Prabuddha Jivan 2018 12

Author(s): Sejal Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 8

લાંબી લાંબી જટા વધારવી, આખા શરીરે રાખ ચોળવી, માથે સ્વરૂપ સ્વયં પૂર્ણકામ છે, એમાં જ પરમાત્મા વસેલો છે. આવા મુંડન કરાવવું, માટી-પથ્થરના પિંડને પૂજવો કે માત્ર ફળાહાર સ્વરૂપનો ખ્યાલ આપતા સંત કબીર કહે છે, કરવો - એ બધી તો બાહ્ય બાબતો છે. ભીતર સાથે એને કોઈ
“આદિ અંત નહીં હોતે બિરહુલી | લેવાદેવા નથી. આમ કરવા જનાર આત્મદેવને ઓળખી શકતો
નહીં જર પલ્લવ ડાર બિરહુલી II નથી અને આત્મલીનતા પામી શકતો નથી.
નિશિ-બાસર નહીં હોતે બિરહુલી | સંત કબીરના બીજક'નું નવમું પ્રકરણ છે ‘બિરહુલી' અને
પૌન પાનિ નહીં મૂલ બિરહુલી રા' આ ‘બિરહુલી’ એટલે શું? ‘બિરહુલી' એટલે વિરહિણી, પણ એ સંત કબીર જીવને ઉદ્દેશીને કહે છે કે તારો કોઈ આદિ કે અંત વિરહી કેવો? સામાન્ય રીતે તો ‘બિરહુલા'નો અર્થ ‘સાપ’ અને નથી. તારી ક્યારેય શરૂઆત થઈ નથી અને તારો ક્યારેય અંત બિરહુલીનો અર્થ ‘સાપણ' થાય છે, પણ અહીં તો ‘બિરહુલી’ શબ્દ આવવાનો નથી. તું શાશ્વત છે અને શાશ્વત રહીશ. તું અનાદિ અને એ વિરહ રૂપી સાપ દ્વારા દંશ પામવાને કારણે પીડિત એવા વિરહી અનંત છે. તારું કોઈ બીજું મૂળ નથી અને તું પણ કોઈ બીજાનું મૂળ ભક્તને માટે છે.
નથી. નથી કોઈ તારી શાખા કે નથી કૂંપળો. આ વિરહી ભક્ત સ્વયં પરમાત્માની ખોજમાં નીકળ્યો છે. આ રીતે સંત કબીરના કહેવા પ્રમાણે તારામાં જ સઘળું એના વિયોગથી અતિ પીડિત છે. એની પીડાના દર્દને એ વારંવાર સમાયેલું છે. તું જ અનાદિ અને અનંત છે, અજર અને અમર છે. વર્ણવે છે! ક્યારેક એ વિરહની વેદનામાં પરમાત્માને આજીજી કરે નિત્ય અને શુદ્ધ-બુદ્ધ છે. રાત(નિશિ), દિવસ(બાસર), પવન છે, તો ક્યારેક પરમાત્માની પ્રાપ્તિ કાજે પુષ્કળ આઠંદ કરે છે. (પૌન), પાણી (પાનિ) તથા બીજ(મૂલ) કોઈ જ તારા સ્વરૂપમાં આત્માએ કોઈ વિરહિણી પ્રિયતમાની માફક પ્રિયતમ પરમાત્માને નથી. દેહ અને ઇન્દ્રિય નાશવંત અને ચંચળ છે. એને કારણે જ મેળવવા માટે ઠેર ઠેર ભટકવાનું નથી, એને બહારના જગતમાં વ્યક્તિને રાત અને દિવસનો બોધ થાય છે, પરંતુ શુદ્ધ ચેતન સાથે દોડવાનું નથી, કારણ કે ભીતરમાં રહેલા પરમાત્માને પ્રાપ્ત કરવા આ મન કે ઇન્દ્રિયનો કોઈ સંબંધ નથી. કારણ શું? શું સાધકને માટે બાહ્ય દોડ વ્યર્થ છે.
