vastupalnu vidyamandal ane bija lekho

Author(s): Bhogilal J Sandesara
Publisher: Jain Office

Page 9

વસ્તુપાલનું વિઘામડળ અને બીજા લેખે અને અર્જુનની મૈત્રી, રેવતક ઉપર તેમને વિહાર અને છેવટે અજુને કરેલું સુભદ્રાનું હરણ–એ મહાભારતીય પ્રસંગને ૧૬ સર્ગોમાં કવિત્વપૂર્ણ રીતે વર્ણવતું, નરનારાયણનંદ નામે મહાકાવ્ય તેણે રચ્યું છે. ગૂર્જરદેશના જ એક પૂર્વકાલીન મહાકવિ માઘના શિશુપાલવધની રીતિએ લખાયેલું પ્રસ્તુત કાવ્ય કાવ્યવિવેચનાના પ્રત્યેક દષ્ટિકોણથી માઘની એ વિખ્યાત રચનાની સામે માનભર ઊભું રહેવાને પાત્ર છે. આ ઉપરાંત શત્રુંજયમંડન આદિનાથ સ્તોત્ર, ગિરનારમંડન નેમિનાથસ્તોત્ર, અંબિકાસ્તોત્ર આદિ સ્તોત્રો તથા દસ કેની આરાધના એ કાવ્ય વસ્તુપાલે રચેલાં મળે છે. વસ્તુપાલે રચેલાં સુભાષિતો જલણની સુક્તિમુક્તાવલિ અને શાળધરની શાર્ગધરપદ્ધતિમાં ઉદ્ભૂત થયેલાં છે. મેરૂતુંગકૃત પ્રબંધચિન્તામણિ, રાજશેખરકૃત ચતુર્વિશતિપ્રબન્ધ, જિનહર્ષકૃત વસ્તુપાલચરિત, તથા પુરાતન પ્રબન્ધસંગ્રહ આદિ ગૂજરાતમાં જ રચાયેલ પ્રબન્ધામક ગ્રન્થમાં પણ વસ્તુપાલની સંખ્યાબંધ સૂક્તિઓ મળે છે. સૂક્તિઓની રચનામાં વસ્તુપાલન વિશિષ્ટ આદર હતો એટલું જ નહીં પણ સૂક્તિરચનામાં તેની કવિપ્રતિભાનું વિશિષ્ટય પ્રકટ થતું હતું એમ જુદા જુદા પ્રબન્ધમાં ઉદ્ભૂત થયેલા કેઈ અજ્ઞાતનામ કવિના નીચેના શ્લોક ઉપરથી જણાય છે.
पीयूषादपि पेशला शशधरज्योत्स्नाकलापादपि स्वच्छा नूतनचूतमभरिभरादप्युलसस्सौरमाः । વાધેશ્વસામસૂmવિરદાદા :
केषां न प्रथयन्ति चेतसि मुदं श्रीवस्तुपालोक्तयः ।। સોમેશ્વરે પણ પોતાના “ઉલ્લાઘરાઘવ” નાટકમાં આ જ, વસ્તુનું સમર્થન કરતાં કહ્યું છે કે
अम्भोजसम्भवसुता वक्त्राम्भोजेऽस्ति वस्तुपालस्य ।. .
यद्वीणारणितानि भूयन्ते सूक्तिदम्भेन... .. : વસ્તુપાલની કાવ્યકલાની મૌલિકતા વર્ણવતાં એ જ કવિ પિતાની આબુપ્રશસ્તિમાં લખે છે કે –