________________
જ ‘રાજસત્તા જશરાજકાયદાઓ જશે, સંપત્તિ-વૈભવ અને વિલાસોનો વિલય થશે. અરે !!! આગળ વધીને કહીએ તો સર્વવિનાશી સાધનોનો વિનાશ થશે. પણ સાહિત્ય અને તેના ઉપર નિર્ભર સંસ્કૃતિ તો અમર થઈ જશે. સાહિત્ય અને સંસ્કૃતિઓ જો પરાયા હશે તો આટલા સમૃદ્ધિશાળી મને તેમજ ગુજરાતને કલંકિત કરશે પણ જો તે મહાગુર્જરેશ્વર રાજવી તરફથી મહાગુજરાતના જ મહાવિદ્વાનોનાં હસ્તે સર્જન થએલાં હશે તો તે દેશને, ગુર્જરાધિપતિને અને વિદ્વાનોને એમ ત્રણેયને મહાન યશસ્વી અને ગૌરવવંત બનાવશે.
ગુર્જરેશ્વરની આ મહત્વકાંક્ષાએ શ્રીમાન્ કલિકાલસર્વજ્ઞ ભગવાનને પ્રોત્સાહિત કર્યા. ગુર્જરેશ્વરની તે પ્રેરણાએ પ્રભુશ્રી હેમચન્દ્રસૂરિજીના રોમરોમમાં રચનાત્મક રસ ઉત્પન્ન કર્યો. અહીંથી સિદ્ધહેમચંદ્ર વ્યાકરણનાં અક્ષર દેહ ધારણ કરવાનાં પગરણ મંડાયા.
આ કાર્યમાં મહારાજા સિદ્ધરાજે જેટલી જોઈએ તેટલી સાધન સામગ્રી પૂરી પાડવાનો નિશ્ચય કર્યો. •
પ.પૂ. હેમચંદ્રસૂરિ ભગવંતના સમયમાં જેટલા પ્રસિદ્ધ વ્યાકરણો હતાં. તે જે જે ભંડારોમાં હતાં ત્યાંથી મંગાવી તપાસી લીધા, અને દરેકમાંથી સત્ય શોધવા સાથે ભાષાની દૃષ્ટિએ કેટલી ત્રુટિઓ છે તેનું માર્જન કર્યું તેમજ અભ્યાસની દૃષ્ટિએ આ બધા વ્યાકરણો કરતાં કઈ રીતે સરળ અને સંપૂર્ણ સુબોધ થઈ શકે તેને લગતો ચોક્કસ નિશ્ચય કરી માત્ર એક જ વર્ષમાં નવીન વ્યાકરણનું સાંગોપાંગ સર્જન કર્યું. જે વ્યાકરણ મૂળસૂત્રો, લઘુવૃત્તિ, બૃહવૃત્તિ, લઘુન્યાસ અને બૃહદ્માસ આદિ સહિત સવાલાખ શ્લોક પ્રમાણ શુદ્ધ, સરળ અને સાંગોપાંગ આ વ્યાકરણ બનવાથી ગુજરાતના અન્ય સાંપ્રદાયિક વિદ્વાનો ત્રુટિ અને ક્લિષ્ટતાવાળા પોતાના વ્યાકરણોની લોકોથી થતી ઉપેક્ષા અને અસ્વીકાર જોઈને ઝંખવાણા પડ્યા અને ચંદ્રરાહુનાં ન્યાયે તે મહાન અને નિર્દોષ વ્યાકરણની તેવા પ્રકારની નિંદા કરવા લાગ્યા કે જે નિંદા રાજાને કર્ણગોચર થઈ. રાજાએ શંકિત હૃદયે આ વાત કલિકાલસર્વજ્ઞ ભગવંતને જણાવી. તેઓશ્રીએ તેનો ઉકેલ આપ્યો કે આપણું વ્યાકરણ તેમજ બીજા તમામ વ્યાકરણો એકઠાં કરી સર્વની કસોટી ખાતર પાણીના કુંડમાં તરતા મૂકો. એમાં જે નિર્દેશ હશે તે તરશે અને દુષિત હશે તે ડુબી જશે.
મૂત્રો, લધુ પ્રમાણ શુદ્ધ, થિક વિદ્વાનો