રાતદિવસ હોતાં નથી? શું સાધકને પવન, પાણીનો ખ્યાલ આવતો - ભીતરમાં વસતો પરમાત્મા ક્યાંથી તમને બહાર મળવાનો નથી? શું સાધક સંસારની વસ્તુઓને જોતો નથી? છે? પરમાત્માના વિયોગની વાતો કરનારા એક ભમરચિત વિશ્વમાં સંત કબીરના કહેવા પ્રમાણે નિર્વિકલ્પ સમાધિમાં લીન સાધકને વસે છે. એને પોકારી પોકારીને બોલાવનારા હવાઈ કલ્પનામાં આવો કોઈ બાહ્યાનુભવ હોતો નથી. એ તો શુદ્ધ ચેતનમાં રાતદિવસ રાચે છે. એને માટે જાણે તરફડતા હોય એમ જીવનારા વિલાપ વસતો હોય છે. સંત કબીર પહેલી પંક્તિમાં અજર, અમર અને અને પ્રલાપભર્યું મિથ્યાજીવન જીવે છે. કારણ શું? કારણ એટલું અખંડ એવા આત્માની વાત કરે છે અને પછી એ કહે છે કે જ્યારે જ કે વ્યક્તિ સ્વરૂપને સમજવાને બદલે બાહ્ય જગતમાં ભટકે છે, આત્મા ભીતરમાં જ હોય, ત્યારે વ્યક્તિ કઈ રીતે એનાથી વિખૂટો પરપદાર્થોમાં રુચિ ધરાવે છે અને તેને પરિણામે એ નિજસ્વરૂપથી પડી શકે ? આત્મા એની અંદર જ વસતો હોય, તો પછી બીજી દૂર ને દૂર જતો જાય છે.
ભૌતિક ચીજવસ્તુઓ શોધવાની એને જરૂર શી? હકીકતમાં જીવે હકીકતમાં આત્મામાં જ પરમાત્મા છુપાયેલો હોવાથી પહેલી વિરહ કરવાની કોઈ જરૂર નથી, કારણ કે એનો આત્મા એનાથી વાત તો એ છે કે બહાર કશી શોધ કરવાની જરૂર નથી. જેની શોધ વિખૂટો પડ્યો નથી અને એ અખંડ ચેતન સ્વરૂપ આત્મજ્યોતિ કરવાની ન હોય, તેનો વિરહ ક્યાંથી સંભવે? જે તમારી નિકટમાં, સદૈવ પ્રજ્વલિત હોય છે. આત્મા શાશ્વત રૂપે તમારી ભીતરમાં જ ભીતરમાં વસે છે, એને કઈ રીતે બહાર હોવાનું માનીને કે દૂર બેઠો છે અને સંત કબીરના કહેવા પ્રમાણે તો સઘળી યોગપ્રક્રિયાઓ ગયેલો ગણીને એનો વિયોગ કે વિરહ અનુભવી શકાય? આ સ્વરૂપને પામવા માટેની પ્રક્રિયા છે.
સંત કબીર એમની બિરહુલી'માં વેદનાથી તરફડતા અને જ્ઞાનીઓ પણ આત્માને પરમાત્માથી ભિન્ન જોતા નથી અને પરમાત્માની પ્રપ્તિ કરવા માટે વિરહની અવસ્થા દાખવતા ભક્તની જેમણે એને ભિન્ન જોવાની કોશિશ કરી, એમણે પણ અંતે તો ભક્તિની વ્યર્થતા બતાવે છે. જ્યાં સુધી બાહ્યજગત અને બાહ્ય આત્મામાં જ પરમાત્માને દર્શાવ્યા છે. જેમને નિજ સ્વરૂપની સાચી પદાર્થોમાં વ્યક્તિનું ચિત્ત લીન છે, ત્યાં સુધી એને પોતાની આંતરિક ઓળખ નથી, એ પોતાના નિજ-ભાવમાં રહી શકતા નથી. બહાર શક્તિ કે આંતરિક તત્ત્વનો કોઈ અહેસાસ થતો નથી. માનવીએ પોતાના સ્વરૂપની ઓળખ માટે જનાર વ્યક્તિ અહીં-તહીં ભટકે છે સ્પષ્ટરૂપે સમજવું જોઈએ કે બાહ્ય જગત એને કશું આપી શકે એમ અને કશું પામતો નથી. (ક્રમશ:). નથી. સ્વપ્ન પાસેથી શું મળે? એ બહાર ગમે તેટલું ભટકશે, તો
૧૩-બી, ચંદ્રનગર સોસાયટી, પણ એને પ્રાપ્તિ થઈ શકે તેમ નથી. એને બદલે એણે નિજસ્વરૂપને
જયભિખ્ખું માર્ગ, પાલડી, અમદાવાદ - ૩૮૦૦૦૭. સમજવાનો પ્રયત્ન કરવો જોઈએ અને આ સ્વરૂપ છે કેવું ? આ ફોન ૦૭૯-૨૬૬૦૨૬૭૫ / મો. ૦૯૮૨૪૦૧૯૯૨૫
પ્રવ્રુદ્ધ જીવન
ડિસેમ્બર- ૨૦૧૮