Samveg Rangshala Mahagranth Gujarati Anuwad

Author(s): Bhadrankarsuri
Publisher: Mahavir Jain S M P Sangh

Page 11

વીતિ ચૂકેલા અનંતકાળમાં આત્મા હતો, વર્તમાનમાં પ્રત્યક્ષ છે જ અને આગામી અનંતાકાળમાં પણ એ સદા સ્વસ્વરૂપે જ રહેવાને. આવી દઢ શ્રદ્ધા તે આસ્તિકતા. આત્માનું શુદ્ધ સ્વરૂપ છે “સચ્ચિદાનંદ.” તેની અને તેના આ સ્વરૂપની સ્વીકૃતિ એ જ આસ્તિકતા છે.
(૨) અનુકંપા-હું જીવ છું, સુખ મને પ્રિય છે અને દુઃખ લેશ પણ ગમતું નથી, એમ મારા જેવા બીજા અનંતા છે સંસારમાં છે. એ પણ જીવવા ઈચ્છે છે, સુખના અથી છે અને દુઃખ લેશ પણ તેઓને ગમતું નથી. તે બધા પણ મારી જેમ અનાદિ અનંતકાળથી આ દુઃખમય સંસારમાં ભટકી રહ્યા છે. આ વિચાર તેને પ્રગટે છે, કે જેને પિતાના દીર્ધ સંસાર પરિબ્રમણને કં૫ (દુઃખનો , તીવ્ર બળાપે) પ્રગડ્યો હોય! આ કંપ પછી અનુકંપ થાય છે કે-જેમ હું દુઃખી છું, તેમ મારા જેવા બીજા સંસારી જી પણ દુઃખી જ છે. એ સર્વ પણ “દુખથી મુક્ત બનો અને પૂર્ણ સુખને પામ !” મારે એ બધાને સહાયક થવું જોઈએ. સર્વનું જીવત્વ સમાન છે, માટે તેઓનાં દુઃખ અને પીડા તે હકીકતમાં મારું જ દુઃખ અને પીડા છે. માટે હું મારા આત્મા સાથે જે કરું છું તે જ વ્યવહાર મારે તેઓ સર્વની સાથે પણ કરે જોઈએ. આવી સમવેદના-સહાનુભૂતિને ભાવ તે અનુકંપા. છે. આસ્તિક આત્મામાં તે અવશ્ય પ્રગટે છે અને તે યથાશક્ય બીજાના દુઃખને દૂર કરવા માટે પ્રેરણા કરે છે.
(રૂ-ક) નિર્વેદ અને સંવેગ-હું આત્મા છું, નિત્ય છું, તે આજ સુધી હું ક્યાં રહ્યો ? સંસારમાં! તે જ્યાં સુખને લેશ નહિ, દુઃખને પાર નહિ, કેવળ દુઃખ-પીડા અને પરાભવ જ છે, એવી નિગેદ, નરક, વગેરે દુર્ગત અવસ્થાઓમાં જ મારો અનંતકાળ ગયે; મનુષ્ય કે દેવના ભાવમાં થોડું બાઇ સુખ મળ્યું હશે, ત્યારે પણ તેમાં ગાઢ રાગ-દ્વેષ દ્વારા મેં ઘોર અશુભ કર્મો જ બાંધ્યાં હશે અને પુનઃ એ જ દુર્ગતિમાં રીબાઈ રીબાઈને આવ્યા અને મર્યો હઈશ.
જ્યાં આધિ, વ્યાધિ અને ઉપાધિ જ છે, જન્મ, જરા, મરણ, દુઃખ, દૌર્ભાગ્ય અને પરાભવના ત્રાસ સિવાય બીજું કાંઈ નથી, તે સંસારમાં હવે કેમ રહેવાય? મારું સ્વરૂપ તે પૂર્ણ જ્ઞાનમય અને આનંદમય છે, તે શા માટે આ દુઃખમય સંસારમાં રહેવું? આ ભવનિવેદ અને મોક્ષની તીવ્ર ઝંખનારૂપ સંવેગ આત્મામાં આસ્તિક્ય પ્રગટયા પછી જ પ્રગટે છે.
આ ભવનિર્વેદ અને સંવેગ બને ગુણે સહભાવી હેવાથી જ્યાં નિર્વેદ ત્યાં સંવેગ અને જ્યાં સંવેગ ત્યાં નિર્વેદ હોય જ છે.