Siddhant Chandrika Purvarddham

Author(s): Ramsharma Pandit
Publisher: Kshemraj Krishnadas

Page 328

(३१२) सिद्धान्तचन्द्रिका। [तद्धितप्र० ] लम् । विशङ्कटम् । विननभ्यां नानानौ न सह ॥ असहाथै पृथग्भावे वर्तमानाभ्यां नानाजी स्तः। विना । नाना ।।
(विसम्प्रोदः कटः ) विकटम् । संकटम् । प्रकटम् । उत्कटम् ॥ (सुबोधिनी)-विसम्प्रोदः कटः ॥ एभ्यः कटप्रत्ययः स्यात् स्वार्थे ॥ विकटम् । विकृतम् ॥ संकटम् । संहतम् । संवाध इत्यर्थः ॥ प्रकटम् । प्रज्ञातम् । प्रकाशते इत्यर्थः ॥ उत्कटमुद्भूतम् ॥ रूढशब्दाश्चैते कथंचिद्वयत्पाद्यन्ते ॥ __ (अलाबूतिलोमाभङ्गाभ्यो रजसि ) अलाबूनां रजोऽलाबूकटम् । तिलकटम् । उमाकटम् । भङ्गाकटम् ॥
(सुबोधिनी )-अलावूतिलोमाभङ्गाभ्यो रजसि ॥ एभ्यो रजस्यभिधेये कटप्रत्ययः स्यात् ॥ रजसो विकारत्वात् विकारार्थे प्रत्ययानामपवादोऽयम् ॥ अलाबूनां रजः अलाबूकटम् ॥ तिलानां रजः तिलकटम् ॥ उमायाः रजः उमाकटम् ॥ भंगायाः रजः भंगाकटम् ।।
(गोष्ठादयः स्थानादिषु पशुनामभ्यः ) गवां स्थानं गोगोष्ठम् । अश्वगोष्ठम् ॥
(सुबोधिनी )-गोष्ठादयः स्थानादिषु पशुनामभ्यः ॥ पशुनामभ्यो गोष्ठादयः प्रत्ययाः स्युः स्थानादिष्वर्थेषु ॥
(संघाते कटः) अवीनां संघातोऽविकटः ॥ (सुबोधिनी)-संघाते कटः ।। अप्रमृतावयवसमूहः संघातस्तत्र कटप्रत्ययः ॥ सामूहिकानामपवादोऽयम् ॥
(विस्तारे पटः) अविपटः॥ (सुबोधिनी) विस्तारे पटः ॥ प्रसृतावयवः समूहो विस्तारस्तत्र पटःप्रत्ययः॥ सामूहिकानामपवादोऽयम् ॥
(द्वित्वे गोयुगः ) द्वावुष्ट्रौ उष्ट्रगोयुगम् ।। (सुबोधिनी)-द्वित्वे गोयुगः ॥ प्रकृत्यर्थस्य द्वित्वे द्योत्ये गोयुगप्रत्ययःस्यात् ॥ उष्ट्रगोयुगम् ॥ द्वयं युगमित्यादिवत् व्यवयवसंघातप्राधान्यादेकवचनामत्यर्थः ॥
(षट्त्वे षङ्गवः ) अश्वषड्गवम् ॥