________________
ષોડશક પ્રકરણ - ૧૬
૨૧૨)
सैषाऽविद्यारहिताऽवस्था-अविद्यया परतन्त्रप्रसिद्धया रहिता-विकलाऽवस्था अवस्थितिर्वस्तुसती या, सा एषा परतत्त्वरूपापरमात्मशब्देन वाच्या-अभिधेया, इतिशब्द: स्वरूपं दर्शयति, एव चावस्था विज्ञेया-विज्ञातव्या रागादिविवर्जिता-रागादिरहिता, (तथता) तथ्यं-सत्यं रूपमात्मनस्तद्भावस्तत्ता (तथता प्र०) ॥२॥
: योगदीपिका : परतत्त्वस्यैव शब्दान्तराभिधेयतामाह-सेत्यादि ।
अविद्यया परतन्त्रप्रसिद्धाज्ञानरूपया रहिताऽवस्था सा एषा या परतत्त्वरूपा परमात्मशब्देन वाच्या, इतिशब्द: स्वरूपदर्शने एषैव चाऽवस्था विज्ञेया रागादिभिर्विवर्जिता, (तथता) तथ्यं-सत्यं रूपमात्मनस्तत्ता ॥२॥
वैशेषिक गुणरहितः, पुरुषोऽस्यामेव भवति तत्त्वेन । विध्यात-दीपकल्पस्य, हन्त जात्यन्तराप्राप्तेः ॥३॥
विवरणम् : अस्यामेवावस्थायामन्यदपि तन्त्रान्तरोक्तं संवादयन्नाह -
विशेषे भवा वैशेषिकास्ते च ते गुणाश्च-बुद्धि-सुख-दुःखेच्छा-द्वेष-प्रयत्नाः वैशेषिकगुणास्तै रहितो-विप्रयुक्तः, पुरुषोऽस्यामेव-अवस्थायां भवति-जायते तत्त्वेनपरमार्थेन । अस्यामेवेत्यवधारणफलमाह-विध्यातदीपेन कल्पस्तुच्छरूपस्तन्त्रान्तप्रसिद्ध्यातस्य, हन्त इत्यवधारणे जात्यन्तरस्य-दोषवतः सतोऽदोषवत्त्वस्याप्राप्तेः-अलाभात्, न हि तुच्छरूपतामापन्नोऽविद्यारहितावस्थां वस्तुसती भजत इति जात्यन्तराप्राप्तिः ॥३॥
: योगदीपिका : अस्यामेवावस्थायां तन्त्रान्तरोक्तमन्यदपि संवादयन्नाह - वैशेषिकेत्यादि। विशेषे भवा वैशेषिकास्ते च ते गुणाश्च बुद्धि-सुख-दुःखेच्छा-द्वेष-प्रयला स्तै रहितः (૨) તથતાઃ રાગાદિથી રહિત આ જ અવસ્થાને આત્માનું સત્યસ્વરૂપ કહી એને તથતા (सत्यता) नाम भावामन भावे . २.
(3) बुद्धि, सु५, ६:५, २७, द्वेष, प्रयत्न को३ वैशेषि गुणोथी हित पुरुषनी (આત્માની) કલ્પના કરવામાં આવી છે તે પણ વાસ્તવિક રીતે આ જ અવસ્થામાં ઘટે છે.
એ માન્યતા પ્રમાણે અખંડ, શુદ્ધ, જ્ઞાન, સુખાદિમાં અન્વયી - સાંકળરૂપ, માળામાં દોરા જેવા આત્મદ્રવ્યરૂપ અને અશુદ્ધ જ્ઞાનાદિના અભાવરૂપ મુક્તિ ઘટે પરંતુ બૌદ્ધો, બુઝાઈ ગયેલા દીવા જેવી મુક્તિ માને છે એવી મુક્તિ કોઈ સંજોગોમાં ઘટી શકતી નથી. કેમ કે, એમાં તો આત્મા સર્વથા નષ્ટ થઈ જાય છે. મુક્તિ તો જાત્યંતર પ્રાપ્તિરૂપ છે. જાત્યંતર પ્રાપ્તિ એટલે પહેલાં આત્મા સદોષ હોય અને પછી નિર્દોષતા પ્રાપ્ત થાય. આવું જાત્યંતરપણું (વિલક્ષણતા) બુઝાઈ ગયેલા
