Ratnachuda Rasa

Author(s): H C Bhayani
Publisher: L D Indology Ahmedabad

Page 19

१८
रत्नचूड-रास
केवळ अक्षरार्थ पकडता मूर्ख (२४५०-२४९९), मूर्खाईभर्या अतिरेक (२५९०-२५४९), मूर्खाई. भर्यु आभारदर्शन (२५५०-२५९९), कायर मूर्यो (२६००-२६४९), मूर्खाईभर्या छबरडा (२६५०२६९९), सहेलाने अधरु करता मूर्ख (२७००-२७४९) अने प्रकीर्ण (२७५०-२७९९)-ए प्रमाणे पेटा वर्गीकरण करेलुं छे...
भारतीय कथासाहित्यमां मुग्धकथाओ-एटले के मूर्खकथाओनी पण घणी लांबी परंपरा छे. 'बृहत्कथा' परथी रचायेल 'कथासरित्सागर' अने 'बृहत्कथामंजरी'मा मुग्धकथाओनो गुच्छ आपेलो छे, ते 'बृहत्कथा'नी कोई उत्तरकालीन वाचना के पाठपरंपरामां ए होवानुं दर्शावे छे. 'कथासरित्सागर'मा ५६ जेटली मूर्खकथाओ आपेली छे.. र. रा.नी पहेली अने त्रीजी मूर्खकथानां मूळ आ गुच्छमांनी बे कथाओमां मळे छे. १३७मी (सांडेसरामां ९२मी) कथा एवी छे के पहेली वार सासरे गयेलो मूर्ख रांधवा माटे राखेला चोखानो छानोमानो बूकडो भरे छे, पण सासु आवी पहोंचतां ते मेमां ज राखी मूके छे. जमाईने का न बोलतो अने फूलेला गालवाळो भाळीने सासुए बोलावेलो वैद्य जेवो ते मूर्खनो जडबां पहोळां करे छे तेवा ज मोमांथी चोखा नीकळी पडे छे. १३५मी (सांडेसरामा ९०मी) कथा एवी छे के झगडता बने शिष्योने गुरुए चोळवा-पखाळवा माटे पोतानो एकएक पग रहे ची आपेलो. एक वार एक शिष्यनी गेरहाजरीमा गुरए बीजा शिष्यने बने पग चोळवानु वय, पण ते शिष्ये बीना शिष्यवाळो गुरुनो पग भांगी नाख्यो, बीजे दिवसे बीजा शिश्ये पहेला शिष्यवाळो पग भाग्यो,
ते ज प्रमाणे कूटकटाहमा रत्नचूडने माळी फूलहार भेट आपे छे, त्यारे ते माळीने वचन आपे छे के हैं जता पहेलां तने कांईक आपीने राजी करीश अने पछीथी माळी तेनी पासे 'काईक' आपबानी मागणी करे छे. आनी साथे 'कथासरित्सागर'नी मूर्खकथाओमांनी १२०मी (सांडेसरामा ७५मी) कथा सरखावी शकाय, जेमा गाडु समु करी आफ्नार भूर्ख तेने 'बदलवामां है काई नहीं आपीश' कहेनार गाडावाळानी पासे 'काई नहीं' आपवानी मागणी करे छे. अहीं जातककथामांनी अनुरुद्धने लगती कथामां, माताए वारंवार खाजां मगावनार पुत्रने खाजां खूटी जतां 'हवे नथी खाजां' एम कहेवरा त्यारे पुत्रे 'नथी-खाजां होय तो नथी-खाजां मोकल' एवो संदेशो मोकल्यो ते प्रसंग पण याद करी शकाय. . र. रा.नी बीजी मूर्खकधा ए 'मौनपालननी शरत' नामे जाणीती कथाप्रकृतिनुं निदर्शन छे. (कथा प्रकृति १३५१; कथाघटक क्रमांक जे २५११ अने तेनी नीचे आपेळ ब्राउन, टोम्प्सन अने बेलिस लगेरेना संदर्भ; 'फोक टेयल', पृ. १९५). सोथी जूनुं स्वरूप बौद्ध जातककथामां मळे छे. आपणे त्यां प्रचलित कहेवत 'बोले ते बे खाय'ने। आधारभूत टूचको (पांच लाडवामाथी कोण श्रण खाय अने कोण बे तेनेा निर्णय मामाभाणेज मूगा रहेवानी शरत द्वारा करवा संमत थाय छे अने वनेने मरेला मानी स्मशाने लई जई चिता पर पधरावे छे त्यारे मामो पोते बे खाशे अने भाणेज त्रण-एम हारीने बोली कठे छे त्यारे तेमने भूत थयेला मानी पांचेय डाघुओ नासी जाय छे) पण आ कथानु ज रूपांतर छे. र जुओ, टेनी अने पेन्झरनो अनुवाद, ग्रंथ ५, पृ. ६७-१४१ (कथांक ८५ थी १५३).
आमाथी मोट। भागनी भोगीलाल सांडेसराए तेमना पंचतंत्रना गुजराती अनुवादमां आपेली छे. (पृ. ४५७-४१७: कथांक ५ थी ९४).