Siddhant Chandrika Purvarddham

Author(s): Ramsharma Pandit
Publisher: Kshemraj Krishnadas

Page 325

[ तद्धितप्र० ] टीकाद्वयोपेता।
(३०९) (सुबोधिनी) शक्तियष्टयोरीका प्रहरणे ।। आभ्यामीकण स्यात् ॥ शक्तिः प्रहरणमस्य शाक्तीकः । यष्टिः प्रहरणमस्य याष्टीकः ॥ ( तत्त्वदी० )-शाक्तीक इति ॥ शक्तिः प्रहरणमस्येति विग्रहः ॥ (विंशतित्रिंशद्भ्यां डकको वा) ( सुबोधिनी)-विंशतित्रिंशद्भ्यां डकको वा ॥ तेन क्रीतमित्यर्थे आभ्यां डकको प्रत्ययौ स्तः ॥ असंज्ञायामर्थे डकः ॥
(विशतेस्तिलोपो डिति ) विंशकः । त्रिंशकः । विंशतिकः।
त्रिंशत्कः ॥
(सुबोधिनी)-विशतेस्तिलोपो डिति ॥ तिशब्दलोपः ॥ विंशकः । त्रिंशकः । संज्ञायां तु कः । विंशतिकः । त्रिंशत्कः॥
(कर्मण उकञ् ) कर्मणे प्रभवति कार्मुकम् ॥ ( सुबोधिनी)-कर्मण उकञ् ॥ कर्मन्शब्दादुकञ् स्यात् तस्मै प्रभवतीत्यर्थे । समर्थः शक्तः प्रभवतीत्युच्यते ॥ __ (मनोर्जातावपत्ये प्यषणौ) मनोरपत्यं मनुष्यः । मानुषः ॥ जातौ किम् । मानवः ।
(सुबोधिनी)-मनोर्जासावपत्ये प्यषणौ ॥ मनुशब्दादेतौ स्तः अपत्यत्वे जातो वाच्ये ॥ समुदायार्थो जातिः । मनुष्यः । मानुषः । जातिशब्दावेतौ ॥
(केनेयेकाः) कारकात्क ईन इय इक इत्येते प्रत्यया भवन्ति कर्तरि कमणि चोक्तवक्ष्यमाणेष्वर्थेषु च णितो वा ॥ क्रममधीते क्रमकः । पर्दकः ॥ ग्रामादागतस्तत्र जातो वा ग्रामीणः । सधीचीनः । समीचीनः। तिरश्चीनः । कुलस्यापत्यं कुलीनः । महाकुलीनः। आढयकुलीनः॥ __ (सुबोधिनी)-केनेयेकाः ॥ कश्च ईनश्च इयश्च इकश्च ते केनेयेकाः ॥ क्रममधीते क्रमकः ॥ क्रमपदशिक्षामीमांसाः क्रमादयः। एभ्यः कः। पूर्वस्य हस्वो निपातनात् । शिक्षकः । मीमांसामधीते मीमांसकः ॥ ग्राम भवः ग्रामीणः । ईनः। ग्राम्योऽपि ण्यः ॥ सध्यङ्डव सध्रीचीनः ॥ सम्यङ्ङव समीचीनः ॥ तिर्यवेव तिरश्चीनः । सहाश्वतीति सध्यङ्॥ अञ्चत्यन्तान्नाम्नः स्वार्थे ईनो वा ॥ दिशि न । प्राक् प्राचीनम् । प्रत्यक् प्रतीचीनम् । अवाक् अवाचीनम् । अर्वाक् अर्वाचीनम् ।