________________
૧૦
પ્રબુદ્ધ જીવન
જૂન, ૨૦૧૫
છે. શબ્દના માધ્યમમાંથી રસ
વીતરાગ વાણી ઉપર શ્રદ્ધા પકડી લેવાનો હોય છે. " આપણે દુકાન-મોલમાં વસ્તુ ખરીદતી પ્રાઈસ ટેગ વાંચીએ' આવતી નથી. દર્શનમોહનીય
છીએ પછી તે ખરીદીએ છીએ. તે રીતે કર્મ કરતાં પહેલાં તે | કર્મનું એટલું જોર છે કે જીવ મનુષ્યપણું આપણને મળ્યું | આપણને કઈ ગતિ તરફ લઈ જશે તેનો વિચાર કરવો જોઈએ. | તર્ક-વિતર્ક અને શંકા કુશંકામાં છે પણ તેનું મૂલ્ય આપણને 2K
% અટવાય છે. જ્યારે કોઈ સમજાતું નથી. આપણને સમજ નહીં હોવાને કારણે અર્થ અને કામની આત્મામાં જ્ઞાન જ્યોતિ પ્રગટ થાય છે અને વચનામૃત પ્રગટ થાય પ્રવૃત્તિમાં ખર્ચીએ છીએ. જ્યારે સદ્ગુરુની પ્રાપ્તિ થાય ત્યારે ત્યારે ચાર વર્ગ પેદા થાય છે. પહેલો વર્ગ તેનો વિરોધ કરે છે. બીજો મનુષ્યપણાનું મહત્ત્વ સમજાય. આપણને આત્મામાં રમણતા કરવાનું વર્ગ તેની ઉપેક્ષા કરે છે અને કહે છે કે આ બધું તો શાસ્ત્રમાં છે. ત્રીજો સદ્ગુરુ શીખવે એટલે મનુષ્યપણું સફળ થયું એમ કહેવાય. વર્ગ એવો છે તે માત્ર પૂજા કરીને અટકી જાય છે. ચોથો વર્ગ એ છે કે મનુષ્યજન્મની એક-એક ક્ષણ કિંમતી છે. આપણે એરપોર્ટ તરફ જતા જે જીવનમાં ઉપયોગ કરીને જીવનમાં પલ્ટો કરે છે. આપણે કયા વર્ગમાં હોઈએ અને સમયસર ન પહોંચીએ તો કાઉન્ટર બંધ થઈ જાય એવો આવીએ છીએ એ તપાસવાનું છે. શ્રદ્ધાના ઓઘ અને વિચારપ્રેરક ભય હોય ત્યારે સિગ્નલ ઉપર સિગ્નલ નડતા હોય ત્યારે ક્ષણની કિંમત એમ બે પ્રકાર છે. ઓઘ એટલે કે વિશ્વાસ એ અંધની ભાષા છે. ઓઘ સમજાય છે. ટેક્સીમાં બેસીએ ત્યારે જે રીતે મીટર ચાલે ત્યારે આપણે કે વિશ્વાસ એટલે કે બીજાની વાત ઉપર વિશ્વાસ રાખીને માને છે. સમયની કિંમત સમજાય છે. આપણે દુકાન-મોલમાં વસ્તુ ખરીદતા શ્રદ્ધાની પ્રક્રિયા વૈજ્ઞાનિક છે. વૈજ્ઞાનિક પદ્ધતિ જૈન ધર્મને સમજવા પ્રાઈસ ટેગ વાંચીએ છીએ પછી તે ખરીદીએ છીએ. તે રીતે કર્મ કરતાં અપનાવવી જોઈએ. વૈજ્ઞાનિક પદ્ધતિ એટલે એક્સપરીમેન્ટ (પ્રયોગ) પહેલાં તે આપણને કઈ ગતિ તરફ લઈ જશે તેનો વિચાર કરવો જોઈએ. કરે અને એક્સપીરીયન્સ (અનુભવ) કરે પછી જ સ્વીકારે. તેથી જાગૃત થઈને મનુષ્યભવની ક્ષણ વ્યતિત કરીએ તો ધર્મ અને મોક્ષ વિજ્ઞાનમાં સંપ્રદાયો નથી. ધર્મમાં અનેક સંપ્રદાયો છે અને પરસ્પર માટે પુરુષાર્થ કરી શકાય. ધર્મશ્રવણની તક મળે પણ આત્મકલ્યાણની વિરુદ્ધ સંપ્રદાયો છે. વિતરાગ વચનની સમ્યક શ્રદ્ધા કરવી હોય તો કે મોક્ષની રૂચિ ન હોય એવું પણ બને છે. મન ચંચળ હોય અથવા વિચારપૂર્વક થવી જોઈએ. વિક્ષિપ્ત હોય તો ઘણી વસ્તુ ચૂકી જવાય છે. વિક્ષિપ્તતા અને પાંડિત્યને શ્રદ્ધામાં દર્શનની આરાધના આવી ગઈ. સંયમની અંદર ચારિત્ર્ય કારણે સમ્યક્ શ્રવણ થતું નથી. દેહ, પુત્ર, સ્ત્રી અને ભોજન અનેક આવ્યું. તો જ્ઞાન ક્યાં? શ્રદ્ધા વિચારપૂર્વકની હોવી જોઈએ. જ્ઞાનપૂર્વકની બાબતોમાં આપણું ઈન્વેસ્ટમેન્ટ કે ધ્યાન છે. તેથી આપણું ધ્યાન શ્રદ્ધા એટલે દર્શનજ્ઞાનની આરાધના. ચારિત્ર્યની આરાધના એ ચોથું ધર્મશ્રવણમાં જતું નથી. બીજું આપણને ઘણાં સંતોનો પરિચય હોય દુર્લભ અંગ. સંયમ એમાં આવી જાય છે. દેશમાં ચિત્તની ગરીબી, અને આપણે ધર્મનું જ્ઞાન આપનારા વકતાના વક્તવ્યનું પોતાની રીતે ટેન્શન, તાણ અને તકલીફો અંધવિશ્વાસને કારણે છે. આ ઓઘશ્રદ્ધા અર્થઘટન કરતા હોઈએ ત્યારે સમ્યક્ શ્રવણ થતું નથી. જ્ઞાનીના વચનો છે. વિચારોમાં સ્પષ્ટતા, હૃદયની શુદ્ધતા અને નિર્ભયતા નથી-તેથી કંઠસ્થ કર્યા પછી શું? લગ્નની કંકોત્રી વાંચવી પૂરતી નથી. તે લગ્નમાં દેશમાં ચિત્તની ગરીબી, ટેન્શન અને તકલીફો છે. જ્યાં પ્રલોભન હાજરી આપવી જોઈએ. ધર્મનું શ્રવણ કર્યા પછી બે બાબત શ્રદ્ધા અને અપાય તો લોકો વિચારપૂર્વકની શ્રદ્ધા કરતા નથી. સંયમ નહીં પ્રગટે સંયમ અગત્યની છે. મનુષ્યપણું અને ધર્મશ્રવણ પ્રારબ્ધથી પ્રાપ્ત થાય તો મોક્ષે પણ નહીં જઈ શકાય. વૈચારિક ક્રાંતિ આવે નહીં ત્યાં સુધી છે. હવે આપણે પુરુષાર્થથી જે પ્રાપ્ત થયા છે તે શ્રદ્ધા અને સંયમ તેની જીવનમાં ટ્રાન્સફોર્મેશન આવતું નથી. વિચારપૂર્વકની શ્રદ્ધા આવશ્યક વાત હવે કરીએ. ધર્મશ્રવણ કરીએ એટલે એ વિષયની જાણકારી મળે છે. જ્ઞાન આરાધના સમજો, તેનો વિચાર કરો. તેના ફળરૂપે શ્રદ્ધા છે તેનો સ્વીકાર થાય એ શ્રદ્ધા, અત્યાર સુધી મેં કર્યું, જાણ્યું અને મળે. જ્ઞાન આરાધના અને પછી જ શ્રદ્ધા એ ક્રમ યોગ્ય છે. તે બદલાય માણ્યું એ મિથ્યા. જાણવા કરતાં સ્વીકારવામાં વધુ હિંમતની જરૂર પડે. તો અયોગ્ય કહેવાય. અર્થાત્ કફનીની ઉપર જાણે ગંજી પહેર્યું એવું તથ્યનો સ્વીકાર કરવા તે વસ્તુ સમજાવી જોઈએ. શ્રદ્ધા કોઈપણ વિચિત્ર લાગે. અંધશ્રદ્ધાની ટેવને લીધે આપણું શોષણ થાય છે. તમને પરિસ્થિતિમાં આત્માની સંભાળ લે છે. શ્રદ્ધા સત્ય દિશા દર્શાવે છે. આત્મજ્ઞાની ગુરુ જોઈએ, શાસ્ત્રજ્ઞાની? સમદર્શિતાવાળા જોઈએ ચારિત્ર્યમોહના ઉદયમાં પણ આ શ્રદ્ધા એ આત્માની સંભાળ લે છે. છે? નિશદિન જેને આત્માનો ઉપયોગ છે એવા જોઈએ છે? નિશદિન ક્રોધ કરતી વખતે પણ આ હું યોગ્ય કરતો નથી. એ બાબત વ્યક્તિને જે આત્માની વાત કરતા હોય એવા ગુરુ જોઈએ છે? આત્મા વિશે શ્રદ્ધા સમજાવી શકે છે. તમારું અનુમોદન શ્રદ્ધાને આધારે હશે. કલાકો બોલે પણ આત્માને જાણતા ન હોય એવા વક્તા પણ મળી ભગવાનની આજ્ઞા પ્રેમ, કરુણા અને મૈત્રીની છે એ ભાવ શ્રદ્ધાને લીધે શકે. પ્રેમ નહીં કરનાર વ્યક્તિ પ્રેમ ઉપર પીએચ.ડી. કરનારા હોય છે. મનમાં રહે છે. શ્રદ્ધા થતી નથી અને તે આવે તો ટકતી નથી. તેથી અંધશ્રદ્ધા અમેરિકામાં પણ હોય છે. અંધશ્રદ્ધા પ્રલોભન અને ભયના શ્રદ્ધાને ત્રીજું દુર્લભ અંગે કહ્યું છે. શ્રદ્ધા અનંત સંસારને ૧૫ ભવ કારણે જન્મે છે. ઘણા સમાજમાં ખરાબ લાગશે અથવા સરકાર દ્વારા જેટલો સીમીત કરી દે એટલી ટકે છે. વીતરાગ ભગવાનને અસત્ય સજા થશે એવા ભયથી પાપ કરતા નથી. વાસ્તવમાં ધર્મના પ્રેમથી બોલવાનું કારણ નથી. જેમને રાગ, દ્વેષ કે અજ્ઞાન નથી. આમ છતાં પાપ ન કરો તે સાચું છે. આપણાં મનમાં આજે સારા ભાવ આવે છે
