________________
ધ્યાનને સ્થિર કરવું, એકાગ્ર કરવું. આ ચાર પ્રકારના સ્વરૂપને અનેક રીતે ચિંતવન કરી, બીજા સ્થૂલ વિકલ્પોથી છૂટીને મનને એકામ કરવું તે વ્યવહાર ધર્મધ્યાન સવિક્લ્પ છે, પછીથી તે વિકલ્પ છૂટીને નિજ સ્વરૂપમાં, પોતાના આત્મામાંજ ઉપયોગ જાણે તે જ ખરેખરૂં ધર્મધ્યાન છે અને તે નિર્વિકલ્પ છે. પરમાત્માનું ધ્યાન કરવાનું કહીને પોતાના જ આત્માનું ધ્યાન કરવાનું કહ્યું છે. પોતાનાથી ભિન્ન પરમાત્માનું નહિ. પરમાત્માના જેવોજ પોતાનો સ્વભાવ પરિપૂર્ણ રાગાદિથી રહિત છે તેને ઓળખી તેનુંજ ધ્યાન કરવું એજ પરમાત્માનું ધ્યાન છે. સજ્ઝાયમાં બોલો છોને કે ‘આપ સ્વભાવમાંરે અવધૂ સદા મગનમેં રહના’.. અવધૂ એટલે આત્મા... ‘‘હે આત્મા...તું હંમેશા તારા પોતાના સ્વભાવમાંજ મગ્ન રહેજે... સદા તારા સ્વરૂપમાં જ રહેજે... સદા આત્મામાંજ રહેજે.'’
અમારે મહાવીરની જેમ આટલા દુઃખો સહન કરીને મોક્ષે નથી જવું...
મહાવીરે જે દુ:ખો સહન કર્યા તે તેણે પોતેજ ભૂતકાળમાં આચરેલા કર્મનું ફળ હતું. કોઈ બીજાએ કરેલા કર્મનું ફળ મહાવીરે નથી ભોગવ્યું. તેમાંય હળવા કર્યો તો તપ-જપ-મૌન-ધ્યાનથી ખપી ગયા ફક્ત નિકાચીત કર્મો (જે કર્મ ભોગવ્યા વગર ન છૂટે તે) જ એમને ભોગવવા પડયા. એ એમણે સમતા પૂર્વક સહન ન કર્યા હોત તો એનો ગુણાકાર થઈ અનંતગણા દુઃખો ભોગવવા પડયા હોત. યાદ રાખો કર્મના ઉદયથી આવેલ પરિસ્થિતિનો પ્રેમથી સ્વીકાર નહી કરીએ તો કર્મ સત્તા બળાત્કારે પણ પરિસ્થિતિનો સ્વીકાર કરાવશે. જો સ્વેચ્છાએ સહન નહી કરો તો પરાધીન પણે સહન કરવું પડશે. હસતા હસતા સહન નહિ કરો તો રોતા રોતા સહન કરવું પડશે.
જીવો પ્રતિકૂળતાથી છૂટવા અને અનુકૂળતા મેળવવા માટેજ
પોતાના આત્માનો ઉપયોગ આત્મામાંજ રાખવો તેજ શુક્લધ્યાનનો એક પ્રકાર છે. તમારો વિચાર ઉપયોગ કોઈપણ વસ્તુ કે વ્યક્તિમાં ગયો તો તે અતિક્રમણ છે. એનું પ્રતિક્રમણ જરૂરી છે. આ પંચમ કાળમાં આ સંઘયણ દ્વારા આત્માનો ઉપયોગ આત્મામાંજ રાખવો અતિ કઠીન છે. છતાં પ્રયત્ન કર્યા કરવાનો. સજગ રહેવાનું કે “હું મારા આત્મામાંજ રમણતા કરૂં. મન-તરફડીયા મારે છે. માટેજ જીવનમાં આર્ત-રૌદ્ર ધર કરી ગયું છે. આર્તધ્યાન અને તેના કારણોનું સ્વરૂપ સમજાઈ જાય અને તેનાથી બચવાનો નિર્ધાર થાય તો આવેલ પરિસ્થિતિનો સ્વીકાર કરવાનું શક્ય બને. જો આવેલ પરિસ્થિતિનો સ્વીકાર ન કરાય તો કર્મસત્તા ફરજીયાત એવી ગતિમાં લઈ જશે અને એવી દુઃખદ, વિષમ આજે જ એક ભાઈનો ફોન આવ્યો તેમના એક-બે સવાલ છે. પરિસ્થિતિનો સ્વીકાર કરવાની ફરજ પાડશે જ્યાં એનાથી બચવાનો
(૧)આર્ટ, રૌદ્ર, ધર્મ અને શુક્લ આ ચારેય પ્રકારના ધ્યાનનું કોઈ માર્ગજ નહિ હોય. તમે કહેશો કે દેવગતિને નરકગતિને બધું પ્રતિક્રમણ કેમ? ધર્મ અને શુક્લ તો શુભ ધ્યાન છે’’ આપણે કયાં જોવા ગયા છીએ? આપણે તો અહીં ખાઈ-પીને જલસા ન કરીએ?
