Book Title: Yogvarttikam
Author(s): Vigyanbhikshu, Ramkrushna Shastri, Keshav Shastri
Publisher: Vigyanbhikshu Ramkrushna Shastri Keshav Shastri
View full book text ________________
योगवार्तिकम् । सतीश्वरोपाधेरपि परिच्छिन्नत्वापत्त्या ईश्वरस्य विभुत्वश्रुतिस्मृतियुक्तिविरोधात् । यथा तु वैशेषिका नैयायिकाश्चाकाशस्य विभुनित्यस्यापि श्रोत्रादिरूपेण कार्यतां देहेन सह गमनादिकं चौपाधिकतयाभ्युपगच्छन्ति तथैव विभुनित्यानां जीवचित्तानां मलिनदर्पणवदवियाकामकावत. प्रकाशशक्तीनां मन्दप्रकाशस्वभावानां वा बाह्मसत्त्वान्तरोपष्टम्भाज ज्ञाना. दिहेतुः परिणामविशेषः सादा जायते 'कार्यापाधिरयं जीवः कारणोपाधिरीश्वर'इति श्रुतेः स एव परिणामः स्वल्यमहच्छरीरभेदेन संकोचविकाशशीलो भवति इत्येवमाचार्यः पतञ्जलिरभ्युपगच्छतीत्यर्थः । अत्र च वृत्तिः प्रदीपशिखावव्यरूपः परिणाम इति प्रागेवोक्तम् । न तु तणदुयावस्थायी ज्ञानेच्छादिर्गुणः सर्गायुत्पचित्तस्य प्राकृतप्रलयपर्यन्तावस्थानस्येहलोकपरलोकगमनादेश्च श्रवणादिभिरस्या वृत्तेर्घटपटादाकारतैवा.
हाज्ञानशब्दवाच्येति । तदेवं वैशेषिकाणामाकाशवत अस्माकं चित्त. मपि नित्यानित्योभयरूपमिति सिद्ध, विशेषस्त्वयं यत्तैराकाशस्य त्ररूपेण जन्यता कर्णशष्कुल्योपाधिकोष्यते अस्माभिस्तु गुणान्तरसंभेदात यथार्थ एव महदादिरूपेण प्रकृत्याख्यसूत्मचित्तस्य परिणाम इष्यतइति । एतेन विभुनित्यत्वेप्याकाशस्य कार्यत्वमपि व्याख्यातम् । शब्दादिहेतुपरिणामविशेषरूपेण कार्यत्वं श्रुतिस्मृतिसिद्धं विरोधाभावादिति दिक् । ये तु वैशेषिकाश्चित्तम् अण्खेव सर्वदाभ्युपगच्छन्ति । तन्मते एकदा पञ्चेन्द्रियैः पञ्चवृत्त्यनुपत्तिः चक्षुःश्रोत्राविरुद्धदेशतया अणास्तदुभयसंब. न्धस्य एकदानौचित्यात इत्यादीनि दूषणानि ऊह्मानि । 'युगपज्जाना. नुत्पत्तिर्मनसो लिङ' मिति न्यायसूत्रे च सदा सर्वजत्वाभाव एव मनाख्यकरणे लिङ्गत्वेनोपन्यस्तो न त्वेकर्दोन्द्रयद्यवृत्त्यभावः हेत्वसिद्विदोषापत्तेरिति । वृत्ती संकोचविकाशयोः कारणमाह । तच्चेति । तच्च संकोचविका. शनं धर्माधर्मादिरूपनिमित्तापेक्षया भवति अनादित्वाच्चात्र नान्योन्याश्रय इति । ननु धर्मादेरेव चेच्चित्तत्तिविकाशाई शरीरादिधर्मेस्तुतिदानादिभिरेव ज्ञानादिसंभवे दुष्करयोगापेक्षा न युक्तत्याशङ्कायामाह । निमित्तं चति । अभिवादनादीति । आदिशब्देन निन्दापरस्वादानातिक्रमादीन्य.
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
Loading... Page Navigation 1 ... 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330