Siddhant Chandrika Purvarddham

Author(s): Ramsharma Pandit
Publisher: Kshemraj Krishnadas

Page 332

सिद्धान्तचन्द्रिका। [तद्धितप्र०] रंपाढेगे इति चतुर्यश्च तनः स्यात् ॥ दोषेति रात्रौ । दोषा भवः दोषातनः। प्राहेतनः॥ प्रगे प्रातर्भवः प्रगेतनः । सप्तम्या अलुक् उभयत्र ॥ स्यतेपनि आतो युगिति युकि कृते सायशब्दोऽकारान्तो दिवसावसाने रूढः तस्य चिरशब्दोऽप्यदः न्तस्यापि प्रत्ययसंनियोगेन मान्तत्वं प्राहप्रगयोरदन्तत्वं च निपात्यते इति वार्तिककृन्मतम् । भाष्ये तु सायं चिरं च मान्तमव्ययं स्वीकृतम् ॥ __ (तत्त्वदी०)-शौवस्तिकमिति ॥ श्वो भवमिति विग्रहः । द्वारादित्वाद्वकारात्पूर्व युटि कृते पश्चाद्वृद्धिः ॥प्राहेतन इति ॥ एदन्तत्वं निपातनात् ॥ । (स्वार्थेऽपि) उक्ता वक्ष्यमाणाश्च प्रत्ययाः स्वार्थे स्युः ॥ देवदत्त एव दैवदत्तकः । चोर एव चौरः। वय एव वायसः । रक्ष एव राक्षसः । चत्वारो वर्णाश्चातुर्वर्ण्यम् । समीपमेव सामीप्यम् । चत्वारो वेदाश्चातुर्वैद्यम् । प्रज्ञ एव प्राज्ञः। चातुराश्रम्यम् । त्रैलोक्यम् । अनन्त एवानन्त्यम्। आवसथ एवावसथ्यम् । इतिह एवं ऐतिह्यम् । भेषजमेव भैषज्यम् ॥
(सुबोधिनी )-स्वार्थेऽपि॥ प्रकृत्यर्थेऽप्यणादयः स्युः ॥ देवदत्त एव दैवदत्तकः । णितो देति णित्त्वाद् वृद्धिः॥ चोर एव चौरः॥ वय एव वायसः ॥ रक्ष एव राक्षसः। अण ॥ चत्वारश्च ते वर्णाश्च चतुर्वर्णाः चतुर्वर्णा एव चातुर्वर्ण्यम् । ण्यः ॥ चतुरो वेदानधीते इति तद्धितार्थे द्विगुः । तमधीत इत्यर्थेऽण तस्य लुक च । चतुर्वेद एव चातुवैद्यः। ण्यः ॥ उभयत्र वृद्धिः॥ चत्वारश्च ते वेदाश्च चतुर्वेदाः चतुर्वेदा एव चातुवैद्यमिति वा ॥ प्रज्ञ एव प्राज्ञः ॥ अण ॥ चत्वार आश्रमा एव चातुराश्रम्यम् ण्यः ॥ त्रयश्च ते लोकाश्च त्रिलोकाः त्रिलोका एवं त्रैलोक्यम् ॥ अनन्त एद आनन्त्यः । ण्यः॥ आवसथ एवेति उपसर्गे वसेरथप्रत्ययः आवसथ्यं गृहम् । ण्यः ॥ इतिहति निपातसमुदायः । ऐतिह्यम् । ण्यः॥ भिषज्यतेः कण्ड्वादियगन्तात् कि । भिषक् । भिषजामिदं भेषजम् । अणि निपातनादेकारः ॥ भैषज्यम् । ण्यः॥
(तत्त्वदी०)-स्वार्थेऽपीति ॥ वय एव वायस इति । स्वार्थिकाः प्रकृतितो लिङ्गवचनानि न व्यभिचरन्तीत्यस्यौत्सर्गिकत्वाल्लिङ्गविपर्ययः॥
(भागरूपनामभ्यो धेयः) भाग. एव भागधेयम् । नामधेयम् । रूपधेयम् ॥
(सुबोधिनी)-भागरूपनामभ्यो धेयः॥ एभ्यो धेयप्रत्ययः स्यात्स्वार्थे ॥ "दैवं दिष्टं भागधेयं भाग्यं स्त्री नियातीवधिः” इति " आख्याढे अभिधानं च नामधेयं च नाम च" इति चामरः॥