________________
ગયા છે, આદિનાથના ચરણકમળમાં સંપૂર્ણપણે સમર્પિત થઈને આપશો, પરંતુ હૃદયના સરોવરમાં નિર્મળભાવ રૂપી નીરમાં આપનાં પોતાના આત્મામાં સાધકભાવની શરૂઆત કરે છે.
પ્રતિબિંબને ઝીલીને આપનાં જેવા શુદ્ધસ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરવા આ સ્તુતિકારની સ્તુતિ કરવાની ભાવના એટલી પ્રબળ છે કે, કાવ્યની રચના કરું છું. પોતાની શક્તિની અલ્પતા હોવા છતાં પોતાની આ પ્રવૃત્તિ ઉદારતાથી ઋદ્ધિ :- ૐ હ્રીં અહં ણમો પરમોહિજિણાણી નિભાવી લેવા માટે તેઓ પ્રભુને વિનંતી કરે છે અને કહે છે કે, મંત્ર - ૐ હ્રીં શ્રીં ક્લીં સિદ્ધભ્યો બુદ્ધભ્યો સર્વ સિદ્ધિદાયકેભ્યો હે નાથ! આપ તો પૂજ્ય છો, આપના ચરણ કમળ જ્યાં જ્યાં નમઃ સ્વાહા પડ્યાં તે ભૂમિ પણ તીર્થ-પવિત્ર બની ગઈ છે. ભગવંતોના ચરણોથી વિધિ :- આ સ્તોત્ર તથા ઋદ્ધિમંત્રનું સ્મરણ કરવાથી તથા યંત્ર સ્પર્શાવેલી ભૂમિ પણ ભગવંતોના ગુણોનું સ્મરણ કરાવે છે. પ્રભુ! સાથે રાખવાથી નાના બાળકને દૃષ્ટિ નજર લાગી હોય તો આ આપે જે સાધનાનો માર્ગ બતાવ્યો છે તે જ માર્ગ અપનાવીને અમે મંત્રથી મંતરેલું પાણી પાવાથી તેનો નાશ થાય છે. ભેંસ અથવા તમારા જેવા બનીશું. આપની ભક્તિમાં અને સ્તુતિમાં જ એવી ચાર પગ વાળા તિર્યંચને પણ મંતરેલું પાણી પાવાથી તથા ત્રણ તાકાત છે કે પૂર્વના કર્મો પણ પરિવર્તિત થઈ જાય છે અને દિવસ તેજ પાણી છાંટવાથી દૃષ્ટિ દોષ નાશ પામે છે. અંતરમાં તત્ક્ષણ શાંતિ અને સમાધિ પ્રાપ્ત થાય છે.
લાભ :- આ સ્તોત્ર, ઋદ્ધિ તથા મંત્રનું સ્મરણ કરવાથી તથા હે પ્રભુ! આપ ત્રીજા આરામાં સર્વજ્ઞ બન્યા અને હું પાંચમા યંત્ર પાસે રાખવાથી કોઈ પણ પ્રકારનો દૃષ્ટિદોષ નાશ પામે છે આરાનો અલ્પજ્ઞ સાધક છું. સ્તુતિ કરું છું આપના કેવળજ્ઞાન પાસે અને કાયમને માટે દૂર થાય છે તેમ જ શત્રુની નજરબંધ થઈ જાય તો મારું જ્ઞાન શુન્ય જેવું છે. પણ સમ્યક છે. તેથી લજ્જા રાખ્યા છે.
ક્રમશઃ વગર સ્તુતિ કરું છું. પામરતાનું ભાન રાખી ઉપાસના કરું છું. મારામાં જ્ઞાન ભલે નથી પણ ભક્તિ તો છે જ. તેથી જ આપની
૩૦૨, ગુંદેચા ગાર્ડન, લાલબાગ, સ્તુતિ કયાં વગર રહેવાતું નથી. મારા આત્માને કષાયોથી મુક્ત
મુંબઈ ૪૦૦૦૧૨ બનાવી હૃદયમાં તમને સ્થાવું છું. ચંદ્રની જેમ પ્રભુ આપ નીચે નહીં
મો. ૯૮૯૨૮૨૮૧૯૬ | જૈન દર્શન - દ્રવ્યાનુ યોગા
પ્રા. ડૉ. કોકિલા હેમચંદ શાહ (જુલાઈ માસથી આગળ).
