________________
અનસન તથા સંલેખના તપની અનુપ્રેક્ષા
સુબોધી સતીશ મસાલિયા મહાવીરે છ બાહ્ય ને છ અત્યંતર એમ બે ભાગમાં બાર ને “મેં કર્યું” જ્યાં સુધી માથું ઊંચકે છે ત્યાં સુધી મિથ્યાત્વ તપ થશે. તપને વિભાજિત કર્યા, એ એટલા માટે નહીં કે તપનું વિભાજન તમે જાણો છો ને કે આદિનાથ દાદાએ વર્ષીતપ કર્યો તો કે થઈ ગયો થઈ શકે છે. એવું વિભાજન કે ક્રમબદ્ધતા એ તપોના આવિષ્કારમાં તો? એમને પણ ૧૩ કલાક બળદોનું મોટું બાંધી દીધું ‘તું એ કર્મ હોતી નથી. પરંતુ આપણે ઈન્દ્રિયોના બાહ્ય અનુભવોમાં જ જીવી ઉદયમાં આવ્યું તું ને? એટલે ૧૩ મહિના સુધી એમને ગોચરી રહ્યા છીએ, એવી આપણી પરિસ્થિતિ છે. આપણે બહારની મળી નહીં ને? આદિનાથ દાદા તા વહોરવા જતાં તા ને? પણ ઘટનાઓ અને દશ્યોને જ સમજીએ છીએ. આપણે ભેદ-વિભાજન લોકો એમને હાથી-ઘોડા-હીરા-માણેક-મોતી આપતા'તા પણ કોઈને ને મારું-તારું માં અટવાયેલા છીએ. એટલે આપણે કારણે મહાવીરે એવી ખબર ન પડી કે ઋષભ તો ગોચરી લેવા આવે છે. તો તપનું બે ભાગમાં વિભાજન કર્યું છે. ભગવાનની તો અખંડ ચેતના અનાયાસે ઉપવાસ થઈ ગયા ને? કે કર્યા? બળદનું મોટું બાંધી છે. એમના માટે અંદર-બહાર એવું કોઈ વિભાજન નથી. પરંતુ દીધેલું તે કર્મ ઉદયમાં આવ્યું ને? એમ જે કાંઈ આપણે કરીએ આપણે જ્યાં ઊભા છીએ એ સ્તર પર ઉતરી આવીને એને છીએ કે થાય છે તે પૂર્વે કરેલા કોઈ કર્મ જ તેના પાકવાનો સમય સમજાવવાની કરુણા મહાવીરે દાખવી છે. એટલે આપણી થતાં ઉદયમાં આવે છે. તે પ્રમાણે જ આપણે તપ વગેરે કરીએ આંતરિકતામાં જ્યારે પ્રકાશ થશે ત્યારે અંદરને બહાર એક જ છીએ, તે પ્રમાણે જ નિમિત્ત પણ મળે છે. પૂર્વે કરેલી (આગળના સ્વરૂપની બે બાજુઓ છે એમ સમજાશે. એટલે બધા બારે-બાર કોઈ પણ જન્મમાં.. અનંતા જન્મો પહેલાંની પણ હોઈ શકે) તપોનો સાથે સાથે જ આવિષ્કાર થતો અનુભવાશે.
