Siddhant Chandrika Purvarddham

Author(s): Ramsharma Pandit
Publisher: Kshemraj Krishnadas

Page 316

(३००) सिद्धान्तचन्द्रिका। [तद्धितप्र०]
( चटकादरैरण ) चटकस्यापत्यं चाटकैरः ॥ ( सुबोधिनी )-चटकादेरैरण ॥ चटकशब्दादैरणू स्यादपत्येऽर्थे ॥ प्रातिपदिकग्रहणे लिङ्गविशिष्टस्यापि ग्रहणमिति परिभाषया स्त्रिया अपि । चटकस्य चटकाया वाऽपत्यं चाटकरः॥ (तत्त्वदी०-चाटकर इति ॥ चटकस्य चटकाया वाऽपत्यमिति विग्रहः ॥
( ख्यपत्ये लुक् ) चटका ॥ • (सुबोधिनी)-ख्यपत्ये लुक् । चटकादरणो लुक् स्यात् ख्यपत्ये ॥ चटका ।
अजादित्वादाप् ॥ __ (तत्त्वदी०)-चटकेति ॥ चटकस्य चटकाया वाऽपत्यं स्त्रीति विग्रहः ॥
(लुम्बहुत्वे क्वचित ) प्रत्ययस्य ॥ गर्गाः । वसिष्ठाः । भृगवः । अङ्गिरसः । वत्साः । कुत्साः। गौतमाः। अत्रयः । बिदाः। अङ्गाः। वङ्गाः। कलिङ्गाः । विदेहाः ॥
(सुबोधिनी ) लुम्बहुत्वे क्वचित् ॥ क्वचिदपत्यप्रत्ययस्य लुक् स्यात् तत्कृते बहुत्वे ॥ ण्यस्य लुक् । गर्गाः । वत्ताः ॥ तत्कृते इति किम् । प्रियो गाग्र्यो येषां ते प्रियगााः । स्त्रियां तु न । गार्यः स्त्रियः॥ अणो लुक् वसिष्ठाः। भृगवः। आङ्गिरसः। कुत्साः। गौतमाः। विदाः। उाः॥ एयणो लुक् । अत्रयः॥ जनपदक्षत्रियवाचिनोऽपत्यप्रत्ययस्य लुक् स्यात् । बहुत्वे अणो लुक् अंगाः । वंगाः । कलिंगाः। विदेहाः । तद्राजन्यर्थेष्वपत्यप्रत्यया भवन्ति । इक्ष्वाकूणां राजति निपातनाहिलोपः। ऐक्ष्वाकः ॥ पञ्चालानां राजा पाञ्चालः ॥ बहुत्वे लुक् । इक्ष्वाकवः। पञ्चाला इत्यादि ॥ एवमङ्गानां राजा आंग इत्याद्यपि बोध्यम् ॥
( तत्त्वदी० )-लुग्बहुत्वे क्वचिदिति ॥ कचिद्ग्रहणाद्ग्रन्थान्तरोक्तलक्ष्यानुसारेण लुग्भवतीति बोध्यम् । ग्रन्थगौरवमयान्न तत्सर्वमुदाहृतम् ।
(स्त्रियामवन्तिकुन्तिकुरुशूरसेनादिभ्योऽबहुत्वेऽपि ) अवन्ती । कुन्ती । कुरूः। शूरसेनी ॥
( सुबोधिनी )-स्त्रियामवन्तिकुन्तिकुरुशूरसेनादिभ्योऽबहुत्वेऽपि ॥ एभ्योऽपत्यार्थप्रत्ययस्य लुक्स्यात् स्त्रीप्रत्यये ॥ अवन्तेरपत्य स्त्री अवन्ती । कुन्तर. त्पयं कौन्तेयः । स्त्री कुन्ती ॥ इतो मनुष्यजातेरितीप् । कुरोरपत्यं कौरव्यः। स्त्री कुरूः । उत ऊरित्यूप्रत्ययः ॥ शूरसेनस्यापत्यं शौरसेनः । स्त्री शूरसेनी ।। अवन्तीत्यादि किम् । मद्रस्यापत्यं माद्रः। स्त्री माद्री । जातिवादी ॥