Siddhant Chandrika Purvarddham

Author(s): Ramsharma Pandit
Publisher: Kshemraj Krishnadas

Page 358

( ३४२ )
सिद्धान्तचन्द्रिका |
[ तद्धितप्र० ]
(सुबोधिनी) स्तु च ॥ त्रिशब्दात्तीयः स्यात् त्रः स्थाने तु चादेशः ॥ त्रयाणां संख्यानां पूरणः तृतीयः ॥
( तत्वदी ० ) - स्तृ च ॥ संप्रसारणमिति विहाय तृ चेत्युक्तिस्तु लाघवाय । वस्तुतस्तु तृचेत्युक्तौ तृ इत्यस्य प्रत्ययान्तरत्वशङ्कानिराकरणाय तदुक्तिः ॥
( षट्कतिकतिपय चतुर्म्यस्थट् ) षष्ठः । कतिथः । कतिपयथः । चतुर्थः ॥
(सुबोधिनी ) - षट्कतिकतिपयचतुर्थ्यस्थद् ॥ एभ्यस्थद् स्यादुक्तेऽर्थे ॥ षण्णां पूरणः षष्ठः । कतीनां पूरणः कतिथः । कतिपयानां पूरणः कतिपयथः ॥ चतुर्णां पूरणः चतुर्थः !! टित्त्वात् स्त्रियामी ॥ युष्मदस्मदोः षष्ठीचतुर्थीति निर्देशात् षष्ठे षकारस्य जबत्वं चतुर्थे रेफस्य विसर्गश्च न ॥
( तत्त्वदी ० ) - षष्ठ इति ॥ कात्यादित्वाड्डत्वाभावः ॥ एवं चतुर्थ इत्यत्रापि विसर्गाप्रसङ्गः॥ ( चतुरो येयौ चस्य च लोपः ) तुर्यः । तुरीयः ॥
( सुबोधिनी ) - चतुरो येयो चस्य च लोपः ॥ चतुरशब्दात् य ईय एतौ स्तः। चकाराकारयोर्लोपश्च ॥ चतुर्णां पूरणः तुर्यः । तुरीयः ॥
( तत्त्वदी ० ) - तुर्य इति ॥ चतुर्णां पूरण इति विग्रहः ॥
( पञ्चोदेमंद ) पञ्चमः । सप्तमः ॥
( सुबोधिनी ) - पञ्चादेर्मट् ॥ पञ्चप्रभृतिभ्यो मट् स्यात् ॥ पञ्चानां पूरणः नाम्नो नो लोपशिति नलोपः । पञ्चमः ॥ सप्तानां पूरणः सप्तमः ॥ अष्टानां पूरणः अष्टमः ॥ नवानां पूरणः नवमः ॥ दशानां पूरणः दशमः । दित्त्वात् स्त्रियामीप् । दशमी ॥
( एकादशादेडेट् ) एकादशः ॥
( सुबोधिनी)- एकादशादेर्डट् ॥ एकादशशब्दप्रभृतिभ्यो डट् स्यात् ॥ डित्वाट्टिलोपः । टित्वादीपू || एकश्च दश चतेि सहादेरित्यात्वम् । एकादशानां पूरणः एकादशः ॥ द्वौ च दश चेति इयधिका दशति वा ॥
(इष्टनोरात्वं संख्यायामुत्तरपदे ) द्वादश: ॥ अष्टादशः ॥
(सुबोधिनी ) - ष्टनोरात्वं संख्यायामुत्तरपदे एतयोरात्वं स्यात् ॥ बहुव्रीहौ अशीतिपरे च न ॥ द्वादशः । बहुव्रीहौ तु द्विरावृत्ता दशति सुप्रत्ययार्थे बहु