Siddhant Chandrika Purvarddham

Author(s): Ramsharma Pandit
Publisher: Kshemraj Krishnadas

Page 319

[तद्धिता०] टीकाद्वयोपेता।
(३०३) (सुबोधिनी)-अग्नेरिदृद्धौ । अग्निशब्दस्येत्स्यात् वृद्धिमत्युत्तरपदे देवताद्वन्द्वे ॥ अलौकिके वाक्ये आत्वमीत्वं च बाधित्वा इत् विष्णौ परे इत्वं न । विष्णुशब्दे परेऽग्निशब्दस्येन्न । आग्नावैष्णवम् । अण् प्रत्ययः ॥ आनिवारुणम् । उभयत्र वृद्धी । सुहृदो भावः सौहार्दम् । अण ॥ सुभगाया अपत्यं सौभागिनेयः। एयणनङी वृद्धी च ॥ सुभगस्य भावः सौभाग्यम् । ण्यः ॥ सक्तुप्रधानाः सिन्धवः सक्तुसिन्धवः। सक्तुसिन्धषु भवः साक्तुसैन्धवः । अण वृद्धी । शतेन क्रीतः शतिकः। शतिकमनुगतोऽनुशतिकः । अनुशतिकस्येदम् आनुशातिकम् । अण वृद्धी । इह लोके भवम् ऐहलौकिकम् । इकः ॥ परलोके भवं पारलौकिकम् ॥
(तत्त्वदी० )-अग्नेरिदिति ॥ वृद्धिमत्युत्तरपदे अमेरिदादेशः स्यादित्यर्थः ।। सौहार्दमिति ॥ सुहृदो भावः ॥ सौभागिनेय इति ॥ सुभगाया अपत्यमित्यर्थः ॥ साक्तसैन्धव इति ॥ सक्तुप्रधानाः सिन्धवः सक्तुसिन्धवस्तेषु भवः ॥ शतेन क्रीतः शतिकः । तमनुगतोऽनुशतिकस्तस्येदमानुशाप्तिकम् ॥
(णितो वा ) उक्ता वक्ष्यमाणाश्च प्रत्यया णितो वा ॥ स्वस्रीयः ॥ श्वशुरस्यापत्यं श्वाशुर्यः । पित्र्यम् । गव्यम् । पयस्यम् । कुल्यम् । तदीयम् । त्वदीयम् । मदीयम् ॥
(सुबोधिनी)-णितो वा ॥ अणादयः कादयश्चणितो वा भवन्ति ॥ अणादीनां णित्त्वे सिद्धे पक्षे निषेधार्थ वचनम् । कादीनामणित्त्वे सिद्धे पक्षे विधानार्थम् । स च क्वचिन्नित्यनिषेधः। क्वचिदैकल्पिकः । क्वचिदनिषेध एव ॥ स्वसुरपत्यं स्वस्त्रीयः । णीयः॥ श्वशुरस्यापत्यं यस्येत्यलोपः । श्वाशुर्यः ॥ पितुरिदमिति क्वचित्स्वरवद्यकार इति स्वरत्वात् रत्वम् । पित्र्यम् । ण्यः ॥ गोरिदं गव्यम् । ण्यः। स्वरत्वादव ॥ पयसि भवं पयस्यम् ॥ कुले भवं कुल्यम् । ण्यः ॥ तस्येदं तदीयम् । तवेदम् । ममेदम् । 'त्वन्मदेकत्वे' इति त्वद् मद् । त्वदीयम् । मदीयम् ॥
( तत्त्वदी०)-णितो वेति ॥ अत्र वेत्यस्य व्यवस्थितत्वात् क्वचिदणितोऽपि णित्त्वं क्वचित् णितोऽप्यणित्त्वं क्वचिद्विकल्प इति बोध्यम् ॥ णितो बहुत्वं णित इत्युक्तिर्ब्राह्मणग्राम इतिवस् । तेन जितोऽपि जित्त्वविकल्पो बोध्यः ॥ पित्र्यमिति ॥ पितुरिदमिति विग्रहे क्वचित्स्वरवद्य इति स्वरत्वाद्रत्वम् । एवं गव्यमित्यपि ॥
(अन्यस्य दक् ) अन्यदीयम् ॥ (सुबोधिनी )-अन्यस्य दक् ॥ अन्यशब्दस्य दगागमो भवति णीये । अषष्ठीतृतीयान्तस्यान्यशब्दस्य दगागमो वाच्यः आशीराशाऽऽस्थाऽऽस्थितोत्सुकोतिकारक: रागणीयेषु परतः ॥ अन्यदाशीः ॥ अन्यदाशा ॥ अन्यदास्था ॥ अन्यदास्थितः ॥