________________
ચિત્રાંગદા: રસદર્શન–૧૩૩ અનની આ વિસર્જનભાવનાએ કંઈ જેવીતેવી નથી. આકાંક્ષાપ્રાપ્તિને કિનારે આવી પહોંચેલા માનવી માટે તેના અંતિમ લક્ષ્યમાંથી પરિહરવું કેટલું દુષ્કર હશે ! પાણીની મધ્યમાં રહ્યા છતાં પાણીને સ્પર્શવાને અસમર્થ, અને તેને સ્પર્શવા જતાં તે દૂર અને દૂર ભાગે ત્યારે તૃષાથી જલતા, અભિશત ટેન્ટલસની સંતપ્ત તલસાટ-વેદના તેના સિવાય અન્ય કણ જાણી શકે?–અરે કલ્પી શકે?
આમ અજુન-ચિત્રાની અન્યોન્ય પ્રેમભાવનામાંથી સમર્પણની કલ્યાણકારી ભાવના જન્મી. પ્રેમ ભલે પૂર્ણ ન થાય, પણ પ્રેમના પ્રાણ સમી અર્પણભાવનામાં આનન્દતાં પ્રણયી પ્રણયસિદ્ધિમાં થઈ શકત તે કરતાં ઓછાં કૃત્કૃત્ય નથી થતાં !
મદને મિલન સાધ્યું. વસન્તની સહાયથી રસ પૂરી તેને વિકસાવ્યું. પ્રેમ પરિપૂર્ણ થયે ન થયા એટલામાં દમ્પતી વચ્ચે સૂક્ષ્મ વિભક્તભાવ જજો. ધીમેધીમે તે પ્રબળ બનતાં બન્નેના અંતરપ્રવાહ જુદા પડ્યા. પણ અન્ય સ્નેહને લઈ અંતે તેઓ ત્યાગ અને સમર્પણની મંગલભાવનામાં પુનઃ આત્મલગ્નની સમભૂમિકા પર આવી ઊભાં. હવે એ લગ્ન પરિપૂર્ણ કેમ થાય છે તે જ જોવાનું માત્ર બાકી રહે છે.
અજુનની તેના સત્યસ્વરૂપને અંગીકાર કરવાની ઉત્કટ આકાંક્ષાથી પ્રેરાઈ નવવર્ષના પ્રભાતે ચિત્રા એ ચિરસ્થિત માયાને પડદો વિહારી લેશ પણ ક્ષોભ વિના તેના મૂળ સ્વરૂપમાં પ્રગટ થતાં કહે છે–
મારા હદયના દેવ, તમને પૂજવાને સ્વર્ગવાટિકામાંથી હું અનુપમ સૌંદર્યનાં કુસુમો લાવી. ક્રિયાવિધિ સમાપ્ત થઈ હોય, પુષે કરમાઈ ગયાં હોય, તે લાવો તેમને હું મંદિરમાંથી બહાર ફેંકી દઉં (મૂળ પુરુષવેષમાં પ્રગટ થઇ ) હવે કૃપાશીલ નયને તમારા પૂજારીને નિહાળે...
“જે પુષ્પોથી હું તમારી પૂજા કરતી તેમના જેવી હું સૌંદર્યમાં સંપૂર્ણ નથી. મારામાં ઘણાય દોષો, ઘણએ ક્ષતિઓ છે. મહાન વિશ્વપંથની હું તે એક પ્રવાસી છું. મારાં વસ્ત્ર ગંદાં છે. મારા પગમાં કાંટા ભોંકાઈ લોહી નીકળે છે. કુસુમસૌદર્ય–એક જ ક્ષણનું એ નિષ્કલંક લાવણ્ય મને ક્યાંથી પ્રાપ્ત થાય ? ગર્વપૂર્વક હું તમારી સમીપ જે ઉપહાર લાવું છું તે એક સ્ત્રીનું હૃદય છે. અહીં સર્વ સુખ–દુઃખો, એક મર્યંતનયાની આશાઓનિરાશાઓ ને શરમ ભેગાં મળ્યાં છે. અહીં જ અમર જીન્દગાની સારૂ ઝઝૂમતો પ્રેમ ગી નીકળ્યો છે. અહીં જ એક અપૂર્ણતા રહેલી છે જે ભવ્ય અને ઉન્નત છે. પુ૫ચર્યા પૂરી થઈ હોય તે, મારા નાથ ! આને તમારા ભવિષ્યના દિવસની સેવિકા તરીકે સ્વીકાર કરે.'
આમ પૂર્વની સ્વર્ગીય–ચંચળ કલ્પનાસૃષ્ટિ અદશ્ય બનતાં આ દમ્પતી હવે નક્કર વાસ્તવિભૂમિ પર આવી ઊભું છે. ચિત્રા જીવનદેવને હવે નવવનમાં ખીલતી તેની એ કમનીય દેહલતા ધરી શકે તેમ નથી. તેની પાસે જે કાંઈ રહ્યું છે તે એક વખત માનુષી સ્ત્રીહદય છે, અને ગૌરવથી તેને તે પ્રિયતમના ચરણે ધરે છે. એ સ્ત્રીહદય પ્રથમના મિલને હતું તેવું પિષમય નથી. ચિત્રાંગદાનું એ સ્વરૂપ તે પ્રકૃતિમૈયાની ગોદમાં, સાંદર્ય અને પ્રેમના વિકાસમાં, આત્મ-આત્મના સ્નેહલગ્નમાં, કયારનુંયે ઓગળી ગયું છે. હવે તે તે
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
