________________
સ્યાદ્વાદ
૨૩૧
૭૧૬. ( અનેકાંતાત્મક વસ્તુની સાપેક્ષતાના પ્રતિપાદનમાં પ્રત્યેક વાકયની સાથે સ્યા' લગાડી કથન કરવુ. એ સ્યાદ્વાદનુ’ લક્ષણ છે ). આ ન્યાયમાં પ્રમાણ, નય અને દુનયના ભેદથી યુક્ત સાત ભંગ થાય છે. ‘ સ્યાત્ ’–સાપેક્ષ ભંગાને પ્રમાણ કહે છે. નય-યુક્ત ભંગાને નય કહે છે અને નિરપેક્ષ ભંગાને દુચ કહે છે.
૭૧૭. સ્યાત્ અસ્તિ, સ્યાનાસ્તિ, સ્યાદસ્તિનાસ્તિ, સ્યાદવક્તવ્ય, સ્યાદસ્તિ અવક્તવ્ય, સ્યાનાસ્તિ અવક્તવ્ય, સ્યાદસ્તિનાસ્તિ અવક્તવ્ય— આને પ્રમાણ સપ્તભંગી જાણવી જોઇએ.
૭૧૮. સ્વ-દ્રવ્ય, સ્વ-ક્ષેત્ર, સ્વ-કાલ અને સ્વ-ભાવની અપેક્ષાએ દ્રવ્ય અસ્તિસ્વરૂપ છે. એ જ. પર-દ્રવ્ય, પર-ક્ષેત્ર, પર-કાલ અને પર-ભાવની અપેક્ષાએ નાસ્તિ સ્વરૂપ છે.
૭૨૦.
૭૧૯. સ્વ-દ્રવ્યાદિ ચતુષ્ટય અને પર-દ્રવ્યાદિ ચતુષ્ટય—બન્નેની અપેક્ષાએ એક જ વસ્તુ યાદસ્તિ અને સ્યાન્નાસ્તિ સ્વરૂપ થાય છે. બન્ને ધર્મોને એક સાથે કહેવાની અપેક્ષાએ વસ્તુ અવક્તવ્ય છે. આ પ્રમાણે પાતપાતાના નયની સાથે અની ચેાજના કરવાથી અસ્તિ-અવક્તવ્ય, નાસ્તિ અવક્તવ્ય અને અસ્તિ નાસ્તિ અવકતવ્ય અને છે.
‘સ્યા ” પદે તથા નય-નિરપેક્ષ હાય ત્યારે જ સાતેય ભ`ગ દુ યભ`ગી કહેવાય છે. જેવી રીતે કે વસ્તુ અસ્તિ જ છે, નાસ્તિ જ છે, ઉભયરૂપ જ છે, અવક્તવ્ય જ છે, અસ્તિ અવકતવ્ય જ છે, નાસ્તિ અવકતવ્ય છે અથવા અસ્તિ-નાસ્તિ અવકતવ્ય જ છે. ( કાઈ એક જ અંશ અથવા દૃષ્ટિકેાણ ઉપર જોર દેવું અથવા આગ્રહ રાખવા તથા ખીજાની સથા ઉપેક્ષા કરવી દુય છે. )
૭૨૧. વસ્તુના એક ધર્માંને ગ્રહણ કરવાથી એના પ્રતિપક્ષી ખીજા ધર્મનુ પણ ગ્રહણ આપેાઆપ થઈ જાય જ છે કારણ અને ધર્મ વસ્તુના સ્વભાવ છે. એટલા માટે તમામ વસ્તુના ધર્મામાં સપ્તભંગીની યેાજના કરવી જોઈ એ,
