________________
૧૩૨ - સુવાસ : આષાઢ ૧૯૫ છે, અને આખરે એક ભીષણ મનાવ્યથા પ્રગટાવે છે. ચિત્રામાં રહેલા નિગૂઢ સત્યને ભેદવા તે અથાગ પ્રયત્ન કરે છે. તેની આછી ઝાંખી કેઈકવાર તેને થાય પણ છે, પણ દર્શન પ્રધાનતઃ આવરણયુક્ત જ હોય છે. ચિત્રાની વેદના તે સમજે છે, તેમની બન્નેની વચ્ચે પ્રવર્તતી વિભિન્નતાથી પણ તે અનભિજ્ઞ નથી, પણ એ બધાના મૂળમાં રહેલા પ્રેરકબળને તે સ્પર્શી શકતું નથી. અપાર મંથન પછી એકજ માર્ગ જ છે. પિતા પર થયેલી તેના સહયોગની અસર ચિત્રાને દર્શાવી તે દ્વારા તેના હૃદયમાં પ્રવેશવા પ્રયત્ન કરવો. તે પ્રમાણે આખરે અડગ હિંમતથી બન્ને વચ્ચે રહેલે માયાવી પડદો તે ચરે છે.
અજુન-- યથાર્થ સ્વરૂપે હું તને કદી ઓળખતો લાગતો નથી. મને તું કોઈ સુવર્ણ પ્રતિમામાં છુપાયેલી દેવી જેવી લાગે છે. તારી મહામોલી કૃપાઓને યથાચિત બદલો હું વાળી શકતો નથી. આમ મારો પ્રેમ અપૂર્ણ રહે છે. કેટલીકવાર તારી વિષાદમય દષ્ટિના માર્મિક ઊંડાણમાં, પોતાના જ અર્થની મશ્કરી કરતા હોય એવા તારા રમતિયાળ શબ્દોમાં, સ્મિતના બાણાવરણમાંથી દુઃખની પુણ્યવાલામાં નીકળી પડવા, દેહના વિલાસશિથિલ લાલિત્યને વિદારવા મથતી તારી આત્મકતાની ઝાંખી થાય છે. છૂપાવેશે તે નિજ વલ્લભ પ્રતિ સંચરે છે; પણ એક એવો સમય આવે છે જ્યારે અલંકાર ને દુલે ફગાવી દઈ તે નમ ગૌરવતામાં સુહાતી ઊભી રહે છે. હું એ અંતિમ તુંને-સત્યની એ અપરિહિત ઋજુતાને ઝંખું છું.”
દમ્પતીના અંતરમાં જલતી વ્યથા અજુના ઉદ્દબોધનમાં કેવી હૃદયંગમ કરુણતામાં શબ્દદેહ પામે છે! કેવી હદયદ્રાવક હશે, ચિત્રાની ઊંડી જડાઈ ગયેલી એ વિષાદપૂર્ણ દષ્ટિ ! કેવી અપાર્થિવ ભયાનકતા પ્રસરાવતા હશે, પિતાના જ અર્થની મશ્કરી કરતા તેના રમતિયાળ શબ્દને વિલાસી માર્દવતા નીચે ઊભરાતાં આંસુની હૈયાવરાળને ખંખેરી નાખી, સનાતન દુઃખની પવિત્ર અગ્નિજવાળામાં પ્રગટ થવા મથતી ચિત્રાંગદાનું દર્શન કેવું મર્મભેદી, કેવું ભીષણ હશે !
જે કે અર્જુનનાં વેણ ચિત્રાના હૃદયસોંસરાં ઊતરી જાય છે, છતાં એ કારમાં શબ્દોમાં વાદળાંના આછા આવરણમાંથી પ્રકાશતા સૂર્યની પેઠે નિકટવત સુખની આશા ચમકી રહી છે એ તે સારી પેઠે જાણે છે. જે અર્પવા તે તૈયાર છે તે નમ ગૌરવતાને અર્જુન હવે ઝંખી રહ્યો છે. પણ નિશાન્ધકારઘેર્યા માનવી પર, મધ્યાહ–રવિના ઝગઝગતા પ્રકાશની જેમ, સુખને આ અણધાર્યો ઉદય તેના પર એક તીવ્ર આઘાતની અસર નીપજાવે છે– પણ એ આધાતની નીચે મુક્તિની સરિતા વહી રહી છે. હર્ષ અને શેક, સુખ અને દુઃખ આશા અને નિરાશા, એ આઘાતમાં એકમેકમાં મળી જાય છે. તેમાંથી ઉતભવતી હદયવ્યથાને ભાર આખરે એક તીવ્ર પરિતાપમાં વિલય પામે છે. ચિત્રાને આશ્વાસન આપતાં અજુન કહે છે –
- “આ આંસુ શા માટે વ્હાલી ? હાથવતી મુખ ઢાંકવાનું શા માટે? મેં તને દુઃખ દીધું છે, પ્રિયતમે ? મેં કહ્યું હોય તે ભૂલી જા...હું વર્તમાનથી જ સંતોષ પામીશ. અધારના અદષ્ટ માળામાંથી સંગીતસંદેશ લાવતા કે ભેદી પંખી પેઠે ભલે મને સૌંદર્યની પ્રત્યેક ભિન્ન ભિન્ન ક્ષણ મળે. ભલે સાક્ષાત્કારને કિનારે મારી આશ ધરી હું સદાકાળ બેસી રહું અને એમ મારા દિવસે વીતાવું.....”
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
