Book Title: Pariksha Mukha
Author(s): Manikyanandiswami, Mohanlal Shastri
Publisher: Bharat Varshiya Anekant Vidwat Parishad

View full book text
Previous | Next

Page 64
________________ श्रीमाणिक्यनन्दिस्वामिविरचिते परीक्षामुखे - अर्थ- -- साध्य और साधन का तादात्म्यसम्बन्ध होने पर स्वभावहेतु में अन्तर्भाव होता है और तदुत्पत्ति सम्बन्ध होने पर कार्य हेतु या कारणहेतु में अन्तर्भाव होता है । काल का व्यवधान ( फासला - अन्तर ) होने पर ये दोनों सम्बन्ध नहीं होते । और इन पूर्वचर तथा उत्तरचर हेतुत्रों में अन्तर्मुहूर्त काल का व्यवधान रहता है । इसलिये इन दोनों हेतुओं का साध्य के साथ तादात्म्य और तदुत्पत्ति सम्बन्ध नहीं बनता; इससे इनका स्वभावादि तीनों में से किसी भी हेतु में प्रन्तर्भाव नहीं होता, अतएव ये जुदे ही हेतु हैं ||५७ || ६८ संस्कृतार्थ - - साध्यसाधनयोस्तादात्म्यसम्बन्धे हेतोः स्वभावहेतावन्तर्भवो भवेत् । तदुत्पत्तिसम्बन्धे च कार्य हेतौ कारणहेती वान्तर्भावो विभा यते । न च पूर्वोत्तरचारिणो तदुभयसम्बन्वौ स्तः, कालव्यवधाने सति तद्भयसम्बन्धानुपलब्धेः । पूर्वोत्तरचारिणोश्चान्तर्मुहूर्त प्रमाण कालव्यवधानं सुनिश्चितम् । अतश्च तयो र्न स्वभावादिहेतुष्वन्तर्भावः । इति तौ तेभ्यः पृथगेव हेतू प्रत्येतव्यौ ॥ ५७।। काल का व्यवधान होने पर भी कार्यकारणभाव मानने का खण्डन भाव्यतीतयो मरणजाग्रद्घोषयोरपि नारिष्टोद्वोषौ प्रतिहेतुत्वम् अर्थ - - श्रागामी मरण अरिष्ट ( अपशकुनों) का कारण नहीं है । तथा बीता हुआ सायंकाल का ज्ञान प्रातः काल के ज्ञान का कारण नहीं है ।।५८॥ संस्कृतार्थ -- ननु कालव्यवधाने ऽपि कार्यकारणभावो दृश्यते एव । यथा जाग्रत्प्रबुद्धदशाभाविप्रबोधयो में रणारिष्टयोर्वा कार्यकारणभाव इति वेन भविष्यत्कालीनमरणस्यापशकुनं प्रति, भूतकालीनजाग्रद्वोधस्य प्रबुद्धदशाभाविबोधं प्रति कारणत्वाभावात् ॥ ५८ ॥

Loading...

Page Navigation
1 ... 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136