એવી કોઈ ઈચ્છાઓ જે ઘૂંટી ઘૂંટી ને નિકાચિત બનાવી દીધી હોય કોઈ એમ વિચારે કે પહેલા બાહ્ય તપ પૂરું થઈ જાય પછી તે પણ કાળ પાકતાં, અનુકૂળ સંજોગો ઊભા થતાં... ઉદયમાં આંતરિકમા પ્રવેશ કરીશ, તો એ બાહ્ય તપ ક્યારેય પૂરું નહી થાય, આવે છે...ને તપ વગેરે થઈ જાય છે. પણ આપણે અજ્ઞાની એમ કારણ કે બન્ને પાસાં સાથે જ આગળ વધી શકે. બન્ને પાસાં માનીએ છીએ કે “આ મેં કર્યું... અને આ અંદર બેઠેલો મેં અને અલગ અધૂરા છે. બન્ને સાથે આગળ વધે તો જ પ્રગતિ થઈ શકે. હું અનુબંધ પાપનો પાડે છે. આમ ‘તપ' એ પુણ્યનો બંધ પાડે આજે પરિસ્થિતિ એવી નિર્માણ થઈ છે કે બાહ્ય તપમાં જ પૂરું અને અંદર રહેલો “મેં નેહું પાપનો અનુબંધ પાડે... આમ થઈ જીવન સમાપ્ત થઈ જાય છે. આપણે બાહ્યમાં અટકી ગયા છીએ જાય “પાપાનુબંધી પુણ્ય' તે જ્યારે પાછું કોઈપણ ભવમાં ઉદયમાં માટે ભટકી ગયા છીએ. સમજવાની વાત એ છે કે બાહ્ય તપ ને આવશે ત્યારે અનુબંધ પાપનો હોવાથી નવું પાપ જ બંધાવશે ને અત્યંતર તપ સાથે જ ચાલતા હોવા જોઈએ. ખાસ ધ્યાન એ દુર્ગતીમાં ફેંકી દેશે...કેમ કે નવું પાપ બંધાવવું કે પુણ્ય એ તાકાત રાખવાનું કે તપ એક જ છે. બાહ્ય અને અત્યંતર એ માત્ર અનુબંધમાં રહેલી છે. બંધમાં નહી. પુણ્યનો બંધ છે તે તો થોડુંસમજવા માટેનું કામચલાઉ વિભાજન છે. બધા તપ સાથે જ ઘણું ભૌતિકસુખ આપીને પૂરું થઈ જશે... પણ જેવું તે પુણ્ય સાધવાના છે નહીં તો પૂર્ણતા ઉપલબ્ધ નહીં થાય.
ઉદયમાં આવશે કે તેની સાથેસાથે જ પૂંછડાની જેમ તે અનુબંધ પણ આપણે પ્રથમ બાહ્ય તપમાં અટક્યા તો ખરા પણ પાછા ઉદયમાં આવશે, આવશે ને આવશે જ... જો તે અનુબંધ પાપનો માનીએ છીએ કે “મેં તપ કર્યું'... “મેં અઠ્ઠાઈ કરી''...“મેં પડેલો હશે તો નવું પાપકર્મ જ કરાવશે ને અનુબંધ પુણ્યનો પડેલો માસક્ષમણ કર્યું''... “મેં વર્ષીતપ કર્યો'' આ અંદર બેઠેલું મેં સતત હશે તો નવું પુણ્યકર્મ જ કરાવશે. આમ જે જે કાંઈ પુણ્યકર્મ કે અનુબંધ પાપનો પાડે છે. વળી “મેં કર્યું' એ ભાવ કર્તાભાવને પાપકર્મ ગતજન્મોમાં કર્યા હશે તે સમયે જેવા જેવા મનોગત ભાવ પોષે છે. મગજમાં સુવર્ણ અક્ષરે લખી નાખો કે “હું કરવાવાળો હોય, માન્યતા હોય તે પ્રમાણે તત્કાલ જ તેનો અનુબંધ પડે છે. કોઈ છું જ નહી'' કોઈ જન્મમાં ઉપાર્જિત કરેલું પ્રારબ્ધ છે જે ભલે કર્મ પાપનું કરી રહ્યા હોય, પણ અંતરમાં તેનો ખટકો હોય, ઉદયમાં આવ્યું છે. કોઈ જન્મમાં બહુ ઇચ્છા કરી છે કે એવી બળતા હૃદયે કરી રહ્યા હોય, માન્યતામાં શુદ્ધિ હોય, અંતરમાં કોઈ ભાવના કરી છે કે એવું કોઈ કર્મ ઉપાર્જન કર્યું છે જે વેદવામાં અહમ લુચ્ચાઈગીરી કે બદલો લેવાની ભાવના ન હોય, ‘જ કરી આવ્યું છે...અને તું... “મેં કર્યું' કર્યું ' કરીને શેનો અહમ્ શકું કે “મેં કરીને બતાવ્યું' એવું “મેં-મેં કે હું-હું ન હોય આવી કરી રહ્યો છે? “હું કરું, હું કરું એ જ અજ્ઞાનતા, શકટનો ભાર અનેક પ્રકારની શુદ્ધિ અંતરમાં હોય તો અનુબંધ પુણ્યનો પડે છે. જયમ શ્વાન તાણે'' (બળદગાડાની નીચે ચાલતા કૂતરાને એમ કર્મ પાપનું કરી રહ્યા છો એટલે બંધ પાપનો પણ માન્યતાશુદ્ધિને લાગે છે કે ગાડું હું જ ચલાવું છું, મારા વગર ચાલે નહીં.) “કરું' કારણે અનુબંધ પુણ્યનો પડે છે. એટલે આ થઈ ગયું “પુણ્યાનુબંધી
ડિસેમ્બર - ૨૦૧૮
પ્રબુદ્ધ જીવન
૨૯)
