Siddha Hemchandra Shabdanushasane Agyat kartuka Dhundika Part 01

Author(s): Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 212

अथ द्वितीयाऽध्यायस्य प्रथमः पादः ।।
नलोपः ।
[वृक्णः] ‘ओवस्चौत् छेदने' (१३४१) वस्च् । 'सस्य श-षौ' (१।३६१) स० → श० । वृश्च्यते स्म । 'क्तक्तवतू' (५1१1१७४) क्तप्र० → त० । ‘ग्रह-वस्च-भ्रस्ज-प्रच्छ:' (४।१1८४) य्वृद् वृ० । 'सूयत्याद्योदितः' (४।२७०) त०
→ न० । दन्त्यापदिष्टकार्यं तालव्यस्यापि भवति इति तस्य दर्शितं दन्तस्य ककुङ् श्वकुङ् इति पठितस्य वस्केः इति वेदितव्यमिति शेषः । अनेन सलोपः । 'च-जः क-गम्' (२1१1८६) च० → क० । 'स्-वर्णान्नो ण०' (२१३।६३) न० → ण । प्रथमा सि ।
[मूलवृट्] मूलं वृश्चतीति क्विप् मूलवृट् । ‘ग्रह-वस्व-भ्रस्ज-प्रच्छः' (४११६८४) प्वद् वृ० । [मूलवृड्भ्याम्] मूलं वृश्चतः इति क्विप् मूलवृश्चौ, ताभ्यां । 'ग्रह-वस्च-भ्रस्ज-प्रच्छः' (191८४) वृद् वृ० ।
[भृष्टः] 'भ्रस्जीत् पाके' (१३१६) भ्रस्ज् । भृज्यते स्म । 'क्त-क्तवतू' (५1१1१७४) क्तप्र० → त० । 'ग्रह-वस्वभ्रस्ज-प्रच्छः' (४।१।८४) वृद् भृ० । 'यज-सृज-मृज०' (२११८७) ज० → ष० । 'तवर्गस्य श्ववर्ग०' (१३१६०) त० → ट० ।
[भृष्टवान् भृज्यते स्म । 'क्त-क्तवतू' (५1१1१७४) क्तवतुप० । [यवभृट्] यवान् भृज्जतीति क्विप् यवभृट् । 'अप्रयोगीत्' (१।१।३७) क्विप्लोपः । [यवभृड्भ्याम्] यवान् भृज्जतः इति क्विप् यवभृज्जौ, ताभ्याम् । 'अप्रयोगीत्' (१११३७) क्विप्लोपः ।
[तष्टः] 'तक्षौ तनूकरणे' (५७१) तक्ष् । तक्षते(ति) स्म, तक्ष्णोति स्म । 'क्त-क्तवतू' (५।१।१७४) क्तप्र० → त० । अनेन ।
[काष्ठलट्] काष्ठनि तक्ष्णोतीति क्विप् काष्ठतट् । 'अप्रयोगीत्' (१1१३७) क्विप्लोपः । [काष्टतड्भ्याम] काष्ानि तक्ष्णुतः इति क्विप् काष्ठतक्षौ, ताभ्याम् । 'अप्रयोगीत्' (१1१1३७) क्विपलोपः ।
[अष्टः] 'अक्षौ व्याप्तौ च' (५७०) अक्ष । अक्षति स्म । अक्षणोति स्म । 'क्त-क्तवतू' (५1१1१७४) क्तप्र० →त०। अनेन कलोपः । 'तवर्गस्य श्ववर्ग०' (१।३।६०) त० → ट० ।
[अष्टवान् अक्षति स्म । अक्ष्णोति स्म । क्त-क्तवतू (५1१1१७४) क्तवतुप्र० । [तृणाट्] तृणान्यक्ष्णोतीति क्विप् तृणाट् । [तृणाड्भ्याम् तृणान्यक्षतः इति क्विप् तृणाक्षौ, ताभ्याम् ।
[तृणाटकल्पः] ईषदपरिसमाप्तस्तृणाट् = तृणाटकल्पः । 'अतमबादेरीषदसमाप्ते कल्पप्-देश्यप्-देशीयर्' (७।३।११) कल्पप्प्र० → कल्प० ।
[आचष्टे] 'चक्षिक व्यक्तायां वाचि' (११२२) चक्ष्, आङ्यूर्व० । वर्त० ते । अनेन कलोपः ।
[साता] 'षणूयी दाने' (१५००) षण् । 'षः सोऽष्ट्यै-ष्टिव-ष्वष्कः' (२३१९८) सन् । सन्यते स्म । 'गत्यर्था-ऽकर्मकपिब-भुजेः' (५।१११) क्तप्र० → त० । 'आः खनि-सनि-जनः' (४।२।६०) न० → आ० । 'आत्' (२।४।१८) आप् ।
[शाशक्ति] 'शकुङ् शङ्कायाम्' (६१७) शक् । 'उदितः स्वरानोऽन्तः' (४।४।९८) नोऽन्तः । भृशं पुनः पुनर्वा शङ्कते । 'व्यञ्जनादेरेकस्वराद्' (३।४।९) यङ्म० । 'सन्-यडश्च' (४१३) शङ्क सङ द्विवचनं । 'व्यञ्जनस्याऽनादेर्लुक्' (४।१।४४) अनादिव्यञ्जनलोपः । 'आ-गुणावन्यादेः' (४।१४८) आ० । 'बहुलं लुप्' (३।४।१४) यड्लोपः । वर्त० तिव् । 'म्नां
Jain Education Intemational