________________
જૂન, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
|
૭૧
આત્મિક સુખ જ પરમ શાંતિ આપે.
1શશિકાંત લ, વૈધ
સુખ” અને “દુ:ખ' આ શબ્દો સમજવા જેવા છે. સામાન્ય રીતે મૂલ્ય ખૂબ ઊંચું છે. પુરુષાર્થ કરનારને જ કંઈક મળે છે. ‘હાથ’–‘પગ’ પ્રાણી માત્ર સુખની ઝંખના કરે છે. આ મનની સ્વાભાવિક વૃત્તિ છે. એ પુરુષાર્થ સૂચક છે. સુખ કેમ મળે? પુરુષાર્થ દ્વારા. જેને શિરે કુટુંબની દુ:ખ કોણ છે? સામાન્ય રીતે એવું સમજાય છે કે જે પ્રાપ્ત કર્યા જવાબદારી હોય તેણે પ્રયત્ન કરવો જ રહ્યો અને આ પ્રયત્ન દ્વારા તેને પછી મનમાં શાંતિનો અનુભવ થાય ત્યારે સુખ જેવું લાગે છે અને જે કંઈ પ્રાપ્ત થાય તેનો તેને આનંદ મળે છે. આળસ કે પ્રમાદ એ તો આનાથી વિપરીત પરિસ્થિતિને આપણે દુ:ખ કહીએ છીએ. ટૂંકમાં જીવતા માણસની કબર કહી છે. આ થઈ “સુખ'ની સામાન્ય વાત-જે અનુકૂળ પરિસ્થિતિને સુખ કહી શકાય અને તેનાથી પ્રતિકૂળ પરિસ્થિતિને આપણને પુરુષાર્થ કરવાનું કહે છે. ભૌતિક સુખ માટે અને આત્મિકદુ:ખ કહેવાય. આમ જોઈએ તો આ એક માનસિક સ્થિતિ છે. આ સુખ માટે પુરુષાર્થ તો કરવો જ રહ્યો. સંદર્ભમાં ગુજરાતી ભજન યાદ આવે છે જે ખૂબ પ્રચલિત છે. ભજનની આપણે ત્યાં (એક) ચાર્વાક કરીને એક વિચારક થઈ ગયા. તેઓ પંક્તિઓ ખૂબ જાણીતી છે.
માનતા કે મૃત્યુ પછી કંઈ છે જ નહિ. શરીર મૃત્યુ પામે એટલે તે સુખદુઃખ મનમાં ન આણીએ, ઘટ સાથે રે ઘડિયાં;
બળીને ભસ્મ થઈ જશે. બસ, ખાવ, પીવો અને દેવું કરીને પણ ઘી ટાળ્યાં તે કોઈનાં નવ ટળે, રઘુનાથનાં જડિયાં...
પીઓ'...પણ આ દર્શન આ ઋષિ સંસ્કૃતિમાં ટક્યું નહિ. માનવ જીવનનું ચાખ અને દુઃખ જા સાથે જે રાયેલ છે જ એક રૂપિયાની પાછળની મૂલ્ય છે. આ જીવનનો અર્થ છે. જન્મ પછી મૃત્યુ છે અને મૃત્યુ પછી વા જવું તેનાથી પણ થઈ શકાય નહિ ભારતીય ઇન લો અને તે પણ બીજું જીવન છે જ. અને તમારા કર્મો પ્રમાણે (સારાં યા ખરાબ) કે તમારું આ જીવન પાછલા જીવનનું પ્રતિબિંબ છે. જેવું તમે કર્યું
જ તમને બીજો જન્મ મળે છે. આપણાં કર્મો પ્રમાણે. આને ‘કર્મનો સિદ્ધાંત
ન છે તે તમે જન્મ સાથે જ લાવ્યા છો જે તમારે સ્વીકારવું જ પર તે કહે છે.' આ તર્કયુક્ત છે અને લગભગ બધા ધર્મો એક યા બીજા સુખ કે દુઃખને મનમાં લાવવાની જરૂર નથી. તેને આપણે ટાળી શકતા
સ્વરૂપે તેનો સ્વીકાર કરે છે. સારું કાર્ય કરો તો તમને તેનું ફળ સારું નથી જ. ટૂંકમાં સુખમાં છલકાઈ નહિ જવું અને દુ:ખમાં હિંમત ન
