________________
કચ્છી સાહિત્ય
હરસુખરાય ગોરધનદાસ માંડલીઆ
[ ગતાંક ૫. પપ થી ચાલુ ]. હવે કરછી કહેવતોના થડા નમુના જોઈએ –
નીચેની કહેવત પરથી જણાશે કે કરછી કહેવતોમાં પ્રધાનતઃ ગમ્મત છે અને તે સાથે જ્ઞાન અને ભાવવાહી અર્થ પણ છે જ.
(૧) અકરમીન ખટલા વયા જે અકરમીને પરિવાર કા હોય! (૨) ઘરને ગુંગણ તેમજે મુંગણ-રતપીએ.
=ઘરને કલેશ ને માંકડ બન્ને લેવી પીએ (કજિયો) (ખાટલો) (માકડ) (લોહી)
ચોમાસે જે વસંધે મીં, ઉનારે જે તપંઘેડી,
સીગારેજી પાછલી રાત, અલા મડી જ હિંગજી તાત. (અર્થાત) “વરસાદ વરસતે હેય, ઉનાળાને ધામ ધીખતા હોય અને કડકડતી ઠંડી પાછલી રાતે પડતી હોય ત્યારે, –ઈશ્વરને પ્રાર્થના કરી કહે છે કે –“હે પ્રભુ! અમને દિશાએ જવાનું ન થાય એ જેજે!”
'જુક લખણ લખ્યા સે અકરમી ન અડ નિંધર વડી, જિંભ લક્ષ્મી, ભમે ભારે ભડ, આંઉ ઉ, મુરે ન અચે હીલો પરાય અડણ વીઠે, તખુતિ કર ખીલે
જ થીએ ઢીલો ત અધરાત (લગી) કથીએ ને, ” “છી કહેવતો'માંથી) અર્થાત : અકરમીનાં આઠ લક્ષણ કહ્યાં છે. જેવાં કે ઘણી ઊંધ, જીભ લાંબી, ગમે તે વખતે ગમે ત્યાં રખડવું, સવળું કહે તો પણ ભલે ને અવળું કહો તે પણ ભલે વિચારની ખામી, પારકે આંગણે ખીલાની માફક ખૂંપીને બેસવું અને થાક લાગવાથી ઢીલ થઈ પડે તે અધો રાત લગી પણ ઊઠે નહિ ! (૫) ધીમેજ ધરા, ને બરકે બાયડી બળિયાના બે ભાગ. હવે એકાદ એઠાંને નમુનો લઈએ.
સાધારણ રીતે કહેવાય છે કે કચછના ભાટિયાલે કે તેમના પુત્રોને “કાકુના લાડકા નામ (Pet Name)થી ખૂબ લાડ લડાવતા અને ચાગલા બનાવી મૂકતા; તે એટલે સુધી કે તેમના છોકરાઓ જાણે પિતાને જન્મસિદ્ધ હક્ક હેયની તેમ કહેતા --
આંહ મણ કે ચાં મુકે કેર ચેત આંઉ રૂઈ પાં !=હું બધાને મને ફાવે તે કહી શકું મને કાઈ કહે તે હું રડી પડું (મતલબ કે મને કોઈ કહી શકે નહિ.)
(૨) એક વધુ એઠું લઇએઃ કચ્છમાં ચાલતી લાંચરૂશ્વતની નીતિને ત્રણ શબ્દોમાં રમૂજી રીતે દર્શાવી છેઃ (૧) મીઠી ખાટી; (૨) ખારી ખાજોટી; (૩) હડકઈ ખાટી.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
