Samveg Rangshala Mahagranth Gujarati Anuwad

Author(s): Bhadrankarsuri
Publisher: Mahavir Jain S M P Sangh

Page 12

આસ્તિક આત્માને સંસારમાં દીર્ઘકાળ સુધી દુઃખમાં પરિભ્રમણનું ભાન થયા પછી પિતાના સ્વરૂપનું જેમાં સંપૂર્ણ પ્રગટીકરણ છે, તે એક્ષપદને પ્રાપ્ત કરવાની તીવ્ર ઝંખના ન પ્રગટે, તે બને જ કેમ? આસ્તિકતાનો અને અનુકંપાને પાયે મજબૂત થયા પછી આ નિર્વેદ અને સંવેગ બને ગુણે પ્રગટયા વિના રહે જ નહિ.
() શમ-અનુકંપાનું ફળ “નિવેદ, સંવેગ” અને તે બેનું ફળ “શમ” છે. રાગ-દ્વેષ અને સુખ-દુઃખના પ્રસંગમાં મધ્યસ્થવૃત્તિ, સમતા, સમતુલા, એ શમનાં જ નામ છે. તે અનુકંપા, અહિંસા, મૈત્રી કે કરુણાભાવ વિના શકય નથી. - સ્વાર્થ એટલે પિતાના જ સુખ-દુખનો વિચાર. રાગ, દ્વેષ વગેરે વિભાવને જેટલા અંશે વિગમ થાય, તેટલા અંશે બીજા સર્વ જીવો સાથે એકતાની બુદ્ધિ અને શ્રદ્ધા પ્રગટે છે અને ત્યારે જ વાસ્તવિક શમ-સમત્વનો અનુભવ થાય છે.
- અહીં સુધી પાંચેય લક્ષણેનું સામાન્ય સ્વરૂપ જોયું. હવે ગ્રન્થમાં કહેલા - સંવેગની મુખ્યતા અને વિશેષ સ્વરૂપ જોઈએ. સંવેગની વિશેષતા
- ભવના અત્યન્ત ભયથી પ્રગટેલી મોક્ષની તીવ્ર અભિલાષા અર્થાત નિવેદની તીવ્રતા, તે સંવેગ છે. તે પ્રગટતાં જ જ્ઞાનાદિ ગુણે સમ્યગ્ર બને છે. સંવેગ સહિત જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્ર એ સમ્યગ કહેવાય છે.
આ રીતે સંવેગ એ રત્નત્રયીરૂપ મોક્ષમાર્ગનું મૂળ છે, એમ સિદ્ધ થાય છે. આતિશ્યનું સ્વરૂપ
અસિત મૂરિ મતિઃ શારિતવચમ્ ” આત્મા છે એવી બુદ્ધિ તે આસ્તિકતા. અર્થાત્ શ્રી જિનેશ્વર પરમાત્માએ કહેલા જીવાદિ તો વિદ્યમાન છે–સત્ય છે, એવી શ્રદ્ધા તે આસ્તિક્ય છે. જીવનું અસ્તિત્વ બે પ્રકારે
૧. સ્વરૂપ અસ્તિત્વ-અસ્તિત્વ સદા અસ્તિત્વપણે જ પરિણમે છે. દ્રવ્યાર્થિક નયના મતે કઈ પણ દ્રવ્યને સર્વથા અભાવ થતો નથી, એથી છવદ્રવ્યને પણ અભાવ કેઈ કાળે થાય નહિ. આ છે જીવનું સ્વરૂપ અસ્તિત્વ.
૨. સદશ અસ્તિત્વ-પદાર્થ માત્ર અનંતધર્માત્મક હોય છે. (એમ પર્યાયાસ્તિકાય નયને મત છે.) તેમાં પણ મુખ્ય ધર્મો ૧-સામાન્ય, ૨--વિશેષ, એ બે છે. જીવ પણ દ્રવ્ય હોવાથી તેમાં આ બનને ધર્મો છે જ.
રેય પદાર્થને ધર્મ બે પ્રકારે છે, તેથી જીવને તેનું જ્ઞાન પણ બે પ્રકારે થાય છે. પદાર્થના સામાન્યધર્મનું જ્ઞાન તે સામાન્ય જ્ઞાન અને વિશેષ ધર્મનું જ્ઞાન તે
૨-ગથિ પરિણામ (ભગવતીજી શતક ૧, ઉ ૧)