Book Title: Pathikvagga Tika
Author(s): Vipassana Research Institute Igatpuri
Publisher: Vipassana Research Institute Igatpuri
View full book text
________________
२४२
दीघनिकाये पाथिकवग्गटीका
(१०.३४७-३४७)
चेतनाय हि “चेतनाहं, भिक्खवे, कम्मं वदामि (अ० नि० २.६.६३; कथाव० ५३९), तिविधा, भिक्खवे, कायसञ्चेतना अकुसलं कायकम्म'न्ति (कथाव० ५३९) वचनतो कम्मभावो पाकटो; कम्मंयेव च सुगतिदुग्गतीनं, तदुप्पज्जनसुखदुक्खानञ्च पथभावेन पवत्तं “कम्मपथो''ति वुच्चतीति पाकटो तस्सा कम्मपथभावो । अभिज्झादीनं पन चेतनासमीहनभावेन सुचरितदुच्चरितभावो, चेतनाजनितभावेन [चेतनाजनिततंबन्धतिभावेन (ध० स० अनु टी० अकुसलकम्मपथावण्णना)] सुगतिदुग्गतितदुप्पज्जनसुखदुक्खानं पथभावो चाति न तथा पाकटो कम्मपथभावोति ते एव तेन सभावेन दस्सेतुं अभिधम्मे चेतना कम्मपथभावे न वुत्ता, अतथाजातियत्ता वा चेतना तेहि सद्धिं न वुत्ताति दट्ठब् । मूलं पत्वाति मूलदेसनं पत्वा, मूलसभावेसु धम्मेसु देसियमानेसूति अत्थो ।
“अदिनादानं सत्तारम्मण"न्ति इदं “पञ्चसिक्खापदा परित्तारम्मणा एवाति इमाय पञ्हपुच्छकपाळिया (विभं० ७१५) विरुज्झति । यहि पाणातिपातादिदुस्सील्यस्स आरम्मणं, तदेव तंवेरमणिया आरम्मणं। वीतिक्कमितब्बवत्थुतो एव हि विरतीति । सत्तारम्मणन्ति वा सत्तसङ्घातसङ्खारारम्मणं, तमेव उपादाय वुत्तन्ति न कोचि विरोधो । तथा हि वुत्तं सम्मोहविनोदनियं “यानि सिक्खापदानि एत्थ 'सत्तारम्मणानीति वुत्तानि, तानि यस्मा सत्तोति सङ्ख गते सङ्घारेयेव आरम्मणं करोन्ती"ति । (विभं० अट्ठ० ७१४) एस नयो इतो परेसुपि । विसभागवत्थुनो “इत्थी पुरिसो''ति गहेतब्बतो "सत्तारम्मणो"ति एके। "एको दिट्ठो, द्वे सुता''तिआदिना सम्फप्पलापेन दिवसुतमुतविञातवसेन। तथा अभिज्झाति एत्थ तथा-सद्दो “दिट्ठसुतमुतविज्ञातवसेना" तिदम्पि उपसंहरति, न सत्तसङ्घारारम्मणतमेव दस्सनादिवसेन अभिज्झायनतो । “नथि सत्ता ओपपातिका"ति (दी० नि० १.१७१) पवत्तमानापि मिच्छादिट्ठि तेभूमकधम्मविसया एवाति अधिप्पायेनस्सा सङ्खारारम्मणता वुत्ता । कथं पन मिच्छादिट्ठिया सब्बे तेभूमकधम्मा आरम्मणं होतीति ? साधारणतो । “नत्थि सुकतदुक्कटानं कम्मानं फलं विपाको"ति (दी० नि० १.१७१; म० नि० २.९४) पवत्तमानाय अत्थतो रूपारूपावचरधम्मापि गहिता एव होन्तीति ।
सुखबहुलताय राजानो हसमानापि “घातेथा"ति वदन्ति, हासो पन नेसं अत्तवूपसमादिअञविसयोति आह "सनिद्वापक...पे०... होती"ति | मज्झत्तवेदनो न होति, सुखवेदनोव एत्थ सम्भवतीति । मुसावादो लोभसमुट्ठानो सुखवेदनो वा सिया मज्झत्तवेदनो वा, दोससमुट्ठानो दुक्खवेदनो वाति मुसावादो तिवेदनो। इमिना नयेन सेसेसुपि यथारहं वेदनाभेदो वेदितब्बो।
242
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org

Page Navigation
1 ... 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337 338