Book Title: Samaysara
Author(s): Kundkundacharya, Parmeshthidas Jain
Publisher: Digambar Jain Swadhyay Mandir Trust

View full book text
Previous | Next

Page 625
________________ Version 001: remember to check http://www.AtmaDharma.com for updates [परिशिष्टम् ] ५९१ (शार्दूलविक्रीडित) भिन्नक्षेत्रनिषण्णबोध्यनियतव्यापारनिष्ठः सदा सीदत्येव बहिः पतन्तमभितः पश्यन्पुमांसं पशुः । स्वक्षेत्रास्तितया निरुद्धरभसः स्याद्वादवेदी पुनस्तिष्ठत्यात्मनिखातबोध्यनियतव्यापारशक्तिर्भवन।। २५४ ।। (शार्दूलविक्रीडित) स्वक्षेत्रस्थितये पृथग्विधपरक्षेत्रस्थितार्थोज्झनात् तुच्छीभूय पशुः प्रणश्यति चिदाकारान् सहाथैर्वमन्। स्याद्वादी तु वसन् स्वधामनि परक्षेत्रे विदन्नास्तितां त्यक्तार्थोऽपि न तुच्छतामनुभवत्याकारकर्षी परान्।। २५५ ।। ( अब सातवें भंगका कलशरूप काव्य कहते हैं:-) श्लोकार्थ:- [ पशुः ] पशु अर्थात् सर्वथा एकांतवादी अज्ञानी, [भिन्न क्षेत्रनिषण्ण-बोध्य-नियत-व्यापार-निष्ठ: ] भिन्न क्षेत्रमें रहे हुए ज्ञेयपदार्थों में जो ज्ञेयज्ञायक संबंधरूप निश्चित व्यापार है उसमें प्रवर्तता हुआ, [पुमांसम् अभितः बहि: पतन्तम् पश्यन् ] आत्माको सम्पूर्णतया बाहर ( परक्षेत्रमें) पड़ता देखकर ( -स्वक्षेत्रसे आत्माका अस्तित्व न मानकर) [ सदा सीदति एव] सदा नाशको प्राप्त होता है; [ स्याद्वादवेदी पुनः ] और स्याद्वादके जाननेवाले तो, [ स्वक्षेत्र-अस्तितया निरुद्ध-रभसः ] स्वक्षेत्रसे अस्तित्वके कारण जिसका वेग रुका हुआ है ऐसा होता हुआ (अर्थात् स्वक्षेत्रमें वर्तता हुआ), [ आत्म-निखात-बोध्य-नियत-व्यापार-शक्तिः भवन् ] आत्मामें ही आकाररूप हुए ज्ञेयोंमें निश्चित व्यापारकी शक्तिवाला होकर, [ तिष्ठति ] टिकता है-जीता है (नाश को प्राप्त नहीं होता)। भावार्थ:-एकांतवादी भिन्न क्षेत्रमें रहे हुए ज्ञेय पदार्थों को जाननेके कार्यमें प्रवृत्त होने पर आत्माको बाहर पड़ता ही मानकर, (स्वक्षेत्रसे अस्तित्व न मानकर,) अपनेको नष्ट करता है; और स्याद्वादी तो, 'परक्षेत्रमें रहे हुए ज्ञेयोंको जानता हुए अपने क्षेत्रमें रहा हुआ आत्मा स्वक्षेत्रसे अस्तित्व धारण करता है' ऐसा मानता हुआ टिकता है-नाशको प्राप्त नहीं होता। इसप्रकार स्वक्षेत्रसे अस्तित्वका भंग कहा है। २५४ । (अब आठवें भंगका कलशरूपे काव्य कहते है:-) श्लोकार्थ:- [ पशुः ] पशु अर्थात् सर्वथा एकांतवादी अज्ञानी, [ स्वक्षेत्रस्थितये पृथग्विध-परक्षेत्र-स्थित-अर्थ-उज्झनात् ] स्वक्षेत्रमें रहनेके लिये भिन्न भिन्न परक्षेत्रमें रहे हुए ज्ञेय पदार्थोंको छोड़नेसे, [ अथै: सह चिद्-आकारान् वमन् ] ज्ञेय पदार्थों के साथ चैतन्यके आकारोंको भी वमन करता हुआ (अर्थात् ज्ञेय Please inform us of any errors on rajesh@AtmaDharma.com

Loading...

Page Navigation
1 ... 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664