________________
૧૩૮ સુવાસ : આષાઢ ૧૫
આવશ્યકતાઓનો આધાર છે અને જેટલા પ્રમાણમાં આવશ્યકતા વધારે હોય કે ઓછી હેય તેટલા પ્રમાણમાં ઉત્પાદન શક્તિ વધે કે ઘટે છે.
ગમે તે પ્રકારની આબોહવા હોય પણ મજૂરોનું આર્થિક જીવનધોરણ જે સંતોષકારક ન હોય તે ઉત્પાદક શક્તિ બિલકુલ ઓછી હોવાની. ઉત્પાદક શક્તિને આધાર મજૂરને કેવા પ્રકારના અને કેટલા પ્રમાણમાં ખોરાક મળે છે તેની રહેણીકહેણી કેવા પ્રકારની છે તથા તેને આરોગ્યવાળાં–ખુલી હવા અને ઉજાસવાળાં નિવાસસ્થાન મળે છે કે નહીં તેના ઉપર રહે છે. જે મજારોને પેટપૂરતું ખાવાનું પણ ન મળતું હોય, શરીર ઢાંકવા પૂરતાં-ઋતુઓના આક્રમણમાંથી શરીરને રક્ષવા પૂરતાં કપડાં પણ ન મળતાં હોય, તેમને રહેવાનાં ઝુપડો ગંદકીય જગ્યામાં હોય તે પછી તે મજૂરોની ઉત્પાદક શક્તિ ઊંચા પ્રકારની કેવી રીતે થઈ શકે ? હિંદુસ્તાનનો મજૂર ઈગ્લાંડ, અમેરિકા કે જર્મનીને મજૂર કરતાં ઓછી ઉત્પાદક શક્તિવાળો હોય તે તેનાં કારણ, ઉપર બતાવ્યા પ્રમાણે, જીવનનું આર્થિકધોરણ બેહદ કંગાલ, સમાજ અને રાજ્યની તેના જીવન માટેની બેદરકારી અને કંઈક અંશે આબોહવા છે. છે . આબોહવા સારી હોય, જીવનનું આર્થિકધારણ ઊંચા પ્રકારનું હોય તો પછી ઉત્પાદક શક્તિને આધાર મજૂરોની બુદ્ધિમત્તા ઉપર રહે છે. જેટલા પ્રમાણમાં બુદ્ધિ કુશાગ્ર અને માનસિક શક્તિઓ સારા પ્રમાણમાં ખીલેલ તેટલા પ્રમાણમાં ઉત્પાદક શક્તિ વધારે હોય છે. માનસિક શક્તિઓની ખીલવણીને આધાર કેળવણી ઉપર હોય છે એટલે જેટલા પ્રમાણમાં કેળવણું વધારે વ્યાપક અને વ્યવહારૂ તેટલા પ્રમાણમાં મજૂર વધારે કાબેલ અને હોંશિયાર બને છે. પરિણામે તેની ઉત્પાદક શક્તિ પણ વધે છે. યુરોપ, અમેરિકા અને જાપાનના શ્રમજીવીઓની ઉત્પાદક શક્તિ હિંદુસ્તાનના મજૂર કરતાં અનેકગણી વધારે છે કારણ કે હિંદુસ્તાનને મજૂર નિરક્ષર છે, અભણ છે. જ્યારે પેલા કેળવાયેલા અને વ્યવસ્થિત છે. કેળવણીથી વિચારશક્તિ અને કલ્પનાશક્તિ ખીલે છે, અને ઉત્પાદક શક્તિ કલ્પનાશક્તિને આભારી છે. જગતમાં આજે અતુલ ઉત્પાદક શક્તિ માલુમ પડે છે તેનું કારણ વિજ્ઞાનની અસાધારણ શોધળો અને એ બધી શોધખોળ કલ્પનાશક્તિ તેમ જે વિચારશક્તિનું પરિણામ છે. કેળવણી સાથે સંસ્કાર પ્રાપ્ત થાય છે અને સંસ્કારથી ઈચ્છાશક્તિ, પ્રામાણિક્તા, કાર્યક્ષમતા તેમજ નૈતિક ગુણોની ખીલવણી થાય છે.--- જેનાથી મજૂરોનું જીવન ઉન્નત બને છે તેમજ ઉત્પાદન શક્તિને ખૂબ વેગ મળે છે. પરિણામે દેશની ઉન્નતિ થાય છે. એ કારણે જ હિંદમાં આજે પ્રૌઢ શિક્ષણને પ્રચાર થઈ રહ્યો છે.
મજૂર બિચારો કામ કરીને મરી જતો હોય અને તેની મજૂરીના બદલામાં તેને ધાર્યા પ્રમાણે ન્યાયપૂર્વક, પેટપૂરતું વખતસર ન મળતું હોય તે તેની ઉત્પાદક શક્તિ ધીમેધીમે ક્ષીણ થતી જાય છે. સ્વતંત્ર મજૂરોની ઉત્પાદક શકિત કરતાં ગુલામેની ઉત્પાદક શક્તિ અનેકગણું ઓછી હોય છે તેનું કારણ આ છે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