વચન-કાયાનું કંપન થયું તો કાં શુભમાં જશો કાં અશુભમાં. કાં પુન્ય બાંધશોકાં પાપ. પણ કર્મની નિર્જરા નહી થાય. નિર્જરા માટે... ન શુભમાં ન અશુભમાં શુધ્ધમાં જરૂરી છે. ‘‘શુધ્ધ ઉપયોગને સમતાધારી...જ્ઞાન-ધ્યાન-મનોહારી.''
આ ૪૮ મિનિટ ચિત્તને સુસ્થિર કરવાનું છે. ચિત્તની એકાગ્રતારૂપ ધ્યાન તો આપણે અનંતી વાર કર્યું છે. પણ તે આર્ત રૌદ્રના ઘરની હતી માટે આત્માનું હિત થવાને બદલે અહિત થયું.
ઘણાને એમ કહેતાં સાંભળ્યા છે કે....
કેમકે પહેલાં બે ધ્યાન આર્ટ અને રૌદ્ર તેનો નિષેધ છે, છતાં કર્યા હોય ને છેલ્લા બે ધ્યાન ધર્મ અને શુક્લ જે કર્તવ્ય છે છતાં ન કર્યા હોય માટે ચારેયનું પ્રતિક્રમણ કરવાનું છે. ધ્યાનના વિષયમાં શંકા કરી હોય કે વિપરીત પ્રરૂપણા કરી હોય તેનું પ્રતિક્રમણ કરવાનું છે. અતિચારમાં આવે છે ને કે 'આર્તધ્યાન રૌદ્રધ્યાન ધ્યાયાં, ધર્મધ્યાન, શુક્લ, ધ્યાન ધ્યાયાં નહિ.''
(૨)એકજ વસ્તુમાં ચિત્તની સ્થિરતા ફક્ત એક અંતર્મુહુર્ત રહે છે. (વધુમાં વધુ ૪૮ મિનિટ) તો કલાકો સુધી ધ્યાન કરે છે તે કેવી રીતે? અંતર્મુર્હુત માટે થતી મનની એકાઅતાને ધ્યાન કહેવાય છે. ત્યાર પછી વચ્ચે મન ચલિત થઈને ફરી ધ્યાન આવે તો પહેલાના અને પછીના ધ્યાન વચ્ચેના સમયમાં જે ચિંતા, ભાવના કે અનુપ્રેક્ષા થાય તેને ધ્યાનાંતરિકા અથવા ધ્યાનાંતર કહેવાય છે. એમ વારા ફરતી ધ્યાન અને ધ્યાનાંતરીકા ચાલે તો કલાકો સુધી ધ્યાન થઈ શકે પણ ધ્યાનાંતરિકા વિના એક ધારૂં ધ્યાન તો કેવળ અંતર્મુહૂર્ત નુંજ હોય છે. એટલેજ તો સામાયિકનો સમય પણ ૪૮ મિનિટનો છે.
સપ્ટેમ્બર- ૨૦૧૮
અરે પણ દેવગતિ નકગતિ ભલે તમે જોવા ન ગયા હો પણ આ તિર્યંચગતિની અવદશા તમને આંખ સામે નથી દેખાતી? જીવ તે જીવ જ ચામડી ઉતારે, જીવતે જીવ જ શેકવામાં આવે, જીવતે જીવજ વેરવામાં આવે. જીવતે જીવ જ પારાવાર અખતરા નહી કોઈ બચાવનાર, સાંભળનાર કે જોનાર, જે પશુ પોતે ખોરાકની શોધમાં નીકળે તે પોતેજ કોઈકનો ખોરાક બની જાય. ન ક્યાંય આસરો, ન કયાંય વિસામો, ભૂખ, તરસ, ઠંડી ગરમી, ડાંસ અને મચ્છર, સતત ઉપદ્રવો ચાલુ, નિરાધાર અસહાય દશા. વરસાદમાં ભીંજાવાનું, પાણીમાં તણાવાનું, કીચ્ચડમાં ખૂંપવાનું, આગમાં બળવાનું, હવા વિના ગુંગળાવાનું, રિબાઈને મરવાનું, જન્મ થાય ત્યારથી જ મોત એમનો કોળિયો કરવા તૈયાર હોય. કોઈકવાર ભૂખી થયેલી માં પોતેજ પોતાના બચ્ચાને ફાડી ખાય-સર્પ કે વીંછી કરડી ખાય... શરીરમાં જીવાતો પડે, ચાર-દિવસના ભૂખ્યા તરસ્યા હોય તો પણ કોઈને કહી પણ ન શકે. કૂતરાના કાનમાં જીવાતો પ્રબુદ્ધ જીવન
૧૯
