________________
માત્ર નથી. મેં મારા અને તમારા સુધી પણ પહોંચવા ધાર્યું છે.” ૧૯૦૮માં મહાત્મા ગાંધીએ ‘અનટુ ધિસ લાસ્ટ'નું ગુજરાતી પુસ્તકના ‘લાસ્ટ' એટલે અગિયાર કલાક મજૂરી કરતા શ્રમિકો. ભાષાંતર ‘સર્વોદય' નામથી કર્યું. ૧૯૫૧માં ગાંધીજીના આ પુસ્તકનું એમની નિયતિ એ ધર્મનો નહીં, ભૌતિકવાદનો, અર્થકારણ અને વેલજી ગોવિંદજી દેસાઈએ અંગ્રેજી ભાષાંતર ‘અનટુ ધીસ લાસ્ટ : સમાજકારણનો વિષય છે એવું કહીને રસ્કિન સામાજિક અર્થકારણનો અ પરાક્રૂઝ' નામથી કર્યું. પેરાફેઝ એટલે વિવરણ. આ વિવરણે નવપ્રણેતા બને છે. પ્રાકૃતિક વિશ્વ પર ઔદ્યોગિક સંસ્કૃતિનું આક્રમણ મહાત્મા ગાંધીના સામાજિક અને આર્થિક વિચારોને પ્રભાવિત એને પસંદ નથી : “મિત્રો, હું તમને ખોટા નથી કહેતો, માત્ર કર્યા છે. મહાત્મા ગાંધી કહેતા કે “હું તમને એક જાદુઈ ચાવી એટલું કહેવા માગું છું કે માત્ર પોતાને નહીં, પેલા છેલ્લે ઊભેલો આપું છું. જ્યારે કોઈ કામ કરવા માગો ત્યારે એ વિચારો કે મારા શ્રમિકને પણ જુઓ. જો તેને જોશો તો પોતાને પણ સાચી રીતે આ કામથી છેવાડાના ગરીબ માણસનું શું ભલું થશે – ત્યાર પછી જોઈ શકશો. આંખ ખોલો, મિત્રો, આંખ ખોલો.'
નિર્ણય લો.” આ શબ્દો આજે પણ કેટલા સાચા છે? ઉમાશંકર જોષી યાદ આવું આપણે કરીએ છીએ? કરી શકીએ? આ પ્રશ્ન પોતાના આવે છે – “રચો રચો અંબરચુંબી મંદિરો''થી શરૂઆત કરી તેમણે હૃદયને પૂછવા જેવો ખરો, બલકે પૂછવો જ રહ્યો. ધનના પૂજારીઓને ચેતવ્યા છે : “ભૂખ્યા જનોનો જઠરાગ્નિ જાગશે, ખંડેરની ભસ્મ કાગી ન લાધશે.”
સંપર્ક – મો : ૯૮૩૩૭૦૮૪૯૪
શ્રી ભક્તામર સ્તોત્ર : આસ્વાદ
ડૉ. રતનબેન ખીમજી છાડવા (નજર નાશક)
તમારી સ્તવના કરીશ. મારું આ કાર્ય તો બાળક સમાન જ છે. બુદ્ધયા વિનાડપિ વિબુધાર્ચિત પાદપીઠા. કારણ કે આપના ગુણોને બધા ઇન્દ્રો મળીને વર્ણવે તો પણ તેઓ સ્તોતું સમુદ્યત મતિવિંગત ત્રપોડહમી
વાણી દ્વારા આપના ગુણોની પૂરી પ્રશસ્તિ કરી શકતા નથી. જ્યારે બાલ વિહાય જલ સંસ્થિત મિબિમ્બી
હું તો દેવોની અપેક્ષાએ સાવ અલ્પબુદ્ધિવાળો છું.... તેમ છતાં મન્યઃ ક ઇચ્છતિ જનઃ સહસા સહીતુમ Ilal. બાળમાનસ સુલભ પગલું ભર્યું છે. આપના ગુણોની સુંદરતા ભાવાર્થ :- હે જિનેશ્વર દેવી દેવોએ જેમનું પાદપીઠ પૂર્યું છે, વિચારતા કાવ્ય રચના કરવા સંકલ્પ કર્યો છે. એવા આપની સ્તુતિ કરવા યોગ્ય મારી બુદ્ધિ નથી, તેમ છતાં હું ત્રીજા શ્લોકમાં સ્તુતિકાર પોતાનું સામર્થ્ય બાળકના ઉહાદરણ લજ્જારહિત થઈને આપની સ્તવના કરવા તૈયાર થયો છું. જેમ દ્વારા બતાવતાં કહે છે કે, આકાશમાં રહેલાં ચંદ્રમાંનું પ્રતિબિંબ પાણીમાં પડેલા ચંદ્રમાનાં પ્રતિબિંબને વિચાર કર્યા વિના પકડવાની પાણીમાં જોતાં કિનારે ઊભેલો બાળક પોતાના હ ઇચ્છા બાળક સિવાય બીજું કોણ કરે?.... અર્થાતુ બીજા કોઈ જ પકડવાની ચેષ્ટા કરે છે, પણ... ક્યાં ચંદ્રમાં.... અને કયાં બાળકનો કરે નહિ.