અનંત ધર્માત્મક છે. તેમાં એક જ સમયે વિરોધી ધર્મો રહે છે. આ હવે આપણે દ્રવ્ય, ગુણ, પર્યાયનું સૂક્ષ્મ સ્વરૂપ સમજીએ. રીતે એકાંત દ્રવ્યવાદ, એકાંત પર્યાયવાદ અને નિરપેક્ષ દ્રવ્ય અને
દરેક પદાર્થ ત્રિલક્ષણ છે ઉત્પાદ, વ્યય અને ધ્રૌવ્ય સ્વરૂપ છે. પર્યાયવાદ નથી. દ્રવ્યનું લક્ષણ સત્ છે, જે ઉત્પાદત્રયધુવતાસહિત દ્રવ્યો ગુણાત્મક કહેવામાં આવ્યા છે. દ્રવ્યો તથા ગુણોથી પર્યાય છે, ગુણ પર્યાયના આશ્રયરૂપ છે એમ સર્વજ્ઞ કહે છે - (કુંદકુંદાચાર્યથાય છે. પ્રસિદ્ધ ત્રિપદીમાં દરેક સત (અસ્તિત્વવાન) વસ્તુને પંચાસ્તિકાય -૧૦) દ્રવ્યની ઉત્પત્તિ અને વિનાશ થતો નથી, તેનો ઉત્પત્તિ વિનાશ અને ધૌવ્ય-નિત્યતાયુક્ત બતાવી છે. તેમાં ઉત્પાદ ‘અસ્તિ' સ્વભાવ જ છે. પર્યાયથી રહિત દ્રવ્ય ન હોય, દ્રવ્યવિના અને વ્યય તે બે વસ્તુની અવસ્થાના પરિવર્તનને સૂચવે છે એટલે પર્યાય ન હોય, દ્રવ્ય વિના ગુણ ન હોય અને ગુણ વિના પર્યાય ન પર્યાયને અપેક્ષીને છે અને દ્રૌવ્ય વસ્તુના સ્થાયિત્વને સુચવે છે હોય. એટલે દ્રવ્યને સ્પર્શે છે. દ્રાવ્યર્થિક નયથી સત્તા - એટલે અસ્તિત્વ જે દ્રવ્ય હોય તેનો નાશ ન થાય અને જે અભાવ છે તે ન હોય. જેનું લક્ષણ છે તે દ્રવ્ય કહેવાય છે અને ‘ઉત્પાદ, વ્યય અને ધ્રૌવ્ય' એક સમયે જુદા હોય તે સદા જુદા જ હોય. સમસ્ત પદાર્થો અનાદિ એ જે દ્રવ્યની વ્યાખ્યા કરવામાં આવી છે તે પાર્યાયર્થિક નયથી છે. અનંત છે. કેવળ નાશ કે ઉત્પાદ નથી. ફેરફાર થાય છે તે ગુણના અસ્તિત્વ ખરેખર દ્રવ્યનો સ્વભાવ છે જે વસ્તુ જગતમાં વિદ્યમાન પર્યાયમાં થાય છે. પર્યાયને લઈને હર્ષ-શોક થાય છે. જેમકે મનુષ્યના છે તેનું લક્ષણ ઉત્પત્તિ, નાશ અને નિત્યંત. દરેક વસ્તુ પ્રતિ સમય મરણથી શોક થાય છે, પણ જીવ નિત્ય છે. આમ અનેકાંતદૃષ્ટિ પર્યાયરૂપે ઉત્પન્ન થાય છે અને નાશ પામે છે તથા દ્રવ્યરૂપે સ્થિર, અપનાવવા યોગ્ય છે. નિત્ય પણ રહે છે. જેમ કે આત્માનો મનુષ્યની અપેક્ષાથી વ્યય થાય દ્રવ્યગુણ પર્યાયનો સંબંધ મૂળભૂત દાર્શનિક છે તેને સ્પષ્ટ છે અને દેવત્વ આદિ પર્યાયની અપેક્ષાથી ઉત્પાદ થાય છે પણ કરવા ઉદાહરણ જોઈએ. જે નિત્ય, ધુવ, ત્રણે કાળે એકરૂપ તે અહી મનુષ્યનો નાશ થતા - અર્થાતુ મરણ થતાં પણ આત્મદ્રવ્ય દ્રવ્ય, જેમકે સુવર્ણ. દ્રવ્યમાં જે સહભાવી તે ગુણ, જેમ કે સુવર્ણની નિત્ય છે. દ્રવ્યનું સ્વરૂપ ઉભયરૂપ છે, નિત્યાનિત્યત્મક છે. વસ્તુ પીળાશ વગેરે. દ્રવ્યમાં જે ક્રમભાવી તે પર્યાયો, જેમ કે હાર,
સપ્ટેમ્બર- ૨૦૧૮ )
પ્રબુદ્ધ જીવન
૩૧
