Book Title: Yogvarttikam
Author(s): Vigyanbhikshu, Ramkrushna Shastri, Keshav Shastri
Publisher: Vigyanbhikshu Ramkrushna Shastri Keshav Shastri

View full book text
Previous | Next

Page 298
________________ २९४ योगवार्तिकम् । अग्न्यादौ च स्वभासत्वमेव नास्तीति वयति । अतो न तत्रापि व्यभिचारः, दृष्टान्ते च सर्वदेव स्वप्रकाश्यत्वाभावोस्तीति । अत्र च कर्मकर्तृ. विरोधो विपक्षबाधकस्तर्कः कर्मकर्तृविरोधे च स्वस्मिन्स्वसंयोगानुपपत्तिस्तर्कः । तथा च वक्ष्यति । प्रकाशश्चायं प्रकाश्यप्रकाशसंयोगे दृष्टो न स्वरूपेस्ति संयोग इति । तथा परसमवेतक्रियाफलभागित्वरूपकर्मत्वं न क्रियाश्रये कर्तरि संभवतीति । आधुनिकवेदान्तिब्रुवास्तु चित्तादिकं न द्रष्ट दृश्यत्वादित्येवं प्रयुञ्जते । पुरुषस्तु कर्मकर्तृविरोधादृश्य एव न भवति पुरुषगोचरस्तु व्यवहारः पुरुषसतैव पुरुषेण भवति प्रकाशगोचरव्यवहारे प्रकाशान्तरानपेक्षादर्शनादित्याहुः । तत्र । चित्तवृत्तावप्येवं परैदृश्यत्वस्य सुवचतया चित्तातिरिक्तपुरुषसिद्धानुपपत्तेः । वृत्तिगोचरव्यवहारस्यापि स्वरूपसत्या वृत्त्यैव वक्तुं शक्यत्वात प्रकाशगोचरव्यवहारमाने प्रकाशानपेनेत्येव हि दृष्टं तत्र चित्तं वा पुरुषो वेति न कश्चन विशेषः । अपि च स्वप्रकाशं निरज्जनमित्यादिश्रुतिस्मृत्युक्तं स्वप्रकाशत्वमप्यदृश्यत्वे सति पुरुषस्य यथाश्रुतं नोपपोत यौगिकार्थत्यागात् । किं च पुरुषानप्ठफलाजनकत्वेनात्मतत्त्वाकारा चित्तवृत्तिः प्रमाणमेव न स्यादित्यादिदोषप्रक्तिरिति । कर्मकर्तृविरोधस्तु पुरुषस्य ज्ञेयत्वोप नास्ति चेतनप्रति. बिम्बितबुद्धित्तिव्याप्यत्वरूपस्यैव जेयत्वस्य पदवदेव बुद्धिवृत्त्यारूढरूपो दृश्यो दर्पणारूढमुखवत् केवलस्तु द्रष्टेति प्रकारभेदात्कथं कर्मकर्तृवि. रोध इति दिक् । कर्मकर्तृविरोधस्तु बौद्धमतएव भवति चित्तातिरिक्त द्रष्ट्रनभ्युपगमेन करणान्तरानभ्युपगमेन च द्रष्टरि साक्षादेव स्वप्रतिबि. म्बादेरनुपपत्तिरिति चित्तस्य स्वाभासत्वेग्निदिति परोक्तदृष्टान्तस्यासि. द्विमाह । न चाग्निरत्रेति । अत्र स्वाभासत्वे न ह्यग्निरिति याग्निः पूर्व तमसा पिहितः पश्चादात्मानं प्रकाशयतीति क्वचिदृष्टं स्यात्तदाग्नेः स्वप्रका. श्यत्वं पुरुषस्येव सिद्धोत तदेव तु नास्तीत्यर्थः । ननु पुरुषोपि प्रकाश. स्वरूप एव सर्वदा तमस्तु बुद्धिरत्तरेव प्रतिबन्धकमिति चेत्सत्यम्। तथापि बुद्धिवृत्त्याख्यकरणाभावकाने स्वात्मानमविषयीकृत्य करणकाले विषयीकरोतीत्ययमग्नितो विशेषोस्त्येवातः प्रकाशस्वरूपतादिसाम्येपि पुरुषः स्व. - Jain Education International For Personal & Private Use Only www.jainelibrary.org

Loading...

Page Navigation
1 ... 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330