________________
२००
ષોડશક પ્રક્રણ - ૧૫ वस्तुत्वमेव न घयं प्राञ्चति, विनष्टानुत्पन्नत्वेनासत्त्वाद्, असतश्च ज्ञानविषयत्वविरोधादिति, अत्रोच्यते, न वर्तमानकालविषयैकपर्यायप्रतिबद्धस्वभावं वस्तु, तस्य वर्तमानकालस्य क्षणमात्रवृत्तित्वाद्, वस्तुनस्तु सकलातीतानागतानाद्यनन्त-पर्यायराशिसमनुगतैकाकाररूपत्वात्, तत्र च वर्तमानपर्यायवत्स्वलक्षणभाविनामतीतानागतपर्यायाणामपि प्रमाणेनोपलब्धेर्वस्तुसत्त्वाद्, अन्यथा स्मृत्यादिज्ञान-विषयत्वमतीतादिपर्यायाणां न भवेद्, दृश्यते च, तस्मात्तेऽपि वस्तुसन्तः, तैविना वस्तुन एवाखण्डरूपस्यासम्भवात्, तस्मात्तेषां सद्रूपत्वात्तद्विषयं ज्ञानं परिच्छेतृत्वेन सम्भवतीति निरवद्यम् ॥११॥
: योगदीपिका : कीदृशं पुनस्तत्केवलज्ञानमित्याह-आत्मस्थमित्यादि ।
आत्मस्थं-जीवस्थं सत् त्रैलोक्यस्य-त्रिलोकी- व्यवस्थितस्य ज्ञेयस्य प्रकाशकं निष्क्रियं गमनादिक्रियारहितं पर आनन्दोऽस्माद् अस्मिन्वेति परानन्दम् । (परानन्द्यमिति पाठान्तरं, तत्र परैरुत्कृष्टैरानन्द्यं प्रार्थनीयमित्यर्थः)। अतीतार्थे तीतशब्द: सिद्धिविनिश्चयादिग्रन्थेषु दृष्यते, ततः तीतादीनां- अतीतवर्तमानानागतकालत्रयवर्तिपदार्थानां परिच्छेदकं यथावद्ज्ञातृस्वभावम् अलं-समर्थं ध्रुवं-शाश्वतं चेति समयज्ञा- आगमज्ञा अभिदधति ॥११॥
एतद्योगफलं तत्परापरं दृश्यते परमनेन । तत्तत्त्वं यद् दृष्ट्वा, निवर्तते दर्शनाकाङ्क्षा ॥१२॥
:विवरणम् : एवं केवलज्ञानस्वरूपभिधाय परतत्त्वयोजनायाह-एतदित्यादि ।
एतत्-प्रस्तुतं केवलज्ञानं तद्योगफलं परापरं-परयोगस्यापरयोगस्य च फलभूतं, नान्यद्, दृश्यते-समुपलभ्यते साक्षात् परमनेन केवलज्ञानेन तत्तत्त्वं-परमात्मस्वरूपं यदृष्ट्वा-यत्सिद्धस्वरूपमुपलभ्य निवर्तते-व्यावर्ततेदर्शनाकाङ्क्षा-दर्शनवाञ्छा, सर्वस्य वस्तुनो दृष्टत्वात् ॥१२॥
પ્રશ્ન: ભૂતકાળની કે ભવિષ્યકાળની કોઈ જ વસ્તુ વિદ્યમાન નથી તો એ કેવળજ્ઞાનનો વિષય કઈ રીતે બને ?
ઉત્તરઃ ત્રણ જગતની કે ત્રણ કાળની કોઈ પણ વસ્તુ માત્ર વર્તમાનના એક પર્યાય સાથે સંબદ્ધ - સંકળાયેલા સ્વરૂપવાળી નથી. વસ્તુ જો ક્ષણમાત્ર જ રહેનારી હોય, ક્ષણ પછી નષ્ટ થનારી હોય તો બીજી ક્ષણે એ વસ્તુનું કશું જ બાકી ન રહે. પરંતુ વસ્તુનું સ્વરૂપ વાસ્તવમાં આવું નથી. વર્તમાનમાં વિદ્યમાન વસ્તુ અમુક સ્વરૂપે પૂર્વે ભૂતકાળમાં) પણ હતી જ અને ભવિષ્યમાં પણ રહેવાની. માટે માનવું પડે કે- દરેક વસ્તુની અતીત અનાગત સમસ્ત અવસ્થાઓ, વર્તમાનકાળની વસ્તુના પર્યાયરૂપ છે. વસ્તુના પર્યાયો વસ્તુનું સ્વરૂપ છે. એ બધા પર્યાયોને લઈને જ વસ્તુ અખંડ
