Book Title: Yogvarttikam
Author(s): Vigyanbhikshu, Ramkrushna Shastri, Keshav Shastri
Publisher: Vigyanbhikshu Ramkrushna Shastri Keshav Shastri
View full book text ________________
২০০
योगवार्तिकम् । इत्यादिनेति । तदेवं मोक्षयोग्यं चित्तं तत्प्रसनेतरचित्तस्य बन्धप्रकारश्च दर्शितः पुरुषे चित्तद्वारकबन्धस्य स्वाभाविकत्वे मोक्षासंभवात् कर्मवासनादिमूलकत्वे तु तदुच्छेदतो मोक्षो घटतति इदानी मातोपपत्तये ऽनाट्यसंख्यानामपि वासनानामत्यन्तोच्छेद उपपादयते ।
हेतुफलाश्रयालम्बनैः संग्टहीतत्वादेषामभावे तदभावः ॥ ११ ॥
वासनाहेतुः संसारचक्रं तस्यापि हेतुरविझेत्यतो ऽविझैव हेतुशब्दार्थ इत्याह । हेतुरित्यादिना इत्येष हेतुरित्यन्तेन । हेतुः संसारचक्रमित्यन्वयः । संसारचक्रस्य ज्ञानकर्मवासनाहेतुत्वे हेतुगर्भविशेषणं प्रवृत्तमिदं षडरमिति । धर्माधर्मसुखदुःखरागद्वेषरूपेणारषदेणाविद्यादण्डप्रेरितेन भ्रमितं भवतीत्यतो वासनाहेतुरित्यर्थः । कुलालचक्रस्य हि दण्डेन शला. काप्रेरणे कृते वेगाख्यः संस्कारो भवति येन क्रियत्काल स्वयमपि भ्रमति तदुदेव भ्रामितं संसारचक्र वासनाहेतुरिति भावः । चक्रप्रवर्तकं दण्डमाह। अस्य चेति । नेत्री भ्रामिका तथा च सर्ववासनोदये ऽविद्यैव मूलकारणम् । अविद्याक्षये च विहिनिषिद्धकर्मणां सत्त्वे ऽपि संसारचक्रभ्रमणान वास. नोदय इत्याशयः । हेतुमुपसंहरति । इत्येव हेतुरिति । अविद्या हेतुर्वासनाया इत्यर्थः । फलं त्विति । यं पुरुषार्थमुद्दिश्य धायुत्पत्रं तदेव वासनानामपि फलं कर्मवासनयोरन्योन्यसहकारित्वादित्यर्थः । ननु फलेन कथं कारणस्य नियमरूपः संग्रहः कथं वा फलाभावे कारणाभावः फलाभाव. कालेपि कारणस्य सत्त्वादित्याशङ्कायामाह । न झपूर्वापजन इति । अप. र्वस्य सत उपजनो जन्म हि नास्तीत्यर्थः । तथा सत्कार्यस्वीकारणानागतावस्यफलेन व्याप्तो वर्तमानहेतुर्भवत्येवेति भावः । आश्रयमाह । मनसित्वति । साधिकारं पुरुषार्थवत् । अत्र प्रलये वासनासत्त्वस्यानुरोधेन वासनाश्रयमनसो नित्यत्वभिप्रेत्य साधिकारमिति विशेषणम् अन्यथाधिकारसमाप्ती मन एव न तिष्ठतीति विशेषणं व्यमिति । पालम्बनमाह । यदभिमुखमिति । मोक्षकाले कामिनीरूपादीनां रागवासनाव्य
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
Loading... Page Navigation 1 ... 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330