________________
કોઈ એક માનવી શારીરિક રીતે નબળો હોય તો તેમાં કોઈ અન્યનું નુકશાન તેવી રીતે વર્તવાનો કોઈને અધિકાર નથી અને પાપ નથી કે અપરાધ નથી અને આપણે તે માટે કોઈ પાપભાવ તેમ કરવું ઉચિત પણ નથી. કે અપરાધભાવ અનુભવતા નથી. તે જ રીતે માનસિક-બૌદ્ધિક વળી સામાજિક સુખાકારીનો ભંગ થાય તેમ વર્તવાનો કોઈ રીતે પણ આપણે કોઈક સ્વરૂપે નબળા હોઈએ તો તે કોઈ પાપ માનવીને અધિકાર નથી. કે અપરાધ નથી અને તે માટે આપણે પાપભાવ કે અપરાધભાવ માનવીને પોતાની રીતે જીવવાનો અધિકાર છે, પરંતુ અન્યના અનુભવવાની જરૂર નથી. જેમ શારીરિક નબળાઈને વ્યાયામ, તે અધિકારને જાળવીને અને અન્યને નુકસાન પહોંચાડ્યા વિના. ભોજન, ચિકિત્સા આદિથી દૂર કરીએ છીએ તે જ રીતે માનસિક- માનવીની મર્યાદાનો વિચાર કરતી વખતે આપણે આ મુદ્દાને બૌદ્ધિક નબળાઈઓને પણ તવિષયક ચિકિત્સા-ઉપાયો દ્વારા દૂર બાજુમાં મૂકી શકીએ નહિ, નહિ જ! કરી શકીએ છીએ. આપણે તેમને વાજબી માનીને સ્વીકારી પણ મર્યાદાઓ સૌને છે. ન શકીએ અને આપણે તેમને અપરાધ માનવાની પણ જરૂર મર્યાદાઓ મારામાં પણ છે જ! નથી.
મર્યાદા પાપ નથી. આપણે મર્યાદાઓને ભેદતા જઈએ, દૂર કરતા જઈએ, એ મર્યાદા રૂપાંતરની તક છે. જીવનવિકાસની જ ઘટના છે, પ્રક્રિયા છે. આ પ્રક્રિયા જ આપણને મર્યાદા દ્વારા કોઈનું નુકસાન ન જ થાય. અસતમાંથી સત્ તરફ અને અંધકારમાંથી પ્રકાશ તરફ દોરી જશે. માનવી પોતાની મર્યાદાઓમાંથી મુક્ત થાય છે ત્યારે વૈશ્વિક
હવે આ સંબંધે બીજી એક મૂલ્યવાન વાત પણ સમજી લઈએ. રૂપાંતરની મહાન ઘટનામાં પોતાનો ફાળો પ્રદાન કરે છે!
આપણી કોઈ મર્યાદાને કારણે અન્યનું નુકસાન થાય તો? તેમનું અકલ્યાણ થાય તો? તો તેમ કરવાનો કોઈને અધિકાર નથી.
