Siddha Hemchandra Shabdanushasane Agyat kartuka Dhundika Part 01

Author(s): Vimalkirtivijay
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 213

२०४
श्रीसिद्धहेमचन्द्रशब्दानुशासने अज्ञातकर्तृका दुंढिका ।
धुड्वर्गेऽन्त्योऽपदान्ते' (१।३।३९) न० → ड० ।
[वावङ्क्ति] 'वकुङ् कौटिल्ये' (६०८) वक् । 'उदितः स्वरान्नोऽन्तः' (४।४।९८) नोऽन्तः । भृशं पुनः पुनर्वा वडूते । 'व्यञ्जनादेरेकस्वराद्' (३।४।९) यड्य० । 'सन्-यडश्च' (४।१।३) वङ्क सउं द्विवचनं । 'व्यञ्जनस्याऽनादेर्लुक्' (४।१।४४) अनादिव्यञ्जनलोपः । 'आ-गुणावन्यादेः' (४।१।४८) आ० । 'बहुलं लुप्' (३।४।१४) यड्लोपः । वर्त्तः तिव् । 'म्नां धुड्वर्गेऽन्त्योऽपदान्ते' (१।३।३९) न० → ङ ।
[नर्नति] 'नृतैच् नर्तने (११५२) नृत् । भृशं पुनः पुनर्वा ननर्ति । 'व्यञ्जनादेरेकस्वरा' (३।४।९) यड्य० । 'सन्यडश्च' (४।१।३) नृत् द्विवचनं । 'व्यञ्जनस्याऽनादेर्लुक्' (४।११४४) अनादिव्यञ्जनलोपः । 'ऋतोऽत्' (४।१।३८) नृ० → न० । 'बहुलं लुप्' (३।४।१४) यङ्लोपः । 'रि-रौ च लुपि' (४१५६) र् । वर्त्त० तिव् । 'लघोरुपान्त्यस्य' (४।३।४) गु० अर् ।
[क्षेत्रप्रात्] क्षेत्रं प्राड्डतीति क्विप् क्षेत्रप्रात् । ‘अप्रयोगीत्' (१।१।३७) क्विप्लोपः । प्रथमा सि । दीर्घड्याळ' (१।४।४५) सिलोपः । 'पदस्य' (२।११८९) डलोपः । 'विरामे वा' (१३५१) द० → त० ।
[गृहप्रात्] गृहं प्राट्टत इति क्विप् गृहप्रात् । 'अप्रयोगीत्' (१1१३७) क्विप्लोपः । प्रथमा सि । 'दीर्घड्याब' (१।४।४५) सिलोपः । ‘पदस्य' (२।१।८९) टलोपः । ‘विरामे वा' (१।३।५१) द० → त० ।
[अत्] अट्टति(ते) इति स्वमत-परमतयोः 'न ब-द-नं संयोगाऽऽदिः' (४।१५) इत्यत्र विशेषः, सिद्धान्ते तु अट्टिटिषत इति क्विप् । 'अप्रयोगीत्' (१1१1३७) क्विप्लोपः । ‘पदस्य' (२।१९८९) टलोपः ।
[पृथकस्थाता] पृथक् तिष्ठतीति पृथकस्थाता । ‘णक-तृचौ' (५।१।४८) तृचप्र० → तृ० । प्रथमा सि । 'ऋदुशनस्पुरुदंशोऽनेहसश्च सेर्डाः' (१।४।८४) डा० → आ० । 'डित्यन्त्यस्वरादें:' (२।१।११४) अन्त्यस्वरादिलोपः । अत्र पृथक्शब्द: कान्तोऽव्ययम्, न तु अजन्त औणादिकः, तदा हि 'च-जः क-गम्' (२।११८६) इति कृतस्य गत्वस्य परे कार्येऽसत्त्वात् तदादेशस्याऽपि कत्वस्याऽसत्त्वाद् द्वयङ्गविकलता स्यात् ।
[वास्यर्थम् वास्यै इदं = वास्यर्थम् । [काक्यर्थम्] काक्यै इदं = काक्यर्थम् ।।
[मांसपिपक मांस 'डुपची पाके' (८९२) पच् । पक्तुमिच्छति । 'तुमर्हादिच्छायां सन्नतत्सनः' (३।४।२१) सन्प्र० । 'सन्-यडश्च' (४।१।३) पच् सउं द्विर्वचनं । 'व्यञ्जनस्याऽनादेर्लुक्' (४।१।४४) अनादिव्यञ्जनलोपः । ‘सन्यस्य' (४।११५९) इ० । 'च-जः क-गम्' (२।१९८६) च० → क० । 'नाम्यन्तस्था०' (२।३।१५) स० → ष० । क-षसंयोगे क्ष, मांसं पिपक्षतीति क्विप् । 'अतः' (४।३।८२) अकारलोपः । ‘अप्रयोगीत्' (१1१।३७) विप्लोपः । ‘पदस्य' (२।१।८९) षलोपः ।
___[वचोविवक्] 'वचं भाषणे' (१०९६) वच् । वक्तुमिच्छति । 'तुमर्हादिच्छायां सन्नतत्सनः' (३।४।२१) सन्प्र० । 'सन्-यडश्च' (४।१।३) द्विर्वचनं । 'व्यञ्जनस्याऽनादेर्लुक्' (४।१।४४) अनादिव्यञ्जनलोपः । 'सन्यस्य' (४।११५९) इ० । 'चजः क-गम्' (२११८६) च० → क० । 'नाम्यन्तस्था०' (२।३।१५) स० → ष० । वचो विवक्षतीति क्विप् । 'अतः' (४।३।८२) अकारलोपः । 'पदस्य' (२।१।८९) षलोपः ।। छ ।।
पदस्य ।।२।१९८९॥ [पदस्य पद्यतेऽनेनेति पद्यं (दं), तस्य । [पुंवत] पुमानिवेति पुंवत् । 'स्यादेरिवे' (७।११५२) वत्प्र० । [पुंरुप्यः] पुंस आगतः = पुंरूप्यः । 'नृ-हेतुभ्यो रूप्य-मयटौ वा' (६।३।१५६) रूप्यप्र० । 'पदस्य' (२१११८९)
Jain Education Intemational