મળે અને ખરાબ કર્મનું ફળ ખરાબ-“જેવું વાવો તેવું લણો.” બાજરી હારવી. આવી માનસિકતા પ્રાપ્ત કરનાર મહદ્ અંશે ઠરેલ અને શાંત
વાવો તો ઘઉં ક્યાંથી થાય? એટલે સારા કર્મોનું મૂલ્ય છે જ. સર્જનહારની રહીને જે સ્થિતિ છે તેનો સ્વીકાર કરી લે છે. મર્યાદા પુરુષત્તમ રામ
આ વ્યવસ્થાને લીધે જ બધું તંત્ર ચાલી રહ્યું છે. આટલા પછી આપણે સવારે તો અયોધ્યાની ગાદી પર બેસવાના છે અને એમને જાણ થાય
ઉપનિષદની વાણી સમજીશું કે સુખ ખરું, પણ કયું સુખ? સંસારિક છે કે એમને વનમાં જવાનું છે. એમના મન પર આની કોઈ અસર છે
સુખ યા ભૌતિક સુખથી પરમ શાંતિ મળતી નથી. તેનાથી ‘ટેન્શન' નથી. બસ, જે છે તેનો સ્વીકાર કર્યો અને વનમાં આનંદથી ગયા. મુક્ત થવાતું નથી. ખરેખર તો આત્મિક સુખ માટે શ્રેય માર્ગે જ જવું આને સ્થિતપ્રજ્ઞ પુરુષ કહેવાય. જીવન છે તેથી કોઈ વાર એવી પરિસ્થિતિ :
A રહ્યું. શ્રેય માર્ગ કલ્યાણકારી છે. આ માટે આત્મજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવા જે પણ આવે જે કદાચ તમને ન પણ ગમે..પણ પ્રજ્ઞાવાન તે છે જે કોઈ
કંઈ સાધના કરવી પડે તે કરવી જોઈએ. આ માર્ગ કઠિન છે. ખૂબ પણ સ્થિતિનો સહજ ભાવે સ્વીકાર કરે. ‘છાન્દોગ્ય ઉપનિષદ'નો એક
કઠિન માર્ગ છે, પણ અંતે જે કંઈ મળશે તેનાથી તમને પરમ શાંતિ શ્લોક છે જે સમજવા જેવો છે. તેનો ભાવાર્થ કંઈક આવો છે: ‘જ્યારે મધ્યરા.
મળશે. આત્મ જ્ઞાનથી જીવનમાં એક એવી ઉષ્મા પ્રગટે છે કે સાધકના મનુષ્યને સુખ પ્રાપ્ત થાય ત્યારે જ તે કશુંક કરે છે. સુખ મળે તેમ ન
જીવનને ધન્ય બનાવી દે છે. આ માટે ગીતાએ ત્રણ માર્ગ બતાવ્યા છે.
જી હોય ત્યારે એ કશુંય કરતો નથી. માટે સુખ શી રીતે મળે તેની વિશેષપણે
જ્ઞાન માર્ગ, કર્મ માર્ગ અને ભક્તિ માર્ગ. જેને જે માર્ગે જવું હોય તે જિજ્ઞાસા રાખવી જોઈએ.' ઉપનિષદ ખૂબ સુંદર રીતે સમજાવે છે. મા
માર્ગે જઈ શકે..પણ ત્રણે માર્ગમાં એક વસ્તુ ખૂબ સામાન્ય છે, તે છે તેનો ગહન અર્થ સમજવા જેવો છે. જીવનમાં કંઈક પ્રાપ્ત કરવું હોય એ
છેમન પરનો કાબૂ. ઈન્દ્રિયો પર કાબૂ. અને આ રીતે એષણાઓ-ઈચ્છાઓ તો પુરુષાર્થ કરવો. પ્રવૃત્તિશીલ બનવું. આળસુ રહીને બેસી નહિ રહેવું. *
' પર કાબૂ મેળવવો. ધીરે ધીરે પ્રયત્ન પછી આમાંથી મુક્તિ મળશે. મન ઉદ્યમ દ્વારા જ સુખ મળે. સંસારિક
ઈચ્છા-મુક્ત બનાવો. કંઈ પણ ઈચ્છા જીવનને સુખમય બનાવવા “પ્રવૃત્તિ'
ત્રણે માર્ગમાં એક વસ્તુ ખૂબ સામાન્ય છે, નહિ. અરે, બધું તેની પર કરવી જ જોઈએ. જીવનમાં પુરુષાર્થનું તે છે મન પરનો કાબૂ. ઈન્દ્રિયો પર કોબૂ.
છોડો-પ્રભુને તમારું જીવન અર્પણ
