Page Text
________________
२४२
दीघनिकाये पाथिकवग्गटीका
(१०.३४७-३४७)
चेतनाय हि “चेतनाहं, भिक्खवे, कम्मं वदामि (अ० नि० २.६.६३; कथाव० ५३९), तिविधा, भिक्खवे, कायसञ्चेतना अकुसलं कायकम्म'न्ति (कथाव० ५३९) वचनतो कम्मभावो पाकटो; कम्मंयेव च सुगतिदुग्गतीनं, तदुप्पज्जनसुखदुक्खानञ्च पथभावेन पवत्तं “कम्मपथो''ति वुच्चतीति पाकटो तस्सा कम्मपथभावो । अभिज्झादीनं पन चेतनासमीहनभावेन सुचरितदुच्चरितभावो, चेतनाजनितभावेन [चेतनाजनिततंबन्धतिभावेन (ध० स० अनु टी० अकुसलकम्मपथावण्णना)] सुगतिदुग्गतितदुप्पज्जनसुखदुक्खानं पथभावो चाति न तथा पाकटो कम्मपथभावोति ते एव तेन सभावेन दस्सेतुं अभिधम्मे चेतना कम्मपथभावे न वुत्ता, अतथाजातियत्ता वा चेतना तेहि सद्धिं न वुत्ताति दट्ठब् । मूलं पत्वाति मूलदेसनं पत्वा, मूलसभावेसु धम्मेसु देसियमानेसूति अत्थो ।
“अदिनादानं सत्तारम्मण"न्ति इदं “पञ्चसिक्खापदा परित्तारम्मणा एवाति इमाय पञ्हपुच्छकपाळिया (विभं० ७१५) विरुज्झति । यहि पाणातिपातादिदुस्सील्यस्स आरम्मणं, तदेव तंवेरमणिया आरम्मणं। वीतिक्कमितब्बवत्थुतो एव हि विरतीति । सत्तारम्मणन्ति वा सत्तसङ्घातसङ्खारारम्मणं, तमेव उपादाय वुत्तन्ति न कोचि विरोधो । तथा हि वुत्तं सम्मोहविनोदनियं “यानि सिक्खापदानि एत्थ 'सत्तारम्मणानीति वुत्तानि, तानि यस्मा सत्तोति सङ्ख गते सङ्घारेयेव आरम्मणं करोन्ती"ति । (विभं० अट्ठ० ७१४) एस नयो इतो परेसुपि । विसभागवत्थुनो “इत्थी पुरिसो''ति गहेतब्बतो "सत्तारम्मणो"ति एके। "एको दिट्ठो, द्वे सुता''तिआदिना सम्फप्पलापेन दिवसुतमुतविञातवसेन। तथा अभिज्झाति एत्थ तथा-सद्दो “दिट्ठसुतमुतविज्ञातवसेना" तिदम्पि उपसंहरति, न सत्तसङ्घारारम्मणतमेव दस्सनादिवसेन अभिज्झायनतो । “नथि सत्ता ओपपातिका"ति (दी० नि० १.१७१) पवत्तमानापि मिच्छादिट्ठि तेभूमकधम्मविसया एवाति अधिप्पायेनस्सा सङ्खारारम्मणता वुत्ता । कथं पन मिच्छादिट्ठिया सब्बे तेभूमकधम्मा आरम्मणं होतीति ? साधारणतो । “नत्थि सुकतदुक्कटानं कम्मानं फलं विपाको"ति (दी० नि० १.१७१; म० नि० २.९४) पवत्तमानाय अत्थतो रूपारूपावचरधम्मापि गहिता एव होन्तीति ।
सुखबहुलताय राजानो हसमानापि “घातेथा"ति वदन्ति, हासो पन नेसं अत्तवूपसमादिअञविसयोति आह "सनिद्वापक...पे०... होती"ति | मज्झत्तवेदनो न होति, सुखवेदनोव एत्थ सम्भवतीति । मुसावादो लोभसमुट्ठानो सुखवेदनो वा सिया मज्झत्तवेदनो वा, दोससमुट्ठानो दुक्खवेदनो वाति मुसावादो तिवेदनो। इमिना नयेन सेसेसुपि यथारहं वेदनाभेदो वेदितब्बो।
242
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 009984 |
| Book Title | Pathikvagga Tika |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Vipassana Research Institute Igatpuri |
| Publisher | Vipassana Research Institute Igatpuri |
| Publication Year | 1998 |
| Total Pages | 338 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Interfaith & Buddhism |
| File Size | 12 MB |