________________
પાણીથી તેને સંખારો કાઢવો જોઈએ અને તે સંખારાનું પાણી જે જગ્યાથી પાણી લાવીએ તે ત્યાં પહોંચાડીએ તો જ આ પાપથી બચી શકાય અને એટલે જ કૂવાના પાણીનો અથવા વરસાદનું સંગ્રહ કરેલું પાણી વાપરીએ તો દોષથી મુક્તિ મળે.
એ જ રીતે શ્રાવકે પાપથી બચવા કંદમૂળ જેમકે બટેટા, કાંદા, ગાજર, મૂળાં, બીટ વગરેથી બચવું જોઈએ. કંદમૂળનું કણ સોયની અણીપર આવે તેટલું લઈએ તો તે શરીરમાં અનંત નિગોદ જીવોનો વાસ હોય છે તેનું ઉદાહરણ રૂપે શાસ્ત્ર કહે છે કે તે જીવો કબૂતર જેવડું શરીર બનાવે તો આખા ભારતની ધરતી પર જેટલાં કબૂતર રહી શકે તેટલાં જીવો તેટલાં કણમાં હોય છે અને તે આપણે ખાઈએ તો કેટલું પાપ લાગે તેનો વિચાર આપણે કરી શકીએ છીએ. તેમ જ કઠોળ અને દહીં-છાશ નું મિશ્રણ થયેલો ખોરાક પણ ત્રસ જીવોની ઉત્પત્તિનું સ્થાન કહ્યું છે. અને તેવો આહાર બહુ જીવના ઘાત નો દોષ આપણને નીચલી ગતિમાં પહોંચાડે છે જ્યાં થોડાં સુખ માટે ખાધેલા ખોરાકને કારણે અસહ્ય દુ:ખ ભોગવવા માટે જવું પડે છે. એજ રીતે આથેલાં અથાણાંમાં જીવોની ઉત્પત્તિ થતી રહે છે અને પાપ બાંધતા આપણે રોકાવું – તે સમજણ આપતાં તેનો નિયમ લેવાં તૈયાર થવું જોઈએ.
જોઈએ. ઘણીવાર જુઠ્ઠું બોલવાની જરૂર ન હોય, સત્ય બોલવાથી નુકશાન પણ ન જતું હોય તો પણ જૂઠું બોલવું સ્વાભાવિક બની જાય છે ત્યારે વિચાર નથી આવતો કે સત્યનો સહારો લઈને પણ કાર્ય થઈ શકે છે પણ તેની મહત્તા જ અત્યારે સમજાતી નથી. એવી જ રીતે કોઈની વસ્તુ કેમ જપ્ત કરવી માયાચારી અથવા દાદાગિરથી કરવી તે સહજ બન્યું છે. કોઈની પડી ગયેલી કે ભૂલી ગયેલી વસ્તુ પણ ન લેવી તેવું અચૌર્ય વ્રત કહે છે. શાસ્ત્રમાં તો કોઈને પૂછયા જોવગર તેની વસ્તુ વાપરી પાછી આપી ને ખુશ થવું તેને પણ ચોરી કહ્યું છે. દુકાનદાર ઘરાક ને વસ્તુ બતાવે કાંઈક અને આપે કાંઈક તેમજ વજનમાં ઓછું આપવું અથવા ભાવ વધારે લેવો તે બધું ચોરીનું પાપ કહેવામાં આવ્યું છે. ચોથું બ્રહ્મચર્ય વ્રત જે પોતાની પત્ની સિવાયની સ્ત્રીઓને મા, બહેન અથવા દીકરી માનવું તે બતાવે છે અને જે આ વાતનો વિચાર વગર જીવીને બીજાની સાથે અસભ્ય વ્યવહાર કરે છે તેને પાપનો સંચય થયા વગર રહેતો નથી.
ધણાં દિવસનો લોટ, મસાલાં વગેરેમાં પણ જીવોની ઉત્પત્તિ થવા માંડે છે એટલે જ વ્રતી લોકો મર્યાદીત દિવસ પછીનું વધેલું નાસ્તા, ખોરાક કે મસાલાનો ઉપયોગ નથી કરતાં કારણ કે હિંસાથી બચીને પાપબંધથી દૂર રહે છે. બજારમાં મળતી ચીજો કેવી રીતે બનાવવામાં આવે છે તેની ખબર હોવા છતાં બહારના નાસ્તા હોટલોની ચીજો ખાવાનું છોડવા માટે ગભરાતા હોય છે. પણ પાપથી ગભરાતા નથી તે એક મોટું આશ્ચર્ય છે. અને સાધુસંતો ને કરુણા હોવાથી વારંવાર આપણને ઉપદેશ આપી સજાગ રહેવા કહે છે પણ જીવ એવાં કવચ થી ઢંકાયેલો રહે છે કે સભાન-જાગૃત થવાનું વિચારતો જ નથી.
