________________
૧૨૪ સુવાસ : આષાઢ ૧૯૯૫
(૧) મીઠી ખાજોટી' એટલે પિતાના હકક પૂરતી જ અને અનાયાસે આવી પડતી લાંચ લેવી તે; (૨) “ખારી ખાટી' એટલે પિતાના હક-નાહકને વિચાર નહિ કરતાં જે બાજુએથી લાંચ મળે તે કોઈ પણ પાછી નહિ ઠેલતાં રવીકારવી તે; અને (૩) “હડકઈ ખાજોટી’ એટલે પોતે લાંચ માટે પાસ કેર વર્તાવી જેમ આવે તેમ, ત્યાં ત્યાંથી લાવો લાવો’ એવી રીતની લાંચ સ્વીકારવાની નીતિ અખત્યાર કરવી તે. હવે થોડી કાવ્યપ્રસાદી–
- “ ચાય અને છાય" (શ્રી. દુલેરાય કારાણીને આ કાવ્યમાં ચા અને છાસ વચ્ચે એક કાલ્પનિક રમૂજી સંવાદ ગૂંથેલે છે )
ચાય અચી ચેં છાય કે, “ખણ તોડને પાર, આહ હવા તિત તું ન, ઈ મો ધારો ટાણે મોટા
કર હાણે કચ્છડે મિજા. " (અર્થાત ) ચાએ આવી છાસને કહ્યું કે, “હવે હારા “પટલાપેટલી” સંભાળી લે! કેમકે “જ્યાં હું હોઉં ત્યાં તું ન હોવી જોઈએ એવો મહારે રિવાજ છે. આથી જ કહી દઉં છું કે હવે તું સમયસર કરછમાંથી ટળી જઈ હારા માર્ગમાંથી દૂર થા ! ” ચા અને છાસ એક બીજાના દોષ કાઢી લડે છે – છાસ : ફૂલાણું-ફતી અને, અબડાણ અણભંગ,
રોમાં પણ ધીરે જિતે, ઝારે જેડા જંગ,
પેઓ પ્રસંગ
ત કુમામ કે તું ક૭ જા ... , ભાવાર્થ જે કચ્છના શુરવીરો જેવાકે ફૂલાણી, તેંહમહમદ જમાદાર (કચ્છને કોમવેલ) વગેરેએ “ઝારાનું યુદ્ધ' જેવાં પ્રખ્યાત યુદ્ધો યોજ્યાં તે કચ્છના પણ ત્યારે શરણે આવવાથી હું હાલહવાલ કરી નાખ્યા !
કલજુગ તું કાલકા, ફેર ઇન મેં ન જરા,
કપ-રકાબી– કીટલી ખપ્પર તેજ ખરા.
: આ કલિયુગના પ્રતીકરૂપ તું ખરેખર કાલાકામા જ છે; (હારા પરરૂપે હે કપ–સેસર ને કીટલી ધારણ કર્યા છે !
ચા : અઈ છારી છાયતું, આઉં અમીરી ચા,
કાણી મુંજી ભેણને, કાવો મુંજો ભા,
અય આફીણ અસાંજે, સગો વડે બાપા. ભાવાર્થ તું તે દુર્ગધ મારતી છાસ છે ત્યારે હું તે “અમીરી ચા' કહેવાઉં છું કે જેની કાકી બહેન છે કા ભાઈ છે ને અફીણ જેવો મટે વડીલ છે! .
ચા: મુડધા મુંજે ના સુણી, ઉભા થી અલભત્ત ! - ભાવાર્થ મહારું નામ સાંભળીને તે સ્મશાનનાં મૂડદાં પણ ખડાં થઈ જાય છે !
અંતમાં આ બન્ને વચ્ચેનો સંવાદ પૂરો થતાં કવિ કહે છે કે આ લેકોનો કજિયો સાંભળીને દોડી આવેલા માણસને ચા કહેવા લાગી –
માડુડે કે ચાય ચું, હણે હિત ન રાં મીણ ઓઠાં છાયજા, આંઉ કરેલા સાં?
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
