Siddhant Chandrika Purvarddham

Author(s): Ramsharma Pandit
Publisher: Kshemraj Krishnadas

Page 322

(३०६) सिद्धान्तचन्द्रिका। [तद्धितप्र०]
(सुबोधिनी)-पाण्डुकम्बलादिनिः॥ पाण्डुकम्बलशब्दो राजास्तरणपाण्डुवर्णकम्बलस्य वाचकः। अस्त्यर्थेनैव सिद्ध वचनमणो निवृत्त्यर्थम् । इकार उच्चार• णार्थः॥ तेन दृष्टं साम ॥ तेनेति तृतीयान्तादणादयः दृष्टं सामेत्यर्थे । वासिष्ठं साम । अण् ॥ कलिना दृष्टं साम कालेयम् । एयण ॥ वामदेवेन दृष्टं साम वामदेव्यम् । ण्यः ॥ उशनसा दृष्टं साम निपातनाटिलोपो वा । औशनसम् । औशनम् । अण् ॥ तेन कृतो ग्रन्थः॥ तेनेति तृतीयान्तादणादयः कृतो ग्रन्थ इत्यर्थ । वररुचिना कृतो वाररुचो ग्रन्थः ॥ तेन प्रोक्तम् ॥ तेनेति तृतीयान्तादणादयः प्रोक्तमित्यर्थे । मनुना प्रोक्तो मानवो धर्मः । अण् ॥ तत आगतः ॥ तत इति पञ्चम्यन्तादणादयः आगत इत्यर्थ । माथुरः। अण ॥ ग्राम्यः ॥ तद्वहति ॥ तदिति द्वितीयान्तादणादया वहतीत्यर्थे । धुरं वहति धुर्यः । ण्यः । णितो वेति न वृद्धिः। ‘य्योर्वि हसे' इति दी? न संज्ञापूर्वकत्वेन तस्यानित्यत्वात् । धौरेयः । एयण ।। सर्वा चासौ धूश्चेति ऋपूरित्यप्रत्ययः । 'कर्मधारये' इति पुंवत् । सर्वधुरा तां वहति यस्येत्यालोपः । सर्वधुरीणः । ईनः ॥ एका चासौ धूश्चेति एकधुरा तां वहति एकधुरीणः । ईनः ॥ एकधुरः । अण ॥ शकटं वहति शाकटो गौः । अण ॥ हलं वहति हालिकः । इकः ॥ सीरं वहति सैरिकः । इकः ॥ रथं वहति रथ्यः ण्यः ॥ युगं वहति युग्यः । ण्यः॥
( तत्त्वदी)-धुर्य इति ॥ संज्ञापूर्वकविधेरनित्यत्वात्क्वचिन्न दीर्घः ॥ एकधुरीण इति ॥ णित्वविकल्पान्न वृद्धिः॥
(मुखपार्श्वतसोर्लोप ईये) मुखतो भवं मुखतीयम् । पार्वतीयम् ॥ (सुबोधिनी )-मुखपार्श्वतसोर्लोप ईये ॥ मुखं च पार्श्व च मुखपार्श्वे मुखपार्श्वयोस्तसौ मुखपार्श्वतसौ तयोः ॥ षष्ठीनिर्दिष्टत्वात्सलोपः। यस्येत्यलोपः । मुखतीयम् ॥ पार्श्वतो भवं पार्श्वतीयम् । णीयः॥
(तत्त्वदी)-मुखपार्थेति ॥ द्वन्द्वान्ते श्रूयमाणत्वात्तसः प्रत्येकं योगः ॥ मुखती. यमिति ॥ षष्ठीनिर्दिष्टस्येति सकारलोपे यस्येति लोपे च रूपसिद्धिः ॥
(देवस्वराजजनपराणां कुक् ईये ) देवकीयम् । स्वकीयम् । राजकीयम् । जनकीयम् । परकीयम् ॥
(सुबोधिनी)-देवस्वराजजनपराणां कुक् ईये ॥ एषां कुछ स्यात् ईये ॥ देवस्येदं देवकीयम् ॥ स्वस्यदं स्वकीयम् ॥ राज्ञ इदं राजकीयम् । नाम्नो नो लोपशिति नलोपे कृते पश्चात् कुक् बोध्यः ॥जनस्येदं जनकीयम् । परस्येदं परकीयम्॥