ઘણીવાર જોવામાં આવે છે કે કેટલાંક લોકોને એટલી પણ જાગૃતિ રહેતી નથી કે મેં ચાલુ કરેલી લાઈટ-પંખા, એ.સી. ની સ્વીચ રૂમ ની બહાર નીકળીએ ત્યારે બંધ કરવું જોઈએ. પાણીની જરૂરત કરતાં વધારે નકામું ન જવા દેવું, જરૂર વગરનાં પાંદડા કે ફૂલનો ઉપયોગ ન કરવો, ધર્મના સ્થાન જેવાં કે મંદિર-ઉપાશ્રયમાં તો લાઈટ-પંખાનો ઉપયોગ ન કરવો જોઈએ. જ્યાં ધર્મ કરવા માટે જઈએ ત્યાંજ પાપનો બંધ કરીએ તે કેવું આશ્ચર્ય છે? કહેવાય છે કે બીજે કરેલા પાપો તો ધર્મના સ્થાન પર પસ્તાવાથી ધોઈ શકાશે પણ ધર્મક્ષેત્રમાં કરેલાં પાપ તો એવા ચીકણાં બંધાય છે કે તે જલદીથી દૂર થતાં નથી. આમ અનર્થ દંડ થી બચવાં હંમેશા જાગૃત રહેવું જરૂરી છે.
શ્રાવર્ક ઉપર કહ્યાં અનુસાર અહિંસાવતનું થોડું પાલન કરી શકે છે તેવી જ રીતે બીજું અસત્ય પાપથી બચવા પણ જાગૃત રહેવું
સપ્ટેમ્બર- ૨૦૧૮
અને પાંચમું પરિગ્રહ પરિમાણવત - જે મહાવતી માટે તો પોતાના માટે દોરાનો ધાગો એટલે કે નિર્વસ્ત્ર જ રહેવું તેમ જણાવ્યું છે પણ શ્રાવક તો પરિગ્રહનું પરિમાણ કરી શકે છે. તેનાથી જીવનમાં સંતોષ શાંતિ અને સુખનો થોડો તો અનુભવ જરૂર થાય છે. કપડાં, ઘર, સોનું, ચાંદી, બંગલા, ગાડી, દાસીદાસ વસ્તુ દરેકની સીમા કરી શકાય છે અને તેમ કરતાં આપણું જીવન બરાબર વ્યવસ્થિત ચાલી શકે છે તો શા માટે તેની સીમાનું નક્કી ન કરવું? પણ આવા આધુનિક-મશીન જેવાં યુગમાં જીવને આટલું પણ વિચારવા માટે સમય જ નથી.
આ મુખ્ય પાંચવતના સહયોગી ૩ ગુણવત, ૪ શિક્ષાવતનું પણ પાલન કરી શકાય છે. જેમકે રોજ હું મારા ગામની બહાર આજના દિવસ માટે જવાનો ત્યાગ કરું છું. જીવનમાં એક પણ વાર ભારતની બહાર નહીં જાઉં કે આ એક જ દેશ (અમેરિકા)માં એક જ વાર જઈશ એવાં નિયમ થી આપણે આપણને લાગતાં કર્મથી બચીને મોક્ષમાર્ગમાં ચાલી શકીએ છીએ. વગર જરૂરી યાત્રા નહીં કરૂં, અનઆવશ્યક ચીજોનો ત્યાગ કરી આશ્રવથી બચવું તે જ આપણું લક્ષ્ય રહેવું જોઈએ. અને આ સાથે સામાયિક પાળીને બધા જ જીવોને અભયદાન પણ આપી શકાય છે. બાર પ્રકારના તપમાંથી આપણી શક્તિ અનુસાર તપ કરીને પણ કર્મની નિર્જરા કરવાનો પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. આમ આપણે નર એટલે મનુષ્ય બન્યા છીએ તો નર થી નારકી થવા માટે નહીં પણ જૈન બન્યા છે તો જિનેન્દ્ર થવા માટે જૈન કુળ મળ્યું અને જૈન કુળ મળ્યાં પછી પણ જૈનને યોગ્ય એવું આચરણ નહીં કરીએ તો કર્મ નો માર એવો પડે કે ફરીને જૈન કુળ કે નહીં તે પણ પ્રશ્ન બની રહે. માટે વહેલાસર ચેતીને ભગવાનની આજ્ઞાને અનુસરી જીવન જીવવાની શરૂઆત કરવી જોઈએ.
પ્રબુદ્ધજીવન
૧૭
