Book Title: Yogvarttikam
Author(s): Vigyanbhikshu, Ramkrushna Shastri, Keshav Shastri
Publisher: Vigyanbhikshu Ramkrushna Shastri Keshav Shastri

View full book text
Previous | Next

Page 265
________________ योगवार्तिकम् । २५१ रागस्तिष्ठति तदा तदानिवृत्तये पूर्ववत्सर्वजतासाधकं संयमान्तरमाह । क्षणततक्रमयोः संयमाद्दिवेकजं ज्ञानम् । ५१ ॥ विवेकात्पर्वसूत्रोक्तात्सत्त्वपुरुषान्यताख्यात जायमानं विवेकजं ज्ञानम् इतरध्यावृत्ततया सर्ववस्तूनामशेषविशेषैः साक्षात्करणमिति यावत् । तत् क्षणततक्रमयोः संयमादपि भवतीत्यर्थः । प्रतिक्षणं सर्व वस्तु परिणमते अतः क्षणेषु तत्क्रमेषु च संयमेन साक्षात्कारे सति सर्ववस्तूनां सर्वपरिणामततक्रमयोरपि ज्ञानात सर्वस्य वस्तुनो विवेकेन ज्ञानं भवतीति भावः । यद्यपि अपिशब्दः सूत्रे नास्ति तथापि ततश्च विवेकजं ज्ञानमित्यागामिभाष्यगम्यः। तणशब्दार्थ दृष्टान्तेन प्रतिपादति। यति। यथा लोष्टादेर्भिदनमानस्य यस्मित्रवयवे परिमाणापकर्षकाष्ठा सोपकर्षावधिः सत्त्वादिगुणविशेषः परमाणुः । एवं कालस्यापकर्षावधिभूतो ऽवयविशेषः पर्वापरांशशन्य इत्यर्थः। क्षणस्य लक्षणान्तरमाह। यावता ति। जह्मादित्य. नेनैकं लक्षणं संपदोतेति च लक्षणान्तरम् । अन्यथा वैयात् । अवविद्रव्यस्य देशत्यागो बहुतणेनापि कदाचिदति अवयवानां क्रमेण संचारादित्यक्तम् । परमाणुरिति। अवयविनो देशस्य क्रियया अनेकक्षणेन जनितं देशत्यागादिकं व्यावतयितुं चलित इत्युक्तम् अत्र दृष्टान्तादिना परसूत्रेण च सातादेवाचार्येण परमाणुवचनात् । वैशेषिकोतपरमाणवोप्यस्माभिरभ्युपगम्यन्ते ते चास्मदर्शने गुणशब्दवाच्या इत्येव विशेषः । न चानेकात्मकथिव्यादिभूतपरमाणुरेवात्र वाक्ये परमाणुशब्दार्थी युक्तः । अत्र भूतरूपविशेषस्याप्रष्टततया द्रव्यशब्दस्य विशेषपरत्वे प्रमाणाभावात् साव. यवस्य पृथिव्यादिपरमाणनिरषयवकालपरमाणुदृष्टान्तानुपपत्तेश्च । न च प्रकृतेरणपरिमाणासिद्धिः । परंपरया प्रथिव्यादिभावापनानां गुणानां परिमाणाकालायां न्यायवैशेषिकसिद्धाणुपरिमाणस्यैव यहणौचित्यात स्वशास्त्रानुक्ततया परोक्तमविरोधि चेति न्यायेन परोक्तपरिमाणस्यैवादर्तव्यत्वात्। न चास्मदर्शने गुणाख्यप्रकृर्विभुत्वमेवावगम्यतति वाच्यम् । अन्तःकर. णाकाशहेतुगुणानां विभुत्वेन तदुपपत्तेः । सर्वगुणानां विभुत्वे सम्बोटा परिणामहेतुताभसंयोगादासंभवादिति । तस्मात्सिद्धमणुपरिमाणा अपि Jain Education International For Personal & Private Use Only www.jainelibrary.org

Loading...

Page Navigation
1 ... 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330