________________
૪. સુવાસ આષાત્ ૧ મધુરતાએ સીંચા નારીત્વપૂર્ણ બન્યું છે. માત્ર ચંચળ સંદર્યને માયાપટ જ દૂર થયો છે. : પૂર્વજીવનનું ચિત્રદર્શન આલેખતાં ચિત્રા આગળ ચલાવે છે– “ “રાજતનયા ચિત્રા છું. કદાચ તે દિન તમને યાદ હશે, જ્યારે એક સ્ત્રી અલંકાર અને પ્રસાધનસામગ્રીથી લદાયેલી શિવમંદિરમાં તમારી પાસે આવી હતી. પુરુષ હોય તેમ તે બેશરમ સ્ત્રી તમને સ્નેહ અર્પવા આવી. તમે તેનો અસ્વીકાર કર્યો, તે તમે સારું કર્યું. મારા સ્વામી ! હું તે જ સ્ત્રી છું. તે મારો વેશપલટો હતો. પછી મેં દેના વરદાનથી એક વર્ષ લગી મર્યોએ કદીએ ધારણ ન કર્યું હોય તેવું ઉર્જવલ સ્વરૂપે પ્રાપ્ત કર્યું, અને એ માયાને ભારથી મારા વીરનું હૃદય કંટાળી નાખ્યું................ચેકસ હું તે સ્ત્રી નથી જ........”
ચિત્રાના જે જીવનકાળની આપણે સમીક્ષા કરી તેમાં બે મહાપરિણતિઓ સમાયેલી છે. અર્જુનના પ્રથમ દર્શને પુરુષત્વ કચરાતાં, કામદેવના વરદાનથી ચિત્રા પુનઃ નારીત્વની દીક્ષા પામી શ્રી સંદર્ય ને સુકુમારતાએ વિભૂષિત બને છે. આ પ્રથમ પરિણતિ-જેના વિના તેનું જીવન ગ્રીષ્મઋતુમાં સુકાઈ ગયેલા સરોવરમાં તરફડતા માછલાના સમું બની રહેત, તેને નૈસર્ગિક વિકાસ આપવા સંપૂર્ણ સંદર્ય અનિવાર્ય બન્યું; પણ તે પોતામાં તો હતું જ નહિ એટલે દેવની મદદ યાચવી પડી. આમ તેના જીવનને પૂર્વદેવ ભૂંસાઈ ગયે. પણ દેવનું બક્ષેલું દિવ્ય ને પરમ તોય માયાસ્વરૂપી સંદર્ય છેવટે અકારું થઈ પડ્યું. એ સંદર્યના યોગે પ્રેમનું જે નિર્દોષ, જીવનું ઝરણું ફૂટયું હતું તેને માયાના પ્રચંડ તાપમાંથી બચાવી લેવા સત્યને પ્રગટ કરવા સિવાય બીજો માર્ગ રહ્યો નહિ. તેમાંથી બીજી પરિણતિ -જન્મી જેના વડે પ્રથમનું માયાતવ દૂર થવા છતાં તેના વેગે ચિત્રામાં પ્રગટેલું નારીહૃદય તે પેલા પ્રેમઝરણુનું જળ પીપી કુસુમિત જ રહ્યું. પ્રથમ પરિણતિના આ બચી ગયેલા ચિરંજીવ તત્વે કલ્યાણકારી દ્વિતીય પરિણતિ પ્રગટાવી જેમાં ચિત્રાનું નારીત્વમય છતાં પુરુષધર્મથી અભિજ્ઞ શુદ્ધ ક્ષાત્રરમણનું સત્યસ્વરૂપે પ્રગટ થયું–
અર્જુનને ઉદ્દેશીને ચિત્રાઃ “હું ચિત્રા છું. નયી કે પૂજવાની દેવી ને નથી પતંગિચાની પેઠે બેપરવાઈથી હડસેલી દેવાનું લોકકણનું પાત્ર. ભય અને સાહસના પંથમાં મને તમે તમારી બાજુમાં રાખવાની કૃપા કરશે, તમારા જીવનનાં મહાન કર્તવ્યમાં ભાગ લેવાની મને રજા આપશે, ત્યારે તમે મારા સત્યસ્વરૂપને પિછાનશો. જેને હું મારા ગર્ભમાં પડી રહી છું તે તમારે બાળપુત્ર જન્મશે તો હું તેને બીજે અર્જુન બનતાં શીખવીશ, અને સમય પાકશે ત્યારે તમારી પાસે મોકલીશ, અને ત્યારે છેવટે તમે મને યથાર્થ ઓળખશે. આજ તે હું તમને માત્ર રાજસુતા ચિત્રા જ આપી શકું છું....'
- વસન્ત પૂર્વ ભાખેલા આ સનાતન ફલિત મંગલ સત્યને સ્વીકારતાં અર્જુન તેને હર્ષ આનાથી વધુ સુંદર કયી રીતે વ્યકત કરી શકે ?
“ પ્રિયે મારું જીવન પરિતૃપ્ત છે !”
“ચિત્રાંગદા'નું રસદર્શન એટલે જીવન, પ્રેમ અને શૈર્યનું કલાત્મક વિકાસદર્શન. એ વિકાસદર્શનને ફૂલગૂંથણીમાં ભરી લેતાં રસ અને માધુર્ય, કલ્પના અને કવિતા, ભાવ અને - ભાષા, કલાકૌશલ અને જીવનદર્શન એટલાં વ્યાપક ને વિરાટ, સમૃદ્ધ, ભવ્ય ને તેજવત
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
