Siddha Hemchandra Shabdanushasane Agyat kartuka Dhundika Part 01

Author(s): Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 192

अथ द्वितीयाऽध्यायस्य प्रथमः पादः ।।
१८३
[कुर्वः] 'डुकंग करणे' (८८८) कृ । वर्त० वस् । ‘कृग्-तनादेरुः' (३।४।८३) उप्र० । 'नामिनो गुणोऽक्डिति' (४।३।१) गु० अर् । 'अतः शित्युत्' (४।२।८९) अ० → उ० । 'कृगो यि च' (४।२।८८) उलोपः ।
[कुर्मः] 'डुकंग करणे' (८८८) कृ । वर्त० मस् । शेषं 'कुर्वः' वत् । १[छुर्यात्] 'छुरत् छेदने' (१४५९) छुर् । आशीः क्यात्प्र० → यात् । [छुर्यते] 'छुरत् छेदने' (१४५९) छुर् । वर्त० ते । 'क्यः शिति' (३।४।७०) क्यप्र० ।
[कुर्यात्] 'कुरत् शब्दे' (१३९१) कुर् । आशीः क्यात्प्र० → यात् । “पदान्ते' (२।१।६४) दीर्घः ? । ('भ्वादे मिनो०' (२।१।६३) दीर्घः) ।
[रिर्यतुः] ‘रीश् गति-रेषणयोः' (१५२५) री । 'रिं गतौ' (१३२८) रि । परोक्षा अतुस्प्र० । 'द्विर्धातुः परोक्षा-डे०' (४।१।१) री-रि द्विवचनं । 'इस्वः' (४।१।३९) हूस्वत्वं । 'योऽनेकस्वरस्य' (२१११५६) इत्यनेन यत्वेन ‘धातोरिवर्णोवर्णस्येयुव् स्वरे प्रत्यये' (२११५०) इत्यस्य इय् बाध्यते । ‘इवर्णादे०' (१।२।२१) यत्वम् ।
[रिर्युः] 'रीश् गति-रेषणयोः' (१५२५) री । 'रिं गतौ' (१३२८) रि । परोक्षा उस्प० । शेषं 'रिर्यतुः' वत् ।
[विव्यतुः] 'वींक प्रजन-कान्त्यसनखादने च' (१०७६) वी । परोक्षा अतुस्प्र० । 'द्विर्धातुः०' (४।१।१) द्विर्वचनं । 'हूस्वः' (४।१।३९) इस्वत्वं । योऽनेकस्वरस्य' (२।११५६) यत्वम् ।
[विव्युः] 'वींक् प्रजन-कान्त्यसनखादने च' (१०७६) वी । परोक्षा उस्प० । शेषं 'विव्यतुः' वत् ।
[संविव्याय] 'व्यंग संवरणे' (९९३) व्ये । 'आत् सन्ध्यक्षरस्य' (४।२।१) व्या, संपूर्व० । परोक्षा णवप० → अ. । 'द्विर्धातुः परोक्षा-डे० ' (४।१।१) व्या सउं द्विर्वचनं । 'व्यञ्जनस्याऽनादेर्लुक्' (४।१।४४) अनादिव्यञ्जनलोपः । 'ज्या-व्येव्यधि-व्यचि-व्यथेरिः' (४।१।७१) इ. । 'आत ऐ: कृऔ' (४।३।५३) व्या० → व्यैः । ‘एदैतोऽयाय' (१।२।२३) आय् ।
विव्याध] 'व्यधंच ताडने' (११५७) व्यध् । परोक्षा णवप्र० → अ. | 'द्विर्धातुः परोक्षा-डे०' (४।१।१) व्यध् सउं द्विर्वचनं । 'व्यञ्जनस्याऽनादेर्लुक' (४।१।४४) अनादिव्यञ्जनलोपः । 'ज्या-व्ये व्यधि-व्यचि-व्यथेरिः' (४।१।७१) इ. । 'ञ्णिति' (४।३।५०) उपान्त्यवृद्धिः ॥ छ ।
मो नो म्वोश्च ।।२।१६७।। [मो नो म्वोश्च] म् षष्ठी डस् । न प्रथमा सि । म् च व् च = म्वौ, तयोः । च प्रथमा सि ।
[प्रशान्] 'शमू उपशमे' (१२३०) शम्, प्रपूर्व० । प्रशाम्यतीति क्विप् । 'क्विप्' (५।१।१४८) क्विप्प्र० । 'अहन्पञ्चमस्य क्वि-क्डिति' (४।१।१०७) दीर्घः । 'अप्रयोगीत्' (१1१1३७) विप्लोपः । प्रथमा सि । 'दीर्घड्याब्०' (१।४।४५) सिलोपः । अनेन नकारु ।
[प्रतान्] 'तमूच काक्षायाम्' (१२३२) तम्, प्रपू० । प्रताम्यतीति क्विप् । 'क्विप्' (५।१।१४८) क्विप्प्र० । 'अहन्पञ्चमस्य क्वि-क्डिति' (४1१1१०७) दीर्घः । 'अप्रयोगीत्' (१1१1३७) क्विप्लोपः । प्रथमा सि । 'दीर्घड्याब्०' (१।४।४५) सिलोपः । अनेन नकारु ।
[प्रदान्] शमू (१२३०) 'दमूच् उपशमे' (१२३१) दम्, प्रपूर्व० । प्रदाम्यतीति क्विप् । 'क्विप्' (५।१।१४८) क्विप्र० । 'अहन्-पशमस्य क्वि-क्डिति' (४।१।१०७) दीर्घः । 'अप्रयोगीत्' (१1१।३७) क्विप्लोपः । प्रथमा सि । 'दीर्घड्याव्०' (१।४।४५) सिलोपः । अनेन नकारु । P. 'व्यस्थव्-णवि' (४।२।३) इति सूत्रेण आत्वाऽभावो भवति, आत्वाऽभावे 'नामिनोऽकलिहलेः' (४।३।५१) इति सूत्रेण ए इत्यस्य ऐ वृद्धिर्भवति । १. आशी प्रत्यये पदसंज्ञाऽभावात् ।
Jain Education Intemational