હાથ.... તેમ ક્યાં આપનું કેવળજ્ઞાન અને સર્વશતા... અને કયાં વિવેચન :- ત્રીજા શ્લોકમાં સ્તુતિકાર માનતુંગ આચાર્ય પોતાની મારી અલ્પજ્ઞતા..... હું પણ આપની સમક્ષ બાળક જેવો જ છું. લઘુતા દર્શાવતાં કહે છે કે, ઇન્દ્રાદિ વિબુધજનો દ્વારા જેનું સિંહાસન મારા હૃદય સરોવરના મતિશ્રુત જ્ઞાનરૂપી નીરમાં આપનું કેવળજ્ઞાનનું પૂજાય છે, એવા હે દેવાધિદેવ! મારામાં બુદ્ધિ ન હોવા છતાં કોઈ પ્રતિબિંબ પડી રહ્યું છે. તેથી તેની પ્રાપ્તિ માટે હું આપની સ્તુતિ પણ જાતની શરમ-સંકોચ રાખ્યા વગર એક નાના બાળકની જેમ કરવા તૈયાર થયો છું. જેમ બાળક ગમે તેવી મહાન વસ્તુને પ્રાપ્ત અકલ્પનીય કાર્ય કરવા માટે તૈયાર થયો છું.
કરવાની ચેષ્ટા કરે છે, જેમ કે પોતાના બે હાથ પહોળા કરી મોટા આચાર્ય ભગવંત પ્રભુને સંબોધન કરી તેમની સાથે વાર્તાલાપ સમુદ્રનું માપ બતાવતા કહે છે, “આવડો મોટો સમુદ્ર' તેમ હું પણ કરતાં કહે છે કે, હે નાથ! આ જગતમાં આપ સર્વોત્કૃષ્ટ છો. આપ મારા નાનકડા મતિ-શ્રુતજ્ઞાનરૂપી હાથનો વિસ્તાર કરી આપના સાગર સમાન... જ્યારે હું તો એક નાનકડું બિંદુ..... ક્યાં મારી ગુણસમુદ્રની સ્તુતિ કરીશ. અલ્પ બુદ્ધિ?... શક્તિ પણ સીમિત .... જ્યારે આપ સીમાતીત અહીં આચાર્ય ભગવંત પોતાને બાળક સ્વરૂપે પ્રસ્તુત કરી રહ્યાં ... મારી અલ્પતાની વિચાર કરું તો હું ક્યારેય આપની સ્તવના છે કારણ કે બાળક હંમેશા નિખાલસ અને સરળ હોય છે. વળી ન કરી શકું! ભલે જ્ઞાન થોડું છે, પરંતુ આપના પ્રત્યેનો પ્રેમ અને બાળકમાં મહત્ત્વપૂર્ણ એવું તત્ત્વ હોય છે કે તે તરત જ સમર્પિત થઈ ભક્તિ તો અંગાધ છે. દેવતાઓ દ્વારા પૂજિત એવા આપની સમક્ષ જાય છે. જ્યારે બુદ્ધિશાળી માનવીમાં સમર્પણ ભાવના ઓછી હોય હું બાળક બનીને જ ઉપસ્થિત લઈને મારી કાલીઘેલી વાણીમાં હું છે. એટલે જ આચાર્ય માનતુંગ નાના બાળકની જેમ પ્રભુમય બની
(૩૦
પ્રબુદ્ધજીવન
સપ્ટેમ્બર- ૨૦૧૮)