ફોન નં. ૦૨૮ ૨૨-૨૯૨૬૮૮ સ્વથી સમષ્ટિ સુધી
અભિરાવ જેલ સુપરિટેન્ડન્ટ, બહુ જ સજ્જન હતા. એમનો સંબઈમાં માંટ રોડ સ્ટેશન પાસે મુંબઈ સર્વોદય મંડળ'' પ્રયત્ન એવો છે કે કેદીઓ ત્યાંથી બહાર નીકળીને સારા વિચાર છેલ્લાં ૬૦ વર્ષથી ચાલે છે. ગાંધી સાહિત્યનો પ્રચાર એ સંસ્થાની ને વર્તન સાથે સામાન્ય જીવન જીવે. એટલું જ નહીં પરંતુ એમનું મુખ્ય પ્રવત્તિ છે. ભારતી શાહ છેલ્લાં ૧૦ વર્ષથી ત્યાં માનદ સેવા જીવન ઉચ્ચકક્ષાએ પહોંચે. તેઓ પોતે સંપૂર્ણ નિરર્વ્યસની છે. આપે છે. ગાંધી સાહિત્યનો. ગાંધી વિચારનો પ્રચાર કરી ગાંધીજીની લગભગ ૨૫૦ થી ૩૦૦ કેદીઓને પિશ્ચર બતાવ્યા બાદ સંક્ષિપ્ત આત્મકથા વાંચવા આપીને, એની પરીક્ષા લેવાય છે. મારી તેમની સાથે વાતચીત થઈ. મેં તેમને બહુ જ સહજભાવે
આ વર્ષે ૨ ઑક્ટોબરના દિવસે એ પ્રવત્તિ માટે મારી પત્ની કહ્યું કે તમે કરેલી મોટા ભાગની ભૂલો ગાંધીજીએ પણ કરી હતી ભારતી આર્થર રોડ જેલમાં ગઈ હતી. ત્યારે જેલરે કહ્યું કે પરંતુ એ ભૂલમાંથી બહાર આવીને તેઓ આત્મામાંથી મહાત્મા ગાંધીજીની ૧૫૦મી જન્મજયંતી નિમિત્તે આખું અઠવાડિયું મહાત્મા બન્યા. હું અને તમે બંને આત્માને ઉપર લઈને જીવન સુધારી ગાંધીજીના જીવન અંગેના જુદા જુદા કાર્યક્રમ રાખ્યા છે. તેથી ૫ શકીએ. ઘણા કેદીઓ એવા હતા કે જેમને ૧૦-૧૫-૩૦ દિવસની ઑક્ટોબરના દિવસે જેલના કેદીઓ માટે “મહાત્મા’' પિક્યર સજા થઈ હોય અને જામીન મળી હોય પરંતુ જામીનના પૈસાની બતાવવાનું અમે નક્કી કર્યું હતું. એ દિવસે મને જેલમાં અનુભવ સગવડ ન થતાં મહિનાઓ અને વર્ષો સુધી જેલમાં હોય. થયો તે તમારી સૌની સાથે વહેંચવા ઈચ્છું છું.
જાણીને આનંદ થાય કે એ કેદીઓમાંના ઘણા કવિ, શાયર, | (૧) જેલમાં કેદીઓની સંખ્યા સગવડ કરતાં ૪ ગણી વધુ ચિત્રકાર કે ગાયક હતા. કોઈક એવી નબળી ક્ષણે ગુનો થઈ જતાં હતી.
તેમનું જીવન રાહ બદલીને ખોટે માર્ગે ચડી ગયું. જેલના (૨) કેદીઓની સરેરાશ ઉંમર ૩૦ વર્ષ હતી.
અધિકારીઓની અને સમાજના તમારા મારા જેવા સૌની ફરજ (૩) જાણી જોઈને ગુનો કરનાર વ્યક્તિઓ ૨૫ થી ૩૦ છે કે એમનું યૌવનધન વેડફાઈ ન જાય. ટકા હતા.
| મારા પૂ. બાપુજી કહેતા કે આપણે કેટલા સુખી છીએ બાકીના ગુનેગારો માં ગુનેગારો સાથે એક યા બીજી રીતે એ જાણવા નિયમિત હૉસ્પિટલ અને સ્મશાનની મુલાકાત અજાણતા જોડાયેલા હતા. દા.ત. કોઈ એક ગુનેગાર કોઈ એક લેવી જોઈએ. મારો ઉમેરો છે, જેલની મુલાકાત પણ લેવી ગુનામાં સંડોવાયેલો હોય ત્યારે બીજા પ-૭ એ સમયે ત્યાં તમાશો જરૂરી છે. જોતા ઊભા હોય, તેને પણ પોલીસ પકડીને જેલમાં નાખી દે.
ભારતીબેન અને ભરતભાઈ શાહ ત્યાંના જેલરને મળીને સુખદ અનુભવ થયો. શ્રી હર્ષદ બી.
મો. ૦૯૩૨૩૮૬૨૮૪૩
(૧૦
પ્રબુદ્ધ જીવન
ડિસેમ્બર- ૨૦૧૮
