Ratna karavatarikadya sloka satarthi

Author(s): Jinmanikyavijay, Bechardas Doshi
Publisher: L D Indology Ahmedabad

Page 121

[१ सिद्धये चतुर्थ्या एकवचनम् । २ वर्धमानः-प्रथमैकवचनम्-शकुनविशेषवाचकः । ३ स्तात् क्रियापदम् । ४ ताम्रा+आयत् । ५ आयत्त+णिच्+क्विप् आयत् । हाम्राया आयत्= ताम्रायत्-प्रथमा-'नखमण्डली' इत्यस्य विशेषणम् । ६ नखमण्डली प्रथमान्तम् । ७ प्रत्यूह+शो+ डप्रत्यूहश+लभा (णिजि, क्विपि) प्रत्यूहशलभः-षष्ठयन्तम् । ८ प्लु+अचू-प्लोषा+ई-प्लोषे+दे+ क्विपू+प्लोषेदीः-प्लोषदी ! संबोधनम् । ९ प्रदीप+अङ्कुराः प्रदीपाकुराः 'नखमण्डली' इत्यस्य उपमाभूतं पदम् । १० • अङ्कुराः+अ+ते अङ्कुरायते। अ! संबोधनम् । ११ ते तव षष्ठी 1 ]
व्याख्या-'प्लुष् [शू] स्नेह-सेचन-पूरणेषु' [१५६२] इत्यतो " लिहादिभ्यः" [५ । १ । ५० ] अचि प्लोषा स्नेहला या ई लक्ष्मीः ताम् 'देङ् पालने' [६०४] दयते पालयतीति क्विपि “ ईय॑ञ्जनेऽयपि" [४ । ३ । ९७ ] इति ईकारे परमते प्लोषेदीः तस्य सं० हे प्लोषेदीः। तथा हे अ ! विष्णो ! ते तव नखमण्डली नखश्रेणी सिद्धये-सेवकानां कार्यसिद्धये -वर्धमानः शकुनविशेषः स इव स्तात्-भवतु-इति क्रियासम्बन्धः । किं० आयत्तं वशं करोति णिजि आयत्तयति इति क्विपि सौ " पदस्य" [ २ । १ । ८९] इति तलोपे आयत्, ताम्रो रक्तवर्णः तस्या यद् वशीकारिणी-रक्ता इत्यर्थः । पुनः किं० प्रः प्रकृष्टः- दीपनं घनि-दीपः कान्तिः तस्य अङ्कुरः --प्ररोहः-प्रदीपाकुराः। तव किम्भूतस्य ? प्रत्यूहान् विघ्नान् श्यति " आतो डः०" [५ । १ । ७६ ] डे प्रत्यूहशो विनायकः तद्वद् लभां लाभं करोति इति णिजि क्विपि, तयोर्लोपे प्रत्यूहशलप् तस्य प्रत्यूहशलभः-सेवकानां विनायकवल्लाभकारकः इत्यर्थः । विनायको हि लोके लाभकरः प्रख्यातः इति एवमुक्तिः ॥८६॥
सिद्धये वर्धमानः स्तात् ताम्रा यन्नखमण्डली । मत्यूहशलभप्लोषे दीपदीपाङ्करायते ॥८७॥ [सिद्धये ! वर्धमाऽऽनः स्तात् ताम्रा य न खम् अंण्डली । १० प्रत्यूह शे "लभप्लोषे "दीपदीपाङ्कराऽऽयते" ? ॥८७॥]
[१ सिद्धये-सिद्धः+ए सिद्धये! । सिद्धः प्रथमान्तम् । ए! संबोधनम् । २ वर्धमानः अथवा वर्ध+मा+आनः वर्धमानः प्रथमान्तम् । ३ स्तात् क्रियापदम् । ४ ताम्रा प्रथमान्तम् 'ई' इत्यस्य विशेषणम् । ५ यम् द्वितीयान्तम्-यं लक्षीकृत्य-इत्यर्थः । ६ न निषेधवाची । आयते न ? किन्तु आयते एव-एवम् अस्य 'आयते' क्रियया अन्वयः । ७ खम् द्वितीयान्तं क्रिया
१ अत्र 'अङ्कुराः प्ररोहाः' इति बहुवचनान्तं पाठं विना' प्रदीपाकुराः' इति बहुवचनान्तः पाठः कथं सङ्गतिमङ्गत् ?