstra, rAjapraznIya sUtra, lalita vistarA (caityavandana sUtra TIkA), vyavahAra bhASyacUrNi-TIkA, SaDAvazyaka laghu vRtti, sUtrakRtAMgasUtra, sthAnAMga sUtra sttiik| ina donoM nirNAyakoM ne apane nirNaya meM zrI jhaverasAgarajI ke mata ko paripuSTa kiyA hai aura vAdI zrI vijayarAjendrasUri ke mata kA nirAkaraNa kiyA hai| vRddhajanoM ke mukha se maine yaha sunA hai ki ukta nirNaya ke pazcAt zrI vijayarAjendrasUrijI mahArAja ne ukta nirNaya ko pUrNa mAnyatA dene aura apane mantavya ko badalane kA prayatna kiyA / isI samaya mAlavA aura gor3avAr3ha ke
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUna 2009 79 pramukha zreSThiyoM ne AcAryazrI se nivedana kiyA ki "mahArAja yaha kyA kara rahe ho? hamane Apake mantavya ko svIkAra kara apane samAja se virodha lekara alaga hue haiM, aisI sthiti meM Apa yadi mata badaloge to hama unake sAmane kaise sira U~cA rakheMge ?" aisA bhakta zrAvakoM ke mukha se sunakara apane mantavya para hI dRr3ha rahe aura apane vicAroM ko hI paripuSTa kiyA / tattvaM tu kevalIgamyaM / prati paricaya isa prati kI sAija 11.2 x 20.3 se.mI. hai| patra 71, paMkti 10 tathA prati paMkti akSara lagabhaga 38 haiM / lekhana prazasti nimna prakAra hai : |graMthamAna 1551, iti nirNayaprabhAkarAbhidhaHsaMdarbhaH // samAptoyaH / / zrIrastu kalyANaM // zrImatbRhatkharataragacche zrIjinacaMdrasUrisAkhAyAM: // zrImat 108zrI |paaNpr| munizrImaddevavinayajIH // taccaraNAraviMdamadhukara ivaH / javeracaMdreNa lipikRtaM dakSiNaprAMta pUrNAbhidhanagrAtpArzvabhAge grAmINatale grAmadhye lipIkRtaM caturmAsacakreH // saMvat 1939 kA mItI Azvinazukla navamyAMtithau zukravAsareH / / puNyapavitra bhavatu // zreyabhavatuH ||shrii|| isa grantha meM uddharaNa bahuta adhika die gae haiN| prAcIna hindI bhASA meM likhA gayA hai / jahA~-jahA~ rAjasthAnI zabdoM kA bhI prayoga kiyA gayA haiN| yaha grantha paThana evaM cintanayogya hai| Aja ke yuga meM bhI yaha grantha prakAzana yogya hai|
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 anusandhAna 48 mAhitI : navAM prakAzano 1. bRhatkalpasUtra - pIThikA bhAga 1, niyukti-bhASya-cUrNisameta. pra. prAkRta TeksTa sosAyaTI (PTS.) zreNi naM. 42/1, saM. vijayazIlacandrasUri, rUpendrakumAra pagAriyA; I. 2008, amadAvAda. khaMbhAta, pUnA ane pATaNanI kula cAra tADapatra prationA AdhAre taiyAra karavAmAM AvelI cUrNi-vAcanA A grantharUpe prathamavAra ja prakAzita thaI che. bIjI badhI bAbatone gauNa karIne zuddha vAcanA taiyAra karavAno prayAsa AmAM thayo che. antamAM gAthAkramarUpa eka pariziSTa Apela che. bIjAM vividha pariziSTo ApavAno upakrama che ja, paNa te AgaLanA bhAgomAM yathAvakAza ApavAmAM Avaze. AgaLanA vibhAgomAM cUrNi sAthe vizeSa cUrNi paNa ApavAno upakrama che. 2. uttarajjhayaNANi (bhAga 1, 2) (upAdhyAyazrIkamalasaMyama viracita - sarvArthasiddhiTIkAsahita) prakAzaka : bhadraMkara prakAzana, amadAvAda, vi.saM. 2065 A TIkA- prathama saMzodhana munirAjazrI jayantavijayajIe karyu hatuM. ane prakAzana vi. 1984 mAM 'lakSmIcandra jaina lAyabrerI' dvArA pratAkAre cAra bhAgamAM karavAmAM AvyuM hatuM. tenuM A punaH sampAdana paMnyAsa zrI vajrasena vijayajIe karyu che. sAdhvIjI zrIcandanabAlAzrIjIe temane A kAryamA sahayoga Apyo che. prakAzana sundara thayuM che. upayogI pariziSTothI grantha alaMkRta banyo che.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Phoeboc CLAST NAAmeaggion ROM RECZA HA bYOCS 000 ap10/ROY AGRom cakrAkAre rAsa letA puruSa- dRSTibhrama pedA karatuM citra. FJ t chinomanternational O rvale Personal use bly Vo d iorary.org